1

Tema 1 Hyrje n sistemin fiskal

Tema 1
Hyrje n sistemin fiskal
TEMA 1....................................................................................................................................... 1
HYRJE N SISTEMIN FISKAL ............................................................................................................. 1
1.1

PREZANTIM I PRGJITHSHM ............................................................................................ 2

1.1.1
1.1.2
1.1.3
1.1.4
1.1.5
1.2

QLLIME T SISTEMIT FISKAL N NJ EKONOMI ................................................................ 4

1.2.1
1.2.2
1.3

NIVELI I T ARDHURAVE PUBLIKE .................................................................................. 8

T ARDHURAT N KRAHASIM ME RAJONIN ..................................................................... 9
BURIMET KRYESORE T T ARDHURAVE TATIMORE DHE TOTALE................................... 9

SHPENZIMET PUBLIKE N SHQIPRI ................................................................................ 11

1.4.1
1.4.2
1.4.3
1.5

QLLIME EKONOMIKE .................................................................................................... 5

QLLIME SOCIALE .......................................................................................................... 6

PRBRJA DHE NIVELI I T ARDHURAVE PUBLIKE N SHQIPRI ......................................... 7

1.3.1
1.3.2
1.3.3
1.4

POLITIKA FISKALE .......................................................................................................... 2

POLITIKA TATIMORE ...................................................................................................... 3
PRMBUSHJA E DETYRIMEVE TATIMORE ........................................................................ 3
PRKUFIZIMI I TATIMIT .................................................................................................. 3
POLITIKA PUBLIKE ......................................................................................................... 4

KRAHASIMI T ARDHURA/SHPENZIME PUBLIKE ............................................................ 11

SHPENZIMET BUXHETORE SIPAS KLASIFIKIMIT EKONOMIK ........................................... 12
DEFIITI BUXHETOR DHE BORXHI PUBLIK .................................................................... 15

DISA KLASIFIKIME KRYESORE TEORIKE T T ARDHURAVE PUBLIKE ................................ 16

1.5.1
1.5.2
1.5.3
1.5.4
1.5.5
1.5.6

KLASIFIKIMI I T HYRAVE PUBLIKE .............................................................................. 16

KLASIFIKIMI I TATIMEVE .............................................................................................. 17
SHPRNDARJA E NGARKESS TATIMORE ...................................................................... 18
TATIMI PROPORCIONAL (I SHESHT) ............................................................................. 19
TATIMI PROGRESIV....................................................................................................... 20
DISA METODA PR T ZBATUAR PROGRESIVITETIN....................................................... 21

Tabela e grafikve
GRAFIKU 1. T ARDHURAT PUBLIKE DHE T ARDHURAT TATIMORE N % NDAJ PBB-S ........................................ 8
GRAFIKU 2. T ARDHURAT TOTALE PUBLIKE N RAPORT ME PRODHIMIN E BRENDSHM BRUTO ............................ 9
GRAFIKU 3. PRBRJA E T ARDHURAVE TATIMORE NGA 1996 N 2014 ........................................................ 11
GRAFIKU 4. T ARDHURAT DHE SHPENZIMET BUXHETORE N VITIN 2013 ....................................................... 12
GRAFIKU 5. PARAQITJA SKEMATIKE E NJ SISTEMI T TATIMIT PROGRESIV ....................................................... 21

Oltion Rrumbullaku

1.1 Prezantim i prgjithshm

Sistemet moderne fiskale u shfaqn n Europn Perndimore dhe
Amerikn e Veriut gjat gjysms s shekullit q pasoi revolucionin Francez dhe
at Amerikan. Megjithse tatimet moderne mbi t ardhurat dhe mbi konsumin nuk
ekzistonin akoma, nga mesi i shekullit t nntmbdhjet u themelua kuadri baz
ligjor pr vendosjen e tatimeve dhe rreth nj shekull m von, do t kishim nj
rritje t paimagjinueshme t t ardhurave fiskale q do ndodhte gjat dhe pas
Lufts s Par Botrore.
Njsit vendore dhe qeverisja qendrore e kan t nevojshme prdorimin e
mjeteve financiare, pra prdorimin e parave, t cilat shrbejn pr paguar kostot e
veprimtarive institucionale q entet publike duhet t kryejn pr t zbatuar detyrat
q i krkon ligji.
Tatimet dhe taksat nuk jan t lidhura vetm me llogaritje numrash.
Botkuptimi yn pr tatimet mund t ndahet n tre kategori. Kategoria e par jan
n prgjithsi ekonomistt, t cilt sistemin fiskal e shohin n funksion t ndikimit
n ekonomi dhe sektor t ekonomis. Kategoria e dyt jan juristt dhe
profesionistt e ngjashm, t cilt shqyrtojn n mnyr t hollsishme kryesisht
aspektin ligjor t tatimeve. Kategoria e tret e profesioneve jan financiert dhe
kontabilistt q merren gjersisht me tatimet dhe taksat. Ne do ti shqyrtojm
tatimet kryesisht n syrin e kategoris s fundit, por sigurisht pa ln mnjan
diskutimin e shtjeve t veanta edhe n syrin e juristve apo ekonomistve.
1.1.1

Politika fiskale

Politikat fiskale jan mjetet dhe mnyrat nprmjet t cilave qeverisja

rregullon nivelin e shpenzimeve publike dhe t ardhurave fiskale (normave fiskale
dhe rregullave t tjera) pr t monitoruar dhe ndikuar n ekonomin e atij shteti.
Kjo sht strategjia simotr e politiks monetare, e cila prdoret nga Banka
Qendrore, nprmjet s cils ndikohet oferta e paras n nj shtet. T dyja kto
politika monitorohen me kujdes pr t par se si ndikojn n ekonomin e nj
shteti. Deri n vitet 1930, shtetet e zhvilluara, kan pasur nj qasje laissez-faire n
lidhje me kto politika. Pas Lufts s Dyt Botrore, kto shtete morn nj rol m
proaktiv n ekonomi n lidhje me rregullimin e papunsis, cikleve t biznesit,
inflacionit dhe kostos s paras. Duke prdorur nj kombinim t politiks
monetare me at fiskale (n varsi t orientimit politik dhe filozofis qeverisse
n pushtet, nj politik mund t dominoj mbi tjetrn), qeverisjet synojn t
kontrollojn fenomenet ekonomike n shtetin prkats.

Tema 1 Hyrje n sistemin fiskal

Politikat fiskale fillimisht jan bazuar n teorit e ekonomistit britanik

John Maynard Keynes. Kto teori tregojn, n vija t prgjithshme, q qeverit
mund t ndikojn n nivelet e produktivitetit duke rritur ose duke ulur nivelin e
taksimit dhe t shpenzimeve publike.
1.1.2

Politika tatimore

Nse diskutojm se cili sht synimi i shtetit pr nj dispozit t caktuar

tatimore, ather ne po merremi me politik tatimore. Pra, far fshihet pas nj
ndryshimi tatimor? A duhet t taksojm nj objekt tatimor? Sa duhet t taksohet
biznesi i vogl? Kto jan shtje t mundshme t politiks tatimore.
Politika tatimore i takon Ministris s Financave dhe dispozitat e caktuara
ligjore miratohen nga Parlamenti apo Kshilli i Ministrave. Ministria e Financave
ka si detyr, nprmjet ekonomistve dhe juristve, t shkruaj politikat
tatimore nprmjet propozimeve pr ndryshime ligjore. Nga ana tjetr, Drejtoria e
Prgjithshme e Tatimeve1 sht nj institucion administrimi, i cili nuk ka autoritet
pr t br ligje tatimore, dhe pr pasoj as politika tatimore.
Nse arrijm t kuptojm politikn tatimore prkatse pr do aspekt
tatimor, ather ne do t interpretojm m mir edhe tatimet, e n kt mnyr
arrijm t shqyrtojm e argumentojm dhe politikat kryesore q ndrmerren
nprmjet tyre.
1.1.3

Prmbushja e detyrimeve tatimore

Ekzistenca e sistemit fiskal implikon lindjen e detyrimeve tatimore t

ndryshme nga subjektet, qofshin kto individ, persona fizik dhe juridik.
Shoqrit tregtare dhe tregtart duhet t jen t regjistruar n Qendrn Kombtare
t Regjistrimit. Gjithashtu, n baz t dispozitave ligjore, subjektet duhet t
dorzojn deklarime tatimore n Drejtorit Rajonale Tatimore dhe disa subjekte t
tjera edhe pran njsive vendore. do shitje q realizohet drejt individve apo
subjekteve duhet t shoqrohet me kupon fiskal ose fatur. S fundi, edhe
individt, n rastet kur plotsojn kushte t caktuara ligjore, duhet t dorzojn
deklaratat e tyre tatimore. Pr kto e shum arsye t tjera, prmbushja e
detyrimeve tatimore bhet nj shtje shum e rndsishme.
1.1.4

Prkufizimi i tatimit

Si merret me mend ka shum prkufizime t mundshme q tentojn t

japin nj prcaktim sa m t qart pr tatimin. Njri nga prkufizimet q prdoret
1

Dhe Drejtoria e Prgjithshme e Doganave pr detyrimet doganore.

