Identificatie Van Kunststoffen Prakticum

Naam:
Klas:
Datum:
Identificatietest 1: Fysische eigenschappen

Doel
De fysische eigenschappen van verschillende soorten kunststoffen onderzoeken.
Onderzoeksvraag
Welke fysische eigenschappen bezitten de kunststoffen PE, PP, PVC, PS, PET en bioplastics?
Benodigdheden
PE-plaatje (wit)
PP-plaatje (geel)
PVC-plaatje (blauw)
PS-plaatje (rood)
PET-plaatje (transparant)
Bioplastic-plaatje (oranje)
Werkwijze
Neem achtereenvolgens de plaatjes vervaardigd uit verschillende kunststoffen en onderzoek
volgende eigenschappen:
1) Krasbaarheid: Probeer de kunststofplaatjes met je vingernagel te krassen. Kan je een kras
maken in het plaatje?
2) Oppervlakte: Sluit je ogen. Neem de plaatjes n voor n en wrijf ze tussen je vingers. Voelt
het plaatje droog aan of eerder vettig?
Waarnemingen
1) Krasbaarheid
PE (wit)
PP (geel)
PVC (blauw)
PS (rood)
PET (transparant)
Bioplastic (oranje)
Goed krasbaar
(=zacht)
x
Niet krasbaar
(=hard)
x
x
x
x
x
2) Oppervlakte
mat/droog
PE (wit)
PP (geel)
PVC (blauw)
PS (rood)
PET (transparant)
Bioplastic (oranje)
glanzend/vettig
(=wasachtig)
x
x
x
x
x
x
Besluit
PE is een zachte kunststof en is bijgevolg goed krasbaar. Alle andere kunststoffen zijn hard en dus
niet krasbaar.
PE, PP en PET zijn glanzende en vettige kunststoffen. PVC, PS en bioplastics zijn daarentegen droge
en matte kunststoffen.
Identificatietest 2: Dichtheid
Doel
De dichtheid van verschillende soorten kunststoffen onderzoeken.
Onderzoeksvraag
Welke kunststoffen hebben een grotere/kleinere dichtheid dan water?
Benodigdheden
o
o
o
o
PE-plaatje (wit)
PP-plaatje (geel)
PVC-plaatje (blauw)
PS-plaatje (rood)
Rechthoekig bakje
Detergent
Water
Zout (natriumchloride)
R- en S-zinnen
R-zinnen
Natriumchloride
S-zinnen
/
gevarensymbolen
/
Werkwijze
1) Vul een rechthoekig bakje voor de helft met water.
2) Voeg er een scheutje detergent bij.
3) Dompel de plaatjes n voor n onder in het water en duw ze tot in de helft van het
bakje. Beweeg een beetje met het plaatje om de lucht onder het plaatje te laten
ontsnappen.
4) Laat de plaatjes los en noteer je waarnemingen.
5) Breng vervolgens voorzichtig keukenzout in het water en laat het oplossen.
6) Blijf zout toevoegen tot er nog staafjes komen bovendrijven.
7) Noteer in welke volgorde ze omhoog komen.
Waarnemingen
Wat gebeurt er met de plaatjes bij het onderdompelen in water?
zinkt in water
PE (wit)
PP (geel)
PVC (blauw)
PS (rood)
PET (transparant)
Bioplastic (oranje)
x
x
x
x
drijft in water
x
x
Wat gebeurt er met de plaatjes na het toevoegen van keukenzout?

(Noteer nummer 1 bij het plaatje dat eerst omhoog komt, nummer 2 bij het tweede plaatje, enz.)
In welke volgorde komen de

plaatjes omhoog?
PE (wit)
PP (geel)
PVC (blauw)
PS (rood)
PET (transparant)
Bioplastic (oranje)
2
1
5
3
6
4
Besluit
Enkel PE en PP drijven op water. Wanneer we keukenzout toevoegen, gaan de andere plaatjes ook
stilaan zweven en tenslotte drijven.
Opdracht
Zoek de dichtheid van water op. Verklaar waarom sommige kunststoffen op water drijven en
andere niet.
De dichtheid van water bedraagt 1 g/cm3. Kunststoffen met een hogere dichtheid dan water zinken
naar de bodem. Kunststoffen met een lagere dichtheid dan water blijven drijven (PE, PP).
Wat gebeurt er met de dichtheid van de oplossing wanneer we het keukenzout toevoegen? Geef
een verklaring.
Wanneer we keukenzout toevoegen aan het water, stijgt de dichtheid van de oplossing. Hierdoor
komen er nog een aantal plaatjes bovendrijven.
Orden de kunststoffen van een lage dichtheid naar een hoge dichtheid. Controleer nadien of je
waarnemingen overeenkomen met onderstaande tabel.
PP < PE < PS < bioplastic < PVC < PET
dichtheden (in g/cm3)
PE
PP
PVC
PS
PET
Bioplastic
LDPE
HDPE
hard PVC
zacht PVC
0,91 0,93
0,94 0,96
0,90 0,91
1,38 1,55
1,16 1,35
1,05
1,38 1,40
veranderlijke dichtheid
Polystyreen drijft niet op water. Wanneer je gexpandeerd polystyreen op water legt, drijft dit wel.
Geef een verklaring. (Hint! Bekijk de template gexpandeerd polystyreen.)
EPS korrels bestaan voor 2% uit polystyreen en 98% uit lucht. Doordat er veel lucht in zit, gaan de
EPS-korrels drijven.
Identificatietest 3: Oplosbaarheid in aceton

Doel
De oplosbaarheid van verschillende soorten kunststoffen in aceton onderzoeken.
Onderzoeksvraag
Welke kunststoffen zijn goed/slecht oplosbaar in aceton?
Benodigdheden
PE-granulaat
PP-granulaat
PVC-granulaat
PS-granulaat
EPS (witte isomobolletjes)
PET-granulaat
Bioplastic-granulaat
o
o
Aceton
7 bekerglazen
R- en S-zinnen
aceton
R-zinnen
R 11-36-66-67
S-zinnen
S 9-16-26
Gevarensymbolen
F, Xi
Werkwijze
1) Neem 7 bekerglazen.
2) Breng in elk bekerglas een bodempje aceton.
3) Laat vervolgens in elk bekerglas een korreltje granulaat van een andere soort kunststof
vallen.
4) Noteer je waarnemingen.
Waarnemingen
Lost op in aceton
PE
PP
PVC
PS
EPS
PET
Bioplastic
Lost niet op in aceton

x
x
x
Plakt aan de bodem en

verdwijnt langzaam
x
x
x
Besluit
PS, EPS en Bioplastic lossen op in aceton. De andere kunststoffen niet.
Leuk om te doen! Neem een reepje isomo (bijvoorbeeld van de verpakking van een voorwerp). Duw
deze reep in een bekerglas gevuld met een laagje aceton van enkele centimeters. Duw het stukje
volledig tot op de bodem en kijk wat er gebeurt!
Identificatietest 4: Beilsteintest
Doel
De aanwezigheid van halogenen in kunststoffen opsporen.
Onderzoeksvraag
Welke kunststoffen bevatten halogenen?
Benodigdheden
o
o
o
o
PE-plaatje (wit)
PP-plaatje (geel)
PVC-plaatje (blauw)
PS-plaatje (rood)
Bunsenbrander
Koperdraad
Proefbuisklem
Zuurkast
R- en S-zinnen
R-zinnen
koper
S-zinnen
/
Gevarensymbolen
/
Werkwijze
Voer deze proef uit onder de zuurkast.
1) Verhit een stukje koperdraad. Neem dit met een reageerbuisklem vast en houd het in de
vlam van de bunsenbrander.
2) Indien je een groene vlam ziet, blijf je verhitten totdat de kleur verdwenen is.
3) Raak met de hete koperdraad even een stukje kunststof aan zodat er een beetje kunststof
aan de koperdraad kleeft.
4) Breng de koperdraad opnieuw in de vlam en noteer de kleur van de vlam.
5) Noteer voor iedere soort kunststof de kleur van de vlam. Duid telkens aan of de uitgevoerde
test positief of negatief is. De test is positief wanneer je een groene vlam waarneemt. De test
is negatief wanneer je een andere vlamkleur krijgt.
Waarnemingen
Kleur van de vlam

PE (wit)
PP (geel)
PVC (blauw)
PS (rood)
PET (transparant)
blauwe vlam met gele punt

blauwe vlam met gele punt
lichtgroene vlam
fel gele vlam
helder gele vlam
Positief
Negatief
x
x
x
x
x
Besluit
Wanneer we een stukje PVC in de vlam houden, krijgen we een groene vlam. Bij de andere plastics
verandert de kleur van de vlam niet.
Opdracht
Zoek op wat de Beilsteintest concreet inhoudt. Geef een verklaring voor het feit dat bij sommige
kunststoffen een groene vlam waar te nemen is en bij andere niet.
De Beilsteintest wordt gebruikt om halogenen (elementen in Groep VIIa: fluor, chloor, broom, jood)
op te sporen.
De kunststof PVC (polyvinylchloride) bevat chloor (een halogeen). Het is namelijk een polymeer van
chlooretheen. Door de koperdraad te verhitten, ontstaat er op deze draad een dun laagje
koperoxide (CuO). Wanneer dit koperoxide in contact komt met een chloorverbinding (zoals
bijvoorbeeld PVC), ontstaat er koperdichloride. Hierdoor krijgt de vlam een typisch groene kleur.
Identificatietest 5: Aanwezigheid van zetmeel

Doel:
De aanwezigheid van zetmeel in kunststoffen onderzoeken.
Onderzoeksvraag:
Welke kunststoffen bevatten zetmeel?
Benodigdheden:
PE-granulaat
PP- granulaat
PVC- granulaat
PS- granulaat
PET- granulaat
o
o
Nucleonschaaltje
Lugol
R- en S-zinnen:
lugol
R-zinnen
R 52
S-zinnen
S 61
Gevarensymbolen
/
Werkwijze:
1) Neem het nucleonschaaltje. Leg in ieder vakje een korreltje granulaat van een andere soort
kunststof.
2) Leg een wit blad papier onder het nucleonschaaltje met daarop de namen van elke soort
kunststof, zodat je weet welke soort kunststof in welk vakje zit.
3) Vul de zes vakjes met een bodempje water.
4) Voeg aan elk vakje drie druppels lugol toe.
5) Noteer na tien minuten je waarnemingen.
Voor je begint!
Lugol is een indicator om zetmeel aan te tonen. Bij aanwezigheid van zetmeel treedt een blauwpaarse kleur op.
Waarnemingen:
kleurt blauw-paars in
lugol
PE
PP
PVC
PS
PET
Bioplastic
Besluit:
Enkel bioplastics bevatten zetmeel.
kleurt niet blauwpaars in lugol

x
x
x
x
x
Samengevat
soort plastic
krasbaarheid
oppervlakte
dichtheid
PE (wit)
PP (geel)
PVC (blauw)
PS (rood)
PET (transparant)
Bioplastic (oranje)
krasbaar
niet krasbaar
niet krasbaar
niet krasbaar
niet krasbaar
niet krasbaar
glanzend/vettig
glanzend/vettig
mat/droog
mat/droog
glanzend/vettig
mat/droog
drijft
drijft
drijft niet
drijft niet
drijft niet
drijft niet
oplosbaarheid in
aceton
lost niet op
lost niet op
lost niet op
lost op
lost niet op
lost op
aanwezigheid van
chloor
niet aanwezig
niet aanwezig
aanwezig
niet aanwezig
niet aanwezig
//
aanwezigheid van
zetmeel
niet aanwezig
niet aanwezig
niet aanwezig
niet aanwezig
niet aanwezig
aanwezig
Naam:
Klas:
Datum:
Identificatietest 1: Fysische eigenschappen

Doel
De fysische eigenschappen van verschillende soorten kunststoffen onderzoeken.
Onderzoeksvraag
Welke fysische eigenschappen bezitten de kunststoffen PE, PP, PVC, PS, PET en bioplastics?
Benodigdheden
PE-plaatje (wit)
PP-plaatje (geel)
PVC-plaatje (blauw)
PS-plaatje (rood)
Werkwijze
Neem achtereenvolgens de plaatjes vervaardigd uit verschillende kunststoffen en onderzoek
volgende eigenschappen:
1) Krasbaarheid: Probeer de kunststofplaatjes met je vingernagel te krassen. Kan je een kras
maken in het plaatje?
2) Oppervlakte: Sluit je ogen. Neem de plaatjes n voor n en wrijf ze tussen je vingers. Voelt
het plaatje droog aan of eerder vettig?
Waarnemingen
1) Krasbaarheid
Goed krasbaar
(=zacht)
Niet krasbaar
(=hard)
mat/droog
glanzend/vettig
(=wasachtig)
PE (wit)
PP (geel)
PVC (blauw)
PS (rood)
PET (transparant)
Bioplastic (oranje)
2) Oppervlakte
PE (wit)
PP (geel)
PVC (blauw)
PS (rood)
PET (transparant)
Bioplastic (oranje)
Besluit
Identificatietest 2: Dichtheid
Doel
De dichtheid van verschillende soorten kunststoffen onderzoeken.
Onderzoeksvraag
Welke kunststoffen hebben een grotere/kleinere dichtheid dan water?
Benodigdheden
PE-plaatje (wit)
PP-plaatje (geel)
PVC-plaatje (blauw)
PS-plaatje (rood)
o
o
o
o
Rechthoekig bakje
Detergent
Water
Zout (natriumchloride)
R- en S-zinnen
R-zinnen
S-zinnen
gevarensymbolen
Natriumchloride
Werkwijze
1) Vul een rechthoekig bakje voor de helft met water.
2) Voeg er een scheutje detergent bij.
3) Dompel de plaatjes n voor n onder in het water en duw ze tot in de helft van het
bakje. Beweeg een beetje met het plaatje om de lucht onder het plaatje te laten
ontsnappen.
4) Laat de plaatjes los en noteer je waarnemingen.
5) Breng vervolgens voorzichtig keukenzout in het water en laat het oplossen.
6) Blijf zout toevoegen tot er nog staafjes komen bovendrijven.
7) Noteer in welke volgorde ze omhoog komen.
Waarnemingen
Wat gebeurt er met de plaatjes bij het onderdompelen in water?
zinkt in water
PE (wit)
PP (geel)
PVC (blauw)
PS (rood)
PET (transparant)
Bioplastic (oranje)
drijft in water
Wat gebeurt er met de plaatjes na het toevoegen van keukenzout?

(Noteer nummer 1 bij het plaatje dat eerst omhoog komt, nummer 2 bij het tweede plaatje, enz.)
In welke volgorde komen de

plaatjes omhoog?
PE (wit)
PP (geel)
PVC (blauw)
PS (rood)
PET (transparant)
Bioplastic (oranje)
Besluit
Opdracht
Zoek de dichtheid van water op. Verklaar waarom sommige kunststoffen op water drijven en
andere niet.
Wat gebeurt er met de dichtheid van de oplossing wanneer we het keukenzout toevoegen? Geef
een verklaring.
Orden de kunststoffen van een lage dichtheid naar een hoge dichtheid. Controleer nadien of je
waarnemingen overeenkomen met onderstaande tabel.
dichtheden (in g/cm3)
PE
PP
PVC
PS
PET
Bioplastic
LDPE
HDPE
hard PVC
zacht PVC
0,91 0,93
0,94 0,96
0,90 0,91
1,38 1,55
1,16 1,35
1,05
1,38 1,40
veranderlijke dichtheid
Polystyreen drijft niet op water. Wanneer je gexpandeerd polystyreen op water legt, drijft dit wel.
Geef een verklaring. (Hint! Bekijk de template gexpandeerd polystyreen.)
Identificatietest 3: Oplosbaarheid in aceton

Doel
De oplosbaarheid van verschillende soorten kunststoffen in aceton onderzoeken.
Onderzoeksvraag
Welke kunststoffen zijn goed/slecht oplosbaar in aceton?
Benodigdheden
PE-granulaat
PP-granulaat
PVC-granulaat
PS-granulaat
EPS (witte isomobolletjes)
PET-granulaat
o
o
Aceton
7 bekerglazen
R- en S-zinnen
R-zinnen
S-zinnen
Gevarensymbolen
aceton
Werkwijze
1) Neem 7 bekerglazen.
2) Breng in elk bekerglas een bodempje aceton.
3) Laat vervolgens in elk bekerglas een korreltje granulaat van een andere soort kunststof
vallen.
4) Noteer je waarnemingen.
Waarnemingen
Lost op in aceton
PE
PP
PVC
PS
EPS
PET
Bioplastic
Lost niet op in aceton
Besluit
Leuk om te doen! Neem een reepje isomo (bijvoorbeeld van de verpakking van een voorwerp). Duw
deze reep in een bekerglas gevuld met een laagje aceton van enkele centimeters. Duw het stukje
volledig tot op de bodem en kijk wat er gebeurt!
Identificatietest 4: Beilsteintest
Doel
De aanwezigheid van halogenen in kunststoffen opsporen.
Onderzoeksvraag
Welke kunststoffen bevatten halogenen?
Benodigdheden
PE-plaatje (wit)
PP-plaatje (geel)
PVC-plaatje (blauw)
PS-plaatje (rood)
o
o
o
o
Bunsenbrander
Koperdraad
Proefbuisklem
Zuurkast
R- en S-zinnen
R-zinnen
S-zinnen
Gevarensymbolen
koper
Werkwijze
Voer deze proef uit onder de zuurkast.
1) Verhit een stukje koperdraad. Neem dit met een reageerbuisklem vast en houd het in de
vlam van de bunsenbrander.
2) Indien je een groene vlam ziet, blijf je verhitten totdat de kleur verdwenen is.
3) Raak met de hete koperdraad even een stukje kunststof aan zodat er een beetje kunststof
aan de koperdraad kleeft.
4) Breng de koperdraad opnieuw in de vlam en noteer de kleur van de vlam.
5) Noteer voor iedere soort kunststof de kleur van de vlam. Duid telkens aan of de uitgevoerde
test positief of negatief is. De test is positief wanneer je een groene vlam waarneemt. De test
is negatief wanneer je een andere vlamkleur krijgt.
Waarnemingen
Kleur van de vlam

PE (wit)
PP (geel)
PVC (blauw)
PS (rood)
PET (transparant)
Positief
Negatief
Besluit
Opdracht
Zoek op wat de Beilsteintest concreet inhoudt. Geef een verklaring voor het feit dat bij sommige
kunststoffen een groene vlam waar te nemen is en bij andere niet.
Identificatietest 5: Aanwezigheid van zetmeel

Doel:
De aanwezigheid van zetmeel in kunststoffen onderzoeken.
Onderzoeksvraag:
Welke kunststoffen bevatten zetmeel?
Benodigdheden:
PE-granulaat
PP- granulaat
PVC- granulaat
PS- granulaat
PET- granulaat
o
o
Nucleonschaaltje
Lugol
R- en S-zinnen:
R-zinnen
S-zinnen
Gevarensymbolen
lugol
Werkwijze:
1) Neem het nucleonschaaltje. Leg in ieder vakje een korreltje granulaat van een andere soort
kunststof.
2) Leg een wit blad papier onder het nucleonschaaltje met daarop de namen van elke soort
kunststof, zodat je weet welke soort kunststof in welk vakje zit.
3) Vul de zes vakjes met een bodempje water.
4) Voeg aan elk vakje drie druppels lugol toe.
5) Noteer na tien minuten je waarnemingen.
Voor je begint!
Lugol is een ..om .aan te tonen. Bij aanwezigheid van zetmeel treedt een .kleur op.
Waarnemingen:
kleurt ..in lugol
PE
PP
PVC
PS
PET
Bioplastic
Besluit:
kleurt niet .. in
lugol
Samengevat
soort plastic
PE (wit)
PP (geel)
PVC (blauw)
PS (rood)
PET (transparant)
Bioplastic (oranje)
krasbaarheid
oppervlakte
dichtheid
oplosbaarheid in
aceton
aanwezigheid van
chloor
aanwezigheid van
zetmeel
Zelf bioplastic maken met melk en

wijnazijn.
Benodigdheden
-
Kookplaat
Pan
1 liter volle melk
Eetlepel
Wijnazijn
Kan
Zeef
Vormpje
Werkwijze
-
Doe 1 liter volle melk in de pan.

