NGJALLJA
NËNTOR 2014
Nr. 11 (262) Viti XXII i botimit
Zgjerim dhe zhvillim i kopshteve të Kishës
Që nga viti 1995, kur me kujdesin e Kryepi-
skopit Anastas u hap i pari kopsht në Tiranë,
pranë kishës së Ungjillëzimit e më vonë në Du-
rrës, Korçë e kështu me radhë, vit pas viti deri
me sot, numri i tyre ka arritur në 21 të tilla, në
të gjithë vendin.
Në këto institucione të arsimit parashkollor,
pa shumë zhurmë, punohet me seriozitet, për-
kushtim e shumë dashuri për edukimin e vogëlu-
shëve. Ata fëmijë që frekuentuan përkujdesjen
ditore të Tiranës në vitin 1995, në moshën 3-5-
vjeçare sot janë mbi 20 vjeç dhe janë pjesë
aktive e komunitetit të Kishës Orthodhokse
Autoqefale të Shqipërisë.
Të gjitha kopshtet janë ngritur në mjedise
që janë pronë e Kishës, shumica në godina të
reja, të ngritura enkas për këtë qëllim dhe me
kushte bashkëkohore. Për vogëlushët kujdeset
Elbasan, kopshti pranë kishës së Shën Thanasit.
NGJALLJA
NËNTOR 2014
një staf i kualifikuar dhe me arsim përkatës, që
trajnohen në mënyrë periodike me metodat më
të fundit të mësimdhënies. Në total stafi i kop-
shteve përbëhet nga rreth 100 persona, nën mbi-
këqyrjen e sektorit përkatës pranë Fondacionit
“Fryma e Dashurisë”. Ky fondacion është the-
meluar nga Kryepiskopi Anastas dhe është fi-
nancuar në vazhdimësi për të plotësuar veprim-
tarinë bamirëse dhe humanitare në fushën e edu-
kimit të Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqi-
përisë. Gjithashtu, ngritja dhe funksionimi i tyre
kanë ofruar mundësi punësimi, duke ndihmuar
sadopak në këtë drejtim që mbetet gjithnjë sfidë
për shoqërinë tonë.
Fëmijët pranohen në to pa asnjë lloj dallimi,
fetar apo tjetër, duke pasur përparësi familjet
në nevojë, fëmijët e të cilave përfitojnë bursë të
plotë ose të pjesshme. Por, për të gjithë fëmijët,
1
Çmimi 20 lekë
është bërë e mundur që pagesa të jetë simbo-
like.
Sot në gjithë vendin funksionojnë këto kop-
shte: në Tiranë (2), Durrës, Kavajë, Elbasan (2),
Cërrik, Gramsh, Shkodër (2), Berat, Vlorë,
Lushnjë, Gjirokastër (2), Sarandë, Dervician,
Përmet, Tepelenë, Korçë, Pogradec. Këtë vit
numri i fëmijëve që i frekuentojnë është 818.
Është për t’u theksuar se kopshtit të Tiranës,
ku kishte shumë kërkesa për regjistrim, i është
shtuar një godinë e re dykatëshe, totalisht e ri-
konstruktuar dhe me kushte optimale, duke u
rritur kapaciteti nga 40 fëmijë në 120. Ky kopsht
funksionon me orar të zgjatur, me ushqim dhe
me fjetje, për t’iu përgjigjur kërkesave e nevoja-
ve të prindërve.
Tjetër e veçantë e viteve të fundit është inku-
adrimi i disa prej kopshteve në shkollat e Ki-
shës, për të siguruar vazhdimësinë e përgatitjes
së fëmijëve. Kjo është zbatuar në Tiranë dhe
në Durrës.
Në zbatim të legjislacionit arsimor, pranë
Fondacionit “Fryma e Dashurisë” është hapur
shërbimi psikosocial, ku psikologu zbaton pro-
gramin përkatës të këshillimit dhe trajtimit të fë-
mijëve, në bashkëpunim me stafin e edukatoreve.
Puna e madhe dhe investimet e shumta për
fëmijët, janë një dëshmi më shumë e impenjimit
të Kishës sonë për edukimin sa më të mirë të
fëmijëve të sotëm, që janë e ardhmja e Kishës
dhe e gjithë shoqërisë sonë.
Niko Zharkalli
Fondacioni “Fryma e Dashurisë”
2 NGJALLJA NËNTOR 2014

U mblodh Këshilli i Ri Kleriko-Laik

i Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë
Ditën e shtunë, në dt. 01.11. 2014, në ambi-
entet e Selisë së Sinodit të Shenjtë në Tiranë,
u mblodh Këshilli i Ri Kishtar Kleriko-Laik i
Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë,
i përbërë nga të gjithë anëtarët e Sinodit dhe
dymbëdhjetë klerikë e laikë nga të katër dio-
qezat e vendit. Bazuar në Statutin e Kishës
Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë, të vitit
2006, nenet 29-32, ky këshill është krijuar nga
Sinodi i Shenjtë për administrimin dhe kontrollin
e pasurisë kishtare të kishave të komuniteteve
dhe manastireve. Këshilli zgjidhet dhe rizgjidhet
nga anëtarët e këshillave të Kryepiskopatës
dhe Mitropolive dhe nga Sinodi i Shenjtë.
Kryepiskopi Anastas pasi falënderoi përsëri
Këshillin e mëparshëm Kleriko-Laik për ba-
shkëpunimin dhe punën e bërë deri më sot,
paraqiti Këshillin e ri dhe i përgëzoi anëtarët e
tij. Në vazhdim Këshilli u njoh me punën dhe
ecurinë e deritanishme të Kishës, detyrat që bu-
rojnë nga Statuti i Kishës, ndërsa anëtarët e tij
paraqitën mendime dhe propozime përkatëse.
Këshilli i ri Kleriko-Laik përbëhet nga:
Kryepiskopi i Tiranës dhe i Gjithë Shqipërisë,
Fortlumturia e Tij Anastasi; Mitropoliti i Beratit,
Hirësi Ignati; Mitropoliti i Korçës, Hirësi Joani;
Mitropoliti i Gjirokastrës, Hirësi Dhimitri; Epi-
skopi i Apollonisë, Hirësi Nikolla; Episkopi i
Krujës, Hirësi Andoni; Episkopi i Amantias,
Hirësi Nathanaili; Episkopi i Bylisit, Hirësi Asti;
ikonom Aleks Ndoni, ikonom Terti Gjoka, atë
Mihal Sanellari, atë Joan Merkuri, Beatriçe
Polo, Ilia Koçi, Robert Papi, Thoma Dalla, Vasil
Kristo, Naum Mile, Ana Baba, Spiro Prifti.
Zyra e shtypit
Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë

