Agogiek

Waarden, normen en respectvolle bejegening, leven op straat, artikel zelfbeheer

en ouderen in de samenleving
Cultuur:
Waarden en normen komen tot uitdrukking in een cultuur (cultura).Mensen
hebben een cultuur om te overleven, en voor het sociale esthetische en
religieuze aspect van het leven.
Normen
normen zijn de regels voor het dagelijks handelen, de aanvaarde gedragsregels,
de afspraken. Zijn makkelijker te meten als waarden. Sommige normen zijn
vastgelegd in wetten en besluiten. Dat zijn de formele normen. Andere normen
zijn ongeschreven/informeel. Bijv. Stelen, liegen.

Waarden:
Dieperliggende collectieve opvattingen over gedragingen over situaties over
mensen en dingen. In de waarden van een samenleving is de opvatting van wat
goed en kwaad is terug te vinden. Waarden geven aan hoe jij alles om je heen
waardeert. Je kan het uitdrukken in woorden en geven richting aan ons bestaan.
We zijn ons vaak niet bewust van onze waarden.
Voorbeeld:
Waarde: ouderen moeten veel respect krijgen.
Norm (regels): jet staat je plaats in de bus/trein/metro af aan iemand die ouder is
dan jij.
Waarden en normen:
-

Belangrijk om ons te realiseren welke waarden en normen achter ons

gedrag steken
Waarden en normen zijn actueel, zie kranten en tijdschriften.
Geklaag over het verval van goede zeden is waarschijnlijk van alle tijden.
Verschillende opvattingen over bijvoorbeeld wat fatsoenlijk is in het
maatschappelijk verkeer
Waarden zijn niet voor iedereen het zelfde
Normen komen voort uit waarde

Het zeg-gedrag van mensen komt niet altijd overeen met het doe-gedrag van
mensen (sociaal wenselijk antwoorden), is op zich niet erg, dan wordt toch die
waarde waarschijnlijk belangrijk gevonden. Verschillende gedragingen kunnen
komen uit dezelfde waarde en identieke gedragingen kunnen voortvloeien uit
verschillende waarden.
Normen en waarden vloeien voort uit uitspraken van opvoeders, politici, de
grondwet en bijvoorbeeld de bijbel.
Opvoedingswaarde:
-

Autonomie verantwoordelijkheidsgevoel hebben, zelfstandig oordelen

Assertiviteit opkomen voor jezelf, eigen doelen nastreven
Conformiteit goede manieren hebben, respect hebben voor ouders
Sociaal gevoel rekening houden met anderen

Prestatie goede schoolresultaten behalen, ijverig en ambitieus zijn

Respectvolle bejegening
Discussie over bejegening is overal van belang, wat in het algemeen als een
respectvolle bejegening wordt beschouwd, is niet noodzakelijkerwijs in elk
afzonderlijk geval goed. Bejegening is meer dan een vriendelijk woord of gebaar,
en het komt niet zelf tot stand. Bejegenen betekend respect voor de persoon.

Attitude
Met je houding geef je door je gedrag die visie praktisch gestalte. En met je
houding weerspiegel je je kijk op andere en jezelf.

Kritische zelfreflectie
je kijkt scherp naar je eigen handelen, je houding en je persoonlijkheid. Ook
scherp stilstaan bij je eigen emoties.
Agogiek week 2
De opbouw van het boek leven op straat schetst verschillende fases. Het gaat
over ontstaan, continuering en beindiging.
Een dak of thuislozen zijn mannen of vrouwen zonder reguliere huisvesting die
een zwervend bestaan leiden.
Leven op straat
Ontstaan, continuering en beindiging van dakloosheid
Opbouw van het boek: Verschillende fasen in de ontwikkeling van dakloosheid
worden geschetst:
- ontstaan, continuering en beindiging
In elke drie fasen krijgt de betrokkenen met andere problemen te maken en
hebben ook andere hulpbehoeften.
Er worden verschillende categorien daklozen onderscheiden
Potentiele daklozen, recent daklozen, langdurig daklozen en ex-daklozen
Wat zijn daklozen?
Mensen zonder reguliere huisvesting die een zwervend bestaan leiden en dagen
en nachten op straat doorbrengen en in de nachtopvang. CBS telt wel 18.000
daklozen, dat is bijna 0,1 procent van de bevolking. 36% in allochtoon, 26%
psych. Stoornis, 35% verslaafd, 25% spych. Stoornis en verslaafd.
Residentieel= zonder reguliere huisvesting , die tijdelijk of permanent onderdak
hebben gevonden in woonvoorzieningen, sociale pensions of instellingen voor

begeleid wonen.
dakloosheid: fysieke woon- of verblijfssituatie van de daklozen
thuisloosheid: Is de psychologische kant, je voelt je nergens thuis.

