Liber Mesuesi Per Teksin Kimi 11 (Berthame) PDF

Alma Meta
Diana Shima
Udhzues pr msuesin
pr tekstin shkollor
Kimia 11
Botime shkollore Albas
VITI SHKOLLOR 2012-2013
Shtpia botuese ALBAS

PLANI MSIMOR sintetik dhe analitik
i lnds KIMIA 11 (brtham)
( 36 jav 2 or/jav = 72 or)
Shtjellim njohurish: 46 or
45 or teori
1 or prsritje
Prpunim njohurish: 26 or
7 or ushtrime
5 or pun laboratori
5 or detyr kontrolli
1 or modul
1 or referat
4 or projekt
1 or pun praktike
1 or tryez e rrumbullakt
1 or ese
Shnim.
Ky sht nj plan msimor i sugjeruar, por do msues sht i lir t ndryshoj shprndarjen e orve t prpunimit te njohurive, t tems s projektit dhe t eses, me tema t tjera t tekstit Kimia
11.
Planin msimor dhe Librin e msuesit mund ta shkarkoni nga faqja jon e internetit: www.albas.al
Nprmjet ksaj adrese si dhe adress son t posts elektronike info@albas.al, ju mundsohet kontaktimi me ne pr do problem, sugjerim apo bashkpunim.
Kreu
1.
Kreu I
Elektrokimia
(14 or)
Temat pr do or msimore
1.1 Elektrokimia dhe reaksionet
redoks
Lloji i
tems
T
2.
1.2 Reaksionet redoks dhe

numrat e oksidimit. Reaksionet
redoks n jetn e prditshme
3.
1.3 Ushtrime. Njehsime

stekiometrike me barazimet e
reaksioneve redoks
1.4 Reaksionet redoks n
elektrokimi. Elementi galvanik
1.5 Potenciali standard i elementit

galvanik dhe potenciali standard i
elektrodave
4.
5.
Objektivat pr do or msimore
- t prkufizoj dhe prdor termat nr.o, oksidim, reduktim, reaksion redoks;
- t njehsoj nr.o n nj specie (lloj) kimike;
- t prcaktoj agjentin oksidues dhe at reduktues n nj reaksion redoks.
- t prkufizoj termat oksidim dhe reduktim bazuar n nr.o.;
- t identifikoje reaksionet redoks bazuar n ndryshimet e nr.o.;
- t interpretoje nprmjet shembujve rndsin e reaksioneve redoks n jetn e
prditshme.
- t ndrtoj skemn elektronike n reaksionet redoks;
- t barazoj reaksionet redoks me metodn e ndryshimit te nr.o.;
- t kryej njehsime stekiometrike me barazimet e reaksioneve redoks.
- t prshkruaj ndrtimin dhe rolin (funksionin)e elementit galvanik;
- t interpretoj rolin e pjesve prbrse (n funksionimin) t elementit galvanik;
- t ndrtoj skemn e elementit galvanik.
- t prkufizoj dhe prdor termat: potencial standard i elektroneve, potencial i elementit
galvanik;
- t interpretoj prcaktimin e E reduktimit t nj elektrode kundrejt elektrods
Materiali
burimor
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
6.
1.6 Prdorimet e tabels s

potencialeve elektrodike
7.
1.7 Ushtrime. Njehsime pr

potencialin e elementit galvanik
8.
1. 8 Modul. Proceset
elektrokimike n bateri
9.
1.9 Korrozioni - nj dukuri

elektrokimike
10.
1.10 Elektroliza
11.
1.11 Elektroliza e tretsirave ujore
12.
1.12 Prdorimet industriale t

elektrolizs
13.
1.13 Pun laboratori. Elementet

galvanike
PL
14.
1.14 Pun laboratori. Seria e

aktivitetit
2.1 Orbitalet atomike
PL
15.
Kreu II
Hibridizimi dhe
bashkveprimi
ndrmolekular
(13 or)
standarde t hidrogjenit;
- t analizoj ndrtimin e tabels sipas E reduktimit.
- t prcaktoj anodn dhe katodn n elementin galvanik;
- t njehsoj (prcaktoj) potencialin standard t elementit galvanik;
- t argumentoj n mnyr krahasuese, aktivitetin oksidues dhe reduktues t specieve
(llojeve) kimike.
- t shkruaj gjysmreaksionet dhe barazimin e reaksioneve redoks n elementin
galvanik;
- t prcaktoj drejtimin e rrjedhs s vetvetishme t reaksionit redoks;
- t njehsoj E t elementit galvanik.
- t diskutoj t dhnat e grumbulluara nga burime t ndryshme informacioni pr
ndrtimin, evoluimin e funksionimin e baterive.
- t prshkruaj brejtjen si proces elektrokimik;

- t listoj masat mbrojtse ndaj korrozionit;
- t argumentoj mbrojtjen katodike ndaj korrozionit.
- t prshkruaj ndrtimin dhe funksionin e nj qelize elektrolitike;
- t prcaktoj produktet e elektrolizs (kur elektroliti sht i shkrir);
- t krahasoj elementin galvanik me at elektrolitik.
- t identifikoj produktet e elektrolizs s tretsirave ujore;
- t shkruaj gjysm reaksionet n elektroda;
- t shkruaj barazimin e reaksionit t prgjithshm t elektrolizs s tretsirave ujore.
- t njoh dhe prdor termin industri elektrokimike;
- t prshkruaj prdorime industriale t elektrolizs;
- t interpretoj elektrorafinimin si elektroliz me elektroda aktive.
- t njoh dhe prdor mjetet dhe substancat laboratorike pr ndrtimin e nj elementi
galvanik;
- t ndrtoj nj element galvanik n kushtet laboratorike;
- t prcaktoj potencialin elektrodik t elementit galvanik t ndrtuar.
- t demonstroj nprmjet eksperimenteve aftsit oksiduese zbritse t halogjenve.
- t jap kuptimin e termit orbital atomik;
- t interpretoj lidhjen ndrmjet numrave kauntik dhe karakteristikave s orbitaleve
atomike;
- t realizoj shprndarjen e elektroneve n nj atom sipas rregullave q prcaktojn
konfiguracionin elektronik.
Teksti
Teksti
Teksti,
internet,
botime
shkencor
e, dhe
burime t
tjera
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti,
Teksti
Teksti
16.
2.2 Atomet dhe orbitalet

molekulare
17.
2.3 Hibridizimi dhe orbitalet

hibride. Teoria e Polingut
18.
2..4 Lidhjet shumfishe n

prbrjet e karbonit. Lidhjet
19.
2.5 Ushtrime. Prcaktimi i tipit t

hibridizimit n prbrjet
inorganike
2.6 Ushtrime. Prcaktimi i tipit t
hibridizimit n prbrjet organike
20.
U
U
21.
2.7 Gjendjet fizike t lnds.

Forcat ndrmolekulare
22.
2.8 Llojet e forcave t

bashkveprimit molekular. Forcat
dipol-dipol
23.
2.9 Forcat e Londonit
24.
2.10 Lidhjet hidrogjenore
25.
2.11 Ushtrime. Ndikimi i forcave

ndrmolekulare n vetit fizike
2..12 Referat shkencor. Figura t
shquara dhe kontributet e tyre n
njohjen shkencore t strukturs
kimike t lnds
26.
- t jap kuptimin e orbitalit molekular;

- t krahasoj orbitalet molekulare sigma dhe pi;
- t ilustroj nprmjet shembujve formimin e orbitaleve molekulare sigma dhe pi;
- t prcaktoj t prbashktat dhe ndryshimet ndrmjet orbitaleve atomike dhe
molekulare.
- t jap kuptimin hibridizim, orbital hibrid;
- t prshkruaj teorin e Polingut pr hibridizimit;
- t argumentoj nprmjet hibridizimit formimin e lidhjeve n molekulat inorganike.
- t prshkruaj formimin e lidhjes dyfishe dhe trefishe te prbrjet e karbonit;
- t interpretoj ndikimin e mnyrs se orientimit te orbitalve n formn dhe vetit e
molekulave;
- t prcaktoj tipin e hibridizimit n prbrjet e karbonit.
- t prcaktoj tipin e hibridizimit sp, sp2, sp3 n prbrjet inorganike;
- t interpretoj formimin e lidhjeve kimike n molekulat e prbrjeve inorganike;
- t ndrtoj formn e molekuls sipas 3 tipave t hibridizimit t atomit qendror.
- t prcaktoj tipin e hibridizimit sp, sp2, sp3 t karbonit n prbrjet organike;
- t njehsoj numrin e lidhjeve dhe llojin e lidhjeve kimike n prbrjet organike;
- t analizoj planaritetin e molekulave organike.
- t jap kuptimin forca brendamolekulare dhe forca ndrmolekulare;
- t interpretoj lidhjen ndrmjet forcave ndrmolekulare dhe vetive fizike t
substancave;
- t krahasoj forcat brendamolekulare me ato ndr molekulare nga madhsia e tyre.
- t prshkruaj natyrn e forcave ndrmolekulare dhe t tregoj llojet e forcave
ndrmolekulare q veprojn midis molekulave kovalente;
- t prshkruaj bashkveprimin dipo- dipol;
- t analizoj varsin e madhsis s forcave dipol- dipol nga polariteti i molekulave.
- t prshkruaj forcat e Londonit;
- t interpretoj varsin e ktyre forcave nga prmasat dhe format e molekulave;
- t argumentoj pranin e forcave t Londonit dhe n molekulat polare e ndikimin e tyre
n vetit fizike.
- t prkufizoj lidhjet hidrogjenore;
- t prcaktoj lidhjet hidrogjenore n shembuj molekulash polare;
- t krahasoj lidhjet hidrogjenore me forcat e tjera t bashkveprimit molekular.
- t zbatoj n zgjidhje ushtrimesh t testit, njohurit e marra mbi hibridizimin dhe
bashkveprimin ndrmolekular.
- t referoj me shkrim kontributin e figurave t shquara n njohjen shkencore t
strukturs s lnds.
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
27.
28.
2.13 Test kontrolli

3.1 Prbrjet organike. Kimia e
karbonit. Hetimi i prbrjeve
organike
DK
T
29.
3.2 Hidrokarburet. Alkanet, vetit

fizike dhe kimike. Cikloalkanet
30.
3.3 Struktura dhe emrtimi i

alkaleve. Seria homologe e
alkaneve
3.4 Izomeria e alkaneve
32.
3.5 Ushtrime. Shkrimi dhe

emrtimi i formulave t alkaneve
33.
3.6 Alkenet, gatitja, vetit,

emrtimi
34.
3.7 Alkinet, gatitja, vetit,

emrtimi
35.
3.8 Pun laboratori. Gatitja dhe

vetit e etenit dhe etinit
PL
36.
3.9 Arenet, gatitja, vetit,

emrtimi
31.
Kreu III
Hidrokarburet
(12 or)
- t prkufizoj termin prbrje organike;

- t listoj karakteristika t prbrjeve organike;
- t interpretoj shumllojshmrin e prbrjeve organike nprmjet veorive t atomit t
karbonit.
- t prshkruaj ndrtimin, klasifikimin dhe vetit fizike t alkaneve;
- t shkruaj reaksione t gatitjes dhe vetive kimike t alkaneve;
- t interpretoj formuln molekulare t prgjithshme t alkaneve;
- t zgjidh situata problemore me prcaktimin e formuls molekulare t alkaneve.
- t emrtoj alkanet dhe cikloalkanet sipas IUPAC;
- t ndrtoj strukturat (ose t shkruaj formulat e strukturs) t alkaneve;
- t argumentoj vetit e alkaneve nprmjet strukturs s tyre.
- t listoj dhe prshkruaj llojet e izomerve;
- t ndrtoj dhe emrtoj izomeret e vargut dhe t pozicionit pr alkanet;
- t interpretoj duke argumentuar lidhjet ndrmjet strukturs s izomerive dhe vetive t
tyre.
- t ndrtoj strukturn dhe t emrtoj alakanet dhe cikloalkanet;
- t ndrtoj izomeret e vargut dhe t pozicionit t alkaneve;
- t zgjidh situata problemore q lidhen me njehsime t formuls molekulare t
alkaneve;
- t kryej njehsime stekiometrike n reaksione kimike t prftimit dhe vetive kimike t
alkaneve.
- t shkruaj dhe interpretoj formuln e prgjithshme t alkeneve n baz t pranis s
lidhjes dyfishe;
- t ndrtoj strukturn dhe t emrtoj alkenet sipas nomenklaturs IUPAC;
- t dalloj, ndrtoj dhe emrtoj izomert gjeometrik pr alkenet;
- t shkruaj dhe interpretoj reaksionet karakteristike t gatitjes dhe vetive kimike t
alkeneve.
- t shkruaj dhe interpretoj formuln e prgjithshme t alkineve n baz t pranis s
lidhjes 3-fishe;
- t dalloj, ndrtoj dhe emrtoj sipas IUPAC izomert e vargut dhe t pozicionit t
alkineve;
- t shkruaj, interpretoj dhe t kryej njehsime me reaksionet karakteristike t etinit.
- t njoh dhe prdor pajisjet dhe reagentt kimike pr zhvillimin e puns s laboratorit;
- t prgatis n laborator etinin, etenin;
- t demostroj n rrug eksperimentale vetit e etenit dhe etinit;
- t prshkruaj strukturn e benzenit;
- t prshkruaj dhe emrtoj benzenin dhe homologt e tij;
- t shkruaj reaksionet dhe interpretoj vetit kimike t benzenit n baz t strukturs
s tij.
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
37.
3.10 Lidhja gjinore e

hidrokarbureve
38.
3.11 Projekt. Karriera n fushn

e kimis
PR
39.
3.12 Test kontrolli
DK
4.1 Alkoolet, gatitja, emrtimi dhe

klasifikimi
4.2 Vetit fizike e kimike t

alkooleve
42.
4.3 Fenolet dhe eteret: gatitja,

vetit, emrtimi
43.
4.4 Aldehidet dhe ketonet: gatitja,

vetit, emrtimi
44.
4.5 Pun laboratori. Gatitja dhe

vetit e alkooleve dhe aldehideve
4.6 Acidet karboksilike: gatitja,
klasifikimi, emrtimi
PL
40.
41.
45.
Kreu IV
Grupet
funksionore n
prbrjet
organike
(12 or)
- t prshkruaj lidhjet gjinore t hidrokarbureve n baz t prbrjes kimike t tyre;

- t interpretoj lidhjet gjinore t hidrokarbureve nprmjet reaksioneve t oksidimit;
- t skicoj hartn e koncepteve q shpreh lidhjen gjinore t hidrokarbureve.
- t prshkruaj n gjuhn e kimis organike pr mbajtjen e nj produkti ushqimor,
kozmetik, industrial, farmaceutik;
- t klasifikoj substancat organike t produktit;
- t prshkruaj sintezat kimike t prftimit t produktit;
- t argumentoj rolin biologjik t prdorimit t produktit;
- t evidentoj problematikn n lidhje me ndotjen dhe sigurin shndetsore.
- t zbatoj n zgjidhje ushtrimesh t testit, njohurit e marra mbi ndrtimin, emrtimin,
sintezat dhe vetit e hidrokarbureve.
- t emrtoj dhe klasifikoj alkoolet n baz t ngopshmris, numrit t grupeve OH
dhe llojit t karbonit;
- t ndrtoj izomert vargut dhe t pozicionit t alkooleve;
- t argumentoj sintezat e alkooleve sipas reaksioneve kimike
- t prshkruaj vetit fizike t alkooleve n varsi t strukturs s grupit funksionor;
- t interpretoj vetit kimike t alkooleve n baz t strukturs s grupit funksionor, ose
t interpretoj reaksionet karakteristike t alkooleve;
- t kryej njehsime stekiometrike n reaksionet e sintezs dhe ato karakteristike t
alkooleve.
- t emrtoj sipasUIPAC fenolet dhe eteret;
- t prshkruaj vetit fizike t fenoleve dhe etereve n varsi t grupeve funksionore;
- t krahasoj vetit e fenoleve me at t alkooleve;
- t shkruaj reaksionet t sintezs s alkooleve dhe etereve;
- t argumentoj karakterin me acid t fenoleve n krahasim me alkoolet.
- t citoj emrin dhe prshkruaj strukturn e grupit karbonil;
- t ndrtoj dhe emrtoj sipas IUPAC izomeret dhe pozicionet t aldehideve dhe
ketoneve;
- t interpretoj vetit fizike t aldehideve dhe ketoneve n baz t strukturs s grupit
karbonil;
- t argumentoj vetit kimike t tyre duke interpretuar pangopshmrin dhe polaritetin
t grupit karbonil.
- t kryej n rrug eksperimentale sintzn e etanolit dhe etanalit;
- t tregoj nprmjet eksperimentit reaksionet karakteristike t tyre.
- t emrtoj dhe klasifikoj acidet karboksilike n varsi t grupit funksionor dhe
ngopshmris;
- t shkruaj reaksionet kimike t goditjes s ac. karboksilike;
- t kryej njehsime me sintezat e tyre;
- t emrtoj acidet karboksilike.
Teksti
Teksti,
internet,
botime
shkencor
e, dhe
burime t
tjera
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
46.
4.7 Vetit fizike e kimike t

acideve karboksilike
47.
4.8 Esteret: gatitja, vetit,

emrtimi
48.
4.9 Aminat: gatitja, vetit.

Klasifikimi i aminave dhe emrtimi
49.
4.10 Pun praktike. Modelimi i

grupeve funksionore. Ndrtimi i
grupeve funksionore t alkooleve,
aldehideve, ketoneve, acideve
karboksilike dhe aminave
4.11 Tryez e rrumbullakt.
Rndsia e prbrjeve organike
PP
TRR
- t prshkruaj prdorimet e prbrjeve organike n jetn e prditshme;

- t interpretoj, nprmjet diskutimit, rndsin e prbrjeve organike pr funksionimin
e shoqris moderne;
- t argumentoj npr diskutime ndikimin negativ n mjedis t prdorimit t prbrjeve
organike.
4.12 Test kontrolli
DK
5.1. Karbohidratet: ndrtimi dhe

emrtimi
54.
5.2 Vlerat dhe prdorimi i

karbohidrateve
5.3 Lyrat, ndrtimi dhe klasifikimi
- t zbatoj n zgjidhje ushtrimesh t testit njohurit e marra mbi:

a) ndrtimin dhe emrtimin mbi grupet funksionore;
b) sintezat e prbrjeve organike me oksigjen;
c) vetit e dhe interpretimin kimik te tyre.
- t prshkruaj ndrtimin e molekulave t karbohidrateve;
- t klasifikoj karbohidratet sipas:
a) hidrolizs s tyre n tretsira acide
b) grupeve funksionore
c) numrit te atomeve te karbonit;
- t shkruaj formulat molekulare dhe strukturore pr glukozin e fruktozn.
- t prshkruaj rolin e karbohidrateve n organizmat e gjall.
55.
5.4 Vlerat dhe prdorimi i lyrave
50.
51.
52.
53.
Kreu V.
Biokimia
(9 or)
- t prshkruaj dhe interpretoj vetit fizike;

- t argumentoj vetit acide t strukturs s grupit funksionor;
- t kryej njehsime n prcaktimin e formuls molekulare dhe barazimeve kimike.
- t emrtoj esteret;
- t interpretoj sintezn e estereve si rrjedhs t acideve karboksilike;
- t argumentoj hidrolizn e estereve nprmjet gatitjes s sapunve.
- t prshkruajm aminat si rrjedhs t amoniakut;
- t klasifikoj dhe dalloj si parsore, dytsore, tretsore;
- t ndrtoj dhe emrtoj sipas IUPAC prfaqsues t aminave deri n 7 atome karbon;
- t argumentoj vetit e aminave n baz t stukturs t grupit funksionor.
- t realizoj modelime t grupeve funksionor t studiuara gjat kapitullit;
- t realizoj simulime prmes kompjuterit t grupeve funksionore;
- t interpretoj nprmjet simulimit n kompjuter kalimi nga nj grup funksionor n nj
tjetr.
- t tregoj jan lyrat dhe karakteristikat e tyre;

- t klasifikoj lyrat sipas ngopshmris;
- t argumentoj ndrtimin e nj trigliceridi nprmjet nj reaksioni kimik.
- t prshkruaj rolin e lyrave n organizmat e gjall dhe prdorimet e tyre industriale;
- t interpretoj sapunifikimin si proces hidroliz t lyrave;
- t zgjidh problema me njehsime stekiometrike ose me reaksione sapunifikimi;
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti,
internet,
botime
shkencor
e, dhe
burime t
tjera
Teksti
Teksti,
internet,
botime
shkencor
e, dhe
burime t
tjera
Teksti
Teksti
- t zgjidh situata problemore n reaksione sapunifikimi.

56.
5.5 Aminoacidet, ndrtimi i tyre.