U bë organizimi
i Këshillit Ekzekutiv
të Lidhjes së Intelektualëve
Orthodhoksë të Shqipërisë
Ditën e shtunë, më 1 nëntor 2014, në ambientet e Qendrës
Sinodike në Tiranë, u zhvillua mbledhja e parë e Këshillit Ekzekutiv
të Lidhjes së Intelektualëve Orthodhoksë të Shqipërisë. Morën
pjesë 13 anëtarët e tij (8 burra dhe 5 gra), nëntë nga tri Mitropolitë
e Shenjta dhe katër nga Kryepiskopata e Tiranës. Me vendim una-
nim, Këshilli Ekzekutiv i Lidhjes së Intelektualëve Orthodhoksë të
Shqipërisë u organizua si më poshtë:
Kryetar: z. Robert Andoni, pedagog, Tiranë
Sekretar i Përgjithshëm: z. Pirro Prifti, pedagog, Tiranë
Zv. Kryetar: znj. Marsilda Menkshi, juriste, Korçë
Zv. Kryetar: z. Adrian Naço, pedagog, Gjirokastër
Financier: znj. Valbona Duri, financiere, Tiranë.
Gjithashtu, Këshilli Ekzekutiv i Lidhjes së Intelektualëve
Orthodhoksë të Shqipërisë ndau edhe përgjegjësi të tjera tek
anëtarët e tij, të cilat janë:
Dega e Arsimit: znj. Anastasi Pite, pedagoge, Tiranë;
z. Thoma Dalla, pedagog, Gjirokastër.
Dega e Botimeve: z. Vasil Tushi, pedagog, Korçë;
z. Nikolin Gërmenji, arsimtar, Korçë.
Dega e Gruas: znj. Theodhora Muka, pedagoge,
Gjirokastër.
Marrëdhënie me Publikun: znj. Valbona Duri, financiere,
Tiranë.
Dega e Rinisë: znj. Sevastiani Qako, juriste, Berat;
z. Paskal Mamaj, ekonomist, Vlorë.
Lidhja e Intelektualëve Orthodhoksë të Shqipërisë
Njoftim
Më 13 dhjetor 2014
do të mblidhet Asambleja e Lidhjes
Rinore Orthodhokse të Shqipërisë
“Bij të Dritës”
Më 13 dhjetor 2014, në ambientet e Qendrës Kulturore të Kate-
drales Orthodhokse “Ngjallja e Krishtit”, në Tiranë, do të mblidhet
Asambleja e Lidhjes Rinore “Bij të Dritës” e Kishës Orthodhokse
Autoqefale të Shqipërisë. Duke u bazuar në Statutin e Lidhjes Rinore,
kjo Asamble do të mbledhë përfaqësues të lidhjeve rinore orthodhokse
të Kryepiskopatës dhe të tri Mitropolive të vendit për të ripërtërirë
veprimtarinë e kësaj lidhjeje.
Lidhja Rinore Orthodhokse “Bij të Dritës”, që përfshin të rinj nga
mosha 18-30 vjeç, e krijuar sipas Statutit të Kishës Orthodhokse Auto-
qefale të Shqipërisë, ka si qëllim pjesëmarrjen aktive në jetën e Kishës.
Objektivat e Lidhjes Rinore janë:
1 - Miqësia: Krijimi dhe forcimi i miqësisë ndërmjet anëtarëve të
Lidhjes, nëpërmjet aktiviteteve të ndryshme shpirtërore, sociale,
edukuese dhe kulturore.
2 - Besimi: Njohja më e thellë e besimit të krishterë orthodhoks
(studim i Shkrimit të Shenjtë dhe i Traditës së Kishës Orthodhokse).
Pjesëmarrja aktive në adhurim, lutje, Liturgji Hyjnore dhe Misteret e
tjera të shenjta.
3 - Shërbimi: Ndihma për njerëzit në nevojë: të varfrit, të sëmurët,
jetimët, të moshuarit. Ofrimi i kohës dhe i talenteve të tyre për shërbime
të veçanta të Kishës, për mbrojtjen e ambientit etj.
4 - Dëshmia: Dëshmia e besimit të krishterë orthodhoks në shoqëri-
në moderne (katekizëm, konferenca, botime, masmedia: gazeta, radio,
tv, internet) dhe mbrojtjen e Kishës Orthodhokse nga sulmet e padrejta.
Lidhja Rinore Orthodhokse “Bij të Dritës”
NËNTOR 2014 NGJALLJA 3

Diplomohet brezi i parë i studentëve

në Shkollën e Muzikës Bizantine

Shkolla e Muzikës Bizantine
është tashmë një realitet i bukur.
Bëhet fjalë jo vetëm për ringjalljen
e një tradite mijëvjeçare, por edhe
për një hop cilësor, duke përgatitur
psaltë me njohuri të gjera për muzi-
kën bizantine dhe atë në përgjithësi.
Ndaj e diela, 16 nëntor, ishte një ditë
historike, sepse u diplomua brezi i
parë i psaltëve profesionistë. Kjo
ceremoni u krye nga Presidenti i
shkollës, Kryepiskopi Anastas, në
Kishën Katedrale “Ngjallja e
Krishtit” në Tiranë, në fund të Litur-
gjisë Hyjnore, në praninë e episko-
pëve, klerit, studentëve, pedagogë-
ve dhe besimtarëve të shumtë.
Në fillim të saj foli Fortlumturia
e Tij Anastasi, duke theksuar se:
“Është bërë një përpjekje për
shumë vite nga shumë bashkëpu-
nëtorë të shtrenjtë dhe të dashur
për të pasur sa më shumë psaltë
jo vetëm në Tiranë, por për mba-
rë Shqipërinë. Unë dua të falë-
nderoj dy koret tona, që na për-
faqësojnë më së miri. Sepse koret
përfaqësojnë zërin e popullit dhe
nëpërmjet tyre ne mund ta ndiej-
më më shumë Liturgjinë Hyjnore.
Dua të falënderoj korin që drejto-
het nga z. Milto Vako, si dhe korin
bizantin, që e drejton me shumë
përkujdesje z. Theodhor Peci”.
Më pas u ndanë diplomat për
gjashtë studentët që përfunduan
studimet, brenda një atmosfere fes-
tive shoqëruar me shumë duar-
trokitje!
Më pas, Kryepiskopi Anastas
shtoi: “Me sa kuptoj duartrokitjet
nuk janë vetëm për të tashmen,
por dhe për të ardhmen, që këta
studentë të mos jenë të mirë, por
të shkëlqyer në këtë art. Këta
djem ishin bursantët tanë për dy
vite dhe kushtet në konviktin e
Thavorit janë shumë të mira.
Prandaj ka rëndësi ajo që thotë
Zoti, që “kujt i jepet shumë, shu-
më ka për t’iu kërkuar atij në
këmbim”. Pra, vazhdim të mbarë
që gjithë Shqipëria të gëzojë
traditën e bukur të Muzikës Bi-
zantine. Por kjo nuk do të thotë
që ju t’i lini vetëm këta që të psa-
lin, se ata psalin si përfaqësuesit
tanë, ne duhet të mësojmë më
shumë himne që të psalim së ba-
shku në adhurim”. Ceremonia u
mbyll duke u psalur nga të gjithë
himni “Cila Perëndi është aq e
madhe sa Perëndia jonë. Ti je
Perëndi që bën çudira”.
T. Peci

Veprimtari
të përjavshme
në burgjet e Tiranës
Në bazë të një marrëveshjeje bashkëpunimi
me Drejtorinë e Përgjithshme të Burgjeve,
Kisha jonë zhvillon aktivitete të përjavshme
nëpër burgje në Tiranë. Çdo javë katekistët e
Zyrës së Katekizmit takohen me të dënuarit,
duke zhvilluar një aktivitet të larmishëm me lutje,
predikime, mësime katekizmi dhe punë dore (në
sektorin e grave), pa harruar shfaqjen e filmave
të përgatitur nga Zyra e Katekizmit. Shërbesa
në burg është një punë e bekuar dhe gjen zbatim
në fjalët e Krishtit “Isha në burg dhe më
vizituat”.
Elisabeta Shqau
4 NGJALLJA NËNTOR 2014