Oltion Rrumbullaku

m shum sht ai i OECD-s (Organizata pr Zhvillimi dhe Bashkpunim

Ekonomik, 1996).
Tatimi sht nj pages e detyrueshme tek qeverisja,
pa kundrshprblim.
N kt prkufizim kemi dy momente q duhen sqaruar. S pari, tatimet
jan pa kundrshprblim n kuptimin q prfitimet q ofron qeverisja tek
tatimpaguesit, nuk jan zakonisht n prpjestim me tatimet e paguara prej tyre. S
dyti, kur themi tek qeverisja nnkuptojm tek autoritetet tatimore e doganore, si
edhe pushtetin vendor.
N prgjithsi pr tatimet mund t prmbledhim cilsit e mposhtme:
Tatimi sht nj detyrim q i vendoset individve, pronave dhe bizneseve
pr t mbshtetur qeverisjen e sektorit publik;
sht nj marrje e detyrueshme e parave nga nj administrat publike e
veant. pr qllime publike n zbatim t ligjit;
sht nj mjet i ndrtuar posarisht pr t gjeneruar para.
Megjithat nuk duhet t harrojm asnjher faktin q tatimet jan mjet pr t
gjeneruar para pr shtetin. Shpesh her ky kndvshtrim neglizhohet dhe tatimet
konsiderohen si nj problem i madh pr shoqrin, individt dhe bizneset.
1.1.5

Politika publike

Megjithse m lart u shprehm q tatimet krkojn kryesisht t gjenerojn

para, nuk duhet t harrojm faktin q tatimet mund t realizojn dhe politika
publike me karakter ekonomik dhe social. N rastet kur nj dispozit tatimore
lehtson m shum nj veprimtari t caktuar, do t jemi n gjendje t perceptojm
arsyen dhe politikn publike q synohet t realizohet. Njkohsisht edhe n rastet
kur tatimet mund t jen m t larta se zakonisht mund t ket politika ekonomike
ose sociale q nxisin nj dnim m t lart pr disa veprimtari t tjera.

1.2 Qllime t sistemit fiskal n nj ekonomi

Sistemi fiskal nuk sht aspak i shkputur nga realiteti aktual i nj shteti.
Ka plot faktor q ndikojn n sistemin fiskal dhe ndr m t rndsishmit jan
ata politik, ekonomik, social dhe t lidhur me ndikimet nga grupe t ndryshme
interesi. Pavarsisht shum ndikimeve t ndryshme nga jasht sistemit fiskal, vet
ky sistem synon t ndikoj dukshm n dy qllime kryesor n nj shoqri, n
faktort ekonomik dhe ata social.

Tema 1 Hyrje n sistemin fiskal

1.2.1

Qllime ekonomike

Taksimi i qeverisjes prfaqson trheqje t parave nga ekonomia, ndrsa

shpenzimet publike jan nj injeksion i parave n t. Kshtu q pozicioni i
qeverisjes n lidhje me taksimin dhe shpenzimet publike, s bashku me politikat e
huamarrjes qeveritare, ka nj efekt t rndishm n nivelin e aktivitetit ekonomik
n Shqipri.
Qeverisja realizon nj Program Buxhetor Afatmesm, aktualisht n baza
trevjeare, duke planifikuar t ardhurat dhe shpenzimet. Kto plane tregojn
pjesn e burimeve t ekonomike q do shprndahen nga qeverisja dhe se sa do
mbeten pr tu prdorur nga sektori privat. Kjo mund t sjell nje ndikim n
krkesn pr grupe t caktuara mallrash dhe shrbimesh, si shndetsia apo
arsimi, t cilat varen n mnyr t rndsishme nga shpenzimet publike. Nga ana
tjetr kemi mallra konsumi q prdoren kryesisht nga sektori privat dhe i
shrbejn konsumit privat.
Pr pjesn q i mbetet sektorit privat, qeverisja prdor politika tatimore
pr t inkurajuar dhe dekurajuar veprimtari t caktuara.
N Shqipri tentohen t inkurajohen:
a) Siprmarrsit e bizneseve t vogla, t cilt kan nj regjim fiskal m t
favorshm, me norma m t ulta.
b) Fermert q prodhojn produkte bujqsore dhe blegtorale, agroprpunimi i
s cilave ka favore fiskale n Tatimin mbi Vlern e Shtuar (TVSH).
c) Krkimi dhe zhvillimi i burimeve natyrore nga shoqri ndrkombtare.
Proeset e prodhimit t burimeve natyrore, sidomos n hidrokarbure, kan
rezultuar n regjime tatimore q kan dhn favore t konsiderueshme pr
kohn e investimit.
d) Investimet n makineri dhe pajisje. Kto favorizohen nprmjet skemave
t shtyrjes s pagess s TVSH-s n momentin e importit.
e) Kryerja nprmjet banks t transaksioneve kryesore t shoqrive tregtare
dhe pagesave q u bjn punonjsve. Kjo synon t shtoj formalizimin n
ekonomi.
Nga ana tjetr synohen t dekurajohen:
a) Prdorimi i cigareve dhe pijeve alkolike, nprmjet vendosjes s akcizave
q rrisin mimet prkatse t ktyre mallrave.
b) Prdorimi i automjeteve, nprmjet vendosjes s akcizave dhe taksave mbi
qarkullimin, t cilat zn nj pjes t rndsishme t mimit prkats.
c) Prdorimi i automjeteve t vjetra, nprmjet vendosjes s taksave vjetore

Oltion Rrumbullaku

t regjistrimit m t larta se ato t reja.

Qeverisjet argumentojn se prdorimi i akcizave ose taksave pr
dekurajimin e konsumit prkats, pasqyron kryesisht kostot shtes q shteti dhe
ekonomia do t ken nga sjellje t tilla, si ato t lidhura me shpenzimet
shndetsore. Sidoqoft, qeverisja duhet t gjeneroj para dhe pr shpenzime q
nuk kan konsumator t identifikueshm, si ato pr mbrojtjen, rendin publik,
sistemin gjyqsor dhe kostot e qeverisjes dhe parlamentit.
1.2.2

Qllime sociale

Drejtsia sociale vendoset n qendr t politikave, pavarsisht se disa

mendojn se dika sht e drejt, ndrsa t tjer e konsiderojn t padrejt.
Rishprndarja e t ardhurave shihet po ashtu n kndvshtrime t ndryshme nga
palt.
N nj treg t lir disa individ gjenerojn m shum t ardhura dhe
kapital se t tjert dhe n momentin e shtimit t t ardhurave, shtohen edhe
riinvestimet dhe t ardhurat prkatse t marra. Kjo mund t ndikoj q t pasurit
bhen edhe m t pasur, ndrsa t varfrit edhe m t varfr, dhe fuqia ekonomike
prqndrohet n pak duar.
Disa zgjedhs mund t vlersojn kto prirje dhe mund t favorizojn ato
politika tatimore q rishprndajn t ardhurat dhe pasurin. Ky sht nj nga
argumentat m t debatueshm pr taksimin e t ardhurave dhe t pasuris,
meqense kto tatime tentojn t rishprndajn t ardhurat, por nga ana tjetr kan
m shum vshtirsi n aplikimin e tyre.
Tatime t ndryshme kan efekte t ndryshme sociale:
a) Tatimet direkte bazohen tek t ardhurat dhe fitimi dhe taksojn vetm ato
q kan kto burime.
b) Tatimet indirekte paguhen nga konsumatort dhe dekurajojn shpenzimet
(inkurajojn kursimin). Nga ana tjetr mund t ofrohen prjashtime dhe
favore pr mallra t caktuara, si barnat, arsimi dhe produktet e
agroprpunimit.
c) Tatimet progresive si ai mbi t ardhurat personale nga punsimi, ku pjesa
e tatimit mbi t ardhurat rritet me rritjen e t ardhurave, tentojn t
taksojn m shum ata q mund t paguajn m shum.