Lidhja peptidike. Klasifikimi i
proteinave
5.6 Pun laboratori. Hetimi dhe
vetit e proteinave
5.7 Projekt. Karriera n fushen e
kimis
57.
58.
T
PL
PR
59.
5.8 Projekt. Karriera n fushn e

kimis
5.9 Test kontrolli
60.
61.
PR
DK
6.1 Reaksionet e shtimit dhe

eliminimit
6.2 Reaksionet e zvendsimit

radikalar
63.

nukleofilik
64.

elektrofilik
65.
6.5 Reaksionet e oksidoreduktimit
66.
6.6 Ushtrime. Njehsime me

reaksionet redoks
67.
6.7 Reaksionet e polimerizimit
62.
Kreu VI.
Tipat e
reaksioneve n
kimin
organike
(11 or)
- t prcaktoj kuptimet aminoacid, lidhje peptidike, protein;

- t interpretoj vetit e aminoacideve n baz t grupeve funksionore q prmbajn;
- t argumentoj rolin logjik t proteinave n baz t katr lloj strukturave q formojn.
- t demonstroj n rrug eksperimentale denatyrimin e proteinave;
- t listoj n rrug eksperimentale ekzistencn e lidhjes peptide dhe t proteinave.
- t prshkruaj n gjuhn e kimis organike pr mbajtjen e nj produkti ushqimor,
kozmetik, industrial, farmaceutik;
- t klasifikoj substancat organike t produktit;
- t prshkruaj sintezat kimike t prftimit t produktit;
- t argumentoj rolin biologjik t prdorimit t produktit;
- t evidentoj problematikn n lidhje me ndotjen dhe sigurin shndetsore.
- t zbatoj n zgjidhje ushtrimesh t testit mbi ndrtimin, klasifikimin dhe prdorimin e
karbohidrateve, lyrave dhe proteinave.
- t formuloj kuptimet pr reaksionet e shtimit dhe eliminimit;
- t shkruaj shembuj reaksionesh ku jan shtuar/eliminuar H2, Cl2,H2O, HCl;
- t argumentoj tipin e reaksionit n varsi t mnyrs s kputjes s lidhjes kovalente;
- t prcaktoj duke argumentuar n varsi t mnyrs s kputjes s lidhjes kovalente
tipin e reaksionit.
- t prkufizoj konceptin reaksion zvendsimi radikalar;
- t interpretoj npm 3 shembujve, zhvillimin e reaksionit t zvendsimit radikalar;
- t kryej njehsime stekiometrike me barazime t reaksionit t zvendsimit radikalar.
- t formuloj kuptimet grimc nukleofile, reaksion zvendsimi nukleofilik;
- t listoj prbrjet q japin reaksione t zvendsimit nukleofilik;
- t shkruaj barazimet kimike pr shembuj t thjesht reaksionesh t zvendsimit
nukleofilik.
- t formuloj kuptimet pr grimc elektrofilik, reaksion zvendsimi elektrofilik;
- t shkruaj barazimet e reaksioneve t zvendsimit elektrofilik t benzenit;
- t krahasoj reaksionet e zvendsimit radikalar me ato t zvendsimit elektrofilik.
- t prshkruaj reaksionet redoks me an t hidrogjenimit dhe dehidrogjenimit;
- t shkruaj barazimet t reaksioneve redoks t kalimit nga alkanet n aldehide/ketone
deri n acide karboksilike;
- t prcaktoj duke argumentuar n baz t nr.o. t karbonit nj reaksion n kimin
organike.
- t shkruaj barazimet kimike t reaksioneve redoks n kimin organike;
- t prcaktoj npm ndryshime t n.o. nj reaksion redoks n kimin organike;
- t kryej njehsime stekiometrike me barazimet kimike t reaksioneve redoks n kimin
organike.
- t formuloj kuptimin pr polimer, reaksion polimerizimi;
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
Teksti
68.
6.8 Gatitja e polietenit dhe

polipropenit prmes polimerizimit.
Prdorimet
69.
6.9 Gatitja e PVC-s prmes

polimerizimit. Prdorimet
70.
6.10 Ese. Prdorimi i polimerve

n jetn e prditshme dhe ndikimi
i tyre n ndotjen e mjedisit
71.
6.11 Prsritje
72.
6.12 Test kontrolli
DK
- t prshkruaj zhvillimin dhe t klasifikoj reaksionet e polimerizimit;

- t prcaktoj monomerin si njsi strukturore n nj polimer.
- t prshkruaj polimerizimin e etenit dhe propenit;
- t listoj prdorimet e polieterit dhe polipropenit;
- t shkruaj reaksionet e formimit t polietenit dhe polipropenit;
- t interpretoj formimin e polietenit dhe polipropenit sipas mekanizmit t polimerizimit.
- t shkruaj formuln strukturore t polistirenit dhe PVC;
- t listoj prdorimet e polistirenit dhe PVC;
- t shkruaj dhe interpretoj si nj reaksion polimerizimi, prftimin e polistirenit dhe
PVC.
- t prgatis nj ese pr rolin e polimereve n jetn e prditshme. Masat mbrojtse ndaj
ndikimit t tyre.
- t listoj dhe prkufizoj tipet e reaksioneve n kimin organike;

- t shkruaj barazimet kimike t tipeve t ndryshme t reaksioneve n kimin organike;
- t prcaktoj tipin e reaksionit n shembuj reaksionesh t kimis organike.
Teksti
Teksti
Teksti,
internet,
botime
shkencor
e, dhe
burime t
tjera
Teksti
10
Kreu I - ELEKTROKIMIA
Tema 1.1. Elektrokimia dhe reaksionet redoks

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsit:
- t prkufizojn termat elektrokimi, reaksion redoks, oksidim, reduktim;
- t shkruajn gjysmreaksionet e oksidimit dhe reduktimit n nj reaksion redoks;
- t prcaktojn llojin oksidues dhe reduktues n nj reaksion redoks.
Mjetet dhe materialet: teksti, projektor
Konceptet kryesore: elektrokimi, reaksion redoks, oksidimi, reduktim.
Struktura e msimit: PNP
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Harta e konceptit
Ndrtimi i njohurive
Pohim - mbshtetje
Diagrami i Venit
Prforcimi
Rishikim n dyshe
Veprimtarit e nxnsve
Zhvillimi i fjalorit
Nxitja pr t prsosur t shkruarit
Organizimi i nxnsve
Grupe nxnsish
T gjith nxnsit
Koha
5'
30'
Ndrtim i shprehive studimore
Grupe nxnsish
10'
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Harta e konceptit
Shfaq nj hart t konceptit n tabel ose n nj flet transparente mbi projektor. U krkoj nxnsve
ta plotsojn me informacionin e duhur.
deg e kimis
sht
baterit, prodhimi i
metaleve dhe kimike t
rndsishme etj.
Zbatime
Elektrokimia
Objekti i studimit
Shndrrimi i ndrsjell i
energjis kimike dhe
elektrike tek njra-tjetra
baza e objektit
reaksionet e oksido reduktimit
Ndrtimi i njohurive. Pohim-mbshtetje/ Diagrami i Venit
Proceset elektrokimike kan n baz t tyre reaksionet redoks, prandaj ndrtimi i njohurive fokusohet
n to.
Pohimi:
do shndrrim kimik gjat t cilit ndodhin kalimi t elektroneve nga nj atom n tjetrin quhen
reaksione oksidoreduktimi (redoks).
Mbshtetja:
- Gjat nj reaksioni redoks ndodh procesi i oksidimit dhe reduktimit.
- Nj lloj kimik oksidohet n nj shndrrim kimik, gjat t cilit lshon elektron/e plotsisht ose
pjesrisht.
11
Vazhdohet me mbshtetje pr reduktimin. Ilustrohet npr 2 reaksione kimike t librit (ose shembuj t
tjer q mund tiu krkohen edhe nxnsve). N kto 2 shembuj konkretizohet dhe zhvendosja e
plot e elektronit/eve n formimin e prbrjeve jonike dhe t pjesshme n formimin e prbrjeve
kovalente polare.
2. Diagrami i Venit
U krkohet nxnsve t gjejn t prbashktat dhe ndryshimet s dy proceseve.
Oksidimi
Reduktimi
Dhnie elektronesh
i plot
i pjesshm
Marrje elektronesh
i plot
i pjesshm
1. Pjes e reaksioneve redoks
2. Shndrrimi kimik me zhvendosje elektronesh
Prforcimi. Rishikim n dyshe

U krkohet nxnsve t ndar n grupe prej dy-tre nxnsish q, n nj reaksion redoks t dhn, t
paraqesin gjysmreaksionet e oksidimit dhe reduktimit, si dhe t prcaktojn agjentin oksidues dhe
reduktues.
Vlersimi i nxnsve. Vlersohen nxnsit pr:
a. pr gatishmrin n punn n grupe;
b. argumentet q japin pr t hidhur konceptet e njohura m par;
c. prcaktimin dhe krahasimin e sakt t proceseve t oksidimit dhe reduktimit.
Detyr. Ushtrimi 5, faqe 8.
Tema 1.2. Reaksionet redoks dhe numrat e oksidimit

- t prkufizojn termat numr oksidimi;
- t identifikojn reaksionet redoks bazuar n ndryshimet e numri i oksidimit;
- t interpretojn nprmjet shembujve, rndsin e reaksioneve redoks n jetn e
prditshme.
Mjetet dhe materialet: teksti,
Konceptet kryesore: numr oksidimi, prdorimet e reaksioneve redoks, rndsia e reaksioneve
redoks
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Shpjegimi i prparuar
Ndrtimi i njohurive
Mbajtja e strukturuar e shnimeve
Prforcimi
Hulumtim i prbashkt
T lexuarit ndrveprues
T nxnit n bashkpunim
Koha
10'
25'
10'
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Shpjegimi i prparuarShtrohet nj situat problemore para nxnsve:
- Si mund t identifikohet nj reaksion redoks nga reaksionet jo redoks?
Prgjigjen e gjejm te nj sistem numrash, t quajtur numra oksidimi, shkurt n.o.
12
Jepet prkufizimi i numri i oksidimit, si i barabart me numrin e elektroneve q nj atom zhvendos

plotsisht (n lidhje jonike) apo pjesrisht (n lidhje kovalente polare).
Mund tu krkohet nxnsve q me njohurit q kan t ndrtojn nj hart koncepti.
Lidhjet kimike
Lidhje jonike
Lidhje kovalente polare
Zhvendosje e plot e elektroneve
Zhvendosje e pjesshme e elektroneve
numri i oksidimit
vler pozitive
vler negative
lloji kimik q lshon:

-
plotsisht
lloji kimik q merr:

e-
pjesrisht
plotsisht
pjesrisht
Listohen rregullat e prcaktimit t numri i oksidimit.

Ndrtimi i njohurive. Mbajtja e strukturuar e shnimeve
U krkohet nxnsve q n grupe dushe duke lexuar tekstin, t vazhdojn sipas strukturs
problem/zgjidhje n trajtn e nj organizuesi grafik. Shembull:
Oksidim:
reduktues:
Reduktim:
Ndryshim i numrit
t oksidimit
reaksione redoks
oksidues:
rndsia n jetn e prditshme

Kto shnime krahasohen pr t pasur nj sistem m t plot shnimesh t strukturuara.
Prforcimi. Hulumtim i prbashkt
Nxnsit t vazhdojn t punojn me tekstin pr t lexuar e reflektuar mbi pyetjet dhe ushtrimet. N
grupe prej dy-tre nxnsish u krkoj t prcaktojn nprmjet ndryshimet t numri i oksidimit,
reaksionet redoks, oksiduesin, reduktuesin. Duke nxitur dhe nxnsit q kan qen t heshtur gjat
gjith ors s msimit, u krkoj t prcaktojn oksiduesin dhe reduktuesin gjat fotosintezs dhe
frymmarrjes qelizore.
Shnim. Msuesi/ja duhet t parashikoj kohn edhe pr leximin n fund t msimit: Reaksionet
redoks n fotografi.
a. aftsin n pun;
b. saktsin n dhnien e prgjigjeve.
Detyr. Klasa t ndahet n dy grupe dhe secili grup zbaton njrn nga ushtrimet e rubriks Pun e
pavarur.
13
Tema 1.3. Ushtrime. Njehsime stekiometrike me barazimet e reaksioneve redoks

N.B.- t prcaktojn numri i oksidimit. pr do element n nj reaksion redoks;
- t prcaktojn oksiduesin dhe reduktuesin;
- t ndrtojn skemn elektronike pr nj reaksion redoks;
N.M. - t barazojn nj reaksion redoks me metodn e ndryshimit t numri i oksidimit.;
- t kryejn njehsime stekiometrike mbi marrdhniet: mol, mas, vllim molar;
N.L.
- t argumetojn thelbine nj reaksioni redoks n barazimin e numrit t e- t zhvendosur;
- t kryejn veprime stekiometrike t kombinuara reaksionet redoks.
Mjetet dhe materialet: teksti, shkumsa me ngjyra
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Diskutim i njohurive paraprake
Ndrtimi i njohurive
Zgjidhje ushtrimesh
Prforcimi
Diskutim
Diskutim idesh
Ndrtimi dhe konsolidimi i
shprehive studimore
Ndrtimi dhe konsolidimi i
shprehive studimore
Organizimi i nxnsve
T gjith nxnsit
Grupe nxnsish
Koha
10' -15'
30' - 35'
T gjith nxnsit
5' - 10'
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Diskutim i njohurive paraprake
Gjat ksaj faze diskutohet pr:
S pari:
1. Prcaktimin e numrit t oksidimit pr do element pjesmarrs n reaksion.
2. Prcaktimin e oksiduesit dhe reduktuesit.
3. Ndrtimin e skems elektronike.
4. Barazimin e rritjes s prgjithshme t numrit t oksidimit, me uljen e prgjithshme t tij.
5. Barazimin e numrit t atomeve pr do element.
Konkretizimi realizohet me nj-dy nga ushtrimet e zgjidhura t tekstit.
S dyti: Kryerjen e njehsimeve stekiometrike sipas etapave:
1. Lidhjen e t njohurs me t panjohurn.
2. Nxjerrjen e 4 t dhnave 2 nga ushtrimi
2 nga barazimi
3. Ndrtimin e prpjesshmris.
4. Kryerjen e veprimeve matematikore.
Ndrtimi i njohurive. Zgjidhje ushtrimesh
Klasa mund t ndahet n grupe prej 2-3 nxnsish, por, sipas dshirs, mund t punojn dhe n
mnyr individuale. N minutat pasardhse duhet t zgjidhen ushtrimet e pazgjidhura n rubrikn
Pyetje dhe ushtrime.

a. punn e br n grup ose n mnyr individuale n ndrtimin e sakt t skems
elektronike;
b. prcaktimin e sakt t koeficientit;
c. barazimin e reaksionet redoks;
. saktsin n kryerjen e njehsimeve stekiometrike.
14
Tema 1.4. Reaksionet redoks n elektrokimi. Elementi galvanik

- t prshkruaj ndrtimin e elementit galvanik;
- t interpretoj rolin e pjesve prbrse t elementit galvanik;
- t ndrtoj skemn e elementit galvanik.
Konceptet kryesore: anod, katod, qark i jashtm, qark i brendshm, qeliz elektrokimike, element
galvanik (qeliz voltaike).
Fazat e strukturs
Parashikimi
Ndrtimi i njohurive
Prforcimi
Metodat
Parashikim me terma paraprak

Shpjegim i prparuar
Tabel e koncepteve
Zhvillim i fjalorit
Diskutim idesh
Ndrtimi i shprehive studimore
Organizimi i nxnsve
Koha
T gjith nxnsit
T gjith nxnsit
T gjith nxnsit
5'
30'
10'
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Parashikim me terma paraprak
Gjat ksaj faze msuesi/ja shnon n tabel terma t njohur, si: oksidim, reduktim, reaksion redoks,
rrym elektrike. U krkon nxnsve ti prkufizojn ato dhe t gjejn lidhjen ndrmjet tyre. N fund t
ksaj faze duhet t arrihet n prfundimin se mund t shfrytzohet zhvendosja e e- n nj reaksionet
redoks t vetvetishm pr t prodhuar rrym elektrike.
Ndrtimi i njohurive. Shpjegim i prparuar
Msuesi/ja, s bashku me nxnsit n grupe treshe, ndrton skemn e nj pajisjeje q mundson
shndrrimin e energjis kimike n energji elektrike.
N tabeln e zez listohen pjest prbrse t pajisjes, e cila njihet me emrin element galvanik ose
celul voltaike: 2 elektrodat, qarkun e jashtm, qarkun e brendshm.
Msuesi/ja orienton nxnsit drejt kuptimit sa m t mir t domosdoshmris t secils pjes n
funksionin e qelizs voltaike, duke u dhn shpjegim pyetjeve, si:
- Prse proceset e oksidimit dhe reduktimit duhet t ndodhin t veuara?
- Cili sht roli i qarkut t jashtm?
- Prse sht e domosdoshme ura e krips si qark i brendshm?
Po kshtu, msuesi/ja orienton nxnsit drejt interpretimit t funksionimit t elementit galvanik
nprmjet shkrimit t reaksionit t prgjithshm, si shum t dy gjysmreaksioneve q ndodhin n 2
elektrodat e Elementit t Danielit.
Prforcimi. Tabel e koncepteve
N fazn e prforcimit mund t prdoret tabela e koncepteve. Secili nga nxnsit e plotson tabeln
n fletoren e tij.
Koncepti
Anod
Katod
Elektrod
Qark i brendshm
Qark i jashtm
Qeliz elektrokimike
Element galvanik (qeliz voltaike )
Shpjegimi
M pas u krkohet nxnsve tu prgjigjen pyetjeve t rubriks Pyetje dhe ushtrime.
15
Vlersimi i nxnsve. Vlersohen nxnsit pr saktsin e prgjigjeve t dhna gjat diskutimit n

fazn e parashikimit dhe t prforcimit.
Detyr. Ushtrimi 8, faqe 15.
Tema 1.5. Potenciali standard i elementit galvanik dhe potenciali standard i elektrodave
- t prkufizojn termat: anoda, katod, potencial standard i reduktimit, potencial i elementit galvanik;
- t prshkruajn prcaktimin e Eo t elementeve;
- t interpretojn ndrtimin e tabels sipas Eo t reduktimit.
Konceptet kryesore: potencial i reduktimit, potencial i oksidimit, potencial i elementit galvanik
(f.e.m), potencial standard i elektrodave, elektrod standarde e hidrogjenit.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Prvijim i t menduarit
Ndrtimi i njohurive
Mendo/puno n
dyshe/shkmbe mendime
Prforcimi
Prvijim i koncepteve
Zhvillim i fjalorit
Organizimi i nxnsve
T gjith nxnsit
Grup nxnsish
Koha
5'
30'
Konsolidim i t nxnit
T gjith nxnsit
10'
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Prvijim i t menduarit
Msuesi/ja paraqet para klass kt hart pr ti prgatitur nxnsit pr informacionin e ri. Nxiten
nxnsit ta diskutojn pr kuptimin e fjalve t leksikut t ri dhe natyrn e lidhjeve midis koncepteve.
qeliz (celul) elektrokimike
qeliz voltaike
qeliz elektrolitike
reaksion redoks i vetvetishm

En. kimike
En. kimike t lvizjes s e- nga A K = f.e.m = E (volt)
E = EK EA
U rekomandohet nxnsve t ken gati prvijimin e t menduarit t tyre, pr ta konsultuar gjat
kohs kur t lexojn pjesn e re.
Ndrtimi i njohurive. Mendo/puno n dyshe/shkmbe mendime
Msuesi/ja i v nxnsit t punojn n dyshe me tekstin, duke iu listuar nj seri pyetjesh q duhet tu
prgjigjen.
1. sht potenciali i reduktimit? Si lidhet ai me potencialin e oksidimit?
Prgjigje. Prirja e nj elementi apo substance pr t marr elektrone n nj gjysmreaksion
reduktimi:
potenciali i oksidimit = potenciali i reduktimit: Eoks= Ered
16
2. Si llogaritet potenciali elektrokimik?

Prgjigje:Potenciali i nj elementi galvanik sht diferenca e potencialit t katods me potencialin e
E = EK EA
anods.
Va:
Vazhdohet kshtu me pyetje t tjera deri n paragrafin e fundit.
3. Nga se varet potenciali i nj elementi galvanik?
4. sht Eo i nj elementi galvanik?
5. Prshkruani ndrtimin dhe rolin e elektrods s hidrogjenit.
6. Si prcaktohet potenciali i nj elektrode kundrejt elektrods s hidrogjenit? Ilustroni me shembujt e
librit.
Nj tjetr variacion i metods msimore Mendo/puno n dyshe/shkmbe mendime, hst kur njri
nga nxnsit e dyshes merr rolin e ekspertit, duke i shpjeguar prmbajtjen e re shokut. Msuesi/ja u
krkon nxnsve t shkmbejn mendimet e tyre n nj diskutim me t gjith klasn. Nxns
prfaqsues t dysheve t ndryshme shkmbejn n tabeln e zez prgjigjet e pyetjeve sipas
radhs.
Prforcimi. Prvijim i koncepteve
Msuesi/ja, bashk me nxnsit, realizojn:
a. nj prshkrim t ndrtimit t tabels s potencialeve elektronike standarde t reduktimit;
b. interpretim t ksaj tabele.
a. aktivizimi t puns dhe n grup;
b. saktsin n dhnien e prgjigjeve mbi fjalt ky;
o
c. aftsin pr t interpretuar aktivitetin e elementeve n baz t vlers t E reduktimit t
tyre.
Tema 1.6. Prdorimet e tabels s potencialeve elektronike

- t prcaktojn anodn dhe katodn n nj element galvanik;
- t njehsojn potencialin standard t elementit galvanik;
- t argumentojn n mnyr krahasuese aktivitetin oksidues dhe reduktues t llojeve kimike.
Konceptet kryesore: agjent oksidues, agjent reduktues, form e oksiduar, form e reduktuar, tabel
e potencialeve elektrodike standarde.
Mjetet dhe materialet: teksti, tabel e potencialeve elektrodike: mjete dhe reagjent kimik pr
ilustrim (nse sht e mundur).
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Harta e koncepteve
Ndrtimi i njohurive
Prforcimi
Sistem ndrveprues i shnimeve

(INSERT)
Hulumtim i prbashkt
Zhvillimi i fjalorit. Nxitja pr
t prsosur t shkruarit
Organizimi i nxnsve
T gjith nxnsit
Pun n dyshe
Pun n dyshe
Koha
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Harta e koncepteve
Msuesi/ja shkruan n tabel konceptet kryesore dhe u krkon nxnsve ti prkufizojn dhe ti
interpretojn. N prfundim t ksaj faze n tabeln e zez informacioni mund t jet i prmbledhur
si m posht.
17
Tabela e potencialeve elektronike standarde
lejon t prcaktohet
fuqia e agjentve
oksidues
reduktues
potencialet standarde
t elementeve galvanike
aktivitetin relativ t metaleve
Ndrtimi i njohurive. INSERT

