Mainski fakultet u Zenici

Proizvodni sistemi
Doc.dr.sc Darko Petkovi

Runo programiranje
Munir Deli
Emir Salki
Arnel Jaarevi

13

Sadraj
Struktura programa ................................................................................................................................. 2
Koordinatni sistemi ................................................................................................................................. 3
Karakteristine take - nulte take obradnog sistema ............................................................................ 5
G kodovi (funkcije,rijeci) .......................................................................................................................... 8
G00 ZAUSTAVLJANJE U POLAZNOJ POZICIJI BRZO KRETANJE U PRAZNOM HODU ....................... 10
G01 LINEARNA INTERPOLACIJA ......................................................................................................... 11
G02, G03 KRUZNA INTERPOLACIJA ................................................................................................... 11
M kodovi (funkcije, rijeci) ...................................................................................................................... 13
Razlike izmedu G i M kodova............................................................................................................. 13
Smijer obrtanja glavnog vretena M03, M04 ..................................................................................... 15
Izraunavanje putanje alata .................................................................................................................. 16
Kompenzacija alata............................................................................................................................ 17
Premjetaj nulte take ( G92 ) ............................................................................................................... 19
Memorisani pomak nulte take ( G53 ... G57 ) ..................................................................................... 19
Konstantna brzina rezanja ( G 96 / G 97 ) ............................................................................................. 19
Broj alata ............................................................................................................................................... 20
Naredba za skok i ponavljanje ( G 24 ) .................................................................................................. 20
Rezanje navoja....................................................................................................................................... 21
Automatska obrada u vie prolaza ........................................................................................................ 21
Potprogrami........................................................................................................................................... 22
Literatura: .............................................................................................................................................. 23

Struktura programa
Program predstavlja skup instrukcija obradnom sistemu ureenih po redoslijedu zahvata s
ciljem izvrenja procesa obrade. On se sastoji od programskih rijei i reenica.
Programska reenica, kao i u govornom jeziku sastavljena je od programskih rijei.
Programska rije je osnovni nositelj informacija i pri programiranju ima tano odreeni
oblik pisanja, veliinu (duinu) i sadraj. Nainom pisanja se identificira rije, veliinom
se ograniava broj znakova, a sadrajem brojne vrijednosti ili smisao. On predstavlja
kombinaciju slova, znakova i brojeva. Npr.

Slika 1
Ovako napisana programska rije predstavlja instrukciju upravljakom sistemu alatne
maine za pomijeranje alata u pozitivnom smijeru X ose za odreenu brojnu vrijednost.
Programska reenica se sastoji iz vie programskih rijei i kraja reenice. Znak kraja
reenice je potrebno uvijek napisati. Programske reenice sadre uvjete puta, informacije
puta i pomone funkcije. Strukturna izgradnja reenice u ISO sistemu ima oblik:

Slika 2
Programske reenice se mogu programirati s promjenjivim brojem znakova i mogu biti
izgraene na osnovi fiksne i promjenljive duine rijei. Upravljaki sistem koji prihvada
informacije putem programa s promjenljivom duinom reenice imaju prednost, jer se time
skraduje program i vrijeme programiranja.
Prva rije reenice je broj programske reenice . Nosi oznaku N(ISO) ili n(EIA) i moe uzeti
vrijednost od 1 do 9.999. Broj reenice se programira samo jedanput u reenici, i to u
rastudem redoslijedu. Programske reenice se programiraju u intervalu 2,5, ili 10, to