KONTRIBUTI I KRISHTERIMIT NË EVOLUIMIN

E MENDIMIT HISTORIK DHE NË HISTORIOGRAFI
(Vijon nga numri i kaluar) Histori përmbledhëse e shkruar kën e Aleksit I Komnenit. Për har- cili u bazua në veprat e Gjeorgj Si-
Në ndryshim nga Lindja, në Pe- nga viti 602-769 nga patriku Niqifor timin e kësaj vepre autorja ka ngjelit, Niqiforit dhe veçanërisht të
rëndim historiografia kishtare nuk (806-815), duke marrë nga burime shfrytëzuar arkivat dhe informatat Theofanit.
gjeti dhe aq terren që të zhvillohej të panjohura nga murgu Theofan. gojore. Më pas, në shekullin XII, kemi
në periudhën e parë. Ata pak auto- Kronika e murgut Gjeorgjiu arrin Në përgjithësi autorët ishin pra- historinë kishtare të Orderikus
rë që ishin, kryesisht përkthenin deri më 842. në oborrit perandorak ose në poste Vitalis. Shekulli XIV ka veprën e
veprat e lindorëve ose i plotësonin Kronika e Simeon Logothetit, si qeveritar i perandorisë, logothet, Domenikanit Bartolome Lucca etj.
ato. Kështu, Rufini përktheu në la- shekulli X, shpëtoi si kronikë e domestik, kuropallat, kryekoma-
tinisht historinë kishtare të Eusebit Theodhos Melitinit, vazhduesit të ndant, gramatik. Periudha e tretë
pasi u shtuan ngjarjet më të rëndë- Gjeorgjiut, murg, Leond Gramatikut Veprat e Joan Kinnamut dhe të (shek. XV-XIX)
sishme deri në kohën e Theodho- dhe si përkthim në sllavishten e Nikita Honiatit ose Akominatit. Ky Me rënien e Konstandinopojës
sit I të Madh. Kasiodori, duke ma- vjetër. i fundit shkroi Tregim Kronikal. ra numri i veprave, por dhe ato pak
rrë nga veprat e Sokratit, Sozome- Vepra e Josif Gjenesiut, që mbu- Në njëzet e një libra e mbulon histo- që u shkruan nuk ishin në cilësitë e
nit dhe Theodhoritit të Kiros, për- lon kohën deri te Kostandini VII. rinë e Konstandinopojës nga viti mëparshme. Megjithatë, vlen të për-
mblodhi Historinë Tripjesëshe (Hi- Vepra e vazhduesve të Theofa- 1118-1206. N. Honiati bazohet deri menden disa autorë si Laonik Halko-
storia Tripartita), deri më 418. Kjo nit me shtatë vëllime, që respekti- në vitin 1176 te J. Kinani, ndërsa për kondili, K. Laskareu me kronikën
vepër përbën burimin historik më visht trajton tri të parat, katër, pe- pjesën tjetër ishte njohës i doku- e vitit 1570 dhe vepra e Dositheut,
të rëndësishëm përgjatë shekujve së, gjashtë, shtatë në vëllimet e saj menteve zyrtare dhe dëshmitar i episkopi i Athinës, Meletiu (1664-
të mëvonshëm. periudhën e dytë të Ikonoklazmës, ngjarjeve. Vepër kronikale e Gjergj 1714), me veprën në tre vëllime Hi-
Gjithashtu, Jeronimi përktheu mbretërimin e Mikailit të tretë, bio- Akropolitit, që mbulon 1217-1282. storia kishtare dhe Sergji i Makreut
kronikën e Eusebit në latinisht grafinë e Vasilit I, ngjarjet e mbre- Vepra e Gjergj Pahimerit (1242- dhe Evgjen Bulgari me veprat e tyre.
Kemi dhe vepra të rëndësishme tësisë së Leondit VI deri te Ro- 1310), vepra e Niqifor Grigoras, hi- Në Perëndim në këtë periudhë
si Markelini, Viktor Isidori, Bede, manoi II. storia bizantine ose Romaiki Istoria u hodhën themelet e kërkimit
të spanjollit Orosi dhe historia Vepra e Leont Dhiakonit mbu- përbëhet nga 37 libra dhe mbulon shkencor në sektorin e historiogra-
Ecclesiastika Gentis Aglorum të lon vitet 959-976. Vepra e Joan vitet 1204-1359. Vepra e Joan Kan- fisë kishtare nëpërmjet përdorimit
Grigor Turonit (+554). Skilitzës e fundshekullit të XI dhe takuzenit, që mbulon vitet 1320- të metodës kritike filologjike dhe
mbulon vitet 811-1057. 1355 dhe e Gjeorgjiut Frantzi, që historike, megjithëqë Reforma e
Periudha e dytë (shek. VII-XV) Karakteristikë në këtë periudhë mbulon vitet 1413-1477. Vepra e Luterit drejtoi pak a shumë në rry-
Karakteristikë për këtë periudhë është se autorët bizantinë përmble- shekullit XIV e Niqifor Kalistit me ma kundërshtie të studimit shken-
është zhvillimi i kronografisë bizan- dhin dhe kopjojnë kronikat e mëpar- 18 libra, që mbulon deri më 610. cor të ngjarjeve kishtare.
tine dhe zbehja e hartimit të vepra- shme, si për shembull Gjergj Ke- Ndërsa në Perëndim, në këtë Pionerë të kësaj fryme studimi
ve të historisë kishtare. Përfaqë- dreni përmbledh kronikat e Theo- periudhë kemi një rritje të konside- në historiografinë kishtare ishin
sues të veprave të kronografisë bi- fanit dhe kopjon Joan Skilitzën. rueshme veprash historike, si vepra Laurent Bala dhe Nikola Kuzano,
zantine konsiderohen këta: Vepra të kësaj periudhe janë: e atit të historisë së Kishës së An- si frymëzues të kritikës filologjike.
Kronika e murgut Theofan, e Kronika e Joan Zonarasë, Alek- glisë nga Bede Venerabilis +735. Kemi gjithashtu dhe futjen e kriti-
shkruar nga 810-814, vazhdon dhe siada e Ana Komnenës, në pesë- Vepra e diakon Pavlit, Historia kës historike që frymëzohet nga një
veprën e Gjeorgjiu Singjelit për vitet mbëdhjetë libra, e cila përbën buri- kishtare e Logobardëve, Historia
frymë e theksuar antipapiste, ku
284-813. min kryesor më të detajuar për epo- kishtare e Anastas Bibliotekarit, i
nismëtar i saj është Matthias Fla-
cius Illyricus, me veprën e tij Qind-
Bazilika e Arapajt vjetorët Magdeburgas, në 13 libra,
nga një për çdo njëqindvjetor, në-
Bazilika e Arapajt është e shek. VI. Gërmi- përmjet së cilës u themelua histo-
met e bëra në vitin 1983 dëshmojnë se ka qenë riografia kishtare protestante. O.
një ndërtim monumental me përmasa 60x28 m. Arnold përmblodhi veprën e tij Hi-
Ka shumë mundësi që bazilika të jetë kisha stori e pandarë kishtare dhe here-
e Shën Mihailit, e përmendur nga Ana Komnena tike (1688), duke pranuar ndikimin
në luftën bizantine kundër normanëve, në shek. e spiritualizmit (Spiritualizmus).
XI. Në betejën e zhvilluar më 1081, rreth Durrë- Ndërsa Johann.Lorenz Mosheim
sit, mbrojtësit u strehuan brenda në bazilikën e është historiani kishtar më i rëndë-
fortifikuar, së cilës iu vu zjarri nga normanët. sishëm, sepse themeloi historinë
Në njërin nga anekset e bazilikës ndodhet kishtare reale me veprën e tij në
mozaiku me sipërfaqe 54 m², me dy emblema katër libra, në vitin 1755. Pasojnë
të eukaristisë dhe një skenë baritore. Cilësia e Johann Georg Ealch, atë e dhe bir,
lartë artistike e këtij mozaiku, si në kompozim, Johann Salomo Semler (+1791),
edhe në ekzekutim, i jep këtij monumenti një rë- J.M.Scrong dhe J. G.Plank.
ndësi të dorës së parë. Aktualisht mozaiku është Thoma Shkira
i mbuluar, në pritje të një projekti që do të reali-
zojë restaurimin dhe bërjen e tij të vizitueshëm. (vijon)
NËNTOR 2014
Apostulli i lavdishëm dhe i shkëlqyer
ANDREA I PARËTHIRRURI
Apostulli i lavdishëm i Krishtit, shën Andrea,
ishte vëllai i shën Petros dhe vinte nga Betsaida,
mbi brigjet perëndimore të liqenit Gjenesaret.
Ndryshe nga i vëllai, që ishte i martuar, kishte
preferuar të ruante dëlirësinë dhe banonte në
shtëpinë e Petros. Të dy vëllezërit ishin peshka-
tarë dhe ruanin Ligjin me devotshmëri. Kur shën
Joan Pagëzori përshkoi Judenë dhe krahinat e
Jordanit për të përhapur mesazhin e pendimit,
Andrea vrapoi drejt tij, braktisi çdo lidhje që e
lidhte me botën dhe u bë dishepull i tij. Por një
ditë, pasi pagëzoi Jisuin, Joan Pagëzori bisedonte
me Andrean dhe me dishepullin tjetër të tij, Joan
Ungjillorin, dhe, duke u treguar Jisuin që kalonte
jo larg nga ai vend, u tha: “Ja Qengji i Perë-
ndisë!” (Joan 1.35). Me këtë fjalë të mësuesit
të tyre që u tregoi Atë që pararendi Pagëzori,
Joani dhe Andrea e ndoqën Jisuin që të mësonin