U krkoj nxnsve t lexojn msimin, duke vendosur shenjat e tekniks INSERT.
Nj (kontrollo) n an, nse dika q lexojm pohon at q din ose mendojn q din.
Nj + (plus), nse nj pjes e informacionit q ndeshim sht i ri pr ta.
Nj - (minus), nse nj apo disa informacione q lexojm kundrshtojn ose jan ndryshe nga dika
q ata din.
Nj ? nse ka informacion q sht i paqart pr ta ose nse ka dika q ata duhet t din m
shum rreth tij.
M pas plotsohet tabela INSERT.
1. Metalet me
potencial reduktimi me
negativ jan reduktues
t fuqishm.
2. Elementet me
potencial reduktimi m
t lart jan agjent t
mir oksidues.
3. Eo = E0k - EoA
+
Forma e oksiduar vepron si agjent oksidues.
form e oksiduar + ne- form e reduktuar
Forma e reduktuar vepron si agjent reduktues:
form e reduktuar form e oksiduar + neForma e reduktuar e nj elementi do t reduktoj
formn e oksiduar t do elementi tjetr q
ndodhet posht tij.
Nj vlere pozitive e
potencialit standard t
elementit galvanik
tregon se reaksioni
zhvillohet n mnyr t
vetvetishme dhe se
elementi do t prodhoj
rrym elektrike.
?
Pozicioni i metaleve n
radhn e aktivitetit aftsia
pr t zhvendosur njritjetrin, aftsi pr t vepruar
me acidet duke liruar
hidrogjen mund t
shpjegohet duke u bazuar
n vlerat e Eo t reduktimit.
Pasi lexojn informacionin, nxnsit pushojn pr t reflektuar. M pas diskutimi vazhdon n dyshe
pr rreth 20 minuta. Pr 10 t tjera bhet diskutimi i hapur rreth informacionit t ri q msuan, t
shtjeve t paqarta dhe t pyetjeve q nuk morn prgjigje nprmjet prfundimeve.
1. Fuqia e agjentve oksidues rritet duke kaluar nga lart-posht tabels s potencialeve
elektronike standarde.
2. Fuqia e agjentve reduktues rritet nga posht-lart.
3. T gjitha metalet q ndodhen posht hidrogjenit n kt tabel nuk mund ta zhvendosin
hidrogjenin n nga acidet.
4. do metal mund t reduktoj jonet e t gjitha metaleve q renditen posht tij n kt
tabel, pra mund ti zhvendos ato nga tretsirat e tyre ujore.
Prfundimet ilustrohen me t paktn nj shembull konkret.
Nxnsit punojn me rubrikn Pyetje dhe ushtrime. U lejoj nxnsve t konsultohen pr 4-5 minuta,
t bashkpunojn me shokun e banks. Pas prfundimit t kohs u krkoj t japin prgjigjet, duke
synuar q nxnsit t jen t gjith pjesmarrs aktiv n procesin e t nxnit.
Vlersimi: Vlersohen nxnsit pr:
a. saktsin e prgjigjeve t dhna mbi prdorimin e aktivitetit oksidues dhe reduktues t
specieve kimike t dhna n tabeln e potencialeve standarde t reduktimit;
b. argumentimin e radhs s aktivitetit t metaleve dhe jometaleve;
c. aftsin pr t prcaktuar metalet q zhvendosin hidrogjenin nga acidet, saktsin n
shkrimin e reaksioneve kimike.
18
Tema 1.7. Ushtrime. Njehsime pr potencialin e elementit galvanik

- t shkruajn gjysmreaksionet dhe barazimin e reaksioneve redoks n elementin galvanik;
- t prcaktojn drejtimin e rrjedhs s vetvetishme t reaksionit redoks;
- t njehsojn Eo t elementit galvanik.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Prmbledhje e strukturuar
e shnimeve
Ndrtimi i njohurive
Grupet e ekspertve
Prforcimi
Rishikim n dyshe
Zhvillimi i fjalorit. Diskutim i
ideve
Ndrtimi i shprehive
studimore
Nxitja e diskutimit. Ndrtimi
i shprehive studimore
Organizimi i nxnsve
T gjith nxnsit
Koha
5
Pun n grupe
30
T gjith nxnsit
10
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Prmbledhje e strukturuar e shnimeve
Prmbledhje e strukturuar mbi prdorimin e informacioneve q ndodhen n tabeln e E t reduktimit.
I njoh nxnsit me objektivin e ors s ushtrimeve prdorimi i tabels pr:
a. t prcaktuar reaksionin e prgjithshm si kombinim t dy gjysmreaksioneve q ndodhin
n do gjysmelement;
b. potencialin standard t elementit n pajtim me stekiometrin.
Nxis diskutimin n klas sipas pyetjeve:
Msuesi/ja: Si mund t prcaktojm anodn n nj element galvanik?
Nxnsi: Nprmjet dy elementeve q ndrtojn baterin nj element galvanik si anod shrben ai
q ka vler E reduktimit m t vogl (oksidohet m me lehtsi sesa elementi tjetr).
Msuesi/ja: proces ndodh n anod?
Nxnsi: Oksidimi.
Shkruaj gjysmreaksionin e oksidimit pr anodn pr elementin e dhn. Vazhdoj me pyetje t
ngjashme pr katodn, reaksionin redoks dhe, n fund t ksaj faze, ndrtoj nj skem me disa
hapa, q duhet zbatuar n zgjidhjen e ushtrimeve.
Hapi i par. Prcaktohet anoda dhe katoda pr elementin galvanik t dhn, bazuar n vlerat
prkatse t E reduktues. Shkruhet pr anodn gjysmreaksioni i oksidimit (q duhet t jet
i kundrti i gjysmreaksionit t reduktimit t paraqitur n tabeln e E, q reduktimit pr
elementin e dhn), pr katodn gjysmreaksioni i reduktimit.
Hapi i dyt. Shumzojm me faktort e duhur, pr t barazuar numrin e elektroneve n
secilin prej dy gjysmreaksioneve t msiprme, thelbi i barazimit t nj reaksioni redoks.
Pr t marr barazimin e reaksioneve t prgjithshm mbledhim barazimet e dy gjysm
reaksioneve.
Hapi i tret. Gjendet potenciali standard i elementit:
E = Ered + Eoks
ose E = Ek - EA
Ndrtimi i njohurive. Grupet e ekspertve

- Do t realizohet nj veprimtari me t ndryshuar vendet. Emrtoj nxns nga 1 tek 5, ku do numr i
korrespondon nj eksperti dhe u jap pes pyetje secilit ekspert.
Eksperti 1
Llogaritni potencialin standard t elementit
galvanik Al/Al3+//Fe2+/Fe.
Nj elektrode Ag e zhytur n tretsir AgNO3
kombinohet me nj elektrod Cu e zhytur n
tretsirn e Cu(NO3)2.
Eksperti 2
Bazuar n vendosjen relative t Ag
dhe Cu n tabeln e potencialeve
tregoni cila prej elektrodave sht A
dhe cila K. Jepni skemn e shkurtuar
t elementit.
19
Eksperti 3
Jepni reaksionin e prgjithshm
dhe llogaritni potencialin standard
t elementit. A ishte i drejt
kombinimi q ju zgjodht?
Eksperti 4
Renditni agjentt reduktues t
mposhtm sipas rendit rrits t
aftsive reduktuese t tyre n kushtet
standarde: H2, Al, Cu.
Eksperti 5
Nisur nga gjysmreaksionet e mposhtme, cili
prej kombinimeve do t jepte nj reaksion
redoks q zhvillohet n mnyr t vetvetishme.
E = - 0, 25V
Ni2+ + 2e Ni
E = 0, 34V
Cu2+ + 2e- Cu
N kt moment n tavolinn e par mblidhen 1-shat, n t 2-tn dyshat e kshtu me radh, deri n
t pestn.
- Secili grup do t jet prgjegjs pr pyetjen e tij. Nxnsit diskutojn n grup prgjigjen dhe
vendosin sesi do t prgjigjen. Ata duhet t msojn prgjigjen, sepse do tia msojn grupit baz,
kan 8 minuta koh pr ta msuar secili antar i grupit.
- Pasi ta ken msuar, secili kthehet n grupet baz, ku kan prgjegjsi t msojn njri-tjetrin.
- Prfaqsues t ekspertve e shkruajn zgjidhjen n tabel, p.sh. eksperti 1 i jep prgjigjen ekspertit
3 etj.
Duke synuar t prmbledh me 2-3 fjal pikat kryesore, n t cilat kaloi msimi i dits, u jap detyr t
diskutojn n dyshe.
- Prshkruani mnyrn e kombinimit t dy gjysmreaksioneve t fardoshme, pr t fituar nj
reaksion elementi galvanik. Si gjendet potenciali i elementit?
M von, nga niveli i dysheve, diskutimi prfshin t gjith klasn.
Msuesi/ja insiston n faktin q nxnsit duhet t ushtrohen sa m shum n punimin e ushtrimeve.
Ai/Ajo jep detyrat prkatse.
a. pr aktivizimin n orn e msimit;
b. pr mendime dhe zgjidhje t sakta n lidhje m problemet e trajtuara.
Tema 1.8. Modul msimor. Proceset elektrokimike n bateri

sht moduli?
Moduli sht nj model msimor, i cili zhvillohet pr nj numr t kufizuar temash ose pr prsritje
t thelluar t njohurive t marra. Moduli realizohet n 1-2 or dhe nuk sht i mbingarkuar me njohuri
t reja.
Proceset elektronike n bateri
Qllimi. Zhvillimi i aftsive, komunikuese dhe nprmjet diskutimit mbi ndrtimin evoluimin dhe rolin
e baterive.
Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft:
- t prshkruaj ndrtimin dhe llojshmrin e baterive;
- t diskutoj mbi evoluimin e baterive, q nga Elementi i Danielit deri n ditt tona;
- t interpretoj domosdoshmrin e prdorimit n fushat t ndryshme t jets;
- t paraqes llojin e ndotjes q shkaktojn baterit n mjedis dhe n shndetin e njeriut;
- t rekomandoj rrug alternative ndaj efektit ndots t tyre.
Metodologjia
1. Diskutim
2. Stuhi mendimi
20
3. Prezantim n Pauer Point

4. Pun me grupe n trajt konkursi
5. Demonstrim
Mjetet:
1. Leximi mbi baterit, teksti Kimia 11.
2. Informacione nga interneti.
3. Botime shkencore.
4. Pika tregtimi apo shrbimi t baterive (t makinave).
Mjete q mund t prdoren gjat ors s msimit:
1. Moket i nj baterie.
2. Kompjuter laptop dhe projektor.
3. Bateri t llojeve t ndryshme (makine, ore, celulari etj.).
Realizimi i ors s msimit
Msuesi/ja i njeh me temn dhe objektivat q kur sht te tema Elementi galvanik, n mnyr q
nxnsit t ken kohn e mjaftueshme pr t hulumtuar. Kjo tem mund t realizohet n trajtn e n
diskutimi konkurrues. Pr kt, msuesi/ja mund ta ndaj klasn n dy grupe dhe diskutimi mund t
zhvillohet mbi bazn e pyetjeve t tilla, si:
- Cili sht parimi i prgjithshm ndrtimit dhe puns s baterive?
Prgjigjja mund t ilustrohet me material t prgatitur me Pauer Point apo me demonstrimin e
modeleve t baterive.
Si kan evoluar baterit, q nga Elementi i Danielit?
N cilat drejtime sht specifikuar ky evoluim (prmirsim i cilsive)?
lloj ndotjeje i shkaktojn mjedisit (toks, ujit, ajrit) prdorimi pa kriter i tyre? etj.
Listoni prdorime t baterive n jetn e prditshme.
Zhvillimi i ors s msimit n formn e konkursit rrit pjesmarrjen e aktivizimin nxnsve n diskutim,
n shprehjen e njohurive e ideve, pra, rrit dhe prmirson aftsit e komunikimin ndrmjet tyre.
Kjo or msimi, e zhvilluar n trajtn e nj diskutimi n konkurs, ndihmon n zhvillimin e aftsive t
komunikimit t prpunimit dhe prdorimit t inflacioneve t TIK-ut, t qndrimit etik e social, si dhe
aftsive t puns n grup.
Msuesi/ja e mbshtet vlersimin e tij pr nxnsit n shfaqjen dhe prmirsimin ktyre aftsive.
Shnim.
Nuk sht e detyrueshme q t vlersohen me not t gjith nxnsit pjesmarrs n diskutim.
Tema 1.9. Korrozioni nj dukuri elektrokimike

- t prshkruajn brejtjen si proces elektrokimik;
- t listojn masat mbrojtse ndaj korrozionit;
- t argumentojn mbrojtjen katodike ndaj korrozionit.
Konceptet kryesore: dukuri elektrokimike, korrozion, anod, katod, mbrojtje katodike, galvanizim.
Mjetet dhe materialet: teksti, sende metali t ndryshkura, kub kartoni pr metodn Kubimi
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Ndrtimi i njohurive
Prforcimi
Kubimi
Rishikim n dyshe
Organizimi i nxnsve
T gjith nxnsit
Grupe me nga 3-5 nxns
Koha
10'
25'
10'
21
Zhvillimi i msimit
Gjat ksaj faze msuesi/ja bn nj prmbledhje t strukturuar t t gjith prmbajtjes s msimit
duke dhn shtjet m t rndsishme. Kshtu trajtohen duke ilustruar me objekte t ndryshkura si:
gozhd, tel, nj cop llamarin ose pamje filmike dhe fotografi t objekteve t ndryshkura.
- sht korrozioni ose ndryshkja e metaleve?
- Shkruani reaksionin e ndryshkjes s hekurit.
2Fe(ng) + O2(g) + 2H2O(l) = 2Fe (OH)2
4Fe(OH)2(ng) + 2H2O(l) + O2(g) 4Fe(OH)3(ng)
N fakt Fe(OH)3 i formuar sht n fakt Fe2O3 H2O oksidi i hidratuar i hekurit (III) ose ndryshku.
- Cilt jan faktort q ndihmojn korrozionin?
- Flisni pr dmet q shkakton korrozioni n ekonomin botrore.
Ndrtimi i njohurive. Kubimi
Msuesi/ja ndan klasn n grupe me nga 3-5 nxns dhe secilit grup i shprndan nga nj kub kartoni
n gjasht faqet e t cilit jan shkruar kto fjal:
Prshkruaje/Prftoje/Shoqroje/Analizoje. /Zbatoje/Argumentoje.
Nxnsit japin prgjigje krkesave t kubit n fletore.
Prshkruaje. Pr kt krkes nxnsi duhet t prshkruaj korrozionin si nj reaksion redoks, q
ndodh n natyr. sht nj proces elektrokimik n t cilin prfshihet hekuri, oksigjeni dhe uji.
Prftoje. N kt rast nxnsit japin reaksionin e formimit t ndryshkut. Kur hekuri bie n kontakt me
ujin atomet e tij priren t oksidohen:
2+
Fe Fe + 2e (oksidim anodik)
Elektronet e prftuara zhvendosen n kufirin e piks s ujit dhe reduktojn oksigjenin:
O2 + 2H2O + 4e- 4OH- (reduktim katolik)
Jonet e formuara kombinohen:
Fe2+ + 2OH- Fe(OH)2
4Fe(OH)2(ng)+ 2H2O(l) + O2(g) 4Fe(OH)3(ng) ose Fe2O3 xH2O q sht ndryshku.
Shoqroje. N kt pik nxnsit duhet t shkruajn far u vjen n mendje kur shohin ndryshkun.
P.sh. mund t shkruajn q ai formohet nga veprimtaria e nj elementi galvanik n natyr, pra, ai
sht produkt i nj reaksion redoks t vetvetishm.
Zbatoje. N kt pik, duke u nisur nga njohurit pr elementin galvanik dhe korrozioni, nxnsi
prcakton zonn katolike, q sht zona m e ekspozuar ndaj lagshtis dhe ajrit. Ndrsa zonat
anodike formohen zakonisht aty ku metali sht nn sforcim.
Analizoje. Nxnsit analizojn faktort q prshpejtojn korrozionin si:
- dmtimet e metalit nga goditjet;
- dmtimet e bojs q lyen metalin;
- temperaturat e larta;
- prania elektroneve t tretur n uj.
Argumentoje. Nxnsit argumentojn rolin e masave mbrojtse pr t ndaluar ose ngadalsuar
korrozionin:
- lyerja e objekteve metalike me boj, llak, graso etj. q sht e prkohshme dhe duhet prsritur
her pas here;
- veshja e objektit prej metali me nj metal tjetr m pak aktiv, pra q oksidohet m me vshtirsi
objekti mbrohet nga korrozioni pr aq koh sa veshja e tij nuk sht dmtuar, shembull:
- mbrojtja e katolike, n kt rast veshja e objektit bhet me nj metal tjetr m aktiv (thuhet se metali
m aktiv prdoret si anod e sakrifikueshme).
Nxnsit ilustrojn me shembuj n secilin rast.
Nxnsit t punojn pr 5n grupe ushtrimet 1-5 t rubriks Pyetje dhe ushtrime n faqen 27.
Diskutohen kto ushtrime nga 6 nxns t ndryshm pr 5 n vazhdim.
Vlersimi i nxnsve. Nxnsit vlersohen pr:
- saktsin n prshkrimin e interpretimin e korrozionit si dukuri elektrokimike;
- aftsin pr t prshkruar e interpretuar mbrojtjen nga korrozioni.
22
Tema. 1.10. Elektroliza

I. Niveli minimal:
- t prkufizoj elektrolizn si dukuri elektrolitike;
- t prshkruaj ndrtimin e nj elektrolizeri;
- t identifikoj elektrodat dhe ngarkesat e tyre n nj qeliz elektrolitike;
- t jap prkufizimin e termave elektrode: pasive dhe aktive.
II. Niveli mesatar:
- t identifikoj produktet e elektrolizs s nj elektroliti n gjendje t shkrir;
- t prcaktoj gjysm reaksionet q ndodhen n elektroda;
- t shkruaj barazimin e reaksionit redoks t elektrolizs s nj elektroliti t shkrir.
II. Niveli maksimal:
- t krahasojm ndrtimin dhe funksionimin e nj elementi galvanik me at t elektrolizs.
Konceptet kryesore: qeliz elektrolitike (elektrolizer), elektroliz, elektrod pasive, elektrod aktive,
elektrolite, kripra t shkrira.

Fazat e strukturs
Parashikimi
Ndrtimi i njohurive
Prforcimi
Metodat
Situat problemore
VLD (Veprimtarit e leximit t
drejtuar)
Tabela e koncepteve
Ushtrime
Diskutim idesh
Ndrtim i shprehjeve
studimore
Paraqitje grafike e
informacionit
Organizimi i
nxnsve
T gjith nxnsit
Grupe me dy-tre
nxns
Pun me grupe
Koha
5'
30'
10'
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Situat problemore
Shqyrtojm reaksionin e anasjellt t Elementit t Danielit dhe llogaritim potencialin e tij.
Zn2+ + 2e- Zn E0 = -0,76 V
Cu Cu2+ + 2e- E0oks= -0,34 V____
Zn2+ + Cu Zn + Cu2 + E0 = -1,1 V
Pas prgatitjes s problemit krkohet zgjidhja nprmjet pyetjeve:
1. tregon vlera negative e potencialit?
Prgjigje - Nuk mund t zhvillohen vetvetiu.
2. A mund t bjm t ndodh ky reaksion n mnyr t vetvetishme n kt drejtim?
Prgjigje Po, n qoft se furnizojm rrym nga nj burim i jashtm me nj potencial m t madh se
1,1 V.
Pr t shqyrtuar se do t ndodh m tej me Elementin e Danielit, kalohet ne fazn e dyt t ors s
msimit.
Ndrtim i njohurive. Veprimtari e leximit t drejtuar (VLD).
N kt stad, i cili mund t zgjas 30, msuesi/ja u krkon nxnsve t hapin librin dhe t lexojn.
Leximi bhet me paragraf, t cilt diskutohen hap pas hapi dhe msuesi/ja ndihmon q t dalin
konceptet kryesore nprmjet pyetjeve t ngjashme:
A sht kjo tashm nj qeliz elektrokimike? A kan elektrodat t njjtn ngarkes?
Dhe kshtu vazhdohet paragraf pas paragrafi me pyetje t tjera:
1. Cilat jan gjysmreaksionet q ndodhin n elektroda?
2+
Prgjigje: Anod: Cu Cu + 2e
2+
Katod: Zn + 2e Zn
23
2. Si jan shenjat e elektrodave?

Prgjigje - Anoda pozitive dhe katoda negative.
3. A vazhdon t funksionoj m si element galvanik apo sht krijuar nj qeliz e re?
Prgjigje - sht krijuar nj qeliz elektrolitike.
Kshtu vazhdohet me pyetje t tjera, n mnyr q t evidentohet m mir ndrtimi i elektrolizerit,
parimi i puns s tij, duke e krahasuar me elektrolizn elektroliteve n gjendje t shkrir (shembulli i
librit). Kjo faz prfundon me prdorimet praktike t elektrolizs s kriprave t shkrira.
Prforcimi. Tabela e koncepteve
Gjat ksaj faze msuesi/ja u krkon nxnsve q t plotsojn tabel, metod e cila shrben pr t
renditur, interpretuar dhe krahasuar informacionet e marra. N varsi t kohs, msuesi/ja krkon q
nxnsit ta plotsojn tabeln e mposhtme n fletoren e klass dhe pastaj, nj nxns ta
demonstroj, shkruar informacionet kryesore n drras e duke i lexuar ato.
M posht po paraqesim tabeln e plotsuar.
Llojet e
elektrodave
Shenjat e
elektrodave
Elektroda
aktive
A
K
A
K
+
+
-
Qeliza
elektrokimike
Qeliza elektrolitike
Elektroda
pasive
Energjia
elektrike
Reaksion
redoks
Ura e
krips
Prodhohet
Ndodh
Harxhohet
Ndodh
Po kshtu, msuesi/ja mund tu krkoj nxnsve t zgjidhin shembuj t elektrolizs t kriprave n

gjendje t shkrir, pr shembull:
Pr elektrolizn e CaCl2 n gjendje t shkrir prcaktoni:
a) gjysmreaksionet q ndodhin ne elektrodat;
b) barazimin e reaksionit t prgjithshm.
Vlersimi i nxnsve. Nxnsit vlersohen mbi aktivizimin, gatishmrin pr t zhvilluar detyrat e
dhna, saktsin e prgjigjeve gjat diskutimeve dhe n zgjidhjen e ushtrimeve.
Tema. 1.11. elektroliza e tretsirave ujore

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsi:
- t identifikojn produktet e elektrolizs s tretsirave ujore;
- t shkruajn gjysmreaksionet n elektroda;
- t shkruajn barazimin e reaksionit t prgjithshm t elektrolizs s tretsirave ujore.
Konceptet kryesore: elektroliz, elektrolit.
Fazat e strukturs
Metodat
Organizimi i nxnsve
Koha
Parashikimi
far?
Paraqitje grafike e informacionit
T gjith nxnsit
10
Ndrtimi i njohurive
Prforcimi
E far? Po tani far?

