FJRMLATINDI

TMARIT UM EFNAHAGSML
GEFI T AF HAGFRIDEILD
SELABANKA SLANDS

VALI EFNI UM VERTRYGGINGU

Efnisyfirlit
43. tbl. 1957
B. R. von Fieandt: Vsitlukvi peningasamningum
242. tbl. 1977
Sigurgeir Jnsson: Vextir og vertrygging fjrmagnsmarkai
251. tbl. 1978
Bjarni Bragi Jnsson: Vertrygging fjrmagns slandi
301. tbl. 1983
Eirkur Gunason: Vextir og vsitlubinding
321. tbl. 1985
Bjarni Bragi Jnsson: Eli vaxta og hlutverk eirra efnahagslfinu
Eirkur Gunason og Sveinn E. Sigursson: Nokkur vaxtahugtk og dmi
411. tbl. 1994
Bjrgvin Sighvatsson: Vertryggingarmisvgi innlnsstofnana runum 1980-1993
421. tbl. 1995
Bjarni Bragi Jnsson: hrif vertryggingar lnsfjr skulda og greislubyri heimila

B. R. von Fieandt:

Vsitlukvi peningasamningum
Eftirfarandi grein er ing ru, s e m von F i e a n d t , a a l bankastjri F i n n l a n d s b a n k a , h l t selabankafundi Norurl a n d a s.l. gst. greininni er rtt um reynslu F i n n a af
vsitlubindingu l n s s a m n i n g u m og innlnsf, en eir
h a f a gengi ar lengra en arar jir. H f u n d u r i n n n t u r
mjg mikils lits, enda jukust hrif F i n n l a n d s b a n k a u n d i r
handleislu h a n s , e n fyrir s k m m u var h a n n f o r s t i s r herra e m b t t i s m a n n a s t j r n eirri, s e m n situr F i n n landi. Margt hefur veri lkt m e run e f n a h a g s m l a
slandi og Finnlandi, svo a reynsla F i n n a er vafalaust
lrdmsrk fyrir slendinga.

Inngangur.
Varla munu vera skiptar skoanir um
nausyn ess a koma veg fyrir
gildisrrnun peningaskuldbindingum,
sem gerar eru til langs tma. etta
vandaml var ekki eins akallandi fyrir
heimsstyrjldina fyrri, egar hgt var
a verulegu leyti a halda uppi vergildi
peninganna r t t fyrir nokkrar sveiflur. En n tmum er a ori eitt af
meginvandamlum, sem vi er a etja,
v a um allan heim hefur ori verblgurun, enda tt h n hafi veri
misjafnlega mikil. eim lndum, sem
vel hefur veri stjrna, nemur hn
nokkrum hundrashlutum rlega, en
ar sem stjrnin hefur veri lakari, hefur jafnvel dregi til algers h r u n s gjaldmiilsins.
egar ldinni sem lei voru essi
vandaml orin eitt af vifangsefnum
hagfrinnar, og gerar voru tilraunir
me gullbindingarkvi samningum
og arar aferir til a koma veg fyrir

a rttlti, er skapast vi verrrnun peninga. Samt sem ur fannst aldrei

viunandi lausn, og Finnlandi var
hn jafnvel neikv, ar sem gulltryggingarkvum var hafna af dmstlunum.
Eftir sari heimsstyrjldina hefur
etta vandaml ori srstaklega alvarlegt hr Finnlandi, ar sem vi hfum,
okkur til skammar, fari svo illa me
stjrn peningamlanna, a verblga
hefur magnazt strlega. hinn bginn
hfum vi teki upp afer, sem kemur
a allmiklu leyti veg fyrir hrif verblgu, enda tt hn s enn hvorki
fullmtu n gallalaus. S reynsla, sem
fengizt hefur, getur ef til vill ori rum a lii.
Me essu g ekki vi, a essi afer, vsitlubindingin, s eins konar tflutningsvara. Asturnar hinum
msu lndum eru lkar, og verenslan er mismunandi mikil. a kerfi, sem
hfir einu landi, getur veri nothft

140
ru. S r h v e r t land s t r i r peningam l u m s n u m me aferum, sem eiga
vi a s t u r e s s , o g g v i u r k e n n i fullk o m l e g a , a s u m u m l n d u m er liti
me g r u n s e m d tilkomu tvfalds gjaldm i i l s , en a h e f u r v s i t l u b i n d i n g i n
r a u n i n n i f r m e sr, e n d a e r m n n u m
af s l r n u m s t u m g j a r n a r a a lta
kostina en kostina. En a v er m r
v i r i s t , er e n g i n n efi v , a t i l r a u n
o k k a r til a leysa e t t a v a n d a m l hefur
ori jinni til h a g s b t a , og g er ess
fullviss, a m a r g a r a r a r jir m y n d u
hafa h a g af svipuum rstfunum.
Upphaf vertryggingar Finnlandi.
Finnlandi komst mli srstaklega
d a g s k r e f t i r v o p n a h l 1944. V i
hfum misst Kyrjlahra, en bar
ess, sem voru m e i r a en 1 0 % af b u m
F i n n l a n d s , v o r u n e y d d i r til a y f i r g e f a
heimili sn og n r allar eignir innan
n o k k u r r a daga og uru a koma sr
fyrir n innan landamra hins minnkaa F i n n l a n d s . Til a g e r a e t t a kleift
var nausynlegt fyrir , sem bjuggu
h i n u m h l u t u m F i n n l a n d s og hfu komizt h j h i n u m illu r l g u m l a n d s m a n n a
sinna, a skipta me eim snum eigin
eignum. essi skipting g a t auvita ekki
gengi r e k s t r a l a u s t , og ekki v a r heldur hgt a greia b t u r n a r reiuf n
ess a valda alvarlegri verblgu. ess
v e g n a v a r a v e r u l e g u leyti a b o r g a
b t u r n a r t i l h i n s b r o t t f l u t t a flks
rkisskuldabrfum, sem innleyst skyldu
allmrgum r u m . essir erfileikar,
s e m l a n d o k k a r t t i vi a s t r a o g v o r u
n r r i v i r a n l e g i r , h l u t u a leia t i l
n o k k u r r a r r r n u n a r vergildi gjaldmiilsins. t h l u t u n venjulegra rkiss k u l d a b r f a f i n n s k u m m r k u m vi
essar a s t u r leysti ekki v a n d a flksins, sem hafi ori a yfirgefa heimili
sn, o g slk l a u s n h e f i e k k i b o r i v i t n i

FJRMLATINDI
um mikla stjrnarhfileika hj ram n n u m landsins.
Vi s u m v e n g a a r a l a u s n e n
a tengja vermti eirra skuldabrfa,
sem v a r skipt n e n d u r g j a l d s milli h i n s
b r o t t f l u t t a flks, vi vsitlu. N a f n v e r
e s s a r a b r f a v a r alls 18.400 m i l l j .
m a r k a . a u h a f a n ll v e r i i n n l e y s t
me vsitluuppbt, og hefur rki borga t h v o r k i m e i r a n m i n n a e n 61.700
milljnir m a r k a . essi geysilega upph h e f u r elilega v e r i m i k i l l b a g g i
f j r h a g s k e r f i r k i s i n s . E n g tel, a v i
u r f u m ekki a sj eftir essum tgjldu m , o g e k k i u r f u m vi h e l d u r a t t a s t
d m s g u n n a r u m a , h v e r n i g vi l e y s t um mli.
e g a r r i n u 1946 hf E f t i r l a u n a s t o f n u n r k i s i n s , s e m a a l l e g a l n a r til
langs t m a orkuverum, inai og sveitarflgum, a veita ln, sem voru a hlfu
leyti b u n d i n v s i t l u . H e i l d a r t l n s t o f n u n a r i n n a r til e i n k a a i l a o g s v e i t a r f l a g a
nema n
63.000 m i l l j n u m m a r k a .
N o k k r u sar tku tryggingaflgin a
nota vsitlukvi. F r 1951 h a f a
n r ll l n l f t r y g g i n g a f l a g a o g 7 0 %
af lnum brunatryggingaflaga veri
a hlfu leyti b u n d i n vsitlu. L n v e i t i n g a r t r y g g i n g a f l a g a n n a til e i n k a a i l a
og sveitarflaga nema samtals um
50.000 m i l l j . m a r k a . A v e r u l e g u l e y t i
eru tryggingasamningar lftryggingaflaganna bundnir vsitlukvum.
Vertrygging sparifjr.
r i n u 1950 b y r j u u m vi S a m vinnunefnd peningastofnana, flagsskap stofnana, sem taka mti innstum fr almenningi, a r a um vsit l u b i n d i n g u s a m b a n d i vi i n n l g
banka. stan fyrir essum umrum
var, a sparifjreigendur t a p a m e i r a
verblgu en nokkrir arir jflags e g n a r . s t r s r u n u m o g eftir h e i m s -

VSITLUKVI PENINGASAMNINGUM
styrjldina fyrri hafi vermti inneigna e i r r a minnka niur m i n n a en
t u n d a h l u t a upphaflegs gildis, og sari heimsstyrjldinni og r u n u m fyrst
eftir u r u eir a ola lka m i k i n n
eignamissi
hlutfallslega.
Allir
arir
h a g s m u n a h p a r , v i n n u v e i t e n d u r og
l a u n e g a r inai, verzlun og f r a m leislu l a n d b n a a r v a r a , v o r u s a m einair hrifamiklum samtkum, sem
oft n o t u u v a l d s i t t t i l l i t s l a u s t til a
verja h a g s m u n i sna, jafnvel tt a
v r i k o s t n a j f l a g s i n s heild.
vinlega uru hinar rttku gerir
e i r r a til e s s , a f j r m u n i r f l u t t u s t f r
s p a r i f j r e i g e n d u m til a n n a r r a e g n a
jflagsins.
a r sem enginn a n n a r gtti hagsm u n a eirra, sem innstur ttu, var
a hlutverk bankanna a gera a. En
samt sem ur var erfitt a n einhug
um mli, og hugmyndin um vertryggingu s p a r i f j r m t t i mikilli m t s p y r n u .
A nokkru leyti tti h n r t u r a rekja
til v a n t r a r f r a m k v m d h u g m y n d a r innar, og h i n n bginn ttuust menn,
a h n legi u n g a r b y r a r l n t a k endur. Af essu var mikil togstreita,
s e m s t y f i r n r 5 r , en e i m t m a
reyndu andstingar hugmyndarinnar
um vsitlubindingu a kollvarpa hugm y n d i n n i me llum r u m , s t u n d u m
me asto rkisvaldsins. A lokum sigrai v e r t r y g g i n g i n , og r i n u 1955 v a r
h n tekin u p p af llum stofnunum, sem
standa
a
samvinnunefndinni:
viskiptabnkum, sparisjum, sparisjum kaupflaga, innlnsstofnun pstjnustunnar og innlnsdeildum kaupflaga.
r s b y r j u n 1956 g e r u v i s k i p t a b a n k a r n i r skyssu r t t fyrir a, a
v e r b l g a n f r v a x a n d i , a h t t a vi a
taka mti innlgum me vsitlutryggi n g u . A f l e i i n g i n v a r s, a i n n l g h j

141
eim m i n n k u u rinu, en j u k u s t h j
rum peningastofnunum. Vegna skaans, sem orinn var, neyddust viskiptab a n k a r n i r f r b y r j u n n s t a r s til e s s
a t a k a aftur mti innstuf me
vsitlubindingu. Hlfu ri sar hfu
heildarinnstur peningastofnunum
v a x i u p p 327.000 m i l l j n i r , en a r af
voru
53.000
millj.
vsitlutryggar.
Vsitlutryggar innstur voru v
16% af heildarinnstum. Hst var
hlutfallstalan
hj
sparisjum
samv i n n u f l a g a ea 2 3 % , e n l g s t h j i n n l n s d e i l d u m k a u p f l a g a ea 7 %. Af
vertryggu innstunum voru 6 5 %
v s i t l u b u n d i n a fullu, e n a f g a n g u r i n n
a h l f u .
F j r til b t a n n a , sem g r e i d d a r eru
innstueigendum vegna vsitlubindingar, er auvita afla me sams konar vsitlukvum varandi lnsf.
U m s a m a leyti o g b a n k a r n i r r d d u
um a taka upp vertryggingu var fari a bja t vsitlubundin skuldab r f a l n . r i n u 1952 b a u H e l s i n g forsborg t skuldabrfaln, sem v a r
vsitlubundi a hlfu, og ri eftir
f r r k i s m u lei. U n d a n f a r i n r h a f a
fleiri o g fleiri s k u l d a b r f a l n v e r i
tengd vsitlu ea e r l e n d u m gjaldmili.
J a f n v e l r i n u 1953 v o r u v s i t l u l n
aeins h e l m i n g u r n r r a skuldabrfal n a , en e s s u r i h a f a ll n ln v e r i
bundin, anna hvort erlendum gjaldeyri
ea v s i t l u e i n h v e r r i m y n d .
Tvfaldur gjaldmiill.
Vsitlubundin ln eru yfirgnfandi,
a v er vivkur l n u m til langs tma.
S e g j a m , a v i s u m g r i lei m e
a m y n d a tvfaldan gjaldmiil. A n n a r
er marki, sem er grundvllur selanna,
er Finnlandsbanki gefur t og nota
e r vi a l l a r g r e i s l u r , s e m e k k i h e f u r
veri sami um annan h t t . H i n n er

142
v s i t l u - m a r k i , s e m f a r i er a n o t a
m e i r a s k u l d b i n d i n g u m til l a n g s t m a .
P e r s n u l e g a tel g, a e s s i r u n s
rtt. a er ekki h g t a telja a r t t l t a n l e g t f r s i f e r i l e g u m ea e f n a hagslegum sjnarmium, a stug yfirf r s l a v e r m t a f r l n v e i t e n d u m til
l n t a k e n d a eigi s r s t a . a l n v e i t e n d u r s u g u l i r og f r i s a m l e g i r llum lndum og hafi snt olinmi, sem
nlgast a a vera trleg, getur hin
s l m a m e f e r e i m , e g a r til l e n g d a r
ltur, ekki haft n n u r hrif en a u a
draga r sparnaarviljanum og ar me
a s e t j a r s k o r u m elilega r u n j f l a g s i n s . h i n n b g i n n er e n g i n n efi,
a a h e f u r heppileg hrif fjrfestingu og f r a m k v m d a v i l j a , ef eir, sem
fyrir f r a m k v m d u m standa, venjast
a geta greitt l n a r d r o t t n u m snum me
verminni peningum en eir fengu a
lni upphafi.
Vsitlubindingu skulda hefur veri
f u n d i a til f o r t t u , a h n h e f i s m u
gallana og vsitlubinding launa og
verlags nausynjavara. a er alrangt
a rugla essum tveim hlutum saman.
V e r b l g u s k r f a n er sett af sta, ef laun
eru hkku h v e r t skipti, sem framf r s l u k o s t n a u r h e f u r h k k a , o g e f til
dmis ver landbnaarvara er hkka, e g a r l a u n h k k a . e s s v e g n a v e r u m vi a s t a n d a m t i e s s k o n a r v s i tlubindingu. En vertrygging peningai n n s t n a o g l n a e r allt a n n a m l .
R t t a r a e r a l k j a v vi f r a n l e g a
vexti, sem h k k a sjlfkrafa verenslutmum, en lkka, egar s a m d r t t ur er atvinnulfinu. H v a er heilbrigara en etta?

FJRMLATINDI
g lt e s s g e t i , a v s i t l u k e r f i o k k ar vri ekki fullmta. N n a n o t u m vi
a n o k k r u leyti v s i t l u f r a m f r s l u k o s t n a a r o g a n o k k r u leyti v s i t l u
heildsluvers. H v o r u g r i hefur veri
tla a gegna essu hlutverki. Vi
r f n u m s t s r s t a k r a r vsitlu v e g n a
l n a til l a n g s t m a , e n h e n n i y r f t i a
t a k a t i l l i t til v e r l a g s e i g n a , l a n d s ,
b y g g i n g a og h l u t a b r f a , s e m er s
f j r f e s t i n g , e r k e p p i r vi i n n s t u f .
Rkisvaldi tti a lta gera svona vsitlu, o g a r m e m y n d u m vi l o s n a f r
eirri ringulrei, sem n rkir um notkun o k k a r v s i t l u m .
a hefur veri fullyrt, a mikilvga r a v r i a vinna gegn verblgu heldur en a draga r hrifum hennar me
vertryggingarkvum. etta er auv i t a r t t . E n e f vel g e n g u r a h a l d a
stugu vergildi peninganna, er
v e r t r y g g i n g i n eins k o n a r ryggisventill, s e m e k k i a r f a n o t a . E f b a r t t a n
gegn verblgunni hinn bginn tekst
m i u r vel, e i n s o g r e y n d i n h e f u r o r i
um allan heim, a er ekki eitt einasta land, sem er undantekning a essu
leyti, a v e r m r s k u n n u g t , m u n
vsitlubinding

peningasamningum
d r a g a verulega r h i n u m slmu hrifum hennar.
A lokum eitt atrii enn, sem reynda r e r svo a u g l j s t , a v a r l a a r f a
minnast a. Notkun vsitlutryggi n g a r k v u m leysir ekki selabanka
u n d a n e i r r i b y r g a b e r j a s t a f llum k r f t u m mti eim flum, sem
vinna a v a eyileggja vergildi
peninganna.

Sigurgeir Jnsson:

Vextir og vertrygging
fjrmagnsmarkai
Eftirfarandi grein er a mestu samhlja erindi, sem
flutt var hj Flagi viskiptafringa og hagfringa 16.
mars sl.

Misskilningur um vexti.
v x t u n fjrmagns er ofarlega baugi
u m essar m u n d i r o g m l i n r d d fr m s u m h l i u m e n a f misjafnlega m i k l u m
skilningi og r a u n s i . N a f n v e x t i r e r u auvita h i r h r landi vegna l a n g v a r a n d i
og m i k i l l a r verblgu, en eftir a teki
h e f u r veri tillit til v e r r r n u n a r p e n i n g a
hafa r a u n v e x t i r yfirleitt veri n e i k v i r
r e y n d . a er fyrsti m i s s k i l n i n g u r i n n a
gera ekki g r e i n a r m u n n a f n v x t u m og
r a u n v x t u m verblgu. H i r vextir frast r e k s t u r sem kostnaur, en san er
yfirleitt ekki teki tillit til v e r h k k u n a r
eirra v e r m t a , sem lnsf er n o t a til
a afla.
A n n a r m i s s k i l n i n g u r er s, a h g t s a
l k k a t l n s v e x t i til l n t a k e n d a , n
ess a v x t u n til fjrmagnseiganda
urfi a l k k a mti. e t t a e r u sennilega
leifar af t r f r u m s t r a jflokka a
h g t s a f v e r m t i af h i m n u m send
fyrir ekki neitt. Svipas elis er t r
m i k l a r k a u p h k k a n i r , sem takast eiga af
m y n d u u m strgra a t v i n n u r e k e n d a ea
krfuger h i opinbera, n ess a m u n a
s eftir v a leggja arf skatta til a
standa u n d i r rikistgjldum. O k k u r slendi n g u m virist v e r a srlega h t t vi a t r a

gagnrnislti svona k e n n i n g a r .
N tgfa af essum misskilningi hefur
komi f r a m sustu m n u u m . H n er
a n n i g , a fjrmagnskostnaur lnega
veri lgri, ef beitt s v e r t r y g g i n g u og
l g u m v x t u m i sta h r r a vaxta eingngu. H i n s vegar hafa ekki veri lg
f r a m n e i n t r e i k n u d m i essum mism u n m l i n u til stunings, e n d a er a sjlfsgu e n g i n n k o s t n a a r m u n u r essu
t v e n n u a ru jfnu.
riji m i s s k i l n i n g u r i n n er s, a atv i n n u r e k e n d u r telja a lei til ess a
b t a h a g sinn heild a l k k a vexti i n n a n l a n d s e n n lengra n i u r fyrir m a r k a s ver en ori er. Flestir virast s a m m l a
essu bjargri u m essar m u n d i r , tt
tillit til h a g s m u n a sparifjreigenda vegi
sjlfsagt y n g r a m e t u n u m og ekki veri
r v a x t a l k k u n a sinni. V a x t a l k k u n
v r i a sjlfsgu v i n n i n g u r fyrir a u
f y r i r t k i og a t v i n n u g r e i n a r , sem sitja fyrir
u m a t a k m a r k a a fjrmagn, sem til rstfunar er vi essar astur. a stoa r hins vegar lti fyrir h i n n a l m e n n a
k a u p a n d a , a v a r a s dr, ef h n fst
ekki ea ekki i e i m m l i , sem h a g k v m t
er a nota h a n a , eins og v a r h r oft hafta r u n u m o g gildir a e i n n i g u m lnsf.

124
ess vegna g e t u r atvinnulfi heild ekki
h a g n a s t v n e m a stutta stund, a vxtu m s haldi fyrir n e a n markasver.
e g a r fr liur t a p a r heildin beinlinis
slku, eins og komi v e r u r b e t u r a sar.
Fjri m i s s k i l n i n g u r i n n er beinlnis
r a u n a l e g u r . Verkalsflgin virast telja
a u m b j e n d u m s n u m h a g a vextir
veri l k k a i r fr v sem n er og sennilega a e i r su sem allra lgstir. H r
v r i r a u n v e r u l e g a fyrst og fremst um tilfrslu a r a fr sparifjreigendum og
a l m e n n u m s k a t t g r e i e n d u m fyrst til fyrirtkja hlutfalli vi skuldir e i r r a og sa n v o n a n d i til l a u n e g a a m e s t u leyti.
a m sjlfsagt deila u m , h v e r s u skynsamleg og r t t l t slk tilfrsla s. H n
k e m u r h a r a s t n i u r sparifjreigendum,
sem l g a r ea e n g a r l a u n a t e k j u r hafa, og
a a l v i n n i n g u r i n n r e n n u r til eirra atv i n n u r e k e n d a , sem skuldugastir eru.
g tel a a s mikill m i s s k i l n i n g u r
og alveg srstaklega hj verkalshreyfi n g u n n i a stula a v, a r a u n v e x t i r su
l g r i en m a r k a u r i n n segir til u m . essi
m i s s k i l n i n g u r er llum l a u n e g u m til
skaa og a v a x a n d i m l i eftir v s e m
r a u n v x t u m e r haldi l e n g u r l a n g t u n d i r
elilegu m a r k a s v e r i . essi stefna er
gri lei m e a kyrkja slenska b a n k a kerfi a n n i g , a a getur ekki veitt atvinnulfinu
elilega
fjrmagnsjnustu.
J a f n f r a m t er vi slkar a s t u r engin
lei a tryggja, a arvnlegasta fjrfesti n g i n veri a jafnai fyrir v a l i n u vi
k v a r a n i r u m t l n . Afleiingin, egar
yfir n o k k u r n t m a e r liti, v e r u r m i n n i
og j a f n f r a m t a f k a s t a m i n n i fjrfesting en
ella og a r m e m i n n i v x t u r jartekna
heild, en v x t u r jartekna r fr ri
er a sjlfsgu eini r a u n h f i grundvllurinn undir h k k u n rauntekna launega,
egar til l e n g d a r l t u r .
a er e i n k u m s misskilningur, a lgir
vextir su a t v i n n u r e k e n d u m og l a u n e g um h a g , sem g m u n gera a umtalsefni
h r eftir. H a n n er e i n n t t u r e i m

FJRMLATINDI
t a k m a r k a a a l m e n n a skilningi, sem rkir
h r landi f j r m a g n s m a r k a i n u m og
eli h a n s og e i m m g u l e i k u m , sem h a n n
hefur u p p a bja, ef h o n u m er snd
full r k t a r s e m i og vextir og vertrygging
n o t u s k y n s a m l e g a n h t t sem hagstjrnartki.
Vextir og gengi.
m s a n h t t er vihorfum til vxtunar fjrmagns lkt fari og liti v a r gengi
f r a m til rsins 1960, ur en teki v a r u p p
jafnvgisgengi ea v sem n s t , a
a v r i fastbundi stofngengi lengi
eftir. E n n m e i r i framfr hefur ori v
svii allra sustu r u m m e sveigjanlegri gengisskrningu. Eins og flestir
ekkja af eigin r a u n , sem k o m n i r e r u um
ea yfir fertugt, v a r a l d a r f j r u n g n u m
fyrir 1960 komi u p p viamiklu misvgiskerfi viskiptum m e e r l e n d a n gjaldeyri.
H a n n v a r yfirleitt k e y p t u r og seldur
veri talsvert u n d i r elilegu markasveri
og t h l u t a plitskt m e miss k o n a r l g u m og a v e r u l e g u leyti eftir g m l u m
og s t e i n r u n n u m farvegum. Vi hliina
blmstrai s v a r t u r m a r k a u r , s t u n d u m
m e margfldu nafnveri. L n g u eftir a
n g r a n n a j i r n a r hfu komi u p p hj
sr frjlsri i n n f l u t n i n g s - og gjaldeyrisverslun, tldu flestir b y r g i r slenskir ram e n n , a eftirspurn eftir gjaldeyri v r i
sejandi og a tiloka v r i a reka
frjlsa utanrkis- og gjaldeyrisverzlun vi
a, sem kallaar voru h i n a r srstku slensku astur. Er ekki laust vi, a e n n
eimi eftir af essum h u g s u n a r h t t i , srstaklega hj eim, sem k o m u s t til vits og
ra, m e a n etta kerfi v a r algleymingi.
Loks tku m e n n rgg sig, e g a r flestum var ori ljst, a kerfi hafi gengi
sr til h a r , og f r a m k v m d u hi framk v m a n l e g a og b r e y t t u genginu einu
stkki a n n i g , a n o k k u r n v e g i n n var
jafnvgi m i l l i frambos og eftirspurnar.
J a f n f r a m t voru gerar n a u s y n l e g a r ahaldsagerir p e n i n g a - og rkisfjrml-

VEXTIR OG VERTRYGGING FJRMAGNSMARKAI

um og fengin gjaldeyrisln til ess a taka
af fyrstu sveifluna. San hefur etta gengi okkalega, tt m i k i l fll af m s u tagi
hafi r e y n t kerfi, e n d a hefur rggsamlega veri gengi f r a m v a vihalda
elilegu gengi gjaldmiilsins r t t fyrir
miklar innlendar verhkkanir. a er
erfitt a gera sr h u g a r l u n d , h v a etta
v a r gfurlega miki plitskt tak e s s u m
t m a . G e g n brjstviti, f o r d m u m og rtg r n u m h a g s m u n u m missa forrttindaaila v a r aeins h g t a tefla f r a m hagfril e g u m n i u r s t u m og l a n g r i j k v r i
r e y n s l u erlendis, en h v o r u g t vegur yfirleitt
u n g t vi k v a r a n a t k u .

125

geta haldi m i k l u l e n g u r fram, n ess

a neitt r a u n v e r u l e g a stvaist l a n d i n u .
F , sem a n n a r s hefi geta fari um m a r k ainn til fjrfestingar, v a r fest beint af
eigendum snum me einhverjum htti
ea a fr beint neyslu. ess sta hefur
fjr veri afla erlendis fr ea m e miss
k o n a r skttum og v rstafa til fjrfesti n g a r af plitskum ailum. svipaan
h t t v a r s i n u m t m a sennilega h g t a
halda f r a m m i s n o t k u n gjaldeyrismarkaa r i n s l e n g u r en ella m e skattlagningu,
m i l l i f r s l u m og e r l e n d u m l n t k u m .

fyrsta lagi held g, a mjg va skorti

skilning v, a h r s r a u n og v e r u
um m a r k a a r a m e frambo og eftirs p u r n , s e m ver, .e.a.s. v x t u n , hefur
hrif . H r e r u m a r a m a r k a fyrir
afnot af fjrmagni, a r sem leigan er vextirnir. e t t a liggur ekki eins ljst fyrir eins
og vi k a u p og slu gjaldeyri ea v r u m .

a er fyrst n n l e g a , a standi
f j r m a g n s m a r k a i n u m er fari a valda
v e r u l e g u m h y g g j u m . T i l ess liggja aallega r j r stur. fyrsta lagi hefur
bankakerfi beinlnis skroppi s a m a n u m
rijung r f u m r u m s a m a n b u r i vi
jarframleislu og hefur vi ekki l e n g u r
b o l m a g n til ess a veita atvinnulfinu
smu jnustu og ur. V a r h n talin
fullngjandi fyrir. ru lagi hafa erl e n d a r skuldir til langs t m a vaxi svo mjg
sustu r u m , a varla er m i k l u bta n d i . r nlgast n 4 0 % a f jarframleislu. rija lagi e r u u p p i v a x a n d i krfur um t a k m r k u n skattlagningu og rkisumsvifum. mislegt b e n d i r v til a hlistar astur su a skapast lnsfjrmarkai eins og u r u m a r k a i fyrir
gjaldeyri fyrir t v e i m u r r a t u g u m og ekki
veri komist m i k l u l e n g r a smu b r a u t i n n i n s t r r i falla. Vi slkar astur er
hjkvmilegt a horfast a u g u vi vandamlin.

ru lagi hafa afleiingarnar af misvgi og stnun f j r m a g n s m a r k a i n u m

til s k a m m s t i m a ekki veri eins reifanlegar eins og g j a l d e y r i s m a r k a i n u m . tflutningsframleislan stvast, ef gengi
fer miki r skorum, og erfitt er a leysa
m l i m e m i l l i f r s l u m til lengdar. San
l t u r g j a l d e y r i s s k o r t u r i n n ekki sr
standa, og kerfi k e m s t rot, ur en
l a n g u r t m i lur.
M i s n o t k u n f j r m a g n s m a r k a a r i n s hefur

rija s t a n til ess a misvgisru n i n f j r m a g n s m a r k a i n u m hefur stai

svo lengi, sem r a u n b e r vitni, er t a k m a r k a u r skilningur ea s a n n f r i n g fyrir v,
hvaa v i n n i n g a hefi fr m e sr a
skapa og vihalda jafnvgisstandi fjrm a g n s m a r k a i vi n t m a efnahagsskilyri h r landi. A sjlfsgu getur engi n n m e t i etta af eigin r e y n s l u , a r sem
m i s v g i hefur rkt allar gtur san jin komst lnir. H r er eingngu vi a

Langvarandi misvgi og skmmtun.

Spyrja m , hvaa s t u r su fyrir v,
a e n n s vi li m i s v g i fjrmagnsm a r k a i n u m , sem fylgi a v er tali er,
sejandi eftirspurn eftir lnsf og neikvir o p i n b e r i r r a u n v e x t i r , e g a r linir
e r u n r r i v tveir r a t u g i r san o p i n b e r t
jafnvgisgengi v a r teki u p p gjaldeyrism a r k a i n u m . s t u r n a r e r u vafalaust
m a r g a r , e n g vil nefna h r n o k k r a r h u g s anlegar skringar.

126
styjast v i u r k e n n d a r hagfrilegar niu r s t u r og r e y n s l u e r l e n d r a ja vi
svipaar astur. V a f a s a m t er, a m e n n
veri eitt sttir u m , a slku s a fullu
t r e y s t a n d i og a n n a og m e i r a urfi a
k o m a til.
Viskipti fjrmagnsmarkai
H v e r s k o n a r i n n l n s - og tlnsstarfsemi
og lnsfjrmilun er r a u n og v e r u viskipti m e srstaka t e g u n d jnustu .e.a.s.
afnot af fjrmagni. Yfirleitt e r u e t t a
l e i g u s a m n i n g a r , a n n i g a s, sem jnustu n a selur, .e.a.s. selur afnot af fjrmagni,
h e l d u r e i g n a r r t t i s n u m en t e k u r leigu og
vissa h t t u k n u n .e.a.s. vexti, m e a n
a f n o t u m s t e n d u r . S, sem leigir sr afnot
af fjrmagni, f r l e i g u t m a n u m tilkall til
ea y f i r r yfir r a u n v e r u l e g u m v e r m t u m , svo sem fasteignum, skipum, v l u m
og t k j u m og r u m framleislu- ea
neysluggnum.
E i n s og r u m m r k u u m gildir a
e i n n i g f j r m a g n s m a r k a i n u m , a viskipti n ekki a rast, n e m a til komi srhfir milliliir. D m i u m fjrmagnsmillilii milli e n d a n l e g r a markasaila
h r l a n d i e r u b a n k a r og sparisjir, fjrfestingarlnastofnanir,
lfeyrissjir
og
tryggingarflg. Via erlendis er m i k l u
m e i r i s r h f i n g og fleiri t e g u n d i r stofnana,
sem a n n a s t m i l u n og milligngu m a r k a i n u m . H l u t v e r k allra essara stofnana er
geysilega m i k i l v g t , e n d a e r u r forsenda ess, a m a r k a u r i n n geti gegnt
h l u t v e r k i snu.
F o r s e n d a viskipta f j r m a g n s m a r k a i
eins og r u m m r k u u m er a sjlfsgu s, a bir ailar hafi v i n n i n g
einhverju formi af v a eiga viskipti.
a er auvelt a skilja h a g l n t a k a n d a af
v a leigja sr afnot af fjrmagni. H a n n
g e t u r lagt a r a u n v e r u l e g v e r m t i , sem
skila tekjum, ea nota a til a b r a erfitt
bil t e k j u s t r a u m i s n u m .
A f t u r m t i er erfiara fyrir n t m a -

FJRMLATINDI
flk a skilja v i n n i n g eirra, sem lta
t fjrmagnsjnustu oft gegn litlu sem
engu endurgjaldi eins og sr sta peningakerfinu hj eim, sem eiga p e n i n g a og
b a n k a i n n i s t u r . e t t a er m i k l u auveldara a skilja, ef m e n n njta ekki jnustu
peningakerfis ea a r sem lnsfjrmarkaur er mjg f r u m s t u r eins og v a r t.d. h r
landi um mija sustu ld. essu v a n d a m l i er best lst m e o r u m eirra, sem
voru u p p i og s a m y k k t u eftirfarandi
l y k t u n um etta efni ingvallafundi
ri 1853:
a hefir fyrir nokkru, og jafnvel
fyrir l a u n g u san veri k v a r t a yfir
v, a m e n n , a m i n n s t a kosti vast
h v a r h r landi, skorti ekki einngis
p e n n g a til a lta gnga m a n n a milli,
h e l d u r einnig til ess, a greia m e
h i n opinberu gjld. essar smu u m k v a r t a n i r hafa lti til sn h e y r a allt til
essa dags, og v r g t u m eigi b e t u r s,
e n n a p e n n g a s k o r t u r s l a n d i v o r u
flestum g r e i n u m , v e r z l u n i n n i , viskiptum m a n n a milli, og llum s m u m og
s t r u m f r a m k v m d u m til srlegrar fyrirstu, og k n j u m s t ess vegna til, a
bija hi heiraa alingi vort:
a leggja h a g k v m og h e n t u g r til
ess, a n g i r p e n n g a r geti fengist til
brkunar landinu."
l y k t u n i n s n i r glggan skilning n y t semi p e n i n g a s e m eignar. T i l a eignast
p e n i n g a voru m e n n r e i u b n i r til a lta
af h e n d i a r a r eignir og gi. M e n n tldu
sig b e t u r setta m e n o k k u af p e n i n g u m
h n d u n u m . a geri e i m auveldara
fyrir u m m a r g h l i a viskipti.
M e essu m t i e r u ltin af h e n d i r a u n veruleg v e r m t i gegn skuldaviurkenningu, sem er vaxtalaus okkabt. En v i n n i n g u r i n n af v a hafa p e n i n g a
h n d u n u m gerir m e i r a en vega u p p
m t i eirri frn, sem felst v a lta af
h e n d i r a u n v e r u l e g v e r m t i skiptum
fyrir .

VEXTIR OG VERTRYGGING FJRMAGNSMARKAI

S aili, sem gefur p e n i n g a n a t, getur
um lei veitt v s u n r a u n v e r u l e g verm t i , .e.a.s. veitt l n . H r e r v k o m i n n
vsir a peningakerfi, sem o p n a r n j a lei
til birgahalds og verklegra f r a m k v m d a .
E k k i er l e n g u r n a u s y n l e g t a sami ailinn
spari og fjrfesti. tgjld t a k m a r k a s t ekki
l e n g u r vi eigin tekjur. Vi a opnast alveg n skilyri til verkaskiptingar og hagv a x t a r . e i r ailar, sem hafa hagstasta
mguleika til a r v n l e g r a r fjrfestingar
losna r e i m vijum, sem t a k m a r k a u r
eigin s p a r n a u r setur e i m og bi m a g n
fjrfestingar o g u m lei h a g k v m n i h e n n ar g e t u r teki s t k k b r e y t i n g u m , jafnvel
b l f t k u jflagi.
N s t a stig r u n i n n i er, a fari er
a t a k a m t i i n n l n u m , s e m v e x t i r e r u
greiddir af, og m t i e i m koma frekari
t l n til fjrfestingar. M e essu er stula
a e n n frekari verkaskiptingu og viskiptum m i l l i s p a r e n d a og eirra sem festa f.
a er vafalaust engin tilviljun, a krfu r u m p e n i n g a o g b a n k a tku a k o m a
f r a m h r l a n d i um mija sustu ld.
var aldagamall hugsunarhttur farinn a
breytast, a t p a s t v r i h g t a tala
u m , a efnahagsleg f r a m r u n v r i hafin.
a r n a v o r u sjlfsagt ferinni sbin hrif fr e i m b r e y t i n g u m , s e m hfust n g r a n n a l n d u n u m 50100 r u m ur, o g
voru undanfari ntma efnahagsrunar.
e t t a b e n d i r til ess a m n n u m hafi
e g a r veri ljst samhengi m i l l i starfsemi peningakerfisins og efnahagslegra
framfara.
Fjrmagnsmilun, sparnaur og
fjrfesting.
N t m a f j r m a g n s m a r k a u r e r geysilega flkinn allri u p p b y g g i n g u m e mjg
fjlbreytilegum s p a r n a a r - og l n s f o r m u m
og m r g u m t e g u n d u m millilia og deilim a r k a a , a n n i g a oft er ori l a n g t
m i l l i u p p r u n a l e g s s p a r a n d a og endanlegs
fjrfestingaraila. g r u n d v a l l a r a t r i u m er
u m e i n f a l d a n h l u t a r a .e.a.s. mil-

127

un f fr e i m a n n a r s vegar, sem h v e r j um t m a telja sr h a g v a k a u p a

m i n n a af vru ea jnustu en eir selja,
til h i n n a , sem telja sr h a g vi a k a u p a
m e i r a en eir selja sama tma. A sjlfsgu hefur leigan fyrir afnot fjrmagns,
vextirnir, hrif a, hve l a n g t m e n n telja
sr h a g v a ganga essum viskiptu m , og h l u t v e r k millilianna er fyrst og
fremst a auvelda a u allan h t t og
draga r h t t u . Starfsemi millilianna
kostar a vsu miki, en aus er, a v i n n i n g u r af h e n n i gerir m i k l u m e i r a en
vega u p p m t i k o s t n a i n u m .
G a g n v a r t s p a r e n d u m e r a h l u t v e r k
millilianna a bja fram r k u m m l i
s p a r n a a r f o r m , sem fullngja m i s m u n a n d i
r f u m eirra sem best. a u urfa a vera
m e m i s m u n a n d i blndu af argjf, t m a lengd, h t t u og misjafnlega i n n l e y s a n l e g
ea seljanleg. v b e t u r sem millilium
tekst til, e i m m u n m e i r i sparna tekst
e i m a laa til sn, enda b o r g a r sig sur fyrir fjrmagnseigendur a festa f sitt
sjlfir ea nota a til neyslu.
G a g n v a r t eim, sem festa f, er a h l u t verk m i l l i l i a n n a a bja f r a m sem mest
fjrmagn, og a u lnsform, l n s t m a og
ara jnustu, sem n o t e n d u m fjrmagns
h e n t a r best. Um lei er nausynlegt, a
bestu fjrfestingarmguleikarnir veljist r
og r e k s t u r m i l l i l i a n n a s sem h a g k v m a s t u r til ess a h g t s a bja sparendum sem besta vxtun. N a u s y n l e g t er, a
v a x t a m y n d u n i n s fullkomin, a n n i g a
allir l n t a k e n d u r greii svipaa vexti. M e
v mti e i n u er h g t a velja r a r v n legustu fjrfestinguna h v e r j u m t m a og
h a f n a h i n u m lakari, a r sem m a r g i r ailar
eru markainum.
stuttu m l i er h g t a segja, a a s
h l u t v e r k f j r m a g n s m a r k a a r i n s a laa
f r a m sem m e s t a n s p a r n a og rstafa honum til ess a fjrmagna arsmustu fjrfestingarmguleikana.
ess vegna e r u
sterkar l k u r til ess a standi fjrm a g n s m a r k a i n u m h v e r j u m t m a hafi

128
bein hrif m a g n og gi fjrfestingar
og a r m e vxt jarframleislu og
lfskjr. J a f n v g i m a r k a n u m t r y g g i r
a sjlfsgu bestan r a n g u r .
Opinber hlutun vaxtamyndunina.
F j r m a g n s m a r k a i r e r u a sjlfsgu
misjafnlega fullkomnir og skiptast yfirleitt
margs konar undirmarkai me mismunandi vermyndun og vxtum. Misvgi er
algengt e i m eins og r u m m r k u u m
vegna m i s m u n a n d i f y r i r t l a n a u m frambo og eftirspurn og b r e y t a s t vextir
frjlsum m r k u u m a n n i g a stefnt getur
jafnvgi a nju. O p i n b e r h l u t u n
v a x t a m y n d u n i n a e r algeng e n h n v e l d u r
oftast m i s v g i m r k u u m , svo a grpa
arf til s r s t a k r a r s k m m t u n a r ea t h l u t u n a r einhverju formi. Algengt er, a
r e y n t s a h a l d a niri v x t u m u m t m a fr
v, sem v r i frjlsum m a r k a i . Afleii n g i n v e r u r hjkvmilega m i n n i sparna u r til rstfunar fyrir fjrfestingaraila, og bi m i n n i og um lei llegri fjrfesting jflaginu, a n n i g a d r e g u r r
vexti jarframleislu. a er s a n n a r l e g a
athyglisver niurstaa, ef h n er rtt, a
l g i r vextir geti dregi r fjrfestingu og
haldi niri lfskjrum a l m e n n i n g s .
v hefur r e y n d a r veri haldi fram, a
v e x t i r af fjrmagni su l a n g m i k i l v g a s t a
veri llu v e r m y n d u n a r k e r f i n u . hlutun v a x t a m y n d u n i n a s v visjlverari
en n o k k u r n n u r h l u t u n efnahagsmlu m . H r l a n d i er gengi sjlfsagt ekki
sur m i k i l v g t en v e x t i r n i r , en b u m
e s s u m svium er vafalaust rf srstakrar agtar, ef ekki a hljtast strtjn af.
e g a r til l e n g d a r l t u r er a ess vegna
ein af l e i u n u m til a rva vxt jarf r a m l e i s l u n n a r a stefna a jafnvgi
fjrmagnsmarkai me svipuum grundv a l l a r v x t u m alls staar m a r k a i n u m .
Rtt er a u n d i r s t r i k a a j a f n f r a m t
essu s a m b a n d i , a stofnanir fjrmagnsm a r k a a r i n s urfa a vera sem best starfi

FJRMLATINDI
snu v a x n a r , bi a v er v a r a r frambo s p a r n a a r f o r m u m og vi rstfun
f til fjrfestingaraila. e t t a er s stefna,
sem n g r a n n a j i r okkar hafa vali. a r
eru f j r m a g n s m a r k a i r n o k k u r n v e g i n n
jafnvgi n v e r u l e g r a r s k m m t u n a r u m f r a m a, sem elilegt er vegna m i s m u n a n d i lnstrausts aila.
htekjujflgum
ntmans
hafa
stofnanir f j r m a g n s m a r k a a r i n s gfurlega
mguleika v a laa til sn s p a r n a ,
enda veitir s p a r n a u r ryggi og ryggi er
n o k k u r s k o n a r m u n a a r v a r a , sem flk
k a u p i r hlutfallslega m e i r a af vi h r r i
tekjur. Um lei eiga milliliirnir a geta
boi u p p fjlbreytt s p a r n a a r f o r m m e
gri v x t u n vi elileg skilyri, en h v o r t
tveggja gerir s p a r n a e n n eftirsknarverari fyrir a l m e n n i n g . M r finnst m i s legt b e n d a til ess, a essu svii su
m i k l i r m g u l e i k a r notair h r landi.
Algengt e r n g r a n n a l n d u n u m , a
p e n i n g a r og innstuf innlnsstofnunu m n e m i u m 6 0 % jarframleislu
mti u m 3 0 % h r landi. F y r i r n o k k r u m
r u m voru p e n i n g a r o g innstuf h r
talsvert h r r a ea allt a 4 5 % jarframleislu. J a f n f r a m t er umfer n g r a n n a l n d u n u m miki af alls k y n s v a x t a b r f u m
og h l u t a b r f u m , srstaklega a r sem m a r k air e r u fullkomnastir eins og B r e t l a n d i
og B a n d a r k j u n u m . R a u n v e r u l e g v x t u n
s p a r n a u r erlendis hefur yfirleitt veri
m i k l u betri en h r l a n d i um langt skei,
tt komi hafi fyrir a h n hafi veri
neikv u m tma, e g a r skyndilegar verh k k a n i r hafa ori.
Verblga, vextir og vertrygging.
g vk a h r i f u m verblgu fjrm a g n s m a r k a i n n . V a n d i n n er ekki fyrst
og fremst verblgan sjlf, ef h n v r i
jfn tmabil eftir tmabil ea svo nefnd
h r e i n verblga. Eftir jafnri verblgu
gti m a r k a u r i n n laga sig og einfaldlega
teki verblguna i n n vextina. essi teg-

VEXTIR OG VERTRYGGING FJRMAGNSMARKAI

u n d verblgu er a sjlfsgu aeins
frilegur mguleiki, sem ekki arf a
r a frekar.
M e g i n v a n d a m l i vi verblgu e r u
sjlfar versveiflurnar og s vissa, sem
m e e i m skapast u m r a u n v e r u l e g t vergildi g r e i s l u s t r a u m a f r a m t m a n n .
l n d u m , a r sem f j r m a g n s m a r k a i r og
v a x t a m y n d u n e r n o k k u r n v e g i n n frjls,
h k k a v e x t i r n i r og vega u p p mti verr r n u n fjrmagns a m e a l t a l i yfir nokku r n t m a o g veita n o k k r a r a u n v e r u l e g a
v x t u n og e n d u r g j a l d fyrir h t t u . essi
algun er a sjlfsgu fullkomin, og
r t t f y r i r h r r i vexti skaar verblgan
m s a n h t t starfsemi lnsfjrmarkaarins a n n i g , a h a n n g e t u r ekki gegnt hlutverki snu til fulls. Srstaklega e r u a
l n v e i t i n g a r til langs t m a , sem t a k m a r k ast og h a m l a r a mjg m t i h v e r s k o n a r
a r v n l e g r i fjrfestingu, sem skilar sr til
baka l n g u m t m a . Lnsf fst ekki til
ngilega langs t m a og a n n a h v o r t v e r u r
ekki r slkri fjrfestingu ea til h e n n a r er
afla stuttra l n a , sem san geta valdi
a l v a r l e g u m greisluerfileikum ea jafnvel
gjaldroti fyrirtkja, sem a n n i g fara a.
Svipuu m l i gegnir u m fjrflun til miss
konar njunga atvinnulfinu.
essu s a m b a n d i er frlegt a lta til
aljalnamarkaarins. Fyrir nokkrum
r u m v a r h g t a f l n til 1520 ra.
v a r verblga erlendis u m ea u n d i r
5 % ri. F y r i r 2 3 r u m v o r u verhkka n i r k o m n a r 1 0 1 5 % ri. Styttist
l n s t m i n n n i u r 67 r og vextir h k k u u verulega en ekki sem verblgunni
n m i . N e r heimsverblgan k o m i n n i u r
um 5 7 % og l n fst til allt a 15 r a ,
en vextir hafa ekki e n n l k k a tilsvarandi.
S t y t t i n g r a u n v e r u l e g s l n s t i m a verblgu er r a u n og v e r u m e i r i en fljtu
bragi snist v e g n a ess a h l u t i af h i n u m
hu vxtum er reynd aukaafborgun af
l n i n u . e t t a skiptir fyrst verulegu

129

m l i , egar nafnvextir eru ornir 1 5 2 0 %

ea m e i r a .
a k e m u r f r a m essu, a jafnvel
tiltlulega frjlsum m r k u u m , a r sem
vextir fela sr v e r b t u r , skaar verblgan starfsemi m a r k a a r i n s . H n m i n n k a r u m f a n g h a n s o g torveldar s u m a r mikilv g a r t e g u n d i r fjrfestingar. ess vegna er
oft stungi u p p v a draga verulega r
verlagsvissunni s a m n i n g u m um fjrm a g n til langs t m a m e v a tengja
greislur s a m k v m t e i m vi einhverja
vsitlu, .e.a.s. a k o m a einhvers k o n a r
v e r t r y g g i n g u . e t t a er a sjlfsgu efst
baugi, a r sem verblga er a m i k i l a
staaldri a l n til langs t m a e r u a hverfa
af sjnarsviinu. Sennilega er a e i n m i t t
s a m b a n d i vi f j r m a g n s s a m n i n g a til
langs tma, sem v e r t r y g g i n g fyrst og
fremst r t t sr, en m i k l u sur s k e m m r i
s a m n i n g u m , a r sem h i r vextir einir geta
veri fullngjandi.
Vertrygging getur engan veginn
skapa s a m a stand og v r i fjrmagnsm r k u u m n verblgu. H n e r flkin
f r a m k v m d og a r m e kostnaarsm og
fyrir fa aila er h g t a finna vsitlu,
s e m eyir allri verlagsvissu. E n h n getur vissulega veri n a u v r n til ess a
bjarga h i n u m l a n g a h l u t a m a r k a a r i n s fr
eyileggingu vi mikla og reglulega verblgu. ess vegna er a sennilega h p i n
stefna a t a k m a r k a um of n o t k u n vsitlu k v a skuldabrfum til langs t m a .
Neikvir raunvextir og
peningaleg hnignun
l n d u m , a r sem v e r l a g s h m l u m e r
beitt lnsfjrmarkai og v x t u m haldi
l g r i e n e i r v r u vi jafnvgisstand,
btist e n n a n n a v a n d a m l vi. R a u n v x t u m er haldi elilega l g u m ea eir
e r u beinlnis neikvir, a r s e m ekki er vi
k v r u n v a x t a teki ngilegt tillit til
r r n u n a r hfustls
vegna
verblgu.
e t t a hefur, eins og flestir k a n n a s t vi,

130

FJRMLATINDI

veri m e g i n v a n d a m l h r l a n d i r a t u g u m s a m a n , e n ekkist m i k l u var, srstaklega r u n a r l n d u n u m . sjlfu sr er a

ekki elilegt a yfirvld kvei vexti, a r
sem f j r m a g n s m a r k a i r e r u fullkomnir.
H i n s vegar er a gfurlega v a n d a s a m t
h l u t v e r k , a r sem verblgustand r k i r og
h t t a n er y f i r g n f a n d i a n n veg, a
r a u n v e x t i r veri of lgir t m u n u m s a m a n
og l a n g v a r a n d i m i s v g i skapist lnsfjrm r k u u m m e sejandi eftirspurn eftir
lnsf og l n s f j r s k m m t u m .

sveiflast milli 10 og 2 0 % af jarframleislu. Brasilu h n i g n a i p e n i n g a k e r f i n u

r 3 8 % a f jarframleislu 1950 2 1 %
ri 1966. Eftir a v a r t e k i n u p p n
stefna m e j k v u m r a u n v x t u m
b u n d n u sparif, sem hefur ekki alltaf
tekist a standa vi. K e r f i n u hefur
ekki h n i g n a frekar san. M r g fleiri
d m i m nefna u m etta, e n d a e r h n i g n un og stnun peningakerfa mjg algeng
r u n a r l n d u m , sem misst hafa stjrn
verlagi.