omogudava uvoenje u program dodatnih reenica. Na primjer, N2, N4, N6,..., N5, N10,
N15,... N10,N20,N30,...
Pri programiranju koriste se i ostali znaci iz sistema kodiranja , koji programskoj reenici
upotpunjuju smisao i osiguravaju preglednost programa.
Pored glavnih funkcija neki proizvoai upravljakih jedinica koriste i druge pa na taj nain
proiruju mogudnosti programiranja. Glavne funkcije treba uzimati iz kataloga dotinog
uravljakog sistema, jer postoje izvjesne razlike izmeu pojedinih upravljakih sistema.
Broj pomodnih funkcija varira od jednog upravljakog sistema do drugog i zavisi od vrste i
namjene alatne maine, zatim od obima pomodnih instrukcija i ureaja na alatnoj maini.
Koordinatni sistemi
Za definiranje uzajamnih poloaja alata i predmeta koji se obrauju upotrebljavaju se
koordinatni sistemi. Najee se primjenjuju pravougli i polarni koordinatni sistemi.
Uzajamni poloaji alata i predmeta definiraju se sa dva koordinatna sistema, koordinarnim
sistemom alatne maine i koordinanim sistemom predmeta. Za koordinatni sistem maine
preko referentne i nulte take maine vezan je poloaj alata, dok se preko koordinatnog
sistema predmeta definira geometrija koju treba obradom postii.
U obradnom procesu, kao posljedica promjene uzajamnih poloaja alata i radnog predmeta,
vri se transformacija jednog koordinatnog sistema u odnosu na drugi. Na slici 3 prikazane su
transformacije koordinatnih sistema za translaciju, rotaciju i kombinovano kretanje.

Slika 3. Osnovne transformacije koordinatnih sistema

Zavisno od vrste obrade definiraju se odgovarajui koordinatni sistemi maine i radnog
predmeta. Na slici 4 prikazan je koordinatni sistem maine i predmeta pri obradi buenjem. S
X,Y i Z oznaen je koordinatni sistem maine, a s X0, Y0, i Z0 koordinatni sistem obraivanog
3

predmeta. Za opis konture obratka imamo na raspolaganju geometrijske elemente, kao to su

taka, prava, ravan, krug itd. i za njih pri programiranju postoje odreene matematike i
simbolike definicije. Pomou matematikih i simbolikih definicija opisana je kontura
predmeta, a s instrukcijama za pomijeranje predmeta i alata osigurana je obrada po tako
definiranoj konturi. Programiranje obradnog procesa se izvodi u koordinatnom sistemu
programa nakon ega se vri usaglaavanje ovog sistema s koordinatnim sistemom maine.

Slika 4. Koordinatni sistemi maine i predmeta pri obradi buenjem

Pri programiranju dimenzije obratka se mogu vezati za koordinatni sistem u apsolutnom ili
relativnom obliku, pa tako nastaju dva oblika programiranja, apsolutno i relativno
(inkrementno). Dispozicija koordinatnih sistema zavisi od tipa alatne maine i postupka
obrade. Koordinatni sistemi i upravljake ose nekih numerikih upravljanih alatnih maina
prikazani su na slici 5.

Dvoosna builica

Troosna builica

Slika 5. Koordinatni sistemi nekih CNC alatnih maina

Karakteristine take - nulte take obradnog sistema

Pri programiranju obradnih procesa, pored definiranja koordinatnih sistema, potrebno je
definirati karakteristine take elemenata obradnog sistema. To su:

nulta taka alatne maine,

nulta taka radnog predmeta,
nulta taka programa,
referentna taka alata,
referentna taka nosaa i draa alata,
startna taka,
zavrna (krajnja) taka...

Preko karakteristinih taaka izraavaju se meuzavisnosti poloaja elemenata obradnog

sistema potrebnih za programiranje kretanja u procesu obrade. Navedene karakteristine take
obradnog sistema prikazane su na slici 6:

Slika 6. Nulte i referentne take kod obrade tokarenjem

Nulta taka alatne maine je taka koja predstavlja ishodite koordinatnog sistema maine.
Ona je fiksirana i ne moe se pomijerati. Obiljeava se s M i znakom kao na slici (6). Bez
obzira na nepokretljivost nulte take maine, pomou transformacije koordinata koordinatni
sistem se moe dovesti u bilo koju poziciju. Ako se nosa alata i alat nalazi ispod sredita
tokarenja, onda je X-osa usmjerena na dole i njen pozitivan smjer oznaava radno podruje
maine. Meutim ako se nosa alata i alat nalaze iznad sredita tokarenja, X-osa je usmjerena
na gore i njen pozitivan smjer oznaava radno podruje maine. Z-osa zadrava istu
orijentaciju. To najbolje ilustrira slika (7).

