Visoka kola elektrotehnike i raunarstva strukovnih studija

Seminarski rad iz Osnovi elektroenergetike

Elektroenergetski vodovi

Nikola Nei, NET-75/12

mr Ivana Vlaji Naumovska, prof.

Marko Milovanovi, NET-3/12

Beograd, maj 2013. god.

Sadraj:
1

Uvod .................................................................................................................................... 1

Prenos elektricne energije ................................................................................................... 2

Nadzemni vodovi ................................................................................................................ 3

3.1 Provodnici i zatitna uad ............................................................................................... 4
3.2 Stubovi ............................................................................................................................ 5
3.3 Izolatori ........................................................................................................................... 6
3.4 Nosai izolatora .............................................................................................................. 6
3.5 Pribor za spajanje provodnika ........................................................................................ 7

Podzemni kablovi ................................................................................................................ 8

4.1 Podmorski kablovi ........................................................................................................ 11

ZAKLJUAK ................................................................................................................... 12

LITERATURA .................................................................................................................. 13

Nikola Nei NET- 75/12

Marko Milovanovi NET-3/12

Elektroenergetski vodovi

UVOD

Danas se el. energija proizvodi u blizini nalazita prirodnih izvora energije (fosilnih
goriva, vodotoka, plina), odakle se vodovima prenosi do potroaa, koji mogu biti i veoma
udaljeni. Za prenos el. energije se koriste nadzemni vodovi i kablovi. Po jedinici prenesene
snage, kabal je vie puta skuplji od dalekovoda, pa se kablovi koriste samo u specifinim
prilikama, povezivanje ostrva sa kopnom, u gradovima, u blizini aerodroma itd. U prilog
nadzemnim vodovima govori i injenica da je njihov popravak jednostavniji i bri nego kod
kablova.
Vodovi se povezuju u transformatore, gde se el. energija, zavisno od funkcije
prikljuenih vodova (prenos ili razdela), transformie u odgovarajui napon. Podela
nadzemnih vodova moe se izvriti po vie kriterijuma, a to su: nazivni napon, broj trofaznih
sistema voenih na istom stubu, materijal i konstrukcija provodnika, materijal i konstrukcija
stubova itd.

Nikola Nei NET- 75/12

Marko Milovanovi NET-3/12

Elektroenergetski vodovi

PRENOS ELEKTRICNE ENERGIJE

Elektrina energija se od elektrana do potroaa prenosi prenosnom mreom. Prenosna

mrea je sloena veza sa petljastom topolokom strukturom, koja omoguava posrednu ili
neposrednu vezu svake elektrane sa svakim potroaem, ak i u sluaju ispada bilo kog
elementa prenosne mree. Prenosni sistem je visoko automatizovan sistem, u pogledu
razvodnih postrojenja i vodova.
Prenos elektrine energije mogu je pomou:
nadzemnih vodova (popravka jedan dan)
podzemnih kablova (due vreme popravke)

Nikola Nei NET- 75/12

Marko Milovanovi NET-3/12

Elektroenergetski vodovi

NADZEMNI VODOVI

Slika 3.1 Deo nadzemnog elektroenetgetskog voda (raspon).

Osnovni elementi koji sainjavaju nadzemni vod su:

provodnici i zatitna uad
stubovi
izolatori
nosai izolatora
pribor za spajanje provodnika