A f l e i i n g u n u m hef g u r lst a
n o k k r u , en tel r t t a draga r s a m a n
rstuttu m l i . F j r m a g n s m a r k a u r t e k u r
ekki elilegum f r a m f r u m , h a n n stanar
ea jafnvel s k r e p p u r s a m a n , vegna ess a
a d r e g u r r framboi i n n h a n n , egar
raunveruleg
vxtun
fjrmagnseigenda
m i n n k a r ea f e i r r a r r n a r beinlnis.
U m lei d r e g u r r fjrfestingu a n n h t t ,
a m a r g s k o n a r a r b r fjrfesting k e m s t
ekki f r a m k v m d , en n n u r a n n a r s arb r er fjrmgnu. J a f n f r a m t fer fjrfesti n g i n t r o n a r slir en n b r e y t n i ekki
u p p pallbori. Vi etta d r e g u r r vexti
jarframleislu og framleini. R e y n t er
a vega m t i skorti sparnai m e erl e n d u m l n t k u m o g skattlagningu e n f y r r
ea sar t e k u r fyrir mguleika. e t t a
er ekki frilegt yfirlit h e l d u r hefur haftaog misvgisstefna f j r m a g n s m a r k a i
r a u n v e r u l e g a l a m a ea beinlnis lagt
r s t bankakerfi m i s s a r u n a r l a n d a , og
m s i r telja sig sj svipu sjkdmseinkenni
h r landi.

a hefur vaki athygli, a a r sem

peningakerfi er h n i g n u n vegna neikvra
r a u n v a x t a fjlgar b n k u m og b a n k a t i b u m mjg. Bestu d m i n um slkan ofvxt e r u fr Brasilu og U r u g u a y , og einh v e r r u n essa tt virist vera hafin
h r landi.

D m i u m h n i g n u n ea h r u n p e n i n g a kerfa e r u t.d. fr A r g e n t n u , Chile og Brasilu, en a sjlfsgu k o m a h r fleiri skri n g a r til. Verblga S u u r - A m e r k u er

va svo mikil og sveiflukennd, a erfitt er
a m t a henni me h u m vxtum. Arge n t n u fll s t r bankakerfisins r u m
5 0 % af jarframleislu um 1950 n i u r
2 4 % 1964, e n h k k a i san nokku aftur.
Chile hefur verblga veri l a n d l g san
fyrir str og peningakerfi a r hefur

Jkvir raunvextir og
peningaleg uppbygging
Reynsla missa ja b e n d i r til ess, a
n megi jafnvgi fjrmagnsmarkai, ru m hagvexti o g m i k l u m i n n l e n d u m sparnai m e v a tryggja allha jkva
r a u n v e r u l e g a i n n l n s v e x t i til sparenda,
jafnvel vi talsvera verblgu. H j ruum i n a a r l n d m n er g j a r n a n b e n t
r e y n s l u jverja og J a p a n a . Er ekki
mia vi t m a n n allra fyrst eftir stri
h e l d u r sar, eftir a sjlfri endurreisni n n i v a r a a l a t r i u m loki. Allir ekkja
h i n n ra hagvxt e s s u m l n d u m . ru n u m 19531970 voru r a u n v e x t i r a f i n n stum b u n d n u m 12 mnui rmlega
5% b u m l n d u n u m , og er mia
vi vsitlu heildsluvers. tlnsvextir
v o r u a sjlfsgu n o k k r u h r r i . M e
essari stefnu tkst a laa f r a m m i k i n n
s p a r n a , a n n i g a p e n i n g a m a g n og sparif, sem er m l i k v a r i s t r og bolmagn
bankakerfisins x s k a l a n d i r 3 4 % af
jarframleislu 1953 yfir 6 4 % 1970
og J a p a n r 5 7 % t p 1 0 0 % af jarframleislu sama tma. Venjulegt hlutfall
i n a a r l n d u n u m er k r i n g u m 6 0 % .

VEXTIR OG VERTRYGGING FJRMAGNSMARKAI

S a m s v a r a n d i t l u r h r l a n d i er l k k u n
hlutfallslegri str bankakerfisins r 4 0
4 5 % a f jarframleislu fyrir n o k k r u m
r u m um 30 % dag, e n d a hafa r a u n v e x t i r veri neikvir u m l a n g a n t m a o g mjg
n e i k v i r r u n u m 1974 og 1975.
m i s r u n a r l n d hafa r e y n t svipaa
stefnu og beitt hefur veri z k a l a n d i og
J a p a n . M e s t u m r a n g r i hefur F o r m s a n
essu svii. a r v a r peningakerfi rstum ri 1953 og hlutfallsleg str ess
aeins u m 1 1 % a f jarframleislu.
voru vextir eins r s sparif kvenir
2 4 % , s e m v a r vel u m f r a m verblguvxti n n . t m a b i l i n u f r a m til 1970 v a r r a u n v x t u m haldi u m 1 0 % a mealtali
m i a vi vsitlu heildsluvers, og
s a m a t m a h k k a i hlutfalli r 1 1 %
3 8 % . Eftir 1970 hefur essi r u n haldi
fram, og ri 1975 v a r hlutfalli komi
5 4 % , tt r a u n v e x t i r v r u k o m n i r nokku n i u r fyrir 1 0 % a mealtali. essu
svii v e r u r a telja F o r m s u m e n n b r a u t r y j e n d u r n r r a r stefnu, sem skila hefur
e i m e i n h v e r j u flugasta p e n i n g a k e r f i
r u n a r l n d u n u m og r u m hagvexti.
K r e u v a r svipu stefna tekin u p p ri
1965. Bankakerfi v a r komi a r n i u r
9 % a f jarframleislu. voru vextir
af eins rs sparif h k k a i r r 15 3 0 % ,
og h l d u s t sian mjg h i r r a u n v e x t i r
n o k k u r r,
tt n a f n v e x t i r l k k u u
s m m s a m a n . h r i f i n ltu ekki sr
standa, og x bankakerfi u p p 3 2 % af
jarframleislu ri 1971. v o r u nafnvextir af i n n s t u m l k k a i r r 2 0 %
1 2 % , r a u n v e x t i r u r u neikvir, v x t u r
peningakerfisins stvaist, og h n i g n u n a r
tk a g t a n .
mis fleiri d m i m t t i nefna u m peningalega u p p b y g g i n g u r u n a r l n d u n u m
bi skammlfa og langlfa.
a leiir af sjlfu sr, a vi skilyri
verblgu hefur v a x t a s t e f n a n e i n g n g u
hrif sparif en ekki sjlfa p e n i n g a eignina formi sela og m y n t a r . M e v
a sj f y r i r ngilega h u m j k v u m

131

r a u n v x t u m vex sparif rt m i a vi
p e n i n g a m a g n r e n g r i m e r k i n g u og sem
h l u t i af jarframleislu. a r sem r a u n vextir e r u neikvir, er a lka essi hluti n n , sem e i n k u m dregst s a m a n . sjlft
p e n i n g a m a g n i r e n g r i m e r k i n g u er ltil
hrif h g t a hafa m e h v a x t a s t e f n u n n i ,
enda s k r e p p u r a s a m a n vi m i k l a verblgu.
a r e y n s l a n sni, a h g t s a
bjarga p e n i n g a k e r f i n u m e h u m v x t u m
vi skilyri a l l h r r a r verblgu, e r u vi
vafalaust t a k m r k sett. M r y k i r lklegt,
a h m a r k i liggi n l g t 3 0 % ea ekki
l a n g t fr v, sem er n h r landi. M e
rari v e r r r n u n og v a x a n d i sveiflum
verlagi, sem yfirleitt fylgja m e i r i verblgu, er sennilega gerlegt a tryggja jkva r a u n v e x t i . getur skapast alveg
n t t s t a n d f j r m a g n s m a r k a i eins og
r e y n d a r r u m t t u m efnahagsmla. En
a h g t s a bjarga p e n i n g a k e r f i n u
m e h u m v x t u m mikilli verblgu, er
samt m i k l u skilegra, a verlag s tiltlulega stugt og n a f n v e x t i r og r a u n v e x t i r
fari n o k k u r n v e g i n n s a m a n . Vi a u skilyri ein getur f j r m a g n s m a r k a u r i n n noti
sn til fulls og stula a hmarkslfskjrum h v e r j u m t m a .

Vertrygging er t a k m r k u lausn
a v e r t r y g g i n g hafi tvra kosti
til a bera m a r k a i fyrir f til langs tma,
veit g ekki til ess, a h n hafi n alm e n n r i tbreislu neins staar. H n hefur
va veri n o t u t a k m r k u u m m l i
t i l t e k n u m svium. Vast h v a r , a r sem
verblga rkir, hafa ess sta komi tiltlulega stutt l n m e h r r i vxtum ea
l n fr o p i n b e r u m a i l u m og erlend ln
t r a u s t u m gjaldmili.
E i n s t a k l i n g a r og f y r i r t k i hafa sjlfsagt
einnig fest f sitt beint v a r a n l e g u m verm t u m m i k l u s t r r i stl en ella og a n n ig t r y g g t sig f r a m t m a n n n milligngu
m a r k a a r i n s t.d. m e barhsi til ellir-

132
a n n a . a n n i g hefur a a m i n n s t a kosti
veri h r landi.
Telja m , a e i n k u m su rjr s t u r
fyrir v, a v e r t r y g g i n g l n g u m s a m n i n g u m hefur hvergi n a l m e n n r i tbreislu.
fyrsta lagi yri erfitt a vera m e hli
vi hli vertryggar krfur og vertryggar, .e.a.s. tv opin kerfi. r t t fyrir
besta vilja er veruleg h t t a fjrstreymi
m i l l i eirra, egar vissa er um verlags r u n , og slkt g e t u r valdi m i k l u m v a n d a m l u m . h e f u r veri stungi u p p a
vertryggja a l l a r krfur, a n n i g a kerfi
v r i eitt. V e g n a ess h v e v e r t r y g g i n g er
flkin f r a m k v m d , hafa s a m t fir teki
slkt alvarlega.
ru lagi k e m u r a, a hafi vertryggi n g n mikilli tbreislu gti ori erfitt
vi vissar a s t u r a n jafnvgi lnam a r k a i , t.d. ef r a u n v e x t i r u r f a a vera
neikvir u m stundarsakir. A l m e n n vert r y g g i n g gti v stai vegi sveigjanl e g r a r hagstjrnar.
rija lagi y k i r m s u m v e r t r y g g i n g
v e r a tilbi g e r v i f y r i r b r i og treysta ekki
h a n a . H n byggist lka vsitlum, sem
h g t er a hafa hrif . M r finnst lklegt, a etta s e.t.v. m e g i n s t a n til
ess, a v e r t r y g g i n g l n g u m s a m n i n g u m
hefur ekki r u t t sr til r m s erlendis. M e n n
telji hreinlega, a r e y n d skapi h n jafnm i k l a vissu fyrir f j r m a g n s e i g e n d u r og
h n a eya frilega s, og e i r telji
h a g s n u m b e t u r borgi m e r u m h t t i ,
a r sem verblga er i n n a n vi t.d. 1 0
1 5 % ri. H i n s vegar er gripi til h e n n a r
t a k m r k u u m svium, fari verblga
f r a m r essu, e n hvergi hefur vertryggi n g n a l m e n n r i tbreislu.
H r l a n d i hefur v e r t r y g g i n g veri ofarlega b a u g i l a n g a n t m a . Um h a n a
voru sett lg vori 1966. Meginstefna laga n n a v a r a heimila v e r t r y g g i n g u aeins
l n g u m f j r m a g n s s a m n i n g u m , en u n d a n t e k n i n g ger u m i n n s t u f i n n l n s stofnana. H e l s t u svi v e r t r y g g i n g a r n

FJRMLATINDI
eru, spariskrteini og h a p p d r t t i s s k u l d a brf rkissjs, sem seld hafa veri til alm e n n i n g s , skyldusparnaarf og vertrygg skuldabrf fjrfestingarlnasja,
sem lfeyrissjir hafa keypt.
fjrfestingarlnasjakerfinu
hefur
veri tekin u p p v e r t r y g g i n g t l n a a
h l u t a . Lnskjr fjrfestingarlnasja e r u
kvein rlega af rkisstjrninni s a m k v m t
lgum, sem sett v o r u vori 1975. Er riju
e n d u r s k o u n lnskjara s a m k v m t lgum
essum n nloki. S j u n u m er skylt a
l n a t m e kjrum, sem eir sta sjlfir,
en starfsf e i r r a er a verulegu leyti erl e n t f ea vsitlubundi f fr lfeyrissjum. e i r hafa v teki u p p blndu
lnskjr, yfirleitt m e 2 5 5 0 % ver- ea
gengistryggingu. H e f u r essu svii nst
u m t a l s v e r s a m r m i n g lnskjrum, bi
v x t u m og vertryggingu, og v a n t a r n
r a u n v e r u l e g a aeins h e r s l u m u n i n n , til ess
a v i u n a n d i s t a n d hafi skapast. g tek
a fram, a gengistenging er m s a n h t t
skyld vsitlutengingu, en daglegu tali
er etta lagt a jfnu. mefer essara
m l a er gerur s k r m u n u r essu
tvennu.
r u n u m 19661968 lagi Selabanki n n f r a m t v e n n s k o n a r tillgur u m framk v m d v e r t r y g g i n g a r hj innlnsstofnu n u m , sem h v o r u g ni f r a m a ganga.
F y r r i tillgurnar, sem lagar voru fram
um r a m t i n 19661967, byggust v
a taka mti i n n l n u m til 2 3 r a m e
fullri v e r t r y g g i n g u sparisjsbkur n
b e i n n a t a k m a r k a n a . V e r b t u r tti a
fra m e v x t u m eftir hlfsrslega.
Vertrygga innlnsf tti a l n a t
m e v e r t r y g g i n g u og l n s t m i tti a vera
58 r. Tillaga essi strandai andstu
v i s k i p t a b a n k a n n a , a r sem eir tldu lklegt, a eir g t u l n a t m e vert r y g g i n g u allt a f, sem frast m u n d i
yfir vertrygga i n n l n s r e i k n i n g a .
Sari t i l l g u r n a r , sem lagar voru
f r a m f y r r i h l u t a rs 1968, miuust einkum vi a k o m a til m t s vi essa megin-

VEXTIR OG VERTRYGGING FJRMAGNSMARKAI

m t b r u b a n k a n n a . T a k a tti m t i vert r y g g u f tlf m n a a og 10 r a b k u r ,
a n n i g a v e r b t u r b t t u s t vi, ef verr r n u n v r i m e i r i en svarai v x t u m
rslok. F y r s t og fremst tti v a tryggja
sparifjreigendur gegn v e r r r n u n hfustlsins, og skilinn v a r einhlia r t t u r
i n n l n s s t o f n a n a til a losa sig u n d a n kvi n n i . Ekki v a r gert r fyrir srstkum
v e r t r y g g u m t l n u m , en afla tti fjr
til a standa u n d i r v e r b t u m m e h k k u n t l n s v a x t a , e g a r fyrirsjanlegt v r i
a greia yrfti v e r b t u r . T i l l g u r essar k o m u s t ekki f r a m k v m d , e n d a fru
m i k l i r efnahagsrugleikar h n d .
kostir vertryggingar bankakerfinu
V e r t r y g g i n g hj i n n l n s s t o f n u n u m v a r
aftur tekin dagskr ri 1975, en h e n n i
v a r h a f n a n a a t h u g u u m l i . stu r n a r voru e i n k u m essar:
Ekki er h g t a segja, a smu rk su
f y r i r v e r t r y g g i n g u hj i n n l n s s t o f n u n u m
og sparnai og l n u m til langs t m a u t a n
bankakerfisins. M e g i n r k i n fyrir vert r y g g i n g u lgum u m v e r t r y g g i n g u fjrs k u l d b i n d i n g a r fr 1966 e r u , a fjrskuldb i n d i n g n i svo langt fram t m a n n , a
tiloka s a t l a m e n e i n n i vissu ver r u n v tmabili. M e vertryggingu n n i e r verlagsvissu e y t t a m e s t u r
slkum s a m n i n g u m . e t t a gildir aeins a
litlu leyti u m bankakerfi. a r e r u i n n l n
yfirleitt ekki til lengri t m a en eins rs, og
h g t a fara n o k k u n r r i u m verlags r u n i n a . a r e r einfaldlega h g t a taka
h a n a m e r e i k n i n g i n n , e g a r vextir e r u
kvenir s a m t r u m a t r i u m , sem hrif
hafa l n s f j r m a r k a i n n , n ess a
flkja m l i m e vsitlureikningi eftir .
H i n s vegar geta legi n n u r rk fyrir
vsitlutryggingu essu svii. E r u a
e i n k u m t v e n n s k o n a r rk, sem fram hafa
komi.
fyrsta lagi, a a r sem vsitlubinding
s h j k v m a n l e g hj fjrfestingarlnas t o f n u n u m og lfeyrissjum, s ekki sttt

133

ru g a g n v a r t a l m e n n i n g i en lta h a n a
einnig k o m a til f r a m k v m d a hj i n n l n s stofnunum. T i l ess liggja stjrnmlaleg
og slfrileg rk. A n n a r s m t t i h a l d a v
fram, a l n e g a r b a n k a n n a v r u a
sleppa vi eitthva, sem a l m e n n i r h s byggjendur, n m s m e n n , b n d u r o g tg e r a r m e n n y r f t u a bera. e t t a er erfitt
a m e t a , en h l t u r a vera h vaxtastefnu b a n k a n n a , og e i n k u m a hve m i k l u
leyti verblgan hefur hrif vexti bankanna.
Sari r k s e m d i n er s, a bji banka r n i r ekki u p p v e r t r y g g i n g u i n n l n a , s
h t t a v, a eir veri u n d i r samk e p p n i n n i um sparif l a n d s m a n n a og geti
ekki gegnt h i n u m i k i l v g a h l u t v e r k i
snu i fjrmlalfi jarinnar. M e essari rksemdafrslu er a n n a r s vegar gengi
t fr v, a b a n k a r n i r fi ekki af stjrnm l a l e g u m s t u m a h k k a vexti til a
tryggja f y r i r f r a m elilega vxtun verblgu og h i n s vegar, a eir g t u teki
v a n d r a l t i u p p vtka og hagsta
v e r t r y g g i n g u eftir .
a algengustu rkin gegn vertryggi n g u essu svii beinist a v, a h n
s flkin f r a m k v m d e i m viskiptum,
sem a r eiga sr sta, er ekki sta til
ess a gera of miki r eim. H g t tti
a vera a skipuleggja f r a m k v m d i n a m e
a fyrir a u g u m , a h n veri sem einfldust fyrir flesta, sem a h e n n i v i n n a . A u k
ess t t u a u k i n viskipti, sem h n m u n d i
vafalti stula a, vega a r a n o k k r u
u p p m t i kostnai.
Alvarlegasta rksemdin gegn vertryggi n g u hj i n n l n s s t o f n u n u m er hins vegar
s, a ekki s h g t a koma h e n n i , n e m a
mjg t a k m r k u u m m l i , n ess a
stefna fjrhag einstakra innlnsstofnana og
jafnvel fjrhag bankakerfisins verulega
h t t u . s t u t t u m l i er h t t a n flgin v,
a ltt viranlegt bil geti m y n d a s t milli
tekna og gjalda einstakra stofnana.
H t t a er , a veruleg v e r h k k u n geti
ori seint ri ea skynditilfrsla yfir

FJRMLATINDI

134
vertrygga r e i k n i n g a , en lklegast er, a
h v o r t tveggja fari s a m a n eftir r e y n s l u n n i
erlendis. getur ori strkostlegt t a p
e i n s t k u m i n n l n s s t o f n u n u m og kerfinu
heild. Stafar etta af v, a ekki er h g t
a b r e y t a v x t u m a f m s u m l n u m eftir
, og ara vexti er bi a b i n d a fram
t m a n n . e t t a gti a vsu u n n i s t u p p sar, o g k o m a m t t i u p p j f n u n a r s j u m
fyrir einstakar stofnanir ea kerfi heild
v skyni. H i n s vegar m u n d u slikir sjir,
srstaklega fyrir kerfi heild, geta boi
h e i m n j u m h t t u m . M e tiltlulega o p n u
kerfi v r i slkur jfnunarsjur fyrir
kerfi heild sennilega h j k v m i l e g u r til
ess a jafna t e k j u m m i l l i stofnana, sem
fengju tiltlulega m i k i l vertrygg i n n l n ,
og h i n n a , sem m i n n a hefu.
n n u r h t t a e r sennilega m i k l u alvarlegri. H n er flgin v, a af stjrnm l a l e g u m s t u m y r i d r t t u r v
a h k k a v e r t r y g g i n g a r l a g i eftir v,
sem rf krefur m e v a x a n d i hlutdeild
v e r t r y g g r a i n n l n a ea tregu a
h k k a a ngilega miki. e t t a v r i
srstaklega h t t u l e g t vi skyndilega verh k k u n , e n h e n n i m u n d i j a f n f r a m t fylgja
v a x a n d i eftirspurn eftir v e r t r y g g u m i n n l n u m , og um lei t i l r a u n i r stjrnvalda til
ess a h a l d a verlagi niri. H t t a n slkum d r t t i er sjlfsagt e n n m e i r i , ef til er
jfnunarsjur fyrir bankakerfi v e g u m
Selabankans. Slk r u n m u n d i stefna
fjrhag bankakerfisins voa, og hjk v m i l e g t yri a draga r vertryggi n g u ea h t t a alveg vi h a n a til ess a
fora v a n d r u m .
a m hugsa sr a draga r f r a m a n g r e i n d u m kostum o g h t t u m samfara
v e r t r y g g i n g u a n n h t t a t a k m a r k a
h a n a a n n i g , a h v o r t tveggja veri i n n a n
skarismarka. m og hugsa sr a
lta kerfi aldrei vaxa svo h r a t t ea vera
svo strt, a v e r u l e g h t t a s tekin samb a n d i vi e i n s t a k a r stofnanir ea b a n k a kerfi heild. m a f t u r spyrja, h v o r t
n o k k r u m u m t a l s v e r u m r a n g r i hafi veri

n v x t u n a r m l i n u mia vi a, sem
vonast v r i eftir. H t t er vi, a kerfi
ylli v o n b r i g u m og ngju. E i n n i g
m hugsa sr a t a k m a r k a r b t u r , sem
greiddar eru fyrir v e r r r n u n svo mjg, a
eftirspurn eftir v e r t r y g g u m i n n l n u m
veri t a k m r k u . er h t t vi, a m a r g ir teldu bankakerfi vera a gefa steina
fyrir b r a u , og v i n n i n g u r i n n yri einnig
takmarkaur, nema hinni takmrkuu
v e r t r y g g i n g u fylgdu jafnframt h i r vextir. V r i vertryggingin t af fyrir sig
e.t.v. m e s t s n d a r m e n n s k a og varla fyrirh a f n a r i n n a r viri.
N i u r s t a a n er v s, a ekki s h g t a
b t a vxtun sparifjr a verulegu m a r k i
fr v, sem n er, m e vertryggingu,
n e m a stefna b a n k a k e r f i n u h t t u . Vert r y g g i n g (eftir ) s, egar n n a r er a
gtt, sur en svo auveldari lei en samsvarandi vaxtahkkun
(fyrirfram)
til
ess a b t a v x t u n sparifjr verblgutmum.
Njar hugmyndir um
vxtun sparnaar
mlefnasamningi
nverandi
rkisstjrnar v a r kvei a taka starfsemi fjrfestingarlnasja og a n n a r r a lnsstofnana
til a t h u g u n a r m e a fyrir a u g u m m.a. a
taka u p p v e r t r y g g i n g u og sveigjanlegri
vexti. N e f n d v a r skipu m l i n u , og skilai h n tillgum til rkisstjrnarinnar u m
lnskjarastefnu, sbr. a sem fyrr segir um
lnskjr
fjrfestingarlnastofnana.
n e f n d i n n i t t u sti eir G u n n a r Gubjartsson, J h a n n e s N o r d a l og Jnas Rafnar, e n r i t a r i h e n n a r v a r Sigurgeir Jnsson.
greinarger n e f n d a r i n n a r segir m.a. u m
vxtun sparnaar.
a er ljst, a m e g i n v a n d a m l i vi
a tryggja n a u s y n l e g a vxtun s p a r n a a r
er a vega e i n h v e r n h t t u p p v e r r r n u n
vegna verblgu. S a ekki gert, takm a r k a s t mjg a f, sem s p a r e n d u r , bi
einstaklingar og samtk eirra lta r u m

VEXTIR OG VERTRYGGING FJRMAGNSMARKAI

t til fjrfestingar, eins og r e y n d i n hefur
ori h r landi.
T v r leiir e r u e i n k u m h u g s a n l e g a r til
a tryggja n a u s y n l e g a vxtun. A n n a r s
vegar sveigjanlegir vextir, sem tkju aallega m i af r u n verlags. H i n s vegar
vertrygging, a r sem b t t v r i beint u p p
s a m k v m t fstum r e g l u m v e r r r n u n
vegna v e r h k k a n a .
u n d a n f r n u m r a t u g u m hafa vextir
fari h k k a n d i vegna hrifa verblgu,
bi h r landi og erlendis, srstaklega
u p p skasti. E r u eir n m i k l u h r r i
en eir voru fyrstu r a t u g u m a l d a r i n n ar, en breyttist verlag lti, egar yfir
l a n g a n t m a v a r liti. H r hafa h r r i vexti r b t t a n o k k r u v e r r r n u n vegna
verblgu.
H u g s a n l e g t er a beita essari afer
m a r k v i s s t til ess a tryggja r a u n v e r u l e g a
vxtun sparnaar. Vextir v r u teknir
til e n d u r s k o u n a r n o k k r u m s i n n u m ri
og h eirra m i u vi, a jafnvgi n ist l n s f j r m r k u u m . V r i elilegra
a taka fyrst og fremst m i af r u n verlags yfir n o k k u r n t m a , en jafna t s k a m m tmasveiflur. Kostir essa kerfis eru, h v e
a er einfalt f r a m k v m d og sveigjanlegt
mia vi lkar astur. k o s t u r i n n er
h i n s vegar, a s p a r e n d u r hafa enga r a u n verulega t r y g g i n g u fyrir v, a stefnu
essari veri haldi fram. verblgut m u m eins o g n e r etta v ekki n g i legur g r u n d v l l u r , til ess a l n fist af
frjlsum vilja til langs t m a .
b a n k a k e r f i n u n t u r essi afer sn
til fulls. a r er sparif yfirleitt ekki
b u n d i n e m a til eins rs, a n n i g a kosti r n i r k o m a lti fram. G a g n v a r t sparnai
til langs t m a eins og lfeyrissjum dugir aftur m t i v a r l a a n n a en bein vertrygging.
H r er v stefnt a v, a n a u s y n l e g
v x t u n s p a r n a a r veri t r y g g m e eftirfarandi h t t i :

135

1. v x t u n sparifjr b n k u m , sparisjum og i n n l n s d e i l d u m kaupflaga veri

trygg m e sveigjanlegri vaxtastefnu
a n n i g , a vi k v r u n i n n l n s v a x t a
veri e i n k u m teki m i af r u n verlags, egar yfir n o k k u r n t m a er liti,
en horft f r a m hj styttri sveiflum a
v e r u l e g u leyti.
2. v x t u n s p a r n a a r til langs tma, m.a.
hj lfeyrissjum, veri a n o k k r u
trygg
me
tgfu
vertryggra
skuldabrfa rkissjs og fjrfestingarlnasja til langs tma, a.m.k. 1015
ra m e tiltlulega l g u m v x t u m , ea
ekki h r r i e n 4 % . "
Um lnskjr innlnsstofnana er sagt
greinargerinni:
t l n s v e x t i r b a n k a og sparisja hafa
t fylgt beint i n n l n s v x t u m og v e r u r
svo fram. Vera v t l n bankakerfisins
vertrygg eins og i n n l n i n . H i n s vegar
er, eins og fyrr segir, stefnt a v, a
t e k n i r veri u p p sveigjanlegri vextir hj
essum ailum, og n i a a sjlfsgu
bi til i n n - og t l n a . t t i etta, egar
yfir n o k k u r n t m a er liti, a geta skila
svipuum v i n n i n g i og formleg vertrygging. S v i n n i n g u r n s t jafnframt, n
ess a frna s meginkosti vaxta sem
h a g s t j r n a r t k i , .e.a.s. sveigjanleikanum
m i a vi m i s m u n a n d i efnahagsastur.
H g t er eftir sem u r a stefna a jafnv g i l n a m a r k a i n u m , rva efnahagslfi, e g a r a vi og draga r framk v m d u m og enslu, egar a vi.
essu felst, a tali er rtt, a a l m e n n lnskjr bankakerfisins nlgist a, sem
m u n d i vera frjlsum m a r k a i . "
A vandlega a t h u g u u m l i kva
Selabankinn sar vori 1976 a gera
verulegt t a k til ess a b t a v x t u n
h i n u m r a u n v e r u l e g a sparnai til langs
t m a b a n k a k e r f i n u , og v a r mia vi
f, sem b u n d i er til 12 m n a a . V e x t i r

136
af essu f v o r u h k k a i r r 1 6 % 2 2 %
og fyrirheit gefin um a endurskoa essa
vexti n o k k u r r a m n a a fresti m e tilliti
til v e r l a g s r u n a r eftir v, sem astur
leyfu. h t t er a segja, a a l m e n n i n g u r
tk v a x t a a u k a i n n l n u n u m mjg vel, en
a n a f n v a r h i n u nja fyrirkomulagi gefi. F r 1. m a f y r r a til 3 1 . j a n a r sl. v a r
a u k n i n g v a x t a a u k a i n n l n a t p i r 11 millj a r a r ea r e n g u u p p u m 1 5 % a f
h e i l d a r i n n l n u m , e n r m 2 0 % a f heildarsparif. etta vafalaust sinn t t v
a h n i g n u n slenska peningakerfisins hefu r stvast.
Ekki hefur tekist a n v m a r k i e n n
a tryggja jkva r a u n v e x t i vaxtaa u k a i n n l n u n u m . V e r l a g hefur h k k a
svo miki, a lklegt er a fyrsta ri fr
1. m a 1976 til 1. m a 1977 veri r a u n vextir v a x t a a u k a i n n l n a n e i k v i r u m
allt a 5 % . V o n a n d i v e r u r h g t a gera
b e t u r vi e i g e n d u r essa fjr framvegis.
Jafnhlia v a x t a a u k a i n n l n u m v a r opnaur n r t l n a f l o k k u r til 35 r a m e
h r r i vxtum en h i n u m almennu. Alm e n n i r tlnsvextir e r u n r m l e g a 1 9 %
ri eftir reikna, og s a m s v a r a n d i vextir v a x t a a u k a t l n u m e r u r m 2 3 % ri.
Mikil eftirspurn hefur veri eftir essum
l n u m r t t fyrir h r r i vexti, o g k e m u r
a h e i m o g s a m a n vi r e y n s l u a n n a r r a
ja, sem n o t a hafa h a vexti. a r
h e f u r e n g i n n skortur veri l n t a k e n d u m .
V a x t a a u k a t l n e r u n k o m i n yfir 3 milljara, og urft hefur a h k k a h e i m ild, sem upphaflega v a r sett fyrir e i m
l n u m . J a f n f r a m t hafa l n essi jafnvel
veri betri skilum en n n u r e n n sem
komi er a.m.k.

FJRMLATINDI
Niurlagsor.
a er fullljst, a v a x t a a u k a f y r i r k o m u lagi er aeins eitt skref tt a koma
v x t u n fjr b a n k a k e r f i n u v i u n a n d i
horf. a arf a ganga m i k l u lengra og
fra a l m e n n a tlns- og i n n l n s v e x t i
s m m s a m a n til s a m r m i s vi verblgu r u n i n a til ess a n v i u n a n d i jafnvgi
f j r m a g n s m a r k a i n u m , en a n s t ekki
til lengdar, n e m a bir markasailar
standi f r a m m i fyrir u m t a l s v e r u m jk v u m r a u n v x t u m vi r fjrhagslegu
k v a r a n i r , sem eir taka. hjkvmilega
k e m u r b r e y t i n g tt n i u r vaxtakostnai eirra fyrirtkja, sem hafa haft
greiastan agang a b n k u m og h l t u r a
valda e i n h v e r j u m v e r h k k u n u m fyrstu.
En eins og llum, sem til efnahagsmla
ekkja, h l t u r a vera ljst, er h r um alvarlegt m i s v g i m a r k a i a ra, og leir t t i n g v skiptir hfumli, a r sem yfi r g n f a n d i lkur eru v, a m e i r a tjn
s s a m f a r a m i s v g i n u h e l d u r en af leir t t i n g u ess, egar allt er liti, enda
er f j r m a g n s m a r k a u r i n n sjlfsagt mikilvgasti m a r k a u r i n n llu hagkerfinu.
h o n u m er h a g v x t u r i n n a verulegu leyti
kveinn og a r m e h v e r s u rt lfskjr
alls a l m e n n i n g s geta batna, e g a r yfir
l a n g t tmabil er liti. g tel tvirtt, a
m l u m varandi
starfsemi fjrmagnsm a r k a a r i n s hafi ekki e n n veri gefinn
n g i l e g u r g a u m u r h r l a n d i t.d. sama n b u r i vi athygli, sem beint hefur
veri a g e n g i s m l u m . ess vegna meal
a n n a r s hefur h a g v x t u r i n n veri m i n n i
h r l a n d i en bast hefi m t t vi m e
hlisjn af h i n n i m i k l u fjrfestingu unda n f a r i n r.

Vertrygging fjrmagns slandi

Grein essi var samin fyrir Verblgunefnd af Bjarna
Braga Jnssyni, hagfr. Selabankans, og birt sem viauki
nr. 7 me skrslu nefndarinnar. Teki skal fram, a
greininni er ekki tla a vera tmandi sgulegt yfirlit
um vertryggingu fjrmagns, enda tt rakinn s adragandi ngildandi skipan mla.

Almenn stefnuvihorf
H i n ra v e r b l g u r u n hrlendis og
t a k m a r k a u r r a n g u r af vileitni stjrnvalda til a s t e m m a stigu vi h e n n i hefur
a v o n u m vaki h u g a t i l r a u n u m til ess
a leirtta h e l z t u skekkjur af h e n n a r vldu m o g fyrirbyggja s k a v n l e g a r v e r k a n ir, svo sem u n n t m vera. Vi flestum
v e r k u n u m v e r b l g u n n a r er snizt tiltlulega fljtt, og a g e r u m vieigandi
r s t f u n u m er a n j u komi eirri
skipan helztu h a g s t r a , sem t a l i n er horfa
til jafnvgis e f n a h a g s m l u m , a v er
t e k u r til skilyra framleislustarfsemi og
rstfunar v e r m t a landi stund.
H i n a r v e n j u b u n d n u hagstjrnaragerir,
sem stjrnvld hafa h e n d i sr, n
ekki til f j r m a g n s s t r a n n a , sem b u n d n a r
e r u lghelguum s a m n i n g u m milli einkaaila. V a r a n l e g skasemd af v l d u m verb l g u n n a r er v h e l z t s a r r a r a u n gildi fjrmagns, sem k v a r a er nafnviri kvara p e n i n g a e i n i n g a r i n n a r . A u k
h i n n a flagslegu v e r k a n a essara fjrm a g n s t i l f r s l n a , sem m e n n geta lagt misjafnt m a t , verka r a f t u r fjrmagnsm a r k a i n n til mjg alvarlegs s a m d r t t a r
sparnai formi fjreigna a n n a r s vegar
og h i n s vegar til hflegrar e f t i r s p u r n a r
eftir
fjrmagni
umfram
raunverulegt

notagildi ess. Helzt svo, m e a n verblgan v a r i r ea horfur e r u , a h n taki sig

u p p af v e r u l e g u m krafti a nju.
V i r i s r r n u n fjrmagns e r u n n t a b t a
u p p m e t v e n n u m h t t i , a n n a r s vegar m e
formlegri vertryggingu, a r sem fjrs t r i r n a r e r u beinlnis h k k a a r u p p eftir h k k u n verlags og afborganir og vextir
laga sig eftir v, ea h i n s v e g a r m e
h k k u n v a x t a u p p h , er s v a r a r
verblgu s a m t h f i l e g u m r a u n v x t u m .
M e g i n m u n u r essara leia er eftirfara n d i . V e r t r y g g i n g viheldur t i l t l u u m
tmaferli endurgreislna og v b e t u r vi
u m stofnfjrmagn m e fyrirfram u m s a m i n n i afborganar. V e r b t u r formi
h r r i v a x t a falla h i n s vegar til greislu
e g a r sta, svo a verbt hfustlinn
fellur til greislu j a f n h a r a n og v e r r r n u n i n sr sta. Lei v a x t a h k k u n a r
a n n i g illa v i u m lng ln, e n e r fyllilega n o t h f til ess a b t a u p p s k a m m t m a l n , e n d a er m e stuttu millibili endu r s a m i u m , h v e h a u skuli vera m e
tilliti til m. a. verlags og a n n a r r a efnahagsastna. n n u r m e g i n s t a ess,
a v e r t r y g g i n g h e n t a r vi lng l n fremur en h i r vextir, felst v, a v x t u m
v e r u r sara tilvikinu a b r e y t a m e
b r e y t i l e g u m h r a a v e r b l g u n n a r . Su

8
e i r ekki l t n i r fylgja vsitlunni, lkt
o g u m formlega v e r t r y g g i n g u v r i a
r a , getur a i l u m lnsins r e y n z t rugt
a sttast gild tilefni b r e y t i n g a , e n d a
virist r e y n s l a n sna, a v a x t a k v i
l a n g r a l n a su t r e g b r e y t a n l e g , enda tt
r t t u r til b r e y t i n g a s skilinn. K e m u r s
v a n d i ekki szt fram n o t k u n b l a n d a r a
lnskjara, a r sem v e r t r y g g i n g gildir a
h l u t a , en a n o k k r u er t r e y s t tiltlulega
h a vexti.
runarfangar
r u n v e r t r y g g i n g a r fjrmagns hefur
veri rykkjtt og samfelld. Hfst h n
m e v e r t r y g g i n g u a l m e n n r a balna a
fjrungi ri 1955 og v e r t r y g g i n g u
s k y l d u s p a r n a a r u n g m e n n a litlu sar ea
1957. V a r san lti a r vi sitja h a r t n r r a t u g . V a r mist, a m e n n tldu, a
m e n j u m ea krftugri r u m m u n d i
u n n t a v i n n a b u g v e r b l g u n n i sjlfri,
ea n n u r og strvgilegri v a n d a m l kllu u a.
N s t i t t u r essarar r u n a r hfst,
e g a r t m gafst til a sinna l a n g r r i
v a n d a m l u m og t l u n u m , m e aal h e r z l u fjrfestingu og fjrmgnun.
I n n a n ess r a m m a hfst tgfa vertryggra
spariskrteina
rkissjs
ri
1964. f r a m h a l d i af v tti rtt a m t a
a l m e n n a stefnu v e r t r y g g i n g a r stofnfjrm a g n s grundvelli a l m e n n t v i u r k e n n d r a
verlagsmlikvara. V o r u v skyni sett
lg n r . 71 fr 6. m a 1966 um vertryggi n g u fjrskuldbindinga, og v a r Selabanka n u m falin umsj m e f r a m k v m d eirra.
R e y n d i n v a r s, a lgin hafa veri framk v m d af stakri v a r , svo a vertryggi n g v a r ekki a l m e n n u t a n h i n s opinbera
l n a m a r k a a r , enda fru h n d u m b r o t a t m a r e f n a h a g s m l u m s k m m u eftir setningu laganna.
E n d u r n j a a r e y n s l u af rri verblgu r u n urfti til ess a k o m a vertryggi n g a r m l u n u m aftur skri. St s fangi s a m b a n d i vi r r n u n b a n k a s p a r n -

FJRMLATINDI
aar, samtmis v a lfeyrissjakerfi
breiddist t og var a l m e n n t . Vertryggi n g lnsfjr fr lfeyrissjunum hfst
oktber 1972. Vertrygg t l n ess fjr
r h e n d i fjrfestingarlnasja sigldu
kjlfari fr n s t a ri eftir, en e i n k u m
m e r i n u 1975. V a r , m e lgum
n r . 13 fr 2 3 . m a a r, lgfest s meginregla,
a
fjrfestingarlnasjirnir
skyldu e n d u r l n a afengi lnsf m e sams v a r a n d i kjrum og eir sta sjlfir. Hefur veri stefnt a v m a r k i f n g u m og
a r m e dregi s m m s a m a n r h i n n i
m i k l u v e r r r n u n fjrmagns v e g u m
fjrfestingarlnasjanna, sem vigengizt
hefur. F r a m k v m d l a g a n n a er svo h t t a ,
a rlega a stafestri lnsfjrtlun gera
F r a m k v m d a s t o f n u n og Selabanki tillgu
til r k i s s t j r n a r i n n a r u m m e g i n r e g l u r lnskjara fjrfestingarlnasjanna. Stafestar
m e g i n r e g l u r sendir rkisstjrnin svo stjrnum sjanna, er skila s u n d u r l i u u m tillgum til e n d a n l e g r a r afgreislu rkisstjrnarinnar.
Samhlia essum sasta r u n a r k a f l a
v e r t r y g g i n g a r stofnfjrmagns v a r virkari
vaxtastjrn s k a m m t m a fjrmagns ea
veltifjrmagns tekin u p p a n j u eftir all
langt hl. Hfst skei breytilegra vaxta
eftir a s t u m h i n n 1. m a 1973, og voru
v a x t a b r e y t i n g a r e n d u r t e k n a r 1974, tvisvar
1976 og tvisvar 1977. Randi vihorf
vi essar b r e y t i n g a r hefur veri a
bta a nokkru marki upp verrrnun
fjrmagnsins og s t e m m a stigu vi samd r t t i rekstrarfjrmagns a t v i n n u v e g a n n a .
V a x t a k v r u n i n tk ekki sig m y n d
formlegra verbta fyrr en m e upptku
v a x t a a u k a i n n l n a og -tlna 1. m a 1976.
V a r v a x t a a u k i n n kveinn 6% og
heildarvextir b u n d i n n a i n n l n a af essu
tagi 2 2 % o g v a x t a a u k a t l n a 2 2 % . Yfi r l s t u r t i l g a n g u r essa lnskjaraforms v a r
a h a l d a n o k k u r n veginn til jafns vi verblguna og veita fri p e n i n g a l e g u m
sparnai sta k a u p a efnislegum verm t u m . U n d i r t e k t i r sparenda r e y n d u s t

VERTRYGGING FJRMAGNS SLANDI

svo gar, a rslok 1977 v a r 2 7 , 1 %
s p a r i i n n l n a komi yfir etta form. Af
v f gengu 4 3 , 6 % til v a x t a a u k a t l n a ,
en a ru leyti blandast f etta vi alm e n n tln.
R e y n s l a n af v a x t a a u k a f o r m i n u gaf tilefni til u p p t k u a l m e n n s verbtattar
vaxta, og var a n m l i u p p teki 1.
gst 1977 m e 8% verbtatti, er fll
i n n vextina n agreiningar sjlfum
gangi lnsviskiptanna. Fll v a x t a a u k i n n
a r m e s a m a n vi verbtattinn. U p p r u n a l e g h verbtattar v a r tengd 2 6 %
verblgu ri og skyldi t t u r i n n breytast sem svarai 6 / 1 0 af b r e y t i n g u verblgustigs a m a t i Selabankans fyrst u m
sinn ea a r til a n n a y r i kvei. Stigm g n u n v e r b l g u n n a r m e h a u s t i n u olli
svo h k k u n v e r b t a t t a r i n s u p p 1 1 %
fr 2 1 . n v e m b e r . a r m e u r u a l m e n n i r
sparisjsvextir 1 6 % og v a x t a a u k a i n n l n
m e 2 9 % vexti, en t l n s v e x t i r liggja
bilinu 2 0 2 3 % , nema vaxtaaukatlnum 30%.*
J a f n f r a m t essu voru tekin skref til alm e n n r a r beitingar vertryggingar utan
h i n s opinbera lnakerfis. a n n i g heimilai
Selabankinn lfeyrissjunum m e augl s i n g u h i n n 3. m a 1977 a taka u p p
v e r t r y g g i n g u a l m e n n r a l n a sinna a
4 0 % hlutfalli, enda su vextir ekki h r r i
en 1 1 % og lnstmi s 1015 r. M e
l g u m u m h e i m i l d til e r l e n d r a r lntku,
b y r g a r h e i m i l d i r og a r a r rstafanir
vegna l n s f j r t l u n a r 1978, er s a m y k k t
voru Alingi 2 1 . desember sl., v a r svo
lfeyrissjunum gert skylt a verja a
m i n n s t a kosti 4 0 % af rstfunarf snu
til k a u p a skuldabrfum m e fullri vert r y g g i n g u til langs tma. Veri h e i m i l d a r kvi einnig f r a m k v m t til fulls, gti
lnsf lfeyrissja veri vertryggt a
64% marki.

* San etta var rita hefur verbtattur vaxta

enn veri hkkaur fr 21. febrar um 3% upp
14% og hkka tilvitnair vextir samkvmt v.

9
Form og gildissvi vertryggingar
V e r t r y g g i n g u fjrskuldbindinga er best
lst a n n a r s vegar m e formi vertryggi n g a r i n n a r og hins vegar m e v gildissvii, er h n t e k u r til mist skv. lagaskyldu ea frjlsum s a m n i n g u m . litam l getur talizt svo blnduu kerfi sem
h r hefur komizt , h v a telja skuli til
v e r t r y g g i n g a r . S tenging vaxtakvru n a r s k a m m t m a - ea veltifjrmagns, sem
lst hefur veri, getur t p a s t talizt til
vertryggingar, enda v e r u r ltilli lsingu
vi komi n n a r i a t r i u m a n n a r r i en a
vsa til a l m e n n r a fjrstra innlnsstofna n a . V e r u r v ekki fjalla n n a r um
hli m l s i n s , u t a n ess a s n a h r eftir,
h v e r n i g s tenging fellur i n n a l m e n n t
hugtakakerfi.
T r y g g i n g fyrir varveizlu vermtis getur m i s t veri a l m e n n , . e. b u n d i n vsitlu a l m e n n s verlags einhverju formi
ea tengd a f m r k u u m verlagsfyrirbrum eins og gengi gjaldmiilsins. Sar
greindi k v a r i n n er a v leyti t a k m a r k aur, a h a n n b t i r ekki aljlega verblgu, h e l d u r v e r u r m a t fjrmagnsmarkaarins h e n n i a koma fram vxtunum. A l m e n n a s t er, a gengistrygging komi
sjlfkrafa f r a m vi b e i n a r e r l e n d a r lntkur hlutaeigandi aila. En a auki er
e n d u r l n a erlent lnsf a jafnai gengistryggt, m i s t srstaklega og alfari ea
vissri b l n d u n vi n n u r lnskjr.
Formleg vertrygging bundin innlendu m v e r l a g s m l i k v r u n e r meginefni
essa m l s , enda beinlnis hugsu sem
leirtting skekkingu k r n u n n a r framv i n d u verblgunnar. Gengistrygging er
tekin m e e i m m l i , sem h n telst
eiga samlei m e vertryggingu a l m e n n r i
lsingu kerfisins. F y r s t fer h r eftir alm e n n t s k e m a t i s k t " yfirlit yfir hugtk og
flokkun e i r r a og afstu. San er ger
n n a r i grein fyrir v e r t r y g g i n g u stofnfjrmagns, e i n n i g tfluformi, fyrst fyrir
sparnaar- ea innlnshli, san fyrir
rstfunar- ea tlnshli. tlnshli

FJRMLATINDI

10

Vertrygging
Vertenging

Veltifjrmagn

Gengistrygging

Stofnfjrmagn

e r u aeins tk v a lsa lnskjrum

veigamestu
fjrfestingarlnasjanna.
V e r t r y g g i n g u t a n e i r r a , sem h r e r u
greindir, m u n veigaltil m e eirri
u n d a n t e k n i n g u , a I n r u n a r s j u r
starfar grundvelli gengistryggingar.

Gengistrygging

S kerfislsing, sem m e essu er veitt,

er a sjlfsgu hvorki fullkomin n t m a n d i . Betur v e r u r hins vegar t p a s t gert
fyrr e n skrslur u m l n a m a r k a i n n hafa
veri raar g r u n d v a l l a r a t r i u m til ess
a s n a ll afdrif fjrmagnsins.

Sparnaur:

Rstfun:

Innlnshli

tlnshli

Frjls: Spariskirteini
Happdrttisln

Fjrfestingarlnasjir:
Atvinnuvega
babygginga
Sveitarflaga

Kerfis - A t v i n n u l e y s i s t r y g g i n g a b u n d i n n : sjur
Skuldabrfakaup lfeyrissj.
Skyldusparnaur:
a) Ungmenna,
b) af h t e k j u m .

Lnsfjrtlunarreikn.
rkissjs:
F r a m k v m d a l n rkisaila

E r l e n t lnsf til e n d u r l n a

Fjrfestingarlnasjir
a t v i n n u v e g a og sveitarf.
E r l e n t lnsf, beint
E n d u r l n a erl. lnsf

Vaxtaaukainnln
Verbtattur innlnsvaxta

Vaxtaaukatln
V e r b t a t t u r tlnsvaxta

Gjaldeyrisln Selab. og visk.b.

Gjaldeyrisreikningar innlendum
bnkum

E n d u r l n a erlent lnsf

Sj yfirlit n s t u t v e i m u r sum.

1.860
4.543

250
2.2681)
2.0272)

2.286

1) Byggingasjur rkisins rslok 1976. 2) Framkvmdasjur rslok 1976. 3) rslok 1976.

4. Fjrstrir kerfisins m.kr.

2.310
a) N r sparn. 1977
b) Staa rsl. 1977
(ea 1976)
6.607
1) Nafnver
20.136
2) Uppfrt

4.0523)

2.468
576

Full vertrygging hfustls og vaxta skv.

vsitlu framfrslukostnaar. Vextir 4%
1975 og 1976, en vaxtalaus 1978.

Full vertrygging
hfustls og vaxta
skv. srstakri kaupvsitlu verkaflks.
Vextir 5% en lkkuu 4 % 1965.

Full vertrygging
hfustls og vaxta
skv. vsitlu byggingarkostnaar. Vextir 5%
fyrst, en 4% fr ma
1975.

Full vertrygging
hfustls, er fellur aftur til greislu eftir 10
r. Vextir taka sig
mynd happdrttisvinninga og voru
fyrst 7%, 9% 1974 og
10% fr 1975. Vermlikvari er vsitala
framfrslukostnaar.

Full vertrygging.
Mealvextir fyrst 7,2%
lkkandi 6, 5,5, 5, 4
og loks 3,5%. Innlausnartmi: Lgmark
fyrst 3 hkkandi upp
5 r; H m a r k fyrst
10 r hkkandi upp
12, 14, 18 og loks 20
r. Vermlikvari
er vsitala byggingarkostnaar.