Tema 1 Hyrje n sistemin fiskal

1.3 Prbrja dhe niveli i t ardhurave publike n Shqipri

Shumica e shteteve t Europs Lindore dhe t Ballkanit pas viteve 90
prjetuan nj rritje t konsiderueshme t t ardhurave publike n raport me PBBn. Disa nga zhvillimet kryesore n fushn e taksimit n Shqipri gjat
pesmbdhjet viteve t fundit kan qen n nj linj me vendet fqinje:
Rritja e t ardhurave nga TVSH. Pjesa e t ardhurave t gjeneruara nga
TVSH fillimisht sht rritur dhe m pas sht stabilizuar n nivelin e rreth
36-38% t t ardhurave tatimore gjithsej.
N mnyr t ngjashme jan rritur vazhdimisht t ardhurat nga akciza, si
nj tatim i vendosur mbi mallra t veant. N vitet e fundit t ardhurat
nga akciza jan prkatsisht rreth 13-14% t nivelit t t ardhurave
tatimore gjithsej.
Taksa doganore ka qen n zbritje t vazhdueshme si pasoj e politikave
ekonomike liberalizuese q kan sjell uljen e tarifave doganore. N fillim
t viteve 2000 ajo mblidhte rreth 15% t t ardhurave, ndrsa tashm sht
ulur n m pak se 2% t t ardhurave tatimore gjithsej.
Pr shkak t konkurrencs tatimore rajonale, tatimi mbi fitimin ka pasur
prirje t uljes s normave duke sjell kshtu nj ulje t konsiderueshme t
t ardhurave. Niveli maksimal i mbledhjes nga ky tatim u arrit n vitet
2004-2006 me rreth 11-13% t t ardhurave tatimore, e m pas vijoi me
nj prirje rnse deri n nivelin 5-6% n vitet 2012-2013.
Ndryshe nga shtetet e tjera fqinje, n Shqipri mund t veohen edhe kto aspekte
q mund t konsiderohen m problematike:
T ardhurat nga sigurimet shoqrore dhe shndetsore kan arritur me
shum sforco q t tejkalojn nivelin prej 19% t t ardhurave tatimore
gjithsej, vetm n dy periudha (2003-2006 dhe 2011-2013), ose n nivelin
4.4-4.5% n raport me PBB-n. Shtetet fqinje e kan zakonisht nivelin e
ktij burimi n mbi 7-8% t PBB-s. Niveli i madh i ekonomis informale
nprmjet puns s padeklaruar e bn akoma m problematik kt aspekt.
Gjenerimi i t ardhurave publike sht kryesisht i centralizuar, me vetm
rreth 4-4.5% t t ardhurave tatimore q vijn nga pushteti vendor. Taksat
lokale dhe taksat e biznesit t vogl kan zakonisht nivele t ulta si n
barrn fiskale, ashtu edhe n prmbushjen n mnyr korrekte t
detyrimeve tatimore.
T ardhurat e pushtetit vendor (tatimi mbi pasurin, taksat lokale dhe

Oltion Rrumbullaku

1.3.1

tatimet mbi biznesin e vogl) zn rreth 3-4% t t ardhurave tatimore

gjithsej. Pjes shum problematike e ktyre t ardhurave jan tatimet mbi
pasurin (ndrtesat, tokn) t cilat jan rreth 1% t t ardhurave tatimore
gjithsej. Tatimet mbi pasurin prdoren n mnyr m t suksesshme n
shtete t tjera, ndrsa tek ne sht ende nj z thuajse i parndsishm i t
ardhurave. Taksat lokale dhe ato ndaj biznesit t vogl zn pjesn tjetr t
ktij burimi.
Dy tatimet kryesore (TVSH dhe tatimi mbi t ardhurat personale) kan
pasur fare pak favorizime specifike q synonin t ndihmonin bashksi t
caktuara sociale. Favorizimet kan qen m shum t induktuara nga
lobime t ndryshme t organizatave prfaqsuese t shoqrive tregtare.
Niveli i t ardhurave publike

Niveli total i t ardhurave publike n vitin 2015 sht parashikuar t jet

rreth 414 miliard lek, ose 27.8% e PBB-s n Shqipri. Kjo sht afrsisht rreth
142,760 lek pr do banor t Shqipris, ose rreth 207,000 lek pr do banor q
kalon moshn 18 vje (kontribues i mundshm n tatime dhe taksa). Shumica e t
ardhurave publike vijn nga taksat, tatimet dhe kontributet. Kto tre burime quhen
t ardhura tatimore dhe pr vitin 2015 jan parashikuar rreth 377 miliard lek,
ose 25,3% e PBB-s. Pjesa tjetr konsiderohen t ardhura jotatimore dhe t
ardhura nga ndihmat, dhe vijn kryesisht nga: transferimi i fitimit t Banks s
Shqipris, t ardhura nga institucione buxhetore, t ardhura nga privatizime dhe
liensime, dividend
T ardhurat publike, n % ndaj PBB-s
t shoqrive me
T ardhurat totale
T ardhurat tatimore
pronsi
publike,
tarifa shrbimesh,
27.0%
etj.
24.0%
21.0%
Grafiku 1. T ardhurat
publike dhe t ardhurat
tatimore n % ndaj PBB-s

18.0%
15.0%

Grafiku 1 tregon
ecurin e t ardhurave totale publike
dhe t ardhurave tatimore q nga viti 1996. T ardhurat totale publike u rritn n
mnyr t menjhershme deri n vitin 1999, rritje e ndihmuar kryesisht nga t
ardhurat jotatimore. Rritja e t ardhurave tatimore ka qen m graduale duke
12.0%
1996

1999

2002

2005

2008

2011

2014

Tema 1 Hyrje n sistemin fiskal

arritur nj maksimum n vitin 2008, dhe pastaj duke sjell nj rnie graduale deri
n fund t vitit 2013. T ardhurat jotatimore kan qen m t larta n vitet 19962003 pr shkak t privatizimeve, fitimit t lart t Banks s Shqipris (edhe pr
shkak t emetimit), dhe t ardhurave nga shoqrit publike ende n pronsi
shtetrore. Niveli m i lart i t ardhurave totale publike sht arritur n vitin
2008 me rreth 26.7% t PBB-s. N vitin 2015 parashikohet q t tejkalohet ky
nivel.
1.3.2

T ardhurat n krahasim me rajonin

Grafiku 2 tregon t ardhurat totale publike n nj kontekst ndrkombtar

duke i krahasuar me shtetet fqinje. Vihet re qart q Shqipria gjendet shum
mbrapa shteteve t tjera t Ballkanit kur analizohet mbledhja e t ardhurave totale
q i shrbejn buxhetit t shtetit. Nj nivel kaq i ult i t ardhurave vshtirson
kryerjen e shpenzimeve
publike
dhe
shton
40%
presionet pr t rritur
35%
nivelin e borxhit publik.
30%
Pjesa kryesore e shteteve
25%
n Ballkan e tejkalojn
20%
nivelin
35%
n
15%
mbledhjen e t ardhurave
AL
KS MAQ BLG KRO MiZ SRB B&H
pr buxhetin e shtetit2.
T ardhurat totale ndaj PBB-s (2013)

Grafiku 2. T ardhurat totale publike n raport me Prodhimin e Brendshm Bruto

1.3.3

Burimet kryesore t t ardhurave tatimore dhe totale

Tabela 1 tregon prbrjen e t ardhurave publike n Shqipri t realizuara

gjat vitit 2014. Tatimi mbi vlern e shtuar, kontributet pr sigurimet shoqrore e
shndetsore dhe akcizat jan dukshm burimet kryesore t t ardhurave pr
qeverisjen e shtetit, dhe s bashku prbjn thuajse 70 prqind t t ardhurave
tatimore. N kt tabel, krahasimi i t ardhurave tatimore kryhet me totalin e
tyre, meqense t ardhurat jotatimore dhe t ardhurat nga ndihmat nuk jan t
lidhura n mnyr t drejtprdrejt me performancn e menaxhimit t
administrats fiskale. Po ashtu t ardhurat jotatimore kan shpesh karakter t

Megjithat n vitet e fundit Maqedonia shfaqet me nj shifr m t ult, n rreth 31%, dhe kjo ka
ndodhur kryesisht pas ofrimit t shum lehtsive, zbritjeve dhe prjashtimeve q kan ulur nivelin
e t ardhurave. Ktu duhet t veohet ulja e TVSH s ushqimeve n nivelin 5%.