Prvijim i konceptit.
Veprimtari praktike
Pun me gjith klasn

Pun n grupe
25
10
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. far?
Msuesi/ja udhzon nxnsit q t lexojn msimin n heshtje n mnyr individuale prreth 4
minuta. Pas ksaj u mbledh, organizon dhe shnon idet e nxnsve n kolonn far, duke listuar
cfar ndodh gjat elektrolizs s H2O.
24
far
1. N rastin e elektrolizs s tretsirave ujore n elektroda inerte mund t zhvillohet m shum se 1 reaksion.
2. Gjat elektrolizs s tretsirave ujore mund t ndodh dhe oksidimi apo reduktimi i vet ujit.
3. N anod uji oksidohet n O2.
Anod: 2H2O O2 + 4H+ + 4e4. N katod uji reduktohet n H2:
Katod: 2H2O + 2e- H2 + 2OH5. Reaksioni i prgjithshm i elektrolizs s ujit sht:
2H2O 2H2 + O2
dhe prdoret pr prodhimin e oksigjenit dhe hidrogjenit.
Ndrtimi i njohurive. E far? Po tani far?
Msuesi/ja. Njri ose dy gjysmreaksionet e msiprm pr ujin mund t konkurrojn me reaksionet e
oksidimit dhe t reduktimit t joneve t elektrolitit. Tani t vendosim se far informacioni sht i
rndsishm pr t parashikuar produktet e elektrolizs s tretsirave ujore t elektroliteve. Le t
krijojm n drrasn e zez tabeln e mposhtme.
E far?
Kationet e metaleve aktive (metalet alkine: alkalinotoksore dhe alumini) nuk reduktohen n katode.
Jonet F- dhe oksianionet si SO42-, CO32-, NO3- dhe PO43
nuk oksidohen n anod.
Kationet e metaleve t tjer reduktohen n katod.
Anionet e halogjenve oksidohen n anod me
prparsi kundrejt molekulave t ujit.
Po tani, far?
N vend t tyre reduktohet uji dhe n katod lirohet H2
dhe jonet OH-.
N vend t tyre n anod oksidohet uji dhe lirohet O2.
N kt rast kationet e t gjith metaleve t tjer (aktiv
dhe joaktiv) si dhe anionet e halogjenve kan prparsi
kundrejt molekulave t ujit.
N kolonn far? msuesi/ja shkruan konceptet baz pr elektrolizn e tretsirs ujore t

elektroliteve. Kto koncepte dhe si ata dalin nga diskutimet mbi pranin e 2 elektroliteve ku tashm uji
(nj elektrolit i dobt) sht gjithmon i pranishm. N kolonn E far? msuesi/ja krkon nga
nxnsit se cili sht informacioni m i rndsishm q duhet t din pr t parashikuar produktet e
elektrolizs s tretsirave ujore. N kolonn Po tani, far? diskutohet me nxnsit pr komentet e
tyre pr plotsimin e njohurive dhe ideve t tyre pr produktet e elektrolizs. Konkretizohen njohurit
me shembuj reaksionesh q ndodhin gjat elektrolizs s tretsirave ujore t disa elektroliteve. Pr
kt shrben nj tabel e realizuar mjaft mir n faqen 31 t tekstit Kimia 11.
Prforcimi. Prvijim i konceptit / Veprimtari praktike
Msuesi/ja bashk me nxnsit pr 3-4 min realizojn nj sintez t elektrolizs n tretsir ujore
(elektroda inerte).
N katod depozitohet H2 kur shkon kation nj metal aktiv dhe molekulat e ujit.
N katod depozitohet metali kur shkon kationi i nj metali kalimtar dhe molekulat e ujit.
N anod depozitohen jonet negative q jan m pak aktive n radhn e aktivitetit ose kan m pak
O.
Veprimtari praktike. sht momenti q nxnsit ti konkretizojn njohurit e marra nprmjet
zgjidhjeve t ushtrimeve. Kshtu ndahet klasa n 3 grupe dhe u krkohet t realizojn zgjidhje
konkrete pr t njehsuar produktet e elektrolizs s tretsirave ujore dhe pr ti krahasuar ato me
produktet e ktyre elektroliteve n gjendje t shkrir.
Grupi i par: MgCl2
Grupi i dyt: KBr
Grupi i tret: CuCl2
a. aktivizimin n mnyr individuale
b. n punn n grup pr t diskutuar dhe zgjidhur situata problemore mbi elektrolizn e
tretsirs ujore t elektroliteve.
25
Tema. 1.12. Prdorimet industriale t elektrolizs

- t japin kuptimin e termave industri elektrokimike, elektrod aktive;
- t prshkruajn prdorime industriale t elektrolizs;
- t interpretojn elektrorafinimin si elektroliz me elektroda aktive.
Konceptet kryesore: elektrokimi, elektrod aktive, elektrorafinim.
Materiale dhe mjete msimore: teksti Kimia 11, pamje me fotografi apo materiale n trajtn e CD
marr nga interneti apo burime t tjera.
Fazat e strukturs
Metodat
Organizimi i nxnsve
Koha
Parashikimi
Stuhi mendimi
Diskutim i ideve
Pun individuale
10
Ndrtimi i njohurive
T nxnit me kmbime
(grupi i ekspertve)
Vija e vlers
Ndrtimi i shprehive
studimore
Nxitja pr t nxnit n
bashkpunim
Pun n grupe
25
Pun n grup. Pun me

gjith klasn
10
Prforcimi
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Stuhi mendimi
Msuesi/ja n kt faz u krkon nxnsve duke rikujtuar njohurit e marra nga burime t tjera
informacioni t diskutojn mbi sht, ku realizohet dhe prodhohet nprmjet elektrolizs.
Elektroliza
zhvillohet n
shkrirjet e elektroliteve
tretsirat ujore t elektroliteve
prodhohen
substanca t thjeshta
(O2, H2, Cl2, Na etj.)
substanca t prbra
(NaOH, H2SO4 etj.)
Msuesi/ja prshkruan nj historik t shkurtr ku jep shembujt e elektrolizave t realizuara pr her t

par dhe t shtrira n proceset industriale. Jep kuptimin e termit industri elektrokimike.
Ndrtimi i njohurive. T nxnit me kmbime (grupi i ekspertve)
Msuesi/ja v nxnsit t lexojn 4-5 minuta Prodhimi i aluminit dhe pastrimi i metaleve. Secili
nxns do t lexoj pyetjet n fletn e ekspertit q i sht dhn dhe do tu prgjigjet pyetjeve. Pastaj
t gjith nxnsit me t njjtin numr do t mblidhen n grupe ekspertsh dhe do t diskutojn pr
rreth 10 pyetjet dhe prgjigjet e tyre.
Pjest e tekstit ku gjenden prgjigjet e nxnsve do t mbahen shnim, n mnyr q kur t kthehen
n grupin baz, nxnsit tu referohen atyre gjat prgjigjeve. Nxnsit ekspert do tu msojn
antarve t tjer t grupit pjesn pr t cilin ishin prgjegjs.
Raporti nuk do t zgjas m shum se 5. Nxnsit e tjer mund t dgjojn dhe mund t bjn
pyetje pr t krkuar sqarime ose informacion m t plot. Prfaqsues t ekspertve do t dalin
para klass dhe do t shpjegojn pjesn pr t ciln ishin prgjegjs. Msuesi/ja ndrhyn sipas rastit
pr t br plotsimet e nevojshme.
26
Fleta e ekspertit 1:
Si prftohen metalet alkaline me metoda industriale?
prdorime industrial kan t bjn me elektrolizn e tretsirave ujore?
Cila sht baza e industris s prodhimit t klorit dhe sods kaustike?
lidhje ka elektroliza me prodhimin e metaleve nga mineralet e tjera?
sht procesi Hall?
Si realizohet prodhimi i Al nprmjet ktij procesi?
lidhje ka elektroliza me rafinimin e metaleve?
Si realizohet rafinimi i Cu?
sht nj elektroda aktive?
Kemi dgjuar pr objekte t lara me Au, Ag.
Si mund t realizohet veshja e objekteve metalike me nj shtres t holl t nj metali tjetr?
Prshkruani punn e nj celule elektronike e prdorur pr veshjen e objektit me nj shtres argjendi.
t prbashkt ka elektrorafinimi dhe veshja e metaleve?
N rast pyetjesh diskutohet me t gjith klasn.
Prforcimi. Vija e vlers
Pas diskutimit t grupeve t ekspertve msuesi/ja fton t gjith nxnsit n nj veprimtari t re.
Hapi i par. Prpara nxnsve shtrohet nj pyetje e till:
- far sht m e rndsishme pr ju, mbrojtja e mjedisit nga ndotja prej substancave t prodhuara
n rrug industriale apo plotsimi i nevojs dhe krkesave t kohs?
Hapi i dyt: Secili nxns mendon pr pyetjen dhe shkruan prgjigjen e vet.
Hapi i tret. Msuesi/ja vendoset n nj knd t klass dhe n kndin tjetr vendoset nj nxns.
Japin secili nga nj mendim t skajshm pr pyetjen dhe, kuptohet, t papajtueshm.
Hapi i katrt. Nxnsit zn vend prgjat nj vije imagjinare, midis dy qndrimeve t skajshme me t
cilin pajtohen m shum.
Hapi i pest. Nxnsit diskutojn t qet me nxns t tjer q kan pran dhe qndrojn pran
atyre me opinion t njjt.
Hapi i gjasht. do grup nxjerr nj prfaqsues pr t paraqitur mendimin e tyre. N mnyr t lir
ata mund t ndrrojn vendet duke dgjuar t tjert.
a. punn n grup t prcaktimit t drejtimeve t prdorimeve industriale t elektrolizs;
b. punn individuale dhe n grup t prshkrimit dhe interpretimit t rafinimit dhe veshjes s
metaleve si elektroliz me elektroda aktive;
c. punn n grup t domosdoshmris dhe pasojave n mjedis t proceseve elektrolitike
industriale.
Tema. 1.13. Pun laboratori. Elementet galvanike

- t njohin dhe prdor mjetet dhe substancat laboratorike pr ndrtimin e elementit galvanik;
- t ndrtojn praktikisht nj element galvanik;
- t matin vlern e potencialit t elementit t ndrtuar.
27
Mjetet dhe materialet: teksti, 3 gota kimike 250 ml, tub qelqi ose plastik n form u-je, shirita letre
filtri (2 cm x 10 cm), pambuk, voltmetr, prcjells bakri t pajisur me kapse metalike, elektroda
bakri, zinku, plumbi. Tretsirat: Cu(NO3)2 - 1M, Zn(NO3)2 - 1 M, Pb(NO3)2 - 1 M, tretsir e ngopur
KNO3.
Konceptet kryesore: element galvanik, elektrod, gjysm element, reaksion redoks, potenciali i
elementit galvanik.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Parashikimi me terma paraprak
Ndrtimi i njohurive Kryerja e eksperimenteve
Prforcimi
Interpretimi i rezultateve
Ndrtimi i shprehive laboratorike
Diskutimi i rezultateve t eksperimentit
Organizimi i nxnsve
T gjith nxnsit
Grupe me 3-4 nxns
Grupe me 3-4 nxns
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Parashikimi me terma paraprak
Gjat ksaj faze msuesi/ja shnon n tabel termat e prcaktuara si fjal ky dhe u krkon
nxnsve t japin informacione mbi to. Ky informacion duhet t jet n funksion dhe i lidhur me
qllimin e puns s laboratorit. Gjithashtu, ky informacion sht i lidhur me pajisjet laboratorike t
nevojshme pr zhvillimin e eksperimentit/eve.
N fund t ksaj faze duhet t jen:
a) ndrtuar hipotezat q do t vrtetohen nprmjet eksperimentit/eve;
b) ndrtuar n mnyr sistematike n tabeln e zez nj element galvanik q do t ndrtohet.
Hipotezat
1. Elementi galvanik sht i ndrtuar nga dy gjysmelemente q lidhen nprmjet dy qarqeve.
2. N nj element galvanik nj reaksion redoks prodhon rrym elektrike.
Ndrtimi i njohurive. Kryerja e eksperimenteve
Gjat ksaj faze msuesi/ja i ndan nxnsit n grupe prej 3-4 (apo m shum) pjestar. N varsi t
mjeteve, grupeve u krkohet t ndrtojn nj lloj elementi galvanik ose grupe t ndryshme t
ndrtojn elemente galvanike t ndryshme. N vazhdimsi, msuesi/ja mbikqyr punn e grupeve q
zhvillohet sipas udhzimeve t pasqyruara n libr.
Prforcimi. Interpretimi i rezultateve
Gjat ksaj faze:
- pasqyrohen rezultatet n tabeln e mposhtme (f. 35)
- interpretohen rezultatet nprmjet pyetjeve, p.sh:
- Shkruani gjysmreaksionet dhe reaksionin e prgjithshm.
- far ndodh kur largojm tubin n form U-je t mbushur me KNO3? Si e shpjegoni kt?
Vlersimi i nxnsve. Nxnsi vlersohet pr:
a. saktsin n dhnien e prgjigjeve;
b. saktsin dhe seriozitetin e kryerjes s eksperimentit/eve gjat puns n grup;
c. aftsin t interpretuese dhe argumentuese t rezultateve t eksperimentit/eve.
Shnim. N pamundsi pr t ndrtuar n laborator apo pr arsye mjetesh, mund t krijoni nj
element me nj kokrr limoni, dy elektroda, prcjells bakri, voltmetr (ose llamb) si n tekst.
Tema 1.14. Pun laboratori. Seria e aktivitetit

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsi:
- t demonstrojn nprmjet eksperimentit aftsit reduktuese t ndryshme t metaleve;
- t demonstrojn nprmjet eksperimentit aftsit oksiduese zbritse t halogjenve.
28
Koha
5'
30'
10'
Konceptet kryesore: metal, veti reduktuese, seri e aktivitetit te metaleve, jometal, veti oksiduese,
seri aktiviteti.
Materiale dhe mjete msimore: teksti.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Ndrtimi i njohurive
Pun n grup
Prforcimi
Diskutim grafik
Diskutim i ideve
Ndrtimi i shprehive
studimore
Organizimi i nxnsve
T gjith nxnsit
Grupe me 3-4 nxns
Koha
5
30
Grupe me 3-4 nxns.

T gjith nxnsit
10
Zhvillimi i msimit
Gjat ksaj faze msuesi/ja shkruan n tabel termat e prcaktuara si fjal ky dhe u krkon t japin
informacione mbi to. N kt faz t evidentohet qllimi i ndrtimit t nj serie aktiviteti t metaleve
dhe jo metaleve n baz t aktivitetit kimik t tyre.
Hipotezat
1. Metalet kan veti reduktuese t ndryshme, pra shfaqin aktivitet kimik t ndryshm.
2. Nga flori te jodi, aktiviteti kimik i halogjenve zvoglohet.
Ndrtimi i njohurive. Veprimtari praktike/kryerja e eksperimenteve. Pun n grup
Gjat ksaj faze ndahet klasa n dy grupe t mdha. Njri grup do t kryej eksperimentet n lidhje
me aktivitetin kimik t metaleve dhe grupi tjetr eksperimentet n lidhje me aktivitetin e jometaleve.
Secili nga dy grupet kryesore ndahet n nngrupe prej 3-4 pjestarsh, t cilt do t zhvillojn
eksperimentet prkatse sipas udhzimeve t librit. Pr secilin grup zgjidhet dhe nga nj lider, i cili
ndihmon dhe drejton punn e nngrupeve. N vazhdimsi t kryerjes s eksperimenteve msuesi/ja
mbikqyr ecurin e puns s dy grupeve kryesore.
Prforcimi. Diskutim grafik
Gjat ksaj faze, n baz t rezultateve secili nngrup plotson tabelat sipas faqes 35 t librit dhe
ndrton serin e aktivitetit t metaleve apo jometaleve. Tabelat e serive dorzohen te secili lider dhe
diskutohet pr saktsin e tyre me t gjitha nngrupet prkatse.
N etapn e fundit t ksaj faze dy lidert ndrtojn n tabel serit e aktivitetit relativ t ktyre
metaleve dhe jometaleve, duke br dhe interpretimin prkats. Evidentohen nngrupet q zhvilluan
eksperimente t sakta dhe realizuan nj ndrtim dhe interpretim t seris s aktivitetit t metaleve
dhe jometaleve si tabela e potencialeve standarde.
29
Kreu II - HIBRIDIZIMI DHE BASHKVEPRIMI NDRMOLEKULAR
Tema 2.1. Orbitalet atomike

- t japin kuptimin e termit orbital atomik;
- t interpretojn lidhjen ndrmjet numrave kuantik dhe karakteristikave t orbitaleve
atomike;
- t realizojn shprndarjen e elektroneve n nj atom sipas rregullave q prcaktojn
konfiguracionin elektronik.
Konceptet kryesore: atom, Nils Bohr, orbit e lejuar, numra kuantik n, l, s, orbital, form orbitali.
Materiale dhe mjete msimore: tekst Kimia 11, mjete didaktike t laboratorit q tregojn format e
orbitalit (n munges t bra me plastelin), CD, materiale t marra nga interneti mbi ndrtimin e
atomit dhe formn e orbitaleve.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
LINK (rendit, krko, shno, mso)
Organizimi i nxnsve
Pun n grup
Koha
10
Ndrtimi i njohurive
Prforcimi
Pun n grup
Pun n grup
25
10
Organizues grafik
Hulumtim i prbashkt
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. LINK
Msuesi/ja shkruan n tabel termin atom. U krkon prgjigje nxnsve pr lidhjen e ktij koncepti
me njohurit q ata din, kan duke iu referuar tekstit Kimia 10.
- sht atomi?
- Nxnsit lihen pr 3-4 minuta n dyshe q t renditin n letr njohurit. Atp prgjigjen lirshm mbi
atomin dhe njohurit shnohen n tabel.
ruan vetit e lnds
grimc e vogl q ndrton lndn
madhsi t ndryshme
nuk shihet me sy
Atomi
pa ngarkes
teoria e atomit
grimc e prbr nga:
e-
p+
Demokriti Radhrfordi Bori
no
Ndrtimi i njohurive. Organizues grafik

Gjat ksaj faze msuesi/ja evidenton modelin e atomit sipas Nils Borit (Niels Bohr) ku theksohet
lvizja e e- n orbit t lejuar. N pamundsi pr t prcaktuar me saktsi vendndodhjen e e- flitet pr
nj zon, ku mundsia e ndodhjes s tij sht e lart rreth 90%, e cila q quhet orbital.
Orbitalet atomike karakterizohen nga nj bashksi numrash kuantik: n, l, m q prcaktojn
energjin, formn dhe orientimin hapsinor t tyre.
Nxnsit informacionin e shprehin grafikisht duke plotsuar tabeln.
30
Numri kuantik
n (themelor)
Prcakton
1. nivelin energjetik
2. Xn
1. nnivelin
2. Xe
3. formn e orbitalit
1. gjendjet energjetike (orientimin
hapsinor t orbitalit)
2. Xm
l (dytsor ose orbital)

m (magnetik)
Duke pasur kt lloj informacioni dhe mjete t tjera ndihmse (mjete didaktike) t formave t
orbitaleve msuesi/ja thekson:
Orbitali s ka form sferike domethn probabiliteti i ndodhjes s e- n nj largsi t dhn nga
brthama n t gjitha drejtimet sht i njjt.
orbital s
3 orbitalet p kan energji dhe forma t njjta n trajtn e 2 lobeve q ndodhen n t dyja ant e
kundrta t brthams, por q shtrihen sipas boshteve x, y, z.
y
px
py
pz
N nj orbital mund t vendosen 2 elektrone sipas Parimit t Prjashtimit t Paulit.

Me rritjen e vlers s n, orbitalet s, p, d, f kan t njjtn form, pr prmasat e tyre rriten.
N kt faz t ors s msimit punohet me tekstin n rubrikn Pyetje dhe ushtrime n grupe
dyshe. Prgjigjet pas 3-4 minutave diskutohen n klas. Pr pjesn e rubriks t ksaj etape t ors
s msimit po n grupe dyshe u lihet detyr t plotsojn tabeln.
Niveli nga 1-4
Nnniveli
Gjendjet energjetike
Numri maksimal i
elektroneve n nj nnivel
Numri i elektroneve
n nj nivel
31
Tema 2.2. Atomet dhe orbitalet molekulare

- t japin termin orbital molekular;
- t ilustrojn nprmjet shembujve formimin e orbitaleve molekulare sigma dhe pi;
- t krahasojn orbitale molekulare sigam me pi;
- t prcaktojn t prbashktat dhe ndryshimet ndrmjet orbitaleve atomike dhe molekulare.
Konceptet kryesore: orbital molekular, orbital (lidhje) sigma, orbital (lidhje) pi.
Materiale dhe mjete msimore: teksti Kimia 11, laptop kompjuter, CD me material q paarqet
formimin e molekulave H2, HCl, Cl2.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
far?/E far?/Po tani far?
Organizimi i nxnsve
Pun me gjith klasn
Koha
10
Ndrtimi i njohurive
Diskutim i ideve
Pun n dyshe
25
Nxitja e diskutimit
Pun me gjith klasn
10
Prforcimi
Mendo/Puno n dyshe/
Shkmbe mendime
Ruaje fjaln e fundit pr mua
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. far?/E far?/Po tani far?
Msuesi/ja e nis orn e msimit me faktin e njohur se atomet lidhen midis tyre me lidhje kovalente,
duke formuar molekulat.
far ndodh me orbitalet atomike?
- Orbitalet atomike mbimbulohen me njri-tjetrin dhe krijojn orbitalet molekulare. Gjat ktij procesi
lirohet energji, q quhet energji e lidhjes kimike.
E far ndodh me elektronet?
- N orbitalin molekular elektronet kan spine t kundrta dhe energji m t vogl, pra, jone m t
qndrueshme sesa n orbitalet atomike.
Po tani far?
- Kur formohen lidhjet kovalenet forca e lidhjes merret nga trheqja midis brthamave, pra shtrirja e
mbivendosjes prcaktohet nga forma dhe drejtimi i orbitaleve.
Ndrtimi i njohurive. Mendo/Puno n dyshe/Shkmbe mendime
Nxnsit n grupe dyshe, ku njri sht eksperti dhe tjetri intervistuesi, punojn me tekstin sipas
shtjeve. Msuesi/ja le t shqyrtojn formimin e molekulave H2, HF, F2, N2.
Energjia
0,74 A0
74
Largsia (pm)
Grafiku i lidhjes midis distancs dhe energjis s dy atomeve hidrogjen.
32
1. Formimi i lidhjes kovalente n molekuln e hidrogjenit H2.
s
orbital
atomik
H
s
orbital
atomik
H
orbital molekular
sigma
H2 ()
Orbitali molekular i hidrogjenit sht simetrik ndaj boshtit q lidh dy brthamat e atome.
Nj orbital me simetri cilindrike ndaj boshtit q lidh brthamat quhet orbital molekular sigma
ose lidhje sigma.
Msuesi/ja u cakton grupeve dyshe q, duke ndryshuar rolet, t prshkruajn dhe interpretojn
formimin e molekulave HF dhe F2. I udhzon ata t ken parasysh:
- llojet e orbitaleve q mbulohen (s p te HF; p p te F2)
- llojin e orbitalit molekular q formohet (mbivendosje sipas drejtimit t boshteve, srish
orbital molekular sigma).
Msuesi/ja: Tani ju do t arsyetoni pr formimin e molekuls s N2.
Sa orbitale atomike mbivendosen?
lloje jan ato?
Si mbivendosen n mnyr boshtore apo (dhe) ansore?
Kjo etap e ors s msimit prfundon me kuptimin e termit orbital molekular pi ().
Prforcimi. Ruaje fjaln e fundit pr mua
N kt faz t ors s msimit msuesi u krkon nxnsve t paraqesin formimin e lidhjes
kovalente n 2 molekula. U lihet nxnsve koha e nevojshme q secili t punoj n mnyr
individuale.
Msuesi/ja: N nj flet do t shkruani n njrn an si formohen molekulat dhe n ann tjetr
krahasoni orbitalin sigma dhe pi pr nga forma dhe energjia.
Shembull: Formimi i molekulave Cl2, O2.
Ky sht nj shembull i thjesht q mund t sillet nga vet nxnsit. Nxnsi q shtron problemin
drejton edhe diskutimin n klas. Ai fton nxnsit e tjer t japin mendimin e tyre. Pasi u sht dhn
mundsia disa nxnsve t flasin, msuesi/ja q drejton diskutimin kthen fletn dhe lexon prgjigjen
e tij.
Msuesi/ja fton dhe nxns t tjer t lexojn ushtrimet e tyre dhe t drejtojn diskutimin n varsi t
kohs n dispozicion.
Vlersimi i nxnsve. Nxnsit vlersohen prmes ushtrimeve t ngjashme me shembullin e sjell
n fazn e prforcimit, n lidhje me saktsin n prshkrimin, ilustrimin, interpretimin dhe krahasimin
e orbitaleve molekulare sigma dhe pi.
Tema 2.3. Hibridizimi i orbitaleve atomike. Teoria e Polingut

Objektivat.N fund t ors s msimit nxnsit:
- t japin kuptimin e termave hibrisdizim, orbital hibrid;
- t prshkruajn teorin e Polingut pr hibridizimin;
- t argumentojn nprmjet hibridizimit formimin e lidhjeve n molekulat inorganike.
33
Konceptet kryesore: hibridizim, orbital hibrid.