Moeilijk plaatsbare
-

Mensen met een zeer complexe multi problematiek in combinatie met

gedragsstoornissen
Naast problematiek op alle levensdomeinen veelal sprake van een lage
frustratietolerantie en beperkte coping mechanisme, wat zich uit in
agressie.
Kennen vaak een lange voorgeschiedenis met diverse vormen van
hulpverlening, politie en justitie
Vaak sprake van last voor de samenleving

Doelgroep met een verstandelijke handicap:

20 tot 30 procent van de huidige clinten heeft een cognitieve beperking
Volhardende thuislozen
-

Mensen die geen vast dak meer boven hun hoofd willen hebben
Maken geen gebruik van opvang en geven de voorkeur aan om in bootjes,
bouwsels en tenten te overnachten of verblijven in de nachtopvang of in
kraakpanden.

Zwerfjongeren
Jongeren tot 23 jaar met meervoudige problemen, die feitelijk of residentieel
dakloos zijn. ( 6000 landelijk)
Dak en thuis lozen hebben meerdere problematieken. Vaak in aanraking
gekomen met politie, zijn vaak verslaafd aan alcohol of drugs, hebben geen
breed sociaal netwerk.
Door de eeuwen heen
Dakloosheid is niet nieuw, dat is altijd al geweest, maar rond de jaren 60/70
waren het alleen oudere mannen met een alcoholverslaving. En sinds 1980 zijn er
grote veranderingen tot stand gekomen binnen de populatie. Er kwamen nieuwe
daklozen zoals zwerfjongeren, vrouwen, drugsverslaafde en asielzoekers.
( allochtonen ) Veel verschillende leeftijden en opleidingsniveaus en sociaal
economische achtergrond.
Heterogeen (verschillend) en homogeen(gelijk) tegelijk vergeleken bij
de gemiddelde profiel van de NL bevolking
-

gemiddelde opleidingsniveau ligt onder het gemiddelde

vaker alleenstaande mensen
mannen zijn in de meerderheid
wijk af van het landelijk gemiddelde ( 25 en 45 )
vaker te kampen met een verslaving
psych. Ziektebeelden komen twee tot drie keer vaker voor

gemiddeld inkomen onder modaal

vaker met politie in aanraking
gezondheidssituatie is slechter

Voorzieningen aanbod:
Mensen die zich onttrekken aan de maatschappelijke regels en structuren zijn
moeilijk controleerbaar. Ze vormen een potentiele bedreiging voor de stabiliteit.
Legers des heils zette zich in voor de opvang.
Huidig voorzieningenaanbod:
Daklozeninstellingen vallen samen met crisisopvang, vrouwenopvang en
evangelische opvang onder de sector maatschappelijke opvang.
Meestal gaat het om mensen die niet meer in andere instanties, zoals de GGZE,
Verslavingszorg en maatschappelijk werk terecht kunnen. Een belangrijk kenmerk
is de laagdrempeligheid voor de daklozen. Dat wil zeggen dat er zo weinig
mogelijk drempels worden opgeworpen wanneer ze hulp vragen. Aanmeldingen
hoeven niet perse via een hulpverlener te verlopen.