Slika 7. Radno podruje maine kod obrade tokarenjem

Nulta taka radnog predmeta W je ishodite njegovog koordinatnog sistema. Tu taku

programer pri programiranju bira proizvoljno, ali se ona najee nalazi u presjeku osi rotacije
s referentnom rubnom crtom horizontalnih mjera obratka. Pri tome obiljeavanje osa i osnih
pravaca mora se podudariti s koordinatnim sistemom maine. To znai da se pozitivna X-osa
usaglaava prema maini na kojoj se vri obrada.
Granina taka A je taka u kojoj granina ravan presjeca osu tokarenja. Ona predstavlja
ravninu u kojoj se vri stezanje radnog predmeta. Poloaj ove take zavisi od stezne glave,
moe se a i ne mora, poklapati s nultom takom radnog predmeta.
Referentna taka nosaa alata obiljeava se s F. Ona je definirana na nosau alata i
pomou nje se mogu odrediti svi poloaji nosaa u koordinatnom sistemu maine.
Referentna taka draa alata se obiljeava s T. Nalazi se na ravni nosaa i najee se
poklapa s referentnom takom nosaa alata ( F=T ).
Nulta taka upravljakog programa C je taka koja kod apsolutnog programiranja
predstavlja ishodite upravljakog koordinatnog sistema.

Udaljenost nulte take programa u odnosu na nultu taku maine izraena je s XCM i ZCM , a
u odnosu na nultu taku radnog predmeta (W) s XCW i ZCW, kako je prikazano na slici (8).
Ako je upravljaki sistem osposobljen za pomjeranje nulte take programa, u tom sluaju se
ona se moe pomjeriti npr. u nultu taku radnog predmeta (W). Upravljaki sistemi na
dananjem stepenu razvoja opremljeni su modulom za pomjerenje nulte take.

Slika 8. Nulte take programa, stroja i predmeta

Pored opisanih karakteristinih taaka, pri programiranju se upotrebljavaju jo referentne i
startne take.
Referentna taka R se koristi kod inkrementalnog programiranja, pri emu se odreuje jedno
fiksno ishodite ove take na nosau alata. Polazei samo iz ove take, mogu se dosegnuti
odgovarajui poloaji u cijelom radnom podruju. To je regulacijska taka iju poziciju
odreuje graninik maine. Referentna taka se moe pri izboru poklopiti s referentnom
takom nosaa alata (F).
Startna ili poetna taka (B) oznaava poloaj referentne take nosaa alata (F) na poetku
odvijanja programa. Mjere udaljenosti od nulte take maine (M) definirane su s XMB i
ZMB. Poetna taka se moe pri programiranju slobodno izabrati pod uslovom da ne moe
nastupiti kolizija na poetku rada. Preporuuje se da startna taka (B) bude identina s
referentnom takom (R).

G kodovi (funkcije,rijeci)
G kod je zajednicko ime za grupaciju kodova koji se najvise upotrebljavaju kod programiranja
numericki upravljanih masina (NC) a koji mogu imati razlicite primjene. Najcesce se upotrebljava u
automatski upravljanim procesima i dio su softvera za racunarom podrzano inzinjerstvo (CAEcomputer-aided engineering).
G kod se ponekad naziva G programski jezik. U jezickom smislu G kod je jezik pomocu kojeg ljudi
govore NC masinama sta da naprave i kako to da naprave.
Izraz kako definise naredbe pomjeranja, koliko brzo pomjeriti, po kojim koordinatama pomjeriti, i
kroz koji dio materijala alat treba da prode. Pomjeranje reznog alata je najcesce prema ovim
naredbama (instrukcijama) kao i odsjecanje viska materijala s ciljem dobijanja zavrsnog izgleda
komada.
Prvi program za numericko upravljanje masina sa, implementiranim G kodovima, razvijen je na MIT
(Massachusetts Institute of Technology)1
Prema drugom autoru G kod ima sljedecu definiciju: 2
G kod (funkcija, rijec) postavlja uslove za izvrsenje naredbe putanje X, Y, Z.
CNC upravljanju se saopstava, kako kod zeljene obrade izratka treba biti izvrseno dovodenje alata za
obradu na ciljanu tacku.
Rijec za G kod se sastoji iz adresnog slova G i kodnog broja kako je prikazano na sljedecoj slici.

