Trgovinsko Pravo

UNIVERZITET U BANJOJ LUCI
PRAVNI FAKULTET
Mart, 2014.
TRGOVINSKO PRAVO
(POSLOVNO PRAVO)
A.M.
TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO
SUBJEKTI PRIVREDNOG PRAVA

Subjekti privrednog prava (privredni subjekti) su fizika i pravna lica koja su u
privrednopravnom prometu nosioci prava i obaveza. Subjekti privrednog prava mogu biti
organizovani u individualnom organizacionopravnom obliku - preduzetnici ili u kolektivnom
organizacionopravnom obliku - privredna drutva, banke i druge finansijske organizacije,
drutva za osiguranje, berze, javna preduzea, zadruge, i dr.
Preduzetnik je fiziko lice koje je registrovano i koje radi sticanja dobiti u vidu zanimanja obavlja
sve zakonom dozvoljene djelatnosti, ukljuujui umjetnike i stare zanate i poslove domae
radinosti.
Privredno drutvo je pravno lice koje osnivaju osnivakim aktom pravna i/ili fizika lica radi
obavljanja djelatnosti u cilju sticanja dobiti.
Banka je akcionarsko drutvo, koje ima dozvolu za rad koje obavlja depozitne i kreditne poslove,
a moe obavljati i druge poslove u skladu sa zakonom. U druge finansijske organizacije spadaju:
potanska tedionica, tedionica, tedno-kreditna organizacija, tedno-kreditna zadruga.
Drutva za osiguranje osnivaju se u obliku akcionarskog drutva za osiguranje, drutva za
uzajamno osiguranje ili agencije za poslove pruanja drugih usluga osiguranja, radi obavljanja
poslova osiguranja i reosiguranja, kao i drugih poslova u vezi sa osiguranjem i reosiguranjem
(npr. snimanje i procjena tete, pruanje tehnikih i intelektuallnih usluga i sl.- agencije za
poslove pruanja drugih osiguranja).
Berza je pravno lice organizovano kao akcionarsko drutvo koje obavlja djelatnost organizovanja
trgovine hartijama od vrijednosti i drugim finansijskim instrumentima na berzanskom tritu,
odnosno na berzanskom i vanberzanskom tritu.
Brokersko-dilersko drutvo je pravno lice organizovano kao akcionarsko drutvo radi obavljanja
djelatnosti na organizovanom tritu hartija od vrijednosti (posredovanje u kupovini i prodaji
hartija od vrijednosti i kupovina i prodaja hartija od vrijednosti u svoje ime, a za raun
nalogodavca, odnosno u ime i za raun nalogodavca - brokerski poslovi; kupovina i prodaja
hartija od vrijednosti u svoje ime i za svoj raun, radi ostvarivanja razlike u cijeni - dilerski
poslovi, i dr.).
Javno preduzee je preduzee koje obavlja dijelatnost od opteg interesa, a koje osniva drava,
odnosno jedinica lokalne samouprave.
PRIVREDNA DRUTVA
Pojam privrednog drutva
Privredno drutvo je pravno lice koje osnivaju pravna i fizika lica radi obavljanja djelatnosti u
cilju sticanja dobiti.
Pravne forme privrednih drutava su:
1. Ortako drutvo - drutvo lica
2. Komanditno drutvo - drutvo lica
3. Drutvo sa ogranienom odgovornou - drutvo kapitala
4. Akcionarsko drutvo (otvoreno i zatvoreno) - drutvo kapitala

OSNIVANJE PRIVREDNOG DRUTVA
Privredna drutva se osnivaju osnivakim aktom koji ima FORMU UGOVORA O OSNIVANJU ako ga osniva vie osnivaa ili FORMU ODLUKE O OSNIVANJU - ako ga osniva jedan osniva.
Osnivaki akt privrednog drutva se notarski obradjuje.
Pored osnivakog akta, OD i KD mogu imati ugovor ortaka drutva, drutvo sa ogranienom
odgovornou moe imati i ugovor lanova drutva, a akcionarsko drutvo i statut.
Osnivaki akt je formalni, konstitutivni akt privrednog drutva. Sainjava se u pismenom
obliku.
Sistemi osnivanja privrednog drutva:
1. zakonski (osnivaju se zakonom ili aktom zasnovanim na zakonu)
2. normativni (moe ga osnovati svako ko ispuni propisane uslove i ispotuje propisanu
proceduru)
3. sistem dozvole (dravni organ odobrava osnivanje)
4. sistem koncesije (fiziko lice osniva preduzee radi eksploatacije prirodnih bogatstava)
5. sistem prijave (ukoliko se jedan od osnivaa pojavljuje strano fiziko ili pravno lice)
Privredno drutvo se osniva na neodredjeno vrijeme ukoliko u osnivakom aktu nije odredjeno
da drutvo traje do odredjenog vremena ili do postizanja odredjenog cilja.
Uslovi osnivanja preduzea:
1. OPTI MATERIJALNI USLOVI - obezbjedjenje sredstava za osnivanje i poetak rada
2. POSEBNI - odnose se na kadrovska i tehnika pitanja
3. FORMALNI - donoenje akta o osnivanju.
REGISTRACIJA
Privredno drutvo stie svojstvo pravnog lica trenutkom upisa u sudski registar. Registracija
osnivanja i registracija drugih organa privrednog drutva je NITAVA ako:
1. ako je broj osnivaa manji od broja utvrdjenog ovim zakonom
2. ako ne postoji pravna i poslovna sposobnost svih osnivaa
3. ako osnivaki akt nije sainjen u propisanoj formi
4. ako osnivaki akt ne sadri podatke o poslovnom imenu drutva
5. ako minimalni iznos uloga nije uplaen u skladu sa ovim zakonom
6. ako je djelatnost drutva nezakonita.
Nitavost registracije nema pravno dejstvo na pravne poslove tog drutva sa savjesnim treim
licima.
INDIVIDUALIZACIJA PRIVREDNOG DRUTVA
Svoju individualnost privredno drutvo ostvaruje preko elemenata individualizacije, tj. bitnih
obiljeja:
1. Firma
2. Djelatnost
3. Sjedite
4. Matini broj
5. Sudski registar (nain prezentacije bitnih karakteristika privrednog drutva preko kojeg
se elementi individualizacije ine dostupnim javnosti)

DJELATNOST PRIVREDNOG DRUTVA
Djelatnost je predmet poslovanja privrednog drutva. Privredno drutvo moe obavljati sve
zakonom dozvoljene djelatnosti. Djelatnosti za koje je zakonom propisano da se mogu obavljati
samo na osnovu saglasnosti, dozvole ili drugog akta nadlenog organa, mogu se obavljati po
dobijanju te dozvole, saglasnosti ili drugog akta nadlenog organa.
Svaki privredni subjekt utvrdjuje predmet poslovanja (svoju djelatnost) osnivakim aktom,
slobodno, ali je mogue da se posebnim zakonom propie da se odredjene djelatnosti mogu
obavljati na osnovu prethodnog odobrenja nadlenog organa.
Vrste djelatnosti: OSNOVNA (djelatnost za koju je registrovano) i SPOREDNA (u funkciji
osnovne djelatnosti).
SJEDITE PRIVREDNOG DRUTVA
Sjedite privrednog drutva je mjesto iz koga se upravlja poslovima drutva, a odredjuje se
osnivakim aktom i registruje se u skladu sa zakonom. Poslovno ime je naziv pod kojim
privredna drustva posluju (npr.firma)
FIRMA (POSLOVNO IME) PRIVREDNOG DRUTVA
Firma drutva je ime pod kojim drutvo posluje u pravnom prometu.
Naela koja vezujemo za firmu su:
1. Naelo ISTINITOSTI - u firmu se unose samo istiniti podaci
2. Naelo JAVNOSTI - firma se upisuje u registar dostupan javnosti
3. Naelo SLOBODNOG IZBORA FIRME - drutvo moe slobodno izabrati ime koje e
koristiti
4. Naelo ISKLJUIVOSTI - Jednu firmu moe upotrebljavati iskljuivo samo jedno
drutvo
5. Naelo TRAJNOSTI - Poslovni interesi nalau da firma bude to trajnija, da se ne mijenja
6. Naelo OBAVEZNOSTI - Svako drutvo mora imati svoju firmu
7. Naelo JEDINSTVENOSTI - Jedno drutvo mora imati samo jednu firmu
Elementi firme
1. OBAVEZNI ELEMENTI
a. Oznaka naziva drutva (ime)
b. Oznaka djelatnosti
c. Sjedite
d. Oznaka posebnog statusa ako postoji (npr. u steaju)
e. Oznaka firme preduzea (a.d.;o.d.;k.d.; d.o.o)
2. FAKULTATIVNI ELEMENTI
a. Robni i usluni ig
b. Godina osnivanja
c. Oznaka da je preduee povezano u neki sloeni oblik preduzea, itd.
3. USLOVNO DOPUTENI ELEMENTI (samo ako dopusti nadleni organ)
a. Imena drava
b. Imena istorijskih linosti
Samo ako dopusti nadlezni organ
4. ZABRANJENI ELEMENTI
a. Neistiniti podaci
b. Obiljeja dravnosti
c. Oznaka suprotne moralu
4
Zatita firme preduzea

Postoje etiri vrste zatite preduzea:
1. Zatita po SLUBENOJ DUNOSTI - registarski sud po slubenoj dunosti vodi rauna
da u svoj registar ne upie dvije iste firme
2. Zatita po TUBI - moraju se ispuniti sljedei kumulativni elementi:
a. Mora se raditi o istoj firmi
b. Da od registracije tuene firme nije prolo 3 godine.
3. Zatita po OSNOVU NELOJALNE KONKURENCIJE - ona se jedino moe primjenjivati
van granica i preduzee tuilac dokazuje da je prvi poeo upotrebljavati firmu
4. KRIVINOPRAVNA ZATITA - neovlatena upotreba tudje firme je posebno krivino
djelo.
PODJELA PRIVREDNIH DRUTAVA
Privredna drutva se po zakonu dijele na: drutvo lica i drutvo kapitala.
Za drutva lica su karakteristina personalna svojstva lanova drutva. Zasnovana su na
povjerenju i obino broje manji broj lanova. Drutva lica imaju svoju imovinu koja je
samostalna i odvojena od imovine lanova drutva. Ova drutva odgovaraju za svoje obaveze
cjelokupnom svojom imovinom, ali i njihovi lanovi odgovaraju neogranieno i solidarno za
obaveze drutva cjelokupnom svojom imovinom.
Drutva lica su: o.d. i k.d.
Za drutva kapitala je odluujui znaaj kapital drutva, odnosno ulog lanova, a ne i njihova
personalna svojstva. lanovi drutva snose rizik samo do iznosa svojih uloga. Zbog razdvojenosti
imovine drutva i imovine lanova, lanovi drutva kapitala imaju pravo da svoje uloge prenose
na druga lica putem pravnih poslova (prodaja, poklon, nasljedjivanje). U a.d. visina uloga zavisi
od odluke samih akcionara koji osnivaju drutvo, tj. od osnivakog akta.
Drutva kapitala su a.d. i d.o.o.
Klasifikacija preduzea (skripta/kornjaa):
Prema kriterijumu svojine: - u dravnoj svojini; - u drutvnoj svojini; - u zadrunoj svojini; - u
mjeovitoj svojini; - u privatnoj svojini.
U zavisnosti od toga da li osniva postaje stvarno pravni titular ili ne: - vlasnika; - nevlasnika
preduzea.
Zavisno od oblika organizovanosti: - preduzea, trgovaka drutva.
JAVNO PREDUZEE je preduzee koje obavlja djelatnosti od opteg interesa pri emu se kao
osniva pojavljuje drava ili jedinica lokalne samouprave. Javno preduzee za svoje obaveze
odgovara celokupnom svojom imovinom.
Javna preduzea nastaju na sljedee naine:
1. Osnivanjem od strane drave (zakonom)
2. Osnivanjem od strane optina ili regija
3. Zakljuivanjem ugovora o koncesiji izmedju drave i nekog fizikog ili pravnog lica
4. Nacionalizacijom privatih preduzea
5. Osnivanjem mjeovitih drutava.
Karakteristike javnog preduzea:
1. pravni subjektivitet
2. sopstvena imovina
3. predstavljaju porofitabilne javne slube
4. preduzea koja su stavljena pod vlast drave
5. moe biti subjekt steaja
5

6. kontrola od strane drave
7. osnivai ne odgovaraju za obaveze, ve snose rizik poslovanja do visine svojih uloga.
PREDUZETNIK
Preduzetnik je fiziko lice koje je registrovano i koje radi sticanja dobiti u vidu zanimanja obavlja
sve zakonom dozvoljene delatnosti, ukljuujui umetnike i stare zanate i poslove domae
radinosti. Preduzetnik obavlja delatnost pod svojim linim imenom, imenom nekog drugog lica
ili pod nekim posebnim poslovnim imenom.
Odlike preduzetnika:
1. Bavljenje trgovinom u vidu zanimanja
2. Vrenje proizvodnje i prometa samo pokretnih stvari
3. Obavezno ispunjavanje odredjenih uslova koji se tiu linosti, djelatnosti i upisa u
registar (pounoljetstvo i poslovna sposobnost; trgovake djelatnosti; normativni sistem
registracije - sistem prijave, tj. podnoenje pismene prijave privrednom sudu uz
registraciju).
Preduzetnik je fiziko lice koje obavlja registrovanu djelatnost i ima isti drutveno-ekonomski
poloaj i ista prava i obaveze kao i drugi privredni subjekti. Za obavljanje preduzetnike
djlatnosti preduzetnik osniva radnju ili, ako za obavljanje djelatnosti nije uslov poslovni prostor,
prijavljuje samostalno obavljanje preduzetnike djelatnosti. Preduzetnik moe osnovati jednu ili
vie radnji i moe u njima obavljati jednu ili vie djelatnosti ako ispunjava uslove za obavljanje
svake od tih djelatnosti.
RAZLIKA IZMEDJU PREDUZETNIKA I PRIVREDNOG DRUTVA
Preduzetnik ima status fizikog lica i za sve obaveze iz poslovanja odgovara celokupnom
sopstvenom imovinom. Sa druge strane, kod privrednih drutava (koja imaju status pravnog
lica) odgovornost je razliito odredjena, s obzirom na pravnu formu.
ZASTUPANJE I ZASTUPNICI
Zastupnik istupa u ime i za raun drutva, po osnovu zakona ili upisa u registar.
Zastupnik privrednog drutva je duan da potuje sva ogranienja ovlaenja na zastupanje
utvrdjena osnivakim aktom, ugovorm ortaka ili lanova drutva, statutom ili odlukom
nadlenog organa drutva. Zastupnik koji PREKORAI ogranienja ovlaenja odgovoran je za
tetu koja se time prouzrokuje privrednom drutvu ili treem licu sa kojim je posao zakljuen.
Zakonski zastupnik DOO je direktor, odnosno predsednik upravnog odbora (zavisno od toga da li
u strukturi organa drutva postoji direktor ili upravni odbor). Zakonski zastupnik otvorenog
akcionarskog drutva je generalni direktor (generalni direktor je predsjednik izvrnog odbora
direktora; ujedno i predsjednik upravnog odbora, ako osnivakim aktom ili statutom drutva nije
drukije odreeno). Isto vai i za zatvoreno akcionarsko drutvo kada u strukturi organa postoji
izvrni odbor direktora; u suprotnom vai reeno kod DOO.
Razlika izmedju posredovanja i zastupanja
Osnovna razlika izmedju zastupnika i posrednika je u tome to je obaveza posrednika
dovodjenje u vezu nalogodavca i druge ugovorne strane koja bi sa nalogodavcem pregovarala o
zakljuenju nekog ugovora (broker).

PUNOMO
Punomonik stie ovlaenje za zastupanje po osnovu punomoja dobijenog od zastupnika
drutva. Punomoje se moe dati jednom fizikom licu ili nekolicini njih, ili pravnom licu
(zastupnikoj organizaciji).
Vrste punomoi: opta ili generalna, posebna ili specijalna, poslovna punomo, punomo
trgovinskog putnika i punomo po zaposlenju.
Opta (generalna) punomo - Punomonik je ovlaen da preduzima pravne poslove koji
ulaze u redovno poslovanje vlastodavca, a to su tekui poslovi, ali ne i izvanredni. Koji su poslovi
tekui, odredjuje se prosjenom mjerom ponaanja pripadnika iste struke.
Posebna (specijalna) punomo - Daje se za poslove koji prelaze okvir redovnog poslovanja.
Zakon izriito navodi da su posebna ovlaenja potrebna za preuzimanje mjenine obaveze,
zakljuenje ugovora o jemstvu, o poravnanju, o izabranom sudu, kao i za odricanje nekog prava
bez naknade.
Poslovna punomo - ira od opte punomoi, podrazumijeva ovlaenje za obavljanje svih
poslova koji su uobiajeni u vrenju poslovne djelatnosti prvirednopravnog subjekta odredjene
vrste. Ovu vrstu punomoi mogu dati samo fizika i pravna lica koja obavljaju privrednu
djelatnost, za razliku od opte punomoi koju mogu dati sva fizika i pravna lica bez obzira na
djelatnost. Poslovno punomoje moe biti OPTE i POSEBNO. Posebno je potrebno za
preuzimanje mjenine obaveze, zakljuenje ugovora o jemstvu, o pravnanju, za otudjenje i
optereenje nepokretnosti, uzimanje zajma i vodjenje sudskog i arbitranog spora.
Punomo trgovinskog putnika - se odnosi na poslove u vezi sa prodajom robe. Trgovinski
putnik koji je ovlaen da prodaje robu, nije ovlaen da naplati cijenu, kao ni da prodaje na
kredit, osim ako ima posebno ovlaenje za prodaju na kredit. Trgovinski putnik je ovlaen da
za vlastodavca prima reklamacije zbog nedostatka robe i ostale izjave u vezi sa izvrenjem
ugovora zakljuenog njegovim posredovanjem, kao i da u ime vlastodavca preduzima potrebne
mere za ouvanje njegovih prava iz tog ugovora.
Punomo po zaposlenju - pripada licima koja obavljaju poslove evezane za zakljuenje i
ispunjenje ugovora (npr. prodavcima, kelnerima i sl.). Njima se punomoje ne daje pismenim
putem, ve njihova ovlaenja proizilaze iz same injenice da obavljaju odredjenu vrstu posla i
odredjuju se prema poslovnim obiajima.
Vlastodavac moe po svojoj volji suziti ili opozvati punomoje, ak i ako se ugovorom odrekao
tog prava. Opozivanje i suavanje svakog punomoja moe se uiniti izjavom bez posebne forme.
PROKURA
Prokura je zakonska forma ovlaenja kojom privredno drutvo ovlauje jedno ili vie lica za
zakljuivanje pravnih poslova i radnji u vezi sa djelatonou drutva. Ako u prokuri nije izriito
navedeno da je data za poslovnu jedinicu smatra se da je data za cijelo privredno drutvo.
Prokura ne sadri ovlaenje za zakljuivanje poslova koji se odnose na otudjenje i opterenje
nepokretnosti. Ovlaenja iz prokure se NE MOGU OGRANIITI i prokura se ne moe dati na
ODREDJENO VRIJEME niti se moe vezati za odredjene USLOVE.
Prokuru daje privredno drutvo jednom licu ili veem broju lica kao POJEDINANU ili
ZAJEDNIKU. Pojedinana se moe dati i veem broju lica, pri emu svaki od prokurista
nastupa samostalno. Zajednika prokura je prokura koja je data veem broju lica, pri emu su
poslovi koje zakljuuju ili radnje koje preduzimaju punovane samo uz saglasnost svih tih lica.
Prokura je neprenosiva, moe se dati samo fizikom licu i daje se u pisanom obliku. Prokurista
potpisuje privredno drutvo pod svojim punim imenom, sa jasnom naznakom svog svojstva (pp)
7

Prokuru privredno drutvo moe da OPOZOVE u svako doba i ne moe da se odrekne prava da
opozove prokuru. Zakonski zastupnik privrednog drutva podnosi prijavu u sudski registar za
upis izdavanja i opoziva prokure.
Razlika izmedju prokuriste i punomonika
1. Prokura je zakonska forma ovlaenja, obim i forma su odredjeni zakonom,
2. Punomonik stie ovlaenje za zastupanje po osnovu punomoja dobijenog od
zastupnika drutva
3. Prokura se ne moe ograniiti, niti se moe dati na odredjeno vrijeme, niti vezati za
odredjene uslove,
4. Prokura se obavezno registruje (prokura koja nije upisana u sudski registar ne
proizvodi pravno dejstvo)
5. Punomoje je regulisano Zakonom o obligacionim odnosima,
6. Punomo prestaje zavretkom svih poslova, ispunjenjem raskidnog uslova ili smru
punomonika ili vlastodavca, a prokura ne prestaje po osnovu smrti ili prestanka jednog
lana ili akcionara drutva koje je dalo prokuru.
DUNOST PREMA DRUTVU
Lica koja imaju dunost prema drutvu:
1. Ortaci ortakog drutva i Komplementari komanditnog drutva
2. Lica oja se smatraju kontrolnim lanovima d.o.o. ili kontrolnim akcionarima a.d.
3. Zastupnici drutva
4. lanovi upravnog i izvrnog odbora, lanovi Odbora za reviziju i Interni revizor d.o.o. i
a.d.
5. Lica koja imaju ugovorna ovlaenja da upravljaju poslovima privrednog drutva
6. Likvidacioni upravnik privrednog drutva
Dunosti prema drutvu:
1. DUNOST PANJE I PRAVILNE POSLOVNE PROCJENE
2. DUNOST LOJALNOSTI
3. ZABRANA KONKURENCIJE
4. UVANJE POSLOVNE TAJNE
Dunost panje i pravilne poslovne procjene
lica su duna da izvravaju svoje poslove savjesno, sa panjom dobrog privrednika u najboljem
interesu drutva. Oni su duni da svoju procjenu zasnivanju na informacijama i miljenjima lica
strunih za odredjenu oblast.
Dunost lojalnosti
da nastupaju savjesno i lojalno prema privrednom drutvu, da ne koriste imovinu drutva u
linom interesu, za lino bogaenje, da ne zloupotrebljavaju svoju poziciju u drutvu.
Zabrana konkurencije (KLAUZULA KONKURENCIJE)
lica ne mogu biti angaovana u drugom privrednom licu konkurentske djelatnosti. Zabrana
ukljuuje naroito:
1. zaposlenje,
2. svojstvo preduzetnika,
3. svojstvo ortaka ili komplementara,
4. svojstvo kontrolnog lana ili akcionara
5. lanovi upravnog odbora, izvrnog odbora, odbora za reviziju i interni revizor d.o.o. i a.d.
6. zastupnike drutva
7. likvidacionog upravnika drutva
8. lica koja imaju ugovorna ovlaenja da upravljaju poslovima privrednog drutva
8
uvanje poslovne tajne

poslovnom tajnom se smatra informacija o poslovanju odredjena osnivakim aktom, aktom ili
ugovorom odnosno statutom drutva, za koju je oigledno da bi prouzrokovala znatnu tetu
drutvu.
Lini interes i povezana lica
Lini interes postoji ako je lice koje ima dunost prema drutvu ili lan njegove porodice:
1. Ugovorna strana u pravom poslu sa privrednim drutvom
2. U finansijskom odnosu sa licem iz pravnog posla ili radnje koje zakljuuje ugovor sa
privrednim drutvom ili koje ima finansijski interes u tom poslu
3. Pod kontrolnim uticajem strane iz pravnog posla ili radnje lica koje ima finansijski
interes u pravnom poslu.
ODOBRENJE PRAVNOG POSLA IZ SUKOBA INTERESA
(KLAUZULA KONFLIKTNOG INTERESA)
Lice koje zakljuuje pravni posao sa privrednim drutvom ne povredjuje pravilo sukoba interesa
i nije odgovorno za naknadu tete koja proizadje iz sukoba interesa ako je pravni posao
ODOBREN u dobroj vjeri:
1. od svih drugih ortaka koji nemaju lini interes (kod ortakog drutva), svih
komplementara koji nemaju lini interes (u sluaju komanditnog drutva).
2. veinom glasova skuptine lanova koji nemaju lini interes (kod d.o.o.)
3. veinom glasova lanova upravnog odbora koji nemaju interesa u tom poslu, a u sluaju
da takva veina ne postoji - veinom glasova akcionara koji nemaju lini interes (kod a.d.)
POSLJEDICE
POVREDE
PRAVILA
KONKURENCIJE - NAKNADA TETE
SUKOBA
INTERESA
ZABRANE
Povreda sukoba interesa i zabrane konkurencije daje privrednom drutvu, pored prava na
naknadu tete i pravo da se:
1. poslovi koje izvri to lice za svoj raun priznaju kao poslovi izvreni za raun privrednog
drutva
2. privrednom drutvu preda svaki novani iznos koji je ostvaren od poslova koji su
obavljeni za raun tog lica i
3. sva potraivanja koja proizilaze iz posla izvrenog za raun tog lica, ustupe privrednom
drutvu.
INDIVIDUALNA I DERIVATIVNA TUBA
INDIVIDUALNA TUBA ORTAKA, LANA I AKCIONARA
Ortak, lan ili akcionar privrednog drutva ima pravo da podnese individualnu tubu u svoje ime
protiv bilo kog lica koje ima dunost prema drutvu za naknadu tete koju mu to lice prouzrokuje
povredom dunosti utvrdjenih zakonom.

DERIVATIVNA TUBA KOMANDITORA, LANA I AKCIONARA - ACTIO PRO SOCIO
Komantitor komanditnog drutva, lan drutva sa ogranienom odgovornou ili akcionar
akcionarskog drutva, imaju pravo da podnesu tubu u svoje ime a za raun drutva protiv bilo
kojeg lica koje ima dunost prema drutvu radi naknade tete prouzrokovane privrednom
drutvu od tih lica povredom dunosti koje imaju prema tom drutvu.
Derivativnu tubu moe da podnese komanditor, lan ili akcionar samo ako su ispunjeni ovi
uslovi:
1. IMA SVOJSTVO komanditora, lana ili akcionara u vrijeme podnoenja tube
2. Ako posjeduje udjele ili akcije u privrednom drutvu koji predstavljaju najmanje 5%
osnovnog kapitala drutva,
3. Ako je prije podnoenja tube pisanim putem zahtijevalo od privrednog drutva da
podnese tubu i taj zahtjev je odbijen, ili po njemu nije postupljeno u roku od 30 dana od
dana podnoenja.
SUDSKI REGISTAR (iz Zakona o registraciji poslovnih subjekata u RS)
Registar poslovnih subjekata (Registar) je knjiga koja u sebi sadri podatke i isprave o
poslovnim subjektima* koji se registruju u skladu sa odredbama Zakona o registraciji poslovnih
subjekata u RS, a sastoji se od glavne knjige i zbirke isprava registra.
Glavna knjiga registra je javni dio registra koji sardi aktuelne podatke i podatke o prethodnim
upisima o subjektima upisa i vodi se u elektronskom i tampanom obliku,
Zbirka isprava registra je dio registra koji sadri isprave na osnovu kojih je izvren upis
podataka o subjektima upisa u glavnu knjigu, te druge dokaze dostavljene i sastavljene u
postupku upisa u registar, kao i odluke donesene u postupku upisa u registar i takodje se vodi u
elektronskom i tampanom obliku.
*Poslovni subjekti su privredna drutva i druga pravna lica osnovana sa ciljem obavljanja
privredne djelatnosti, javno preduzee, javna ustanova, zadruga, zadruni savjet ili drugo pravno
lice koje se osniva s ciljem ostvarivanja profita.
Naela sudskog registra (zakon):
1. Obveznost
2. Zakonitost
3. Ekonominost
4. Formalnost (pisana forma)
5. Prioritet (po prijavama se postupa u skladu sa redosljedom prijema)
6. Konstitutivnost (u trenutku upisa, injenice koje se upisuju prostaju pravne, djeluju
prema treim licima)
7. Javnost
Podaci koji se upisuju u sudski registar
- Opti podaci su: 1) naziv i sjedite, odnosno ime, prezime i prebivalite, odnosno boravite
svih osnivaa (vlasnika) subjekta upisa; 2) predmet upisa; 3) dan i sat prijema prijave za upis
kod Agencije, ; 4) naziv i sjedite subjekta upisa; 5) skraena oznaka naziva subjekta upisa,
ukoliko ga isti ima; 6) MBS (matini broj subj.), MB (matini broj) i JIB (jedinstv. ident. broj) , te
carinski broj; 7) pravna forma subjekta upisa; 8) podaci o osnivakom aktu (datum, broj); 9)
podaci o ovlaenom predstavniku/zastupniku; 10) obim ovlaenja ovlaenog
predstavnika/zastupnika subjekta upisa; 11) visina ugovorenog, odnosno upisanog osnovnog
kapitala; 12) visina uplaenog kapitala u novcu; 13) procentualno uee pojedinanog osnivaa
u kapitalu subjekta upisa; 14) djelatnost subjekta
10

- Posebni podaci su: upis dijela ili poslovne jedinice subjekta, upis veze supsidijarnog drutva,
spajanje dva ili vie subjekata, pripajanje jednog subjekta drugom, podjele subjekta na dva ili
vie subjekata, promjene oblika subjekata i prestanak subjekta upisa.
NELOJALNA KONKURENCIJA (Zakon o trgovini)
Nelojalna konkurencija je radnja trgovca koja je protivna dobrim poslovnim obiajima i kojom se
nanosi ili se moe nanijeti teta drugom trgovcu, drugom privrednom drutvu ili potroau.
Karakteristike nelojalne konkurencije:
1. Uinilac djela je trgovac (kao privredni subjekt)
2. Radnja je izvrena u obavljanju privrednih djelatnosti
3. Postojanje krivice koja se sastoji u povredi dobrih poslovnih obiaja
4. Nanoenje ili mogunost nanoenja tete
5. Postojanje uzrone veze izmedju radnje i nastale tete
6. prouzrokovanje tete zatienom subjektu (potroau)
Nelojalnom konkurencijom podrazumijeva se:
1. Reklamiranje robe, Oglaavanje robe, Nudjenje robe, Upotreba izraza kojom se stvara ili
moe stvoriti zabuna o toj robi ime se trgovac dovodi u nepovoljan poloaj.
2. Prikrivanje mana robe, isticanje nepostojeih kvaliteta robe, dovodjenje kupca u zabludu
3. oglaavanje prividne rasprodaje ili prividnog snienja cijena robe.
4. Neovlaena upotreba tudjeg imena, firme, iga
5. itd.
Zatita od nelojalne konkurencije:
1. Gradjanskopravna
2. Upravnopravna
3. Krivinopravna
IMOVINA PRIVREDNOG DRUTVA
Imovinu drutva ini pravo svojine i druga imovinska prava koje drutvo ima na ulozima ili je
steklo poslovanjem (pravo svojine, pravo industrijske svojine, autorsko pravo, pravo zaloge). To
je ukupunost stvarnih i obligacionih prava.
Obaveze ne ulaze u imovinu ve su one teret imovine.
Osnovni kapital jeste ukupna vrijednost udjela, odnosno akcije u drutvu. Neto kapital je
razlika izmedju ukupne vrijednosti imovine i ukupnih obaveza.
Nenovanim ulozima smatraju se ulozi u stvarima i pravima, udjelima i akcijama u drugim
drutvima, kao i u radu i uslugama. Vrijednost nenovanih uloga ortakog drutva i
komanditnog drutva, kao i d.o.o. i zatvorenog a.d. utvrdjuju sporazumno lanovi, ortaci ili
akcionar u skladu sa osnivakim aktom.
INSOLVENTNOST I PREZADUENOST
Insolventnost je nesposobnost za plaanje, ako drutvo ne moe ispunjavati svoje dospjele
novane obaveze. Prezaduenost podrazumijeva da imovina drutva ne pokriva postojee
obaveze.
11
ODGOVORNOST PRIVREDNOG DRUTVA ZA OBVEZE U PRAVNOM PROMETU

1. Odgovornost za sopstvene obaveze
Privredno drutvo za sopstvene obaveze odgovara svojom imovinom (POTPUNA
ODGOVORNOST).
2. Odgovornost za drugoga
Privredno drutvo moe na autonomnoj osnovi preuzeti odgovornost i za obaveze drugih
privrednih drutava (FAKULTATIVNA ODGOVORNOST ZA TUDJE OBAVEZE - kod
grupacija privrednih drutava), a moe, izuzetno, biti i OBVAEZNA ODGOVORNOST ZA
DRUGOGA, npr. kod probijanja pravne linosti, ili kod osnivanja ortakih ili
komanditnih drutava).
a. SOLIDARNA - Solidarna odgovornost moe nastati na osnovu zakona
(odgovornst komplementara, lanova o.d. i sl.) ili na osnovu osnivakog akta. To
je odgovornost vie lica za preuzetu ugovornu obavezu glavnog dunika, i to tako
da povjerilac nije vezan nikakvim redosljedom, i moe traiti izvrenje od bilo
koga. Obavezu moe naplatiti samo jedanput. Solidarni dunik moe istai sve
prigovore prema povjeriocu kao i glavni dunik, kao i svoje line prigovore.
Solidarna obveza je akcesorna, zavisi od obaveze glavnog dunika, a samostalna je
samo u steajnom postupku i postupku prinudnog poravnanja.
b. SUPSIDIJARNA - Nastaje na osnovu ugovora. Razlikuje se od solidarne jer
postoji redosljed naplate. Povjerilac mora prvo da trai naplatu svog potraivanja
od glavnog dunika pa tek ako ne uspije da naplati od njega u cjelosti ili
djelimino, moe uputiti zahtjev supsidijarnom duniku.
Onaj ko ispuni obavezu za drugoga ima pravo regresa prema svim solidarnim i
supsidijarnim dunicima. ODGOVORNOST ZA DRUGOGA PREMA OBIMU MOE BITI:
ograniena i neograniena (solidarna ograniena, solidarna neograniena, supsidijarna
ograniena, supsidijarna neograniena).
3. Odgovornost kod statusnih promjena
Imperativna solidarna odgovornost za obaveze preduzea koja prestaju da postoje.
Ovakvim rjeenjem zakona se maksimalno tite povjerioci. Solidarna odgovornost kod
statusnih promjena postoji samo ako je nakon statusne promjene ostalo najmanje dva
pravna subjekta. Ukoliko ostane samo jedan, on odgovara kao pravni sljedbenik, svom
imovinom kojom raspolae.
ZLOUPOTREBA PRAVNOG LICA
Komanditori komanditnog drutva, kao i lanovi drutva sa ogranienom odgovornou i
akcionari akcionarskog drutva mogu prema treim licima lino odgovarati za obaveze drutva
ako zloupotrijebe privredno drutvo za nezakonite ili prevarne ciljeve. Ta lica odgovorna su za
obaveze drutva solidarno, a odgovornost utvrdjuje nadleni sud.
Podizanje pravnog vela (probijanje pravne linosti)
Prilikom osnivanja privrednog drutva, osniva ima mogunost izbora da li e drutvo osnovati
kao drutvo kapitala ili kao drutvo lica. Danas se osnivai najvie opredjeljuju za drutvo
kapitala jer ih iz te forme drutva ogradjuju od odgovornosti za obaveze drutva, a rizik koji
snose vezan je za poslovanje drutva do iznosa unijetog uloga. Osnivai ovih formi drutva,
kasnije i vlasnici (akcionari, lanovi drutva) zatieni su velom pravne linosti privrednog
drutva, a to im predstavlja garanciju da se povjerionci ne mogu namirivati iz njihove line
12

imovine. Pravilo je da za preuzete obveze drutva odgovara svojom imovinom. Medjuntim,
pravni subjektivitet drutva kapitala bie neprobojan zid samo ukoliko se pravna linost
privrednog drutva ne koristi za ciljeve koji su zakonom zabranjeni. Posljedica krenja zakonskih
odredbi je neograniena odgovornost vlasnika za obveze drutvenog kapitala.
Ukoliko je imovina privrednog drutva upotrebljena tako da je dolo do njene zloupotrebe,
Zakon povjeriocima stavlja na raspolaganje pravni mehanizam kojim se aktivira odgovornost
akcionara ili lanova drutva i nestaje prednost formi drutva kapitala tj. imovina vlasnika
postaje sredstvo obezbjeenja za obaveze drutva. Poverilac drutva moe podneti tubu protiv
lica koja su zloupotrijebila drutvo, nadlenom sudu prema seditu drutva u roku od est meseci
od dana saznanja za zloupotrebu, a najkasnije u roku od pet godina od dana zloupotrebe. U
sluaju da potraivanje povjerioca nije dospelo u trenutku saznanja za zloupotrebu, rok od est
meseci poinje da tee od dana dospea potraivanja.
REORGANIZACIJA PRIVREDNOG DRUTVA
Pod reorganizacijom privrednog drutva podrazumijeva se statusna promjena privrednog
drutva i promjena pravne forme privrednog drutva.
Statusna promjena privrednog drutva
Statusna promjena privrednog drutva u smislu ovog zakona je spajanje, podjela i odvajanje.
Odluka o statusnoj promjeni ne moe se pobijati zbog utvrene srazmjere zamjene akcija ili
udjela u skladu sa ovim zakonom.
Spajanje
statusna promjena kojom bar jedno drutvo prestaje da postoji bez likvidacije, i prenosi
cjelokupnu svoju imovinu i obaveze na drugo drutvo, u zamjenu za ta njegovi akcionari ili
lanovi dobijaju akcije ili udjele tog drutva, a ako je potrebno i novanu doplatu do 10%
nominalne vrijednosti izdatih akcija.
1. Spajanje uz pripajanje (jedno drutvo prestaje prenosei cjelokupnu imovinu i
obaveze drugom drutvu u zamjenu za izdavanje akcija/udjela od tog drutva)
2. Spajanje uz osnivanje (dva ili vie drutva prestaju prenosei svoju imovinu i obaveze
u zamjenu za izdavanje akcija od novog drutva koje se time osniva)
Podjela
statusna podela kojom privredno drutvo prestaje da postoji bez likvidacije, prenosei na dva ili
vie postojeih ili novoosnovanih drutava svu svoju imovinu i obaveze u zamjenu za akcije ili
udjele i eventuanu novanu doplatu (do 10%).
1. Podjela uz pripajanje (jedno drutvo prestaje prenosei svoju imovinu i obaveze na
dva ili vie postojeih drutava sa kojima se pripaja (drutva sticaoci), u zamjenu za
izdavanje akcija/udjela od tih drutava)
2. Podjela uz osnivanje (privredno drutvo prestaje prenosei svoju imovinu i obaveze
na dva ili vie novih drutava koja se time osnivaju, u zamjenu za akcije/udjele tih
drutava)
3. Podjela uz pripajanje i podjela uz osnivanje - mjeovita (privredno drutvo
prestaje prenosei svoju imovinu i obaveze na dva ili vie drutava koja se spajaju sa do
tada postojeim drutvom u nova drutva, u zamjenu za akcije/udjele tog novog drutva).
13

