Contents

10.Primjeri i zadaci ................................................................................................................................................. 2

Primjer 10.1. ....................................................................................................................................................... 2
Primjer 10.2. ....................................................................................................................................................... 3
Primjer 10.3. ....................................................................................................................................................... 6
Primjer 10.4. ....................................................................................................................................................... 7
Primjer 10.5. ....................................................................................................................................................... 8
Primjer 10.6. ....................................................................................................................................................... 9
Primjer 10.7. ..................................................................................................................................................... 10
11 Primjeri i zadaci ............................................................................................................................................... 12
Primjer 11.1 ...................................................................................................................................................... 12
Primjer 11.2 ...................................................................................................................................................... 13
Primjer 11.3 ...................................................................................................................................................... 14
Primjer 11.4 ...................................................................................................................................................... 15
Primjer 11.5 ...................................................................................................................................................... 16
12 Primjeri i zadaci ............................................................................................................................................... 18
Primjer 12.11. ................................................................................................................................................... 18
Primjer 12.12. ................................................................................................................................................... 19
Primjer 12.13. ................................................................................................................................................... 21
Primjer 12.14. ................................................................................................................................................... 24
Primjer 12.15. ................................................................................................................................................... 27
13 Primjeri i zadaci ............................................................................................................................................... 31
Primjer 13.1. ..................................................................................................................................................... 31
Primjer 13.2. ..................................................................................................................................................... 32
Primjer 13.3. ..................................................................................................................................................... 33
14 Primjeri i zadaci ............................................................................................................................................... 35
Primjer 14.1. ..................................................................................................................................................... 35
Primjer 14.2. ..................................................................................................................................................... 35
Primjer 14.3. ..................................................................................................................................................... 36
Primjer 14.4 ...................................................................................................................................................... 36
Primjer 14.5. ..................................................................................................................................................... 38
15 Primjeri i zadaci .............................................................................................................................................. 40
Primjer 15.1. ..................................................................................................................................................... 40
Primjer 15.2. ..................................................................................................................................................... 41
Primjer 15.3. ..................................................................................................................................................... 42
Primjer 15.4. ..................................................................................................................................................... 43
Primjer 15.5. ..................................................................................................................................................... 45

10
10.7. Primjeri i zadaci

Primjer 10.1.
Dva tapa, jednake duine i poprenog presjeka, zglobno su vezana u taki B i optereena teretom F = 0,5 kN,
kako je pokazano na slici 10.13. Nai vertikalno pomjeranje take B koritenjem Klapejronove teoreme o
deformacionom radu.
Poznato je: E = 200 MPa, l = 0,5 m, A = 200 mm2.
450

Slika 10.13. tapna konstrukcija optereena

silom F

F
Rjeenje:

Iz statikih uslova ravnotee sila dobija se:

S1

S2

2
2
S2
0; S1 S2 ,
2
2
2
2
S1
S2
F 0; S1 2 F .
2
2
Sile u tapovima su:
S1

S1 S2 F

2
.
2

Slika 10.13a. Sile u voru B

Deformacioni rad (unutranja energija) za svaki od tapova je prema izrazu (10.6.):

Wd 1

S12l
,
2 EA

a za dva tapa je:

Wd

S12l F 2l

.
EA 2 EA

(a)

Ako se pretpostavi da optereenje lagano raste od nule do konane vrijednosti (statiko optereenje), rad
vanjske sile bie prema izrazu (10.4):
W

F
,
2

(b)

gdje je vertikalno pomjeranje take B.

Na osnovu zakona o ouvanju energije:

W Wd .

(c)

Nakon uvrtavanja (a) i (b) u (c) dobija se:

F F 2l

,
2
2 EA

Fl
500 0 ,5

0 ,00625 m ,
EA 200 106 200 106

6 ,25 mm .

Primjer 10.2.
Gredni nosa duine l = 2 m (E = 200 MPa, I x = 1500 cm4) optereen je silom F = 2 kN i spregom M = 0,5 kNm
prema slici 10.14. Nai ukupni deformacioni rad nastao pri deformaciji grede i dokazati Betijevu i Maksvelovu
teoremu o uzajamnosti radova, odnosno pomjeranja.

M
F
A
B
Slika 10.14. Gredni nosa optereen silom i
spregom
l/2
l/2

Rjeenje:
Deformacioni rad je prema (10.15):
1
1
F1 f11 F2 f 22 F1 f12 ,
2
2
a u datom primjeru je:
Wd

Wd

1
1
Ff11 M 22 Ff12 .
2
2

(a)

Pomjeranja, linijska i ugaona se nalaze koritenjem Maksvel-Morove metode.

A
1

F
2

f11

z
B

F
2

1
2

z
B

1
2

Slika 10.15a. Odreivanje linijskog pomjeranja f11

Pomjeranje se rauna pomou izraza (10.47) i (10.46). Uzima se samo uticaj momenta savijanja.
EIx = const.
n

f11

i 1

li

MxMx
M x
dz; M x
EI x
Fi

U presjecima 1-1 i 2-2 moment savijanja je (slika 10.15a.):

3

M1 M 2

f11

EI x

F
z
z; M 1 M 2 .
2
2

l/2

Fz 2
dz
4

l/2

Fz 2
Fl 3
dz
48 EI x
4

z
A

(b)

z
A

22

1
1
M
l
l
l
Slika 10.15b. Odreivanje ugaonog pomjeranja 22

M
l

Da bi se izraunalo ugaono pomjeranje 22 raunaju se momenti savijanja u presjeku 1-1 (slika 10.15b.):

M'

22

M
z
z; M ' .
l
l

EI x

Mz 2
l

dz

f12

(c)

M
l

Ml
3 EI x
z

M
l

1
2

z
B

1
2

Slika 10.15c. Odreivanje linijskog pomjeranja f12

Linijsko pomjeranje f12 se rauna prema slici 10.15c.:

M' '1

M
M
1
z ; M ' '2
z M ; M' '1 M' '2 z .
l
l
2

Pomjeranje f12 se uzima s negativnim predznakom, jer moment pomjera napadnu taku sile u njenom
negativnom smjeru, tj.:

f12

Ml 2
16 EI x

(d)

Uvrtavanjem izraza (b), (c) i (d) u (a) dobija se:

Wd

1
Fl 3
1
Ml
Ml 2
F
M
F
.
2 48 EI x 2 3 EI x
16 EI x

(e)

Ako bi prvo djelovao moment pa onda sila, deformacioni rad bi bio:

Wd

1
1
M 22 Ff11 M 21 .
2
2

21

F
2

(f)

F
2

1
l

z
B

1
l

l/2

Slika 10.15d. Odreivanje ugaonog pomjeranja 21

Ugaono pomjeranje 21 se rauna prema slici 10.15d.:

M' ' '1 M ' ' '2

21

F
1
1
z; M ' ' '1 z; M ' ' '2 1 z .
2
l
l

l/2
l/2
1
Fz 2
F

dz
z 1
EI x
2l
2
o
o

z
Fl 2
dz
l 16 EI x

Pomjeranje 21 se uzima s negativnim predznakom, jer je ugao okretanja u presjeku djelovanja momenta,
uzrokovan silom F, u njegovom negativnom smjeru, tj.:

21

Fl 2
16 EI x

(g)

Uvrtavanjem izraza (c), (b) i (g) u (f) dobija se:

Wd

1
Ml
1
Fl 3
Fl 2
M
F
M
.
2 3 EI x 2 48 EI x
16 EI x

(h)

Izrazi (e) i (h) pokazuju da vrijedi Betijeva teorema o uzajamnosti radova, tj.:

Ml 2
Fl 2
M
.
16 EI x
16 EI x

(i)

Da bi se dokazala Maksvelova teorema o uzajamnosti pomjeranja, moraju se promatrati dejstva jedininih sila,
tj.: F = 1 i M = 1.
Iz (d) se dobija:

12

l2
,
16 EI x

(j)

21

l2
.
16 EI x

(k)

a iz (g):

Izrazi (j) i (k) pokazuju da je:

12 = 21 .
Deformacioni rad prema (e) je:

Wd

F 2l 3
M 2l FMl 2 2 2 2 3 0 ,5 2 2 2 0 ,5 2 2 6

10
96 EI x 6 EI x 16 EI x 96 EI x
6 EI x
16 EI x

Wd

106
106

55,5 Nm
6 EI x 6 200 106 1500 10 8

Primjer 10.3.
Ram prema slici 10.16. optereen je ravnomjerno rasporeenim optereenjem po cijelom rasponu od B do C.
Nai horizontalno pomjeranje zgloba D pomou Kastiljanove teoreme. Uzeti samo uticaj momenta savijanja.
q[N/m]
C

Slika 10.16. Ram optereen ravnomjerno

rasporeenim optereenjem q

D
L

Rjeenje:
Reakcije u osloncima A i D (slika 10.16.) se dobijaju iz statikih uslova ravnotee:

M A 0 ; FD L qL

L
qL
0 ; FD
,
2
2

FV 0; FAV FD qL; FAV FA

FH 0; FAH 0 .

qL
,
2

Da bi se nalo horizontalno pomjeranje zgloba D dodaje se generalisana sila Q. Ova ima za posljedicu
horizontalnu reakciju Q u osloncu A (slika 10.17.).
q[N/m]

QH
Q

QH
Q
B

qL/2

qL/2
QH

C
qL/2

qL/2

QH

Slika 10.17. Sistem dobijen presjecanjem

rama u B i C i njegovim
oslobaanjem od veza u A i D

D
A
FAV = qL/2

FD= qL/2

Prema slici 10.17. u presjeku y je:

M
M Qy ;
y ,
Q
a u presjeku z je:

qL
qz 2
M
z
;
H .
2
2
Q

M QH

Horizontalno pomjeranje u D je prema (10.44.):

1
EI x

li

H
L
M
1
2 Qy 2 dy
dz
Q
EI x
o
o

QH qL z qz Hdz .