Nikola Nei NET- 75/12

Marko Milovanovi NET-3/12

Elektroenergetski vodovi

3.1 Provodnici i zatitna uad

Provodnici nadzemnih vodova slue da prenesu elektrinu snagu, a zatitna uad (koja
se postavljaju iznad faznih provodnika) za zatitu od atmosferskih prenapona. I jedni i drugi
izloeni su raznim atmosferskim i hemijskim uticajima. Sa obzirom na njihovu namenu, oni
moraju imati veliku specificnu provodnost, moraju biti dovoljno ilavi, otporni na razna
mehanika naprezanja i atmosferske uticaje, a takoe i ekonomini.
Provodnici su aktivni i najvaniji deo dalekovoda, vode struju, a materijal za
provodnike treba da ima veliku elektrinu vodljivost i dovoljnu mehaniku vrstou. Kao
materijal provodnika prvo se koristio bakar (Cu), isti elektrolitiki, tvrdo vueni Cu. Radi
utede bakra danas se upotrebljava aluminijum (Al), koji ima manju specifinu teinu (30,4%
od Cu), pa je tako Al provodnik laki od bakarnog sa istom vodljivou. Al mora biti veoma
ist (99,5%). Zbog male mehanike vrstoe isti Al se ne koristi za vee raspone, dakle niti
za VN dalekovode ve se legira ili koristi u kombinaciji s elikom. Zbog velike vrstoe elik
se koristi za zatitnu uad na VN vodovima, gde njegova loa el. svojstva ne dolaze do
izraaja. Od korozije se titi tako to se dobro pocinkuje.
Poboljanje mehanikih svojstava vri se legiranjem Cu i Al sa drugim metalima, pri
emu se vodljivost ne sme bitno smanjiti. Od legura radi se bronza (legura Cu i kositua sa
dodatkom Al) kod onih sa bakarnim provodnicima, gde se trai vea mehanika vrstoa
(veliki rasponi preko prelaza reka i dolina, podruja sa velikim teretom leda i sl.). Spoj dobrih
elektrinih svojstva Cu odnosno Al sa dobrim mehanikim svojstvima elika, koristi se za
izvedbu kombinovanih provodnika od dva razliita materijala.
Najee se koristi ue izraeno od Al i elika, Aluel (Al/e). Mehaniki teret
preuzima jezgro od elika, a voenje struje preuzima Al plat. Ova se uad najvie koriste za
SN i VN napone, gde se zbog visine napona ne moe upotrijebiti obino Al ue.
Vrste provodnika prikazani su na slici (Slika 3.1). Provodnik u obliku ice (a) zbog svoje
krutosti kod veih preseka se ne upotrebljava. Niti obloena ica (b), npr. elik obloen
bakrom iz istih razloga se ne upotrebljava kod dalekovoda. Da bi se dobila vea gibljivost,
izrauju se provodnici kao uad (c), pletena od veeg broja ica. Kod ueta od istog materijala
upotrebljavaju se ice jednake debljine, koje mogu oko srednje ice biti upletene u vie
slojeva, pri emu je svaki sloj pleten naizmenino u drugom smeru.

Slika 3.1- Vrste provodnika

Nikola Nei NET- 75/12

Marko Milovanovi NET-3/12

Elektroenergetski vodovi

3.2 Stubovi
Provodnici elektrinog voda moraju biti na odreenoj visini iznad zemlje, na odreenom
meusobnom rastojanju, kao i na rastojanju od okolnih objekata. Elementi elektrinog voda
koji omoguavaju takvo postavljanje provodnika nazivaju se stubovi. Nadzemni elektrini
vodovi prelaze preko razliitih terena (npr.: naselja, uma, reka, movara, brda, itd.), pa se
zbog toga upotrebljavaju razliiti stubovi. Stubovi se mogu podijeliti prema funkciji koju
imaju u vodu, zatim prema poloaju u trasi voda, kao i prema konstrukciji i materijalu od
kojeg su napravljeni. Prema funkciji koju imaju u vodu, stubovi se dele na: nosee zatezne,
rasteretne, ugaone, poetne i krajnje, a prema poloaju u trasi voda stubovi se dele na: linijske
i ugaone.

Slika 3.2.1 Vrste drvenoh stubova

Slika 3.2.2 Vrste armirano-betonskih stubova

Slika 3.2.3 Vrste elinoreetkastih stubova

Nikola Nei NET- 75/12

Marko Milovanovi NET-3/12

Elektroenergetski vodovi

3.3 Izolatori
Provodnici za nadzemne vodove privruju se na stubove preko izolatora. Izolatori se
izrauju od tvrdog porculana ili oplemenjenog stakla. U izuzetnim sluajevima, kada se
zahteva vrlo velika mehanika vrstoa, upotrebljavaju se steatitni izolatori. Telo
porculanskog izolatora izrauje se od smese kaolina (oko 50%), kvarca (oko25%) i gline
(25%). Masa dobijena od tih sirovina, primenom vie operacija se oblikuje, sui i glazira. Telo
staklenog izolatora dobija se presovanjem istopljene homogene mase, a zatim se oplemenjuje.
Izolatori za niski napon se dele na: potporne i zatezne izolatore.