më shumë për Të. Krishti u kthye drejt tyre e u
tha: “Ç’kërkoni?” Ata iu përgjigjën me respekt:
“Mësues, ku banon?” - “Ejani të shihni,” - tha
Jisui. Shkuan me Të ku banonte si i huaj dhe e
pyesnin gjithë ditën. Nuk e kuptonin ende që ky
ishte Shpëtimtari dhe Biri i Perëndisë, as të
bëheshin dishepujt e Tij, por kishin një tërheqje
të papërshkrueshme.
Nga kjo bisedë, Andrea u bind se Jisui ishte
Mesia i pritur prej shekujsh nga populli i Tij,
Shpëtimtari i botës. Duke mos e përmbajtur
gëzimin, shpejtoi te vëllai i tij, Simoni, dhe i tha:
“E gjetëm Mesian!” (Jaon 1.41), pastaj e drejtoi
te Jisui. Andrea ishte i pari që njohu Krishtin
dhe ia shpalli atij që më vonë do të bëhej korifeu
i grupit të apostujve, prandaj mori edhe emrin
I Parëthirruri.
Pastaj Andrea ndoqi Zotin kudo ku shkonte,
në qytete e fshatra, male e shkretëtira, që të pinte
nga lumi i ujërave të gjalla të fjalëve të Tij. Ishte
i pranishëm kur u bë shumimi i bukëve (Joan 6)
dhe ndërmjetoi pranë Zotit, që të ushqente me
bukë tokësore pesë mijë burra.
Ai ishte dëshmitar i ngjarjeve të frikshme
që shoqëronin Pësimin shpëtimtar të Zotit dhe
mori pjesë me të tjerët në shfaqjet pas Ngjalljes.
Gjatë Pentikostisë, mori plotësinë e Hirit të
Shpirtit të Shenjtë dhe në short i ra ungjillëzimi
i brigjeve të Detit të Zi (Ponti Efksin), Bitinia,
Thraka dhe Greqia (Maqedonia, Thesalia dhe
Akaia). Besnik në porositë e Zotit, s’mori me vete
as bukë, as trastë, as shkop (Matth. 5) dhe u nis
për udhë, për të shpallur Lajmin e Mirë të Shpë-
timit. Është e pamundur të raportohen këtu sa
sprova dhe rreziqe përballoi: privime të çdo lloji,
sëmundje, rreziqe nga kusarët, keqtrajtime nga
NGJALLJA
judenjtë dhe paganët... Por, kudo që shkonte,
Shpirti i Shenjtë e shoqëronte, fliste në gojën e
tij, kryente mrekulli dhe shërime, i jepte durim
dhe gëzim në mundime. Dhe ishte kjo fuqi e
Perëndisë që banonte në të dhe që i tërhiqte
turmat në besim. Ngado që shkonte, pasi kishte
ndriçuar mendjet me predikimin e tij, bënte që
me banjën e Pagëzimit të shenjtë të rilindnin
shpirtrat, dorëzonte priftërinj dhe episkopë, ndër-
tonte kisha dhe organizonte shërbesat.
Si fillim shkoi në Amisos, në bregun e Detit
të Zi dhe ktheu shumë judenj, pastaj me fuqinë
e Perëndisë shëroi ata që vuanin nga sëmundje
të shumëllojshme. E vazhdoi misionin e tij në
Tribizundë dhe Lazik dhe për Pashkë u kthye
në Jerusalem. Prej andej, u nis me shën Joan
Theologun për në Efes dhe ungjillëzoi për disa
kohë krahinat perëndimore të Azisë së Vogël.
Duke u ngjitur për në Propontidhë dhe duke
predikuar në qytetet e Nikeas, Nikomedisë,
Kalqedonisë, Irakliasë së Pontit, Amastridës iu
desh të përballej me fanatikë të kulteve idhuj-
tare dhe me argumentimet e gënjeshtërta të sofi-
stëve, por me urtësinë dhe mrekullitë e tij i theu
si njërën palë dhe tjetrën. Ku arriti në Sinopë, me
lutjen e tij çliroi nga vargonjtë apostull Mathian,
por u zu rob nga paganët e tërbuar dhe vuajti
shumë: e hodhën përtokë, e rrahën nga të tëra
anët, ia shkulën një gisht me dhëmbë. Dhe në
të gjitha sprovat nuk kërkoi të arratisej, as të
mbrohej, por i duronte të gjitha me durim duke
imituar Mësuesin, Qengjin e Perëndisë, i Cili
Erdhi mbi tokë të vuajë e të ngrejë mëkatet e
botës. Nga këmbëngulja e tij, durimi tejet i madh
me xhelatët dhe nga mrekullitë e shumta që
kryente, banorët e Sinopës u penduan, i kërkuan
të falur dhe morën Pagëzimin e shenjtë.
5
Kisha
Katedrale
e Shën Andreas
në qytetin
e Patras, Greqi,
ngrihet
në vendin
ku Apostulli
i shenjtë
u martirizua.
Andrea e vijoi predikimin e tij dhe hodhi po-
shtë paganët e urtë në qytetet e Neoqesarisë dhe
të Samosatës, pastaj u kthye sërish në Jerusa-
lem për Sinodin që mblodhi apostujt në lidhje
me pranimin e paganëve në Kishë (Vep. 15.6).
Pas festës së Pashkës, shoqëroi për disa ko-
hë Mathian dhe Tadeun në anët e Mesopotami-
së dhe u nis të ungjillëzonte krahinat barbare
në lindje të Detit të Zi, në jug të Rusisë së sotme
(Krimea, Jugu i Ukrainës). Pastaj zbriti në Thra-
kë dhe ndriçoi zemrat e besimtarëve të qytetit
të vogël të Bizantit me predikimin e tij. Ai the-
meloi një kishë kushtuar Hyjlindëses dhe la si
episkop Stakin (31 tetor), një nga Shtatëdhjetë
apostujt. Më pas, e vazhdoi udhëtimin e tij të
palodhur në Thrakë, Maqedoni dhe Thesali, dhe
arriti deri në Peloponez, në qytetin e Patrës.
Në Patra, apostulli i shenjtë ktheu vetë gruan
e kryekonsullit romak, Maksimilën, kur e shëroi
nga një sëmundje e pashërueshme. Gjatë mu-
ngesës së kryekonsullit Igjiati, ktheu edhe të
vëllanë dhe zëvendësin e tij, Stratoklin. Kur
Igjiati u kthye, u zemërua kur pa përhapjen e
krishterimit të ishte futur edhe në shtëpinë e tij,
dhe prandaj arrestoi apostullin. Ndonëse në burg,
Andrea e vazhdoi predikimin dhe urdhëroi Stra-
toklin si episkop të Patrës. Disa ditë më vonë,
vendimi u mor pa gjyq, dhe shenjtin e kryqëzuan
me kokën poshtë. Sa i madh ishte gëzimi i tij, të
imitonte me të njëjtën mënyrë vdekjeje Zotin
Krisht. I mbajti shokët, të cilët donin ta zbrisnin
prej andej, i bekoi për herë të fundit besimtarët
e tij dhe dha shpirtin te Perëndia. Kryekonsulli
pësoi një vdekje brutale si ndëshkim të ligësisë
së tij; episkop Stratokli ua dha pasurinë të
varfërve dhe ndërtoi katedralen e tij në të njëjtin
vend të martirizimit të apostullit.
6 NGJALLJA
Të shumta janë ngjarjet e çudit-
shme që kanë ndodhur në këtë bo-
të, po më e çuditshme nga të gjitha
është themelimi, përhapja dhe tri-
umfi i Kishës së Krishtit. Dymbë-
dhjetë ishin nxënësit që i vinin pas
Krishtit: dymbëdhjetë vetëm; Kisha
porsa kishte filluar të lulëzonte;
sinagoga, përkundrazi, ishte në kul-
min e përparimit. Me gjithë këto, u
vërtetuan pikë për pikë fjalët
profetike që tha Shpëtimtari për
Kishën e Tij: “Mbi këtë shkëmb
do të ndërtoj kishën, dhe portat
e ferrit nuk do ta mundin dot”.
Mendohu, o vëlla, dhe shiko pak
më thellë këto fjalë të Zotit, e ke për
të parë se si ato u vunë në jetë në
mënyrë të shkëlqyer. Me të vërtetë,
është çudi e madhe, si mundi të
përhapet Kisha në tërë botën, po
më e madhja çudi është si u bë e
pathyeshme dhe si mundi të përba-
llojë me triumf aq luftëra dhe aq
shumë armiq. A e shikoni si u vërte-
tuan fjalët profetike të Krishtit,
“Do të ndërtoj Kishën time”? Pe-
së fjalë vetëm. Po ti mos lexo shpejt
dhe pa u thelluar në domethënien
e tyre dhe pa komentuar ashtu si
duhet. Merr parasysh se sa e madhe
është vepra e Kishës; në një kohë
të shkurtër u mbush bota me kisha;
kombe të shumta u transformuan
dhe u ndryshuan, popuj të mëdhenj
e të vegjël u kthyen nga rruga e shtre-
mbër dhe u sollën në atë të drejtën:
zakone të vjetra u përmbysën; doke
shekullore u zhdukën, tirania e
epsheve u shpërnda si hi e si pluhur;
fuqia e së ligës u asgjësua; altarët
dhe faltoret, idhujt e idhujtarët ba-
shkë me ceremonitë dhe kremtimet
e shëmtuara u zhdukën si era e si
tymi; kudo ngriti Krishti faltore ma-
dhështore e të bukura; në krahinat
e romanëve, në ato të persëve, të ski-
thiasve, të mauritanëve, të indianë-
ve etj., etj. Fjala që tha atëherë ësh-
të në gojët e të gjithëve, ka hyrë e
ka zënë rrënjë në shpirtrat e të gji-
thëve, shkurt, tërë bota u pastrua
nga gjembat që kishte, u bë arë e
pastër dhe pranoi fjalën e shpresë-
tarisë së vërtetë.
***
Kjo ndërtesë madhështore, që
themeloi Krishti, do të ishte për t’u
Triumfi i Krishterimit
Nga Shën Joan Gojarti (13 nëntor)