2
2

Prije integriranja treba staviti Q = 0. Pomjeranje je:

1
EI x

qLH L2 qH L3 qL3 H

.
2 2
2 3 12 EI x

Primjer 10.4.
Nosa oblika jedne etvrtine tankog krunog prstena, radijusa R, na jednom kraju je ukljeten, a na drugom je
optereen vertikalnom silom F (slika 10.18.). Odrediti vertikalno pomjeranje take u kojoj djeluje sila F pomou
Kastiljanove teoreme. Uzeti samo uticaj momenta savijanja.

F
A

Slika 10.18. Zakrivljeni tap optereen silom F

B
FR
F

Rjeenje:
Iz statikih uslova ravnotee reakcije u ukljetenju su (slika 10.18.):

Fi 0; FB F ; M B 0; M B FR .
U presjeku odreenom uglom bie:

M FR F( R R cos ) FR cos ;

M
R cos .
F

Vertikalno pomjeranje take A prema izrazu (10.44.), je:

1
V
EI x

li

M
1
M
dz
Fi
EI x

/2

FR 2 cos2 Rd

FR3
,
4 EI x

jer je

1 cos 2 2 d (2 ) .
n

n
cos d

n
1
2

Primjer 10.5.
Maksvel-Morovom metodom odrediti vertikalno i horizontalno pomjeranje vora C reetkastog nosaa (slika
10.19.) usljed djelovanja sile F = 20 kN u voru D. Poznato je:
E = 2 1011 Pa, A = 40 cm2.

3
2

C
8

1
3m

Slika 10.19. Reetkasti nosa optereen

silom F

Rjeenje:
F

A
2

C
Slika 10.20a. Sile u tapovima od vanjskog
optereenja

6 8

Sile u tapovima od vanjskog optereenja se dobijaju postavljanjem uslova ravnotee sila za vorove E, F, C i D
(slika 10.20a.):

S1 S2

2
2
2
2
S5 S4
0; S 2
S4
0 ,
2
2
2
2

S3 S4

2
2
2
2
S7 S6
0; S 4
S6
0 ,
2
2
2
2

(a)

S7 0; S8 0 ;

S5 S6

2
2
0; S6
S8 F 0 .
2
2

Rjeavanjem sistema jednaina (a) dobijaju se sile u tapovima:

S1 3 F ; S 2 2 F ; S 3 2 F ; S 4 2 F ; S 5 F ; S6 2 F ; S7 0; S 8 0 .

A
2
B

5
E

6 8

FV 1
7

2
D

5
E

7 FH 1
C
6 8
8
D

Sile u tapovima od jedinine sile

F V 1 (slika 10.20.b) su:

2
2
2
S5 S4
0; S 2
S4
2
2
2
2
2
2
S3 S4
S7 S 6
0; S 4
S6
2
2
2
2
S 7 0; S 8 1 0 ; S 6
S 5 0;
2
S1 S 2

2
0 ,
2
2
0 ,
2
2
S6
S8 0 .
2

(b)

Rjeavanjem

sistema

jednaina (b) dobija se:

S 1 3; S 2 2 ; S 3 2; S 4 2 ; S 5 1; S 6 2 ; S 7 0; S 8 1 .
Vertikalno pomjeranje take C se rauna pomou izraza (10.48):

S i S i li
1

EAi
EA

i 1

S Sl
i

i i

i 1

103

60 ( 3 ) 3 28,4 1,42 4 ,26 40 2 6 ( 28,4 ) ( 1,42 )

2 10 40 10 4
4 ,26 ( 20 ) ( 1 ) 6 28,4 1,42 4 ,26 0 0 ),

CV

11

CV 2 ,07 10 3 m 2 ,07 mm .
Sile u tapovima od jedinine sile FH 1 (slika 10.20c.) su:

S7 1; S3 1 .
Ostale sile su jednake nuli.
Iz izraza (10.48) dobija se:

CH

1
EA

i 1

S i S i li

10 3
2 1011 40 10 4

40 1 6 0 ,3 10 3 m 0 ,3mm .

Primjer 10.6.
Armirano betonski ram, pravougaonog poprenog presjeka, hladi se po vanjskoj konturi, a zagrijava po
unutranjoj. Pad temperature je TV = -10C, a porast temperature je TU = 20C. Treba odrediti pomjeranje
take B usljed ovih temperaturnih promjena.
Poznate su geometrijske karakteristike rama (slika 10.21.): h1 = 0,8m, h2 = 0,4m, H = 6m, L = 8m i koeficijent
toplotnog irenja = 1,2 10-5 1/K.
h1

h2
9
B

A
L

Slika 10.21. Ram izloen djelovanju toplote

Rjeenje:
Taka B se moe pomjerati samo u horizontalnom pravcu. To pomjeranje se rauna pomou izraza (10.54.).

i 1

M x

li

T2 T1
dz
h
i 1
n

Fz

li

T2 T1
dz .
2

(a)

1
Slika 10.21a. Ram izloen djelovanju
jedinine sile

2
1

y
1

F 1

U datom primjeru (slika 10.21a.) izraz (a) poprima oblik (b), tj.:

h2

Tu TV 2

M 1dy

h1

Tu TV
o

M 2 dz

Tu TV
2

F2 dz .(b)

Presjene sile od jedinine sile su:

M 1 y ; M 2 H ; F2 1
a integrali su:
H

M 1dy

H2
;
2

1,2 10
0 ,4

M 2 dz HL;

Fz dz L .

20 10 2

6
1,2 105
20 10

( 20 10 ) 6 8 1,2 10 5
8 ,
2
0 ,8
2
2

B 54,5 103 m 54,5mm .

Primjer 10.7.
Za dati nosa i optereenje odrediti ukupno pomjeranje take C koritenjem Vereaginove metode (slika
10.22.). Uzeti da je EIx = const.
q,N/m
A

Slika 10.22. Nosa optereen kontinualnim

optereenjem na rasponu AB
10

Rjeenje:
Pomjeranje take C se rauna prema izrazu (10.56):

MxMx
AM CA
dz
,
EI x
EI x

to znai da je potrebno nacrtati momentne dijagrame od stvarnog optereenja i od jedinine sile (slika 10.23.).

ql 2
2

l
l

MF

MV

Mh

a)

b)

c)
1

Slika 10.23. a) Momentni dijagram od stvarnog optereenja

b) Momentni dijagram od jedinine sile u horizontalnom pravcu
c) Momentni dijagram od jedinine sile u vertikalnom pravcu

Na osnovu dijagrama na slici 10.23. dobija se:

Ch

1 1 ql 2
ql 3 h
lh
,
EI x 3 2
6 EI x

CV

1 1 ql 2 3
ql 4
l l
,
EI x 3 2 4
8 EI x

1 ql 2
l , a teite tog dijagrama je na
3 2
udaljenosti l (Prilog), pa ordinata iz dijagrama od jedinine sile, a kroz teite iz prvog dijagrama (slika
3
10.23.a) iznosi M CA h (slika 10.23.b), odnosno M CA l (slika 10.23.c).
4
jer je povrina momentnog dijagrama od stvarnog optereenja A

Ukupno pomjeranje take C je:

2
2
C Ch
CV

ql 3
2 EI x

h2 l 2

.
9 16

11
11

Primjeri i zadaci

Primjer 11.1
Konzola pravougaonog poprenog presjeka, sa modulom elastinosti E, optereena je jednoliko kontinualnim
optereenjem qo (slika 11.19).
Kako se mora mijenjati visina poprenog presjeka h(z) uz konstantnu irinu poprenog presjeka b, da bi napon
na rubu svuda imao jednaku vrijednost 0? Koliki je tada ugib slobodnog kraja konzole?

qo
z

b
E

h(z)

x
y

Slika 11.19 Konzola optereena kontinualnim optereenjem

Rjeenje:
Uzdu nosaa napon ima vrijednost 0, a rauna se prema (7.22)
M

(a)

Pomou zakonitosti momenta savijanja

M ( z)

1
qo z 2
2

(b)

gdje se z rauna od slobodnog kraja konzole, i otpornog momenta za pravougaoni popreni presjek
W = bh2/6
iz (a) slijedi potrebna zakonitost visine poprenog presjeka
3 qo
z
b o

h ( z)

(c)

(d)

Moment inercije poprenog presjeka uz (d) je:

bh3
b 3 qo 3/2 3
z3

(
) z Io 3 ,
12
12 b o
l

I ( z)

3
gdje je I o bh (l )

12

(e)

moment inercije u ukljetenju (z = l).

Uvrtavanjem (b) i (e) u diferencijalnu jednainu elastine linije (11.3) i dvostrukom integracijom dobija se:
v

M
EI

qo l 3 1
,
2 EI 0 z

(f)

12

qo l 3
z
ln
,
2 EI 0 C1

(g)

qo l 3
z
( z ln
z C2 ) .
2 EI 0
C1

(h)

Konstante integracije se odreuju iz graninih uslova:

l
0
C1

v (l ) 0

ln

v(l ) 0

l ln 1 l C 2 0

C1 l ,

(i)

C2 l .

Uvoenjem skraenice k = z/l dobije se elastina linija

v( k )

qo l 4
( k ln k k 1 ) .
2 EI 0

(j)

Ugib na slobodnom kraju (k=0) dobije se iz (j)

q l4
v(0) o ,
2 EI 0
jer je lim k ln k 0 .
k0

Ovaj ugib je etiri puta vei od ugiba nosaa sa konstantnim momentom inercije Io.