Slika 3.3 Vrste porculanskih izolatora

3.4 Nosai izolatora

Za privrivanje izolatora na stub, drvo, zid ili konzolu upotrebljavaju se elini nosai
izolatora. Oni moraju biti pocinkovani ili nekim premazom pouzdano zatieni od korozije.
Nosai izolatora se dele na: nosae izolatora za niski napon i nosaeizolatora za visoki napon.

Slika 3.4 Vrste nosaa izolatora

Nikola Nei NET- 75/12

Marko Milovanovi NET-3/12

Elektroenergetski vodovi

3.5 Pribor za spajanje provodnika

Potreban pribor za spajanje provodnika je:
spojnice
stezaljke
Spojnice slue za mehaniko i elektrino spajanje krajeva provodnika koji se eono
dodiruju ili se preklapaju. Provodnike je potrebno spajati u rasponu izmeu stubova, pri
zatvaranju krajnjih vezova i pri prikljuivanju pomonih uadi na vodovima sa potpornim
izolatorima

.
Slika 3.5.1 Spojnice

Stezaljke su elementi nadzemnih mrea koji slue za:

za spajanje provodnika pri izradi strujnih mostova na zateznim stubovima
niskonaponskih i visokonaponskih vodova
za izradu radnih vodova prilikom privrenja provodnika na potporne
izolatore
za privrenje provodnika na nosee i zatezne izolatorske lance.
Strujnih stezaljki ima raznih konstrukcija, a svima je svrha da ostvare pouzdan spoj koji
e, osim trajnog optereenja, moi da izdri i struju kratkog spoja

Slika 3.5.2 Vrste stezaljki

Nikola Nei NET- 75/12

Marko Milovanovi NET-3/12

Elektroenergetski vodovi

PODZEMNI KABLOVI

Podzemne kablovske mree se koriste u urbanim sredinama, gde je primena nadzemnih

vodova previe skupa ili neizvodljiva. Takoe se koriste za prenos energije ispod reka, jezera
ili zaliva. Provodnici kod ovih vodova su celom duinom presvueni izolovajuim
materijalom (PVC, guma i sl).
Podzemni kablovi se stavljaju u kablovske rovove. Stavljanje kabla i njegovo
zatrpavanje mora biti paljivo izvedeno. Oblikuje se takozvana kablovska posteljica od sitno
zrnastog materijala (nula). Bitan je materijal koji dobro odvodi toplotu (vano je zbog
odvoenja toplote iz kabla, to se mora kontrolisati termikim proraunom zagrevanja kabla).
Osnovni elektrini parametri kabla su:
Nazivni napon Un napon za kojeg je projektirana izolacija kabla.
Nazivna struja In dozvoljeno strujno optereenje za odgovarajui tip i presek
kabla
Dozvoljeno strujno optereenje kabla It - najvea struja kojom se kabal moe
trajno opteretiti ograniena dozvoljenim zagrevanjem kabla sa obzirom na
stvarne uslove postavljanja (mesto, okolina, razmak, blizina ostalih kablova,
temperatura okoline...).
Radni otpor, induktivnost i kapacitivnost kabla
Prednosti kablova u odnosu na nadzemne vodove su:
nema vizualne degradacije prostora, osim prilikom instalacije kablova
imaju veu pogonsku pouzdanost zbog injenice da nisu izloeni udarima
gromova i ostalim atmosferskim uticajima,
zatieni su od namernog unitavanja.
Nedostaci kablova u odnosu na nadzemne vodove su:
najee daleko vee cene u odnosu na cenu dalekovoda
u sluaju kvara koji moe nastupiti negde na kablu, tee je locirati mesto
kvara, a potrebno je i daleko vie vremena za uklanjanje kvara.
Osnovni delovi kabla su fazni provodnik, poluprovodni sloj, izolacija, ispuna, provodni
plat i spoljni omota. Zavisno od izrade i namene, mogui su i dodatni delovi i eventualno
izostanak nekog nabrojanog dela.
Fazni provodnik se izrauje u vidu ueta. Konstrukcija ueta slina je kao kod zranih
vodova. Materijali iz kojih se izrauju fazni provodnici su bakar i aluminijum.

