Professional Documents
Culture Documents
Termik Santraller
Termik Santraller
Termik Santraller
NTE
TERMK SANTRALLER
KONULAR
1. Buhar Santralleri
2. Gaz Trbinli Santraller
3. Dizel Santraller
4. Nkleer Santraller
ekil 3.1 Bir buhar trbinli termik santralin blok emas ve blmler
86
Buhar trbinli santrallerde yakt olarak linyit kmr, fuel-oil, doal gaz ve
byk ehirlerin p atklar kullanlr. Termik santraller, retilen elektrik enerjisinin
maliyetini daha fazla artrmamak iin kullanlan yaktn bulunduu yerin yaknna
kurulurlar. Prensip olarak bir buhar trbinli termik santralin almasn yukardaki ekle gre yledir: Besleme suyu pompasndan baslan su kazana gnderilir.
Kazanda stlan su ilk nce buharlar, sonra kzdrclardan geerek kzdrlr(nemi
alnr). Elde edilen kzgn buhar, buhar trbinine gnderilir. Buhar trbininin kanatlarna arpan buhar, trbini dndrr. Buhar trbinine bal alternatr bu dnme
eklindeki mekanik enerjiyi elektrik enerjisine dntrr. Alternatr k bir ykseltici trafo ile enerji nakil hatlarna verilir.
Buhar trbininde ii biten rk buhar, kondanser denilen younlatrclara
gelerek tekrar su hline dntrlr ve besleme suyu pompas ile tekrar kazana
87
88
89
90
91
92
93
Resim 3.2 500 MWlk bir turbo alternatrn montaj srasnda ekilmi resmi
94
Gaz trbini artan bir hzla dnmeye balar. Trbin dnmesi, sistem kendi kendini hzlandrabilecek hz seviyesine ulancaya kadar start motoru tarafndan salanr. Bu hza ulaldnda start motoru devreden kartlr. Gaz trbini bu hzn biraz
altnda dnerken yanma odasndaki nozullar atelenerek doal gaz yakar ve hava
ile kararak yanan doal gazn oluturduu basn ve itme kuvveti trbinin kanatklarna arparak trbinin dnmesini salar.
Start motoru devre d kaldnda bu ilem devam ettii iin gaz trbini uygun hzda dnmeye devam eder. Gaz trbininin bu dnme hareketi miline akuple
bal alternatr yardmyla elektrik enerjisine dntrlr. Ksaca anlatlan bu sistemin ayrntlarna girecek olursak gaz trbinli termik santralin enerji retimi yapan
95
nitenin devreye alnma ilemi srasnda nite, kendi kendini hzlandrabilecek hz seviyesine gelince, ilk hareket dzeni devreden kar. lk hareket dzeninin
devreden kmas tork konvertr yann drene edilmesi ile olur. Rotor dndrme
dzeni (virr motoru) yardmc dili ile irtibatlandrlmtr. Mekanik ar hz kontrol
96
Resim 3.4 Gaz trbinli bir termik santralin gaz trbini ve alternatrnn grn
Bu tip gaz trbin nitelerinde ilk hareket sistemi bir tork konvertr ile alternatif akm tahrik motorundan oluur. lk hareket sistemi ile gaz trbininin hz viror
hzndan balayarak hzlandrlr. Start motoru tarafndan hzlandrlan trbin anma
devrinin %70ine kadar hzlandrlr. Bu devirden sonra trbin start motoru olmadan
gazn kuvveti ile kendi kendini hzlandrabilir.
97
ekil 3.5 Gaz trbinli termik santralde kullanlan alternatrn enine kesiti ve sarglarn durumu
Tork konvertr bir eit hidrolik kavrama olup hidrolik svs olarak yalama
ya kullanlr. Gerekli yalama ya bir tork konvertr ya pompas ile salanr. Gaz
trbini-alternatr nitesini hzlandrmak iin elektrik tahrik motoru altrlarak
tork konvertr vastas ile dndrme torku rotor aft sistemine aktarlr.
Trbin normal hz seviyesine ulatktan sonra gaz trbini, yol verme dzeninden bir yardm almadan kendi kendini hzlandrmaya balar. Bu hz seviyesinden
itibaren yol verme sistemi dnmekte olan aft sisteminden ayrlr.
Bu sistemde kullanlan alternatr deiik zelliklerde olabilir. rnein Bursa
kombine evrim santralinin gaz trbin ksmnda kullanlan alternatr hidrojen soutmal ve 13.8 kV gerilimlidir. Gc 281 MVA, g faktr 0.85, frekans 50 Hz ve
devri 3000 d/dkdr.