3. Fjrmagnskjr

Skyldan n r til skattegna undir 67 ra

aldri upphafi skattrs, ur 5 % , n 10%
af skattgjaldstekjum
efsta skattrepi, . e.
byrjar nokkru ofan vi
mrk ess.

2. Gildissvi og
ailar

Skyldan n r til ungmenna 1625 ra, a

undanteknu sklaflki
og giftu flki. Fyrst
n a m skyldan 6%, en
fr 1964 15% af
launatekjum.

Spariskrteini
tgfa vertryggra
spariskrteina hfst
1964 og hefur haldist
san skv. rlegri lntkuheimild fjrlgum.

Lsingaratrii
1. Upphaf og
ferill kerfis

Lntakendur me fullri
vertryggingu aeins
Byggingarsj. og Framkvmdasjur. Selabankinn veitti almenna
heimild 3. ma 1977
til 40% vertryggingar fasteignalna
lfeyrissja.

sparnaur

Sama og um spariskrteini.

Kerfisbundinn

Innlnshli.

tgefandi er rkissjur og sala fer

fram almennum
markai fyrir milligngu banka og annarra fjrmlastofnana.

Sparnaur:

Skyldusp.
af
htekjum
Lgleiddur 1975 og
aftur 1976. Fll r
gildi 1977, en lgtekinn aftur 1978.

1.

Skyldusp.
ungmenna
Skuldabr.kaup
lfsj.
Vertrygging eirra
Lgleiddur 1957 og
hfst oktber 1972 og hefur veri gildi samhefur veri almenn
fellt san.
regla fr og me 1973,
a v er tekur til
skuldabrfa Framkvmdasjs og Byggingarsjs rkisins.

sparnaur

stofnfjrmagns:

Happdrttisln
tgfa happdrttisskuldabrfa hfst 1972
og hefur veri endurtekin skv. rlegri
heimild fjrlgum.

Frjls

Vertrygging

2.256 3 )

589

Mismunandi htt hlutfall vertryggingar fr

1955: fyrst byggingarvsit. 2 5 % lns 1955,
full vertrygging m.v.
framfrsluvsitlu fr
jn 1964, kaupvsit. 1968, san me
vaxtaaki. Jl 1974
30% vertr.m.v.
bygg.vsit., 1975 hkka 4 0 % . Vextir %
lgri en vaxtakjr
Hsn.m.stj.

Atvinnuleysistryggjsj.
skal verja rkisframlagi hvers rs til
skuldabrfakaupa af
Byggingarsji rikisins.

Atvinnul.tr.sjur
Ln Atvinnuleysistryggingasjs til
Byggingarsjs rikisins hafa vallt veri
vertrygg sama mli
og almenn Hsnismlastjrnarln.

VERTRYGGING FJRMAGNS SLANDI

2. Fjrmagnskjr og gildissvi 1977

Lsingaratrii
1. Upphaf og
ferill kerfis

2 5 % vertrygging og
10% vextir af heild:
Rktun, giringar, tihs, mjaltakerfi, hitaog vatnsveitur, grurhs.
40% vertrygging
og 8 % vextir af
heild:
babyggingar og
veiihs
50% vertrygging,
8% vextir.
Grnfurverksm.,
verksti, fjrrttir,
minkab.
2 5 % vertr. og 2 5 %
gengistrygging 6,
11 og 1 3 % vextir
lnshlutunum:
Vinnuvlar.
100% gengistrygging:
Lax- og silungseldi.

Stofnlnad.
landbnaar
Vertrygging hfst
1975 vinnuvlum og
verkstisbyggingum,
2 5 % , en ur hafi
erlent lnsf veri
endurlna me gengistryggingu.

10% vertrygging, allt

a 90% gengistr. eftir
samsetningu fjrmagns sjsins. Vextir
5% af vertr.f, 8%
af gengistr.:
Innlend skip og btar,
endurbtur, vlar og
tki skip, brabirgaln til skipasma.
2 5 % vertrygging, allt
a 75% gengistr. Vextir
5% af vertr. 12%
af gengistr.:
Fasteignaln: nbyggingar, vlar, tki og
vigerir.
100% gengistrygging,
vextir smu og af
erlendu lni:
Innflutt skip.

Fiskveiasjur
Vertrygging hfst
1973 og hefur haldist
san, en ur var
komin gengistrygging
mti skuldbindingum sjsins, yfirleitt
a 60%.

2.

Rstfun:

15% vertrygging og
14% vextir af heild:
Vlaln.
50% vertrygging og
11% vextir af heild:
Byggingarln.

Inlnasjur
Vertrygging hfst
1975, a hlfu hverja
greislu afborgana og
vaxta af byggingarlnum.

stofnfjrmagns:

Atvinnuvegasjir

Vertrygging

Almenn ln samsett af
remur lnum hvert:
Hlutf. Vextir
Vertr.
29%
5%
Gengistr.
7% 11%
vertr. 64%
18%
Utan almennra lna
eru ln til sklabygginga dreifbli,
a fullu vertryggum kjrum.

Lnasjur
sveitarflaga
Vertrygging hfst
1972 me rskiptingu
almenn, ln, gengisln og vsitluln.

tlnshli.

Vertrygging Hsnismlastjrnarlna er 40% og vextir

8%. Uppfrslan
fellur 40% hverrar
endurgreislu vaxta og
afborgana til samans.

Byggingarsjur
rkisins
Vertrygging hfst
1955 og nam 2 5 % af
hverju lni. Ferill
vertryggingar san
var eins og fjrmagnskjrum Atvinnuleysistryggingasjs er
lst. Eftir var sett
7% ak heildargreisluvexti lna ( =
vexti og verbtur)
veittra 19641974.

FJRMLATINDI

Eirkur Gunason:

Vextir og vsitlubinding.

1.

Inngangur.

u n d a n f r n u m r u m hafa k o m i fram
mis n m l i v a x t a m l u m slendinga, sem
m t a s t a f v i l e i t n i s t j r n v a l d a til a f o r a
p e n i n g a k e r f i n u fr g l t u n . L e i i r n a r , s e m
valdar h a f a veri, eru sur en svo einfaldar,
e n d a vifangsefni margslungi og sennilega
e k k i vl e i n f l d u m o g g u m l e i u m s v o
mikilli v e r b l g u sem hr hefur veri.
e s s a r i g r e i n v e r u r lst n o k k r u m v a x t a h u g t k u m o g fjalla u m mis v a n d a m l ,
sem u p p hafa komi essum efnum. Sgu
v e r t r y g g i n g a r v e r a g e r skil s t u t t l e g a , e n
hins vegar v e r u r ekki fjalla hr um hrif
v a x t a s t e f n u n n a r n hlutverk vaxta efnahagslfinu.
2. rj

vaxtahugtk.

Nafnvextir
eru
s
vaxtaprsenta,
sem
nefnd er l n s s a m n i n g i e a v a x t a t i l k y n n i n g u m . e t t a eru hinir formlegu vextir. En ekki
e r allt s e m s n i s t , o g sst a f l l u v e x t i r . S e m
d m i m n e f n a , a til e r u i n n l n s r e i k n i n g a r
m e n a f n v x t u n u m 4 7 % ri, en vextirnir
skulu frir inn reikninginn tvisvar ri.
Vegna vaxtavaxta, sem annig reiknast innan rsins, vex hfustllinn ekki aeins um
4 7 % , heldur um 5 2 , 5 % . Sari talan er
n e f n d vxtun r i e a b a r a v x t u n , e n
m e essu h u g t a k i er tt vi a , h v a einhver vaxtakjr jafngilda m i k l u m rsvxtum,
ef g r e i t t v r i e i n u s i n n i ri eftir . Ef f i n n a
v x t u n fjr, s e m s a m i e r u m til s k e m m r i
t m a e n r s , e r j a f n a n g e r t r fyrir, a s a m s
konar samningur s endurnjaur ngilega
o f t til a s p a n n a heilt r , s v o a u n n t s a

b e r a u p p h a f l e g u f j r h i n a s a m a n vi a r a ,
sem k e m u r vi sgu ri sar.
v x t u n er jafnan h r r i en nafnvextir,
n e m a vextir su aeins greiddir e a frir
einu sinni ri, en er v x t u n s s a m a og
nafnvextir. hrifa vaxtavaxta gtir tiltlulega meira, v h r r i sem vextirnir eru, en
su n a f n v e x t i r l g i r , t . d . i n n a n v i 5 % , e r
v x t u n n n a s t eins o g n a f n v e x t i r .
v x t u n a r p r s e n t u e r yfirleitt h v e r g i g e t i
s a m n i n g u m , e n d a e r h u g t a k i l j s t oft o g
t u m , jafnvel svo, a skuldari og krfuhafi
geta reikna m i s m u n a n d i vxtun r einum
o g s a m a s a m n i n g n u m . ) H u g t a k i n t i s t til
a b e r a s a m a n vexti, sem a n n a r s v r u s a m brilegir vegna mismunandi reiknireglna og
m i s l a n g r a t m a b i l a milli
gjalddaga ea
f r s l u d a g a . N a f n v e x t i r vxla o g s k u l d a b r f a
eru t.d. sambrilegir, m . a . vegna ess, a
fyrra tilfellinu er oftast um forvexti a r a ,
en eftir g r e i d d a v s a r a .
Kjrum vsitlubundinna lna ea innlna
m b r e y t a v x t u n til a b e r a s a m a n v i
n n u r kjr. Segjum t.d., a nafnvextir af
v s i t l u b u n d n u lni su 3 % o g vsitalan
h k k i um 6 0 % ri. er vxtun 6 4 , 8 %
(ef a e i n s e r t e k i tillit til v a x t a o g v s i t l u ,
en ekki a n n a r s k o s t n a a r vi l n i ) . essu
tilfelli e r e k k i n g a l e g g j a s a m a n n a f n v e x t i
o g v s i t l u h k k u n , v a v e x t i r n i r e r u e k k i
reiknair af upphaflegum hfustl, heldur
eftir a h a n n h e f u r v e r i h k k a u r eins o g
v s i t a l a n segir til u m .
V i v s i t l u b i n d i n g u t e k u r v x t u n sfelldum b r e y t i n g u m , a r sem verblgan er ekki
jfn.
ess vegna er ekki h g t a svara
1

1 )

1)

Sj d m i aftast greininni.

VEXTIR OG VSIT LUBINDING

v t . d . , h v a a v x t u n e r v e r t r y g g u m s p a r i i n n l n u m . E n g i n n veit f y r i r f r a m ,
h v e r v e r b l g a n v e r u r , a n n i g a fyrst
v e r u r a setja f r a m f o r s e n d u r a r u m ,
en r eru jafnan litaml. Auveldara er
a eiga vi lina t, en arf a g t a a
f o r s e n d u n u m . g t i l e g t e r t . d . a d r a g a alm e n n a r lyktanir af m l i n g u m , sem s p a n n a
stutt tmabil, a r sem vsitluhkkanir
u n d a n o g eftir e r u n r u n d a n t e k n i n g a r l a u s t
lkar eirri, sem s k o u er.
M e raunvxtum e r t t v i k a u p m t t a r b r e y t i n g u e s s fjr, s e m b e r k v e n a v x t u n . e s s u m skilningi geta raunvextir veri
hvort sem er j k v i r ea neikvir, en
daglegu tali er algengt, a h u g t a k i ni
a e i n s yfir a n n h l u t a v a x t a , s e m e r u m f r a m
verblgu. Svo a teki s d m i um neik v a r a u n v e x t i s k u l u m vi segja, a 1
m e t r i a f s n r i k o s t i k r . 1.00, a n n i g a fyrir
100 k r n u r m e g i f 100 m e t r a . M a u r n o k k u r v e l u r a n n k o s t a l e g g j a 100 k r n u r i n n
sparireikning, sem ber 4 0 % v x t u n . A ri
l i n u t e k u r h a n n t 140 k r n u r , e n h e f u r
snrisver h k k a um 5 0 % , annig a 1
m e t r i k o s t a r k r . 1,50. F y r i r 140 k r n u r f r
h a n n aeins 93 m e t r a , og hefur k a u p m t t u r f j r i n s v l k k a u m 6 % ( e a
styst u m 6 m e t r a ) . S v x t u n 4 0 % o g
v e r h k k u n 5 0 % , e r u r a u n v e x t i r v - 6 % .
Ef vxtun er 4 0 % og v e r h k k u n aeins
3 5 % , vru raunvextir + 3 , 7 % .
3.

Vextir

vsitala.

Raunvextir breytast a sjlfsgu, egar

v x t u m er breytt, og eir breytast einnig,
egar v e r b l g a breytist, n e m a v aeins a
hfustll s b u n d i n n vsitlu og vextir
r e i k n a i r eftir u p p f r s l u h f u s t l s i n s .
eru raunvextir jafnir n a f n v x t u n u m . S
s t e f n a a v e r t r y g g j a l n o g s p a r i f felur
sr a h a f a r a u n v e x t i s t u g a . K o m a a r
t v r leiir til g r e i n a , . e . a n n a r s v e g a r a
b i n d a s a m n i n g a vi vsitlu og hins vegar a
b r e y t a n a f n v x t u m n g i l e g a , til a v x t u n
fylgist a v i v e r b l g u . H r v e r a n e f n d i r
helstu kostir og gallar h v o r r a r leiar.
Vsitlubinding hefur a n n kost, a r a u n -

19
vextir eru ekktir strax vi u p p h a f s a m n i n g s t m a b i l s . A vsu k u n n a e i r a b r e y t a s t lti
eitt, ef s a m i er um b r e y t a n l e g a nafnvexti,
eins o g a l g e n g t e r e n n , e a e f v e x t i r e r u
ekki reiknair af fulluppfrum hfustl.
F r sjnarhli stjrnvalda getur a hins
vegar veri k o s t u r a festa j k v a r a u n v e x t i eins o g g e r t e r m e v s i t l u b i n d i n g u ,
v a ar m e t a p a s t
hagstjrnartki,
n e m a teknir su u p p n e i k v i r nafnvextir.
Vsitlubinding hefur og a n n galla a vera
f l k i n , s v o a a i l a r e i g a erfitt m e a s a n n p r f a , a rtt s r e i k n a , en af s m u s t u
e r e i n m i t t h t t v i , a g e r su m i s t k .
S m u l e i i s felur v s i t l u b i n d i n g sr v i s s a
h t t u m i s n o t k u n , e f a i l a r g e t a n o t f r t sr
a , a vsitalan tekur stkkbreytingum,
l k t v x t u n u m , s e m falla til j a f n t o g t t .
L n g u m hefur t t h t t u s a m t a vsitlub i n d a i n n l n , v a i n n l n s s t o f n u n u m g e t u r
r e y n s t erfitt a v a x t a allt a f, s e m i n n
kemur, egar horfur eru vaxandi verb l g u . e s s a r i h t t u h e f u r a m i k l u leyti
v e r i ltt a f i n n l n s s t o f n u n u m , v a r
eiga ess kost a k a u p a vsitlubundin
s k u l d a b r f af r k i s s j i og l e g g j a f i n n
vsitlubundna reikninga Selabanka. Gallar vsitlubindingar eru e i n k u m u n g i r
m e t u n u m , ef um skammtmasamninga er a
r a , a u k e s s s e m h e l s t i k o s t u r i n n fastir
r a u n v e x t i r getur glatast, ef vsitalan er
sjaldan reiknu.
A stra r a u n v x t u m n vsitlubindingar, .e.a.s. me vxtunum einum saman,
krefst a sjlfsgu h r r a vaxta, egar verblga er mikil. Um kosti eirrar leiar n g i r
a b e n d a u r n e f n d a galla vsitluafera r i n n a r . Vaxtaleiin er sveigjanlegri sem
stjrntki, treikningar eru einfaldari og
e n g i n h t t a er m i s n o t k u n k r i n g u m
v s i t l u d a g a n a . a e r h i n s v e g a r galli e s s arar leiar, hve mikill og greinilegur m u n u r
e r n a f n v x t u m o g v x t u n , e n eins o g u r
er nefnt v e r u r m u n u r i n n v meiri, v
h r r i sem vextirnir eru. M u n u r i n n eykst
e i n n i g v o f t a r s e m v a x t a v e x t i r i n n a n r s i n s
k o m a v i s g u . U m t m a l e i d d i e t t a til m i s n o t k u n a r v a x t a a u k a r e i k n i n g a , v a h g t

20
v a r a n h r r i v x t u n m e v a e y i leggja r e i k n i n g , t a k a t h f u s t l m e
f l l n u m v x t u m og leggja inn n j a n
reikning. v i n n i n g u r i n n af essu m i n n k a i
mjg rinu 1981, egar kvei var a
f r a v e x t i i n n r e i k n i n g a n a t v i s v a r r i , og
hvarf r a u n a r alveg m e t i l k o m u vsitlub u n d i n n a r e i k n i n g a , v a eir gefa betri
v x t u n o g e n g i n n h a g u r e r a v a e y i leggja . s k u l d a b r f u m m e h u m vxtu m h e f u r s a m b r i l e g u r galli a n o k k r u v e r i
sniinn af m e v a h a f a m i s m u n a n d i
n a f n v e x t i , eftir v h v e l a n g t v a x t a t m a b i l i
er. Skuldabrf m e hlfsrslegum greislum
vaxta og afborgana ber 4 7 % nafnvexti, en
su g r e i s l u r t . d . m n a a r l e g a r , e r u n a f n v e x t i r n i r 4 2 , 9 7 % . H v o r t t v e g g j a felur sr
5 2 , 5 % v x t u n r i . a e r u m . . o . gildi
f j l m a r g a r v a x t a p r s e n t u r fyrir s k u l d a b r f ,
o g s a m a m segja u m vxla. H j essu v e r u r
vart komist, m e a n verblgan er mikil,
n e m a r e i k n i r e g l u u m vexti v e r i b r e y t t
a n n v e g , a h n skili t i l t e k i n n i v x t u n
r i s t a e s s a b y g g j a s t n a f n v x t u m .
a krefst hins vegar meiri s t r f r i e k k ingar e n o r r i m a n n a br yfir.
H v a x t a l n til l a n g s t m a h f u e i n n i g
a n n a n galla, sem sniinn hefur veri af m e
llu, en a var u n g greislubyri fyrstu
g j a l d d g u m lns. M e v a lta h l u t a vaxta n n a , . e . v e r b t a t t i n n , leggjast vi
hfustl g j a l d d g u m og endurgreiast
eins o g h f u s t l l i n n , v a r h v a x t a l n u m lkt
vi vsitlubundin ln, annig a endurgreislur af lninu h k k a l n s t m a n u m
eins o g b a s t m v i a t e k j u r l n e g a n s
geri. E n d a tt reikniafer vi svona ln s
ekki kja flkin, m segja, a hr hafi
einfldum
reglum
veri
frna
fyrir
greislubyri.
L o k s s k a l n e f n d u r s galli v a x t a l e i a r i n n ar, sem hr hefur veri veigamestur, en h a n n
s t a f a r a f v , a til a a f e r i n skili e i m
r a u n v x t u m , s e m s k a e r , a r f oft a
breyta n a f n v x t u n u m . Vegna sbreytilegrar
v e r b l g u k o m a s t v a x t a m l oft d a g s k r
plitskum vettvangi og reynast erfi rlausnar, einkum egar verblga er vaxandi.

FJRMLATINDI

4.

Vaxtakjr

1982.

Y f i r l i t i m e f y l g j a n d i t f l u snir m i s
vaxtakjr, sem n eru gildi. R e i k n a er m e
6 0 % v e r b l g u . tflunni k o m a fram vxtun og raunvextir vi slka v e r b l g u . Aeins
e r m i a v i vexti o g v e r b l g u , e n e k k i t e k i tillit til l n t k u g j a l d s , a f f a l l a n a n n a r r a
atria.
M i k i l l m u n u r k e m u r f r a m k j r u m vsit l u b u n d i n n a lia og a n n a r r a . Lgstir eru
vextir a f u r a l n a , algengra l n a fasteignaviskiptum og i n n s t n a vsanareikningu m . m i h p i e r u m s a r h e f b u n d n a r tegundir inn- og t l n a eins og s p a r i b k u r ,
skuldabrf o.fl., en raunvextir eru h s t i r
eim t e g u n d u m , sem b u n d n a r eru vsitlu.
Slkt m i s r m i g e t u r a l l t a f k o m i u p p , e g a r
verblga r u r vxtun sumra skuldbindi n g a o g s t j r n v l d a n n a r r a , e n l k l e g t er, a
miki m i s r m i veri langvarandi. S a m r m ing g e t u r o r i m e r e n n u m h t t i : fyrsta
lagi g t i v x t u n b r e y s t a k v r u n s t j r n v a l d a e a fyrir t i l s t u l a n m i n n i v e r b l g u .
r u lagi e r l k l e g t , a s p a r i f j r e i g e n d u r t a k i
f sitt r e i m f l o k k u m , s e m l a k a s t a v x t u n
h a f a , a n n a h v o r t til eigin r s t f u n a r e a til
varveislu h a g s t a r i k j r u m . Slkur
flutningur hefur einmitt veri mjg berandi
a u n d a n f r n u , a r sem m i k i f hefur veri
f r t af 3 og 12 m n a a u p p s a g n a r r e i k n i n g um (vaxtaaukareikningum) vertrygga
reikninga, enda fst m u n betri vxtun me
eim htti. Loks hljta innlnsstofnanir a
beina lnsf snu flokka, sem bera h s t u
r a u n v e x t i , til a g e t a s t a i v i s k u l d b i n d ingar snar vi s p a r i f j r e i g e n d u r . reikningu m i n n l n s s t o f n a n a m s j , a vxlar o g
h l a u p a r e i k n i n g s l n e r u u n d a n h a l d i , en vsit l u b u n d i n ln vaxa rt. Ef stjrnvld lta
afskiptalaust a m i s r m i , sem myndast
g e t u r v x t u n , eins o g t a f l a n s n i r , e r
lklegt, a einstakar tegundir s k u l d b i n d i n g a
reldist, n e m a e i m s h a l d i vi
me
stjrnvaldskvrunum. Slkum kvrunum er u n n t a beita vi s k m m t u ln (t.d.
a f u r a l n ) , ef j a f n f r a m t er s fyrir fjrf r a m l a g i til a g r e i a n i u r v e x t i n a . e i m e r

21

VEXTIR OG VSITLUBINDING

Tafla

1.

Dmi

um

vaxtakjr

1982.

v x t u n og raunvextir miast hr vi 6 0 % verblgu ri.

Aeins er teki tillit til vaxta, en ekki lntkugjalds n a n n a r s k o s t n a a r .

Eftir
Vextir

vi

Nafnvextir

innlnsstofnanir:

1.

nvember 1982
vxtun

Raunvextir

Raunvextir
fyrir
vaxtabreytingu
1. nv 1982

Vertryggir sparireikningar, 6 m n
Vertryggir sparireikningar, 3 m n
Sparireikningar m e 12 m n . u p p s g n
Sparireikningar m e 3 m n . u p p s g n
Almennar sparisjsbkur
vsanareikningar, lgsta i n n s t a
Vsitlubundin ln til minnst 5 ra
Vsitlubundin ln til minnst 2 rs
Vsitlubundin ln til minnst 9 m n .
n n u r skuldabrf, 2 gjalddagar ri
n n u r skuldabrf, 1 gjalddagi ri
Vxlar, forvextir 60 daga
Vxlar, forvextir 30 daga
Hlaupareikningsln, 1 0 0 %
Hlaupareikningsln, 7 5 %
Endurseljanleg a f u r a l n
Vanskil heilt r

1
0
47,0
45,0
42,0
27,0
3,0
2,5
2,0
47,0
47,0
38,0
38,0
39,0
39,0
29,0
60,0

61,3
60,0
52,5
50,1
42,0
27,0
64,8
64,0
63,2
52,5
47,0
48,1
47,1
47,0
49,5
32,6
60,0

0,8
0,0
-4,7
-6,2
-11,3
-20,6
3,0
2,5
2,0
-4,7
-8,1
-7,5
-8,0
-8,1
-6,6
-17,1
0,0

0,8
0,0
-10,8
-12,2
-16,3
-25,6
3,0
2,5
2,0
-10,0
-12,5
-13,2
-13,6
-13,3
-11,9
-17,1

Arir
vextir:
Spariskrteini rkissjs, II. fl. 1982
H s n i s l n fr Byggingarsj. rkisins
Algeng ln f a s t e i g n a v i s k i p t u m
Skyldusparnaur ungmenna

3,5
2,25
20,0
2,0

65,6
63,6
21,0
63,2

3,5
2,25
-24,4
2,0

3,5
2,25
-24,4
2,0

1 )

2 )

3 )

5)

4)

1)
2)
3)
4)
5)

-7,5

L g m a r k s t m i var styttur 1. n v e m b e r 1982 r 1 ri 9 m n u i .

M i a vi, a yfirdrttarheimild s a fullu ntt.
M i a vi, a yfirdrttur nemi a jafnai 7 5 % af yfirdrttarheimild.
M i a vi 2 afborganir ri.
F r 1. j a n a r 1983 h k k u u nafnvextir afuralna 3 3 % og vxtun 3 7 , 5 % . Raunvextir eru - 1 4 % , egar
m i a er vi 6 0 % verblgu.

einnig u n n t a beita vi v i n g a a n s p a r n a
(t.d. s k y l d u s p a r n a ) , en varla vi a u s p a r n aar- ea lnaform, sem ailar m a r k a n u m v e l j a sr.
A t h y g l i s v e r t er, a a l g e n g l n f a s t e i g n a v i s k i p t u m skuli aeins b e r a 2 0 % nafnvexti
og afar lga raunvexti. e t t a er skiljanlegra, egar ess er g t t , a mikil hersla
h e f u r v e r i l g t b o r g u n v i s l u faste i g n a , v a e f t i r s t v a r s k i p t a litlu m l i , e f
t b o r g u n e r m i k i l . F y r i r 1979 s t u l u u
skattareglur m j g a essu, v a v o r u
vaxtatekjur, arar en af b a n k a i n n s t u m og
s p a r i s k r t e i n u m , s k a t t s k y l d a r , og h f u seljendur meiri hag af hrri t b o r g u n og lg-

u m v x t u m e f t i r s t v a e n lgri t b o r g u n o g
h u m vxtum. Skattareglur breyttust miki
r i n u 1979, m . a . a n n i g , a g r e i d d a r
vaxtatekjur og verbtur einstaklinga vera
ekki skattlagar, en geta skert frdrtt
vegna vaxtagjalda. Noti framteljandi 10%
frdrttarregluna,
hafa
vaxtatekjur
og
vaxtagjld engin hrif tekjuskatt n tsvar.
etta, samt eim mguleikum, sem opnast
hafa v a x t a m l u m , stular a v, a tb o r g u n o g n a f n v e r f a s t e i g n a l k k i o g eftirs t v a r n a r su v a r a r gegn v e r r r n u n m e
v s i t l u b i n d i n g u . Slk v i s k i p t i f r a s t v x t ,
a vsu h g t ,
og hafa einstaka fasteignas a l a r s r h f t sig e s s u s v i i . V e r a k a n n , a

22

FJRMLATINDI

s skylda, a vsitlubundin ln skuli s k r

nafn, s n o k k u r dragbtur essa r u n .

5.

grip

sgu

vertryggingar.

V e r t r y g g i n g f j r s k u l d b i n d i n g a h e f u r veri ofarlega baugi um langan tma. Hr

v e r u r a e i n s s t i k l a s t r u f y r s t u , en s u s t u r u m g e r n o k k u r s k i l . e g a r r i 1955
v o r u a l m e n n h s n i s l n v e r t r y g g a einu m f j r a h l u t a . S k m m u s a r e a 1957 v a r
l a g u r s k y l d u s p a r n a u r ungt flk, og k o m
f r a m fyrsti vsir a v e r t r y g g i n g u s p a r i fjr. L n g u s a r b r e y t t u s t v e r t r y g g i n g a r k v i s k y l d u s p a r n a a r s a m r m i vi
k v i 72. gr. l g u m nr. 51/1980, og ber
skyldusparnaur n a.m.k. 2% raunvexti og
e r m e a l b e s t u s p a r n a a r m g u l e i k a , s e m til
e r u . r i 1966 v o r u sett l g ( n r . 7 1 / 1 9 6 6 ) u m
vertryggingu, og var meginstefna eirra a
heimila vertryggingu aeins lngum samningum, en undantekning ger um inns t u r i n n l n s s t o f n u n u m . Fyrstu fullvert r y g g u s k u l d b i n d i n g a r n a r h f u s
d a g s i n s ljs n o k k r u f y r r , e g a r r k i s s j u r
gaf t spariskrteini ri 1964.
A r u leyti g e r i s t l t i v e r t r y g g i n g a r m l u m sjunda ratugnum, en msar hugm y n d i r og tillgur k o m u fram n ess a
n f r a m a g a n g a . r u n u m 1966-68 l a g i
S e l a b a n k i n n fram tillgur um vertryggingu innlnsstofnunum. S a m k v m t eim
s k y l d i s p a r i f , s e m b u n d i v r i 2-3 r ,
vertryggt me vxtum, sem v r u samr m i v i v e r b l g u , o g v a x t a f o r m i 5-8
ra vertryggra lna. Tillgurnar strndu u m . a . v, a v i s k i p t a b a n k a r tldu
lklegt, a eir g t u l n a t m e v e r t r y g g i n g u allt a f, s e m f r a s t m y n d i
vertrygga reikninga. Gerar voru breyti n g a r t i l l g u n u m til a k o m a til m t s v i
etta sjnarmi, en r k o m u s t ekki framk v m d , m.a. vegna efnahagsrugleika,
sem h n d fru. E.t.v. tti reynsla F i n n a
n o k k u r n t t a s v f a h u g m y n d i r n a r , v
a u m e t t a leyti felldu e i r n i u r v t k a r
vertryggingarreglur um laun og fjrskuldb i n d i n g a r n e s s a l k k a r a u n v e x t i , v

a eir n u verulegum rangri b a r t t u

sinni vi v e r b l g u .
N s t u rin gerist lti vertryggingarm l u m e n d a t t ljst v r i , a s p a r i f o g
eignir missa sja r r n u u rt verblgu n n i . r i 1972 v a r l f e y r i s s j u m b o i a
k a u p a verbrf, tgefin af Byggingarsji
rkisins, og v o r u a u vertrygg a fullu.
M e essu var senn veri a beina h l u t a af
rt v a x a n d i rstfunarf s j a n n a k v e i n n f a r v e g o g v e r t r y g g j a eignir e i r r a a
h l u t a . r i 1977 v o r u s j i r n i r s k y l d a i r
m e l g u m ( n r . 8 2 / 1 9 7 7 ) til a k a u p a k v e i n v e r t r y g g brf, o g r i 1978 f e n g u e i r
leyfi til a v e r t r y g g j a l n til s j f l a g a a
h l u t a . F r m i j u ri 1979 h a f a e i r s e m a r i r
g e t a veitt fullvertrygg ln. Ljst er, a
m s i r s j i r v x t u u e k k i f sitt a n n
h t t , s e m a r b r a s t u r v a r h v e r j u s i n n i , fyrr
e n fr b y r j u n r s 1 9 8 1 , e r v e r t r y g g i n g n r r a
lna var almenn regla.
Um lnskjr fjrfestingarlnasja voru
sett k v i lg n r . 1 3 / 1 9 7 5 e s s e f n i s , a
a u skyldu e n d u r s k o u rlega og a v
s t e f n t a f r a a u til s a m r m i s v i k j r ,
sem sjirnir s t a hverju sinni l n u m , sem
eir t a k a . U m t m a blasti gjaldrot vi s u m u m s j a n n a , eftir a e i r h f u veitt l n
m e l g r i v x t u n e n e i r s t t u sjlfir. N
e r u n r ll n l n s j a n n a b u n d i n v s i t l u
ea gengi einhvers gjaldmiils, og eru vextir
bilinu 0 , 5 - 4 , 7 5 % af v s i t l u b u n d n u m lnum og 9-12% af gengisbundnum lnum.
Vertryggingarafer, sem valin var
eim svium, sem hr hafa veri nefnd, var
vsitlu- ea gengisbinding. Vertrygging
i n n l n s s t o f n u n u m k o m s t n s t d a g s k r ri 1975. H u g m y n d i n n i um vsitlubindingu
var h a f n a eirri forsendu, a h n
m y n d i stefna fjrhag einstakra innlnsstofna n a h t t u , v a skyndileg v e r h k k u n
m y n d i v a l d a v , a i n n l n f r u s t yfir
v s i t l u b u n d i f o r m o g erfitt y r i a v e i t a
v e r t r y g g ln slkum t m u m . En essari
u m r u v o r u s e m fyrr u p p i a u s j n a r m i ,
a vertryggingu m t t i n m e v a f r a
v e x t i a v e r b l g u s t i g i , o g v r i s lei h e n t u g r i e n v s i t l u b i n d i n g fyrir a n n m a r k a ,

VEXTIR OG VSITLUBINDING

sem innlnsstofnanir sinna, .e. m a r k a

lausafjr- og s k a m m t m a s k u l d b i n d i n g a .
U p p r u m r u n n i 1975 s p r a t t v a x t a aukakerfi m e fingardegi 1. ma 1 9 7 6 .
fimm r v o r u vaxtakerfinu srstakir flokkar
m e v a x t a a u k a n a f n i n u , e n 1 . j n 1981 v a r
n a f n i fellt n i u r o g v a x t a f l o k k a r s a m e i n a ir. e t t a kerfi h r r a v a x t a vi hliina h e f b u n d n u lgvaxtakerfi hafi afar mikil hrif
peninga- og l n a m l og ekki sur vihorf
m a n n a til v a x t a m l a . V a x t a a u k a r e i k n i n g a r
n u t u mikilla vinslda og innlnsstofnunum
reyndist auvelt a vaxta f m e l n u m ,
sem bru h r r i nafnvexti en tkast h f u .
g s t 1977 g r e i n d i S e l a b a n k i n n v e x t i n a
tvo hluta, grunnvexti og verbtatt, og
skyldi v e r b t a t t u r breytast m e hlisjn
a f v e r b l g u eftir k v e i n n i r e g l u . V e r b t a t t u r h a f i e s s u stigi e n g a a r a ingu en a tengja vexti vi verblgu u m runni um vaxtaml.
Fr
stofnun
vaxtaaukareikninga
hafa
vaxtabreytingar veri alltar og hagur
eirra b a t n a verulega, sem tt hafa sparif
b u n d n u m r e i k n i n g u m . S e l a b a n k i n n fylgdi
e k k i a fullu e i m r e g l u m , s e m h a n n
h a f i sett u m b r e y t i n g a r v e r b t a t t a r i n s ,
e n d a m t t u v a x t a b r e y t i n g a r oft a n d s t u
stjrnvalda, a u k ess sem hvaxtastefna var
g a g n r n d vaxandi m l i vegna ess, hve
greislur af l n u m v o r u h a r fyrstu
g j a l d d g u m , fugt vi t e k j u r u n lnega.
H a u s t i 1978 v a r s g u l e g t e s s u s a m b a n d i . Alingi k o m fram tillaga um vertryggingu sparifjr og t l n a bankakerfisins,
og S e l a b a n k a var leita svars vi rttm t r i gagnrni hvaxtalnum. Tillagan
Alingi var sari hluti laga nr. 13/1979,
um stjrn e f n a h a g s m l a o.fl. (lafslaga),
sem s a m y k k t v o r u aprl 1979. S kafli
e i r r a , s e m fjallar u m v e r t r y g g i n g u , i n n i h l t o g s v a r i v i n e f n d r i g a g n r n i , v a
a r segir ( 4 0 . g r . ) , a h e i m i l t s , , a k v e a
vertryggingu v formi, a srstakur verbtattur vaxta, sem s tengdur verlagsb r e y t i n g u m m e f o r m l e g u m h t t i , leggist
vi hfustl lns ea s hluti f o r v a x t a " .
a r m e fkk v e r b t a t t u r vaxta s t r r a

23
h l u t v e r k e n u r , v a a u k e s s a t e n g j a s t
verblgu formlega hefur h a n n bein hrif
endurgreislur lna.
Breytt kjr a f u r a l n a vegna tflutningsa f u r a k o m u til f r a m k v m d a b y r j u n r s
1979. M i u u s t kjrin vi a f r a greislub y r i a f u r a l n a til s a m r m i s v i t e k j u r l n ega. L n t tflutningsafurir voru bundin gengi bandarkjadollars e a a n n a r r a vieigandi gjaldmila, og nafnvextir l k k u u
verulega. a n n i g greiddust lgri vextir
l n s t m a n u m , en h r r i eftirstvar lok
h a n s , e g a r v i k o m a n d i a f u r v a r seld.
E n d a t t f r a m e g i s t e r k r k fyrir g t i
e s s a r a r a f e r a r fyrir l n t t f l u t n i n g s a f urir, var henni aeins beitt rj r. egar
tflutningsgreinar stu hllum fti essum r u m , var a ri a styrkja r me
hluta af vaxtatekjum Selabankans, sem
h f u skipt um nafn vi breytinguna og
frst m e gengishagnai. F r byrjun rs
1982 h a f a h l i s t i r s t y r k i r v e r i veittir
a n n a n h t t , . e . a . s . m e v a h t t a gengisbindingu og t a k a u p p vxtun langt undir
verblgustigi. Verbtattur vaxta btist
vi h f u s t l l n s t m a n u m og greiist m e
h o n u m , e g a r a f u r i r n a r seljast. Sami h t t u r
h e f u r v e r i h a f u r v i l n t a f u r i r fyrir
i n n a n l a n d s m a r k a f r r s b y r j u n 1979.
M e lafslgum var lagur plitskur
grundvllur a vtkri vertryggingu innl n s s t o f n u n u m , sem k o m i skyldi fngum hlfu ru ri. Vi lok algunartmans frestai rkisstjrnin essum t m a m r k u m u m eitt r ( l . n r 1 0 / 1 9 8 1 ) , a n n i g a
vertryggingarkvin
skyldu
koma
a
fullu til f r a m k v m d a r s b y r j u n 1982.
lafslg heimila tvenns konar vertryggingu, . e . vsitlubindingu a n n a r s vegar (sem
s t u n d u m er nefnd formleg vertrygging) og
vexti s a m r m i vi v e r b l g u hins vegar.
S a m k v m t l g u n u m e r S e l a b a n k a fali a
k v e a , h v a a tilfellum skuli vertryggja
m e vsitlu og h v a a tilfellum m e vxtu m . e g a r f y r s t u v a x t a t i l k y n n i n g a r n a r eftir
setningu l a g a n n a birtust, var ljst, a lng
l n s k y l d u b u n d i n v s i t l u , e n a r u leyti
yri vertryggingu n m e breytilegum

24
vxtum og geymslu verbtattar, ar sem
v i . F r 1 . j n 1979 v a r l l u m h e i m i l t a
vsitlubinda ln me lnstma minnst 4 r.
Til a n v e r t r y g g i n g u s p a r i f j r o g
stuttra lna m e v x t u m einum s a m a n var
v lst yfir, a v e r b l g u s t i g y r i m e t i r s f j r u n g s l e g a eftir k v e i n n i r e g l u o g v x t u m b r e y t t til s a m r m i s v i a . a l g u n a r t m a b i l i n u fr 1. j n 1979 til r s l o k a 1981
v a r t l u n i n a f r a vexti s m m s a m a n n r
rkjandi verblgustigi, og sar t t u vextir 3
m n a a i n n l n s r e i k n i n g a a fylgja v e r b l g u s t i g i o g a r i r vextir a liggja n l g t
v. a n n i g yri tenging v a x t a vi v e r b l g u
f o r m l e g eins o g l g i n g e r a r fyrir. a a
m i a vaxtakerfi vi 3 m n a a innlnsreikninga stafai af k v i 36. gr. l a g a n n a :
R e g l u r u m v e r t r y g g i n g u s k u l u e i n k u m vi
a m i a a r a t r y g g j a allt s p a r i f , s e m
b u n d i e r til r i g g j a m n a a e a l e n g u r ,
gegn v e r r r n u n af v l d u m v e r h k k a n a .
Elilegt er a lykta sem svo, a etta
k v i i, a raunvextir 3 m n a a innl n a s k u l i v e r a s e m n s t 0 og a r i r v e x t i r
n m u n d a vi a .
F r a m k v m d v e r t r y g g i n g a r k v a laga n n a hfst m e r e m vaxtabreytingum ri
1979, e n s a n v a r b r u g i a f lei a k v r un rkisstjrnar, sem m y n d u var byrjun
rs 1 9 8 0 . s t j r n a r s t t m l a k v a h n a
fresta n s t a f a n g a o g e n n f r e m u r , a s t o f n air skyldu vsitlubundnir innlnsreikninga r . S k v r u n fl sr m i k i l v g a s t e f n u b r e y t i n g u , v a s t a v a x t a k o m n v s i t a l a
i n n l n . E i n s og s k r t v e r u r h r eftir
reyndist nausynlegt a beita v x t u m a
n o k k r u leyti til a v e r t r y g g j a i n n l n s r e i k n inga, enda tt meginatrium s um
vsitlubindingu a r a . Reikningarnir,
s e m s t o f n a i r v o r u 1. j l 1980, v o r u f y r s t u
til 2 r a , s e m s a n tti a s t y t t a 1 r . E f t i r
stefnuyfirlsingu rkisstjrnarinnar rsbyrju n 1981 v a r b i n d i t m i n n s t y t t u r 6 m n ui. J a f n f r a m t essu var lgmarkslnstmi
v s i t l u l n a s t y t t u r 2 r . a p r l 1982 v o r u
svo stofnair nir vsitlubundnir reikningar
m e 3 m n a a b i n d i t m a , o g e n n v a r lgmarkslnstimi vsitlulna styttur, a essu

FJRMLATINDI

sinni 1 r. a r m e var f r a m a n g r e i n t laga k v i r 36. gr. uppfyllt gagnvart 3 m n a a i n n l n u m o g k o m v a l d r e i til e s s , a

vertrygging 3 m n a a i n n l n a gerist m e
rsfjrungslegum
vaxtabreytingum
me
hlisjn af verblgustigi. Vsitlubinding
g e t u r l k l e g a a l d r e i n yfir a l l a r t e g u n d i r
i n n - o g t l n a , o g h l j t a v a x t a k v a r a n i r v
t a t a k a mi af verblgustiginu.
e s s u stigi e r h i n s v e g a r e k k i h g t a segja
fyrir u m , h v o r t s a m b a n d v a x t a o g v e r b l g u s t i g s v e r u r eins f o r m l e g t o g t l a m t t i
eftir s e t n i n g u l a g a n n a 1979.
a r s e m v s i t l u b i n d i n g n r n yfir
s t r r i h l u t a f j r m a g n s k j a r a , e r e k k i r vegi
a f a r a h r yfir n o k k u r a t r i i , e i n k u m r e i k n i reglur, sem gilda essu s a m b a n d i . Verur
fyrst fjalla u m s p a r i s k r t e i n i , v s i t l u b u n d i n ln og loks vsitlubundin innln.

6.

Spariskrteini

rkissjs.

S p a r i s k r t e i n i r k i s s j s e r u a fullu v e r t r y g g m i a vi g e f n a v s i t l u , s e m f y r s t u
var vsitala b y g g i n g a r k o s t n a a r , en eir
f l o k k a r , s e m gefnir h a f a v e r i t fr 1980,
hafa veri b u n d n i r lnskjaravsitlu. A u k
vsitlu bera skrteini vexti, sem sustu
f l o k k u n u m h a f a v e r i 3 , 5 % r i , j a f n i r alla n l n s t m a n n . u r v o r u vextir einstakra
flokka ekki hinir s m u allan lnstmann,
h e l d u r v o r u e i r lgir fyrst, e n h k k u u s an. Mealvextir llum lnstimanum voru
h r r i en n eru n j u m b r f u m n e m a ri
1981, er eir v o r u 3 , 2 % a j a f n a i . Fyrstu
flokkar spariskrteina v o r u m e afar hags t u m k j r u m fyrir k a u p e n d u r , e n d a l u u s t a u f l j t l e g a v i n s l d i r , o g f e n g u oft
frri en vildu, ar sem f r a m b o i var takm a r k a . G m u l brf, s e m e r u u m f e r , e r u
n mjg eftirstt, a r sem vextirnir, sem
falla m u n u a u til l o k a l n s t m a n s , e r u
m u n hrri en njum brfum. Eigendur
s l k r a b r f a t t u e k k i a selja a u n e m a m e
talsveru yfirgengi.
hvert skrteini er s k r i n n l a u s n a r v e r
n vsitlubta og texta ess k e m u r fram,
hvaa grunnvsitlu er mia vi. Veri,

25

VEXTIR OG VSITLUBINDING

sem s k r er skrteininu, er n a f n v e r
h f u s t l s m e f l l n u m v x t u m (og vaxtav x t u m ) til i n n l a u s n a r d a g s . V r u v e x t i r n i r
jafnir allan t m a n n , m t t i skrifa etta ver
(A) s v o n a (ath.: * ir m a r g f l d u n ) :
(1) A = H * (1 + v / 1 0 0 ) ,
N

a r s e m H er h f u s t l l i n n n a f n v i r i , v e r u
n a f n v e x t i r b r f s i n s p r s e n t u m r i og N er
r a f j l d i , s e m l i i n n e r fr t g f u d e g i . E f
innlausnarvsitala er ekkt, m finna innl a u s n a r v e r m e v s i t l u b t u m (B) s v o n a :
(2) B = A * I V / G V ,
ar sem IV er innlausnarvsitala og GV
g r u n n v s i t a l a . A f e r i n felur s r , a r a u n vextir eru jafnir n a f n v x t u m , a r sem
v s i t l u b t u r k o m a j a f n t v e x t i n a s e m hfu s t l i n n . e t t a m einnig o r a svo, a vextir su r e i k n a i r af u p p f r u m h f u s t l .
J f n u (2) e r u n n t a n o t a til a r e i k n a e n d urgreislu h v a a vertryggs lns sem er, ef
s a m i er um a e n d u r g r e i a lni einu lagi.
A s t e n d u r fyrir l n s f j r h og vexti
n a f n v i r i , G V e r g r u n n v s i t a l a , . e . vsitala n , s e m gildi e r , e g a r l n e r v e i t t , o g I V e r
vsitalan greisludegi.
Spariskrteini eru ekki innleysanleg
S e l a b a n k a fyrr en liin e r u 3 r f r t g f u .
f l o k k u m , t g e f n u m fyrir 1 9 8 2 , v a r b i n d i t m i n n lengri ea 5 r. I n n l a u s n a r v e r hvers
skrteinis S e l a b a n k a breytist aeins einu
s i n n i r i , . e . g j a l d d a g a e s s . milli
g j a l d d a g a v i n n u r e i g a n d i sr vexti o g
vsitlubtur, sem h a n n fr ekki, ef
h a n n innleysir brfi S e l a b a n k a . Ef langt
e r l i i f r n s t l i n u m g j a l d d a g a , e r v oft
h a g k v m a r a a selja b r f i f r j l s u m v e r b r f a m a r k a i e n S e l a b a n k a , v a a r e r
t e k i tillit til f a l l i n n a v a x t a o g v s i t l u b t a
fr s a s t a g j a l d d a g a . A u k e s s e r h g t
a t a k a tillit til e s s , a b r f k a n n a b e r a
h r r i v e x t i e i m t m a , s e m eftir e r til l o k a
lnstmans, jafnvel hrri en hugsanlegir
k a u p e n d u r t e l j a sig g e t a f e n g i a n n a r s s t a -

ar. S etta gert f r i l e g a r t t , verur treikningur mjg flkinn.

7.

Vsitlubundin

ln.

Vsitlubinding lna hefur veri framkvmd me msum htti undanfrnum

ratugum. Ln fjrfestingarlnasja voru
t.d. m r g r b u n d i n vsitlu a h l u t a , og
e r u m r g slk l n e n n til. Vissir f l o k k a r h s nislna voru upphaflega vertryggir a
hluta, en san var kvei m e lgum, a
v x t u n e i r r a s k y l d i e k k i f a r a f r a m r tilt e k n u h m a r k i . H r v e r u r e k k i fjalla u m
essi ln, e n d a tilheyra a u n s g u l e g u m
a d r a g a n d a a fullri v e r t r y g g i n g u , a u k e s s
sem reikningsleg mefer eirra var afar
flkin. H r skulu hins vegar nefnd n o k k u r
atrii v a r a n d i vertryggingu nrra lna,
eins o g h a n a b e r a f r a m k v m a s a m k v m t
gildandi reglum.
Tafla

2.

ekktar
H =
E =
o

N =
I =
v =
d =
GV =
IV =
SV =
Reikna
E

A
V
x
E

=
=
=
=

Nsta

greisla
lni.

upphaflegur hfustll
eftirstvar eftir sustu greislu m e verbt,
sem var komin lni
upphaflegur fjldi afborgana
fjldi afborgana, sem eftir er a greia
vextir p r s e n t u m ri
dagafjldi milli gjalddaga
grunnvsitala
vsitala sastlinum gjalddaga
vsitala n s t a gjalddaga
arf:
eftirstvar fyrir greislu m e verbt til n s t a
gjalddaga. ( H g t er a n o t a t v r aferir til a
finna E , sbr. (3) og (4))
n s t a afborgun (me verbt)
n s t a vaxtagreisla (me verbt)
greiddir vextir og v e r b t u r
eftirstvar eftir greislu

Jfnur:
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)

vsitlubundnu

strir:

af

E = E * SV/IV
ea
E = H I * SV/(N*GV)
A = E /I
V = E * v * d/(100*360)
X = A + V - H/N
E = E - A
1

26

FJRMLATINDI

Samkvmt
auglsingu
Selabankans
u r f a n o k k u r s k i l y r i a v e r a u p p f y l l t , til a
ln megi vsitlubinda:
a. L n a f o r m i skal vera skuldabrf.
b. S k u l d a b r f i skal s k r n a f n .
c. Vsitalan skal vera lnskjaravsitala,
n e m a f e n g i n s h e i m i l d til a n n a r s .
d. Vextir af l n u m fjrfestingarlnasja
f a r a eftir s r s t k u m r e g l u m , e n r um l n u m eru eir n svona:
S lnstmi m i n n s t 5
vextir vera mest 3%
S lnstmi minnst
nafnvextir vera mest
S lnstmi minnst 9
nafnvextir vera mest

r, mega nafn ri.