Materiale dhe mjete msimore: tekst Kimia 11, mjete didaktike (t forms s orbitalit hibrid),
tabel ku ilustrohen llojet e hibridizimit, laptop, CD (me material t marr nga interneti), plastelin.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
far?/E far?/Po tani
far?
Ndrtimi i njohurive
Pyetja sjell pyetjen
Prforcimi
Organizues grafik
Organizimi i nxnsve
Pun n grup
Koha
10
Pun n dyshe.
Pun n grup
Pun n dyshe
25
10
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. far?/E far?/Po tani far?
Msuesi/ja udhzon nxnsit q t lexojn msimin n heshtje n mnyr individuale prreth 5. Pas
ksaj organizon mbledh dhe shnon idet e nxnsve si m posht:
- far sht hibridizimi?
Hibridizimi sht procesi i hibridizimit t orbitaleve atomike t tipave t ndryshm.
- E far formohen gjat hibridizimit?
Formohen orbitale me form dhe energji t njjt q orientohen n hapsir n mnyr sa m
simetrike t mundshme. Numri i orbitaleve hibride sht i barabart me numrin e orbitaleve atomike
t kombinuara. Lloji i orbitaleve hibride prcaktohet nga lloji i orbitaleve atomike t kombinuara.
- Po tani far?
Nga mbulimi i orbitaleve hibrid t atomit qendror me orbitalet atomike t atomeve t tjer shpjegohet
formimi i molekulave t mdha dhe komplekse.
Ndrtimi i njohurive. Pyetja sjell pyetjen
Msuesi/ja u krkon nxnsve t punojn n dyshe pr t br pyetje rreth informacionit t ri dhe t
shkmbejn prgjigjet. Pr ti ndihmuar n formulimin e pyetjeve msuesi/ja jep pohim faktik.
2
3
- Tre tipat hibridizimit jan hibridizimi sp, sp dhe sp . Kjo paraqitje pasqyron numrin dhe llojin e
orbitaleve t prfshira me hibridizimin.
Msuesi/ja:
1. Si realizohet hibridizimi sp3 tek atomi i C n molekuln e CH4?
2. form kan 4 orbitalet hibride?
3. Si orientohen n hapsir kto 4 orbitale hibride?
Nxnsit pyesin njri-tjetrin dhe japin prgjigje.
Nxnsi 1 N kt rast ndodh kombinimi i nj orbitali s me tre orbitale p.
Nxnsi 2 Formohen 4 orbitale hibride.
Nxnsi 3 Vizaton fomin e 4 orbitaleve para hibridizimit.
Nxnsi 4 Vizaton n drrasn e zez diagramn energjetike t orbitaleve 2s, 2px, 2py, 2p2, para
hibrid dhe at t 4 orbitaleve hibride.
Nxnsi 5 Vizaton n drrasn e zez orientimin hapsinor t katr orbitaleve hibride dhe shpjegon
kndin 109,5 midis tyre.
Nxnsi 6 4 lidhjet sigma C H te molekula e CH4 formohen nga mbivendosja boshtore e nj
orbitali hibrid sp3 t atomit t C me orbitalin atomik 1s t nj atomi H. Katr lidhjet q formohen jan
identike n gjatsi dhe energji.
Me kt mnyr vazhdohet pr t prshkruar dhe interpretuar hibridizimin sp2 sp. Msuesi/ja ndrhyn
n rastet e nevojshme, pr t saktsuar njohurit, pr ti plotsuar ato, si dhe skemat q nxnsit
realizojn n drrasn e zez.
Prforcimi. Organizues grafik
34
Msuesi/ja n kt faz u krkon nxnsve t ndrtojn dhe plotsojn nj tabel mbi njohurit e
marra.
Lloji i hibridizimit
Orbitalet hibride
Vendosja hapsinore
Numri i orbitaleve
Shembull
sp1
sp
linear
2
Be te BeH2
sp2
sp2
trekndore planeare
3
B te BF3
sp3
sp3
tetraedrike
4
C te CF4
Tema 2.4. Lidhjet shumfishe n prbrjet e karbonit

- t prshkruajn formimin e lidhjes dyfishe te prbrjet e karbonit;
- t interpretojn ndikimin e mnyrs s orientimit t orbitaleve me vetit e molekuls;
- t prcaktojn tipin e hibridizimit n prbrjet e karbonit.
Konceptet kryesore: lidhje sigma, lidhje pi, lidhje shumfishe.
Materiale dhe mjete msimore: teksti Kimia 11, tabel ku ilustrohet lidhje shumfishe, mjete
didaktike (n munges plasteline), CD.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Diskutim pr njohurit paraprake
Ndrtimi i njohurive
Prforcimi
Lexim i imt me kodim

Diagrami i Venit
Diskutim i ideve
Organizimi i nxnsve
Pun me gjith klasn
Paraqitje grafike e
informacionit
Pun n dyshe
Pun n grup
Pun me gjith klasn
Koha
5
25
10
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Diskutim pr njohurit paraprake
Msuesi/ja u krkon nxnsve t thon din mbi lidhjen sigma, lidhjen pi. Orientohen nprmjet
pyetjeve:
- sht nj lidhje (sigma)?
- Si realizohet ajo?
- Si formoi orbitali molekular ?
- Ku shtrihet zona e lidhjes?
- A formojn lidhje orbitalet hibride?
- A sht lidhja m e dobt se lidhja sigma? Pse?
Ndrtimi i njohurive. Lexim i imt me kodim
Msuesi/ja: Do t ecim s bashku sipas hapave t mposhtm.
Veprimtaria.
Hapi i par
Vendosen kodet me ann e t cilave nxnsit do t mund t lexojn tekstin. Leximi i msimit
realizohet n dyshe. Kodet jan: Prkufizim (P), Shkak-pasoj (Sh-P), Interpretim (I), Krahasim (K).
Hapi i dyt
Msuesi/ja u shpjegon nxnsve me kujdes llojet e informacionit q ata duhet t gjejn n tekst.
Hapi i tret
Msuesi/ja u thot nxnsve t vendosin shenjat (kodet) n tekst pas nj leximi t kujdesshm.
Hapi i pest
Sipas dshirs nxnsit ndrtojn nj tabel t till:
Prkufizim
Shkak-pasoj
Interpretim
Krahasim
35
- Lidhja shumfishe realizohet kur midis dy atomeve formohet m shum se nj ift elektronik i
prbashkt (P).
- N lidhjet shumfishe, njra sht gjithnj lidhje sigma dhe lidhjet e tjera jan lidhje (ShkakPasoj).
- Ndrprerja boshtore e dy orbitaleve atomike t dy atomeve lejon vetm ndrprerje ansore t
orbitaleve t tjera atomike t ktyre atomeve (Interpretim).
- N molekuln e etenit do atom C lidhet me 3 atome t tjera dhe ka valencn 4. Pra, do atom C ka
hibridizim sp2 (Shkak).
- do orbital hibrid sp2 i karbonit n molekuln e etenit mbivendoset me nj orbital 2s t nj atomi H
ose me nj orbital hibrid t karbonit tjetr (Interpretim).
- Molekula e etenit t jet planare pr shkak t mbimbulimit ansor t orbitaleve t polileridizuara 2p
(Shkak-pasoj).
N mnyr t ngjashme mund t prshkruhet lidhja trefishe n molekuln e etenit. N t dyja rastet
prshkrimi dhe interpretimi shoqrohen me ilustrime si vizatimet n tabeln e zez, n tabela t
gatshme apo n mnyr interaktive.
- Si eteni dhe etini jan molekula planare q prmbajn lidhje shumfishe (Krahasim).
- Nuk ndodh rrotullimi molekular pr shkak t lidhjes .
Prforcimi. Diagrami i Venit
N kt faz u krkohet nxnsve t krahasojn etenin me etinin prmes nj organizuesi grafik dhe
t interpretojn ngjashmrit.
Eteni
Etini
1 lidhje sigma
1 lidhje
C - hibridizim sp2
form trekndor planar
1 lidhje sigma
2 lidhje
form lineare
C hibridizim sp
prmbajn lidhje shumfishe

munges rrotullimi molekular planare
- Mnyra e mbivendosjes s orbitaleve prcakton disa veti t molekuls si forcn e lidhjeve dhe
rrotullimin molekular.
a. prshkrimin e interpretimin e formimit t lidhjeve sigma dhe n molekulat e etenit dhe etinit;
b. krahasimin e dy molekulave;
c. interpretimin e llojeve t hibridizimeve n secilin prej dy molekulave;
. vlersimin e veorive t prbashkta q sjell prania e lidhjes shumfishe.
Tema 2.5. Ushtrime. Prcaktimi i tipit t hibridizimit n prbrjet organike

- t prcaktojn tipin e hibridizimit sp, sp2, sp3 n prbrjet inorganike;
- t interpretojn formimin e lidhjeve kimike n molekulat e prbrjeve inorganike;
- t ndrtojn formn e molekuls bazuar n 3 tipat kryesore t hibridizimit t atomit qendror.
Konceptet kryesore: atom qendror, hibridizim, orbital hibrid.
Materiale dhe mjete msimore: tekst Kimia 11.
36

Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Stuhi mendimesh
Ndrtimi i njohurive
Grupet e ekspertve
Prforcimi
Rishikim n dyshe
Diskutim i ideve
Organizimi i nxnsve
T gjith nxnsit
Grupe nxnsish
Grupe nxnsish
Koh
10
25
10
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Stuhi mendimesh
Msuesi/ja shnon n tabel termat: atom qendror, hibridizim, llojet e hibridizimit, orbital hibrid. U
krkon nxnsve t japin prkufizimet prkatse pr secilin term. M pas u krkohet nxnsve ti
lidhin midis tyre n funksion t ndrtimit t gjeometris t molekulave nprmjet pyetjeve:
Pyetje - duhet pasur parasysh n e gjeometris s molekulave?
Prgjigje Vendndodhja e brthamave t atomeve.
Pyetje Nga se prcaktohet kndi?
Prgjigje Nga mnyra e vendosjes s ifteve elektronike t atomit qendror.
Pyetje far prcakton orientimi i ifteve elektronike t atomit qendror?
Prgjigje Tipi i hibridizimit t orbitaleve atomike t shtress valente.
Msuesi/ja ktu ndrhyn, duke sistemuar informacionin nprmjet listimit t etapave q ndiqen pr t
prcaktuar llojin e hibridizimit t atomit qendror dhe formimin e lidhjeve kovalente n nj prbrje
kimike t dhna n faqen 46 t tekstit.
Ndrtimi i njohurive. Grupet e ekspertve
Msuesi/ja: Tani do t realizojm nj veprimtari me t ndryshuar vendet. Do t numrohet nga 1-3, ku
do numr i korrespondon nj eksperti. U jep 3 pyetje pr secilin ekspert.
Tregoni llojin e hibridizimit; formimin e lidhjeve dhe gjeometrin e molekuls s SiH4.
Tregoni:
a. llojin e hibridizimit;
b. formimin e lidhjeve;
c. gjeometrin e molekuls
s SiH4.
Tregoni:
a. llojin e hibridizimit;
c. gjeometrin pr
molekuln e BeH2.
Pr molekuln AlCl3 tregoni:

a. llojin e hibridizimin;
c. gjeometrin e saj
N kt moment n tavolinn e par mblidhen vetm 1-shat, n t dytn vetm 2-shat, n t tretn
vetm 3-shat. Secili grup do t jet prgjegjs vetm pr pyetjet e tij. Diskutohet n grup dhe nxnsit
vendosin sesi msojn grupet baz.
Pasi e kan msuar secili ekspert kthehet n grupin baz dhe i mson pjestart e tjer. Prfaqsues
t ekspertve do t shkruajn n tabel konkluzionet prkatse p.sh. eksperti me numr 1 jep
prgjigjen e ekspertit 3 etj.
a. Molekula e SiH4
Atomi qendror Si me konfigurim t shtress s jashtme e 3s p
Meq atomi i Si ka katr lidhje t njjta me 4 atome H, ather atij i nevojiten katr orbitale hibride
pr tu ndrprer me orbitalet 1s t katr atome t H. Hibridizim i Si sht sp3 n t cilin kombinohen
orbitali 3s me 3 orbitalet atomike 3p. Prftohen 4 orbitale dhe q prmbajn secili nga nj elektron.
Secili prej orbitaleve hibride mbivendoset n mnyr boshtore me nj orbital 1s t atomit t H, duke
formuar katr lidhje Si H q formojn kndin 109, 5 midis tyre.
a. hibridizimi sp3
b. 4 lidhje sigma
c. gjeometria: tetraedr
hibridizim
3s 3p 3s 3p
N t njjtin vij prshkrimi, prcaktimi, interpretimi vazhdojn dhe 2 ekspertt e tjer pr molekulat e
AlCl3 dhe BeH2.
37

Msuesi ndan nxnsit n grupe prej 2-3 pjestarsh pr t diskutuar pr ushtrimet n rubrikn
Pyetje dhe ushtrime. N 5 e para nxnsit diskutojn pr ushtrimin 1 fq. 47. N 5 n vazhdim
zgjidhje pr molekulat e ndryshme q prmban ushtrimi vazhdohet nga nxns t ndryshm n
tabel.
a. aktivizimin individual apo n pun n grup;
b. saktsin n prcaktimin e atomit qendror n molekul;
c. prcaktimin e sakt t tipit t hibridizimit t atomit qendror;
. prcaktimin e sakt t kndeve t lidhjeve dhe forms s molekuls.
Tema 2.6. Ushtrime. Prcaktimi i tipit t hibridizimit n prbrjet organike

- t prcaktoj tipin e hibridizimit sp, sp2, sp3 t karbonit n prbrjet organike;
- t njehsoj numrin e llojin e lidhjeve kimike n prbrjet organike.
Konceptet kryesore: hibridizim
Materiale dhe mjete msimore: teksti Kimia 11.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Prmbledhje e strukturuar e
shnimeve
Ndrtimi i njohurive
Mendo/puno/shkmbe mendimin
n dyshe
Prforcimi
Veprimtari praktike
T dgjuarit kritik.
Organizimi i nxnsve
Pun me klasn
Koha
5
Pun n grupe
30
Nxitja e diskutimit
Pun individuale
10
Zhvillimi i msimit
Gjat ksaj faze msuesi/ja bn nj prmbledhje t strukturuar t etapave q ndiqen pr t
prcaktuar tipin e hibridizimit t karbonit n prbrjet organike. Msuesi/ja paraqet shkurt strukturn e
shtress s jashtme t atomit t C dhe thekson:
a. atomi C q lidhet me 4 atome t tjera i nnshtrohet hibridizimit sp3 dhe formon 4 lidhje
sigma;
b. atomi i C q lidhet me 3 atome t tjer duke plotsuar valencn 4 i nnshtrohet hibridizimit
sp2 dhe formon 3 lidhje sigma e nj .
c. atomi i C q lidhet vetm me 2 atome t tjera duke e plotsuar valencn 4, formon 2 lidhje
sigma dhe nj pi.
Ndrtimi i njohurive. Mendo/puno/shkmbe mendimin n dyshe
Msuesi/ja:
- organizon nxnsit n grupe pr dyshe;
- prgatit flet pune pr secilin grup;
- secila flet prmban nj pyetje e cila krkon prgjigje nga nxnsit;
- orienton nxnsit pr gjithka q jan t paqart.
Nxnsit, duke punuar me tekstin dhe duke u bazuar n njohurit e msimeve t kaluara, japin
prgjigjet prkatse.
38
Pyetje
Prcaktoni:
a. tipin e hibridizimit;
b. numrin dhe llojin e lidhjeve kimike n molekulat
H3C CH3
H3C CH = CH2
H3C C CH
Prgjigje
N fund nxns t ndryshm paraqesin punt e tyre.

Prforcimi. Veprimtari praktike
Msuesi/ja: Duke pasur parasysh q numri i atomeve t nj elementi n nj substanc
0
m
=
dhe m = 0 M pr nj hidrokarbur me M = 28 g/mol q prmban 85 %C dhe 14,3 %H:
Ar
100
a. gjeni formuln molekulare;
b. prcaktoni tipin e hibridizimit t atomeve karbon t saj.
Pr molekuln H2C = CH CH = CH2:
a. prcaktoni llojin e hibridizimit pr do atom karbon;
b. tregoni numrin dhe llojin e lidhjeve;
c. parashikoni kndet e tyre.
a. prgjegjsin e puns n grup dhe n mnyr individuale;
b. aftsin pr t konceptuar hibridizimin dhe prcaktimin e llojeve t tij pr atomet e C n nj
prbrje organike;
c. aftsin pr t prcaktuar dhe krahasuar llojin e lidhjeve kimike me njra-tjetrn.
Tema 2.7. Gjendjet fizike t lnds. Forcat e bashkveprimit ndrmolekular

- t japin kuptimin e termave forc brendamolekulare dhe forc ndrmolekulare;
- t prshkruajn bashkveprimin ndrmolekular;
- t krahasojn forcat brendamolekulare me ato ndrmolrkulare pr nga fortsia e tyre.
Konceptet kryesore: forca brendamolekulare, forca ndrmolekulare.
Materiale dhe mjete msimore: teksti Kimia 11, substanca n gjendje t ngurt e t lngt.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Lapsat n mes
Ndrtimi i njohurive Marrdhniet pyetje-prgjigje
Prforcimi
Diagrami i Venit
Organizimi i nxnsve
Pun me klasn
Pun me grupe
Pun me grupe
Koha
10
25
10
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Lapsat n mes
Msuesi/ja i grupon nxnsit n grupe t vogla me 3-4 pjestar, shkruan n tabel termat: gjendje
fizike e molekuls, lidhje kimike. U krkon nxnsve t japin kuptimin pr kto terma. Nxnsi i par
krkon t thot iden e tij dhe ngre lapsin. Ky nxns nuk duhet t flas derisa t tjert t vn lapsat
mbi tavolin. N momentin kur nxnsi nuk ka m gj pr t thn, thot pas, duke ulur lapsin.
Kalon n t gjitha grupet, zgjedhur nj laps dhe pyet t zotin. Vazhdohet kshtu duke kaluar n t
tra grupet.
39
Ndrtimi i njohurive. Marrdhniet pyetje-prgjigje

Msuesi/ja krkon nga nxnsit t punojn me tekstin prreth 5. M pas fillohet diskutimi.
Msuesi/ja: kuptoni me forca brendamolekulare?
Nxnsi: Lidhjet kimike q mbajn atomet n nj molekul.
Msuesi/ja: A ndikojn n vetit e substancave?
Nxnsi: Po, ndikojn n vetit kimike, pra bashkveprim me substancat e tjera.
Msuesi/ja: natyr kan kto forca?
Nxnsi: Natyr elektrostatike.
Msuesi/ja: jan forcat ndrmolekulare? ndikim kan n vetit e substancave?
Nxnsi: Jan forca q ekzistojn ndrmjet molekulave dhe prcaktojn vetit fizike t tyre. Kan
edhe kto natyr elektrostatike.
Msuesi/ja: A ndryshojn kto lloj forcash nga madhsia e tyre?
Prgjigje: Forcat brendamolekulare jan relativisht t forta, sepse prfshijn ngarkesa m t mdha
dhe m pran njra-tjetrs. E kundrta pr forcat brendamolekulare.
Msuesi/ja: Ilustroni me nj shembull ndikimin e forcave ndrmolekulare n vetit fizike.
Nxnsi prshkruan karakteristikat makro dhe mikroskopike t 3 gjendjeve agregate t ujit.
Prforcimi. Diagrami i Venit
Msuesi/ja orienton nxnsit t ndrtojn Diagramin e Venit, ku t krahasojn forcat
brendamolekulare dhe ndrmolekulare.
Forcat brendamolekulare
- Jan m t forta.
- Prcaktojn veti kimike.
Forcat ndrmolekulare
- Jan m t dobta
- Prcaktojn vetit fizike
forca me natyr elektrostatike

ekzistojn n molekula
Vlersimi: Vlersohen nxnsit pr aftsin pr t dhn kuptimin, interpretimin dhe krahasuar
forcat brenda dhe ndrmolekulare.
Detyr. Ushtrimi 5 dhe 6 fq. 50 t librit.
Tema 2.8. Llojet e forcave t bashkveprimit molekular. Forcat dipol-dipol