Van bescherming naar activering

Er is toenemende aandacht voor de maatschappelijke (re)-integratie van
daklozen ( visie van empowerment en participatie)
- de daklozen meer mondig maken, en meer op eigen verantwoordelijkheid
aanspreken.
- steeds meer instituutwoners worden gehuisvest in kleine woonunits in de wijken
of zelfstandig wonen met ambulante zorg aan huis.
Drie typen nachtopvang : 3 Bs = bed, bad en brood en later de B van
begeleiding
Visie op dakloosheid:
in visies schemeren mens- en maatschappijbeelden door. Kwaliteit van zorg voor
daklozen verheven tot maatstaf voor de mate van bescherming van de
samenleving.
Drie visies:
1. Situatie van dakloosheid is puur te verwijten aan de betrokkenen zelf
2. Meeste bijval: in termen van armoede- en huisvestingvraagstukken, komt
door uitholling van de uitkerings- en sociale huisvestingstelsels (VS)
3. Beetje visie twee: vinden wel dat deze visie hen teveel plaatst onder
normale mensen, vat dakloosheid te weinig op als welzijnsvraagstuk
( psychiatrisch ziek en alcohol en drugsverslaving )
Visies op de doelgroep in instellingen
laag en hooggespannen verwachtingen:
1. laag: daklozen die weinig mogelijkheden in zich hebben, je moet ze
beschermen tegen de boze wereld, niet te veel lastig vallen met hulpverleners en
re integratie trajecten.

2. Hoog: daklozen kunnen veel meer dan voorheen werd aangenomen, en een
bepaalde vorm van re-integratie is mogelijk.
Vanuit perspectief overlast :
-

Not in my backyard-syndroom (niet in mijn buurt of wijk)

Noodgedwongen in stadcentra, parken, stations ed. Vermengen zich met
de harde kern van drugsverslaafde, en worden over een kam geschoren
Beleid is steeds meer gericht op bestrijding van overlast, politie gaat
strenger optreden en past vaker drang en dwang toe.

Ontstaan
-

Geen grip meer hebben op heden en verleden.

Zelden te herleiden tot een enkel incident.
Er ontstaat een kettingreactie (ene probleem genereert het volgende).
Terug te voeren op problematische jeugd of traumatische ervaringen.
Cumulatie van problemen doen zich bij iedere persoon in een andere
volgorde voor
Sluipend proces
Levensfase waarin problemen aan het licht traden en escaleerden varieert
(al gedurende adolescentiefase op straat/middelbare of oudere leeftijd op
straat)

Persoonlijkheidskenmerken:
-

Hechting onvoldoende tot stand gekomen, relatief groot risico om op latere

leeftijd dakloos te worden.

Maatschappij
-

Doet een groter appel op zelfredzaamheid van burgers

Hardere en zakelijkere opstelling vanuit instituties
Willen deze mensen uit instellingen weren en afwentelen
op de maatschappij
Overgang van instituut naar zelfstandig wonen is te groot.
Soms toeval bij het verlies aan huisvesting.
Eigen lot in handen nemen, breken met oude sociale omgeving.
Dakloosheid is het enige antwoord op een situatie die voor hen onhoudbaar
is.

Voorkomen, hoe?
Vroegtijdige signalering en door actief hulp aan te bieden
-

Melden huisuitzettingen aan hulpverleners

Creren van meer goedkope woonvormen die toegankelijk zijn voor

daklozen.

Elke wijk signaleringspunten voor overlast en zorg.

Projecten voor schuldhulpverlening.

Nazorg na uitstroom uit instituten.

Nazorg uitstroom gedetineerden.

Recente daklozen
Op straat zijn specifieke vaardigheden en kennis vereist waarover deze groep nog
niet beschikt. Deze moeten ze noodgedwongen aanleren. Recente daklozen gaan
zich op den duur identificeren met andere daklozen en zo ook gedragen.
wat kunnen we doen?
Deze nieuwkomers in een vroeg stadium traceren. De instellingen voor dag- en
nacht opvang vervullen hierbij een cruciale rol, clint registratie en dorgeven aan
hulpverleners.

Continuering van dakloosheid

Daklozen die niet mobiliseren verliezen vertrouwen in het institutionele aanbod
- Eigenheid, autonomie en persoonlijke waardigheid komen in het gedrang
- Verlies van anonimiteit
- Laten ook bepaalde mate van zelfredzaamheid zien
Houden er verschillende werkelijkheidsopvattingen op na
- Verschillen in opvatting over hulpvragen en motivatie, beeldvorming, opvatting
over bejegening, en over nabijheid en distantie.
Daklozen gebruiken instanties waar ze niet voor bedoelt zijn. ( ziekenhuizen,
kerken en gevangenissen ) Ze hebben vaak een tweeslachtige opstelling, ze
houden zich ver weg van instellingen maar zijn er ook van afhankelijk.
Wat kunnen we doen?
Daklozen actief betrekken bij totstandkoming instellingsbeleid ( clintenraden,
paneldiscussies, klant- en tevredenheidonderzoek)
Zorgen voor een overzicht van instellingen ( boekje )
Sociale netwerken en straatcultuur
Sociale netwerken worden steeds eenzijdiger, op den duur alleen nog maar
contact in je eigenkring, om de dag door te komen. Ze maken onderdeel uit van
een subcultuur van de straat.
-