2 r, mega
2 % ri.
mnuir, mega
2% ri.

e. L o k s skal nefnt grundvallaratrii vert r y g g i n g a r a f e r a r i n n a r , e n a er, a

hfustllinn skal breytast s a m a hlutfalli o g v s i t a l a n .
R t t e r a v e k j a a t h y g l i s a s t t a l d a skilyrinu, . e . v, a hfustllinn er b u n d i n n
v s i t l u , e n v felst, a v e r b t u r l e g g j a s t
vi hfustlinn og greiast eins og h a n n .
v felst e i n n i g , a vextir r e i k n a s t a f u p p f r u m hfustl. a u mistk eru hugsanl e g , a l n e g i s l t i n n g r e i a fullar v e r b t u r hfustlsins hverjum gjalddaga.
v r i r a u n i n n i veri a b r e y t a vsitlulni h v a x t a l n og yngja greislubyri
l n e g a n s fyrstu g j a l d d g u m verulega.
a er algjrri m t s g n vi stefnuna, sem
m r k u v a r r i n u 1 9 7 9 , eins o g a f r a m a n
er r a k i , og engu s a m r m i vi gildandi
r e g l u r . M i k i l v g t er, a l n e g a r g t i sn
s v o n a m i s t k u m o g lesi vel t e x t a s k u l d a b r f s i n s , s e m lsir v e r t r y g g i n g a r a f e r i n n i .
E f t i r f a r a n d i texti er til f y r i r m y n d a r e s s u
sambandi:
H f u s t l l lnsins breytist hlutfalli vi
b r e y t i n g u l n s k j a r a v s i t l u fr g r u n n v s i t l u til f y r s t a g j a l d d a g a og s a n h l u t f a l l i
v i b r e y t i n g a r v s i t l u n n i milli g j a l d d a g a . Hfustll skal r e i k n a u r t
g j a l d d a g a , u r en vextir og a f b o r g u n eru
reiknu."

l g u n u m u m v e r t r y g g i n g u segir ( 4 4 . g r .
l. n r . 13/1979): ,,Rsi greiningur um g r u n d vll o g / e a t r e i k n i n g v e r t r y g g i n g a r , g e t u r
h v o r m l s a i l i u m sig v s a h o n u m til r i g g j a
m a n n a n e f n d a r , e n h n fellir f u l l n a a r r s k u r m l i n u . ... Hagstofustjri skal vera
f o r m a u r n e f n d a r i n n a r , en a u k h a n s tilnefnir H s t i r t t u r m a n n nefndina og Selabankinn annan.
U n n t er a reikna eftirstvar af vsitlub u n d n u l n i t v e n n a n h t t eins og s n t er
mefylgjandi j f n u m tflu 2. a r er teki
d m i u m ln m e j f n u m a f b o r g u n u m , sem
m u n vera algengasta endurgreisluformi.
Snt er, hvernig reikna n s t u greislu af
lninu, en jfnurnar m a sjlfsgu n o t a
til a t l a a l l a r g r e i s l u r n a r , e f fyrir l i g g u r
tlun um vsitluhkkanir.
F y r r i a f e r i n , s e m s n d er, b y g g i s t v ,
a e k k t a r su e f t i r s t v a r eftir s u s t u
greislu m e eim v e r b t u m , sem v o r u
k o m n a r lni. essa s t r , sem hr er
n e f n d E , e r yfirleitt h g t a sj s u s t u
greislukvittun.
Byrja
er
a
hkka
eftirstvarnar um s a m a hlutfall og vsitalan
h k k a r milli g j a l d d a g a o g f i n n a a n n h t t
e f t i r s t v a r fyrir g r e i s l u , s e m h r e r u
nefndar E . S str er jafnan snd m e
i n n h e i m t u n t u fr l n v e i t a n d a n u m . M e
s e i n n i a f e r i n n i e r essi s t r f u n d i n a n n an htt, sem getur h e n t a betur, t.d. ef E er
ekki ekkt. arf a ekkja upphaflegan
hfustl,
grunnvsitlu og upphaflegan
fjlda a f b o r g a n a . e g a r E
hefur veri
fundin, eru aferirnar eins. egar greislur
hafa veri fundnar, eru loks reiknaar t
njar eftirstvar, E , e n r eiga a k o m a
f r a m n s t u g r e i s l u k v i t t u n . Til a u n n t s
a f i n n a g r e i d d a vexti o g v e r b t u r , a r f
upphaflegur
hfustll
og
upphaflegur
fjldi a f b o r g a n a a v e r a e k k t u r , e n a n n a r s
e r h g t a k o m a s t h j v a n o t a e s s a r
strir.
0

8.

Vsitlubundin

innln.

H j i n n l n s s t o f n u n u m er n vl tvenns
konar reikningum me vsitlubindingu, og
nefnast eir 3 m n a a og 6 m n a a ver-

27

VEXTIR OG VSITLUBINDING

t r y g g i r s p a r i r e i k n i n g a r . N s t eftir s k y l d u s p a r n a i og s p a r i s k r t e i n u m er e t t a tvmlalaust eitthvert besta s p a r n a a r f o r m ,

s e m v l er f j r m a g n s m a r k a n u m , e n d a
e r h r u m a r a fulla v e r t r y g g i n g u . T i l
a n t f a f s l k u m r e i k n i n g u m u r f a eige n d u r e k k i a s e g j a i n n s t u u p p , eins o g
l n g u m hefur tkast vi b u n d n a reikninga,
h e l d u r o p n a s t e i r s j l f k r a f a m e vissu m i l l i b i l i . e t t a e r h g a r a u k i b i fyrir s p a r i f j r e i g a n d a n n o g i n n l n s s t o f n u n i n a , v a
u p p s g n krefst talsverrar fyrirhyggju og
u p p s a g n a r m i a arf a varveita. reikningsyfirlitum k e m u r fram, h v e n r vikomandi reikningur er o p i n n , en rtt er a fara
n o k k r u m o r u m um reglurnar, sem gilda
v s a m b a n d i , u r e n v i k i e r a r e i k n i r e g l um.
S stofnaur 6 m n a a reikningur, er inns t a n l a u s til t b o r g u n a r f u l l u m sex a l m a n a k s m n u u m sar, og er reikningurinn
o p i n n heilan m n u . m e a n eitthva er
inni r e i k n i n g n u m , stendur h a n n opinn
sjtta hvern m n u , en innstan er bundin
ess milli, . e . f i m m m n u i senn. Aeins
e r h g t a t a k a t a f, s e m s t a i h e f u r
fulla sex m n u i , s a m t v e r b t u m .
Svo a teki s d m i s k u l u m vi segja, a
r e i k n i n g u r s s t o f n a u r 2 . d e s e m b e r 1982
m e 1000 k r n a i n n l e g g i . j a n a r 1983 e r u
s v o l a g a r i n n 5 0 0 k r n u r til v i b t a r o g l o k s
100 k r . 3 0 . j n 1 9 8 3 . a r s e m s t o f n d a g u r e r
d e s e m b e r , v e r u r r e i k n i n g u r i n n fyrst o p i n n
j l m n u i 1983 ( n e m a e i g a n d i n n h a f i s k a
a n n a r s ) , o g e r a e i n s h g t a t a k a t 1000
Tafla
Reikningur stofnaur

er opinn

4.

mnaa

kr. samt verbt, en 500 k r n u r n a r hafa

e k k i s t a i i n n i fulla sex m n u i o g e r u v
e k k i l a u s a r fyrr e n n s t , e g a r r e i k n i n g u r i n n
o p n a s t , s e m e r j a n a r 1 9 8 4 . e r u 100
k r n u r n a r einnig lausar. D m i snir, a
f er r a u n i n n i b u n d i l e n g r i t m a en 6
m n u i f y r s t u , v a 1000 k r n u r n a r
b u n d u s t t p a 7 m n u i og 500 k r n u r n a r
t p t r . E f e k k e r t e r t e k i t r i n u 1983 o g
e k k i e r u m a r a r i n n b o r g a n i r a r a , e r allt
f l a u s t j a n a r 1984 o g s a n m e 6 m n a a millibili, . e . j a n a r og jl hvert r.
Um 3 m n a a reikninga gilda hlistar
r e g l u r , en e i r e r u o p n i r 10 d a g a s e n n fjrum s i n n u m ri. r i n u er skipt 36 tmabil,
s e m h e f j a s t 1., 1 1 . o g 2 1 . d a g h v e r s m n a a r , o g e r a e i n s h g t a t a k a t a f, s e m
s t a i h e f u r full n u slk t m a b i l . S e g j u m ,
a d m i n u a framan hafi veri stofnaur
3 m n a a reikningur 2. desember m e urg r e i n d u m i n n b o r g u n u m . S reikningur hefi
t b o r g u n a r t m a b i l i n 11.-20. m a r s , 11.-20.
j n , 11.-20. september og 11.-20. desember
hverju ri ( n e m a a n n a r s s s k a m e
n g u m fyrirvara). H g t vri a t a k a t
1000 k r n u r n a r m e v e r b t a n n 1 1 . m a r s ,
. e . 9 8 d g u m fr i n n b o r g u n . V e r i r e i k n ingurinn ekki hreyfur, m u n i n n s t a hans
v e r a l a u s 10 d a g a af h v e r j u m 9 0 .
Tafla

3.

mnaa

vertryggur

Reikningur stofnaur : j a n
jl
er opinn : feb
g

vertryggur

feb
g

mars apr
sept okt

mars apr
sept okl

reikningur.

1-10

11-20

21-30

1-10

11-20

21-30

1-10

11-20

21-30

jan
apr
jl
okt

jan
apr
jl
okt

jan
apr
jl
okt

feb
ma

feb
ma

feb
ma

g
nv

g
nv

g
nv

mars
jn
sept
des

mars
jn
sept
des

mars
jn
sept
des

11-20

21-30

1-10

11-20

21-30

1-10

11-20

21-30

1-10

jan
apr
jl
okt

jan
apr
jl
okt

feb
ma

feb
ma

feb
ma

g
nv

g
nv

g
nv

mars
jn
sept
des

mars
jn
sept
des

mars
jn
sept
des

apr
jl
okt
jan

ma
nv

reikningur.
ma
nv

jn
des

jn jl
des jan

28
T f l u r 3 og 4 s n a , h v e r n i g t b o r g u n a r tmabilin rast af v, h v e n r vertryggir
sparireikningar eru stofnair. t b o r g u n a r tmabil eru snd neri hluta hvorrar tflu,
sama dlki og stofndagur.
treikningur vaxta og verbta af vertryggum innlnsreikningum er flknari en
af vertryggum l n u m , og stafar a af
t v e n n u : f y r s t a lagi e r u i n n b o r g a n i r o g t borganir
ekki

fyrirfram
kvenum
gjalddgum, heldur ra eigendur reikninga n n a m e s t u h r u m . r u lagi e r v s i t a l a n
aeins r e i k n u einu sinni m n u i , en vis k i p t i g e t a t t sr s t a a l l a d a g a . S a m k v m t
gildandi r e g l u m skulu vextir og v e r b t u r
reiknaar eftirfarandi htt:
1) V e r b t u r eru r e i k n a a r t v e n n a n
htt, .e. lgsta innsta almanaksmnui
tekur breytingum skv. lnskjaravsitlu, en
inn- og t b o r g a n i r eru v e r b t t a r i n n a n
mnaarins me srstkum verbtum.
2) Fyrsta dag hvers m n a a r skal h f u s t l l , s e m s t a i h e f u r h r e y f u r sl. m n u ,
hafa teki s m u hlutfallslegu breytingu og
verur lnskjaravsitlu, hvort sem
b r e y t i n g i n e r til h k k u n a r e a l k k u n a r .
3) I n n b o r g a f ber srstakar v e r b t u r
fr i n n b o r g u n a r d e g i til n s t u m n a a m t a ,
e n l e g g j a s t r v i h f u s t l i n n eftir vsit l u f r s l u . t b o r g a f b e r s a m a h t t srs t a k a r v e r b t u r fr s u s t u m n a a m t u m
a t b o r g u n a r d e g i , sem leggjast vi h f u stl u m n s t u m n a a m t . Srstakar verb t u r innan t t e k t a r m n a a r greiast t
me hfustl og u n n u m vxtum, s reikningurinn eyilagur.
4) Vextir af v e r t r y g g u m innlnsreikni n g u m reiknast lok m n a a r af lgstu inns t u m n a a r i n s og leggjast vi h f u s t l
um ramt.
n n u r m l s g r e i n i n , . e . r e g l a 2 ) , lsir vsit l u f r s l u n n i , s e m sr s t a u m h v e r m n a a m t o g m i a s t vi a n n h l u t a i n n s t u n n a r , sem veri hefur hreyfur allan u n d anfarandi m n u , .e.a.s. lgstu innstu
m n a a r i n s . R e g l a 4 ) lsir v a x t a f r s l u n n i ,
s e m sr s t a u m r a m t , e n v e x t i r r e i k n a s t
einnig af lgstu i n n s t u hvers m n a a r .

FJRMLATINDI

R e g l a 3 ) lsir v , s e m k a l l a a r e r u s r s t a k a r
v e r b t u r , en a eru v e r b t u r inns t u , sem aeins stendur inni hluta r m n ui. U m srstakar v e r b t u r gilda s m u
reiknireglur og um vexti, . e . a . s . r reiknast r t t u h l u t f a l l i v i d a g a f j l d a , o g t a l d i r
eru 30 dagar hverjum m n u i .
E n d a tt srstakar verbtur ri aeins
broti eirra verbta, sem frar eru vertrygga reikninga, gegna r mikilvgu
h l u t v e r k i . r b r a b i l i fr i n n b o r g u n a r degi til e s s d a g s , s e m v s i t a l a e r n s t r e i k n u , e a fr n s t l i n u m v s i t l u d e g i a t b o r g u n o g k o m a a n n i g s t a d a g l e g r a vsitalna. Vegna eirra fr innborga f grunnvsitlu, sem er lnskjaravsitala k o m a n d i
m n a a r . etta er lkt vertryggingu lna,
v a g r u n n v s i t a l a e i r r a e r j a f n a n s , s e m
gildi er, e g a r l n e r v e i t t , o g s t a f a r m u n u r inn af v, a innln hafa ekki fyrirfram
k v e n a g j a l d d a g a eins o g t l n . E f g i l d a n d i
v s i t a l a y r i g r u n n v s i t a l a i n n b o r g a s fjr,
v r i b o i heim h t t u m i s n o t k u n ess elis, a i n n b o r g a n i r t t u sr a a l l e g a s t a
s k m m u fyrir v s i t l u b r e y t i n g u o g t b o r g a n i r s k m m u eftir b r e y t i n g u . V e g n a s r s t a k r a
v e r b t a s k i p t i r h i n s v e g a r litlu m l i fyrir
sparifjreigandann, hvenr innan mnaarins h a n n l e g g u r i n n e a t e k u r t .
T a f l a 5 snir a l l a r f r s l u r e i n n v e r t r y g g a n r e i k n i n g h e i l u r i . Til f r e k a r i t skringar vera a l o k u m tekin n o k k u r
d m i r tflunni.
a) V e r b t j a n a r 1982.
S a m k v m t reglu 2) skal hreyfur
hfustll h k k a um jafnmiki og
v s i t a l a n e a u m 2 , 9 6 1 % e s s u tilfelli, s e m er h k k u n i n r 304 3 1 3 .
V e r b t fyrir j a n a r :
1000 * ( 3 1 3 / 3 0 4 -1) = 2 9 , 6 1
Hfustll janarlok me verbt:
1000 * 3 1 3 / 3 0 4 = 1 0 2 9 , 6 1
b) V e r b t f e b r a r 1982.
H r v e r u r a n o t a r e g l u r 2 ) o g 3), a r
s e m i n n b o r g u n t t i sr s t a 15. f e b r -

29

VEXTIR OG VSITLUBINDING

Tafla

5.

Dmi

um

mnaa

vertryggan

reikning.

Innlagt 1000 kr. 3 1 . des. 1981 og 500 kr. 15. febrar 1982.
tteki 1200 kr. 12. jl 1982, og 5 j a n a r 1983 er reikningurinn eyilagur.
Srstakar v e r b t u r voru 3 , 2 5 % mnui til 2 1 . aprl 1982, 3% til 1. okt. og 3 , 7 5 % eftir a .
Vextir eru 1% ri.

Lnskjaravsitala
p r . 1 . hvers
mnaar
des.'81
jan.'82
feb
mars . .
aprl . .
ma . . .
jn . . .
jl . . .
gst . .
sept. . .
okt
nv. . .
des

292
304
313
323
335
345
359
373
387
402
423
444
471

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

Dagur
breytingar

Innlagt

tteki

1000
0
500
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0

31.
31.
15.(29.)
31.
30.
31.
30.
12.(31.)
31.
30.
31.
30.
31.

0
0
0
0
0
0
0
1200
0
0
0
0
0

Innl. v e r b t u r
lok m n a a r
skv.
srstkum
skv.
vsitlu verbtum
0
29,61
32,89
58,35
48,63
68,08
68,08
23,04
25,19
35,27
35,27
45,35
38,63

0
0
8,12
0
0
0
0
13,20
0
0
0
0
0

494

'83

ar. teljast
mnuinum.

5.

844,60

1 5 d a g a r v e r a eftir a f

Verbt febrar lgstu innstu:

1029,61 * (323/313-1) = 32,89
V e r b t i n n b o r g a f f e b r a r
5 0 0 * 3.25 * 1 5 / ( 3 0 * 100) = 8,12
c) Hfustll m e verbt lok j n .
E f e n g a r i n n - e a t b o r g a n i r e i g a sr
sta m n u u m saman, er hgt a
finna i n n s t u m e v e r b t einfalda r i h t t e n a r e i k n a h v e r n m n u fyrir
sig. S t u n a lok j n , sem hr er kllu H , m f i n n a t fr s t u n n i l o k
febrar, sem kallast H , o g v i k o m a n d i v s i t l u m t fr j f n u n n i
m

Vaxtasaldo

1000,00
1029,61
1570,62
1628,97
1677,60
1745,68
1813,76
650,00
675,19
710,46
745,73
791,08
829,71

0
0,83
1,69
3,00
4,36
5,76
7,21
7,72
8,26
8,82
9,41
10,03
10,69

0
0,83
0,86
1,31
1,36
1,40
1,45
0,51
0,54
0,56
0,59
0,62
0,66

840,40

S t a a rslok me vxtum:
jan.

Vextir
Staa m n a lok m n . arins

4,20

d) Verbt jlmnaar.
H r e r r e i k n a lkt o g fyrir f e b r a r o g
b y g g t r e g l u m 2) og 3)
Verbt lgstu innstu
613,76 * (387/373-1) = 23,04
Verbt ttekinnar fjrhar
1200 * 3 * 1 1 / ( 1 0 0 * 30) = 13,20
e) Vextir vegna j a n a r .
S a m k v m t r e g l u 4 ) segir, a v e x t i r
reiknist lok m n a a r af lgstu inns t u m n a a r i n s , . e . a f 1000 k r .
dminu
1000 * 1/(12 * 100) = 0 , 8 3

* P

/ P

ar sem
P
er vsitalan, sem tekur
gildi 1 . m a r s , o g P
er s, sem tekur
gildi 1. j l .
n+1

1570,62 * 3 7 3 / 3 2 3 =

1813,75

f) V e x t i r v e g n a j l .
6 1 3 , 7 6 * 1/(12 * 100) = 0,51
g) V e x t i r g s t - d e s e m b e r .
Ef r e i k n i n g u r er h r e y f u r m a r g a
m n u i , m r e i k n a vexti eirra m n a a e i n u lagi m e j f n u n n i

30
V

FJRMLATINDI

= v *

H (P
n-1

n+1

+ P ...P )
n+2

12 * P

ar sem
V
e r v a x t a f j r h fyrir m n u i n a n
til o g m e m
v er v a x t a f t u r (0,01)
H
er i n n s t a lok n s t a m n a a r
undan n
P er v s i t a l a n
m

n-1

v
= 0.01 * 650
(387 + 402 + 423 + 444 + 471) = 2,98
_________
12 * 387

fyrir a srstaklega me lntkugjaldinu. H a n n afhendir 100 k r n u r og fr 123,50 kr. a hlfu ri linu.

Veiti h a n n ntt ln a fjrh 123,50 kr. m e smu
kjrum, fr h a n n 152,52 k r n u r eftir 6 m n u i . heilu
ri hefur h a n n v vaxta f um 5 2 , 5 2 % . Lneginn,
sem fr 99 k r n u r upphafi, egar lntkugjald hefur
veri dregi fr lnsfjrhinni, tekur ntt ln m e
s m u kjrum eftir hlft r til a greia hi fyrra og lntkugjald hins nja. arf h a n n a greia 154,06 kr.
lokin, sem er 5 5 , 6 2 % meira en 99 k r n u r n a r upphafi.
vxtun fr sjnarhli lnegans er v 5 5 , 6 2 % . S
stimpilgjald teki me reikninginn, verur m u n u r i n n
enn meiri.

des

g.

Heimildir:
Eirkur G u n a s o n :
Jhannes Nordal:
Sigurgeir Jnsson:

Til a finna vxtun af lni, sem endurgreitt er einu

lagi, m setja inn eftirfarandi jfnu

a =
F r a m k v m d vaxtastefnunnar
Fjrmlatindi 26, nr. 3/1979
fangi r u n lnskjara
Fjrmlatindi 39, nr. 1/1982
Vextir og vertrygging fjrmagnsmarkai
Fjrmlatindi 24, nr. 2/1977

1) D m i um mismunandi vxtun:
Teki er 100 kr. ln til 6 m n a a m e 4 7 % eftirgreiddum rsvxtum og 1% lntkugjaldi. Lnveitandi l t u r
t eyubl og gengur fr f o r m s a t r i u m , en fr greitt

[ ( HL )

360/d

1] *

100

ar sem a er v x t u n , L er lokagreisla, H er upphafleg

greisla og d er dagafjldi. Seinna tilviki d m i n u
m t t i reikna svona:
123,50

360/180

vxtun = [ ( )
- 1] * 100 = 55,62
99
Jfnunni m sna vi til a finna, hva greia ber, ef
vxtun er ekkt:
L = H (l + a / 1 0 0 )

d / 3 6 0

Bjarni Bragi Jnsson:

Eli v a x t a og hlutverk eirra

efnahagslfinu
G r e i n essi er a stofni til samin s e m greinarger fyrir tillgum
S e l a b a n k a n s vaxtamlum d e s e m b e r s a s t l i n u m . San
hefur efni veri u m s a m i m e essa birtingu fyrir a u g u m , frilegt innihald a u k i , en dregi r e a viki vi t m a b u n d n u efni.
greininni er ntt efni, s e m msir starfsmenn hagfrideild hafa
u n n i , n e s s a tk su a geta ess srstaklega. Greinin fer
fr hendi hfundar byrjun febrar og er e n g u breytt vegna e s s ,
s e m san hefur gerst.

upphafi essa mls vera dregin fram

nokkur helztu grundvallaratrii vaxtafra
og ess vaxtakerfis, sem hr hefur veri
komi upp til ess a snast vi verblguvanda og efnahagslegu misvgi. Verur fyrst
lg hfuherzla agreiningu verblguhrifa, samt vibrgum vi eim, fr raunvxtum og raunverulegri myndun og hreyfingum fjrmagns, en san fjalla um eli og
hlutverk vaxta samhengi raunstra. framhaldi af v verur fjalla um helztu niurstur eirra nnari athugana, sem gerar
hafa veri til undirbnings mtun vaxtastefnunnar.
1. Endurmat og raunstrir peningalegs
fjrmagns.
Vertrygging ea samsvarandi vextir, sem
taka fullt tillit til verblgu, valda endurmati
peningalegs fjrmagns sparif og tlnum
og tryggja varveizlu raunviris ess rtt
fyrir verblgurun. Afborganir koma
annig inn aftur m e rttu raunviri og gera
kleift a skila sparif me sama htti. hrif
essa endurmats til raunverulegrar byrgar
lntakenda og skilvirkni lnakerfisins eru
frilega yggjandi, enda jafngilda au skilyrum stugs verlags. Vi mikla ver-

blgu, sem annig er btt u p p , myndar

endurmati meginhluta aukningar nafnviri innlna og tlna. Er s meginhluti
aukningarinnar me llu hur v, hvort
vextirnir hvetji til aukins raunsparnaar.
Ofan stofn vertryggs og endurmetins
fjrmagns btist nmyndun ess formi raunverulegs peningalegs sparnaar, sem nta
m til nrrar fjrfestingar. Meginmunurinn
vertryggingu einu formi ea ru og eirri
verblguskeringu, sem ur var ltin vigangast, er s, a sparnaurinn gengur til
ess a auka heildarviri fjrmagnsins mti
nausynlegri nrri fjrfestingu og aukningu
jaraus sta ess a ganga a hluta ea
llu til ess a fylla verblguskrin ea
jafnvel a hrkkva ekki til ess. etta einfalda grundvallaratrii skrir a mestu hskalega skuldasfnun t vi, jafnhlia v a
ekki hefur tekizt sem skyldi a varveita og
auka innlent fjrmagn.
Meginmunur er vsitlubindingu og nafnvaxtakjrum vi skilyri snggrar og mikillar
aukningar verblgu. Verbtur samkvmt
vsitlubindingu reiknast einni andr allan
stofn innstu ea lns, um lei og verbreytingin kemur fram. Formleg vertrygging er annig hf til ess a snast vi snggri

6
verblguholskeflu, slkri sem n hefur risi.
hefbundnum vaxtareikningi gerist hins
vegar ekkert einni andr, heldur tekur a
vextina svo ea svo langan tma a vinna upp
a e n d u r m a t , sem nausynlegt er me hlisjn af gangi verblgunnar. Skilyri ngrar
uppsfnunar vaxta essu skyni er, a eir
samsvari rshraa verblgunnar hverjum
mnui ea yfir anna ngilega stutt tmabil,
svo a ekki komi til verulegrar rskunar og
tiltluum rangri veri n me smilegu
ryggi.
2. Raunvextir og efnahagshrif eirra.
Vertryggingin sem slk er a sjlfsgu
aeins hinn hlutlausi ea virki grunnur
vaxtakerfisins. Raunvextir eru hi virka
stjrntki sparnaar, fjrfestingar og annarra raunstrauma peningalegs fjrmagns.
Skattakvi verka ar einnig , en ekki er
sta til a lta au koma sta vaxtakjara
heildina liti, heldur vera meverkandi
srstkum tilvikum. Almenn reynsla og
flestar hagrannsknir benda til ess, a raunvextir su hrifarkt tki til ess a hvetja ea
letja til myndunar fjrmagns, almennt og
srstkum formum, beina v tiltekna farvegi og stra rstfun vermta, einkum
fjrfestingu og flun varanlegra notamuna.
Almennt er vakinn skilningur v, a me
beitingu vaxta er tt vi raunvexti og aeins
. Drkeypt reynsla af marghttuum
skmmtunar- og refsiagerum hefur tvrtt frt heim sanninn um, a slkar agerir
ngja engan veginn til ess peningalega
ahalds, sem n er rttilega tali brnausynlegt, nema studdar su raunvxtum til
jafnvgis lnamarkai. En a eim fengnum er ltil sta til essara neikvu rstafana nema til vibnaar vi vntri
rskun.
Umfram nrtkustu hrif til jafnvgis
lnamarkai hefur beiting raunvaxta hrif
almenna eftirspurn eftir ggnum og gum.
Hir raunvextir stula a v, a flk frestar
neyzlutgjldum og ar me innflutningi, en
mjg lgir ea neikvir raunvextir hvetja

FJRMLATINDI
almenning til a eya sparif fremur en a
lta a rrna verblgu. annig verka
raunvextir jfnu jartgjalda og jarframleislu og ar me viskipta- og
fjrmagnsjfnu t vi. a er svo h samspili vi opinber fjrml, hvort essi hrif
koma a fullu fram ea ganga upp mti
gagnstum hrifum fjrmlanna. Hvort
peningalegt ahald veldur samdrtti jarframleislu og sparnaar eftir eirri lei,
er a mestu h gengisstefnunni. Eigi aukinn
sparnaur a nst fram og ntast a fullu til
hagvaxtar, arf jfnuur rkisfjrmla a
ltta undir me fjrmagnsmyndun fremur en
a vera til byri, og samstaa arf a nst
me ailum vinnumarkaarins um skipulega
og raunhfa tekjurun. A rum kosti
verur a velja milli ess a lta peningalegt
ahald valda tmabundinni stnun byrjun
ea sta varanlegri skasemd af vldum
verblgu. Hva svo sem um vali ar milli
m segja fr almennu vihorfi. er deginum
ljsara, a sari kosturinn hefur svo lengi
ori ofan slenzkum efnahagsmlum, a
s lei m teljast loku. Allt leggst n og
nstu framt sveif m e ahaldi og byrg,
svo a sveigja verur ara stefnutti og
jflagsfl a eirri niurstu.
Verblguhrif vaxta eru mnnum mikil
rgta. Stafar a af tvttu eli vaxtanna
essu tilliti. Sem ver fjrmagni framleislunotum eru raunvextir kostnaarttur
rtt eins og hrefni ea vinnulaun. a hefi
v t af fyrir sig hrif til verhjnunar a
gefa vexti eftir, .e. smu hrif og eftirgjf
hrefnisvers ea vinnulauna tiltekinna
sttta, t.d. bnda ea bankamanna, mundi
hafa. Stareyndin er hins vegar s, a allan
framleislukostna verur a greia. Eftirgjf fjrmagnskostnaar stenzt aldrei til
lengdar og snst gjarnan gegn tilgangi snum
skum ensluhrifa, svo sem ttt er um framleislustyrki. A hinu leytinu hafa raunvextir
algjra srstu verkerfinu. Um lei og
eir eru ver fjrmagni, eru eir ver
nmyndun peninga, sem raunar verur talin
nausynleg tilviki vaxtaeftirgjafar til a fylla

ELI VAXTA OG HLUTVERK EIRRA EFNAHAGSLFINU

skar fjrmagnsins af vldum hennar. S
ekki alveg srstakt svigrm til aukinnar
ntingar framleisluafla fyrir hendi, hefur
peningaenslan verhkkunarhrif, fyrst
yfirborgunum, launaskrii, hrri verktilboum og fasteignaveri, og framhaldi af
v m e hkkuum launakrfum og almennu
verlagi. Miki af eim hrifum hefur veri
duli, ar sem almenn versamkeppni hefur
skum varanlegs enslustands varla veri
fyrir hendi hrlendis fyrr en nlega. Gagnsttt t m a b u n d n u m verhjnunarhrifum
af vaxtaeftirgjf er me festu stjrn peningamla unnt a n varanlegum rangri
stugs verlags, a sjlfsgu samstillingu
vi n n u r hagstjrnartki.
etta m einnig ora svo, a vextir su ver
hins almenna framleisluttar fjrmagnsins,
skilningi ns og hlutbundins peningalegs
fjrmagns, sem leitar hagstustu notkunar
og argjafar. Ver etta er framleiendum
og rum fjrfestingarailum til vimiunar
vi kvaranir um fjrfestingu og n framleisluform, en essir ttir ra beint og
beint mestu um heildareftirspurn og
atvinnustig jarbinu. Atvinnustigi er
eitt helzta stefnumark stjrnvalda, og miast
vaxtastefna eirra v gjarnan fyrst og fremst
vi a n fullri atvinnu og ar me sem
mestum hagsmunum fyrir sem flesta, geri
hfstilling krfugerar a frt, svo sem a
framan greinir. Til ess a n marki fullrar
atvinnu fr lgra stigi getur urft a bta
nrri peningamyndun vi frambo lnsfjr
m a r k a n u m me innri enslu ea erlendum
lntkum, en sara tilvikinu eykst hi
gjaldeyrislega svigrm til framkvmda. Slkt
ensludmi gengur v aeins upp til
lengdar, a sparnaur vaxi ngilega af
auknum tekjum til jafnvgis mti fjrfestingu, a gengi og nnur samkeppnisskilyri
valdi ytra jafnvgi, og loks a verensla s
ekki vakin. Sveigjanleg vibrg vaxta og
vertrygging eru meal helztu jafnvgisskilyra essarar framvindu.
Beiting vaxta til ess a velja hfilegt
atvinnustig og sl t m a b u n d n a enslu er

skammtmaager, sem ekki a hafa mikil

n varanleg hrif vaxtakostna atvinnuveganna heild og megintekjuskiptinguna milli
vinnutekna og eignatekna. a er fyrst, er
enslufl reynast rlt ea raunskilyri
framleislu og tekjumyndunar lengi hagst, a vextirnir vera randi essu tilliti.
a eru sem s hin ytri og varanlegri raunskilyri, sem ra mestu um langtmavexti,
fremur en hin sveigjanlega opinbera vaxtastefna hverjum tma, sem hltur hins vegar
a taka mi af essum skilyrum. mis
essara skilyra m hafa hrif me
agerum stjrnvalda, samtaka og einstaklinga. Varanleg stafesta og jafnvgi efnahagsmlum og reglufst og sanngjrn skilyri
sparnaar og fjrmagnsmarkaar eru til ess
fallin a efla almennt traust og sparnaarvilja
og auvelda hfstillingu vaxta til langs tma.
Spyrja m, hvort vextirnir valdi v tvtta verkefni a tryggja fulla atvinnu og ntingu framleisluafla landi stund annars
vegar og ngan sparna og uppbyggingu
vegna framtararfa athafnalfs og hagrunar hins vegar. Grundvallarskilyri ess, a
svo geti ori, eru a jafnai til staar. Nting og ending hins mikla stofns fastafjrmuna
hverjum tma eru mjg sveigjanlegir ttir,
svo a nir mannaflargangar eru ekki hir
ninni samsvrun vi nmyndun atvinnutkja. Fjldi atvinnufra, sem spretta af fjrfestingu hvers rs, er og hur sveigjanlegu
vali misjafnlega fjrmagnsfrekra atvinnugreina og mismikilli vlvingu og fjrmagnsyngd hverrar greinar auk valkosta
mismikils hlutfalls beinnar framleislufjrfestingar af heildinni. Reynist myndun atvinnufra
fullngjandi
til
nokkurrar
lengdar, tti a a orsaka hkkun argjafar
og vaxta. Bomiill vaxta og ars gagnvart
sparendum er svo til ess fallinn a laa fram
meiri sparna og beina strri hluta hans til
athafnalfsins.
Fullkomin
sveigjanleg
algun llum essum svium er a sjlfsgu h marghttuum skilyrum tkni,
framleisluhtta, samtakabeitingar, einstaklingshegunar og opinberrar tilhlutunar. Eins

FJRMLATINDI

8
og gengur hneigjast sumir til a telja r
m n n u m kjark og tr essum mguleikum.
Reyndin mun s, a algunarhfni
essum svium m efla me markvissri
frslu og skipulagsumbtum.
3.

Vitnisburur peningamlaskrslna.
Peningamlaskrslur sna glggt ann
veigamikla rangur, sem nst hefur me
vertryggingu og raunvaxtastefnu rtt fyrir
andstreymi og undanbrg. Jafnframt sna
r au vibrg, sem sparendur hafa haft
frammi til ess a nta skstu lnskjrin
hverju sinni. Eftirfarandi eru tlur valinna
ra, fr v a innln voru og nrri hmarki
a tiltlu vi jarframleislu, san lgmarki og loks me eim endurbata, sem
nst hefur. Fyllra yfirlit er gefi tflu 1 hr
eftir.

rsmealtl

og vertrygging hinna fyrrgreindu allt fr

rinu 1976 dregi til sn vaxandi hluta, ar til
a metin hfu nrri jafnazt rinu 1983.
Skum hrra nafnvaxta samanburi vi
vertryggingu rinu 1984 snerist runin
vi, svo a rsmealtal almennra spariinnlna var aftur mun hrra en tmabundinna.
A undanfrnu hefur n ori hrafara
run til aukinna innlna me ver- ea
gengistryggingu ea srkjrum, tengdum
tmalengd innistu, og voru au orin alls
um rijungi hrri en almenn spariinnln um
ramt. Samanburur tflum 1 og 2 snir
glggt, a hrun sparnaarins hlzt hendur
vi rlta, mjg neikva raunvexti, einkum rabili 1973-1979, en endurbatinn
hefur veri tengdur hagstari raunvxtum
og veri hraastur 1981 og 1984, egar eir
voru hva hstir.

innlna og peningamagns sem hlutfall af jarframleislu,

fallnir vextir og verbtur metalin.

Selar
og mynt

Veltiinnln

Alm. spariinnln

1963
1967
1970
1974
1978
1981
1983
1984

4,2
3,7
2,8
2,1
1,6
1,6
1,1
1,1

9,0
7,0
8,2
6,3
4,7
5,2
4,4
5,1

20,0
18,8
13,2
10,0
12,6
12,5
16,1

Hi mikla verblguskei, einkum fr

1971, n samsvarandi vaxta ea verbta olli
annig skeringu peningalegs fjrmagns
bankakerfinu um nrfellt 2 0 % af jarframleislu ea nrri helmingi af hlutfalli
ess sjlfs ennan kvara. Jafnframt olli
a miklum umskiptum samsetningunni.
sta ess a una vaxtalausum selum og
vaxtalgum veltiinnlnum hafa flk og fyrirtki dregi r selaeign um nrri rj fjru
og veltiinnlnum um nrri helming. Fr v
a tmabundin spariinnln nmu ekki helmingi
a tiltlu vi hin almennu, hafa hrri vextir

31,7

%.

Bundin
spariinnln

Heildarinnln

Peningamagn og
sparif

10,2
9,8
6,6
6,7
8,8
11,9
12,2

40,7
39,2
36,8
26,1
21,5
26,6
28,8
33,2

44,9
42,9
39,5
28,2
23,1
28,1
29,9
34,4

eir raunvextir, sem voru meginorsakavaldur essarar framvindu, koma fram eftirfarandi yfirliti um metna rsvxtun og raunvexti inn- og tlna og einstakra flokka eirra
smu rin og a framan greinir og auk ess
ri 1971. Fyllra yfirlit er gefi tflu 2 hr
eftir. a eru a sjlfsgu ekki aeins raunvextir hinna einstku ra, sem skra stu
sparifjrins smu r, heldur raunvextir allra
ranna milli stutalnanna yfirlitinu. ess
ber og a gta, a staa innlna breytist r
hvert ekki aeins me raunvxtunum, heldur
er sparnaarhegun h fyrri reynslu spar-

ELI VAXTA OG HLUTVERK EIRRA EFNAHAGSLFINU

rlegir mealvextir innlnsstofnana.

= vxtun %
R = raunvextir %

r
1963
1967
1970
1971
1974
1978
1981
1983
1984

Heildarinnln

6.6
6,9
6,7
6,7
9,8
17,8
33,5
48,4
17,9

R
-5,8
1,7
-8,9
3,7
-28,7
-19,7
-9,5
-14,4
-0,8

Alm. spariinnln

7,0
7,0
7,0
7,0
10,8
18,6
34,4
38,7
16,1

R
-5,5
1,8
-8,6
3,9
-28,1
-19,2
-8,9
-20,0
-2,4

Spariinnln alls

7,5
7,6
7,6
7,6
11,7
22,8
39,3
55,5
20,4

enda og vntingum eirra um komandi framvindu svo og srstkum tkifrum til vxtunar.
au r skera sig r me jkva raunvexti,
egar verstvun var gildi mikinn hluta
rsins, .e. rin 1967 og 1971. Einnig sna
au r ltt neikva og verulegum mli jkva raunvexti, egar tak var gert til ess
a hgja verblgu, jafnframt v a vertryggingu og verbtavxtum var vi haldi,
. e . rin 1981 og 1984. Af essu m draga
lyktun, a mjg torvelt s a n tiltluum
rangri raunvaxtastefnu nema me fullngjandi tkum verlagsrun ea hinn bginn me fullu vaxtafrelsi.
a m b e n d a , a hefi runin haldi
elilega fram fr fyrra hmarki, lkt v sem
gerzt hefur rum ruum l n d u m , gtu
skuldir jarbsins t vi veri a.m.k.
rijungi lgri en reyndin er. Vfemari
athuganir innlendum sparnai sna, a
arir ttir sparnaarins bttu ekki upp
hlutfallslegu rrnun, sem hr var fram til
1978 og a t a k m r k u u leyti lengur, heldur
var flestum svium samsvarandi verblguskering.
Kerfisbundnar tlfrilegar (ekonometriskar) rannsknir, sem unnar hafa veri hagfrideild, stafesta gildi vaxtanna fyrir
stu bankalegs sparnaar. Almennt m
segja, a innln hkki a.m.k. sem svarar
hkkun nafnvaxta (vxtunar) fr einu stigi

R
-5,0
2,4
-8,1
4,5
-27,5
-16,3
-5,6
-10,3
1,3

Heildartln

...

9,5
9,3
9,5
9,4
13,2
24,8
40,8
56,7

...

R
-3,3
4,0
-6,5
6,3
-26,5
-14,9
-4,6
-9,6

N almenn
skuldabrf

9,5
10,0
9,2
9,2
15,9
27,2
45,1
48,8
23,0

R
-3,3
4,7
-6,8
6,1
-24,8
-13,3
-1,7
-14,2
3,4

til annars, og svarar a a mestu til urgreindra endurmatshrifa. Nnar tilteki

hafa kvenir raunvextir fr me sr tiltekna langtmajafnvgisstu peningamagns
og sparifjr, a rum forsendum gefnum.
grundvelli skrsluefnis fr tmabilinu 196483 og forsendna um 2% rlegan vxt jarframleislu og 2 0 % verblgu hefur veri
meti, a peningamagn og sparif (heildardlkurinn yfirliti um peningastrir hr
undan) stefni eftirgreinda stu hlutfalli
vi jarframleislu mia vi mismunandi
mealvexti:
Vextir:
5% 10% 15% 20% 25%
Peningamagn og sparif 29% 35% 43% 52% 62%
VF

Agta ber, a hr er um a ra mealtal

vaxta, ar sem selar bera enga og veltiinnln
mjg lga vexti og yfirleitt talsvert neikva
raunvexti, en mtsvarandi jnusta ekki
reiknu til vaxta, svo og a almennar sparibkur hafa skum ttektarhagris ekki gert
tilkall til hrra vaxta. Meginatrii er, a innlnin hafa snt vaxtanmi, sem gerir trna
vi raunvaxtastefnu a grundvallarskilyri
fyrir eflingu bankakerfisins og lnastarfseminnar heildina liti. Eflaust hefur vaxtanmi styrkzt verulega af reynslu almennings
og auknum og fjlbreytilegri sparnaarformum a undanfrnu. Er v rin sta til
a benda , a a gti haft mun alvarlegri

10
afleiingar en fyrri reynsla bendir til, veri
enn brugizt trausti sparifjreigenda. Fyrri
skering sparifjr kom eigendum ess meira
opna skjldu. N eru eir reynslunni rkari
og lklegir til ess a bregast skjtt og hart
vi, ef bankakerfi bregzt trausti eirra n,
me fyrirsjanlegum og afdrifarkum afleiingum fyrir bankakerfi og peningalegan
sparna landsmanna. Mean vertrygging er
ekki fullkomin, hefur reynzt mjg mikilvgt,
a jafnan su fyrir hendi ngilega fsileg
sparnaarform fyrir hinn vaxtanma hluta
sparnaarins a leita , fremur en til eyslu
ea neyzlufjrfestingar.
run innlna er a sjlfsgu aeins
nnur hli ess misvgisvanda, sem stejar
a bankakerfinu. Lnsfjrskmmtun, sem
lengst af hefur veri vihf, torveldar mjg
tlulegt mat hrifum vaxta lnsfjreftirspurn. Eigi a sur er fyllilega marktk
reynsla fyrir hrifum raunvaxta lnsfjreftirspurn og eim rstingi, sem bankastjrnir
vera fyrir, egar vextir eru raunhfir. M
efa telja, a nrfellt 3 ra rengingar
bankakerfisins m e samfellt neikvri lausafjrstu ess su fyrst og fremst afleiing
hins mikla misrmis vaxta og verblgu, er
gerist 1982 og st fram undir hausti 1983.
Eftir nokkurn bata kjlfar gstageranna
sl svo aftur bakseglin af vldum gengisspkaupmennsku og tryggs tlits, svo a
lausafjrstaa var neikv um rma 3 milljara lok nvember. Hafi a fr me sr,
a bankakerfi gat alls ekki teki sig frekari
skakkafll.
4.

Eigna- og afkomuhrif verbta og vaxta.

G e r a arf skran greinarmun hagsmunalegum
hrifum
vertryggingarendurmats
annars vegar og raunvaxta hins vegar. Hi
fyrra varar eignarhlutdeild og fjrmagnstilfrslur, h rangri athafna yfir tma, en
raunvextirnir mega teljast tekjuhlutdeild af
framleislustarfsemi. egar allir meginttir
verlagsrunar eru samstga. svo sem n
virist vera raunin, skrifast eignir og skuldir
upp smu hlutfllum og breytingin er hlut-

FJRMLATINDI
laus. Hagsmunahpar geta a vsu sakna
ess a f ekki verblgutilfrslur eins og
ur fyrr. Slkar tilfrslur vru fram
komnar sem tiltlu niurstaa af kaupsprengingu, sem ekki voru efnahagsastur
til a gera a raunverulegri kjarabt. Ekki er
sjanleg nein skynsamleg sta til ess a
lta slka kollsteypu ra afdrifum lnsfjrmagns fremur en rauntekjum snum eigin
vettvangi. S hins vegar misgengi verlagsog tekjurun, annig a um eigna- og/ea
tekjutilfrslur veri a ra, ganga r
meginatrium t milli meginsttta ea jflagsgeira, ar sem banka- og sjakerfi eru
aeins milliliir v samhengi. Er v fjarsta a halda v fram, a bi launegar
og atvinnureksturinn tapi samtmis vaxtabreytingum. A miklum meirihluta eru
atvinnufyrirtkin skuldarar, en launegar og
sjir eirra lnveitendur. heildina liti
eru hir raunvextir annig launegum hag,
s atvinnu eirra ekki htt af eim skum, a
undanteknum hinum yngri, sem skulda nleg
nms- og hsnisln. Vi v er s srstaklega me lgum ea engum raunvxtum opinberra lna til essara nota, en essi takmrkuu tilefni mega me engu mti brengla
heildarstjrn lnskjara.
Miki hefur bori hyggjum um, a
atvinnuvegunum veri yngt me of hum
vxtum. Almennt getur a ekki tt sr sta,
nema um s a ra ha raunvexti til nokkurrar lengdar. A v er varar njar fjrfestingar, stjrn ea leisgn raunvaxta til jafnvgis a fyrirbyggja a. Vextirnir mynda
arkrfu, sem sker af au form, sem n ekki
mli, en arsemi hinna a tryggja vaxtaol
eirra framleislustiginu. hinn bginn er
ekkert ljst og einhltt samband milli nrra
vaxtakjara og fjrfestingar ea framleislu,
sem ur var til stofna. Eiginfjrhlutfall tti
a hafa aukizt og vextir kunna a vera fastir
samkvmt fyrri samningum. etta ekki
vi um birga- og krfumyndun, sem er n
fjrfesting hverjum tma, og verur jafnan
a gta um hana hagsni me hlisjn af gildandi vxtum. N o k k u r skil verur jafnan a

ELI VAXTA OG HLUTVERK EIRRA EFNAHAGSLFINU

draga milli astna fyrirtkis og eiganda
ess. Fyrirtki getur veri heilbrig framleislueining me frambrilegt vaxtaol, en
veik fjrhagsstaa eiganda og fyrri taprekstur
valdi hflegum skuldayngslum. essi tilvik geta ori tilefni fjrhagslegrar endurskipulagningar og jafnvel enda me eigendaskiptum, fremur en a efni su til a
slaka vaxtakrfu.
Afkoma atvinnugreina og argjf a tiltlu
vi fjrmagn rekstri getur um skemmri
tmabil veri mun lakari en svari elilegri argjf framleislunnar, skum ess a fram
hafi veri knnar kjarakrfur, sem rmast
ekki innan markara rekstrarskilyra, ea
ori hafi ytri fll, sem ekki hafi veri
jfnu t. Astur sem essar eiga sr rt
tekjuskiptingunni og vingun v svii af
vldum
samtakabeitingar og opinberra
afskipta. Er stundum ger krafa um, a
vextirnir vki, og mun hn mefram tengd
v, a eir su kvenir af stjrnvldum eins
og gengi o.fl. ttir og gangi miklum mli
til opinberra lnastofnana. annig gtu
stjrnvld "keypt sig fr" einstku verblgutilefni. Reynslan mun hins vegar vera
s, a trekaar eftirgjafir af essu tagi su
ekki egnar me eim k k u m , a slaki
krfum og sli verblgu, heldur slvi raunsi og ti undir fjrhagslegt agaleysi. Ennfremur eru opinberar lnastofnanir til
lengdar fyrst og fremst milliliir n astu til
ess a sl af raunkostnai.
Loks heyrist v fleygt, a kaupgreislugetu atvinnuvega megi auka me sem lgstum vxtum. v felst, a unnt s a veita
ari af fjrmagninu t launaformi til vinnuttarins. Af stum, sem hr undan eru
rddar, er etta alls ekki raunhft. En tt
svo vri, er framkvmanlegt a veita fjrarinum t launaformi. Hlutfalli milli fjrmagns og vinnu er svo misjafnt eftir framleislu- og jnustugreinum, a sumar greinar, t.d. hrafrystihs, vru komnar hfui
lngu ur en fjrarur annarra, t.d. lverksmiju, hefi annig veri tmdur.
rtt fyrir etta hefur n engan veginn

11

veri stefnt a hkkun raunvaxta, heldur a

lkkun eirra til betra samrmis vi elilega
arsemi og me tilliti til erfileika atvinnuveganna og atvinnuryggis. Eina undantekningin v tilliti eru vextir endurkeyptra lna
vegna framleislu fyrir innlendan m a r k a .
Nafnvextir eirra hfu egar fyrir rmu ri
veri frir nokkurn veginn til samrmis vi
kjr almennra tlna og voru 18% mti 1 8 18,5% vxtum almennra tlna fr 21. janar
til 11. gst 1984. San hefur samrmi
raskazt vi a , a Selabankinn hefur ekki
breytt endurkaupavxtunum takt vi markasvexti. Fyrir dyrum stendur a htta
e n d u r k a u p u m , svo a ln essi frist
almenn vaxtakjr, og er a samrmi vi
yfirlsta stefnu rkisstjrnarinnar. Vri v
i langstt, a hlutaeigandi atvinnuvegir
eigi rtt framhaldi ess vaxtamunar, sem
ori hefur vi tilviljanakennt samrmi, og
ar me til eirrar verblgutilfrslu, sem
annig mundi falla eim skaut til vibtar
elilegum framleislutekjum.
5.

Rttarstaa og stjrntki.
Oft vill gleymast, a rttarstaa sparifjr
og lnakerfis er allt nnur en opinberra fjrmla. H r er einkum um f einkaaila a
ra, og rttur eirra til varveizlu raungildis
ess, elilegs ars af v og frjlsrar rstfunar ess er studdur 67. gr. stjrnarskrrinnar, a eignarrtturinn s frihelgur og
engan megi skylda til a lta af hendi eign
sna, nema fullt veri komi fyrir. Frjls
umssla me eigi f, og annarra eirra
umboi, m einnig teljast studd kvi 69.
greinarinnar um, a engin bnd megi leggja
atvinnufrelsi manna, nema almannaheill
krefji. egar fyrndinni hfst run eirrar
rttarreglu, sem n er almennt viurkennd,
a stjrnvld geti ekki lagt hald ggn og
gi eftir rfum snum, heldur veri a
leggja skatta eftir almennt gildum jafnrisreglum. Fari hefur veri kringum etta
me verblgu, sem er lvslegasta skatta- og
tilfrsluleiin, handahfskennd og n allrar
lglegrar umfjllunar. Me essu mti hafa

FJRMLATINDI

12
stjrnvld lti leystan vanda lenda hinum
varnarlausustu,
sparifjreigendum,
og
hygla forgangsatvinnuvegum og rum
frindahpum eftir ljsflnum krkaleium
utan hins stranga aga fjrmlastjrnar. M e
a u k n u m skilningi almennings verblgunni, vkum hennar og verkunum, hefur
essari lei veri loka meir um hinn sim e n n t a a , vestrna heim. Krafan er ess
sta, a hagsmunaleg hlutun fjrmagnssviinu fari fram eftir fjrmlaleiinni, me
markvissum skttum og tilfrslum krafti
inglegrar meferar. Fist essi meginregla
stafest, svo a fullt hald s , virist ekkert
v til fyrirstu a endurskoa skattalega
mefer raunvaxtatekna og eftir v sem vi
einnig mtsvarandi gjalda.
Jafnframt essu hefur komi tvrtt ljs,
a opinber stjrn hinum einstku vaxtakjrum og rum lnaskilmlum er olandi
svifasein og hf til ess a mta sbreytilegum skilyrum, horfum og vntingum. Af
essu hafa ori margtreku tafatp lnakerfinu. Svo sem a er viki 1. kafla, er ekki
auvelt a snast m e vxtum gegn stkkhkkun verlags, svo sem aui er me
beinni vertryggingu. Vextirnir vera a
vinna upp slka hkkun nokkrum tma
undan og eftir a hn kemur fram mldu
verlagi. Er slk hkkun vs, egar kauplag
rs ea h k k u n a r b o eru fram komin. Stjrnvld eru hins vegar szt og sast astu til
ess a viurkenna orinn hlut, er gengur
vert gegn vileitni eirra. heftur markaur bregzt hins vegar tmanlega vi horfunum og veitir ar me tmabra vivrun og
andf vi jafnvgisrskun.
Af essu verur hjkvmilega dregin
sama lyktun og vast hvar vestrnum
jflgum, a markasmyndun vaxta svari
bezt hlutverki eirra. eim vettvangi hafa
stjrnvld kjsanlegt fri a leia vaxtarunina m e beitingu selabankavaxta og
rum stjrntkjum peningamla og fjrmla og raunar efnahagsmla vara skilningi, svo sem viki er a hr a framan. Markasleisgn af essu tagi er eim mun affara-

slli sem viskiptabankar og sparisjir bera

a fullu byrg, sem samsvarar frjlsrinu. Stjrnvld geta gripi inn hvers
konar heilbrigt atferli lnsfjrmarkanum, en vera ekki til ess a tefja og hindra
skjta og elilega algun. Stjrnarhttir af
essu tagi urfa a rast hi brasta, en
stugir afturkippir til reltrar hlutunar ea
htta henni eru ar helztur rskuldur
vegi.
6.