Primjer 11.2
Nosa prema slici 11.20, savojne krutosti EIx, optereen je silom F i kontinuiranim optereenjem qo. Koliki je
ugib zgloba G i kolika u tom presjeku nastaje ugaona diferencija?

qo

F
A

z
a

EIx

B
a

Slika 11.20 Gerberova greda

Rjeenje:
Kontinuirano optereenje se moe izraziti jednom jednainom: q(z) = qo(z - 2a)0. Kod integracije izraza (11.6b)
mora se na zglobu uzeti u obzir skok sile za (-F) u veliini poprene sile (paziti na predznak) i jo nepoznati
skok ugla u veliini nagiba (izraz (11.19)):

13

EI x v IV qo ( z - 2a) 0 ,
EI x v Ft qo ( z 2a)1 F ( z a) 0 C1
q0
( z 2a) 2 F ( z a)1 C1 z C 2 ,
2
q
F
1
EI x v 0 ( z 2a) 3 ( z a) 2 EI x ( z a) 0 C1 z 2 C 2 z C3 ,
6
2
2
q
F
1
EI x v 0 ( z 2a) 4 ( z a) 3 EI x ( z a)1 C1 z 3
24
6
6
1
C 2 z 2 C3 z C4 .
2
EI x v M

Konstante integracije i ugaona diferencija slijede iz etiri granina uslova i iz uslova da je na zglobu G i
osloncu B moment jednak nuli:
v(0) 0
v (0) 0

C4 0 ,

C3 0 ,

v(3a) 0

M (3a) 0

M (a) 0

qo a 4
8Fa3
27
9

EI x 2a
C1a 3 C 2 a 2 0 ,
24
6
6
2
2
qo a
2 Fa 3C1a C 2 0 ,
2
C1 a C2 0 .

Rjeavanjem se dobije promjena ugla

qo a 3
2 Fa 2

,
48 EI x
3EI x
a konstante integracije su:

C1

1
qo a F ,
4

C2

1
qo a 2 Fa .
4

Pomak zgloba je tada

v( a )

qo a 4
1 C1a 3 C 2 a 2
Fa 3

EI 6
2 12 EI x
3EI x

Primjer 11.3
Izraunati vrijednost ugiba na kraju prepusta i na sredini raspona nosaa prikazanog na slici 11.21, ako je M =
Fl/4 i F = ql.

M
z

l/4
y

E
I

Slika 11.21 Optereen gredni nosa

Rjeenje:
14

Ako se primijeni princip superpozicije deformacija, slijedi ugib slobodnog kraja prepusta grede
f K f K( F ) f K( q )

l (M )

A( q ) A( M A ) ,
4 A

gdje se prva dva sabirka odnose na ugib konzole AK, a ostala tri su posljedica zakretanja presjeka u A zbog
optereenja dijela grede AB.

Vodei rauna o prethodno izraunatim ili oitanim vrijednostima iz tabele 11.2 dobije se:
fK

F (l/ 4) 3 q(l/ 4) 4 l Ml
ql 3
( Fl/ 4 ql 2 / 32)l
17 Fl 3 .

3EI x
8EI x
4 6 EI x 24EI x
3EI x
2048EI x

Ugib na sredini raspona nosaa na osnovu principa superpozicije deformacija jednak je zbiru ugiba od pojedinih
optereenja

v( z l / 2) f C f C(q) f C( M ) f C( MA ) .
Ako se iskoriste prethodno izraunate ili oitane vrijednosti iz tabele 11.2, slijedi

v( z l / 2) f C

5ql 4
Ml 2 ( Fl/ 4 ql 2 / 32)l 2
17Fl 3 .

384EI x 16EI x
16EI x
1536EI x

Ovdje je ugib izraen samo u zavisnosti od sile F, duine l i krutosti EIx, poto su zavisnosti q i F unaprijed bile
zadate.

Primjer 11.4
Za gredu stepenasto promjenljivog presjeka, zadanu i otereenu prema slici 11.22, metodom fiktivne grede,
odrediti ugib u takama C i G kao i nagib u takama A i C. Zadano je F, l, EIx .

Slika 11.22 Greda stepenasto promjenjivog presjeka optereena silama F

Rjeenje:

a)

b)

15

Slika 11.23 a) Dijagram momenta savijanja od stvarnog optereenja

b) Fiktivni nosa s optereenjem
Na slici 11.23a prikazan je dijagram momenta stvarnog optereenja, a na slici 11.23b fiktivna greda s fiktivnim
optereenjem q* = M/EI. Kako je krutost EI u srednjem dijelu dva puta vea, dijagram q* u srednjem dijelu je
dva puta smanjen, tj. q* = M/2EI = 3Fl/2EI. Fiktivne sile iznose:

F1*

1 3Fl
9 Fl 2
3l
;
2 EI
2 EI

F2*

3Fl
3Fl 2
l
.
2 EI
2 EI

Iz uslova ravnotee fiktivne grede odreuju se fiktivne reakcije

FA* FB* F1* F2*

12 Fl 2 6 Fl 2
.

2 EI
EI

Fiktivne transverzalne sile iznose

*
FtA
FA*

6 Fl 2
;
EI

*
FtC
FA* F1*

3Fl 2
.
2 EI

Fiktivni momenti savijanja iznose

*
C

M G*

6 Fl 2
F 3l F l
3l
EI
l
FA* 4l F1* 2l F2*

2
*
A

*
1

9 Fl 2
l
2 EI
57Fl 3
.
4 EI

27Fl 3
;
2 EI

Prema izrazima (11.23b) slijedi da su traeni nagibi

A Ft*A

6 Fl 2
;
EI

C Ft*C

3Fl 2
2 EI

i ugibi

vC M C*

27 Fl 3
;
2 EI

v G M G*

57 Fl 3
4 EI

Primjer 11.5
Greda pravougaonog poprenog presjeka irine b, visine h = 2b optereena je prema slici 11.24 jednom silom F,
koja djeluje pod uglom = 30o u odnosu na vertikalu. Treba odrediti ukupno pomjeranje na sredini grede.

16

Slika 11.24 Koso savijanje grede

Rjeenje:
Komponente sile F u pravcima osa x i y (glavne ose inercije) su:
Fx F sin

F
,
2

Fy F cos

3 ,
F
2

a momenti inercije su:

Ix

bh 3 2 4
b ,
12
3

Iy

hb 3 1 4
b
12
6

Pomaci v i u na sredini grede odreuju se pomou izraza iz tabele 11.2 . Od komponente optereenja Fy dobije
se pomjeranje
v

Fy l 3
48 EI x

3 Fl 3 .
64 Eb 4

Analogno se odreuje pomjeranje od komponente optereenja Fx

u

Fx l 3
4 Fl 3 .

48 EI y
64 Eb 4

Ukupno pomjeranje f je:

f

v2 u2

19 Fl 3
648 Eb 2

17

12

Primjer 12.11.
Rijeiti statiku neodreenost obostrano ukljetenog luka optereenog silom F prema slici 12.41.

F
Slika 12.41. Optereen, obostrano ukljeten luk
R
B

Rjeenje:
Obostrano ukljeten luk na slici 12.41. je tri puta statiki neodreen. Iz statikih uslova ravnotee, a zbog
F
simetrije, dobija se da je FAH FBH , M A M B i FAV FBV
(slika 12.42.a), te ovaj problem postaje dva
2
puta statiki neodreen. Ekvivalentni sistem je dat na slici 12.42.b. Suvine reakcije veze se nalaze koritenjem
metode minimuma deformacionog rada.

R
1

MB

MA

FBH

FAH

Q1
F/2

FBV

FAV

Q2

b)

a)

Slika 12.42. a) Obostrano ukljeten luk i reakcije veza

b) Ekvivalentni sistem
Moment savijanja u presjeku 1 1 je
F
M R1 cos Q1 R sin Q2
2

(a)

Koriste se jednaine (12.23), tj.

M M
dl 0 ,
x Q1

EI
l

M M
dl 0.
x Q2

EI
l

(b)

U datom primjeru izvodi su

18

M
R sin ,
Q1
a

M
1,
Q2

(c)

dl Rd.

(d)

Izrazi (c) i (d) se uvrtavaju u (b) i dobija se

EI x

1
EI x

2 R(1 cos ) Q R sin Q

1

2 R(1 cos ) Q R sin Q

1

R sin Rd 0 ,

(e)

Rd 0 ,

odnosno

2 R

sin

2 R

F 3

R sin cos Q1 R 3 sin 2 Q2 R 2 sin d 0 ,

2

(f)

F 2

R cos Q1 R 2 sin Q2 R d 0 .
2

Jednaine (f) se svode na (g)

F
F

R R Q1 R Q2 0 ,
2
4
4
F F

R R Q1 R Q2 0 ,
2 2 2
2

(g)

a njihovo rjeenje je
Q1

4
4 2 2
F
,
Q

FR ,
2
2 8
2( 2 8)

tj.

Q1 FBH

, Q2 M B .

Primjer 12.12.
Ram na slici 12.43. ima konstantnu savojnu krutost (EI x = const.). Odrediti reakcije oslonca B kada se pomjeri
vertikalno navie za B . Poznato je: E = 2105 MPa, a = 4 cm, B = 4 cm, popreni presjek je od standardnog
profila

40.

a
Slika 12.43. Statiki neodreen ram

B
Rjeenje:
19

Ram na slici 12.43. je dva puta statiki neodreen (n = 5 3 = 2). Ekvivalentni sistem s naznaenim presjecima
u kojima se jednaina za moment savijanja mijenja prikazan je na slici 12.44.
3
z
3
Slika 12.44. Ekvivalentni sistem za ram na
slici 12.43.

2
z

Q1
z
Q2

Momenti savijanja u presjecima 1-1, 2-2, 3-3 i njihovi izvodi po generalisanim silama su:

M 1 Q2 z

M 1
0
Q1

M 2 Q2 a Q1 z

M 2
z
Q1

M 1
z
Q2

,
,

M 2
a
Q2

(a)

M 3
M 3
a
,
z a.
Q1
Q2
Koriste se jednaine 12.21, odnosno 12.23 i 12.24a i dobija se:
M 1 Q2 z Q2 a Q1 a,

1
EI x

a
a
a
M 3
M 1
M 2
M 1
dz M 2
dz M 3
dz 0 ,
Q1
Q1
Q1
0
0
0

1
EI x

a
a
a
M 3
M 1
M 2
M 1
dz M 2
dz M 3
dz B .
Q 2
Q 2
Q 2
0
0
0

(b)

Nakon uvrtavanja izraza (a) u jednaine (b) dobija se:

a

Q2 a Q1 z zdz Q2 ( z a) Q1a adz 0 ,

0

Q z

(c)

dz Q2 a Q1 z adz Q2 ( z a) Q1 a ( z a)dz EI x B .