Een eigen sociale ordening met een sociale hirarchie en

gedragscodes
Collectief karakter, dat staat haaks op het proces van de straat
afkomen en de re-integratie.
Collectief gebruik van alcohol en drugs

De kansen op re-integratie neemt af. Want ze gaan intensiever om met andere

daklozen en passen zich aan de subcultuur van de straat. En de sociale
netwerken worden steeds eenzijdiger.
Wat kunnen we doen?

Aanbieden van alternatieve netwerken

-

Maatjesprojecten
Via uitzendbureaus daklozen tegen een betaling klusjes laten doen

Inkomen
Daklozen gaan inkomen strategien bedenken, daardoor nemen de kansen op de
re-integratie in de maatschappij af. Ze gaan stelen, inbreken, helen en worden
gesanctioneerd door politie en justitie.
Oplossing
Creren van een legaal aanbod van activering en arbeidstoedeling voor daklozen.
-

Aanbieden van activiteiten die een appel doen op de competenties die

zij op straat hebben ontwikkeld.
Dagloonprojecten ( verkoop van straatkranten, of via uitzendbureaus )

Conclusie verblijf op straat

1.Langdurig verblijf op straat zorgt voor een mentale verandering, en je
ontwikkelt zelfbeschermingsmechanismen.
2. gericht op korte termijn
3. zelfrespect neemt af
4. afstand tot burgerij neemt af
5. aanpassing aan de cultuur van de straat en vereenzelviging met identiteit van
een dakloze
6. gedrag dat hoofdzakelijk is ingegeven door het verkleinen van de kansen op
sociale kwetsuur

Wat kunnen we doen?

-

Contact houden met deze doelgroep

Activeringsprojecten opstarten ( schoonmaakprojecten,
complimenten)
Hulpverleningstrajecten in kleine overzichtelijke stappen verleden, en
concrete doel stellen op kortere termijn

Beindiging van dakloosheid

Er valt nauwelijks te voorspellen welke daklozen uiteindelijk van de straat
afkomen. Soms doen er zich omstandigheden voor waardoor ze van de straat af
willen. Deze moet je in de gaten houden, en de presentiebenadering is hierbij een
goed middel. En als ze terug willen keren moet je ze direct een passend
hulpaanbod aan bieden een re-integratie traject uitzetten.
Wat kunnen we doen?

De motivatie om van de straat af te willen moet van binnenuit komen.

Interventies inzetten die aansluiten bij de vier typen omslagpunten.
1. Verandering van omgeving ( bijv. ziekenhuis ) een opvang in een
luxueuzere ambiance heeft een rehabiliterend effect.
2. Sociale relaties: maatjesprojecten, dakloze als voorlichter, krantenverkoper
3. Verandering van zelfbeelden kunnen tot omslagpunt leiden in de
levensloop
4. Toevalstreffers