Lnskjarastefnan.
Stefna rkisstjrnarinnar vaxtamlum
hefur fram til essa ekki veri dregin mjg
skrpum drttum og raunar veri mtun
samhlia framkvmd hennar og fenginni
reynslu. upphaflegum stjrnarsttmla var
einkum vsa til samhengis vi verblgustig,
og vi sari tilefni hefur rfin fyrir hfilega
raunvexti veri rttu. Unni hefur veri a
heildarlggjf um banka og sparisji og
hefur komi fram, a stefnt s me henni a
kvrunarvaldi innlnsstofnana um eigin
vexti eirra, m . . o . a frjlsri vaxtamyndun
lnamarkai, en Selabankinn leii vaxtamyndunina me eigin vxtum og agerum
peningamlum. Sama meginstefna hefur
komi fram yfirlstri vileitni til a koma
fram bttu jafnvgi efnahagsmla samfara
auknu frjlsri og minnkandi hlutun peninga- og gjaldeyrismlum. Beinast og verki
hefur stefnan komi fram tilraunum me
markasmyndun vaxta ea jafnvgisvexti
rkisvxlum og spariskrteinum og vegum
innlnsstofnana, einkum fr 11. gst til rsloka.
Veigamest var s tilraun. sem ger var me
frjlsri vaxtakvrunum innlnsstofnana fr 11. gst sl. Verblgustig var
almennt meti um 15%, en tlit var fyrir, a
verblga tki a magnast rt nstunni.
Mia vi essa verblgu tldust raunvextir
innlna 2 , 3 % og heildartlna 7 , 1 % , en vi
sennilega endurskoun upp 20% verblgu
yru essir mealraunvextir aeins - 1 , 9 % og
2,6%, smu r. Miki litaml var,
hvernig meta skyldi horfurnar og hve mikla

ELI VAXTA OG HLUTVERK EIRRA EFNAHAGSLFINU

vaxtahkkun yrfti til ess a mta eim og
endurvekja traust raungildi innlna og tlna. Selabankinn gaf tninn um lgmark
vaxtaalgunar me 2% hkkun almennra
sparisjsvaxta, en innlnsstofnunum var
veitt svigrm til hkkunar annarra inn- og
tlnsvaxta, a skildu fyrirfram samykki Selabankans. Me essu mti var lits
innlnsstofnana leita verki um a , hvaa
vexti yrfti til a stula a jafnvgi lnam a r k a n u m . Svo sem vi var bizt, l etta
mat innlnsstofnana nokkru hrra en fordmi Selabankans. fyrstu lotu fram til 2 1 .
september voru algengustu hkkanir innlna
2 - 4 % og tlna 2 - 4 , 5 % . Reyndist mealvxtun innlna heild hkka um 3,2%, en
tlna um 2 , 9 % . Fr essu uru aeins smvgilegar hkkanir til innbyris samrmingar fram til r a m t a .
Ltil reynsla var fengin af hinum nju
vaxtakjrum, ur en n rskun var af
vldum rsandi verblgu, en jkv
reynsla, eftir v sem marka m af run innog tlna og lausafjrstu bankanna. Sbin vibrg stjrnvalda uru neitanlega
til ess a tefja algun a essum vanda, svo
a verulegu munai. H k k u n nafnvaxta til
ess a hafa skileg hrif fjrmagnsmarkainn hefi veri tmabr, egar er vissa var
fengin fyrir hinum miklu launahkkunum,
sem uru byrjun nvember. Stjrnvld
hfu gengislkkun og rum verblgurstfunum a sinna, en afstaan til vaxtaalgunar var rin fram um mijan desember. N vaxtakvi gtu v ekki teki gildi
fyrr en um ramt.
Vaxtabreytingin hafi meginatrium tvttan tilgang: annars vegar a laga nafnvexti
a hkkuu verblgustigi, hins vegar a
samrma raunvexti og ar me lkka
nokku vertryggum lnum. Verblga
magnaist raunar svo snggt, a engin tk
voru samsvarandi hkkun nafnvaxta. Uru
nafnvextir almennra tlna ekki hrri en
svarai til verblgustigs yfir heilt r og rsvxtun umfram a til 5 - 6 % raunvaxta, en
verblgustig yfir skemmri tmabil var meti

13

fr 4 0 % upp yfir 5 0 % og hkkun lnskjaravsitlu einstaka mnui allt upp 7 8 % . Vi

etta hlaut almennt mat raunvxtum a
lkka verulega og v tmabrt a lkka
nokku vexti vertryggra lna. Samrming
eirra hfst raunar byrjun nvember, til
lkkunar 7% lnum a 2 ri og 8%
lengri lnum, en n voru essir vextir enn
frir niur 4% og 5 % .
Breyting nafnvaxta vertryggra lna
gerist n me eim htti, a Selabankinn
kva hkkun almennra sparisjsvaxta um
7% og gengistryggra afuralna, m e srstku samykki rkisstjrnarinnar, um 6 % ,
beggja upp 2 4 % . Innlnsstofnunum var enn
heimilt a kvea ara inn- og tlnsvexti,
enda hreyfi Selabankinn ekki andmlum.
Gefi var til kynna, a 7% hkkun sparisjsvaxta gfi fordmi um, hve mikla
hkkun fr fyrra hmarki yri fallizt, en viskiptavxlar og skuldabrf mttu bera 1%
hrri vexti en hlist almenn tlnsform.
T a k m r k u n essi leiddi til ess, a allar innlnsstofnanir, sem hkkuu essa vexti ekki
hmark 1. janar, hafa n gert svo. Vaxtakvi essi gilda v almennt sem hr segir
samt vxtun m.v. dmiger greislukjr:

Vxlar, forvextir:
til 2 mnaa
Hlaupareikningsln:
85% nting heimildar
Alm. skuldabrf:
2 gjaldd. ri

Nafnvextir %

rsvxtun %

31,0

37,5

32,0

40,8

34,0

36,9

Ekki var hlutazt til um innlnsvexti, ara

en af almennum sparibkum, og heldur samkeppni v svii fram sem fyrr.
Munurinn vibrgum innlnsstofnana
gst og stjrnvalda undir lok rsins er dmigerur fyrir mismunandi astu essara
aila til ess a ra vaxtamlum til lykta og
framkvma a sama skapi misjafnlega tmabrar agerir. M e hlisjn af mgnun
verblgunnar, sem vndum var, verur
v vart haldi fram, a vaxtahkkanir

FJRMLATINDI

14
gst-oktber hafi veri ofgerar. Ekkert
benti heldur til ess, a innlnsstofnanir
hygu llu meiri vaxtahkkanir en uru um
ramt. Hins vegar voru r efalaust reiubnar a kvea r a verulegum hluta
oktber-nvember og hafa annig veigamikil
hrif til ess a hamla gegn gengisspkaupmennsku og eyslu. Innlnsstofnunum var
etta forgangsml, mean nnur ml hfu
forgang hj stjrnvldum.
stulitlar
hyggjur af vaxtahinni til skamms tma
voru einnig til trafala, tengdar v vihorfi,
a stjrnarstefnan taki byrg vaxtahinni fr degi til dags. Mnnum yfirsst, a vi
skilyri stkkbreytinga og spkaupmennsku
vinna vextirnir verk sitt gu efnahagsjafnvgis, n ess a unnt s a meta af
nkvmni, hve hir eir urfa a vera til
ess. Er a komi undir vihorfum, vntingum og algunarhfni flks, ttum, sem
ekki vera mldir, heldur verur a reifa sig
eftir. Efnahagsframvindan a undanfrnu
rifjar einnig u p p fyrri mtrk gegn v a lta
kaupgjald og gengi breytast stkkum, sem
illfrt er a mta me vaxtabreytingum.
Mikill hugi hefur veri vakinn eim
rangri, sem vaxtaalgun umlinu ri
muni hafa skila, framhaldi af fyrri reynslu,
sem rakin er hr a framan. Tmi heftrar
algunar var of skammur, aeins um 2
m n u u r , og rskun kjlfar hennar of
strfelld, til ess a marktkar niurstur
hafi fengizt. r, sem greina m, einkum
hli innlna september, oktber og janar,
eru fremur hagstar. Eru r elilegt framhald eirrar reynslu sustu ra, a innlnarun hefur veri hagst a tiltlu vi verlag og jartekjur, en ekki ngilega til
ess a mta hinum miklu tlnarfum vi
erfitt efnahagsrferi og neikva ea lga
raunvexti. Af essum skum hefur lausafjrstaa innlnsstofnana veri mjg hagst allt fr rsbyrjun 1982, og linnulaust
str hefur stai um fyrirgreislu Selabankans vi r og erlenda stu eirra. Verur
s saga ekki rakin hr, heldur bur nnari
greiningar yfirliti um peningaml, sem eink-

um mun koma fram rsskrslu Selabankans. Svo miki er vita um a , hvaa tt

hrif vaxtanna ganga, a fullngjandi
rangur m fremur kenna vanbeitingu en
ofbeitingu vaxtatkisins.
7.

Verblguferill til vimiunar.

Nausynlegt er a velja tiltekinn verblguferil ea tlaa framvindu verblgustigs til grundvallar fyrir nnari tfrslu
vaxtastefnu. Val etta er mjg vandasamt,
ar sem verblgan fer mjg mishratt og
hefur egar teki mjg snggan kipp, en mun
san hgjast nokku jafnt og tt. H r er
aeins um sp a ra gefnum forsendum. Verblguvimiun essi er a sjlfsgu einungis grundvallarstr kerfinu,
eins konar 0 - r a u n v a x t a m a r k , sem tiltlaa
raunvexti verur a reisa ofan .
Verblguvimiunin verur a fullngja
eftirgreindum skilyrum:
a) Heildarvxtunin tlunar- ea
kvrunartmabilinu, innan trverugra tmamarka, sem setja m september komandi hausti, verur a
skila jafngildi verlagshkkunar
tmabilinu auk tiltlara raunvaxta.
b) Innan tmabilsins arf vxtunin a
svara ngu vel til samtma verblgu
og ar me verbta vertryggt f, til
ess a ekki s tekin hfleg htta
aukinni tlnaeftirspurn, brottstreymi
innlna, frslu eirra um of vertryggt form og ar me verulegu tapi
innlnsstofnana af ngri vxtun tlna sar til ess a bta upp vertryggingu innlna verblgubylgjunni.
mefylgjandi lnuriti og tflum 3-4 eru
settar fram fjrar verblguvimianir,
reistar ekktri verlagsrun til janar og
sp upp fr v. Fyrst verur fyrir rshkkun
lnskjaravsitlu
hverjum mnui, sem
rur uppskrifun vertryggra inn- og tlna
og verur annig til vimiunar um frslu
milli reikninga ea vxl milli kjara eim.
Vimiun essi reis hrra en svo, desember

ELI VAXTA OG HLUTVERK EIRRA EFNAHAGSLFINU

%
80

15

Vimianir verblgustigs

80
75

75

rshkkun lnskjaravsitlu
hverjum mnui

70

70

65

65

60

60

55

55

50

50

45

Verblgustig 4ra mnaa

45
40

40

Verblgustig hlfs rs

35

35
30

30

Verblgustig heils rs
25

25

20

20

15

15

10

10

1984

1985

Trverug
tmamrk

, S , O , N , D | J , F , M , A , M , J , J , , S , O , N , D ,

7 8 % og janar 6 8 % , a henni yri fylgt

nkvmlega formi rsvaxta, en lkkar san
rast. H n er hins vegar kjsanlegur ea
jafnvel hjkvmilegur staall heildina
liti, ar sem hn svarar til formlegrar vertryggingar. Allar essar fjrar vimianir
munu skila svipari hkkun til langs tma
liti. Munurinn er s, hve tmanlega r
fylgja verblgunni til ess a fyrirbyggja
rskun.
Vert er a benda , a mnaarlegar hkkanir taka ekki sig eins gnvekjandi svip, en
r eru (tlaar) essar yfir hvern m n u
desember til ma: 4 , 9 % , 4 , 4 % , 2 , 4 % , 2 , 4 % ,
1,5% og 1,5%. rsvxtun m e essum

hkkunum, . e . tlffld vaxtavxtun eirra,

sem t.d. gerir 4 , 9 % desember a 7 8 % rsvxtun, er strlega villandi, ar sem ekki
kemur til mla a gildi nema m n u . Mealtal rgildis mnaarlegra hkkana nemur
2 9 % yfir heilt r o k t b e r - s e p t e m b e r , en
25,4% janar-september, .e. eftir vaxtabreytinguna. Skum mjg misrrar hkkunar eru essi mealtl hrri en samsvarandi
bein hkkun lnskjaravsitlu, 2 7 , 5 % og
2 4 , 4 % smu tmabil.
Nst essu rs verblgustig, meti 4
mnaa grundvelli, 2 mnaa aftur og 2
fram byrjun hvers mnaar, me nstu tvo
mnui tvgilda vi hina. M e essu mti

FJRMLATINDI

16
verur rshkkun verblgu mest um 5 8 %
j a n a r og 5 1 % febrar. Vimiun essi
uppfyllir vel au skilyri, sem sett eru fram
hr a framan. Mealrshkkun okt.-sept.
reiknast 2 8 , 5 % og j a n . - o k t . 2 8 % . Toppurinn hkkun lnskjaravsitlu des.-jan.
ynnist fljtt upp aftur.
rija vimiunin er verblgustig hlfs
rs, eins fjrungs aftur og eins fram, n uppmgnunar nstu m n a a . essi vimiun rs
hst febrar, 4 1 , 9 % , en er tiltlulega jfn
yfir mnuina j a n a r - m a r z . Mealtal o k t . sept. er 2 7 , 6 % , en j a n a r - s e p t . 2 6 , 4 % .
Tmanleg vaxtakvrun hefi annig tryggt
viunandi lausn eftir essari lei, en um ramt var n o k k u af hkkunartilefninu fari
forgrum.
Talsvert ru mli gegnir um fjru vimiunina, sem er hi gamla verblgustig
heils rs grundvelli, 6 mnui aftur og 6 fram,
m e nstu 3 mnui hvorn veg tvgilda.
essi kvari var upphaflega til vi a , a
vermlingar voru rsfjrungslegar og
bizt var vi reglulegum hreyfingum fremur
en mjg kveinni run. A n n m a r k a r essa
va sjnarsvis eru annars vegar eir, a a
teygir sig of langt inn fortina til marktkrar vimiunar um rstfun fjr, hins
vegar a a teygir sig of langt inn vissa
framt.
Niurstaan er s, a of miki af hkkun
essa kvara er egar t a p a , ur en til
kvrunar kemur, og ynnist t af vissri
minni verblgu sar. Yfir ferilinn o k t . sept. fst v aeins mealtali 2 5 , 5 % og
j a n . - s e p t . 24,4%. Htt er v vi, a vaxta-

stig t fr essari vimiun reynist of lgt til

ess a hamla mti innbyris rskun innlna og hflegri lnaeftirspurn nstu mnuum.
Eigi a sur kemst essi vimiun nst
v a vera grundvllur eirra vaxtabreytinga, sem gerar voru um ramt. Eina leiin
til ess a bta upp tafir og fullngjandi
vxtun m.v. samtma verblgu er a sjlfsgu s a halda essari vimiun fram eftir
rinu rtt fyrir vntanlega minni verblgu
en henni svarar. Samkvmt essu mtti
bast vi, a vextir nstu mnaa miuust
vi eftirgreint verblgustig og a mark t.d.
5% raunvaxta skilai eftirgreindri nafnvirisvxtun:

jan.
febr.
marz
aprl
ma
jn
jl

Verblgustig
%

Verblgustig
og 5% raunvextir

31,5
32,2
31,6
28,6
25,9
23,4
18,7

38,1
38,8
38,2
35,0
32,2
29,6
24,6

Vi etta dmi ber a gera ann fyrirvara,

a verblgustig ennan kvara fer a
vera tryggt lok essa tmabils. Fyrir ann
tma verur v tmabrt a huga a styttri
tmavimiunum. Enn frekar mun nausynlegt a taka grundvallarstefnuna til nnari
yfirvegunar og mefram ljsi eirra raka,
sem sett hafa veri fram undanfarandi
kflum.

Tflur 1.-4.

ELI VAXTA OG HLUTVERK EIRRA EFNAHAGSLFINU

Tafla 1.

rsmealtl

17

innlna og peningamagns sem hundrashlutfall af jarframleislu

fallnir

Selar
og mynt

Veltiinnln

1960
1961
1962
1963
1964
1965

4,5
4,3
4,3
4,2
3,9
3,8

8,4
8,9
10,1
9,0
7,9
7,6

1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984

3,7
3,7
3,4
2,9
2,8
2,6
2,7
2,3
2,1
1,9
1,7
1,7
1,6
1,5
1,3
1,6
1,4
1,1
1,1

7,1
7,0
6,6
7,3
8,2
8,0
7,3
7,0
6,3
5,8
5,8
5,3
4,7
4,9
4,7
5,2
4,6
4,4
5,1

vextir og verbtur metalin.

Bundin
spariinnln

Alm. spariinnln
23,2
24,6
25,7
27,5
25,1
24,9
20,1
22,0
21,7
19,4
18,8
18,2
16,9
15,0
13,2
12,8
11,8
10,9
10,0
10,4
10,5
12,6
13,2
12,5
16,1

9,0
10,2
10,9
10,0
9,8
9,3
9,3
7,8
6,6
5,8
6,0
6,3
6,7
7,8
8,3
8,8
9,8
11,9
12,2

Heildarinnln

Peningamagn og
sparif

36,1
37,8
40,1
40,7
36,9
36,3

40,6
42,1
44,4
44,9
40,7
40,1

36,2
39,2
39,2
36,8
36,8
35,5
33,5
29,9
26,1
24,5
23,5
22,5
21,5
23,0
23,4
26,6
27,7
28,8
33,2

39,9
42,9
42,5
39,7
39,5
38,1
36,2
32,2
28,2
26,4
25,3
24,2
23,1
24,6
24,7
28,1
29,0
29,9
34,4

FJRMLATINDI

18
Tafla 2.

Vegnir mealvextir innlnsstofnana.

(rsmealtl)
= vxtun % ri
R = Raunvextir % ri

r
1960
1961
1962
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984

Heildarinnln

7,7
6,5
6,4
6,6
6,7
5,7
6,8
6,9
6,9
6,8
6,7
6,7
6,7
7,8
9,8
11,7
11,7
12,8
17,8
21,9
32,2
33,5
40,4
48,4
17,9

R
4,2
-8,7
-2,0
-5,8
-4,4
-6,0
-2,3
1,7
-8,1
-12,3
-8,9
3,7
-7,4
-18,0
-28,7
-20,7
-13,6
-15,4
-19,7
-21,2
-13,4
-9,5
-12,5
-14,4
-0,8

Almenn
spariinnln

8,7
7,0
7,0
7,0
7,0
6,0
7,0
7,0
7,0
7,0
7,0
7,0
7,0
8,3
10,8
13,0
13,0
13,3
18,6
22,8
33,3
34,4
35,3
38,7
16,1

R
5,1
-8,3
-1,5
-5,5
-4,1
-5,8
-2,1
1,8
-10,5
-12,2
-8,6
3,9
-7,2
-17,6
-28,1
-19,8
-12,6
-15,1
-19,2
-20,6
-12,6
-8,9
-15,7
-20,0
-2,4

Spariinnln

8,5
7,4
7,5
7,5
7,5
6,5
7,6
7,6
7,6
7,6
7,6
7,6
7,6
9,2
11,7
13,9
14,7
16,1
22,8
27,5
38,0
39,3
46,6
55,5
20,4

tln

R
R

7,1
4,9
10,7
-6,3
9,3
-8,0
0,7
9,4
-1,0
-5,0
9,5
-3,3
9,4
-2,0
-3,7
8,4
-3,6
-5,3
0,0
-1,6
9,3
4,0
2,4
9,3
-7,4
9,4
-5,9
-10,3
-11,7
9,3
-8,1
9,5
-6,5
9,4
6,3
4,5
9,4
-6,6
-5,1
-15,7
-16,9
10,8
13,2
-26,5
-27,5
-18,4
14,9
-19,1
-10,9
15,2
-11,3
17,1
-12,2
-13,0
-14,9
-16,3
24,8
-15,4
-17,6
30,8
41,2
-7,5
-9,6
-4,6
-5,6
40,8
-8,7
47,5
-8,6
-10,3
56,7
-9,6
...
1,3 ...

N almenn
skuldabrf

10,7
9,5
9,5
9,5
9,5
9,0
10,0
10,0
9,2
9,2
9,2
9,2
9,2
12,1
15,9
18,8
19,5
20,7
27,2
30,9
39,9
45,1
45,4
48,8
23,0

R
7,1
-6,2
0,8
-3,3
-1,9
-3,1
0,6
4,7
-6,1
-10,4
-6,8
6,1
-5,2
-14,7
-24,8
-15,6
-7,6
-9,5
-13,3
-15,4
-8,3
-1,7
-9,4
-14,2
3,4

Skring vi raunvexti:
Raunvextir byggjast hr hkkun lnskjaravsitlu milli janargilda vikomandi ra.

Drttarvextir

12,0
12,0
12,0
12,0
12,0
12,0
12,0
12,0
16,0
20,8
24,0
24,7
32,5
36,0
45,0
55,8
55,3
58,0
58,2
31,5

-0,4
2,4
-4,7
-7,7
-8,1
-4,4
8,8
-2,8
-11,7
-21,6
-11,9
-3,5
-0,7
-7,3
-6,2
2,1
5,2
-1,6
-8,8
10,6

ELI VAXTA OG HLUTVERK EIRRA EFNAHAGSLFINU

Tafla 3.

run

19

lnskjaravsitlu.

rgildi hkkana %.

Mn.
1983
1. jan.
1. feb.
1. mars
1. aprl
1. ma
1. jn
1. jl
1. gst
1. sept.
1. okt.
1. nv.
1. des.
1984
1. jan.
1. feb.
1. mars
1. aprl
1. ma
1. jn
1. jl
1. gst
1. sept,
1. okt.
1. nv.
1. des.
1985
1. jan.
1. feb.
1. mars
1. aprl
1. ma
1. jn
1. jl
1. gst
1. sept.
1. okt.
1. nv.
1. des.

Vsitala
1. jn '79=100

M. v. sasta
mnu

M. v. sustu
2 mnui

M. v. sustu
3 mnui

M. v. sustu
4 mnui

M. v. sustu
6 mnui

M. v. sustu
12 mnui

488
512
537
569
606
656
690
727
786
797
821
836

53,0
77,9
77,2
100,3
113,0
158,9
83,4
87,2
155,1
18,1
42,8
24,3

76,3
65,0
77,6
88,4
106,5
134,8
117,9
85,3
118,5
73,6
29,9
33,2

77,1
76,8
69,0
84,8
96,3
122,7
116,2
107,1
106,1
78,0
62,6
28,0

78,9
77,3
76,9
76,3
91,5
110,3
112,1
108,6
118,2
79,3
68,5
52,1

71,2
75,0
78,4
80,9
86,3
94,0
99,9
101,6
114,2
96,2
83,5
62,4

60,5
63,6
66,3
69,9
75,7
82,7
85,0
87,9
95,5
88,4
84,9
77,5

846
850
854
865
879
885
903
910
920
929
938
959

15,3
5,8
5,8
16,6
21,2
8,5
27,3
9,7
14,0
12,4
12,3
30,4

19,7
10,5
5,8
11,1
18,9
14,7
17,5
18,2
11,8
13,2
12,3
21,0

27,0
14,9
8,9
9,3
14,4
15,3
18,8
14,9
16,8
12,0
12,9
18,1

24,7
21,3
12,5
10,8
12,2
12,9
18,2
16,4
14,7
15,7
12,1
17,0

50,3
36,7
18,1
17,8
14,6
12,1
13,9
14,6
16,1
15,3
13,9
17,4

73,4
66,0
59,0
52,0
45,0
34,9
30,9
25,2
17,0
16,6
14,3
14,7

1006
1050

77,6
67,1

52,2
72,3

37,5
57,0

30,7
44,4

24,1
33,1

18,9
23,5

1076
1101
1117
1134
1151
1164
1176
1185
1194

33,5
32,2
19,3
20,1
19,0
14,3
13,3
9,5
9,5

49,4
32,8
25,6
19,7
19,6
16,7
13,8
11,4
9,5

58,2
43,4
28,2
23,7
19,5
17,8
15,5
12,3
10,8

50,8
51,3
37,0
26,1
22,5
18,2
16,7
14,0
11,6

36,7
40,4
41,9
39,9
30,9
22,9
19,6
15,9
14,2

25,9
27,3
27,1
28,2
27,5
27,9
27,8
27,6
27,3

SPR

FJRMLATINDI

20

Tafla 4.

Verblgustig.

Mismunandi
1. M. v. 4

1982
1983
1984
1985

mnui
jan
50,74
72,85
11,85
57,62

mat.

(2 aftur og 2 fram).
feb
48,59
76,72
9,09
50,65

mar
47,53
90,45
11,80
35,57

apr
jn
ma
jl
5 0 , 0 8 53,15 5 6 , 0 0 5 7 , 7 8
109,06 119,45 111,64 106,61
14,84
17,03 16,80
15,82
25,92 21,58
18,64
16,69

g
61,26
91,54
14,38
13,94

sep
69,28
70,15
12,46
11,53

okt
80,69
44,27
15,45
9,73

nv
82,70
27,47
27,42
8,41

des
76,98
20,77
46,94
7,48

jl
59,44
96,20
15,35
15,85

g
65,63
83,54
13,87
14,22

sep
72,13
62,41
17,42
12,10

okt
71,17
50,33
24,11
10,19

nv
75,03
36,70
33,14
8,79

des
78,44
18,05
36,68
7,56

jl
60,18
80,36
17,76
18,72

g
64,23
71,43
20,35
15,17

sep
68,11
60,10
23,15
12,99

okt
nv
des
70,27 75,45 8 1 , 3 5
51,48 42,32 29,27
26,26 29,00 30,84
...
10,86 ...

Mati byggist endanlegum tlum til og me desember 1984.

2.

M. v. 6 mnui (3 aftur og 3 fram).

jan

1982
1983
1984
1985

49,48
80,94
17,79
40,44

feb
49,67
86,29
14,63
41,85

mar
51,16
93,98
12,07
39,92

apr
50,55
99,92
13,93
30,90

ma
jn
52,87 54,90
101,62 114,24
14,62 16,05
2 2 , 8 8 19,58

Mati byggist endanlegum tlum til og me nvember 1984,

3. M. v. 12

1982
1983
1984
1985

mnui
jan
48,89
83,68
26,53
31,48

(6 aftur og 6 fram).
feb
49,50
87,35
21,70
32,21

mar
51,14
95,03
15,43
31,59

apr
53,14
92,02
15,71
28,61

ma
55,97
90,10
14,37
25,86

jn
59,22
88,51
15,14
23,40

Mati byggst endanlegum tlum til og me gst 1984.

Forsendur verlagsspr: breyttir kjarasamningar, 2% launaskri og 5% gengissig 1985. Frekari skringar
7. kafla greinarinnar.

Eirkur Gunason
og Sveinn E. Sigursson:

N o k k u r vaxtahugtk o g d m i
Grein essi hefur veri notu vi kennslu nmskeium sem
endurmenntunarnefnd Hskla slands hefur stai fyrir a
undanfrnu. Hn er a nokkru bygg greinum sem ur hafa
birst Fjrmlatindum, einkum seinni hlutinn, en er hr
prentu heild sinni engu a sur.

1.

Inngangur.
H r vera skr nokkur vaxtahugtk og
reiknireglur um vexti. Verur m.a. fjalla um
njungar essum mlum, sem fram hafa
komi sustu rum, og er v sambandi
byggt greinum um vaxtaml, sem birtust 3.
hefti Fjrmlatinda 1979 og 1. hefti 1983.
meira en tvo ratugi hafa kvaranir um
almenna vexti hr landi byggst lgum um
Selabanka (sj 13. gr. l. nr. 10/1961) og
lgum um bann vi okri (l. nr. 58/1960) og
sustu fimm rin einnig svonefndum lafslgum (13/1979). Samkvmt eim sasttldu (VII. kafla) skal Selabankinn setja
reglur um vertryggingu sparifjr og lnsfjr
og kvea vexti af slkum vertryggum
samningum. Samkvmt Selabankalgunum
hefur bankinn rtt til a kvea hmark og
lgmark vaxta, sem innlnsstofnanir... mega
reikna af innlnum og tlnum. r u m
ailum ber a mia vi essa vexti skv. okurlgunum, ef ekki gilda um srstk lg, svo
sem gerir um fjrfestingarlnasji (l. nr. 13/
1975). Einkaailum er t.d. ekki heimilt a
semja um hrri vexti en Selabanki hefur
heimila viskiptum innlnsstofnana. Aftur
mti geta menn hindrunarlaust selt me affllum vxla ea verbrf, sem tgefin eru af
rija aila, enda bitni affllin ekki skuldaranum ann htt a virkir vextir gagnvart
honum su hrri en stjrnvld hafa sett.

Til skamms tma auglsti Selabankinn

vexti allra tegunda inn- og tlna innlnsstofnana. Kom fram, a ekki skyldi beita
rum innlnsvxtum en auglstir voru, en
a vextir tlna og vanskilavextir vru hmarksvextir. reynd munu innlnsstofnanir
allajafnan hafa beitt hmarksvxtunum
njum samningum og samningum me
kvum um breytilega vexti. Voru vextir
allra innlnsstofnana v eins, bi innlnum og tlnum. Me auglsingu um vaxtabreytingu hinn 11. gst 1984 kynnti Selabankinn, a hver banki og sparisjur fyrir
sig skyldi kvea vexti tiltekinna inn- og tlna og tilkynna bankanum kvrun sna.
Andmli Selabanki ekki innan riggja
vinnudaga, getur kvrun um nja vexti
teki gildi, en fimm daga frestur er skilinn,
ef banki ea sparisjur hyggst stofna til
nrra tegunda inn- ea tlna. essi httur
vi kvrun vaxtanna hefur m.a. leitt til
ess, a vextir geta veri lkir fr einni
stofnun til annarrar. Bnkum og sparisjum
ber a auglsa sna vexti berandi og skilmerkilegan htt afgreislum snum og tilgreina nafnvexti og dmi um rsvxtun.
Selabankinn gefur t heildaryfirlit yfir gildandi vexti hverju sinni og sendir m.a. skrifendum Hagtalna mnaarins.
vaxtaauglsingum Selabankans koma
fram msar reglur, sem um vexti gilda, og

FJRMLATINDI

50
nokkrar koma einnig fram reglugerum viskiptabanka og sparisja svo og vaxtaauglsingum eirra. Um nokkur atrii, sem mli
skipta, rkja einnig kvenar hefir. a til
dmis vi um a , hve margir dagar eru taldir
hverjum mnui, sem viki er a hr nsta
kafla, sem einkum fjallar um hugtkin einfalda vexti og vaxtavexti. 3. kafla er fjalla
um breytilega og fasta vexti svo og um jafnar
afborganir og annitet. Efni 4. kafla varar
sundurgreininguna grunnvexti og verbtatt. 5. kafla er fjalla um vsitlubindingu
sparifjr og lnsfjr. Sustu kaflarnir eru um
vxtun og raunvexti, sem eru hugtk, sem
gjarnan eru notu til a bera saman kjr mismunandi sparnaarforma ea lna og til a
bera saman vexti og verblgu.
2. Einfaldir vextir, vaxtavextir og fleiri
hugtk.
Formlegir vextir, sem fram koma auglsingum og lnasamningum, eru yfirleitt einfaldlega nefndir vextir, en m einnig kalla
nafnvexti til agreiningar fr rum vaxtahugtkum. Vaxtaftur er sama talan, egar
deilt hefur veri hana me 100. Vaxtafjrh er h nafnvxtum, hfustl, vaxtatmabili og v, hvort vaxtavextir koma vi
sgu innan vaxtatmabilsins ea ekki. Hfustll getur veri innsta bankareikningi
ea eftirstvar lns, svo a eitthva s nefnt,
og eru vextir yfirleitt reiknair af hfustl
eins og staa hans er tilteknu vaxtatmabili.
a nefnast dagvextir, egar svona er fari
a, en svo a dmi s teki um anna m
nefna, a vextir su reiknair af hstu ea
lgstu stu hfustls tilteknu tmabili, en
ekki stunni eins og hn er hverjum tma.
S ekki um vaxtavexti a ra, er venja a
reikna vaxtafjrh (F) af hfustlnum (H)
eftir jfnu (1). ar, eins og hr eftir, er
stjarna (*) margfldunarmerki.
(1) F = H * V * D / (100 * 360),
ar sem gert er r fyrir a vaxtaprsentan
(v) s tilgreind sem rsvextir, svo sem algengast er. S vaxtatmabili nkvmlega eitt r,

verur jafnan a venjulegum prsentureikningi (H*v/100), en egar tmabili er a n n a ,

er fjrhin margfldu me hlutfallinu milli
dagafjlda vaxtatmabilsins (D) og dagafjlda eins rs. Venja er a telja 30 daga
hverjum mnui og 360 daga ri og er elilegt a reikna me v, ef anna er ekki teki
fram. Hins vegar mlir ekkert gegn v, a
ailar semji um a telja dagana nkvmlega
eins og eir eru almanakinu. Me hefbundnu aferinni er einfalt a telja dagana
milli tveggja dagsetninga og m t.d. gera me
eftirfarandi htti:
(2) D = 360 * (a - a ) + 30 * (m - m ) + (d - d ).
2

essari jfnu er a rtal, m er mnuur, sem

getur veri 1 til 12, og d er mnaardagur, 1
til 30. Fyrri dagsetningin er aukennd me 1,
en hin seinni me 2. Ef telja ba dagana af
dagsetningunum tveim, arf a bta 1 vi
tkomuna r jfnu (2).
Dmi 2.1: Hver er dagafjldi fr 31. gst
1983 til 5. aprl 1984, ef aeins annar dagurinn er metalinn?
D = 360 * (1984 - 1983) + 30 * (4 - 8) + (5 - 30)
D = 215
mean vextir btast ekki vi hfustl,
m lsa samtlu hfustls og vaxta (S) me
eftirfarandi jfnu:
(3) S = H * (1 + v * D / (100 * 360))
Vri ferill S dreginn upp lnurit, sndi
hann beina lnu, ar sem sama fjrh btist
vi hverjum degi. Slkir vextir eru stundum
nefndir flatir vextir ea einfaldir vextir (
ensku: simple interest) til agreiningar fr
eim, sem hr vera kallair samfaldir vextir
(compound interest). Me samfldum vxtum er tt vi a a vextir btist vi hfustl me reglulegu millibili og myndi me
honum njan hfustl, sem vextirnir reiknast af nsta tmabili. slku dmi vru m.a.
reiknair vaxtavextir, sem eru, eins og nafni
bendir til, vextir af vxtum. Heildarfjrh
hfustls og vaxta fylgir ferli, sem lst er
jfnu (4), ar sem gert er r fyrir, a vaxta-

NOKKUR VAXTAHUGTK OG DMI

prsentan s rsvextir og a vextir btist vi
hfustl einu sinni ri. Fjldi ra er n.
(4) S = H * (1 + v/100)n
Vaxtafjrh slku dmi vri:
(5) F = H * ( (1 + v/100)n - l)
lnuriti vri ferill S stighkkandi r fr ri,
ar e vibtarfjrh hvers rs er meiri en
nsta rs undan. Hlutfallslega er vibtin
hinsvegar alltaf s sama, . e . a . s . eins og
vaxtaprsentan. Rtt er a benda , a
agerin, sem lst er me jfnu (4), jafngildir
v, a jfnu (3) s beitt n sinnum, fyrir eitt r
senn, og hfustlnum breytt eftir hvert
sinn.
Til a unnt s a reikna vaxtafjrh arf
a vera ljst hvort vaxtavextir skipta mli,
enda geta eir haft mikla ingu - oft ekki
minni en vaxtaprsentan sjlf. egar tekin er
kvrun um vexti, arf jafnframt a kvea
hvernig me skuli fari. viskiptum lnastofnana orkar ekki tvmlis hvenr reikna
beri me vaxtavxtum. Meginreglan er s, a
s vaxtatmabil lengra en eitt r, reiknast
samfaldir vextir. Mrg dmi eru um tari
samfldun, en engin um hi gagnsta. Innlnsreikningar eru g dmi um samfldun,
v a reglugerum banka og sparisja
segir a vextir skuli btast vi hfustl innlna a.m.k. einu sinni ri og alltaf um ramt. Taki innstueigandi vextina t jafnoft
og eir reiknast, t.d. r a m t u m , koma
vaxtavextir ekki vi sgu, en sna m fram ,
a slk tborgun jafngildir v, a um samfalda vexti s a ra. Hgt er a skra a
m e vxtum af lni sem greiddir eru rlega.
Ef krfuhafinn getur lna vaxtatekjurnar t
aftur smu kjrum, ntur hann vaxta af nja
lninu, sem skoa m sem vaxtavexti hans
fjrmlum. Af essu dmi m sj, a fjldi
vaxtagjalddaga hefur mikla ingu og
verur fjalla nnar um a kaflanum um
vxtun.
vaxtaauglsingum hafa veri sett takmrk
fyrir v, hve samfldun vaxta missa tlnaforma getur gengi langt, . e . a . s . hve oft ri

51
m greia t vexti ea bta vi hfustl
mia vi tiltekna nafnvexti. N kann a vera
a ailar vilji semja um tari vaxtareikning
en meginreglan felur sr og bera auglsingar
m e sr a nota beri lgri nafnvexti.
etta t.d. vi um forvexti vxla og vexti
skuldabrfa. Vaxtaauglsingar bera me sr,
a gengi s t fr v, a tborgun ea samfldun eigi sr sta llum tilfellum a.m.k.
einu sinni ri. Ailar geta a sjlfsgu gert
lnssamning me lengra vaxtatmabili en
einu ri og kvei, a reiknair skuli einfaldir vextir. v felst lgri rsvxtun en
nafnvextirnir segja til u m , sbr. dmi 6.5.
litaml er hvernig me skuli fara ef slkur
samningur ber ekki me sr hvort um einfalda vexti er a ra ea ekki.

3. Fastir og breytilegir vextir og endurgreisluform.

Ailar a lnssamningi urfa a semja um
mrg atrii varandi vexti og endurgreislur
lnsins, en eins og ur greinir kunna eir a
vera hir kvrunum stjrnvalda um h
vaxtanna sjlfra. Sem dmi m taka samning
um skuldabrf, en honum er heimilt a
kvea, hvort vextir eru fastir ea breytilegir
lnstmanum. Einnig m semja um endurgreisluformi, .e. um a hvenr tlast er
til a afborganir hfustls og vextir skuli
greiast og hve miki skuli greia af eftirstvunum hvert sinn. Tvennskonar endurgreisluform almennra skuldabrfa eru algengust, jafnar afborganir og jafnar greislur
afborgana og vaxta (annitet). Me jfnum
afborgunum er tt vi, a hfustllinn s
greiddur niur me smu fjrh hverju
afborgunartmabili, en me anniteti er tt
vi, a greislur samtals su vallt sama fjrhin hverjum reglulegum gjalddaga. Fyrri
aferin telst einfld og flestum auskilin, en
um anniteti gilda nokku flknar jfnur.
Rtt er a taka fram, a a , sem hr hefur
veri sagt um jafnar afborganir og annitet,
vi um vertrygg ln. Su ln vertrygg,
kunna fjrhir a breytast fr einum gjald-

52
daga til annars, enda tt um s a ra
jafnar afborganir ea greislur.
Fastir vextir eru n efa eldra fyrirbrigi en
breytilegir. kvi um breytilega vexti
lnssamningum eru til ess fallin a minnka
httu, einkum vegna verlagsbreytinga.
Me v mti er auveldara a semja til
lengri tma en ella visjrverum tmum.
egar um breytilega vexti er a ra er elilegt, a eir miist vi einhverja algenga og
vel ekkta vexti, t.d. sem jbankar ea
strir viskiptabankar hafa snum viskiptum. Skuldabrf, tgefin hr landi
undanfrnum rum, eru gjarnan me annig
vaxtakvi, a vextir eru breytilegir skv.
hstu skuldabrfavxtum hverju sinni samkvmt kvrun Selabankans. ljsi
breyttra astna varandi kvrun vaxta,
sem a framan er viki a, tku bankar og
sparisjir upp ntt breytileikakvi texta
sinna brfa, sem ekki vsar beint ea eingngu til kvrunar Selabankans, heldur
til eirra vaxta, sem Selabankinn hefur
heimila tilteknum banka ea sparisji a
hafa slkum viskiptum. essum efnum
virist svo sem ailum utan innlnsstofnana
su msar leiir frar. eir gtu sami um,
a vextir su hverjum tma eins og vextir,
sem einhver tiltekinn banki ea sparisjur
hefur snum viskiptum, ea eins og Selabanki hefur leyft bnkum og sparisjum a
taka hsta af sambrilegum lnum. Nveri
hefur og opnast s lei a mia vi mealvexti banka og sparisja, ar sem Selabanki hefur teki upp reglu a auglsa
lgstu, hstu og mealtal vaxta almennra
skuldabrfa banka og sparisja eins og eir
eru hinn 21. dag hvers mnaar. Hinn 21.
janar 1985 voru reyndar allar stofnanir me
smu vexti slkum l n u m , annig a allar
rjr tlurnar voru eins, 34%. Einnig eru
auglstir grunnvextir og voru eir allstaar
eins, 9%. auglsingu Selabankans um
etta efni hinn 21. j a n a r 1985 segir: Framangreint mealtal vaxta (dlkur 3) gildir sem
vextir febrarmnui 1985 skuldabrfum,
sem gefin voru t fyrir 11. gst 1984 me

FJRMLATINDI
kvum um breytanlega vexti, svo og
skuldabrfum me kvum um, a vextir
fylgi mealtali almennra skuldabrfavaxta,
eins og Selabankinn auglsir a hverju
sinni. Me essu mti hafa mealvextirnir
formlegan gildistma, sem er nsti mnuur
eftir birtingu. Kunna eir a breytast mnaarlega. Eftirfarandi er dmi um breytileikakvi vaxta skuldabrfi, ar sem essi
mguleiki er nttur: Vextir af lni essu eru
breytilegir og skulu vera eins og mealvextir
almennra skuldabrfa banka og sparisja
eins og Selabankinn auglsir hverju sinni,
n 9% grunnvextir og 2 5 % verbtattur
vaxta ea alls 34% rsvextir.
Ef ekki er teki srstaklega fram samningi, a vextir su breytilegir, verur a
reikna m e a eir su fastir allan lnstmann. Ber a hafa a huga vi ger lnssamninga, srstaklega ef eir eru til langs
tma. Mun minni sta er til ess a hafa
kvi um breytanlega vexti vertryggum
lnssamningum, ar sem htta vegna verbreytinga er r sgunni. Ailar kunna a
telja nokkra httu flgna v a festa vexti
lnssamningi til langs tma, sem su lklegir
til a vkja verulega fr rum vxtum einhverntma lnstmanum. Telji lnegi t.d.
gildandi vexti vera venjulega ha egar
sami er um ln, hltur hann a vera tregur til
a festa samninginn og leitast vi a
hafa samningsvextina lgri ea a hafa vextina breytilega ella. Su ailar sammla um
hverjir raunvextir lnsins skuli vera, og eir
vextir eru innan leyfilegs hmarks egar
sami er, komast eir nst settu marki me
fullri vertryggingu og fstum vxtum.
4. Grunnvextir og verbtattur vaxta.
auglsingu um vexti gst 1977 greindi
Selabankinn vexti allra t- og innlnsforma
tvo hluta, grunnvexti og verbtatt vaxta,
og nefndi samtluna vexti alls ri, sem
kalla m heildarvexti til styttingar. u r voru
vextir aeins tilgreindir me einni tlu, sambrilegri heildarvxtunum. Agreiningin
hafi enga ara ingu fyrstu en a tengja

NOKKUR VAXTAHUGTK OG DMI

vexti vi verblgu umrunni um vaxtaml. Lsti bankinn yfir v, a tlunin vri a
breyta verbtattinum reglulega me hlisjn af verblgu eftir kveinni reglu. Var
verbtatturinn hafur hr, en grunnvextirnir lgir, e.t.v. lkingu vi a sem heildarvextir vru ef verblga vri ltil ea engin
og verbtattur nll. Eftir setningu svonefndra lafslaga (13/1979) fkk verbtatturinn strra hlutverk v a lgin heimiluu a kvea vertryggingu v formi, a
srstakur verbtattur vaxta, sem s
tengdur verlagsbreytingum me formlegum
htti, leggist vi hfustl lns, ea s hluti
forvaxta.
Rtt er a vekja strax athygli v, a essi
vertryggingarafer er ekki s sem yfirleitt
er tt vi egar vertrygging er nefnd. daglegu tali hefur vertrygging nefnilega oftast
smu merkingu og vsitlubinding, en verbtattur vaxta kemur aldrei vi sgu, ef um
vsitlubindingu er a ra.
Eins og skrt er hr eftir hefur agreiningin grunnvexti og verbtatt mikla ingu sambandi vi skuldabrfaln, hlaupareikningsln og afuraln. llum rum tilvikum miast vaxtareikningur vi heildarvextina og skiptir agreiningin ekki mli.
sambandi vi innstur sparireikningum
me uppsgn mega innlnsstofnanir
skilja, a fallinn verbtattur skoist
sem hluti hfustls og v hur uppsgn
eins og hann. Munu r ekki hafa beitt essari heimild.
Af yfirdrttarheimild hlaupareikningi
greiast grunnvextir mnaarlega fyrirfram
en verbtattur reiknast af yfirdrttinum
sem dagvextir mnaarlega eftir. Af afuralnum greiast grunnvextir mnaarlega, en
verbtattur
rsfjrungslega,
hvorttveggja eftir. Mesta ingu hefur agreining vaxtanna sambandi vi skuldabrfaln
(ekki vsitlubundin), s sami, svo sem vera
ber, um a verbtattur btist vi hfustl gjalddgum og greiist eins og hann.
Endurgreisluferillinn verur lkur v og
er vsitlubundnum lnum, .e. lgar

53
endurgreislur fyrstu, en hkkandi egar
lur lnstmann. Vri verbtattur ekki
geymdur, .e. vextirnir ekki agreindir,
myndu fyrstu greislur vera har, en tilgangurinn me geymslu verbtattar er
einmitt s a sna essu vi lengri lnum,
svo a greislubyrin veri betra samrmi
vi tekjur lnega. etta er snt me dmi
4 . 1 . Eins og ar kemur fram reiknast grunnvextir af eftirstvum lnsins eins og r voru
sasta gjalddaga, sem er lkt v sem gert
er me vsitlubundin ln.
Dmi 4.1: Eftirfarandi dmi snir fyrstu
greislu af fjrum (n) af 1000 kr. (H) skuldabrfalni til 4 ra me 2 1 % vxtum ri (v),
sem greinast grunnvexti 9% (g) og verbtatt 12% (t). Svigatlur sna hvernig
greislan vri ef vextirnir vru ekki
agreindir, .e.a.s. ef g vri 2 1 % og t vri 0.
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.

Ln til 4 ra
Uppfrur hfustll me
verbtatti eftir eitt r:
H + H * t/100
Afborgun = (II)/n
Grunnvextir = H * g/100 .
Heildargreisla = (III)
+ (IV)
Eftirstvar = (II) - (III) .

1000

(1000)

1120
280
90

(1000)
(250)
(210)

370
840

(460)
(750)

Endurgreisla lnsins verur san fram

me eim htti, a verbtattur leggst vi
eftirstvar ur en afborgun er reiknu t,
eins og eftirfarandi tafla snir:
5.