Kodni broj

Programski jezik CNC- upravljanja predvida cijeli niz kodiranih G funkcija, pregled i znacenje
ovih naredbi dat je u tabeli 1.
Tabela 1. G- funkcije (uslovi putanje) i njihovo znacenje

Tabela 1. Nastavak

1
2

Preuzeto sa en.m.wikipedia.org/wiki/G-code, dostupno na dan 10. 05. 2013.

Edin Begovic Programiranje MAHO CNC masina

Iz tabele se vidi podjela u grupe prema pripadajucim G- funkcijama. Sve G- funkcije navedene u tabeli
1. ostaju vazece u programu i za naredne programske recenice, sve dok se izricito ne izmjene.
Od G- funkcija navedenih u tabeli 1. u stanju ukljucivanja CNC- upravljanja aktivne su: G0, G17, G40,
G51, G90.
U narednom dijelu bit ce prikazane i objasnjene neke od osnovnih naredbi.

G00 ZAUSTAVLJANJE U POLAZNOJ POZICIJI BRZO KRETANJE U PRAZNOM HODU 3

Naredbom G00 vrsi se brzo kretanje u praznom hodu (alat i obradak nisu u kontaktu) do
programirane ciljne tacke. Brzina ovog kretanja se posebno ne navodi.Kod svake alatne masine
brzinaovog kretanja je vec programski odredena.Ovo kretanje od trenutne do ciljne tacke moze se
vrsiti istovremeno u pravcu svih koordinatnih osa, ili ce pak maksimalna brzina biti po onoj osi u
cijem pravcu je put kretanja najveci.
Naprimjer, format naredbe je:

za struganje: N.... G00 X.... Z....

za glodanje: N.... G00 X.... Y.... Z....

gdje je: X, Y, Z, koordinate ciljne tacke u apsolutnom sistemu, ili rastojanja u pravcima koordinatnih
osa izmedu pocetne i ciljne tacke u inkrementalnom sistemu.

Slika 1. Kretanje u brzom hodu, G00

Sabahudin Ekinovic, Edin Begovic NC i CNC masine

10

G01 LINEARNA INTERPOLACIJA

Naredbom G01 vrsi se posmicno kretanje po pravoj liniji proizisloj iz linearne interpolacije.
Pomjeranje alata od pocetne do ciljne tacke se u ovom slucaju vrsi programiranom brzinom i to F
naredbom. Naprimjer, format ove naredbe je:

za struganje: N.... G01 X.... Z.... F....

za glodanje: N.... G01 X.... Y.... Z.... F....

gdje je: X, Y, Z, koordinate ciljne tacke u apsolutnom sistemu, ili rastojanja u pravcima koordinatnih
osa izmedu pocetne i ciljne tacke u inkrementalnom sistemu,
F, brzina radnog hoda, mm/min.

Slika 2. Linearna interpolacija

G02, G03 KRUZNA INTERPOLACIJA
Pomocu naredbe G02 upravljacka jedinica generira kruzno kretanje alata od pocetne do ciljne tacke i
to u smjeru kretanja kazaljke na satu, a pomocu naredbe G03, u smjeru suprotnom kretanju kazaljke
na satu, slika 3. Podaci kojima se opisuje kruzni luk daju se za desno orjentisani koordinatni sistem.
Pri tome se ravan u kojoj se opisuje kruzni luk u smjeru kretanja kazaljke na satu (G02) i smjeru
suprotnom kretanju kazaljke na satu (G03) posmatra u negativnom smjeru koordinatne ose koja je
normalna na ostale dvije ose kojima se definise data ravan, slika 3. Direktno vezano s ovim, na slici 4,
date su i naredbe G17, G18 i G19 za izbor ravnina XY, XZ i YZ. Za kruznu interpolaciju, osim uslova
puta G02 i G03, programska recenica mora da sadrzi i podatke o koordinatama ciljne tacke i
koordinatama sredista kruga, ili velicine radijusa datog kruga.