- t prshkruajn bashkveprimin dipol-dipol;
- t prcaktojn pranin e forcave dipol-dipol;
- t analizojn varsin e madhsis s forcave dipol-dipol nga polariteti i molekulave.
Konceptet kryesore: dipol i lidhjes, molekul polare, forca dipol-dipol.
Fazat e strukturs Metodat
Parashikimi
Parashikimi me terma paraprak
Ndrtimi i njohurive Shpjegim i prparuar
Prforcimi
Rishikim n dyshe
Diskutim idesh
Ndrtimi i njohurive
Organizimi i nxnsve
Grupe nxnsish
T gjith nxnsit
Grupe nxnsish
Koha
10'
25'
10'
40
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Parashikimi me terma paraprak
Msuesi/ja shnon n tabel termat: dipol i lidhjes, dipol i molekuls, molekul polare dhe u krkon
nxnsve t thon din pr to.
Vmendja e nxnsve drejt njohurive t reja realizohet nprmjet pyetjeve:
- Si prcaktohet polariteti i lidhjes kimike? Po polariteti i molekuls?
- sht nj dipol?
Prgjigjet e nxnsve diskutohen n rrafshin e grupimit t molekulave n polare dhe jopolare.
Diskutimi vazhdon nprmjet pyetjeve
- Si paraqitet nj dipol?
- Si orientohen n hapsir molekulat polare?
Duke interpretuar prgjigjet e dhna nga nxnsit dilet prfundime t tilla:
Molekulat polare paraqiten si dipol elektrik q orientohen n mnyr t caktuar (skema e thjesht) + - + dhe bashkveprojn me forca elektrostatike n natyr, q quhen forca t trheqjes dipol-dipol.
Interpretohet lidhja e ktyre forcave me vetit fizike t substancave.

sht momenti q nxnsit t reflektojn mbi njohurit e marra. Nj grup prej 2-3 nxnsish
prcaktohet me shembuj molekulash prania e forcave dipol-dipol.
Tema 2.9. Forcat e Londonit

- t prshkruajn forcat e Londonit;
- t interpretojn varsin e ktyre forcave nga prmasat dhe format e molekulave;
- t argumentojn pranin e forcave t Londonit dhe n molekulat polare e ndikimi i tyre n
vetit fizike.
Konceptet kryesore: molekul apolare, re elektronike, forca t Londonit, mas molekulare, form e
molekulave.
Materiale dhe mjete msimore: teksti Kimia 11, modelime didaktike (ose me plastelin) t
molekuls s
n pentanit dhe dimetil 2, 2 propanit.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Ndrtimi i njohurive
Prforcimi
Msim i prqendruar mbi

argumente
Ditari dypjessh
Ndrtim i shprehive
studimore
Ndrtim i shprehive
studimore
Ndrtim i shprehive
studimore
Organizimi i nxnsve
T gjith nxnsit
Koha
10
25
10
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Prmbledhje e strukturuar
Gjat ksaj faze msuesi/ja bn nj prmbledhje t strukturuar t t gjith prmbajtjes s msimit
duke dhn shtjet m t rndsishme. Kshtu ajo trajton faktin se edhe substancat e ndrtuara
nga molekulat jopolare ndodhen n tre gjendje agregate, t ngurt, t lngt dhe t gazt. Prandaj
41
dhe ndrmjet tyre ekzistojn forca ndrmolekulare me natyr elektrostatike dhe t dobta t quajtura
forca t Londonit. M pas interpretohet ndodhja e shformimit t res elektronike q detyrimisht
ekzistojn dhe n molekulat polare. N fund t ksaj faze msuesi/ja mund t jap dhe varsin e
madhsis s ktyre forcave nga madhsia dhe gjeometria e molekulave.
Ndrtimi i njohurive. Msim i prqendruar mbi argumente
Msuesi/ja: Tani n dyshe ju do t lexoni tekstin duke mbajtur prpara kt list elementesh t nj
argumentimi n form pyetjesh.
Py
Pr
A
Pr
F
Shembull
Cila sht pyetje kryesore n kt msim?

Cila sht prgjigjja q jepet?
far arsyesh jepen?
far provash jepen?
far faktesh pritet q ti pranojn ashtu si jan?
far shembujsh ilustrojn kt fakt?
Duhet q nxnsit t ken kuptuar detyrn dhe t vendosin kto shkurtime n paragraft msimit,
ku do gjejn vend.
Pr - n molekulat apolare veprojn forcat e Londonit.
A - shformim i res elektronike n molekulat apolare dhe lindja e forcave t bashkveprimit me
natyr elektronike.
Pr subsatnca me molekula apolare ndodhen n 3 gjendje agregate t ndryshme.
F - forcat e Londonit varen nga madhsia dhe forma e molekuls.
Shembull - dy shembujt e librit: Ndryshimi i gjendjes agregate brenda grupit t halogjenve
2 CH3 C
H2 CH2 CH3 TV = 36C (trung pa deg)
CH3
CH3 C CH3
CH3
TV = 9,5C (trung peme me deg)
F2
Cl2
gaze
Br2 lng
I2 i ngurt
rriten prmasat e atomit
Te n pentani temperatura e vlimit sht m e lart, sepse sigurohet kontakt m i madh midis
molekulave dhe forcat e Londonit veprojn n m shum pika.
Prforcimi. Ditari dypjessh
Gjat fazs s prforcimit mund t prdoret strategjia e ditarit dy pjessh. Kshtu msuesi e ndan
tabeln n dy pjes dhe shnon respektivisht.
T dhna pr forcat e Londonit
Prania
Shkaktohen
Prcaktojn
Varsia
Komente
N molekulat polare dhe polare.
Nga shformimi i res elektronike t molekuls.
Vetit fizike t prbrjeve.
Nga madhsia dhe gjeometria (forma) e molekulave q bashkveprojn.
Kolona Komente plotsohet nga nxnsit me njohurit q sapo morm.

Detyr. Pr molekulat e mposhtme tregoni se n cilat veprojn vetm forcat e Londonit dhe n cilat
veprojn edhe forcat dipol-dipol dhe t Londonit.
Grupi i par: H2 dhe HBr
Grupi i dyt: CO dhe CO2
Grupi i tret: C2H6 dhe Br2
42
Tema 2.10. Lidhjet hidrogjenore

- t prkufizojn termin lidhje hidrogjenore;
- t prcaktojn lidhjet hidrogjenore n shembuj molekulash polare;
- t krahasojn lidhjet hidrogjenore me forcat e tjera t bashkveprimit molekular.
Konceptet kryesore: elektronegativitet, polaritet i molekuls, lidhje hidrogjenore.
Materiale dhe mjete msimore: teksti Kimia 11.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Hart konceptesh
Ndrtimi i njohurive
Prforcimi
Msim i prqendruar mbi argumente

Rishikim n dyshe
Paraqitje grafike e
informacionit. Zhvillimi i fjalorit
Organizimi i nxnsve
Pun me klasn
Koha
10
Pun n grupin
Pun n grup
25
10
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Hart konceptesh
Msuesi/ja paraqet n tabel nj hart koncepti. Prshkruhet dhe interpretohet ajo, duke kaluar n
mnyr t njpasnjshme nga atomi n formimin e molekulave llojet e forcave q bashkveprojn
ndrmjet molekulave dhe sqaruar termin lidhje hidrogjenore.
atomet
lidhje kovalente
molekula
apolare
forca t Londonit
molekula polare
molekula fortsisht polare

(ku H lidhet me F, O apo N)
forca dipol-dipol + forca t
lidhje hidrogjenore
forca t Van der Valsit
Kjo faz prfundon me dhnien e kuptimit t lidhjeve hidrogjenore.

Ndrtimi i njohurive. Msim i prqendruar mbi argumente
Msuesi/ja u drejtohet nxnsve q n baz t njohurive q ata kan t shpjegojn vetit fizike t
ndryshme pr 2 molekulat:
CH3F
CH3OH
M = 34g/mol
M = 32g/mol
momenti dipolar = 1,81 D
momenti dipolar = 1,70 D
TV1 = - 78C
TVe = 65C
43
Argumentet e nxnsve:
1. Prmasat e polaritetit i prafrt i molekulave realizon forca me madhsi pothuaj t njjt dipol-dipol
midis tyre.
2. N molekuln e CH3OH vihet re prania e elementeve O dhe H q realizojn midis tyre nj lidhje
kovalente mjaft t polarizuar dhe atomi i hidrogjenit fiton nj ngarkes t pjesshme pozitive t madhe.
3. Prmasat e vogla t O bjn q ifti elektronik vetjak i tij n nj molekul CH3OH t jet afr me H
(q u prshkrua n pikn 2) t nj molekule tjetr.
4. Lindin kshtu forca t fuqishme t trheqjes elektrostatike ndrmjet dy molekulave CH3OH q
quhen lidhje hidrogjenore si forca t bashkveprimit ndrmolekular. Lidhjet hidrogjenore hasen tek
NH3, H2O, HF. Prania e hidrogjenore rrit temperaturn e vlimit t CH3OH n krahasim me at te
CH3F.
5. Ndrhyn ktu msuesi/ja nprmjet skemave t thjeshta duke mbshtetur argumentimin.
lidhje hidrogjenore
X H
F
O
N
Y
F
O
N
O
/ \
H H
\
O
/ \
H H
/
\
H
H\
/
H C ..O:
/
\
H
\
H H H
\ /
C
\
/
H ..O:
formimi i lidhjeve hidrogjenore

te metanoli
/
\ /
O
/ \
H H
/
\
/
\
\
O
/ \
/ \
H H H H
nj molekul lidhet me lidhje hidrogjenore
me katr molekula
/
O
Renditja e forcave ndrmolekulare sipas fortsis:

forcat e Londonit < forcat dipol-dipol < lidhjet hidrogjenore
Msuesi/ja ndan nxnsit n grupe dyshe dhe u krkon t plotsojn nj skem t parashikimit t
forcave t trheqjes ndrmolekulare.
Lloji i molekulave
Molekula jopolare
Molekula polare
Molekula fortsisht polare
(q prmbajn lidhje H F, H O, H N)
Lloji i forcave
Shembuj
Nxnsit e plotsojn m pas at n drrasn e zez duke diskutuar. Punohet si detyr ushtrimi 5
faqe 55 n tekst.
Vlersimi: Vlersohen nxnsit pr aftsin pr t prcaktuar n grup apo individualisht llojin e
forcave ndrmolekulare dhe ndikimin e tyre n vetit fizike t prbrjeve molekulare.
44
Tema 2.10. Ndikimi i forcave ndrmolekulare

- t prcaktojn llojin e forcave ndrmolekulare n shembuj molekulash;
- t interpretojn vetit fizike t substancave n varsi t forcave t bashkveprimit
ndrmolekular;
- t krahasojn temperaturat e vlimit t prbrjeve, n varsi t llojit t forcave
ndrmolekulare midis molekulave t tyre.
Konceptet kryesore: forca ndrmolekulare, veti fizike.
Materiale dhe mjete msimore: teksti Kimia 11, tabela ose CD me tv dhe Tsh t alkaneve,
hidrureve.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Prmbledhje e strukturuar e shnimeve
Ndrtimi i njohurive Organizues grafik i analogjis
Prforcimi
Rishikim n dyshe
Diskutim i ideve
Paraqitje grafike e
informacionit
Organizimi i nxnsve
Pun me klasn
10
Zhvillimi i msimit
Msuesi/ja u prezanton nxnsve temn e msimit. Thekson faktin se sht tem q mbshtet
plotsisht n njohurit e marra. Synon n iden se do t jen ata aktort kryesor n kt tem
msimi.
Ndrtimi i njohurive. Organizues grafik i analogjis
Msuesi/ja n kt faz paraqet informacionin n trajt tabelash, CD ose, n munges, figurat
prkatse t librit n faqet 56 dhe 57. Shqyrtohet grafiku i Tv dhe Tsh t alkaneve.
1. U krkon nxnsve t interpretojn rritjen e ktyre temperaturave me rritjen e numrit t atomeve C.
Prgjigje:
Alkanet jan molekula apolare.
- Ndrmjet molekulave t tyre veprojn forcat e Londonit
- Forcat e Londonit rriten me rritjen e madhsis s molekulave dhe sa m shum elektrone t ken
ato.
- Me rritjen e forcave t Londonit rritet bashkveprimi ndrmolekular midis molekulave t alkaneve.
Kjo sht arsyeja q Tv dhe Tsh t ksaj serie kompozimesh rritet me rritjen e numrit t atomeve C.
2. Shqyrtohet grafiku Tv t hidrureve: CH4, SiH4, GeH4, SnH4.
Pyetje Prse Tv rriten duke kaluar nga CH4 SnH4?
Prgjigje T katrta hidruret jan t ndrtuara nga molekula apolare. Ndrmjet tyre ekzistojn forca
t londonit. Me rritjen e mass molekulare rriten forcat e Londonit. (Na C te Sn rriten prmasat e
atomit.)
3. Shqyrtohet grafiku q paraqet Tv t molekulave: H2O, H2S, H2Se, H2Te ( prbrje t H me
elemente t grupit t VIA).
Pyetje - Pse Tv e H2O sht m e larta, megjithse molekula e tij ka prmasa m t vogla n kt
seri.
Prgjigje:
- T gjitha molekulat e msiprme jan polare.
- Midis tyre lindin forca t bashkveprimit dipol-dipol dhe t Londonit.
- Te molekula e H2O ekzistojn dhe lidhjet hidrogjenore jan m t fuqishmet ndr forcat
ndrmolekulare (theksohet pr prmasa t krahasueshme).
Koha
5
30
45
4. Shqyrtohet n analogji grafikut e Tv t CH4, SiH4, GeH4, SnH4 me at t Tv t H2O, H2S, H2Se,
H2Te.
Pyetje Prse Tv te serit H2O, H2S, H2Se, H2Te jan m t larta?
Prgjigje Te kjo seri substancash t ndrtuara nga molekulat polare, veprojn forca t Londonit dhe
forcat dipol-dipol, q jan akoma dhe m t fuqishme. Pr kt arsye kto substanca do t shkrijn
dhe do t vlojn n temperatura m t larta sesa molekulat e ngjashme, por q jan me natyr
jopolare, si CH4, SiH4, GeH4, SnH4.
Vazhdon me t njjtn procedur dhe shqyrtimi i figurs 37 q parqet Tv pr komponimet e
hidrogjenit me elementet e grupeve IVA, VA, VIA, dhe VIIA.
Nxnsit t ndar n grupe dyshe n vazhdimsi t ors (ose dhe n mnyr individuale) zbatojn
njohurit n zgjidhjen e ushtrimeve 4, 5, 6 fq. 57 pr 5 t rubriks Pyetje dhe ushtrime.
Minutat e mbetura n vazhdim jan n funksion t diskutimit t ktyre ushtrimeve n tabeln e zez,
duke prfshir sa m shum nxns.lidhje kovalente
Vlersimi i nxnsve. Vlersohen nxnsit dhnien e prgjigjeve t sakta t aktivizimit t tyre n
pun me grup ose individuale.
Tema 2.12. Referat shkencor. Figura t shquara dhe kontributet e tyre n njohjen shkencore t
strukturave kimike
- t referoj me shkrim kontributin e figurave t shquara me njohjen shkencore t strukturs s
lnds.
Konceptet kryesore: lnd, molekul, forca ndrmolekulare.
Materiale dhe mjete msimore: kompjuter, CD, (me material t marra nga interneti).
Struktura e msimit PNP
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Organizues grafik
Ndrtimi i njohurive Tryez e rrumbullakt
Prforcimi
Diskutim i ideve
Referim i nxnsve rreth problemit
Organizimi i nxnsve
T gjith nxnsit
Pun n grup
T gjith nxnsit
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Organizues grafik
Msuesi/ja mund t paraqes nj hart koncepti pr ndrtimin e lnds. Krkon pjesmarrjen e t
gjith nxnsve t japin kuptimin e termave t shnuar n tabel.
46
Koha
5
35
5
Lnda
przierje
substanca homogjene
t thjeshta
t prbra
atome
homogjene
jone
heterogjene
l. jonik
lidhje kovalente
molekula
polare
forca t Londonit
polare pa H dhe O, N, F
polare me H dhe O, F, N
forca t Londonit + dipol-dipol
lidhje hidrogjenore
Ndrtimi i njohurive. Tryez e rrumbullakt

Detyra pr mbledhjen e informacionit, seleksionim, interpretim iu sht dhn nxnsve 2 or m
par.
Gjat ksaj faze krkoj nga nxnsit t relatojn n baz t materialit t marr nga interneti, revistat
shkencore, libra dhe revista kimie. Nxnsit n mnyr individuale ose n grup relatojn
informacionin e mbledhur mbi:
- teorin atomike t Daltonit e m pas, studimin e strukturs s atomit, teorit e lidhjeve kimike etj.
- kontributin e figurave t shquara, si Tomson Radhfordi, Bohr, Ljuis, Polingu etj. n studimin e
strukturs s lnds.
Prforcimi. Prvijim i t menduarit
Gjat ksaj faze konkludohet se si kan evoluar teorit shkencore n koh, n lidhje me strukturn
kimike n 200 vitet e fundit. Ktu, shnohen n tabel numrat e shkenctarve dhe specifikohet
shkurtimisht kontributi prkats.
a. jetshkrimin e figurave shkencore;
b. prshkrimi i studimit shkencor;
c. vlersimi i figurs shkencore.
47
Kreu III HIDROKARBURET
Tema 3.1. Prbrjet organike. Kimia e karbonit. Hetimi i prbrjeve organike

- t prkufizojn termin prbrje organike;
- t listojn karakteristika t prbrjeve organike;
- t interpretojn shumllojshmrin prbrjeve organike nprmjet veorive t atomit t
karbonit.
Konceptet kryesore: prbrje organike, C katrvalent, lidhje kovalente.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Ndrtimi i njohurive
far?/E far?/Po tani

far?
Hart koncepti
Prforcimi
Hulumtim i prbashkt
Nxitja pr t prsosur t
shkruarit
Organizimi i
nxnsve
Pun me gjith klasn
Koha
Pun n grup
30'
Pun n grupe
10'
5'
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. far/E far/Po tani far?
E nis orn e msimit me prkufizimin e prbrjeve organike.
- far jan prbrjet organike?
Prbrje organike jan t gjitha ato prbrje q prmbajn lidhjet karbon-karbon, karbon-hidrogjen
ose t dyja s bashku (quhen ndryshe dhe prbrje t karbonit). Mund t ken edhe prbrje t tjera
si oksigjen, azot, squfur etj.
- E far karakteristikash kan prbrjet organike?
Atomi i C n kto prbrje sht katr talent.
Atomi i C formon vetm lidhje kovalente.
Atomet e C mund t jen t tipit t hibridizimit sp, sp2 dhe sp3.
Gjeometria e molekulave sht respektivisht lineare, trekndore dhe tetraedrike.
Atomet e C mund t lidhen n mnyr t pakufizuar njri pas tjetrit.
- Po tani far?
Msuesi/ja: Si mund t dallojm nj prbrje organike?
Nxnsi: Nj prbrje organike ndrtohen nga nj numr i vogl elementesh dhe kan vetm lidhje
kovalente.
Msuesi/ja: Ne mund ta provojm me an t dy eksperimenteve se prbrjet organike prmbajn
elementet C dhe H.
Eksperimenti 1. Djegia e alkoolit lirohet q me oksigjenin e ajrit formon CO2, i cili, po t veproj me
ujin e glqeres formon fundrrin e CaCO3.
Eksperimenti 2. Nga djegia e parafins lirohen avuj uji, t cilat, me ftohje kondensohen. Uji
formohet nga H2 i liruar nga djegia e parafins dhe oksigjeni i ajrit.
48
Ndrtimi i njohurive. Hart koncepti

E ndaj klasn n grupe sipas numrit t nxnsve duke i ofruar do grupi tabak letre e lapustila dhe
m pas trheq vmendjen nga tabela e zez ku modeloj nj hart mbi konceptin Prbrje organike.
Pasi t ken shkruar Prbrje organike n qendr t tabakut t letrs, rreth saj u krkoj t shkruajn
far din pr kt koncept.
far jan?
Prbrje q prmbajn
elementet C dhe H.
Mund t ken dhe
elemente t tjera, si O, N, S etj.
Ku gjenden?
N organizmat e gjall por
sintetizohen edhe n laborator.
Karakteristikat
PRBRJET
ORGANIKE
Kan C katrvalent
C formon vetm lidhje kovalente
Gjeometria e molekuls mund t
jet lineare, trekndore ose
tetraedike
Jan t shumllojshme
Pas disa minutash nxnsit lexojn punn e grupit. N t njjtn koh kan krijuar n tabel hartn e
konceptit, pr ndrtimin e t cils msuesi/ja shfrytzon kryesisht punimet e nxnsve.
Kjo sht nj teknik diskutimi q mund t kryhet me t gjith klasn. Msuesi/ja shkruan n tabel
dy prbrje: Na2SO4 dhe C2H4 dhe u krkon nxnsve t paraqesin strukturat e Ljuisit dhe t
prcaktojn llojin e lidhjeve kimike n kto prbrje.
- Cila prej tyre sht prbrje organike? Pse?
M pas nxnsit diskutojn pyetjet e tekstit.
- diskutimet gjat puns n grup;
- saktsin e prgjigjeve t dhna dhe aftsit shprehse dhe argumentuese;
- fjalorin shkencor e prdorur t sakt.
Tema 3.2. Hidrokarburet. Alkanet. Vetit fizike dhe kimike. Cikloalkanet