Është me të vërtetë e çuditshme, si një grusht njerëzish të
varfër e të paditur, morën mbi vete barrën e rëndë të ndreqin
tërë botën; ta largojnë nga rruga e shtrembër ku ndodhej prej
kohe dhe ta çojnë në rrugën që ishte plot me gjemba e me
sakrifica. Po gjëja më e çuditshme është kjo: se kësaj detyre
mbinjerëzore iu përveshën, duke pasur tërë botën kundër dhe
duke u përndjekur nga të gjitha anët.
çuditur, sikur edhe të mos gjente
armiq e kundërshtarë, edhe sikur
tërë njerëzit t’i jepnim përkrahjen
dhe bashkëpunimin e tyre në këtë
vepër me të vërtetë kolosale. Pse
vallë? Sepse Krishti me doktrinën
e Tij nuk erdhi të përkëdhelë instin-
ktet shtazore të njerëzve, as të provo-
kojë dëshirat e dobëta të trupit, po
përkundrazi kërkoi nga njerëzit të
shpallnin luftë të pamëshirshme ku-
ndër veseve të tyre e kundër pasione-
ve, që i kishin pushtuar prej kohe dhe
që i mundonin mijëra vjet me radhë;
nga bota mëkatare e asaj kohe, kër-
koi t’i largojë e t’i flakë tutje tërë ato
që kishin trashëguar nga gjyshërit,
nga filozofë të dëgjuar e nga orato-
rë, dhe kërkoi jo vetëm t’i hidhnin,
po edhe në vend të tyre të merrnin
zakone të rënda e të mërzitshme, që
premtonin të krijojnë një jetë fare
të kundërt me atë të kohës së kaluar...
***
Është me të vërtetë e çuditshme,
si një grusht njerëzish të varfër e
të paditur, morën mbi vete barrën
e rëndë të ndreqin tërë botën; ta
largojnë nga rruga e shtrembër ku
ndodhej prej kohe dhe ta çojnë në
rrugën që ishte plot me gjemba e
me sakrifica. Po gjëja më e çudit-
shme është kjo: se kësaj detyre
mbinjerëzore iu përveshën, duke
pasur tërë botën kundër dhe duke
u përndjekur nga të gjitha anët. Se
në çdo popull e çdo qytet, ç’them
popull e qytet, në çdo shtëpi shpallej
luftë e fortë kundër tyre: Me të
vërtetë, doktrina e re nuk i tërhiqte të
gjithë menjëherë; shpeshherë ndahe-
NËNTOR 2014
shin ati nga i biri, njëri vëlla nga tje-
tri, nusja nga vjehrra, burri nga grua-
ja; e kjo natyrisht sillte grindje në mes
të tyre dhe shkaktonte mëri e ndje-
kje kundër apostujve, të cilët i quanin
si armiq e si shkaktarë të prishjes
së lumturisë së tyre familjare.
Dhe nuk i ndiqnin këta vetëm,
po të gjithë njerëzit që nga më i larti
deri tek më i fundit, që nga fronet
e mbretërve deri në kasollet e shër-
bëtorëve, shpallën luftë kundër pre-
dikuesve të fesë së re; dhe jo vetëm
kundër këtyre, po edhe kundër nxë-
nësve të tyre d.m.th. kundër atyre
që ishin forcuar në besën e re. Kë-
shtu pra, një luftë e egër u shpall ku-
ndër doktrinës së Krishtit, nga ana
e botës së vjetër dhe nga tërë klasat
shoqërore e intelektuale që kishte
në gjirin e saj. Mund të thotë dikush
se kjo luftë nuk ishte e paarsyeshme
dhe e panatyrshme. Pse vallë? Sepse,
doktrina e re e Ungjillit nga bota e
vjetër kërkonte, as më pak e as më
shumë, të mohonte e të flakte tutje
çdo gjë më të shenjtë që kishte në
atë kohë d.m.th. fenë e vjetër që ki-
shte trashëguar nga gjyshërit e stër-
gjyshërit, zakonet që ishin në fuqi
dhe traditat shekullore. Predikuesit
e Jisuit i këshillonin idhujtarët të
largohen nga idhujt, të përbuzin al-
tarët e tyre të shenjtë, të mohonin
dogmat e tyre fetare, të hiqnin dorë
njëherë e përgjithnjë nga festat e
nga ceremonitë pompoze e madhë-
shtore, që ishin rrënjosur në shpirtin
e tyre dhe nuk shkuleshin përveçse
me një fuqi të madhe e me një vullnet
të jashtëzakonshëm. Dhe kini para-
sysh se këto zakone, idhuj, dogma
dhe ceremoni ishin rrënjosur aq the-
llë në shpirtin e idhujtarëve, sa këta
do të preferonin më mirë të sakrifi-
konin jetën e tyre, sesa të hidhnin
poshtë ato dhe të pranonin prediki-
min e peshkatarëve dhe të besonin
në atë që u lind prej Virgjëreshës
Mari, që u gjykua, u dënua, u po-
shtërua, që pësoi të këqijat e dheut,
që më në fund duroi një vdekje të mall-
kuar, që u varros dhe që u Ngjall…
Megjithëkëtë apostujt ia arritën qëlli-
mit të lartë, e çarmatosën dhe e bi-
ndën botën, e kështu e ngritën ndër-
tesën madhështore të Kishës…
(vijon në numrin e ardhshëm)
NËNTOR 2014
ASPEKTE TË MARRËDHËNIEVE MES MALIT ATHOS
DHE TREVAVE SHQIPTARE NË PERIUDHËN PASBIZANTINE
Prof. Kriton Chryssochoidis
Përgjithësisht është diçka e njohur që mbi-
jetesa dhe zhvillimi i manastireve në malin Athos
(Mali i Shenjtë në periudhën pasbizantine) u
arritën në saje të bamirësisë së praktikuar nga
sistemi i mbështetjes (metochia), që ishte ruajtur
nga periudha bizantine ose ishte krijuar gjatë
periudhës otomane.
Mbledhja e ndihmave në periudhën që po
shqyrtojmë, bëhej kryesisht nëpërmjet institu-
cioneve të bamirësisë (æçôåßá). Murgj të
caktuar bridhnin nëpër qytete e fshatra, bënin
takime të drejtpërdrejta me besnikët, predikonin
nëpër kisha, kryenin ceremoni fetare dhe rapor-
tonin për kushtet e mjerueshme të manastireve.
Emrat e krishterë të dhuruesve regjistroheshin
për t’u përkujtuar në Librat e posaçëm të Për-
kujtimit (protheseis, parrhesiai), ku viheshin edhe
shënimet për vendin e origjinës së tyre dhe,
shpesh, edhe data e regjistrimit.
Dhënia e ndihmave ka qenë e praktikuar
gjerësisht në manastiret e Athosit dhe kjo dukuri
u zhvillua në një institucion të fuqishëm me një
bazë të gjerë popullore. Përveç funksioneve
ekonomike, dhënia e ndihmave solli si rrjedhojë
edhe një rrjet të gjerë lidhjesh shpirtërore, sho-
qërore dhe personale me ndikime të ndërsjella.
Por ndërmjet Malit Athos dhe trevave shqip-
tare nuk u krijua ndonjë rrjet i tillë. Kërkimet
sistematike të bëra në një numër të madh librash
përkujtimorë (protheseis), në të cilat pasqyrohet
zona gjeografike e dhënësve të ndihmave, kanë
treguar se në to mungojnë plotësisht emra ve-
ndesh shqiptare. Kërkimet në arkivat e Athosit,
që kanë synuar të gjurmojnë institucione të
Mali i Shenjtë, Manastiri i Lavrës së Madhe. Kisha e Shën Joan Kukuzelit dhe fragment nga afresku i pikturuar nga David Selenicasi.
NGJALLJA
përhershme ekonomike brenda kësaj treve, si
p.sh. metochia-t, kanë dhënë të njëjtat rezultate
negative.
Trevat shqiptare ndodheshin shumë larg për
të qenë me interes jetik të rëndësishëm për
Malin Athos; dhe, sigurisht, Athosi nuk përbënte
qendrën kryesore murgërore për të ushtruar
ndikim fetar në to.
Megjithatë, Athosi nuk ka pushuar së qeni
një qendër fetare par excellence në Lindjen
Orthodhokse gjatë gjithë periudhës otomane, ai
ka qenë i mirënjohur dhe i respektuar ndër të
krishterët e Ballkanit, duke tërhequr pelegrinë,
kryesisht murgj, të cilët e zgjidhnin atë si vend
për jetën asketike. Këta u bënë njerëzit që
krijuan lidhjen kryesore ndërmjet të krishterëve
të Shqipërisë dhe atyre të kësaj qendre të
madhe murgërore.
Unë nuk besoj se do të jemi ndonjëherë në
gjendje të përcaktojmë, qoftë dhe me njëfarë
sigurie relative, numrin e atonitëve që kanë ar-
dhur nga trevat shqiptare. Përcaktimi i një shifre
të tillë është i pamundur, përderisa informacioni
që lidhet me prejardhjen e murgjve për periu-
dhën në fjalë, p.sh., deri në fund të shekullit të
18-të, është i pakët dhe i paqartë. Megjithatë, ne
jemi në gjendje të gjurmojnë praninë e murgjve
të shquar, apo edhe të atyre më pak të shquar,
që ose vinin nga trevat shqiptare, ose kanë ush-
truar aktivitete të ndryshme në to. Ata u përkasin
dy kategorive kryesore: atonitëve që janë kano-
nizuar shenjtorë të Kishës Orthodhokse, dhe
atyre që kanë zënë frone peshkopale në peshko-
patat e Shqipërisë.
Le të fillojmë me shenjtorët. Gjatë periudhës
së hershme otomane, shenjti më i rëndësishëm
7
