Professional Documents
Culture Documents
Analiza Wykresów Rownowagi - ĆW - DO DRUKU
Analiza Wykresów Rownowagi - ĆW - DO DRUKU
wiczenie 5
ANALIZA WYKRESW RWNOWAGI UKADW DWUSKADNIKOWYCH
Cel wiczenia
Celem wiczenia jest analiza i interpretacja wykresw rwnowagi ukadw
dwuskadnikowych. Zalecane jest uzupenienie przedstawionych poniej informacji o
wiadomoci z odpowiednich rozdziaw pozycji literaturowych zamieszczonych na kocu
rozdziau. W szczeglnoci dotyczy to zagadnie dyfuzji i budowy stopw.
1. Wprowadzenie
O budowie stopw dwuskadnikowych w stanie rwnowagi decyduj dwie zmienne
temperatura i stenie skadnikw. Dlatego obszary wystpowania rnych faz w stopach
przedstawia si graficznie na wykresach, w ktrych temperatura jest osi rzdnych (o y), a
skad chemiczny stopu - odcitych (o x). Wykresy te nazywa si wykresami rwnowagi lub
wykresami fazowymi.
Wykresy rwnowagi mona uwaa za swoiste mapy, na ktrych pokazane s obszary
wystpowania faz i struktur w stopach przy dowolnych steniach skadnikw i w dowolnej
temperaturze. Przedstawione s na nich przemiany fazowe zachodzce w wyniku nagrzewania
lub chodzenia oraz okrelone s temperatury pocztku i koca tych przemian. Ponadto na
wykresach tych s zaznaczone zakresy wzajemnej rozpuszczalnoci skadnikw oraz obszary
wystpowania roztworw staych wtrnych. W wyniku analizy wykresw rwnowagi mona
okreli liczb i rodzaj wspistniejcych faz, okreli w przyblieniu wasnoci, zakresy
temperatur obrbki cieplnej i zakres temperatur uytkowania.
Posugujc si wykresami naley pamita, e odnosz si one do warunkw
rwnowagi termodynamicznej. Stan ukadu odpowiadajcy tej rwnowadze osiga si przy
tak powolnych zmianach temperatury ( przy zaoeniu, e wszystkie procesy s dyfuzyjne), i
w dowolnej chwili wszystkie moliwe przemiany ukadu s odwracalne. Naley pamita, i
struktury stopw uzyskiwane w warunkach rzeczywistych zazwyczaj nie s rwnowagowe.
Wykresy rwnowagi sporzdza si na podstawie wynikw bada zestaww stopw,
rnicych si steniem skadnikw tworzcych dany ukad. Badania te mona wykona
rnymi metodami. Maj one na celu przede wszystkim ustalenie temperatury pocztku i
koca krzepnicia oraz pocztku i koca przemian zachodzcych w tych stopach w stanie
staym. Temperatury te okrela si zazwyczaj metod analizy termicznej (krzywe chodzenia
lub grzania) - rys.1, a w przypadku przemian w stanie staym mona stosowa badania
dylatometryczne. cznie z badaniami stosowanymi do okrelenia temperatur przemian
okrela si te mikrostruktur badanych stopw i struktur krystalograficzn wystpujcych w
nich faz, (midzy innymi na podstawie bada mikroskopowych i rentgenograficznych).
Rys.1. Przykadowe krzywe chodzenia: a) czystego pierwiastka lub eutektyki, (b) stopu.
Wyniki tych bada umieszczane s na wykresie rwnowagi w ten sposb, e na
prostych prostopadych do osi ste (w miejscach odpowiadajcych skadom chemicznym
analizowanych stopw) zaznacza si odpowiednie charakterystyczne temperatury przemian
oraz zakresy wystpujcych struktur. czc punkty tych samych przemian w analizowanych
stopach otrzymuje si linie przemian fazowych lub strukturalnych.
Sposb wykorzystania wynikw analizy cieplnej do wyznaczania pooenia linii
wykresu rwnowagi przedstawiono na rys.2.
Dyfuzja
Dyfuzja jest procesem aktywowanego cieplnie transportu atomw przez materi.
Zjawisko to wystpuje we wszystkich stanach skupienia, ale skutkiem rosncej energii wiza
pomidzy atomami jej szybko maleje w kolejnoci: gaz, ciecz, ciao stae.
Stopy
Stopy s substancjami zoonymi, uzyskanymi ze stopienia co najmniej dwch lub
wicej pierwiastkw nazywanych skadnikami stopu. Na budow stopw decydujcy wpyw
wywieraj siy wzajemnego oddziaywania pomidzy atomami tworzcych go pierwiastkw.
W skad stopw metalicznych mog wchodzi take niemetale. Przykadowo stal jest stopem
elaza (bdcego metalem) z wglem (pierwiastkiem niemetalicznym).
Fazy wystpujce w stopach mona podzieli na trzy podstawowe grupy:
fazy proste, tj. czyste pierwiastki (np. skadniki tworzce wykres rwnowagi),
roztwory (np. cieke lub stae, cige lub graniczne, substytucyjne, midzywzowe,
uporzdkowane i nieuporzdkowane, pierwotne i wtrne),
fazy midzymetaliczne (np. fazy elektronowe, najgstszego uoenia, midzywzowe, o
strukturach zoonych).
Fazy wystpujce w stopach mog tworzy take mieszaniny (np. eutektyczne lub
eutektoidalne).
Faza
Faza jest to jednorodna pod wzgldem chemicznym i krystalograficznym cz
ukadu, oddzielona od reszty powierzchni rozdziau (granic midzyfazow np. lini
solidus), po przekroczeniu ktrej nastpuje skokowa (nieciga) zmiana waciwoci.
Mikrostruktura stopu
Opis mikrostruktury stopu przedstawia rodzaje faz wystpujcych w stopie, ich
rozmieszczenie i udziay objtociowe. Podaje ponadto ksztat, wielko i orientacj ziaren,
rodzaje i rozmieszczenie wtrce niemetalicznych oraz ewentualne wady materiaowe (pory,
pknicia, ule)i sposb ich rozmieszczenia. Rozrnia si struktury jednofazowe,
dwufazowe i wielofazowe. Struktury dwufazowe mona zaliczy do jednego z piciu typw
tj: ziarniste, pytkowe, kulkowe, iglaste i dyspersyjne - rys. 3.
2' '2
L
100%
2' '2'
2 2'
100%
2' '2'
ED
EC
100% i % =
100% . Z wylicze
CD
CD
JK
100% i
IK
IJ
100% powstaj
IK
2 2' '
100% ,
2'2' '
% L 100% %
lub
2 2' '
100% .
2'2' '
3'3
100% ,
3'3' '
4'4
100% . W miar dalszego obniania
4'4' '
5 H'
5Y
100% , a %( AxBy )
100% .
Y H'
Y H'