Odvajanje
statusna promena kojom drutvo koje nastavlja da postoji prenosi jedan ili vie dijelova svoje
imovine i pripadajui dio obaveza na jedno ili vie postojeih ili novoosnovanih drutava, u
zamenu za akcije/udjele i eventualnu novanu doplatu (do 10%) tog ili tih drutava.
1. Odvajanje uz pripajanje
2. Odvajanje uz osnivanje
3. Odvajanje uz pripajanje i odvajanje uz osnivanje - mjetovito
Bitni elementi postupka statusne promjene: donoenje odluke, finansijski i revizorski izvjetaj,
poveanje, odnosno smanjenje kapitala, sticanje akcija, odnosno udjela, zatita povjerilaca,
prijava za registraciju statusne promene.
Promjena pravne forme drutva
Promjena pravne forme je prelazak iz jedne pravne forme u drugu. Privredno drutvo nad kojim
se sprovodi postupak dobrovoljne likvidacije moe promijeniti pravnu formu do poetka diobe i
isplate likvidacionog ostatka ortacima, lanovima ili akcionarima, koji preostane poto se
podmire povjerioci drutva. U sluaju donoenja odluke o promjeni pravne forme, privredno
drutvo je duno da obustavi postupak likvidacije, da to registruje i objavi.
Promjena pravne forme privrednog drutva registruje se i objavljuje. Nakon
promjene pravne forme privredno drutvo nastavlja da posluje kao isto pravno lice, ali druge
pravne forme.
Vrste promjene pravne forme drutva:
1. promena pravne forme a.d. u d.o.o.
Upravni odbor a.d. utvrdjuje prijedlog odluke o promjeni pravne ofrme, a odluku usvaja
skuptina akcionara. Odluka o promjeni se usvaja na skuptini akcionara a.d. koje
mijenja pravnu formu kvalifikovanom veinom (2/3 akcionara koji posjeduju akcije sa
pravom glasa). O promjeni pravne forme obavjetava se Komisija za hartije od
vrijednosti.
Pravne posljedice promjene pravne forme:
- drutvo se identifikuje kao d.o.o. a akcionarsko drutvo prestaje da postoji
- d.o.o. preuzima svu imovinu i obaveze a.d.
- sudski i drugi postupci i postraivanja protiv a.d. se nastavljaju protiv d.o.o. koje je
pravni sljedbenik
- akcije akcionarskog drutva konvertuju se u udjele d.o.o., obveznice, novac i druga
imovina.
- titularima zamjenjivih obveznica, varanata, drugih obveznica i dr. hartija od vrijednosti,
obezbjedjuju se najmanje ista posebna prava nakon promjene pravne forme.
2. promena pravne forme a.d. u o.d. ili k.d.
Akcionarsko drutvo moe promjeniti pravnu formu u o.d. ili k.d. jednoglasnom odlukom
svih akcionara koji stiu status ortaka sa neogranienom odgovornou.
3. promena pravne forme d.o.o. u a.d.
(isto kao a.d. u d.o.o.)
4. promena pravne forme d.o.o. u o.d. ili k.d.
(isto kao a.d. u o.d. ili k.d.)
5. promena pravne forme o.d. i k.d. u d.o.o. i a.d.
Ortako i komanditno drutvo mogu odlukom svih ortaka, odnosno komplementara
promjeniti pravnu formu u drutvo sa ogranienom odgovornou i akcionarsko drutvo.
Ortaci ortakog i komanditnog drutva koji odgovaraju solidarno za obaveze drutva,
ostaju sa istom odgovornou za obaveze koje je drutvo preuzelo DO registracije i
obajvljivanja registracije promjene pravne forme.
14

6. promjena pravne forme o.d. u k.d. i obrnuto
Promjena pravne forme o.d. u k.d. i obrnuto e biti punovana ako pored ispunjenja
optih zakonskih uslova, svi ortaci drutva prihvate takvu promjenu pravne forme.
Povezivanje privrednih drutava
Povezana privredna drutva ine dva ili vie drutava u skladu sa ovim zakonom, koja se
meusobno povezuju, i to:
a) ueem u osnovnom kapitalu ili ortakim udjelima (drutva povezana kapitalom),
b) putem ugovora (drutva povezana ugovorom) i
c) putem kapitala i putem ugovora (mjeovito povezana drutva).
Povezana privredna drutva obuhvataju jedno matino (kontrolno) i jedno ili vie zavisnih
(podreenih) drutava. Povezana privredna drutva (putem kapitala, ugovora, mjeovita)
organizuju se kao koncern, holding, grupa drutava ili drugi oblik organizovanja u skladu sa
zakonom.
KONCERN: Povezana privredna drutva se organizuju kao koncern kada matino drutvo ima
za pretenu djelatnost neku poslovnu djelatnost pored djelatnosti upravljanja zavisnim
drutvima.
Vertikalni koncern (koncern sa elementima dominacije) postoji kad se
kontrolno (matino) drutvo i jedno ili vie podreenih (zavisnih) drutava grupiu pod
jedinstvenu upravu matinog drutva. Ovaj koncern moe nastati na dva naina: zakljuenjem ugovora i faktikim
putem. Horizontalni koncern (koncern sa elementima jednakosti) postoji kad, drutva koja nisu zavisna jedna od
drugih, se stavljaju pod jedinstvenu upravu a da time ne postanu zavisna jedna od drugog, ime formiraju koncern sa
elementima koordinacije (jednakosti). Nastaje zakljuenjem ugovora.
HOLDING: Povezana privredna drutva se organizuju kao holding kada matino drutvo ima
iskljuivo djelatnost upravljanja i finansiranja zavisnim drutvima.
Holding se moe uspostaviti na razliite naine: prvo, kad jedno drutvo investiranjem svog kapitala osnuje jedno ili
vie drugih drutava; drugo, kad jedno drutvo stekne akcije u postojeme drutvu, odnosno udio u ve postojeem
drutvu; dalje, otkupom akcija u postupku poveanja osnovnog kapitala, i dr. isti holding ima za predmet svog
poslovanja osnivanje novih drutava, finansiranje drutava i upravljanje. Mjeoviti holding pored djelatnosti istog
holdinga obavlja i neku industrijsku ili trgovinsku djelatnost.
Polazei od kriterijuma upravljanja, razlikujemo tzv. kontrolne holdinge i holdinge za plasman. Kontrolni holding, gde
kontrolno drutvo na bazi uea u drugim drutvima upravlja njima. Holding za plasmane gde kontrolno drutvo
(investiciona drutva) ne upravlja drugim drutvima na bazi steenog uea u kapitalu, ve dre hartije
drutva da bi ih plasiralo na tritu u najpovoljnijem momentu.
GRUPA DRUTAVA: Povezana privredna drutva organizuju se kao grupa drutava kada
matino drutvo obavlja djelatnosti koncerna i holdinga.
Privredna drutva mogu se povezivati ugovorom i u druge oblike udruivanja (konzorcijum,
klaster, poslovna unija, poslovni sistem, pul i dr.), da bi olakala i promovisala obavljanje
privrednih djelatnosti koje ine njihovu djelatnost, ali tako da lanice iz toga ne ostvaruju dobit.
Udruenje se moe osnovati i bez osnovnog kapitala.
Sticanje i raspolaganje imovinom velike vrijednosti
Pod sticanjem i raspolaganjem imovinom velike vrijednosti privrednog drutva smatra se prenos
ili vie povezanih prenosa iji je predmet sticanje ili raspolaganje od privrednog drutva imovine
ija trina vrijednost u trenutku donoenja odluke predstavlja najmanje 30 % od
knjigovodstvene vrijednosti imovine iskazane u posljednjem godinjem bilansu stanja.
Sticanje ili raspolaganje oznaava sticanje ili raspolaganje bilo kojim nainom, ukljuujui
naroito prodaju, zakup, razmjenu, zalog ili hipoteku, kao i zamjenu za ulog u drugom
privrednom drutvu.
Imovina velike vrijednosti ukljuuje naroito pravo svojine i druga stvarna prava, posebno i
prava industrijske svojine ili ugovorna prava, kao i pravo vlasnikog uea u drugim drutvima i
novac.
Postupak sticanja i raspolaganja imovinom velike vrijednosti akcionarskog drutva
15

Sticanje ili raspolaganje imovinom velike vrijednosti AD moe se izvriti na sljedei nain:
a) upravni odbor akcionarskog drutva usvaja odluku kojom preporuuje zakljuenje tog posla i
b) akcionarsko drutvo obavjetava akcionare o sazivanju skuptine najkasnije 30 dana prije
dana koji je odreen za odravanje sjednice.
ORTAKO DRUTVO
Pojam i karakteristike
Ortako drutvo je privredno drutvo koje osnivaju dva ili vie fizikih i/ili pravnih lica u
svojstvu ortaka drutva radi obavljanja odreene djelatnosti pod zajednikim poslovnim
imenom. Ortako drutvo moe osnovati najmanje dva osnivaa i to je ujedno i minimalan broj
lanova ortakog drutva (ako spadne na samo jednog lana, ne moe opstati kao ortako
drutvo). To mogu biti fizika i pravna lica, domaa i strana. Maksimalan broj lanova ortakog
drutva nije zakonom ogranien. Meutim, u praksi, ortaka drutva su, po pravilu, drutva sa
malim brojem lanova. Lica koja osnivaju ortako drutvo, nakon osnivanja, kao i lica koja
naknadno pristupe ortakom drutvu nazivaju se - ortaci. Ortako drutvo nastaje na osnovu
ugovora. Pravni odnosi izmeu ortaka, kao i pravni odnosi izmeu ortaka i ortakog drutva
ureuju se ugovorom o osnivanju drutva i ugovorom ortaka drutva (postojanje ugovora ortaka
drutva nije obavezno), uz potovanje imperativnih zakonskih odredbi.
Ortako drutvo ima svoju imovinu. Imovina ortakog drutva je pravno odvojena od imovine
ortaka. Ortako drutvo odgovara za svoje obaveze cjelokupnom svojom imovinom. Meutim, za
obaveze drutva odgovaraju i njegovi lanovi ortaci solidarno cjelokupnom svojom imovinom
(dakle, ne samo onom imovinom koju su unijeli u drutvo nego i onom imovinom koju nisu
unijeli u drutvo), ako sa povjeriocem nije drukije ugovoreno). ZOPD, za razliku od drutava
kapitala, kod ortakog drutva ne zahtijeva postojanje tzv. minimalnog novanog dijela osnovnog
kapitala (ovo, pre svijega, usled neograniene solidarne odgovornosti ortaka cjelokupnom
svojom imovinom za obaveze ortakog drutva).
Osnivanje
Osnovne radnje (faze) kod osnivanja ortakog drutva su zakljuenje ugovora o osnivanju
drutva, uplata odnosno unoenje uloga u drutvo i registracija drutva. Osim pomenutih,
osnivanje ortakog drutva prate i neke druge radnje (procena vrijednosti nenovanih uloga,
odreivanje zastupanika drutva, i dr.).
Ugovor o osnivanju ortakog drutva je osnivaki akt i najvii opti akt drutva. Ugovor
o osnivanju ortakog drutva sainjava se u pismenoj formi i potpisuju ga svi osnivai drutva.
Potpisi osnivaa se ovjeravaju.
Ugovor o osnivanju sadri:
1. podatke o osnivaima;
2. poslovno ime i sejdite drutva;
3. djelatnost drutva;
4. oznaenje vrste i vrijednosti uloga ortaka; i dr.
Ugovor ortaka drutva
Pored osnivakog akta, ortako drutvo moe da ima i ugovor ortaka drutva kojim se odreuje
poslovanje drutva i upravljanje. Ugovor ortaka ortakog drutva sainjava se u pisanoj formi i
potpisuje ga svaki ortak. U sluaju neusklaenosti izmeu osnivakog akta ortakog drutva i
ugovora ortaka ortakog drutva, primjenjuje se osnivaki akt drutva.
16

Ulog
Ulog ortaka u ortako drutvo moe biti u novcu, stvarima, pravima, radu ili uslugama, koji su
izvreni ili treba da budu izvreni. Ortaci ortakog drutva ulau uloge jednake vrijednosti. Ortak
ortakog drutva koji u imovinu drutva ne unese svoj ulog u skladu sa osnivakim aktom
drutva, koji novac primljen za drutvo ili drugu imovinu ne preda u odreenom roku drutvu ili
koji za sebe uzme novac ili drugu imovinu drutva bez ovlaenja, duan je da drutvu plati
ugovorenu kamatu poev od dana kada je morao da preda novac ili drugu imovinu ili kada je
uzeo novac ili drugu imovinu.
Prenos udjela meu ortacima ortakog drutva je slobodan.
Odluivanje ortaka
Vlasniku funkciju u ortakom drutvu vre svi ortaci. Ortaci, po pravilu, rade i donose odluke na
sjednici. Odluke o pitanjima koja predstavljaju redovnu djelatnost ortakog drutva donose se
veinom od ukupnog broja glasova ortaka, dok je za odluke o pitanjima koja su izvan redovne
djelatnosti drutva, potrebna saglasnost svih ortaka (izmjena ugovora o osnivanju, statusne
promjene drutva, utvrivanje dodatnih obaveza lanovima drutva, prestanak drutva, i sl., kao
i za odluke o prijemu novog ortaka drutva.).
Vodjenje poslova i zastupanje
Pravo da vode poslove u ortakom drutva (poslovoenje) imaju svi ortaci. To je i zakonska
pretpostavka, ako ugovorom o osnivanju drutva ili ugovorom ortaka drutva poslovoenje nije
preneseno na jednog ili vie ortaka drutva (poslovoenje moe vriti i poseban organ). Tada,
ostali ortaci drutva nemaju pravo na poslovoenje. U sluaju kada su svi ili vie ortaka ovlaeni
za poslovoenje, ugovorom o osnivanju ili ugovorom ortaka drutva, poslovoenje moe biti
organizovano kao pojedinano ili kao kolektivno. Zakonska pretpostavka je da je u pitanju
pojedinano poslovoenje. Pojedinano poslovoenje znai da je svaki ortak ovlaen na vrenje
poslovoenja (poslovoa) ovlaen da samostalno postupa i istupa prilikom preduzimanja posla
(bez pribavljanja saglasnosti ostalih poslovoa, odnosno nezavisno od njih). Kod kolektivnog
poslovoenja postupa se zajedno; dakle, po pravilu, za svaki posao potrebna je saglasnost svih
poslovoa, osim ako bi odgadjanjem poslova bila nanijeta teta drutvu.
Prenos udjela treim licima
Ortak ortakog drutva moe prenijeti svoj udio treem licu samo uz saglasnost ostalih ortaka. U
sluaju prenosa udjela treem licu ostali ortaci ortakog drutva imaju pravo preeg sticanja tog
udjela. Ako ortaci ortakog drutva ne daju saglasnost na prenos udjela treem licu, a ne
iskoriste pravo preeg sticanja, ortak drutva moe prenijeti svoj udio treem licu i bez te
saglasnosti.
Dobit i gubitak
Na kraju poslovne godine ortaci usvajaju finansijski izvjetaj kojim se utvruje dobit i gubitak
ortakog drutva i uee svakog ortaka u dobiti i gubitku.
Dobit ortakog drutva raspodjeljuje se ortacima na jednake dijelove.
Gubitak ortakog drutva raspodjeljuje se na ortake drutva na jednake dijelove.
Dio dobiti koji pripada ortaku ortakog drutva u dobiti ortakog drutva isplauje se najkasnije
u roku od tri mjeseca od dana usvajanja finansijskog izvetaja.
Prava i obaveze ortaka
17

Pravni poloaj ortaka ortakog drutva tj. njihova prava i obaveze ureuju se ZOPD, kao i
ugovorom o osnivanju drutva i ugovorom ortaka drutva (i u smislu operazionalizacije prava i
obaveza imperativno propisanih zakonom). Osnovna prava ortaka su: uee u diobi dobiti
drutva; uee u diobi raspodjeli likvidacione ili steajne mase nakon prestanka drutva a po
izmirenju obaveza drutva; pravo raspolaganja udjelom; pravo preeg sticanja udjela prilikom
prenosa udjela; pravo na uee u donoenju odluka.
Osnovne obaveze ortaka su: blagovremena i uredna uplata novanog uloga, odnosno
blagovremeno i uredno unoenje nenovanih uloga; potovanje dunosti prema drutvu; i dr.
Prestanak ortakog drutva
Ortako drutvo prestaje:
- istekom vremena na koje je osnovano ili ispunjenjem cilja osnivanja,
- odlukom ortaka o prestanku,
- neobavljanjem poslova neprekidno u periodu od dvije godine,
- sudskom odlukom o prestanku i
- nastupanjem bilo kojeg drugog dogaaja odreenog osnivakim aktom ili ugovorom ortaka
drutva koji ima za posljedicu prestanak drutva.
Ako osnivakim aktom ili ugovorom ortaka drutva nije drukije odreeno, svojstvo ortaka u
ortakom drutvu prestaje u sluaju:
- smrti ortaka (fizikog lica),
- otvaranja steaja nad nekim od ortaka (pravnog lica),
- otkaza nekog ortaka,
- donoenja odluke ortaka o iskljuenju u skladu sa osnivakim aktom, ugovorom ortaka drutva
i ovim zakonom i
- u drugim sluajevima odreenim osnivakim aktom ili ugovorom ortaka drutva.
Ortak moe da se povue (dobrovoljno istupi) iz drutva podnoenjem pisanog otkaza o
povlaenju. Pisani otkaz se podnosi najmanje est meseci pre isteka poslovne godine, osim ako je
osnivakim aktom drukije odreeno (otkazni rok). Pravo na istupanje ne moe se ograniiti niti
iskljuiti. Udio ortaka koji istupi iz ortakog drutva raspodjeljuje se ostalim ortacima drutva na
jednake dijelove.
Sudska odluka o prestanku drutva
Po tubi nekog od ortaka ortakog drutva, sud donosi odluku da drutvo prestaje kada za to
postoji opravdan razlog, a to su:
a) ortak drutva, sa namjerom ili grubom nepanjom povrijedi svoju dunost
b) ako je ispunjenje takve dunosti faktiki nemogue i
v) nije mogue da drutvo drukije nastavi poslovanje, a da to poslovanje bude u skladu sa ovim
zakonom, osnivakim aktom ili ugovorom ortaka drutva.
18
KOMANDITNO DRUTVO
Komanditno drutvo je privredno drutvo koje osnivaju dva ili vie fizikih i/ili pravnih lica u
svojstvu ortaka, radi obavljanja odreene djelatnosti, pod zajednikim poslovnim imenom, od
kojih najmanje jedno lice odgovara neogranieno za njegove obaveze (komplementar), a
najmanje jedno lice snosi rizik do visine svog ugovorenog uloga (komanditor). Komanditno
drutvo za svoje obaveze odgovara cjelokupnom imovinom. Komplementari imaju status ortaka
ortakog drutva, ako zakonom nije bdrugaije ureeno.
Osnivaki akt komanditnog drutva sadri naroito: a) puno ime i prebivalite svakog fizikog
lica i poslovno ime i sjedite pravnog lica komplementara i komanditora, kao i oznaenje svojstva
ortaka, b) poslovno ime i sjedite drutva, c) oznaenje vrste i vrijednosti uloga svakog osnivaa i
d) djelatnost.
Ugovor ortaka drutva
Pored osnivakog akta, komanditno drutvo moe imati i ugovor ortaka drutva kojim se
odreuje poslovanje drutva i upravljanje. Ugovor ortaka komanditnog drutva ne prilae se uz
prijavu za registraciju. Ugovor ortaka komanditnog drutva sainjava se u pisanoj formi i
potpisuju ga svi ortaci.
Ulog
Ulog komanditora u komanditno drutvo moe biti novani i nenovani, ukljuujui i izvreni
rad i usluge u komanditnom drutvu. Komanditor u komanditno drutvo unosi cijeli ugovoreni
ulog prije sticanja svojstva komanditora.
Prenos udjela
Komplementar komanditnog drutva ne moe prenijeti cijeli udjel ili dio svog udjela bez
saglasnosti svih komanditora i komplementara. Komanditor komanditnog drutva moe
prenijeti dio svog udjela ili cijeli svoj udio prodajom, poklonom, nasljeem ili na drugi nain.
Dobit i gubitak
Komanditori i komplementari uestvuju u diobi dobiti i snoenju gubitka drutva srazmjerno
procentu udjela u drutvu.
Voenje poslova drutva
Jedan ili vie komlementara vode poslove komanditnog drutva. Komanditor ne moe vriti
voenje poslova drutva. Komanditor ne moe da zastupa komanditno drutvo prema treim
licima.
19
Odgovornost lanova za obaveze drutva

Odgovornost komplementara je neogranieno solidarna, identina je odgovornosti lanova
ortakog drutva.Komanditori odgovaraju za obaveze prema treim licima samo do visine svojih
udjela, dakle samo uloenim sredstvima, a ne i sopstvenom imovinom.
Sluajevi odgovornosti komanditora kao komplementara (Neogranieno solidarna
odgovornost):
1. Komanditor odgovara, kao i komplementar prema treim licima ako je njegovo ime uz njegovu
saglasnost uneseno u poslovno ime komanditnog drutva.
2. Za poslove u kojem je drutvo zastupao, a nije izriito izjavio da nastupa kao punomonik ili
prokurista.
3. Za obaveze iz poslova koji su sklopljeni uz njegovu saglasnost, prije registracije drutva.
Promjene u lanstvu i status drutva
Okonanje statusa ortaka i promjena pravne forme
Komanditno drutvo ne prestaje u sluaju smrti komanditora, kao ni u sluaju prestanka
komanditora koji nije fiziko lice. Ako iz komanditnog drutva istupe svi komplementari a novi
komplementari nisu primljeni u roku od 90 dana od dana istupanja posljednjeg komplementara,
komanditori mogu u daljem roku od 90 dana donijeti jednoglasno odluku o promjeni pravne
forme u drutvo s ogranienom odgovornou ili akcionarsko drutvo, u skladu sa ovim
zakonom. Ako komanditori komanditnog drutva ne donesu odluku o promjeni pravne forme u
drutvo s ogranienom odgovornou ili akcionarsko drutvo, komanditno drutvo prestaje
likvidacijom, u skladu sa zakonom. Ako iz komanditnog drutva istupe svi komanditori,
komanditno drutvo moe nastaviti da posluje kao ortako drutvo ili kao preduzetnik.
20

DRUTVO S OGRANIENOM ODGOVORNOU
DOO je privredno drutvo koje osniva jedno ili vie pravnih i/ili fizikih lica, u svojstvu lanova
drutva, radi obavljanja odreene djelatnosti pod zajednikim poslovnim imenom
Drutvo sa ogranienom odgovornou odgovara za svoje obaveze cjelokupnom imovinom.
lan drutva sa ogranienom odgovornou ne odgovara za obaveze drutva, osim do iznosa
neunesenog uloga u imovinu drutva (dakle, za obaveze DOO odgovara samo onaj lan drutva
koji je upisao ulog a nije ga saglasno zakonu, odnosno osnivakom aktu uplatio, odnosno unio i
to u visini razike uloga koji duguje drutvu).
Drutvo sa ogranienom odgovornou moe imati najvie 50 lanova.
Ako se broj lanova drutva sa ogranienom odgovornou povea iznad broja 50, ali ne vie od
100 lanova, i ako se taj broj odri u periodu duem od godinu dana, to drutvo mijenja pravnu
formu u formu zatvorenog akcionarskog drutva. lanovi drutva uredjuju svoje odnose
slobodno.
Osnivaki akt i ugovor lanova drutva
Osnivaki akt drutva sa ogranienom odgovornou sadri:
a) puno ime i prebivalite svakog fizikog lica / poslovno ime i sjedite svakog pravnog lica
b) poslovno ime i sjedite drutva,
c) djelatnost,
d) iznos osnovnog kapitala i iznos, vrstu i vrijednost uloga svakog osnivaa i opis vrste i
vrijednost nenovanog uloga,
e) nain i vrijeme unoenja nenovanih uloga, odnosno vrijeme uplate novanih uloga,
f) ukupan iznos trokova osnivanja,
g) odobrene posebne pogodnosti bilo kom licu koje je uestvovalo u osnivanju drutva ili u
poslovima prije osnivanja drutva ili utvrivanja ispunjenosti uslova za poetak poslovanja.
Osnivaki akt moe sadrati i druge odredbe, ukljuujui i odredbe koje moe sadrati i ugovor
lanova drutva.
Ugovor lanova drutva
Drutvo sa ogranienom odgovornou, pored osnivakog akta, moe da ima i ugovor lanova
drutva kojim se ureuje naroito poslovanje drutva i upravljanje. Ugovor lanova drutva
sainjava se u pisanoj formi i sadri odredbe o:
a) obavezama lanova drutva na dodatne uloge pored osnovnih uloga, kao i o posebnim
naknadama i posljedicama u sluaju neispunjenja takvih obaveza,
b) posebnim uslovima i nainu prenosa udjela lanova drutva koji se razlikuje od naina
ureenog ovim zakonom,
c) nainu za ostvarivanje prava glasa lanova drutva ili prava na dividendu (jednako pravo,
pravo u skladu sa udjelom u osnovnom kapitalu drutva ili pravo utvreno na neki drugi
nain) i
d) postupku odluivanja, ukljuujui i postupak za odluivanje u sluaju blokade odluivanja
meu lanovima drutva.
Ugovor lanova drutva sa ogranienom odgovornou ne dostavlja se uz prijavu za registraciju.
U sluaju neusklaenosti izmeu osnivakog akta drutva sa ogranienom odgovornou i
ugovora lanova drutva primjenjuje se osnivaki akt drutva.
Trokovi osnivanja
Osnivakim aktom DOO moe se odrediti da trokove osnivanja drutva snosi drutvo ili
osnivai. Ako osnivakim aktom nije drugaije odreeno, trokove osnivanja drutva snose
osnivai.
Ako je osnivakim aktom DOO odreeno da trokove osnivanja snosi drutvo, ti trokovi
nadoknauju se osnivaima do iznosa navedenog u osnivakom aktu.
21

ULOG
Ulog u drutvo sa ogranienom odgovornou moe biti novani ili nenovani, ukljuujui i
izvreni rad i pruene usluge drutvu.
Ulozi lanova drutva sa ogranienom odgovornou ne moraju biti jednake vrijednosti.
Ulozi u drutvo sa ogranienom odgovornou, novani ili nenovani, ulau se u drutvo u skladu
sa osnivakim aktom drutva.
Dodatni ulozi
lanovi drutva sa ogranienom odgovornou mogu donijeti odluku o ulaganju dodatnih uloga
ako je to odreeno osnivakim aktom ili ugovorom lanova drutva.
Dodatni ulozi lanova drutva sa ogranienom odgovornou srazmjerni su udjelima, ako
osnivakim aktom ili ugovorom lanova drutva nije drugaije odreeno.
Ako lan drutva sa ogranienom odgovornou ne unese dodatni ulog, ostali lanovi obavezni su
da uplate taj dio srazmjerno svojim udjelima, ako osnivakim aktom ili ugovorom lanova
drutva nije drugaije odreeno.
Minimalni osnivaki kapital je 2.000 KM.
OSNOVNI KAPITAL
Osnovni kapital predstavlja zbir (novane) vrijednosti uloga lanova drutva.
Novani deo osnovnog kapitala DOO, na dan uplate iznosi najmanje 2.000 KM (dvije hiljade
konvertibilnih maraka), od ega se najmanje polovina uplauje na privremeni raun do
registracije drutva, a ostatak se uplauje na raun drutva u roku od dvije godine od dana
registracije. Posebnim zakonom za osnivanje finansijskih i osiguravajuih organizacija i
privrednih drutava koja obavljaju zakonom odreene djelatnosti kao drutva sa ogranienom
odgovornou moe se odrediti vei minimalni osnovni kapital.
Poveanje i smanjenje osnovnog kapitala
Osnovni kapital DOO moe se odlukom skuptine lanova poveati novim ulozima lanova ili
pretvaranjem raspoloivih rezervi za ove namjene u osnovni kapital.
Osnovni kapital drutva sa ogranienom odgovornou moe se smanjiti odlukom skuptine
lanova, ali ne ispod zakonom propisanog minimalnog osnovnog kapitala.
Smanjenje osnovnog po jednom osnovu moe se izvriti istovremeno sa poveanjem njegovog
osnovnog kapitala po drugom osnovu u skladu sa zakonom.
Registracija poveanja iz sredstava drutva i smanjenja osnovnog kapitala vri se jednom
godinje i to u roku od 30 dana od dana odravanja godinje skuptine lanova drutva.
UDIO (Princip jedan udio - jedan lan)
lan drutva sa ogranienom odgovornou stie udio u osnovnom kapitalu drutva srazmjerno
vrijednosti uloga.
lan drutva sa ogranienom odgovornou moe imati jedan udio u drutvu.
Ako lan drutva sa ogranienom odgovornou stekne jedan ili vie udjela, ti udjeli se spajaju sa
postojeim udjelom i zajedno ine jedan udio. Udio se moe izraziti procentom ili razlomkom i
predstavlja odnos ukupne vrijednosti svih uloga jednog lana u odnosu na uloge drugih lanova i
vrijednost osnovnog kapitala drutva.
Pravna priroda: Udjeli drutva sa ogranienom odgovornou nisu hartije od vrijednosti.
Udjeli drutva sa ogranienom odgovornou ne mogu se sticati, niti se njima moe raspolagati
upuivanjem javne ponude. Drutvo sa ogranienom odgovornou izdaje svakom lanu drutva
potvrdu kao dokaz lanstva i njegovog udjela, ako osnivakim aktom ili ugovorom lanova
drutva nije drugaije odreeno.
22

Dioba udjela
Udio lana DOO moe se podeliti (dioba udjela). Udio se moe podeliti u sluaju nasleivanja,
pravnog sledbenitva lana i prenosa udjela. Osnivakim aktom ili ugovorom lanova drutva
moe se iskljuiti dioba udjela ili se moe dozvoliti samo u odreenim sluajevima kao to je
prenos udjela dvojici ili veem broju lica (npr. u vezi sa pravom preeg sticanja kod prenosa
udjela).
Prava glasa i imovinska prava po osnovu udjela
Pravo glasa lanova DOO, kao i imovinska prava prema drutvu, ukljuujui i uee u dobiti i
raspodjeli likvidacionog vika, srazmjerni su udjelima lanova u ukupno uplaenom osnovnom
kapitalu drutva u vrijeme ostvarivanja tih prava, ako osnivakim aktom nije drugaije
odreeno.
Suvlasnitvo udjela
Udio moe pripadati jednom ili veem broju lica. Suvlasnici udjela se u odnosu na DOO smatraju
jednim lanom, a u knjigu udjela upisuje se puno ime i adresa svakog suvlasnika udjela.
Suvlasnici udjela u drutvu sa ogranienom odgovornou svoja prava glasa i druga prava
ostvaruju preko jednog zajednikog punomonika. U sluaju postojanja zajednikog
punomonika suvlasnici udjela u DOO duni su da ga identifikuju radi upisa u knjigu udjela.
Suvlasnici udjela solidarno odgovaraju za sve obaveze prema drutvu koje se tiu njihovog
udjela. Pravne radnje DOO prema jednom suvlasniku udjela imaju dejstvo prema svim
suvlasnicima tog udjela.
Knjiga udjela
DOO duno je da knjigu udjela dri u svom sjeditu. U knjigu udjela upisuju se:
1. Ime i prebivalite, odnosno poslovno ime;
2. Sjedite i poreski identifikacioni broj svakog lana drutva, odnosno svakog suvlasnika i
njihovog zajednikog punomonika;
3. Iznos ugovorenog i uplaenog uloga i eventualni dopunski ulozi pored osnovnog uloga;
optereenja udjela;
4. Broj ili procenat glasova svakog udjela;
5. Podjele i svi prenosi udjela, kao i sve eventualne promjene ovih podataka.
DOO podnosi registru prijavu i dokumenta za svaku promjenu podataka upisanih u knjizi udjela,
radi registracije i objavljivanja.
lanovi drutva sa ogranienom odgovornou imaju pravo uvida u knjigu udjela i pravo na
kopije. Direktor ili lanovi upravnog odbora drutva sa ogranienom odgovornou odgovaraju
drutvu za tanost podataka u knjizi udjela.
Znaaj: U odnosu na drutvo, lan drutva je lice koje je kao takvo upisano u knjigu udjela, a u
odnosu na trea lica lan drutva je lice koje je kao takvo registrovano.
Smatra se da je lan drutva upisan u knjigu udjela danom podnoenja prijave za upis u registar.
Pojam i sticanje sopstvenih udjela
Sopstvenim udjelom DOO, smatra se udio koji drutvo stekne od svojih lanova. DOO ne moe
upisivati sopstvene udjele, direktno ili indirektno, preko treeg lica koje ih stie za raun drutva.
DOO moe od svojih lanova sticati sopstvene udjele koji su u cjelini uplaeni, kao i udjele koji
nisu u cjelini uplaeni. Udjeli se mogu stei: 1. kupovinom od lanova drutva, 2. po osnovu
prinudnog prestanka svojstva lana drutva ili 3. po drugom osnovu.
DOO po osnovu sopstvenih udjela nema pravo glasa niti se ti udjeli raunaju u kvorum glasova
niti daju pravo na dividendu.
Steeni sopstveni udjeli ili dijelovi udjela drutva sa ogranienom odgovornou kojima se ne
raspolae u roku od godinu dana od dana sticanja, ponitavaju se.
DOO moe udjele uzeti u zalog, ako je ukupni iznos potraivanja obezbijeenih zalogom udjela
nii od vrijednosti udjela, odnosno vrijednosti uplaenog udjela.
23

Kredit drutva za sticanje njegovih udjela
DOO ne moe direktno ili indirektno pruati finansijsku podrku bilo koje vrste za kupovinu
svojih udjela. Ovo se ne odnosi se na tekue pravne poslove finansijskih organizacija, kao ni na
davanje avansa ili kredita ili pruanja obezbjeenja od DOO za sticanje udjela drutva od
zaposlenih u drutvu ili u povezanim drutvima.
Povlaenje i ponitenje udjela
DOO moe povui i ponititi udjele u sluajevima odreenim osnivakim aktom ili ugovorom
lanova drutva. Odluku o povlaenju i ponitenju udjela donosi skuptina lanova
drutva sa ogranienom odgovornou.
Odluka skuptine lanova drutva sa ogranienom odgovornou o povlaenju i ponitenju
udjela sadri: 1. osnov povlaenja i ponitenja, 2. iznos koji se plaa lanu iji je udio povuen i
poniten i 3. dejstvo ponitenja na osnovni kapital drutva.
Odluka o povlaenju i ponitenju udjela unosi se u knjigu odluka.
Prenos udjela
Udio lana drutva sa ogranienom odgovornou moe se slobodno prenositi, ako ZOPD,
osnivakim aktom ili ugovorom lanova drutva nije drugaije ureeno, i to:
a) drugom lanu drutva ili drutvu,
b) supruniku prenosioca, bratu, sestri, pretku, potomku ili supruniku potomka,
c) zakonskom zastupniku ili nasljedniku lana drutva nakon njegove smrti i
d) statusnom promjenom u skladu sa ovim zakonom.
Pravo preeg sticanja udjela drutva
lan drutva sa ogranienom odgovornou prije nego to ponudi svoj udio ili dio udjela treem
licu, duan je da taj udio ili dio udjela ponudi drutvu.
Ako drutvo ne iskoristi pravo preeg sticanja u roku odreenom osnivakim aktom ili ugovorom
lanova drutva, o emu odluku donosi skuptina lanova drutva, ponuda se dostavlja drugim
lanovima drutva, u skladu sa osnivakim aktom ili ugovorom lanova drutva.
Ako drutvo sa ogranienom odgovornou, odnosno lanovi drutva ne obavijeste lana drutva
koji prodaje udio o odluci u roku utvrenom osnivakim aktom ili ugovorom lanova drutva,
smatra se da je ponuda odbijena.
Drutvo sa ogranienom odgovornou, odnosno lanovi drutva mogu dati protivponudu
lanu drutva koji nudi prodaju udjela, a lan mora dati drutvu, odnosno lanovima drutva
pisano obavjetenje o prihvatanju protivponude u roku od deset dana od dana prijema
protivponude, a ako lan drutva koji nudi prodaju udjela ne odgovori u tom roku, smatra se da
je protivponuda odbijena.
Drutvo sa ogranienom odgovornou koje prihvati ponudu za sticanje udjela lana drutva,
moe raspodijeliti dio ili cio steeni udio jednom ili veem broju lanova drutva ako svi lanovi
drutva koji su glasali za sticanje udjela odobre takvu raspodjelu. Ako drutvo sa ogranienom
odgovornou ne moe zbog ogranienja plaanja da izvri sticanje udjela lana drutva, lanovi
drutva koji su glasali za kupovinu udjela obavezni su da kupe udio srazmjerno svom
udjelu u osnovnom kapitalu drutva.
Ako je ponuda lana drutva sa ogranienom odgovornou drutvu, odnosno lanovima drutva
za sticanje udjela odbijena, taj lan drutva moe prenijeti svoj udio ili dio ponuenog udjela
treem licu po cijeni i u skladu sa drugim uslovima svoje ponude drutvu, odnosno lanovima
drutva ili po vioj cijeni, u roku od 60 dana od dana obavjetenja o odbijanju njegove ponude od
drutva i lanova drutva.
Pri prenosu udjela lana drutva sa ogranienom odgovornou u izvrnom sudskom postupku,
drutvo i lanovi drutva imaju pravo pree kupovine.
24

Uslovi i posljedice prenosa
Udio se prenosi ugovorom u pisanoj formi sa notarski ovjerenim potpisima prenosioca i sticaoca.
Za prenos udjela nije potrebna izmjena osnivakog akta drutva sa ogranienom odgovornou,
osim ako je tim aktom drugaije odreeno.
Sticalac udjela postaje lan drutva sa ogranienom odgovornou kad se pisanim putem saglasi
da postane lan i naznai da ga obavezuju osnivaki akt i ugovor lanova drutva i kada se u
skladu sa zakonom upie u knjigu udjela.
Prenos udjela na nasljednike ima pravno dejstvo u skladu sa aktom o nasljeivanju.
Zalaganje udjela od lana
lan DOO moe dati udio u zalog za obezbjeenje kredita ili druge svoje obaveze, ako
osnivakim aktom ili ugovorom lanova drutva nije drugaije odreeno. Davanje udjela u zalog
upisuje se u registar zaloga i u knjigu udjela. Ako osnivakim aktom ili ugovorom lanova
drutva sa ogranienom odgovornou nije drugaije odreeno, zalogoprimac nema nikakvo
pravo glasa ili pravo upravljanja u drutvu dok ne postane lan drutva.
PRAVO ISPLATE DOBITI
Finansijski izvjetaji
Direktor ili upravni odbor drutva sa ogranienom odgovornou podnose godinjoj skuptini
lanova drutva: 1. finansijske izvjetaje, 2. izvjetaje o poslovanju, a po potrebi i 3. izvjetaj
nezavisnog revizora, na usvajanje.
Usvajanje finansijskih izvjetaja ili bilo kojih drugih izvjetaja od strane skuptine lanova
drutva sa ogranienom odgovornou ne utie na ostvarivanje prava savjesnih lanova ako se
kasnije pokae da su netani ili pogreni.
Opta pravila u vezi sa plaanjem
Drutvo sa ogranienom odgovornou moe vriti isplate lanovima drutva u bilo koje vrijeme,
ako osnivakim aktom ili ugovorom lanova drutva nije drugaije odreeno. Svaka isplata
lanovima drutva sa ogranienom odgovornou vri se srazmjerno udjelu u osnovnom kapitalu
drutva u vrijeme donoenja odluke drutva o takvoj isplati.
lan DOO koji stekne pravo na odreenu isplatu postaje povjerilac drutva u odnosu na tu
isplatu.
Ogranienja plaanja
Drutvo sa ogranienom odgovornou ne moe vriti plaanja svojim lanovima ako bi nakon
plaanja:
a) neto imovina drutva bila manja od njegovog osnovnog kapitala, uveanog za rezerve
koje se mogu koristiti za isplate lanovima drutva u skladu sa ovim zakonom ili drugim
propisima, a umanjenog za iznos koji je drutvo duno da unese u rezerve za godinu u
kojoj se vre isplate i
b) drutvo bilo onemogueno da plaa svoje dugove ija se dospjelost oekuje u redovnom
toku poslovanja drutva.
Odgovornost za nedoputena plaanja
lanovi drutva s ogranienom odgovornou kojima je drutvo izvrilo nedoputene isplate, ako
su znali ili ako su s obzirom na okolnosti morali u to vrijeme da znaju da te isplate nisu
dozvoljene, odgovorni su drutvu za vraanje primljenih iznosa.
Ako je vie od jednog lica odgovorno u vezi sa nedoputenim isplatama, njihova odgovornost je
solidarna.
25