Vsitlubinding.
Me vsitlubindingu lns ea sparifjr er
tt vi, a hfustll breytist hlutfallslega
eins og tiltekin vsitala. Stundum er etta
nefnt full vertrygging ea formleg vertrygging, en eins og ur er sagt ber a varast
a blanda essu saman vi vertryggingu
me verbtatti vaxta. vaxtatilkynningum Selabankans er vsitlubinding gefin
afdrttarlaust til kynna me oralagi eins og
vertryggir sparireikningar, sem miast
vi lnskjaravsitlu og ln me vertryggingu mia vi lnskjaravsitlu og ln

FJRMLATINDI

54

Eftirstvar
Greislur
eftir
(a)

fyrir greislu
Uppfrar
(c)
(b)
sj d

4
3
2
1

1000,00
840,00
627,20
351,23

1,12*b
1120,00
940,80
702,46
393,38

Afborgun
hfustls og
verbtattar

Greislur
alls
(g)
e+f

eftir
gr.
(d)

Grunnvextir
(e)

c-f
840,00
627,20
351,23
0,00

0,09*b

(f)
c/a

90,00
75,60
56,45
31,61

280,00
313,60
351,23
393,38

me kvum um a hfustll miist a

fullu vi lnskjaravsitlu.
Vsitlubinding fjrskuldbindinga hefur
veri framkvmd me msum htti undanfrnum ratugum. Henni var fyrst beitt
rngu svii, einkum lngum lnum sja.
egar ri 1955 voru hsnisln bundin vsitlu a einum fjra hluta, .e.a.s. hfustll
skyldi hkka um fjrung ess, sem vsitalan
hafi hkka milli gjalddaga. Sar uru
fleiri ln fjrfestingarlnasja bundin vsitlu a hluta. Slk ln eru enn til, en hlutavertryggingu hefur ekki veri beitt njum
lnum lnastofnana sustu rin. ri 1957
var lagur skyldusparnaur ungt flk og
kom fram fyrsti vsir a vertryggingu
sparifjr. Fyrstu fullvertryggu skuldbindingarnar komu fram ri 1964, egar rkissjur gaf t spariskrteini. miju ri 1979
stkkai svi fullrar vertryggingar langra
lna verulega, v a var llum heimila
a vsitlubinda ln me minnst 4 ra lnstma. Sar hefur lgmarkslnstminn veri
styttur, auk ess sem vsitlubinding hefur
einnig n til vissra flokka sparifjr innlnsstofnunum.
H r eftir verur fjalla um treikninga,
egar um vsitlubindingu er a ra.
Grundvallaratrii slkra reikninga er a
breyta arf fjrh sama hlutfalli og er
milli tiltekinnar vsitlu uppgjrsdegi og
vimiunardegi. H e n t a r vel a tskra etta
me gengisbindingu, sem er eitt form vertryggingar. sta tiltekinnar vsitlu er
nota gengi kveinnar myntar, t.d. Bandarkjadollars. Segjum a veitt s 2000 kr. ln

370,00
389,20
407,68
424,99

Greiddir
vextir
(h)
g-H/n
120,00
139,20
157,68
174,99

sem miast skal vi dollar og a gengi hans s

kr. 20 egar lni er veitt. Lni samsvarar
v $100. egar lni er endurgreitt er gengi
dollars kr. 30 og verur endurgreislan v
kr. 3000. essu m lsa me eftirfarandi
jfnu, ar sem B stendur fyrir endurgreisluna upppjrsdegi, S fyrir upphaflegu fjrhina, GV fyrir grunn-gengi, sem var 20
kr. dminu, og EV fyrir gengi endurgreisludegi, .e. 30 kr. dminu.
(6) B = S * EV/GV
Jfnu (6) m nota til a reikna endurgreislu hvaa vsitlubundins lns sem er, ef
sami er um a endurgreia lni einu lagi.
Stendur S fyrir lnsfjrh og vexti nafnviri, sem finna m me jfnum (3) ea (4)
hr a framan eftir v sem vi . GV er
grunnvsitala, .e. s vsitala, sem hfustllinn skal miast vi. en a getur t.d. veri
lnskjaravsitala eins og hn er egar lnssamningur er gerur. EV er vsitalan gjalddaga ea uppgjrsdegi, sem kalla m endurgreisluvsitlu ea endurmatsvsitlu. Af
msum stum kann a ykja heppilegt a
endurmeta hfustl lnsins, tt ekki s
komi a gjalddaga og m nota jfnu (6)
til ess. Stendur S fyrir hfustlinn n
vaxta. Ber a gta ess, a tkoman
verur nr hfustll, sem fengi hefur nja
grunnvsitlu.
Hugtaki grunnvsitala hefur raun rennskonar merkingu. fyrsta lagi getur a tt vi
heiti vsitlunnar, t.d. lnskjaravsitala,
byggingarvsitala o.s.frv. ru lagi getur

NOKKUR VAXTAHUGTK OG DMI

55

a tt vi gildi vsitlunnar samningsdegi,

t.d. vi lnveitingu, og rija lagi gildi vsitlunnar nstlinum uppgjrsdegi. Fer eftir
eli mlsins vi hva er tt egar grunnvsitala er nefnd, en til a forast misskilning
mtti nota heiti grunnvsitlu, upphaflega
grunnvsitlu
og
nja
grunnvsitlu
fyrir
essar merkingar smu r tali.
Ekki skiptir mli hvort vxtum er btt vi
hfustl ur en verleirttingin er ger,
eins og jfnu (6) ea eftir a hfustll hefur
veri frur upp. etta sst vel, ef jfnur (4)
og (6) eru sameinaar eina:

verbturnar skiptast rttum hlutfllum

vexti og afborganir. Fyrri aferina m
tfra frekar til a sna etta.

(7) B = H * (EV/GV) * (l+v/100)n

b) sama htt m finna endurgreisluna

skv. (6):

Um vsitlubundi ln me jfnum afborgunum gilda hlistar reiknireglur og a

framan er lst. Munurinn er aeins s, a
gjalddgum endurgreiist hluti eftirstvanna og finnst s hluti me v a deila me
fjlda afborgana, sem eftir eru af lninu.
Greislur lnsins m reikna tvennan htt,
ef vextir eru breyttir allan lnstmann.
fyrsta lagi m reikna dmi til enda n tillits
til vsitlurunar, en hkka san allar
greislur um hkkun, sem ori hefur
vsitlunni fr lnveitingu til greisludags.
essari afer er beitt dmi 5.2. ru lagi
m reikna dmi annig, a eftirstvar
lnsins eru hkkaar upp hverjum gjalddaga og afborgun og vextir san reiknair af
uppfrum eftirstvum. Heildargreislur
vera r smu, hvorri aferinni sem beitt
er, af smu stu og x*y er jafnt og y*x.
Sarnefnda aferin, sem notu er dmum
5.3 og 5.4, hefur ann kost a sna rttar
eftirstvar lnsins hverju sinni, auk ess sem

Greislur
eftir
(a)
4
3
2
1

Dmi 5.1: Vsitlubundi, en vaxtalaust

ln kr. 1000,00 a greia einu lagi eftir
sex r. Grunnvsitala 171. Hvernig stendur
lni eftir fimm r, egar vsitalan er orin
469, og hver verur greislan eftir sex r,
egar vsitalan er orin 533?
a) ar sem lni er vaxtalaust, er S = H,
.e. 1000 kr. M meta lni skv. (6):
1000 * 469/171 = 2742,69

1000 * 533/171 = 3116,96

Einnig mtti reikna greisluna t fr hfustl, sem ur hefur veri endurmetinn, en
ber a gta ess a nota nja grunnvsitlu.
2742,69 * 533/469 = 3116,96
Um jafngreisluln, .e. annitet, gilda
hlistar reiknireglur og a framan er lst.
Su vextir fastir, verur greislan n verbta breytt allan lnstmann, en arf a
hkka um hkkun vsitlunnar fr upphaflegri grunnvsitlu til eirrar, sem gildi er
gjalddaga. sta essarar aferar m endurmeta hfustlinn gjalddgum og reikna
Dmi 5.2: Vsitlubundi ln til 4 ra 1000
kr. Ein afborgun ri. Vextir 3,5%, vsitluhkkun 4 0 % ll rin. Vi lnveitingu er vsitalan 100.

Efiirstvar
(b)

Greislur n verbta
Vextir
Samtals
Afborgun
(c)
(e)
(d)
c+d
0,035*b
b/a

1000
750
500
250

285,00
276,25
267,50
258,75

250
250
250
250

35,00
26,25
17,50
8,75

Vsitlur
gjaldd.
grunn(8)
(f)

Greislur
me
verbt
(h)
e*g/f

100,00
100,00
100,00
100,00

140,00
196,00
274,40
384,16

399,00
541,45
734,02
994,01

FJRMLATINDI

56
Dmi 5.3: Smu forsendur og dmi 5.2,
en n n u r reikniafer:
Vsitlur
Greislur
eftir
(a)
4
3
2
1

Eftirstvar
(b)
sj i

grunn(c)

1000
1050
980
686

100,00
140,00
196,00
274,40

gjaldd.
(d)
140,00
196,00
274,40
384,16

Uppfrar
eftirstvar
(e)
b*d/c

Af
borgun
(f)
e/a

(g)
0,035*e

1400.00
1470,00
1372,00
960,40

350,00
490,00
686,00
960.40

49,00
51,45
48,02
33,61

greisluna n. Inniheldur hn verbtur. Me essari afer koma fram rttar eftirstvar, auk ess sem hn hentar vel, ef
vextir eru breytilegir, ar e arf a endurreikna greisluna hvort e er.
H r a framan er ltillega minnst hlutavertryggingu, en hn tkaist nokku hj
fjrfestingarlnasjum (s.s. Byggingarsji
rkisins, Stofnlnadeild landbnaarins og
Inlnasji), ur en hrifa lafslaga tk a
gta varandi lnskjr eirra. mis ln af
cssu tagi eru enn umfer'" og v e r e k k i r
vegi a skra treikninga eim ltillega me
jfnum og dmum.
Endurgreislu me verbtum (B) af lni,
sem er vertryggt me vertryggingarhlutfallinu h af hundrai ef grunnvsitalan er G V ,
en vsitalan endurgreisludegi er EV m
skrifa me jfnunni:
Dmi 5.4: Smu forsendur og dmi 5.2
a ru leyti en v, a verblga er breytileg. Grunnvsitala er 197:

Vextir

Greislur
alls
(h)

Eftirstvar
eftir
greislu
(i)

f+g
399,00
541,45
734,02
994,01

e-f
1050,00
980,00
686,00
0,00

(8) B = A * ( (EV/GV - 1) * h/100 +1).

ar sem A er greislan, ef engar verbreytingar hefu ori tmabilinu fr tgfudegi
til greisludags. Hlistan vi jfnu (6) hr
a framan er nokku ljs og aeins ein breyta
(h) hefur bst vi jfnuna. etta ngir til
a gera alla treikninga mun flknari, ef
fylgjast me v hvernig hfustll og vextir
af honum breytast fr ri til rs. Njan hfustl m alltaf finna me smu afer og
greislu hvers tma, ef vita er hvernig hfustllinn tti a standa mia vi a engin
verblga hefi veri fr v a fyrst var
sami um lni. Gildir jafna (8), ar sem B
stendur fyrir uppfrar eftirstvar og A
fyrir eftirstvar verblgulausu standi.
etta gti veri hagnt jafna fyrir , sem
meta urfa hvlandi ln fasteignum.
treikningur vaxta og verbta af vertryggum innlnsreikningum er flknari en af
vertryggum lnum og stafar a af
tvennu: fyrsta lagi eru innborganir og
tborganir ekki fyrirfram kvenum gjald-

Vsitlur
Greislur
eftir
(a)

Eftirstvar
(b)

grunn(c)

gjaldd.
(d)

eftirstvar
(e)

197
292
471
836

292
471
836
901

sj i
4
3
2
1

1000,00
1111,67
1195,43
1060,91

b*d/c

Afborgun
(f)
e/a

Vextir
(g)
0,035*e

1482,23
1793,14
2121,82
1143,40

370,56
597,71
1060,91
1143,40

51,88
62,76
74,26
40,02

Greislur
alls
(h)
f+g
422,44
660,47
1135,17
1183,42

Eftirstvar
eftir
greislu
(i)
e-f
1111,67
1195,43
1060,91
0,00

NOKKUR VAXTAHUGTK OG DMI

57

Dmi 5.5: Smu forsendur og dmi 5.4

um verblgu, fjrh og lnstma, en vextir
eru 9,75% ri og hlutavertrygging 6 0 % .

Greislur
eftir
(a)

Eftirstvar
(b)

4
3
2
1

1000
750
500
250

b/a

Vextir
(d)
0,0975*b

Samtals
(e)
c+d

Eftirstvar
eftir
greislu
(f)
b-c

250
250
250
250

97,50
73,12
48,75
24,38

347,50
323,12
298,75
274,38

750
500
250
0

Afborgun
(c)

dgum, heldur ra eigendur reikninganna

mestu hr um. ru lagi er vsitalan aeins
reiknu einu sinni mnui, en viskipti geta
tt sr sta alla daga. Samkvmt gildandi
reglum skulu vextir og verbtur reiknaar
eftirfarandi htt:
1) Verbtur eru reiknaar tvennan htt,
.e. lgsta innsta almanaksmnui
tekur breytingum skv. lnskjaravsitlu,
en inn- og tborganir eru verbttar
innan mnaarins me srstkum verbtum.
2) Fyrsta dag hvers m n a a r skal hfustll, sem stai hefur hreyfur sl.
m n u , hafa teki smu hlutfallslegu
breytingu og verur lnskjaravsitlu, hvort sem breytingin er til hkkunar ea lkkunar.
3) Innborga f ber srstakar verbtur
fr innborgunardegi til nstu mnaamta, en leggjast r vi hfustlinn eftir vsitlufrslu. tborga f ber
sama htt srstakar verbtur fr sustu m n a a m t u m a tborgunardegi,
sem leggjast vi hfustl um nstu
m n a a m t . Srstakar verbtur innan
t t e k t a r m n a a r greiast t me
hfustl og unnum vxtum, s reikningurinn eyilagur.
4) Vextir af vertryggum innlnsreikningum reiknast lok m n a a r af lgstu

Eftirstvar
eftir
Greislur
greislu
Hkkun v/
me
me
vsitluverbt
verbt
kva (%)
(h)
(i)
(g)
60*(EV/197-i) e*(l+g/100) f*(l+g/100)
28,934
83,452
194,619
214,416

448,05
592,77
880,17
862,69

771,70
917,26
736,55
0,00

innstu mnaarins og leggjast vi

hfustl um ramt.
n n u r mlsgreinin, .e. regla 2), lsir vsitlufrslunni, sem sr sta um hver mnaamt og miast vi ann hluta innstunnar, sem veri hefur hreyfur allan undanfarandi m n u , .e.a.s. lgstu innstu mnaarins. Regla 4) lsir vaxtafrslunni, sem sr
sta um ramt, en vextir reiknast einnig af
lgstu innstu hvers mnaar. Regla 3) lsir
v, sem kallaar eru srstakar verbtur, en
a eru verbtur innstu, sem aeins
stendur inni hluta r mnui. Um srstakar
verbtur gilda smu reiknireglur og um
vexti, .e.a.s. r reiknast rttu hlutfalli vi
dagafjlda, og taldir eru 30 dagar hverjum
mnui.
Enda tt srstakar verbtur ri aeins
broti eirra verbta, sem frar eru vertrygga reikninga, gegna r mikilvgu hlutverki. r bra bili fr innborgunardegi til
ess dags, sem vsitala er nst reiknu, ea
fr nstlinum vsitludegi a tborgun og
koma annig sta daglegra vsitalna. Vegna
eirra fr innborga f grunnvsitlu, sem er
lnskjaravsitala komandi mnaar. etta er
lkt vertryggingu lna, v a grunnvsitala
eirra er jafnan s, sem gildi er, egar ln er
veitt, og stafar munurinn af v, a innln
hafa ekki fyrirfram kvena gjalddaga eins og
tln. Ef gildandi vsitala yri grunnvsitala
innborgas fjr, vri boi heim httu mis-

FJRMLATINDI

58
notkun ess elis, a innborganir ttu sr
aallega sta skmmu fyrir vsitlubreytingu
og tborganir skmmu eftir breytingu. Vegna
srstakra verbta skiptir hins vegar litlu mli
fyrir sparifjreigandann, hvenr innan mnaarins hann leggur inn ea tekur t.

b) Verbt febrar 1982.

H r verur a nota reglur 2) og 3), ar
sem innborgun tti sr sta 15. febrar.
teljast 15 dagar vera eftir af mnuinum.
Verbt febrar lgstu innstu:

Dmi 5.6: 6 mnaa vertryggur sparireikningur.

Innlagt 1000 kr. 31. des. 1981 og 500 kr. 15. febrar 1982.
tteki 1200 kr. 12. jl 1982, og 5. janar 1983 er reikningurinn eyilagur.
Srstakar verbtur voru 3,25% mnui til 21. aprl 1982, 3% til 1. okt. og 3,75% eftir a.
Vextir eru 1 % ri.

Lnskjaravsitala
pr.1. hvers Dagur
mnaar breytingar
des. '81 . . .
jan. '82 . . .
feb.
mars
aprl
ma
jn
jl
gst
sept.
okt.
nv.
des.

292
304
313
323
335
345
359
373
387
402
423
444
471

31.
31.
15.(29.)
31.
30.
31.
30.
12.(31.)
31.
30.
31.
30.
31.

nnl. verbtur
lok mnaar

Innlagt
1000
0
500
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0

tteki

skv.
vsitlu

0
0
0
0
0
0
0
1200
0
0
0
0
0

0
29,61
32,89
58,35
48,63
68,08
68,08
23,04
25,19
35,27
35,27
43,35
38,63

skv.
srstkum
verbtum
0
0
8,12
0
0
0
0
13,20
0
0
0
0
0

'83

494

Vaxtasaldo

1000,00
1029,61
1570,62
1628,97
1677,60
1745,68
1813,76
650,00
675,19
710,46
745,73
791,08
829,71

0
0,83
1,69
3,00
4,36
5,76
7,21
7,72
8,26
8,82
9,41
10,03
10,69

0
0,83
0,86
1,31
1,36
1,40
1,45
0,51
0,54
0,56
0,59
0,62
0,66

840,40

Staa rslok me vxtum

jan.

Vextir
Staa mnalok mn.
arins

5.

844,60

Taflan snir allar frslur einn vertryggan reikning heilu ri. Til frekari
tskringar vera tekin nokkur dmi r tflunni.
a) Verbt j a n a r 1982.
Samkvmt reglu 2) skal hreyfur
hfustll hkka um jafnmiki og vsitalan ea um 2 , 9 6 1 % essu tilfelli, sem
er hkkunin r 304 313.
Verbt fyrir janar:
1000 * (313/304-1) = 29,61
Hfustll janarlok me verbt:
1000 * 313/304 = 1029,61

4,20

00

1029,61 * (323/313-1) = 32,89

Verbt innborga f febrar
500 * 3,25 * 15/(30 * 100) = 8,12
c) Verbt jl 1982.
H r er reikna lkt og fyrir febrar og
byggt reglum 2) og 3).
Verbt lgstu innstu
613,76 * (387/373-1) = 23,04
Verbt ttekinnar fjrhar
1200 * 3 * 11/(100 * 30) = 13,20
d) Vextir janar 1982.
Samkvmt reglu 4) segir, a vextir

NOKKUR VAXTAHUGTK OG DMI

reiknist lok mnaar af lgstu innstu
mnaarins, . e . af 1000 kr. dminu:
1000 * 1/(12 * 100) = 0,83
e) Vextir jl 1982.
613,76 * 1/(12 * 100) = 0,51
6.

vxtun.
Venjulega eru nafnvextirnir rsvextir, en
a svo s, er ekki vst, a eir sni hve
miki tiltekinn hfustll muni vaxa heilu
ri. a skiptir nefnilega miklu mli hve
langur tmi lur milli vaxtagreislna og hvort
um verbtur er a ra ea ekki og hve
mikil verblgan er. a er v ekki ng a
lta nafnvexti, ef bera saman kjr mismunandi sparnaarforma ea lna, heldur er
essu skyni heppilegra a mia vi vxtun.
Me vxtun ri er tt vi hva tiltekin
vaxtakjr jafngilda miklum rsvxtum, ef
greitt vri einu sinni ri eftir. vxtun
inniheldur verbtur ef um r er a ra.
vxtun er einnig nefnd virkir vextir. Algengt er a vaxtagjalddagar su fleiri en einn
ri, en nota m eftirfarandi jfnu til a finna
vxtun eim tilfellum:
(9) a = [(L/H)

360/d

-1] * 100

Tvr fjrhir urfa a vera ekktar, .e.

upphaflega fjrhin (H) og lokafjrhin
(L), sem kemur vi sgu d dgum sar, en
essar strir eru stundum vandfundnar. Ef
um er a ra innln, er H fjrhin sem inn
er lg, og L s, sem unnt er a taka t eftir d
daga. S um a ra ln, sem endurgreitt er
einu lagi, er H fjrhin sem lnegi fr
hendur vi lnveitingu, og L heildarendurgreisla (.e. afborgun og vextir) d dgum
sar. Ef ln greiist me mrgum afborgunum, m finna vxtun ess me v a gera
r fyrir, a a greiist a fullu fyrsta
gjalddaga, .e.a.s. reikna t hva L vri
strt, ef allt vri greitt fyrsta gjalddaga.
Eftirfarandi dmi sna a vxtun er
sumum tilfellum lk v sem snist, egar
aeins er liti nafnvextina. vxtunar er
yfirleitt ekki geti samningum, enda rst

59
hn af lnstma, sem getur veri mismunandi. Hugtaki kemur fyrir reglum stjrnvalda um vexti og er skilgreint srstaklega
vi hvaa lnstma skal mia. (Sj t.d. li II.
b) um vxla Srstkum reglum um
vexti....)
Dmi 6.1: Nafnvextir af innlnsreikningi
eru 19% ri, en vextir eru frir inn reikninginn tvisvar ri. Hfustll vex t.d. r
kr. 100 kr. 109,50 hlfu ri og nsta hlfa
ri btast 9 , 5 % vi a og niurstaan
verur kr. 119,90. vxtun essu dmi er
v 19,9%. Ef sett er inn jfnuna a framan,
m t.d. gera a svona:
a = [(109,5/100) 360/180-1] * 100
a = (1,095 -1) * 100
a = 19,9
2

Dmi 6.2: 100 kr. vxilln 2 mnui; forvextir 18,5% ri. H er kr. 96,92 .e. 100 kr.
a frdregnum forvxtunum. L er 100 kr. og
d er 60.
a = [(100/96,92) 360/60-1] * 100
a = 20,7
ar sem hr er um forvexti a ra er
vxtun lk nafnvxtunum. Niurstaan
snir, a ef lnegi fr ntt vxilln 2 mnaa fresti til greislu sasta vxli og vxtum
ess nsta, yrfti hann a ri linu a greia
20,7% hrri fjrh en hann fkk upphafi.
Ef lnstminn vri 3 mnuir hverju sinni
sta 2, vri vxtun 20,9%.
Dmi 6.3: S vaxtaregla gildir um hlaupareikningsln hj innlnsstofnunum a grunnvextir eru notair sem viskiptagjald og
greiast mnaarlega fyrirfram af hmarksyfirdrttarheimild.
Verbtattur vaxta
greiist aftur mti mnaarlega eftir og
reiknast sem dagvextir af skuldastunni yfir
mnuinn. Segjum a vextirnir su 18% ri
og skiptist grunnvextina 6% og verbtattinn 12%. Reikningshafi me 100,00 kr.
heimilaan yfirdrtt, sem hann ntir a fullu,
fr 99,50 kr. hendur (100 a frdregnum
6% af 100 einn mnu) og greiir 101,00 kr.
mnui sar. vxtun verur :

FJRMLATINDI

60
a = [(101/99,5)360/30-1] * 100
a = 19,7
Auk ess sem hluti vaxta eru hr forvextir,
eru vaxtavextir teknir mnaarlega og ef
etta e n d u r t e k u r sig 12 sinnum r verur
niurstaan, a greiddir rsvextir eru 19,7%
af lninu. Nokkru flknara er a finna tlurnar, sem mli skipta, ef reikningshafi ntir ekki
alla yfirdrttarheimildina. Ef notaar eru
aeins 80,00 kr. af heimild essu dmi fr
lnegi hendur 79,50 kr. og endurgreislan
verur 80,80 kr. vxtun verur 2 1 , 5 % .
Dmi 6.4: Vsitlubundi ln me 3% rsvxtum; einn gjalddagi ri. Ef verhkkun
mlist 6 0 % ri verur vxtun 6 4 , 8 % .
essu tilfelli er ekki ng a leggja saman nafnvexti og verhkkun, ar sem vextirnir eru
reiknair af hfustl me verbtum (ef
H = 1 0 0 er L= 100*1,6*1,03 = 164,8). Ef
verhkkanir eru jafnar innan rsins skiptir
fjldi gjalddaga litlu mli fyrir vxtunina
egar vextir eru lgir eins og essu dmi.
Segjum t.d., a gjalddagar dminu su 12
ri og a verhkkun s 4% mnui (jafngildir 6 0 , 1 % ri). Segjum ennfremur, a H
s 100. verur L = 104,26 (mnui sar)
og vxtun ri 64,97%.
Dmi 6.5: Skuldabrfaln skal endurgreia einu lagi eftir 5 r fr lnveitingu
samt vxtum. Vextir eru 21% ri, einfaldir. vxtun verur:
a = [(205/100) 360/1800-1] * 100
a = 15,4
7.

Raunvextir.
Me raunvxtum er tt vi kaupmttarbreytingu ess fjr, sem ber kvena vxtun. Erfitt er a segja til um hverjir raunvextir
eru hverju sinni, ar sem reikna m kaupmttarbreytingar endanlega marga vegu.
Hgt er a mia vi verbreytingar tiltekinni vru ea jnustu ea eitthvert mealtal. Tmabili sem vali er skiptir og miklu
mli. egar raunvextir eru nefndir er v
nausynlegt a geta ess vi hva er mia.
Raunvextir eru a vissu leyti mikilvgasta
strin llum vaxtasamningum, hvort

heldur er fyrir lnega ea sparifjreigendur.

Um str er aeins sami egar um er
a ra fulla vertryggingu, v a eru
raunvextir jafnir nafnvxtunum a v gefnu
a vsitalan, sem notu er, s viunandi mlikvari. rum tilfellum ra verhkkanir
miklu um a hverjir raunvextirnir eru, en
vru verhkkanir engar vru raunvextir
jafnir nafnvxtum, eins og egar um fulla
vertryggingu er a ra. Auvelt er a
reikna raunvexti samkvmt framangreindri
skilgreiningu, ef vxtun (a) og verhkkun
(p) eru ekktar strir:
(10) r = (a-p)/(1+p/100)
Jfnu (10) m a sjlfsgu nota til a meta
raunvexti framt, ef fyrir hendi eru forsendur ea tlanir um vxtun og verhkkanir.
Eins og snt er dmi 7.2 geta raunvextir
eins og eir eru skilgreindir hr veri neikvir, en daglegu tali er algengt a hugtaki ni aeins yfir ann hluta vaxta, sem er
umfram verblgu. Svo a neikvir raunvextir su skrir nnar skulum vi segja a 1
kg af sykri kosti 10 krnur annig a fyrir 100
krnur fist 10 kg. Maur nokkur velur ann
kost a leggja 100 krnur inn innlnsreikning, sem ber 2 0 % vxtun. A ri linu tekur
hann t 120 krnur, en hefur sykurver
hkka um 50%. annig a klgrammi
kostar 15 krnur. Fyrir 120 krnur fr hann
aeins 8 kg og hefur kaupmttur fjrins
v rrna um 2 0 % ea 2 sykurkl essu tilfelli.
Dmi 7.1: Segjum a vxtun s 64,8% og
verhkkun 6 0 % . Raunvextir eru 3 % ,
sbr. eftirfarandi treikning, og kemur a
heim og saman vi tlurnar dmi 6.4:
r = (64,8-60) / (1 + 60/100)
r = 4.8/1.6
r = 3.0
Dmi 7.2: vxtun 20%, verhkkun
50%. essu dmi eru raunvextir neikvir
um 20%, sem jafngildir v, a kaupmttur
hfustls og vaxta rrnar um fimmtung ri.

NOKKUR VAXTAHUGTK OG DMI

r = (20 - 50) / (1 + 50/100)
r = -20
Dmi 7.3: lnum me fullri vertryggingu eru raunvextir hinir smu og nafnvextir
lnsins a v gefnu, a vsitalan sem notu er
s viunandi mlikvari. M v nota jfnur
hr a framan, t.d. jfnu (3), til a meta raunviri hfustls og vaxta vertryggra lna.
Segjum a ver eins hss s teki a lni,
lni s fullvertryggt og beri a greia a

61
einu lagi eftir 10 r samt vxtum og verbtum. Hve mrg hsver arf a greia, ef
fastir rsvextir eru a) 4%, b) 8%, c) 12%?
etta m reikna me jfnu (4), ar sem S
stendur fyrir hfustl me vxtum. Upphaflegi hfustllinn (H) er 1 hsver.
a) S = 1 * (1 + 4/100)10
S = 1,5 hsver
b) S = 2,2 hsver
c) S = 3,1 hsver

Bjrgvin Sighvatsson

Vertryggingarmisvgi innlnsstofnana
runum 1980-1993
Inngangur
Vandaml geta komi upp rekstri innlnsstofnana egar misvgi er milli vertryggra
eigna og skulda. S til dmis um a a ra
a hluta vertryggra innlna s rstafa
vertrygg tln og verblgan hkkar
skyndilega, hefur a neikv hrif afkomu bankanna. annig veldur vertryggingarmisvgi v a bankar eiga erfitt me a
kvara nafnvexti vertryggra lia n tillits
til skammtmasveiflna verblgu.
ess misskilnings gtir stundum a s neikvtt vertryggingarmisvgi bnkunum hagsttt, hljti jkvtt misvgi a vera eim
hagsttt. Tala er um jkvtt misvgi ef vertryggar eignir bankakerfisins eru umfram
skuldir. Eins og geti er sar greininni jkst
jkvtt misvgi bankakerfisins verulega
seinni hluta rsins 1983 og fram mitt r 1984.
Lkkun verblgu r nlega 3 stafa tlu lga
2 stafa tlu, n ess a nafnvextir fylgdu eftir,
leiddi til ess a vertryggir innlnsreikningar gfu skyndilega betri vxtun en vertryggir. framhaldi af v streymdu innstur
af vertryggum reikningum yfir vertryggra reikninga. sama tma minnkai hugi lntakenda vertryggum tlnum,
enda vaxtakjrin orin mun hagstari en
vertryggum lnum. essu tmabili var
jkvtt misvgi v bnkunum hagsttt.
Einnig ber a geta ess a vissa um vntanlegt verblgustig samfara miklu ver-

tryggingarmisvgi veldur hrra lagi tlnsvexti bankanna. httulagi leggst vexti vertryggra tlna m.a. til ess a bankakerfi geti stai undir llum vertryggum
innlnsskuldbindingum snum.
Me rum
orum er misvgi milli vertryggra eigna og
skulda sta ess a vaxtamunur er yfirleitt
meiri milli vertryggra inn- og tlna heldur en vertryggra.
Misvgi milli vertryggra eigna og skulda
innlnsstofnana veldur vissu. Hagur eirra
felst v umfram allt v a dregi s r misvginu ea v eytt alveg. Tvr leiir eru
frar essu sambandi. fyrsta lagi a setja
reglur um lgmarksbinditma inn- og tlna,
sem san er breytt ef urfa ykir. Vandamli
samfara slkum reglum er a erftt er a fnna
jafnstupunkt milli lgmarksbinditma vertryggra innlna og tlna. Jafnvel hgt
vri a finna bestu lausnina er hn breytileg fr
einum tma til annars. Hegun einstaklinga og
vntingar um verblgu hafa ar hrif. Einnig
geta breyttar lnareglur komi of seint og haft
annig verfug hrif vi upphaflegt markmi.
raun er einungis hgt a segja til um hvort kvenar breytingar reglum innlns- og tlnsbindingar haf jkv ea neikv hrif misvgi. Ekkert er hgt a segja til um hversu
mikil hrifin vera. Sama m segja ef tlunin
er a hafa hrif vertryggingarmisvgi
gegnum bindiskyldu innlnsstofnana Selabanka slands.

VERTRYGGINGARMISVGI INNLNSSTOFNANA RUNUM 1980-1993

Seinni leiin felur sr a afnema a hluta

ea me llu vertryggingu sparifjr og lnsfjr. Me v a afnema vertrygginguna a
llu leyti leysist sjlfkrafa vissan um jfnu
vertryggra lia. Vandaml varandi afnm
vertryggingar eru bi hagfrilegs og
stjrnmlalegs elis. ar koma m.a. til vntingar manna um verblgustig. Lg verblga
og breyttar hagstjrnaraferir sustu r ttu
a draga r mikilvgi vertryggingar og
skapa skilyri fyrir v a hgt s a afnema
misvgi eitt skipti fyrir ll.
Aferir vi flokkun efnahagslia
ur en fjalla verur um run vertryggingarmisvgis skal hr ger grein fyrir
eim aferum sem beitt hefur veri vi
flokkunina. mis vandaml geta komi upp
varandi flokkun vertryggra eigna og skulda; til dmis geta srkjarareikningar innlnsstofnana bori annahvort vertrygg ea vertrygg kjr. stan fyrir v er s a ef
innstur srkjarareikninga eru hreyfar
hverjum rshelmingi bera r vertrygg kjr.
Hreyfar innstur essu tmabili bera aftur
mti ekki vertrygg kjr. Hr er gert r fyrir
a 7 5 % af innstum srkjarareikningum su
vertryggar og 2 5 % vertryggar. Fra m
rk fyrir v a skipting srkjarareikninga
vertryggar ea vertryggar skuldir eigi a
vera nnur. a tti ekki a skipta svo
miklu mli egar skoaar eru hlutfallslegar
breytingar milli ra.
Upplsingar
eru
fengnar
r
efnahagsreikningum viskiptabanka og sparisja.
Einnig eru upplsingar fengnar samkvmt
mnaarlegum yfirlitum bankanna um peningaml. Hr fer eftir lsing einstkum flokkum
lia heildareignum og skuldum bankakerfisins.
Vertryggar eignir Vertrygg bindiskylda
Selabankanum, innsta vegna fjrfestingarsjs og vertrygg tln teljast til vertryggra eigna bankakerfisins.
Vertryggar skuldir. Liir sem falla undir
vertryggar skuldir bankakerfisins eru vertrygg spariinnln, anna bundi sparif,
anna bundi sparif, orlofsreikningar, ver-

39

brfatgfa, nnur innlend lntaka slenskum

krnum og langtmaln Selabankans. Anna
bundi sparif eru srkjarareikningar og
skiptikjarareikningar. Eins og ur sagi er
gert r fyrir a innstur srkjarareikningum su 75% vertryggar og 2 5 %
vertryggar. Fyrir ri 1990 var verbrfatgfa sundurliu vertryggar og vertryggar skuldir peningamlatflum. Yfir
80% af verbrfatgfu bankakerfisins var
vertrygg ri 1991. Ekki er reynt a sundurlia verbrfatgfu bankakerfisins vertryggar ea vertryggar skuldir, og er v
ll verbrfatgfa fyrir ri 1990 talin til
vertryggra skulda bankakerfsins. Liurinn
fjrfestingarlnasjir breytti um heiti rinu
1988 og var eftir a nefndur arar innlendar
lntkur efnahagsskrslum bankanna.
Gengisbundnar eignir. Til gengisbundinna
eigna innlnsstofnana teljast gjaldeyrisreikningar Selabankanum, innstur gjaldeyrisreikningum annarra banka og sparisja, afuraog rekstrarln erlendri mynt, skuldabrf tengd
erlendum gjaldmili og endurlna erlent lnsf.
Innstur viskiptabanka og sparisja erlendri mynt rum innlnsstofnunum voru
lgar fram til rsins 1985, og eru r v ekki
taldar me gengisbundnum eignum fyrir ann
tma. Sama gildir um skuldir viskiptabanka og
sparisja vi arar innlnastofnanir. efnahagsreikningum viskiptabanka ri 1984 er
ekki um a a ra a skuldabrf su sundurliu annars vegar slenskar krnur og hins
vegar skuldabrf sem tengd eru erlendum
gjaldmilum. Samkvmt mnaarlegum yfirlitum um peningaml voru slk skuldabrf
veruleg rinu 1984. Skuldabrf tengd erlendum gjaldmilum eru v ekki talin me gengisbundnum eignum umrddu ri.
Gengisbundnar skuldir.
Til gengisbundinna
skulda innlnsstofnana teljast gengisbundnir
krnureikningar, gjaldeyrisreikningar, ln innan
erlends lnakvta, arar gengisbundnar innlendar lntkur og erlendar skuldir. Liurinn
endurseld gengisbundin afura- og rekstrarln
efnahagsreikningum viskiptabankanna breytti
um heiti ri 1986 og kallaist eftir a ln

FJRMLATINDI

40

innan erlends lnakvta, gengisbundin. Ekki var

um a ra endurseld gengisbundin afura- og
framleisluln hj bankakerfinu runum 19801982. Sama er v einnig uppi teningnum varandi gengisbundin afura- og rekstrartln
bankakerfisins. runum 1982-1984 var liur
efnahagsreikningum bankanna undir nafninu
endurln (innl./erl.) vi Selabankann. A
mestu leyti var um a ra gengisbundin endurln og v ekki reynt a sundurlia essi ln srstaklega innlend og erlend ln.

birta. fyrstu var lgmarksbinditmi vertryggra innstna miaur vi 2 r og binditmi vertryggra tlna vi 4 r. Lgmarksbinditmi var styttur fngum, og aprl 1982
var binditmi vertryggra innstna styttur 3
mnui.
Binditmi vertryggra tlna var
einnig styttur fngum, og aprl 1983 var
binditminn kominn niur 6 mnui. Rtt er
a benda a viauka eru raktir rttri tmar helstu atburir sem hafa haft hrif vertryggingarmisvgi.

Anna. Heildareignir a frdregnum gengisbundnum og vertryggum eignum gefa okkur

vertryggar eignir innlnsstofnana. sama
htt eru vertryggar skuldir innlnsstofnana
fundnar.

mynd 1 koma fram vertryggar eignir og

skuldir banka og sparisja runum 19801993. Eins og sj m tflunni hafa eignir og
skuldir fari stigvaxandi milli ra, og rslok
1993 voru vertryggar eignir innlnsstofnana
um 87 milljarar krna og skuldirnar um 111
milljarar krna.
mynd 2 kemur fram mismunur vertryggum eignum og skuldum banka og sparisja runum 1980-1993. Upplsingarnar eru
byggar rslokatlum hvers rs samkvmt
efnahagsreikningum og mnaarlegum yfirlitum banka og sparisja um peningaml.
Eins og fram kemur myndinni var jkvur
mismunur rin 1980-1987 a undanskildu
rinu 1986. essum tma ni jkvtt mis-

run vertryggingarmisvgis 1979-1993

Upphafi sgu vertrygginga m rekja til
lafslaga fr 10. aprl 1979. Markmii me
setningu eirra var a stula a vertryggingu
sparif landsmanna og almannasjum. Selabanka slands var fali a hafa umsjn me
framkvmd laganna, m.a. me v a veita
heimildir til vertryggingar sparif og lnsf.
Grundvllur vertryggingar var lnskjaravsitalan sem bankanum var gert a reikna t og

Mynd 1

Vertryggar eignir og skuldir banka og sparisja

fstu verlagi skv. lnskjaravsitlu rsbyrjun 1994

120

Staa ma.kr.

Staa ma.kr.

Vertryggar eignir

100

120
100

Vertryggar skuldir

80

80

60

60

40

40

20

20

0
1980

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

VERTRYGGINGARMISVGI INNLNSSTOFNANA RUNUM 1980-1993

vgi hmarki ri 1983, en lok ess rs var

vertryggingarmisvgi jkvtt um 15 milljara krna rslokaverlagi 1993.
rinu 1983 hjanai verblgan svo miki
a raunvextir vertryggra fjrskuldbindinga
hkkuu og uru jafnvel hrri en raunvextir
vertryggra fjrskuldbindinga. Hkkun raunvaxta vertryggra fjrskuldbindinga samfara
lkkandi verblgu leiddi til ess a sparifjreigendur fru f af vertryggum reikningum yfir vertrygga. Fr september 1983 til
aprl 1984 festu sparifjreigendur f aallega
almennum sparibkum, og seinna fluttu eir f
yfir 6 mnaa vertrygg innlnsskrteini,
sem bru ha vexti. Skjt vibrg sparifjreigenda olli miklu misvgi milli vertryggra
eigna og skulda sara hluta rsins 1983 eins
og fram kemur sluritinu. Ekki btti a r
skk a sama tma jukust vertrygg tln
innlnsstofnana sem hlutfall af heildartlnum
r 2 8 % rslok 1982 36% ri sar.
Vertrygg tln og innln bankakerfisins
gagnvart sparifjreigendum og lntakendum
hafa ekki einungis hrif vertryggingarmisvgi. Vertryggar eignir innlnsstofnana
Selabankanum hafa einnig hrif misvgi.
Bundi vertryggt f innlnsstofnana Sela-

Mynd 2

41

banka slands jkst verulega runum 19801983, og a jk enn meira jkvtt misvgi
milli eigna og skulda. Vertryggar eignir innlnsstofnana Selabanka slands voru nnast
engar rslok 1980, en voru tp 5% af heildareignum rslok 1983 sem jafngilti um 7
milljrum krna rslokaverlagi 1993.
rinu 1984 minnkuu vertryggar eignir
innlnsstofnana bi a raunviri og nafnviri
sama tma og aukning var vertryggum
skuldum eirra. Tvr stur voru fyrir essum
breytingum misvginu. fyrsta lagi httu
bankar, samfara snarlkkandi verblgu, a
veita vsitlubundin ln seinni hluta rsins, enda
voru au skyndilega farin a vaxta sig illa
samanburi vi vertrygg tln. San drgust
vertryggar eignir innlnsstofnana Selabanka
slands af v allverulega saman, og fru r
niur tp 2% af heildareignum. ru lagi tku
innlnsstofnanir upp v september sama r a
bja bundna innlnsreikninga me vxtun
formi hrra nafnvaxta og vertryggingu til vara.
Vinsldir eirra uru slkar a rslok nmu innsturnar um 11% af heildarinnlnum bankakerfisins. Eins og ur sagi uru afleiingar
framangreindra agera til ess a vertryggingarmisvgi minnkai til muna rinu 1984.

Vertryggingarmisvgi banka og sparisja

fstu verlagi skv. lnskjaravsitlu rsbyrjun 1994

20

Staa ma.kr.

Staa ma.kr.

20
10

10

0
-10

-10

-20

-20

-30

-30
1980

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

42

rinu 1985 komu mis n innlnsform til

sgunnar, t.d. svokallair skiptikjarareikningar.
vxtun slkra innlna rst annahvort af
nafnvxtum ea vsitlubreytingum eftir v
hvort hrra reynist fyrir sparifjreigandann.
essi nju innlnsform voru svar banka og
sparisja vi gfurlegum tilflutningi sparifjr
af vertryggum reikningum, srstaklega
almennum sparibkum og bundnum vertryggum reikningum. rinu jukust vertryggar skuldir bankakerfisins um rm 6% af
heildareignum, en vertryggar skuldir
lkkuu um tp 4%. Ekki hafi innlnsaukning vertryggum reikningum mikil hrif
misvgi v a mti var veruleg aukning
vertryggum tlnum, og vertryggar eignir
innlnsstofnana Selabanka slands jukust til
muna ea r tpum 2% af heildareignum rtt
rm 4%.
Samkvmt rslokatlum var vertryggingarmisvgi milli eigna og skulda fyrsta skipti
neikvtt rslok 1986. Vaxandi vinsldir
skiptikjarareikninga og bundinna spariinnlna, srstaklega srkjarareikninga, ttu undir
essa run. rinu 1986 hafi bundi sparif, a undanskildum innstum almennum
sparibkum, vaxi um 58% fr fyrra ri.
sama tma hfu vertrygg tln bankakerfisins einungis vaxi um 11%.
Verulegar breytingar ttu sr sta rinu
1987 egar vertryggingarmisvgi breyttist
r v a vera neikvtt um 2% af heildareignum bankakerfsins rslok 1986 og var
jkvtt um 5% ri sar. a eru aallega rjr
stur fyrir essari breytingu.
fyrsta lagi uru herslubreytingar tlnamlum. vissan, sem rkti verlagsmlum
essum tma, olli v a rlegt tti a lna
sem mest f me vertryggum kjrum.
ru lagi voru skyldubundnar eignir innlnsstofnana Selabanka slands frar einn
vertryggan en vaxtalausan reikning febrar
1987. hrif breytinganna uru au a rslok
1987 voru vertryggar eignir hj Selabankanum um 8% af heildareignum, en a var
aukning um 3% fr rinu ur. etta samsvarai v a vertryggar eignir innlns-

FJRMLATINDI

stofnana Selabankanum ykjust um 6,8 milljara mlt rslokaverlagi 1993.

rija lagi var sfellt harnandi samkeppni
um sparif landsmanna; meal annars strjkst
sala spariskrteina rinu, og vxtur var verbrfaslu missa fjrmlastofnana. Samkeppni
annarra lnastofnana um sparif landsmanna
leiddi til ess a skuldaaukning bankakerfisins
var ekki eins mikil og annars hefi ori.
Mikill jkvur vertryggingarmismunur
rslok 1987 kallai njar agerir. ann 1.
jl 1988 tku gildi reglur sem bnnuu vertryggingu lnssamningum til skemmri tma en
tveggja ra. Fyrir ann tma var lgmarkstmi
vertryggra tlna einungis 6 mnuir. framhaldi af eirri ager var kvei a lengja lgmarksbinditma vertryggra innstna r 3
mnuum 6 mnui. Breyttar reglur komu
fram neikvum jfnui. rslok 1988 voru
vertrygg tln um 38% af heildartlnum, en
voru um 41% rsbyrjun. sama tma jukust
vinsldir bundinna skiptikjarareikninga, og
rslok nmu innstur essum reikningum
um 42% af heildarinnlnum. Innstur
almennum sparisjsbkum, sem ur hfu
veri eitt vinslasta innlnsformi, nmu rslok aeins um 14% af heildarinnlnum. Agerir til ess a draga r jkvu misvgi
vertryggra eigna og skulda skiluu sr eins
og ur sagi vertryggingarmismun sem
hefur haldist san.
rinu 1989 jkst neikvur mismunur innlnsstofnana enn frekar. framhaldi voru settar
reglur til ess a draga r notkun vertryggingarinnar. Reglurnar bnnuu notkun skiptikjara bundnum reikningum, en heimila var
a hreyfar innstur hvorum rshelmingi
nytu vsitlubindingar. Me breytingunni var
dregi verulega r notkun skiptikjarareikninga.
lok rsins 1990 voru settar reglur ar sem lgmarkslnstmi vsitlubundinna lna var lengdur r 2 rum 3 r. Til vibtar essu var bindiskylda innlnsstofnana lkku r 11% 7%, en
a leiddi til ess a vertryggar eignir
Selabankanum lkkuu um 4 milljara krna
mlt rslokaverlagi 1993. Innlns- og tlnsreglur samt breyttri bindiskyldu uru til

VERTRYGGINGARMISVGI INNLNSSTOFNANA RUNUM 1980-1993

ess a vertryggingarhalli strjkst rinu

1991.
a var ekki fyrr en 1. jl 1993 sem settar
voru njar reglur um vertryggingu lnsfjr, en
samkvmt eim var lgmarkslnstmi vertryggra lna styttur aftur tv r. Einnig voru
settar njar reglur um vertryggingu sparifjr
sem tku gildi 1. janar sl. reglunum er
kvei um a lgmarksbinditmi vertryggra innstna s tlf mnuir sta sex
ur. Framangreindar agerir vertryggingarmlum mia fyrst og fremst a v a
draga r hallanum, en rslok 1993 var hann
orinn um 24 milljarar.
Tflur
viauka hr eftir er nnari skipting
eignum og skuldum lnastofnana. tflu 1
eignum og skuldum innlnsstofnana
rslokaverlagi 1993. tflu 2 er sundurliun
heildareignum og skuldum banka og sparisja
runum 1980-1993 rslokaverlagi 1993.
Sundurliun heildareignum og skuldum innlnsstofnana verlagi hvers rs er snt tflu
3. tflu 4 kemur fram misvgi vertryggum, vertryggum og gengisbundnum eignum
og skuldum bankakerfisins milljnum krna
verlagi hvers rs. Einnig er gefi upp tflunni misvgi eigna og skulda hlutfalli af
heildareignum og eigin f. tflum 5-8 eru
heildareignir og skuldir sundurliaar eftir innlnsstofnunum, og yfirlit yfir misvgi eigna og
skulda innlnsstofnana kemur fram tflum 912.

43

ar verblgu hafa einatt haft veruleg hrif

vgi vertryggingar. Auki jkvtt vertryggingarmisvgi rinu 1983 var til dmis afleiing breyttrar verlagsrunar eins og ur
hefur komi fram.
Einnig hefur peningalegur sparnaur landsmanna hj innlnsstofnunum aukist verulega
hin sari r, en a hefur leitt til vaxandi vertryggra skulda bankakerfisins.
etta hefur
gerst a samkeppni innlnsstofnana vi
rkissj og verbrfasji um vertryggt fjrmagn sparifjreigenda hafi straukist sustu
rum. Samkeppnin hefur ori til ess a innlnskjr vertryggra reikninga hafa batna,
og a hefur auki innstur essum
reikningum.
Ekki hefur einungis veri um a ra samkeppni um sparif landsmanna, heldur hefur
einnig tt sr sta vaxandi samkeppni vertryggum tlnum ar sem fjrfestingarlnasjir, lfeyrissjir og eignarleigur keppa vi
bankakerfi. a samkeppnin hafi aukist
hefur eftirspurn eftir vertryggum lnum
banka og sparisja lti aukist sustu rum.
En fleira kemur til sem hefur haft neikv hrif vertryggingarmisvgi.
Vertrygg
bindiskylda innlnsstofnana Selabankanum
hefur undanfrnum rum veri lkku. Fr
rsbyrjun 1990 til rsloka 1993 lkkai bindiskyldan r 11% 4%, en a hefur ori til ess
a vertryggar eignir Selabankanum hafa
lkka r 15,4 milljrum krna 5,7 mlt
rslokaverlagi 1993. Slk lkkun jafngildir
v um 10 milljrum krna aeins fjrum
rum.

Orsakir vertryggingarhallans
Jkvur vertryggingarmismunur fyrri
hluta sasta ratugs breytist andhverfu sna
sari hlutanum. Svo dmi s teki var mestur
jkvur munur ri 1983 ea um 10% af
heildareignum bankakerfisins. Mestur neikvur munur var 9 rum sar ea um 9%.
Hvernig stendur essum umskiptum? Hva
gerist sem olli v a jkvur vertryggingarmismunur fyrri hluta tmabilsins breyttist yfir neikvan mun sari hlutanum?

Ef vxtur vertryggra eigna og skulda innlnsstofnana er skoaur fr v a lafslg

tku gildi miju ri 1979 kemur ljs a rslok 1980 voru vertryggar eignir bankakerfisins um 4% af heildareignum ess. 12
rum sar voru vertryggar eignir um 31% af
heildareignum.
sama tma jukust vertryggar skuldir bankakerfisins r tpu 1% af
heildareignum 40%. Slkur vxtur vertryggra eigna umfram vxt skulda hefur
valdi vaxandi neikvu misvgi.

Fyrst ber a nefna a skammvinnar breyting-

mynd 3 er yfirlit um vertryggingarmis-

FJRMLATINDI

44
Mynd 3

Vertryggingarmisvgi

innlnsstofnana

hlutfalli af heildareignum og eigin f rin 1980-1993

150

hlutfalli af'eigin f

hlutfalli af heildareignum

hlutfalli af eigin f

100

hlutfalli af heildareignum

12
8

50

-50

-4

-100

-8

-150

-12
1980

81

82

83

84

85

86

vgi sem hlutfall af heildareignum og eigin f

innlnsstofnana. Rtt er a benda a hlutafjrframlag einstakra innlnsstofnana hefur hrif hlutfllin. rinu 1987 var t.d. tvegsbanka slands breytt hlutaflagsbanka, en a
hafi fr me sr auki hlutaf. Sama er a
segja um stuning rkisvaldsins vi Landsbanka slands sasta ri. Vertryggingarmisvgi hlutfalli af heildareignum er v stugri
mlikvari yfir tma. 4. mynd kemur fram
misvgi einstakra innlnsstofnana hlutfalli af
heildareignum.
Nlegar agerir til ess a draga r vertryggingarhallanum
Me vsan til auglsingar Selabanka
slands, sem tk gildi 1. jl 1993, hefur bankinn beitt sr fyrir agerum til ess a koma
jfnui vertryggra eigna og skulda innlnsstofnana. fyrsta lagi tku njar tlnsreglur
gildi, en r styttu lgmarkslnstma vertryggra lna r remur rum tv. ru lagi
var kvei a lgmarksbinditmi vertryggra
innstna yri lengdur r sex mnuum tlf
upphafi essa rs. rija lagi var kvei um
a bankarnir skyldu stefna a v a koma

87

88

89

90

91

92

93

jafnvgi milli vertryggra eigna og skulda

eigi sar en fyrir rslok 1994.
Til vibtar geri Selabankinn fyrsta
skipti september sl. ri vaxtaskiptasamninga
vi viskiptabanka og sparisji. Samningarnir
eru gerir lok hvers fjgurra mnaa tmabils,
og er tilgangurinn me eim a draga r httu
innlnsstofnana vegna misvgis vertryggra
eigna og skulda. Vimiunarfjrhin var kvein upphafi me tilliti til misvgis vertryggum innlnum og tlnum banka og
sparisja sem san er lkku um 1/7 hverju
fjgurra mnaa tmabili. fyrsta fjgurra
mnaa tmabilinu, .e. fr september til ramta 1993, var vimiunarfjrhin kvein.
24,5 milljarar krna.
vaxtaskiptasamningunum felst a lok hvers
tmabils greiir Selabankinn bnkum og sparisjum fasta rsvexti samt verbtum ofan
vimiunarfjrh. Verbturnar miast vi
hkkun lnskjaravsitlu fr upphafi til loka
tmabils. mti greia bankar og sparisjir
Selabankanum nafnvexti smu vimiunarfjrh. Nafnvextirnir miast vi fasta vertrygga vexti upphafi tmabils og sp um
hkkun lnskjaravstlu yfir tmabili.