Oltion Rrumbullaku

Burimi i t ardhurave
I. T ardhura tatimore
Nga tatimet dhe doganat
Tatimi mbi Vlern e Shtuar
Tatimi mbi Fitimin
Akcizat
Tatimi mbi t Ardhurat Personale
Taksa Nacionale dhe t tjera
Taksa Doganore
I.2 T ardhura nga pushteti vendor
I.3 Kontribute t sigurimeve
Sigurimi Shoqror
Sigurimi Shndetsor
II. T ardhura jotatimore
III. T ardhura nga ndihmat
I.1

Totali i t ardhurave (I+II+III)

(miliard % ndaj t ardh.

lek)
tatimore

335.9
253.5
123.8
21.5
40.9
28.9
32.6
5.9
12.4
69.9
61.4
8.2
20.7
10.1

100.0%
75.5%
36.9%
6.4%
12.2%
8.6%
9.7%
1.8%
3.7%
20.8%
18.3%
2.4%
-

366.7

rastsishm,
si
pr
shembull t ardhurat nga
privatizimet dhe nga
fitimi i Banks s
Shqipris, e pr pasoj
nuk shrbejn pr nj
krahasim solid dhe t
prshtatshm
t
t
ardhurave prgjat viteve, si tentohet t bhet
n grafikun 3.

Tabela 1. Burimet e t ardhurave publike, realizimi i vitit 2014

Si vrehet n tabel, tatimi mbi fitimin sht nj nga zrat q nuk sjell t ardhura
t konsiderueshme n buxhetin e shtetit, pavarsisht diskutimeve t shumta q
bhen mbi t. Vitet e fundit sht rritur pesha e taksave nacionale, kryesisht pas
rritjes s nivelit t takss mbi qarkullimin pr karburantet.
Grafiku 3 prmbledh ndryshimin e kompozimit t tet zrave kryesor t
t ardhurave tatimore gjat 18 viteve t fundit. Aty duket qart q TVSH ka qen
historikisht burimi kryesor i t ardhurave tatimore, e ndjekur nga kontributet pr
sigurimet shoqrore dhe shndetsore (fondet speciale) q kan ruajtur thuajse n
mnyr konstante t njjtn prmas gjat viteve. Akciza sht burimi i tret i
rndsishm, i cili ka njohur nj rritje t moderuar t peshs prkatse gjat
viteve. Tatimi mbi fitimin dhe tatimi mbi t ardhurat personale jan paraqitur n
figur me vija diagonale t kundrta dhe vrehet nj kmbim i peshs s tyre pas
vitit 2007, si pasoj e ndryshimeve n lidhje me t ashtuquajturin tatim i
shesht. Taksat nacionale jan zri i gjasht n grafik dhe vihet re q ka nj rritje
t peshs s tyre n vitet e fundit. Taksat doganore jan zri i parafundit dhe pr
arsye q do t shpjegohen n nj shtje tjetr kan nj ulje graduale gjat viteve,
sa q mund t konsiderohen tashm nj burim jo i rndsishm i t ardhurave,
ndryshe nga 10 vite m par (n 1996-2003 ka qen burimi i dyt pr nga
madhsia). T ardhurat vendore jan zri i fundit dhe njkohsisht nj nga zrat
m t vegjl t t ardhurave.

11

Tema 1 Hyrje n sistemin fiskal

100%

T ardhura vendore
Taksa doganore

90%

Taksa nacionale

80%

TAP

70%

Tatimi mbi fitimin

Akcizat

60%

Kontribute sigurime

50%

TVSH

40%
30%
20%
10%
0%
1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014
Grafiku 3. Prbrja e t ardhurave tatimore nga 1996 n 2014

1.4 Shpenzimet publike n Shqipri

1.4.1

Krahasimi t ardhura/shpenzime publike

Prpara se t fillojm shqyrtimin e hollsishm t t ardhurave tatimore n

Shqipri duhet t paraqesim shkurtimisht drejtimin kryesor t shpenzimeve
publike. N kt mnyr do t kuptojm m mir rndsin themelore q ka
mbledhja e t ardhurave tatimore dhe sidomos problemet q shkakton
mosmbledhja e drejt e tyre.
Shpenzimet publike kan qen n nj nivel mesatar afrsisht 28-31% e
PBB-s. Ato kan variuar nga niveli prej 31.2% n 1997 n nj nivel prej afrsisht
35% n vitin 1999 (kriza e Kosovs). N 2003 filloi q t zvoglohet n mnyr t
qendrueshme deri n 27%, ndrsa n vitin 2009 pati nj rritje t menjhershme n
rreth 33% t PBB-s. Gjat viteve t fundit shpenzimet publike kan qendruar n
nivelet mesatare historike, me luhatje t ndryshme pran viteve zgjedhore.
Si vrehet dhe nga grafiku i mposhtm sektori publik n Shqipri ka nj nivel
m t tkurrur t angazhimit n shpenzimet publike n qoft se e krahasojm me
vendet e tjera t Ballkanit.

Oltion Rrumbullaku

Grafiku 4. T ardhurat dhe

shpenzimet buxhetore n vitin
2013

40%
30%

N shtetet fqinje kemi

nivele t shpenzimeve
10%
publike q fillojn tek
AL
KS MAQ BLG KRO MiZ SRB B&H
pragu i 35% ndaj
T ardhurat
Shpenzimet
PBB-s dhe arrijn
deri n 45% t ktij treguesi. Nse shpenzimet jan m t mdha se t ardhurat do
t kemi defiit buxhetor, sikundr do t kemi sufiit buxhetor nse t ardhurat
jan m t mdha se shpenzimet. N vitin 2013 Mali i Zi dhe Bosnja-Herzegovina
kan prjetuar sufiit buxhetor, ndrsa Shqipria ka psuar defiitin m t madh
buxhetor. Ky nivel i kufizuar i shpenzimeve publike sht i varur direkt nga niveli
i t ardhurave publike q vetm n vitet e fundit ka prekur nivelet maksimale t
25-26 prqindve. Niveli aktual i t ardhurave publike sht shum m i ult se t
gjitha vendet e tjera n Ballkan dhe n Europn Lindore, dhe sht faktori kryesor
q sektori publik n Shqipri realizon shpenzime t kufizuara publike dhe ka rritur
nivelin e borxhit publik n mbi 70% t PBB-s.
20%

1.4.2

Shpenzimet buxhetore sipas klasifikimit ekonomik

Shpenzimet publike ndahen n disa grupe n baz t klasifikimit

ekonomik duke filluar nga shpenzimet pr paga e duke prfunduar tek
subvencionet. M posht do paraqesim nj ndarje sipas nj klasifikimi ekonomik
t modifikuar pr qllime lehtsimi dhe q ka n themel ndarjen e zrave sipas
natyrs ekonomike t destinacionit prkats.
1. Shpenzimet per personelin jan nj grup shum i rndsishm i t
ardhurave buxhetore q prgjithsisht kan qen n nivelin rreth 17% t
PBB-s me tendenc rnse. Kto shpenzime prmbajn pagat dhe
sigurimet prkatse pr rreth 110 mij punonjs buxhetor n Shqipri. N
vitet e fundit n shpenzimet e personelit sht prfshir edhe fondi i
parashikuar pr politikat e reja t pagave. Prdorimi i ktij fondi sht
realizuar n funksion t politikave t rritjes s diferencuar t pagave n
sektort prioritar (kryesisht n arsim dhe shndetsi q historikisht kan
pasur paga m t ulta n krahasim me sektort e tjer).
2. Shpenzimet pr sigurimet shoqrore (pensionet) jan nj grup tjetr shum
i rndsishm i shpenzimeve publike me rreth 23% t shpenzimeve
publike, me prirje rritse dhe arrijn n nivelin 107 miliard lek n vitin

