Manyetik Alanlar

www.eemdersnotlari.com

1.GR

Mknatsn kullanld baz nesneler

Transformatrler
Motorlar
Hzlandrclar
Hoparlrler

Her mknatsn 2 kutbu vardr.

Manyetizma ile ilgili ilk almalar

1600 yllarda William Gilbert

1750 yllarnda John Michell

Manyetik kutuplar arasndaki etkilemeleri inceledi.

Manyetik tek-yk yoktur.

rsted (1819): zerinden akm geen tel mknats saptrr.
Amper: zerinden akm geen teller birbirine kuvvet uygular.

Dnya srekli bir mknatstr.

Tm manyetik olaylarn nedeni zerinden akm geen ilmeklerdir.

Faraday ve Henri (1820): Elektrik ve manyetizma arasndaki ilikileri inceledi.

Bir devre yaknnda mknats hareket ettirilirse o devreden elektrik akm geeceini
gsterdiler.
Deien manyetik alan bir elektrik alan yaratyordu.

2. Manyetik Alan
E=F/q , g=F/m
Buna benzer bir
manyetik alan var m?
V hzl q ykl bir
parack sadece B
alannn olduu bir
alana girerse, buna
etki eden kuvvet:
F=qVxB

Burdan grld gibi

F, V ve B ye diktir.

Sa-el Kural
4 parmak V ynnde B ye doru
Bklrse ba parmak kuvvetin ynn
Verir.
q>0, FVxB
q<0, F-VxB

=0, F=0
=90, F=qVB

Elektrik ve Manyetizma Arasndaki Farklar

Elektrik kuvveti elektrik
alana her zaman
paraleldir.
Fe ykl paracn
hzndan bamszdr.
Fe paracn konumu
deitiinde i yapar.
W=Fds

Manyetik kuvvet manyetik

alana diktir.
Manyetik kuvvet olmas
iin yk hareketli olmak
zorundadr.
Manyetik kuvvet parack
yer deitirdiinde i
yapmaz.
W=Fds=Fvdt
F V ye diktir, W=0 olur.

Manyetik alan paracn hznn ynn deitirir ama bykln deitirmez.

1 Tesla = 104 Gauss

rnek 1

3. Akm Tayan Tele Etkiyen Manyetik Kuvvet

Tek bir yke B alannda bir kuvvet etki eder. Akm geen
bir tel de ykler topluluu olduu iin bir B alanna
konulduunda zerine kuvvet etki eder.

Teli geen n tane yke etki eden toplam kuvvet.

Rastgele biimli bir tel

Telin ds elemanna etkiyen kuvvet

zel Haller
B alan dzgn ise:
Yrnge kapal ise:

=0 olur.

=L olur.

Dzgn alanda tele

etkiyen kuvvet.

Kapal bir ilmee dzgn B alannda etki

eden kuvvet sfrdr.

rnek 2
Dz ksma etkiyen kuvvet F1
Eri ksma etkiyen kuvvet F2 olsun.
y
z ynnde

Fnet = 0
Yrnge kapal olduundan bu
beklenen sonutur.

-z ynnde

4. B alannda lmee Etkiyen Tork

1 ve 3 iin:
2 ve 4 iin:

Da doru

e doru

B alan ilmek dzlemine paralel olduunda

bu geerlidir.

Dzgn B alan lmek dzlemi ile as yaparsa:

< 90 ise ve B 1 ve 3 olsun

Bu sonula tork iin u genel banty yazabiliriz:

A: ilmek dzlemine dik ve bykl ilmek alanna eit.

Sa elin 4 parma akm ynn gsterirse ba parmak A
Ynn gsterir.
lmein manyetik dipol momenti
Dipol moment cinsinden torkun ifadesi:

Bu sonu elektrikte bulunana ok benzerdir:

lmein ekli ne olursa olsun ve B nin yn ne olursa olsun

yukarda bulunan tork ifadesi geerlidir.
N sarml bir bobine etki eden tork:
Tek bir ilmek iin

Tm bobin iin

Elektrik dipol iin potansiyel enerji:

Manyetik dipol iin potansiyel enerji:

le Bnin ynelimine bal olarak U max ya da min deerler alr.

RNEK 29.3:
A=5,4x8,5 cm2
I = 15 mA
B = 0,350 T
N = 25

5. Ykl Paracn Manyetik Alanda Hareketi

FV
WFmanyet=0
Durgun B alannda
paracn hznn
bykln deitirmez.
KE=0.
F merkezcil bir kuvvettir.
V ile Fnin ynleri srekli deiir.

Yrnge yarap

Siklotron Frekans

ve T ; v ve rden bamszdr.

V ile B arasnda rastgele bir a varsa ykl parack helissel bir hareket yapar:
B=Bi olduundan ve F B olduundan
Fx=0 ve ax=0, Vx = sabit olur.
ay ve az 0 dr.
Bileke hareket B ye paralel bir helistir.

rnek 5

Manyetik alan dzgn DELSE

Ularda kuvvetli, ortada zayf bir manyetik alan vardr.

Parack bu alanda u noktalar arasnda

salnm hareketi yapar.

Manyetik ie

Dnyann Manyetik Alan

Dnyann manyetik alan da dzgn deildir.

Alan izgileri gne ya da dier

yldzlardan gelen ykl paracklar
tuzaklar.

Kozmik nlarn ou bu alanda saparlar.

Bunlarn hibiri dnyaya gelmez ancak
bazlar tuzaklanr.

Van Allen Kuaklar

Dnyann manyetik
alannda tuzaklanan
kozmik paracklar dnya
atmosferindeki gazlarn
atomlar ile arparak
Van Allen kuaklarn
meydana getirir.
arpma sonucu
grnr k oluur ve
bunlar kutuplarda ok
gzel grnrler.
Bunlara Kuzey ve Gney
Kutup Fecri denir.
www.physics.sjsu.edu/.../physics51/mag_field.htm

6. Manyetik Alanda Hareket Eden Ykl Paracklar ile lgili

Uygulamalar
Lorentz Kuvveti
(i) Hz Filtresi:

Bu hzda paracklar
sapmadan yollarna devam
ederler.
Bir kaynaktan yaylan yklerin tmnn
ayn hzda olmasn salamak mmkndr.

(ii) Ktle Spektrometresi:

Bir parack nce hz filtresinden geirilir
ve daha sonra bir B0 alanna konulursa
dairesel yrngede dolanr.

B, B0 ve E bilinirse r llerek m/q oran bulunabilir.

J.J Thomson: elektron iin e/m deneyi

Kaynak
Serway, 2. Cilt, Palme Yaynclk.