Nakon integriranja dobija se:

2
Q1 0,
3
EI
11
Q2 2Q1 x3 B .
3
a
Q2

(d)

Suvine reakcije veza su

Q1
Za profil

9 EI x B
4 a3

, Q2

3 EI x B
.
2 a3

(e)

40 iz tablice [42] je Ix = 846 cm4. Sada se mogu nai brojne vrijednosti generalisanih sila

20

9 2 105 10 6 846 10 8 4 10 2

10 3 2,4 kN,
4
43
3 2 105 10 6 846 10 8 4 10 2
Q2
10 3 1,6 kN.
2
43
Q1

Primjer 12.13.
Za zadani ram i optereenje prema slici 12.53. nacrtati dijagrame savijanja i transverzalnih sila. Poznato je: F =
20 kN, q = 10 kN/m.

2m

Ix
1

Slika 12.53. Statiki neodreen

ram

2Ix

2m

4m

4m

Ix

Rjeenje:
Ram na slici 12.53. rijeen je metodom deformacija.
Prema jednaini okretanja vora (12.41) za vor 1 je:

d1o1 k12 2 k14 4 S1o 0.

(a)

Koeficijenti krutosti se raunaju prema (12.29):

k12

2 EI 12
2E 2I x
x

EI x k 21 ,
l12
4

k13

2 EI x 2 EI x

0,5EI x k 31 ,
l13
4

k14

2 EI x 2 EI x

EI x k 41.
l14
2

(b)

Dijagonalni lan je prema (12.42) i (12.36)

d1o d1 0,5k13 ,
a

d1 2(k12 k13 k14 ) 2 EI x 0,5EI x EI x 5EI x ,

pa je

21

d1o 5EI x 0,5 0,5EI x 4,75EI x .

Optereenje vora je prema (12.46) i (12.43) jednako:

(c)

o
o
o
S1 M 12
M 13
M 14
Mk ,

(d)

o
S1o S1 0,5M 31
.

Momenti optereenja vorova za kruto ukljetenje se odreuju iz tablica [45].

q

Mo12

Mo21

MK

F
b)

a)

FH4
4

M21

M12

M41

M13

Fv1

M14

Fv2

FH3

c)
d)
Slika 12.54. Elementi ramovske konstrukcije
Za optereenje prema slici 12.54.a bie

ql 2
10 4 2
40
ql 2 40
o
kNm,

, M 21

12
12
3
12
3
a moment konzole (slika 12.54.b) je
o
M 12

(e)

M K Fl K 20 2 40 kNm.

(f)

Za dijelove 13 i 14 bie
o
o
o
o
M 13
M 31
0, M 14
M 41
0.

(g)

Iz (d) , a uz koritenje vrijednosti datih sa (e), (f) i (g) dobija se

40
40 26,67 kNm.
3
Jednaina (a), nakon uvrtavanja (c) i (h), glasi
S1o

(h)

4,75EI x1 26,67 0 ,

(i)

jer je 2 4 0 .

5,614
,
EI x

(k)

a ugao obrtanja u zglobu prema (12.40) je

1
3 1
2

o
2,807
M 31

.
k 31
EI x

(l)

Prema (12.32), a uz (b), (j), (k), (l), (e) i (g) prikljuni momenti su:

22

 11,228
o
13,33 24,558 kNm,
M 12 k12 21 2 M 12
EI x
EI x

5,614
o
13,33 7,716 kNm,
M 21 k 21 2 2 1 M 21
EI x

EI x
11,228 2,807
o
4,21 kNm,
M 13 k13 21 3 M 13
0,5 EI x

EI x
EI x

o
M 31 k 31 2 3 1 M 31
0,

(m)

11,228
o
11,228 kNm,
M 14 k14 21 4 M 14
EI x
EI x

5,614
o
5,614kNm.
M 41 k 41 2 4 1 M 41
EI x

EI x
Provjera: Suma momenata za vor 1 mora biti jednaka nuli (izraz (12.33)), tj.

M 12 M 13 M 14 M K 24,558 4,21 11,228 40 0.

Da bi se nacrtao dijagram momenata savijanja, potrebno je izraunati ekstremnu vrijednost momenta savijanja
na dijelu rama 12. Vertikalne reakcije u 1 i 2 se dobijaju iz statikih uslova ravnotee (slika 12.54.c):
ql 2
10 4 2
M 1 0, FV 2 l M 21
M 12 0, 4 FV 2 7,716
24,558,
2
2
FV 2 15,79 kN ,

0,

FV 1 F V 2 ql,

FV 1 40 15,79,

FV 1 24,41 kN.

24,21
2,421 m,
10
qz 2
M e FV 1 z M 12

2
10 2,4212
24,21 2,421 24,558
4,75 kNm.
2
FT 0,

qz FV 1 ,

40
24,2
24,56

5,6

8,4

7,7
4,2
11,23
4,75
15,8

FT

20
M

1,05

a)

b)

Slika 12.55. a) Dijagram momenata savijanja

b) Dijagram transverzalnih sila

23

Da bi se nacrtao dijagram transverzalnih sila potrebno je odrediti horizontalne reakcije u vezama 3 i 4 (slika
12.54.d) i one su:

0,

FH 3 l M 13 0,

0,

FH 4 l M 41 M 14 0,

FH 3

4,21
1,05 kN,
4
5,6 11,2
FH 4
8,4 kN.
2

Dijagrami momenata savijanja i transverzalnih sila prikazani su na slici 12.55.

Primjer 12.14.
Za zadani ram i optereenje (slika 12.60.) potrebno je:
a) odrediti suvine statike veliine metodom Krosa,
b) nacrtati dijagrame momenata savijanja i transverzalnih sila,
c) dimenzinisati ram ako je uraen od standardnog I profila.
Poznato je: q = 20 kN/m, F = 20 kN, F1 = 40 kN i dozvoljeni napon d = 120 MPa.

1,5m

6m

1,5m

q
3

ravan
simetrije

F1

3m

6m

F1

Slika 12.60. Statiki neodreen ram

Rjeenje:

24

a) Ram na slici 12.60. rijeen je metodom Krosa. Prvo su odreeni koeficijenti krutosti prema izrazima (12.50) i
(12.62), za krutu vezu i za element koji je presjeen s ravni simetrije
I
I
1 Ix Ix
*
k12 x x , k13
0,5k13

,
l
6
2 6 12
I
k k12 k13* 4x .
Razdjelni koeficijenti su prema (12.57)

k12
2
k *13 1
0,67 ; 13
0,33.
k 3
k 3

12

Momenti optereenja vorova za kruta ukljetenja i moment konzole su [45]:

F1l 40 6
o

30 , M 21
30 kNm,
8
8
ql 2
20 6 2
o

60 , M 31
60 kNm,
12
12
Fl1 20 1,5 30 kNm.

o
M 12

o
M 13

MK

Mo12

MO31

Mo13

F1
MK

Mo21

Slika 12.61. Elementi rama s krutim ukljetenjima

Optereenje vora prema (12.60) je
S1

o
o
M 12
M 13
M K 30 60 30 60 kNm.

Izravnavajui momenti se raunaju prema (12.61)

M ni ni S n ,
M 13

1
2
60 20, M 12 60 40 kNm.
3
3

Izravnavajui moment u ukljetenju je prema (12.48)

1
M 21 M 12 20 kNm.
2
Izraunati momenti savijanja su upisani na emi na slici 12.62.a.

-30

1/3

-40
20
-60

70

2/3

30
40
70

40
40

40

25

Slika 12.62. a) ematski prikaz rama

b, c) Elementi rama s optereenjima
Konani momenti savijanja su:

M 13 40 kNm,

M 12 70 kNm, M 21 10 kNm.

b) Da bi se nacrtao dijagram momenata savijanja potrebno je nai moment savijanja u jo dvije karakteristine
take. Za element 12 (slika 12.62.b) prvo je odreena horizontalna reakcija u ukljetenju, a zatim vrijednost
momenta savijanja na mjestu djelovanja sile F1.

0 ,

6 FH 2 10 70 40 3 0,

FH 2 10 kN,

M ' = 103 10 = 20 kNm.

Za element 13 (slika 12.62.c) zbog simetrinosti optereenja zna se da je ekstremni moment na sredini.
20 6
20 32
FV 1
60 kNm , M e 60 3 40
50 kNm.
2
2
Dijagram momenata savijanja prikazan je na slici 12.63.a, a transverzalnih sila na slici 12.63.b.
60

40

Ft

20

70

20

30
20

60

50

30
10

10

a)

b)

Slika 12.63. a) Dijagram momenata savijanja

b) Dijagram transverzalnih sila
c) Dimenzionisanje rama se vri na osnovi maksimalnog momenta savijanja i dozvoljenog napona (izraz (7.48)).

26

M max
M
ymax max d ,
Ix
Wx

M max 70 kNm , Wx

70 106
, Wx 583,3 cm3 .
120 103

Iz tablica [42] se usvaja profil I30 za koji je Ix = 9800 cm4, Wx = 653 cm3.

Primjer 12.15.
Odrediti dijagram momenta savijanja za konstrukciju prema slici 12.64. i za dato optereenje. Koristiti metodu
Krosa. Poznato je: q = 20 kN/m, F = 40 kN, F1 = 30 kN.