Roer tot de melk lauw is.
Voeg 4 eetlepels azijn toe en blijf roeren.
Giet de melk af na 30 seconden.
Doe de melk in een vormpje.
Laat het mengsel een paar dagen staan tot het hard is.
Universitaire Campus
Agoralaan, Gebouw B bus 4
3590 Diepenbeek
tel. 011.56.15.70 fax. 011.56.15.79
Pagina 2 van 186
Pagina 3 van 186
Pagina 4 van 186
Pagina 5 van 186
Pagina 6 van 186
Deel1: BEREIDING VAN

KUNSTSTOFFEN
A) Bereiding van alleskleverlijm
1) Materiaal
1 veiligheidsbril
1 weegbalans
1 plastic weegschuitje
2 gram polyvinylacetaat
1 lepel
1 bekerglas 50 ml
1 glazen pipet 10 ml
1 pipetpeer
7,5 ml ethylacetaat
1 bekerglas 100 ml
1 verwarmingsplaat
1 glazen roerstaaf
1 stukje papier
1 stukje kunststof
1 stukje polystyreen
2) Etiketten
3) COS-brochure
Volgens de COS-brochure mag deze proef uitgevoerd worden vanaf de 2e graad in het
secundair onderwijs als:
Demonstratieproef, uitgevoerd door de leerkracht.
Leerlingenproef in richtingen waar chemie niet als hoofdvak beschouwd kan worden.
Pagina 7 van 186
Leerlingenproef in richtingen waar chemie een hoofdvak is (vb: TechniekWetenschappen, Chemie, Biotechnische wetenschappen,)
4) Werkwijze
Breng 2 gram polyvinylacetaat en 7,5 ml ethylacetaat in een bekerglas van 100 ml.
Plaats het bekerglas op een verwarmingsplaat en roer de oplossing met de glazen roerstaaf.
Pagina 8 van 186
Verwarm ongeveer 5 minuten.
Het polyvinylacetaat lost langzaam op in de ethylacetaat. Er ontstaat een viskeuze vloeistof.
Test de (UHU)lijm met papier, kunststof en polystyreen. Deze stoffen kunnen aan elkaar vast
gekleefd worden.
Pagina 9 van 186
5) Theoretische achtergrond en reacties

De meeste lijmen bestaan uit een aantal grondstoffen die vereenvoudigd in de volgende groepen
kunnen worden ingedeeld:
Bindmiddel;
Vloeistof;
Toeslagstoffen
Het bindmiddel is de basisgrondstof en zorgt voor de hechting. Het gaat daarbij vaak om
hoogmoleculaire verbindingen. Omdat er heel veel te lijmen materialen zijn, zijn ook veel verschillende
bindmiddelen nodig. Meestal zijn het synthetische grondstoffen, maar soms worden ook wel
natuurlijke grondstoffen gebruikt, zoals zetmeel, casene en natuurrubber. Het bindmiddel bepaalt
voor een belangrijk deel de lijmeigenschappen. Polyvinylacetaat doet dienst als het bindmiddel van de
lijm geproduceerd bij deze proef.
Omdat bindmiddelen vaak vaste stoffen zijn, moeten deze voor gebruik vloeibaar worden gemaakt.
Het bindmiddel wordt opgelost of gedispergeerd in de vloeistof. Deze vloeistof kan een organisch
oplosmiddel of een mengsel hiervan zijn, maar ook water. De vloeistof verdwijnt door verdamping
en/of opzuiging in de ondergrond, waarna een vaste lijm achter blijft. Er zijn ook lijmen waarbij geen
vloeistof nodig is. Dit zijn lijmen waarbij het bindmiddel zelf vloeibaar is en door een chemische reactie
met een andere component, zoals een verharder of water uit de omgeving, overgaat in de vaste fase.
Ook smeltlijmen bevatten geen vloeistof, omdat hier door verwarming de lijm vloeibaar wordt en na
afkoeling weer vast. Bij deze proef is ethylacetaat de vloeistof van de geproduceerde lijm.
Toeslagstoffen zijn een grote en heel diverse groep van grondstoffen. Voorbeelden zijn
conserveermiddelen, bevochtigers, hechtingsversterkers en verdikkingsmiddelen, die vaak maar in
kleine hoeveelheden worden toegevoegd. Een ander soort toeslagstof is de vulstof, die bijvoorbeeld
gebruikt kan worden om een lijm vullend vermogen te geven. Bij de bereiding van de alleskleverlijm in
deze proef werden geen toeslagstoffen aangewend.
Lijmen kunnen op vele manieren worden ingedeeld. Het zijn vaak complexe mengsels van
grondstoffen. Belangrijke verschillen in de kenmerken van een lijm zijn verankerd in de chemische
samenstelling, verschijningsvorm en toepassingen. De lijmen worden als volgt ingedeeld:
Lijmen waarbij het bindmiddel is opgelost;
Lijmen waarbij het bindmiddel is gedispergeerd;
Reactieve lijmen;
Pagina 10 van 186
Smeltlijmen;
Zelfklevende lijmen
De zelfbereide alleskleverlijm bij deze proef is een voorbeeld van een lijm waarbij het bindmiddel is
opgelost in een vloeistof. Bij lijmen waarbij het bindmiddel is opgelost kan het oplosmiddel een of
meer organische oplosmiddelen zijn of water.
6) Toepassingen in het dagelijks leven

Lijmen waarbij het bindmiddel wordt opgelost, kennen zeer veel toepassingen in het dagelijks leven.
Zo worden er lijmen bereid op basis van harsen en thermoplastische polymeren zoals polyvinylacetaat,
polyvinylchloride en copolymeren, polystyreen, gomhars, polyvinylalcohol en polyvinylpyrrolidon. Een
bekend voorbeeld van zon lijm is de kleurloze knutsellijm op basis van polyvinylacetaat in
oplosmiddelen zoals aceton, methylacetaat en alcohol.
Een ander bekend voorbeeld is de plakstift, die bestaat uit polyvinylpyrrolidon opgelost in water
waaraan met behulp van een zeep structuur is gegeven.
Een bijzondere groep vormen de harsen die voor gebruik in water opgelost moeten worden. Het meest
sprekende voorbeeld hiervan zijn behangplaksels op basis van cellulose-en zetmeelderivaten.
7) Bronnen
http://onderwijs-opleiding.kvcv.be/COS.pdf
http://www.chemischefeitelijkheden.nl/Uploads/Magazines/h059.pdf
http://www.osgbk.nl/lijm/LinkedDocuments/lijmen%20(chem[1].%20feit.).PDF
B) Bereiding van polyurethaanschuim

1) Materiaal
1 veiligheidsbril
3 plastic bekers
1 glazen roerstaaf
5 ml desmodur
5 ml desmophen
Pagina 11 van 186
2) Etiketten
3) COS-brochure
Volgens de COS-brochure mag deze proef uitgevoerd worden in het secundair onderwijs als:
Demonstratieproef, uitgevoerd door de leerkracht vanaf de 2 e graad.
Leerlingenproef in richtingen waar chemie niet als hoofdvak beschouwd kan worden
vanaf de 3e graad.
Leerlingenproef in richtingen waar chemie een hoofdvak is (vb: TechniekWetenschappen, Chemie, Biotechnische wetenschappen,) vanaf de 2 e graad.
4) Werkwijze
Breng 5 ml desmodur in een plastic beker.

Voeg 5 ml desmophen toe aan dezelfde beker.
Pagina 12 van 186
Homogeniseer de inhoud van de beker met een glazen staafje gedurende 15 seconden. De
verkregen oplossing zal na enige tijd roeren beginnen schuimen tijdens een exotherme reactie.
Het eindresultaat is een verhard schuim met beige kleur: polyurethaanschuim.

De isocyanaten (R-N=C=O), meer bepaald de aromatische isocyanaten, reageren met reactieve
waterstof bevattende verbindingen zoals alcoholen, amines, water om urethanen te vormen:
R-N=C=O
Isocyanaat
R-OH
alcohol
R-NH-CO-O-R
urethaan
Pagina 13 van 186

Tussen een diisocyanaat en een diol is een polycondensatie mogelijk. Het diisocyanaat kan
schematisch voorgesteld worden als O=C=N-R-N=C=O, wat reageert met een diol, geschematiseerd als
HO-R-OH. De reactie kan geschematiseerd worden als:
Door reactie tussen een diisocyanaat en een lineair polydiol verkrijgt men thermoplastische lineaire
polyurethanen waarmee voorwerpen in vormen of mallen kunnen gefabriceerd worden (skischoenen
bijvoorbeeld). De polyurethanen verkregen door reactie tussen een diisocyanaat (zoals de aromatische
diisocyanaten) en een triol (of polyol) vormen netwerken en zijn thermoharders. Indien men de
polycondensatie uitvoert in aanwezigheid van water, dat met de diisiocyanaten reageert met vorming
van koolstofdioxide, verkrijgt men een materiaal met een cellulaire structuur, dat hard, of zacht en
elastisch kan zijn. Dit is polyurethaanschuim:
O=C=N-R-N=C=O + 2HOH H2N-R-NH2 + 2CO2

De polyurethanen hebben ontelbaar veel toepassingen, want hun eigenschappen kunnen praktisch tot
in het oneindige aangepast worden in functie van de natuur van de gebruikte reagentia en de
productiewijze. Bovendien zorgt de toevoeging van verschillende additieven eveneens voor een
aanpassing van de eigenschappen, zoals buigzaamheid, mechanische weerstand, weerstand tegen licht
e.d.
Een andere eigenschap, die bijzonder goed bestudeerd werd is, de weerstand tegen vuur. Zoals alle
organische verbindingen zijn de polyurethanen ontvlambaar, vooral de schuimen, die een groot
contactoppervlak hebben met zuurstof uit de lucht.
Gezien deze schuimen veel gebruikt worden op het terrein van het huishoudelijk comfort (thermische
isolatie, matrassen, zetels, theaterzalen e.d.) voegt men additieven toe (bijvoorbeeld
chloorfosfaatesters en vaak ook organische broomderivaten) die de ontvlambaarheid verkleinen, de
verbrandingssnelheid verlagen, de rookemissie verlagen, de toxiciteit van de verbrandingsproducten
doet afnemen en het gemak van doven van de brand vergroot.
7) Links met filmfragmenten

http://www.youtube.com/watch?v=iC_DB-j27Qk
http://www.youtube.com/watch?v=xjap74m4228&feature=fvwrel
8) Bronnen
Pagina 14 van 186

Fechiplast 1998 experimenten met polymeren fiche 4 leraar
C) Bereiding van een tijdelijke crosslinked

polymeer
1) Materiaal
1 veiligheidsbril
1 spuitfles met water
1 maatcilinder 25 ml
1 bekerglas 100 ml
1 flesje methylrood indicator
20 ml polyvinylalcohol
5 ml natriumboraatoplossing
1 glazen roerstaaf
2 glazen pipetten 5 ml
1 pipetpeer
Enkele druppels HCl-oplossing (2M)
Enkele druppels NaOH-oplossing (2M)
1 verwarmingsplaat
1 weegbalans
2) Etiketten
Pagina 15 van 186
3) COS-brochure
Volgens de COS-brochure mag deze proef uitgevoerd worden in het secundair onderwijs als:
Demonstratieproef, uitgevoerd door de leerkracht vanaf de 1 e graad.
Leerlingenproef in richtingen waar chemie niet als hoofdvak beschouwd kan worden
vanaf de 3e graad.
Leerlingenproef in richtingen waar chemie een hoofdvak is (vb: TechniekWetenschappen, Chemie, Biotechnische wetenschappen,) vanaf de 3 e graad.
4) Werkwijze
Weeg 2,4 g polyvinylalcohol af.
Breng de polyvinylalcohol in een bekerglas en leng aan met water tot 20 ml. De
polyvinylalcohol vormt kleverige brokken en lost niet op in water.
Pagina 16 van 186
Los de polyvinylalcohol op in water door deze te verwarmen op de verwarmingsplaat.
Voeg 2 tot 3 druppels methylroodindicator toe aan het bekerglas. De indicator kleurt roze in
aanwezigheid van overmaat aan zuur en geel bij een overmaat aan base.
Voeg aan het bekerglas 5 ml natriumboraatoplossing toe en meng de oplossing met een glazen
roerstaaf. Er ontstaat een crosslinked polymeer (slime).
Giet overtollige vloeistof van de gel af.
Pagina 17 van 186

Voeg druppelsgewijs HCl toe aan de gel tot deze roze kleurt. Meng goed. In zuur milieu zal de
gel terug oplossen en vloeibaar worden.
Voeg aan de aangezuurde gel druppelsgewijs 2M NaOH. De gel zal geel kleuren en terug
overgaan naar de vaste toestand. De verkregen gel is licht rekbaar en kan stuiteren.
Wikkel de gel in papier en gooi deze weg in een afvalcontainer.
Pagina 18 van 186
Crosslinkedpolymeren ontstaan door cross-linking. Dit is een bijzondere vorm van

polymerisatie. Hierbij worden tussen de ketens sterke chemische bindingen of cross-links /
dwarsverbindingen gevormd. Deze dwarsverbindingen zijn meestal waterstofbruggen of
zwavelbruggen. Het materiaal dat hierbij ontstaat, kan beschouwd worden als n groot
macromolecuul waarvan de structuur zeer sterk en stijf is. Een voorbeeld hiervan zijn de
epoxyharsen. Verder benvloeden deze dwarsverbindingen ook sterk de chemische
eigenschappen van het polymeer. Naarmate er meer dwarsverbindingen aanwezig zijn in de
polymeer zal deze een grotere stijfheid vertonen, minder chemisch oplosbaar worden alsook
niet of minder hersmeltbaar.
Bij het maken van de crosslinkedpolymeer in deze proef werd natriumtetraboraat of borax
gebruikt. Bij het maken van de natriumtetraboraatoplossing (oplossen van borax in water)
worden er ionen gevormd: B(OH)4-. Deze ionen zullen reageren met de OH-groepen van het
polyvinylalcohol en cross-links vormen tussen de verschillende polyvinylalcoholketens
waardoor een slime gevormd wordt. Hierbij treedt dus waterstofbrugvorming op. Bij
waterstofbruggen is de aantrekking tussen het waterstof en zuurstofatoom kleiner dan bij de
covalente binding. Hoe meer borax er gebruikt wordt, hoe meer dwarsverbindingen in het
polymeer gevormd zullen worden.
In onderstaand reactieschema wordt de vorming van een crosslinkedpolymeer verduidelijkt.
Hierbij wordt uitgegaan van borax en een polyol:

Crosslinkedpolymeren kennen diverse toepassingen als thermoharders. Zo worden
crosslinkedpolymeren op basis van polyethanol veelvuldig gebruikt als isolatiemateriaal voor
elektrische kabels en afvoerbuizen voor waterleidingen.
Pagina 19 van 186

http://www.youtube.com/watch?v=-PrmSJfwy1Y
8) Bronnen
http://www.gcsescience.com/o64.htm
http://www.toolbase.org/Technology-Inventory/Plumbing/cross-linked-polyethylene-pex
D) Bereiding van polyester uit adipinezuur en

glycerine
1) Materiaal
2,75 ml glycerine
1 reageerbuis
(hittebestendig)
Bunsenbrander
6 g adipinezuur
1 spatel
1 weegbalans
1 bekerglas 50 ml
1 veiligheidsbril
1 pipet 5 ml
1 pipetpeer
Lucifers
1 proefbuisrek (metaal)
1 houten knijper
2) Veiligheidssymbolen
Adipinezuur:
3) Werkwijze
Pagina 20 van 186
Breng 2,75 ml glycerine en 6 g adipinezuur in een reageerbuis.
Verhit 2 a 3 minuten boven de bunsenbrander. Na ongeveer 1 minuut is het

adipinezuur gesmolten. Er ontstaan waterdruppels aan de binnenzijde van de
proefbuis.
Stop met verhitten zodra er een witte schuimlaag ontstaat. Dit gebeurt vrij hevig en
korte tijd nadat het adipinezuur gesmolten is.
Pagina 21 van 186
Laat de reageerbuis afkoelen in het metalen proefbuisrek. De verkregen schuim zal

verharden maar blijft plakkerig bij kamertemperatuur.
E) Bereiding van ureumformaldehydehars

1) Materiaal
1 veiligheidsbril
6 ml 40% formaldehyde
4 ml H2SO4 1M
1 weegbalans
1 lepel
5 g ureum
1 glazen roerstaaf
1 plastic beker
Formaldehyde:
Zwavelzuur:
3) Werkwijze
Breng 10 ml aangezuurde formaldehyde-oplossing in de beker. Deze oplossing bestaat
uit 6 ml formaldehyde 40% en 4 ml H2SO4 1M.
Pagina 22 van 186
Voeg daarbij 5 g ureum. De bekomen oplossing is bijna verzadigd.
Roer met de glazen staaf totdat de ureum volledig is opgelost.
Laat 5 tot 10 minuten rusten. De beker voelt warm aan en er is een witte vaste stof
gevormd: ureumformaldehydehars. Haal nadien de polymeer uit de beker en was deze
na met water.
Pagina 23 van 186
4) Bron/link internet
http://www.youtube.com/watch?v=5XNvhkbdygQ
Fechiplast 1998 experimenten met polymeren fiche 2 leraar.
F) Bereiding van resorcinolformaldehydehars

1) Materiaal
1 veiligheidsbril
1 maatcilinder 50 ml
Handschoenen
3 bekerglazen 100 ml
1 bekerglas 250 ml
1 harde plastic beker
5 ml water
5 ml geconcentreerd
zwavelzuur
2 glazen pipetten (10 ml)
1 pipetpeer
10 g resorcinol
1 weegbalans
1 doek
1 glazen roerstaaf
40 ml formaldehyde 40 %
1 lepel
Pagina 24 van 186
Formaldehyde:
Zwavelzuur:
Resorcinol:
3) Werkwijze
Bereid een oplossing van 10 ml 50% zwavelzuuroplossing door langzaam en voorzichtig
5 ml geconcentreerd zwavelzuur toe te voegen aan 5 ml water. Laat een tijdje
afkoelen.
Weeg 10 gram resorcinol af en breng dit over in een harde plastic beker.
Pagina 25 van 186
Plaats deze beker op een doek in de zuurkast.

Voeg ongeveer 40 ml formaldehyde-oplossing (40%) toe en roer om het meeste van de
vaste deeltjes op te lossen.
Voeg voorzichtig 3 a 5 ml van de 50% zwavelzuuroplossing toe. Roer snel in deze

oplossing. De oplossing polymeriseert in een vaste stof met een roze kleur:
resorcinolformaldehydehars.
Pagina 26 van 186
G) Bereiding van bakeliet

1) Materiaal
1 veiligheidsbril
10 gram resorcinol (= 1,3-dihydroxybenzeen)
1 bekerglas 250 ml
1 bekerglas 100 ml
1 bekerglas 50 ml
1 lepel
10 ml water
1 weegbalans
1 driepikkel
1 CERAN-plaat
1 glazen pipet 5 ml
1 glazen pipet 10 ml
1 glazen pipet 20-25 ml
1 pipetpeer
12 ml 40 % formaldehyde
1 ml NaOH 5M
1 bunsenbrander
Lucifers
Formaldehyde:
Pagina 27 van 186
Resorcinol:
Natriumhydroxide:
3) Werkwijze
Los in een bekerglas 10 gram resorcinol op in 10 ml water.
Voeg hierbij 12 ml 40% formaldehyde.
Pagina 28 van 186
Voeg aan dit mengsel 1 ml NaOH 5M toe (katalysator).
Verwarm het mengsel langzaam op een CERAN-plaat boven een bunsenbrander.

Hierbij ontstaan waterdruppels aan de binnenkant van het bekerglas. De oplossing
begint te verkleuren van geel naar oranjebruin.
Stop met verwarmen zodra de reactie start. Er volgt een heftige reactie. Hierbij
ontstaat een oranjebruine polymeer: bakeliet. Haal het bakeliet uit het bekerglas
voordat het begint te verharden.
Pagina 29 van 186
4) Bron/link internet
http://www.youtube.com/watch?v=UiFMvDXyvrI&feature=related
H) Bereiding van polystyreen

1) Materiaal
1 veiligheidsbril
1 proefbuis
(hittebestendig)
1 proefbuisrek (metaal)
0,3 g ijzer (III)chloride
hexahydraat
1 spatel
2 ml styreen
1 kooksteentje
1 stukje glaswol
1 houten knijper
1 bunsenbrander
Lucifers
1 pipet 5 ml
1 pipetpeer
1 bekerglas 50 ml
Ijzer(III)chloride:
Styreen:
Pagina 30 van 186
3) Werkwijze
Breng in een proefbuis een spatelpunt ijzer(III)chloride, 2 ml styreen en 1 kooksteentje.
Sluit het bovenaan losjes af met een stukje glaswol.
Verwarm de proefbuis voorzichtig bij een kleine vlam tot de oplossing kookt. Het
styreen krijgt een groene tot bijna zwarte kleur.
Pagina 31 van 186
Neem de proefbuis uit de vlam wanneer het mengsel begint te koken en controleer of
het styreen alleen verder kookt. Indien dit het geval is dient men de proefbuis niet
meer in de vlam te houden. Het styreen reageert verder met afschuimen. Anders
houdt men de proefbuis opnieuw kort in de vlam en controleert men of het alleen
verder kookt. Bij het einde van de reactie wordt het reactiemengsel taaier. Bij
afkoeling stolt het tot een groen-zwarte hars.
Laat de proefbuis afkoelen en breek deze om het polystyreen er uit te halen.
Pagina 32 van 186
DEEL2 RECYCLAGE VAN

KUNSTSTOFFEN
A) Recycleren van CDs
1) Materiaal
Kristalliseerschaaltjes
CD
Aluminiumfolie
Bunsenbrander
Statief met ceranplaat
Koekjesvormen (metaal)
Geconc. zoutzuur
Geconc. salpeterzuur
Geconcentreerd zoutzuur:
Geconcentreerd salpeterzuur:
3) COS-brochure
Volgens de COS-brochure mag deze proef uitgevoerd worden vanaf de 2 e graad in het
(i.v.m geconc. salpeterzuur)
Pagina 33 van 186
4) Werkwijze
Leg de CD in de schaal met 50ml geconcentreerd salpeterzuur. Na 1 2min verdwijnt
de glans. De aluminiumlaag komt nu vrij te liggen.
Voeg 50ml geconcentreerd zoutzuur toe. De aluminiumlaag wordt nu opgelost in dit

zuurbad. De hoogtransparante polycarbonaatschijf blijft over.
Pagina 34 van 186
Spoel de schijf af met water, droog af en breek in kleine stukken.
Vet de koekjesvormen met siliconen in + zet deze op de eveneens ingevette

aluminiumfolie op de ceranplaat
Vul de koekjesvorm 1cm hoog met kunststofstukken + voorzichtig met bunsenbrander

verwarmen, tot de kunststof gesmolten is
Pagina 35 van 186
=> nieuwe decoratie

De chemie van aluminium wordt beheerst door de neiging Al3+-ionen te vormen. Deze zijn in
het algemeen niet erg oplosbaar. In salpeterzuur lost aluminium op onder vorming van het
nitraat Al(NO3)3. Een oplossing van alumimiumnitraat is in zuur milieu stabiel maar bij
verhoging van de zuurgraad slaat het hydroxide Al(OH)3 neer. Deze verbinding is echter
amfoteer: bij verdere verhoging van de pH gaat het weer in oplossing als aluminaat:
Al(OH)3 [AlO(OH)2]- [AlO2(OH)]2- [AlO3]3-

Polycarbonaten zijn thermoplastische kunststoffen die op vele manieren kunnen verwerkt
worden. Zo worden gebruikt voor de fabricage van veranda's, lichtkasten en compact discs
maar ook van valhelmen en brillenglazen. Polycarbonaten bevatten geen chloor , maar
worden wel met behulp van chloor geproduceerd. Rond 1960 verschenen ze op de markt. Op
wereldvlak wordt er jaarlijks zon 1.200.000 ton gebruikt.
Pagina 36 van 186
Hoe worden polycarbonaten gemaakt ?

er bestaan diverse fabricagemethoden maar vandaag wordt bijna enkel de reactie op
basis van bisfenol A en carbonylchloride (fosgeen) gebruikt. Dit gebeurt in een continu
proces zodat de hoeveelheid van dit toxisch gas in de installaties laag blijft;
de productie en verwerking zijn onderworpen aan zeer strenge veiligheidsnormen;
het bij de productie gebruikte chloor komt niet in het eindproduct terecht, maar wordt
als een verdunde zoutzuuroplossing teruggewonnen;
alternatieve productiemethoden worden onderzocht maar voldoen tot vandaag niet
aan de technische eisen. Bovendien zijn ze een stuk duurder.
Wat zijn de eigenschappen van polycarbonaten?
zeer transparant
goed warmtebestendig en dus ook steriliseerbaar
erg taai
vormen slagvast
goed bestand tegen veroudering
hoog elektrisch isolatievermogen
probleemloos recycleerbaar .
Wat kan je allemaal doen met polycarbonaten ?
De elektriciteits- en elektronicasector is met 38 % de belangrijkste gebruiker van
polycarbonaten. Typische voorbeelden zijn lichtkasten, onderdelen van schakelaars en
van huishoudapparaten;
ook de bouwsector is met 20 % een gretige afnemer van polycarbonaten. Je vindt ze in
verbindingsstukken en profielen. Het lichtere en sterkere polycarbonaat vervangt ook
vaak glas of acryl in transparante daken en wanden van serres, koepels en verandas:
het serre-effect is veel lager dan bij glas;
het gebruik als substraat in optische geheugendragers zoals compact discs (CD), CDROM en digital versatile discs (DVD) neemt met 16 % de derde plaats in.
Polycarbonaten voldoen aan de vereiste hoge kwaliteit, zuiverheid en optimale
verwerkingsvoorwaarden;
de auto-industrie is goed voor 10 %. Zij gebruikt polycarbonaat voor krasvrije lenzen en
optische blokken;
de overige 16 % van het polycarbonaatverbruik vind je in kleinere toepassingen zoals in
de medische sector (kunstnieronderdelen), de optiek (brillenglazen), de verpakking
(zuigflessen voor baby's, grote frisdrankflessen voor meermalig gebruik) en de
veiligheidstoebehoren (valhelmen);.
Kan je polycarbonaten recycleren ?
procedures voor de recyclage van producten op basis van polycarbonaten zijn in
ontwikkeling. Zo bestaat er in Duitsland een installatie die gebruikte CD's verwerkt tot
computerkasten;
Pagina 37 van 186
de aanvoer van te recycleren materiaal is voorlopig nog te klein om rendabel te zijn.
Toepassingsgebieden polycarbonaten
7) Bronnen
http://www.crux.be/Nederlands/Onderzoek/recyclage/datavernietiging.html
http://www.belgochlor.be/nl/H306.htm
B) Scheiding van de bestanddelen van een

blisterverpakking
1) Materiaal
Verwarmingsmantel voor een kolf van 250ml

Kolf 250ml met steen
Terugkoppelingskoeler
Statief
Trechter
Filtreerpapier
Porseleinen schaal
Kooksteentjes
Zandbad (eventueel)
Pagina 38 van 186
magneetroerder
schaar
blisterverpakking
Cyclohexanon Xn
Aceton Xi, F
veiligheidsbril
Cyclohexanon
Aceton
3) COS-brochure
Volgens de COS-brochure mag deze proef uitgevoerd worden vanaf de 1 e graad in het
Leerlingenproef in richtingen waar chemie een hoofdvak is (vb: TechniekWetenschappen, Chemie, Biotechnische wetenschappen,).
Cyclohexanon wordt niet vermeld in de COS-brochure.
4) Werkwijze
Bevestig de verwarmingsmantel op een statief, zodat de magneetroerder eronder ligt.
Knip met de schaar de blisterverpakking in kleine rechthoeken en doe 2g in de kolf.
Pagina 39 van 186
Voeg met een trechter 50ml cyclohexanon toe met kooksteentje
Zet de kolf in de verwarmingsmantel en zet de terugkoppelingskoeler aan
Hou de temperatuur voor 10min onder constant roeren op 60 70C. De PVC-folie

stukken zullen dan volledig opgelost zijn.
Pagina 40 van 186
Filtreer de oplossing met aluminium ; vang de oplossing die PVC bevat op in een
porseleinen schaal
Spoel het Aluminium in de trechter met aceton af en daarna drogen
Zet de porseleinen schaal in een zandbad: na het verdampen van de vloeistof kan men
de PVC als folie aanzien
Pagina 41 van 186
Op grond van zijn hoge oplossend vermogen voor een groot aantal organische stoffen, wordt
cyclohexanon gebruikt als oplosmiddel in vele takken van de industrie. Cyclohexanon lost het
PVC uit de blisterverpakking op. Aluminium blijft achter.
cyclohexanon