i lidhur me trevën shqiptare është shën Nifoni,
patriarku i Konstandinopojës.
Nifoni ishte me origjinë nga një familje fisni-
ke e despotatit të Mistrës. Sipas një versioni të
Vita-s së tij, i ati, Manueli, një ish-oficer në
oborrin e dhespotit të Serbisë, George Branko-
viç, ishte shqiptar (¢ñâáíßôçò) dhe mbante një
post të rëndësishëm në despotat. Në moshën
rinore, pas përfundimit të studimeve me re-
zultate të shkëlqyera, Nifoni rendi pas një jete
absolutisht asketike në trevat e Shqipërisë, i
udhëhequr nga hieromurgu Zaharia, ish-murg i
Athosit, i cili banonte në “Kështjellën e Nartës”,
domethënë në ndonjë manastir aty rrotull. Atje
qe shuguruar dhjak nga mitropoliti vendor. Pak
më vonë të dy eremitët shkuan në Ascalon
(sigurisht Avlon, Vlorë) dhe që aty lundruan për
në Dyrrachiumit (Durrës) dhe Krujë, ku u pritën
ngrohtësisht nga Skënderbeu dhe morën urdhër
që të bëheshin udhëheqësit fetarë të popullit.
Në Krujë, Nifoni u shugurua prift nga peshkopi
i qytetit. Por të dy u detyruan të largoheshin
nga qyteti për shkak të luftës ndërmjet otoma-
nëve dhe Skënderbeut dhe mbërritën në Ohër,
ku, pas vdekjes së kryepeshkopit Nikollë, Zaha-
ria u bë kryepeshkop i Ohrit. Nifoni iku nga
Ohri dhe përfundoi në Manastirin e Dionysiout,
në Malin Athos. Disa vjet më vonë, pas dy patri-
arkatave në vitet 1486 dhe 1497, u kthye përsëri
në manastir, ku vdiq në paqe në vitin 1508.
Informacioni mbi veprimtaritë e këtyre dy
burrave në trevat shqiptare është mjaft i vagullt,
i pasaktë dhe kontradiktor, pasi nuk është marrë
nga teksti origjinal i bashkëkohësit dhe mikut të
Nifonit, Gabriel, që ishte edhe prior i malit Athos,
por nga dy versione të ndryshme, njëri rumun
(vijon në faqen 8)
8 NGJALLJA
ASPEKTE TË MARRËDHËNIEVE MES MALIT ATHOS
DHE TREVAVE SHQIPTARE NË PERIUDHËN PASBIZANTINE
(vijon nga faqja 7)
dhe tjetri grek, respektivisht të datuar në shek.
XVII dhe XVIII....
...Besoj se do të ishim më afër realitetit po
të pranonim se: a) të dy burrat kanë jetuar në
Manastirin bizantin të Ungjillëzimit, në ishullin
e vogël të lagunës së Nartës, afër fshatit të so-
tëm Zvërnec dhe b) shenjti Nifon ka qenë shugurar
dhjak nga peshkopi i atëhershëm i Avlonës së
afërt, dhe prift në ndonjë peshkopatë orthodho-
kse afër Krujës (ndoshta peshkopata e Dyrrachiu-
mit). Të gjitha faktet e mësipërme duhet të kenë
ndodhur në vitin 1450: Nikolla sigurisht dësh-
mohet të ketë qenë kryepeshkop i Ohrit më 1452
Manastiri i Simono-Petrës.
dhe betejat e ashpra ndërmjet Skënderbeut dhe
turqve duhet të kenë qenë ato të vitit 1457....
Rreth dy shekuj më vonë, gjatë dhjetëvje-
çarëve të parë të shek. XVIII, një shenjtor tjetër
me origjinë nga trevat shqiptare lidhet me Malin
Athos. Fjala është për neomartirin Nikedemos
nga Elbasani. I çoroditur nga disa otomanë, ai
qe kthyer në fenë islame dhe u bënte presion
edhe anëtarëve të familjes që edhe ata të kthe-
heshin në këtë fe të re. Duke u vënë në kërkim
të njërit prej djemve të tij, i cili, për të shpëtuar,
u arratis me ndihmën e disa miqve të krishterë,
Nikodemosi arriti në Malin Athos. Atje u pendua,
u kthye në fenë e të parëve të vet, u shugurua
murg në kuvendin e shën Anës dhe nën trysninë
e vëllezërve të vet murgj u kthye në truallin
amtar, ku në vitin 1709 (ose 1714, ose 1722) u
martirizua. E quajmë si shumë të mundshme
që pendimi i Nikodemosit dhe martirizimi i tij të
kenë mbetur në kujtesën e të krishterëve të
Elbasanit si vepra heroike të lidhura drejtpërdrejt
me influencën e gjithëfuqishme të Athosit.
Gjatë gjysmës së dytë të shekullit, edhe një
tjetër murg-shenjt që ka ushtruar aktivitetin e
tij në trevat shqiptare, është i lidhur me Athosin.
Fjala është për misionarin e madh dhe të mirë-
njohur Kozma Etoliti. Ai përmendet si nxënës
në shkollën atonite gjatë shërbimit të Panajot
Palamasit si drejtor i shkollës, domethënë pas
vitit 1760, por edhe si murg në Manastirin e
Filoteut, kur kjo shkollë nuk funksiononte më.
Ne nuk disponojmë më shumë të dhëna lidhur
me praninë e tij në malin Athos. Me sa dimë
ne, qëndrimi i tij në atë vend nuk ka lënë shumë
gjurmë në arkivat e Athosit. Fama e tij e mëvon-
shme ndoshta lidhet pjesërisht me shkëlqimin e
tij në mësime, për kohën e vet, në shkollën e
Malit Athos.
Një tjetër kategori murgjish që lidhet me
trevën gjeografike të Shqipërisë, ka të bëjë me
atonitët, që u ngjitën në fronet peshkopale në
këtë zonë, të cilët jo medoemos kanë qenë me
origjinë nga Shqipëria. Ne kemi të dhëna për
dy prej tyre, që kanë qenë aktivë në dhjetëvje-
çarët e fundit të shek. XVIII, por sigurisht ata
nuk janë të vetmit, pasi kërkimet në arkivat
pasbizantine greke dhe otomane në Athos janë
ende në fillim.
I pari është mitropoliti i Beligradit (Beratit),
Jeremiu, një ish-murg nga Manastiri i Diony-
siout. Me origjinë nga Zagora e Pilionit, pasi
dha dorëheqjen nga froni i mitropolitit rreth vitit
NËNTOR 2014
1787, Jeremiu u kthye në manastirin e tij, të cilit
i dhuroi të gjithë pronën që kishte, kështu që
edhe u shpall si ktitori i ri i këtij manastiri. Ai ka
meritë për ringjalljen e kremtimit të kultit të shën
Nifonit, të cilin e përmendëm në fillim, duke
themeluar një shërbesë vjetore të posaçme
(àãñõðíßá) për nder të tij më 11 gusht.
I dyti është mitropoliti Joakim i Korçës (i
emëruar në vitin 1779). Pas dorëheqjes që dha
në vitin 1790, ai u tërhoq në Manastirin e
Simono-Petrës dhe më vonë shkoi në Vatopedi.
Me sa duket, ai ka qenë një personalitet energjik
dhe luftarak, i aktivizuar gjerësisht në admi-
nistrimin e malit Athos në përgjithësi. Në vitin
1805 jetonte akoma në Athos.
Formimi i një rrjeti lidhjesh me malin Athos
duhet të studiohet edhe lidhur me rolin e pikto-
rëve me origjinë nga trevat shqiptare, që kanë
punuar kryesisht në shekullin e XVIII-të në ma-
nastiret e Athosit.
Nga dhjetëvjeçarët e parë të shek. XVIII
kemi të dhëna për Davidin nga Selenica e
krahinës së Vlorës. Ai figuron në Malin Athos
në vitin 1715, vit në të cilin ka zbukuruar nartek-
sin e kishëzës Kukuzelissa në Manastirin e Lav-
rës. Më vonë ka punuar në Voskopojë, Kostur
e Selanik. Bashkë me Dionisin nga Fourna, ai
konsiderohet si përfaqësuesi më i rëndësishëm
i rrymës vendore atonite për përsëritjen që u
ka bërë modeleve të shek. XIV, veçanërisht nga
Protatoni. Ne nuk kemi të dhëna nëse arti i tij
ka ndikuar në artin shqiptar dhe, nëse po, në
ç’shkallë ka ndikuar, ndonëse dimë se krijimtaria
e tij ka pasur ndikim në Athos deri në fund të
shek. XVIII.
Rasti i piktorëve Athanas dhe Konstandin
nga Korça (dhe djali i të dytit, Naumi, ndihmësi
i tyre) është edhe më interesant. Ata rezultuan
dy nga piktorët më prodhues në kohën e tyre
dhe për afro dyzet vjet (1746-1783) e kanë
mbushur Athosin me komplekse të mëdha pik-
turash murale dhe me ikona të vogla. Vlerësimi
i krijimtarisë së tyre, që sapo ka filluar, do të
nxjerrë në pah influencat e studios së tyre në
lëvizjen artistike mbizotëruese në Athos në shek.
XVIII dhe anasjelltas.
Ky vështrim njohës që po paraqesim, ka
gjurmuar murgjit, shenjtorët, peshkopët e madje
edhe piktorët që kanë lidhje me Athosin, me
origjinë ose të lidhur me trevat shqiptare, secili
duke kontribuuar në mënyrën e vet për krijimin
e mozaikut të antropogjeografisë së Athosit dhe
për mbajtjen gjallë të ndjeshmërisë së shqipta-
rëve kundrejt komunitetit atonit.
Marrë nga libri “2000 vjet art
dhe kulturë kishtare në Shqipëri”
NËNTOR 2014 NGJALLJA 9