11

Slika 3. Kruzna interpolacija G02, G03

Format naredbe za struganje je:

N.... G02 X.... Z.... I.... K.... F.... ili
N.... G02 X.... Z.... B.... F....
gdje je: X, Z, koordinate ciljne tacke kruznog luka,
I, K, relativni kruzni parametri (udaljenosti od pocetne tacke kruznog luka do centra; I se
odnosi na X osu, a K na Z osu),
B, radijus kruznog luka (rotacija oko Y ose),
F, brzina radnog hoda
Format naredbe za glodanje je:

N.... G02 X.... Y.... Z.... I.... J.... K.... F.... ili

N.... G02 X.... Y.... Z.... U.... F....

gdje je: X, Y, Z, koordinate ciljne tacke kruznog luka,

I, J, K, relativni kruzni parametri (I se odnosi na X, J na Y i K na Z osu),
U, radijus kruznog luka (kretanje paralelno X osi),
F, brzina radnog hoda.

12

Slika 4. Orijentacija kretanje za naredbe G02, G03 i naredbe za izbor ravnina G17,
G18, G19

M kodovi (funkcije, rijeci)

M kodovi kontrolisu izvrsenje programa kao sto je naredba za zaustavljanje CNC masine (M00, M01,
M02). Uz pomoc M kodova (funkcija) moguce je, ne samo, zaustaviti trenutno izvrsenje cnc programa
nego smo i u mogucnosti restartovati odnosno ponovo pokrenuti program (M30).

Razlike izmedu G i M kodova

Opcenito, G kodovi su pisani i izvrsavaju se od strane CNC procesora i upravljaju vecinom kretanja
masine. Za razliku od njih, M kodovi su masinski kodovi, oni upravljaju vecinom osnovnim elektricnim
operacijama kao sto su hladenje, izmjena alata itd.
M kodovi se pisu u odvojenom PLC (Programmable Logic Controller) procesoru. Oba procesora (CNC i
PLC) komuniciraju medusobno putem zajednickih sabirnica (magistrala)4
Rijec za M-funkciju ili dodatnu funkciju daje (C)NC-upravljanju dodatnu tehnolosku informaciju koja
opisuje funkciju masine (funkciju ukljucivanja).
Naredba za M funkciju se sastoji, slicno kao i naredba za G funkciju, iz adresnog slova M i kodnog
broja.
4

Preuzeto sa www.cnczone.com/forums/ncplot_g-code_editor_backplotter/45148g_m_code_difference.html

13

Kodni broj

Pregled i znacenje M naredbi dat je u tabeli 2.

Tabela 2. Najvaznije M-funkcije (dodatne funkcije) i njihovo znacenje
Trenutak i trajanje djelovanja

M funkcija i znacenje

Djeluje
odmah

Djeluje
kasnije

Djeluje u
memoriji do
poziva

M3

Vreteno-okretanje nadesno

M4

Vreteno-okretanje nalijevo

M5

Vreteno-stop

M6

Manuelna/automatska zamjena
alata s automatskim prilazom
cvrstoj i o stroju ovisnoj poziciji
zamjene

M8

Vanjski dovod rashladnog sredstva

ukljucen

M9

Vanjski dovod rashladnog sredstva

iskljucen

M13

Vreteno- okretanje nadesno i

vanjski dovod rashladnog sredstva
ukljucen

M14

Vreteno- okretanje nadesno i

vanjski dovod rashladnog sredstva
iskljucen

M30

Kraj programa s vracanjem CNC

upravljanja u stanje ukljucivanja

M66

Manuelna zamjena alata u

posljednjoj dostignutoj poziciji

Djeluje u
recenici u kojoj
stoji

Iz tabele 2. proizilazi da se M funkcije medusobno razlikuju prema trenutku kada postaju aktivne u
programu. M funkcija koja stupa na snagu odmah, postajeva vazeca i izvrsava se, jos prije izvrsavanja
ostalih informacija programske recenice u kojoj se nalazi.

14

Najveci broj M funkcija navedenih u tabeli 2. ostaju vazece u programu, takoder iza naredne
programske recenice, dok ne dode do izricite izmjene. S toga se M funkcija koja ostaje jednaka pise
samo jednom. Tek s novom istovrsnom M funkcijom prijasnja M funkcija postaje ponovo nevazeca.
M funkcije koje se nalaze u programu, nisu vise aktivne niti onda kada se skace natrag na pocetak
programa, jer naredba za kraj programa M30 vraca CNC upravljanje u stanje ukljucivanja. Time opet
postaju aktivne M funkcije koje su bile postavljene za stanje ukljucivanja.
Od M funkcija navedenih u tabeli 2. u stanju ukljucivanja CNC upravljanja aktivne su M5 i M90. 5

Smijer obrtanja glavnog vretena M03, M04

Smijer glavnog vretena je odreen funkcijama M03 (desni smijer), odnosno M04 (lijevi smijer),
kao to je pokazano na slici 5. Zaustavljanje vretena ostvaruje se sa M05. Izbor programiranog
smijera obrtanja glavnog vretena zavisi da li je alat desnorezni (M03) ili lijevorezni (M04).