VERTRYGGINGARMISVGI INNLNSSTOFNANA RUNUM 1980-1993

Mynd 4

45

Vertryggingarmisvgi einstakra innlnsstofnana

sem hlutfall af heildareignum rin 1980-1992

%
20

%
20

15

15

10

10
5

5
0

Landsbanki

-5

-5

slandsbanki

-10

-10

Bnaarbanki

-15

-15

Sparisjir

-20

-20
1980

81

82

83

84

85

Me essum samningi tekur Selabankinn

sig httu sem innlnsstofnanirnar hafa hinga
til teki sig. mti urfa lnastofnanirnar a
beita sr fyrirvertryggum jfnui milli eigna
og skulda. Samningurinn stular a lkkun
vaxta v a bankarnir urfa ekki lengur a
kvea vexti me tilliti til vntra breytinga
verblgu.
Reynslan hefur snt a breyttar reglur um
vertrygg inn- og tln bankakerftsins hafa
veruleg hrif misvgi. Meiri vissa er
rkjandi um a hvort vaxtaskiptasamningurinn
stular a lkkandi misvgi. samningstmabilinu fr september til rsloka minnkai misvgi ekki, heldur vert mti jkst um 20%.
Hins vegar drst misvgi verulega saman
upphafi essa rs, sem skrist trlega af
breyttum reglum um lgmarksbinditma vertryggra innstna.
S stutta reynsla sem veri hefur af vaxtaskiptasamningnum bendir til ess a hugsanlegt
s a samningurinn hvetji ekki til stiglkkandi
misvgis. Jafnvel er hugsanlegt a samningurinn vert mti letji innlnsstofnanir til
ess a draga r misvginu. stan er s a
httan, sem fylgt hefur misvginu, er ekki

86

87

88

89

90

91

92

lengur byrg innlnsstofnana. egar lnsstofnanirnar velta byrg af eigin skuldbindingum yfir Selabankann er hugsanlegt a
hvati eirra til vertryggingarjafnaar minnki.
Einnig er rtt a benda a vimiunarfjrhin vaxtaskiptasamningnum, sem rija
tmabili samningsins var kvein 17,5 milljarar krna, virist vera mun hrri en raunverulegt misvgi innlnsstofnana er fyrstu
mnuum essa rs. Selabankinn virist v
vera a taka sig meiri httu en sem nemur
misvgi vertryggra eigna og skulda.
A teknu tilliti til framangreindra atria er
nausynlegt a kanna nnar hvaa hrif vaxtaskiptasamningurinn haft vertryggingarmisvgi. Rtt er a benda a samningurinn
hafi hugsanlega ekki stula a heppilegri
run misvgis, hefur hann a llum lkindum stula a heppilegri run nafnvaxta.
a ryggi, sem samningurinn veitir innlnsstofnunum, dregur r v a r fylgi eftir
skammvinnum sveiflum verlagi me sama
htti og ur.
Eftir sem ur er nausynlegt a athuga
hvort samningurinn einn og sr hafi jkv ea
neikv hrif misvgi. Samningurinn er

FJRMLATINDI

46

uppsegjanlegur af bum ailum, og v er

ekkert til fyrirstu a segja honum upp af
hlfu Selabankans ef hann strir gegn upphaflegum markmium.
Njustu agerir Selabankans eru flgnar
reglum um vertryggingu sparifjr ar sem
heimilt verur a vertryggja bundin innln
fr og me nstu ramtum. Hinga til hafa

msir bundnir innlnsreikningar noti vertryggingar ef innsta hefur stai hreyf 12

mnui. Nausynlegt er v a innsta, sem
losnar a afloknum upphaflegum umsmdum
binditma, s bundin aftur a.m.k. til 6 mnaa til
a hn njti vertryggingar. Eins og ur miast
agerirnar vi a draga r misvgi vertryggum eignum og skuldum innlnsstofnana.

Tafla 1. Jfnuur eigna og skulda banka og sparisja

Stutlur rslok fstu verlagi skv. lnskjaravsitlu rslok 1993
millj. krna
Eignir - skuldir
Vertryggar
vertryggar
Gengisbundnar

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

3.272
2.964
1.468

3.813
4.427
1.219

6.330
5.217
-1.672

15.285
2.172
-5.279

2.448
12.071
-1.358

1.761
11.047
2.513

-3.339
17.871
2.964

10.876
8.473
1.780

Tqfla 2.

1988

1989

-5.382 -10.526
26.424 32.402
2.795
4.428

1990

1991

1992

1993

-8.858 -19.301 -24.005 -24.089

35.423 45.608 51.786
1.651
4.749
4.841

Flokkun eigna og skulda banka og sparisja

Stutlur rslok fstu verlagi skv. lnskjaravsitlu rslok 1993

millj. krna
1980

1981

1982

1984

1985

1986

Eignir
Vertryggar
vertryggar
Gengisbundnar
Eignir samtals

4.246 15.580 26.278 38.393 28.827

80.054 81.610 83.283 63.969 82.506
21.155 22.656 29.353 47.427 63.476
105.454 119.846 138.914 149.789 174.809

38.580
76.001
56.512
171.092

40.027
91.717
47.974
179.718

Skuldir
Vertryggar
vertryggar
Gengisbundnar
Afskriftareikn.
Lfeyrisskuldb.
Eigi f
Skuldir samtals

974
77.090
19.687
260
0
7.443
105.454

36.819 43.365
64.954 73.845
53.999 45.010
2.619
2.842
1.158
1.571
11.544 13.083
171.092 179.718

11.766 19.948
77.184 78.066
21.437 31.025
368
373
336
0
9.166
9.090
119.846 138.914

1983

23.109 26.379
61.797 70.434
52.706 64.833
1.232
1.423
565
825
10.380 10.914
149.789 174.809

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

67.078 74.859 77.201 84.473 83.658 81.887

78.650 88.071 93.863 102.661 113.404 118.102
53.846 68.216 70.956 59.042 57.287 62.524
199.574 231.146 242.019 246.176 254.349 262.513

87.268

56.202 80.241 87.726 93.330 102.959 105.892 111.357

70.177 61.647 61.461 67.238 67.796 66.316
52.539 57.683
66.528 57.391
52.066 65.421
2.611
3.288
3.739
5.930
5.925 10.126
2.374
3.031
3.293
4.088
4.697
5.278
16.144 17.519
19.273
18.198 20.435 17.218 18.786
199.574 231.146 242.019 246.176 254.349 262.513

Tafla 3. Flokkun eigna og skulda banka og sparisja

Stutlur rslok verlagi hvers rs
millj. krna
1980

1981

1982

1983

1984

Eignir
Vertryggar
vertryggar
Gengisbundnar
Eignir samtals

262
4.933
1.304
6.498

1.417
7.421
2.060
10.898

3.836
12.157
4.285
20.278

9.716
16.188
12.002
37.907

8.675
24.828
19.102
52.605

Skuldir
Vertryggar
vertryggar
Gengisbundnar
Afskriftareikn.
Lfeyrisskuldb.
Eigi f
Skuldir samtals

60
4.750
1.213
16
0
459
6.498

2.912
1.070
7.019 11.396
1.949
4.529
34
54
0
49
827
1.338
10.898 20.278

5.848
7.938
15.639 21.196
13.338 19.510
312
428
248
143
2.627
3.284
37.907 52.605

1985

1986

15.741 18.738
31.009 42.936
23.058 22.459
69.808 84.133
15.023
26.502
22.032
1.068
472
4.710
69.808

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

38.385 51.033 63.991 75.022 79.980 79.511

45.007 60.040 77.802 91.176 108.417 114.675
30.813 46.504 58.815 52.437 54.768 60.710
114.204 157.577 200.609 218.635 243.165 254.896

87.268

20.301
32.161 54.702 72.716 82.889 98.432 102.820 111.357
34.570
40.158 42.026 50.945 59.716 64.814 64.392
21.071
29.794 44.599 55.145 50.970 50.228 56.010
1.494
5.267
5.664
1.331
2.241
3.099
9.832
2.066
2.729
3.630
4.491
5.125
736
1.359
6.125
9.238 11.943 15.975 16.162 19.536 16.718 18.786
84.133 114.204 157.577 200.609 218.635 243.165 254.896

VERTRYGGINGARMISVGI INNLNSSTOFNANA RUNUM 1980-1993

47

Tafla 4. Jfnuur eigna og skulda banka og sparisja eftir stutlum verlagi hvers rs
og hlutfllum af heildareignum og eigin f

millj. krna

1980

Eignir - skuldir
Vertryggar
202
vertryggar
183
Gengisbundnar
90
1 % af eigin f
Vertryggar
44
vertryggar
40
Gengisbundnar
20
1 % af heildareignum
Vertryggar
vertryggar
Gengisbundnar

3
3
1

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

347
403
111

924
761
-244

3.686
550
-1.336

737
3.633
-409

719
4.507
1.025

-1.563
8.366
1.387

6.224
4.849
1.019

-3.669
18.014
1.905

-8.725
26.858
3.670

42
49
13

69
57
-18

147
21
-51

22
111
-12

15
96
22

-26
137
23

67
52
11

-31
151
16

-55
168
23

-49
195
9

-94
223
23

-139
301
28

3
4
1

5
4
-1

10
1

1
7
-1

1
6
1

-2
10

5
4

-2
11

-4

-8
18

-9
20

-4
14
1

1991

1992

1993

-4

1990

1991

1992

1993

-7.867 -18.452 -23.309 -24.089

31.460 43.603 50.283
4.700
1.466
4.540

13
2

-128

Tafla 5. Flokkun eigna og skulda Landsbankans verlagi hvers rs

millj. krna
Eignir
Vertryggar
vertryggar
Gengisbundnar
Eignir samtals
Skuldir
Vertryggar
vertryggar
Gengisbundnar
Afskriftareikn.
Lfeyrisskuldb.
Eigi f
Skuldir samtals

1986

1987

1988

1989

1990

4.233
10.602
13.346
28.180

7.528
8.995
12.525 16.420
15.517 14.761
35.570 40.177

14.770
18.646
20.902
54.318

18.584
23.840
31.942
74.366

23.123
30.485
38.743
92.351

27.012
34.978
35.654
97.644

28.782 29.425
40.378 41.730
35.525 36.788
104.685 107.942

31.981

3.167
9.888
13.420
259
113
1.334
28.180

5.404
8.330
12.386 14.390
14.890 13.716
328
384
211
328
2.351
3.029
35.570 40.177

13.379
16.123
19.933
503
524
3.857
54.318

20.239
17.341
30.445
721
783
4.836
74.366

26.545
21.409
36.128
1.368
1.131
5.770
92.351

29.711
23.654
34.400
2.700
1.412
5.767
97.644

34.478 35.679
26.981 27.459
32.434 33.846
2.559
5.300
1.765
2.044
3.614
6.469
104.685 107.942

39.188

1980

1981

1982

1983

1984

127
2.301
994
3.423

616
3.554
1.667
5.837

1.680
6.241
3.357
11.279

4.254
7.536
8.965
20.755

29
2.230
933
14

503
3.369
1.584
29

216
3.423

351
5.837

1.212
5.985
3.479
45
22
536
11.279

2.457
7.195
9.798
185
65
1.056
20.755

1985

5.731

Tafla 6. Flokkun eigna og skulda slandsbanka verlagi hvers rs

millj. krna

1980

1981

1982

1983

1984

Eignir
Vertryggar
vertryggar
Gengisbundnar
Eignir samtals

34
1.071
307
1.412

303
1.500
393
2.196

872
2.540
927
4.339

2.144
3.629
2.720
8.494

1.838
6.049
4.687
12.573

11
1.033
280
0

245
1.377
365
1

721
2.242
1.048
2

88

208
1.412

4
322
2.196

1.369
3.228
3.169
66
21
640
4.339

2.167
4.550
4.954
83
44
776
8.494

Skuldir
Vertryggar
vertryggar
Gengisbundnar
Afskriftareikn.
Lfeyrisskuldb.
Eigi f
Skuldir samtals

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

3.287
4.057
8.100 12.101
5.087
5.888
17.274 21.245

10.449
11.607
5.779
27.835

16.357
15.768
8.080
40.205

19.517
20.327
11.425
51.269

20.265
23.910
8.743
52.918

19.960
28.512
10.479
58.951

18.462
29.821
12.849
61.132

19.595

4.410
5.899
5.609
609
94
654
12.573

6.555
11.765
5.874
694
413
2.534
21.245

16.672
10.533
8.120
1.025
543
3.310
27.835

20.816
13.189
10.704
1.053
463
5.044
40.205

21.011
16.839
8.837
1.549
698
3.984
51.269

24.386
16.953
9.539
1.792
890
5.391
52.918

24.684
15.573
12.104
2.587
1.009
5.175
58.951

25.773

1985

4.037
10.489
4.870
751
157
942
17.274

5.079
61.132

FJRMLATINDI

48
Tafla 7. Flokkun eigna og skulda Bnaarbankans verlagi hvers rs

millj. krna

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

33
927
2
962

208
1.429
1
1.637

589
2.096
1
2.686

1.564
3.090
287
4.942

1.271
4.775
900
6.947

2.226
6.368
1.345
9.940

2.792
8.119
2.340
13.251

6.596
8.608
3.713
18.917

7.738
11.765
5.544
25.048

9.946
15.532
6.847
32.325

13.423
18.052
6.475
37.949

15.272
21.216
7.265
43.753

15.935
22.270
8.620
46.825

16.756

12
877
0
1

161
1.344
0
2
130
1.637

982
3.127
311
35
44
442
4.942

1.296
4.034
931
54
67
565
6.947

2.802
4.815
1.298
79
115
830
9.940

4.362
5.308
2.250
108
167
1.056
13.251

6.808
6.673
3.633
169
282
1.352
18.917

9.407
7.898
5.238
259
464
1.782
25.048

13.125
9.057
6.667
338
722
2.417
32.325

16.553
10.632
6.356
447
967
2.994
37.949

19.994
11.702
6.807
672
1.176
3.402
43.753

20.866
11.905
8.273
1.056
1.310
3.414
46.825

21.949

72
962

493
1.940
1
3
18
231
2.686

Eignir
Vertryggar
vertryggar
Gengisbundnar
Eignir samtals
Skuldir
Vertryggar
vertryggar
Gengisbundnar
Afskriftareikn.
Lfeyrisskuldb.
Eigi f
Skuldir samtals

3.405

Tafla 8. Flokkun eigna og skulda sparisja verlagi hyers rs

millj. krna

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

68
633
0
701

290
939
0
1.229

695
1.279
0
1.974

1.753
1.934
29
3.717

1.333
3.402
169
4.904

2.700
4.017
307
7.025

2.894
6.296
271
9.461

6.571
6.146
419
13.135

8.354
8.666
938
17.959

11.405
11.459
1.800
24.664

14.323
14.236
1.565
30.124

15.966
18.311
1.499
35.776

15.690
20.854
2.453
38.997

18.936

8
611
0
0

161
929
0
1
5
137
1.229

486
1.229
1
4
13
249
1.974

1.040
2.090
60
25
25
489
3.717

1.308
2.723
205
33
53
610
4.904

2.407
3.403
236
52
84
875
7.025

3.573
4.384
236
88
140
1.097
9.461

5.420
5.597
355
129
276
1.495
13.135

8.384
6.254
795
236
414
2.014
17.959

12.230
7.289
1.646
340
554
2.745
24.664

15.614
8.591
1.377
571
660
3.417
30.124

19.573
9.179
1.449
641
761
4.274
35.776

21.590
9.455
1.786
889

24.447

4.515
38.997

4.570

Eignir
Vertryggar
vertryggar
Gengisbundnar
Eignir samtals
Skuldir
Vertryggar
vertryggar
Gengisbundnar
Afskriftareikn.
Lfeyrisskuldb.
Eigi f
Skuldir samtals

82
701

Tafla 9. Jfnuur eigna og skulda Landsbankans eflir stutlum

verlagi hvers rs og hlutfllum af heildareignum og eigin f

millj. krna

1980

Eignir - skuldir
Vertryggar
vertryggar
Gengisbundnar
% af eigin f
Vertryggar
vertryggar
Gengisbundnar
% af heildareignum
Vertryggar
vertryggar
Gengisbundnar

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

98
72
61

113
185
82

468
256
-121

1.797
341
-832

1.066
713
-74

2.124
139
627

666
2.030
1.045

1.391
2.523
969

-1.655
6.499
1.496

-3.422
9.075
2.615

-2.699
11.324
1.255

-5.696
13.398
3.091

-6.254
14.271
2.941

-7.208

45
33
28

32
53
23

87
48
-23

170
32
-79

80
54
-6

90
6
27

22
67
35

36
65
25

-34
134
31

-59
157
45

-47
196
22

-88
207
48

-173
395
81

-126

3
2
2

4
2
-1

9
2
-4

4
3
0

6
0
2

2
5
3

3
5
2

-2
9
2

-4
10
3

-3
12
1

-5
13
3

-6
13
3

3
1

VERTRYGGINGARMISVGI INNLNSSTOFNANA RUNUM 1980-1993

Tafla 10.

49

Jfnuur eigna og skulda slandsbanka eftir stutlum

verlagi hvers rs og hlutfllum af heildareignum og eigin f

millj. krna

1980

Eignir - skuldir
Vertryggar
vertryggar
Gengisbundnar
% af eigin f
Vertryggar
vertryggar
Gengisbundnar
% af heildareignum
Vertryggar
vertryggar
Gengisbundnar

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

23
38
27

58
123
28

151
298
-121

775
401
-449

-329
1.498
-267

-1.123
2.201
279

20
1.613
217

3.894
-158
-95

-315
5.234
-40

-1.299
7.137
721

-746
7.071
-94

-4.426
11.559
940

-6.222
14.249
744

-6.178

26
43
31

28
59
13

47
93
-38

121
63
-70

-42
193
-34

-172
337
43

2
171
23

154
-6
-4

-10
158
-1

-26
142
14

-19
177
-2

-82
214
17

-120
275
14

-122

2
3
2

3
6
1

3
7
-3

9
5
-5

-3
12
-2

-7
13
2

0
8
1

14
-1
0

-1
13
0

-3
14
1

-1
13
0

-8
20
2

-10
23
1

Tafla 11. Jfnuur eigna og skulda Bnaarbankans eftir stutkum

verlagi hvers rs og hlutfllum af heildareignum og eigin f

millj. krna

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

21
50
2

47
85
1

96
156
0

582
-37
-24

-25
741
-31

-576
1.553
48

-1.570
2.811
90

-212
1.935
80

-1.668
3.867
306

-3.179
6.475
180

-3.131
7.420
118

-4.722
9.514
458

-4.932
10.365
347

-5.193

29
70
2

36
65
0

41
68
0

132
-8
-5

-4
131
-6

-69
187
6

-149
266
9

-16
143
6

-94
217
17

-132
268
7

-105
248
4

-139
280
13

-144
304
10

-152

2
5
0

3
5
0

4
6
0

12
-1
0

0
11
0

-6
16
0

-12
21
1

-1
10
0

-7
15
1

-10
20
1

-8
20
0

-11
22
1

-11
22
1

1980

Eignir - skuldir
Vertryggar
vertryggar
Gengisbundnar
% af eigin f
Vertryggar
vertryggar
Gengisbundnar
% af heildareignum
Vertryggar
vertryggar
Gengisbundnar

Tafla 12. Jfnuur eigna og skulda sparisja eftir stutlum

verlagi hvers rs og hlutfllum af heildareignum og eigin f

millj. krna

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

60
23
0

129
10
0

209
50
-1

713
-156
-31

25
680
-36

294
614
72

-679
1.912
35

1.151
549
64

-30
2.413
143

-824
4.170
154

-1.291
5.646
187

-3.608
9.132
51

-5.901
11.399
667

-5.511

73
28
0

94
7
0

84
20
-1

146
-32
-6

4
111
-6

34
70
8

-62
174
3

77
37
4

-2

-30
152
6

-38
165
5

-84
214
1

-131
252
15

-121

120
7

9
3
0

10
1
0

11
3
0

19
-4
-1

0
14
-1

4
9
1

-7
20
0

9
4
0

0
13
1

-3
17
1

-4
19
1

-10
26
0

-15
29
2

1980

Eignir - skuldir
Vertryggar
vertryggar
Gengisbundnar
% af eigin f
Vertryggar
vertryggar
Gengisbundnar
% af heildareignum
Vertryggar
vertryggar
Gengisbundnar

FJRMLATINDI

50

Vertryggingarannll
1. 10. aprl 1979 voru sett lg nr. 13 um efnahagsml og fleira, svokllu lafslg, sem
geru r fyrir a fngum yri komi
vertryggingu inn- og tlna. fyrstu var kvei a lgmarksbinditmi vertryggra
innlna yri 2 r og vertryggra tlna 4 r.
2. 13. febrar 1981 voru bindireglur vertryggra innlnsreikninga lkkaar niur
6 mnui.
3. aprl 1982 var lgmarksbinditmi vertryggra innlnsreikninga styttur 3 mnui.
4. Binditmi vertryggra tlna var styttur
fngum, og aprl 1983 var kvei a
lgmarksbinditmi eirra yri 6 mnuir.
5. runum 1980-1983 jkst vertryggt
bundi f innlnsstofnana Selabanka slands r nnast engu tplega 5% af
heildareignum eirra.
6. seinni hluta rsins 1984 og rinu 1985
komu mis n innlnsform til sgunnar.
bundnir skiptikjarareikningar uru mjg
vinslir essum tma, en vxtun eirra
rst af nafnvxtum ea vsitlubreytingum eftir v hvort er sparifjreigandanum hagstara.
7. lok febrar 1987 voru skyldubundnar innstur Selabankanum sameinaar einn
reikning sem var vertryggur og vaxtalaus. framhaldi jukust vertryggar eignir
innlnsstofnana hj Selabankanum r 5%
yfir 8% af heildareignum ea um 6,8
milljara mlt rslokaverlagi 1993.
8. Hinn 20. ma 1988 voru sett brabirgalg
sem lgu bann vi vertryggingu lna
me skemmri lnstma en 2 r. Einnig var
bindiskylda vertryggra eigna innlnsstofnana Selabankanum lkku um 1%
af innstum ea r 12% 13%.
9. framhaldi af brabirgalgunum var
samykkt a fr rsbyrjun 1989 skyldu
samanburartmabil skiptikjarareikninga
milli nafnvaxta og vstitlubreytinga ekki
vera skemmri en 6 mnuir. Breytingin
var ger eim tilgangi a draga r httu
innlnsstofnana
gagnvart
skammtmasveiflum vsitlu.
10. 1. janar 1990 tku gildi njar reglur sem

bnnuu innlnsstofnunum a bja upp

bundna skiptikjarareikninga. stainn
komu srkjarareikningar sem fengu vertrygg kjr ef innstur stu hreyfar 6
mnui. Markmii me reglunum var a
takmarka notkun vertryggingar vi innstur bundnar til 6 mnaa ea lengur.
11. Bindiskylda innlnsstofnana lkkai r
11% 7% rinu 1990.
12. byrjun rs 1991 voru sett lg ar sem lgmarkslnstmi vstlubundinna lna var
lengdur r 2 rum 3 r.
13. rinu 1992 var lkku bindiskylda r 7%
5%.
14. Hinn 1. jl 1993 var lgmarkslnstmi
vertryggra tlna styttur aftur r remur
rum tv r. Einnig var bindiskyldan
lkku um 1% hinn 1. nvember.
15. Vaxtaskiptasamningur milli Selabankans
og innlnsstofnana var gerur fyrsta skipti
september 1993. Samningurinn gildir til
1. janar 1996, og er markmii me honum
m.a. a hvetja innlnsstofnanir til ess a
draga r vertryggingarmisvgi samningstmabilinu og draga ar af leiandi r
httu sem af misvginu hlst. Jafnframt
voru fyrsta skipti sett kvi um vertryggingarjfnu innlnsstofnana, og skal
misvgi vera innan vi 20% af eigin f.
16. 1. janar 1994 tku gildi njar reglur um
vertryggingu sparifjr. Reglurnar bnnuu vertryggingu sparifjr til skemmri
tma en eins rs.
17. Fr og me 1. janar 1995 verur heimilt
a vertryggja bundna innlnsreikninga.
Hinga til hafa msir bundnir innlnsreikningar noti vertryggingar ef innstur stu hreyfar heilt r.
Srstakar akkir fr Yngvi rn Kristinsson
fyrir gagnlegar bendingar og yfirlestur.
Sgulegar

heimildir:

Viskiptaruneyti, (1993). Vaxtamyndun lnsfjrmarkai.

Selabanki slands, rsskrslur 1979-1993.
Hrur Sverrisson, Vertrygging viskiptabnkum,
Fjrmlatindi, 1. tbl. 1984.

Bjarni Bragi Jnsson

hrif vertryggingar lnsfjr skuldaog greislubyri heimila

Skrsluefni r skattframtlum lagi Sigurur Snvarr
jhagsstofnun til. Ggn um efnahag heimila eru
unnin af Kristjni Kolbeins, en Gerur sberg astoai vi tfluger og teikningar.
Tilefni essarar greinar er umra a undanfrnu ess efnis, a samsetning lnskjaravsitlunnar fram til mars essa rs, me
rijungs gildi launavsitlu, mti sama gildi
vsitalna framfrslu- og byggingarkostnaar
hvorrar um sig, hafi stai rangursrkum
kjarasamningum fyrir rifum. essum umrum var gjarnan jafna saman hlutfallslegri
hkkun lnagreislna og launa, n tillits til takmarkas hlutfallsvgis lnagreislna. hefur
veri fari mjg handahfslega me etta hlutfallslega vgi og stundum beitt hreinum getgtum. Dmi um slka mlsmefer er greinarger me yfirskriftinni Lnskjaravsitalan, sem
Talnaknnun hf. geri fyrir Verkamannaflagi
Dagsbrn gst-september fyrra rs. Mikilvgt
hltur v a teljast a komast a traustri
niurstu um r tlulegu strir, er gildi sem
vogir fyrir hrif vertryggingar ea lnskjara
almennt heildarhag launega og heimila. etta
jafnt vi, tt skipt hafi veri um vimiun
vertryggingar lna. Ennfremur hefur a efni,
sem hr er reifa, sjlfsttt gildi til a varpa ljsi
stu og run efnahags heimilanna og ar
me skilyri sparnaar og skuldsetningar.
Grein essi var a meginstofni ritu, mean
lnskjaravsitalan hlt gildi snu, samsett af

remur grunnvsitlum. Heiti hennar hefur veri

lti halda sr meginmli greinarinnar, einnig
merkingu vsitlu neysluvers, sem tengist og
tekur vi af henni hlistri notkun framvegis.
a hins vegar a koma fram af samhenginu,
hvort fjalla er um lnskjaravsitluna me
fyrri samsetningu sinni og srstk vandaml
henni tengd ea almennt um vimiun vertryggingar.
greinarlok er samandregi yfirlit um niurstur greinarinnar og lyktanir af eim dregnar.

Stuuppgjr
Lnskjaravsitalan breytir hfustl vertryggra lna, sem henni tengjast. Sar gerist
einfaldlega a, a annig breyttur hfustll
fellur til greislu smrri skmmtum afborgana
og vaxtast me fstum ea markastengdum
vxtum. Hagsmunaleg niurstaa ea jfnuur
af breytingu vsitlunnar kemur annig a fullu
fram stuuppgjri eirri stundu, er breytingin tekur gildi. Vextir upp fr v eru n
vergildismyndun fyrir fjrmagnsjnustu yfir
tma og h markasastum hvers tma,
a.m.k. egar um breytilega vexti hefur veri

FJRMLATINDI

32

en essar krfur eru a rttu lagi lfeyrissjir

vrslu launagreienda. Skum byrgarinnar
vaxtast essar innstur hins vegar ekki
launegum beinlnis hag. ar mti gtu
skuldir heimila veri eitthva oftlaar, ar
sem baln fr bnkum nema aeins um 14 af
57 milljara bankalnum einstaklinga, ea um
fjrungi, en afgangsliurinn mislegt gti innifali flokku ln til hlutdeildar eignum til
atvinnurekstrar.

sami, en s um fasta vexti a ra, er yfirleitt unnt a greia upp lnin og endurfjrmagna
njum vxtum.
Hr eftir er settur fram efnahagur heimila og
einstaklinga rslok 1994, svo sem hann er n
tlaur t fr jarausskrslum og uppgjri
lnakerfisins. Rauneignir heimila eru taldar
bir, a metldum sumarbstum, og einkabifreiar, en llum hsmunum og heimilistkjum er sleppt, enda tt eim felist mikill
auur, sem getur veri tilefni lntku. Annar
meginflokkur eigna eru fjreignir og mti eim
skuldir, sem til samans leia til hreinnar
fjreignastu ea skuldar. Hrein eign lfeyrissja kemur inn myndina, ar sem eim er
tla a eitt hlutverk a greia flki t lfeyri,
og hafa heimilin v beina hagsmuni af vxtun
eirra. Er a samrmi vi au ntmalegu
gildisvihorf, a einstaklingar mii hag sinn vi
vitekjur heild, enda vri anna einber skammsni. Bi tilbrigin eru snd, n lfeyrissja og me eim.

Hlutabrf eru ekki metalin fjreignastu

tflunnar, enda ekki lnastrir a formi til.
Heildarfjrh hlutabrfa, sem markasmat
hefur veri lagt , nemur n nlgt 41 milljari,
og hafa au vaxandi mli veri keypt almennum markai og annig haft hrif fjreignastuna, mist me v a koma sta
fjreignar ea valda skuldum. Ekki er unnt a
sinni a leggja tlulegt mat , hve mikil
hlutafjreign er til komin sem fjrfesting
heimila, gagnsttt uppsfnun atvinnurekstri
lngum tma, og bur a mat v betra fris.

Efnahagsuppgjr etta er h msum fyrirvrum af vldum fullkominna heimilda, auk

litamla um gildi ess ea vibtartta v
flagslega samhengi, sem umran tengist a
jafnai. beina eign heimila lfeyrissjum
mtti hkka um rma 100 milljara umfram
sjsmyndun fyrir metnum hreinum krfum
rki, sveitarflg og ara byrgaraila lfeyris,

Mannauur, flginn aukinni menntun, tti

a rkrttum skilningi a teljast til eigna,
mti fjrmgnun hennar me lntkum fr
Lnasji sl. nmsmanna, en tln hans nmu
30,4 milljrum rslok 1993 og var sp 35,9
ma. 1994. Lausleg athugun skrslum Hagfristofnunar Hsklans essa efnis benda til
ess, a aukin menntun mannaflans starfstma

Tafla 1.

Efnahagur heimila n lfeyrssja og me eim

Hlutfll af
heildareign
heimila %

barhs

478,5

66,0

Einkabifreiar

64,0
542,5

8,8

6,7

74,8

56,6

182,5
-292,3

25,2

19,0

1,8

-8,9

-40,3

-30,5

-2,9

-15,1
32,3
17,2

-11,5
24,4

-1,1
2,3

14,3
5,4
-11,5

13,0

1,2

-6,1

Raun- og fjreignir og skuldir:

Rauneignir

alls

Fjreignir
Skuldir
Hrein skuld heimila
Lfeyrissjir,

fjreign

-109,8
234,4

Hrein fjreign m. lfeyrissj.

124,6

Heildareignir heimila
Heildareignir heimila m. lfeyrissj.

725,0
959,4

Hrein eign heimila

Hrein eign heimila m. lfeyrissj.

432,7
667,1

Hlutfll af
heildareign
m. lf.sj. %

Hagur af Hagur af 4,9%

1% breytingu
breytingu
ma. kr. *
ma. kr.**

Fjrhir
ma.kr.

49,9

100,0

75,6

132,3
59,7

100,0

92,0

* Einingardmi. ** Munur nju lnskjaravsitlunnar 1989 til lkkunar fr hinni eldri.

45,1
69,5

HRIF VERTRYGGINGAR LNSFJR SKULDA- OG GREISLUBYRI HEIMILA

LN nemi a.m.k. eim fjrhum. elilegt

m v teljast a lta nmslnin verka til skeringar efnahag heimila, enda tt umhendis
yki a taka a sinni af skari um slka leirttingu.
Sndar eru tvr hlutfallsskiptingar. Hin fyrri
tekur mi af heildareignum heimila (=100), en
hin sari af eim samt fjreign lfeyrissja,
.e. vergum heildareignum hvoru tilviki. Af
eignum heimilanna sjlfra nemur vermti
ba og sumarhsa svo til tveimur riju, en
rauneignir alls remur fjru og vergar
fjreignir heimila fjrungi mti. Heildareign heimila skiptist um 40% skuldir og 60%
eigi f. etta ltur t sem allg eiginfjrstaa
og langt umfram a, sem atvinnulfi vi a
ba. Algengt er eim vettvangi a nota
rauneignir sem hlutfallsgrunn, og kemur v
samhengi 20% hrein skuld heimila mti 80%
eignu f. Fyrra eiginfjrhlutfalli hefur fari
lkkandi fr v a vera um 90% rin 1974-80,
einkum me samhlia uppbyggingu eigna og
skulda krafti straukinna lntkufra. Sara
hlutfalli var hins vegar hrra en 100 allt til
1984, er skuldir fru framr fjreignum heimila,
og hefur framangreint 20% hlutfall hreinna
skulda mti rauneignum byggst upp san .
essar hlutfallabreytingar eru ekki beinlnis
merki um neikva run heildarhags, ar sem
hrein eign fstu verlagi hefur fari, lengst af
rt, vaxandi fram til 1990, en hefur dala talsvert
san og var ur stnun rabili 1981-85.
A metldum lfeyrissjum stendur s vxtur
hins vegar enn. S saga verur ekki rakin
frekar hr, heldur er hn efni srstaka greinarger um efnahag heimila.
Lfeyrissjir leggja 234 milljara ea nrri
rijung vi heildareignir heimila og vera
annig nr fjrungur af sari vimiuninni,
heildareignum heimila samt lfeyrissjum.
ann kvara nemur baeign aeins helmingi
heildar og arar eignir og skuldir heimilanna
sjlfra samsvarandi lgra hlutfalli. Meginbreytingin felst v, a 15% nettskuld
heimila, eirra kvara, snst 13% hreina
fjreign hins tvkkaa heildarhags heimila.
etta rur rslitum um heildstustu hags-

33

muni heimilageirans af vertryggingu lnsfjrmagns og raunvxtum almennt s.

Einingardmi snir hrif hvers 1% raunvxtum, hkkun lnskjaravsitlu ea yngingu
hennar vi vogabreytingu, gerandi r fyrir, a
allar fjrkrfur fylgi henni, sem er a sjlfsgu
einfldun. annig hefst 1,8 ma. kr. jkv vxtun upp r breytingunni, en hn kostar 2,9 ma.
vxtun skulda, ea hrein neikv hrif fjrhag
heimilanna sjlfra um 1,1 ma. kr. Lfeyrissjirnir hagnast hins vegar um 2,3 ma. kr. breytingunni og byggja me henni upp aukna getu til
a greia lfeyri sar. Hrein heildarniurstaa
fyrir vitekjur heimila, a yfirgnfandi hluta
launega, er annig 1,2 ma. kr. fyrir hverja
hundraseiningu. Einfaldara getur a varla
veri: rengri vxtunarhagsmunir sna rmlega
milljars hnekki einingu, en vari hagsmunir
rflega milljars vinning. etta snir ljslega, a
launegar og heimilageirinn heild hefi t
hag af sem hstum raunvxtum me sama htti
og af sem hstum raunlaunum. Mismunandi
eignastaa og vxtunarjfnuur sttta og aldursflokka raska essu ekki, enda m gera r fyrir,
a unnt s a jafna slkan mun me tilfrslum,
og sti heildarvinningur eftir. Me essu er
ekki sagt, a rtt s a knja fram sem hsta
vexti. Hmlurnar eru v efni hinar smu og
veita ahald a raunlaunum, r a of har
krfur hamli fullri ntingu framleisluafla og
valdi atvinnu- og tekjubresti. Hvort tveggja arf
v a kvarast til jafnvgis sveigjanlegum
markai n teljandi vingunar.
Seinna dminu er tla a sna ann hag ea
hag, sem breytingin grunni lnskjaravsitlunnar ri 1989 til desember r hefur haft,
mia vi a allar fjrkrfur ba bga hafi
veri tengdar lnskjaravsitlu. hrifin eru a
vsu nokku kt vi a, a munur vsitalnanna
er reiknaur af fullum fjrstofnum lok 1994, en
gildir reynd ekki sama mli um aukningar
fjrstofna sari runum, en svo er ba bga,
annars vegar skulda og hins vegar lfeyrissja,
svo a hrein tkoma raskast varla verulega.
Skuldirnar gtu veri allt a 14 milljrum
lgri af vldum breytingarinnar, og er a s
hli mlsins, sem einblnt hefur veri . Hrein

FJRMLATINDI

34

hrif til hags fyrir heimilin eru ekki nema um

5 milljarar. Heildarhrifin a metldum lfeyrissjum koma hins vegar t sem hagst
fyrir heimilageirann um 6 milljara. Hvort essi
hafa ori hrifin reynd, er gerlegt a
segja. Sennilegt er, a innan nokkurs umttunartma hafi markasvextir breyttst til mtvgis vi breyttan vsitlugrundvll. umrddu tmabili uru raunvextir mjg hir, og m
telja mjg lklegt, a a hafi a hluta til gerst til
mtvgis breytingu vsitlunnar horf, sem af
mrgum var tali raunhf tlkun verlags.

Aldurs- og hjskaparflokka
stuuppgjr
Algjrlega heildsttt stuuppgjr fullngir
ekki krfum allra hagsmunalegu tilliti, heldur
hneigjast menn til ess a mia vi nnar skilgreinda flokka eftir aldri og fjlskylduastum
og afstu eigna, skulda og tekna ea ru
stttarlegu tilliti. S efniviur, sem hr hefur
veri reifaur, veitir ekkert fri slkum
flokkuum ea beltuum samanburi. Slkt efni
fellur hins vegar til af rvinnslu skattframtala.
Varar miklu, a heildarniurstur ess falli
nrri eim, sem fram koma yfirlitinu hr
undan og unnar eru upp r heildstum jaraus- og lnamarkaarskrslum. Svo er sem
betur fer, gagnsttt landlgri vantr gildi
skattefnis, og glir a vonir um batnandi
framkvmd skattalaga. Hr eftir er tflu 2
stillt saman hlistum lium efnahags heimila
og niurstum skattframtala fyrir ri 1993.

Tafla 2.
Efnahagur heimila
barhs
Einkabifreiar
Fjreignir
Ofangreindir eignaliir
Eignir alls
Skuldir
Hrein eign

Rauneignir eru ekkar bum megin. Miklu

meiri munur er fjreignum: 172 ma.
samkvmt lnakerfisskrslum, en hlistir liir
virast
106
ma.
samkvmt
leirttum
framtlum, en skum skattfrelsis innstna og
verbrfa mun enn fremur lti hirt um rtt framtal ess liar. mti munar einnig talsveru
skuldum einstaklinga: 267 ma. lnaskrslum
mti 238 framtlum. Getur a komi heim vi
framansagt, a meira af skuldum einstaklinga
vi bankana tti a flokkast atvinnufyrirtki
eirra og a sama skapi minna heimilin.
Skuldir vegna bakaupa tldust 156 ma.
skattefninu, en 157 ma. vi balnasji og
banka efnahag heimila, og a auki ekkt hlutfall af 37 ma. skuld heimila beint vi lfeyrissji, en ekki er vst a ln su tilgreind sem
baln framtlum, nema rttur s til vaxtabta. Skattefni br yfir fleiri lium, sem ekki
eru beint sambrilegir vi efnahagsyfirliti hr
a framan, og sumir leirttingarelis. A eim
metldum eru heildareignir 740 milljarar til
samanburar vi 705 samkvmt heildarskrslum (725 ri 1994 skv. framanrituu).
Hrein eign rslok 1993 efnahag heimila
reyndist nkvmlega hin sama og netttkoma
eignarskattstofns skattefni, 438,6 milljarar
bum tilvikum. Af essu virist htt a draga
lyktun, rtt fyrir svolti mismunandi innri
samsetningu, a treysta megi flokkun eigna og
skulda skattefninu, innbyris og a tiltlu vi
tekjur, aldur og hjskaparsttt.
Fyrir liggur rvinnsla eignarskattstofni og
skuldum framteljenda, flokkuum eftir hlftuga
aldursflokkum og eftir eigna- og skuldarepum.

Hlistir liir efnahags heimila og skattframtala 1993

Ma. kr.
466,6
66,7
171,7
705,1
705,1
266,5
438,6

Framtalsskrslur
Hseignir
kutki
Innstur, verbrf oh.
Ofangreindir eignaliir
Eignir alls
Skuldir
Hrein eign
Eignarskattstofn nett

Ma. kr.
462,6
62,8
105,8
631,2
740,0
237,7
502,3
438,6

HRIF VERTRYGGINGAR LNSFJR SKULDA- OG GREISLUBYRI HEIMILA

eignir og -skuldir eirra og r vegnar saman

vi mealtl giftra grunni einstaklingafjlda
hvorum flokki.
Fjldi framteljenda eftir aldursflokkum me
jkvan eignarskattstofn, .e. hreina eign
umfram skuldir, og fjldi me framtalda skuld,
er sndur mynd 1, og er hvort atrii h
hinu. Heildarfjldi slkra framteljenda var
39.168 giftir og 44.903 hjn, ea alls 128.974
einstaklingar me jkva eign, og 32.087
giftir og 42.729 hjn, ea alls 117.545 einstaklingar me skuld. Auk ess er verulegur fjldi
eigna- ea skuldlaus, einkum yngstu aldursflokkunum. Fjldi giftra er randi fyrstu
tveimur aldursflokkunum, og er fjldi me skuld
talsvert meiri en me hreina eign fr 21-25 ra
flokknum til og me 41-45 ra flokki, en r v
snst afstaan vi. Fjldi hjna er ekki teljandi
fyrsta aldursflokki (mia vi aldur eiginmanns),
en san eru skuldarar fleiri en hreineigendur
fram til 41-45 ra aldurs eins og tilviki giftra.
a er a sjlfsgu Lnasjur sl. nmsmanna,
sem mestu rur um svo mikinn fjlda skuldara
framan af. Aldur miast llum tflunum vi
ramt, a aldursr sem hefur nst. Hafa
ber huga, a einstaklingafjldi hjna er tvfaldur vi a, sem snt er. Meginskring ess,
hve miki fkkar bi eigendum og skuldurum
ofan vi 36-40 ra flokkinn, er einfaldlega
aldursskipting jarinnar, enda mjg fir r v

Efni etta ntist vel til a varpa ljsi mealtl

og afstur eigna og skulda, svo sem r rast
yfir viskei flks, og verur hr gefi myndrnt yfirlit yfir a. Af v m draga alltraustar
lyktanir um almenna heilbrigi eignauppbyggingar og eignaskiptingar. Torveldara er hins
vegar a finna ea einangra ummerki um flagsleg vandaml t fr essu efni, en m finna
vsbendingar fjlda eigna- og skuldleysingja,
.e. 0-flokki hvora hli, svo og fjlda flks
mtsvarandi stigskiptingu eigna og skulda.
Hr verur , samrmi vi tilgang essa
skrifs, einkum fjalla um hi fyrrgreinda til
mats almennri heilbrigi eigna- og skuldarunar og -skiptingar, sem almenn lnskjr og
vertrygging me lnskjaravsitlu eiga tt
a mta. Stust verur vi lnurit myndum 16, en talnaefni eirra er sett fram tflu 3.
Agreining er ger milli giftra og hjna, svo
sem alsia er, ar sem hagrnar og flagslegar
astur essara flokka eru verulega lkar, og
telst reglulegt sambli me hjnaflokknum,
.e. eftir tveggja ra samb. a dregur r
gildi essarar agreiningar, a vaxandi fjldi
einstra foreldra br vi svipaar astur og
brningu og hjn og vi skilna ea frfall
maka frist flk milli flokka a ltt breyttum
stofni eigna og skulda. Til ess a sj vi essu
eru hjn mehndlu sem einstaklingar sustu myndinni, .e. deilt me tveimur meal-

Mynd 1

35

Fjldi framteljenda me eign ea skuld

eftir aldursflokkum rslok 1993

7000

7000

Hjn me skuldir

6000
5000

6000
5000

Hjn me jkvan eignarskattstofn

4000

4000

3000

3000

2000

2000

1000

giftir me jkvan eignarskattstofn

0
-20

21-25

1000

giftir me skuldir

26-30 31-35 36-40 41-45 46-50 51-55 56-60 61-65 66-70

0
71-75

76-

Tafla 3.

Eignir og skuldir eftir aldursflokkum samkvmt skattframtlum rslok 1993

1

-20
Me jkvan eignarskattstofn:
1 giftir
4245
2
Hjn
68
3
Skipt hjn
136
4 Allir
4381
M e skuldir:
5
giftir
1557
6 Hjn
73
7
Skipt hjn
146
8 Allir
1703
Allir:
9
giftir
19766
10 Hjn
109
11 Skipt hjn
218
19984
12 Allir

21-25

31-35

36-40

41-45

46-50

2120
7872

3652
3082
6164
9816

2905
4898
9796
12701

2486
5845
11690
14176

2363
5819
11638
14001

2183
5113
10226
12409

1840
3756
7512
9352

1977
3583
7166
9143

3759
7518
9805

6350
1632
3264
9614

5772
4971
9942
15714

4071
6506
13012
17083

3014
6904
13808
16822

2465
6123
12246
14711

1964
4842
9684
11648

1405
3234
6468
7873

1355
2692
5384
6739

14646
1904
3808
18454

8833
5340
10680
19513

5909
6875
13750
19659

4439
7272
14544
18983

3569
6596
13192
16761

3064
5565
11130
14194

2413
4009
8018
10431

2433
3718
7436
9869

5752
1060

26-30

51-55

56-60

61-65

71-75

76- Samtals

2351
3146
6292
8643

2526
2303
4606
7132

4601
39168
2471
44903
4942
89806
9543 128974

1305
2507
5014
6319

1050
1708
3416
4466

851
904
1808
2659

928
32087
633 42729
1266 85458
2194 117545

2743
3889
7778
10521

2840
3225
6450
9290

3106
2349
4698
7804

6965
80726
2655 53506
5310 107012
12275 187738

2287

66-70

Mealeign (hrein) og -skuld framteljanda me jkvan eignarskattstofn ea skuld 1993, s.kr.

21-25

26-30

31-35

36-40

41-45

46-50

463,6
802,5

744,8
1430,2

1249,0
2433,2

1961,1
4025,5

2669,3
5871,5

3384,3
7783,5

4278,8
9056,2

721,0
2340,9

1274,3
3586,1

2498,6
4776,3

3188,6
5141,9

3262,0
4780,9

2929,2
4152,0

2561,0
3490,3

-20
Eign:
1 giftir
2 Hjn
Skuld:
3 giftir
4 Hjn

51-55

56-60

66-70

71-75

4786,8 4906,4 5055,4

9953,8 10210,6 10278,8

5320,1
9865,2

4922,0
8822,4

4504,9
7585,0

2967,2
7514,1

2248,6
2984,8

1486,2
2045,4

1539,4

1728,0
1772,4

2219,4
3893,2

1966,3
2412,8

61-65

1698,7
2188,9

1718,1

76- Samtals

Mealeign (hrein), -skuld og -heildareign (verg) alla framteljendur 1993, s.kr.

-20

Allir giftir:
1 Hrein eign
2 Skuld
3 Heildareign
ll hjn:
4 Hrein eign
5 Skuld
6 Heildareign

99,6
56,8
156,4

21-25

26-30

31-35

36-40

41-45

46-50

51-55

56-60

61-65

66-70

71-75

292,5
552,5
845,0

516,4
1632,7
2149,1

964,1
2196,8
3160,9

1494,9
2214,9
3709,8

2240,7
2023,1
4263,8

3048,5
1641,6
4690,1

3650,1
1309,3
4959,4

3986,9
1095,1
5082,0

4214,9
808,1
5023,0

4404,0
549,5
4953,5

4002,9
421,8
4424,7

76- Samtals
2975,9
230,2
3206,1

1439,7
882,2
2321,9

500,6
796,2 1404,3 2867,9 4719,3 6866,6 8320,6 9325,6 9839,8 9935,2 9623,5 8649,6 7059,4 6306,0
1567,7 3073,8 4446,2 4865,9 4538,9 3854,3 3036,9 2407,8 1747,0 1411,1 1083,3
661,2
422,6 3109,1
2068,3 3870,0 5850,5 7733,8 9258,2 10720,9 11357,5 11733,4 11586,8 11346,3 10706,8 9310,8 7482,0 9415,1

Mealeign (hrein), -skuld og heildareign (verg) allra framteljenda sem einstaklinga 1993, s.kr.
-20

Hrein eign:
1 Skipt hjn
2 Allir einstaklingar
Skuld:
3 Skipt hjn
4 Allir einstaklingar
Heildareign:
5 Skipt hjn
6 Allir einstaklingar

250,3
101,2

21-25

26-30

31-35

36-40

41-45

46-50

51-55

56-60

61-65

66-70

71-75

398,1
314,3

702,2
618,1

1434,0
1292,7

2359,7
2157,4

3433,3
3179,4

4160,3
3920,3

4662,8
4428,5

4919,9
4689,9

4967,6
4771,4

4811,8
4687,1

4324,8
4196,7

783,9
64,7

1536,9 2223,1 2433,0 2269,5 1927,2 1518,5 1203,9

755,6 1955,8 2362,0 2256,7 1947,6 1545,0 1228,3

1034,2
166,0

1935,0
1069,9

2925,3
2573,9

3866,9
3654,7

4629,1
4414,1

5360,5
5126,9

5678,8
5465,3

5866,7
5656,8

873,5
928,1
5793,4
5618,0

Hundrashlutfll hreinnar eignar og skuldar af heildareign allra

-20

giftir:
1 Hrein eign
2 Skuld
Hjn:
3 Hrein eign
4 Skuld
Allir:
5 Hrein eign
6 Skuld

Fjldi framteljenda eftir aldursflokkum og eignar-/skuldaraild 1993

21-25

26-30

31-35

36-40

41-45

46-50

51-55

56-60

705,6
732,3
5673,2
5503,6

541,7
544,0
5353,4
5231,1

framteljenda
61-65

66-70

330,6
366,9
4655,4
4563,6

76- Samtals
3529,7
3215,5

3153,0
2416,3

211,3 1554,6
222,0 1265,4
3741,0
3437,5

4707,6
3681,7

1993
71-75

76- Samtals

64
36

35
65

24
76

31
69

40
60

53
47

65
35

74
26

78
22

84
16

89
11

90
10

93
7

62

24
76

21
79

24
76

37
63

51
49

64
36

73
27

79
21

85
15

88
12

90
10

93
7

94
6

67
33

61
39

29
71

24

35
65

49
51

62
38

72
28

78
22

83
17

87
13

90
10

92
8

94
6

66
34

76

Hrein eign = jkvur eignarskattstofn n tillits til neikvs.