Ugovor lanova DOO moe odrediti da su lanovi drutva duni da nadoknade smanjenje
osnovnog kapitala drutva, ako odgovorni lanovi drutva za nedoputene isplate ne mogu
nadoknaditi drutvu takve nedoputene isplate.
Zajam umjesto kapitala
lan DOO koji drutvu u vrijeme poslovne krize ne povea sopstveni kapital kao dobar
privrednik, ve drutvu da zajam, moe u steajnom postupku ostvarivati zahtjev za vraanje
zajma samo kao steajni povjerilac sa neobezbijeenim potraivanjem u skladu sa zakonom o
steajnom postupku.
Ako tree lice da zajam drutvu, a lan drutva prui obezbjeenje za zajam, zajmodavac koji se
nije namirio iz dobijenog obezbjeenja moe u steajnom postupku protiv drutva ostvarivati
zahtjev za vraanje zajma za iznos koji nije uspio namiriti, kao steajni povjerilac sa
neobezbijeenim potraivanjem.
Odredbe se ne primjenjuju na lana drutva sa ogranienom odgovornou iji udio u drutvu ne
prelazi 1/10 osnovnog kapitala drutva i koji nije direktor ili lan upravnog odbora drutva.
Ako DOO u posljednjoj godini prije podnoenja prijedloga za otvaranje steajnog postupka nad
drutvom ili nakon podnoenja tog prijedloga vrati zajam, lan drutva koji je dao obezbjeenje
za vraanje zajma duan je da tako isplaeni iznos zajma vrati drutvu.
ORGANI DRUTVA S OGRANIENOM ODGOVORNOU
Struktura
Organi DOO su skuptina, direktor ili upravni odbor, i interni revizor ili odbor revizora (ako je
predvieno osnivakim aktom ili ugovorom lanova drutva/postojanje nadzornog organa nije
obavezno).
SKUPTINA
lanovi drutva sa ogranienom odgovornou ine skuptinu.
U DOO sa jednim lanom, ovlaenja skuptine lanova vri taj lan ili ovlaeno lice. lan DOO
sa jednim lanom po donoenju odluka iz nadlenosti skuptine drutva sa ogranienom
odgovornou sastavlja i potpisuje zapisnik i donesene odluke upisuje u knjigu odluka.
Sporazumi izmeu lana 'drutva sa ogranienom odgovornou sa jednim lanom' i drutva
moraju biti u pisanoj formi ili uneseni u knjigu odluka, osim ako je rije o tekuim poslovima
zakljuenim pod uobiajenim uslovima.
Djelokrug skuptine
Skuptina lanova drutva s ogranienom odgovornou odluuje o:
1) odobravanju poslova zakljuenih u vezi sa osnivanjem drutva prije registracije,
2) izboru i razrjeenju direktora ili lanova upravnog odbora i utvrivanju njihove
naknade,
3) odobravanju finansijskih izvjetaja, donoenju odluke o vremenu i iznosu isplate
lanovima drutva,
4) imenovanju internog revizora ili nezavisnog revizora drutva i potvrivanju njihovih
nalaza i miljenja, utvrivanju naknade ili drugih uslova njihovog ugovora sa drutvom,
5) imenovanju likvidacionog upravnika i potvrivanju likvidacionog bilansa,
6) poveanju i smanjenju osnovnog kapitala drutva, sticanju sopstvenih udjela i
povlaenju i ponitenju udjela, kao i o emisiji hartija od vrijednosti,
7) davanju prokure i poslovne punomoi za sve poslovne jedinice drutva,
8) dopunskim ulozima od lanova drutva,
9) iskljuenju lana drutva, prijemu novog lana i prenosu udjela na trea
10) statusnim promjenama, promjeni pravne forme i prestanku drutva,
26

11) sticanju, prodaji, davanju u zakup, zalaganju ili drugom raspolaganju imovinom velike
vrijednosti, u skladu sa ovim zakonom,
12) izmjeni osnivakog akta ili ugovora lanova drutva,
13) formiranju poslovne jedinice,
14) donoenju poslovnika o svom radu i
15) drugim pitanjima
Sjednice skuptine lanova
Sjednica skuptine lanova DOO saziva se po potrebi, a obavezno u sluajevima propisanim
zakonom, osnivakim aktom ili ugovorom lanova drutva.
Sjednice skuptine lanova DOO saziva direktor ili upravni odbor, ako osnivakim aktom i
ugovorom lanova drutva nije drugaije odreeno. Mjesto odravanja skuptine je sjedite
drutva.
Redovna sjednica i vanredne sjednice skuptine
Godinja sjednica skuptine lanova drutva sa ogranienom odgovornou odrava se
najkasnije u roku od est mjeseci nakon zavretka poslovne godine radi usvajanja finansijskih
izvjetaja i odluivanja o raspodjeli dobiti.
Sjednice skuptine lanova drutva sa ogranienom odgovornou koje se odravaju izmeu
godinjih skuptina su vanredne.
Zahtjev za sazivanje sjednice skuptine lanova drutva sa ogranienom odgovornou moe da
podnese direktoru ili upravnom odboru bilo koji lan drutva, u bilo koje vrijeme.
Vanredna sjednica skuptine lanova drutva sa ogranienom odgovornou obavezno se
saziva i kada to u pisanom obliku zahtijevaju lanovi drutva koji imaju ili zastupaju 10 %
glasakih prava, ako osnivakim aktom ili ugovorom lanova drutva nije odreeno da to pravo
imaju i lanovi koji zajedno imaju i manji procenat glasakih prava. Zahtjev za sazivanje sjednice
skuptine lanova drutva sa ogranienom odgovornou upuuje se direktoru ili upravnom
odboru drutva.
Ako direktor ili upravni odbor drutva sa ogranienom odgovornou ne prihvati zahtjev lanova drutva koji imaju ili
zastupaju 10 % glasakih prava i ne sazove vanrednu sjednicu skuptine lanova drutva u roku od 15 dana od dana
prijema zahtjeva, podnosioci tog zahtjeva mogu uz navoenje dnevnog reda sami sazvati skuptinu, pri emu
skuptina odluuje ko snosi trokove za odravanje tako sazvane skuptine.
Ako se vanredna sjednica skuptine lanova drutva sa ogranienom odgovornou po sazivu manjinskih lanova ovog
lana ne sastane ili nema kvorum, manjinski lanovi mogu sazvati ponovljenu skuptinu u daljem roku od sedam
dana, a ako se skuptina ni tada ne sastane ili nema kvorum, oni mogu zahtijevati od suda u vanparninom postupku
da odredi lice koje e u svojstvu privremenog zastupnika sazvati sjednicu skuptine i odrediti njen dnevni red.
Po zahtjevu manjinskih lanova drutva sa ogranienom odgovornou sud je duan da donese rjeenje u roku od 48
sati od prijema zahtjeva.
Statusna pitanja
Drutvo sa ogranienom odgovornou moe da ima direktora ili upravni odbor. Osnivakim
aktom drutva sa ogranienom odgovornou odreuje se da li drutvo ima direktora ili upravni
odbor. Direktor drutva sa ogranienom odgovornou moe biti lan drutva ili lice koje nije
lan drutva. Ako drutvo ima upravni odbor njegovi lanovi mogu biti svi lanovi drutva ili
druga lica.
Sjednice
Upravni odbor drutva sa ogranienom odgovornou odrava najmanje etiri redovne sjednice
godinje, od kojih jednu neposredno prije godinje skuptine lanova drutva.
Upravni odbor drutva sa ogranienom odgovornou moe odravati i vanredne sjednice koje
saziva predsjednik po sopstvenoj inicijativi ili na zahtjev lana tog odbora. Vanredna sjednica
upravnog odbora drutva sa ogranienom odgovornou saziva se pisanim pozivom koji se
dostavlja svim lanovima odbora, u kom se navode razlozi, vrijeme i mjesto odravanja sjednice.
27

Kvorum i veina
Kvorum za rad i odluivanje upravnog odbora drutva sa ogranienom odgovornou ini veina
od ukupnog broja njegovih lanova. Odluke upravnog odbora drutva sa ogranienom
odgovornou donose se veinom glasova od ukupnog broja lanova odbora. Ako su glasovi
lanova upravnog odbora sa ogranienom odgovornou pri odluivanju jednako podijeljeni,
odluujui je glas predsjednika upravnog odbora koji glasa posljednji.
INTERNA REVIZIJA
Drutvo sa ogranienom odgovornou moe imati internu reviziju, ako je tako odreeno
osnivakim aktom ili ugovorom lanova drutva. Pored interne revizije drutvo sa ogranienom
odgovornou moe imati i odbor za reviziju. Poslove interne revizije vri interni revizor kao
fiziko lice.
Drutvo sa ogranienom odgovornou moe imati nezavisnog revizora.
PRESTANAK SVOJSTVA LANA DRUTVA
lanu drutva sa ogranienom odgovornou prestaje svojstvo lana drutva:
smru,
- prestankom pravnog lica,
- istupanjem (povlaenjem) u skladu sa osnivakim aktom ili ugovorom lanova drutva,
- istupanjem (povlaenjem) uz povredu osnivakog akta ili ugovora lanova drutva,
- istupanjem (povlaenjem) u skladu sa sudskom odlukom,
- iskljuenjem u skladu sa sudskom odlukom,
- iskljuenjem u skladu sa osnivakim aktom ili ugovorom lanova drutva,
- prenosom udjela drugom licu i
- u sluaju drugih dogaaja odreenih osnivakim aktom ili ugovorom lanova drutva
PRESTANAK DRUTVA S OGRANIENOM ODGOVORNOU
Drutvo sa ogranienom odgovornou prestaje:
- istekom vremena odreenog u osnivakom aktu,
- odlukom skuptine lanova,
- statusnim promjenama koje za posljedicu imaju prestanak drutva,
- pravosnanom sudskom odlukom kojom se utvruje da je registracija drutva bila nitava
i odreuje brisanje drutva iz sudskog registra i
- nastupanjem dogaaja odreenog osnivakim aktom ili ugovorom lanova drutva
Jednolano drutvo sa ogranienom odgovornou prestaje u sluaju steaja ili likvidacije nad
jedinim lanom koji nema pravnog sljedbenika, odnosno smru lana koji nema nasljednika
udjela.
Akti i dokumenti
Svako drutvo sa ogranienom odgovornou uva sljedea akta i dokumenata:
1. otpravak notarski obraenog osnivakog akta
2. ugovor lanova drutva
3. rjeenje o registraciji,
4. knjigu odluka,
5. dokumenta koja dokazuju svojinu i sva druga prava drutva na imovinu,
6. zapisnike i odluke skuptine lanova i upravnog odbora drutva,
7. zapisnike odbora za reviziju i druge njihove pisane naloge i zakljuke,
8. finansijske izvjetaje, izvjetaje o poslovanju i izvjetaj nezavisnog revizora, i dr.
28

AKCIONARSKO DRUTVO
Pojam i karakteristike
Akcionarsko drutvo jeste privredno drutvo koje osniva jedno ili vie pravnih i/ili fizikih lica u
svojstvu akcionara radi obavljanja odreene djelatnosti, pod zajednikim poslovnim imenom, iji
je osnovni kapital utvren i podijeljen na akcije.
Akcionarsko drutvo odgovara za svoje obaveze cjelokupnom imovinom.
Akcionari akcionarskog drutva ne odgovaraju za obaveze drutva, osim do iznosa ugovorenog a
neuplaenog uloga u imovinu drutva.
Akcionarsko drutvo mogu osnovati fizika i pravna lica, domaa i strana. Lica koja osnivaju
akcionarsko drutvo (nakon registracije), kao i lica koja naknadno pristupe akcionarskom
drutvu nazivaju se - akcionari. Akcionarsko drutvo moe biti jednolano (samo zatvoreno
akcionarsko drutvo) ili vielano.
Akcionarsko drutvo ima svoju imovinu. Ona je vlasnitvo drutva, dok su akcionari vlasnici nad
drutvom. Imovina drutva odvojena je od imovine akcionara drutva.
U pravnim odnosima sa treim licima nosilac prava i obaveza je samo drutvo. Drutvo ne
odgovara za obaveze svojih lanova - akcionara, kao to ni akcionari ne odgovaraju za obaveze
drutva personalnom imovinom, ve samo snose rizik poslovanja drutva do vrijednosti svog
uloga u drutvo (osim do iznosa ugovorenog a neuplaenog uloga u imovinu drutva).
Akcionarsko drutvo ima osnovni kapital (minimum je propisan zakonom) koji je utvren i
podijeljen na akcije odreene nominalne ili raunovodstvene vrijednosti i predstavlja zbir
vrijednosti svih akcija. Akcija predstavlja hartiju od vrijednosti koju je izdalo akcionarsko
drutvo licu koje je uloilo sredstva u osnovni kapital drutva. To je, takoe, isprava kojom se
dokazuje lanstvo u drutvu i u kojoj su sadrana prava akcionara, kao lana drutva. Akcionar
moe imati jednu ili vie akcija, zavisno od vrijednosti svog uloga. Prenos akcija je, po pravilu,
slobodan.
Akcionarsko drutvo nastaje na osnovu osnivakog akta (odluka o osnivanju, ako drutvo osniva
jedno lice, odnosno ugovor o osnivanju, ako drutvo osniva dva ili vie lica). Pored osnivakog
akta akcionarsko drutvo moe da ima i statut kojim se blie ureuje poslovanje i upravljanje
drutvom.
Akcionarsko drutvo posluje pod zajednikim poslovnim imenom (moe biti realno, ee, ili
personalno, ree).
Akcionarsko drutvo osniva se i postoji radi obavljanja odreene djelatnosti, u cilju sticanja
dobiti. Kako se radi o privrednom drutvu, akcionarsko drutvo se bavi privrednom, profitnom
dijelatnou. Akcionarsko drutvo je jedini oblik privrednog drutva koji se moe baviti bilo
kojom privrednom dijelatnou.
Akcionarsko drutvo je pravno lice. Pravni subjektivitet stie upisom u registar privrednih
subjekata.
Vrste akcionarskih drutava
Akcionarsko drutvo moe biti zatvoreno i otvoreno.
Ako u osnivakom aktu nije navedena vrsta akcionarskog drutva, akcionarsko drutvo je
otvoreno.
Zatvoreno drutvo (drutvo bez javnog upisa akcija - simultano osnivanje)
Zatvoreno akcionarsko drutvo je drutvo ije se akcije izdaju samo njegovim osnivaima ili
ogranienom broju drugih lica, u skladu sa zakonom. Zatvoreno akcionarsko drutvo moe imati
najvie 100 akcionara. Ako se broj akcionara zatvorenog akcionarskog drutva povea i odri
iznad 100 akcionara u periodu duem od godinu dana, to drutvo postaje otvoreno drutvo.
Zatvoreno drutvo ne moe vriti upis akcija javnom ponudom ili na drugi nain nuditi svoje
akcije javnim putem.
Zatvoreno akcionarsko drutvo moe postati otvoreno drutvo, odnosno otvoreno akcionarsko
drutvo moe postati zatvoreno akcionarsko drutvo. Pretvaranje zatvorenog akcionarskog
drutva u otvoreno akcionarsko drutvo, odnosno otvorenog akcionarskog drutva u zatvoreno
29

akcionarsko drutvo, vri se izmjenom osnivakog akta i ne smatra se promjenom pravne forme
privrednog drutva.
Za pretvaranje zatvorenog akcionarskog drutva u otvoreno akcionarsko drutvo, odnosno
otvorenog akcionarskog drutva u zatvoreno akcionarsko drutvo potrebno je odobrenje
Komisije za hartije od vrijednosti, u skladu sa propisima kojima se ureuje trite hartija od
vrijednosti.
Otvoreno drutvo (drutvo s javnim upisom akcija - sukcesivno osnivanje)
Akcionarsko drutvo smatra se otvorenim ako osnivai uine javni poziv za upis i uplatu akcija u
vrijeme osnivanja drutva, odnosno ako takav poziv uini drutvo nakon osnivanja.
Javni poziv moe se vriti javnom ponudom i prospektom u skladu sa ovim zakonom i zakonom
kojim se ureuje trite hartija od vrijednosti.
Otvoreno akcionarsko drutvo uvrtava se na berzu i druga ureena javna trita u skladu sa
zakonom kojim se ureuje trite hartija od vrijednosti.
Otvoreno akcionarsko drutvo ne moe ograniiti prenos akcija.
OSNIVANJE
Zatvoreno akcionarsko drutvo se osniva simultanim nainom (kad sami osnivai otkupe sve
akcije i stvore osnovnu glavnicu). Otvoreno akcionarsko drutvo se osniva sukcesivnim nainom
(osnivanje s javnim pozivom na otkup i upis akcija, kada osnivai otkupljuju samo dio akcija, a
ostatak zainteresovana lica).
Upis i uplata akcija iz osnivake emisije otvorenog drutva
Osnivaka (prva) emisija akcija otvorenog drutva je uspjela ako se ponuene akcije iz javne ponude i prospekta upiu
u broju koji je kao uspjean upis predvien javnom ponudom i koji je kao takav oznaen u prospektu, odnosno ako se
upisane akcije uplate najmanje u iznosu odreenom ZOPD-u.
Ako se akcije iz javne ponude i prospekta ne upiu i uplate u skladu sa ZOPD smatra se da osnivanje akcionarskog
drutva nije uspjelo, a osnivai su obavezni da solidarno vrate upisnicima akcija uplaene iznose, bez odgaanja.
Osnivaka skuptina otvorenog drutva

Osnivai koji osnivaju akcionarsko drutvo javnim putem obavezni su u sluaju uspjele emisije
da sazovu i odre osnivaku skuptinu u roku od 60 dana od dana isteka roka za upis akcija
utvrenog u javnoj ponudi i prospektu.
Osnivaka skuptina saziva se pisanim pozivom svakom upisniku akcija u skladu sa ovim
zakonom o sazivanju skuptine akcionara.
Osnivaka skuptina akcionarskog drutva:
a) utvruje da li su propisno upisane i uplaene akcije, odnosno da li su uneseni nenovani
ulozi, u skladu sa ovim zakonom i osnivakim aktom,
b) bira prvog direktora drutva, odnosno lanove prvog upravnog odbora, ako to osnivai
nisu izvrili u osnivakom aktu,
c) donosi odluku o prihvatanju procjene vrijednosti nenovanih uloga (stvari i prava)
d) utvruje iznos trokova osnivanja drutva.
Na osnivakoj skuptini svaka obina akcija daje pravo na jedan glas.
30

OSNIVAKI AKT I STATUT
Osnivaki akt
Osnivaki akt akcionarskog drutva sadri naroito:
1. puno ime i prebivalite fizikog lica, odnosno poslovno ime i sjedite pravnog lica svakog
osnivaa drutva,
2. poslovno ime i sjedite drutva,
3. djelatnost,
4. oznaenje da li je drutvo otvoreno ili zatvoreno,
5. iznos osnovnog kapitala, upisanog i uplaenog, i nain njegovog unoenja, odnosno oblik u
kome se unosi ulog,
6. broj akcija i njihovu nominalnu vrijednost, vrste i klase akcija koje je drutvo ovlaeno da
izda kao i pravo akcija svake klase,
7. broj akcija svake vrste i klase koje su izdate,
8. identifikaciju osnivaa koji daje nenovane uloge, opis tih uloga i broj i vrsta akcija za te
uloge,
9. trajanje drutva, osim ako je osnovano na neodreeno vrijeme,
10. ukupni ili procijenjeni iznos trokova u vezi sa osnivanjem drutva koji padaju na teret
drutva, prije nego to je utvreno da drutvo ispunjava uslove za poetak rada i
11. posebne pogodnosti do dana osnivanja drutva ili do trenutka kad je drutvo ovlaeno da
pone poslovanje, koje su date osnivaima ili drugom licu koje je uestvovalo u osnivanju
drutva ili poslovima koji su bili potrebni za dobijanje takvog ovlaenja.
Osnivki akt akcionarskog drutva moe da sadri i:
1. imena i adrese prvog direktora, odnosno lanova prvog upravnog odbora,
2. ovlaenje upravnom odboru da izda odobrene (ovlaene, neizdate) akcije u skladu sa
zakonom,
3. ogranienja prenosa akcija zatvorenog AD i dr. pitanja u skladu sa Zakonom
Statut
Akcionarsko drutvo pored osnivakog akta moe da ima i statut kojim se blie ureuje
poslovanje i upravljanje drutvom. Statut akcionarskog drutva ne dostavlja se uz prijavu za
registraciju. Statut akcionarskog drutva sainjava se u pisanoj formi. Statut akcionarskog
drutva, kao i njegove izmjene i dopune, proizvodi pravno dejstvo prema akcionarima od dana
njegovog donoenja, ako statutom nije drukije odreeno.
Ako osnivakim aktom ovlaenje za donoenje ili izmjene i dopune statuta akcionarskog drutva
nije izriito dato skuptini akcionara, statut drutva donosi ili mijenja upravni odbor.
Odnos osnivakog akta i statuta
U sluaju neusklaenosti osnivakog akta i statuta akcionarskog drutva, primjenjuje se
osnivaki akt drutva.
Pogodnosti i trokovi
Posebne pogodnosti koje se daju pojedinom osnivau ili treem licu unose se u osnivaki akt
drutva, uz navoenje lica kome se daju i osnova po kome se daju, a ako se daju na odreeno
vrijeme, i rok do kada se pogodnosti daju. Posebne pogodnosti prestaju istekom vremena za koji
su date ili izmjenom osnivakog akta drutva kojima se ta pitanja odreuju.
Ako posebne pogodnosti nisu odreene osnivakim aktom drutva, bez dejstva su ugovori kojima
se one ureuju.
Trokovi osnivanja
Osnivakim aktom akcionarskog drutva moe se odrediti da trokove osnivanja drutva snosi
drutvo ili osnivai
Osnivai akcionarskog drutva snose trokove osnivanja drutva, ako osnivakim aktom drutva
nije drugaije odreeno.
31

Naknada trokova osnivanja akcionarskog drutva moe se odobriti osnivaima samo do visine
odreene osnivakim aktom.
ULOG
Akcionarsko drutvo ne moe davati zajmove, kredite ili drugu finansijsku podrku ili odreena
obezbjeenja za sticanje svojih akcija.
Ako akcionar ulae nenovane uloge, jedan ili vie ovlaenih procjenjivaa sastavljaju izvjetaj o
procjeni prije registracije drutva. Procjenjiva moe biti ovlaeno fiziko lice ili privredno
drutvo ovlaeno za obavljanje tih poslova.
Izvjetaj o procjeni nenovanog uloga sadri: 1. opis svakog takvog uloga i 2. opis
korienog metoda procjene utvrujui pri tom da li vrijednost koja je utvrena primjenom tog
metoda procjene odgovara broju i nominalnoj vrijednosti akcija.
Izvjetaj procjenjivaa se podnosi registarskom sudu sa prijavom za registraciju.
Vrste uloga i njihovo unoenje u drutvo
Ulog u akcionarsko drutvo u zamjenu za izdavanje akcija moe se unijeti u novcu ili u
imovinskim pravima, ali ne i u radu i uslugama drutvu, bilo da su izvreni ili budui.
Izuzetno, nenovani ulog u zatvoreno akcionarsko drutvo moe biti u izvrenom radu i
uslugama za drutvo, ako je to odreeno osnivakim aktom.
Akcije otvorenog akcionarskog drutva mogu se unijeti kao ulog u drugo privredno drutvo samo
u sluaju povezivanja privrednih drutava.
Ugovoreni ulozi koji se unose u novcu uplauju se do registracije akcionarskog drutva, i to
najmanje 50 % nominalne vrijednosti upisanih akcija, a ostatak se uplauje najkasnije u roku od
dvije godine od dana registracije drutva.
OSNOVNI KAPITAL
Minimalni novani ulog osnovnog kapitala zatvorenog akcionarskog drutva na dan upisa u
registar iznosi 20.000 konvertibilnih maraka.
Minimalni novani ulog osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog drutva na dan upisa u
registar iznosi 50.000 konvertibilnih maraka.
Registracija poveanja osnovnog kapitala iz sredstava drutva i smanjenja osnovnog kapitala
zatvorenog akcionarskog drutva vri se jednom godinje.
Najnia nominalna vrijednost akcija ne moe biti manja od jedne konvertibilne marke, a ako je
vea onda mora biti djeljiva sa deset.
Poveanje osnovnog kapitala
Osnovni kapital otvorenog akcionarskog drutva poveava se odlukom skuptine akcionara, osim
u sluaju odobrenog kapitala kada takvu odluku moe donijeti i upravni odbor.
Odlukom o poveanju osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog drutva mijenja se osnivaki
akt.
Odlukom o poveanju osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog drutva odreuje se:1. iznos
poveanja, 2. nain poveanja, 3. vrijeme uplate, i dr.
Naini poveanja osnovnog kapitala
Osnovni kapital otvorenog akcionarskog drutva moe se poveati:
- novim ulozima,
- pretvaranjem zamjenljivih obveznica u akcije i upisom akcija po osnovu prava imalaca
varanata na takav upis (uslovno poveanje) i
- iz sredstava drutva.
Pri poveanju osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog drutva vri se izdavanje novih akcija
ili se poveava nominalna vrijednost postojeih akcija.
32

Vrste emisije
Akcije otvorenog akcionarskog drutva pri poveanju osnovnog kapitala mogu se izdavati putem
privatne (zatvorene) emisije i javne (otvorene) emisije.
Privatna emisija akcija je emisija namijenjena postojeim akcionarima i imaocima varanata i
zamjenljivih obveznica i/ili ogranienom broju institucionalnih investitora kojima takav status
utvrdi Komisija za hartije od vrijednosti.
Javna emisija je emisija u kojoj se upis i uplata akcija vri na osnovu javne ponude neodreenom
broju lica.
Zatvoreno akcionarsko drutvo moe da vri privatnu emisiju, a otvoreno akcionarsko drutvo
pored javne emisije moe da vri i privatnu emisiju.
Registracije emisije i pravo uvida
Osnivai otvorenog akcionarskog drutva, odnosno otvoreno akcionarsko drutvo upisuju
emisije akcija i drugih hartija od vrijednosti izdatih javnom ponudom, u skladu sa zakonom
kojim se ureuje trite hartija od vrijednosti i aktima Komisije za hartije od vrijednosti.
Akcionarsko drutvo upisuje izdate akcije i druge hartije od vrijednosti i identitet akcionara kod
Centralnog registra hartija od vrijednosti, u skladu sa zakonom kojim se ureuje trite hartija
od vrijednosti i aktima Komisije za hartije od vrijednosti. Akcionarsko drutvo upisuje izdate
akcije i identitet akcionara u knjigu akcionara akcionarskog drutva. Akcionar ima pravo uvida u
knjigu akcionara i pravo na izvod iz knjige akcionara.
Vrijednost akcija iz nove emisije
Akcije iz nove emisije prodaju se po trinoj cijeni utvrenoj u skladu sa propisima kojima se
ureuje trite hartija od vrijednosti.
Upis novih akcija
Akcije iz emisije kojom se osnovni kapital otvorenog akcionarskog drutva poveava novim
ulozima upisuju se i izdaju, u skladu s ovim zakonom i zakonom kojim se ureuje trite hartija
od vrijednosti.
Ako se nove akcije pri poveanju osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog drutva novim
ulozima izdaju po vioj prodajnoj cijeni od nominalne vrijednosti, taj viak predstavlja premiju
emisije. Ako se akcije nove emisije pri poveanju osnovnog kapitala izdaju iznad nominalne
vrijednosti, viak mora da bude uplaen prije registracije poveanja osnovnog kapitala.
Sticanje akcija
Akcije se stiu upisom na vlasnike raune akcionara u Centralnom registru.
Nove akcije mogu se sticati nakon upisa u Centralni registar prethodne emisije. Nove akcije
izdate prije ovog upisa nitave su, a za tetu iz takvog izdavanja imaocima akcija solidarno
odgovaraju izdavalac i upravni odbor drutva.
Poveanje osnovnog kapitala iz sredstava drutva
Skuptina otvorenog akcionarskog drutva moe odluiti da se osnovni kapital drutva povea
pretvaranjem rezervi i nerasporeene dobiti u osnovni kapital drutva.
Odluka sadri iznos poveanja osnovnog kapitala, iznos sredstava rezervi, rezerve koje se
pretvaraju u osnovni kapital, oznaenje da li se izdaju nove akcije za taj iznos ili se poveava
nominalna vrijednost.
Odluka o poveanju osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog drutva nitava je ako se
poveanje kapitala ne upie u registar u roku od tri mjeseca od dana donoenja odluke.
Rezerve i nerasporeena dobit akcionarskog drutva ne mogu se pretvoriti u osnovni kapital ako
je u finansijskim izvjetajima na kojem se zasniva odluka iskazan gubitak. Rezerve za odreenu
namjenu mogu se pretvoriti u osnovni kapital samo ako je to u skladu sa tom namjenom.
Odluka o poveanju osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog drutva iz sredstava drutva
zasniva se na posljednjim finansijskim izvjetajima prethodne poslovne godine ako su potvreni
33

od nezavisnog revizora i usvojeni najvie 90 dana prije podnoenja prijave za upis u registar
poveanja osnovnog kapitala.
Nerasporeena dobit i rezerve koje se pretvaraju u osnovni kapital akcionarskog drutva moraju
biti iskazane u finansijskim izvjetajima. Zakonske rezerve se mogu pretvoriti u osnovni kapital
samo ako zajedno sa rezervama kapitala prelaze procenat osnovnog kapitala akcionarskog
drutva.
Pravo na dio akcije
Ako se pri poveanju osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog drutva iz sredstava drutva
stekne pravo na dio jedne nove akcije u postojeem osnovnom kapitalu drutva, to pravo se moe
prenositi i naslijediti.
Prava iz nove akcije mogu se koristiti ako se prava koja zajedno daju cijelu akciju sjedine kod
jednog akcionara ili ako vie imalaca prava na dio akcije zajedno ine cijelu akciju, odlue da
zajedno koriste ta prava.
Pravo na dividendu i podjelu likvidacione mase
Nove akcije steene po osnovu poveanja osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog drutva iz
sredstava drutva, uestvuju u pravu na dividendu i u podjeli likvidacione mase.
Smanjenje osnovnog kapitala
Odluku o smanjenju osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog drutva ponitenjem sopstvenih
akcija kao i ponitenjem akcija po drugim osnovima utvrenim osnivakim aktom drutva,
donosi skuptina akcionara. Odlukom o smanjenju osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog
drutva utvruje se obim, cilj, vrsta i nain sprovoenja smanjenja osnovnog kapitala.
Odlukom o smanjenju osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog drutva mijenja se osnivaki
akt.
Vrste smanjenja
Osnovni kapital otvorenog akcionarskog drutva moe se smanjiti u: 1. redovnom postupku,
2. pojednostavljenom postupku i 3. postupku smanjenja radi pretvaranja u rezerve.
Smanjenje osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog drutva po jednom osnovu moe se vriti
istovremeno sa poveanjem njegovog osnovnog kapitala po drugom osnovu.
Smanjenje u pojednostavljenom postupku
Osnovni kapital otvorenog akcionarskog drutva moe se smanjiti na pojednostavljen nain radi
izravnavanja sa niom vrijednou neto imovine, da bi se pokrili gubici, a u odluci o smanjenju
osnovnog kapitala navodi se da se kapital smanjuje sa tim ciljem. Ovakvo smanjivanje se moe
vriti samo ako drutvo ne raspolae nerasporeenom dobiti i pod uslovom da ima zakonske
rezerve.
Smanjenje pretvaranjem u rezerve
Na smanjenje osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog drutva u sluaju prenosa u rezerve
koje ne prelazi 10 % osnovnog kapitala za pokrivanje buduih gubitaka drutva ili za poveanje
osnovnog kapitala iz sredstava drutva ne primjenjuju se odredbe ovog zakona o pozivu
povjeriocima i zatiti prava povjerilaca pri smanjenju osnovnog kapitala u redovnom postupku.
Pri smanjenju osnovnog kapitala u rezerve se unosi iznos jednak nominalnoj vrijednosti
povuenih i ponitenih akcija po ovom osnovu smanjenja osnovnog kapitala.
Odluka o smanjenju osnovnog kapitala donosi se istovremeno sa odlukom o usvajanju
finansijskog izvjetaja.
Istovremeno smanjenje i poveanje
Osnovni kapital otvorenog akcionarskog drutva moe da se smanji smanjenjem u redovnom
postupku samo do iznosa minimalnog osnovnog kapitala drutva. U sluaju smanjenja osnovnog
34

kapitala ispod propisanog minimalnog iznosa osnovnog kapitala pokree se postupak likvidacije
ili steaja drutva u skladu sa zakonom.
Izuzetno, mogue je i smanjenje osnovnog kapitala otvorenog AD u redovnom postupku ispod
tog minimuma ako se istovremeno sa odlukom o smanjenju osnovnog kapitala po jednom
osnovu donese i odluka o poveanju tog kapitala po drugom osnovu tako da osnovni kapital
dostigne propisani minimalni iznos. Odluke o smanjenju osnovnog kapitala u redovnom
postupku i o istovremenom poveanju osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog drutva
nitave su ako se poveanje, odnosno smanjenje osnovnog kapitala ne registruje najkasnije u
roku od 120 dana od dana donoenja.
AKCIJE
Akcije su hartije od vrijednosti koje glase na dio osnovnog kapitala akcionarskog drutva. Akcije
se mogu izdavati kako u materijalnom obliku, tako i voenjem u elektronskoj formi. U
savremenim uslovima voenje akcija u elektronskoj formi (u Centralnom registru hartija od
vrijednosti) je pravilo (dematerijalazicija akcija).
Akcija moe imati jednog ili vie vlasnika (suvlasnici akcije). Suvlasnici akcije smatraju se jednim
akcionarom. Suvlasnici akcije ostvaruju pravo glasa i druga prava u drutvu samo preko
zajednikog punomonika
Sopstvene akcije akcionarskog drutva su akcije koje akcionarsko drutvo stie od svojih
akcionara.
Akcije se dijele na: 1. akcije na ime; 2. akcije na donosioca. Po redosljedu izdavanja, akcije mogu
biti: 1. osnivake, tj. akcije prve emisije i 2. akcije sljedeih emisija. Prema vrsti uloga: akcije za
ulog u naturi i akcije za ulog u novcu. Prema nainu uplate: privremene (u ratama) i stalne
(cjelokupni ulog). Prema cirkularnoj sposobnosti: trine i interne akcije.
Prema sadrini prava uea u dobiti, akcije mogu biti: 1. obicne ili redovne i 2. prioritetne ili
povlaene.
Akcije se sastoje iz dva dijela: osnovni dio (plat akcije) i kuponski tabak (kupon za naplatu).
Pojam klase (roda) akcija
Akcije koje daju ista lanska prava u akcionarskom drutvu ine istu klasu (rod) akcija. Razliite
klase postoje samo ako akcije daju razliita prava. Razliite klase su samo tzv. obine (redovne)
akcije (koje uvek ine jednu klasu) i preferencijalne akcije (moe biti vie klasa preferencijalnih
akcija).
Obine(redovne) i preferencijalne (povlaene) akcije
Akcionarsko drutvo moe izdavati: obine i povlaene (prioritetne, preferencijalne) akcije.
Akcionarsko drutvo mora imati bar jednu obinu akciju. Obine akcije daju akcionarima ista
prava, a akcionar prava ostvaruje zavisno od broja akcija koje posjeduje (pravo glasa, dividenda,
uee u raspodjeli likvidacionog vika). Obine akcije ne mogu se pretvoriti u preferencijalne
akcije ili druge hartije od vrijednosti.
Obine akcije akcionarskog drutva predstavljaju uvijek jednu klasu akcija.
Povlaene (preferencijalne) akcije akcionarskog drutva mogu biti podijeljene u dvije ili vie
klasa sa razliitim pravima (razliite stope dividendi ili razliita participativna ili kumulativna
prava na dividende ili razliita prava na isplatu imovine drutva pri likvidaciji).
Preferencijalne (povlaene) akcije su akcije koje njenim imaocima daju odreena povlaena
prava u odnosu na imaoce obinih akcija (u pogledu prvenstva isplate dividende, naplate kod
likvidacije drutva). Preferencijalne akcije mogu dati i pravo pretvaranja tih akcija u obine
akcije ili u drugu klasu preferencijalnih akcija, kao i pravo prodaje tih akcija akcionarskom
drutvu, i dr. Preferencijalne akcije ne daju pravo glasa na skuptini akcionara (pravo glasa
imaju samo obine akcije).
35