Een blisterverpakking wordt ontleed in PVC en Aluminium.
PVC
Wat kan je allemaal doen met PVC?
Omdat PVC zoveel eigenschappen heeft kun je er de meest uiteenlopende producten
mee maken;
PVC is van onschatbare waarde voor de gezondheidszorg. Het wordt gebruikt voor
urinezakjes, katheters, blisterverpakkingen voor geneesmiddelen, infuusslangen,
chirurgische handschoenen, enzovoorts. Openhartoperaties zonder PVC zijn in de
praktijk onmogelijk: alleen PVC-drains zijn gegarandeerd knikvrij. Het is de enige
kunststof die de Europese farmacopees toelaten voor de verpakking van bloed;
meer dan de helft van het in Europa geproduceerde PVC is bestemd voor de
bouwsector. Dat heeft te maken met de weerbestendigheid van PVC. Het is bestand
tegen chemische invloed, corrosie en is bovendien zeer schokbestendig en slijtvast;
PVC wordt meestal gebruikt in duurzame toepassingen zoals vensterramen,
waterleidingen, rioolbuizen, afvoerleidingen en -goten, vijverfolie, dakmembranen
alsook vloerbedekkingen en isolatie van elektriciteitskabels. PVC-ramen gaan langer
dan 40 jaar mee, rioolbuizen zelfs 100 jaar;
PVC beschermt de onderkant van de auto tegen slijtage en maakt het interieur
aantrekkelijker en comfortabeler. De schokabsorberende en brandwerende
eigenschappen verhogen de veiligheid.
Ook zeer vertrouwde producten bevatten PVC: bankkaarten, opblaasbaar speelgoed,
tuinslangen en waterdichte afdekzeilen;
tenslotte vindt men PVC terug in heel wat kantoor-, sport- en vrijetijdsartikelen.
Pagina 42 van 186
Aluminium
Enige toepassingsgebieden:
Bijna alle niet ecologische deodorant
verpakking: aluminiumfolie
speelgoed: het is een bestanddeel van zamak, dat bijvoorbeeld voor modelauto's
wordt gebruikt
transportmiddelen (auto, vliegtuig, ruimtevaartuig, trein, fiets, schip, enz.)
huishoudapparatuur (pannen, bestek, zool van strijkijzers enz.)
kampeeruitrusting (vouwstoel, pannen, tentstokken enz.)
hoogspanningsleidingen (de geleidbaarheid is 63% van die van koper, maar aluminium
kost minder en weegt een derde)
bliksemafleiders (veel goedkoper dan koper, dus minder diefstalgevoelig)
antennes
constructiebouw (kozijn, deuren)
auto-industrie (aluminium velgen)
daken en gevelbekleding
bouwsteiger en ladders
jachtbouw
licht-, en geluidsindustrie (maken van constructies)

http://www.youtube.com/watch?v=IlkjGWvj-oA
8) Bronnen
http://www.imog.be/over-imog/activiteiten/in-harelbeke/kunststoffenrecyclage/
http://nl.wikipedia.org/wiki/Blisterverpakking
http://en.wikipedia.org/wiki/Blister_pack
http://www.sgmindia.biz/aluminium_blister.html
Pagina 43 van 186

http://books.google.be/books?id=QjVI7IrqtcQC&pg=PA657&lpg=PA657&dq=hergebruik+blisterverpak
king+pvc+aluminium&source=bl&ots=1dHlLnIfwo&sig=EuJoNk7lLHKfCVZbcewbfVAwwAM&hl=nl&sa=X
&ei=TzxOT4W2EpPb8gO09OX5Ag&ved=0CEoQ6AEwBA#v=onepage&q=hergebruik%20blisterverpakkin
g%20pvc%20aluminium&f=false
C) Verhitten yoghurtbeker
1) Materiaal
Een leeg yoghurtbekertje

Enkele soeplepels zout
Bekerglas 800ml
Water
Verwarmplaat
Lepel
/
3) COS-brochure
Volgens de COS-brochure mag deze proef uitgevoerd worden vanaf de eerste graad in het
Leerlingenproef in richtingen waar chemie een hoofdvak is (vb: TechniekWetenschappen, Chemie, Biotechnische wetenschappen,).
4) Werkwijze
Voeg 2 3 soeplepels zout bij het water
Pagina 44 van 186
Kook het yoghurtbekertje voor 3 4min
Neem het bekertje uit het water.
Pagina 45 van 186
Het bekertje is gekrompen en de plastic is stijver en dikker.

Principe:
Het onderzoeken van het effect van oplosmiddelen en warmte op polystyreen.
Door stukjes van een koffiebekertje te verhitten ontleedt het polystyreen waaruit deze
opgebouwd zijn in zijn monomeer, styreen.
Dat een koffiebekertje opgebouwd is uit polystyreen kunnen we op een eenvoudige manier
vaststellen. Kijken we op de onderkant van het bekertje dan zien we daar het
kringloopsymbool met daarin het cijfer 6 en daaronder de afkorting PS.
Het cijfer 6 in het kringloopfiguur en de afkorting PS geven aan dat we met polystyreen te
maken hebben.
Het kringloopsymbool geeft aan dat we polystyreen kunnen recyclen.
Pagina 46 van 186
Polystyreen is een thermoplast, hetgeen betekent dat hij bij verhitting zacht wordt. Om te
kunnen recyclen moet het materiaal kunnen smelten (op verweken) en in een andere vorm
kunnen gieten.
Structuurformule polystyreen:
Materiaal:
Gebruik:
Gebruik na recyclage:
Polystyreen (PS)
Videocassette-houder
cd-houders
koffiebekertjes
messen, lepels, vorken
Rijbewijshoesjes
Septische put drainage
systemen
Mappen om op te hangen
Pagina 47 van 186

verpakking fastfood bv.
Hamburgerdoosjes
Bloempotten
vuilbakken
7) Bronnen
http://www.thenakedscientists.com/HTML/content/kitchenscience/exp/boiling-youghurt-pots/
http://www.thuisexperimenteren.nl/science/kunststof/polystyreen.htm
http://inventors.about.com/od/pstartinventions/a/styrofoam.htm
D) Gexpandeerd polystyreen: uitzetting van

polystyreenkorreltjes
1) Materiaal
1 bekerglas
Water
1 verwarmplaat
1 koffielepel
1 thee-ei
Expansiepolystyreenkorrels
/
3) Werkwijze
Laat water koken in het bekerglas.
Pagina 48 van 186
Giet een lepeltje expansie-polystyreen in het builtje.
Dompel dit builtje gedurende enkele minuten in het kokend water.
Pagina 49 van 186
Koel het nadien af onder koud stromend water, open het builtje en verwijder het
reactieproduct.
E) Gexpandeerd polystyreen: oplosbaarheid

van gexpandeerd polystyreen.
1) Materiaal
1 Grote gegradueerde proefbuis van 250ml

3 Bekerglazen van 50ml
1 Schaar
1 Pincet
Stukjes -polystyreenschuim (gekoeld)
1 Bekertje in gexpandeerd of gewoon
polystyreen
1 Bekertje in doorschijnend polystyreen
50ml Aceton
Pagina 50 van 186
Aceton:
3) Werkwijze
Vul voor ca. 3/4e de gegradueerde proefbuis met polystyreenschuim en voeg 25ml
aceton toe. Goed mengen. Noteer het eindvolume.
Pagina 51 van 186
Houd het bekertje polystyreen aan de bovenrand vast. Giet er voorzichtig 25ml aceton
of dichloormethaan in. Bekijk de bodem van het bekertje.
Knip een reepje polystyreen van ca. 0.75cm breedte uit een transparant
polystyreenbekertje. Klem het strookje vast met een pincet en druppel er wat aceton
op.
Pagina 52 van 186
F) Verbranden van PVC

1) Materiaal
PVC-stuk
AgNO3 (w=1%)
pH-papier
kroezentang
pincet
2 reageerbuizen
Bunsenbrander
Doorboorde glazen stop
Glasroerder
Statief
Zilvernitraat:
Pagina 53 van 186
3) Werkwijze
Met de kroezentang wordt een stuk PVC in de vlam van de bunsenbrander gehouden,
zodat het stuk PVC zelf begint te branden.
Hou een stuk pH-papier met een pincet in de ontstaande zwarte dampen, waarin het
rood kleurt.
In een reageerbuis doe je een stuk PVC. In de andere reageerbuis doe je 10ml vers
bereide zilvernitraat-oplossing.
Pagina 54 van 186
Bouw de opstelling zoals op de tekening
Pagina 55 van 186
Verhit met bunsenbrander.
Er stijgen witte dampen op. In de 2e reageerbuis vormt zich een witte neerslag.
Zet de bunsenbrander af.
Pagina 56 van 186
G) Polystyrol ontleden en terug ontschuimen

1) Materiaal
Styropor
Ethylacetaat
Pentaan
Gedestilleerd water
Verwarmplaat
Pincet
Horlogeglas
2 x 250ml bekerglas
50ml bekerglas
Weegschaal
Mes
Maatcilinder
n-pentaan:
Ethylacetaat:
3) Werkwijze
Breng 200ml water in een bekerglas aan de kook op de verwarmplaat.
Los in 10ml azijnzuur-ethylester 1g styropor op
Pagina 57 van 186
Voeg nu 100ml pentaan toe en schud kort met het bekerglas.
Vis nu met een pincet uit ,de troebel geworden oplossing, een klompje en leg deze
voor ca 20sec op een horlogeglas
Pagina 58 van 186
Doe deze dan in kokend water
Dan zie je hoe de schuimstructuur terugkomt
Pagina 59 van 186
DEEL 3 BIOPOLYMEREN
A.Identificatie van bio-kunststof
materialen
-
nunclonschaaltje
pipetjes
producten
-
bioplastiek (draagtas en playmas)

PE-draagtas
polystyreen verpakkingschips
stukje brood
lugol
water
veiligheid
PBMs: labojas + veiligheidsbril.
COS brochure
naam formule D L
LT GVS R-zinnen S-zinnen A-zinnen opm.
lugol
KI3
52
61
theoretische achtergrond
De meeste kunststoffen die wij nu dagelijks gebruiken worden geproduceerd vanuit aardolie. Biokunststoffen worden nog niet zo vaak als traditionele kunststoffen toegepast maar kunnen
geproduceerd worden vanuit hernieuwbare, onuitputtelijke bronnen in tegenstelling tot aardolie.
Pagina 60 van 186

Momenteel zijn er 3 soorten bio-kunststoffen:
1. natuurlijke polymeren: gextraheerd en gewonnen uit biomassa zoals bijvoorbeeld hout, mas,
tarwe, rijst en aardappelen. Voorbeelden hiervan zijn zetmeel en cellulose,
2. poly-melkzuren (PLA): geproduceerd door klassieke chemische synthese. Daarbij wordt echter
uitgegaan van monomeren die verkregen zijn uit agrogrondstoffen. PLA is een polyester
gepolymeriseerd uit melkzuur. Het monomeer zelf kan worden geproduceerd door
fermentatie van suikerkoolhydraten,
3. poly-hydroxy-alkanoaten: groep polymeren geproduceerd door bacterin, gisten of planten.
Momenteel zijn de meest gebruikte basisgrondstoffen suiker, aardappelen en mais. Een belangrijk
voordeel is dat ook de niet-eetbare delen van de plant gebruikt kunnen worden. Dus er dient geen
landbouwgroep opgeofferd te worden voor de productie van bio-kunststoffen.
Verder onderzoek wijst uit dat de nodige grondstoffen voor bio-kunststoffen ook verkregen kunnen
worden uit organisch afval, bijvoorbeeld van bos-, tuin- en landbouw, slachtafval, afgewerkte olie uit
restaurants, etc. Voor de toekomst zijn bijv. cellulose (uit de wanden van plantencellen) en algen ruim
voorradig. Dit onderzoek loopt parallel met de zoektocht naar biobrandstoffen.
Zetmeelkunststoffen kunnen aangetoond worden met een I2-oplossing. Er ontstaat dan een
donkerblauwe oplossing door het zetmeel-lugol complex dat gevormd wordt.
werkwijze
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Breng in 6 nunclonschaaltjes achtereenvolgens,

1 cm2 draagtas uit biokunststof + beetje water toevoegen,
1 cm2 draagtas uit polyetheen + beetje water toevoegen,
een stukje playmas,
een stukje verpakkingschips uit polystyreen,
een stukje brood,
een bodempje water = BLANCO,
voeg aan elk schaaltje een aantal druppels lugol toe. Noteer je waarneming in onderstaande tabel.
waarnemingen
tas uit biokunststof
tas uit PE
playmas
PS
brood
blanco
Waarneming
zwart
verkleuring
geen
verkleuring
zwart
verkleuring
geen
verkleuring
zwart
verkleuring
oplossing
oranje
bruin
Conclusie:
ja
neen
ja
neen
ja
neen
Zetmeel
aanwezig?
Pagina 61 van 186

Ja/neen
Foto 1: proefopstelling
Foto 2: Lugol oplossing
Foto 3: resultaat
filmfragment
http://www.youtube.com/watch?v=J5eaJc854uQ
toepassingen/eigenschappen
Toepassingen voor bio-kunststoffen zijn zeer uitgebreid. De toepassingen zijn even veelzijdig als bij
kunststoffen vervaardigd uit aardolie.
In West-Europa zien we bio-kunststoffen het meest in folies en andere verpakkingen, meestal met
het composteerlogo (dit betekent dat het materiaal industrieel afbreekbaar is). In sommige andere
landen zien we ze ook als bakjes en frisdrankflessen. In Japan zijn er al jarenlang elektronische
apparaten op de markt met een behuizing van bio-kunststof en er is inmiddels in Nederland ook een
mobiele telefoon verkrijgbaar met een behuizing van PLA. In Belgi bestaat sinds kort een logo "biobased", maar dit wordt nog niet vaak gebruikt.
Uit PLA's zijn de knisperende doorzichtige verpakkingsfolies van vooral biologische groenten en fruit.
Sommige biologische groenten zijn verpakt in slappere "geluidloze" folies en dit zijn vaak
zetmeelpolymeren. Deze verpakkingen van zetmeelpolymeren of PLA's hebben meestal het
composteerlogo: ze zijn dun genoeg om goed te composteren in industrile installaties en de
foliematerialen zijn hierop geoptimaliseerd.
De meest gangbare poly-hydroxy-alkanoaat is poly-hydroxy-butyraat (PHB) die in verschillende
versies voorkomt. Voor zover ik weet zijn er in Belgi van dit wat duurdere materiaal geen bekende
toepassingen.
Enkel toepassingen van bio-kunststof:
Pagina 62 van 186
bronnen
http://www.packaging-int.com
http://biologicalsolutions.nl
http://www.clubgreen.nl
http://www.composteerbaar.nl
B. Kunststof uit melk

materialen
-
maatbeker 200ml
maatcilinder 100 ml
optioneel: uitgietplaat + vaseline
producten
-
huishoudazijn (100 ml)

volle melk (200 ml)
Pagina 63 van 186
veiligheid
PBMs: labojas + veiligheidsbril.
werkwijze
1. Voeg 100 ml huishoudazijn toe aan 200 ml volle melk, roer goed.
2. Laat de oplossing 30 min tot 1 uur rusten.
3. Filtreer de oplossing en tracht met het residu vormen te kneden.
fotos
Foto 5: uitgevlokte melk
Foto 6: filtratie van uitgevlokte melk
Pagina 64 van 186
C. Zwavel polymeer
materialen
-
spatel
glazen staaf
proefbuis
hamer
2 handdoeken
producten
-
zwavel
water
veiligheid
Opmerkingen:
- werken onder de zuurkast.
- PBMs: labojas + veiligheidsbril.
werkwijze
1. Verwarm zwavel tot een temperatuur van 140C tot 170C met behulp van de bunsenbrander.
De zwavel kleurt rood en wordt viskeus bij temperaturen boven 159C. Bij 175C neemt de
viscositeit terug af.
2. Giet de hete zwavel met een laag debiet in water. Wanneer dit wordt afgekoeld worden er
rubberachtige polymeer vezels gevormd. Dit polymeer is niet stabiel bij kamertemperatuur en zal
terug uitharden en terugkeren naar zijn originele gele kleur.
3. Verwijder de restanten van het polymeer uit de proefbuizen door deze gecontroleerd tussen
doeken stuk te slaan met een hamer.
Pagina 65 van 186
fotos
Foto 9: gegoten zwavel polymeer in water
Foto 8: polymeer gevormd in proefbuis
Foto 10: zwavel polymeer
bronnen
n.v.t.
D.Polymelkzuur
materialen
-
maatbeker 100 ml
kooksteentjes
spatel
verwarmingsplaat
acrylplaat
vaseline
producten
-
melkzuur (5 ml)
SnCl2
Pagina 66 van 186
veiligheid
Opmerkingen:
- werken onder de zuurkast.
- PBMs: labojas + veiligheidsbril.
werkwijze
1. Verwarm in een maatbeker van 100 ml 5ml melkzuur, spatelpunt SnCl2 en enkele kooksteentjes.
2. Zodra de oplossing oranje bruin kleurt dien je de oplossing uit te gieten over een ingevette PE of
acryl plaat.
fotos
Foto 11: benodigdheden
Foto 12: kokende oplossing
Pagina 67 van 186
Foto 14: resultaat: uitgeharde polymeerstukken

Foto 13: oranje-bruin verkleurde oplossing
E.Eetbare folie uit zetmeel

materialen
-
erlenmeyer 250 ml (geslepen)

refluxkoeler (geslepen)
maatcilinder 25 ml
gegradueerde pipet 10 ml
verwarmplaat met magneetroerder
acrylplaat 15x15cm
producten
-
(rijst)zetmeel (3g)
glycerine oplossing (85%)
zoutzuur 0,1M
NaOH 0,1M
gedestilleerd water
veiligheid
Pagina 68 van 186
werkwijze
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Weeg 3 g (rijst)zetmeel af en doe dit in een erlenmeyer met geslepen hals.

Voeg 25 ml water toe aan de aardappelzetmeel in de erlenmeyer.
Pipetteer 3 ml zoutzuur, 2 ml glycerine oplossing en 1 ml kleuroplossing toe.
Voeg een magneetje toe en plaats de erlenmeyer op een verwarmplaat met magneetroerder.
Plaats op de erlenmeyer een refluxkoeler.
Kook onder continu roeren 15 minuten (niet langer).
Stop de reactie door toevoeging van 3 ml natriumloog (neutralisatie).
Giet de oplossing uit over een zuivere acrylplaat..
Laat het 2 dagen drogen op kamertemperatuur.
De folie komt gemakkelijk los vanuit de rand.
Reinig al het glaswerk grondig.
De folie is eetbaar aangezien deze enkel bestaat uit:

-
zetmeel,
glycerine,
water en
zout.
fotos
Foto 17: kokend reactiemengsel
Foto 16: reagentia
Foto 18: resultaat na uitgieten
Pagina 69 van 186

Foto 19: resultaat na drogen en afpellen.
F.Kunststof uit rijstzetmeel

materialen
-
maatbeker 250 ml
soeplepel
koffielepel
roerstaaf
verwarmingsplaat
acrylplaat 15x15cm
producten
-
maszetmeel of rijststijfsel
glycerol
voedingskleurstof
huishoudazijn
water
veiligheid
Voorzichtig omgaan met verhit glaswerk en de verwarmingsplaat.
COS brochure
naam
propaantriol (1,2,3)
formule
CH2OH-CHOH-
D L
LT GVS R-zinnen
S-zinnen
A-zinnen
opm.
*
Pagina 70 van 186

(glycerine of glycerol)
CH2OH
* Om reden van alfabetisch volgorde werd voor de naamgeving volgend principe toegepast:
- propaantriol (1,2,3) in plaats van 1,2,3-propaantriol.
Om didactische redenen is het dus niet aangewezen om de leerlingen met deze lijst te laten werken.
Voor de productie van zetmeelplastics wordt natief zetmeel gemengd met weekmakers (water en
glycerol) en door een extruder geleid. De extruder is een standaardapparaat uit de
(kunststoffen)industrie.
Een extruder maalt het zetmeel fijn tussen twee schroeven, vermengt het met weekmaker, verhit het en
perst het vervolgens naar buiten, zodat strengen ontstaan. Uit de strengen wordt het granulaat gevormd
door vermaling. Een weekmaker is nodig om de aantrekkende krachten tussen de polymeerketens in de
zetmeelmoleculen te verminderen, zodat een homogeen, thermoplastisch materiaal ontstaat.
Granulaat is de uitgangsstof voor het verwerken van het plastic tot een product. Dit kan gedaan worden
via het zogenoemde spuitgieten: het granulaat wordt opgewarmd tot 170 180 C. De vloeibare massa
wordt met een schroef in een mal geperst om de gewenste productvorm te krijgen. Na afkoeling is het
product klaar.
werkwijze
Breng een maatje van 20 ml of twee soeplepels maszetmeel of rijststijfsel (18g) in een maatbeker van 250
ml.
-
Voeg 8 soeplepels (80 ml) water toe en meng goed.