Arbanasi - fshati orthodhoks shqiptar në Bullgari

Fshati Arbanas ngri-
het në një lartësi zotë-
ruese, sipër kodrës kësh-
tjellë të kryeqytetit histo-
rik bullgar Veliko Tarno-
vo. Versioni zyrtar rreth
Arbanasit dëshmon, se
ai është ngritur në she-
kujt XV-XVI nga kolo-
në orthodhoksë shqipta-
rë të ardhur nga zona e
Epirit. Asnjë e dhënë nuk
është gjetur për ekzisten-
cën e hershme të fshatit,
përveç zbulimeve histo-
rike rreth dy kishave të
ndërtuara nga të ardhu-
rit. Ajo e Kryeengjëjve
dhe e Shën Dhimitrit.
Arbanasi përmendet për
shtëpitë dhe kishat ma-
dhështore, të cilat janë
të dekoruara në brendë-
si me dru dhe për piktu-
rat murale të krijuara në
shekujt XVI-XVII. Këto
monumente unike dhe
trashëgimia e arteve në
fshatin Arbanas nuk ka-
në ngjallur interes vetëm storik” me rëndësi kombë- guara është unikal. Ato të të dekoruara mrekullisht hur, i banuar me shqipta-
te vizitorët e shumtë, por tare. Kishat dhe shtëpitë impresionojnë me arkitek- me gdhendje, piktura dhe rë, është edhe Mandrica.
gjithashtu dhe te shken- monumentale të pasura me turën e tyre të thjeshtë, me elemente plastike. Fshati Mandricë u krijua
cëtarët, arkeologët, hi- ornamente të ndryshme mure të ndërtuara nga gurë Fshati i Arbanasit është në vitin 1636 nga disa ba-
storianët, arkitektët dhe ishin ndërtuar që në periu- të mëdhenj dhe me kangje- përfshirë nga UNESCO, në rinj othodhoksë shqiptarë
artistët. dhën e themelimit të tij. Stili lla të rënda. Tavanet, dyert, listën e vendeve me trashë- që furnizonin ushtrinë os-
Në vitin 2000 Arba- i ndërtimit dhe dekorimit të ornamentet shtëpiake, oxha- gimi të çmuara kulturore. mane me produkte qu-
nasi u cilësua “vend hi- këtyre pasurive të trashë- qet, dritaret dhe muret janë Fshati tjetër mjaft i njo- mështi.

E kremtja e Kryeengjëjve në Mitropolinë e Gjirokastrës

E kremtja e Kryeengjëjve Mi- Pas Liturgjisë, Mitropoliti së
hail dhe Gavriil në Mitropolinë e bashku me besimtarët u drejtuan
Gjirokastrës u prit me shumë te qendra shpirtërore për të uruar
shpresëtari për vetë faktin se një- njëri-tjetrin për këtë të kremte të
ra prej kishave historike të qytetit madhe. Kjo e kremte u festua në
mban emrin e Kryeengjëjve. Li- mënyrë të veçantë edhe në pjesë
turgjia Hyjnore u kryesua nga Mi- të tjera të Mitropolisë sonë, si në
tropoliti i Gjirokastrës, Imzot fshatin Kutal të Përmetit, ku
Dhimitri, si dhe nga klerikë të tjerë shkuan besimtarë të shumtë dhe
te kësaj zone. Të shumtë ishin be- në disa fshatra të zonës së Dro-
simtarët që morën pjesë ne këtë pullit, ku ndodhen kisha kushtuar
Liturgji dhe bukurinë e saj e shtu- Kryeengjëjve.
an edhe nxënësit e shkollës kishta-
re “Kryqi i Nderuar”, të cilët psalën Emiliano Lito
himnet e bukura të Kishës sonë.
10 NGJALLJA NËNTOR 2014

Kisha merr pjesë në panairin e përvitshëm të librit Kalendari

i Liturgjive Hyjnore,
DHJETOR 2014
1 E Hënë Pr. Naum. Filaret përdë-
llimtari. Theokliti i Lakedhemonisë.
(Vaj, verë e peshk)
2 E Martë Pr. Abakum. Dëshg. Miro-
pi. Osh. Theofili. Dëshg. Viviana.
4 E Enjte † Dëshmg. Varvara. Osh.
Joan Damaskini. Hierod. Serafimi.
(Vaj, verë e peshk)
5 E Premte † Osh. Sava i Shenjtëru-
ar. Dësh. Diogjeni. Osh. Noni. (Vaj e verë)
6 E Shtunë † Nikolla i Mirës së Likisë.
Dësh. Niseri. Dësh. i ri Nikolla. (Vaj,
verë e peshk)