Obine akcije akcionarskog drutva imaju istu nominalnu vrijednost.
Povlaene akcije akcionarskog drutva iste klase imaju istu nominalnu vrijednost.
Akcionarsko drutvo moe izdavati samo akcije na ime.
Poveanje povlaenih akcija
Odluku o izdavanju donosi skuptina akcionara ako osnivakim aktom ili odlukom skuptine
drutva nije ovlaen upravni odbro za donoenje takve odluke.
Odobrene (neizdate) i izdate akcije
Akcionarsko drutvo pored izdatih akcija moe da ima i odobrene (neizdate, ovlaene) akcije.
Broj odobrenih obinih akcija i broj odobrenih povlaenih akcija svake klase odreuju se
osnivakim aktom akcionarskog drutva. Broj odobrenih akcija akcionarskog drutva ne moe da
bude vei od 50 % od broja izdatih obinih akcija u vrijeme kada je ovaj broj odreen osnivakim
aktom drutva.
Akcionarsko drutvo moe da izda sve ili samo dio svojih odobrenih obinih akcija, a odobrene
povlaene akcije bilo koje klase moe da ne izda, da izda dio ili sve.
Odluka o broju, vremenu i drugim uslovima bilo kog izdavanja akcija donosi se na skuptini
akcionara, osim ako u osnivakom aktu akcionarskog drutva ovo ovlaenje nije preneseno na
upravni odbor drutva koji moe donijeti odluku u skladu sa osnivakim aktom.
Upis akcija
Akcionarom se u odnosu prema akcionarskom drutvu i treim licima smatra lice koje je upisano
u Centralni registar, u skladu sa zakonom kojim se ureuje trite hartija od vrijednosti. Ako ima
nepodudarnosti izmeu knjige akcionara i Centralnog registra, mjerodavan je upis u Centralni
registar.
Akcionari
Statusna (lanska) prava akcionara
- pravo uea u radu skuptine (svi akcionari)
- pravo glasa (akcionari s obinim akcijama) prema nominalnoj vrednosti akcija
- punomoje i zastupnika izjava
- glasanje pisanim putem
- sporazumi akcionara o glasanju (dozvoljeni i nedozvoljeni)
- iskljuenje prava glasa u skuptini akcionara
- ostvarivanje prava glasa u nekim posebnim sluajevima (zaloga, ploduivanje, suvlasnici)
Imovinska prava akcionara
- Pravo na dividendu
- Pravo raspolaganja akcijama
- Pravo na likvidacioni viak
Prava akcionara obinih akcija
Svaka obina akcija akcionarskog drutva daje akcionaru ista prava:
- pravo pristupa pravnim aktima i drugim dokumentima i informacijama drutva,
- pravo uea u radu skuptine drutva,
- pravo glasa u skuptini drutva tako da jedna akcija uvijek daje pravo na jedan glas,
- pravo na isplatu dividendi, nakon isplate dividendi na sve izdate povlaene akcije u
punom iznosu,
- pravo uea u raspodjeli likvidacionog vika po likvidaciji drutva, a nakon isplate
povjerilaca i akcionara bilo kojih povlaenih akcija,
- pravo preeg sticanja akcija iz novih emisija i zamjenljivih obveznica, i
- pravo raspolaganja akcijama svih vrsta u skladu sa zakonom.
36

Obine akcije akcionarskog drutva ne mogu se pretvoriti u povlaene akcije ili druge hartije od
vrijednosti.
Prava akcionara sa povlaenim akcijama
Povlaene akcije akcionarskog drutva svake klase daju akcionaru ista prava. Prava akcionara
sa povlaenim akcijama odreuju se osnivakim aktom drutva. Prava akcionara sa
povlaenim akcijama ukljuuju naroito prednost u odnosu na obine akcije u pogledu
prvenstva isplate dividende (koja kod povlaenih akcija moe biti participativna i kumulativna u
skladu sa zakonom kojim se ureuje trite hartija od vrijednosti) i kod prvenstva naplate
prilikom likvidacije drutva.
Prava akcionara sa povlaenim akcijama mogu ukljuivati i pravo pretvaranja tih akcija u
obine akcije ili u drugu klasu povlaenih, kao i pravo prodaje tih akcija akcionarskom drutvu
po utvrenoj cijeni i drugim uslovima odreenim osnivakim aktom.
Akcionari sa povlaenim akcijama imaju i pravo jednog glasa po akciji na bilo kojoj skuptini
akcionara o pitanjima koja zahtijevaju grupno glasanje akcionara date klase povlaenih akcija.
Osnivakim aktom akcionarskog drutva moe se odrediti da akcionari povlaenih akcija imaju
pravo glasa sa akcionarima koji imaju obine akcije na skuptini akcionara, ako:
- se takva povlaena akcija pretvara u obinu akciju, i
- dividende na povlaene akcije koje su steene i ija je isplata zahtijevana nisu isplaene, do
njihove isplate.
Akcionari sa povlaenim akcijama imaju ista prava kao i akcionari obinih akcija u pogledu
pristupa aktima, drugim dokumentima i informacijama u posjedu drutva.
PRAVA MANJINSKIH AKCIONARA:
- Prava u vezi sazivanja vanredne skuptine akcionara (cenzus najmanje 10%)
- Prava u vezi dnevnog reda skuptine (cenzus najmanje 10% do dva nova pitanja)
- Pravo na upravnu zatitu i na pokretanje mehanizama kontrole (pravo na istragu)
- Prijedlog skuptini akcionara za izbor strunog povjerenika radi pregleda finansijskih
izvjetaja i poslovnih knjiga drutva.
- Pravo na sudsku zatitu (akcionarske tube)
- Pravo izbora u organe drutva
- Pravo prodaje akcija drutvu i pravo izlaska iz drutva (tzv. prava nesaglasnih akcionara u
zakonom propisanim sluajevima)
- Pravo podnoenja zahteva za likvidaciju drutva (cenzus najmanje 20%)
- Pravo prodaje akcija veinskom akcionaru (sa 95% akcija) po vrijednosti koju je utvrdio
sud na osnovu vjetaenja nezavisnog procjenjivaa.
Posebna prava nesaglasnih akcionara
Prava akcionara na nesaglasnost i na otkup akcija od akcionarskog drutva
Akcionar moe da trai od drutva plaanje iznosa jednakog trinoj vrijednosti njegovih akcija
ako glasa protiv ili se uzdri od glasanja za:
1. promjene osnivakog akta drutva koje pogaaju njegova prava, o emu je imao pravo glasa
2. reorganizaciju privrednog drutva u formi statusnih promjena, o emu je imao pravo glasa,
3. reorganizaciju privrednog drutva u vidu promjene pravne forme, o emu je imao pravo
glasa,
4. posao sticanja ili raspolaganja imovinom velike vrijednosti, o emu je imao pravo glasa i
5. bilo koju drugu odluku drutva koja mijenja prava akcionara, ako je osnivakim aktom
drutva odreeno da akcionar ima pravo na nesaglasnost i na naknadu trine vrijednosti
akcija ili udjela od drutva u skladu sa ovim zakonom.
37

ZAMJENLJIVE OBVEZNICE, OBVEZNICE I VARANTI
Akcionarsko drutvo moe izdati osim akcija i druge hartije od vrijednosti, ukljuujui i
zamjenljive obveznice i varante, ako osnivakim aktom drutva nije drugaije odreeno.
Varanti su hartije od vrijednosti koje njihovom imaocu daju pravo na sticanje odreenog broja
akcija odreene vrste i klase i po odreenoj cijeni u odredjenom roku.
Zamjenljive obveznice i varanti ne mogu se izdati u veem broju od broja odobrenih (neizdatih)
akcija.
Odluku o izdavanju zamjenljivih obveznica ili varanata sa odreenjem broja, vremena, cijene
sticanja i drugih uslova izdavanja donosi skuptina akcionara.
Zamjenljive obveznice ne mogu se izdati po vrijednosti koja je manja od nominalne vrijednosti
akcija za koje se zamjenjuju.
Prodajna cijena akcija i drugih hartija od vrijednosti
Prodajna cijena akcija ne moe biti nia od njihove nominalne vrijednosti.
Razlika izmeu prodajne cijene akcija i njihove nominalne vrijednosti predstavlja rezerve
kapitala (emisionu premiju).
DIVIDENDE I DRUGE ISPLATE AKCIONARIMA
Dobit se po usvajanju finansijskog izvjetaja za prethodnu poslovnu godinu rasporeuje:
1. za pokrie gubitaka prenesenih iz ranijih godina;
2. za zakonske rezerve, ako su one predviene posebnim zakonom;
3. za dividendu;
4. za statutarne rezerve i druge rezerve.
Dividenda je, dakle, deo dobiti koje drutvo ostvari koji se, po odluci nadlenog organa
akcionarskog drtva, distrubuira akcionarima, saglasno broju, vrsti i nominalnoj vrijednosti
akcija koje posjeduju (dividenda se ne moe plaati iz osnovnog kapitala). Pravo na dividendu je
pravo akcionara na uee u raspodjeli dobiti drutva.
Dividenda se plaa svim akcionarima srazmjerno nominalnoj vrijednosti akcija, odnosno
srazmjerno raunovodstvenoj vrijednosti posjedovanih akcija
Dividende se mogu plaati u novcu i u akcijama akcionarskog drutva. Dividende koje se plaaju
u akcijama drutva bilo koje vrste ili klase podlijeu sljedeim pravilima:
a) dividende se plaaju izdavanjem odgovarajuih akcija u srazmjeri sa ueem u kapitalu i
b) ako akcije odreene vrste i klase treba da se izdaju kao akcije za dividende druge vrste ili
klase akcija, a akcije u kojima se plaa dividenda ve postoje, dividenda se ne moe tako
platiti dok nije odobrena kvalifikovanom veinom glasova akcija vrsta i klasa u kojima
dividenda treba da bude plaena.
ORGANI AKCIONARSKOG DRUTVA
Skuptina akcionara
Skuptinu akcionarskog drutva ine akcionari.
Svaki akcionar, u skladu sa statutom, lino ili preko punomonika ima 1. pravo uestvovanja u
radu skuptine akcionara, 2. pravo glasa ako ima akcije sa pravom glasa, 3. pravo podnoenja
prijedloga i dobijanja odgovora u vezi sa pitanjem iz dnevnog reda, kao i 4. pravo postavljanja
pitanja u vezi sa dnevnim redom.
Skuptini akcionara, po pravilu, prisustvuju i uestvuju u radu direktor ili lanovi upravnog
odbora i nezavisni revizor.
38

VRSTE SKUPTINE
Godinja skuptina
Skuptina akcionara saziva se i odrava jednom godinje (godinja skuptina) najkasnije u roku
od 90 dana od dana podnoenja finansijskih izvjetaja nadlenom organu za svaku poslovnu
godinu ili 6 mjeseci nakon zavretka poslovne godine. Godinja skuptina odrava se na dan i u
vrijeme utvreno osnivakim aktom, odnosno odlukom upravnog. Odrava se u sjeditu drutva.
Vanredna skuptina i njeno sazivanje od manjinskih akcionara
Akcionarsko drutvo moe sazvati i vanrednu skuptinu akcionara, i to:
- na zahtjev 1/3 lanova upravnog odbora ili bilo kog drugog lica koje je ovlaeno osnivakim
aktom da sazove vanrednu skuptinu,
- na zahtjev likvidatora drutva, ako je drutvo u likvidaciji i
- po pisanom zahtjevu akcionara sa najmanje 10 % akcija sa pravom glasa o pitanju
predloenom za vanrednu skuptinu.
Skuptina po nalogu suda
Ako se godinja skuptina akcionarskog drutva ne odri u propisanom roku, nadleni sud u
vanparninom postupku moe naloiti njeno odravanje na zahtjev akcionara koji ima pravo da
prisustvuje i da glasa na godinjoj skuptini ili direktora, odnosno lana upravnog odbora
drutva. Sud ima ovlaenje da imenuje privremenog zastupnika sa ovlaenjem da sazove i
predsjedava sjednici skuptine i utvrdi mjesto i datum odravanja, kao i dnevni red sjednice u
skladu sa zakonom.
Ako se vanredna skuptina akcionarskog drutva ne odri najkasnije u roku od 30 dana od dana
prijema zahtjeva ili na dan koji utvrdi upravni odbor, nadleni sud u vanparninom postupku
moe naloiti njeno odravanje po zahtjevu bilo kog akcionara koji je potpisnik zahtjeva za
sazivanje. Sud u vanparninom postupku duan je da donese rjeenje u roku od 48 sati od
prijema zahtjeva.
Vanredna skuptina zatvorenog akcionarskog drutva
Vanredna skuptina akcionara zatvorenog akcionarskog drutva odrava se i bez sazivanja i
objavljivanja dnevnog reda u skladu sa ovim zakonom ako joj prisustvuju svi akcionari sa
pravom glasa i ako se nijedan akcionar tome ne protivi, ako osnivakim aktom i statutom nije
drukije odreeno.
Vanredna skuptina akcionarskog drutva u sluaju poslovanja sa gubitkom
Skuptina akcionarskog drutva obavezno se saziva bez odgaanja, ako se prilikom izrade
finansijskih izvjetaja ili u drugim sluajevima utvrdi da akcionarsko drutvo posluje sa
gubitkom koji ne prelazi iznos od 50 % osnovnog kapitala.
Nadlenosti skuptine akcionara
Skuptina akcionara odluuje o:
1. izmjenama osnivakog akta,
2. statusnim promjenama, promjeni pravne forme u drugu formu privrednog drutva i
sticanje i raspolaganje imovinom velike vrijednosti, ,
3. raspodjeli dobiti i pokriu gubitaka,
4. usvajanju finansijskih izvjetaja
5. izboru i razrjeenju lanova upravnog odbora drutva,
6. prestanku drutva,
7. izboru i razrjeenju internog revizora, nezavisnog revizora i odbora za reviziju,
8. pitanjima podnesenim skuptini akcionara na odluivanje od upravnog odbora drutva, u
skladu sa ovim zakonom,
9. izdacima po osnovu nagraivanja direktora drutva ili lanova upravnog odbora putem
izdavanja akcija, varanata i drugih finansijskih i nefinansijskih davanja i
39

Postupak sazivanja, obavjetavanja i rada
Pisani poziv za sjednicu skuptine akcionara upuuje se potom ili elektronskom potom svakom
akcionaru najkasnije 30 dana i najranije 60 dana prije dana odravanja sjednice skuptine, a
pisani poziv svakom akcionaru za vanrednu skuptinu daje se najkasnije 15 dana i najranije 30
dana prije dana sjednice skuptine.
Predsjednik skuptine
Radu skuptine akcionara predsjedava predsjednik skuptine. Predsjednik skuptine bira se na
poetku sjednice ako je prijedlog u skladu sa ovim zakonom uvrten u dnevni red. Predsjednik
skuptine bira se u skladu sa osnivakim aktom ili statutom drutva.
Lino glasanje ili glasanje preko punomonika
Akcionar moe da glasa lino ili preko jednog punomonika, u skladu sa zakonom i statutom
akcionarskog drutva. Akcionar moe dati punomo u pisanoj formi odreenom licu, sa
odreivanjem njegovog punog imena i podacima o broju, vrsti i klasi posjedovanih akcija za koje
se daje punomo. Punomo se daje punomoniku i dostavlja u sjedite akcionarskog drutva.
Punomo se moe dati za jednu ili vie skuptina, na odreeno vrijeme ili do opoziva.
Komisija za glasanje
Predsjednik skuptine akcionara imenuje zapisniara, dva akcionara koji ovjeravaju zapisnik i
lanove komisije za glasanje.
Komisija za glasanje koja se sastoji od najmanje tri lana:
1. utvruje spisak prisutnih i zastupanih akcionara i njihovih punomonika
2. utvruje ukupan broj glasova i broj glasova svakog akcionara i svakog punomonika,
3. utvruje valjanost svake punomoi,
4. broji glasove,
5. utvruje i objavljuje rezultate glasanja,
6. predaje glasake listie arhivi drutva na uvanje
Postupak rada i odluivanja
- Kvorum
Kvorum za sjednicu skuptine akcionara ine akcionari koji posjeduju veinu od ukupnog broja
akcija sa pravom glasa o predmetnom pitanju (obina veina), ukoliko osnivakim aktom ili
statutom drutva nije odreen vei broj glasova. U kvorum se raunaju i glasovi akcionara koji u
skladu sa ovim zakonom mogu glasati i pisanim putem.
Ako je sjednica skuptine akcionarskog drutva odgoena zbog nedostatka kvoruma, moe biti
ponovo sazvana sa istim dnevnim redom najkasnije 15 dana od dana odgaanja (ponovljena
sjednica skuptine). Kvorum za ponovljenu sjednicu skuptine ini 1/3 od ukupnog broja glasova
akcija sa pravom glasa.
- Veina za odluivanje
Ako na sjednici skuptine postoji kvorum, odluke se donose obinom veinom glasova akcionara
prisutnih lino ili preko punomonika koji imaju pravo glasa o odreenom pitanju, osim ako je
zakonom ili osnivakim aktom za glasanje o pojedinim pitanjima odreen vei broj glasova ili
glasova klase akcija. Kada je propisana kvalifikovana veina za donoenje odluke o odreenom
pitanju, ta veina predstavlja pozitivno glasanje najmanje 2/3 glasova akcionara koji posjeduju
akcije sa pravom glasa o tom pitanju.
- Pravo glasa
Svaka izdata obina akcija daje pravo jednog glasa o svim pitanjima o kojima se glasa na
skuptini akcionara, a svaka izdata povlaena akcija kada daje pravo glasa to pravo mora
ostvariti samo izuzetno u skladu sa zakonom (vidi: "prava akcionara s povlaenim akcijama").
Akcije koje dri akcionarsko drutvo kao sopstvene akcije ne daju pravo glasa. Hartije od
vrijednosti koje nisu akcije ne daju pravo glasa.
40

Iskljuenje prava glasa (l. 291)
Akcionar ne moe glasati u skuptini akcionara kada se odluuje o:
1. oslobaanju ili smanjenju njegovih obaveza,
2. pokretanju ili odustajanju od spora protiv njega,
3. odobravanju poslova u kojima postoji sukob interesa izmeu njega i drutva, i dr.
-
[Sukob interesa nastaje onda kada se u poslovanju pojave lini interesi koji su iznad interesa
drutva tako da mogu da dovedu do postupanja koje je suprotno interesu drutva.]
- Nain glasanja
Glasanje na sjednici skuptine akcionara je putem glasakih listia ako akcionarsko drutvo ima
vie od 100 akcionara ili ako to zahtijevaju akcionari sa najmanje 10 % prisutnih ili zastupanih
akcija sa pravom glasa o odreenom pitanju. U suprotnom, moe da se vri javno dizanjem ruke
ili drugim javnim postupkom.
Nitavost i pobijanje odluka skuptine akcionara
Opti osnovi nitavosti i pobijanja
Odluka skuptine je nitava:

1. ako je donesena na skuptini koja nije sazvana na propisan nain
2. ako je u njenom donoenju uestvovao akcionar ije je pravo glasa trebalo biti iskljueno,
3. ako nije uvrtena u dnevni red na nain propisan lanom 275. ovog zakona,
4. ako se njenim sadrajem ini povreda propisa kojim se iskljuivo ili preteno tite interesi povjerilaca drutva
ili su doneseni radi zatite javnog interesa,
5. ako je suprotna moralu i
6. ako je pravosnanom presudom, donesenom po tubi za pobijanje odluke, proglaena nitavom.
POBIJANJE ODLUKA SKUPTINE AKCIONARA VRI SE PRED NADLENIM SUDOM:

1. ako je nitava,
2. ako odluka nije donesena na nain utvren ovim zakonom, osnivakim aktom ili
statutom,
3. ako je odluka suprotna zakonu, osnivakom aktu ili statutu i
4. u drugim sluajevima utvrenim ovim zakonom.
Tubu moe da podnese: svaki akcionar koji je na sjednici skuptine glasao protiv predmetne
odluke, kao i akcionar koji nije bio propisno pozvan na sjednicu skuptine ili je onemoguen na
drugi nain da bude na njoj. Tubu moe da podnese i lan upravnog odbora. Tuba za pobijanje
odluke skuptine akcionara ne spreava njenu registraciju, ali registarski sud moe odgoditi upis
ako to ocijeni kao opravdano.
UPRAVNI ODBOR I IZVRNI ODBOR
Zatvoreno akcionarsko drutvo ima direktora ili upravni odbor. Otvoreno akcionarsko
drutvo ima samo upravni odbor.
Statusna pitanja upravnog odbora
Broj lanova upravnog odbora otvorenog akcionarskog drutva utvruje se osnivakim aktom.
U otvorenom akcionarskom drutvu upravni odbor ima najmanje tri lana a najvie 15 lanova.
Broj lanova mora biti neparan.
lanove upravnog odbora akcionarskog drutva biraju akcionari:
- na godinjoj skuptini, i
- na bilo kojoj vanrednoj skuptini koja je sazvana radi tog izbora.
Kandidate za izbor lanova upravnog odbora predlau:
- postojei upravni odbor,
- akcionari ili
- komisija za imenovanje upravnog odbora, ako je formirana.
41

KUMULATIVNO GLASANJE: Pod kumulativnim glasanjem podrazumijeva se glasanje u
kome svaki akcionar ili punomonik sa pravom glasa, broj glasova kojim raspolae mnoi sa
brojem lanova upravnog odbora koji se biraju i moe sve te glasove dati jednom kandidatu ili ih
raspodijeliti bez ogranienja svim kandidatima.
Mandat i popunjavanje sastava
Mandat direktora ili lanova upravnog odbora akcionarskog drutva, ukljuujui i lanove koji se biraju za upranjeno
mjesta lana, traje najvie pet godina uz mogunost ponovnog izbora, ali moe da prestane na svakoj godinjoj
skuptini ako ne bude usvojen godinji izvjetaj o poslovanju.
Predsjednik upravnog odbora

Predsjednika upravnog odbora akcionarskog drutva bira izmeu svojih lanova upravni odbor
veinom od ukupnog broja glasova, ako osnivakim aktom ili statutom nije odreena druga
veina.
Upravni odbor akcionarskog drutva moe da razrijei i izabere novog predsjednika u bilo koje
vrijeme.
Predsjednik upravnog odbora akcionarskog drutva moe da ima prava i obaveze predsjednika
drutva ako je tako odreeno osnivakim aktom i statutom.
Predsjednik upravnog odbora akcionarskog drutva je generalni direktor drutva, saziva i
predsjedava sjednicama odbora i odgovoran je za voenje i uvanje zapisnika sa sjednica.
Nezavisni i neizvrni lanovi upravnog odbora
Otvorena akcionarska drutva ije su akcije uvrtene na slubeno berzansko trite moraju u
upravnom odboru imati veinu neizvrnih lanova upravnog odbora od kojih su najmanje dva
nezavisna lana.
Nezavisni lan upravnog odbora jeste lice koje samo ili sa lanovima porodice, u dvije prethodne
godine:
1. nije bilo zaposleno u drutvu,
2. nije isplatilo drutvu niti primilo od drutva isplate vee od 20.000 KM,
3. nije vlasnik vie od 10 % akcija ili udjela, direktno ili indirektno, u licu koje je isplatilo ili
primilo od drutva iznos vei 20.000 KM
4. ne posjeduje direktno ili indirektno (ukljuujui i druga sa njima povezana lica u smislu
ovog zakona) akcije drutva koje predstavljaju vie od 10 % osnovnog kapitala drutva,
5. nije bilo direktor drutva ili lan upravnog odbora
6. nije bilo nezavisni revizor drutva.
Neizvrni lan upravnog odbora je lice koje nije lan izvrnog odbora.
Djelokrug i nain rada upravnog odbora
Upravni odbor akcionarskog drutva nadlean je naroito za odluivanje o pitanjima koja se
odnose na:
1. upravljanje razvojem drutva i strategijom i nadziranjem izvrnih direktora i
administracije drutva,
2. utvrivanje ili odobravanje poslovnog plana drutva,
3. sazivanje sjednice skuptine akcionara i utvrivanje prijedloga dnevnog reda,
4. davanje i opozivanje prokure,
5. utvrivanje prijedloga odluka skuptine akcionara i kontrolu njihovog sprovoenja,
6. izdavanje akcija u okviru limita utvrenog osnivakim aktom i ovim zakonom,
7. izdavanje zamjenljivih obveznica, obveznica, varanata ili drugih hartija od vrijednosti, u
okviru limita predvienog osnivakim aktom i ovim zakonom,
8. izbor i razrjeenje izvrnih direktora
9. utvrivanje iznosa i dana dividende,
10. druga pitanja u skladu sa zakonom
42

Direktor i upravni odbor akcionarskog drutva odgovorni su za voenje poslovnih knjiga i
unutranji nadzor poslovanja, u skladu sa zakonom.
Sjednica upravnog odbora
Upravni odbor akcionarskog drutva odrava najmanje etiri redovne sjednice godinje, od kojih
jednu najkasnije 60 dana prije godinje skuptine akcionara. Pored redovnih sjednica, upravni
odbor akcionarskog drutva moe odravati i vanredne sjednice koje saziva predsjednik po
sopstvenoj inicijativi ili na zahtjev jedne treine lanova upravnog odbora. Pisani poziv za
sjednicu upravnog odbora akcionarskog drutva dostavlja se svim lanovima najkasnije deset
dana prije datuma odravanja vanredne sjednice, osim ako se sjednica zakazuje u hitnim
sluajevima utvrenim statutom kada taj rok moe biti i krai.
Komisije upravnog odbora
Radi uvida, istraivanja, davanja preporuka ili preduzimanja drugih radnji o pitanjima koja su u
djelokrugu upravnog odbora, upravni odbor otvorenog akcionarskog drutva ije su akcije
uvrtene na slubeno berzansko trite, obavezno formira dvije komisije koje imaju najmanje tri
lana:
1. komisija za imenovanja (predlae lica za lanove upravnog ili izvrnog odbora)
2. komisija za naknade (predlae politiku drutva u vezi sa naknadama upravnom i
izvrnom odboru i internim revizorima)
Kvorum i veina za donoenje odluka
Kvorum za rad i odluivanje upravnog odbora akcionarskog drutva ini veina od ukupnog
broja lanova odbora, ako osnivakim aktom ili statutom nije odreen vei broj. Smatra se da je
odluka upravnog odbora akcionarskog drutva donesena ako se za nju izjasni veina prisutnih
lanova. Odluke upravnog odbora unose se bez odgaanja u knjigu odluka.
Ako su glasovi upravnog odbora akcionarskog drutva pri odluivanju jednako podijeljeni,
odluujui je glas predsjednika.
IZVRNI ODBOR
Otvoreno akcionarsko drutvo ima izvrni odbor. Zatvoreno akcionarsko drutvo moe imati
izvrni odbor. Upravni odbor bira lanove izvrnog odbora. lanovi izvrnog odbora su izvrni
direktori.
Izvrni odbor bira se iz reda lica koja su lanovi upravnog odbora ili drugih lica, s tim da lanovi
ovog odbora ine manje od polovine lanova upravnog odbora.
Djelokrug izvrnog odbora ukljuuje sprovoenje odluka upravnog odbora akcionarskog drutva
i sva pitanja u vezi sa voenjem poslova i tekuim poslovima drutva, osim pitanja koja su u
nadlenosti upravnog odbora i skuptine akcionara.
lanove izvrnog odbora akcionarskog drutva moe razrijeiti upravni odbor drutva u bilo koje
vrijeme kada je to po ocjeni odbora u najboljem interesu drutva, s tim da takvo razrjeenje ne
moe povrijediti ugovorna prava razrijeenog lica.
Izvrni direktori i izvrni odbor
Akcionarsko drutvo moe imati jednog ili vie izvrnih direktora. Broj izvrnih direktora
odreuje se osnivakim aktom ili statutom drutva.
Izvrni direktori vode poslove drutva i zakonski su zastupnici drutva, osim ako je osnivakim
aktom ili statutom odreeno da samo pojedini izvrni direktori zastupaju drutvo.
Ako akcionarsko drutvo ima vie izvrnih direktora, upravni odbor izmeu jednog od njih
imenuje generalnog direktora. Izvrni direktori biraju se iz reda lica koja su lanovi upravnog
odbora ili drugih lica, s tim da izvrni direktori koji se biraju iz reda lanova upravnog odbora
ine manje od polovine lanova tog odbora.
U akcionarskom drutvu koje ima vie od dva izvrna direktora, formira se izvrni odbor.
43

Generalni direktor i zastupanje drutva
Generalnog direktora akcionarskog drutva bira upravni odbor. Generalni direktor akcionarskog
drutva je predsjednik izvrnog odbora. Generalni direktor akcionarskog drutva saziva sjednice
izvrnog odbora i predsjedava njima, organizuje njegov rad i stara se o voenju zapisnika sa tih
sjednica. Generalni direktor zastupa akcionarsko drutvo nakon upisa u sudski registar, bez
posebne punomoi. Akcionarsko drutvo pored generalnog direktora mogu zastupati i drugi
lanovi upravnog odbora, odnosno izvrnog odbora ako je tako odreeno osnivakim aktom
drutva.
Statusna odgovornost lanova upravnog odbora i lanova izvrnog odbora
lan upravnog odbora i lan izvrnog odbora akcionarskog drutva moe u svako doba podnijeti
ostavku davanjem pisanog obavjetenja upravnom odboru ili predsjedniku tog odbora.
Ostavkom prestaje lanstvo u upravnom odboru. Za prestanak lanstva po ovom osnovu nije
potrebna posebna odluka organa drutva. Ostavka se moe opozvati samo uz saglasnost
upravnog odbora akcionarskog drutva.
lan upravnog odbora akcionarskog drutva moe biti razrijeen odlukom skuptine
akcionara, sa navoenjem razloga ili bez njega, ako akcionari smatraju da je to u najboljem
interesu drutva. Razrjeenje lana upravnog odbora ima pravno dejstvo ako ga odobri najmanje
veina glasova akcija sa pravom glasa za izbor lana upravnog odbora na skuptini akcionara.
Imovinska odgovornost lana upravnog odbora i lana izvrnog odbora
lanovi upravnog odbora akcionarskog drutva i lanovi izvrnog odbora akcionarskog drutva
naroito su odgovorni drutvu za tetu prouzrokovanu povredom svojih dunosti, ako su
povredom zakona:
1. vratili ulog akcionaru,
2. platili kamate ili dividende akcionaru,
3. prouzrokovali da drutvo upisuje, daje u zalog, stie i ponitava sopstvene akcije ili
povlai i ponitava akcije,
4. odobrili zajam ili kredit,
5. izvrili plaanje u vrijeme likvidacije drutva,
6. prouzrokovali da drutvo nakon odluke o prestanku vodi poslove, osim poslova koji su
nuni za likvidaciju ili steaj drutva i
Povredom ovih dunosti stie se osnov za razrjeenje lanova upravnog odbora akcionarskog
drutva i lanova izvrnog odbora drutva.
NADZOR
Interna revizija i odbor za reviziju (l. 320)
Osnivakim aktom ili statutom otvorenog akcionarskog drutva moe se odrediti, a kod
otvorenog akcionarskog drutva ije su akcije uvrtene na slubeno berzansko trite, mora se
odrediti da drutvo ima internu reviziju i odbor za reviziju.
Osnivakim aktom ili statutom zatvorenog akcionarskog drutva moe se odrediti da drutvo ima
internog revizora ili odbor za reviziju.
Broj lanova odbora za reviziju i status internog revizora
Odbor za reviziju ima najmanje tri lana. Broj lanova odbora za reviziju mora biti neparan.
Poslove interne revizije vri interni revizor kao fiziko lice.
Odbor za reviziju akcionarskog drutva:
1. donosi plan rada interne revizije,
2. razmatra izvjetaje interne revizije i daje preporuke po izvjetajima o reviziji,
3. izvjetava upravni odbor o realizaciji preporuka po izvjetajima o reviziji,
44

4. izvjetava skuptinu akcionara drutva o raunovodstvu, izvjetajima i finansijskom
poslovanju drutva i njegovih povezanih drutava,
5. izjanjava se o prijedlogu odluke o raspodjeli dobiti koju usvaja skuptina,
6. izvjetava o usklaenosti poslovanja drutva sa zakonskim i drugim regulatornim
zahtjevima i
7. predlae skuptini izbor
nezavisnog revizora, ako drutvo ima obavezu revizije
finansijskih izvjetaja.
Nezavisni revizor
Otvoreno akcionarsko drutvo ima nezavisnog revizora iji su poloaj i ovlaenja utvreni
zakonom kojim se ureuje raunovodstvo i revizija.
Nezavisni revizor otvorenog akcionarskog drutva bira se na redovnoj godinjoj skuptini
akcionara tekue godine za reviziju finansijskih izvjetaja za narednu poslovnu godinu.
Nezavisni revizor akcionarskog drutva moe biti biran na period odreen u skladu sa zakonom
kojim se ureuje raunovodstvo i revizija.
Struni povjerenik
Na prijedlog manjinskih akcionara akcionarskog drutva koji raspolau sa najmanje 20 %
osnovnog kapitala drutva, skuptina akcionara moe da izabere strunog povjerenika radi
pregleda finansijskih izvjetaja kao i poslovnih knjiga drutva u posljednje tri godine.
Ovlaenja strunog povjerenika:
ispitivanje finansijskih izvetaja i poslovnih knjiga u poslednje tri godine
podnoenje izvetaja o posebnoj reviziji i mogunost sazivanja vanredne skuptine i
pokretanja odgovornosti
mogunost solidarne imovinske odgovornosti drutvu akcionara koji su pokrenuli
postupak ako se utvrdi ispravnost izvetaja i knjiga, ako su delovali zlonamerno ili
krajnjom nepanjom
PRESTANAK AKCIONARSKOG DRUTVA
Razlozi za prestanak
Akcionarsko dutvo prestaje:
- istekom vremena za koje je osnovano,
- pravnosnanom odlukom skuptine akcionara koja se donosi kvalifikovanom veinom,
- pravnosnanom odlukom nadlenog suda kojom se odreuje brisanje drutva po slubenoj
dunosti,
- odlukom steajnog suda o otvaranju i zakljuenju steajnog postupka kojom se odbija
otvaranje glavnog steajnog postupka zbog nemogunosti da se iz steajne mase pokriju
trokovi steajnog postupka,
- steajem, i
- u drugim sluajevima utvrenim zakonom i osnivakim aktom drutva
Prestanak drutva i druge mjere suda po zahtjevu manjinskih akcionara
Po zahtjevu manjinskih akcionara koji u akcionarskom drutvu posjeduju najmanje 20 % akcija osnovnog kapitala
drutva nadleni sud moe naloiti prestanak drutva ili druge mjere, ako:
lanovi upravnog odbora drutva ne mogu da vode poslove drutva, zbog podjele ili drugih razloga, a
akcionari drutva ne mogu da prekinu blokadu, tako da se poslovi drutva ne mogu vie voditi u interesu
akcionara drutva,
su akcionari blokirani u odluivanju i na najmanje dvije uzastopne godinje skuptine ne uspiju da izaberu
lanove upravnog odbora drutva, tako da se poslovi drutva ne mogu voditi u interesu drutva,
lanovi upravnog odbora drutva, kao i lanovi drugih organa drutva djeluju protivzakonito ili nepoteno
prema akcionarima koji podnose takav zahtjev i
se imovina drutva rasipa i umanjuje.
45

Ako sud ne pokrene postupak prestanka drutva moe naloiti jednu ili vie mjera, a naroito:
razrjeenje bilo kog lana upravnog odbora ili izvrnog odbora,
izbor lana upravnog odbora ili izvrnog odbora drutva,
imenovanje privremenog zastupnika drutva,
nezavisnu reviziju raunovodstvenih izvjetaja drutva i popis imovine drutva,
plaanje dividende,
kupovinu akcija manjinskih akcionara koji su podnijeli zahtjev za kupovinu od drutva po vrijednosti koju je
utvrdio sud na osnovu nalaza nezavisnog procjenjivaa, i
naknadu tete bilo kom licu kome je prouzrokovana.
PREUZIMANJE AKCIONARSKIH DRUTAVA

Sutina Zakona o preuzimanju akcionarskih drutava je obaveza svih lica (fizikih ili pravnih) da
ukoliko posjeduju 25% akcija sa pravom glasa (obine akcije) nekog drutva koje se zove CILJNO
DRUTVO, mora svako dalje sticanje akcija ciljnog drutva provesti po zakonom utvrdjenoj
proceduri.
Ova procedura se odnosi samo na akcionarska drutva otvorenog tipa, zato to se akcije takvih
drutava kotiraju na berzi pa je njihovo sticanje mogue od strane svih zainteresovanih lica, a da
pri tome i takva lica nemaju potrebu da trae eventualnu saglasnost kako drutva, tako i
akcionara ukoliko se akcije nadju u prodajui.
Postupak
- Svako lice koje ima u svom vlasnitvu najmanje 25% akcija sa pravom glasa ciljnog drutva
(znaajno uee), ukoliko namjerava sticati jo vie akcija i to sve do 75% ukupno emitovanih
akcija ciljnog drutva, mora takvu namjeru saoptiti preko SREDSTAVA JAVNOG
INFORMISANJA i o tome obavijestiti KOMISIJU ZA HARTIJE OD VRIJEDNOSTI.
- Komisija za hartije od vrijednosti je ovlaeni organ koji izdaje DOZVOLU za postupak
preuzimanja, a bez te dozvole postupak preuzimanja se ne moe psprovesti.
- Nakon toga, PREUZIMALAC ima obavezu da u dnevnim novinama koje izlaze na teritoriji RS
kao i u Sl. Glasniku RS objavi JAVNU PONUDU za preuzimanje akcija sa pravom glasa ciljnog
drutva. U toj ponudi, preuzimalac odnosno ponudilac nudi svim akcionarima mogunost
otkupa akcija sa pravom glasa uz naknadu cijene akcije. Ta ponuda vrijedi 30 dana od dana
objavljivanja. U tom roku akcionari imaju pravo da svoje akcije ponude ponudiocu, ili da ve
ponudjene akcije povuku do isteka roka ponude.
- Ponudilac se obavezuje da e otkupiti samo akcije sa pravom iglasa i koje nisu optereene, a isto
tako njegova ponuda vai pod uslovom da se prijavi dovoljan broj akcionara kako bi on mogao da
stekne veinsko uee (vie od 50% emitovanih akcija s pravom glasa)
- U svrhu plaanja ponudilac mora da obezbjedi potrebna novana sredstva bilo iz: a) vlastitih
izvora, b) kredita, c) pribavljanjem bankarske garancije.
- Ponudja je duan da otvori raun kod nadlene banke sa kojeg e se te akcije plaati i da
obezbijedi komisiji uvid u taj raun.
- Obavezan je i sa Centralnom registru hatrija od vrijednosti da zakljui ugovor opo kome e
Centralni registar biti DEPOZITAR akcija kod kojeg e u svrhu preuzimanja akcionari prenositi
na ponudjaa.
Uprava
O uslovima preuzimanja mora se izjaniti uprava ciljnog preduzeaa, tj. da li takvo pruzimanje
ima povoljne efekte na drutvo i na interese akcionara. Ako se uprava pozitivno izjasni - onda se
radi o prijateljskom preuzimanju, a u suprotnom e se raditi o neprijateljskom preuzimanju, a to
je negativna preporuka za ponudioca.
Uprava NE MOE da zabrani ponudjau da sprovede postupakpreuzimanja, ali u sluaju
neprijateljskog preuzimanja ona moe da preuzme odredjene mjere koje e faktiki sprijeiti
odnosno odvratiti preuzimaoca da zavri zapoeto preuzimanje. Uprava moe:
46