Voeg 1 soeplepel (10ml) glycerol en 1 halve soeplepel (5 ml) azijn toe. Meng goed.
Indien je gekleurde plastic wilt maken, voeg dan een paar druppels voedingskleurstof toe.
Verwarm het mengsel op een verwarmingsplaat onder voortdurend roeren.
Stop met verwarmen op het moment dat er een stevige gel gevormd wordt en bij het opkoken grote
bellen ontstaan.
Breng het mengsel op een stuk plastic folie en spreid het (eventueel met behulp van een plastic of
glazen plaatje) zo gelijkmatig mogelijk maar niet te dun uit. Na afkoeling kan je er figuren uitsteken.
Het plastic vel of figuurtje moet langdurig drogen totdat het oppervlak niet meer kleeft. De plastic zal
door drogen krimpen. Regelmatig omdraaien is nodig opdat beide kanten gelijkmatig drogen en krimpen.
Pagina 71 van 186
waarnemingen
Foto 20: benodigdheden.
Foto 22: rijstzetmeel + water + glycerol +azijn +

methyleenblauw.
Foto 21: rijstzetmeel + water + glycerol +azijn.

Foto 23: resultaat na uitgieten polymeer.
Foto 24: resultaat na afschrapen polymeer.
Foto 25: herhaling proef zonder kleurstof in bakvormen
.
Foto 26: herhaling proef zonder kleurstof in bakvormen na (te lang) drogen.
filmfragment
www.green-plastics.net/videos/
http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20040115_plastic01
bronnen
internet:
-
http://members.home.nl/ajansma/zetmeel/infonl/hoofd6.htm
www.green-plastics.net/videos/
http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20040115_plastic01
G.Chitine in schaaldieren
materialen
-
mortier
weegschaal
maatcilinder 50 ml
filter x 2
pH indicator
verwarmingsplaat
maatbeker 200 ml
glazen roerstaaf
producten
-
water
schalen van krabben, kreeften of garnalen
50 ml HCl-opl 2M
50 ml NaOH-opl 1M
norvanol D (ethanol 96% + ether)
Pagina 73 van 186
veiligheid
De schalen van krabben, kreeften en garnalen bestaan voor een groot deel uit calciumcarbonaat. Verder
bevat deze bescherming door chitine.
Chitine is een polymeer van N acetyl-D-glucosamine.
Foto 27: chitine
Met een eenvoudige proef is dit chitinegehalte in schalen te bepalen. Los eerst de schaal op in verdund
zuur. Er blijft eiwit over. Dit eiwit los je deels op door koken in een natriumhydroxideoplossing.
Uiteindelijk blijft chitine over. Met ether en alcohol maak je de chitine watervrij.
Pagina 74 van 186
werkwijze
-
Spoel de schaal goed met water.

Droog de schaal en verpulver het geheel met een mortier.
Weeg 4g droge korreltjes af.
Voeg 50ml 2M HCl toe. Er treedt gasontwikkeling op. De schaal lost deels op.
Filtreer de oplossing (= filtratie 1).
Doe het residu in 50ml 1M NaOH.
Kook het geheel 30 minuten.
Filtreer het geheel nadat het is afgekoeld (= filtratie 2).
Spoel de overgebleven vaste stof met water tot pH 7.
Spoel met 96% ethanol en met een beetje ether (= norvanol).
Droog het residu. Het verkregen chitine is lichtrose.
Weeg de chitine. Percentage chitine rond 20%.
waarnemingen
massa residu (g)
voor (gemalen schaal)
4,07 g
na (chitine)
0,72 g
Percentage berekening:
Foto 28: exoskelet Langoustines.
Pagina 75 van 186
Foto 29: proefopstelling.
Foto 30: versnippert exoskelet Langoustines.
Foto 31: extractie met HCl 2M.
Foto 32: filtratie 1.
Pagina 76 van 186
Foto 33: extratie met NaOH 1M + 30 min. koken.
Foto 34: filtratie 2 + spoeling met water en norvanol.
Foto 35: pH meting 1 en pH meting 2
Foto 36: bekomen chitine.
Pagina 77 van 186
bronnen
http://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:Chitine.png
H.Zetmeellijm
materialen
-
keramische verwarmingsplaat
maatbeker 250 ml
glazen roerstaaf
mesje
producten
-
1 aardappel
papier, kunststof
water
veiligheid
COS brochure
Niet van toepassing.
De zetmeelmoleculen en het water vormen samen een collodale oplossing. De lijm plakt heel goed,
zolang je er maar voor zorgt dat de lijm droog blijft en de zetmeel moleculen niet opnieuw kunnen
oplossen. Behangplaksel wordt van zetmeel gemaakt, daarom kun je behang er goed afhalen met stoom.
werkwijze
1. Schil 1 aardappel en snij ze in kleine stukjes.
2. Kook de stukjes in een maatbeker waarin een klein beetje water zit.
3. Probeer met de verkregen oplossing enkele stukjes papier te lijmen. laat de lijm drogen op een
warme plek.
Pagina 78 van 186
waarnemingen
Foto 38: lijmen van papier met zetmeellijm.
Foto 39: lijmen van kunststof met zetmeellijm.
filmfragment
http://www.youtube.com/watch?v=66fxd4h8V4I
http://www.youtube.com/watch?v=mUvPp1yMSQs&feature=related
toepassingen/eigenschappen
Zetmeellijm wordt gebruikt voor het lijmen van golfkarton, bij de papierproductie en in de
voedingsindustrie voor het dichtlijmen van verpakkingen. En zoals eerder vermeld zijn de behangerslijmen
ook zetmeellijmen.
Pagina 79 van 186
Foto 40: golfkarton
bronnen
http://www.abriso.com
I.Afbraaksnelheid van bio-kunststoffen

materialen
-
2 maatbekers 1000 ml
2 bekertje of maatbekers 250 ml
producten
-
potgrond
bio-kunststof
grond
verpakkingsmateriaal (bio/niet bio)
kraantjeswater
1.1 veiligheid
Standaard PBMs en veilig werken met glaswerk.
werkwijze
1. Maak een mengeling van de potgrond met gewone grond.
2. Bekleed de wand van de maatbekers met de gewenste plastiek of voeg het gewenste verpakking
materiaal toe:
1. maatbeker 1: gewone kunststof,
2. maatbeker 2: bio-kunststof,
3. bekertje 1: bio verpakkingsmateriaal,
4. bekertje 2: gewoon verpakkingsmateriaal.
3. Vul de maatbeker/bekertjes volledig met de mengeling potgrond/gewone grond.
4. Bevochtig de grond regelmatig gedurende de proef.
5. Plaats de maatbekers en bekertjes op een warme plaat (bv. raamtablet boven verwarming).
6. Observeer en fotografeer je waarnemingen gedurende enkele weken/maanden.
Pagina 80 van 186
fotos
Foto 41: benodigdheden
Foto 42: mengeling potgrond + gewone grond
Foto 43: maatbeker bekleed met bioplastiek
Pagina 81 van 186
Foto 44: proefopstelling gewoon plastiek bioplastiek 16/02/2012
Foto 45: proefopstelling bio-verpakkingsmateriaal - gewoon verpakkingsmateriaal 16/02/2012
Foto 46: proefopstelling gewoon plastiek bioplastiek 28/02/2012
Foto 47: proefopstelling bio-verpakkingsmateriaal - gewoon verpakkingsmateriaal 28/02/2012
Pagina 82 van 186
DEEL 4 FOLIE- EN DRAAD

POLYMEREN
A.Bereiding van PVA
Materiaal:
Maatcilinder 100ml
Bekerglas 100ml
Bekerglas 50ml
Roerstaaf
Metalen haakje
Polyvinylalcohol (4m%)
Aceton
Aluminiumpapier
Gedemineraliseerd water
Hoeveelheden:
100ml gedemineraliseerd water
4g polyvinylalcohol
10ml aceton
Veiligheidssymbolen:
Product
H-zinnen
P-zinnen
Gevarensymbolen
/
Polyvinylalcohol
PVA
Aceton
225-319-336EUH066
210-261-280.3305+351+338403+233
CH3COCH3
Fotos
Pagina 83 van 186
Verwarmen van polyvinylalcohol 10ml aceton toevoegen bij 10 ml polyvinylalcohol
Resultaat: Er heeft zich een draad gevormd van de polyvinylalcholpolymeer.

Werkwijze
Bereiding polyvinylalcoholoplossing:
Giet 100ml koud gedemineraliseerd water in de beker en voeg 4g

polyvinylalcohol toe, roer goed.
Verwarm het mengsel, goed roerend, tot het kookt.
Blijf roeren tot alle polyvinylalcohol opgelost is.
Laat de oplossing afkoelen.
Bereiding van PVA-draad:
Giet 10ml van de waterige PVA-oplossing in het bekerglas van 50ml.

Voeg 1 tot 2 druppels kleurstof toe.
Alles goed mengen met glazen roerstaaf.
Giet langzaam 10ml aceton bij de oplossing in het bekerglas, er vormen zich
twee lagen.
Op de grenslijn van de twee lagen ontstaat een vliesje van het gekleurde
vinylalcoholpolymeer.
Pagina 84 van 186
Heel voorzichtig breng je het haakje in dat vliesje en trek je het langzaam uit
de oplossing.
Leg de draad op een stukje aluminiumpapier om te drogen.
B.Kunststofzijde, viscose
Materiaal:
Filtreerpapier
Kopersulfaat 5g
Geconcentreerde ammoniak
HCl
Natriumhydroxide 2M
Maatbeker 250ml
Maatbeker 800ml
Spuit
Hoeveelheden:
5g kopersulfaat
100ml water
Product
H-zinnen
P-zinnen
Kopersulfaat
302-319-315-410
264.1-273-280.3301+312-302+352305+351+338
Ammoniak
314-400
260-273280.1+3+7303+361+353304+340305+351+338-310
Natriumhydroxide
314
264.1-280.1+3303+361+353305+351+338-310
Gevarensymbolen
Pagina 85 van 186
Zoutzuur
314-335
HCl
260-280.1+3+7301+330+331303+361+353305+351+338-310
Fotos
Kopersulfaat opgelost in water
De neerslag die ontstaan is na toevoeging van 2M NaOH
De neerslag opgelost in ammonia,

met hierin filtreerpapiertjes.
Het decanteren van de neerslag.
Pagina 86 van 186
Werkwijze
Ammoniakhoudende cuprihydroxyde-oplossing
Weeg 5g kopersulfaat af.

Kook dit in 100ml water.
Voeg langzaam 2M natriumhydrioxide toe totdat er een neerslag tevoorschijn
komt.
Decanteer de neerslag. Spoel de neerslag verschillende keren met water.
Los dit alles op in 4M (1 deel NH3 met 3 delen water) ammonia.
Scheur 2 filtreerpapiertjes in kleine stukjes van 11cm. En los deze op in 100ml van de
ammoniakhoudende cyprihydroxyde-oplossing.
Vul de beker van 800ml met het verdund HCL zuur.

Vul de spuit met her cellulose reactiemengsel.
Verspreid het met een cirkelvormige beweging in het zuur.
Bron/ link met internet

http://nl.wikipedia.org/wiki/Kunstzijde
C.Productie van celluloid

Bereiding van cellulosedinitraat (collodium)
Materiaal:
Bekerglas 100ml
Glazen staaf
IJsbad
15ml salpeterzuur (65%)
30ml zwavelzuur (96%)
Wol
Bekerglas 50ml
Waterbad
Roerstaaf
Camfer= C10H16O
Mangaandioxide
Aceton
Ethanol
Product
H-zinnen
P-zinnen
Gevarensymbolen
Pagina 87 van 186
Salpeterzuur
272-314
220-260280.1+3+7303+361+353304+340305+351+338-310
314
260-280.1+3+7301+330+331303+361+353305+351+338-310
HNO3
Zwavelzuur
H2SO4
Campher
76-22-2 464-49-3 (R) 464-48-2 (S)
Mangaandioxide
332-302
261-264.1301+312
225-319-336EUH066
210-261-280.3305+351+338403+233
225
210-403+233
MnO2
Aceton
CH3COCH3
Ethanol
Fotos
IJs met de 2 zuren, ernaast het watje.
Pagina 88 van 186
Resultaat: niet goed gelukt.
Na een tweede keer proberen, hetzelfde resultaat. Het watje is niet veel veranderd.
Fotos bereiding celluloid:
De oplossing op een petrischaaltje,

alles kan nu verdampen zodat de
kunststof overblijft.
Oplossing camfer, aceton en ethanol in warm waterbad.
Pagina 89 van 186
De kunststof die overschiet.
Werkwijze
Bereiding van cellulosedinitraat (collodium)
In een bekerglas, dat bevestigd is in een ijsbad, giet je 45ml van het gemengde
zuur.
Nadat het zuurmengsel is afgekoeld, roer je 2g watten in het zuur.
Laat dit 10 minuten staan. Roer af en toe eens.
Spoel de collodium uit onder stromend water zodat er geen zuur residus meer
aan hangen. Trek ze een beetje uit elkaar en laat ze drogen.
Bereiding celluloid
Meng in een bekerglas 0,1 g camfer, 1 ml aceton en 1 ml ethanol ( door

toevoeging van een spateltje mangaandioxide kun je de opkomende celluloid
kleuren).
Zet de oplossing in een warm water bad om het op te lossen.
Omdat de collodium wol is opgelost, schraap de resulterende massa samen en
neem ze uit het bekerglas.
De resulterende massa bestaat uit een kunststof die je nu nog van vorm kan
veranderen.
Je maakt een vorm die je wil en laat deze daarna drogen.

http://nl.wikipedia.org/wiki/Cellulose
http://www.chemieunterricht.de/dc2/plaste/v05.htm
D. Productie van celluloidfolie

Materiaal:
Reageerbuizen
Glazen staaf
Petrischaal
Pagina 90 van 186
Water
Campher
1-butanol
Aceton
Vaseline
Hoeveelheden:
0,2g wol
0,1g camfer
8ml aceton
8ml butanol
Product
H-zinnen
P-zinnen
Campher
76-22-2 464-49-3
(R)
464-48-2 (S)
Aceton
225-319-336EUH066
210-261-280.3305+351+338403+233
226-302-335315-318-336
210-261-280.3301+312305+351+338-310
CH3COCH3
Butanol
Fotos
Gevarensymbolen
Pagina 91 van 186
De reageerbuis zit in een warm

waterbad zodat alles goed kan
oplossen. Maar de wol lost niet op.
Ik had al twee proefbuizen voorzien,
een met veel wol en een proefbuis
waar niet zoveel wol inzat, maar bij
alle twee lost de wol niet op.
Werkwijze
Doe in een reageerbuis 0,2 g collodion wol, 0,1g campher, 8 ml aceton, 8 ml
butanol.
Als je de film in een kleur wilt, voeg je ook nog een spatelpunt kristalviolet
erbij.
Verwarm in een warm waterbad en roer totdat alles is opgelost.
Neem de afgewerkte film uit de petrischaal. Spuit de petrischaal in met
siliconenspray.
Giet de oplossing die je net gemaakt hebt uit de reageerbuis in de petrischaal,
vervolgens verspreid je ze door de petrischaal heen en weer te bewegen.
Maak aan de ene kant van de film een stukje papier zoals getoond op de
afbeelding.
Zet het petrischaaltje in een warm waterbad totdat al het oplosmiddel
verdampt is.
De resulterende film wordt steeds duidelijker.
Haal de film uit de petrischaal doormiddel van de papieren strip.
http://www.chemieunterricht.de/dc2/plaste/v07.htm
Pagina 92 van 186
E. Bereiding van nylon 6-10

Materiaal/ hoeveelheden/ veiligheidssymbolen
Materiaal:
Bekerglazen van 50 ml
Reageerbuizen
Metalen haakjes ( gemaakt van metalen papierklemmen)
Natriumhydroxidepellets
Hexamethyleendiamine
Een oplossing van sebacylchloride in n-heptaan
Gedemineraliseerd water
Hoeveelheden:
2g NaOH
6g hexamethyleendiamine
250 ml gedemineraliseerd water
250 ml n-heptaan
5 ml sebacylchloride
Product
Hzinnen
P-zinnen
Natriumhydroxide
314
264.1280.1+3303+361+353
305+351+338
-310
Hexamethyleendiamine
312302335-314
Sebacylchloride
22-34
(R)
26-36/37/3945 (S)
n-heptaan
225304315336-410
210-261-273280.3301+310-331304+340-
Gevarensymbolen
Pagina 93 van 186

403+233
Fotos
De producten die nodig zijn voor deze proef.
De twee lagen na het samenvoegen van de twee producten.
Pagina 94 van 186
De nylondraad die zich tussen het scheidingsoppervlak vormt.

Werkwijze
Bereiding van hexamethyleendiamine oplossing:
Los 2g NaOH en 6g hexamethyleendiamine op in 250ml gedemineraliseerd
water.
Bereiding van sebacylchloride oplossing in n-heptaan:
Los in 250 ml n-heptaan 5 ml sebacylchloride op.
Bereiding Nylon 6-10 (voer dit experiment uit onder de zuurkast!)
Giet in een beker van 50ml, 10ml basische hexamethyleendiamine-oplossing.
Voeg daarbij ongeveer 10ml van de organische sebacylchloride-oplossing zonder
de fasen te mengen (traag langs de rand van het glas toevoegen).
Neem nauwkeurig het scheidingsvlas tussen de beide fasen waar.
Neem met een haakje de polymeerfilm op die zich aan het scheidingsoppervlak
tussen de twee oplossingen vormt.
Trek aan de draad die zich spontaan vormt en wind hem op een reageerbuis.
Spoel de draad overvloedig met water en laat drogen.
Eens de draad droog is, is hij elastisch.
http://www.demochem.de/D-Nylon-e.htm
http://www.youtube.com/watch?v=XIt7KRAxUUE
Pagina 95 van 186
F. Synthese van nylon

Materiaal/ hoeveelheden/ veiligheidssymbolen/ etiketten/ controle COS-brochure
Materiaal
2 bekerglaasjes
Sebacylchloride = decaandizuurchloride
Hexamethyleendiamine = 1,6-Hexaandiamine
Metalen haakje
Hoeveelheden
beide vloeistoffen
2ml van
Product
H-zinnen
Hexamethyleendiamine 312-302-
P-zinnen
Gevarensymbolen
335-314
Sebacylchloride
22-34 (R)
2636/37/3945 (S)
Etiketten
1,6-Hexaandiamine
Sebacoylchloride
H2N(CH2)6NH2
R 21/22-34-37
ClOC(CH2)8COCl
R 22-34
S 22-26-36/37/39-45
bijtend
EGnr: 204-679-6
EG-etikettering
S 26-36/37/39-45
bijtend
Controle COS-brochure
Hexamethyleendiamine: organische stoffen/ N-verbindingen
Sebacoylchloride: Organische stoffen / Carbonzuren en derivaten
Werkwijze
Neem van beide vloeistoffen 2ml.
Giet de 1,6-hexaandiamine in een bekerglaasje.
Giet dezelfde hoeveelheid decaandizuurchloride langs de kant van het bekerglas,
bovenop de hexaandiamine. Voorzichter dat de twee chemicalin niet mengen.
Pagina 96 van 186
Buig een stukje ijzeren draag zo, dat het een haakje vormt. Laat de haak in de
onderste laag chemicalin zakken en breng heel voorzichtig het haakje terug
omhoog. Een stukje nylon blijft achter de haak hangen.
Was de strengen nylon met water. Leg ze daarna te drogen op een stukje
absorberend keukenpapier.
Kijk naar de elasticiteit van nylon nadat ze zijn opgedroogd.
Theoretische achtergrond/ reacties

Nylon kunnen we onderverdelen bij de vezels. De belangrijkste vezel in het dagelijkse
leven is de polyamiden of nylon. De bereiding van nylon berust op een
condensatiereactie. Men spreekt van een condensatiereactie als bij de vorming van
de macromolecule kleine stabiele moleculen (H2O, NH3 ) afgesplitst worden.
Bronnen
http://www.demochem.de/D-Nylon-e.htm
http://www.wildcatch.nl/wp-content/uploads/2011/01/Spiegel-19-ArtikelNylon1.pdf
http://www.maakhetmetkunststoffen.be/documenten/12-09PA.pdf
Link met filmfragmenten
http://www.youtube.com/watch?v=c7ihpZhCj6k&feature=fvwrel
Toepassing dagelijks leven van producten/ recyclageproces/ eigenschap/
identificatie
In 1938 werd nylon voor het eerst gebruikt voor het fabriceren van een
tandenborstel en in 1940 verscheen de wereldberoemde panty op de markt. Nylon
was het eerste succesvolle synthetische product dat was gemaakt van koolstof, water
en lucht. Het product was bedoeld om de dure zijde te vervangen. Tijdens de tweede
wereldoorlog kwam de ontwikkeling van nylon in een stroomversnelling omdat zijde
toen ook nog eens een schaars product werd. Nylon werd vervolgens gebruikt bij het
Pagina 97 van 186
produceren van parachutes, kleding, tassen en autobanden. Inmiddels is nylon niet

meer weg te denken uit ons dagelijks leven.
Nylon is ook zeer gevoelig voor ultraviolet licht zodat de kwaliteit op langere termijn
afneemt. Nylon is elastisch, heeft een lage wrijving is taai, sterk en slijtvast het dempt
trillingen, en het is vochtgevoelig.
Identificatie:
Nylon behoort bij de groep polyamide, deze heeft nummer 7 en behoort tot de groep
andere. Waaronder nog andere polymeren zitten zoals:
Polymethylmethacrylaat, acrylonitril butadieen styreen, glasvezel, polycarbonaat en
polymelkzuur.
Identificatiecode:
Deels zelfdovend, de vlam is blauw en heeft een gele rand. De
nylon smelt en druipt.
Fotos:
G. Draad spinnen uit een oplossing van

polyvinylalcohol
Materiaal:
Beker van 50ml
Metalen haakjes (gebruik open geplooide papierklem)
Oplossing van polyvinylalcohol (4%)
Kleurstof
Aceton
Aluminiumpapier
Hoeveelheden:
10g Polyvinylalcohol
Pagina 98 van 186
250ml gedestilleerd water