Tlur um gifta samtlum kafla 4 eru smu og kafla 3.

38

HRIF VERTRYGGINGAR LNSFJR SKULDA- OG GREISLUBYRI HEIMILA

Mynd 2

37

Mealeign og -skuld framteljanda m. eign/skuld

eftir aldursflokkum rslok 1993

M.kr.

12

M.kr.

12

Eignarskattstofn hjna m e j k v a eign

10

10

8
S k u l d hjna m e skuld

Eignarskattstofn giftra m e j k v a eign

2
Skuld giftra m e skuld

0
-20

21-25 26-30 31-35 36-40 41-45 46-50 51-55 56-60 61-65 66-70 71-75

me enga eign ea skuld. Ekki er einhltt a

tlka etta versni gegnum aldursflokkana sem
run gegnum tma, einkum ar sem eldri
flokkarnir bjuggu ur vi vertrygg ln og
talsvert neikva raunvexti, en hinir yngri a
mestu leyti vi vertrygg ln og jkva raunvexti. Getur a valdi v, a bi fjldi skuldara og mealskuld eirra muni haldast lengur
uppi eftir runum en myndin bendir til.
Mealeign og -skuld eirra framteljenda me
jkva eign ea skuld, sem hr undan er
fjalla um, er snd mynd 2. Bi skuld og
hrein eign hjna er fyrri til a n hmarki en hj
giftum. Uppbygging hreinnar eignar er talsvert

Mynd 3
M.kr.

0
76-

rari hj hjnum framan af, en sari aldursflokkum ltur mjg nrri, a eign hjna s tvfld vi giftra, en rrni talsvert meira undir
lokin. Mealskuld giftra liggur efri flokkunum furu nrri mealskuld hjna, og heildareign a sama skapi meiri hvern einstakling.
Skrist etta efalaust af v, a baarfir su
tiltlulega meiri hj einstum foreldrum og
almennt upp r rofnum hjnabndum. Varla
verur mti mlt, a uppbygging eigna og afstaa eigna og skulda rist me mjg heilbrigum htti, ef marka m aldursflokkarina,
og a tt skuldir hldust nokkru meir uppi en
hn snir. Hafa ber huga, a hr er fjalla um

Mealtal heildareigna, skulda og hreinnar eignar allra giftra

eftir aldursflokkum rslok 1993

M.kr.

Heildareignir

Hrein eign

Skuldir

0
-20

21-25 26-30 31-35 36-40 41-45 46-50 51-55 56-60 61-65 66-70 71-75

1
0
76-

FJRMLATINDI

38
Mynd 4
M.kr.

Mealtal heildareigna, skulda og hreinnar eignar allra hjna

eftir aldursflokkum rslok 1993

M.kr.

12

12

10

10

Heildareignir

Hrein eign

6
4

2
Skuldir

0
-20

21-25 26-30 31-35 36-40 41-45 46-50 51-55 56-60 61-65 66-70 71-75

hreina eign eftir frdrtt skulda fr heildareignum, svo a vergar eignir eru tvfaldar vi
skuldir, ar sem lnurnar skerast, og eiginfjrhlutfall vi a mark v 50%, en strvaxandi
sar, .e. fr og me 36-40 ra flokki hjna og
41-45 ra flokki giftra. Me v a leggja
saman skuldir og hreina eign hverjum aldursflokki fengjust fram dmiger tilvik ea
tpur", en ekki frambrileg heildarmealtl, ar sem fjldi skuldara og hreineigenda
hverjum aldursflokki er dlti mismunandi. v
er rlegra a hverfa til heildarfjlda framteljenda bar hliar til samans.
annig fst innbyris sambrilegt yfirlit
mealeigna og skulda og hreinnar eignar
mynd 3 fyrir gifta og mynd 4 fyrir hjn.
Heildareign er ar btt vi sem samtlu skuldar
og hreinnar eignar. Samhlia uppbygging eigna
og skulda er r fram til 26-30 ra aldurs, en upp
fr v fer meira fyrir eiginfjrmyndun, einkum
hj hjnum og ar framan af mun rari en hj
giftum. Skuldalnan verur upp fr essum
aldri nnast hin sama einstakling hj giftum
og hjnum, en hrein eign og heildareignir vera
ann kvara talsvert hrri hj hjnum. S
munur, sem hr kemur fram fr mealtlum
eirra einna, sem eiga ea skulda, stafar af v a
mealtlin ynnast hr mun meira t hj giftum
en hjnum. ar sem tynningin veldur mun
eigna og skulda til smu ttar, ttu skulda- og

0
76-

eiginfjrhlutfll a standa lti breytt bum

tilvikum. Fyrirvara verur a gera vi verulega
eignarrnun, sem fram kemur elstu aldursflokkunum. Hr er annars vegar um rganga a
ra, sem hafa haft virkara skeii snu mun
slakari augunarfri en sari aldursflokkar,
sem a sama skapi munu vntanlega halda
eignum snum betur uppi. Hins vegar ba essir
rgangar a eldri eignum, sem geta veri vgar
metnar og jafnvel vanmetnar a tiltlu vi nrri.
Burts fr essum stum geta eignir rrna
raunverulega vi tekjubrest og arar aldursbundnar stur, . m. a flk vilji veita sr
meira til lfsnautnar eftirlaunarunum og loks
a greitt s fyrirfram upp arf.
Heildarmynd eigna og skulda allra framteljenda, giftra og hjna, fst aeins me v
a skipta hjnum upp einstaklinga me helming eigna og skulda hvort. etta er gert mynd
5. Heildareignir og hrein eign eru ar flestum
aldursflokkum talsvert hrri en hj giftum og
a sama skapi nokkru lgri en einstakling
hjnum. Skuldir eru jafnframt vi hrri framan
af en hj giftum, en vi lgri fr 41-45 ra
aldri, og fugt gagnvart hjnum. Mealtlin eru
markltil allra fyrstu flokkunum skum vgis
eignar- og skuldlausra meal giftra, og aldursflokkunin skekkist lti eitt vi upplausn hjna,
einkum annig a konurnar ttu a flokkast a
hluta lgri aldursflokk. Lgun lnuritanna

HRIF VERTRYGGINGAR LNSFJR SKULDA- OG GREISLUBYRI HEIMILA

Mynd 5

39

Mealtal heildareigna, skulda og hreinnar

eignar einstaklinga framtlum

M.kr.

M.kr.

eftir aldursflokkum rslok 1993

6
5

6
5

Heildareignir

Mealeign

2
1

1
Mealskuldir

0
-20

2 1 - 2 5 2 6 - 3 0 3 1 - 3 5 3 6 - 4 0 4 1 - 4 5 4 6 - 5 0 5 1 - 5 5 5 6 - 6 0 6 1 - 6 5 6 6 - 7 0 71-75

svipar mjg til beggja, giftra og einkum

hjna. rgngum vel fullorinna liggur mealtal heildareigna milli 5 og 6 milljna, en skuldir
rt fallandi fr 2 milljnum. Heildarmealskuld
er nrri 1,3 milljnir, hrein eign rmar 2,4 og
heildareign nrri 3,7. Mealtali er hins vegar
verulega tynnt af fjlda eign- og skuldlausra
yngstu flokkunum.
Vi fyrsta lit myndirnar sst, a framan af
aukast skuldir mun rar en eign, svo a eiginfjrhlutfalli lkkar milli aldursflokka, einkum
hj giftum. Mynd 6 snir raunar bi skuldaog eiginfjrhlutfll af heildareign, skulda

0
76-

vinstri kvara og eiginfjr hgri kvara. Eiginfjrhlutfall giftra og allra lkkar framan fr
24% af heildareign 26-30 ra flokknum, en hj
hjnum 2 1 % 21-25 ra flokknum og mtir
svo hlutfalli giftra 26-30 ra flokki. r v fer
eiginfjrhlutfalli hkkandi fram eftir llum
aldri. a nr yfir 50% 36-40 ra flokki hjna
og 41-45 ra flokki giftra. a nr sem nst
remur fjru fyrir 46-50 ra hjn (73%) og 51 55 ra gifta (74%). Hlutfll allra einstaklinga
fylgja nnast giftum til 26-30 ra aldurs, en
hjnum upp fr v. A heildarmealtali reiknast
eiginfjrhlutfalli 62% fyrir gifta, 67% fyrir

Mynd 6

Skulda- og eiginfjrhlutfall hjna, giftra og allra einstaklinga

Hrein eign
Skuldir
eftir aldursflokkum rslok 1993
0

100
80

20
40

giftir

60

Allir e i n s t a k l i n g a r

60

40

80

20
Hjn

100

0
-20

21-25 26-30 31-35 36-40 41-45 46-50 51-55 56-60 61-65 66-70 71-75

76-

FJRMLATINDI

40

hjn og 65,6% fyrir alla framteljendur samkvmt essu skrsluefni, ar sem mia er vi
jkvan eignarskattstofn sem hreina eign, en
sleppt annars vegar frdrtti neikvs stofns og
hins vegar skattfrjlsum innstum og verbrfum. Litlu munar, tt essir liir su teknir me
heildarmyndinni, en eiginfjrstaan verur
dlti hagstari samkvmt v: 65,4% fyrir
gifta, 68,8% fyrir gifta og 67,9% alls.
Af essu skrsluefni um aldursbundnar
eignir, skuldir og eiginfjrhlutfll virist helst
mega draga eftirfarandi lyktanir, sem vera a
teljast hafa verulegt gildi til a kvea upp dma
um vertryggingu lnsfjrmagns og lnskjaravsitlu eftir gildi hennar hlfan annan ratug:
1. run eignauppbyggingar og skulda- og
eiginfjrhlutfalla virist heilbrig aaldrttum,
svo sem hn birtist framgangi essara stra
yfir aldursflokkana. Svo vri enn frekar, ef
menntun vri metin til vers mti nmslnum,
sem mest vega yngri flokkunum, en vri san
afskrifu me runum lkingu vi afborganir
lnanna. Skuldir kunna framvegis a haldast
nokkru betur uppi me runum, en jafnframt er
lklegt, a mti eim muni vaxandi mli
standa hlutabrf, skuldabrf og arar fjreignir.
2. Ekki gefst fri a meta, hvernig fjreignir dreifist aldursflokkana til beins mtvgis vi hrifum vertryggingar og raunvaxta
skuldirnar. m ra af lkum, a r falli
me vaxandi vgi flokkana eftir 31-35 ra
aldur, egar mealskuld er htt a aukast, en
eignir fara rt vaxandi, og a auki fylgir uppsfnun og vxtun lfeyrissja svipuu
mynstri, ar til eftirlaunaaldri er n me 66-70
ra flokkinum. r hagsmunaandstur, sem
arna virist um a ra, leysast upp, s
teki mi af vihagsmunum hvers og eins.
3. Almennt m gera r fyrir v, a bir
og arar hseignir veiti einnig fullngjandi
verlagsmtvgi vi hkkun lnskjaravsitlu,
e.t.v. mismiki ea misfljtt eftir v, hve
mikinn tt launahkkanir eiga beint henni, en
v fremur sem launatekjur eru veigamikill
ttur eftirspurn barhsnis og ar me
verhrifum fr eirri hli.
4. Flagsleg vandaml, sem kalla srtk

rri, koma ekki fram essari rvinnslu.

eirra gtir skrsluefninu meiri hkkun
skulda en eigna sustu rin, vaxandi fjlda
me neikva eign, a langmestum hluta
yngstu flokkunum, og a einhverju marki misskiptingu innan hvers aldursflokks. Miklu
nnari athugunar arf vi til a meta, hvort
essi ummerki su umfram elileg mrk, t.d.
me hlisjn af hrifum Lnasjs sl. nmsmanna og annarrar rmkunar lnveitinga. Ljst
m vera, a stnun og lkkun rauntekna
sustu rin hefur haft talsver hrif til vandkva, sem a nokkru hefur egar veri snist
vi. Slkar rstafanir, eins og skuldbreytingar
me greisluvandalnum, virast ekki hafa
n alveg a rtum vandans og v kalla
endurtekningu. v kann a valda hagstari
tekjurun en vnst var, en rauns vimiun
vi tekjur hltur t a vera nnur hli rlausnanna.

Afstur skulda(greislna) og tekna

Meginhluti skulda almennings er sprottinn af
lnum vegna hsnisflunar. Hsni flk
almennt til nota fyrir sig og fjlskyldu sna, en
ekki til a leigja t ea selja. v er a vihorf
rkjandi a lta til lnakostnaar mti tekjum,
n ess a horfa um lei til samjafnaar vi
vxtun fjr ea verhkkun eigna. essi
einhlia samanburur vi tekjur er stundum
vandmefarinn, einkum egar taka skal afstu
til snggra breytinga skuldum, vi hkkunarskref lnskjaravsitlu e..h. Sem fyrr segir
httir mnnum til a bera hkkunarskref lnastofns heild saman vi hkkun rstekna, og m
kenna til frttamannahagfri. Til ess a f
rttan samanbur arf v annahvort a umskrifa tekjustrauminn til stofngildis formi vitekna ea meta rlegan gjaldastraum, sem af
skuldunum ea breytingum eirra sprettur.
Nokkurt litaml er, hvernig eim samanburi skuli haga: 1. Stofnsamanburur. S
mia vi ntt ln fyrir fullum barfum til
langframa, virist elilegt a afvaxta tekjur
nnast heillar starfsvi allt a 40 rum til

HRIF VERTRYGGINGAR LNSFJR SKULDA- OG GREISLUBYRI HEIMILA

ngildis, me aldursbundnum hkkunum samkvmt reynslu ea mealvitekjum. S hins

vegar gengi t fr mealskuldum samkvmt
hagskrslum, heild ea kvenum ungvgum
aldursflokkum, arf a mia vi eftirstandandi
starfsvi mealtals ea vimiunarflokks, t. d.
nlgt 25 rum, en eitthva hrri mealtekjur en heildar. 2. Straumsamanburur. Taka
m tvenns konar vimianir: a. Raunvexti lna
eingngu, ar sem eir eru hin eiginlegu gjld
ea kostnaur af skuldunum, en afborganir
lkka skuldir og fela sr hreina eignamyndun.
b. rgreislur vaxta og afborgana, ar sem
eim koma fram ll greisluhrif af lnskjaravsitlunni og afborganir koma sta afskrifta,
a vsu ktri mynd, og komast annig nr hsniskostnai heild. Me essu virist vaka
fyrir mnnum a setja upp eins konar rdeildarsamanbur hsnistengds kostnaar,
miaan fyrst og fremst vi launatekjur, en
einangrun fr eignatekjum og endurmatshrifum
hag smu manna. Samanburur af essu tagi
verur stugt reltari ljsi fjlbreyttari samsetningar heildarhags flks, og verur reynd
aeins nlgun vi raunhft mat hrifa slkan
heildarhag.
Samkvmt tflu 3, 2. kafla, sbr. mynd 2, nam
mealskuld giftra 2.219 s.kr. rslok 1993
og hjna 3.893 .kr., .e. eirra sem tldu fram
skuld ea jkva eign. Mealtlin skuldugustu aldursflokkunum eru talsvert hrri: fr

41

2,5 til 3,3 m.kr. 26-50 ra flokkum giftra og

fr 4,2 til 5,1 m.kr. 26-45 ra flokkum hjna.
annig ltur nrri, a mealskuld hverja
fyrirvinnu s um 2-2,5 m.kr. Heildarskuld heimila nam 266 milljrum skv. lnamarkasskrslum, og mti 265 sunda mannfjlda
nam a nokkurn veginn 1 m.kr. mealskuld
mann, og getur a fari nrri samsvrun vi
skuldir hjna mia vi mealstr hjnaheimila.
Til samanburar var mealtekjuskattstofn hjna
2.722 s.kr., einstra foreldra 1.086 .kr., einhleypra barnlausra 945 .kr. og allra einstaklinga
1.172 .kr. Stighkkun tekna og skulda fylgist
ni a eftir aldursflokkum, raunar svo a tekjurnar hkka undan, sem bendir til rdeildar.
Eftirfarandi tafla 4 og myndir 7-10 eru settar
fram til a styjast vi vali sem gildastri
samsvrun milli skulda og tekna. Fram kemur,
a mealskuldir eru mjg nrri jafngildi vi
mealtekjur einu ri, eilti lgri hj giftum,
hlutfall 0,94, en nokkru hrri hj hjnum, hlutfall 1,12, og mealhlutfall allra einstaklinga
ar milli, 1,05. rtt fyrir nokkra fylgni mealskulda vi tekjur eftir aldursflokkum sveiflast
hlutfalli milli eirra verulega yfir viskeii.
Fyrstu aldursflokkar giftra eru ltt farnir a
skulda, og hinir sustu bi giftra og hjna
eru komnir niur fyrir helmings hlutfall skulda
mti tekjum. Hjn komast fljtt gang me a
skulda og byrja nrri einingarhlutfalli skulda
vi tekjur, en a hkkar og yfir 1,5 aldurs-

Tafla 4. Mealtekjur og mealskuld framteljenda og hlutfll eirra eftir aldursflokkum 1993

-20
giftir:
1 Mealtekjur
2 Mealskuld
3 Mealskuld/mealtekjur
Hjn:
4 Mealtekjur
5 Mealskuld
6 Mealskuld/mealtekjur
Allir einstaklingar:
7 Mealtekjur
8 Mealskuld
9 Mealskuld/mealtekjur

466,4
56,8
0,12

21-25

26-30

31-35

36-40

41-45

46-50

51-55

56-60

61-65

66-70

71-75

819,8 1140,9 1317,3 1346,6 1431,7 1395,9 1362,4 1305,2 1188,9 1131,8
552,5 1632,7 2196,8 2214,9 2023,1 1641,6 1309,3 1095,1 808,1 549,5
0,67
1,67
1,64
0,84
1,43
1,41
1,18
0,96
0,68
0,49

965,5
421,8
0,44

76- Samtals
844,4
230,2
0,27

945,7
882,2
0,93

1817,9 2032,1 2417,6 2723,3 3025,6 3307,6 3244,8 3127,4 2928,2 2688,9 2450,3 1894,7 1707,8 2772,7
1567,7 3073,8 4446,2 4865,9 4538,9 3854,3 3036,9 2407,8 1747,0 1411,1 1083,3 661,2 422,6 3109,1
0,86
1,51
1,84
0,94
1,79
1,50
1,17
0,77
0,52
0,60
0,44
0,35
0,25
1,12

472,6
64,7
0,14

847,1 1178,0 1379,8 1529,0 1648,2 1603,5 1525,0 1428,0 1310,5 1219,6
755,6 1955,8 2362,0 2256,7 1947,6 1545,0 1228,3 928,1 732,3 544,0
0,89
1,66
1,71
1,48
1,18
0,81
0,96
0,65
0,56
0,45

950,6
366,9
0,39

858,2 1210,9
222,0 1265,4
0,26
1,05

FJRMLATINDI

42
Mynd 7

Mealskuldir og -tekjur giftra

eftir aldursflokkum 1993

s.kr.
2500

s.kr.
2500

2000

2000

1500

1500

Mealtekjur

1000

1000

500

500

Mealskuldir
0

0
-20

21-25 26-30 31-35 36-40 41-45 46-50 51-55 56-60 61-65 66-70 71-75

bilinu 21-40 ra, og er beint mealhlutfall eirra

flokka 1,66, en hst nr a 1,84 26-30 ra
flokknum. giftir eru meira en fimm ra flokki
eftir, n hlutfalli yfir 1,4 26-45 ra bilinu, me
beint mealtal 1,54, en eru einnig seinni a
lkka hlutfall sitt fram eftir runum. Mealtl
tekna gilda hr um alla framteljendur, sem
tekjur hafa, rvinnsluhfar og tlvutkar.
Mealskuldir gilda um nnast sama safn
framteljenda, a metldum skuldlausum, sbr.
tflu 3, 1. kafla og mynd 1, en vgi eirra er
verulegt aeins lgstu flokkunum.
essar afstur r raunverulegu skrsluefni
gilda a dmi hfundar r afstur, sem
Mynd 8
M.kr.
6

reikna var me greinargerinni Lnskjaravsitalan, sem Talnaknnun hf. vann fyrir

Verkamannaflagi Dagsbrn. ar var stust vi
ur greinda skuld 1 m.kr. mannsbarn, og gert
a 4 m.kr. mealfjlskyldu, sem er ekki fjarri
lagi virkasta aldursskeii. Hins vegar er teki
dmi um mann, sem hefur 1 m.kr. ri laun, n
tillits til eirra mealtala r hagskrslum, sem
hr er fjalla um. eim samanburi er v hafna hr.
1. Stofnsamanburur: egar tengja skal
saman stofn- og straumstrir (skuldir og
tekjur), er haganlegast a nota til ess venjulegar
rgreislutflur, er sna nviri rlegs fjr-

Mealskuldir og -tekjur hjna

eftir aldursflokkum rslok 1993
Mealskuldir

76-

M.kr.
6
5

4
Mealtekjur

0
-20

21-25 26-30 31-35 36-40 41-45 46-50 51-55 56-60 61-65 66-70 71-75

76-

HRIF VERTRYGGINGAR LNSFJR SKULDA- OG GREISLUBYRI HEIMILA

Mynd 9

43

Mealskuldir og -tekjur hvern einstakling

eftir aldursflokkum 1993

s.kr.
2500

s.kr.
2500

Mealskuldir

2000

2000

1500

1500

Mealtekjur

1000

1000

500
0 -20

500
21-25

26-30 31-35 36-40 41-45 46-50 51-55 56-60 61-65 66-70 71-75

streymis yfir tiltekinn tma. arf annars vegar

a velja vieigandi lengd starfsvi og hins vegar
vaxtakrfu, sem nviring miist vi. Hr
fara eftir helstu valkostir ba bga, starfsvi 5 ra bilum og vaxtakrafa heilum prsentum.
Tafla 5. Nviri vitekna sem margfeldi rstekna
Vaxtakrafa
Starfsvi

6%

5%

4%

3%

25
30
35
40

12,8
13,8
14,5
15,0

14,1
15,4
16,4
17,2

15,6
17,3
18,7
19,8

17,4
19,6
21,5
23,1

r
r
r
r

Mynd 10

Margfeldi snir a sjlfsgu hkkandi

tlugildi me lengri starfsaldri, og jafnframt
me lgri vxtum, sem sari tekjur eru afvaxtaar me til nviris. Tflunni er stillt annig
upp, a sni hkkandi gildi niur og t, og
myndar samfellu, annig a hvert botnlnugildi
(40 ra) er ekkt 2. lnu nsta dlks (30 ra) vi
einnar prsentu lgri vexti. Starfsvin er meira
tt vi stareyndir, miu fr mismunandi
aldursflokkum til starfsloka 65-70 ra. Vaxtakrafan er hins vegar fremur huglgt matsatrii,
en tengt stareyndum eins og tlari hreinni
vxtun lfeyrissja til langs tma lgri kantinn (t.d. 3%), en vxtum hsnislna efri

Hlutfall mealskulda af mealtekjum

Mealskuldir/Mealtekjur
2,0

76-

eftir aldursflokkum 1993

2,0

Hjn

1,5

1,5
giftir

1,0

1,0
Allir e i n s t a k l i n g a r
0,5

0,5

0,0

0,0
-20

2 1 - 2 5 2 6 - 3 0 3 1 - 3 5 3 6 - 4 0 4 1 - 4 5 4 6 - 5 0 5 1 - 5 5 5 6 - 6 0 6 1 - 6 5 6 6 - 7 0 71-75

76-

FJRMLATINDI

44
Mynd 11

Margfeldi ngildis vitekna af rstekjum

Vaxtakrafa %
1
2
22

3
18

32
30

20

16

5
14

6
7

24

28
26

25

28

30

33

35

38

40

43

45

48

50

Starfsvi rum

kantinn (t.d. 5-6%). Ekki er frleitt, a einstaklingar taki fremur mi af hrri kostinum, sem
eir standa frammi fyrir lntkum snum, en
er ar um misha vexti a ra flagslega
kerfinu og hinu almenna, og ennfremur breytilega eftir vaxtakrfu af hsbrfum. Vimiun
vi lnsvexti fylgir s kostur, a stofn- og
straumsamanburir svara hvor til annars.
Samhengi essara valkosta m sna myndrnt msa lund: me lnuritum hverrar vilengdar eftir vaxtakrfum ea hverrar vaxtakrfu eftir vilengdum. ar sem millistigin geta
veri nnast endanlega mrg, og vihorfin til
vals eirra smuleiis, ykir henta a teikna au
me hkkandi jafngildislnum margfeldisins
(jafnharlnum) lkingu vi upphleypt landakort, svo sem gert er mynd 11. Milli hverra
tveggja lna fer margfeldi nokku jafnt hkkandi upp og til hgri myndinni.

essi margfeldi af rstekjum eru tflu 6

tengd vi hlutfll skulda mia vi rstekjur,
sem a heildarmealtali voru kringum 1, en
fyrir virkustu aldursflokkana me mesta fjlskyldubyrg allt upp 1,84. essi hlutfll vega
mismiki upp mti fyrrgreindu margfeldi og
verka annig til a jafna a. Gert er r fyrir, a
mti mealhlutfalli skulda og tekna heild
standi rm hlf starfsvi ea 25 r, mti
jrum skuldyngstu aldursflokkanna 30 r,
mti mealhlutfalli fjgurra yngstu 35 r
(riggja heildarmealtali, ar sem yngstu
flokkar giftra og hjna falla saman), og loks
mti hmarkinu 40 r. etta eru a sjlfsgu
stlfrar stareyndir, en nrri lagi. rstekjur
mismunandi aldursflokka, en ekki vitekjur,
ra skulda/tekna-hlutfalli eirra, en eru svo
lkar heildarmealtali, a skekkir myndina ekki
a ri nema yngstu flokkunum me hstu
hlutfllin, ar sem tekjur eru enn rri hkkun.
Eru au hlutfll v trustu tilvik a mia vi.
Lti er ngja a reikna me 5% og 3% vaxtakrfu.
Hr er um a velja margfeldi fr v um 10
upp rm 15, og er ktustu og miur marktkum afbrigum sleppt. Heildarmealtlin
liggja bilinu 12,6-16,6, en skuldungu aldursflokkarnir bilinu 10-14. essi margfeldi tengja
saman hagsmuni launaflks af kauphkkun
v bili, sem hn veldur ekki almennri verlagshkkun, og af hkkun lnskjaravsitlu og
tengdra skulda af smu orsk. Samkvmt upplsingum Hagstofu olli hver 1 % hkkun launavsitlu um 0,53% beinni reikningslegri hkkun
lnskjaravsitlu. Hlutfalli arna milli, sem er
1,89% hkkun tekna mti 1% hkkun ver-

Tafla 6. Margfeldi nviris vitekna og skuldastofns vi 5% og 3% vexti

Starfsvi
25
30
35
40

r
r
r
r

25
30
35
40

r
r
r
r

Skuldatekjur

giftir
5%

3%

Skuldatekjur

0,93
1,41
1,54
1,67

15,2
10,9
10,6
10,3

18,7
13,9
14,0
13,8

1,12
1,50
1,66
1,84
1,05
1,48
1,62
1,71

Hjn
5%
12,6
10,3
9,9
9,3
Allir
13,4
10,4
10,1
10,1

3%
15,5
13,1
13,0
12,6
16,6
13,2
13,3
13,5

HRIF VERTRYGGINGAR LNSFJR SKULDA- OG GREISLUBYRI HEIMILA

tryggra skulda, verkai smu tt og ofangreint

margfeldi. Margfeldi vitekna mia vi skuldastofn bilinu 10-15, magnaist annig margfeldi hagsmunahrifa bilinu 19-28 jafngildum
krnum tali. a var annig algjr fjarsta, a
vertrygging me lnskjaravsitlu eyddi annars
raunhfri kjarabt. S hins vegar fari fram r
v marki, sem hr er enginn dmur lagur ,
hver muni vera, koma nnur fl til skjalanna til
a eya kjarabtinni gegnum almennt verlag
og hugsanlega gengi.
2. Straumasamanburur: Hin aferin vi
samanbur tekna og skulda felst v a bera
vexti ea heildargreislur af lnunum saman vi
tekjurnar. Hr er a sjlfsgu um vfemt
strarf a ra, eftir eim margbreytilegu
afstum, sem gildi eru. Frilega s er etta
bein andhverfa stusamanburarins. Hr er
fremur um a ra a mia vi raunverulega,
greidda vexti heldur en huglga vaxtaforsendu
svo sem fyrra tilvikinu. Um lei verur brnna
og jafnframt vandasamara a meta, hve miklar
skuldir og greislur af eim standa sambandi
vi hsnisflun og menntun flks, en ekki
ara fjrfestingu. ykir v rtt og samrmi vi
ara mefer talnaefnisins a mia heildarfjrh skuldanna vi samtlu eirra samkvmt
framtlum og lkka skuldir heimila vi banka
a sama skapi, enda leikur grunur , a talsvert
hafi rata ann flokk, sem a rttu eigi a falla
undir atvinnurekstur. Eftir v sem nst verur
komist hafa vaxtakjr heimila veri sem hr
segir hj einstkum flokkum lnastofnana og
heild rinu 1993. Vaxtafjrhir eru reiknaar
af tlari mealstu rsins, en v aeins eru
r sambrilegar vi tekjufjrhir ess.

Tafla 7. Raunvextir af skuldum heimila 1993

Stofinanir

Byggingarsjir
Lfeyrissjir
Lnasj. sl. nmsm.
Bankakerfi
Tryggingarflg
Verbrfasjir
Samtals

Skuldir, m.kr.

133.814
34.862
29.298
24.178
2.066
930
225.148

Vextir % Vaxtafjrh. m.kr.

4,72
6,14
1,00
10,17
10,25
10,90
5,12

6.316
2.141
293
2.459
212
101
11.522

45

Vaxtakjr heimila eru annig samsett af mjg

mismunandi kvum, tengdum rkisbyrg og
annarri fyrirgreislu og hlutun rkisvaldsins. Er
sst undan eim kjrum a kvarta, sem helst er
unnt a hafa hrif me flagslegum rstingi.
Innan byggingarsjanna er og breitt bil fr 2,5%
flagslega kerfinu, 4,9% af almennum lnum
og 6% af hsbrfalnum, 5% fr desember 1993.
Virkir vextir eirra af tborgari fjrh hafa
lengst af veri nokkru hrri mia vi slu hsbrfa me affllum, en hr er mia vi formlega
lnsfjrh, svo a vaxtaflgan nr smu h
og me hrri vxtum af lgra tborguu f.
Vextir LN eru nleg kjr, en af eldri lnum eru
engir vextir, auk ess sem tekjuhemill verkar
endurgreislurnar. annig rkir enn veruleg
hlfun essum markai. Langhst eru kjrin
hinum almenna, hlutunarlausa markai, banka,
tryggingarflaga og verbrfasja, um tvfld
vi mealtali. Munurinn stafar ekki eingngu af opinberri byrg og hlutun hli lgvaxalnanna, heldur fst hvaxtaailarnir mest
vi tryggari aukaln me afgangsveum.
A svo misjfnum vxtum ofan verulega
mismunandi skuldir a tiltlu vi tekjur getur
vog vaxta af tekjum veri afar mismunandi. Til
mats samhenginu milli almennra hrringa
launum og lnskjrum verur a ngja a
taka mealtl og helstu dmiger tilvik, en
hagstustu jaartilvikin benda fremur til afmarkara, flagslegra vandamla. v verur hr
stust vi smu flokkun og hlutfll og notu
voru til a meta afstuna milli vitekna og
skuldastofns hr undan, sbr. tflu 6, og mia
vi 5%, 6% og 7% vexti, er hugsair su sem
dmiger mealtl lna, ar sem opinber sjaln su mismikill meirihluti. Helstu lnalengdir
eru 25 r hsbrfum og 40 r rum almennum byggingarlnum, og lengri flagslegum
lnum, auk lnaflokka arna milli og missa
lnalengda fr bankakerfi og rum ailum.
Raunar er hvorki augert a festa hendur
kveinni lengd lna fr essum sast greindu
ailum, n heldur hefur lnalengdin ar skra
merkingu, ar e lnum v svii er gjarnan
breytt nnur, fari greislur fram r hfi mia
vi tekjur. Getur v lti nrri a notast vi

FJRMLATINDI

46

Tafla 8.

Hlutfll lnagreislna af rstekjum %

7.1. Raunvextir, aeins

7.2. rgreislur vaxta og afborgana

Skuldahlutfall

5%

6%

7%

5%

6%

7%

1,05
1,48
1,62
1,71

5,3
7,4
8,1
8,6

6,3
8,9
9,7
10,3

7,4
10,4
11,3
12,0

25
30
35
40

7,5
9,6
9,9
10,0

8,2
10,8
11,2
11,4

9,0
11,9
12,5
12,8

25
25
25
25

7,5
10,5
11,5
12,1

8,2
11,6
12,7
13,4

9,0
12,7
13,9
14,7

1,05
1,48
1,62
1,71

fimm ra bil htt vi lengdir starfsvi hr a

framan og tengja au vi mish hlutfll skulda
af rstekjum, svo sem ar er gert, til einfldunar aeins vi heildarmealtl allra einstaklinga, giftra sem hjna. Til enn frekari
yfirsnar um sennilegar afstur m einnig beita
eim skuldahlutfllum llum vi 25 ra lnalengd, sem telst um lei sennileg, vntanleg
starfsvi mealskuldara.
t r tflu 8 m lesa, a heildarmealtal raunvaxta, sem tengt er breytingum lnskjaravsitlu og vaxtakvum, liggi bilinu 5,3-7,4%
af mealtekjum. Samsvarandi hlutfall vaxta og
afborgana liggur bilinu 7,5-9%. Kemur a
vel heim vi samsvarandi vog rgreislna
vsitlu framfrslukostnaar, sem nam 9,3%
desember sast linum, og stafestir ar me
nlgunargildi eirrar vogar. Hlutfll lnagreislna af tekjum skuldyngri aldursflokkunum eru a sjlfsgu talsvert hrri, liggja
bilinu 7,4-12% fyrir vextina eina, en bilinu
10,5-14,7% fyrir lnagreislur heild. Er
komi a eim 15% mrkum, sem oft hefur
veri rtt um, a menn eigi a setja sr sem
hmark vi fjrmgnun babygginga.
Af essum hlutfllum, samt v a hvert 1 %
kauphkkunar leiddi beint til um 0,53% hkkunar lnskjaravsitlu, ur en verhkkanaskria fri af sta, m draga lyktun, a
hkkun lnagreislna vegi a almennu mealtali aeins upp um 5% af kauphkkuninni.
skuldyngstu aldursflokkunum getur etta mtvgi fari upp 6-8%, eftir v hve ung mealvaxtakjrin eru. Svo takmarka mtvgi getur

engin hrif haft a, hvort vert s a n fram

raunverulegri kauphkkun ea kaupmttaraukningu. ru mli gegnir hins vegar um a stig
kauphkkunar, sem ekki hefur skilyri til a n
fram mynd raunverulegs kaupmttar, en allt
leggst smu sveifina a eya henni.
Loks er vert a sna yfirlit um lnagreislur
til hinna opinberu barlnasja vegum
Hsnisstofnunar rkisins. etta eru einu lnaflokkarnir, sem: a) eru skrt og rugglega tengdir
bafjrmgnun, b) um eru veittar glggar
heimildir um fallnar greislur vaxta og afborgana og c) eru valdi hins opinbera a kvara
vaxta- og afborganakjr. annig eru etta einu
balnaflokkarnir, sem unnt er a gera kvenar krfur um til eins tiltekins aila, .e. hins
opinbera. Hins vegar hefur eim kjrum egar
veri strt me slkum rangri, a lnskjrin eru
ar langt fyrir nean samjfnu vi nnur, svo
a traula verur um btt.

Tafla 9. Greislur af lnum til opinberra

balnasja 1993 og 1994. M.kr.
1993
Byggingarsjur rkisins
Hsbrfadeild
Byggingarsj. verkamanna
Samtals

Vextir

Afborganir

Alls

3.144
2.189
298
5.631

2.760
984
170
3.914

5.904
3.173
468
9.575

1994
Byggingarsjur rkisins
Hsbrfadeild
Byggingarsj. verkamanna
Samtals

3.074
3.127
638
6.839

2.496
1.371
426
4.293

5.570
4.498
1.064
11.132

HRIF VERTRYGGINGAR LNSFJR SKULDA- OG GREISLUBYRI HEIMILA

Vextir 1993 n hr ekki smu fjrh og

samkvmt tflu 7. Skrist a af v, a ar er
reikna me vaxtakjrum t fr stofni lnanna,
en hr er um raunverulegar greislur a ra.
Me hkkandi lnastofni er jafnan nokkur tf
v, a fallnir vextir komi til rsfjrungslegrar
greislu, auk ess sem greisludrttur og vanskil
koma til skjalanna. Vextir byggingarsjanna
nema 55% af heildinni tflu 7, en aeins 52%,
ef ar vri reikna me vaxtatlunni r tflu 9.
Rtt er a benda , a tflur essar eru misjafnlega byggar upp og innbyris afstur vaxta og
afborgana v ekki sambrilegar milli eirra,
enda breytilegar eftir v sem lur lnstma,
einkum rgreislulnum, sem eru yfirgnfandi.
Niurstaa tflu 9 fyrir 1993 er til samanburar
vi 229,3 milljara tekjuskattstofn ea 218,5
milljara rstfunartekjur heimila og nemur
4,1 % ea 4,3% af eim vimiunum. Nema au
hlutfll aeins um helmingi eirra 7,5-9%, sem
ra m af tflu 8, ea 9,3% vog framfrslu- ea
neysluversvsitlu. Kemur a og heim vi
a, a vextir byggingarsjs nmu um helmingi vaxtagjalda heimilanna, sbr. tflur 7 og 9.
Rtt er a gera ann fyrirvara vi ofangreind
hlutfll lnagreislna og rstekna, og smuleiis
hin ur greindu milli lnastofns og vitekna, a
skuldir heimila hafa aukist talsvert rar en tekjur
rinu 1994, vntanlega um nlgt 9% mti 3%,
og smuleiis lnagreislur, sbr. tflu 9. Af eim
skum gtu ll tilvitnu hlutfll og margfeldi
hafa breyttst um nlgt 6% til hagstari ttar.
annig gti um 10% hlutfall lnagreislna af
tekjum hafa hkka 10,6%, ea 15% 15,9%.
Mtsvarandi v gtu margfeldi hrifa kauphkkana laun og ln hafa lkka r t.d. 20 tp
19, ea r 28 rm 26. essi afstubreyting er,
eins og ll runin fram a henni, samsett r
jkvum tti aukinna tkifra til lntku, sem
heimilin meta sr hag, og neikvum tti
skuldasfnunar af vldum tekjustnunar og tiltlulega hrra raunvaxta. Breytingin gerir hinn
flagslega vanda brnni og frir hann skrefi nr
v a teljast almennt vandaml afstum launaog lnakjara. ar fyrir er vandinn eftir sem ur
aeins til rlausnar innan marka hins mgulega,
en ekki eftir leium skhyggju.

47

Yfirlit um niurstur
Fyrst voru teknir til athugunar hagsmunir heimilanna og ar me launega almennt af vertryggingu og raunvxtum ljsi efnahagsyfirlits einstaklinga og heimila sem heildar. San var hlist athugun ger mia vi afstur eigna og
skulda samkvmt skattframtlum, eftir aldursflokkum og yfir starfsvina heild, sem er
frilega viurkenndur og yfirgripsmestur
mlikvari. Loks voru afstur skulda og tekna
athugaar grundvelli sama skrsluefnis og
dregnar af eim lyktanir um takmarka mtvgi hkkunar skulda vi hkkun vitekna af
vldum kjarabta og um hkkun rlegra lnagreislna mti hkkun rstekna af smu orskum.
1. Fjreignastaa heimilanna
Vertrygging lnsfjr, sem og raunvextir
almennt, hefur bein og millilialaus hrif fjreignastu heimilanna, eins og raunar staa
annarra geira, sem heildina liti mtsvarar
stu heimilanna. a er gamalkunn stareynd,
a atvinnufyrirtkin eiga rauneignir: fasteignir,
vlar og tki og birgir, en eru a miklum hluta
hreinni skuld ar mti, og hi sama hefur gilt
vaxandi mli um hi opinbera. Launegarnir
ea heimilin eiga essar krfur heildina liti og
hafa annig hreinan hag af raunvxtum og
ryggi af vertryggingu. etta er ekki llum
augljst, ar sem skuldir heimila vega ungt
vissu aldursskeii, en meirihluti fjreignar
mti er bundinn lfeyrissjum, sem eru ekki
persnuleg eign, en eru varveittir og vaxtair
sem rttindaeign launega til ess a standa
undir eftirlaunum sar. Til ess eru reynd varla
arir kostir, ar sem hi opinbera er egar halla
og mundi ekki valda eirri byri n gfurlega
aukinnar og sennilega gerlegrar skattheimtu.
annig selja heimilin atvinnurekstrinum annars
vegar vinnu og hins vegar fjrmagnsjnustu af
fjrsparnai snum, einkum af launum bi hj
lfeyrissjunum. Lnakerfisskrslur sna, a
skuldir heimilanna nema um 110 milljrum
krna umfram innstur eigin nafni, .e.
fjreignastaan er neikv sem v nemur. Hr

48

virast skuldir heimila fremur oftaldar mti

vantali hj einstaklingsfyrirtkjum. A metldum 234 milljara innstum lfeyrissja er
hrein fjreignastaa heimila hins vegar jkv
um 125 milljara, ea meira ef rtt er lykta
um oftal skulda. Af essu leiir, a tt hagur
heimilanna sjlfra virist versna um milljar vi
1% hkkun lnskjaravsitlu, batnar heildarhagur eirra af henni um 1,2 ma. kr. a metalinni aukinni getu sja til greislu lfeyris. A
sama skapi skertist fjrhagur heimila essum
vara skilningi um einhverja milljara af
vldum breytingar lnskjaravsitlunnar 1989,
tt hn vri ger v skyni a hlfa skuldugum heimilum sem og atvinnurekstri. Sari
vaxtabreytingar gefa tilefni til a tla, a
r hafi a nokkru komi fram sem mtvgi
markasafla vi breytingu vsitlunnar, og er
nkvmt mat hrifum hennar v vafa undirorpi.
2.

Heildareignir og eiginfjrstaa heimilanna

Heildareignir heimilanna voru taldar 725
milljarar um sustu ramt, en me lfeyrissjum um 960 milljarar, en er menntun ea
mannauur, fjrmagnaur me lnum fr
Lnasji sl. nmsmanna, ekki talinn me, n
heldur vaxandi hlutabrfaeign heimilanna. Af
eign heimilanna sjlfra nema barhs nr
tveimur riju, en rauneignir me bifreium
remur fjru, og fjreignir fjrungi.
Skuldir nema 40% og hrein eign heimila 60%
heildareigna, n mannaus sem fyrr segir. Af
heildareignum me lfeyrissjum nema eignir
heimilanna rem fjru, og lfeyrissjir
fjrungi. Af essari strri heild nmu skuldir
heimila 30,5% og eigi f 69,5%. Hltur s
staa a teljast g, en einnig skiptir mli,
hvernig hn dreifist innbyris og a hn spillist
ekki a ri fr essu.
v efni greinarinnar, sem eftir fer, er einvrungu fjalla um efnahag og tekjur vettvangi heimilanna sjlfra, en ekki frekar um hlutdeild lfeyrissja. Stust er vi niurstur leirttra skattframtala, sem koma ngu vel heim
vi heildarskrslur um jarau og lnakerfi til
a teljast nothfar essu samhengi.

FJRMLATINDI

3. Ferill eigna og skulda yfir starfsvina

Efni essu er skipt niur fimm ra aldursflokka giftra og hjna og einnig unnin r v
heildarmynd beggja. a speglar annig uppbyggingu eigna og skulda yfir starfsvina og
run hlutfallslegrar skulda- og eiginfjrstu.
Helstu niurstur eru sem hr segir: Uppbygging eigna og run eiginfjrstu er heildina
liti me elilegum og heilbrigum htti yfir
starfsvina. Fr v a skuldir nema 76% og
hrein eign 24% 26-30 ra flokknum rast eiginfjrstaan rt upp eftir aldursstiganum, helming 36-40 ra flokki, yfir 70% hj 46-50 ra og
yfir 80% hj 56-60 ra og 90% hj 66-70 ra.
Heildarmealtal er 66% eigi f og 34% skuldir.
Af essu leiir einnig yfirgnfandi lkur , a
eignir flks veiti yfirleitt fullt mtvgi verhkkunar mti uppfrslu skulda, og fjreignum t af fyrir sig vaxandi mli eftir v
sem ofar frist aldursstiganum. Me essu er
v a sjlfsgu ekki neita, a til su jafnvel
allmrg jaartilvik, ar sem skuldir eru meiri en
arbrar ea nytsamar eignir, svo a um einhlia hagsmuni gegn vertryggingu og raunvxtum s a ra. Einsnt virist af skrsluefninu, a hr s um a ra afmarka, flagslegt vandaml til rlausnar eftir srtkum leium,
fremur en almenn skuldayngsli og okurkjr ea
ara galla fjrmagnsmarkanum sem slkum.
4. Afstur skulda og tekna
Samanburur essu svii er oftast gerur
milli skulda ea skuldagreislna annars vegar og
tekna einstaklinga hins vegar. rslok 1993 nam
mealskuld giftra 882 sundum, hjna 3.109
s. og allra einstaklinga framtlum 1.265 s.
Tekjur rsins nmu smu r 946, 2.773 og
1.211 sundum. Hlutfall skulda mia vi
tekjur nam annig 0,93, 1,12 og heildina liti
1,05. Hlutfllin eru mun hrri virkustu
aldursflokkunum, upp 1,67 hj giftum og 1,84
hj hjnum, en eru tekjur rri hkkun og
tiltlulega miki af starfsvinni framundan. ar
sem skuldirnar eru stofnstr rslok, en
tekjurnar straum- ea flistr yfir ri, eru
essar strir brotsins ekki sambrilegar, heldur
verur a gera hagsmunalegan samanbur launa-

HRIF VERTRYGGINGAR LNSFJR SKULDA- OG GREISLUBYRI HEIMILA

og skuldahkkunar grundvelli hlistra hugtaka bum megin, skulda mti eignum ea

rgreislna mti tekjum, en oft er villst v
almennri umru.
4.1. Stofnsamanburur
Velji menn a gera samanburinn vi hkkun
heildarskuldar, sem stendur og greiist niur yfir
fleiri r ea ratugi, er rkrn hlista ess a
mia vi hkkun eftirkomandi vitekna af
smu rt runna, enda m almennt gera r fyrir,
a umsamin kauphkkun gangi ekki til baka.
vitekjur eru margfeldi af rstekjum, hkkandi
me lengri starfsvi og lgri vaxtakrfu, t.d. r
14,1 vi 25 r og 5% vexti 17,2 vi 40 r og
smu vexti ea 17,4 vi 25 r og 3%, ea upp
23 vi 40 r og 3 % . Vi a a velja sennilegar
samstur starfsvi og skulda/teknahlutfalls
kemur fram margfeldi nviris vitekna af skuldum bilinu 10 til 15. Hvert 1% kauphkkun
leiddi a mati Hagstofu til 0,53% hkkunar lnskjaravsitlu, tt hreyfi ekki verlag a ru
leyti, ea v bili sem svo er ekki. Heildarhagsmunir af kauphkkun eru v bilinu 19-28
faldir vi hkkun skulda, ea s hinn veginn tapast aeins 3,6-5,3% af kauphkkuninni
skuldahkkun. etta gat engin hrif haft , hvort
vert vri a n fram kauphkkun, vri hn a
ru leyti fanleg a raunverulegum kaupmtti.
Afstur essar gilda eftir sem ur vi breytta
vimiun vertryggingar, me eirri breytingu a hkkun skulda gerist af tilefni meiri
kauphkkana en ella og me meiri tfum.
4.2.
Straumasamanburur
essi samanburur tti a leia til ekkrar
niurstu og hinn fyrri, a v tilskildu, a
vaxtaforsendur su svipaar og lnalengd
samsvari starfsvinni nokkurn veginn. Mealraunvextir af skuldum heimila 1993 reiknast
5,12%, nokkru hrri en mealvextir byggingarsjanna, 4,72%, en talsvert lgri en vextir
lfeyrissjanna, 6,14%. Arir vextir eru fr 1 %
hj LN upp 10-11% hj bnkum o.fl. ailum.
Helstu lnalengdir eru 25 ea 40 r, auk missa
skemmri, lengri ea ar milli. Sennilegar samstur raunvaxta, bilinu 5-7%, og lnalengdar

49

lkingu vi eftirstandandi starfsvi sna

rgreislur vaxta og afborgana bilinu 7,5-9%
af tekjum a heildarmealtali, en 10-15%
skuldyngstu aldursflokkunum, eftir nnara vali
forsendum. S jafnframt reikna me, a lnskjaravsitala hkki um 0,53 fyrir hvert 1%
launahkkun, kemur fram, a um 4-5% af
kauphkkun fari skuldahkkun, en 5,5-8% vi
skilyri skuldyngstu flokkanna. etta er
svolti hrri niurstaa en a framan, ar sem
hr er meiri breidd vaxtaforsendum. a dregur
ekki a neinu ri r hagsmunum af launahkkun. essar niurstur eru og studdar af
lnagreislum hsnislnakerfinu, svo langt
sem vera m. r koma einnig vel heim vi
vog lnagreislna vsitlu framfrslukostnaar
ea n neysluvers, sem er um 9,3%.
5.

Meginniurstaan
Draga m meginlyktun af athuguninni, a
hagsmunaleg hrif lnskjaravsitlunnar me
rskiptingu voga grunni fr 1989 hafi veri
strlega kt umrunni af eirri einfldu
stu, a mnnum hafi yfirsst a velja rttar
vogir til a tlka essi hrif. Raunar m me sanni
segja, a eim hafi veri sni hvolf mia vi
heildstustu hagsmuni launega og heimila af
vertryggingu lnsfjr. Vsitala neysluvers gefur
samkvmt niurstunum fullngjandi mynd af
essum hrifum, en s tkoma er agengileg
mnnum me hverri verlagssp ljsi nrra
forsendna. ar hefur fari mest fyrir hrifum
launahkkana gengi og almennt verlag, en
a sralitlum hluta lnakostna. Auk ess m
minna , a fyrri samsetning riggja vsitalna
sndi hagsta sveifluhegun htt vi breytilega greislugetu launega. Lengst af hafa mismunandi vsitlur snt svipaa run nema helst
yfir rin 1989-90. Aukaleg hkkun lnskjaravsitlu n hefi ekki gert meira en jafna a
nokkru brenglunina fr eim tma. Loks m
minna , a launavgi lnskjaravsitlu geri
hana hfari en ella sem lfeyrisvimiun, og
hefur hn veri notu annig vaxandi mli hj
almennu lfeyrissjunum. Breytingin yfir til
vsitlu neysluvers kann v a gefa tilefni til
endurskounar essari vimiun.