2Ix

2Ix

F1
7

2Ix
3m

3m

F1

4,5m

Ix
Ix

Ix
3

3m

4m

3m

2m

2m

2m

Slika 12.64. Statiki neodreena konstrukcija

Rjeenje:
U Tabeli 12.2. su unesene duine i aksijalni momenti inercije za pojedine grede prema slici 12.64, zatim
izraunati koeficijenti krutosti prema (12.50) i (12.52) za ukljetenje i zglobnu vezu i razdjelni koeficijenti
izraunati prema (12.57).
Tabela 12.2. Koeficijenti krutosti i razdjelni koeficijenti za konstrukciju na slici 12.64.
vor
greda
l, m
Ix
ki

4
41
3
Ix
3 Ix
4 3

3
Ix
4
0,33

45
4
2 Ix
2I x
4

5
54
4
2 Ix
2I x
4

52
4,5
Ix
3 Ix

4 4,5

56
6
2 Ix
2I x
6

Ix
0,67

0,5

6
65
6
2 Ix
2I x
6

63
3
Ix
Ix
3

67
6
2 Ix
2I x
6

0,33

0,33

Ix
0,17

0,33

0,33

Momenti punog ukljetenja za elemente 45, 56 i 67 (slika 12.65.) su [45]:

Mo45

MO54

Mo56

MO65

Mo67

F1

F1

MO76

Slika 12.65. Elementi konstrukcije s optereenjem

27

ql 2
20 4 2
o

26,7 kNm , M 54
26,7 kNm ,
12
12
Fl
40 6
o

30 kNm , M 65
30 kNm ,
8
8
2F l
2 30 6
o
1
40 kNm , M 76
40 kNm .
9
9

o
M 45

o
M 56
o
M 67

Izravnavanje momenata:
Prva aproksimacija:
Optereenje vorova se rauna prema (12.60), a izravnavajui momenti prema (12.61).
o
S 4 S 45
26,7 ; M 45 45 S 4 0,67 26,7 17,9 kNm,

M 41 = 0,3326,7 = 8,8 kNm ,

o
o
S 5 S 54
S 56
26,7 30 3,3 ; M 54 0,5 3,3 1,65 kNm,

M 52 0,17 3,3 0,56 kNm,

M 56 0,333,3 = 1,1 kNm
o
o
S 6 S 65
S 67
30 40 10 ; M 65 M 63 M 67 0,33 10 3,3 kNm.

Ove vrijednosti se nanose u emu na slici 12.66. i podvlae se, jer je zavrena prva aproksimacija u kojoj su svi
vorovi izravnani.

0,67
0,33

8,8 2
-0,27 /
0,87 3
-0,03
0,096

0,33 0,33

0,5 0,3

-26,7
17,9
0,825
-0,553
-2,65
1,77
0,09
-0,06
-0,29
0,19

26,7 0,17
0,56
1,65
-1,8
8,95
0,063
-5,3
-0,276 -0,2
0,185
0,88
-0,585
-0,03

-30
1,1
1,65
-3,5
-0,09
0,12
0,29
-0,4
-0,01

30
3,3
0,55
-0,18
-1,75
0,58
0,06
-0,02
-0,2
0,07

0,33

3,3
-0,18
0,58
-0,02
0,07

-40
3,3
-0,18
0,58
-0,02
0,07

40
1,65
-0,09
0,29
-0,01
0,035

Slika 12.66. ema izravnavanja vorova metodom Krosa

Zatim se na emi unose vrijednosti prenosnih momenata sa susjednih vorova, koji su jednaki polovini
izravnavajuih momenata i istog su znaka. Npr. od okretanja vora 5 bie
M 54

17,9
8,95 itd.
2

Druga aproksimacija:
Ponovo se rauna optereenje za vorove 4, 5 i 6 i izravnavajui momenti.

28

S 4 0,825 ; M 45 0,67 0,825 0,553,

M 41 0,33 0,825 0,27,
S 5 8,95 1,65 10,6 ; M 54 0,5 10,6 5,3,
M 52 0,17 10,6 1,8,
M 56 0,33 10,6 3,5,
S 6 0,55 ; M 65 M 63 M 67 0,33 0,55 0,18.
Na emi (slika 12.66.) su upisani i ovi prenosni momenti.

Trea aproksimacija:
Ponovo se vri izravnavanje.

S 4 2,65 ; M 45 0,67 2,65 1,77,

M 41 0,33 2,65 0,87,
S 5 0,276 0,09 0,37 ; M 54 0,5 0,37 0,185,
M 52 0,17 0,37 0,063,
M 56 0,33 0,37 0,12,
S 6 1,75 ; M 65 M 63 M 67 0,33 1,75 0,58.
etvrta aproksimacija:

S 4 0,09 ; M 45 0,67 0,09 0,06,

M 41 0,33 0,09 0,03,
S 5 0,88 0,29 1,17 ; M 54 0,5 1,17 0,585,
M 52 0,17 1,17 0,2,
M 56 0,33 1,17 0,4,
S 6 0,06 ; M 65 M 63 M 67 0,33 0,06 0,02.
Poto je greka vrlo mala i iznosi u pojedinim vorovima: vor 4: M = 0,29 kNm, vor 5:
M = - 0,04 kNm, vor 6: M = - 0,2 kMm, moglo bi se prekinuti s daljim aproksimacijama. Meutim, ovdje je
uraena i peta aproksimacija za vorove 4 i 6 da bi i u njima greka bila manja od 0,2 kNm.
Peta aproksimacija:

S 4 0,29 , M 45 0,67 0,29 0,19,

M 41 0,33 0,29 0,096,
S 6 0,2,

M 65 M 63 M 67 0,33 0,2 0,07.

Konani momenti su dobiveni sabiranjem (slika 12.66.).

M 41 8,8 0,27 + 0,87 0,03 + 0,096 = 9,47 kNm,

M 45 - 26,7 + 17,9 +0,825 0,553 2,65 + 1,77 + 0,09 0,06 0,29 +0,19 = - 9,48 kNm,
M 54 26,7 + 1,65 + 8,95 5,3 0,276 + 0,185 + 0,88 0,585 0,03 = 32,17 kNm,
M 52 0,56 1,8 + 0,063 0,2 = - 1,4 kNm,
M 56 -30 + 1,1 + 1,65 3,5 0,09 + 0,12 +0,29 0,4 0,01 = - 30, 8 kNm,
M 65 30 + 3,3 +0,55 0,18 1,75+ 0,58 + 0,06 0,02 0,2 + 0,07 = 32,4 kNm,
M 63 3,3 0,18 + 0,58 0,02 + 0,007 = 3,8 kNm,
M 67 - 40 + 3,3 0,18 + 0,58 0,02 + 0,07 = - 36,2 kNm,
M 76 40 + 1,65 0,09 + 0,29 0,01 + 0,035 = 41,8 kNm,
29

M 36

M 63 3,8

1,9 kNm.
2
2

Da bi se nacrtao dijagram momenata savijanja (slika 12.68.) potrebno je izraunati vrijednosti momenata
savijanja u jo etiri take. Te vrijednosti su dobijene koritenjem statikih uslova ravnotee (slika 12.67.).
32,17

9,48

30,8

q=20
F4V

40

32,4

36,2

F5V

30

30

41,8

F6V

Slika 12.67. Elementi konstrukcije s optereenjem

4 F4V 80 2 9,48 32,17 0,

Ft 0 , 20z 34,3 ,

F4V 34,3 kN ,

z 1,7 m ,

6 F5V 30,8 40 3 32,4 0,

M e 34,3 1,7

20 1,7 2
9,48 19,92 kNm,
2

F5V 19,7 kN ,

M ' 19,7 3 30,8 28,4 kNm,

6 F6V 36,2 30 4 30 2 41,8 0,
M ' ' 29 2 36,2 21,8 kNm,

F6V 29 kN,

M ' ' ' 29 4 36,2 30 2 19,8 kNm.

Pri crtanju momentne povrine treba voditi rauna o znacima momenata.

41,8

36,2

32,2

32,4

30,8
9,5
9,5

2
/
3

3,8

1,4
19,9

21,8

28,4

19,8

1,9

Slika 12.68. Dijagram momenata savijanja za konstrukciju na slici 12.64.

30

13
13.4. Primjeri i zadaci

Primjer 13.1.
Puno kruno vratilo nosi dva kainika teine G1 = 5 kN i G2 = 10 kN, prenika D1 = 1 m, D2 = 2 m (slika
13.14.a). Preko prvog kainika se dovodi snaga od motora, a preko drugog se odvodi na radne strojeve. Sile
zatezanja u kaievima su prikazane na slici 13.14.b. Vidi se da je kod prvog kainika sila u odlaznom ogranku
dva puta vea nego u nailaznom, a kod drugog je obrnuto.
Dimenzionisati vratilo primjenom hipoteze najveeg rada na promjeni oblika, ako je d 75 MPa.
y

y
10

20
B

45

G1
0,5

1m
a)

G2

x
45

10 kN
0,5

5 kN
b)

Slika 13.14. a) Vratilo s kainicima

b) Sile u kaievima dva kainika
Rjeenje:
Pri kretanju, usljed prenoenja obodne sile, poveava se zatezanje u radnom kraku i veliine tih sila su date na
slici 13.14.b. Projekcije tih sila, nakon njihove redukcije u teite poprenog presjeka vratila, u vertikalnoj i
horizontalnoj ravni i teine kainika optereuju vratilo na savijanje. Istovremeno vratilo je optereeno na
uvijanje spregovima. Sile i spregovi su:
Fy1= 5 + (10 + 20) sin 45 = 26,2 kN ,
Fy2= 10 + ( 5 + 10) cos 45 = 20,6 kN ,
Fx1= (10 + 20) cos 45 = 21,2 kN ,
Fx2= - (10 + 5) sin 45 = -10,6 kN ,
Mt= M1 = (20 - 10)0,5 = M2 = (10 5)1 = 5 kNm.

(a)

Da bi se mogao nacrtati dijagram transverzalnih sila i momenata savijanja, izraunate su reakcije u osloncima iz
statikih uslova ravnotee:
M A 0 , YB 2 20,6 1,5 26,2 0,5 0 , YB 22 kN,

Yi 0 , YA 26,2 20,6 22 24,8 kN,

M A 0 , X B 2 10,6 1,5 21,2 0,5 0 , X B 2,65 kN,
X i 0 , X A 21,2 10,6 2,65 13,25 kN.
M x1 24,8 0,5 12,4 kNm, M x 2 22 0,5 11 kNm,

M y1 13,25 0,5 6,625 kNm, M y 2 2,65 0,5 1,325 kNm.