10ml aceton
Product
H-zinnen
Aceton
CH3COCH3
Polyvinylalcohol
PVA
P-zinnen
225-319-336EUH066
210-261-280.3305+351+338403+233
Gevarensymbolen
Etiketten:
Aceton
CH3COCH3
Gevaar
H 225-319-336-EUH066
P 210-261-280.3-305+351+338-403+233
CAS 67-64-1
Polyvinylalcohol
-(CH2-CHOH)n-
CAS 9002-89-5
COS-brochure:
Aceton: Organische stoffen / Ethers, aldehyden en ketonen
Licht ontvlambare stoffen:
Opslag en verpakking:
Opslag van de voorraad in een geventileerde ruimte of kast met voldoende
brandweerstand
Slechts kleine hoeveelheden in het laboratorium zelf aanwezig
Nooit opslaan in een koelkast die niet vonkvrij is
Stoffen met R15 waterdicht verpakken en nooit in de buurt van waterige
oplossingen opslaan
Behandeling van het product:
Met kleine hoeveelheden werken
Steeds een gepast blusmiddel in de buurt hebben
Open vuur of vonken in de omgeving vermijden
Pagina 99 van 186
Collectieve beschermingsmiddelen:
Proeven waarbij R15-producten in contact komen met water steeds in de
trekkast achter gesloten scherm
Werkwijze
Bereiden van polyvinylalcoholoplossing
Los 10 g polyvinylalcohol op in 250 ml gedestilleerd water, roer goed!
Verwarm de oplossing tot bij het kookpunt onder voortdurend roeren.
Het polyvinylalcohol lost volledig op.
Na afkoelen oplossing in een gesloten fles bewaren.
Draden spinnen:
Giet 10 ml van de oplossing polyvinylalchol in een bekerglas van 50ml.
Voeg eventueel enkele druppels kleurstof toe. Goed roeren.
Giet langzaam dezelfde hoeveelheid aceton in dit bekerglas, er vormen zicht 2
lagen.
Op dit scheidingsvlas tussen de twee vloeistoffen vormt zich een wit vliesje
van polyvinlalcohol.
Breng het haakje in contact met dit polymeer en haal het voorzichtig uit de
oplossing. Op die manier kan je een fijne draad van 50 cm spinnen.
Leg deze draad op een stukje aluminiumpapier en laat langzaam drogen.
De droge draden zijn buigzaam, maar niet elastisch. Onder water worden ze
opnieuw elastisch.
Theoretische achtergrond/reacties
Polymerisatie tot PVA:
Men spreekt van polymerisatie als de macromolecule ontstaat door de
aaneenschakeling van monomeren, zonder eliminatie van atoomgroepen.
PVA en aceton:
Er wordt een laag gevormd tussen de 2 vloeistoffen. Een witte vezel kan omhoog
worden getrokken m.b.v. een metalen staafje. Er wordt een touw geproduceerd. Dit
experiment kan je vergelijken met het maken van nylon, maar nylon is kostbaarder
en in dit experiment worden minder schadelijke stoffen gebruikt.
Bronnen
http://nl.wikipedia.org/wiki/Polyvinylalcohol
Pagina 100 van 186
http://www.asminternational.org/content/docs/alcohol.pdf
Link met filmfragmenten
identificatie
Eigenschappen PVA:
PVA vormt een zeer goede film en heeft zeer goede emulgeerbare en
hechtingseigenschappen. Het wordt niet door olie, vet en oplosmiddelen aangetast.
Het is reukloos en niet giftig. PVA heeft een hoge treksterkte, is buigzaam en laat zeer
moeilijk zuurstof en aromas door. PVA lost op in water bij 80-90C.
Gebruik:
Polyvinylalcohol wordt o.a. gebruikt:
als kleefstof en verdikkingsmiddel in latexverven, papiercoatings, hairspray,

shampoo en lijm
als Koolzuurgasbarrire in polyethyleentereftalaat (PET-flessen)
als het speelgoed putty of slime samen met borax
als plastic laagje in maandverband en incontinentieprodukten
als membraan in veerbollen in het hydropneumatische veersysteem van
Citron.
In de landbouw als bodemverbeteraars, pesticiden en synergisten.
In de cosmetica
Voor binnen en buiten verven.
PVA vezels worden ook gebruikt in golfplaten
H. Lijm en folie uit PS

Materiaal/ hoeveelheden/ veiligheidssymbolen/ etiketten/ controle COS-brochure
Materiaal:
Plastic bekertjes
Glazen staaf
Pasteurpipetten
Twee glazen objectdragers
Papier
Stukken hout
Glas plaat
Verpakking gemaakt van polystyreen of piepschuim
Ethylacetaat onder een andere ester van azijnzuur
Product
H-zinnen
P-zinnen
Gevarensymbolen
Pagina 101 van 186
Ethylacetaat
225-319-336EUH066
210-261-280.3305+351+338403+233
Etiketten:
Ethylacetaat
CH3COOCH2CH3
Gevaar
H 225-319-336-EUH066
P 210-261-280.3-305+351+338-403+233
CAS 141-78-6
COS-brochure:
Ethylacetaat:
Organische stoffen / Carbonzuren en derivaten
Werkwijze
De polystyreen piepschuim wordt in kleine stukjes gebroken. Enkele stukjes worden
in een plastic bekertje gestopt, daarbij wordt een beetje ethylacetaat gedaan en
geroerd met de glazen staaf. Na een korte tijd lost het plastic op in het oplosmiddel.
Het resultaat is een stroperige, kleverige massa. Je kan de lijm nu uitproberen op het
papier, hout en het glas.
Verdun de resterende oplossing met een paar druppels ethylacetaat. Breng deze
oplossing op een glazen plaat. Wacht tot het oplosmiddel verdampt is. Men verkrijgt
een film op het glas.
Theoretische achtergrond/reacties
Polystyreen ontstaat door polymerisatie van het monomeer styreen. Styreen komt
voort uit de raffinage van aardolie. EPS ( =gexpandeerd polystyreen) bestaat voor
2% uit PS(polystyreen) en voor 98% uit lucht.
Men kan dus grote hoeveelheden piepschuim oplossen in ethylacetaat. PS is niet
resistent tegen koolwaterstoffen, het lost daarom snel op in bijvoorbeeld benzeen of
n-pentaan.
Pagina 102 van 186
Bronnen
http://www.ecodesign.be/materialen/ps-polystyreen
http://nl.wikipedia.org/wiki/Polystyreen
http://www.maakhetmetkunststoffen.be/derdegraad.asp?l=nl&group=onderwijs
identificatie
Eigenschappen:
Het is zeer licht
Hoge druksterkte
Glashelder materiaal
Broos en krasgevoelig
Gesloten celstructuur waardoor het minder gevoelig is voor de opname van
water.
Toepassingen:
In de bouw wordt het gebruikt als isolatiemateriaal.
Wordt ook gebruikt bij het bouwen van maquettes en modelvliegtuigjes.
In de bouw vindt men 2 soorten PS terug:
Gexpandeerd PS (EPS) = losse of aan elkaar versmolten witte
bolletjes, wordt gebruikt als isolatiemateriaal of als vulling van kussen
in losse bolletjes.
Gextrudeerd PS (XPS) = hardere blauwe schuimplaat, als isolatie voor
vloer en gevel.
PS wordt ook gebruikt voor wegwerkbekertjes en verpakkingsmateriaal.
Recyclage:
Recyclage : PS kan in zijn oorspronkelijke vorm (meestal isolatieplaten) goed

worden hergebruikt. Is dat niet het geval, dan is ook recycleren tot nieuwe
producten eenvoudig.
Verbranden: bij volledige verbranding van PS komen in principe alleen
waterstof, koolstof en zuurstof vrij.
Storten: bij stort kan het styreen uitspoelen in bodem en grondwater, met
schadelijke effecten voor ecosystemen.
Identificatie:
PS brandt gemakkelijk, met een heldere, roet afgevende vlam. De
vlam kleurt geel- rood.
Pagina 103 van 186
Fotos:
Pagina 104 van 186
DEEL5 EIGENSCHAPPEN VAN

KUNSTSTOFFEN
A. Eigenschap van PET
Materiaal:
gasbrander
pincet of kroestang
schaar
plastieken wegwerpfles (PET-fles)
Werkwijze:
1. Snij het bovenste deel van de plastieken fles af. Snij daarna het overige flessenmateriaal in
smalle reepjes. Verwarm deze eerst in de hete luchtstroom boven de gasbrander en hou het
daarna kort in de vlam. Pas op met eventuele afdruppende plastiek en hou de vlam van het
brandende materiaal goed in de gaten.
2. Pak het bovenste deel van de afgesneden fles met de schroef vast en hou de rest in de hete
luchtstroom boven de gasbrander. Bijna in de omkering van het productieproces zet de fles
zich weer samen. Het materiaal vervormt zich door de warmte, het is thermoplastisch.
Onderzoek de breekkracht van het vervormde flessenmateriaal na afkoelen.
3. Snij een bredere reep van de fles af. Hou het midden van de reep in de hete luchtstroom van
de gasbrander. Wanneer het einde van de reep begint te smelten, neem de reep snel uit de
vlam en zet het gesmolten einde vb. op een deel van de rest van de fles. Trek dan de reep
bruusk los. Het moet heel snel gaan zodat je nog slierten uit de gesmolten massa ziet komen.
Probeer de overgebleven slierten van de gesmolten massa na het afkoelen nog langer te
maken of uit te rekken.
Pagina 105 van 186
Theoretische achtergrond:
PET is een thermoplast en dus makkelijk hervormbaar mits verwarming.
Er zijn twee manieren om PET te verwerken tot vezels: "spinning" en "drawing".
PET kan met een smeltspinproces versponnen worden. Gedurende dit proces wordt van de smelt
lange draden getrokken. Tijdens die verstrekken worden de polymeer-moleculen lineair
georinteerd. Dat levert een zeer sterke vezel op die uitstekende textieleigenschappen heeft. Deze
moleculaire orintatie wordt geconserveerd door vervolgens snel af te koelen.
Bij het "drawing" proces worden PET-draden getrokken bij temperaturen boven 80 C.
Door de arbeid die op de vezels verricht wordt is de temperatuur intern iets hoger dan extern.
Tijdens drawing orinteert het moleculair netwerk zich waardoor de gewenste eigenschappen van de
vezel ontstaan.
Pet-vezels worden veel gebruikt in o.a. kleding: jassen, ondergoed, pyjamas
Toepassing dagelijks leven
PET-flessen worden gebruikt om koolzuurhoudende
dranken in te bewaren omdat ze niet gasdoorlaatbaar
zijn. Verpakkingen van medicijnen, vloeibare zepen,
cosmeticaproducten en schoonmaakmiddelen zijn
vaak ook vervaardigt uit PET.
Met het oog op hun recyclage worden PET-flessen
vermalen, gewassen en gereduceerd tot zeer zuivere
schilfersschone spaanders. Deze schilfersspaanders
ondergaan verschillende klassieke bewerkingen
naargelang hun verdere gebruik. Niet alleen worden hier nieuwe flessen
mee gemaakt, ze worden ook gebruikt voor de vervaardiging van kleding,
dekbedden, voering van jassen, tapijten, folie en kleine potjes.
Pagina 106 van 186
Bronnen:
http://staff.science.uva.nl/~dcslob/lesbrieven/Abdelghani/pet.htm#down5
http://www.petpower.nl/
http://www.petcore.org/files/pet_profile_-_flemish_dutch.pdf
http://nl.wikipedia.org/wiki/Petfles
http://www.cocacolabelgium.be/PET
Links film:
http://www.youtube.com/watch?v=tK3y26ycu1E
http://www.youtube.com/watch?v=zyF9MxlcItw&feature=related
B. Binden van mineralen

Materiaal:
pipet
mes
pincet
handschoen
leidingwater
dieselolie
polyurethaanschuim
Werkwijze:
1. Het bekerglas wordt tot de helft met water gevuld. Giet er 2 3 ml dieselolie in tot je een
duidelijke olievlek ziet verschijnen.
Pagina 107 van 186
2. Snij een rond stuk uit de polyurethaanschuimblok dat ongeveer in het bekerglas past.
3. Met een pincet druk je het stuk langzaam in het water (niet het gladde oppervlak gebruiken).
4. Na een tijdje trek je het stukje blok voorzichtig terug uit het water en onderzoek je het
wateroppervlak en de oppervlakte van het polyurethaanschuim.
Polyurethaanschuim bezit olie-absorberende gistcellen en heeft een lage dichtheid en die
eigenschappen worden ingezet bij olierampen.
Door middel van absorptie en afbraak worden de olielagen van het wateroppervlak verwijdert.
Het polyurethaan heeft een hydrofobe werking en gaat het water dus afstoten waardoor de olie kan
weggenomen worden. Maar ook bij groot olieverlies van autos of vrachtwagens worden er korrels
bestaande uit polyurethaan verspreid over de weg.
Toepassing dagelijks leven:
Polyurethaanschuim wordt hoofdzakelijk gebruikt als isolatiemateriaal bij nieuwbouw en als
vloercoating.
Het wordt ook vaak verwerkt in verven en lijmen.
Pagina 108 van 186
Bronnen:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Polyurethaan
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11030581
http://www.emis.vito.be/techniekfiche/slib-op-drager-systemen
http://www.vanassche-fire.be/pdf/211201183947-OL-EX_Nl.pdf
Links film:
http://www.youtube.com/watch?v=JoEPl9PmNBI
http://www.youtube.com/watch?v=uHZ32GoClOE
http://www.youtube.com/watch?v=_q1vth2pBHY&feature=related (ludiek)
C: De thermische geleidbaarheid van

kunststoffen
Materiaal:
metalen beker
kunststof beker
klok
thermometer
heet water
Werkwijze:
Het hete water (ongeveer 70C) wordt in een metalen en in een kunststoffen beker gegoten.
De temperatuur in de bekers wordt elke minuut bijgehouden.
Na 15 minuten wordt de proef afgebroken en maak je een grafiek van de gegevens.
We zien dat het water in de kunststofbeker langzamer af koelt dan in het water in de metalen beker.
Pagina 109 van 186
Bronnen:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Thermische_weerstand
D. Plooien en wat gebeurt er dan?

Materiaal:
7 strookjes kunststof in verschillende kleuren: beige, grijs, transparant, wit, zwart en
bruin
Pagina 110 van 186
Werkwijze:
Neem de uiteinden van een strookje tussen duim en wijsvinger en plooi het strookje.
Houd het strookje geplooid en leg het op de tafel.
Herhaal deze bewerking met elk strookje.
Vragen:
1. Hebben we de strookjes allemaal even gemakkelijk kunnen plooien ?
Neen.
2. Kunnen we de strookjes in verschillende categorien verdelen?
[Tip: maak een tabel met de + en de (+: - plooit gemakkelijk, -: plooit niet)]
Beige:
Grijs:
Transparant:
Wit:
Zwart: (gemakkelijkst)
Bruin:
3. Behouden de strookjes dezelfde hoek wanneer ze geplooid zijn?
Neen, naarmate de kunststof makkelijker te plooien valt, gaat de hoek kleiner worden
(zie afbeelding).
E.25 keer plooien en wat gebeurt er dan?

Materiaal:
7 strookjes kunststof in verschillende kleuren: beige, grijs, transparant, wit, zwart en
bruin
Werkwijze:
Pagina 111 van 186

We gaan op dezelfde manier te werk als bij proef 8: we nemen de strookjes n voor n en we
nemen de uiteinden van de strookjes tussen duim en wijsvinger. We plooien elk strookje 25
maal. Bij de laatste keer dat we het strookje plooien, houden we het in de geplooide stand.
Vragen
1. Hebben we de strookjes allemaal even gemakkelijk kunnen plooien ?
Neen
2. Behouden alle strookjes dezelfde hoek?
Neen.
3. Zijn er strookjes die breekbaarder zijn dan de andere?

Witte kunststof is het meest breekbaar, maar de grijze kunststof begint ook al lichtjes te
breken.
4. Kan je nu zeggen welk strookje met welke kleur het meest waarschijnlijk van PP is
gemaakt?
Het beige strookje is PP.
Polypropeen lijkt op polyetheen en is ook net zo goedkoop, maar het is

veel sterker. In het domein van de koffer- en tassenfabricage gebruikt
men bij voorkeur PP (polypropyleen) omdat het zon goede weerstand
tegen plooien heeft. Op die manier kan men een koffer gemaakt van PP
heel dikwijls openen en sluiten zonder te riskeren dat hij breekt. Er zijn
Pagina 112 van 186

hierbij dus geen metalen scharnieren nodig en het is een enkele productiebewerking voor de
fabricage van een koffer.
Toepassingen dagelijks leven:
Polypropeen komen we het tegen in de vorm van plastic
flessen (vb. jerrycans) tapijten, plastic meubels, kleine open
zeilbootjes en in veel auto-onderdelen. Andere toepassingen
zijn pijpen, filtermateriaal, en plastic producten die een
hogere kwaliteit vereisen dan zijn voorganger polyetheen
kan bieden.
Polypropeen wordt ook gebruikt als touw. Het voordeel van propyleen is dat
het blijft drijven op het water en is dus idealen voor het gebruik bij boten.
Polypropeen is bestand tegen bacteriegroei en hierdoor geschikt voor
wegwerpspuiten en andere medische toestellen.
Bronnen:
http://www.bodemrichtlijn.nl/Bibliotheek/bouwstoffen-en-afvalstoffen/kunststoffen/herkenningvan-kunststoffen
http://www.nrk.nl/web/RKI/materialen/polypropeen/Pages/default.aspx
https://www.facebook.com/pages/Polypropeen/113266025422036
http://www.hamel.nl/Files/File/Assortiment%20pdf/WEB_KUNSTSTOF.pdf
Link film:
http://www.youtube.com/watch?v=L_Ml1ZkdiDU&feature=related
F: Plooien in warm water en wat gebeurt er

dan?
Materiaal:
4 strookjes kunststof in verschillende kleuren: beige, grijs, transparant en zwart
1 bekerglas
1 ijzerdraad ( 8 cm)
Werkwijze:
Een stijve ijzerdraad aan elk uiteinde van de strookjes zodanig bevestigen dat er een boog wordt
gemaakt; dan de strookjes met een pincet in het warme water (ongeveer 60C) onderdompelen.
Nota : de ijzerdraad moet zwaar genoeg zijn om te voorkomen dat de strookjes gaan drijven.
Na 10 minuten de strookjes uit het warme water halen en de ijzerdraad verwijderen. Vervolgens de
verschillen tussen de strookjes vaststellen.
Pagina 113 van 186
Verschil:
We zien nu dat het transparant kunststofplaatje wel makkelijk plooibaar is geworden (week).
Bronnen:
http://eriks.nl/nl/producten-en-diensten/kunststoffen/compleet-leveringsprogramma/bewerkingkunststoffen/
http://www.aljevragen.nl/sk/koolstofchemie/KLS150.html
G Blijft het droog of niet?

Materiaal:
3 strookjes, elk in een andere kleur: een lederstrookje in donkerbruin, een rubberstrookje in
lichtbruin en een kunststofstrookje (kleur naar keuze)
1 bekerglas gevuld met water
1 horloge
Werkwijze:
De 3 strookjes gedurende 3 minuten onderdompelen in de beker met water en daarna de strookjes
eruit halen.
Vragen:
1. Is de kleur van de strookjes veranderd?
Neen.
Pagina 114 van 186

2. Is hun formaat wel of niet veranderd?
Neen.
3. Zijn de strookjes nat?
Het leder is meer nat dan het kuntststof of rubber.
4. Bespreken: in welke context vindt men schoenen die volledig van leder zijn? Laarzen,
stadsschoenen...?
Leder wordt eerder gebruikt voor stadschoenen die niet zo bestendig zijn tegen water en
vuiligheid. Rubber wordt dan weer gebruikt voor regenlaarzen die wel bestendig zijn tegen
water.
Bronnen:
http://www.mvonederland.nl/dossier/2/61/dossier_description/8912
http://wiki.watmooi.nl/pages/Leer
H: Gravi-Goo
Materiaal
- pot Gravi-Goo (150 g)
- blauw maatschepje
- 2 bekerglazen (500 ml)
- water
Werkwijze
1. Vul n bekerglas met ongeveer 450 ml water en doe in het ander bekerglas n
maatschepje van Gravi-Goo poeder.
2. Giet nu snel het water van het ene bekerglas naar het andere bekerglas waar het poeder in
zit. Blijf de vloeistof snel heen en weer gieten gedurende 2 3 minuten zodat er geen
klonters kunnen ontstaan.
3. Na die 2 3 minuten zal de vloeistof dikker worden en ontstaan er slijmslierten. Vanaf nu
mag je het gieten langzamer doen.
Pagina 115 van 186
4. Na verloop van tijd zal je iets speciaals opmerken. Je zal niet meer de moeite moeten doen
om je bekerglas over te gieten want het slijm zal zelf omhoog klimmen langs de rand van het
ene bekerglas en zo zich laten vallen in het andere bekerglas.
Gravi-Goo is een unieke soort polymeer. Wanneer je er water
gaat bij voegen, gaat de polymeer zich gedragen als een spons
en zuigt al het water op. Hierdoor ontstaat er een lange keten
van moleculen. Gravi-Goo is een combinatie van
polyacrylamide en acryl co-polymeren.
Die lange keten kan je vergelijken met een immens lange
ketting met allemaal bolletjes.
Wanneer we deze ketting in een bekerglas zouden leggen en
aan het uiteinde n maal zouden trekken dan zorgt de
zwaartekracht ervoor dat de ketting naar onder valt.
Dit proces gaat vanzelf door en versnelt wanneer je de beker
hoger houdt. De keten moleculen trekt als het ware zichzelf
uit het bekerglas weg.
Toepassingen dagelijks leven: /
Bronnen:
http://www.stevespanglerscience.com/product/gravi-goo-jar
Links film:
http://www.youtube.com/watch?v=TKwewEZQZNM
http://www.youtube.com/watch?v=m-88M75_PCI
Pagina 116 van 186
DEEL6 IDENTIFICATIE VAN

KUNSTSTOFFEN
Toen de Gentenaar Theo Baekeland in 1906 wereldberoemd werd met het kunsthars bakeliet,
werd de weg geopend voor een nieuwe industrie nl. deze van de synthetische materialen.
Deze synthetische materialen, ook kunststoffen genoemd, worden gebruikt voor het
vervaardigen van o.a. verpakkingen, bouwmaterialen, huishoudartikelen, textiel, lijmen,
verven, auto-onderdelen, etc. .
De kunststoffen zijn uit ons dagelijks leven haast niet meer weg te denken. Denk maar aan
lichtkoepels van acrylglas, fonoplaten van PVC, braadpannen met een bekleding van Teflon,
kledingsstukken van Terlenka, etc. .
In de meest ruime betekenis van het woord zijn kunststoffen organische materialen die
opgebouwd zijn uit macromoleculen en die ontstaan door wijziging van natuurproducten of
door de synthese van grondstoffen uit aardolie, aardgas of steenkool. Macromoleculen zijn
reuzenmoleculen die we kunnen indelen volgens oorsprong en synthese:
a) Natuurlijke stoffen
Cellulose (hout, stro), hoorn (harde eiwitstof), hars, rubber (rubberboom)
b) Gewijzigde natuurlijke stoffen
Gevulkaniseerd rubber, gevulkaniseerde vezel, celluloid (nitrocellulose),
kunsthoorn (casene-kunststof)
c) Synthetische stoffen
Thermoplasten
Kunststoffen die plastisch en vervormbaar worden als ze verwarmd worden,
zonder dat ze daarbij een chemische verandering ondergaan.
Thermoharders
Driedimensionaal sterk vernette kunststoffen die hard en
temperatuurbestendig zijn en die niet plastisch na-vervormd of gesmolten
kunnen worden.
Elastomeren
Driedimensionaal licht vernette kunststoffen die veerkrachtig zijn zoals
rubber.
Kunststoffen bezitten belangrijke eigenschappen. Je kan op verschillende manieren nagaan met
welke soort kunststof je te maken hebt. Ongewijzigde structuren kunnen visueel worden
onderscheiden aan de hand van de verschillen in hun structuur en van de daaruit voortvloeiende
effecten op de lichtdoorlatendheid.
Transpiratie: Amorfe kunststoffen zoals PVC en PS zijn transparant. Half-kristallijne
kunststoffen zoals PA, PE, PET, PA daarentegen zijn hoofdzakelijk opaak of doorzichtig.
Zo kunnen we ook gaan kijken naar buigzaamheid, krasbaarheid en de aard van het
oppervlakte.
Pagina 117 van 186
Wanneer we gaan kijken naar massadichtheid, merken we dat de meeste kunststoffen een
massadichtheid tussen 0,9 en 1,3 g/cm3 bezitten.
Verbindingen die veel waterstof bevatten, hebben een kleine massadichtheid.
Bij thermoplasten is dit het geval voor de polyolefinen (PE; polyetheen en PP; polypropeen). Deze
stoffen drijven dus op water.
Alle andere kunststoffen zinken in water, eventueel met behulp van een detergent.
Kunststof
Polyamide
Low density polyethyleen
High density polyethyleen
Polyetheentereftalaat
Polypropeen
Polystyreen
Polyvinylchloride
Water
Dichtheid (g/cm3)
1,04-1,15
0,92-0,94
0,95-0,97
1,38-1,39
0,90-0,91
1,05-1,07
1,16-1,35
1,0
We kunnen kunststoffen ook identificeren door middel van de zogenaamde brandproef. Alle stoffen
die halogenen bevatten (PVC; polyvinylchloride) zijn slecht tot niet brandbaar. Alle verbindingen die
veel koolstof bevatten (aromatische verbindingen PS; polystyreen en PET;
polyethyleentereftalaat) branden met een sterk roetende vlam.
De andere kunststoffen, die uit alifatische moleculen zijn opgebouwd, en in verhouding minder
koolstof bevatten, branden niet roetend, met blauwachtige vlam (PE; polyetheen, PP; polypropeen,
PMMA; polymethylmethacrylaat, PA; polyamide en POM; polyoxymethyleen).
Bij het branden kunnen zich de volgende mogelijkheden voordoen:
Er ontstaat een as met een bepaalde kleur en samenstelling
Het materiaal smelt samen tot een parel
Het smeltend materiaal vormt druppels
De afvallende druppels branden verder
Bij het verbranden wordt de kunststof gedeeltelijk gedepolymeriseerd. De gevormde
monomeren bezitten een karakteristieke geur. Bij polyolefinen herinnert de geur aan
brandende paraffine-, stearine- of waskaarsen, omdat hun grondstoffen veel overeenkomst
vertonen met de polyolefinen. Polystyrenen en polystyreencopolymeren ruiken naar styreen,
een zoetige geur die aan teer of aan lichtgas herinnert. Polycarbonaat (PC) ruikt duidelijk naar
fenol (tandarts) en polyamide, met een op eiwit gelijkende structuur, ruikt naar verbrande
hoorn.
Sommige kunststoffen lossen op in bepaalde organische (sterke) oplosmiddelen, zoals aceton, je kan
als snel een onderscheid zien tussen amorfe en half-kristallijne kunststoffen. Half-kristallijne
kunststoffen zijn over het algemeen ongevoelig voor sterke oplosmiddelen. Amorfe stoffen
daarentegen beginnen op te lossen na een korte periode van blootstelling.
Pagina 118 van 186
A. Algemene fysische eigenschappen