Genellikle termik santrallerde kullanlan alternatrler hidrojen soutmal
olarak yaplmaktadr. Fakat hidrojen soutmann yannda ss artan hidrojeni soutmak iin de su kullanlr. Alternatr gvdesine yerletirilen radyatr eklindeki
panellerden su geirilerek hidrojenin ss drlr. ekil 2.4te bu paneller gsterilmitir. Hidrojen alternatr sarglarnn etrafnda dolaarak sarglarn snmasn
engeller.
Gaz trbinli santrallerde kullanlan gaz trbinleri 3 blmden oluur. Trbinin
ilk blm 17-20 kademeli kanatklardan olumu kompresr ksmdr. Kompresr
ksm yanma iin gerekli basnta havay ve soutma iin gerekli havay temin etmeye yarar. kinci blm yanma odacklarnn bulunduu yanmann gerekletii ve
kanatklarn olmad ksmdr. nc ksm ise 3 veya 5 kademeli kanatklardan
98
Resim 3.5 701 F tipi bir gaz trbinli santralin kesit grn
Rotor soutma devresi iin soutma havas olarak kompresrden yanma odasna baslan ve yanma odalar gvdesinden alnan trbin soutma havas soutucusunda soutulan hava kullanlr.
1.kademe sabit kanatlar soutmak iin dorudan kompresr k havas kullanlr. 2. 3. ve 4. trbin kanat ringleri kompresrn yksek basn, orta basn ve
alak basn anti surge (bleed) sisteminden alnan hava ile soutulur. Anti surge
(bleed) sisteminden alnan hava ile ayn zamanda 2. 3. ve 4. Kademe kanat segmanlar, ring segmanlar ve trbin kademeleri arasndaki diskler soutulur. Yol verme srasnda 6. ve 11. kademe kompresr anti surge (emniyet valfi) valfleri alarak
99
100
101
Dzgn alev elde edilmesi pilot nozulun yaylan difzyon alevi ile salanr. Bu
nedenle pilot alev ateleme aamasndan yk iletmesine kadar uygulanr. Difzyon pilot alevine gre daha dk alev scakl oluturmas nedeniyle n karm
ana nozullar vastasyla dk azotoksit (NOx) yakma salanr. Giri ksmnda bulunan by-pass valfi ile ana nozullara giden hava beslemesi ayarlanarak kontrol edilir.
Ana nozullarn n karm modunda, bu sistem ile en uygun yakt-hava karm oran temin edilir.
Ateleme ileminde nce 8 ve 9 nolu yakclardaki ateleyiciler kvlcm vermeye balar ve alev oluur. Alev borusu ile alev komu yakclarda da oluturulur ve
nihayet btn yakclar atelenmi olur. Tm yakclarda ateleme ileminin tamamlanp tamamlanmad 18. ve 19. yakclarda bulunan alev dedektrleri ile izlenir.
102
103
Byk gl konvansiyonel santrallerin buhar ve scak su tketebilecek birimlere olan uzaklndan tr ilk kuak termik santrallerde sistemin rettii s atlarak sadece elektrik enerjisi retilmekteydi ve sistem verimi %30-35 civarlarndayd.
Fakat son yllarda atk slardan da yararlanlarak gerekletirilen kombine evrim
santralleriyle sistemlerin verimi % 45-55 dolaylarna kmtr. Dnyadaki en iyi kombine evrim rneklerinden biri olan Ambarl Kombine evrim Termik Santralinde
verim % 50 civarlarndadr. Yine de bu verim art nakil hatlarndaki %10 civarndaki
kayplarla olduka dmektedir.
Yksek verimli kojenerasyon tesislerinin gereksinim duyulan her gc karlayacak ekilde tasarlanp, tketim birimlerinin yaknlarna kurulabilmesi ve bylece
iletim kayplarn en aza indirgeyerek almas kojenerasyon seiminin aklcln
arttrmaktadr.
Enerji gereksiniminin karlanaca tketim biriminin zelliklerine gre aada tantlacak sistemler kullanlarak bir kojenerasyon santrali tasarlanr. Bu sistemler;
genellikle gaz trbinli, gaz ve buhar trbinli kombine) veya gaz motorlu olmaktadr.
Gaz trbinli kojenerasyon sistemleri
Son yllarda havaclk sanayiindeki teknolojik gelimelere paralel olarak,
gaz trbinleri ok yksek verimlere ulam ve ekonomiklii hzla artmtr.