Ex-dak en thuislozen
Deze mensen lopen tegen veel problemen aan, lange wachtlijsten voor woningen,
risicos voor terugval, schuldeisers, van weinig geld rondkomen, beperkt sociaal
netwerk, en moeite met het vinden van een zinvolle dagbesteding.
Wat kunnen we doen?
Aanbieden van woonruimte en begeleiding met een planmatige aanpak.
Begeleiden bij dagbesteding en vrijetijdsbesteding, creren van sociale
netwerken en steunsystemen. En het ontwikkelen van een clint volgsysteem.
Vervolg van Bezuinigingen
Ministerie van Volksgezondheid bezuinigt ( 1 jan 2013 ) op GGZ
- dak en thuislozen moeten bijdragen
- keuze gemakkelijk gemaakt tussen biertje of naar de psychiater. Terugval in
oude patronen ligt op de loer.
Actie: Kamperen in westerpark Amsterdam ( wij willen recht op slaap)
Artikel daklozen opvang in zelfbeheer
Kenmerken:
relatie met de presentietheorie, de ondersteuners stellen zich gelijkwaardig en
persoonlijk betrokken op naar de mensen die van de voorzieningen gebruik
maken. ( buiten kantoor uren bereikbaar en mensen thuis ontvangen)
Niet de managers en hulpverleners hebben zeggenschap over de dagelijkse gang
van zaken en hulpverlening, maar de mensen die van de opvang gebruik maken.
Zo nodig moeten zij wel initirend en sturend optreden maar leggen daarover
altijd verantwoording af aan de groep.
Geworteld in emancipatiebewegingen van mensen in kwetsbare posities, in het
bijzonder de kraakbeweging, de clint beweging en zorgvernieuwingsinitiatieven
-

Waarden: clint sturen, keuzevrijheid, geloof in eigen kracht en

mogelijkheden, lotgenotencontact en dialoog als uitgangspunt,
streven naar herstel en maatschappelijke participatie.

Kortom
Zelfbeheer is een andere vorm van maatschappelijke opvang. Dak- en thuisloze
personen hebben samen de regie, in plaats van stapje voor stapje meer

verantwoordelijkheid te krijgen binnen de reguliere zorg. Zelf beheerde opvang

voorzieningen laten zien dat dakloze mensen veel zelf kunnen en bieden een
alternatief voor het reguliere model. Het sluit aan bij herstel- en krachtgerichte
benaderingen in de geestelijke gezondheidssector.
Cruciaal voor zelfbeheer is dat dak- en thuisloze mensen de voorziening zelf
beheren en besturen, en niet de managers en de hulpverleners. De structuur
waarin bewoners zelf verantwoordelijk zijn voor hun huisvesting en de dagelijkse
gang van zaken draagt bij aan het herstel van mensen die gebruik maken van de
voorzieningen. Zij ervaren steun van een groep, krijgen waardering, hervinden
hun gevoel voor eigenwaarde, en her ontdekken talenten en vaardigheden.
Samenleving en zelfbeheer
Wie hebben er baat bij?
-

Mensen die zich niet thuis voelen in de reguliere opvang, vinden in

zelfbeheer wel een plek
Verandert beeldvorming over dakloze mensen doordat het laat zien
dat zij verantwoordelijkheid aankunnen en een waardevolle plek in de
samenleving kunnen innemen.
Zelf beheer laat zorgaanbieders nadenken over nieuwe manieren om
zorg en ondersteuning te organiseren en hertel voorop te plaatsen. De
zelf beheerde voorzieningen leveren een forse bijdrage aan
dagbesteding van dakloze mensen en onderhouden goede relaties
met de buurt. Er zijn aanwijzingen dat zelf beheerd voorzieningen
diensten leveren van goede kwaliteit tegen minder kosten.

Vervolg zelfbeheer
-

Houding en inzet van mensen binnen dit soort van voorzieningen en

de groepsdynamiek zijn sterk bepalend voor de werking van een zelf
beheerde voorziening
Is niet te benvloeden en moet worden opgevat als onderdeel van het
proces van zelfbeheer.
Maak wel duidelijke afspraken, maar ook flexibel in het aanpassen als
de situatie daar om vraagt.
Structuur binnen zon voorziening moet mensen motiveren om ook
echt te willen participeren in zelfbeheer, bijvoorbeeld door inzet te
belonen met meer privileges.

Voorwaarden voor goed functionerende zelf beherende groep

-

Afspraken over regels en verantwoordelijkheden en evalueer deze

regelmatig.
Ondersteun het conflict oplossend vermogen van groepen.
Motiveer mensen om door te zetten
Versterkt saamhorigheid en groepsgevoel. ( leuke activiteiten)
Profiteer van opgebouwde ervaringen en geef tegelijkertijd nieuwe
groepen de kans om eerder gemaakte fouten ook zelf te maken
Wees een betrouwbare partner voor de overkoepelende instelling,
transparante communicatie, onthoud gemaakte afspraken
Wees zuinig met contacten in de buurt