Materiaal
Stukje kunststof (PVC, PS, PET, PE , PA en PP)
Werkwijze
Werkwijze
Onderstreep de
Eigenschap
Transparantie
Werkwijze
Tracht erdoor te kijken
waarneming
Transparant (doorzichtig)
Doorschijnend
Melkachtig (opaak)
Ondoorzichtig
Buigzaamheid
Buigen met de hand
Stijf
Flexibel/soepel
Krasbaarheid
Krassen met vingernagel
Goed krasbaar = zacht

Niet krasbaar = hard
Oppervlakte
Wrijven tussen de vingers
Vettig = wasachtig
Droog
Pagina 119 van 186
B.
Dichtheid
Materiaal
Stukje kunststof (1cm2) ( PVC, PS, PET, PE, PA en PP)

Bekerglas 250ml
Afwasmiddel
Water
Werkwijze
Vul de beker voor de helft met kraantjeswater. Voeg n druppel detergent toe.
Dompel het stukje kunststof onder in het water tot op de bodem van de beker.
Noteer het dichtheidsgedrag (zinkt, zweeft of drijft).
In welke context gebruikelijk

Naam
Formule D
LT
Water
H20
GVS
Rzinnen
Szinnen
Azinnen
Opm.
Deze proef met betreffend reagens is geschikt voor demonstratieproeven, voor

leerlingen tijdens laboratoriumoefeningen en voor leerlingen tijdens
laboratoriumoefening in TSO-studierichtingen met een sterke component
Laboratorium chemie.
Pagina 120 van 186
C.
Oplosbaarheid in aceton
Materiaal
Stukje kunststof (1 cm2) (PVC, PS, PET, PE, PA en PP)
Aceton (Propanon)
Bekerglas 250ml
Werkwijze
Breng een stukje kunststof in een bekerglaasje.

Voeg aceton toe tot juist ondergedompeld.
Noteer het oplosgedrag (lost op, zwelt, lost niet op).
Verzamel het afval in een bokaal voor aceton.
Aceton
CH3COCH3
Gevaar
H 225-319-336-EUH066
P 210-261-280.3-305+351+338-403+233
WGK 1
KHLim
CAS 67-64-1
Pagina 121 van 186

Naam
Formule D
Propanon CH3-CO(aceton)
CH3
LT
GVS
Rzinnen
Szinnen
F, Xi
11-3666-67
9-16-26
Azinnen
Opm.

D. Beilsteintest
Materiaal
Stukje kunststof (PVC, PS, PET, PE, PA en PP)

Koperdraad
Bunsenbrander
Tang
Veiligheidshandschoenen- en bril
Werkwijze
Verhit een stukje koperdraad in de vlam van een bunsenbrander totdat geen groene kleur
meer zichtbaar is.
Raak eventjes het staaltje kunststof met de hete draad aan zodanig dat een weinig kunststof
aan de koperdraad blijft "kleven".
Breng de draad opnieuw in de vlam en observeer de kleur van de vlam.
Pagina 122 van 186

Naam
Formule D
LT
Koper
Cu
GVS
Rzinnen
Szinnen
Azinnen
Opm.

Pagina 123 van 186
E. Brandbaarheid
Materiaal
Stukje kunststof (PVC, PS, PET, PE, PA en PP)

Bunsenbrander
Tang
Vuurvaste plaat
Werkwijze
Zet een veiligheidsbril op en neem een stukje kunststof.

Houd het stukje met de tang in het puntje van de vlam van een bunsenbrander.
Als het stukje kunststof vuur vat, neem je het uit vlam. Opgelet!!! PE druipt!!!
Blaas de vlam voorzichtig uit.
Waai rookslierten voorzichtig naar je toe en bepaal de geur.
Leg het stukje kunststof op een vuurvaste plaat.
Pagina 124 van 186
Pagina 125 van 186

Tracht het stukje kunststof te identificeren op basis van de waargenomen eigenschappen
en onderstaande identificatietabel.
Stof
Transparantie
a. Buigzaam
Dichtheid
Oplosbaarheid
Brandbaarheid
Beilstein
b. Krasbaar
c. Oppervlakte
PE
Ondoorzichtig
a. Soepel
Drijft
Zwelt
Druppelt
uitz.: dunne
folie
b. Zacht
Blauwe vlam
c. Vettig
Geen rook of roet
Negatief
Kaarsengeur
Niet zelfdovend
PP
Ondoorzichtig
uitz.dunne folie
a. Stijf
Drijft
Onoplosbaar
Druppelt
b. Hard
Gele vlam
c. Vettig
Geen rook of roet
Negatief
Motoroliegeur
Niet zelfdovend
PVC
Ondoorzichtig
omwille van
vulstoffen
a. Stijf/soepel
Zinkt
Zwelt
b. Hard/zacht
Druppelt niet
Positief
Oranjegeelgroene
vlam
c. Droog
Rookontwikkeling
HCl-geur
Zelfdovend
PS
Ondoorzichtig
omwille van
vulstoffen
a. Stijf
Zinkt
b. Hard
(uitz.schuim)
Oplosbaar
Druppelt
Negatief
Oranje-gele vlam
c. Droog
Rookontwikkeling
Brandgeur
Niet zelfdovend
PA
Opaak
a. Stijf
b. Hard
c. Droog
Zinkt
Onoplosbaar
Druppelt/verkoolt
Blauwe vlam
Geen rook of roet
Geur verbrand haar
Niet zelfdovend
PET
Transparant
a. Stijf
Negatief
Pagina 126 van 186

b. Hard
Zinkt
Onoplosbaar
c. Droog
Druppelt niet
Negatief
Oranje-gele vlam
Roetontwikkeling
Geur weinig typisch
Niet zelfdovend
F. Watertest
Materiaal
Water
Bekerglas 250ml
Roerstaafje
Werkwijze
Vul een bekerglaasje voor de helft met kraantjeswater.
Dompel een stukje kunststof onder in het water tot op de bodem van de beker.
Duw tegen het stukje kunststof met behulp van een roerstaafje om luchtbellen te vermijden,
houd het roerstaafje aan het oppervlak en probeer de naar boven komende kunststoffen te
laten zinken.
Noteer of de kunststoffen zinken of drijven.
Verwijder de kunststoffen, droog ze af en bewaar ze voor later.
Herhaal de watertest met de andere kunststoffen.
Bewaar de kunststoffen die zinken in het water voor de koperdraad test. Gebruik de kunststoffen
die drijven voor de isopropylalcohol test.
Pagina 127 van 186

Naam
Formule D
LT
Water
H20
GVS
Rzinnen
Szinnen
Azinnen
Opm.

G. Isopropylalcohol test
Materiaal
Isopropylalcohol oplossing 45,5%

Pipet en peer
Roerstaafje
Kunststoffen die drijven in water (1cm2) (PE en PP)
Bekerglas 250ml
Werkwijze
Vul een bekerglaasje voor de helft met een isopropylalcohol oplossing.
Gebruik de kunststoffen die drijven in water.
Duw tegen de kunststoffen met behulp van een roerstaafje om luchtbellen te vermijden,
laten zinken.
2-Propanol
CH3CH(OH)CH3
45,5%
Gevaar
H 225-319-336
P 210-261-280.3-305+351+338-403+233
WGK 1
KHLim
D.
CAS 67-63-0
Pagina 128 van 186
H Olietest
Materiaal
Masolie
Bekerglas 250ml
Kunststoffen die drijven isopropylalcohol oplossing (LPE en PP)
Roerstaafje
Werkwijze
Vul een bekerglaasje voor de helft met masolie.
Gebruik de kunststoffen die drijven in de isopropylalcohol oplossing.
Duw tegen de kunststoffen met behulp van een roerstaafje om luchtbellen te vermijden,
laten zinken.
Kunststof + water
Polyamide
Low density polyethyleen
High density polyethyleen
PolyethYLeentereftalaat
Polypropeen
Polystyreen
Polyvinylchloride
Dichtheid (g/cm3)
1,04-1,15
0,92-0,94
0,95-0,97
1,38-1,39
0,90-0,91
1,05-1,07
1,16-1,35
Pagina 129 van 186
I. Acetontest
Materiaal
Aceton (Propanon)
Bekerglas 250ml
Pipet
Kunststoffen die geen groene vlam geven bij de koperdraadtest (PS en PET)
Tang
Werkwijze
Vul een bekerglaasje voor de helft met aceton.

Werk in een zuurkast om de dampen te verminderen in de kamer!!
Gebruik een tang en houd een stukje kunststof in aceton voor 20 seconden.
Verwijder het stukje kunststof en houd het tussen de vingers.
We hebben te maken met een positieve reactie als het stukje kunststof zacht en kleverig is
geworden. Krab op het stukje kunststof met je vingernagel om te zien of de buitenste laag
zachter is geworden.
Wanneer de reactie positief is, gooi het dan in de vuilbak.
Herhaal deze test voor alle kunststoffen die geen groene vlam geven.
Aceton
CH3COCH3
Gevaar
H 225-319-336-EUH066
P 210-261-280.3-305+351+338-403+233
WGK 1
KHLim
CAS 67-64-1
I.
J.
K.
Pagina 130 van 186

Naam
Formule D
Propanon CH3-CO(aceton)
CH3
LT
GVS
Rzinnen
Szinnen
F, Xi
11-3666-67
9-16-26
Azinnen
Opm.

J. Warmtetest
Materiaal
Water
Bekerglas 250ml (MOET TEGEN WARMTE KUNNEN!!!)
Tang
Vuurtje
Kunststoffen die niet positief reageren bij de acetontest (PET)
Werkwijze
Vul het bekerglaasje voor de helft met water.

Verwarm het water tot het kookt.
Gebruik de kunststoffen die niet positief reageren bij de acetontest.
Neem een tang en houd een stukje kunststof in het kokend water voor 30 seconden.
Verwijder het stukje kunststof en houd het tussen je vingers om te zien of het zachter is
geworden.
Een positieve reactie heeft plaatsgevonden als het stukje kunststof zachter is geworden.
Herhaal deze test voor elke andere kunststoffen, die geen positieve acetontest vertoonden.
Pagina 131 van 186
Toepassingen
Kunststof
Toepassingen
Polypropeen (PP)
Schroefdoppen op PE-flessen, plastic kratten

voor drankflessen, stoelen, tuinmeubelen,
autobatterijen, tapijten, plastic hoesjes,
verpakkingsmaterialen, kleerhangers,
Omdat PP steriliseerbaar is wordt het veel
gebruikt in de medische sector: infusen,
injectiespuiten voor eenmalig gebruik, knievinger- en heupgewrichten,
Polyethyleentereftalaat (PET)
Flessen die frisdranken met koolstofdioxide

bevatten (puntje op de bodem), touwen, zeilen,
textielvezels (sportkledij),
Polyvinylchloride (PVC)
Afvoerleidingen, dakgoten, golfplaten en

omlijstingen van ramen, flessen (nietgashoudende dranken), elektriciteitsbuizen,
bloedzakken,
Nadat er weekmakers aan toegevoegd zijn wordt
PVC gebruikt voor vloerbekleding, tuinslagen,
isolatie van elektrische doeleinden,
Polystyreen (PS)
Goedkope plastic dozen, wegwerpbestekken of

koffiebekers en transparante platen
(voortekendriehoeken, latten etc.), yoghurt
potjes,
PS laat zich gemakkelijk schuimen tot
piepschuim (isomo) en wordt dan gebruikt als
isolatie en verpakkingsmateriaal (groenten- en
vleesbakjes in warenhuizen, verpakking van
eieren), verpakkingen cosmetica,
Polyetheen (PE)
Emmers, plastic zakjes: boterhamzakjes etc.,

draagtassen en allerhande flessen voor
huishoudproducten, frietbakjes, inpakmateriaal,
Tupperware, waterleidingbuizen, vaten en tanks
voor opslag van chemicalin, doppen, Knievinger- en heupgewrichten,
Pagina 132 van 186

Polyamide (PA)
Tandwielen, touw, koorden (vislijnen), kledij

(kousen), tapijt, kettingen, kabels,
tandraderen,
Link internet
http://www.academicservice.nl/app/attach/ZtCgFbqp/20095652/9f09180eb9e05d4c3241ab7fee0c9f
d6/Materiaalkunde_H9_01.pdf
http://webserv.nhl.nl/~stout/plasticproeven.html
http://www.sha.org/research_resources/conservation_faqs/documents/Beilstei.pdf
http://www.uhasselt.be/Documents/uhasselt@school/lesmateriaal/chemie/Kunststoffen.pdf
http://www.joostdevree.nl/bouwkunde2/identificatie_kunststoffen_adhv_vlamproef.htm
http://www.google.be/url?sa=t&rct=j&q=de%20macromoleculen%20zijn%20ongeordend%20verstre
ngeld.amorfe%20kunststoffen%20zijn%20meestal%20transparant.voorbeeld%3A%20pmma%20(plex
i)&source=web&cd=1&ved=0CCQQFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.sip.be%2Fdpb%2Ftech%2F12%2
FTheorie%2520KUNSTSTOFFEN.doc&ei=GkdNTLhBYiDOoqimLEC&usg=AFQjCNEQ6Rau_nRYvRcVFitfvrh-Um9x0w
K. Identificatie van kunststoffen

Materiaal

Naald
Bunsenbrander
Tang
Bekerglas 250ml
Water
Nagel
Werkwijze
1. Raak het voorwerp aan met een hete naald. Smelt het?
a. Ja = thermoplast 2
b. Nee = thermoharder 23
2. Drijft het op water?
a. Ja 3
b. Nee 8
3. Is het een schuimplastic?
a. Ja 5
b. Nee 4
4. Kun je het voorwerp met een nagel krassen?
Pagina 133 van 186

a. Nee PP
b. Met moeite HDPE
c. Ja makkelijk LDPE
5. Bestaat het voorwerp uit aan elkaar geplakte korreltjes?
a. Ja 6
b. Nee 7
6. Ontstaan er tijdens het branden van het voorwerp zwarte zwevende deeltjes?
a. Ja gexpandeerd PS
b. Nee onbekende kunststof
7. Brandt het met een gele vlam en een zure/scherpe geur?
a. Ja PUR
b. Nee onbekend kunststof
8. Is het brandbaar?
a. Nee PTFE
b. Ja 9
9. Vallen er druppeltjes van het brandend voorwerp?
a. Ja 10
b. Nee 16
10. Dooft het vanzelf weer uit?
a. Nee 11
b. Ja 14
11. Ontstaan er zwarte zwevende deeltjes als het voorwerp brandt?
a. Ja PS
b. Nee 12
12. Blaas de vlam uit en ruik aan het voorwerp. Het ruikt naar:
a. Brandend/schroeiend haar nylon
b. Iets zuur en scherp polyacetaal
c. Iets fruitig 13
13. Is het voorwerp doorzichtig?
a. Ja PMMA
b. Nee onbekende kunststof
14. Ruikt het brandende voorwerp naar
a. Brandend/schroeiend haar nylon
b. Iets zuur 15
Pagina 134 van 186

15. Is het voorwerp doorzichtig?
a. Ja geplastificeerd PVC
b. Nee flexibel PVC of onbekende kunststof
16. Is het zelfdovend?
a. Ja 17
b. Nee 18
17. Ruik aan het brandende voorwerp
a. Is de geur zurig en is het een stijve stof?
Ja PVC
Nee onbekende stof
b. Lijkt de geur op fenol en is de stof doorzichtig? Ja PC
Nee onbekende stof
18. Is de kunststof transparant?
a. Ja 19
b. Nee 22
19. Ruikt het brandende voorwerp naar azijn?
a. Ja celluloseacetaat
b. Nee 20
20. Is de vlam geel en komt er rook af?
a. Ja PET
b. Nee 21
21. Brandt het erg goed en ruikt het naar kamfer?
a. Ja cellulosenitraat
b. Nee onbekende stof
22. Ruikt het naar rubber en ontstaan er zwarte zwevende deeltjes?
a. Ja ABS
b. Nee 1
23. Hou het voorwerp in een kaarsvlam en ruik
a. Ruikt naar lysol en is donkergekleurd bakeliet
b. Het ruikt naar vis, witte verkleuring 24
24. Zwelt en kraakt onder verkoling
a. Ja ureumformaldehyde
b. Nee melamineformaldehyde
Pagina 135 van 186

Naam
Formule D
LT
Water
H20
GVS
Rzinnen
Szinnen
Azinnen
Opm.

VOOR FOTOS PROEVEN ZIE VOORGAANDE PROEVEN.
Proef 1.1, 1.5 en 2.1
http://www.nrk.nl/SiteCollectionDocuments/Handboek_herkennen_van_kunststoffen.pdf
L. Waterstof en koolstof in een kunststof

Materiaal
2 reageerbuizen
Afvoerbuisje (met 2 dopjes)
Bunsenbrander
Statief met klem
Kunststof (piepschuim)
Pagina 136 van 186

CuO (poeder)
Kalkwater
Werkwijze
Breng in een droge reageerbuis een stukje kunststof van
ongeveer 0,1 g.
Giet hierop 2 cm koperoxide.
Maak de opstelling.
Verhit en leid de ontstane gassen in een reageerbuis met
kalkwater.
Koper(II)oxide
Calciumhydroxide
CuO
Ca(OH)2
Waarschuwing
H 302-410
P 273-301+312-302+352
WGK 1
KHLim
Reactievergelijking
CuO
Cu (v) + O2
[O]
CO2 (g)
[O]
H20 (g)
CAS 1317-38-0
Gevaar
H 318
P 280.3-305+351+338-310
WGK 1
KHLim
CAS 1305-62-0
Pagina 137 van 186

CO2(g) + Ca(OH)2
CaCO3(v) + H20
http://www.ecodesign.be/materialen/kunststoffen/plaatmateriaal/overzicht
M.Inwerking van chemische producten op

kunststoffen
Materiaal
4 reageerbuizen + rekje
PVC, PE en PS
H2SO4, HCl, NaOH en wasbenzine
Werkwijze
Laat in 4 reageerbuizen een stukje PVC vallen.
Aan de eerste reageerbuis voeg je een paar ml H SO toe en aan de tweede HCl-oplossing.
2
In de derde reageerbuis giet je een beetje NaOH-oplossing en in de vierde enkele ml

wasbenzine.
Herhaal die werkwijze voor PE en PS.
Duid in de tabel aan of de betrokken kunststoffen al dan niet reageren met het aangeduide
reagens. Noteer dat met een plusteken (bij reactie) of een minteken (geen reactie).
H2SO4
PVC
PE
PS
HCl
-
NaOH
-
Zwavelzuur
Wasbenzine
-
Zoutzuur
H2SO4
1M
Gevaar
CAS 7664-93-9
HCl
1M
Gevaar
CAS 7647-01-0
H 314
P 260-280.1+3+7-301+330+331-303+361+353-305+351+338-310
H 314-335
P 260-280.1+3+7-301+330+331-303+361+353-305+351+338-310
WGK 1
WGK 1
KHLim
Natriumhydroxide
NaOH
1M
Gevaar
CAS 1310-73-2
H 314
P 264.1-280.1+3-303+361+353-305+351+338-310
KHLim
Pagina 138 van 186

WGK 1
KHLim
http://www.r-k.nl/draagrollen/drgrollen_alg8.htm
Pagina 139 van 186
N. Elektrisch geleidingsvermogen van

kunststoffen
Materiaal
Elektrische stroomkring
PE, PP, PVC, PS, PET, PA en POM
Werkwijze
L. Maak een stroomkring.
M. Test de geleidbaarheid van verschillende kunststofplaatjes.
N. Duid in de tabel aan of de betrokken kunststoffen de stroom geleiden.
PE
Stroomgeleiding
PP
-
PVC
-
PS
-
http://www.kennislink.nl/publicaties/plastic-elektronica
PET
-
PA
-
POM
+
Pagina 140 van 186
DEEL 7 SPECTACULAIRE
PROEVEN
A: de Titanic
Materiaal:
- Dun piepschuim
- Viltstiften
- Mes
- Handschoenen
- Handdoek
- Smalle bak waar water in kan
- Water
- 20 ml Aceton
Aceton
CH3COCH3
Gevaar
H 225-319-336-EUH066
P 210-233-305+351+338
CAS 67-64-1
Uitvoering:
-Schets met viltstift op dun piepschuim een schip van 12-13 cm lang met twee schoorstenen.
-Snijd met een scherp mes het schip uit.
-Vul de bak met ongeveer 5 cm water.
-Laat zien dat het schip niet kan zinken in water.
-Schenk nu de bak leeg en veeg er het meeste water uit.
-Schenk er ongeveer 3 cm aceton in.
-Doop een boot in de vloeistof en laat hem zinken.
-Dit kan je eventueel een aantal keer herhalen met nieuwe bootjes.
Pagina 141 van 186
Theoretische achtergrond en eigenschappen:

Aceton is een kleurloze vloeistof die veel als oplosmiddel wordt gebruikt.
Als je aceton over een polystyreen giet, vormt er zich een gelachtige massa. Dit wijst er op dat de
ketens niet aangetast worden, de polystyreen-ketens breken niet. Je kan polystyreen hergebruiken
door er aceton over heen te gieten en het verweekte polystyreen in een vorm te gieten.
Water heeft geen effect op polystyreen. Dit is een polaire verbinding net zoals spiritus. Aan de
structuurformule van polystyreen kunnen we zien dat er geen OH-groepen aanwezig zijn hetgeen
betekent dat er geen waterstofbruggen gevormd kunnen worden. Daarom hebben polaire
oplosmiddelen geen effect op het polystyreen. Apolaire stoffen zoals aceton kunnen wel een
interactie aangaan.
Pagina 142 van 186
Polystyreen
- Indeling volgens structuur: thermoplast
- Samenstellingsstructuur: amorf en bezit geen uitgesproken vloeitemperatuur
- Glashelder, broos en krasgevoelig
- Wordt gemakkelijk aangetast door oplosmiddelen
- Goed tegen aantasting door micro-organismen bestand
- Heeft goede elektrische isolerende eigenschappen in het HF bereik
- Goed verlijmbaar
Filmfragmenten:
http://www.youtube.com/watch?v=gXjKYuD_AlY
http://www.youtube.com/watch?v=8reAZKjKJPk
http://www.youtube.com/watch?v=h9Jx8NRkWTo
Toepassing dagelijks leven van producten:
Bij bedrijven wordt dit vaak gebruikt om de grote hoeveelheid piepschuim weg te werken.
Nagellakremover (aceton)
Toepassingen PS:
- Huishoudelijke artikelen: dozen, bekers en bestekken
- Als verpakking voor cake, chocolade, yoghurt en confituur
- Cassette- cd-rom en dvd-hoesjes
- Kammen en tandenborstels
- Speelgoed en modelbouw
Recyclageproces:
Verwerkingsmethoden PS:
- Polystyreen is een uitgelezen spuitgietmateriaal
- Extrusie in vlakfolie, platen en profielen
Pagina 143 van 186

Identificatie:
Bronnen:
http://www.maakhetmetkunststoffen.be
http://www.bevepe.be/nl/producten.dhtml?oper=product&product_id=72&categorie_id=17&product
groep_id=3
http://www.thuisexperimenteren.nl/science/kunststof/polystyreen.htm
B: de gekleurde vlam
Materiaal:
- 2 Bekerglazen 150 ml
- Porseleinen schaal
- Maatcilinder
- Natte handdoek
- Balans
- Lucifers
- Lepel
- 100 ml ethanol 96%,
- 4 gram calciumacetaat monohydraat
- 14 ml water
- Verschillende zouten (NaCl, CuSO4)
- Leeg theezakje
Calciumacetaat (aq)
Ca(OOCCH3)2.aq
Waarschuwing
CAS 62-54-4
H 315-319-335
P 261-305+351+338
Ethanol
CH3CH2OH
Gevaar
H 225
P 210
CAS 64-17-5
Natriumchloride
NaCl
CAS 7647-14-5
Pagina 144 van 186
Koper(II)sulfaat (0 aq)
CuSO4
Waarschuwing
H 302-319-315-410
P 273-301+312-302+352-305+351+338
CAS 7758-98-7
Uitvoering:
- Los 4 g calciumacetaat H2O op in ca. 14 ml water en breng dit in een 150 ml bekerglas .
- Vul een tweede bekerglas met 100 ml ethanol.
- Voeg de beide oplossingen samen in een porseleinen schaal.
- Er ontstaat een gelachtige massa.
- Zet de schaal in de zuurkast.
- Houd een deksel of een natte handdoek paraat om de schaal mee af te kunnen dekken.
- Steek het mengsel aan.
- De vlam is bijna kleurloos.
- Je kunt de vlam zichtbaar maken door zouten in de vlam te blazen of te strooien.
- Je kunt ook een leeg theezakje als ballon boven de vlam laten opstijgen.
Theoretische achtergrond en eigenschappen:

Ethanol vormt met calciumacetaat een gel: een verschijningsvorm van materie die het midden houdt
tussen een vaste stof en een vloeistof. Een gel bestaat uit een netwerk van lange ketens (vaak
polymeren) ondergedompeld in vloeistof. Beide componenten horen bij elkaar: de vloeistof zorgt
ervoor dat het netwerk niet in elkaar klapt, terwijl het netwerk ervoor zorgt dat de vloeistof niet
wegloopt.
Een mogelijke verklaring voor de vorming van de gel: toevoeging van ethanol aan de verzadigde
oplossing verlaagt de oplosbaarheid van calciumacetaat. Er ontstaat een netwerk van de vaste stof.
Dit netwerk blijft intact door de aanwezigheid van ethanol.
De oplosbaarheid van calciumacetaat daalt bij stijging van de temperatuur. Dit is een uitzondering op
de regel dat stoffen beter oplossen bij stijging van temperatuur.
Als de gel brandt en de onderliggende massa in temperatuur stijgt, lost er niet meer van het
calciumacetaat op.
Calciumacetaat is het calciumzout van azijnzuur. In watervrije vorm is het een witte vaste stof, die
zeer hygroscopisch (wateraantrekkend) is en de meest gangbare vorm is daarom het monohydraat.
De Acetaat van het calcium zou in zijn originele verpakking of in geschikte verzegelde containers
moeten worden opgeslagen en worden behandeld en in een schone droge plaats worden gehouden.
In de normale omstandigheden van gebruik, stelt de Acetaat van het Calcium geen onbehoorlijk
gevaar voor de gezondheid voor.
Pagina 145 van 186

De voorzorgsmaatregelen zouden worden genomen om ingang in de ogen te verhinderen en moeten
worden verlengd of worden herhaald huidcontact met het vaste lichaam of zijn oplossingen. De
blootstelling aan het stof bij hoge concentraties zou door voorziening van geschikte ventilatie
moeten worden verhinderd.
Verschillende metaalzouten zorgen voor de verkleuring van de vlam.
Filmfragmenten:
http://www.youtube.com/watch?v=TuPnpn1au08
http://www.youtube.com/watch?v=2vko1wTIgF8&feature=related
Calciumacetaat is toegelaten als voedingsadditief, en wordt gebruikt als zuurteregelaar of als
conserveermiddel in brood.
Het is ook een geneesmiddel dat voorgeschreven wordt bij verhoogd fosfaatgehalte van het bloed.
Bij verhitting boven 160C ontleedt het in aceton en calciumcarbonaat volgens de reactie:
Bronnen:
www.nvon.nl/files/oud/nvox/aan_en.../aansteker_calciumacetaatgel.doc
http://www.youtube.com/watch?v=HJsku8WMA7s
http://www.thuisexperimenteren.nl/science/vlamproef/vlamproef.htm
C: kunstsneeuw
Materiaal:
- Bekerglas van 800 ml
- 4 gram natriumpolyacrylaat
- 200 ml water
- Balans
- Lepel
Natriumalginaat
CAS 9005-38-3
Uitvoering:
- Breng ongeveer 200 ml water in de beker.
- Voeg hieraan 4g natriumpolyacrylaat.
- Je ziet dat de gel granuleert en kunstsneeuw vormt.
Het superabsorberende stofje is een polymeer: natriumpolyacrylaat.
Pagina 146 van 186
De lange ketens bevatten polaire groepen die makkelijk water en Na+ kunnen vasthouden.
Daarnaast zorgt osmose ervoor dat dit polymeer veel water kan vasthouden. Immers de drijvende
kracht achter osmose is: concentratie water binnen en buiten het membraan (hier het polymeer)
gelijk maken.
De superabsorber zal dus water opnemen totdat de concentratie gelijk is aan de concentratie buiten
de superabsorber.
Afhankelijk van de omstandigheden kan het polymeer tot 800 maal zijn eigen gewicht opnemen aan
water.
Polyacrylzuur wordt met natriumhydroxide geneutraliseerd tot pH 6-7. Hierbij ontstaat
natriumpolyacrylaat waarbij de negatief geladen carboxylaatgroepen geneutraliseerd worden door
natriumionen.
Filmfragmenten:
http://www.kanaal50.be/Tv/Luiers_wegwerpluiers_natriumpolyacrylaat_superslurper/Praktische_pr
oeven/Wetenschap/TV-catalogus/12
http://www.youtube.com/watch?v=bWaivm9XpNg
http://www.youtube.com/watch?feature=endscreen&v=CiP-xnOavEs&NR=1

De moderne wegwerpluiers zitten heel ingenieus in elkaar. Aan de binnenkant van de luier zit een
vettige laag plastic, die het vocht doorlaat en voorkomt dat het terugloopt. De vloeistof wordt
vervolgens opgenomen door een laag samengeperste cellulose die het vocht transporteert naar een
kernlaag met 'superabsorber': een superabsorberende polymeer.
Wit hygroscopisch poeder, verdikkingsmiddel en stabilisator voor crmes, gels en maskers.
bronnen:
http://www.exo.science.ru.nl/bronnen/scheikunde/superslurpers.html
http://www.avans.nl/smartsite.shtml?id=11201
http://www.proefjes.nl/uitleg/027
Pagina 147 van 186
D: maken van kameleon balletjes

Materiaal :
- Magneetroerder
- 2 bekerglazen van 150 en 200ml
- 2 maatcilinders 10 en 100ml
- Balans
- Lepel
- Druppelpipet
- 2 gram Natriumalginaat
- 1 gram Calciumchloride of 100 ml CaCL2-oplossing
- 200 ml water
- 1 ml Geconcentreerd HCl
- HCl10%
- 10 ml NaOH 10%
- 30 ml rodekoolsap
Natriumhydroxide
NaOH
Gevaar
H 314
P 280.1+3-301+330+331-305+351+338
CAS 1310-73-2
Zoutzuur
HCl
Gevaar
H 314-335
P 280.1+3+7-301+330+331-305+351+338
CAS 7647-01-0
Natriumalginaat
CAS 9005-38-3
Uitvoering :
- Los 2g natriumalginaat op in 100ml water.
- Meng hiervan 20ml met 30ml rodekoolsap.
- Dit mengsel wordt nu druppelsgewijs met een pipet toegevoegd aan 100ml CaCl2-oplossing
(1g/100ml water).
- Tijdens de toevoeging wordt de oplossing traag geroerd met de magneetroerder.
- Er ontstaan nu kleine blauwgekleurde balletjes.
- Laat een paar minuten verder roeren.
- Voeg na een tijd 1ml geconcentreerd HCl toe de balletjes worden nu rood van kleur.
- Voeg nu druppelsgewijs NaOH geconcentreerd toe de balletjes worden geleidelijk aan groen
bij verdere toevoeging worden ze geel.
Pagina 148 van 186

- Met terug toevoeging van de 10% HCl kan geleidelijk aan de verkleuring terug naar rood gebeuren.
Fotos:
Bronnen:
nl.wikipedia.org/wiki/Natriumalginaat
Pagina 149 van 186
E: rode gummibeertjes in een proefbuisje

Materiaal :
- Natriumalginaat-rodekoolsapmenging
- 2 grote proefbuizen
- 4 druppels zoutzuur geconcentreerd
- Druppelpipet
- Leidingwater
Veiligheidssymbolen
Natriumalginaat
CAS 9005-38-3
Uitvoering:
- Breng een deel natriumalginaat-rodekoolmenging in een grote proefbuis.
- Laat hierop een 4-5 druppels geconcentreerd HCl vallen.
- Er ontstaat een dieprode gelatineachtige massa in de paars-violette oplossing.
- Brengt men dit staal in een ander proefbuis voor de helft gevuld met koud kraantjeswater dan
ontstaat door osmose een groter wordend gummibeertje.
Fotos:
Pagina 150 van 186
Bronnen:
nl.wikipedia.org/wiki/Natriumalginaat
http://www.youtube.com/watch?v=iIa6nGxFNpM
http://www.youtube.com/watch?NR=1&v=txVAsGQXmgs&feature=endscreen
Pagina 151 van 186
F : lijm maken van gummibeertjes

Materiaal :
- Elektrische verwarmplaat
- Warmwaterbad
- Gummibeertjes
- Water
- Bekerglas 150 ml
- Glazen roerstaaf
- Papieren, karton,
- Penseel
/
Uitvoering :
- Doe 6 beertjes ( van dezelfde kleur) in een bekerglas.
- Verwarm deze tot 60C in een warmwaterbad.
- Voeg een beetje water toe zodat je de lijm goed kan uitstrijken.
- Test de lijm.
Pagina 152 van 186
In gummiberen zit de stof gelatine. Als je gelatine in water legt, dan absorbeert de gelatine water. Dit
komt door osmose, een proces waarbij een stof wel het water maar geen andere stoffen opneemt.
Als de gelatine in de gummibeer water opneemt, dan zwelt de gummibeer op. Hij wordt groter en
zachter. Ook heeft hij een minder felle kleur, omdat evenveel kleurstoffen nu een grotere
gummibeer moeten kleuren.
Als je bij dit proefje kraanwater hebt gebruikt, dan kunnen er luchtbelletjes ontstaan. Deze
luchtbelletjes hebben weinig met het opzwellen van de gummibeer te maken
Zoals bij alle kleefstoffen berust de kleefkracht van de gelatine enerzijds op de cohesie tussen de
macromoleculen van de kleefstof en de adhesie tussen kleefstoffen en de te verlijmen materialen.
Filmfragmenten:
/
Gelatine wordt veel gebruikt als bindingsmiddel in voedingsmiddelen.
Bronnen:
G: afbraak van een gel

Materiaal:
- Glazen staaf
- Beker van 100ml
- Haargel
- 10 gram keukenzout
Natriumchloride
NaCl
CAS 7647-14-5
Uitvoering:
- Breng een kleine hoeveelheid haargel in de beker en roer met de glazen staaf.
- Voeg keukenzout toe en roer weer.
Pagina 153 van 186
In de haargel zit een polyelektrolyt (hydroxyethylcellulose) als verdikkingsmiddel. Wanneer de gel
alleen geroerd wordt, neemt de viscositeit niet af. De ionen in de polyelektrolyt gaan terug bindingen
vormen.
Wanneer men keukenzout gaat toevoegen aan de gel dan worden de bindingen geneutraliseerd. Dit
zorgt er voor dat de gel vervloeit.
Een poly-elektrolyt is een polymeer waarvan de bouwstenen elektrolyten zijn. Na oplossen in water
ontstaat een macromolecule waarvan de zijgroepen een elektrische lading dragen. Afhankelijk van de
aard van de zijgroepen en de pH van de oplossing, zijn dat positieve of negatieve ladingen.
Filmfragmenten:
/
Haargel
Bronnen:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Poly-elektrolyt
Pagina 154 van 186
H: Natriumpolyacrylaat.
Materiaal:
- 2 gram natriumpolyacrylaat
- 700 ml water
- Glazen roerstaafje
- Bekerglas van 1000 ml
- 10 gram keukenzout
Natriumalginaat
CAS 9005-38-3
Natriumchloride
NaCl
CAS 7647-14-5
Uitvoering:
- Vul het bekerglas met 700 ml water.
- Voeg er 2 gram natriumpolyacrylaat aan toe.
- Roer verder tot je een gel bekomt.
- Dit proces kan je terug omdraaien door er zout aan toe te voegen.
Bronnen:
http://www.exo.science.ru.nl/bronnen/scheikunde/superslurpers.html
http://www.avans.nl/smartsite.shtml?id=11201
Pagina 155 van 186
DEEL8 SLIJMPROEVEN
A. Bereiding van slijm
Benodigheden 10 x proef uitvoeren:
Benodigdheden:
200 ml polyvinylalcoholoplossing
20 ml waterige polyvinylalcohol-oplossing (3m%)
50 ml Borax
5 ml waterige natriumtetraboraatoplossing (borax 4m%)
Kleurstofoplossing
Materiaal:
Roerstaaf
Doorschijnende plastieken beker
Werkwijze:
1. Giet 20 ml van de waterige polyvinylalcoholoplossing in de plastieken beker.
polyvinylalcohol-oplossing maken: los 4 gram van PVA in 100 ml water.
Pagina 156 van 186
2. Voeg 1 tot 2 druppels kleurstof toe.
3. Voeg 5 ml boraxoplossing toe.

Meng 4 g borax met 100 ml warm water.
4. Meng alles goed met een glazen roerstaaf
Pagina 157 van 186

5. Kneed de inhoud van de beker met je handen.
COS-brochure:
PVA:
Borax:
Reacties:
Er wordt een oplossing van polyvinylalcohol (PVA) en een oplossing van natriummetaboraat (Borax)
gemengd. Polyvinyl alcohol is een herhalende ketting of polymeer van vinyl alcohol-eenheid:
Pagina 158 van 186
Wanneer de PVA in water oplost, de vinylalcoholeenheden koppelen met ketens van ongeveer 2000
eenheden te vormen! Dit resulteert in een siroop uiterlijk aan de oplossing. Wanneer borax
toegevoegd wordt aan de PVA oplossing vormen de ketens van PVA cross - koppeling viscoelastische gel.
Bronnen:
http://www.youtube.com/watch?v=8RPCq-cJq7E&feature=related
http://www.sciencekids.co.nz/experiments/crazyputty.html
http://sciencesquad.questacon.edu.au/activities/borax_slime.html
http://www.youtube.com/watch?v=dPTXmp6F9z4
Toepassingen en theoretische achtergrond:
PVA:
PVA wordt daarom gemaakt door gedeeltelijke of complete hydrolyse van polyvinylacetaat, waarbij
de acetaatgroepen verwijderd worden.
Polyvinylalcohol vormt een zeer goede film en heeft zeer goede emulgeerbare en
hechtingseigenschappen. Het wordt niet door olie, vet en oplosmiddelen aangetast. Het is reukloos
en niet giftig. De vezel heeft een hoge treksterkte, is buigzaam en laat zeer moeilijk zuurstof en
aroma's door. Bij een hogere luchtvochtigheid neemt de vezel echter meer water op, waardoor de
treksterkte achteruitgaat.
Het smeltpunt is 230C en 180190C voor de volledig en gedeeltelijke gehydrolyseerde vezels.
Polyvinylalcohol valt snel uit elkaar boven de 200C door pyrolyse bij hoge temperaturen.
Door de kleine hydroxylgroepen heeft PVA kristalachtige eigenschappen.
Polyvinylalcohol wordt o.a. gebruikt:
als kleefstof en verdikkingsmiddel in latexverven, papiercoatings, hairspray, shampoo en lijm

als Koolzuurgasbarrire in polyethyleentereftalaat (PET-flessen)
als het speelgoed putty of slime samen met borax
als plastic laagje in maandverband en incontinentieproducten
Pagina 159 van 186
als uitgangsproduct voor polyvinylbutyral

als membraan in veerbollen in het hydropneumatische veersysteem van Citron.
Borax:
Tegenwoordig is het mineraal borax (Na2B4O5(OH) 4 8 H2O) de voornaamste bron van borax. Eerder
werden daarvoor vooral de mineralencolemaniet (Ca2B6O11
kerniet (Na2B4O6(OH)2 3 H2O),
en tincalconiet (Na2B4O5(OH) 3H2O) ontgonnen.
Borax is een slecht oplosbaar zout in koud water, maar goed in warm water. Na verdamping van een
borax-oplossing ontstaat er een glasachtige laag die, bij toepassing op metaaloppervlakken,
sterke oxidatie voorkomt en het uitvloeien van metaal bevordert. Vandaar het gebruik van borax
als flux bij het solderen.
Borax is een kleurloos tot blauwig wit mineraal met een witte streep. Het kristalstelsel van borax
is monoklien en splijting is perfect volgens de kristalvlakken [100] en [010]. De
gemiddelde dichtheid is 1,71 en de hardheid is 2 tot 2,5. Bij verhitting ontbindt het kristal, en het
water erin gaat borrelen en verdampt; bij verdere verhitting smelt het borax en wordt helder. Borax
is noch magnetisch, noch radioactief.
Bestrijdingsmiddelen tegen houtworm op basis van borax en boorzuur worden alleen toegepast door
professionele bestrijders vanwege de giftigheid. Vanwege die (matige) giftigheid wordt borax ook
gebruikt als desinfecteermiddel.
Zout zijnde wordt borax echter ook bij het organisch tuinieren gebruikt ter bestrijding
van slakken (zouten tasten de slijmvliezen van slakken aan).
Borax kan in het analytisch lab als titervloeistof gebruikt worden voor de volumetrische bepaling van
zure oplossingen. Ook is borax een hele geschikte oertiterstof om een titervloeistof
van kaliumpermanganaat te stellen
In cosmetica is een beperkt gebruik onder zekere voorwaarden toegestaan. Het wordt onder meer
gebruikt als ontsmettend middel in poeders en in badproducten.
In combinatie met glycerine (Borax-Glycerine) wordt borax gebruikt als antiseptisch middel, vooral bij
ontstekingen in de mond (aanstippen). Vrij verkrijgbaar bij de drogist.
B. Stuiterbal maken
Benodigdheden:
waterglas (natriumsilicaat)
Benodigheden 10 x proef
uitvoeren:
200 ml waterglas
100 ml ethanol
Pagina 160 van 186
ethanol (95%) (alcohol)
Materiaal:
plastic handschoenen
plastic bekertje
houten stokje
maatcilinder
Werkwijze:
1. Doe 20 ml waterglas in het plastic bekertje
2. Voeg 10 ml ethanol toe
3. Meng het mengsel m.b.v. een spatel en maak een gelijkmatige cirkelvormige beweging.
4. Als het mengsel vast wordt breng het dan over in je handen. Zorg ervoor dat je handschoenen
draagt. En vorm door voorzichtig te kneden een bal.
5. Blijf voorzichtig kneden om de overmaat vloeistof te verwijderen. Laat de bal voorzichtig
stuiteren.
Pagina 161 van 186
COS-brochure:
Ethanol:
Waterglas:
Reacties:
Waterglas is een oplossing van zand (SiO2) in geconcentreerd natronloog [NaOHaq]. Een oplossing van
natriumsilicaat Na2SiO3 in water. De schrijfwijze Na2O(SiO2)n komt ook voor. Ethanol is een
overbekend gif.
Ethanol reageert met waterglas onder vorming van siliconen. Dat zijn polymeren met silicium in het
skelet. Schematisch weergegeven:
SiO2 + 2C2H5OH siliconen + water
Bronnen:
Pagina 162 van 186

http://www.thuisexperimenteren.nl/science/stuiterbal/stuiterbal.htm
http://www.youtube.com/watch?v=6cNNQERaHLs
Ethanol:
Vroeger verkreeg men ethanol door vergisting. Nu wordt ook op een andere manier verkregen,
ethanol is ook het bijproduct van de raffinage van aardolie.
Ethanol is een kleurloze, vluchtige vloeistof met een sterke, karakteristieke geur. Het brandt met een
rookloze blauwe vlam, die in gewoon licht niet altijd goed waarneembaar is.
Door het optreden van waterstofbruggen tussen de moleculen is zuivere ethanol zeer hygroscopisch:
het absorbeert zeer snel waterdamp uit de omringende lucht. Door de aanwezigheid van de
polaire hydroxylgroep is ethanol een goed oplosmiddel voor een groot aantal polaire stoffen. Omdat
ethanol ook over een apolair gedeelte beschikt, kan ethanol ook goed optreden als oplosmiddel voor
niet-polaire verbindingen, waaronder met name de commercieel en biologische
belangrijke etherische olien en een grote hoeveelheid geur- en smaakstoffen. Ook
veel geneesmiddelen worden met behulp van ethanol toegediend.
i. Toepassingen:
ii. Alcoholische dranken
iii. Ontsmettingsmiddel
iv. Reinigingsmiddel
v. Brandstof
Waterglas:
Natriumsilicaat, natriummetasilicaat of waterglas is een oplosbaar natriumzout van kiezelzuur. Het
komt voor als een kleurloze tot witte, hygroscopische vaste stof in diverse vormen, die redelijk goed
oplosbaar is in water.
Natriumsilicaat wordt gemaakt door bij hoge temperatuur (1400C)
zand en natriumcarbonaat samen te smelten. Hoewel het proces ingewikkeld is, is de chemische
reactie eenvoudig voor te stellen als:
Na2CO3 + SiO2 Na2SiO3 + CO2
Het smeltproduct wordt daarna aan water blootgesteld en de oplosbare delen gaan in oplossing.
Waterglas is een product van groot technisch belang. Het is een vaak voorkomend ingredint van
schoonmaakmiddelen, waar het op de verpakking wordt vermeld als natriumsilicaat. Het wordt ook
toegepast in lijmen en bindmiddelen, in bijvoorbeeld karton en montagekit voor uitlaatsystemen. Bij
aanzuren ontstaat silicagel, een vorm van kiezelzuur die vooral wordt gebruikt in verpakkingen om
de relatieve vochtigheid te verlagen.
Pagina 163 van 186

Waterglas wordt in verkiezingstijd ook gebruikt om toe te voegen aan de lijm
waarmee posters geplakt worden. Hierdoor zijn de posters beter bestand tegen de regen.
Waterglas wordt ook gebruikt om vloeren, muren en/of betonwanden waterdicht te maken. Op
bestaande vloeren, muren en/of betonwanden aanbrengen met een kwast of roller. Bij nieuw werk
mengen door de beton of specie en er ontstaat een waterdicht eindproduct. Men kan het ook
gebruiken om bloemvazen van steen die doorlekken dicht te maken.
C. Glow in the dark goofy gel

Benodigdheden:
Water
uitvoeren:
10 koffielepels witte lijm
10 koffielepels water
Witte lijm
50 ml boraxoplossing
Crosslinker boraxoplossing
Fluorescerend poeder (ZnS)
Materiaal:
Bekerglazen
Theelepel
Roerstaafje (hout)
Lampje
Werkwijze:
1. Neem een bekerglas en voeg 1 theelepel water en 1 theelepel witte lijm toe.
Pagina 164 van 186

2. Voeg een klein beetje van fluorescerend poeder toe.
3. Meng met een houten stokje.
4. Voeg druppel per druppel crosslinker boraxoplossing toe en meng.