Slika 5. Smijerovi obrtanja glavnog vretena M03, M04

Edin Begovic Programiranje MAHO CNC masina

15

Izraunavanje putanje alata

Kontura radnog predmeta sastoji se iz segmenata razliitih oblika i sloenosti. Putanja alata
de pri obradi odgovarati teoretskoj putanji samo u sluaju kretanja alata paralelno sa
koordinatnim osama.

Meutim, problemi nastaju pri krunoj obradi i pri obradi pod odreenim uglom u odnosu na
koordinatne ose. Greka se javlja jer rezni vrh alata ne prati teoretsku putanju konture.

Da bi se izbjegla greka problem se rjeava tako to se pri obradi ne programira putanja

take P nego putanja koju opisuje sredite vrha alata S.

16

Pod pretpostavkom da se poluprenik vrha alata ne smanjuje, tada putanja sredita reznog
ruba opisuje ekvidistantnu konturu radnog predmeta. ( Ekvidistanta je geometrijsko mjesto
taaka ravnomjerno udaljenih od konture radnog predmeta ).

Kompenzacija alata
Pri obradi kretanje izvodi vrh reznog alata i njegova putanja se lahko programira, jer se
putanja dobiva izravno s crtea radnog predmeta. Pri tome upravljaka jedinica ne moe
kontrolirati putanju vrha alata ukoliko nisu poznate dimenzije alata, odnosno koordinate
reznog vrha. Poto se alat nalazi na nosau alata ije je sredite ( T ) vrsta refernetna taka
na stroju, to upravljaki sistem moe lahko kontrolistai njegovu putanju. To omogudava
programiranje putanje sredita nosaa alata, a pomodu prethodno unsesenih rastojanja alata
Xp i Zp programirana putanja se korigira. Ovaj nain se jo zove i korekcija alata. Ovaj proces
se pri obradi odvija automatski.

17

Kada se programira putanja reznog vrha alata a proraun poloaja vrha alata u odnosu na
poloaj sredita nosaa alata preputa upravljakoj jedinici tada se radi o kompenzaciji
putanje alata.
Prednosti kompenzacije su:
-

Alati se ne moraju unaprijed tano podesiti, ved samo tano izmjeriti, na primjer
mikrometrom.
Putanja vrha alata se izravno oitava s crtea te nisu potrebna naknadna
preraunavanja

Pored kompenzacije putanje alata vri se i kompenzacija reznog vrha alata.

Ukoliko upravljaka jedinica uzima u obzir poluprenik reznog ruba onda ona pri obradi vodi
sredite otrice ( taka S ). Na osnovu razlike izmeu taaka P i S upravljaka jedinica
automatski izraunava pomjerenu putanju u odnosu programiranu.
Pri programiranju kompenzacije potrebno je voditi rauna o orijentaciji alata, odnosno o
poloaju take P u odnosu na taku S.
Pa tako imamo slijedede sluajeve:
-

G40 prestanak kompenzacije ( kompenzacija iskljuena )

G41 kompenzacija na lijevo
G42 kompenzacija na desno
G43 pozitivna kompenzacija
G44 negativna kompenzacija

18

Premjetaj nulte take ( G92 )

Nulta taka programa W moe se po elji premjetati unutar podruja upravljanja. Moe se
se samo privremeno premjestiti da bi se za neki dio obrade pojednostzavilo vaenje
koordinata, a zatim opet vratiti. Koordinate se odnose uvijek na zadnji premjetaj nule.
Unutar jednog programa moe e nulta taka prmjetati nogranien broj puta. Blok u kojem
se programira premjetaj nulte take sadri:
-