- t prshkruaj ndrtimin, klasifikimin dhe vetit fizike t alkaleve;
- t shkruaj reaksione t gatitjes dhe vetive kimike t alkaleve;
- t interpretoj formuln molekulare t prgjithshme t alkaleve dhe cikloalkaneve;
- t kryej njehsime me prcaktimin e formuls molekulare t alkaleve.
Konceptet kryesore: hidrokarbur, alkan, formul molekulare, veti fizike, reaksion zvendsimi
radikalar.
Struktura e msiit: PNP
Fazat e strukturs Metoda
Parashikimi
Shpjegim i prparuar
Ndrtimi i njohurive DDM /
Eksperiment demonstrativ
Prforcim
Hart koncepti
Diskutim idesh
Diskutim idesh
Organizimi i nxnsve
T gjith nxnsit
Grupe nxnsish
Koha
5'
30'
Nxitje pr t zhvilluar t gjykuarit

prmbledhs
T gjith nxnsit
10'
49
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Shpjegim i prparuar
Gjat ksaj faze msuesi/ja, s bashku me nxnsit, japin kuptimin e termave: hidrokarbur dhe alkan.
Shkruajn dhe interpretojn formuln molekulare t prgjithshme: (nH2n+2) t alkaleve, CnH2n t
cikloalkaneve. Po kshtu, gjat ksaj faze nxnsit identifikojn hibridizimin sp3 t atomeve t C, si
atom q lidhet me 4 lidhje sigma me 4 atome t tjera.
Ndrtimi i njohurive. DDM / Eksperiment demonstrativ
N fillim t ksaj faze msuesi/ja ndrton tabeln e mposhtme. Nxnsit punojn, duke e plotsuar
t ndar n grupe, n fletoren e klass njohurit e marra mbi alkalet.
Di
1. Hidrokarbure.
2. Alkane a) prbrjen cilsore C, H b)
prbrjen sasiore CnH2n+2.
3. Hibridizimin sp3 t atomit t C tek alkalet.
4. Njihen si hidrokarbure t ngopura.
5. Klasifikimi.
Dua t di
Msova
Eksperiment demonstrativ. Nxnsi, nprmjet eksperimenteve demonstrative, nxiten t zgjerojn

njohurit mbi alkalet.
N 3 gota kimike vendosim nga nj cop parafin (sqarohet ky term) dhe e shtojm n t parn
tretsir KMnO4, n t dytn HCl, dhe n t tretn NaOH (n munges t reagjentve shtojm H2O:
a) t ftoht, b), n vlim, c) uthull (acid i dobt)) dhe n eksperimentin e katrt realizohet djegia e
parafins.
Nxiten nxnsit t prshkruajn dhe interpretojn rezultatet nprmjet pyetjeve, si:
- A treten alkalet n uj?
- A jan m t leht se uji?
- A veprojn alkalet me substanca oksiduese, baza dhe acide t fort?
- A jan alkalet substanca aktive? A digjen?
U krkohet nxnsve q, duke punuar n grupe, q pasi t lexojn tekstin t plotsojn n tabeln e
zez kolonn e dyt e t tret t tabels s msiprme duke i diskutuar.
Di
Dua t di
Msova
1. Hidrokarbure.
1. Vetit fizike t alkaleve.
1. Jan t plogsht nga ana kimike.
2. Alkane a) prbrjen cilsore C, H b) 2. Gatitjen (rrugt e sintezs) 2. digjen n prani t oksigjenit duke prodhuar
prbrjen sasiore CnH2n+2.
s alkaleve.
CO2 dhe H2O.
3. Hibridizimin sp3 t atomit t C tek
3. Jepni reaksione t zvendsimit radikalar me
3. Vetit kimike t alkaleve.
alkanet.
halogjent (n kushte speciale).
4. Njihen si hidrokarbure t ngopura.
4. Gatiten nprmjet:
5. Klasifikimi n alkane dhe
a) reaksionit t shtimit
cikloalkane.
b) sintezn urtz.
Msuesi/ja prshkruan dhe ilustron origjinn dhe gatitjen e hidrokarbureve t ngopura, si dhe
reaksionet karakteristike t djegies dhe zvendsimit radikalar.
Prforcimi. Hart koncepti
Msuesi/ja u krkon grupeve t nxnsve t kompozojn (ndrtojn) nj hart se si mund t lidhen
konceptet q msuan me njri-tjetrin. M pas, nj nxns e vizaton kt hart n tabel.
50
Hidrokarbure
gatitja
fizike
t ngopura
klasifikimi
vetit
Alkane
kimike
Cikloalkane
formula molekulare
CnH2n+2
CnH2n
Vlersimi. Nxnsit vlersohen n baz t:

- pjesmarrjes aktive n diskutim, prshkrim, interpretim;
- saktsin n dhnien e prgjigjeve;
- aktivizimi n pun n grup apo dhe n mnyr individuale.
Tema 3.3. Struktura dhe emrtimi i alkaneve. Seria homologe e alkaleve

- t tregojn se far strukture kan alkanet;
- t prkufizojn termin seri homologe;
- t listojn rregullat e emrtimit (sipas IUPAC-ut) q ndiqen pr emrtimin e alkaleve;
- t ndrtojn radikalet alkilike me deri 4 atome karboni;
- t shkruajn dhe emrtojn alkalet me deri 7 C n vargun kryesor.
Konceptet kryesore: seri homologe, radikal alkili, alkan me varg normal, alkan me varg t degzuar.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Di/Dua t di/Msova m shum
Ndrtimi i njohurive
Prforcimi
Diskutim i ideve. Paraqitje grafike
e informacionit
Nxitja e diskutimit. Paraqitje
grafike e informacionit
Organizimi i nxnsve
Pun individuale ose n dyshe
Koha
5'
Pun individuale
30'
Pun individuale
10'
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Di/Dua t di/Msova m shum
Ndrtoj tabeln e mparshme n tabel dhe, n bashkpunim me nxnsit, plotsojm kolonn Di,
duke evokuar informacionet nga msimet e kaluara.
Msuesi/ja: Pse alkanet konsiderohen hidrokarbure t ngopura?
Nxnsi 1: Sepse atomi i C tek alkanet formon katr lidhje, q sht numri maksimal i mundshm i
lidhjeve me atomet e tjera.
Msuesi/ja: lloj lidhjesh kemi n molekulat e alkaleve?
Nxnsi 2: Vetm lidhje njfishe ose lidhje sigma ().
Msuesi/ja: tip hibridizimi kan atomet e C?
Nxnsi 3: Atomet e C tek alkanet jan t hibridizimit sp3.
Msuesi/ja: Cila sht gjeometria e molekuls?
Nxnsi 4: Gjeometria e molekuls sht tetraedr i rregullt dhe kndi valentor 109,47.
Msuesi/ja: Cila sht formula e prgjithshme e alkaneve?
Nxnsi 5: Formula e prgjithshme sht CnH2n+2, q do t thot q nj alkan q ka nj atom C me
shum n molekul n krahasim me nj tjetr, ka dhe dy atome hidrogjeni m shum.
51
Prgjigjet shkruhen n tabel, n kolonn Di.

Di
Dua t di
Tek alkanet:
C formon 4 lidhje sigma () me atomet
e tjer.
Secili atom C ka hibridizimin sp3.
Gjeometria e molekuls sht
tetraedr.
Formula e prgjithshme sht CnH2n+2.
Nj alkan ndryshon nga alkani
pasardhs me nj grup -CH2.
Msova
Ndrtimi i njohurive. Di/Dua t di/Msova m shum

Pasi plotsoj kolonn Di, prcaktoj nr. e lidhjeve sigma n molekulat e metanit, etanit, hekzanit
dhe nonanit pasi kam shkruar n tabel strukturat e tyre.
N kt moment para nxnsve shtroj pyetjen far doni t dini m tepr rreth tems s msimit?.
Marr mendimet e tyre dhe plotsoj kolonn Dua t di.
Di
Dua t di
Msova
sht seria homologe?
Tek alkanet:
C formon 4 lidhje sigma () me atomet e Si lidhen atomet e C me njritjetrin?
tjer.
jan radikalet alkilike?
Secili atom C ka hibridizimin sp3.
Gjeometria e molekuls sht tetraedr.
Si emrtohen alkanet, a ka
Formula e prgjithshme sht CnH2n+2.
rregulla q duhet t zbatohen pr
Nj alkan ndryshon nga alkani pasardhs emrtimin e tyre?
me nj grup -CH2.
Prforcimi. Msova m shum
U jap mundsin nxnsve q t lexojn me kujdes tekstin n mnyr individuale ose n dyshe, duke
i orjentuar n lidhje me plotsimin e tabels duke theksuar q t bazohen tek pyetjet n dhnien e
prgjigjeve. Nxns t ndryshm prezantojn para klass mendimet e tyre dhe i shkruajn n
kolonn Msova.
M posht po e japim tabeln t plotsuar.
Di
Tek alkanet:
C formon 4 lidhje
sigma () me atomet e
tjer.
Secili atom C ka
hibridizimin sp3.
Gjeometria e
molekuls sht
tetraedr.
Formula e
prgjithshme sht
CnH2n+2.
Nj alkan ndryshon
nga alkani pasardhs
me nj grup -CH2.
Dua t di
sht seria homologe?
Si lidhen atomet e C me
njri-tjetrin?
jan radikalet alkilike?
Si emrtohen alkanet, a ka
rregulla q duhet t
zbatohen pr emrtimin e
tyre?
Msova
Seri homologe do t quajm serin e prbrjeve t cilat ndryshojn
nga njra-tjetra me nj grup CH2.
Atomet e C lidhen n varg t drejt ose n varg t degzuar.
Radikalet alkilike jan grupime atomike q fitohen nga alkanet kur u
largohet nj H p.sh.
CH4 - CH3
metan
metil
C2H6 - C2H5
etan
etil
Radikalet marrin prapashtesn il.
Emrtimi i alkaneve:
Alkanet me varg t padegzuar ose alkanet normal
Alk
+
an
(rrnja q tregon nr. e C)
(prapashtesa tregon pranin
e lidhjeve njfishe C-C)
Alkanet me varg t degzuar.
Rregullat:
1. zgjidhet vargu C m i gjat
2. nis numrimi i C t ktij vargu andej nga degzimi sht m afr ose
dendsia e degzimeve sht m e madhe.
52
3. struktura e emrtimit
emrat e radikaleve sipas rendit alfabetik + pozicioni i tyre + alk-an me
aq C sa numruam.
Shembuj
1
CH3 CH CH2 CH3
CH3
CH3
5
4
3
2 1
CH3 CH CH2 C CH3
CH3
CH3
7
metil 2, butan
trimetil 2, 2, 2, 4 pentan
CH3
2
CH3 CH2 CH2 CH CH2 CH CH3
CH2 CH3
etil 4, metil 2 heptan
Detyr. Duke pasur parasysh rregullat e emrtimit t alkaneve, tregoni cili nga emrtimet sht i
gabuar.
a. dimetil -2, 2 pentan
b. etil-2, metil-4, butan
c. dimetil-3, 4 butan
. dimetil-1, 3 propan
N fillim ndrtohet struktura mbi bazn e emrtimit dhe m pas zbatohen rregullat e emrtimit.
Krahasohet emrtimi i prcaktuar me emrtimin e dhn.
CH
1
a. CH3 C CH2 CH2 CH3
CH3
3
b. CH3 CH CH2 CH2
2 CH2
6 CH3
1 CH3
4
metil 3 hekzan i gabuar
c. CH2 CH CH2 CH3
5 CH3 CH3
. CH2 CH2 CH2
CH3
CH3
dimetil 2, 2, pentan i sakt
metil 3 pentan i gabuar
pentan i gabuar

- aktivizimin n orn e msimi;
- saktsin n emrtimin e alkaneve.
53
Tema 3.4. Izomeria e alkaneve

- t tregojn se jan izomert dhe llojet e tyre;
- t ndrtoj izomert e vargut t alkaneve me deri 7 atome C n molekul;
- t emrtoj kto izomer;
- t argumentoj lidhjet ndrmjet strukturs s izomerive dhe vetive t tyre.
Mjetet dhe materialet: teksti, tabak letre, lapustila
Konceptet kryesore: formul molekulare, formul strukturore, izomeri, izomeri vargu, pozicioni,
funksional.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Lviz / ndalo / krijo
dyshe
Ndrtimi i njohurive
Hart koncepti
Prforcimi
Rishikim n dyshe
shkruarit
Organizimi i nxnsve
T gjith nxnsit
Pun n grupe dyshe
Pun n grup
Koha
5'
Pun n grupe dyshe
10'
30'
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Lviz/ndalo/krijo dyshe
Metoda Lviz/ndalo/krijo dyshe synon n gjetjen e nj partneri t rastsishm pr kryerjen e detyrs
s caktuar nga msuesi/ja.
Msuesi/ja: Ju lutem, merrni fletoren dhe nj stilolaps dhe ngrihuni n kmb. Kur t them nisu do
t lvizni npr klas. Przihuni me t tjert, duke shkuar n drejtime t ndryshme. Kur t them ngrij
i jepni dorn shokut q keni pran dhe prisni udhzimet.
Pas formimit t dysheve msuesi/ja u jep dysheve detyrn. Prkufizoni konceptet:
- formul molekulare
- formul strukturore
- izomeri
- izomeri vargu
- izomeri pozicioni
- izomeri e grupit funksionor
- izomeri cis-trans
U jepet nxnsve koha e nevojshme 5-7 minuta t punojn n dyshe pr t arritur n nj prkufizim
mbi kto koncepte. M pas lexohen prkufizimet me gjith klasn dhe msuesi/ja bn saktsimet e
nevojshme.
N kt faz t ors s msimit, e ndaj klasn n grupe sipas numrit t nxnsve, duke i ofruar do
grupi tabak letre e lapustila dhe i orientoj. Pasi t keni shkruar n qendr t tabakut t letrs
IZOMER, shkruani rreth saj far dini pr kt koncept duke ndrtuar kshtu nj hart koncepti.
54
far jan?
Prbrjet q kan formul
molekulare t njjt dhe formul
strukture t ndryshme.
IZOMERT
Si ndrtohen?
- Niset me ndrtimin e vargut m
t gjat t mundshm t
atomeve t karbonit.
- M pas, shkurtojm vargun C
dhe shtojm nr. e radikaleve.
- Pozicioni i radikaleve
ndryshohet.
Klasifikimi
Izomer vargu. Ndryshojn nga njri-tjetri nga

skeleti karbonik
p.sh. CH3 CH2 CH2 CH3 butan
metil 2,propan
CH3 CH CH3
CH3
Izomer pozicioni. Ndryshojn nga njri-tjetri
nga pozicioni i nj atomi ose grupi atomik p.sh.
butanol 1
CH3 CH2 CH2 CH2
OH
Vetit:
Kan veti fizike t ndryshme
sepse ndryshojn nga siprfaqja
e kontaktit midis molekulave
kan veti kimike t ndryshme.
CH3 CH2 CH CH3
OH
butanol - 2
Izomeri funksional. Ndryshojn nga njri-tjetri

nga grupi funksionor , p.sh.:
etranol
CH3 CH2 OH
eteri dimetilik
CH3 O CH3
Pas disa minutash nxnsit lexojn punn e grupit.

N t njjtn koh kam krijuar n tabel hartn e konceptit
pr ndrtimin e t cils shfrytzoj kryesisht punimet e nxnsve.
Izomer cis-trans. Karakteristik pr alkenet

dhe alkadienet (q kan lidhje dyfishe C = C).
N.q.s. grupet e njjta jan t vendosur n t
njjtn an t lidhjes dyfishe izomeri quhet cis,
nse jan n an t kundrta quhet trans
H
H
H
CH3
\
/
\
/
C=C
C=C
/
\
/
\
CH3
CH3
H
CH3
cis- buten
trans-buten

N kt faz t ors s msimit nxnsit reflektojn sasin dhe qndrueshmrin e t nxnit mbi
konceptet dhe shprehit e fituara, duke e zbatuar at n detyrn q u ofrohet me an t metods
Mendo/puno n dyshe/shkmbe mendime pr afro 7 minuta.
Detyr. Sa izomeri vargu ka n formuln C6H14? Emrtojini ato.
Pas puns individuale mbi detyrn e dhn, nxnsit diskutojn dhe shkmbejn mendime me
shokun e banks n lidhje me numrin e izomerive dhe emrat e tyre.
M pas kalojn n nj diskutim me t gjith klasn. Nxns t ndryshm paraqesin n tabel nga nj
izomer dhe emrin prkats.
1
Nxnsi 1: CH3 CH2 CH2 CH2 CH2 CH3

5
Nxnsi 2: CH3 CH2 CH2 CH CH3
CH3
1
metil - 2 pentan
Nxnsi 3: CH3 CH2 CH CH2 CH3
CH3
n hekzan
metil - 3 pentan
55
Nxnsi 4: CH3 CH CH CH3
CH3 CH3
dimetil - 2, 3 butan
CH3
Nxnsi 5: CH3 C CH2 CH3
CH3
dimetil 2, 2 butan
Gjithsej: 5 izomer.
- pjesmarrjen dhe bashkpunimin n punn e tyre n grup;
- pr saktsin e prcaktimit t llojit t izomerive;
- pr aftsit argumentuese pr numrin e sakt t izomerive dhe emrtimin e tyre.
Tema 3.5. Ushtrime. Shkrimi dhe emrtimi i formulave t alkaneve

- t emrtoj alkanet dhe cikloalkanet;
- t ndrtoj izomert e alkaneve dhe cikloakaneve;
- t zgjidh situata problemore q ojn n prcaktimin e formuls empirike dhe molekulare;
- t kryej njehsime stekiometrike n reaksione kimike t prfitimit dhe vetive kimike t
alkaneve.
Konceptet kryesore: alkan, cikloalkan, formul empirike, formul molekulare.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Tabela e koncepteve
Organizimi i nxnsve
T gjith nxnsit
Koha
5'
Ndrtimi i njohurive
T nxnt me kmbime
grupi i ekspertve
Nxitja e diskutimit dhe shprehive

t t shkruarit
Pun n grupe
30'
Prforcimi
Prvijimi i koncepteve
Pun n dyshe
10'
Parashikimi. Tabela e koncepteve

Meqense ora e ushrimeve prmbledh t gjitha njohurit t marra n msimet e mparshme, prdor
teknikn e tabels s koncepteve. Ndrtoj n drras tabeln e mposhtme dhe krkoj nga nxnsit
q ta plotsojn at.
Hidrokarburi
Formula e prgjithshme
Prfaqsuesit
Izomert
Emrtimi
Alkan
CnH2n+2
C4H10
CH3 CH2 - CH2 CH3
butan
CH3 CH CH3
CH3
Cikloalkan
CnH2n
C4H8
ciklobutan
CH3
metil 2 propan
metil ciklopropan
56
Ndrtimi i njohurive. T nxnit me kmbime grupi i ekspertve

Ndaj klasn n grupe me nga 5 nxns, ku secili prej tyre do t luaj rolin e ekspertit pr pyetjen e
br nga un. Prgatis fletn e ekspertit pr secilin caktoj nga 5 antart e grupit. Secilit nxns i
caktoj nj numr nga 1 deri te 5. Shprndaj flett e ekspertit me ushtrimet prkatse. Pastaj, t
gjith nxnsit me t njjtin numr do t mblidhen n grupe ekspertsh dhe do t diskutojn pr
zgjidhjen e ushtrimeve.
Prgjigjet duhet t mbahen shnim, n mnyr q kur t kthehen n grupin baz, nxnsit ekspert
do tu msojn antarve t tjer t grupit ushtrimin pr t ciln ishin prgjegjs. Nxnsit e tjer do
t dgjojn dhe mund t bjn pyetje pr t krkuar sqarime.
Prfaqsues t ekspertve do t dalin para klass, n tabel do t shkruajn konkluzionet prkatse,
p.sh.: eksperti me nr. 1 jep prgjigjen e ekspertit 4 etj.
Fleta e ekspertit nr. 1
Shkruani dhe emrtoni pes alkane izomer me formul C7H16.
Prfaqsuesi i ekspertit Nr. 1
1
CH3 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH3

1
n heptan
CH3 CH CH2 CH2 CH2 CH3
CH3
1
metil 2, hekzan
CH3 CH2 CH CH2 CH2 CH3
CH3
5
metil 3, hekzan
CH3 CH2 CH CH CH3
CH3 CH3
dimetil 2, 3 pentan
CH3 CH2 CH CH2 CH3
C2H5
etil 3 pentan

Shkruani dhe emrtoni pes cikloalkane izomeri me formul C6H12.
Prfaqsuesi i ekspertit nr. 2
CH3
ciklohekzan
CH3
_ CH3
dimetil 1, 1, ciklobutan
CH3
\
metil 1, ciklopentan
/ CH3
/
CH3
dimetil 1, 3 butan
CH3
/
dimetil 1, 2, ciklobutan
CH3
57
trimetil 1, 2, 3 ciklopropan

Ndrtoni strukturat e alkaneve t mposhtme dhe tregoni nse emrtimet e dhna jan t
sakta. Pr emrtimet e gabuara jepni ato t sakta:
a. dimetil 2, 2 pentan b. dimetil 3, 4 butan c. etil 3, ciklopentan . dimetil 1, 3
(shih origjinalin)
a. dimetil ...................
2, 2 pentan
b. dimetil 3, 4 butan (emrtimi i gabuar)
1
CH3
1
CH3 C CH2 CH2 CH3
CH3
dimetil 2, 2 pentan (emrtimi i sakt)
c. etil 3 metil 2 ciklopentan (i gabuar)
CH3 CH2 CH CH2
5
CH3 CH3
metil 3 pentan (emrtimi i sakt)
. dimetil 1, 3 ciklobutan (emrtimi i sakt)
CH3
/
\
C2H5
etil 2 metil 1 ciklopentan (emrtim i sakt)
Fleta e ekspertit Nr. 4
Gjeni formuln empirike dhe molekulare t prbrjes me mas molekulare 42 dhe n prbrjen
e saj ka 85, 7% karbon dhe 14, 29% hidrogjen.
Prfaqsues i ekspertit 4
Duke u nisur nga kuptimi i prqindjes thmi se n 100g prbrje kemi 85,7g C dhe 14,29g H.
nC = mC/ArC = 85, 7g/12 = 7,14 mol atome C
nH = mH/ArC = 14,29g/1 = 14,29 mol atome H
Raporti C : H = 7,14 : 14,29
Raporti m i vogl (pjestohet me 7,14) 1 : 2.
Formula empirike CH2 me mas molekulare 12 + 2 = 14.
Masa molekulare e prbrjes nuk sht 14 por 42, domethn 42/14 = 3 her m e madhe.
Shumzohet formula empirike me koefientin 3. Formula molekulare C3H6.