Nikola Nei NET- 75/12

Marko Milovanovi NET-3/12

Elektroenergetski vodovi

Izolacija kabla dolazi iznad faznog provodnika. Danas se uglavnom radi o krutoj
izolaciji (jedna od varijanti je i izolacija plinom ili uljem). Najee korieni materijal za
izradu krute izolacije kabla danas je umreeni polietilen.
Provodni plat se nalazi iznad izolacije kabla. On se najee radi kao:
omot iz okruglih bakarnih ica omotanih helokoidno, preko kojih je takoe
omotana u suprotnom smeru tanka bakrena traka
dve bakrene trake omotane helokoidno u suprotnim smerovima.
Iznad provodnog plata kabla postavlja se spoljni omota. Obino je izraen iz nekog
izolacionog materijala, na primer PVC-a ili obinog polietilena, a slui za zatitu kabla od
spoljnih uticaja (mehanika oteenja, vlaga).
Kablovi se prema izradi mogu podeliti na:
Troilni (vieilni) kabal (Slika 4.a ) u jednom kablu ugraena su tri (ili vie)
fazna provodnika, meusobno izolovana.
Jednoilni kabal (Slika 4.b ) u kablu se nalazi jedan fazni provodnik.

Slika 4.a Troilni kabal

Slika 4.b Jednoilni kabal

Nikola Nei NET- 75/12

Marko Milovanovi NET-3/12

Elektroenergetski vodovi

Jednoilni kablovi se stavljaju u rovove na jedan od sledeih naina:

Polaganje u trougaoni spoj
Polaganje u ravni
Polaganje u trougaoni spoj (Slika 4.1-(A)) znai da se tri jednoilna kabla meusobno
dodiruju (vezuju se vrpcom), zbog ega se poveava toplotno optereenje odnosno delimino
se smanjuje prenosna mo kabla.
Polaganje u ravni (Slika 4.1-(B)) znai da je svaki jednoilni kabal udaljen od drugog npr.
20-tak cm, pa su zbog veih udaljenosti kablovi toplotno manje optereeni, a prenosna mo
kabla je neto vea, ali se zauzima vei prostor, tj. potrebna je vea irina kablovskog rova.

Slika 4.1 Kablovski rov

10

Nikola Nei NET- 75/12

Marko Milovanovi NET-3/12

Elektroenergetski vodovi

4.1 Podmorski kablovi

Podmorski kablovi se postavljaju na dno mora (pomou posebnih brodova), najee
kao tri jednoilna kabla sa veim razmakom izmeu pojedinih kablova da se eventualno
mehaniko oteenje (npr. brodska sidra) ogranii samo na jedan kabal (popravak
podmorskog kabla je vrlo skup). Delovi podmorskog kabla na mestima ulaza i izlaza iz mora
su najvie izloeni delovanju morske vode (abraziji rad valova). Zato se ti delovi kabla
postavljaju u takozvanu priobalnu zatitu. Ona se sastoji iz betonskih blokova sa ljebovima u
kojima se postavljaju kablovi. Postavljanje podmorskog kabla ( voda ) prikazano je na slici
(Slika 4.1.1).

Slika 4.1.1 Postavljanje podmorskog voda

11

Nikola Nei NET- 75/12

Marko Milovanovi NET-3/12

Elektroenergetski vodovi

ZAKLJUAK

Elektroenergetski vodovi su jedan od najznaajnih elemenata u elektroenergetskom sistemu.

Pomou njih elektrinu energiju uspevamo da prenesemo od mesta proizvodnje do
najudaljenijih potroaa.

12

Nikola Nei NET- 75/12

Marko Milovanovi NET-3/12

Elektroenergetski vodovi

LITERATURA

[1]. www.wikipedia.org
[2]. www.scribd.com
[3]. www.kablovi.net
[4]. http://www.etfos.unios.hr

13