Ang pagkakaroon ng barayti ng wika ay ipinapaliwanag ng

teoryang sosyolinggwistik na pinagbatayan ng ideya ng

pagiging heterogenous ng wika. Ayon sa teoryang ito, nag-uugat
ang mga barayti ng wika sa pagkakaibaiba ng mga indibidwal at
grupo, maging ng kani-kanilang tirahan, interes, gawain, pinagaralan at iba pa. Samakatwid, may dalawang dimensyon ang
baryabilidad ng wika ang dimensyong heograpiko at dimensyong
sosyal (Constantino, 2006).
Dayalek ang barayti ng wikang nalilikha ng dimensyong
heograpiko. Tinatawag din itong wikain sa ibang aklat. Ito ang
wikang ginagamit sa isang partikular na rehiyon, lalawigan o pook,
malaki man o maliit.
Ayon sa pagaaral ni Ernesto Constantino, mayroong higit sa apat
na raan (400) ang dayalek na ginagamit sa kapuluan ng ating bansa.
Sa Luzon, ilan sa mga halimbawa nito ay ang Ibanag ng Isabela at
Cagayan, Ilocano ng llocos, Pampango ng Pampanga, Pangasinan ng
Pangasinan at Bicolano ng Kabikulan. Sa Visayas ay mababanggit
ang Aklanon ng Aldan, Kiniray-a ng Iloilo, Antique at Kanlurang
Panay, Capiznon ng Hilaga-Silangang Panay at ang Cebuano ng
Negros, Cebu, Bohol at iba pa. Samantala, ilan sa mga dayalek sa
Mindanao ay ang Surigaonon ng Surigao, Tausug ng Jolo at Sulu,
Chavacano ng Zamboanga, Davaoeo ng Davao at Tboli ng
Cotabato.
Ang mga dayalek ay makikilala hindi lamang sa pagkakaroon nito
ng set ng mga distinct na bokabularyo kundi maging sa punto o
tono at sa istraktura ng pangungusap. Pansinin na lamang natin
ang pananagalog ng mga naninirahan sa ibat ibang lugar na

gumagamit ng isang wika. Iba ang pananagalog ng taal na tagaMaynila sa taga-Batangas, taga-Bulacan at taga-Rizal.
Katulad ng sa Tagalog, may barayti rin ang Ifugao ng Amganad,
Batad at Kianan; ang Subanon ng Tuboy-Salog, Siocon, Lapuyan at
Sindangan; ang Blaan ng Koronadal at Sarangani; at ng marami pa
pang ibang dayalekto.
Sosyolek naman ang tawag sa barayting nabubuo batay sa
dimensyong sosyal. Tinatawag din itong sosyal na barayti ng wika
dahil nakabatay ito sa mga pangkat panlipunan. Halimbawa nito
ay ang wika ng mga estudyante, wika ng matatanda, wika ng
kababaihan, wika ng mga preso, wika ng mga bakla at ng iba pang
pangkat. Makikilala ang ibat ibang barayti nito sa pagkakaroon ng
kakaibang rehistro na tangi sa pangkat na gumagamit ng wika.
Pansinin kung paanong inilalantad ng rehistro ng mga sumusunod
na pahayag ang pinagmulan ng mga ito:
a. Wiz ko feel ang mga hombre ditech, day!
b. Wow pare, ang tindi ng tama ko! Heaven!
c. Kosa, pupuga na tayo mamaya.
d. Girl, bukas na lang tayo maglayb . Mag-malling muna tayo
ngayon.
e. Pare, punta tayo mamaya sa Mega. Me jamming dun, e.
Ang sosyolek ay maaari ring may okupasyunal na rehistro.
Pansinin ang mga sumusunod na termino. Kung maririnig mo ang
mga ito sa isang taong hindi mo kilala, ano ang agad mong iisiping
trabaho niya?

hearing, exhibit, court,

pleading, fiscal, justice,
settlement, appeal, complainant

Pansinin naman na ang mga sumusunod na terminolohiya ay may

magkaibang kahulugan o rehistro sa larangang nasa boob ng
panaklong:

Ang mga salitang nakatala sa itaas ay mga legal jargon.