Tema 1 Hyrje n sistemin fiskal

13

2015. Prfituesit jan rreth 550 mij pensionist t cilt jan t ndar n
grupe sipas kohs s ndryshme t daljes n pension, llojit t profesionit,
forms s pensionit (i plot, ose i pjesshm). do tentativ e rritjes s
shpenzimeve n kt grup krkon fonde t konsiderueshme dhe prpjekje
edhe m t mdha n menaxhimin e mbledhjes s t ardhurave tatimore.
Nga viti 2008 n 2013, rritja e fondit t pensioneve ka qen rreth 44%3,
duke tejkaluar nivelin e rritjes nominale t PBB-s (rreth 25%4) dhe rreth
6 her m shum se rritja e fondit t pagave (rreth 7%).
3. Shpenzimet pr ndihmat sociale q shkojn deri n 5% t PBB-s. Kto
shpenzime prmbajn programet e ndihms ekonomike, pagesn e
papunsis, kompensimet e ndryshme (si pr energjin apo ish t
prndjekurit) dhe llojet e ndryshme t pagesave pr invaliditetet. Kto
pagesa synojn q t plotsojn nj pjes t nevojave baz q kan grupet
sociale n vshtirsi ekonomike.
Tre grupet e para t shpenzimeve publike prbjn mbi 45% t shums s plot t
shpenzimeve, dhe jan t drejtuara tek individt n formn e pagave, pensioneve
dhe ndihmave sociale. Pjesa tjetr e shpenzimeve publike sht m e orientuar
drejt sektorit privat ose n drejtime t tjera.
4. Shpenzime operative dhe buxhetet vendore jan prkatsisht 39 dhe 41
miliard lek n vitin 2015. Edhe ky grup i prbr i shpenzimeve publike
arrin prgjithsisht 1/5 e shpenzimeve totale publike. Buxhetet lokale
financohen pjesrisht nga grante t transferuara nga qeverisja qendrore
dhe nga t ardhurat q gjenerojn nga autoriteti i tyre fiskal. Ndrsa pjesa
tjetr e shpenzimeve operative prmban shpenzimet korente t pjess
drrmuese t njsive shpenzuese5 n sektorin publik shqiptar. Sektori
publik n Shqipri ka rreth 2,000 njsi shpenzuese, ku secils prej tyre i
buxhetohet nj fond me vete, fond i cili ka t prfshir pagat, shpenzimet
operative dhe investimet.

N 2008 fondi i pensioneve ishte rreth 65.8 miliard lek, ndrsa n 2013 arriti n 94.3 miliard.
PBB n vitin 2008 ishte 1,089.2 miliard lek, ndrsa n 2013 arriti n 1,364.7 miliard lek
(INSTAT, 2014).
5
Njsit shpenzuese jan ndarja e nivelit m t ult sipas klasifikimit administrativ t buxhetit.
Kto njsi kan mundsi q t prdorin fondet buxhetore nprmjet titullarit t tyre. Jo do njsi
shtetrore mund t jet njsi shpenzuese. Nse Ministria e Arsimit konsiderohet njsi e qeverisjes
s prgjithshme, nj Drejtori Arsimore trajtohet si njsi shpenzuese. Nse zbresim m posht n
klasifikimin administrativ, nj shkoll nnt vjeare apo e mesme nuk prbn njsi shpenzuese dhe
titullari i saj nuk ka fuqi administrative q t autorizoj shpenzimin e fondeve publike.
4

Oltion Rrumbullaku

5. Investimet publike jan rreth 14-20% t shpenzimeve publike. Ky grup

shpenzimesh realizohet kryesisht me projekte publike n shuma t mdha
n krahasim me shpenzimet e tjera dhe ka nj interval t konsiderueshm
pasigurie t realizimit ndaj parashikimit fillestar. N ato raste kur sektori
publik ka vshtirsi n mbledhjen e t ardhurave tatimore, mund t hiqet
dor nga disa projekte t investimeve publike duke i shtyr n nj vit t
mvonshm. Kjo ndodh pasi shpenzimet e tjera publike jan m t
angazhuara dhe thuajse t pamundura pr tu shkurtuar, kjo pr shkak t
shumave m t vogla, nevojs m t madhe pr to, dhe sidomos numrit
shum t madh t prfituesve (individve).
6. Interesat e borxhit publik jan rreth 10-12% t shpenzimeve publike. N
Shqipri do vit sektori publik ka shpenzuar m shum se ka mbledhur
nga t ardhurat publike duke pasur gjithmon nj defiit buxhetor (nga 315% t PBB-s, 4% n vitet e fundit dhe 15% n vitet 1997, 1999 etj). Ky
defiit i vazhdueshm ka akumuluar nj borxh publik q ka tejkaluar
nivelin 65% t PBB-s. Borxhi publik sht marr m shum n formn e
bonove dhe obligacioneve t thesarit brenda vendit, dhe sht njkohsisht
rreth dyfishi i borxhit t jashtm. Nga ana tjetr borxhi i jashtm sht i
prbr nga shum pjes me natyr, origjin dhe sidomos me interesa
shum t ndryshm. Zhvillimi ekonomik i vendit dhe konsolidimi i disa
treguesve makroekonomik e kan br m t vshtir sigurimin e kredive
t favorshme me terma lehtsues, duke br q s fundmi t prdoren m
shum dhe kredi me terma tregtare pr t siguruar nj pjes t rndsishme
t borxhit t jashtm.
7. Shpenzimet shndetsore dhe subvencionet jan rreth 8% t shpenzimeve
publike. Shpenzimet shndetsore jan ndar n nj grup m vete dhe kan
nj vler t konsiderueshme (mbi 32 miliard lek n vitin 2014). N
vende m t zhvilluara subvencionet prdoren pr t nxitur zhvillimin e
disa sektorve m t rrezikuar n lidhje me ekzistencn e tyre dhe
punsimin q sigurojn. Sektori publik n Shqipri duke pasur kufizime n
shpenzimet e mundshme realizon vetm subvencione pr t mbajtur n
aktivitet disa ndrmarrje me pronsi publike q mund t ken vshtirsi
serioze n financimin e tyre. Mund t prmendim ktu ujsjellsit,
hekurudhn shqiptare, ndrmarrjet e trajtimit t studentve dhe botimin e
librave shkollor. N rastin m problematik kto subvencione kan arritur
maksimumin (4%) kur KESH ka pasur probleme shum t rnda n
sigurimin e energjis elektrike pr popullatn.