Bylece yeni kuak endstriyel gaz trbinleri gvenilirlii, yksek ve bakm
104
ekil 3.8 Gaz trbinli basit evrim kojenerasyon tesisi prensip emas
105
ekil 3.9 Gaz ve buhar trbininden oluan Kombine evrim Santrali prensip emas
106
107
108
109
110
111
Resim 3.9 Bir uyartm dinamosu rotoru ile diyotlar ve koruyucu devresi
112
113
114
115
3.4.1. nemi
Dnya elektrik ihtiyacnn 2007 ile 2035 yllar arasnda yllk ortalama %1,4
toplamda %49 artaca ngrlmektedir.
lkemizde ise 2009-2018 yllar arasnda yksek talep olduunda %4,5-7,5 dk talep olduunda ise %4,5-6,7 orannda yllk elektrik talep art olaca tahmin
edilmektedir
Bu arta karn, TPAOnun verilerine gre, dnya elektrik retiminin %26,7sini
(2008 yl), lkemizin ise %47,2sini (2010 yl) karlayan petrol ve doalgazdan petrol rezervleri 2050 ylnda, doalgaz rezervleri ise 2070 ylnda tkenecei tahmin
edilmektedir.
116
117
Tablo 3.2 letim maliyetinde yaktn oran ve yakt fiyatnn iki katna kmasyla birim elektrik
enerjisi retim maliyetindeki deiim
118
Tablo 3.3 Dnyada ve lkemizde retilen elektriin yakt kaynaklarna gre dalm
Trkiyede 2010 yl verilerine gre toplam 212 Milyar kWh elektrik retimi
gereklemitir. Tablo 3 ve 4te grlecei zere retilen elektriin %73,2 gibi ok
yksek miktar termik santrallerden, kalan ksmn byk ounluu ise hidroelektrik santrallerden elde edilmektedir.
119
ekil 3.15 1950-2010 yllar arasnda dnya genelinde kurulan nkleer g santrali says ve
toplam kapasitelerindeki deiim
120
121
Doadaki uranyum atomu ekirdeklerinin binde yedisi (Uranyum-235), blnebilme yeteneine sahiptir. Nkleer enerjinin yakt da bu tr malzemeden oluur.
Blnme srasnda aa kan ntronlar yeni blnmelere neden olur. Bu
ekilde oluan zincirleme reaksiyonlar sonucunda, ksa srede s enerjisi ve radyasyon aa kar. Ortamdaki blnebilecek ekirdeklerin says, bunlarn ortam
iindeki dalm ve blnmeden kan ntronlarn says kontrol edilirse; enerjinin
srekli, kontroll ve gvenli olarak aa kmas salanm olur.
122
123
ekil 3.18 Uranyum-235 ekirdeinin ntron yakalamas ile oluan ekirdek blnmesi
124
Zenginletirilmi olan uranyum, reaktrlerin kalbindeki yakt bileenine katlr. Yakt reaktrn kalbinde 3 ile 6 yl arasnda enerjisini tamamen tketir. Bylece
zayflayan, ama harcanmam bileimler dzenli olarak reaktrden kartlp soutulur. Geri kazanm tesislerine gnderilerek burada asal maddeleri olan uranyum
ve pltonyum ile radyoaktif paralanma rnleri birbirinden ayrtrlr. Pltonyum
ve artlm uranyum yeniden zenginletirildikten sonra tekrar nkleer reaktrdeki
yakt bileenlerine katlr. Geri kalan artk maddeler ise radyoaktifliklerinin azalmas
iin dinlenmeye braklr. Daha sonra, az ve orta radyoaktif atklar, beton ve asfaltla
sarldktan sonra zel blgelere yerletirilir. Yksek etkinlikli atklar sktrlp yaltldktan sonra ok derinlere gmlr.
Nkleer yaktn fisyonu ( kontrol edilebilen zincirleme tepkime) sonucunda
serbest kalan ntronlar yavalatcdan ( grafit, ar su ve hafif su ) geirilerek kinetik
enerjilerinin s enerjisine dnmesi salanr.
125
Basnl su kullanlan reaktrlerde yakt olarak zenginletirilmi uranyum, yavalatc ve s tayc sv olarak da ar su kullanlr. Yakt, reaktrn kalbine dikey
ubuklar hlinde yerletirilir. Genellikle demet hline getirilen 280 uranyum ubuu, zirkonyumdan yaplm su geirmez yuvalarn iinde bulunur. 900 MWlk santrallerde 157, 1300 MWlk santrallerde ise 198 yakt ubuu demeti vardr. ubuklar
reaktrn kalbindeki su dolu bir kabn iine yerletirilmi durumdadr. Kabn iindeki suyun 326oClik alma scaklnda kaynamasn engellemek iin 155 barlk
basn altnda tutulur.
Su molekllerindeki hidrojen, ntronlar yavalatr. Kabn stne balanm
olan bir ok kvrm ana devreyi oluturur. Basnl su reaktr kabna stteki ana devreden 286oCde girer ve kaptan 326oCde kar. k devresinin borular bir s deitiricisinin (eanjr) iindeki sudan geer. Is deitiricisindeki su snarak 60-80 bar
arasnda buhara dnr.
126
127
128