1. ukoliko ima ovlaenje skuptine koje je ranije dato - donijeti odluku o emisiji novih
akcija velike vrijednosti to e relatizovati ponudjeno uee u kapitalu drutva, a akcije iz
te emisije ponuditi akcionarima po bagatelnim cijenama.
2. pozvati neko tree lice da ono uini kontraponudu za preuzimanje, i dr. mjere
Kontraponuda
U toku vaenja ponude, mogu se pojaviti i druga lica koja e javno objaviti svoje ponude za
preuzimanje. U tim ponudama e se, naravno, nuditi vea cijena za akcije ciljnog drutva pa se
stoga prvobitnom ponudjau omoguava da saini novu ponudu kako bi odgovorio na ponude
konkurenta. Ako se to dogodi, onda se rok prvobitne ponude produava za 14 dana.
Akcionari koji pristanu na uslove iz ponude, dae nalog da se akcije s njihovog rauna u
Centralnom registru hartija od vrijednosti prenesu na depo raun preuzimaoca.
S druge strane, preuzimalac ima obavezu da u roku od 14 dana od dana prestanka vaenja
ponude isplati obeani iznos po akciji svakom akcionaru koji je svoje akcije ustupio
preuzimaocu.
Ukoliko se ne javi dovoljan broj akcionara, preuzimanje nije uspjelo, tako da se akcije vraaju na
raun akcionara. U suprotnom, preuzimalac ima obavezu da objavi koliko je akcija stekao i pod
kojim uslovima, ime se procedura zavrava. O tome e obavijestiti komisiju za hartije od
vrijednosti koja nadzire itav proces, a u sluaju nepravilnosti moe donijeti rjeenje o obustavi
postupka.
Ukoliko preuzimalac stekne najmanje 75% akcija s pravom glasa ciljnog preduzea, akcionari s
pravom glasa ciljnog preduzea imaju pravo zahtijevati od preuzimaoca u roku od 6 mjeseci od
zavretka procedure preuzimanja da im preuzimalac otkupi akcije pod istim uslovima pod
kojima je to uinio u proceduri preuzimanja. Dakle radi se o onim akcionarima koji svoje akcije
nisu ponudili na otkup u proceduri preuzimanja.
Ukoliko preuzimalac stekne najmanje 90% akcija ciljnog preduzea, onda zakon daje pravo
preuzimaocu da bez uea uprave ciljnog drutva otkupi i preostalih 10% akcija.
47

ZADRUGE
Zadruga je oblik organizovanja fizikih lica - zadrugara u kojoj oni ostvaruju svoje ekonomske,
socijalne i kulturne interese. Oni to ine poslovanjem na zadrunim principima dobrovoljnosti,
solidarnosti, demokratinosti, ekonomskog uea, jednakog prava upravljanja, samostalnosti,
meuzadrune saradnje.
Zadruga je privredni subjekt, ima svojstvo pravnog lica a stie ga upisom u registar privrednih
subjekata. Ona ima svoju firmu (poslovno ime), djelatnost, sedite, organe, opte akte. Zadruga
je posebna pravna forma privrednog subjekta, koja se ne moe organizovati kao privredno
drutvo ili drugi oblik organizovanja niti se moe pripojiti ili spojiti s privrednim drutvom ili
drugim pravnim licem koje nije zadruga.
VRSTE
Zadruge se, u pravnoj literaturi, dele prema razliitim kriterijumima; meutim, najea je
podjela prema djelatnosti koju obavljaju. Prema ovom kriterijumu postoje zemljoradnike,
stambene, potroake, zanatske, zdrastvene, omladinske, studentske i uenike, i druge zadruge.
Prema nainu sticanja sredstava sa udjelima i sa lanarinom zadrugara; prema cilju osnivanja
profitne i neprofitne; zavisno od odgovornosti zadrugara sa ogranienom ili neogranienom
odgovornosti zadrugara.
OSNIVANJE
Osnivai zadruge su fizika lica. Izuzetak se odnosi na uenike zadruge koje osnivaju pravna lica
(kole, domovi uenika), jer uenici nemaju potpunu poslovnu sposobnost i tedno kreditne
zadruge koje mogu osnivati pored fizikih lica i pravna lica.
Bitan uslov za osnivanje i postojanje zadruga tie se broja i svojstava osnivaa tj. zadrugara, to
zavisi od vrste zaduge. Tako, zemljoradniku, potroaku, zdravstvenu, studentsku zadrugu
mogu osnovati minimalno 10 zadrugara, a stambenu zadrugu minimalno 30 fizikih lica.
Zadrugom upravljaju zadrugari. U upravljanju zadrugom zadrugari imaju jednako pravo glasa
(jedan zadrugar jedan glas).
Organi zadruge su: skuptina, upravni odbor, nadzorni odbor i direktor.
lanovi upravnog odbora, direktor zadruge i lanovi nadzornog odbora biraju se na vrijeme
odreeno zadrunim pravilima, koje ne moe biti due od pet godina, uz mogunost ponovnog
izbora.
Status zadrugara prestaje: istupanjem, iskljuenjem, smru zadrugara, prestankom zadruge.
PRESTANAK ZADRUGE. Do prestanka moe doi: odlukom skuptine (dvotreinska veina),
statusnim promjenama, smanjenjem broja lanova ispod zakonskog minimuma, odlukom suda,
steajem, istekom vremena na koje je osnovana, i prestankom prirodnih i drugih uslova za
obavljanje djelatnosti zadruge.
48

DOBROVOLJNA LIKVIDACIJA
Dobrovoljna likvidacija privrednog drutva sprovodi se kada drutvo ima dovoljno finansijskih
sredstava za pokrie svih svojih obaveza, a naroito:
a) ako prestanu da postoje prirodni i drugi uslovi za obavljanje djelatnosti,
b) istekom vremena za koje je osnovano i
v) ako tako odlue ortaci, lanovi ili akcionari.
Likvidacija privrednog drutva sprovodi se odlukom ortaka, lanova ili akcionara, i to:
1. u sluaju ortakog drutva, jednoglasnom odlukom svih ortaka, ako osnivakim aktom
drutva nije odreeno odluivanje veinom glasova,
2. u sluaju komanditnog drutva, jednoglasnom odlukom svih komplementara, ako
osnivakim aktom drutva nije odreeno odluivanje veinom glasova,
3. u sluaju drutva s ogranienom odgovornou, odlukom koju donosi skuptina lanova
drutva
4. u sluaju akcionarskog drutva, odlukom koju donosi skuptina akcionara drutva,
kvalifikovanom veinom.
STATUS DRUTVA I LIKVIDACIONI UPRAVNIK
Privredno drutvo ne moe preduzimati nove poslove, ve samo poslove u vezi sa sprovoenjem
likvidacionog postupka kao to su prodaja imovine, plaanje povjerilaca, naplata potraivanja i
druge poslove nune za likvidaciju drutva.
U postupku likvidacije privrednog drutva ne plaaju se dividende niti se imovina drutva
raspodjeljuje ortacima, lanovima ili akcionarima prije plaanja svih potraivanja povjerilaca.
Likvidacioni upravnici
Lice ili lica koja imaju ovlaenja u postupku likvidacije privrednog drutva zovu se likvidacioni
upravnici.
Poslovi likvidacionog upravnika:
Likvidacioni upravnik privrednog drutva: 1. zavrava tekue poslovanje drutva, 2. naplauje
potraivanja, 3. izmiruje obaveze i 4. unovava imovinu drutva.
Likvidacioni upravnik privrednog drutva sastavlja bilans stanja najkasnije 60 dana po
otvaranju postupka likvidacije (poetni likvidacioni bilans stanja) i podnosi ga ortacima ili
komplementarima, ili skuptini lanova ili akcionara na usvajanje. U bilansu stanja navodi se
stanje aktive i pasive drutva, neophodne radnje za sprovoenje likvidacije i vrijeme potrebno za
zavretak likvidacije.
Ako likvidacioni upravnik utvrdi da imovina privrednog drutva nije dovoljna za to da se
podmire sva potraivanja povjerilaca, duan je da odmah obustavi postupak likvidacije i
pokrene postupak steaja.
49

STEAJ
POJAM I OSNOVI STEAJA
Steaj je institut kolektivnog namirenja povjerilaca prodajom cjelokupne imovine steajnog
dunika, ime on prestaje da postoji kao pravni subjekt. Steaj se sprovodi nad steajnim
dunikom/subjektom steaja koji je nesposoban za plaanje (insolventnost).
Steajni dunik je plateno nesposoban ukoliko nije u stanju izvravati svoje dospjele i
potraivane obaveze plaanja. Smatra se da je steajni dunik plateno nesposoban ako 60 dana
neprekidno ne izmiruje svoje dospjele novane obaveze. Steajni postupak se moe otvoriti i
zbog prijetee platene nesposobnosti. Ona postoji ako steajni dunik prema
predvianjima u vremenu dospjelosti nee biti u stanju da ispuni postojee obaveze plaanja.
Steajni postupak sprovodi stvarno nadleni sud na ijem se podruju nalazi sjedite ili
prebivalite steajnog dunika.
STRANKE I DRUGI UESNICI U POSTUPKU STEAJA
Uesnici u steajnom postupku su steajni dunik (moe biti svaki privredni subjekt. Moe se
otvoriti i nad imovinom pravnih lica javnog prava izuzev nad imovinom RS, optina, javnih
fondova. Moe se sprovesti i nad imovinom dunika pojedinca - komplementara u komanditnom
drutvu, ili osnivaa ortakog drutva); steajni povjerilac (lice koje na dan pokretanja
steajnog postupka ima neobezbeeno potraivanje prema steajnom duniku, a svojstvo stranke
u steajnom postupku stie od dana kada je prijava njegovog potraivanja primljena u steajnom
sudu); u steajnom postupku mogu da uestvuju i tzv. trea lica (solidarni dunici, jemci i sl.).
ORGANI STEAJNOG POSTUPKA
Organi steajnog postupka su: steajni sudija, privremeni steajni upravnik, steajni upravnik,
skuptina povjerilaca, privremeni odbor povjerilaca i odbor povjerilaca.
Steajni sudija vodi i upravlja steajnim postupkom od podnoenja predloga za otvaranje do
zavretka steajnog postupka; imenuje vjetaka u steajnom postupku, privremenog steajnog
upravnika, lanove privremenog odbora povjerilaca i steajnog upravnika i vri pravni nadzor
nad radom privremenog steajnog upravnika i steajnog upravnika u skladu sa zakonom.
Steajni upravnik mora ispunjavati zakonom propisane uslove za obavljanje ove dunosti i da
se nalazi na listi steajnih upravnika. On je ovlaten i obavezan bez odlaganja ui u posjed
imovine koja spada u steajnu masu, upravljati njome, po mogunosti nastaviti poslovanje do
izvjetajnog roita, ako to ne teti steajne povjerioce, i unoviti je u skladu sa odlukom
skuptine poverilaca. Steajni upravnik je obavezan odmah izvriti detaljan popis steajne mase i
isti predati steajnom sudiji najkasnije u roku od 45 dana od dana imenovanja. Steajni upravnik
je duan sastaviti popis svih povjerilaca steajnog dunika za koje je saznao i do kojih je doao iz
knjiga i poslovne dokumentacije steajnog dunika. Steajni upravnik je duan voditi poslovne
knjige, naroito sainiti poetni bilans na osnovu inventarisanja prema stanju na dan otvaranja
postupka, kao i podnijeti potrebne izvjetaje nadlenim organima.
Skuptina povjerilaca
Steajni sudija saziva skuptinu povjerilaca. Sazivanje prve skuptine povjerilaca vri se u okviru
odluke o otvaranju steajnog postupka. Dalje skuptine povjerilaca se moraju sazvati ako to
zatrai steajni upravnik, odbor povjerilaca ili najmanje pet povjerilaca koji zajedno zastupaju
najmanje petinu prijavljenih iznosa potraivanja.
Pravo glasa u skuptini povjerilaca imaju povjerioci koji su prijavili svoja potraivanja, a koje nije
osporio steajni upravnik ili koji od povjerilaca sa pravom glasa. Povjerioci niih isplatnih redova
nemaju pravo glasa. Pravo glasa razlunih povjerilaca je ogranieno na iznos sa kojim se oni
pojavljuju kao steajni povjerioci.
50

Skuptinom povjerilaca rukovodi steajni sudija. Odluke se donose apsolutnom veinom
prisutnih povjerilaca, s tim da suma iznosa potraivanja povjerilaca koji su glasali za odluku
mora biti vea od polovine sume iznosa potraivanja prisutnih povjerilaca.
Odbor povjerilaca
Skuptina povjerilaca moe iz kruga povjerilaca izabrati odbor povjerilaca. Radi zatite interesa
povjerilaca steajni sudija moe do izbora odbora povjerilaca, ukoliko je potrebno, postaviti
privremeni odbor povjerilaca. lanove privremenog odbora skuptina povjerilaca moe
promijeniti. U odboru povjerilaca moraju biti zastupljene sljedee grupe povjerilaca:
1. steajni povjerioci sa najviim potraivanjima,
2. steajni povjerioci sa malim potraivanjima,
3. predstavnici radnika steajnog dunika i
4. razluni povjerioci.
Za lanove odbora mogu biti postavljene i osobe koje nisu povjerioci ako bi svojim strunim
znanjem mogle doprinijeti radu odbora.
Odbor povjerilaca je duan podravati i nadzirati steajnog upravnika u njegovom poslovodstvu.
Odbor ima pravo zahtijevati od steajnog upravnika podnoenje izvjetaja i polaganje rauna,
kao i pravo da vri neposredne kontrole. Odbor povjerilaca se sstoji od neparnog broja lanova
koji nije vei od sedam.
lanovi odbora povjerilaca na prvoj sjednici biraju predsjednika.
Steajni sudija i steajni upravnik mogu prisustvovati sjednicama odbora povjerilaca. Odbor
povjerilaca je duan da pozove steajnog sudiju na svoje sjednice. Odbor povjerilaca moe da
odlui da odri sjednicu odbora povjerilaca bez prisustva steajnog upravnika.
Odbor povjerilaca moe odrati sjednicu ako je prisutna veina ukupnog broja lanova odbora.
Odluke se donose veinom glasova prisutnih lanova, a ako su glasovi podijeljeni, odluuje
steajni sudija.
RAZLOZI OTVARANJA STEAJNOG POSTUPKA:
- Platena nesposobnost
- Prijetea platena nesposobnost
STEAJNI POSTUPAK
Steajni postupak se pokree pismenim prijedlogom. Za podnoenje prijedloga su ovlateni
steajni dunik i svaki onaj povjerilac koji ima pravni interes za sprovoenje steajnog postupka.
Ukoliko je steajni dunik pravno lice, organ ovlaten za zastupanje je u sluaju nastupanja
platene nesposobnosti duan bez odlaganja podnijeti prijedlog za otvaranje steajnog postupka.
Prijedlog se mora podnijeti u roku od 30 dana od dana nastupanja platene nesposobnosti.
Organ ovlaten za zastupanje duan je pravnom licu nadoknaditi umanjenje imovine
prouzrokovano njegovim pravnim radnjama poduzetim nakon nastupanja platene
nesposobnosti, osim ako dokae da je pravna radnja preduzeta s panjom dobrog privrednika.
Sud je obavezan da prijedlog razmotri u roku od 15 dana od dana njegovog prijema. Neuredan
prijedlog kao i prijedlog bez potrebne dokumentacije sud e vratiti predlagau i naloiti mu da
prijedlog uredi i nedostatke otkloni u roku od 15 dana.
Prethodni steajni postupak
Na osnovu prijedloga za pokretanje steajnog postupka, steajni sudija u pravilu donosi rjeenje
o pokretanju prethodnog postupka za utvrivanje uslova za otvaranje steajnog postupka. Ovim
rjeenjem steani sudija imenuje privremenog steajnog upravnika koji je duan utvrditi da li
postoje razlozi i uslovi za otvaranje i voenje steajnog postupka. Ako prijedlog podnosi steajni
povjerilac, on je obavezan da uplati predujam u iznosu koji odredi steajni sudija za pokrie
trokova prethodnog postupka. Ako povjerilac ne uplati predujam u roku od 15 dana, steajni
sudija e rjeenjem odbaciti prijedlog.
Steajni sudija moe rjeenjem odrediti mjere radi obezbjeenja budue steajne mase, a
takoe ih i ukinuti. Steajni sudija moe postaviti i privremenog steajnog upravnika ukoliko
51

poslovanje jo nije obustavljeno. Privremeni steajni upravnik je duan: 1) obezbijediti imovinu
steajnog dunika i starati se o njoj, 2) ispitati da li e imovina steajnog dunika pokriti trokove
postupka, 3)da li postoji razlog za otvaranje steajnog postupka i 4) podnijeti izvjetaj o svojim
nalazima sudu u roku od 30 dana od svog imenovanja.
Otvaranjem steajnog postupka prava i obaveze privremenog steajnog upravnika prelaze na
steajnog upravnika.
Direktno otvaranje steajnog postupka
Steajni sudija moe da odlui da otvori steajni postupak bez izvrenja prethodnog postupka i
bez istraivanja razloga za otvaranje steajnog postupka ako je prijedlog za otvaranje podnio
likvidacioni upravnik.
Steajni postupak moe se otvoriti direktno ako je prijedlog za otvaranje postupka podnio
povjerilac koji ima pravosnano rjeenje o izvrenju i ako je to rjeenje neizmireno ve 60 dana.
U tom sluaju steajni sudija prihvata kao pretpostavku da je postojanje obaveze dunika i
nemogunost dunika da plaa dokazana.
Otvaranje steajnog postupka
Steajni sudija e donijeti odluku o otvaranju steajnog postupka ili odbiti prijedlog za otvaranje
steajnog postupka u roku od tri dana od zakljuenja sudskog roita. Steajni sudija otvara
steajni postupak nad imovinom steajnog dunika 1) ako je prijedlog doputen, 2) ako postoji
steajni razlog i 3) ako e imovina steajnog dunika prema predvianju biti dovoljna da pokrije
trokove postupka. Ukoliko imovina steajnog dunika ne pokriva trokove postupka, a prijedlog
je doputen i osnovan, steajni sudija moe otvoriti postupak ako zainteresovano lice predujmi
dovoljan novani iznos. Predujam se ukljuuje u obavezu steajne mase. Ako se steajni
postupak otvori, steajni sudija imenuje steajnog upravnika.
U rjeenju o otvaranju steajnog postupka pozivaju se povjerioci da u roku od 30 dana prijave
kod steajnog suda svoja potraivanja. U rjeenju o otvaranju steajnog postupka pozivaju se
povjerioci da steajnog upravnika u roku od 30 dana obavijeste koja prava osiguranja potrauju
na predmetima imovine steajnog dunika.
U rjeenju za otvaranje steajnog postupka steajni sudija odreuje roita za:
1. Skuptinu povjerilaca, na kojoj se na osnovu izvjetaja steajnog upravnika odluuje o
daljem toku steajnog postupka (izvjetajno roite).
2. Skuptinu povjerilaca na kojoj se isputuju prijavljena potraivanja (roite za
ispitivanje). Period izmeu isteka roka za prijave i roita za ispitivanje treba da iznosi
najmanje osam dana, a najvie 30 dana.
Pravne posledice pokretanja steajnog postupka
Pravne posledice pokretanja steajnog postupka nastupaju, po pravilu, danom isticanja oglasa o pokretanju steajnog
postupka na oglasnoj tabli suda.
Pravne posledice pokretanja steajnog dunika su viestruke i razvrstavaju se u: posledice po steajnog dunika,
posledice na potraivanja, procesnopravne posledice, posledice na pravne poslove.
Posledice pokretanja steajnog postupka po status steajnog dunika, organa i zaposlenih steajnog dunika su
viestruke: prestaje poslovna sposobnost i ograniava se pravna sposobnost steajnog dunika; pravni posao
raspolaganja stvarima i pravima koja ulaze u steajnu masu, koji je steajni dunik zakljuio posle pokretanja
steajnog postupka, ne proizvodi pravno dejstvo, osim u sluaju raspolaganja za koja vae opta pravila pouzdanja u
javne knjige, a druga strana ima pravo da zahtjeva vraanje protivinidbe iz steajne mase kao steajni poverilac;
punomoja koja je dao steajni dunik, a koja se odnose na imovinu koja ulazi u steajnu masu, prestaju pokretanjem
steajnog postupka; prestaju prava direktora, zastupnika i punomonika, kao i organa upravljanja i nadzornih organa
steajnog dunika i ta prava prelaze na steajnog upravnika; pokretanje steajnog postupka je razlog za otkaz ugovora
o radu koji je steajni dunik zakljuio sa zaposlenima a steajni upravnik odluuje o otkazu ugovora o radu i moe,
pored zaposlenih kojima nije dat otkaz ugovora o radu, da zaposli potreban broj lica radi okonanja zapoetih poslova
ili radi voenja steajnog postupka uz saglasnost steajnog sudije; uz poslovno ime steajnog dunika, pri
potpisivanju, dodaje se oznaka "u steaju", sa naznaenjem novog rauna preko kojeg se vri poslovanje steajnog
dunika; otvara se novi raun preko kojeg e se vriti poslovanje steajnog dunika a gase se svi dotadanji rauni
steajnog dunika; prestaju prava lica koja su bila ovlaena da raspolau sredstvima sa rauna steajnog dunika; i dr.
Posledice pokretanja steajnog postupka na potraivanja, takoe, su viestruke: prvo, danom pokretanja steajnog
postupka, sva potraivanja poverilaca prema steajnom duniku, koja nisu dospela, smatraju se dospelim; drugo,
nenovana potraivanja konvertuju se u novana; tree, potraivanja prema steajnom duniku koja imaju za predmet
52

povremena davanja, postaju jednokratna (novana) potraivanja; etvrto, za neobezbeena potraivanja,
obraunavanje ugovorenih kamata prestaje danom podnoenja predloga za pokretanje steajnog postupka, a za
obezbeena potraivanja obraunava se kamata, ako je ugovorena, ali samo do visine vrijednosti imovine koja slui za
obezbeenje potraivanja; peto, prijavljivanjem potraivanja prekida se zastarelost potraivanja koje postoji prema
steajnom duniku, dok se zastarelost potraivanja steajnog dunika prema njegovim dunicima prekida danom
pokretanja steajnog postupka (ne tee godinu dana); i dr. (potraivanja pod odlonim uslovom namiruju se iz
steajne mase ako odloni uslov nastupi do pravosnanosti reenja o glavnoj diobi steajne mase, a ukoliko odloni
uslov ne nastupi do tada, gase se, a sredstva se rasporeuju na ostale poverioce, srazmjerno visini njihovih
potraivanja. Potraivanja vezana za raskidni uslov namiruju se ako poverioci takvih potraivanja prue obezbeenje
da e vratiti primljeno ako nastupi raskidni uslov, do pravnosnanosti reenja o konanoj diobi steajne mase).
Steajni upravnik, u ime i za raun steajnog dunika, preuzima parnice o imovini koja ulazi u steajnu masu koje su
postojale na dan pokretanja steajnog postupka. Od dana pokretanja steajnog postupka ne moe se protiv steajnog
dunika, odnosno nad njegovom imovinom, odrediti i sprovesti prinudno izvrenje, niti bilo koja mera postupka
izvrenja u cilju namirenja potraivanja, dok se postupci koji su u toku prekidaju (izuzetno, dozvoljena su izvrenja
koja se odnose na trokove steajnog postupka). Ova zabrana moe biti ukinuta ili izmjenjena pod uslovima koji vae
za ukidanje ili izmjenu mera obezbeenja za razlune poverioce (procesnopravne posledice).
Pobijanje radnji steajnog dunika: Pobijati se moe pravna radnja koja je dala ili
omoguila steajnom povjeriocu osiguranje ili namirenje: 1. ako je preduzeta u posljednjih est
mjeseci prije podnoenja prijedloga za otvaranje steajnog postupka, ako je u vrijeme radnje
steajni dunik bio plateno nesposoban ili ako je povjerilac u to vrijeme znao za platenu
nesposobnost ili to iz grube nepanje nije znao, ili 2. ako je preduzeta nakon podnoenja
prijedloga za otvaranje steajnog postupka i ako je povjerilac u vrijeme radnje znao za platenu
nesposbnost ili za prijedlog za otvaranje steajnog postupka ili to iz grube nepanje nije znao.
STEAJNA MASA
Steajna masa je celokupna imovina steajnog dunika u zemlji i inostranstvu na dan pokretanja
steajnog postupka, kao i imovina koju steajni dunik stekne tokom steajnog postupka.
Steajna masa formira se unovavanjem imovine steajnog dunika.
Steajna masa slui: 1) namirenju trokova steajnog postupka, 2) povjerilaca koji u vrijeme
otvaranja steajnog postupka imaju osnovan imovinski zahtjev prema steajnom duniku
(steajni povjerioci), kao i 3) povjerilaca koji u toku otvorenog steajnog postupka steknu pravo
potraivanja prema masi (povjerioci mase).
POVJERIOCI STEAJNE MASE (Zakon o steajnom postupku RS)
Iz steajne mase se prije steajnih povjerilaca namiruju trokovi steajnog postupka i dugovi
steajne mase.
Trokovi steajnog postupka su: 1. sudski trokovi steajnog postupka, 2. nagade i izdaci
vjetaka, privremenog upravnika, steajnog upravnika i lanova privremenog odbora povjerilaca,
3. drugi trokovi steajnog postupka.
Dugovi steajne mase su obaveze: 1. koje budu zasnovane radnjama steajnog upravnika koje ne
spadaju u trokove steajnog postupka, 2. iz dvostraoobavezujuih ugovora, 3. iz neosnovanog
bogaenja steajne mase.
STEAJNI POVJERIOCI SE MOGU PODIJELITI U TRI ISPLATNA REDA:
Vii isplatni red - povjerioci ija potraivanja potiu iz prethodnog steajnog postupka. Tu
spadaju i zaposleni steajnog dunika s potraivanjima iz radnog odnosa koji je postojao do
otvaranja steajnog postupka, u visini zakonom utvrdjene najnie plate.
Opti isplatni red - povjerioci koji u trenutku otvaranja steajnog postupka imaju opravdan
imovinski zahtjev prema steajnom duniku, ukoliko ne spadaju u vie ili nie isplatne redove.
Nii isplatni red - povjerioci koji se namiruju srazmjerno iznosima njihovog potraivanjima.
Radi se o dugovima po osnovu kamata, novanih kazni, itd...
53

IZLUNA PRAVA I IZLUNI POVERILAC
Izluni poverilac je lice koje ima pravo da trai da se odreena stvar, koja mu pripada a koja se
nalazi kod steajnog dunika po nekom pravnom osnovu, izdvoji (izlui) iz steajne mase. Izluiti
se mogu pokretne i nepokretne stvari koje se mogu identifikovati, koje ne pripadaju steajnom
duniku a koje se nalaze kod njega po nekom pravnom osnovu (ugovor o zakupu, posluzi i sl.),
dok one stvarnopravno pripadaju izlunom poveriocu (vlasnik, zakupodavac, poslugodavac,
ostavodavac, i sl.).
RAZLUNA PRAVA I RAZLUNI POVERILAC
Razluni poverilac je lice koje ima zalono pravo ili pravo namirenja na stvarima ili pravima o
kojima se vode javne knjige ili registri i koje ima pravo na namirenje na toj stvari ili pravu.
Razluno pravo u steajnom postupku je pravo odvojenog namirenja razlunog poverioca iz
posebne steajne mase. Otvaranje steajnog postupka ne utie na pravo odvojenog namirenja
razlunog poverioca iz imovine steajnog dunika. To je pravo prioritetnog privilegovanog
namirenja, koje je obezbeeno pravom hipoteke ili zaloge ili nekim drugim odgovarajuim
pravom. Razluni poverioci su privilegovani poverioci steajnog dunika, jer namiruju svoja
potraivanja bez obzira na tok i rezultate steajnog postupka. Razluni poverilac nije steajni
poverilac, ve zahvaljujui svom razlunom pravu kojim je blagovremeno obezbeeno
potraivanje iz nekog obligacionog odnosa namiruje se prema pravilima koja bi vaila i da dunik
nije pao pod steaj.
Razluni povjerioci su: 1) hipotekarni povjerioci i povjerioci zemljinog duga, 2) povjerioci
koji su stekli zalono pravo na osnovu zakona, pljenidbe, sporazuma pred sudom ili pravnim
poslom, 3) povjerioci kojima je steajni dunik radi obezbjedjenja prenio neko pravo, 4)
povjerioci kojima pripada pravo zadravanja.
REORGANIZACIJA U STEAJNOM POSTUPKU
Nakon otvaranja steajnog postupka doputeno je izraditi steajni plan u kojem se moe
odstupiti od zakonskih odredbi o unovenju i raspodjeli steajne mase. U toku steajnog
postupka moe se sprovesti i reorganizacija steajnog dunika radi ureivanja pravnog poloaja
steajnog dunika i njegovog odnosa prema povjeriocima, a naroito radi odravanja njegovog
poslovanja.
Reorganizacija predstavlja institut steajnog prava koji se sprovodi nad privrednim
drutvom/steajnim dunikom koje je nesposobno za plaanje, kada su ispunjeni uslovi za
otvaranje steajnog postupka a sa ciljem njegovog spaavanja, na osnovu poslovnopravnog
aranmana sa poveriocima koji se naziva plan reorganizacije a koji prihvata sud.
Sadrina plana reorganizacije
Steajnim planom naroito se moe :
- ostaviti steajnom duniku svu ili dio njegove imovine radi nastavljanja poslovanja steajnog
dunika,
- prenijeti dio ili svu imovinu steajnog dunika na jedno ili vie ve postojeih lica ili lica koja
e tek biti osnovana,
- steajnog dunika pripojiti drugom licu ili spojiti s jednim ili vie lica,
- prodati svu ili dio imovine steajnog dunika, sa ili bez razlunih prava,
- raspodijeliti svu ili dio imovine steajnog dunika izmeu povjerilaca,
- izvriti pretvaranje potraivanja u uloge,
- odrediti nain namirenja steajnih povjerilaca,
- namiriti ili izmijeniti razluna prava,
- smanjiti ili odgoditi isplatu obaveza steajnog dunika,
- obaveze steajnog dunika pretvoriti u kredit,
- preuzeti jemstvo ili dati drugo osiguranje za ispunjenje obaveza steajnog dunika,
- urediti odgovornost steajnog dunika nakon zavretka steajnog postupka,
- izdati nove akcije i sl.
54

Postupak donoenja plana reorganizacije
Steajni dunik moe steajni plan podnijeti zajedno s predlogom otvaranja steajnog postupka.
Nakon otvaranja steajnog postupka steajni plan imaju pravo steajnom sudu podnijeti steajni
upravnik i steajni dunik. Nee se uzeti u obzir plan koji se podnose sudu nakon zavrnog
roita.
Steajni plan sastoji se od:
1. pripremne osnove - navode se mjere koje su preduzete prije otvaranja steajnog postupka
ili se jo trebaju da preduzmu, kako bi se stvorili temelji za planirano ostvarivanje prava
uesnika.
2. osnove za sprovodjenje - sadri odredbe o tome kako e se planom izmijeniti pravni
poloaj steajnog dunika i drugih uesnika u postupku.
LIKVIDACIJA
Likvidacioni postupak se sprovodi nad pravnim licima. On slui potpunom namirenju svih
povjerilaca pravnog lica unovenjem njegove imovine. Nakon sprovedene likvidacije i namirenja
povjerilaca, preostala imovina pravnog lica dijeli se lanovima srazmjereno njihovom ueu u
vlasnitvu. Moe biti dobrovoljna i prinudna. Prinudnu provodi sud.
RAZLIKA IZMEDJU STEAJA I LIKVIDACIJE
U postupku likvidacije dolazi do potpunog namirenja SVIH povjerilaca pravnog lica, jer se radi o
solventnom duniku, a kod steaja se povjerioci namiruju po isplatnim redovima.
55

TRANSPORTNE KLAUZULE
Transportne klauzule su trgovinski termini kojima se sa malo reci precizira niz prava i obaveza
izmedju prodavca i kupca, a naroito: momenat i nain predaje stvari, momenat
prelaska rizika i momenat prelaska trokova sa prodavca na kupca.
Najpoznatije transportne klauzule su INCOTERMS, koje je izradila medjunarodna trgovinska
komora u Parizu. Prva pravila su doneta 1936. godine, a potom su se vrsile revizije i
osavremenjavala pravila.
U Medjunarodnoj trgovini prema mestu isporuke razlikujemo tri vrste klauzula: 1. Klauzule za
isporuku u mestu, 2. Klauzule za isporuku uz otpremu i 3. Kaluzule za isporuku u mestu
opredeljenja
Neka od pravila Incoterms-a:
1. Klauzule za isporuku u mestu
FRANKO FABRIKA (skladiste, rudnik i sl.) Najpoznatija i najee primenjivana u praksi je
franko fabrika jer je najpovoljnija za prodavca. Prodavac ima obavezu da kupcu u predvidjenom
roku stavi na raspolaganje ugovorenu robu na ugovorenom mestu (npr. skladitu, rudniku).
Stavljanjem na raspolaganje kupcu prodavac je izvrsio predaju i od tog trenutka rizik
prelazi na kupca.
2. Klauzule koje regulisu prodaju uz otpremu
FRANKO VAGON (FOT, FOR) i ugovoreno mesto otpreme koristi se kod prodaje robe koja
se prevozi zeleznicom od prodavca do kupca. Mesto isporuke je zeleznicka stanica. Prodavac je
duzan da obezbedi vagon, da izvrsi utovar o roku i da o tome obavesti kupca. Od tog trenutka
rizik prelazi na kupca kao i svi troskovi koji slede.
FRANKO UZ BOK BRODA (FAS) i dogovorena luka ukrcaja ova klauzula se koristi kod
pomorskog transporta. Prodavac ima obavezu da na mestu koje je kupac oznacio dopremi robu
uz bok broda, bez obaveze da je utovari u brod. Brod obezbedjuje kupac, on vrsi utovar pribavlja
izvoznu dozvolu, placa carinu i snosi ostale troskove. Rizik prelazi sa prodavca na kupca u
trenutku dopreme uz bok broda.
FRANKO BROD (FOB) i ugovorena luka otpreme prodavac je duzan da isporuci robu na
brod koji je oznacio kupac u ugovorenoj luci i ugovorenom roku. Rizik i svi troskovi do momenta
stavljanja robe na brod padaju na teret prodavca, a od tog trenutka prelaze na kupca. Moze biti
ugovorena i obaveza slaganja robe tako da prodavac dok ne slozi robu nije izvrsio obavezu
isporuke. Na njegov teret pada utovar, slaganje, pribavljanje izvozne dozvole i placanje carine.
CENA, OSIGURANJE, VOZARINA (CIF) i ugovorena luka opredeljenja prodavac je
izvrsio svoju obavezu isporuke prema ovoj klauzuli kada je roba presla ogradu broda, a ako je
ugovoreno i slaganje robe tada je potrebno da izvrsi i tu obavezu. Prodavac placa izvozne carine,
takse, osiguranje i vozarinu do prispeca robe u mesto opredeljenja. Kupac placa ostale troskove i
troskove istovara.
CENA, VOZARINA (C&F) i ugovorena luka opredeljenja ova klauzula ima istu sadrzinu
kao i klauzula CIF, s tim da prodavac nema obavezu da plati osiguranje robe.
FRANKO AERODROM (FOB) i dogovoreni aerodrom otpreme koristi se kod
vazdusnog prevoza. Na osnovu ove klauzule prodavac ima obavezu da stavi robu na raspolaganje
avio- prevozniku na ugovorenom aerodromu otpreme u ugovorenom roku, da ugovori prevoz na
racun kupca do naznacenog aerodorma opredeljenja da pribavi izvoznu dozvolu i plati porez i
takse vezane za izvoz.
56

3. Klauzule koje reguliu ugovor o prispeu
FRANKO BROD (DES) naznaeno mesto opredeljenja prema ovoj kaluzuli prodavac
ima obavezu da isporuci robu prodavcu na palubi broda u mestu opredeljanje i do tog trenutka
snosi rizik kao i sve troskove u vezi robe. Prodavac je duzan da kupca obavesti o prispecu broda i
da mu obezbedi konosman i druga dokumenta neophodna neophodna da preuzimanje robe.
Kupac ima obavezu da preuzme robu, iskrca je na svoj rizik pribavi uvozna dokumnta.
FRANKO OBALA (DEQ) ocarinjeno ili neocarinjeno i ugovorena luka prodavac
ima obavezu da kupcu stavi na
raspolaganje robu na keju ili na obali dogovorene luke odakle kupac preuzima robu. Rizik prelazi
sa kupca na
prodavca u momentu kada je ovaj bio duzan da je preuzme. Ako u klauzuli stoji ocarinjeno
prodavac je duzan
da pribavi uvoznu dozvolu, plati carinu i ostale dazbine u vezi sa uvozom robe. A ako stoji
neocarinjeno
obaveze tada padaju na kupca.
FRANCO GRANICA (DAF) i mesto isporuke na granici Prodavac ima obavezu da robu
na raspolaganja kupcu u mestu isporuke na granici, u ugovorenom roku uz svoj trosak i rizik,
zatim da izda ispravnu dozvolu na osnovu koje kupac moze da podigne robu, da plati vozarinu,
da pribavi izvoznu dozvolu Rizik prelazi sa prodavca na kupca u momentu kada je kupac bio
duzan da preuzme robu.
57

UGOVOR O POSREDOVANJU
Pojam
Ugovor o obavljanju privrednih usluga u kome se jedna ugovorna strana (posrednik) obavezuje
da nastoji da nae i dovede u vezu sa svojim nalogodavcem ka drugom ugovornom stranom, lice
koje bi sa njim pregovaralo o zakljuenju odreenog ugovora, a nalogodavac se obavezuje da mu
isplati odreenu naknadu (proviziju) ako ugovor bude zakljuen
Karakteristike
dvostrano obavezan, imenovan, komutativan, teretan, neformalan
Bitni elementi
1. Odreenje predmeta ugovora
2. naknada nije bitan element po samom zakonu, ali je po pravilu bitan element
RAZLIKA IZMEDJU POSREDOVANJA I ZASTUPANJA
1.) posrednik po pravilu obavlja samo faktike ranje, a zastupnik obavlja i pravne radnje
2.) posrednik obavlja svoju delatnost kao samostalan subjekt u svoje ime i za svoj raun, a
zastupnik u ime i za raun nalogodavca
3.) delatnost posrednika je vezana, po pravilu, za poslove pronalaenja poslovne veze za
nalogodavca, dok se delatnost zastupnika sastoji u zakljuivanju pravnih poslova za nalogodavca
4.) posredovanje je, po pravilu, posao ad hoc dok je zastupanje trajni odnos
UGOVOR O KUPOPRODAJI
Ugovorom o prodaji se prodavac obavezuje da stvar koju prodaje preda kupcu tako da kupac
stekne pravo raspolaganja odnosno pravo vlasnitva, a kupac se obavezuje da prodavcu isplati
cijenu.
Posebni oblici ugovora o prodaji robe prema sadrzini ugovora:
Fiksna prodaja obaveze kupca i prodavca (placanje cene i isporuka robe) moraju se izvriti
u tano odredjenom roku ili na tano predvidjeni dan ili se ugovor automatski raskida.
Prodaja na kredit prodavac kupcu isporuuje robu, a ovaj e isplatiti kupovnu cijenu posle
odredjenog roka. Kupac postaje vlasnik robe odmah, a ako bi cijenu isplatio posle proteka roka,
prodavac moze traiti naknadu tete.
Prenumeraciona prodaja kupac se obavezuje da unapred plati kupovnu cijenu, bilo u
ratama ili odjednom, i tek tada slijedi isporuka robe. Ovakav ugovor se zakljuuje kada prodavac
nije siguran u solventnost kupca ili nema dovoljno sredstava za proizvodnju.
Prodaja po uzorku ovde se zahtijeva da isporucena roba odgovara uzorku na osnovu kojeg
je ugovor zakljuen. Uzorak se najee peati i potpisuje od strane ugovornih strana i treeg lica,
kako bi se izbjegle zloupotrebe.
Prodaja na probu roba se daje kupcu na probu, i on je u obavezi da je isprobava sa panjom
dobrog privrednika i da u ugovorenom ili uobiajenom roku obavijesti prodavca da je zadovoljan
robom ili da je vrati ukoliko je nezadovoljan.
Specifikaciona prodaja pri zakljuenju ugovora odredjuju se vrsta, koliina i osnovna
cijena robe, a pitanje kvaliteta se odredjuje kasnije, putem specifikacije koju kupac dostavlja
prodavcu. Isporuena roba mora u svemu odgovarati specifikaciji. Ako kupac ne dostavi
specifikaciju, prodavac je moze sainiti sam i ponuditi kupcu ili moze raskinuti ugovor.
Prodaja sa pravom ponovnog otkupa prodavac zadrzava pravo da u odredjenom roku
stvar ponovo otkupi i vrati kupcu kupovnu cenu uz obavezu plaanja nunih troskova u vezi sa
robom.
58