Uvjet puta G92

Koordinate nove nulte take u odnosu na postojedu
Novu vrstu taku X ili Z

Ukoliko se nula premjeta samo u jednoj osi, programira se koordinata samo za tu osu.
Memorisani pomak nulte take ( G53 ... G57 )
Imamo li vie pozicija stezanja izratka, svaka pozicija ima svoju nultu taku . Koristimo pet
G funkcija:
-

G 53 ponitavanje memorisanog pomaka nulte take

G 54, G 55, G 56, G 57 pozivanje 4 razliitih memorisanih pomaka nulte take.
Konstantna brzina rezanja ( G 96 / G 97 )

S ovim dodatkom upravljanje moe automatski mijenjati broj okretaja glavnog vretena
ovisno o promjeni polumjera izratka tako da se odrava konstantna brzina rezanja.
Uvjet puta G 97 kae da je broj okretaja konstantan. Na poetku programa on je automatski
aktivan.
Uvjet puta G 96 kae:
-

Da se programira konstantna brzina rezanja

Da se ova brzina automatski mora odravati sve dok se ne programira nova brzina ili
uvjet puta G 97

Brzina rezanja programira se sa adresom S300 > v = 300 m/min. Kod svake promjene
poluprenika izrtaka upravljanje automatski proraunava novi broj okretaja glavnog vretena
te ga u obilku napona prosljeuje regulacijskom pojaalu glavnog motora. Ako stroj ima vie
podruja broja okretaja, regulacija brzine rezanja izvodi se samo u podruju u kojem se stroj
nalazi ( to podruje se definira funkcijama M 41 ... M 44 ) i to do maksimalne brzine tog
podruja ili stroja. Ovaj maksimalni broj okretaja moe moe biti prevelik za obradu pa zato
pomodu D rijei moe se programirati maksimalno doputeni broj okretaja. Upravljanje
mora na poetku proraunati poetnu brzinu rezanja. Zato mora znati udaljenost ose vrtnje
glavnog vretena i vrha alata.
19

Broj alata
Prilikom izvoenja programa samo jedan alat moe biti aktivan. Broj alata slui za definiciju.
Uz adresu T ide maksimalno peterodifreni broj.

T 5 4 3 2

Pozicija revolver glave

Broj memorije alata
Kompenzacija radnog polumjera
Cifra 1 aktiviranje ili iskljuivanje kompenzacije reznog polumjera
Cifre 2 i 3 poziv pripadajude memorije alata
Cifre 4 i 5 oznaavaju poloaj alata na revolver glavi
Upravljanje ima memorija alata, koja po svakom alatu moe memorisati sljedede veliine:
-

Veliinu alata u X,Y, Z smjeru

Rezni polumjer
Orijentaciju alata
Fine korekcije ( U i W )

T rije se koristi u programu i za izmjenu alata. 4. I 5. cifru T rijei u programu koristimo za

poziv odgovarajudeg poloaja revolver glave. U trenutku kada programiramo okretaje
revolver glave u neku novu poziciju, glava mora biti u takvom poloaju da da ne doe do
kolizije sa dijelom stroja ili izratka. Postoje dvije mogudnosti:
-

U reenici prije promjene alata odvest demo revolver glavu na predvieno mjesto za
promjenu alata. Promjenu alata programirat demo pomodu T rijei.
Postoji mogudnost da se pomodu strojinih konstanti u upravljanju vrsto odredi jedna
taka za promjenu alata. Alat moe automatski stidi u vrstu taku za promjenu alata.
To demo programirati pomodu M6 rijei. U istoj reenici mora biti programirano G 0 i
poziv sljededeg alata T rije. Kada se poziva alat u vrstu taku za promjenu alata iz
te take moraju se programirati apsolutne koordinate X i Z.
Naredba za skok i ponavljanje ( G 24 )

Pomodu uvjeta puta G 24 moemo ponoviti jedan ili vie blokova, u programu ili
potprogramu. Blok mora sadravati sljedede:

20

Uvjet puta G24

Broj bloka od kojeg poinje ponavljanje, upie se N1 = ..
Broj posljednjeg bloka koji se ponavlja, upie se pod N2 = ...