Maksimalni moment savijanja je u presjeku 1, tj.
31

M f max M x21 M y21 14,06 kNm.

(b)

Dijagrami transverzalnih sila, momenata savijanja i momenata uvijanja dati su na slici 13.15.

y
x
Fy 2
F y1
Fx1
Fx 2
B
B
A
A
z
z
24,8
Ftx
7,95
+
Fty
+
1,4

13,25

22

Mx

b)

+
12,4

2,65

6,625 M
y
1,325

11

a)
Mt

c)
Slika 13.15. a) Dijagrami transverzalnih sila i momenata savijanja kada optereenje
djeluje u vertikalnoj ravni
b) Dijagrami transverzalnih sila i momenata savijanja kada optereenje
djeluje u horizontalnoj ravni
c) Dijagram momenata uvijanja
Maksimalni napon savijanja je prema (7.22)
M f max
,
max
Wx
a maksimalni smiui napon je prema (6.7)
M
max t .
Wo
I jedan i drugi napon se javljaju u ivinim takama poprenog presjeka.
Iz tablica [45] za kruni popreni presjek je

(c)

(d)

d 3
d 3
, a Wo
.
(e)
32
16
Prema HMH hipotezi ekvivalentni napon je dat izrazom (13.45), odnosno (13.46)
Wx

i 12 22 1 2

3 2

d .

(f)

Iz (f), a koritenjem izraza (a), (d) i (e) uz vrijednosti za momente savijanja i uvijanja (b) i (a) dobija se

14,062
52

2
d 3
d 3

16
32

odakle je d = 0,126 m.

75000 ,
2

Primjer 13.2.
tap prenika d = 200 mm izloen je djelovanju momenata uvijanja M kao na slici 13.16. tap je napravljen od
materijala za koji je dozvoljeni zateui napon 620 MPa, a dozvoljeni pritiskujui napon je 820 MPa. Odrediti
maksimalnu vrijednost sprega M prema Morovoj hipotezi.
200 mm
M
M

32

Slika 13.16. tap optereen

momentom uvijanja

Rjeenje:
Smiui napon je prema (6.7)
M
M 0,1
t R
636,6M .
(a)
Io
0,2 4
32
Glavni naponi su prema (6.13)
(b)
1 , 3 ,
a prema Morovoj hipotezi izraz za granino stanje napona je (13.30) i uz (13.30a) se dobija

1 3

1.
de dc
Uvrtavanjem (a) i (b) u (c) dobija se
636,6M 636,6M

1 ,
620 106 820 106
M = 555103 Nm = 555 kNm.

Primjer 13.3.
Za vratilo, kruno-prstenastog poprenog presjeka, kruto su vezane dvije ruice duine a (slika 13.17). Vratilo
nalijee na tri kruta oslonca koji se nalaze na istom nivou. Na krajevima ruica djeluju sile F, koje su
meusobno paralelne. Dimenzionisati vratilo prema hipotezama najvee dilatacije i najveeg napona smicanja.
l
d 1
, F 20 kN , d 60 MPa,
Uzeti da je opasni presjek na mjestu D. Poznato je: l = 4 m, a ,
4
D 2
0,3 .

F
a
B

A
l/2

C
l/2

l
Slika 13.17. Vratilo optereeno silama F

Rjeenje:
Nosa na slici 13.17. je statiki neodreen i suvina reakcija se moe dobiti primjenom metode superpozicije.
Prethodno su sile F redukovane u teite poprenog presjeka vratila.
Ugib na mjestu oslonca B je prema [45]

fB

F 2l
48 EI x

l
2
2l

2
2

l
l
l

F 2l 3
F 2l 3
2 3 4 2 B
3 4 2
0.

2l 48 EI x 2l
2l 48EI x

33

Reakcija u osloncu B je
11
FB F .
8
Reakcije u osloncima A i C su:
FA FC FB 2F , FA FC

simetrija

5
F.
16
Moment savijanja u presjeku D je
l
5
4
M f FA 20 12,5 kNm,
2 16
2
a moment uvijanja je
l
4
M t F a F 20 20 kNm.
4
4
Normalni napon savijanja je prema (7.22)
FA FC

12,5 103
,
Wx
Wx
a maksimalni smiui napon je prema (6.7)
M
M
20 103 10 103
max t t

.
Wo 2Wx
2Wx
Wx
Ekvivalentni napon je prema hipotezi najvee dilatacije (izraz 13.19)
1
1
i

2 4 2 d ,
2
2

max

M f max

1 0,3 12,5 103 1 0,3

i

2
Wx
2

12,5 10

3 2

Wx2

10 10
4

3 2

Wx2

60 106.

Wx 328,6 106 m 3 328,6 cm 3

4
D 3
D 3 1
1 4
1 328,6 cm 3 ,
32
32 2
D 15,3 cm.
Ekvivalentni napon je prema hipotezi najveeg napona smicanja (izraz 13.26.a)

Wx

i 2 4 2 d ,
i

12,5 10

3 2

Wx2

10 10
4

3 2

Wx2

60 106.

Wx 393,3 cm 3 , D 16,2 cm.

Usvaja se vei prenik, tj. D 16,2 cm, D = 17 cm.

34

14
Primjeri i zadaci

Primjer 14.1.
Dimenzionirati stup, poprenoga presjeka I P NP, oslonjen zglobno na oba kraja, visine l = 5 m, ako
prenosi silu F = 600 kN pri koeficijentu sigurnosti = 3.5. Modul elastinosti materijala je E = 210,4
GPa, a granina vitkost je gr=105. Usporediti dimenzioniranje po metodi Ojlera i Tetmajera.
Rjeenje:
a) Po Ojleru je (izraz 14.29)

I min v

Fl 2

2E

3,5

6 105 25

2 2,104 1011

2,53078105 m4 2530,8cm4

emu odgovara, kao prva vea mjera, I P NP 22 (Iy = 2840 cm4, A = 91.1 cm2, iy = 5.583 cm) pa je
vitkost stupa (prema 14.23) = 89.56 < 105.
b) Po Tetmajeru je
MPa (tabela 14.2) pa je potrebna povrina poprenoga presjeka A = F/kr =
kr 304 1.118 203.87 MPa
103.0 cm2 to odgovara profilu I P NP 24 (Iy = 4150 cm4, A = 111 cm2 i iy = 6.11 cm). Nova je vitkost 1
= 500/6.11 = 81.83, kritino naprezanje kr1 = 212.5 MPa te povrina A1 = 98.82 cm2 to ponovo odgovara
profilu I P NP 24 kao prvom veem.

Primjer 14.2.
h

Stup (.0360), visine 4m, a iji su krajevi oslonjeni zglobno, prenosi uzdunu
tlanu silu F = 300 kN. Stup je sastavljen iz dva NP profila (slika 14.7) na
takvom meusobnom rastojanju da se elipsa inercije pretvara u krug. Odrediti
meusobno rastojanje preaga. Koeficijent sigurnosti pri izvijanju je = 4.

y
x,

a
e
Rjeenje:
Slika 14.7. Uzduni i popreni presjek stupa
Uvjet da se elipsa inercije pretvori u krug je dan izrazon
2
I I 2 I y A e a 2 2 I x ;

Ix I y

a 2
e

Za materijal .0360 iz Tabele 14.5. E = 210,4 GPa, a iz Tabele 14.2 gr=105.

Po Ojleru je (izraz 14.29)

I min

Fl 2
4 3 105 16

9,25510 6 m4 925,5 cm4 ,

2
2
11
E 2,104 10

a za jedan profil je Imin=462,75 cm4 ,

pa se usvaja profil NP 14 (Ix = 605 cm4; A = 20,4 cm2; ix = 5,45 cm) te je vitkost = 400/5,45 = 73 to
je manje od 105 pa je izvijanje u plastinome podruju.
Po Tetmajeru (Tabela 14.2)
MPa, pa je potrebna povrina poprenoga presjeka A = F/kr
kr 304 1.118 222.4 MPa
A =0.005396 m2 = 53.96 cm2
Profil s povrinom od A/2 = 27 cm (jer rastu dozvoljena naprezanja sa smanjenjem vitkosti) je NP 18
(Ix = 1350 cm4; A = 28,0 cm2; ix = 6,95 cm; Iy = 114 cm4; iy = 2,02 cm; e = xC = 1.92 cm) te je vitkost =
2

35

57,55. kr 304 1.118 239.66 MPa i potrebna povrina je A = 54,22 cm2 odnosno po profilu A/2 =
27,11 cm2 to zadovoljava.
1350 114

1,92 9,448 cm
Rastojanje profila je a 2

28

Za rastojanje preaga vai uvjet = l/imin = h/i1, tj. h = i1 gdje je i1 manji polumjer tromosti jednoga
profila pa je

h = 2.02x57.55 = 116 cm
U praksi se obino uzima ovo rastojanje za 2 do 3 puta krae te se usvaja h = 470 mm.

Primjer 14.3.
Konzola, duine 2 m, optereena je na slobodnome kraju vertikalnim
teretom G =300 kN, a zategnuta je ipkom BC, duine 2,5 m, koja je
zglobno vezana za zid (slika 14.8).
Dimenzionirati konzolu ako je kruno prstenastoga poprenog
presjeka, odnosa polumjera = 0,9. Materijal ipke ima mehanike
karakteristike E = 205 GPa, -T = 288 MPa,
1 =1,8.

B
G
Slika 14.8. Konzola optereena teretom
G
2
m
i zategnuta ipkom BC
Rjeenje:
Teina tereta se moe rastaviti u dvije komponente u toki B tako da je konzola optereena samo na tlak silom
300
F
400 kN . Pod pretpostavkom da je naprezanje u elastinome podruju, po Ojleru e moment
1
2,52 22 2
2
tromosti i polumjer za poduprtu konzolu biti (prema 14.21)

FlR2

E
2

400 103 0,7 22

20510
2

108 38,8

R 4
4I
1 4 R 4
3,46 cm
4
1 4

polumjer tromosti je i I A R 1 2 2 2,33

cm a vitkost konzole = lR/i = 60,08.
2.7825
Kritina vitkost se rauna prema (14.31)

kr

2 1E

2 T

, 2 2 1 , kr

205 109
288 106

83,77.