7 E Diel † 10 LLUKAIT. Ambrozi i

Milanos. Osh. Grigori në Athos. (Vaj,
verë e peshk)
8 E Hënë † Ap. Qesari (i Durrësit),
Sostheni, Tihiku, nga të 70-t. Osh.
Patapi. (Vaj, verë e peshk)
9 E Martë † Ngjizja e Sh. Anës, nënës
Nga data 12-16 nëntor, në Pallatin e Kongreseve u zhvillua Panairi i 17- të i Librit, së Hyjlindëses. Profetesha Ana. (Vaj,
verë e peshk)
në të cilin mori pjesë me një stendë edhe Kisha jonë. 11 E Enjte Osh. Danieli e Llukai, stilitë.
Dësh. Varsava persiani. (Vaj, verë e peshk)
12 E Premte † Spiridhoni i Trimi-
Në Kishë ribashkohemi me Krishtin thundës. Hermani i Alaskës. Osh.
Anthosi. (Vaj e verë)
13 E Shtunë † Dësh. Efstrati, Af-
Kisha, sipas Besimit tonë Orthodhoks, është bashkohemi dhe komunikojmë me Trininë e Shenjtë ksenti, Oresti, Evgjeni, Mardari.
parakusht për shpëtimin tonë. Prandaj edhe në dhe midis nesh. Kështu bijtë e Perëndisë, që më parë Dëshg. Luçia. (Vaj, verë e peshk)
Simbolin e Besimit, pasi pohojmë besimin në tre ishin shpërndarë “mblidhen nga Krishti në një” 14 E Diel † 11 LLUKAIT. E Para-
Personat e Trinisë së Tërëshenjtë, pohojmë edhe se (Jn.11:52). Bëhemi përsëri pjesëtarë të shtëpisë së etërve të Zotit Krisht. Dësh. Ariani,
etj. (Vaj, verë e peshk)
besojmë në “Një Kishë të Shenjtë, Katholike dhe Perëndisë, popull i Perëndisë, priftëri mbretërore. 15 E Hënë † Hierod. Elefteri i Vlorës
Apostolike”. Është e njohur fjala e shën Qiprianit, se Bashkimi i Perëndisë me njerëzit, që ekzistonte dhe Anthia, e ëma. Oshdg. Suzana.
“jashtë Kishës nuk ka shpëtim” ose se “nuk mundet në Parajsë dhe që u prish për shkak të apostazisë (Vaj, verë e peshk)
16 E Martë Pr. Angjeu. Dësh. Marini,
të ketë Atë Perëndinë ai njeri, që nuk e ka Kishën dhe mëkatit të të parakrijuarve, rindodh përsëri tani senator. Modesti i Jerusalemit. (Vaj,
nënë”. me anë të Krishtit në Kishë. verë e peshk)
Kisha është Trupi i Krishtit, në të cilën Krishti me Atë Georgios 17 E Mërkurë Pr. Daniel e 3 djemtë:
Anania, Azaria, Mishaili. Dionisi i
anë të mistereve të Tij na bashkëtrupëzon me veten Igumen i Manastirit të Shën Grigorit Egjinës. (Vaj e verë)
e Tij dhe na bën gjymtyrë të Tij. Me anë të Krishtit në Malin e Shenjtë 20 E Shtunë † Ignat Hyjmbajtësi.
Filogoni i Antiokisë. Joani në Kron-
shtad.
Me www.orthodoxalbania.org
21 E Diel † PARA KRISHTLINDJES.
do të gjeni në internet Kishën Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë Dëshg. Juliana e 630 dësh. (Bëhet
efqeli.)
Kisha jonë Orthodhokse me faqen e saj 22 E Hënë † Dëshmg. Anastasia.
zyrtare përpiqet të përcjellë mesazhin dhe Dësh. Krisogoni etj. Dësh. Flaviani.
23 E Martë † Osh. Naumi në Ohër.
informacionin e saj edhe në internet. 10 dëshmorët e Kretës.
24 E Mërkurë † Vigjilja e
Ajo i njeh vizitorët e saj me: Krishtlindjes. Dësh. Evgjenia e Filipi.
- besimin e krishterë orthodhoks, (Shërbesa e Orëve)
- organizimin dhe veprimtarinë e strukturave 25 E Enjte † LINDJA TRUPORE E
ZOTIT TONË JISU KRISHT.
institucionale,
26 E Premte † Mbledhja e Hyjli-
- lajmet më të fundit, ndëses Mari. Omol. Efthimi. (Hahen
- arsimin, edukimin dhe shërbimin social e të gjitha.)
kulturor që ofron në shoqëri, Teksti këtu ndërthuret me fotografi, mesazh zanor, 27 E Shtunë † Kr/dhjak. Stefani,
muzikor e filmik. dësh. i I-rë. Hierod. Maurici. Oshg.
- ndërtimin dhe restaurimin e kishave dhe Fabiola.
manastireve, Këtë informacion do ta gjeni në tri gjuhë: shqip,
- botimet kishtare etj. anglisht e greqisht. 28 E Diel † PAS KR/LINDJES. Josifi
i Marisë. Pr. David. 20.000 dësh.
31 E Mërkurë Mbyllja e Krishtli-
Shihemi, lexohemi e dëgjohemi në moment dhe kudo në të gjithë globin me ndjes. Oshg. Melania. Zotiku i Jeti-
www.orthodoxalbania.org mores. (Hahen të gjitha.)
NËNTOR 2014 NGJALLJA 11

Persekutimi i fesë, pjesë e Bunk’Art-it

Brenda ekspozitave të organizuara në
kuadrin e Bunk’Art-it, në mjediset e bu-
nkerit antibërthamor të ngritur nga regjimi
komunist në zonën e Tufinës, Agjencia
Kombëtare e Turizmit (AKT), në bashkë-
punim me 4 komunitetet fetare tradicionale,
hapësirën në dispozicion ia ka kushtuar per-
sekutimit të fesë nga diktatura. Kjo ekspo-
zitë do të hapet në datën 26 nëntor dhe do
titullohet “Diktatura që nuk e vrau dot shpir-
tin”. Në të janë pasqyruar shkatërrimi i
objekteve fetare, klerikët e vrarë dhe të
persekutuar, por edhe ringjallja e besimit
dhe bashkëjetesa fetare.

Kthen ikonën në Voskopojë pas 97 vjetësh

Në vitin 1917, koloneli NGJALLJA
francez, Ordioni, kishte marrë Organ i Kishës Orthodhokse
në një kishë të shkatërruar Autoqefale të Shqipërisë

nga bandat e kohës një ikonë Themelues:

orthodhokse. Tani, pas 97 Kryepiskopi Anastas

vjetësh, e bija plotësoi amane- Del nën kujdesin

tin e të atit, duke e kthyer e Këshillit Botues

përsëri ikonën. Një gjest she- Kryeredaktor: Thoma Dhima

mbullor, që duhet lavdëruar Adresa:

ngrohtësisht edhe për simbo-
likën që mbart. Vetëm, se nuk
kuptojmë pse duhet ta merrte
shteti. Ajo ikonë u mor nga
një kishë dhe duhej të kthej
Kryepiskopata Orthodhokse,
Rruga e Kavajës, Nr. 151
Tiranë
Tel: (04) 2234 117, 2235 095.
Fax: 2232 109
Shtypur
në shtypshkronjën “Ngjallja”

në Kishë!
12 NGJALLJA NËNTOR 2014

Gëzuar festat e 28-29 Nëntorit!

Në Kishën Orthodhokse është bërë traditë
që çdo vit më 28 Nëntor të celebrohet Dhokso-
logjia me rastin e Festës së Pavarësisë, që njihet
në popull edhe si Dhoksologjia e Flamurit -
shërbesë falënderimi. Kisha nxit vazhdimisht
atdhedashurinë, sepse është e pamundur të
duash Perëndinë dhe të mos duash vendin tënd
e njerëzit që ke rrotull teje. Më 1947 Fan Noli e
ka shtuar në Librin e Shërbesave. Në të thuhet:
“O Zot, që bekon dhe shenjtëron, Ti bekoje
flamurin tonë, dhe shpëtoje shtetin tonë dhe
popullin tonë nga çdo rrezik dhe shtrëngicë dhe
drejtoje në udhën e dritës, të lirisë dhe të përpa-
rimit nën hijen tënde dhe vlerësona ne të pa-
vyerit të kremtojmë këtë ditë të lavdëruar me
nder, shëndet edhe ditë të gjata këtu dhe kudo.
Se Ti je Perëndi mëshirëplotë dhe njeridashës,
dhe Ty të dërgojmë lavdi, Atit edhe Birit edhe
Shpirtit të Shenjtë, tani dhe përherë, dhe në jetë
të jetëve”.

Së shpejti del në qarkullim Kalendari Orthodhoks 2015