Ang jargon ang mga tanging bokabularyo ng isang partikular na
pangkat ng gawain.

mouse (Computer, Zoology)

stress (Language, Psychology)
strike (Sports, Labor Law)
hardware (Business, Computer)
race (Sports, Sociology)
nursery (Agriculture, Education)
operation (Medicine, Military)
note (Music, Banking)
accent (Language, Interior Design)
server (Computer, Restaurant Management)

Ang mga sumusunod naman ay mga jargon sa

disiplinang Accountancy at iba pang kaugnay na disiplina:
account, balance, net income,
debit, revenue, asset,
credit, gross income. cash flow
Sa disiplinang Medisina at Nursing naman ay gamitin ang mga
sumusunod:
diagnosis, therapy, prognosis,
symptom, emergency, patient
check up, ward, x-ray
Kung minsan, ang mga jargon ng isang larangan ay may kakaibang
kahulugan sa karaniwan o sa ibang larangan. Pansinin ang mga
sumusunod na salitang gamitin sa isports na tennis at kung paano
naiiba ang kahulugan ng mga ito sa karaniwan:
ace, fault, love,
breakpoint, deuce, rally,
slice, advantage, service

Ngunit kahit pa ang mga pangkat ay may kanya-kanyang barayti ng

wikang ginagamit batay sa dimensyong heograpikal at sosyal,
indibidwal pa rin ang paggamit ng wika. Sa madaling sabi, kahit pa
sosyal ang pangunahing tungkulin ng wika, ang indibidwal na
katangian ng bawat tao ay nakaiimpluwensya pa rin sa paggamit
ng wika. Ito ang nagpapaiba sa isang indibidwal sa iba pang
indibidwal. Bawat isa kasi ay may kani-kaniyang paraan ng paggamit
ng wika. Tinatawag itong idyolek. Pansinin kung paano nagkakaibaiba ang idyolek ng mga sumusunod na brodkaster kahit pa silang
lahat ay gumagamit ng isang wika, nabibilang sa isang larangan at
naninirahan marahil lahat sa Metro Manila: a. Mike Enriquez. b.
Noli de Castro, c. Mon Tulfo, d. Rey Langit at e. Gus Abelgas.
Gayahin ang paraan ng pagsasalita ng bawat isa. Iba-iba, hindi ba?
Prominente rin ang idyolek ng mga sumusunod na personalidad
kung kaya madalas silang gayahin ng mga impersonators: a. Kris

Aquino, b. Gloria Macapagal-Arroyo, c. Mel Tiangco d. Anabelle

Rama, e. Ruffa Mae Quinto at f. Mirriam Defensor-Santiago.
May iba pang barayti ng wika na tinatawag na pidgin at creole.
Ang pidgin ay tinatawag sa Ingles na nobodys native language.
Nagkakaroon nito kapag ang dalawang taal na tagapagsalita ng
dalawang magkaibang wika na walang komong wika ay
nagtatangkang magkaroon ng kumbersasyong makeshift.
Madalas, ang leksikon ng kanilang usapan ay hango sa isang wika at
ang istraktura naman ay mula sa isa pang wika. Madalas na bunga
ng kolonisasyon ang barayting ito ng wika. Pansinin ang
pananagalog ng mga Intsik sa Binondo. Ang salitang gamit nila ay
Tagalog ngunit ang istraktura ng kanilang pangungusap ay hango sa
kanilang unang wika. Ganito ang madalas na maririnig sa
kanila: Suki, ikaw bili tinda, mura.
Ang creole naman ay isang wika na unang naging pidgin at
kalaunan ay naging likas na wika (nativized). Nagkaroon nito
sapagkat may komunidad ng mga tagapagsalita ang nag-angkin
dito bilang kanilang unang wika. Pinakamahusay na halimbawa
nito ang Chavacano na hindi masasabing purong Kastila dahil sa
impluwensya ng ating katutubong wika sa istraktura nito. Creole din
ang tawag sa wika ng mga taga-Mauritius na magkahalong Pranses
at kanilang unang wika.