15

Tema 1 Hyrje n sistemin fiskal

Shpenzimet publike ndahen dhe n forma t tjera sipas ndarjes institucionale,

funksionale, administrative, etj. Ndarja e paraqitur me sipr konsiderohet nj
klasifikim ekonomik dhe sht m e thjesht duke dhn njkohsisht nj kuadr
krahasimi m t frytshm n vite. N qoft se sektori publik n Shqipri arrin t
mbledh m shum t ardhura tatimore apo siguron n momente t caktuara
shuma t veanta t ardhurash (n rastet e privatizimeve) do t jet n vendimin e
sektorit publik pr t ndryshuar gradualisht peshn e shpenzimeve t
siprprmendura. Kjo do t thot q kto nivele t shpenzimeve n prqindje nuk
jan t ngurtsuara, por mund t ndryshojn gradualisht n varsi t politikave t
reja publike q ndrmerr sektori publik.
1.4.3

Defiiti buxhetor dhe borxhi publik

Shqipria ka pasur gjithnj shpenzime publike q kan qen rregullisht m

t mdha se t ardhurat publike. Diferenca midis shpenzimeve publike dhe t
ardhurave publike prbn
Defiiti ndaj PBB-s
defiitin buxhetor, i cili
8.0%
mbulohet nga financime t
7.0%
brendshme dhe t huaja.
6.0%
Defiiti buxhetor vjetor i
5.0%
shtohet vit pas viti borxhit
4.0%
publik duke e rritur at n
3.0%
vler absolute.
2.0% 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014
Nse nj shtet do synoj t
1.0%
integrohet n BE, duhet t
0.0%
siguroj pr 3 vite me
radh nj nivel defiiti m s shumti prej 3% ndaj PBB-s. Si vihet re n grafik,
Shqipria nuk ka pasur asnjher nj defiit m t vogl se 3% n vit. N grafik
kemi vendosur boshtin horizontal baz n nivelin 3% pr t treguar m qart se n
cilat vite Shqipria ka qen pran ktij niveli dhe po ashtu n cilat momente ka
pasur defiite t tepruara n 15 viteve t fundit. Kto defiite t vazhdueshme n
nivelin mbi 3%, t kombinuara me nj rritje ekonomike n fillim t
konsiderueshme e m pas t plogsht, kan sjell nj qndrueshmri dhe m pas
rritje t borxhit publik prgjat viteve.
Prgjithsisht buxheti i shtetit sht parashikuar me nj defiit buxhetor
shum t kujdesshm, mirpo dshtimet n realizimin e t ardhurave fiskale kan
sjell domosdoshmrin e zvendsimit t t ardhurave t munguara nprmjet
financimit me borxh duke shtuar defiitin. Kjo ka ndodhur sidomos vitet e fundit

Oltion Rrumbullaku

ku rritja e vazhdueshme e shpenzimeve dhe bllokimi i rritjes s t ardhurave u

plotsua vetm me rritjen e defiitit buxhetor.

1.5 Disa klasifikime kryesore teorike t t ardhurave publike

1.5.1

Klasifikimi i t hyrave publike

T hyrat publike jan t ndryshme dhe t shumta. Pr rrjedhoj format e

klasifikimit t tyre mund t jen t llojeve t ndryshme.
Dallimi i par i mundshm sht ai ndrmjet t hyrave t zakonshme, dhe atyre t
jashtzakonshme, n varsi t rastit nse riprtrihen periodikisht apo kan
karakter rastsor dhe t jashtzakonshm. T hyrat e jashtzakonshme zakonisht
prmbajn tjetrsimin e burimeve pasurore, tatime t jashtzakonshme dhe
emetim t kartmonedhave. Ndrsa t hyrat e zakonshme jan t gjitha burimet e
tjera t t hyrave publike.
Nj klasifikim tjetr i hollsishm i t hyrave, sipas ngjashmris s tyre me
mimet e tregut sjell kto raste:
1) T hyra t shitura me mimet e tregut. Kto t hyra shiten drejtprdrejt nga
entet publike me mime t vendosura nga tregu. Si shembull n kt rast
mund t marrim nnproduktet e nafts t shitura nga ARMO (deri prpara
privatizimit q u krye n Qershor 2008).
2) mimi social, me t cilin enti publik krahas prfitimit t vlers respektive pr
mallrat apo shrbimet e ofruara ndjek edhe synime sociale. Nj shembull t
till e kemi n entet publike q shesin me mime m t ulta se mimet e
tregut, duke realizuar synime sociale q i takojn aktivitetit t tyre. N kt
rast Buxheti i Shtetit, apo i njsive vendore mbulon barrn financiare t
diferencs s mimit.
3) mimi publik. Kur entet publike q prodhojn n kushte monopoli, bjn
dallimin e mimeve midis konsumatorve t ndryshm ose grupeve t
konsumatorve, duke favorizuar nj grup n kurriz t nj grupi tjetr, por duke
synuar n t njjtn koh mbulimin e kostove totale t prodhimit dhe
shrbimit. N kt rast mund t analizojm mimet e energjis elektrike apo
ujit t pijshm, t cilt kan forma t ndryshme mimi n varsi t
konsumatorve.
4) Taksa sht kompensimi (zakonisht m i ult se kostoja) q paguan nj
prdorues pr nj shrbim t cilin duhet ta realizojn organet shtetrore.
5) Kontributet paraqesin rikuperimin e detyruar t nj pjese t kostos s nj
shrbimi t kryer, pavarsisht nga ekzistenca e nj krkese nga individi.

17

Tema 1 Hyrje n sistemin fiskal

6) Tatimi sht vjelja e detyruar e nj shume t hollash nga nj individ apo

subjekt, pavarsisht nga prdorimi efektiv i t mirave ose shrbimeve publike
t gjeneruara nga ato t holla.
1.5.2

Klasifikimi i tatimeve

Tatimet nga ana e tyre mund t dallohen dhe klasifikohen n shum

mnyra, nga t cilat po prmendim ato m kryesoret.
1) Tatime direkte dhe indirekte
Ky klasifikim ka t bj me burimin nominal t tatimit prkats, duke reflektuar
mnyrn se si mblidhet tatimi. Tatimet e drejtprdrejta (direkte) prcaktohen dhe
mblidhen direkt nga individi ose personi (fizik apo juridik) q duhet ta mbaj
barrn e tatimit. Kto tatime godasin menjher aftsin kontribuese, si sht e
ardhura apo pasuria. Tatimet e trthorta (indirekte) nuk mblidhen direkt nga
individt q supozohet se psojn barrn e tatimit. Kto tatime ndodhin kur kemi
shfaqje t trthorta t aftsis kontribuese, si jan pr shembull konsumi i
mallrave apo transferimi i pronsis.
Tatimet direkte kan kto cilsi:
Zakonisht mblidhen nprmjet nj ndrmjetsi (agjent i mbajtjes s tatimit
n burim);
Ndrmjetsi m i zakonshm sht pundhnsi (tatimi mbi t ardhurat);
N shum raste nuk ka kontakt me administratn tatimore;
Mund t ket nj norm mesatare tatimore t ndryshme sipas rastit.
Tatimet indirekte kan kto cilsi:
Paguhen nga nj person, por mblidhen nga nj tjetr;
Prfshihen n mim, por nuk jan gjithmon t dukshme;
Nuk varen nga rrethanat individuale t konsumatorit;
Mund t varen nga malli apo shrbimi q blen sipas rastit.
Disa dallime midis ktyre dy llojeve jepen n tabeln e mposhtme.
Tatimet direkte
Mund t shprndahet m leht barra fiskale
T ardhurat arktohen m von
Kosto t larta mbledhjeje
Nevojitet administrat profesionale

Tatimet indirekte
Burim m stabl i t ardhurave tatimore
T ardhurat arktohen m shpejt
Kosto t ulta mbledhjeje
Mund t vendos barr m t madhe mbi
individt e varfr

2) Gjithashtu mund t dallojm edhe tatimet ad valorem, q kan t bjn me

Oltion Rrumbullaku

vlern e bazs s tatueshme t prdorur (t ardhurat, mimi i mallrave, etj),

dhe ato specifike, q kan pr objekt t tatueshm nj trsi fizike si sht
sasia e prodhuar, pesha, vllimi, etj). N rastin e par norma prcaktohet n
prqindje mbi vlern e tatueshme, ndrsa n rastin e dyt, n njsi monetare
(p.sh. kaq lek pr do litr benzin).
3) Tatimet mund ti referohen nj vlere efektive (t deklaruar), apo nj vlere t
supozuar, e cila prcaktohet sipas disa mnyrave t vlersimit. Pjesa kryesore
e tatimeve vendoset n baz t vlerave efektive, por n rastet kur kto vlera
nuk jan t besueshme, organet tatimore prdorin vlersimet tatimore pr t
prcaktuar detyrimet tatimore.
1.5.3