Ugovor o sukcesivnoj isporuci prodavac se obavezuje da ce kupcu sukcesivno isporuivati
robu u odredjenim koliinama i u odredjenom vremenskom periodu, a kupac da ce cijenu placati
sukcesivno.
Prodaja s pravom pree kupovine - kupac se obavezuje da e, ukoliko eli da proda robu
treem licu, najmprije tu robu ponuditi prodavcu. Uslovi pod kojima prodavac otkupljuje robu
moraju biti isti kao i one koje je tree lice ponudilo kupcu.
ODGOVORNOST PRODAVCA
Prodavac odgovara:
1. za kvalitet i kvantitet isporuene robe (pod uslovom da su blagovremeno utvreni od strane
kupca)
2. za kvalitativne i kvantitativne nedostatke (pod uslovom blagovremenog prigovora)
3. za materijalne nedostatke stvari koje je ona imala u asu prelaska rizika na kupca (izuzetno i
one koji nastanu posle, ali su posledica uzroka koji je postojao pre toga, npr. zaraena stoka)
4. za nedostatke stvari ako kupac svoja prava vri u odreenom zakonskom prekluzivnom roku.
OBAVEZE PRODAVCA:
- Obaveza predaje stvari (obveza isporuke. Vreme i mesto isporuke se reguliu ugovorom.
Vreme isporuke moe biti odredjeno precizno ili okvirno (npr. poetkom mjeseca))
- Obaveza garancije za fizika svojstva robe
- Obaveza garancije za pravna svojstva robe (jemstvo za evikciju)
- Obaveza predaje dokumenata koji omoguuju raspolaganje kupljenom stvari
- Obaveza uvanja robe (ukoliko kupac ne preuzme stvar na vreme, a na troak kupca)
- Obaveza obezbjedjenja ambalae, obaveza osiguranja, obaveza obavetavanja (ako je
ugovoreno)
OBAVEZE KUPCA:
- Obaveza plaanja cene
- Obaveza preuzimanja stvari
PRAVA KUPCA:
- po osnovu isporuke robe loijeg kvaliteta:
- pravo da zahteva ispunjenje ugovora
- da zahteva opravku i snienje cene
- da zameni stvari
- da raskine ugovor
- naknade tete
- po osnovu isporuke robe boljeg kvaliteta
- duan da je primi (prodavac ne moe traiti veu cijenu od ugovorene)
- izuzetno moe da odbije ukoliko ima opravdan interes za robom loijeg kvaliteta
- po osnovu neizvrenja isporuke robe (dunika docnja - 8 dana ukoliko rok nije ugovoren)
- na raskid ugovora
- na naknadu tete
- pravo kupovine radi pokria uz naknadu razlike u ceni od prodavca
PRAVA PRODAVCA
- u sluaju docnje kupca sa plaanjem kupovne cene
- zahtevanje plaanja kupovne cene
- naknada tete
- pravo na zateznu kamatu za sve vreme trajanja docnje
59

-
za sve ostale sluajeve neispunjenja kupeve obaveze

- pravo na naknadu tete
- na raskid ugovora (samo ako kupac nije primio robu, a u docnji je s plaanjem cene).
UGOVOR O TRGOVINSKOM ZASTUPANJU - AGENTURI
Pojam ovim ugovorom zastupnik (agent) se obavezuje da e u ime i za raun nalogodavca

zakljuiti jedan ili vise privrednih ugovora, a nalogodavac se obavezuje da mu za svaki zakljueni
ugovor isplati proviziju. Nalogodavac moe na istom podruju imati vie zastupnika, ali
zastupnik ne moe, bez pristanka nalogodavca, na istom podruju i za istu vstu poslova raditi za
jos nekog nalogodavca.
Razlike izmedju ugovora o posredovanju i trgovinskom zastupnitvu
Posrednik se bavi samo posredovanjem, a zastupnik je ovlascen i da zakljucuje ugovore;
posrednik ugovore zakljucuje u svoje ime i za svoj racun, a zastupnik u ime i za raun
nalogodavca; veza izmedju zastupnika i nalogodavca je trajnija, dok se veza posrednika i
nalogodavca zavrsava dovodjenjem nalogodavca u vezu sa trecim licem. Trgovinsko zastupanje je
trajnog karaktera, za razliku od posredovanja.
VRSTE ZASTUPNITVA
Unutrasnje i medjunarodno zastupanje
Opste (generalno) i specijalno (posebno) zavisno od toga da li je zastupnik ovlaen da
trajno zakljucuje sve ili odredjene ugovore za nalogodavca na teritoriji neke drave ili da obavi
odredjeni pravni posao (ili nekoliko tacno odredjenih poslova) za nalogodavca.
Obicno i del credere zastupanje kod obicnog zastupanja odgovornost zastupnika je blaa,
jer odgovara za savjestan i struni izbor treeg lica, ali ne i za njegov rad, dok del credere
zastupnik garantuje za rad treeg lica i duan je da nalogodavcu nadoknadi tetu zbog
neizvravanja obaveza treeg lica. Del credere agent ima pravo na veu proviziju.
Prema podruju obavljanja delatnosti mjesno/lokalno (u jednom mestu); oblasno (u
jednom irem podrucju); generalno (u jednoj ili vise drava).
Prema obimu ovlascenja posebno (odnosi se samo na odredjene pravne poslove) i opte
(odnosi se na sve poslove).
Prema nainu obavljanja delatnosti stalna, putujua i kombinovana zastupnistva.
Obaveze i prava zastupnika
Zastupnik ima obavezu da zakljuci jedan ili vise ugovora za raun i u ime nalogodavca sa
treim licima (izvrenje naloga); uestvovanje u zakljuenju poslova sa treim licima (u
pregovorima); da se pridrava uputstava koje mu je dao nalogodavac; da uva njegove interese;
da ga obavjetava o svemu sto je od znaaja za konkretni posao; da uva poslovne tajne; da ga
zastupa samo na odredjenoj teritoriji; da vodi knjige; da izdaje zakljunice pri sklapanju ugovora
sa treim licem; da izvri obraun sa nalogodavcem, najee kvartalno.
Zastupnik ima pravo na omoguavanje obavljanja posla; proviziju; na naknadu trokova; na
avans i na zadravanje uzoraka, modela i sl.
Obaveze nalogodavca on ima obavezu da na raspolaganje zastupniku stavi dokumentaciju i
potreban materijal, neophodan za obavljanje posla; da obavijesti zastupnika da li prihvata ili
odbija zakljuenje ugovora pripremljenog od strane zastupnika; da plati proviziju zastupniku; da
plati zastupniku trokove koje je ovaj napravio u korist nalogodavca ili po njegovom nalogu.
60

TRGOVINSKO POSREDOVANJE
Ugovorom o posredovanju posrednik se obavezuje da nastoji pronai i dovesti u vezu sa
nalogodavcem osobu koja bi sa njim pregovarala o sklapanju odredjenog ugovora, a nalogodavac
se obavezuje da posredniku isplati odredjenu naknadu ako taj ugovor bude sklopljen. Posrednik
moe i uestvovati u pregovorima, ali on ne zakljuuje ugovor. On stvara samo komercijalnu
vezu, a ne i pravnu. Po svojoj pravnoj prirodi posredovanje je ugovor o nalogu. Ako je ugovoreno
da posrednik prima naknadu i kad njegovo nastojanje ostane bez rezultata, ovaj posao poprima
obiljea ugovora o djelu.
Bitni elementi ugovora: linost posrednika, predmet ugovora je jednokratna faktika radnja,
cijena.
OBAVEZE POSREDNIKA.
Dovodjenje u vezu zainteresiranih strana.
Postupanje po nalogu.
Postupanje sa panjom dobrog privrednika strunjaka
Posredniki dnevnik
Posredniki list. Posrednik je duan da strankama izda zakljunicu o poslu.
uvanje poslovne tajne
Obavjetavanje o stanju na tritu.
OBAVEZA NALOGODAVCA je plaanje cene
UGOVOR O KOMISIONU
Ugovor o obavljanju privrednih usluga u kome se jedna ugovorna strana (komisionar),
obavezuje da u svoje ime, a za raun svog komitenta zakljui neki privredni ugovor, a druga
strana (nalogodavac, komitent) se obavezuje da za to plati odreenu naknadu (proviziju).
Karakteristike: dvostrano obavezan, imenovan, komutativan, teretan, neformalan (smatra se
da je postignut i kada nije zakljuen sporazum o proviziji, ve je dovoljno da bude postignut
sporazum samo o predmetu)
Bitni elementi
1. Sporazum o predmetu ugovora i 2. Sporazum o proviziji (moe i da izostane)
VRSTE UGOVORA O KOMISIONU
Komision sa klauzulom komisionar preuzima obavezu garancije izvrenja ugovorne
obaveze treeg lica (del credere). Ovdje komisionar istupa kao jemac za tree lice i za to mu
pripada vea provizija.
Komision bez klauzule (obini) pretpostavlja se. Komisionar ne odgovara za neizvrenje
obaveze treeg, odgovara samo za izbor treeg lica sa panjom dobrog privrednika.
Prodajni komision nije sporno da komitent ostaje vlasnik imovine do momenta prodaje
treem licu
Kupovni komision komisionar se obavezuje na kupovinu robe ili HOV od treih lica. Ovde
je centralno pitanje svojine za vreme dravine komisionara svojinu stie prvo komisionar, a
zatim nalogodavac, nakon predaje robe.
Komision u transportu komisionar se obavezuje da u svoje ime, a za raun komitenta
zakljui ugovor o prevozu sa prevoziocem (ovaj posao se razvio u ugovor o pediciji)
61

Zavisno od predmeta ugovora, ovlaenje komisionara mogu biti:
- usko kupovina i prodaja dobara
- ire kupovina i prodaja nepokretnosti i HOV
- najire obavljanje svih poverenih poslova
Obaveze komisionara
1. obaveza izvrenja naloga
2. obaveza vernosti (uvanja interesa komitenta)
3. izvetavanje komitenta o imenu saugovaraa
4. voenja knjiga
5. polaganja rauna
Obaveze komitenta:
1. omoguavanje obavljanja posla
2. naknada (provizija) u skladu sa ugovorom li tarifom (gubi ovo pravo ako je neverno postupio
prema komitentu.)
3. naknada trokova na naknadu potrebnih trokova ima pravo, a na naknadu reijskih
trokova nema
4. predujam trokova nema pravo
5. zakonska zaloga ima pravo zakonske zaloge i pravo prvenstva naplate iz iz vrednosti tih
stvari
UGOVOR O KONTROLI
Ugovor o obavljanju privrednih usluga u kome se jedna strana ugovornica (vrilac kontrole)
obavezuje da struno i nepristrasno obavi ugovorenu kontrolu i o tome izda sertifikat, a druga
strana (naruilac kontrole) se obavezuje da za to plati proviziju.
Karakteristike: dvostrano obavezan, teretan, neformalan , formularni ugovor
Zakljuuje se na osnovu naloga koji naruilac kontrole dostavlja kontrolnoj organizaciji, ija
forma moe biti i usmena (u sutini je ugovor po pristupu jer naruilac prihvata opte uslove
poslovanja). Ovaj ugovor moe se zakljuiti i utanjem
VRSTE KONTROLE
1. Zavisno od predmeta: kontrola robe, kontrola usluga, kontrola stvari van prometa
2. Po obimu: potpuna kontrola i delimina kontrola
3. Po obimu obaveza vrioca kontrole: obina kontrola, KONTROLA ROBE S
PREUZIMANJEM tj. kontrola sa vrenjem pojedinih pravnih radnji samo na osnovu
izriitog naloga gde izvrilac moe pored kontrole izvriti i neke pravne radnje
(preuzimanje robe od prodavca, sklapanje ugovora sa pediterom...)
4. Po odgovornosti vrioca kontrole: kontrola sa garancijom samo izriito. Vrilac
garantuje nepromenlj. svojstva predmeta u ug. roku i kontrola bez garancije
Obaveze vrioca kontrole
1. Izvrenje ugovorene kontrole
2. Izdavanje certifikata
3. uvanje robe i uzoraka panjom dobrog privrednika, ne strunjaka (budui da mu uvanje
nije profesionalna delatnost).
4. Informisanje naruioca o svim znaajnim okolnostima u toku kontrole i uvanja robe.
62

Prava vrioca kontrole
1. Zahtevanje omoguavanja kontrole pristup robi, predaja odgovarajue dokumentacije,
naloga i instrukcija
2. Provizija odreuje se ugovorom, a ako ne, onda uobiajena provizija
3. Naknada trokova samo nunih i korisnih, ne i reijskih
4. Zakonska zaloga ima pravo (za postojanje se trai koneksitet potraivanja iz ugovora i
predmeta zaloge)
Odgovornost
Kod obine kontrole odgovara subjektivno za svoj rad (samo za posledice propusta strukovne
panje), a ne odgovara za posledice nekvalitetne isporuke (ako je svoj posao radio savjesno i
paljivo)
Kod kontrole sa vrenjem pravnih radnji odgovara kao punomonik (dakle, odgovara za
cjelokupnu tetu), ali ima pravo na znatno veu proviziju, jer preuzima daleko vei rizik i
odgovornost budui da garantuje ispravnost rezultata svog rada.
UGOVOR O USKLADITENJU
Ugovor u kome se jedna strana (skladitar) obavezuje da primi na uvanje odreenu robu i da
preduzme potrebne ili ugovorene mere radi njenog ouvanja u odreenom stanju, te da je preda
na zahtev druge ugovorne strane (imaoca skladinice, ostavioca ili drugog ovlaenog lica), a
ostavodavac se obavezuje da mu za to plati odreenu naknadu.
Karakteristike: dvostrano obavezan, imenovan, teretan, neformalan, formularan, intuitu
personae
Bitni elementi: Roba koja je predmet uvanja
Vrste skladita
1. javna skladita duna da prime robu na skladitenje od svakog ostavodavca (ukoliko
imaju slobodnog prostora). Mogu izdavati skladinicu kao HOV sa tradicionalnim
svojstvom
2. carinska skladita koriste se u meunarodnom prometu robe. Roba je pod stalnim
carinskim nadzorom. Izdaju skladinicu. Naknada se plaa prilikom naputanja carine.
Osnivaju ih same organizacije, tako da nisu duna primiti robu treih lica
3. konsignaciona skladita osnivaju zastupnici inotranih preduzea radi smetanja
robe do prodaje. Carina se plaa prilikom prodaje. Nisu ovlatena da izdaju skladinice
4. trnice na veliko osnivaju se radi boljeg snabdevanja trgovina na malo. Ne izdaju
skladinice.
5. carinska smestita za razliku od carinskih skladita predstavljaju takvu vrstu
skladita koje osnivaju same spoljnotrgovinske organizacije radi smetaja robe koju one
uvoze ili izvoze, pre nego to se izvri njeno carinjenje.
Obaveze skladitara
1. Prijem robe
2. uvanje robe
3. Voenje posebnih knjiga
4. Izdavanje skladinice
5. Omoguavanje pregleda robe
6. Staranje o interesima ostavodavca
7. Predaja uskladitene robe ovlaenom licu
Odgovornost
Skladitar odgovara za svaku tetu na robi, osim ako dokae da je prouzrokovana usled okolnosti
koje se nisu mogle izbei ili otkloniti ili krivicom ostavodavca, manama ili prirodnim svojstvima
kao i neispravnom ambalaom. Dakle, moe odgovarati i bez svoje krivice.
63

UGOVOR O GRADJENJU
Ugovor kojim se jedna ugovorna strana (izvoa radova) obavezuje da prema odreenom
projektu sagradi u ugovorenom roku odreenu graevinu na odreenom zemljitu, ili da na
takvom zemljitu, odnosno na ve postojeem objektu izvri kakve druge graevinske radove, a
druga strana (naruilac radova) se obavezuje da mu za to plati odreenu naknadu (cenu).
Karakteristike: dvostrano obavezan, teretan, sa trajnim prestacijama, formalan, komutativan,
imenovan
Bitni elementi:
1. predmet ugovora moe biti raznovrstan:
a. izgradnja odreenog novog graevinskog objekta
b. obavljanje odreenih graevinskih radova ili izvrenje rekonstrukcija na ve
postojeem graevinskom zemljitu (instlacije, zavrni radovi...)
c. izvrenje graevinskih radova na zemljitu na kojem takvi radovi nisu ranije bili
izvedeni
2. cena graenja
3. rok izgradnje
4. pismena forma
5. Ostali elementi plan i nain gradnje, nain naplate, nadzor, ugovornu kaznu za docnju,
premiju za prevremeno izvrenje ugovora...
POSEBNE VRSTE UGOVORA O GRADJENJU
Sistem zakljuenja odvojenih ugovora Tako moe zakljuiti ugovor o projektovanju,
graenju, isporuci opreme, montai i demontai, o nadzoru, o delu...
Sistem ukupnog ugovora ugovor klju u ruke kada naruilac radova zakljui jedan
skupni ugovor sa jednim izvoaem.
Obaveze izvodjaa radova: prouavanje tehnike dokumentacije, izvodjenje ugovorenih
gradjevinskih radova, pridravanje rokova, plaanje ugovorne kazne, omoguavanje naruiocu
da vri nadzor, osiguranje radova, zatita obustavljenih radova krivicom naruioca,
obavetavanje naruioca o bitnim okolnostima izvrenja ugovora.
Administrativne obaveze izvodjaa radova: prijava poetka radova, imenovanje rukovodioca
gradilita, vodjenje knjiga, obezbedjenje gradilita.
Obaveze naruioca radova: obezbjedjenje projektno-tehnike dokumentacije, uvodjenje
izvodjaa u posao, struni nadzor (ako je ugovoreno), plaanje ugovorene cene, plaanje avansa.
Odgovornost izvoaa je viestruka:
1. Odgovornost u pogledu naina izvoenja radova duan da ih izvodi prema pravilima
struke uz potovanje ugovora.
2. Odgovornost u pogledu potovanja rokova
3. Odgovornost u pogledu materijala i opreme bez obzira ko nabavlja.
4. Odgovornost za greke u projektu ovde odgovara zato to nije upozorio naruioca.
5. Odgovornost za mane zemljita
Odgovornost izvodjaa posle primopredaje uslovljena je:
1. da se radi o skivenim manama
2. da je naruilac obavestio izvoaa o pokazanom nedostatku, najkasnije u roku od mesec
dana od otkrivanja
3. da se nedostatak pojavi najkasnije u roku od dve godine od dana primopredaje
4. da podnese tubu najkasnije godinu dana od uinjenog obavetenja.
64

Odgovornost projektanta za nedostatke graevine
Ako je predmet obaveze projektanta samo izrada projekta odgovara samo za svoje radnje i tada
je re o ugovoru o delu. Ako je predmet obaveze projektanta izrada projekta i nadzor nad
izvoaem radova, upravljaljnje radovima i slino onda projektant moe odgovarati i za svoje
radnje i za radnje izvoaa i tada je re o ugovoru o delu i ugovoru o punomostvu.
Za greke u projektu odgovara za sve greke u projektu koje su rezultat nepotovanja pravila
struke
Za vrenje nadzora odgovoran je i za nesolidnost graevine i njene kvalitativne mane, ako su
posledica propusta u vrenju nadzora.
Solidarna odgovornost izvoaa i projektanta kada u za tetu odgovorni i izvoa i projektant,
odgovornost svakog od njih odreuje se prema veliini njegove krivice, a ako se ne mogu utvrditi
pojedinani udjeli u nastaloj teti, odgovaraju solidarno.
65

UGOVOR O OSIGURANJU
Ugovor o osiguranju predstavlja ugovor u kom se jedna strana (ugovara osiguranja) obavezuje
da plati odreenu svotu osiguranja (premija osiguranja) prema utvrenim uslovima, a druga
ugovorna strana (osigurava) se obavezuje da, ako se desi dogaaj koji predstavlja osigurani
sluaj, isplati naknadu, odnosno ugovorenu svotu ili uini neto drugo.
Karakteristike: Dvostrano obavezan, Teretni, Sa trajnim prestacijama, Po pristupu, Aleatoran,
Imenovan.
Bitni elementi podrazumevaju odreenje:
1. stvari i lica koja se osiguravaju,
2. odreenje vrste rizika
3. trajanje i period pokria,
4. osiguranog sluaja (dogaaj koji je unapred predvien ugovorom)
5. sume osiguranja (novani iznos koji se isplauje kada nastupi osigurani sluaj)
6. naknade, intresa i premije osiguranja.
VRSTE OSIGURANJA
1. Po mestu realizacije rizika
kopneno
u vazdunoj plovidbi
plovidbeno
transportno
2. Po predmetu osiguranja koji je izloen riziku
osiguranje lica
osiguranje imovine
3. Po nainu nastanka
obavezno
dobrovoljno
4. Po nainu izravnavanja
osiguranje
reosiguranje
saosiguranje
5. Po nainu organizovnja
premijsko
uzajamno
6. Po broju predmeta osiguranja
individualno
kolektivno
OBAVEZE OSIGURAVAA
1. Obaveza prihvata ponude kod obaeznih osiguranja
2. Obaveza izdavanja polise osiguranja
3. Obaveza predaje optih uslova osiguraa
4. Obaveza isplate naknade iz osiguranja ili osigurane sume
LICA KOD UGOVORA O OSIGURANJU
Osigurava ugovorna strana lice koje se bavi poslovima osiguranja (mora biti pravno lice,
mora imati posebnu dozvolu za osnivanje i mora biti organizovano kao a.d.).
Ugovara osiguranja ugovorna strana
Osiguranik lice u ije ime se zakljuuje osiguranje (ako ugovara osiguranja zakljuuje
osiguranje za svoje ima i svoj raun, on je ujedno i osigurani, a ako to ini u svoje ime a za tu
raun, onda je osiguranik neko tree lice)
66

Korisnik osiguranja javlja se u materiji osiguranja ivota
Osigurano lice lice u vezi sa ijim ivotom, telesnim integritetom ili odreenom radnjom se
zakljuuje osiguranje.
Oteeno tree lice javlja se u materiji osiguranja od odgovornosti, i to je lice koje u vezi sa
realizovanim osiguranim sluajem ima odreena prava prema osiguravau pravo zahtevanja,
neposredno i direktno pretrpljene tete za koju je odgovoran osiguranik, te se zbog toga ovo lice
javlja kao uesnik u poslu osiguranja.
TRAJANJE OSIGURANJA
Poetak dejstva ako nije drugaije ugovoreno, ugovor o osiguranju proizvodi dejstva 24 asa
od onog momenta koji je u polisi oznaen kao dan poetka trajanja osiguranja.
Prestanak dejstva zavisi od ugovaranja roga trajanja osiguranja:
1. Istekom roka
2. Raskidom
3. Prestankom postojanja stvari ako propadne stvar osiguranja
4. Staaj osiguravaa
OSIGURANJE IMOVINE
NAELO OBETEENJA osiguranjem imovine obezbeuje se naknada za tetu koja bi se
desila imovini osiguranika zbog nastupanja osiguranog sluaja, pa otuda iznos naknade ne moe
biti vei od tete koju je osiguranik pretrpi nastupanjem osiguranog sluaja.
NAELO INTERESA OSIGURANJA -prava iz osiguranja imovine mogu imati samo lica koja su u
asu nastanka tete imala materijalni interes da se osigurani sluaj ne dogodi. Dakle, interes
mora zadovoljavati sledee kriterijume:
1. mora biti materijalni interes
2. mora biti mogu i pravno dozvoljen
3. mora postojati u trenutku nastanka tete
ZABRANA NADOSIGURANJA - nije dozvoljeno da ista stvar bude u isto vrijeme osigurana kod
vie osiguravaa, tako da zbir svota osiguranja prelazi vrijednost stvari. Ovo je tzv. dvostruko
osiguranje.
NAELO NEAKUMULACIJE TETE
ako je osigurana stvar unitena ili oteena krivicom odgovornog lica, postoje dva pravna osnova
po kojima teta moe biti nadoknaena: ugovor o osiguranju i odogovornost za tetu. Ugovara u
ovom sluaju ima pravo izbora po kom osnovu e nadoknadidti tetu i od kog lica. Mogu se
kumulirati osnovi, ali ne i tete. Ako osigurava isplati tetu, dolazi do zakonske subrogacije do
visine isplaene naknade iz osiguranja, u prava prema tetniku.
ABANDON nakon nastupanja osiguranog sluaja moe se prepustiti osiguravau oteena
stvar i od njega, pod odreenim uslovima, zahteva isplata pune svote osiguranja. Ovo je pravilo u
plovidbenom osiguranju, a u svim drugim vrstama osiguranja doputeno je samo ako je izriito
ugovoreno.
FRANIZA odreenje da e osiguranik snositi deo tete ako se dogodi osigurani sluaj. Postoje
dva tipa: 1. integralna franiza teta do odreenog iznosa se ne nadoknauje, a ako prelazi
iznos franize nadoknauje se u potpunosti, kao da franiza nije bila ugovorena (cilj je
otklanjanje obaveze osiguravaa da nadoknauje male tete kod kojih su esto trokovi
likvidacije odtetnog zahteva nesrazmerno visoki) 2. odbitna franiza iznos franize se uvek
odbija od utvrene tete, te ako je ona manja od utvrene franize nee se nadoknaivati, a ako
je vea od utvrene franize, osiguraniku e se isplatiti samo razlika izmeu iznosa franize i
iznosa tete (cilj je da pojaa panju osiguraniika prema uivanju osigurane stvari)
67

TRANSPORTNO IMOVINSKO OSIGURANJE
Ugovori o osiguranju robe u prevozu mogu biti pojedinani i oti.
pojedinani ugovori kojima se osiguravaju konkretne poiljke
opti ugovori mogu biti razliite forme:
Transportni rizici dele se na:
osnovne rizike
dopunske rizike
rizike prirodnih mana i svojstava robe
ratne i politike rizike
Ako ugovorom nije drugaije odredjeno, smatra se da su pokrivene sve vrste tete.
OSIGURANJE LICA
Osiguranje lica se deli na osiguranje ivota i osiguranje od posledica nesrenog sluaja.
Ovo osiguranje nema za cilj naknadu tete, ve isplatu unaprijed ugovorene sume. Ovdje se ne
trai materijalni interes. Obaveza postoji i kad se teta nije dogodila. Iz toga proizilaze sledee
osobenosti:
osigurana suma je bitan element ugovora i ona se utvruje i isplauje nezavisno od
nastale tete
kod osiguranja lica ne dolazi do primene pravila o nadosiguranju, podosiguranju,
dvostrukom i viestrukom osiguranju
korisnik osiguranja moe da kumulira i zahtev iz ugovora o osiguranju i zahtev po osnovu
naknade tete
Osigurava ne isplauje osiguranu sumu u celosti, ako osigurano lice umre u prvih 6 mjeseci
osiguranja ivota. Tada je duan da mu (treem licu) isplati 50% od osigurane sume. Kod
delimine invalidnosti isplauje se naknada srazmerna procentu invaliditeta. Osiguranje ivota
je, po pravilu, ugovor u korist treeg lica i svota osiguranja ne ulazi u zaostavtinu. Prihvataju se
samo oni rizici koji su u skladu s javnim poretkom.
REOSIGURANJE
Reosiguranje je ugovor kojim jedna strana (reosigurva) preuzima obavezu da drugoj ugovornoj
strani (osiguravau) plati deo iznosa ili ak i ceo iznos koji je ovaj platio ili treba da plati
osiguraniku ili osiguranicima, a osigurava preuzima obavezu da reosiguravau plati odreenu
premiju. Dakle, reosigurava je osigurava osiguravaa.
Osobine reosiguranja:
1. Pretpostavlja postojanje punovanog ugovora o direktnom osiguranju
2. Dejstvo odnosa reosiguranja ogranieno je na odnos izmeu osiguravaa i reosiguravaa
3. Ugovor o reosiguranju, kao i ugovor o osiguranju, karakterie naeo dobre vere
4. Ugovor o reosiguranju karakterie naelo obeteenja
5. Reosiguravaa karakterie naelo istovetne sudbine sa osiguravaem, te svi postupci
osiguravaa proizvode iste posledice i za reosiguravaa
6. Isplatom naknade za reosiguranje osiguravau, reosigurava ne stupa u pravao
osiguravaa prema treem odgovornom licu.
Vrste reosiguranja:
1. Potpuno
2. Reosiguranje srazmernog dela
3. Reosiguranje vika rizika
4. Reosiguranje vika teta
5. Reosiguranje vika gubitka
68

UGOVOR O PEDICIJI
Ugovor koji se jedna ugvorna strana (pediter, otpremnik) obavezuje da radi prevoza
odreene stvari zakljui u svoje ime, a za raun nalogodavca, ugovor o prevozu i druge ugovore
potrebne za izvrenje prevoza, kao i da obavi ostale uobiajene poslove i radnje, a druga strana
(nalogodavac, komitent) se obavezuje da mu isplati odreenu naknadu (proviziju).
Karakteristike: Dvostrano obavezan, Neformalan, Ima dodirne take sa prevozom, ali se od
prevoza razlikuje time to pediter ne obavlja prevoz ve ga samo ugovara. Pored toga, on, pored
faktikih radnji, vri i pravne. Odgovornost peditera je neograniena, dok je prevozioca
ograniena. Od komisiona se razlikuje po delatnosti.
Pravni odnosi u pediciji dva odnosa: 1.) nalogodavac-pediter i 2.) pediter-tree lice
Vrste pedicije po ZOO
- Unutranja i meunarodna pedicija.
- Nepotpuna (ista, delimina pedicija), podrazumeva se takav ugovor o otpremanju, gde pediter preuzima na sebe
obavezu da otpremi ili dopremi robu svoga komitenta
- Potpuna pedicija, podrazumeva da otpremnik (pediter) pored isto pediterskih, otpremnih poslova preuzima na
sebe i obavezu da on izvri prevoz robe.
- Fiksna pedicija (paualna pedicija), predstavlja jedan od oblika potpune pedicije kod koje komitent plaa
pediteru jedan fiksni (paualni) iznos koji pokriva sve trokove
- Skupna (zbirna) pedicija, karakterie se time to otpremnik (pediter) moe pri izvravanju dobijenih naloga da
organizuje zbirnu otpremu, dopremu robe, tj. da vri istovremeno otpremanje i dopremanje robe koja pripada
njegovim razliitim komitentima, a u istom prevoznom sredstvu i sa istom prevoznom ispravom.
Posebni oblici pedicije:

1. pedicija del credere kada pediter odgovara za rad drugih lica kojima se slui prilikom
izvrenja ugovora, uz uveanu proviziju. Odgovornost lica kojima se slui i odgovornost peditera
je solidarna
2. fiksna (paualna) pedicija obaveza peditera da obavi pediterske usluge uz fiksnu
naknadu
3. zbirna pedicija ako je u interesu komitenata, pediter moe organizovati otpremanje
robe vie komitenata jednim prevoznim sredstvom, jednim ugovorom o prevozu i jednom
prevoznom ispravom.
UGOVOR O TRANSFERU TEHNOLOGIJE (O LICENCI)
Ugovor o transferu tehnologije je ugovor kojim davalac tehnologije ustupa pravo privrednog
korienja zatinih prava industrijske svojine i nezatienih prava (odvojeno ili kombinovano),
zajedno sa opremom i odgovarajuim postupcima proizvodnje koji su tehnoloki povezani sa
ustupljenim znanjem, uz potrebnu tehniku pomo da bi se oprema i znanje mogli privredno
iskoriavati, a sticalac (korisnik) tehnologije se obavezuje da za to plaa odreenu naknadu.
Bitni elementi
1. Predmet ugovora o trensfgeru tehnologije (to moe biti svako prenosivo pravo industrijske
svojine, znanje i iskusto, razne kombinacije zatienih i nezatienih prava.
2. Naknada (ovo pie od obaveze plaanja naknade kao obaveze primaoca tehnologije)
Vrste ugovora o transferu tehnologije
1. Kriterijum vremena (na odreeno i neodreeno vreme)
2. Kriterijum teritorije (prostorno ogranieni i prostorno neogranieni ugovori)
3. Kriterijum koliine proizvoda (kvantitativno ogrnanieni i kvantitativno neogranieni
ugovori)
4. Kriterijum naina upotrebe (proizvodna licenca i pravna licenca)
5. Kriterijum pravnog osnova (zakonske licence i ugovorne licence)
69

6. Kriterijum intenziteta ustupljenog prava (ISKLJUIVA daju pravo korisniku da
iskljuivo iskoriava predmet ugovora na odredjeno vrijeme, i NEISKLJUIVA ILI
PROSTA davalac licence zadrava pravo linog iskoriavanja predmeta ugovora i
pravo da sa drugim zaintereovanim licima zakljuuje ugovore o neiskljuivoj licenci)
Podlicenca
Mogunost davanja sticalac neiskljuive licence nema pravo davanja, dok sticalac iskljuive
ima
UGOVOR O FRANIZINGU
Ugovor o franizingu, kao neimenovani ugovor, predstavlja metod saradnje izmeu dva ili vie
privrednih preduzea, davaoca franizinga i primaoca franizinga, kojim davalac kao vlasnik
prava iskljuive upotrebe firme, iga, oznake porekla... stavlja na raspolaganje primaocu pravo
korienja tih prava, uz odreenu naknadu. Primalac franize preuzima poslovanje po
proverenom receptu, tehnici i metodologiji.
Karakteristike: neimenovan, formalan, dvostrano obavezan, teretan, sa trajnim prestacijama,
formularan, komutativan, intuitu personae
Vrste franizinga:
Robni (franizing proizvoda) franizing kod kog proizvoa ustupa izabranom trgovcu
prava iskljuive prodaje odreenog proizvoda ili grupe proizvoda na tano odreenoj teritoriji,
radi prodaje krajnjem korisniku.
Prometni (proizvodni franizing, odnosno franizing usluga) franizing kod kog
davalac franizinga prua primaocu franizinga itav niz usluga. Ovaj uslov najei je u oblasti
hotelijerstva i ugostiteljstva, kao i benzinskih stanica...
Industrijski (proizvodni ili tehnolopki franizing) franizing iji predmet nije samo
prodaja odreene robe, ve i proizvodnja, odnosno obavljanje nekih faza tehnolokog progresa u
proizvodnji (uglavnom hrane i pia. npr. Coca-Cola.)
Obaveze davaoca franizinga
1. ustupanje prava iskljuive prodaje robe i vrenja usluga
2. ustupanje prava upotrebe robnog i uslunog iga
3. ustupanje prava upotrebe firme, memoranduma i drugih znakova
4. ustupanje know how
5. vrenje nadzora
6. pruanje niza dopunskih usluga
Obaveza primaoca franizinga
1. obaveza primene u poslovanju svih uputstava propisanih standarda poslovanja
2. obaveza nabavke robe od davaoca franizinga ili lica koje on oznai
3. obaveza odeenog invstiranja
4. obaveza uvanja poslovne tajne
5. obaveza plaanja naknade moe biti paualna (fee) ili franizing naknada (royalty). Pored ovih naknada, primalac
ima i druge osnove plaanja prema davaocu (zavise od konkretnog ugovora i mogu obuhvatiti plaanje zakupnine,
otplatu kreditnih rata...)
70

UGOVOR O LIZINGU
Ugovorom o lizingu se davalac liznga obavezuje da e korisniku (primaocu) lizinga dati na
korienje (upotrebu zakup) odreenu stvar, koju mu je u svojinu predao isporuilac predmeta
lizinga, uz zadravanje prava svojine davaoca lizinga, i da e obaviti odreene radnje u vezi sa
tom upotrebom, a korisnik lizinga se obavezuje da plaa naknadu (zakupninu) u ugovorenim
ratama i da po isteku ugovorenog lizinga vrati stvari davaocu lizinga ili produi korienje stvari
ili je otkupi.
Ugovorne strane: 1. Davalac lizinga, 2. Primalac lizinga, 3. Isporuilac
Karakteristike: neimenovani, dvostrano obavezan, teretan, formalan (sa sveanom formom
upis u registar sa dejstvom prema traim licima), sa trajnim izvrenjem prestacija, po pristupu,
komutativan, intuitu personae, meovit ugovor (sadri elemente ugovora o delu, o prodaji,
kreditu, pruanju usluga, zakupu...)
Vrste
Indirektni (finansijski, pravi) lizing
Trostrani pravni posao u kome uestvuju tri lica i zakljuuju se dva ugovora. Davalac lizinga
zakljuuje ugovor o kupovini sa treom ugovornom stranom (isporuiocem). Pravo svojine na
stvari stie davalac lizinga (to mu prua zatitu u vidu izlune tube u sluaju steaja), a
isporuilac (iz praktinih razloga) isporuuje stvar primaocu lizinga, a po nalogu davaoca lizinga.
Direktni (nepravi, kvazi) lizing
Lizing kod kog se javljaju samo dve strane: davalac lizinga i korisnik lizinga. Prodavac i nakon
zakljuenja ugovora o lizingu ostaje vlasnik stvari koja je predmet korienja, budui da je on
istovremeno i davalac lizinga (otuda mora da rei pitanje sopstvenog finansiranja za ta se moe
posluiti ugovorom o faktoringu, prodajui faktoru potraivanje uz odreeni diskont).
Ostale vrste:
lizing pokretnih i nepokretnih stvari
lizing opreme (automobila, maina... i bilo koje pokretnog dobra) i plant lease (lizing kompletnih postrojenja)
net lease (davalac lizinga ne preuzima obavezu popravke, osiguranja, odravanja i servisa) i gross lease (davalac
lizinga izriito preuzima ove obaveze)
term lease (davalac lizinga preuzima obavezu da nakon isteka ugovora vrati predmet lizinga) i revolving lease
(primalac lizinga ovlaen je da po isteku ugvora ttrai produenje ugovora i po pravilu zamenu predmeta lizinga
novim modernijim)
kratkoroni lizing (potrona dora) i dugoroni lizing (investiciona oprema)
sale and lease back (vlasnik prodaje lizing preduzeu odreenono investiciono dbor, a lizing preduzee mu to isto
vraa natrag u lizing (isto kao i kredit sa 100% depozita)
Obaveze davaoca lizinga:

1. predaja stvari koja je predmet ugovora na korienje korisniku lizinga i pribavljanje predmeta
lizinga prema specifikaciji primaoca lizinga od isporuioca koga je odredio primalac korisnik
lizinga; 2. odravanje objekta lizinga; 3. zatita od evikcije; 4. prenos svojinskopravnih
ovlaenja na primaoca lizinga po isteku ugovora
Obaveze korisnika (primaoca) lizinga
1. preuzimanje predmeta lizinga; 2. plaanje lizing naknade; 3. iskoriavanje lizing objekta na
ugovoreni nain; 4. da po proteku ugovorenog roka vrati predmet lizinga, ako nije drugaije
ugovoreno.
Obaveze isporuioca
1. predaja primaocu lizinga predmeta lizinga u ispravnom stanju.
71

UGOVOR O PREVOZU ROBE ELJEZNICOM
Ugovorom o prevozu robe eljeznicom se se jedna ugovorna strana (eljeznica) obavezuje da
izvri prevoz odreene robe od otpravne do uputne stanice, za odreeno vreme i u neoteenom
stanju, a druga ugovorna strana (poiljalac) se obavezuje da za to plati odreenu prevozninu.
Ugovorne strane
poiljalac fiziko ili pravno lice
eljeznica nosilac karakteristine prestacije
tree lice - primalac
Karakteristike: dvostrano obavezan, teretni
Vrste
Zavisno od teritorijalnog momenta
meunarodni preko teritorije bar dve drave,
domai
Zavisno od karaktera poiljke
Denana poiljka poiljka koja se predaje na prevoz po jednom tovarnom listu, ija
teina ne sme prei 5 tona
Kolska (vagonska) poiljka poiljka koja se predaje po jednom tovarnom listu, ija
teina prelazi 5 tona
Zavisno od roka prevoza
Klasina koncepcija sporovozni, brzovozni i ekspresni (pretpostavka je sporovozni)
Moderna koncepcija redovni i garantovani (oroeni).
Zavisno od vrste korisnika usluga prevoza
javni (za trea lica) i
nejavni (industrijski koloseci za spostvene potrebe)
Obaveza eljeznice do otpoinjanja prevoza
1. obaveza dostave kola; 2. obaveza zakljuenja ugovora o prevozu; 3. obaveza prijema robe samo stvari koje su
doputene ili uslovno doputene (zakonom); 4. obaveza prijema transportnih isprava TOVARNOG LISTA; 5.
obaveza utvrivanja teine i broja komada eljeznica je duna da utvrdi teinu i broj komada denaniih poiljki koje
sama tovari, ako i kolskih poiljki ako je poiljalac to zahtevao i ako je to stvarno mogue
Obaveze eljeznice u fazi prevoza robe
1. prevoz odreenim putem; 2. prevoz u odreenim; 3. izvravanje administrativnih formalnosti
4. izvravanje naloga u toku prevoza; 5. uvanje robe; 6. obaveze kod smetnji pri prevozu
Obaveze eljeznice u fazi izdavanja robe
1. izvetavanje primaoca o prispeu poiljke; 2. izdavanje robe; 3. odvoz robe; 4. istovar i odnoenje; 5. utvrivanje
stanja; 6. obaveze kod smetnji pri izdavanju; 7. ostvarivanje pouzea.
Obaveza poiljaoca do otpoinjanja prevoza
1. obaveza naruivanja kola; 2. obaveza predaje robe; 3. obaveza pakovanja i oznaavanja robe; 4. obaveza predaje
transprotnih isprava; 5. obaveza plaanja transportnih trokova unapred u odredjenim sluajevima; 6. obaveza dovoza
robe; 7. obaveza utovara poiljalac ima ovu obavezu kod denanih poiljki, dok eljeznica ima kod kolskih.
72

UGOVORI O TURISTICKIM USLUGAMA
1. UGOVOR O ORGANIZOVANJU PUTOVANJA zakljucuje se izmedju turisticke ili putnicke
agencije, kao davaoca usluga, i turiste , kao korisnika usluga. To je pravni posao kojim se
organizator putovanja obavezuje da ce putniku- turisti pribaviti skup turistickih usluga, a putnik
- turista se obavezuje da ce za to platiti jednu ukupnu cijenu u pausalnom iznosu sa sve usluge.
Elemetni ovog ugovora su predmet i cijena usluga. Predmet je skup, usluga, tzv. Paket usluga,
aranman (prevoz, boravak ...) Obaveze organizatora: obaveza pruzanja usluga, koje su
predemt ugovora, obaveza obavjestavanja, obaveza cuvanja poslovne tajne. Obaveze
turiste:obaveza placanja usluga, obaveza saradnje u izvrsavanju putovanja.
2. POSREDNICKI UGOVOR O PUTOVANJU je pravni posao kojim se obavezuje posrednik da ce u ime i za racun
putnika-turiste zakljuciti ugovor o organizovanju putovanja ili ugovor i izvrsenju jedne ili vise usluga koje su u vezi sa
nekim putovanjem ili boravkom turiste u odredjenom mjestu. Elemetni ovog ugovora su predmet i cijena usluga.
Predmet moze da bude jedan ili dvije posebne usluge.
3. UGOVOR O ANGAZOVANJU UGOSTITELJSKIH KAPACITETA (UGOVOR O ALOTMANU)

To je pravni posao kojim se obavezuje ugostiteljska organizacija da u toku odredjenog
vremenskog perioda stavi na raspolaganje turistickoj ili putnoj agenciji odredjen broj lezaja u
odredjenom ugostiteljskom objektu i pruzi ugostiteljske usluge licima koja uputi agencija kojoj
ce za to da platiti odredjenu naknadu. Elemetni ovog ugovora su predmet i cijena usluga.
Predmet cine odredjene usluge koje se sastoje u angazovanju odredjenog broja lezajeva u
odredjenom ugostiteljskom objektu i koji se stavljau na raspolaganje putnickoj agenciji, oznaka
vrste ugostiteljskih usluga, oznaka iznosa provizije i dr.
Turistika agencija moe odustati od korienja smjetajnih kapaciteta a da time i ne raskine
ugovor o alotmanu ako na vrijeme poalje obavjetenje o odustanku od koritenja odreenih
kapaciteta. Ukoliko je ugovorom predviena posebna obaveza turistike agencije da popuni
angaovane kapacitete, onda agencija nema pravo na odustanak od ugovora.
UGOVOR O FAKTORINGU
Pojam:Ugovor o faktoringu predstavlja takav pravni posao kojim se ustupilac potrazivanja obavezuje da prenese na
faktora postojeca ili buduca potrazivanja iz ugovora o prodaji robe, tj. vrsenja usluga, zakljucenim sa kupcem, tj.
korisnikom usluga, a faktor se obavezuje da uz proviziju i naplatu troskova naplati potrazivanja, kao i da kreditira
ustupioca potrazivanja i vrsi druge faktoring usluge.
Osobine ugovora:Ugovor o faktoringu spada u neimenovane ugovore, dvostrano obavezne ugovore,formalne
ugovore,teretne ugovore,ugovor sa trajnim prestacijama,ugovore po pristupu i mjesovite ugovore.
Obaveze ugovornih strana:Osnovna obaveza ustupioca potrazivanja je da na faktora prenese potrazivanje koje
predstavlja predmet ugovora o faktorinfu. Mogu se prenositi postojeca i buduca potrazivanja.Sa prenosom glavnog
potrazivanja prenose se I sva sporedna prava I garancije vezane za odredjeno potrazivanje. Ova se obaveza najcesce
izvrsava tako sto klijent dostavlja facture sa pratecom dokumentacijom,na kojima je unesena klauzula o izvrsenoj
cesiji I to sukcesivno. Duznik ima pravo na sve prigovore prema faktoru koje ima prema svom povjeriocu iz osnovnog
ugovora. Pored toga ustupilac ima obavezu da faktoru placa kamatu na koriscenje sredstava kredita do momanta
naplate potrazivanja ili do roka od kojeg pocinje teci garancija faktora.
UGOVOR O FORFETIRANJU (FORFETINGU)
Pojam:Ugovor o forfetiranju predstavlja takav pravni posao,kod kojeg forfeter kupuje od svog komitenta nedospjelo
novcano potrazivanje, uz odredjeni diskont koji tereti komitenta ako ovo potrazivanje ostane neplaceno od strane
treceg lica. Prema tome ugovor o forfetiranju po svojoj pravnoj prirodi predstavlja mjesoviti ugovor, koji u sebi
ukljucuje vise drugih ugovora, a prije svega ugovor o prodaji i ugovor o kreditu. Forfet = odricanje od regresa.
Osobine ugovora:Ugovor o forfetiranju je neimenovani ugovor,dvostrano obavezni ugovor,formalin ugovor,po tehnici
zakljucenja je formalin ugovor. Ucesnici u poslu forfetiranja:U pravnom poslu forfetiranja uvjek ucestvuju:domaci
izvoznik,inostrani uvoznik I forfeter koji preduzima potrazivanje.U ovom poslu najcesce ucestvuju I drugi
subjekti:banka uvoznika I posrednicka banka.
Ugovor o prevozu putnika - je takav privrednopravniposao u kome se jedna ugovorna strana, prevozilac,
obavezuje da na odredjenoj prevoznoj relaciji preveze putnika sa garncijom sigurnosti, a druga ugovorna strana,
naruilac prevoza ili putnik, se obavezuje da za to plati odredjenu naknadu - prevozninu. Razlikujemo ugovore o
prevozu putnika prema vrsti prevoza (eljeznicom, drumom, morem), prema mjestu prevoza (domai i
medjunarodni), prema karakteru prevoza (linijski i slobodni prevoz)
73

BANKE I VRSTE BANKARSKIH POSLOVA
Banke su finansijske institucije, prvenstveno depozitnog i kreditnog karaktera, koje posluju kao
akcionarska drutva. Banka se osniva po koncesionom sistemu potrebna je prethodna dozvola
od strane Agencije za bankarstvo, pod uslovom da je Agencija stekla uvjerenje da e banka
ispunjavati zakonske zahtjeve u poslovanju. Dozvola se daje i za otvaranje filijala i
predstavnitava. Agencija moe ukinuti dozvolu ako se ispune zakonski uslovi ili na zahtjev
banke. Zakonski minimum kapitala banke je 15 miliona KM.
Upravljaku strukturu banke ine skuptina, upravni odbor, nadzorni odbor i generalni direktor.
Djelatnost banke propisana je zakonom i odobrenjem Agencije, a sastoji se u slijedeem:
prijem depozita, davanje i uzimanje kredita, davanje svih oblika novanog jemstva, usluge
platnog prometa i prenosa novca, kupovina i prodaja stranog novca, izdavanje i upravljanje
sredstvima plaanja (ekovi, kreditne kartice i sl), kupovina i prodaja vrijednosnih papira itd.
Poslovi koje banke sklapaju spadaju u privredne (trgovinske) poslove. Poslovi se odlikuju
sledeim karakteristikaka:
1. formalni poslovi
2. adhezioni poslovi (zakljuuju se pristupm krijenata i prihvatom optih uslova poslovanja)
3. intuitu personae poslovi
4. poslovi za koje vai princip slobode dokaza
Vrste bankarskih poslova:
- Aktivni bankarski poslovi banka se pojavljuje kao poverilac svog klijenta (krediti)
- Pasivni bankarski poslovi banka se pojavljuje kao dunik svog klijenta (tednja)
- Neutralni bankarski poslovi banka obavlja poslove u platnom prometu kao zastupnik,
komisionar ili posrednik klijenta (garancija, akreditiv...)
Postoji i podjela na: bankarske depozite, kreditne poslove i uslune poslove.
UGOVOR O KREDITU
Ugovor o kreditu je takav bankarski posao kojim se BANKA obavezuje da korisniku kredita stavi
na raspolaganje odreeni iznos novanih sredstava na odreeno ili neodreeno vreme, za neku
namenu ili bez utvrene namene, a KORISNIK KREDITA se obavezuje da plaa banci ugovorenu
kamatu i dobijeni iznos novca vrati u vreme i na nain kako je utvreno ugovorm.
Karakteristike: formalni (po samom zakonu), po pristupu, dvostrano obavezan, teretan
(kamata se plaa i kad nije ugovorena i tada vai zakonska kamata), intuitu personae
Bitni elementi: 1. predmet (i iznos) kredita, 2. uslovi davanja kredita (procena kreditne
sposobnosti...), 3. ostali elementi najee klauzule o nainu obezeenja otplate kredita
Vrste kredita
1. Prema domicilu kreditora
Domai predmet je domaa valuta
Meunarodni predmet je strana valuta
2. Prema statusu kreditora
Kreditor subjekt javnog prava
Kreditor subjekt privatnog prava
74

3. S obzirom na predmet kredita (ove dve vrste kredita mogu se pojavljivati i paralelno)
Finansijski (novani) krediti predmet kredita je novac
Robni (nenovani) krediti predmet kredita nije novac ve isporuka robe
4. S obzirom na rok
Kratkoroni (do jedne godine)
Srednjeroni (od jedne do pet godina)
Dugorini (preko pet godina)
5. Prema nameni
Namenski (vezani)
Nenamenski (slobodni)
6. S obzirom na svrhu
Proizvoaki
Potroaki.
7. Prema nainu obezbeenja kredita
Personalni (lina sredstva obezbeenja) -jemstvo, garancija banke, avalirana menica...
Realni (stvarna sredstva obezbeenja) zalaganje pokretnih stvari i HOV, hipoteka
Bez sredstava obezbeenja (poverenje)
8. Prema nainu putanja u promet
Gotovinski krediti
Preko kreditnog tekueg rauna.
Korienjem ustanove asignacije
Akceptiranjem menice svog klijenta (postaje glavni menini dunik)
9. Prema nainu vraanja
Krediti koji se vraaju odjedanput (zajedno sa kamatom)
Krediti koji se vraaju u ratama
Krediti sa mirovanjem otplate odreeni period vremena (grace period)
Revolving kredit
LOMBARD I RELOMBARD
Lombardni kredit je nastao u italijanskoj pokrajini Lombardiji, po kojoj je dobio ime.
Karakterie ga poseban nain obezbedjenja kreditora. Kreditor je obezbedjen zalogom HOV
(hartije od vrijednosti), koja pripada korisniku kredita ili treem licu, koje je na to pristalo.
Zaloiti se mogu sve sve HOV: novane (menica, ekovi, obveznice, akcije, certifikati,
komercijalni zapisi...) i robne (konosman, prenosivi tovarni list, varant kao deo skladinice...).
Kod lombardnog kredita se ne prenosi pravo svojine na hartiji od vrijednosti, ve se hartija samo
zalae, a nosilac prava svojine i dalje ostaje nosilac kredita, u emu je njegova osnovna razlika od
eskonta.
Ugovor o relombardu
Kreditor ne mora da eka rok dospelosti potraivanja iz ugovora o kreditu obezbeenog zalogom,
ve moe i pre isteka roka HOV i druge stvari koje su predmet ugovora o lombardu da zaloi kod
nekog drugog kreditora i na taj nain pribavi sebi potrebna novana sredstva. Za ovaj ugovor
karakteristino je da se predmet zaloge iz ugovora o lombardu po pravilu relombarduje kod
centralne banke i da su rokovi dopleosti dobijenog kredita veoma kratki (nekada i ne dui od 14
dana)
75

ESKONT I REESKONT
Eskontni kredit
Ugovorom o eskontnom kreditu imalac odreene HOV prodaje istu pre njene dospelosti banci
kreditoru. Kao predmet eskonta, dakle, redovno se pojavljuju nedospele HOV (menice, varanti,
obveznice...), a izuzetno to mogu biti i druga nedospela potraivanja.
Ovaj ugovor ukljuuje u sebi elemente kupovine nedospelih HOV i elemenata zajma.
Banka otkupljuje nedospele HOV isplaujui njenom imaocu nominalni iznos na hartiji, uz
odbitak nedospelih kamata, svojih trokova i svoje provizije (naziva se diskont). Imalac
hartije od vrijednosti (prodavalac), HOV koja nije dospjela prodaje banci i od nje, prije
dospjelosti dobija novana sredstva za nju. Banka tog prodavca na taj nain kreditira.
Reeskkontni kredit
Ekontna banka postaje vlasnik eskontovane HOV i moe s njom da raspolae pa oduda umesto
da eka njen rok dospelosti ona moe i sama eskontovati pre roka dospelosti otkupljenu HOV.
Dakle, reeskont je ponovni eskont eskontovane HOV. Reeskont eskontovanih HOV najee vri
Centralna banka, ime utie na koliinu novca u opticaju kao mjeru monetarne politike.
UGOVOR O DEPOZITU - NOVANI DEPOZIT
Novani depozit je takav bankarski posao u kome se deponent obavezuje da poloi kod banke (uz
njen prihvat) ovreeni novani iznos kojim banka moe da raspolae uz obavezu povraaja
prema uslovima zakljuenog ugovora.
Karakteristike: neformalan, imenovan, komutativan, sa trajnim prestacijama
Obaveze ugovornih strana
Obaveze deponenta
1. Polaganje ugovorenog novanog iznosa u ugovoreno vreme kod depozitara
2. Obaveza otklanjanja dugovanog salda koji se pojavi na raunu depozita
3. Obaveza da naloge za uplatu i isplatu sa depozitnog rauna uuuje u sedite banke sa kojom je zakljuio ugovor o
depozitu.
Obaveze depozitara
1. da otvori raun deponovanih sredstava
2. da u granicama raspoloivih sredstava i zavisno od vrste ugovora vri isplate sa rauna po nalogu deponenta ili
drugog ovlaenog lica
3. da izvetava deponenta. Godinje ili ee, o stanju na njegovom raunu (sdaldo rauna)
4. da za deponovana novana sredstva plaa deponentu ugovorenu ili zakonsku kamatu.
Vrste
Prema kriterijumu vremena uvanja i specifinosti raspolaganja:
Depozit po vienju takav depozit kod kog se potraivanje deponenta prema banci smara
uvek dospelim, te je banka duna da, po njegovom nalogu, izvrava sve naloge o isplatama.
Oroeni depoziti predstavljaju takve depozitet kod kojih je pravo deponenta da raspolae sa
deponovanim novanim sredstvima za vremenski period oroenosti iskljueno (izuzev u sluaju
raskida ugovora) ovakvi depoziti omoguavaju ostvarivanje kreditne funkcije banaka.
Prema kriterijumu svrhe deponovanja:
Namenski depoziti depoziti kod kojih je ugovoreno za koje namene banka moe da koristi
deponovana sredstva.
Nenamenski depoziti nije ugovoreno za koje namene banka moe koristiti sredstva (u
interesu banke je da budu ovakvi)
U sluaju da nije ugovorena vrsta depozita, ZOO konstituie (oborivu) pretpostavku da je re o
nenamenskom depozitu po vienju.
76

Nenovani depozit
Nenovani depozit je ugovor na osnovu kog deponent predaje banci na uvanje odreene telesne
pokretne stvari, uz plaanje odreene naknade, a banka se obavezuje da primljene stvari uva
panjom dobrog strunjaka i da ih vrati deponentu saglasno usloima ugovora.
Vrste nenovanog depozita
Otvoreni nenovani depozit takva vrsta depozita kod kojih klijent predaje banci na uvanje
stvari koje nisu zatvorene ili zapeaene
Zatvoreni nenovani depozit takva vrsta depozita kod kojih deponent predaje banci na
uvanje stvari koje su zatvorene (koverat, kaseta, kutija...) i propisno zapeaene (banka ne zna
sadraj, ali moe optim uslovima odrediti stvari koje ne mogu biti predmet ugovora o
nenovanom depozitu).
UGOVOR O SEFU
Ugovor o sefu je ugovor o obavljanju bankarskih usluga kod kog se banka obavezuje da korisniku
stavi na upotrebu sef za odreeni period vremena, a korisnik se obavezuje da za to plati banci
odreenu nadoknadu.
Pojam sefa poseban boks, pregrada ili kaseta u posebno obezbeenoj prostoriji banke
namenjenoj za uvanje dragocenosti, stvari od vrednosti i HOV. Sef znai siguran.
Karakteristike: imenovan, teretni, dvostrano obavezan, konsensualan, neformalan
Bitni elementi
1. odreenje sefa po broju
2. odreenje vremena trajanja ugovora
3. odreenje naknade
4. odreenje predmeta nije bitan element jer banka ne mora ni da zna ta je korisnik stavio u sef.
Obaveze korisnika sefa
1. korisnik ne sme da stavi u sef predmet ili proizvod koji moe da ugrozi sigurnost banke ili
drugih sefova (nepridravanje ove obaveze raa pravo na raskid ugovora od strane banke, ak i
bez obaveze stavljanja otkaznog roka)
2. korisnik je duan da uredno plaa banci nadoknadu za korienje sefa
Sudsko otvaranje sefa kada je banka raskinula ugovor ili kad je dejstvo ugovora isteklo,
banka ne sme sama da otvori sef. Ako korisnik sefa ne isprazni sef ili ne preda klju sefa,
otvaranje sefa vri se sudskim putem. Naene stvari stavljaju se u sudski depozit ili se
poveravaju banci na uvanje. Banka ima pravo prvenstva naplate dugovane naknade iz ugovora o
sefu i to od novanog iznosa koji je pronen u sefu, kao i iz cene dobijene prodajom drugih
vrednosti naenih u sefu.
Odgovornost banke bnanka odgovara za nadzor nad sefom i za tajnost sefa.
ROBNI AKREDITIV
Akreditiv je instrument plaanja kojim se akreditivna banka (banka izdavavalac) obavezuje da
po nalogu nalogodavca obavi plaanje ili ovlasti drugu banku (korespondentna banka) da
obavi plaanje treem licu (korisniku akreditiva) ili po njegovom nalogu (prenos akreditiva)
ili po nalogu nalogodavca sama ili uz pomo druge banke akceptira ili otkupi menicu vuenu od
strane korisnika akreditiva, bez prava regresa, pod uslovom da je postpljeno u skladu sa
uslovima otvorenog akreditiva banke izdavaoca.
77

Akreditiv je sloen pravni posao u kome uestvuje najmanje tri lica, a esto i etiri:
1. nalogodavac za otvaranje akreditiva npr. investitor radova, kupac robe...
2. akreditivna banka po pravilu u zemlji nalogodavca
3. korisnik akreditiva npr. izvoa radova, prodavac robe...
4. druga banka (posrednika, korespondentna) sa seditem u zemlji korisnika. Banka koja
izvetava korisnika da je u njegovu korist otvoren akreditiv kod akreditivne banke (aviziranje
korisnika), a esto preuzima i samostalnu i neposrednu obavezu isplate akreditiva korisniku
(kontrimiranje korisnika).
Vrste akreditiva
Razlikujemo obini (neuslovljeni) akreditiv i dokumentarni (uslovljeni) akreditiv. Podela je
izvrena s obzirom na to da li korisnik akreditiva treba da ispuni neke uslove za korienje
akreditivne svote (uslovni) ili ne (bezuslovni).
Obini (neuslovljeni) akreditiv
Lini akreditiv - banka na zahtjev klijenta daje nalog drugoj banci da odredjenom korisniku
akreditiva stavi na raspolaganje odredjenu svotu novca za odredjeno vreme.
Kreditno pismo - u praksi se koriste DVE VRSTE kreditnog pisma: obino (moe se naplatiti
samo u jednoj banci oznaenoj u ispravi) i cirkularno (moe se naplatiti kod vie razliitih
banaka iz isprave).
Permanentni akreditiv predstavlja takvu vrstu akreditiva kod kog nalogodavac ovlauje
korisnika da moe do isteka odreenog vremena ili do opoziva trajno (svakodnevno,
nedeljno, meseno) da koristi novana sredstva stavljena na raspolaganje, uz mogunost
obnavljanja nakon iscrpljivanja.
Budetski akreditiv predstavlja takvu vrstu akreditiva koja se koristi za izvrenje budeta
odreenih dravnih organa i organizacija koje se finansiraju iz budeta (koriste se u okviru
odobrenog budeta i to putem budetskih ekova).
Dokumentarni (robni, uslovljeni) akreditiv
Robni, dokumentarni, uslovljeni akreditiv je najea i najznaajnija vrsta akreditiva.
Korisnik akreditiva realizuje svoje pravo kod akreditacione banke, pod uslovom da joj
deponujuje robna ili akreditivna dokumenta.
Opozivi akreditiv takav akreditiv koji ne vezuje akreditivnu banku, budui da ga moe u
svakom momentu izmeniti ili opozvati na zahtev nalogodavca ili po sopstvenoj inicijativi, ako je
to u interesu nalogodavca. Krajnji rok moe biti momenat podizanja saobraznih akreditivnih
dokumenata od korisnika)
Neopozivi akreditiv akreditiv koji sadri vrstu, samostalnu i neopozivu obavezu
akreditivne i konfirmirajue banke.
Potvreni akreditiv akreditiv gde se prema korisniku ne nalazi samo akreditivna banka, ve i neka druga banka
koja je konfirmirala akreditiv akreditivne banke (potvrditi se moe samo neopozivi akreditiv. Konformacija moe biti
samo potpuna, ne i delimina))
Nepotvreni akreditiv akreditiv kod kog u pravnom odnosu sa korisnikom kao dunikom iz akreditiva stoji samo
akreditivna banka.
Gotovinski akreditiv akreditiv kod kojih se honorisanje podnetih dokumenata sastoji u njihovoj isplati prilikom
prezentacije.
Akceptacioni akreditiv akreditiv kod kojih je banka obavezna da akceptira menicu vuenu od strane korisnika ili
kod kojih se ova banka obavezuje da trasiranu menicu vuenu na nalogodavca ili druge tranjate naznaene u
akreditivu akceptira i o dospelosti plati (za razliku od gotovinskog ovde se obaveza ne sastoji u isplati podnetih
dokumenata ve u samostalnom akceptu ili odgovornosti za akcept)
Otkupni akreditiv akreditiv kod kog korisnik akreditiva vue menicu na nalogodavca ili drugog trasata
nazneonog u akreditivu, a akreditivna banka se obavezuje (po akreditivu, a ne po menici) da e korisniku i savesnim
imaocima menice isplatiti akreditivnu svotu ili da e obezbediti otkup od strane druge banke, a ako ova to ne uini da
e sama izvriti isplatu.
Prenosivi akreditiv akreditiv kod kog je korisnik ovlaen da moe dati nalog banci da izvri plaanje drugom
korisniku ili drugim korisnicima (akreditiv se moe preneti u celini ili delimino). Prava korisnika po prenetom
akreditivu mogu se kretati samo u okviru prava korisnika iz otvorenog akreditiva i redovno su povoljnija za prvog
korisnika.
78

Podakreditiv takav dokumentarni akreditiv koji po nalogu prodavca , na osnovu posebnog sporazuma o pokriu
izdaje banka u korist drugog korisnika. I glavni akreditiv i podakreditiv su meusobno odvojeni, te stoga
podakreditivna banka, posebno zbog pokria kod ovog akreditiva, mora da vodi rauna da honorie (isplati, akceptira,
otkupljuje) samo ona dokumenta koja mnogo ne odstupaju od glavnog akreditiva kako bi ih kasnije mogla naplatiti od
banke koja je izdala glavni akreditiv (odstupanja se mogu odnositi na smanjenje akreditivne sume i jeinine cenem
skraenja roka isporuke i roka vanosti akreditiva.
BANKARSKE GARANCIJE
Prema ZOO, bankarska garancije predstavlja pismenu ispravu kojom se banka obavezuje prema
primaocu garancije (korisniku) da e mu za sluaj da mu tree lice ne ispuni obavezu o dospelosti
izmiriti obavezu ako budu ispunjeni uslovi navedeni u garanciji.
Uspostavljanju pravnih odnosa iz bankarske garancije prethodi zakljuenje osnovnog ugovora, u
kome je sadrana finansijska klauzula o obavezi dunika da poveriocu pribavi garanciju
odredjene banke. Nalagodoavac daje svojoj banci da, neposredno ili uz pomo neke druge banke,
izda u svoje ime, a za njegov raun, garanciju treem licu.
Bitni elementi:
1. Firma i sedite davaoca
2. Firma i sedite korisnika
3. Podaci o osnovnom poslu
4. Novani iznos na koji garancija glasi
5. Rok vaenja bankarske garancije
6. Mesto izdavanja bankarske garancije
7. Datum izdavanja bankarske garancije
8. Potpis ovlaenog lica
etiri pravna odnosa:
1. odnos iz osnovnog ugovora postojanje finansijske klauzule o obavezi dunika da pribavi garanciju odreene banke
kao obezbeenje potraivanja poverioca. Oviim se ugovom reavaju sva bitna pitanja u vezi sa garancijom (koja banka,
koji iznos...)
2. odnos izmeu banke i nalogodavca nastaje zakljuenjem ugovora o izdavanju bankarske garancije. Po svojoj
pravnoj prirodi ovaj ugovor spada u ugovore o nalogu, ali moe sadrati i elemente ugovora o kreditu. Ugovor je
intuitu personae i teretan je posao.
3. odnos izmeu banke i korisnika garancije uspostavlja se davanjem garancije banke korisniku garancije. Zasniva se
samostalni pravni odnos banke garanta i korisnika garancije.
4. pravni odnos izmeu banaka (eventualno) odnos izmeu banke korisnika garancije i banke nalogodavca.
Vrste bankarske garancije

Prema vrsti pravnog posla
Licitaciona bankarska garancija
Garancija za dobro izvrenje posla
Garancija za plaanje avansa
Prema uslovu vraanja garancije
Uslovna garancija
Bezuslovne garancije
Prema zavisnosti od osnovnog posla
Akcesorna bankarska garancija
Apstraktna garancija
Prema broju banaka
Supergarancija
Kontragarancija
Konformirajua garancija
Avizirajua garancija
79

VIRMAN
Virman je poseban nalog pravnog subjekta organizaciji nadlenoj za platni promet da izvri
zaduivanje njegovog rauna u korist korisnika iz ovog platnog naloga (osnova je ugovor o
nalogu). Virman je opoziv do momenta dok nije upisan na teret rauna nalogodavca.
Izvrenje virmanskog naloga prihvatanjem naloga od banke uspostavlja se mandatni odnos sa
nalogodavcem. Virmanski nalog izvrava ili jedna banka sama ili uz pomo druge banke (interni i
meubankarski transfer). Neuredno izvrenje raa ugovornu odgovornost banaka koje su
uestvovale u njegovoj realizaciji i prema nalogodavcu i prema korisniku.
KLIRING
Od eng rei to clear to znai oistiti, urediti. Kliring je neutralni bankarski devizni posao i sastoji
se u prebijanju uzajamnih potraivanja izmedju 2 ili vie drava zasnovanom na medjusobno
zakljuenom klirinkom sporazumu.
Vrste kliringa:
S obzirom na krug uesnika u klirinkom poslu:
1. jednostrani kliring (Klirinki nain plaanja vai samo za jednu zemlju, tj. povjerioce i
dunike sa sjeditem u nju. Moe biti PRINUDNI - jedna zemlja jednostrano obavezuje
sve dunike na svojoj teritoriji i UGOVORNI - nastaje ugovorom, ali nain plaanja vai
samo za jednu zemlju, dok u drugoj imaju pravo izbora izmedju klirinkog ili slobodnog
naina plaanja)
2. dvostrani kliring (vai i za jednu i za drugu dravu)
3. viestrani kliring (sporazum vie zemalja)
S obzirom na predmet klirinkih plaanja, razlikujemo:
1. robni - sva plaanja iz prometa robe
2. nerobni - plaanja iz prometa usluga
3. mjeoviti - plaanja iz prometa robe i prometa usluga
4. totalni - obuhvata cjelokupan platni promet izmedju dvije i vie zemalja.
DOKUMENTARNI INKASO (NAPLATA)
Dokumentarni inkaso (naplata) je takav bankarski posao kod kog banka preuzima obavezu da po
nalogu i za raun svog komitenta (nalogodavca-prodavca) naplati (ili odbije akcept menice)
njegovo potraivanje prema treem licu (trasatu-kupcu), uz predaju odreenih dokumenata na
osnovu kojih ono moe raspolagati robom, dok se komitent (nalogodavac) obavezuje da za to
plati banci proviziju i trokove koje je imala prilikom izvrenja dobijenih naloga i instrukcija.
Karakteristike: posao sa trenutnim izvrenjem indbe, neimenovani, intuitu personae, ne moe
se zakljuiti utanjem
Vrste dokumentarnog inkasa:
Zavisno od vrste isprava kojima se dokazuje postojanje potraivanja:
isti (nerobni) inkaso naplata potraivanja izraenih u obliku HOV (trasirana menica,
sopstvena menica, ek, obveznica...)
dokumentarni (robni) inkaso naplata HOV zajedno sa robnim dokumentima i naplata
robnih dokumenata bez HOV
80

Zavisno od mesta obavljanja ove operacije i uesnika u poslu:
nostro inkaso domaa banka naplauje od stranog dunika domae potraivanje
loro inkaso strana banka naplauje strano potraivanje od domaeg dunika
Zavisno od naina realizacije obaveze banke:
dokumentarni inkaso sa plaanjem u gotovom pri iskupu dokumenata koji vri kupac od
banke
dokumentarni inkaso sa predajom dokumenata uz akcept menice (ime se zasniva
meninopravni odnos)
Uesnici u dokumentarnom inkasu:
1. nalogodavac angauje banku radi naplate potraivanja
2. dostavna banka (remitent) banka kojoj je nalogodavac poverioc posao naplate
3. kupac (trasat) duan da udovolji nalogu za naplatu ili akcept menice
4. druge banke (inksao banka koju angauje dostavna banka radi prezentacije dokumenata
kupcu, radi naplate ili akcepta)
AKCEPTNI NALOG
Akceptni nalog je poseban instrument platnog prometa, koji dunik izdaje povjeriocu, i koji u
momentu dospjelosti stie svojstvo naloga za plaanje. Akceptni nalog sadri nalog za prenos sa
upisanim datumom dospijea. Njega ovjerava povjerilac i podnosi ga nadlenoj organizaciji za
platni promet najkasnije na dan dospijea. On nije hartija od vrijednosti, jer potraivanje
korisnika u njemu nije inkorporisano, a nije ni prenosiv.
81

HARTIJE OD VRIJEDNOSTI
Hartija od vrednosti je pismena isprava kojom se njen izdavalac obavezuje da ispuni obavezu
upisanu na toj ispravi njenom zakonitom imaocu. Hartija od vrednosti pismena isprava koja u
sebi sadri odreeno imovinsko pravo koje je, po pravilu, neodvojivo i neostvarivo bez nje. U tom
smislu istiu se tri bitne karakteristike:
1. formalnost (pravnog posla)
2. inkorporacija (odreenog imovinskog prava)
3. vezanost inkorporisanog prava za postojanje same hartije kao pismene isprave
4. negocijabilnost
Pravo na hartiji i pravo iz hartije
Pravo na hartiji je pravo svojine ili pravo zaloge koje za svoj objekt ima hartiju kao telesnu
pokretnu stvar. Iz toga sledi da zakoniti imalac HOV moe njome i stvarnopravno raspolagati.
Sa prenosom hartije istovremeno se prenosi i pravo iz hartije. Pravo iz hartije je neko stvarno ili
obligaciono pravo i najee pravo na isplatu sume novca. Pravilo je da su pravo na hartiji i pravo
iz hartije nerazdvojni i da prenos jednog prava povlai za sobom prenos drugog prava, s tim to
redostled prenosa ovih prava zavisi od vrste HOV.
U hartije od vrednosti spadaju:
1. menica
2. ek
3. skladinica
4. prenosivi tovarni list (u eleznikom, drumskom i vazdunom prevozu robe)
5. konosman (pomorski i reni)
6. akcije
7. obveznice
8. blagajniki zapisi
9. dravni zapisi
10. certifikat
11. komercijalni zapis
12. varant ili opcija (sa pravom na kupovinu akcija ili obveznica)
KLASIFIKACIJA HARTIJA OD VRIJEDNOSTI
Prema prirodi inkorporisanog prava
Stvarnopravne HOV u sebi uvek sadre neko stvarno pravo (svojina, zaloga).
Obligacionopravne HOV u sebi sadre neko pravo potraivanja (menica, ek...)
Hartije sa pravom uea u organima izdavaoca (korporacioni papir)
Prema odnosu sa osnovnim poslom
Kauzalne HOV ako se osnovni posao radi kojeg je hartija izdata vidi iz same hartije
Apstraktne HOV ako se posao povodom kog su izdate ne vidi iz same hartije (menica)
Prema nainu nastanka prava
Konstitutivne HOV pravo na koje se HOV odnosi je nastalo tek izdavanjem hartije
Nekonstitutivne HOV pravo je postojalo i pre izdavanja hartije
Prema karakteru potraivanja
Novane HOV odnose se na neko novano potraivanje (menica, ek, obveznica...).
Robne HOV odnose se na potraivanje u robi (konosman, skladinica...)
82

Prema roku dospelosti
Kratkorone HOV sa rokom dospelosti najkrae 30 dana a najude 1 godina
Dugorone HOV sa rokom dospea duim od 1 godine
Prema mestu izdavanja i mestu ispunjenja (ova podela znaajna je zbog pravila MPP-a)
HOV u unutranjem prometu
HOV u meunarodnom prometu
Prema nainu odreenja imaoca
HOV na ime
HOV po naredbi
HOV na donosioca
Alternativne HOV
Meovite HOV
Prema nainu izdavanja
Pojedinane HOV (menica, ek, skladinica, konosman, tovarni list).
Serijske HOV (akcije, obveznice, zapisi, certifikati...)
HARTIJE NA IME
Pojam predstavljaju isprave u kojima je ime korisnika (poverilac, zakoniti imalac) oznaeno u
samoj ispravi od strane izdavaoca. Izdavalac prilikom izvrenja obaveze treba da utvrdi identitet
donosioca i da li je to lice oznaeno na hartiji kao imalac.
Ovakve hartije nekada se nazivaju i rekta hartije (lat. Recta direktan, neposredan) jer izdavalac
preuzima obavezu premalicu oznaenom na hartiji na ime.
Prenos regularan naine prenosa hartija na ime jeste cesija, i to se oznaava na samoj hartiji
unoenjem imena novog imaoca hartije (cesionara) i prenosioca (cedenta). Kod samog prenosa
prvo se prenosi pravo iz hartije, a potom i pravo na hartiju, to predstavlja specifinost ovih HOV
u odnosu na ostale dve vrste. Prenosom prava iz HOV na ime njen novi imalac (cesionar, novi
poverilac) stie sva prava koja su pripadala ranijem imaocu (cedent, raniji poverilac) prema
duniku iz hartije (cesus, izdavalac).
Prenos hartija nema dejstva prema izdavaocu dok on o tome ne bude pismenim putem
obavesten, odnosno dok taj prenos ne bude ubeleen u registar hartija od vrednosti na ime
Zabrana prenosa izdavalac HOV na ime moe odgovarajuom klauzulom u samoj hartiji da
potpuno zabrani njen prenos. Ipak i u ovom sluaju moe da se prenese pravo potraivanja iz
hartije na ime, ali samo uz saglasnost izdavaoca (u ostalim sluajevima dovoljno je samo
obavetenje).
HARTIJE PO NAREDBI
Pojam HOV kojima je, kao i kod hartija na ime, upisano ime korisnika, ali za razliku od njih,
ove sadre ovlaenje (zakonsko ili na osnovu klauzule izdavaoca) oznaenom korisniku da moe
odrediti i neko drugo lice za njenog korisnika. Hartije po naredbi se unoenjem posebne klauzule
mogu pretvoriti u hartije na ime.
Prenos ove hartije od vrednosti prenose se indosiranjem (klauzula o prenosu upisana na
poledjini hartije). Prenosilac hartije se naziva indosant, a onaj na koga je hartija preneta
indosatar. Indosament moe biti puni, blanko i na donosioca. Kod punog se na hartiji
naznaava ime indosatara. Blanko indosament nastaje kad se na hartiji ne upisuje ime
indosatara, ve samo potpis indosanta, mjesto i datum prenosa. U sluaju prenosa na donosioca,
umjesto imena indosatara stavlja se naznaka donosiocu.
83