Vitkost je manja od kritine, pa se raun mora ponoviti. Za dobiveni odnos /kr=0,72 iz Tabele 14.3 se
dobiva vrijednost = 1,354 pa je potrebna povrina

F F1

33,85 cm2 R 7,53 cm.

cd T

Za ovaj polumjer je i = 5,06 a vitkost = 27,66 to daje = 1,059 i novu povrinu A = 26,475 cm2
odnosno polumjer R = 6,66 cm. Sljedei krug daje i = 4,46, = 31,36, = 1,075, A = 26,875 cm2, R = 6,7
to se vrlo malo razlikuje od prethodnog pa se moe uzeti dobivena vrijednost R = 6,7 cm.

Primjer 14.4.
Stup (gr = 80, E = 105 MPa) duine l , poprenog presjeka prema slici 14.9b (a=3 cm), na jednom kraju je
ukljeten, a na drugom zglobno vezan i optereen uzdunom silom F.
Odrediti doputenu uzdunu silu, ako je stvarna vitkost stupa =84, a koeficijent sigurnosti = 3. Kolika je
stvarna duina stupa?

36

C
a

3a

Slika 14.9.
a) Stup optereen

uzdunom silom

b) Popreni presjek stupa

a)

b)

Rjeenje:
Kako je vitkost > gr , kritina sila se rauna po Ojleru. Momenti tromosti poprenog presjeka za osi x i y su:

3aa 3
2a 4 162 cm 4 ,
3
2
3
a4
2a4a
3
Iy
2 a 2 a 6a 4 486 cm 4 ,
12
2
12
a3
3
I xy 2a 2
a a 4 121,5 cm 4 .
22
2
Ix 2

Glavni momenti tromosti poprenog presjeka su (izrazi D1.32):

I1,2

Ix I y
2

1
2

I x I y 2 4I xy2 ,

a minimalni moment tromosti je:

I min I 2
I min

Ix I y
2

I x I y 2 4I xy2 2a

1
2

6a 4 1

2
2

2a

2
3
6a 4 4 a 4 ,
2

3 4
a 121,5 cm4 .
2

Polumjer inercije je:

I min a
1,5 cm.
A
2

imin

Reducirana duina je prema (14.23):

lr = imin = 84 1,5 = 126 cm
a za oslanjanje prema slici 14.9a koristi se izraz (14.14) (poduprta konzola), pa je:
lr = 0,7 l,
a stvarna duina stupa je
l=

126
180 cm 1,8 m .
0,7

Kritina sila je prema (14.14)

Fkr

2 EI m in

0,7l 2

2 105 106 121,5 108

1,262

739470 N

Sila F pri koeficijentu sigurnosti je:

Fkr

739470
246490 N
3

37

Primjer 14.5.
Greda AB vezana je zglobno u C za tap CD (slika 14.10). Za koliko se moe poveati temperatura tapa da
naprezanja ostanu manja od doputenih, d = 140 MPa, ako je koeficijent sigurnosti pri izvijanju = 2,6. Zadano
je: E = 21011 Pa, gr =100, l = 5 m, = 12,510-6 1/K.
D
20
l

Slika 14.10. Konstrukcija sastavljena od grede i tapa

I 40
A

C
l

Rjeenje:
Konstrukcija na slici 14.10 je jednom statiki neodreena i moe se rijeiti metodom superpozicije. tap se
zagrijava i u njemu se javlja tlana sila (slika 14.11). Maksimalna vrijednost te sile se dobija iz uvjeta da je
maksimalno naprezanje manje od doputenog i u tapu i u gredi.

Iz tablica se nalazi
2
4
20 : A=32,2 cm , Imin=148 cm , imin=2,14 cm
I 40: Wx=1460 cm3, Ix=29210 cm4

C
Q
Q
B

Slika 14.11 Ekvivalentni sistem za nosa na

slici 14.10
Za aksijalno naprezanje prema (4.16)

Q
d ,
A

pa je maksimalna sila u tapu

Q 140 106 32,2 104 450,8 103 N .

Za gredu prema (7.46) je

max

M max
Ql

d ,
Wx
2Wx

a maksimalna sila je

2 140106 1460106
81,76 103 N .
5

Usvaja se manja vrijednost, tj. Q = 81,76 kN.

Vitkost tapa je prema (14.23)

38

lr
imin

500
233,6 > gr,
2,14

pa vrijedi Ojlerova sila izvijanja (14.21)

Fkr

2 EI min
l

2 2 1011 148108
25

116,74 103 N .

Sila treba da bude puta manja od kritine

Fkr

116,74
44,9 kN.
2,6

Budui da je F < Q, usvaja se Fmax = 44,9 kN.

Prirataj temperature se dobiva iz uvjeta da je ugib u C [42] jednak izduenju tapa, koje se rauna pomou
izraza (4.18) i (4.9).

Fmax2l 3
F l
Tl max ,
48EI
EA
3
3
44,9 10 10
44,9 103 5
6

12
,
5

10

48 2 1011 29210108
2 1011 32,2 10 4
T = 262 C

39

15
15.4. Primjeri i zadaci

Primjer 15.1.
Uporediti najvee normalne napone u zakrivljenoj gredi datoj na slici 15.15 kvadratnog poprenog presjeka
dimenzije 50 mm u tri specijalna sluaja radijusa zakrivljenosti ro teine ose grede:(a) ro = 75 mm, (b) ro = 250
mm i (c) ro = (prava greda).

b=50
rc

r1

r2

M = 2083 Nm
Slika 15.15. Kriva greda pravougaonog poprenog presjeka
Rjeenje:
(a) Poluprenik krivine neutralnog sloja za pravougaoni presjek odreen je jednainom (15.12a),

rn

r2 r1 100 50

72,13 mm .
r2
100
ln
ln
50
r1

Raspored napona u presjeku grede odreen je jednainom (15.10),

M rn
2083
0,07213
1
1
.
Ae
r 0,05 0,05 0,075 0.07213
r

(a)

Za r r1 50 103 m iz jednaine (a) slijedi napon na unutranjim vlaknima grede r1 128,5 MPa , dok za

r r2 100 10 3 m slijedi normalni napon na vanjskim vlaknima r2 80,9 MPa .

(b) Za sluaj radijusa zakrivljenosti rc = 250 mm poluprenik krivine neutralnog sloja je na osnovu jednaine
(15.12a),

r2 r1 275 225

249,16 mm .
r
275
ln
ln 2
225
r1
Raspored napona odreen je jednainom (15.10),
rn

M rn
2083
0,24916
1
1
.
Ae
r 0,05 0,05 0,250 0.24916
r

(b)

40

Za r r1 225 10 3 m iz jednaine (b) slijedi napon na unutranjim vlaknima grede r1 106,5 MPa , dok za

r r2 275 10 3 m slijedi normalni napon na vanjskim vlaknima r2 93,2 MPa .

(c) U sluaju prave grede napon se mijenja linearno prema jednaini (7.13)

Mx
2083
y
y,
Ix
0.05 0,053
12

prema kome slijedi za y 0,025 m normalni napon na donjim vlaknima grede 100 MPa, odnosno za
y 0,025 m dobija se napon na gornjim vlaknima grede 100 MPa.
Iz dobijenih rezultata moe se zakljuiti da za odnos visine presjeka i poluprenika krivine grede
ro / b 250 / 50 5 formula za proraun normalnih napona usljed savijanja pravih greda pravi greku od 6,8 %,
dok bi greka u sluaju pod (a) gdje je odnos ro / b 75 / 50 1,5 bila 28%.

Primjer 15.2.
Za rascjepljeni prsten dimanzija i poprenog presjeka prikazanog na slici 15.6 odrediti dozvoljeno optereenje F
ako normalni naponi istezanja, odnosno pritiska u presjeku A-A ne smiju biti vei od 100 MPa, odnosno 150
MPa.
F
50

A
200

100

50

100

200

50

x
281,25
0

F
Slika 15.16. Geometrija i optereenje prstena

Rjeenje:

Geometrijsko sredite presjeka A-A je:

3

yO

Ai yi
i 1
3

Ai

200 50 225 50 100 300 100 50 375

281,25 mm .
200 50 50 100 100 50

i 1

Iz statikih jednaina ravnotee sistema datog na slici dobijaju se aksijalna sila i moment sprega sila u presjeku
A-A:
F

Fz Fo F 0,
A

A
Mo

Fo
Slika 15.17. Sile u presjeku A-A

41

 M o M o Fo 0,28125 0

odakle slijedi Fo F i M o 0,28125F .

Poluprenik krivine neutralnog sloja je na osnovu jednaine (15.11) i slike 15.16

3
Ai
A
200 50 50 100 100 50
rn
i1

100
250
dA 3
dA
dy 25 350 dy 50 400 dy
r
dx

dx

dx

i1 A r
100 200 y 25 250 y 50 350 y
i
20000
267,36 mm.
250
350
400
200 ln
50 ln
100 ln
200
250
350
U presjeku A-A javie se normalni napon usljed dejstva aksijalne sile Fo (jednaina (15.1)) i sprega sila
momenta M o (jednaina (15.10)):

Fo M o rn

1 .
A
Ae
r

(a)

Najvei napon zatezanja javie se na vanjskim vlaknima na presjeku A-A , to jest za r 400 mm , te iz
jednaine (a) slijedi

r 0, 4

F
0,28125F

6
6
20000 10
20000 10 281,25 267,3610 3

267,36 10 3
1
400 10 3

100 106 ,

odakle se dobija F 350 kN .

Najvei napon na pritisak javie se na unutarnjim vlaknima na presjeku A-A , to jest za r 200 mm , te iz
jednaine (a) slijedi

r 0, 4

F
0,28125F

6
6
20000 10
20000 10 281,25 267,3610 3

267,36 10 3
1

200 10 3

150 10 6 ,

odakle se dobija F 383,6 kN . Dakle, da bi normalni napon bio u granicama traenim zadatkom mora biti
F 350 kN.