Shprndarja e ngarkess tatimore

Pr t kuptuar m qart funksionimin e tatimeve n prgjithsi duhet prekur

problemi i shprndarjes s barrs tatimore midis kontribuesve dhe t
rishprndarjes s t ardhurs nprmjet sistemit tatimor. N kt pjes, pasi t
shpjegojm shkurt elementt e tatimit dhe t prkufizojm progresivitetin, do t
shqyrtojm hollsisht arsyet teknike n favor t nj tatimi progresiv dhe mnyrat
pr t realizuar nj tatim t till.
Tatimet prfshij kto element:
1. Subjekti i tatimit (tatimpaguesi) sht personi ose shoqria q duhet t
realizoj detyrimet tatimore, prfshir mbledhjen dhe mbajtjen e disa
tatimeve. Nj subjekt tatimor duhet t jet i regjistruar n institucionet
prkatse.
2. Objekti i tatimit sht nj objekt ose veprim (ngjarje, ndodhi) mbi t cilt
vendoset nj tatim. Emrat e shum tatimeve derivojn nga objekti
prkats. Kto prfshijn pronsin, mallrat, shrbimet, t ardhurat,
fitimin, disa lloje transaksionesh, etj. do objekt tatimor mund t ket
tatimin ose taksn e vet dhe i njjti objekt nuk mund t tatohet m shum
se nj her brenda nj periudh tatimore.
3. Baza e tatueshme sht vlera e flukseve t aseteve, t ardhurave, konsumit,
etj, mbi t cilt vendoset nj tatim. do gj q tatohet ka nj baz t
tatueshme, e cila mund t modifikohet duke marr parasysh prjashtime
dhe lehtsime t llojeve t ndryshme, q e largojn at nga situata
fillestare e objektit tatimor.
4. Norma e tatimit sht shuma e tatimit pr njsi t bazs s tatueshme.
Normat tatimore shprehen kryesisht n prqindje, megjithse ka edhe
norma me shuma fikse. Tek normat tatimore n prqindje mund t

19

Tema 1 Hyrje n sistemin fiskal

dallojm normn mesatare (efektive) t dhn nga raporti midis tatimit t

paguar dhe t ardhurs (apo cilitdo objekt tjetr tatimor), nga norma
marxhinale, e cila jepet si raport midis shtesave respektive t s ardhurs
prkatse.
Struktura e normave tatimore prcakton progresivitetin. Duke ndryshuar
strukturn e normave, qeverisja mund t prpiqet t arrij qllime sociale dhe
politike nprmjet tatimeve. Sipas ndryshimeve q pson norma mesatare e
tatimit me shtimin e t ardhurs, tatimet ndahen n prpjestimore (proporcionale),
progresive dhe regresive n rast se norma respektivisht mbetet konstante, rritet
apo zvoglohet. Nse normn tatimore q vendoset mbi shkall t ndryshme e
konsiderojm norm marxhinale, ather mund t bjm krahasimet e
mposhtme:
N rastin e tatimit proporcional norma marxhinale rezulton e barabart me
normn mesatare;
N rastin e tatimit progresiv, norma marxhinale sht m e lart se norma
mesatare;
Ndrsa n rastin e tatimit regresiv norma marxhinale sht m e vogl se
norma mesatare.
Pra, nse Norma Mesatare < Norma Marxhinale pr nj interval t caktuar t
ardhurash, apo pr t gjitha t ardhurat, norma konsiderohet progresive.
Tatimi * (Baza e Tatueshme)
Norma Mesatare
Baza e Tatueshme
Meqens sistemi i normave duhet t aplikohet n trsin e kontribuesve
dhe sht nj metod pr t ndar barrn tatimore, ather vlersimi i efekteve t
tyre vihet re nse ndryshojm strukturn e normave tatimore.
1.5.4

Tatimi proporcional (i shesht)

Nj tatim proporcional sht ather kur ai vendoset me nj norm

tatimore fikse, e pandikuar nga fakti nse baza e tatueshme rritet apo ulet. Shuma
e tatimit sht n prpjestim me vlern e bazs s tatueshme. Kshtu, me rritjen e
t ardhurave, rritet n prpjestim t drejt edhe barra tatimore dhe e kundrta.
Zbatimi i norms tatimore proporcionale ka ant e veta pozitive dhe negative.
Ndr ant pozitive mund t numrojm: objektiviteti, thjeshtsia n zbatim,
ngarkimi me norma t njjta i t gjitha bazave t tatueshme.
Tatimet mbi konsumin jan prgjithsisht n dukje proporcionale, ndrsa
tatimet mbi t ardhurat jan kryesisht progresive. Nga viti 2008 deri n vitin 2013,

Oltion Rrumbullaku

n Shqipri sht zbatuar tatimi proporcional edhe mbi t ardhurat, i quajtur n

opinion edhe si tatim i shesht. Ky tatim i shesht, i zbatuar pr t gjith t
ardhurat, i rriti barrn fiskale atyre q kishin t ardhura t ulta, dhe e kundrta.
N fakt n Shqipri sht zbatuar nj tatim i shesht i modifikuar, meqense ka
pasur disa variacione dhe ndryshime nga modeli i pastr n elementt e
mposhtm:
Ka pasur nj shkall t t ardhurave minimale q nuk ka paguar tatim.
Ka pasur ligjrisht nj numr t kufizuar shpenzimesh t zbritshme
(pavarsisht se kishin zbatim shum t kufizuar).
Ka pasur regjim t ndryshm pr t ardhurat nga biznesi i vogl.
Pra, sistemi i shesht n Shqipri ka pasur nj ose dy shkall minimale, dhe
kto shkall e bn teknikisht nj sistem paksa progresiv, pavarsisht se me rritjen
e t ardhurave sistemi transformohej n krejt t shesht. P.sh: po t kalohet nga
nj tatim proporcional n nj tatim progresiv duke ndryshuar normat tatimore,
disa tatimpagues do t psojn nj rritje t norms mesatare dhe t asaj
marxhinale, ndrsa t tjer do t psojn ulje t normave dhe t detyrimeve.
Shtetet moderne, n prgjithsi, frymzohen nga parimi i progresivitetit6.
1.5.5

Tatimi progresiv

Tatimi sht i llojit progresiv, nse merr nj prqindje m t lart tatimi

nga prfituesit e t ardhurave t larta, n krahasim me individt q fitojn t
ardhura t ulta. Thn ndryshe, individt me t ardhura t ulta paguajn nj
pjes m t vogl t t ardhurave si tatim, kundrejt atyre me t ardhura m t larta.
N praktik, tatimpaguesit ndahen n disa kategori n lidhje me t ardhurat e tyre
t taksueshme: sa m shum t fitosh aq m shum tatim do paguash, meqense
kalon n kategori tjetr ku taksohesh me nj norm m t lart. Shum shtete dhe
shoqri t zhvilluara prdorin sistemet e taksimit progresiv, meq individt me t
ardhura t larta mund t kontribuojn me nj pjes m t madhe t t ardhurave t
tyre, pr shkak se ata konsumojn m pak pjes t ktyre t ardhurave n
plotsimin e nevojave baz q mund t ken. Pr m tepr, kto sisteme t
taksimit progresiv, synojn t balancojn dhe t ekuilibrojn nj pjes tjetr t
sistemit fiskal q mund t ket natyr regresive, si do ta shohim n temn e
ardhshme.

Pr shembull n Itali, neni 53 i Kushtetuts thot se Sistemi tatimor u prmbahet kritereve t

progresivitetit. Por ky diktat kushtetues sht abstrakt sepse i referohet sistemit tatimor n trsi
dhe jo tatimeve t veanta.
6

Tema 1 Hyrje n sistemin fiskal

21

Sistemet e taksimit progresiv mund t ken tre lloj normash kryesore q

prshkallzojn detyrimin, sipas tabels s mposhtme. Zakonisht kemi nj norm
fillestare, e cila mund t jet edhe zero prqind dhe q synon t jap favorizimin
kryesor pr grupet sociale me t ardhura t ulta. M pas kemi nj norm baz, e
cila synon t rris barrn fiskale n mnyr graduale pas norms fillestare. N
sisteme t ndryshme progresive mund t ket disa norma t tilla. N fund kemi nj
norm maksimale progresive, e cila prcakton tavanin e norms marxhinale, dhe
q jep iden se sa sht maksimumi i detyrimit tatimor q krkon t mbledh
shteti pr t ardhurat prkatse.
Pavarsisht se sistemi i tatimit progresiv paraqitet me disa norma
marxhinale, ngarkesa e vrtet tatimore varet nga norma mesatare (efektive) e
tatimit. Norma mesatare n t tilla raste, rritet gradualisht dhe vazhdimisht duke
ndjekur ecurin e norms
marxhinale.
Norma
maksimale n nj sistem t
taksimit progresiv nuk
sht asnjher norma q
do vendoset mbi t ardhurat
totale (n sistemin e progresivitetit t shkall-zuar, ose
me zbritje, si do t
shpjegohet m posht).
Grafiku 5. Paraqitja skematike e nj sistemi t tatimit progresiv

1.5.6

Disa metoda pr t zbatuar progresivitetin

Norma progresive sht shum m e ndrlikuar se norma proporcionale.