HARTIJE NA DONOSIOCA
Pojam ove HOV ne sadre oznaeno ime korisnika isprave, tako da se zakonitim imaocem
smatra svaki donosilac. Kod HOV na donosioca nije oznaeno ko e biti poverilac, ve samo ko e
biti dunik. Pravo na ono to je upisano na hartiji e imati ko god bude dralac hartije.
HOV na donosioca prenose se predajom (tradicijom). Izuzetno mogu da se prenose po pravilima
koja vae za hartije po naredbi.
MJENICA
Menica je hartija od vrednosti po naredbi, koja predstavlja pismenu ispravu sa svojstvom kojom
se njen izdavalac bezuslovno obavezuje da isplati odreenu sumu novca (sopstvena menica),
ili da to po njegovom nalogu uini odreeno tree lice, oznaenom korisniku ili licu po njegovoj
naredbi, i to u odreeno vreme i na odreenom mestu (trasirana menica).
Trasirana menica predstavlja menicu gde njen izdavalac (trasant) daje nalog drugom licu
(trasatu) da u vreme njene dospelosti isplati treem licu (remitentu, korisniku), ili licu po
naredbi tog treeg lica (prenos, indosiranje), oznaenu novanu svotu u menici. Ovo je redovna
trasirana menica, a pored nje, postoje i jo neke vrste trasirane menice:
- Trasirana menica po sopstvenoj naredbi trasant odreuje samog sebe kao korisnika (dakle
izdaje menicu u sopstvenu korist).
- Trasirana sopstvena menica menica u kojoj trasant (izdavalac) oznaava samog sebe kao
trasata (isplatioca menice).
- Trasirana sopstvena menica po sopstvenoj naredbi takva vrsta menice u kojoj trasant daje
nalog samom sebi da isplati oznaenu meninu svotu po dospelosti menice.
Sopstvena (solo) menica predstavlja takvu menicu u kojoj se njen izdavalac obavezuje da, u
vremenu dospelosti menice, isplati remitentu (kao treem licu), ili po naredbi tog treeg lica
odreenom licu (prenos, indosiranje), novanu svotu oznaenu u meninoj ispravi.
Vrste menice
Zavisno od meninih radnji
Protestovane i neprotestovane menice
Akceptirane i neakceptirane menice
Avalirane i neavalirane menice...
Zavisno od osnovnog posla radi kog su izdate
Robne menice (u vezi sa poslom prometa robe i vrenja finansijskih usluga)
Finansijske menice (promet novca dobijanje kredita i sl.)
Zavisno od naina izdavanja i svojstva izdavaoca
Menice izdate u svoje ime i za svoj raun
Menice izdate u tue ime i za tu raun
Menice izdate u svoje ime, a za tudj raun
Zavisno od forme menice
Puna menica (u trenutku izdavanja sadri sve potrebne elemente odreene zakonom, izuzev
eventualno pretpostavljenih elemenata).
Blanko menica (u trenutku izdavanja sadri samo propisani minimum bitnih elemenata sa
ovlaenjem docnijem imaocu menice da popuni ostale bitne elemente saglasno sporazumu sa
izdavaocem).
84

Osnovna menina naela
- Naelo formalnosti menica moe postojati samo u pisanom obliku. Izuzeci od naela
formalnosti: - izdavanje blanko menica; - lica koja ne mogu davati pismene izjave (nepismena,
slepa...) mogu davati menine izjave i preuzimati menine obaveze putem rukoznaka, peata ili
tamblja i uz sudsku overu, kao i putem ovlaenika.
- Naelo inkorporacije Pravo iz menice vezano je za posedovanje menice.
- Naelo fiksne menine obaveze obim i sadrina menine obaveze proizlaze iz sadrine
meninog pismena.
- Naelo menine strogosti menina strogost ima dva svoja aspekta: Formalnopravni vid
menine strogosti odnosi se na meninog dunika i meninog poverioca. Materijalnopravni
vid menine strogosti odnosi se samo na meninog dunika.
- Naelo menine solidarnosti (supsidijarnosti) solidarnost regresnih meninih
dunika nastupa tek ako glavni menini dunik ne isplati meninu obavezu o dospelosti
meninom poveriocu
- Naelo samostalnosti
- Naelo neposrednosti
BITNI MENINI ELEMENTI
Opti menini elementi
1. Oznaenje menice menica mora sadrati oznaenje da je to menica,
2. Bezuslovni nalog za isplatu menine svote menica mora da sadri nalog za isplatu
(platite) koji mora da bude bezuslovan.
Personalni menini elementi
1. Obaveznost tri lica izdavaoca (trasanta), lice kome se daje nalog za isplatu (trasat) i
korisnika menice (remitenta).
2. Svojeruni potpis trasanta
3. Naznaenje trasata
4. Naznaenje remitenta
Geografski menini elementi
1. Mesto izdavanja menice posebno znaajno za menice koje cirkuliu u meunarodnom
prometu (odreuje se forma, pasivna menina sposobnost trasata, rok za pokretanje regresnog
postupka...)
a. Menica na kojoj je oznaeno vie mesta izdavanja pravna teorija nije jedinstvena oko njene
punovanosti, mada preovlauju stavovi da nije punovana.
2. Mesto plaanja menice ima veliki znaaj za meninog dunika. (da zna gde se ima
pripremiti za isplatu menice) i za meninog poverioca (menina obaveza je traljiva pa treba da
zna gde e potraiti glavnog dunika). U meunarodnom prometu ima i poseban znaaj budui
da predstavlja taku vezivanja (valuta isplate, prezentacija, podizanje protesta, podizanje zahteva
za amortizaciju, domiciliranje...)
a. Unoenje vie mesta plaanja ini je nevaljanom.
Kalendarski menini elementi
1. Vreme izdavanja
2. Vreme dospelosti
Pretpostavljeni menini elementi
Znaaj mnogobrojni biti menini elementi i posebno strogost pravila o nepunovanosti menice
koja ne sadri neke od navedenih elemenata, dovela je do situacije da zakonodavac delimino
odustaje od strogosti ovog pravila i uvodi sopstvene pretpostavke za sluaj da neki od bitnih
meninih elemenata ipak izostane. Ovim postupkom sigurnos menine isprave nije poljljana,
85

budui da je re o zakonskim pretpostavkama a ne o istraivanju zajednike namere ugovornih
strana.
U kategoriju pretpostavljenih bitnih meninih elemenata spadaju:
1. Rok dospelosti dospeva po vienju (to joj umanjuje, ako ne i iskljuuje kreditnu funkciju.
2. Mesto izdavanja kao mesto izdavanja menice uzee se mesto koje je naznaeno pored
trasantovog potpisa. Ako ni ovo mesto nije oznaeno, s obzirom na fakultativnost, menica je ipak
punovana.
3. Mesto plaanja kao mesto plaanja uzee se mesto koje je oznaeno pored trasatovog
imena. U ovom sluaju, ako nedostaje mesto, menica nije punovana.
Fakultativni menini elementi
1. Klauzule s meninopravnim znaenjem (klauzula o broju meninih primeraka, rekta
klauzula, i dr.)
2. Menina lica
KLAUZULE SA MENINIM ZNAENJEM:
1. Klauzula o broju meninih primeraka (DUPLIKATNA KLAUZULA) moe se uneti
bez obzira da li se menica izdaje u jednom ili vie primeraka. Ako je menica izdata u jednom
primerku, unoenje ove klauzule platite za ovu prvu menicu ima za cilj da omogui naknadno
izdavanje dukplikata menice na zajtev nekog imaoca menice. Ako se menica izdaje u dva ili vie
primeraka, unoenje ove klauzule ima za cilj da oznai koji je ro primerak menice po redu.
a. Znaaj ove klauzule posebno u tome to oznaava da se radi o veem broju primeraka iste
menice, jer bi se u protivnom smatralo da se radi o onolikom broju menica koliko primeraka
ima, te da postoji toliko meninih obaveza.
b. Negacija klauzule (tzv. duplikatna klauzula), tzv. solo klauzula platite za ovu jedinu menicu
znai da su se stranke sporazumele da se menica ne umnoava.
2. Rekta klauzula ne po naredbi vri konverziju HOV po naredbi u HOV na ime. Ovu
klauzulu moe uneti kako trasant, tako i indosant. Njeno unoenje je retko.
3.. Kasatorna klauzula platite za prvu, a ne i ostale menice iskljuuje mogunost naplate
umnoenih primeraka iste menice. Poveava se sigurnost.
IZDAVANJE MENICE
Pojam menina radnja kojom izdavalac menice (trasant) jednostranom izjavom volje, uz
upuivanje naloga trasatu da u vreme dospelosti plati remitentu ili licu po njegovoj naredbi
oznaeni menini iznos, samostalno preuzima meninu obavezu stavljanjem svog potpisa na
menici.
Trasant (izdavalac menice) izdaje menicu i time preuzima meninu obavezu (postaje menini
dunik), a remitent (onaj kome se menica izdaje) prima menicu (i postaje menini poverilac) i na
taj nain se stvara meninopravni odnos. Uloga trasata nastaje tek njegovim akceptiranjem
menice (kada i on stupa u meninopravni odnos).
Menina sposobnost menica je univerzalna HOV i moe je izdati svako lice svakom licu
(aktivna i pasivna menina sposobnost). S druge strane, poverilac po menici moe da bude svako
lice sa pravnom sposobnu.
Posebne vrste trasanta
1. trasant punomonik (menica se moe izdati i preko punomonika. Punomonik potpisuje menicu, ali takva
menica obavezuje vlastodavca. Jedini uslov jeste da se punomonik pridrava naloga vlastodavca. U suprotnom,
punomonik postaje menini dunik.)
2. trasant komisionar za razliku od punomonika, trasant komisionar se pojavljuje kao formalni izdavalac
menice. Dakle, on je menini dunik. U sluaju da od komitenta, za iji raun je menicu izdao, ne primi naknadu za
isplaenu menicu, ima mogunost graanskopravnog regresa (oivljavanje mandatnog odnosa.
86

PRENOS MENICE (CESIJA I INDOSAMENT)
CESIJA
Menica se kao HOV prenosi indosamentom, medjutim kada trasant ili neki indosant, u menicu
unese rekta klauzulu ne po naredbi i time pretvori menicu u HOV na ime, ona se dalje moe
prenositi samo cesijom ili i cesijom i indosamentom. Ako rekta klauzulu u menicu unese tresant,
menica se dalje ne moe indosirati, ve se moe samo prenositi putem cesije. Ukoliko je rekta
klauzulu uneo indosant, onda se menica moe dalje indosirati.
INDOSAMENT
Indosament je izjava prenosioca menice (indosant) uneta na odgovarajue mesto u menino
pismeno, kojom ustupa menina prava novom imaocu menice (indosatar). Upisuje se na
poleini menice (suprotno od meninog talona na kom je utisnut grb) ili na produetak (alon)
koji se lepi uz menicu ako je menica popunjena.
Izuzetno, ako je u pitanju puni indosament, dozvoljeno je upisivanje i na licu menice, ali se na
licu menice ne bi mogao upisati blanko indosament jer bi se pretpostavljalo da se radi o akceptu
ili avalu, zavisno od mesta u menici.
Indosament je bezuslovan i nedeljiv (ne moe se izvriti delimian prenos prava)
Indosiranje posle dospelosti indosament posle dospelosti proizvodi isto pravno dejstvo
kao i pre dospelosti. Ipak, ovo pravilo vai samo dok nije podignut protest zbog neisplate menice
ili dok nije protekao rok za podizanje ovog protesta.
Zabrana indosiranja ukoliko je rekta klauzulu uneo trasant menica se ne moe indosirati.
Translativni (svojinski) indosament je indosament kojim se pored prava iz menice, prenosi i menica (pravo na
menici). translativni indosament obuhvata: puni, blanko, na donosioca, rekta i povratni indosament.
1. Puni indosament indosament koji sadri ime lica na kog se menica prenosi i potpis prenosioca, kao svoj
obavezni sadraj. Najee sadri i klauzulu platite po naredbi ali moe i izostati ako se iz postoje dva obavezna
elementa i ako se iz same menice moe zakljuiti da je re o indosamentu (mesto upisa, uklapanje u nepkrekinuti
indosament...).
2. Blanko indosament sadri samo potpis indosanta. Omoguuje maksimalnu negocijabilnost, ali s druge strane
nosi sa sobom znaajne rizike, budui da je oboriva zakonska pretpostavka da je svaki imalac menice njen zakoniti i
savesni dralac i da je time materijalno legitimisan za realizaciju prava iz menice. Korienjem ovog indosamenta,
menica postaje HOV na donosioca. U sluaju blanko indosamenta indosatar ima vie mogunosti:
3. Povratni indosament postoji kada se menica u postupku prenosa indosira na neko lice
koje je ve menini dunik (trasant, trasat, akceptant, indosant). Za sve sluajeve ovakvog
indosiranja zajedniko je da menini dunik postaje, po istoj menici, i menini poverilac (za
razliku od graanskog prava ovo nije osnov prestanka poraivanja). Dejstvo ovog indosamenta
zavisi od toga na koje lice je menica povratno indosirana:
a. Ako se menica indosira povratnim idnosamentom na akceptanta budui da je re o
glavnom meninom duniku koji je odgovoran svim ostalim uesnicima u meninom poslu, on je
samo moe dalje indosirati, a u protivnom doi e do konfuzije poverioca u dunika a time i do
osloboenja od obaveze ostalih meninih dunika.
b. Ako se menica indosira povratnim indosamentom na trasata (koji nije menini dunik
jer nije akceptirao) on postaje menini poverilac prema svojim prethodnicima.
c. Ako se menica indosira povratnim indosamentom na trasanta on postaje menini
poverilac, ali samo prema akceptantu (ako menica nije akceptirana moe je samo dalje
indosirati), ali nema nikakva prava prema indosantima jer je njima odgovoran kao trasant
d. Ako se menica indosira povratnim indosamentom na nekog ranijeg indosanta on
postaje menini poverilac (indosatar) samo prema licima prama kojima je bio poverilac dok nije
prvi put indosirao menicu, dok iz menine obaveze ispadaju sva lica koja se nalaze na menici
posle njegovog prvog indosamenta, jer je u odnosu na njih nastala konfuzija dunika i poverioca
(tzv. meuindosanti)
87

Netranslativni (nesvojinski) indosament je indosament pri kojem prenosilac menice zadrava pravo na menici
(svojinsko pravo), a na indosatara prenosi samo odreena prava u vezi sa pravom iz menice (naplata menice, zalaganje
potraivanja iz menice). Otuda, indosatar kod ove kategorije indosamenta ne moe da vri raspolaganje menicom.
Zaloni indosament koristi se radi obezbeenja nekog potraivanja meninog poverioca iz nekog pravnog posla, uz
klauzulu vrednost za zalogu, vrednost za obezbeenje... Klauzula mora biti uneta izriito (u suprotnom
pretpostavlja se da se radi o translativnom indosamentu).
AKCEPT MJENICE
Redovni akcept menice predstavlja bezuslovnu meninu neopozivu izjavu trasata kojim prihvata
menini nalog upuen od trasanta.
Znaaj (posledice) akcepta:
1. Stupa u meninopravni odnos unoenjem ovakve izjave ("prihvatam", "akceptiram") u
menino pismeno, trasat postaje menini akceptant i time glavni menini dunik (do momenta
davanja takve izjave trasat nije u meninopravnom odnosu, jer ne moe da bude obavezan
izjavama volje treeg lica). Tresat je uvek slobodan da odlui da li e akceptirati menicu.
2. Pretpostavka o pokriu trasat stvara neoborivu pretpostavku prema svim docnijim
uesnicima u meninopravnom odnosu, o postojanju pokria za isplatu menice u obimu akcepta.
3. Regres i trasant, kao regresni dunik, moe kod trasirane menice da da se regresira o
akceptanta i to po pravilima meninog prava (ipak, u ovom odnosu trasant-akceptant, za razliku
od odnosa indosatar-akceptant, ajceptant moe da koristi prigovore iz odnosnog posla).
Karakteristike akceptiranja:
1. Bezuslovnost akcept mora biti bezuslovan (stavljanje uslova u akcept ini akcept nitavim,
ali menica ostaje punovana)
2. Neopozivost izjava o akceptu je neopoziva od momenta kada akceptant vrati menicu licu
koje prezentira menicu na akcept (do tog momenta moe se precrtati)
3. Akcept se daje na licu menice ne moe biti skriven, odnosno dat van meninog
pismena (naelo inkorporacije i formalnosti). Akcept dat na posebnom aktu van meninog
pismena nije nitav, ali ne proizvodi meninopravno dejstvo, ve ima graanskopravno dejstvo
obeanja isplate.
Vrste akcepta po formi
Puni akcept sari klauzulu o prihvatu trasantovog naloga (priznajem, prihvatam,
"akceptiram") i potpis akceptanta (uz eventualne i fakultativne elemente)
Blanko akcept sadri samo potpis akceptanta na odgovarajuem mestu u menici (popreko
ispod klauzule o meninom plafonu koja se nalazi na dnu meninog talona)
Vrste akcepta po sadrini
Potpun akcept postoji onda kada akceptant prihvati da isplati menicu u celosti do iznosa
menine svote koju oznai trasant (ne moe se dati na vei iznos).
Delimian akcept postoji kada akceptant prihvati da isplati samo jedan deo menine svote
(pretpostavka je da je akcept potpun, a delimian postaje unoenjem klauzule priznajem za
sumu od...).
MJENINI AVAL
Aval predstavlja meninu izjavu odreenog lica, sa potpisom, kojom garantuje da e odreeni
menini dunik isputniti svoju obavezu. Predstavlja sporednu radnju (nije nuna za postojanje
menicnopravnog posla).
Daje se samo za isplatu, ne i za akcept. Lice koje daje aval naziva se avalista, a lice za koje se
daje aval naziva se honorat.
88

Po pravilu se daje na licu menice (kao aval, kao garant) ili alonu (produetku) menice, a
moe i na duplikatu.
Neke zemlje dozvoljavaju i separatnim aktom (van meninog pismena) motivisano je
potrebom otklanjanja nepoverenja u menicu sa avalom i time poveanja njen cirkulacine
sposobnosti (jer davanje avala daje sumnju u platenu spsobnost honorata, a iz ptrebe
otklanjanja ove sumnje razvila se i praksa skrivenog avala)
Skriveni aval (iro) - U poslovnoj praksi potroakih kredita, korisnik menice potpisuje menicu
kao akceptant, a lice koje za njega jami ne potpisuje menicu kao avalista, ve kao trasant i
ujedno prvi indosant (poslovna praksa tretira ovo lice prvim irantom). Drugi indosant upisuje
se svojim blanko indosamentom iza prvog (drugi irant). Na ovaj nain stvara se privid da je re
o trasiranoj menici po sopstvenoj naredbi, koju prenosi izdavac svojim blanko indosamentom.
Avalista odgovara solidarno, samostalno i neposredno (samostalnost podazumeva da
moe preuzeti i manju u veu obavezu nego to je obaveza lica za koje jemi, ali ne moe preuzeti
veu obavezu od menine svote.
Avalista odgovara onako kako odgovara lice za koje je avalirao (honorat). Ovo znai
da trasantov avalista moe koristiti prigovore iz osnovnog posla koje bi mogao koristiti i trasant.
Avalista odgovara za isplatu menice svim meninopravnim sledbenicima (po rangu) lica za koje
je dao aval. Ipak postoje odreene specifinosti: protiv avaliste se ne podie protest (zamenjuje
ga protest protiv glavnog dunika, ako je aval dat za glavnog dunika), avalista odgovara prema
obimu svog avala (koji ne mora da bude potpun, ve moe biti i delimian).
Prava avaliste - Isplatom menice avalista stie prava svog honorata i moe u regresnom
postupku da naplati isplaeni iznos bilo od svog honorata bilo od svih honoratovih dunika po
menici (honoratovih prethodnika).
ISPLATA MENICE
Glavni dunik mora da isplati menicu im se prezentira na isplatu (ne raspolae deliberacionim
rokom) izuzetno, na osnovu sporazuma glavnom meninog dunika i meninog poverioca, moe
doi do prolongiranja roka isplate menie i posle prezentacije menice na isplatu. Da bi ovaj
sporazum proizvodio dejstvo, porebno je da se unese odgovarajua klauzula produeno do ili
da postojea menica bude povuena iz prometa i ponitena, a da se umesto nje izda nova menica
sa novim rokom dospelosti (u kojoj bi mse morale ponoviti sve izjave o potpisi iz prvobitne
menice)
MENINI PROTEST
Takva menina radnja kojom imalac menice na verodostojan nain utvruje da je njegov pokuaj
izvrenje odreene menine radnje ostao bezuspean.
Znaaj protesta je viestruk:
- Predstavlja uslov (u sluaju kada je obavezan) za vrenje regresnih prava imaoca menice
- Kod indosiranja menice indosiranje posle protesta zbog neisplate ima znaaj
graanskopravne cesije.
- Zastarelost meninih potraivanja prema regresnim dunicima rok zastarelosti rauna se
od blagovremeno podignutog protesta
Vrste meninog protesta imajui u vidu radnje zbog kojih se podie protest, razlikujemo:
- Protest zbog neakceptiranja (ili deliminog akceptiranja)
- Protest zbog nedatiranja akcepta podie imalac menice koja dospeva u odreeno vreme po
vienju, ako prilikom akceptiranja menice nije stavljen datum akcepta prema kom bi se
utvrdila dospelost ove menice
- Protest zbog neisplate (ili delimine isplate)
89

-
Perkvizicioni protest podie imalac umnoenog primerka menice kome dralac

akceptiranog primerka odbije da preda akceptirani primerak,
Protest zbog neisplate protestnih trokova.
Intervencijski protest podie se u sluaju da menica bude akceptirana intervencijom, a
intervenijent odbije da izvri isplatu menine svote.
Amortizacioni protest podie predlaga amortizacije da bu idrao svoja regresna prava
protiv trasanta neakceptirane menice ili menice u kojoj je zabranje podnoenje na akcept.
BLANKO MENICA
Blanko menica je takva menica koja u momentu izdavanja, voljom samog izdavaoca, ne sadri
sve bitne menine elemente, a koja je predata meninom poveriocu sa ovlapenjem da je kasnije
popuni saglasno sporazumu saizdavaoce.
Minimum obaveznog sadraja oznaka da je u pitanju menica, potpis akceptanta ili izdavaoca i
predaja menice poveriocu, sa ovlaenjem (izriito ili preutno) da je kasnije popuni saglasno
sporazumu. Upravo po ovlaenju za popuni, blanko menica se razlikuje od menice koja ne
sadri sve elemente.
Dejstvo blanko menice najee se i ne popunjava, ve slui samo kao obezbeenje. Pravo na
popunu ne zastareva (mogue je, ipak, ugovoriti rok do kog se moe popuniti).
SOPSTVENA MENICA
Sopstvena menica predstavlja jednostranu izjavu volje izdavaoca, sa obeanjem da e o
dospelosti menice licu oznaenom u menici, ili licu na koga je menica preneta naredbom
meninog poverioca isplatiti oznaeni menini iznos.
AMORTIZACIJA MENICE
Amortizacija je vanparnini sudski postupak proglaenja nastale, unitene ili teko oteene
menice nevaeom, u cilju ouvanja meninih prava. Amortizovati se mogu nestale, unitene ili
oteene kopije menice, ako je na njima neki originalni indosament, zatim prejudicirane menice i
blanko menice.
Predlaga amortizacije moe biti:
1) imalac menice ili njegov punomonik
2) iskupilac menice u regresnom postupku,
3) cesionar
Predlog za amortizaciju mora sadravati glavnu sadrinu menice. Ako sud oceni da su podneti
dokazi dovoljni, izdae oglas, kojim poziva svako lice kod koga se ta menica nalazi, da je u roku
od 60 dana od dana objavljivanja oglasa preda sudu. Ako se menica preda sudu, postupak se
obustavlja, a ako ne bude pronadjena, sud e tu menicu proglasiti nevaeom.
90

EK
ek je hartija od vrednosti kojom njen izdavalac (trasant) daje bezuslovan nalog trasatu (banka
ili drugo lice) da u eku oznaenom korisniku (remitent) ili donosiocu eka, po vienju plati
odreenu svotu novca (u gotovom ili prenosom na odreeni raun) uz njegovog (trasantovog)
pokria kod trasata.
Znaaj eka je viestruk:
1. sredstvo plaanja (ko izdaje ek - ima novac. Ko izdaje menicu - njemu je novac potreban)
2. olakano odvijanje platnog prometa - otklanja rizike plaanja gotovinom
3. fikcija sredstva obezbeenja plaanja
VRSTE EKA
Klasifikacija eka prema nainu odreeivanja imaoca prava
1. ek na ime
2. ek po naredbi
3. ek na donosioca
ELEMENTI EKA:
Opti (naznaenje da se radi o eku; bezuslovni nalog za isplatu odredjene svote novca)
Personalni (oznaenje trasata, svojeruni potpis trasanta)
Geografski (mjesto izdavanja i plaanja)
Kalendarski (rok dospjelosti, datum izdavanja)
KLASIFIKACIJA EKA PO NAMENI
1. Gotovinski (isplatni) ek isplata svote u gotovom novcu.
2. Obraunski (virmanski) ek kada trasant naredi trasatu da remitentu prebaci odreenu
svotu na raun. Moe nastati unoenjem kaluzule samo za obraun. Ovaj ek treba
razlikovati od virmanskog naloga koji nije HOV.
3. Barirani (precrtani) ek zabrana isplate eka u gotovom novcu stavljanjem dve
uporedne crte sa prednje strane eka. Precrtaj moe biti OPTI (kada izmeu stavljenih
crta nije nita napisano ili pie "preko banke") i POSEBNI (kada je izmeu dijagonala
tano naznaena banka preko koje e ii naplata ekovne svote. Opti se moe pretvoriti u
posebni ali nije mogue obrnuto.
4. Putniki ek
5. Cirkularni ek
6. Certificirani ek
7. Vizirani ek
8. Dokumentrni ek
9. Akreditivni ek,
10. Komisioni ek
11. Potanski ekovi i drugi
ISPLATA EKA isplatu vri trasat. Prilikom isplate mora proveriti formalnu legitimaciju
ekovnog poverioca, osim kada se radi o eku na donosioca. Pored toga, mora proveriti i
formalnu ispravnost ekovne isprave. Imalac moe odbiti primiti deliminu isplatu. Ako je primi,
to e se zabeleiti na eku, a imalac eka zadrava ek uz izdavanje priznanice trasatu na
isplaenu svotu.
OPOZIV EKA
Za razliku od menice, kod eka postoji posebna radnja opoziv eka. To je takva radnja kojom
trasant protivnalogom koji upuuje trasatu zabranjuje isplatu izdatog eka. Naelo formalnosti
uslovljava da izjava o opozivu bude u pisanoj formu, najbolje preporuenim pismom
91

RAZLIKE IZMEDJU EKA I MJENICE
1) ek je sredstvo plaanja, menica kreditno sredstvo;
2) ek se moe trasirati samo na bankarska preduzea i drutva, a menica na bilo koje drugo lice;
3) kod eka nije neophodno oznaiti ime remitenta, a kod menice je to bitan elemenat;
4) pri izdavanju eka, u momentu izdavanja eka mora da postoji pokrie, kod menice ne mora;
5) trasant i trasat kod eka su dva razliita lica, a kod menice to moe da bude isto lice (sopstvena
menica);
6) kod eka nema akceptiranja, kod menice ima;
7) ek se moe opozvati, dok menica ne moe i
8) ek se izdaje sa dospelou po vienju, a kod menice moe i na druge naine.
OBVEZNICE
Obveznica je hartija od vrednosti kojom se emitent obavezuje da e imaocu obveznice u roku
njene dospelosti isplatiti iznos nominalne vrednosti obveznice i ugovorenu kamatu.
ire posmatrano obveznica je pismena isprava kojom se njen izdavalac (emitent) obavezuje da e
licu naznaenom u obveznici ili licu po njegovoj naredbi, odnosno donosiocu obveznice, isplatiti
oznaenog dana dospelosti iznos naveden u obveznici.
Obveznice, po pravilu, spadaju u dugorone hartije od vrednosti iji je rok dospelosti dui od
jedne godine. One se izaju radi prikupljanja sredstava za potrebe emitenta.
U prvom delu obveznice-platu moraju biti oznaeni sledei neophodni elementi: 1) oznaka da je obveznica i vrstu
obveznice; 2) firmu, odnosno naziv i sedite emitenta; 3) firmu, odnosno ime kupca obveznice ili oznaku da obveznica
glasi na donosioca;4 ) nominalnu vrednost obveznice; 5) naziv garanta, ako se radi o garantovanoj obveznici; 6) visinu
kamatne stope; 7) procenat uea u dobiti, ako je to uee predvieno;8) rokove i mesto plaanja nominalne
vrednosti obveznice i kamate; 9) mesto i datum emisije; 10) oznaku serije i kontrolni broj obveznice; 11) faksimil
potpisa ovlaenog lica i emitenta i peat emitenta obveznice i 12) oznaku rokova plaanja nominalne vrednosti
obveznice i kamate, odnosno anuiteta (amortizacioni plan).
Drugi deo obveznice-talon, sastoji se zavisno od naina amortizacije osnovnog kapitala (glavnice), od anuitetskih ili
kamatnih kupona. Kamatni kupon obveznice, sadri sledee elemente: 1) oznaku serije i broj kupona; 2) visinu
kamate; 3) datum dospea imesto, i nain plaanja kamate i 4) faksimil potpisa ovlaenog lica emitenta i peat
emitenta.
SLINOSTI I RAZLIKE IZMEU OBVEZNICA I AKCIJA

- imalac obeznice je poverilac za izdavaoca, dok je akcionar lan izdavaoca,
- imalac obveznice nema upravljaka prava, dok akcionar po pravilu ima,
- potraivanja imaoca obveznica su, uglavnom, fiksna, dok su prihodi akcionara varijabilni,
- imalac obveznice (ako uz nju ima garanciju) ne snosi nikakav rizik, dok akcionar snosi rizik
poslovanja svog izdavaoca itd.
VRSTE OBVEZNICA
Obveznice se zavisno od kategorije izdavaoca, mogu podeliti na:
a) obveznice drave (drutveno-politikih zajednica, jedinica lokalne samouprave),
b) obveznice banaka i finansijskih organizacija i
c) obveznice preduzea i drugih pravnih subjekata.
Bankarske obveznice
Pod njima se podrazumevaju isprave na osnovu kojih se njen izdavalac-banka obvezuje da e
korisniku-imaocu ovakve isprave u odreenom roku isplatiti nominalni iznos na koji glasi
isprava, sa ugovorenom ili zakonskom kamatom. Potrebno je da banka na uobiajeni nain javnim oglasom, javnim pozivom, objavi izdavanje obveznica. U toj objavi, banka mora da
navede odluku o izdavanju obveznica, novani iznos do kojeg se izdaju obveznice, namenu za
koju se izdaju, uslove izdavanja, ko garantuje za isplatu svote na koju obveznice glase, nain
upisivanja novanog iznosa, rok vraanja uplaenog iznosa po obveznicama, itd.
92

Prema nainu odreivanja korisnika obveznice, iste se mogu podeliti na:
obveznice na ime i
obveznice na donosioca.
U zavisnosti od toga da li je postignuto obezbedjenje: garantovane i negarantovane
Prema kriterijumu u kojoj se valuti izdaju: u domaoj i stranoj valuti
Prema emisionoj vrijednosti: obveznice po nominalnoj vrednosti i one koje se emituju iznad i ispod nominalne
vrednosti.
Prema mogunosti zamene, obveznice mogu biti: zamenljive i nezamenljive
i dr.
SKLADINICA
Skladinica je isprava koju daje ovlaeno skladite, a u kojoj potvruje da je od deponenta
primilo na uvanje robu koja je u njoj oznaena i kojom se obavezue da tu robu izda licu koje je
prema njenoj sadrini legitimno da je primi.
Skladinicu izdaju samo ovlaena skladita (javna i carinska) i to samo u jednom primerku.
Duplikat skladinice moe da se izda samo ako je original sudski proglaen nitavim. Skladinica
se izdaje se na zahev ostavodavca. U protivnom, izdaje se samo potvrda o prijemu robe u
skladite koja nema svojstvo hartije od vrednosti.
VRSTE SKLADINICE
Zavisno od toga da li je skladinica izdata kao jedinstvena isprava ili ne:
- Jednodelna skladinica izdaje se kao jedinstvena isprava, koja takoe u sebi
iknkorporira dva stavran prava: pravo svojine na uskladitenoj robi i pravo zaloge.
- Dvodelna skladinica omoguuje raspolaganje robom od strane ostavodacvca i nakon
njegovog zalaganja. Naime, ova skladinica se sastoji iz dva dela: PRIZNANICE I
ZALONICE.
Zavisno od naina odreivanja korisnika
- Skladinice na ime prenose se indosamentom, izuzev ako sadre rekta klauzulu
- Po naredbi prenose se indosamentom
- Na donosioca
PRENOS SKLADINICE
Skladinica se prenosi u celni, bez obzira o kojoj vrsti skladinice je re. Porenos se vri
INDOSAMENTOM, a ako je re o skladinici sa rekta klauzlom, onda se ona prenosi cesijom.
Delimian prenos nije mogu, ali efekti deliminog prenosa mogu se kod deljive robe postii
raspodelom robe i izdavanjem posebnih skladinica za svaki deo robe.
Kod dvodelne skladinice, mogu je poseban prenos zalonice i prenos priznanice.
Prenos zalonice konstituie se zalono pravo na uskladitenoj robi zalonog poverioca, ali i
obligaciono pravo potraivanja iz HOV. Prenosi se indosamentom, koji moe biti samo puni.
Prenos priznance samo nakon prenosa zalonice, jer je pravo imaoca priznanice optereeno
zalonim pravom imaoca zalonice.
OSTVARIVANJE PRAVA IZ ZALONICE
Ako duni isplati dug obezbeen zalonicom o roku dospelosti, uskladitena roba se oslobaa
zaloge. Isplata se konstatuje na zalonici i ona se vraa imaocu prznanice.
93

TOVARNI LIST
Tovarni list je prevozna isprava koju izdaje prevozilac, kojim se potvruje da je on primio na
prevoz odreenu robu i slui kao dokaz da je zakljuen ugovor o prevozu robe u domaem ili
meunarodnom transportu. Prevozilac se obavezuje da u odreenom mestu destinacije gde je
prevoz okonan, imaocu tovamog lista (po njegovom prezentiranju), isporui prevezenu robu.
Tovarni list je isprava koja prati robu.
VRSTE TOVARNOG LISTA
- Neprenosivi tovarni list glasi na ime primaoca i nema svojstva HOV
- Prenosivi tovarni list po naredbi prenosi se indosamentom primaoca, a ako njegovo ime
nije naznaeno, onda indosamentom poiljaoca
- Prenosni tovarni list na donosioca prenosi se tradicijom.
KONOSMAN (TERETNICA)
Konosman ili teretnica je posebna isprava u pomorskom prevozu koja slui kao dokaz, kojom
brodar potvruje da je primio odreenu robu i odreene koliine radi prevoza, na odreenom
putu u pomorskom transportu, odnosno da je zakljuio ugovor o pomorskom prevozu, kojom se
ispravom teretnicom (konosmanom) obavezuje da e robu predati ovlaenom licu imaocu
teretnice, odnosno konosmana u luci opredeljenja.
Teretnica ili konosman, u praksi slui kao dokaz da je zakljuen ugovor o pomorskom prevozu,
ali i kao pismeni dokaz (potvrda) daje roba primljena od strane brodara radi prevoza. Teretnica
je u isto vreme i hartija od vrednosti kojom se vri i prenos vlasnitva na robi.
Konosman je vrlo znaajna isprava koja se javlja u pomorskom prevozu robe, a posebno i kao
znaajna hartija od vrednosti, sa sledeim osobinama:
1. ona slui kao dokaz da je brodar primio na prevoz odreenu robu koja je u teretnici i
specificirana,
2. iako ona nije ugovor o prevozu, teretnica predstavlja dokaz da je takav ugovor zakljuen sa
odreenom sadrinom i
3. istom se teretnicom brodar obavezuje da e robu oznaenu u teretnici ili konosmanu predati
imaocu teretnice (sa prezentacijom teretnice brodaru, u luci destinacije).
VRSTE KONOSMANA (TERETNICE)
U zavisnosti od vremenskog trenutka izdavanja
1. Konosman "ukrcano" - teretnica koju brodar redovno izdaje, nakon ukrcaja robe na brod.
2. Konosman "primljeno na ukrcaj" - teretnica koju brodar izdaje pre ukrcaja robe
U zavisnosti od postojanja brodarevih opaski o vrsti, koliini, teini, stanju robe, itd...
1. ista teretnica - ne sadri pomenute opaske
2. Neista teretnica - sadri pomenute opaske brodara u vidu klauzule s obrazloenim
primedbama.
RAZLIKE IZMEDJU KONOSMANA I TOVARNOG LISTA:
1. konosman je uvek HOV tovarni list moe biti izdat sa svojstvom HOV ili bez tog svojstva
2. konosman se predaje krcatelju i krui samostalno tovarni list uvek prati robu
3. konosman je jednostrani akt, koji potpisuje samo brodar (ili njegov punomonik) tovarni list
je dvostrani akt koji potpisuju poiljalac i prevozilac
94

Trgovinsko Pravo

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Trgovinsko Pravo

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIVERZITET U BANJOJ LUCI

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

SUBJEKTI PRIVREDNOG PRAVA

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

Zatita firme preduzea

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

uvanje poslovne tajne

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

ODGOVORNOST PRIVREDNOG DRUTVA ZA OBVEZE U PRAVNOM PROMETU

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

Statusna promjena privrednog drutva

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

Promjena pravne forme drutva

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

Odgovornost lanova za obaveze drutva

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

Osnivaka skuptina otvorenog drutva

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

Odluka skuptine je nitava:

POBIJANJE ODLUKA SKUPTINE AKCIONARA VRI SE PRED NADLENIM SUDOM:

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

Predsjednik upravnog odbora

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

PREUZIMANJE AKCIONARSKIH DRUTAVA

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO

TRGOVINSKO (POSLOVNO) PRAVO