Broj ponavljanja upie se uz adresu D

Ukoliko se D ne programira izvri se samo jedna ponavljanje. Ukoliko se u bloku s G24 pod
N2 = ne upie nikakav broj, izvrit de se samo blok iji je broj upisan pod N1 = .. . Taj blok je
mogude ponavljati D puta. Unutar jednog ponavljanja mogude je programirati drugo
ponavljanje. Unutar drugog trede i tako redom.
Rezanje navoja
Da bi se izradio ispravan navoj, vano je da za vrijeme rezanja bude posmina brzina
konstantna. Dio puta kad alat krene potreban je za ubrzanje, a dio puta prije krajnje take za
koenje. Potreban zalet, kao i put koenja ovise o eljenoj brzini rezanja navoja. Kod
programiranja mora se u bloku neposredno prije rezanja navoja, alat postaviti u startnu
taku. Blok za rezanje navoja obuhvada uvjet puta G 33 i krajnju taku pomaka. U ovom
bloku se mora uzeti u obzir izlazak alata. Ova taka moe se programirati i sistemu sa vrstim
ishoditem ili u lanastom sistemu.
Izrada navoja podrazumijeva u vedini sluajeva vie prolaza, to znai da bi navedeni
program iz prethodnog primjera trebalo nastaviti na isti nainza sljedede prolaze. Meutim
vie prolaza navoja moe se jednostavnije programirati uz pomod ponavljanja dijela
programa ili koritenjem uvjeta puta G 32 koji predstavlja ciklus za rezanje navoja. Njegovim
koritenjem omoguduje se da u jednom bloku programiramo obradu kompletnog navoja.
Upravljanje tada automatski generira razliite prolaze tako da je povrina presjeka strugotine
konstantna.
Automatska obrada u vie prolaza
Izraujemo li izradak iz punog materijala, potrebno je za svaki prolaz programirati najmanje
etiri reenice. Da se pojednostavi programiranje, na raspolaganju nam stoje ciklusi za
automatsko rezanje u vie prolaza ( gruba obrada ). Upravljanje automatski generira
pojedine prolaze. Svaki drugi element konture moe se ciklusom predobraditi. Druga
mogudnost je da se cijela kontura izratka opie a da upravljanje samo generira sve prolaze za
grubu obradu ukljuivi i naknadnu finu obradu.
Kod upravljake jedinice PHILIPS 3000C razlikujemo automatski ciklus za obradu u smjeru Z
osi, sa uvjetom puta G 38 i automatski ciklus obrade u smjeru X ose sa uvejtom puta G 39.
Pored navedenog upravljanje moe imati i opciju koja nam omoguduje da na osnovu opisa
cijele konture upravljanje automatski generira pojedine prolaze.
21

S uvjetom puta G10(aksijalna) ili G11(radijalna) programira se eljena obrada.

Slijedi opis konture.
Opis se zavrava sa uvjetom puta G13 koji aktivira ciklus.
Naknadna, zavrna, obrada se vri sa uvjetom G12.
Rijei u bloku G10 ili G11 imaju sljededa znaenja:

X koordinata poetne take

U relativna X veliina
Z Koordinata poetne take
W relativa Z veliina
I dodatak za zavrnu obradu u X osi
K dodatak za zavrnu obradu u Z osi
C maksimalna dubina rezanja
L broj memorisane konture
F posmak

Blok G13 se satoji iz:

N1 = ... prvi blok konture

N2 = ... drugi blok konture
Potprogrami

Potprogram je dio programa koji se memorira u posebnoj memoriji. Potprogram de se

obraivati samo onda kada se to trai u glavnom programu, ili u nekom drugom
potprogramu. Potprogram se moe pozvati vie puta. Sve to se moe programirati u
programu, moe se programirati i u potprogramu.
Potprogram poinje blokom N9.... Taj broj bloka sluit de za raspoznavanje potprograma.
Mogude je razlikovati 1000 razliitih potprograma.
Potprogram demo pozvati iz glavnog programa ili nekog drugog potprograma pomodu uvjeta
puta G22 i broja N = ....

22

Literatura:
Sustav pripreme programiranje obradnih procesa dr.sc Darko Petkovid
Sabahudin Ekinovic, Edin Begovic NC i CNC masine
Edin Begovic Programiranje MAHO CNC masina
Obradi sustavi, Zagreb, Studij strojarstva

23