Norma tatimore progresive nuk mund t zbatohet pa kufij, sepse do t onte n
prvetsim, prandaj ajo duhet t ndalet n nj kufi t caktuar, q m tej t
shndrrohet n norm proporcionale.
Progresiviteti n tatimin mbi t ardhurat mund t sigurohet n disa mnyra.
1. Progresiviteti me zbritje, kur pr t gjitha t ardhurat lejohet q t zbritet nga e
ardhura e tatueshme (apo nga tatimi) nj shum e caktuar, pr shembull
10,000 lek7. N rast se supozojm nj norm tatimore konstante prej 10 %
dhe nj t ardhur t zbritur prej 10,000 leksh, ather kemi nj norm
7

Aktualisht n Shqipri tatimi mbi t ardhurat ka nj form t till me ndryshimin e vetm q

zbritja e t ardhurave kufizohet deri n shumn e t ardhurave prej 30,000 leksh, ndrsa mbi kto
t ardhura aplikohet nj norm e vetme prej 10%.

Oltion Rrumbullaku

mesatare q nis nga 0% (pr t ardhura nga 0 deri n 10,000 lek) dhe shkon
deri n gati 10% pr t ardhurat shum t larta duke pasur gjithmon nj
norm marxhinale prej 10%.
Kjo trajt progresiviteti sht e rndsishme pr pjesn e ult t t
ardhurave, ndrsa priret t zbehet me rritjen e t ardhurs. Pr shkak t nj
ndikimi t till, kjo prdoret zakonisht pr t favorizuar t ardhurat e ulta,
dhe pa ndikuar thelbsisht n t ardhurat e tjera. N fakt zbritja nga tatimi u
jep nj prfitim t njllojt t gjith tatimpaguesve (jo n rastin e tatimit mbi
t ardhurat n Shqipri), por kjo mund t mos jet gjithmon e prshtatshme
n politikat tatimore. Ky sistem sht adoptuar edhe nga shtete q prdorin t
ashtuquajturin sistem t taksimit t shesht, duke e shoqruar me modifikimin
q favorizojn nj shkall t vetme pr t ardhurat minimale.
T ardhurat
5,000
10,000
20,000
40,000
100,000
1,000,000

Zbritja
10,000
10,000
10,000
10,000
10,000
10,000

Ardh. Tat.
0
0
10,000
30,000
90,000
990,000

Norma
10%
10%
10%
10%
10%
10%

Tatimi
0
0
1,000
3,000
9,000
99,000

Norma mes.
0
0
5%
7.5%
9%
9.9%

2. Progresiviteti me klasa, ndodh ather kur aplikohet nj norm e vetme

tatimore pr nj klas t t ardhurave t tatueshme. Kjo sht nj nga metodat
tradicionale t progresivitetit, por q sht prdorur gjithnj e m pak deri n
vitet 80 t shekullit t shkuar. Kjo metod ka problemin q takson me vetm
nj norm do t ardhur, dhe nuk merr parasysh klasat/shkallt e mparshme e
m t ulta t t ardhurave. Pr shembull, pr t ardhurat nga 0 deri n 30,000
lek mund t aplikohet nj norm prej 5%, ndrsa pr t ardhurat nga 30,000
lek deri n 50,000 lek mund t aplikohet nj norm prej 10%. Prandaj nj e
ardhur prej 40,000 leksh paguan 10% t 40,000 lek pra 4,000 lek. Kjo
form progresiviteti sjell vshtirsi, sepse t ardhurat n kufirin m t lart t
nj klase, pr shembull 29,900 lek q jan subjekt i norms 5%, rezultojn n
m shum t ardhura neto pas tatimit n krahasim me ato q kan t ardhura
shum pak m t larta, pr shembull 30,100 lek, dhe q i nnshtrohen nj
norme prej 10%.
T ardhurat neto (29,900) = 29,900 (29,900*5%) = 28,405
T ardhurat neto (30,100) = 30,100 (30,100*10%) = 27,090
Sistemi i tatimit t t ardhurave personale n Shqipri, duke filluar nga muaji
maj 2013 e deri n fund t vitit 2013, mund t konsiderohet nj variant i ktij

23

Tema 1 Hyrje n sistemin fiskal

progresiviteti, pavarsisht se sht njkohsisht edhe nj form e modifikuar e

nj tatimi t shesht. Vreni n tabeln e mposhtme:
Shkalla/Klasa
0-30,000 lek
Mbi 30,000 lek

Norma tatimore
0%
10% e gjith t ardhurave

3. Progresiviteti i shkallzuar e zgjidh kt problem duke aplikuar normn e

secils shkall vetm mbi shtesn e t ardhurs s tatueshme t prfshir n t.
Duke prdorur nj shifr nga rasti i msiprm, tatimi pr t ardhurat prej
40,000 leksh do t ishte:
Tatimi (40,000 lek) = 30,000*5% + 10,000*10% = 2,500 lek
Baza tatimore
0 10,000
10,000 40,000
40,000 80,000
Mbi 80,000

Norm. tatim.
1%
10%
15%
20%

Llogaritja e tatimit (maksimale)

T = 100
T = 100 + (30,000*10%) = 3,100
T = 3,100 + (40,000*15%) = 9,100
T = 9,100 + (X-80,000)*20%

Zakonisht progresiviteti i shkallzuar fillon me nj shkall me norm zero,

ose shum t ult dhe prfundon me nj norm shum t lart q prcakton
kufirin maksimal t barrs fiskale q synon administrata tatimore. Gjithsesi
ekzistenca e disa shkallve, mundson rritjen e norms mesatare me rritjen e
t ardhurs, sepse ka gjithmon nj norm marxhinale m t lart q trheq
n rritje normn mesatare.
Progresiviteti i shkallzuar sht sistemi m i aplikuar n shtetet e
zhvilluara dhe n nj pjes t mir t shteteve n zhvillim. Progresiviteti i
shkallzuar po prdoret n Shqipri q nga fillimi i vitit 2014.
Pyetje:
1. Sa sht niveli i t ardhurave publike n Shqipri dhe si krahasohet me vendet e
tjera t rajonit? Pse sht m i ult? (krahasimi t ardhura/shpenzime publike)
2. Sa sht niveli i shpenzimeve publike pr paga/investime publike dhe far
ndikon n kt nivel? (tek grupet e shpenzimeve publike)
3. Cilt jan tre elementt kryesor t tatimit dhe shpjego dy prej tyre (objekti,
baza dhe norma)?
4. Cilt jan tre metodat q zbatojn progresivitetin dhe shpjego njrn prej tyre
(me zbritje, me klasa, i shkallzuar)?
Ushtrimi 1
Kemi tre individ A, B, C q kan t ardhura prkatsisht; 27,000, 68,000 dhe
105,000. Kemi tre struktura t ndryshme t progresivitetit:

Oltion Rrumbullaku

a) Progresivitet me zbritje 20,000 lek dhe norm tatimore 15%.

b) Progresivitet me klasa sipas tabels s mposhtme.
T ardhurat
0-25,000 leke
25,000 80,000
Mbi 80,000

Norma
0%
13%
20%

c) Progresivitet i shkallzuar sipas tabels s mposhtme

T ardhurat
0 15,000
15,000 40,000
40,000 80,000
Mbi 80,000

Norma
1%
10%
15%
20%

Krkohet:
T llogaritet detyrimi tatimor pr do individ sipas do skeme. Cila skem sht
m e favorshme pr individt dhe cila pr shtetin?