Primjer 15.3.
Sud pod pritiskom napravljen od eline ploe debljine 7 mm ima oblik paraboloida, kao to je prikazano na
slici 15.18. Presjek paraboloida s ravni y = 0 je kvadratna parabola jednaine z x 2 / 100 (gdje su vrijednosti
koordinata x i z date u milimetrima). Potrebno je odrediti meridijanske i cirkularne napone u sudu na visini od
400 mm od dna suda ako je u sudu gas pod pritiskom od 4 MPa.
42

x = 200
dP

dF

dF
rc

c
Ap

=7

400
x
y

(b)

(a)

Slika 15.18. Geometrija i sile u sudu pod pritiskom u obliku paraboloida.

Rjeenje:
Za

z = 400 mm

iz jednaine parabole slijedi

x 100z 200

mm, a nagib tangente

tg ' dz / dx 2 x / 100 2 200 / 100 4 , odakle slijedi ' 75,96 , odnosno 90o ' 14,04o .
Iz statikog uslova ravnotee,
o

Fz dP cos dF px 2 m 2x cos 0 ,
A

odnosno

4 106 0,2 2 m 2 0,2 0,007 cos14,04o 0 ,

slijedi m 59 MPa.
Da bi se odredio cirkularni napon iz jednaine (15.27) potrebno je odrediti meridijanski i cirkularni poluprenik.
Cirkularni poluprenik je na osnovu slike 15.18b rc x / cos 200 / cos14,04 206,2 mm, dok meridijanski
poluprenik slijedi iz jednaine

rm

1 dz / dx

2 3/ 2

d 2z
dx 2

1 4

2 3/ 2

1
50

3505 mm .

Iz jednaine (15.27) slijedi cirkularni napon,

p
4
59
c rc m 0,2062

114,4 MPa
rm
0,007 3,505

Primjer 15.4.
Potrebno je napraviti poreenje prorauna cirkularnih napona prema formulama za tankostijeni, odnosno
debelostijeni cilindar pod dejstvom unutranjeg pritiska za odnos debljine stijenke cijevi i unutranjeg
poluprenika jednak 1,1 odnosno 2, slika 15.19.

43

pa
a

pa

0,667pa

1,667pa
(a)
(b)
Slika 15.19 Cilindar pod pritiskom: a) b/a = 1,1 i b) b/a = 2.
Rjeenje:
Jednaine (15.46) i (15.47) daju tane (analitike) vrijednosti radijalnog i cirkularnog napona u cilindru
optereenom na unutranjoj povrini pritiskom pa i pritiskom pb na vanjskoj povrini. Za sluaj pb = 0, naponi
su dati jednainama (15.53) i (15.54) koje se mogu pisati u sljedeem obliku:
2

b
1
r
c pa 2
.
b
1
a

b
1
r
r pa 2
,
b
1
a

(a)

Za sluaj / a 0,1 , odnosno b / a 1,1 , na osnovu prethodnih jednaina slijedi

za

ra:

odnosno za

r b:

r pa ,
r 0,

c 10,52 pa ,
c 9,52 pa .

Na osnovu prethodnih rezultata vidi se da je cirkularni napon najvei na unutranjoj povrini cilindra,
c 10,52 pa , i da opada s poveanjem radijusa tako da na vanjskoj povrini cilindra ima najmanju vrijednost,
c 9,52 pa , dok je radijalni napon r pa manji od cirkularnog za jedan red veliine.
U sluaju da se cirkularni napon rauna preko pribline formule izvedene za sluaj tankostijenih cilindara, gdje
je pretpostavljeno da je cirkularni napon konstantan po debljini stijenke cilindra, na osnovu jednaine (15.35)
slijedi

c pa

10 p a .

Na osnovu prethodnog rezultata vidi se da za odnos debljine stijenke i poluprenika cilindra

priblina formula za proraun cirkularnog napona daje greku od oko 5%.

/ a 0,1 ,

Za sluaj / a 1 , odnosno b / a 2 , na osnovu jednaine (a) slijedi

za

ra:

odnosno za

r b:

r pa ,
r 0,

c 1,667 pa ,
c 0,6667pa .

Na osnovu prethodnih rezultata vidi se da je cirkularni napon najvei na unutranjoj povrini cilindra,
c 1,667 pa , i da opada s poveanjem radijusa tako da na vanjskoj povrini cilindra ima najmanju vrijednost,
c 0,6667pa , dok je radijalni napon u ovom sluaju r pa i istog je reda veliine kao i cirkularni napon.
U sluaju da se cirkularni napon rauna preko pribline formule izvedene za sluaj tankostijenih cilindara slijedi

c pa

pa .

Na osnovu prethodnog rezultata vidi se da za odnos debljine stijenke i poluprenika cilindra / a 1 , priblina
formula za proraun cirkularnog napona daje greku u odnosu na maksimalni cirkularni napon od 40%.
44

Primjer 15.5.
Cilindar prikazan na slici 15.20 napravljen je presovanjem dva cilindra modula elastinosti E 2 105 MPa.
Vanjski prenik cilindra B je bio 300 mm. Unutranji prenik cilindra A bio je 100 mm, a vanjski 200 mm.
Razlika izmeu vanjskog prenika cilindra A i unutranjeg prenika cilindra B (preklop) bila je prije montae
0,2 mm. Potrebno je odrediti: (a) pritisak (radijalni napon) na kontaktu dva cilindra, (b) raspored normalnih
napona u sklopu usljed montae, (c) raspored normalnih napona u sklopu nakon to se u cilindar dovede gas pod
pritiskom p a 200 MPa.

a
A

b
c

Slika 15.20 Sklop dva cilindra.

Rjeenje:
(a) Radijalni napon na kontaktu dva cilindra u sklopu rauna se prema jednaini (15.70),

r p

E c 2 b 2 b 2 a 2
2 105 0,0002 0,152 0,12 0,12 0,052

35,2 MPa
4b 3 c 2 a 2
4 0,13 0,152 0,052

(b) Cirkularni, odnosno radijalni napon na unutranjem i vanjskom preniku unutranjeg cilindra slijedi na
osnovu jednaina (15.57) i (15.58) za pb 35,2 MPa,

r a
r b

0,12 35,2
0,12 0,052

0,12 35,2
0,12 0,05 2

0,052
1
2
0,05

1 0,05

0,12

0 ,

c a

0,12 35,2
0,12 0,052

0,052
1
93,9 MPa ,
2
0,05

2
2

, 0,1 35,2 1 0,05 58,7 MPa

c b

35,2 MPa

0,12 0,05 2

0,12

Cirkularni, odnosno radijalni napon na unutranjem i vanjskom preniku cilindra B slijedi na osnovu jednaina
(15.53) i (15.54) za pa 35,2 MPa,
0,152
1
0,12

r b

0,12 35,2
0,152 0,12

r c

0,12 35,2
0,152 0,12

35,2 MPa ,

0,152
1
2
0,15

0 ,

c b

c c

0,12 35,2
0,152 0,12

0,12 35,2
0,152 0,12

0,152
1
0,12

91,5 MPa ,

0,152
1
56,3 MPa .
2
0,15

Na slici 15.21 dat je raspored normalnog i cirkularnog napona u sklopu nastao usljed montae cilindara.
45

100
75

napon, MPa

50
25

0
0,05
-25

-50

0,075

0,1

0,125

0,15

-75
-100
radijus, m

Slika 15.21 Radijalni i cirkularni napon u sklopu usljed montae.

(c) Pod pretpostavkom da se sklop ponaa kao cjelina dovoenjem gasa pod pritiskom
pa 200 MPa,
cirkularni i normalni naponi na radijusu a, b i c sklopa usljed ovog pritiska raunaju se pomou jednaina
(15.53) i (15.54):

r a

0,05 2 200
0,15 2 0,05 2

0,15 2
,
1

0,05 2 200 MPa

c a

0,05 2 200
0,15 2 0,05 2

0,15 2
1
250 MPa ,

0,05 2

r b

0,052 200
0,152 0,052

0,15 2
1

0,12

c b

0,052 200
0,152 0,052

0,152
1
0,12

81,2 MPa ,

r c

0,052 200
0,152 0,052

0,052 200
0,152 0,052

0,152
1
2
0,15

50 MPa .

31,2 MPa

0,152
1
2
0,15

0 ,

c c

Na slici 15.22 dat je raspored normalnog i cirkularnog napona u sklopu nastao usljed unutranjeg pritiska gasa
od 200 MPa
250
200

napon, MPa

150

100
50
0
-500,05

0,075

-100

0,1

0,125

0,15

-150
-200
radijus, m

Slika 15.22 Radijalni i cirkularni napon u sklopu usljed

unutranjeg pritiska gasa od 200 MPa.
Obzirom da je rije o linearnom problemu (linearnoj teoriji elastinosti) ukupni naponi u sklopu se mogu dobiti
sabiranjem istih komponenata napona usljed montae (postojanja preklopa) i usljed dejstva pritiska na
unutranjem radijusu od 200 MPa. Naponi na unutranjem i vanjskom preniku cilindra A su:

r a 200 MPa ,
r b 35,2 31,2 66,4 MPa ,

c a 93,9 250 156,1 MPa ,

c b 58,7 81,2 22,5 MPa .

Naponi na unutranjem i vanjskom preniku cilindra B su:

46

 r b
r c

c b

35,2 31,2 66,4 MPa ,

c c

0 ,

91,5 81,2 172,7 MPa ,

56,3 50 106,3 MPa .

Na slici 15.23 dat je raspored ukupnog normalnog i cirkularnog napona u sklopu nastao usljed montae cilindara
i unutranjeg pritiska fluida od 200 MPa.
200

150

napon, MPa

100
50
0
-500,05
-100

0,075

0,1

0,125

0,15

-150
-200
-250
radijus, m

Slika 15.23 Radijalni i cirkularni napon u sklopu usljed montae i

unutranjeg pritiska gasa od 200 MPa.

47