5. Voeg boraxoplossing toe totdat alle lijm heeft gereageerd.
6. Breng de gel in de buurt van lamp/zonlicht en laat het licht enkele minuten activeren.
7. Breng vervolgens de gel in een donkere plaats.
8.Na een tijdje stopt de gel met gloeien, om opnieuw de gel te laten moet je de gel opnieuw
belichten.
Pagina 165 van 186
COS-brochure:
Borax:
Fluorescerend poeder (ZnS):
Reacties:
Er wordt een oplossing van lijm (die PVA bevat) en een oplossing van natriummetaboraat (Borax)
gemengd. Polyvinyl alcohol is een herhalende ketting of polymeer van vinyl alcohol-eenheid:
Pagina 166 van 186

Wanneer de PVA in water oplost, de vinylalcoholeenheden koppelen met ketens van ongeveer 2000
eenheden te vormen! Dit resulteert in een siroop uiterlijk aan de oplossing. Wanneer borax
toegevoegd wordt aan de PVA oplossing vormen de ketens van PVA cross - koppeling
viscoelastische gel.
Bronnen:
http://www.youtube.com/watch?v=kLJ-XtXOdJk&feature=related
http://www2.kncv.nl/scheikundeprojecten/nl/page89.asp
http://www.youtube.com/watch?v=J35rd3RC4vQ&feature=related
D. Atomic Instant Worms Kit

Benodigdheden:
Water
uitvoeren:
Water
Worm activator
Worm activator (calciumchloride)
Atomic worm goo (natriumalginaat)
Materiaal:
Plastiek bekertje
Atomic worm goo
Pagina 167 van 186

eetlepel
Werkwijze:
1. Vul een plastiek bekertje voor met warm water.
2. Los een eetlepel worm activator op in de beker.
3. Werk in een donkere kamer een blacklightlamp.
4. Spuit de atomic worm goo in de beker.
5. Probeer nu een worm uit het bekertje te nemen.
Pagina 168 van 186
COS-brochure:
Worm activator:
Atomic worm goo:
Reacties:
2 Natriumalginaat + calciumdichloride calciumdialginaat + 2 natriumchloride
http://www.stevespanglerscience.com/experiment/instant-worms-polymer
http://www.youtube.com/watch?v=mP7d2bC2lb8
Pagina 169 van 186

Natriumalginaat een lange keten van moleculen genoemd polymeer. Specifiek, natriumalginaat een
polysaccharide gesoleerd uit zeewier. Polymeren grote moleculen door koppelen kleinere moleculen
met elkaar. Polysacchariden zoals zetmeel en alginaat, zijn door het koppelen van honderden glucose
(suiker) moleculen. Alginaat wordt vaak gebruikt als verdikkingsmiddel voor voedingsmiddelen zoals
ijs en fruittaarten. Nu dat je deze chemie geheim weten, neem een kijkje op etiketten van
voedingsmiddelen de volgende keer dat je bij de supermarkt om te zien welke andere
voedingsmiddelen natriumalginaat bevatten. Alginaat verbindingen ook gebruikt voor
tandheelkundige afdrukmaterialen en verbanden te noemen.
De natriumalginaat (Worm Goo) direct overgaat van een vloeistof aan een vaste het moment raakt
de worm Activator oplossing. De Worm Activator oplossing bevat calcium dat dient om met elkaar te
verbinden op de lange polymeerketens. Wetenschappers noemen dit "cross-linking?." Voor de
wetenschappers in het publiek, is hier een meer gedetailleerde beschrijving van wat er gebeurt: een
polymeerstreng wordt gevormd wanneer de natriumalginaat oplossing wordt toegevoegd aan een
calciumchloride-oplossing. Dit komt doordat de Ca2+ ionen vervangen Na + -ionen en als een
verknopingsmiddel met elkaar verbinden twee alginaat ketens. De resulterende verknoopt polymeer
onoplosbaar is in calciumchloride oplossing en dit resulteert in de vorming van de polymeerstreng.
E. Borax kristal
Benodigdheden:
uitvoeren:
10 pip chenilledraden/pijpenragers
Chenilledraad of pijpenrager
Borax
Water
Materiaal:
30 eetlepels Borax
Pagina 170 van 186

Schaar
Breed bekerglas
Bekerglas 800 ml
Potlood
Touwtje
Werkwijze:
1.
Knip de pipe cleaner in 3 gelijke delen.
2.
Maak een zeszijdige sneeuwvlok door de midden om hun centra te draaien. Zie foto.
3.
4.
5.
Bind het touw aan het einde van een van de sneeuwvlok armen. Bind het andere uiteinde
van het touwtje aan het potlood. De lengte moet zodanig zijn dat het potlood van de
sneeuwvlok hangt in de pot.
Vul een bekerglas met kokend water (500ml) .

Voeg 3 eetlepels borax toe aan het kokende water en roer na elke toevoeging. Er zal een
deel onopgeloste borax bezinken op de bodem van het bekerglas.
Pagina 171 van 186

6.
Indien gewenst, kan men aan het mengsel een kleurstof toevoegen.
7.
Vul het bekerglas met de sneeuwvlok met de boraxoplossing. De sneeuwvlok mag geen
contact maken met de bodem van het bekerglas.
8.
Laat het bekerglas met de sneeuwvlok een nacht rusten.
9.
Er worden mooie kristallen op je sneeuwvlok gevormd.
Bronnen:
http://chemistry.about.com/cs/howtos/ht/boraxsnowflake.htm
http://video.about.com/chemistry/Borax-Crystal-Snowflakes.htm
F. Maken van een rubberbal

Benodigdheden:
Tafelazijn
Benodigheden 10 x proef uitvoeren:

10 koffielepels tafelazijn
5 koffielepels rubberlatex
Rubberlatex (bevat ammoniak)
water
Pagina 172 van 186

Materiaal:
Bekertje
Koffielepel
Werkwijze:
Voer de proef onder de zuurkast uit.
1. Breng in een bekertje n koffielepel tafelazijn en twee koffielepels water.
2. Voeg een halve koffielepel rubberlatex toe aan het bekertje.
3. Roer en probeer een rubberballetje te maken.
4. Was nadien het balletje met water.
(het balletje is ook te gebruiken als gom)
Bronnen:
http://www.dsm.com/nl_NL/downloads/dnl/sCOOLlab-KUNSTSTOFFEN.pdf
http://www.dsm.com/nl_NL/downloads/dnl/sCOOLlab_handleiding.pdf
http://www.eurekas.be/SITES/viewSite/default.asp?prjct_ID=44720&Cat_ID=1
Pagina 173 van 186
G. Foam rubber
Benodigdheden:
Water
uitvoeren:
40 koffielepels bakpoeder
40 koffielepels citroenzuur
5 theelepels rubberlatex
Bakpoeder
10 koffielepels water
Citroenzuur
Materiaal:
Bekerglazen
Theelepel
Werkwijze:
1. Doe 4 kleine lepels (scoop) bakpoeder in een droog bekerglas en 4 kleine lepels (scoop)
citroenzuur. Roer goed.
Pagina 174 van 186
2. Doe in een ander bekerglas een halve theelepel rubberlatex en 1 theelepel water. Meng goed.
3. Voeg het bakpoeder en citroenzuur bij het andere bekerglas. Roer ondertussen heel goed. Het
mengsel zal beginnen te bruisen. Blijf roeren totdat de reactie is beindigd.
4. Was de rubber in bekertje met water en laat het daarna enkele minuten hard worden.
5. Sluit het bekerglas met de rubber af om te bewaren.
Bronnen:
http://www.dsm.com/en_US/downloads/dnl/sCOOLlab_handleiding.pdf
Pagina 175 van 186
H. rubberband
Benodigdheden:
Water
uitvoeren:
Water
Rubberlatex
1 lepel citroenzuur
Citroenzuur
Materiaal:
Bekerglazen
Theelepel
Potlood
Werkwijze:
1. Vul een bekerglas met water en voeg een klein beetje (scoop) citroenzuur toe.
Pagina 176 van 186
2. Dompel een propere potlood onder in rubberlatex.
3. Dompel de potlood met rubberlatex in de citroenzuuroplossing voor ongeveer 10-20seconden.
4. Hou de potlood onder lopend water.

5. Rol de latex van de potlood af. Het zou op een ring moeten lijken.
Bronnen:
http://www.dsm.com/en_US/downloads/dnl/sCOOLlab_handleiding.pdf
Pagina 177 van 186
DEEL9 DOORMEETAPPARAAT
Pagina 178 van 186
Realisatie in kunststof : Doormeetapparaat

Materialenkennis
Materiaal:
Kunststofdoosje (Alternatief: Doosje zonder kunststof, bijvoorbeeld: snoepdoosjes van Biover. Dan heeft u
geen bovenfrees nodig en is het doosje al meteen bruikbaar om de realisatie te maken.)
Jumboled rood (Alternatief: lichtdiodes van 3mm of 5mm. Dan heeft u geen kolomboormachine nodig. Je kan
de gaten dan met een handboormachine boren.)
Middelen:
Bewerkingen
Verbindingen
Stekkerbussen rood of zwart

Rubberring
Schakeldraad zwart
Schakeldraad rood
Kroonsteentje
Weerstand 330
Weerstand 10 kilo
Transistor
Optioneel batterij
Batterijclip
Soldeerlipjes
Mal
Meten en aftekenen
Pen, meetlat, winkelhaak, mal
Boren: vrije uitloop
Kolomboormachine
Kunststofboor 13
Handboormachine
Houtboor 6
Mal
Ontmantelen
Ontmanteltang
Knippen
Zijkniptang
Schroeven
Platte schroevendraaier
Kroonsteentjes
Onderdelen - eventueel nog op maat te brengen

Nr. - Omschrijving - Aantal
Materiaalsoort - Maat
Afbeelding
Pagina 179 van 186
1. Kunststofdoosje
1x
2. Jumboled rood
3. Stekkerbussen
rood of zwart
4. Rubberring
5. Schakeldraad zwart
6. Schakeldraad rood
7. Kroonsteentje
8. Weerstand 330
9. Weerstand 10 kilo
10. Transistor
11. Optioneel batterij
12. Batterijclip
13. Soldeerlipjes
14. Mal
1x
2x
Polypropeen - 85mm x 57mm x 23mm

10mm
10
6
6
9
8
3
1x
1x
1x
1x
1x
1x
1x
1x
1x
2x
1x
14
100mm
100mm
Versnijden tot 5-delig en 1-delig
2
10
13
7
12
4
11
Metaal
Kunststof
14
Stroomschema : Doormeetapparaat
Start
Controleer de onderdelen aan de hand

van de onderdelenlijst
Zie voorblad
Controle
onderdelen
Uitfrezen van
kunststofdoosje
Kunststofdoosje:
Uitfrezen van kunststof in
kunststofdoosje.
Zie WF uitfrezen met bovenfrees
fout
Controle
Controleer het uitfrezen.
uitfrezen
goed
Verwijderen van
etiketten
Verwijder de etiketten door ze te weken

in warm water.
Verwijderen van
lijmresten
Vervolgens verwijder je de lijmresten.
fout
Controle
verwijderen
etiketten en
lijmresten
Controleer of alles van het doosje is

verwijderd.
Pagina 180 van 186
goed
Plaats de mal in het
deksel van het
kunststofdoosje
Plaats de houtboor
6 in de
handboormachine
Boor de 2 kleine
gaten volledig door
Plaats de mal voor de boorgaten in het

deksel van het kunststofdoosje.
Plaats de houtboor met 6

Zie WF plaatsen boor
Boor de 2 kleine boorgaten met vrije

uitloop.
Zie WF boren met vrije uitloop
Plaats de
kunststofboor 13 in
de
kolomboormachine
Instellen diepte
boormachine met
vrije uitloop
Plaats de kunststofboor met 13

Zie WF plaatsen boor
Stel de kolomboormachine in op de
juiste diepte. Span een plankje en het
kunststofdoosje op in de machineklem.
We moeten volledig door de mal boren,
dus let op de vrije uitloop.
Zie WF instellen boren vrije uitloop
fout
Controleer de vrije uitloop.
Controle
boren met
vrije uitloop
goed
Boren grote boorgat
met vrije uitloop
Boor het grote boorgat met vrije

uitloop.
Zie WF boren met vrije uitloop
Pagina 181 van 186
Plaats het
rubberringetje in het
grote boorgat
Knip de zwarte
schakeldraad op
10cm af
fout
Plaats het rubberringetje in het grote

boorgat.
Schakeldraden:
Afmeten van de zwarte schakeldraad op
10cm.
Zie WF aftekenen
Knip de zwarte schakeldraad met
behulp van een kniptang.
Zie WF kniptang
Controleer het knippen.
Controle
knippen
goed
Herhaal dit voor de rode schakeldraad.
Herhaal dit voor de
rode schakeldraad
Ontmantel 0,75mm isolatie van de
zwarte schakeldraad.
Zie WF ontmantelen
Ontmantel de zwarte
schakeldraad
2
fout
Controleer het ontmantelen.
Controle
ontmantelen
goed
Herhaal dit voor de
rode schakeldraad
Solderen van de
zwarte schakeldraad
aan een soldeerlipje
Herhaal het ontmantelen voor de rode

schakeldraad.
Soldeer de zwarte schakeldraad aan een

soldeerlipje.
Zie WF solderen
Pagina 182 van 186
Controleer het solderen.

fout
Controle
solderen
Herhaal het solderen voor de rode
schakeldraad.
goed
Herhaal dit voor de
rode schakeldraad
Plaats de
stekkerbussen in de
2 kleine boorgaten
Plaats het
soldeerlipje met de
zwarte schakeldraad
rond de stekkerbus
Plaats de 2 stekkerbussen in de 2 kleine

boorgaten.
Maak de stekkerbus vast met een moer.

Plaats dan het soldeerlipje met de
zwarte schakeldraad. Vervolgens plaats
je weer een moer.
Herhaal dit voor het soldeerlipje met

de rode schakeldraad.
Herhaal dit voor het

soldeerlipje met de
rode schakeldraad
Ontmantel het
uiteinde van de
zwarte schakeldraad
Ontmantel 0,75mm isolatie van de

zwarte schakeldraad.
Zie WF ontmantelen
3
fout
Controleer het ontmantelen.
Controle
ontmantelen
Herhaal dit voor de rode schakeldraad.
goed
Herhaal dit voor de
rode schakeldraad
Kroonsteentje:
Pagina 183 van 186
Snij van het

kroonsteentje 1
blokje af
Maak van het 6-delige kroonsteentje

een 5- en 1-delig kroonsteentje.
Doe dit met behulp van een snijmes.
Zie WF snijmes
Controleer het snijden van het

kroonsteentje.
fout
Controle
snijden
goed
Bevestig het 1-delig
kroonsteentje aan
de zwarte
schakeldraad
fout
Schakeling:
Bevestig het 1-delig kroonsteentje aan
de zwarte schakeldraad.
Draai het schroefje van het
kroonsteentje goed aan.
Zie WF platte schroevendraaier
Zie MF kroonsteentje
Controleer het bevestigen van de

schakeldraad aan het kroonsteentje.
Controle
bevestigen
Plooi de beentjes van de transistor met
je nagel. Wees voorzichtig!
goed
Plooi de beentjes
van de transistor
Doe dit ook voor de jumboled. Wees

ook hier voorzichtig!
Plooi de beentjes
van de jumboled
Controleer het plooien van de beentjes.
fout
Controle
plooien
goed
Bevestig de
transistor aan het 5delig kroonsteentje
Bevestig de transistor aan het 5-delig

kroonsteentje. Elk beentje moet in een
apart deel geplaatst worden.
Pagina 184 van 186
Bevestig de
jumboled aan het 5delig kroonsteentje
Bevestig ook de jumboled aan het 5delig kroonsteentje. Ook hier moet elk
beentje in een apart deel worden
geplaatst.
Controleer of de transistor en de
jumboled goed bevestigd zijn.
fout
Controle
bevestigen
goed
Bevestig de
weerstand 10 kilo
aan het 1-delig
kroonsteentje
Bevestig de weerstand van 10 kilo aan

het 1-delig kroonsteentje.
Dit kroonsteentje is al verbonden met
de zwarte schakeldraad.
Controleer of de weerstand goed vast

zit.
fout
Controle
bevestigen
goed
Verbind de
weerstand 10 kilo
met het tweede
beentje van de
transistor
Verbind de weerstand van 10 kilo met

het tweede (of middelste) beentje van
de transistor.
Controleer of deze verbinding goed vast

zit.
fout
Controle
verbinden
goed
Verbind de
weerstand 330
met de negatieve
pool van de
jumboled en het
derde beentje van
de transistor
Vervolgens verbinden we de weerstand

van 330 met de negatieve pool van
de jumboled en het derde beentje van
de transistor.
LET OP!
Het kortste beentje van de jumboled is
de negatieve pool!
Pagina 185 van 186
Controleer de verbinding. Controleer

goed of de weerstand met het kortste
beentje van de jumboled is verbonden!
5
fout
Verbind nu de rode schakeldraad en de

rode schakeldraad van de batterijclip
met de positieve pool van de jumboled.
Controle
verbinden
goed
Verbind de rode
schakeldraad en de
rode schakeldraad
van de batterijclip
met de positieve
pool van de
jumboled
LET OP!
Het langste beentje van de jumboled is
de positieve pool!
Controleer goed of de rode
schakeldraden met het langste beentje
zijn verbonden!
fout
Verbind de zwarte schakeldraad van de
batterijclip met het eerste beentje van
de transistor.
Controle
verbinden
goed
Verbind de zwarte
schakeldraad van de
batterijclip met het
eerste beentje van
de transistor
Controleer of de verbinding stevig is.
fout
Controle
verbinden
Plaats nu voorzichtig de jumboled in het

grote boorgat. Plooi eventueel de
jumboled. Doe dit voorzichtig!
Bevestig de batterijclip op de batterij.

goed
Plaats de jumboled
in het grote boorgat
Bevestig de
batterijclip op de
batterij
Plaats je vingers tegen de

stekkerbussen. Het lampje brandt!
Veel plezier ermee!
Pagina 186 van 186
Test de schakeling
Einde

Identificatie Van Kunststoffen Prakticum

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Identificatie Van Kunststoffen Prakticum

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Identificatie Van Kunststoffen Prakticum

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Naam:

Identificatietest 1: Fysische eigenschappen

Wat gebeurt er met de plaatjes na het toevoegen van keukenzout?

In welke volgorde komen de

Identificatietest 3: Oplosbaarheid in aceton

Lost niet op in aceton

Plakt aan de bodem en

Kleur van de vlam

blauwe vlam met gele punt

Identificatietest 5: Aanwezigheid van zetmeel

kleurt niet blauwpaars in lugol

Identificatietest 1: Fysische eigenschappen

Wat gebeurt er met de plaatjes na het toevoegen van keukenzout?

In welke volgorde komen de

Identificatietest 3: Oplosbaarheid in aceton

Lost niet op in aceton

Kleur van de vlam

Identificatietest 5: Aanwezigheid van zetmeel

Zelf bioplastic maken met melk en

Doe 1 liter volle melk in de pan.

Pagina 2 van 186

Pagina 3 van 186

Pagina 4 van 186

Pagina 5 van 186

Pagina 6 van 186

Deel1: BEREIDING VAN

Pagina 7 van 186

Pagina 8 van 186

Verwarm ongeveer 5 minuten.

Het polyvinylacetaat lost langzaam op in de ethylacetaat. Er ontstaat een viskeuze vloeistof.

Pagina 9 van 186

5) Theoretische achtergrond en reacties

Pagina 10 van 186

6) Toepassingen in het dagelijks leven

B) Bereiding van polyurethaanschuim

Pagina 11 van 186

Breng 5 ml desmodur in een plastic beker.

Pagina 12 van 186

5) Theoretische achtergrond en reacties

Pagina 13 van 186

6) Toepassingen in het dagelijks leven

7) Links met filmfragmenten

Pagina 14 van 186

C) Bereiding van een tijdelijke crosslinked

Pagina 15 van 186

Weeg 2,4 g polyvinylalcohol af.

Pagina 16 van 186

Los de polyvinylalcohol op in water door deze te verwarmen op de verwarmingsplaat.

Giet overtollige vloeistof van de gel af.

Pagina 17 van 186

Wikkel de gel in papier en gooi deze weg in een afvalcontainer.

5) Theoretische achtergrond en reacties

Pagina 18 van 186

Crosslinkedpolymeren ontstaan door cross-linking. Dit is een bijzondere vorm van

6) Toepassingen in het dagelijks leven

Pagina 19 van 186

7) Links met filmfragmenten

D) Bereiding van polyester uit adipinezuur en

Pagina 20 van 186