Nn veprimin e shkndijs elektrike, etani shprbhet n elementet prbrse t tij. Sa do t
jet vllimi i gazit q formohet nga shprbrja e 2l etan matur n KN.
C2H6 2C + 3H2
2l
xl
1 mol 3 mol
2l_ = ___x___
22,4l
3 22, 4l
x = 6l H2
Prforcimi. Prmbledhje e strukturuar e shnimeve
58
Me pak fjal prmbledh pikat kryesore n t cilat kaloi msimi. Theksoj momentet n t cilat nxnsi
duhet t synoj fort dhe duke i udhzuar q t ushtrohen sa m shum n punimin e ushtrimeve.
Jap detyr ushtrimet 2-4 faqe 69.
- aktivizimin dhe pjesmarrjen n orn e msimit;
- saktsin e mendimeve dhe origjinale q dhan ata n lidhje me problemet e trajtuara gjat
puns n grup.
Tema 3.6. Alkenet, gatitja, vetit, emrtimi

- t shkruaj formuln e prgjithshme t alkeneve;
- t prcaktoj strukturn e alkeneve dhe tipin e hibridizimit t tyre;
- t emrtoj prbrje t alkeneve kur sht dhn struktura;
- t ndrtoj strukturat e t gjith llojeve t izomerive t alkeneve, duke prfshir edhe ata
gjeometrik;
- t interpretoj me an t reaksioneve kimike mnyrn e gatitjes dhe vetit kimike t
alkeneve.
Mjetet dhe materialet: teksti, fletore, kuba kartoni, ku n do faqe jan shkruar fjalt: prshkruaje,
prftoje, shoqroje, analizoje, zbatoje, argumentoje
Konceptet kryesore: alken, lidhje dyfishe, hibridizim sp2, reaksion eliminimi, reaksion adicioni,
reaksion polimerizimi, izomeri gjeometrik.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Organizimi i nxnsve
T gjith nxnsit
Koha
5'
Ndrtimi i njohurive
Prforcimi

Pun n dyshe
30'
10'
Kubimi
Ditari dypjessh
Zhvillimi i msimit
Gjat ksaj faze bj nj prmbledhje t strukturuar t t gjith prmbajtjes s msimit, duke dhn
shtjet m t rndsishme. Kshtu trajtoj:
jan alkenet?
Cila sht formula e prgjithshme molekulare?
Cili sht grupi funksionor?
tip hibridizimi kan karbonet e lidhjes dyfishe?
Cilat jan rregullat e emrtimit?
- Gjejm vargun m t gjat karbonik.
- Fillojm numrimin nga sht lidhja dyfishe m afr.
- Jap emrin: radikal + pozicioni i radikalit + rrnja + en + pozicioni i lidhjes dyfishe.
Llojet e izomerve
Izomer:
- pozicioni,
- vargu,
- cis-trans.
Shkruaj n tabel strukturn e disa alkeneve, si p.sh. (eten, buten 1, metil 2 buten 2).
jan reaksionet e gatitjes?
Jap reaksionet e gatitjes.
59
nxehtsi
a) dehidrogjenim i alkaneve: CH3 CH3
CH2 = CH2 + H2
H2SO4
b) dehidratim i alkooleve: CH3 CH2
OH
jan reaksionet e adicionit?
\
/
C=C
/
\
H2
CC

H H
Cl2
CC

Cl Cl
HBr
H2O
Br Br
CC

HBr HBr
CC

H2O H2O
CH2 = CH2 + H2O
nxehtsi
alkan
hidrogjenalkan
brom alkan
alkool
Ktu sqarohet edhe rregulla e Markovnikovit.

jan reaksionet e polimerizimit?
Shkruaj reaksionet. n (CH2 = CH2) ( CH2 CH2 CH2 CH2 )n
Ndaj klasn n grupe me 3 deri 5 nxns dhe secilit grup i shprndaj nga nj kub letre n faqet e t
cilit jan shkruajtur fjalt: Prshkruaje, prftoje, shoqroje, analizoje, zbatoje, dhe argumentoje.
Nxnsit fillojn me radh tu japin prgjigje krkkesave t kubit. Kshtu pr krkesn:
Prshkruaje: Pr kt krkes duhet t marrin shembull nj alken dhe ta prshkruajn at si p.sh.:
buten 2 ka elementet karbon dhe hidrogjen (hidrokarbon), karbon i lidhjes dyfishe sht i hibridizimit
sp2.
Prftoje:N kt rast duhet t japin shembullin e prftimit t nj alkeni p.sh. t buten 2, i cili mund t
gatitet duke u nisur nga butanol 2, ose butani nprmjet reaksioneve t eliminimit. Nxnsit
orientohen nga reaksioni i prftimit t etenit t shkruar n tabel:
nxehtsi
CH3 CH2 CH2 CH3
CH3 CH = CH CH3 + H2
CH3 CH2 CH CH3 CH3 CH = CH3 + H2O
H2SO4
OH
Shoqroje: Nxnsit duhet t shkruajn far iu vjen n mendje kur shohin strukturn e alkenit.
P.sh. ndrtohen nga elementet karbon dhe hidrogjen prandaj jan hidrokarbure.
Analizoje: N kt pik msuesi/ja sht mir tu bj nj orientim nxnsve q t studiojn
strukturn e alkenit. P.sh. alkenet kan lidhje dyfishe midis karboneve e cila prfaqson grupin
funksionor dhe prcakton vetit e alkenit. do t thot kjo? Ktu nxnsit duhet t prgjigjen q
alkenet japin reaksion adicioni dhe polimerizimi.
60
Zbatoje: N kt pik nxnsit duke u nisur nga strukturat e alkeneve t shkruara n tabel (n
fazn e parashikimit) mund t shkruajn emrat sistematik dhe vetit kimike t tyre.
Argumentoje: N kt faz mund t shkruajn strukturn e nj alkeni duke prcaktuar t gjitha llojet
e izomerive q paraqet, ti emrtoj ato, t shkruaj reaksionet e adicionit dhe t polimerizimit.
Ndrtoj nj tabela me dy kolona dhe n to shnoj respektivisht:
T dhna pr alkenet
Komente
Struktura
Kan lidhje dyfishe C = C.
Disa paraqesin izomeri cis-trans.
Paraqesin izomeri pozicioni dhe vargu.
Gatitja
Gatiten nga:
1. dehidrogjenimi i alkaneve
2. dehidratimi i alkooleve
Vetit
Japin reaksione adicioni me H2, Br2, HCl, H2O.
Japin reaksione polimerizimi.
Kolona Komente plotsohet nga nxnsit.
Detyr. 5,6 gram i nj alkeni adicionon 3,6 gram uj. Gjeni formuln e alkenit. Cili sht akleni?
CnH2n + H2O CnH2n+2O
14 n g 18 g
5,6 g 3,6 g
14 n 3,6 = 5, 6 18
n = 5,6 18/14 3,6 = 2
Formula e alkenit C2H4. Alkeni sht eten CH2 = CH2
a. aftsin n emrtimin e alkeneve,
b. identifikimin e llojeve t izomerive
c. aftsin pr t parashikuar produktet e reaksioneve t vetive t alkeneve.
Tema. 3.7 Alkinet, gatitja, vetit, emrtimi

- t shkruaj dhe t interpretoj formuln e prgjithshme t alkineve n baz t pranis s lidhjes
trefishe;
- t dalloj ndrtoj dhe emrtoj sipas IUPAC izomert e vargut dhe t pozicionit t alkineve;
- t shkruaj, interpretoj dhe t kryej njehsime me reaksionet karakteristike t etinit.
Mjetet dhe materialet: teksti, pamje filmike t strukturs s etinit si dhe t gatitjes dhe djegies
Konceptet kryesore: alkin; lidhje trefishe, izomeri vargu, izomeri pozicioni, tautomeri, reaksione
adicioni, polimerizimi, reaksione zvendsimi.
Fazat e strukturs
Metoda
Parashikimi
Ndrtimi i njohurive
Stuhi mendimi
Hart konceptesh
Diskutim idesh
Prforcim
Minitestim
Organizimi i
nxnsve
T gjith nxnsit
Pun me grupe t
mdha nxnsish
Pun n grupe dyshe
Koha
5'
30'
10'
Zhvillimi i msimit
61
Msuesi/ja paraqet video (pamje filmike) t strukturs s etinit (mund ta gjeni n adresn e internetit:
.mhe.com/physscichemistry/animation/chang ) ose shkruan formuln e etinit: HCCH
M pas zhvillon testin:
1. Tipi i hibridizimit t C sht:
a. sp3
b. sp2
c. sp
[P. e sakt: c.]
2. N molekuln e etenit ka:
a. 2 lidhje dhe 3
b. 1 dhe 2
c. 3 dhe 2
. 4 dhe 1
[P. e sakt: c.]
3. Forma e molekuls s etinit sht:
a. lineare
b. trekndore
c. tetraetrike
. kndore
[P. e sakt: a.]
4. Kndet valentore n molekul jan:
a. 120o
b. 180o
c. 1090
[P. e sakt: b.]
5. Etini sht hidrokarbur i:
a. i ngopur
b. i pangopur
[P. e sakt: b.]
6. Cils formul t prgjithshme i prket etini?

a. CnH2n-2
b. CnH2n
c. CnH2n+2
[P. e sakt: a.]

Video e gatitjes dhe djegies .youtube.com/atch v=Q4g6XZz7YT0
Pozicioni
CH3-CC-CH3
CH3-CH2-CCH
Rregullat e emrtimit
- Vargu m i gjat karbonik
- Numrimi nis nga lidhja trefishe sht m afr
- emrat e radikaleve + pozic e tyre + alkin +
pozicioni i lidhjes trefishe
Vargu
CH3CH2-CH2-C CH
CH3-CH-CC
|
CH3
Gatitja
Pasi paraqitet videoja t shkruhet
reaksioni i gatitjes
CaC2 + 2H2O = Ca(OH)2 + C2H2
Llojet e izomerve
Alk-in
CnHn-2
Tipat e reaksioneve
q japin alkinet
Adicioni
CHCH + 2H2 CH3 CH3
Br Br
|
|
CH CH + 2Br2 CH CH (reaks. testues)
|
|
Br Br
CHCH
Polimerizimi
3 alkin aren
3CH CH
(C6H6)
Zvendsimi
Vetm alkinet me lidhje
trefishe n skaj
R- C CH + Ag+ R-C LC:Ag + H+
X
|
+ 2HX CH2 - CH
|
X
CH CH +HOH
H+ Hg2+
CH2 = CH CH3 - CH
|
||
OH O
62
Prforcimi. Minitestim
1. Nr. i izomerive t pozicionit pr alkinin C6H10 me varg linear t karboneve sht:
a. 2
b. 3
c. 4.
. 5
[P. e sakt: b.]
2. Nr. i ziomerve t vargut pr alkinin C5H8 sht:
a. 2
b.3
c.4
. 5
3. Nga bashkveprimi i etinit me nj molekul HCL formohet:

a. kloretan
b. kloreten
c. kloroform
[P. e sakt: b.]
4. Nga bashkveprimi i butin-1 me nj molekul Br2 formohet:

a. 1 produkt
b. 2 produkte izomere
c. 3 produkte izomere . 4 produkte izomere
[P. e sakt: b.]
5. Sasia e CaC2 q nevojitet pr prftimin e 22,4l etin ( matur n K.N) sht:
a. 22, 4 g
b. 32 g
c. 64 g
. 82,4 g
[P. e sakt: c.]
Tema 3.8. Pun laboratori. Gatitja dhe vetit e etenit dhe etinit
- t aftsohen n prdorimin e pajisjeve dhe reagentve kimik pr zhvillimin e puns s
laboratorit;
- t gatis n laborator etenin dhe etinin;
- t demostroj n rrug eksperimentale vetit e etenit dhe etinit.
Mjetet dhe materialet: teksti, balon me fund t rrumbullakt, cilindr, kristalizator, tap me gyp
gazprcjells, stativ, H2SO4 e prqndruar, alkool 95%, rr, uj bromi, tretsir KMnO4 3%, karbur
kalciumi.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Organizimi i nxnsve
T gjith nxnsit
Koha
5'
Ndrtimi i njohurive
Pun n grupe
30'
Prforcimi
Organizues grafik
Pun n grupe
10'
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Prmbledhje e strukturuar e njohurive
Gjat ksaj faze msuesi/ja zhvillon nj prmbledhje shum t shpejt mbi mnyrn e gatitjes s
etenit dhe etinit, si dhe pr vetit fizike e kimike q ata paraqesin. Prmend shkurtimisht
eksperimentet q do zhvillohen gjat ksaj ore dhe kujdesin q duhet treguar gjat zhvillimit t puns
s laboratorit. M pas, ndan klasn n tet grupe me nga 4-5 nxns.
Secilit grup i caktoj eksperimentin q duhet t kryej, dhe i udhzoj t mbajn shnime t
kujdesshme n fund t realizimit t tij.
Grupi 1
Gatitja e etenit (Eksperimenti 1)
Grupi 2
Gatitja e etinit (Eksperimenti 4)
Grupi 3 + 6 Djegia e etenit (Eksperimenti 2)
Grupi 4 + 7 Djegia e etinit (Eksperimenti 5)
Grupi 5 + 8 Hetimi i etenit dhe etinit me tretsir KMnO4 ose nj brom (Eksperimenti 3, 6, 7).
Grupi 1 Gatitja e etenit nga etanoli
63
Msuesi/ja:
- Ndrtoni aparatin.
- Zhvilloni eksperimentin.
- far vini re? mbani shnime.
- Shkruani reaksionin.
Nxnsi: C2H5OH
C2H2 + H2O
H SO
2 4
subst. e gazt
Grupi 2 Gatitja e etenit nga karburi i kalciumit (CaC2)

- Ndrtoni aparatin.
- Hidhni CaC2 dhe m pas shtoni me kujdes H2O.
- far vini re?
- Pse duhet t tregoni kujdes?
Grupi 3 +6 Djegia e etenit
- far vini re?
- Pse duhet uj glqereje n kt eksperiment?
Grupi 4 + 7 Djegia e etenit (Eksperimenti 5)
- far vini re?
- Pse djegia e etinit shoqrohet me shum bloz?
Grupi 5 + 8 Hetimi i etenit dhe etinit me an t tretsirs s KMnO4
- N dy provzat, prkatsisht eten dhe etin shtoni tretsir KMnO4.
- A ngjyroset tretsira e KMnO4?
- Pse n rastin e ngjyrosjes s tretsirs s KMnO4 nga etini, tretsira e prftuar e ngjyros
letrn e lakmusit. (N qoft se nxnsi nuk i jep dot prgjigje pyetjes, ndrhyn msuesi/ja).
Msuesi/ja u krkon nxnsve t plotsojn tabeln e mposhtme q tregon lidhjen midis
hidrokarbureve t pangopur dhe vetive t tyre.
Hidrokarburi
eten
CH2 = CH2
Gatitja
C2H5OH C2H4 + H2O
etin
CHCH
CaC2 + H2O C2H2 + Ca(OH)2
Djegia
C2H4 + O2 CO2 + H2O
H2SO4 eten
Ca(OH)2 + CO2 CaCO3 + H2O

C2H2 + O2 CO2 + H2O + C
djegia shoqrohet me bloz
ngjyrosja e tretsirs s KMnO4

CH2 = CH2 + KMnO4 + H2O CH2 CH2 + KOH + MnO2
OH OH
CH CH + KMnO4 + H2O HOOC COOH + KOH + H2O
formohet acid etandiolik q e ngjyros lakmusin me ngjyr t
kuqe
Tema 3.9. Arenet: gatitja, vetit, emrtimi

- t prshkruaj strukturn e benzenit;
- t emrtoj benzenin dhe homologt e tij;
- t argumentoj pse benzeni sillet si hidrokarbur i ngopur;
- t shkruaj reaksionet q shprehin vetit kimike t benzenit.
Konceptet kryesore: arene, reaksione t zvendsimit elektrofilik, lokalizimi i elektroneve .
Mjetet dhe materialet: teksti, fletore.
Fazat e strukturs
Metodat
Organizimi i nxnsve
Parashikimi
Stuhi mendimi
Diskutim idesh
Pun n grupe nxnsish
Ndrtimi i njohurive
Mbajtja e strukturuar e
Paraqitje grafike informacioni
Pun n grupe nxnsish
shnimeve
Prforcimi
Tryez rrethore
Pun n grupe nxnsish
shkruarit
64

Gjat ksaj faze shkruaj n tabel strukturn e benzenit dhe shtroj pyetjen:
- A sht hidrokarbur benzeni? Nse po, lloj hidrokarburi sht ai, i ngopur apo i pangopur?
Nxnsit japin prgjigje t ndryshme. Prgjigjet e pritshme:
Benzeni sht hidrokarbur
se ndrtohet nga elementet C dhe H.
Ai sht hidrokarbur i pangopur
sepse ka tre lidhje dyfishe
dhe fare mir
mund t jap reaksione
adicioni (shtimi).
Formula molekulare e tij C6H6.
Benzeni
Secili karbon sht i hibridizimit sp2

dhe ka nj orbital atomik p
t pahibridizuar.
Ktu ndrhyj dhe shpjegoj se benzeni, pavarsisht se ka struktur t pangopur, sillet si i ngopur. Kjo
ndodh pr arsye se gjasht orbitalet p t pahibridizuara t atomeve t karbonit, mbulohen n mnyr
rrethore njri pas tjetrit. Kjo shkakton lokalizimin t gjasht elektroneve duke krijuar nj struktur t
qndrueshme prishja e s cils krkon shum energji, pr rrjedhoj benzeni nuk mund t jap
reaksione shtimi n kushte t ngopur.
N fillim t ksaj faze shpjegoj se pr benzenin dhe homologt e tij jan karakteristike reaksionet e
zvendsimit elektrofilik, q i dedikohen densitetit shum t madh t elektroneve n ciklin e benzenit.
M pas, i orientoj nxnsit q, duke lexuar ti sistemojn njohurit mbi bazn e pyetjeve t caktuara.
E ndaj tabeln n disa pjes dhe n seciln prej tyre shtroj nj pyetje.
Si gatitet benzeni?
1. Gjat reformimit katalitik t nafts
alkalet, kalojn n arene, prmes
izomerizimit dhe dehidrogjenimit:
CH3
tip reaksioni sht karakteristik pr

benzenin?
katalizator
Reaksionet e zvendsimit elektrofilik dhe kjo

ndodh pr shkak t dendsis s madhe t
elektroneve p n ciklin e benzenit p.sh.
C6H6 + SO3 C6H5SO3H
nxehtsi
2. nga polimerizimi i alkineve

3CH3 CH
N kushte t caktuara arenet a

mund t hyjn n reaksion
adicioni?
- Po, n raste shum t veanta
arenet hyjn n reaksione shtimi,p.sh.
C6H6 + 3Cl2 C6H6Cl6
C6H6 + 3H2 C6H12
Si emrtohen rrjedhsit e benzenit dhe llojet e

izomerive t pozicionit?
- Numrimi i C t benzenit bhet sipas IUPAC-ut
n drejtim t akrepave t ors.
- Pr izomert e pozicionit prdoren parashtesat:
orto-, meta-, dhe para- p.sh.
CH3
CH3
CH3
|
|
|
C2H5
|
C2H5
C2H5
paraetiltoluen metaetiltoluen
ortoetiltoluen
65
Prforcimi. Tryez rrethore

Ndaj klasn n grupe, t cilat vendosen n mnyr rrethore. Nj letr dhe nj laps pasohen nga njri
te tjetri nxns. Nxnsi i par shkruan strukturn e nj prbrjeje aromatike dhe nxnsi pasardhs
e plotson me emrtimin. M pas, tjetri e plotson me nj veti fizike ose kimike.
Kjo teknik zgjat derisa nxnsi i fundit t bj plotsimin n flet, p.sh. nxnsi i par shkruan C7H8;
ia pason nxnsit tjetr, i cili e emrton metil benzen ose toluen, tjetri e plotson me nj vetit kimike
e kshtu me radh, derisa fleta prfundon e plotsuar te msuesi/ja.
Detyr. Shkruani dhe emrtoni formulat e strukturs s areneve izomere C8H10.
Prgjigje. Meqense arenet kan nj cikl benzenik 6 atome C prfshihen n ciklin e benzenit 2 C e
tjer n form radikalesh.
CH3
|
CH3
|
CH3
CH3
|
CH3
|
\
CH3
|
CH3

- diskutimet gjat puns n grup;
- shkrimet individuale t bra mbas veprimtarive;
- saktsin e prgjigjeve.
Tema 3.10. Lidhja gjinore e hidrokarbureve

- t identifikojm alkanet nga alkenet, akinet dhe nga arenet;
- t krahasojm vetit fizike dhe kimike t alkaneve, alkeneve, alkineve dhe arneve;
- t ndrtojm hartn e koncepteve q shpreh lidhjet gjinore t hidrokarbureve.
Mjetet dhe materialet: teksti, fletore, shkumsa me ngjyra etj.
Konceptet kryesore: lidhje gjinore, seri homologe, karbon dhe hidrogjen, lidhej sigma, petrokimi,
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Analiza e tipareve
semantike
Ndrtimi i njohurive
Tabela e koncepteve
Prforcimi
Tryez rrethore
Paraqitja grafike e informacionit
Organizimi i nxnsve
T gjith nxnsit
Koha
5'
Paraqitja grafike e informacionit
T gjith nxnsit
30'
shkruarit
Pun n grupe
10'
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Analiza e tipareve semantike
Ndrtoj n drrasn e zez tabeln e mposhtme dhe, s bashku me nxnsit, vendosim + ose -.
Msuesi/ja: Cilt elemente ndrtojn molekulat e alkaneve?
Nxnsi A: Alkanet ndrtohen vetm nga elementet karbon dhe hidrogjen.
Msuesi/ja ose nj nxns vendos + n kolonn respektive dhe kshtu vazhdohet pr t gjitha
kolonat.
66
Hidrokarburi
Tiparet
Alkanet
cikloalkanet
Ndrtohen vetm nga elemntt C dhe H

Formojn seri homologe
Grupi funksionor
Nga djegia e plot lirohet CO2 dhe H2O
+
+
+
Alkenet
Alkinet
Arenet
+
+
lidhja dyfishe
+
+
+
lidhja dyfishe
+
+
+
lidhja dyfishe
+
Ndrtimi i njohurive. Tabela e koncepteve

Duke qen se ky sht nj msim q prmbledh t gjitha njohurit q jan trajtuar n msimet e
mparshme, n kt faz prdor teknikn tabela e koncepteve. Ndrtoj n drras tabeln e
mposhtme dhe krkoj nga nxnsit q ta plotsojn at. N rast kur ka informacione t reja, t cilat
nuk njihen nga nxnsit, ato i plotsoj vet n tabel.
Hidrokarburi
Tiparet
Prfaqsues
Alkanet
cikloalkanet
CH3 CH3
(etan)
CH2
H2C
Karakteristika
Vetit fizike
Vetit kimike
Alkenet
Alkinet
CH2 = CH2
(eten)
CH CH
(etin)
Arenet
(benzen)
CH2
CH2
H2C
CH2
(ciklohekzan)
Kan molekula m t
qndrueshme pr shkak t
lidhjeve pr do atom C,
katr lidhje dhe t katrta
lidhje sigma. Lidhjet jan
lidhjet me energji m t
madhe. Prandaj alkanet dhe
cikloalkanet jan t
plogsht. Kur hyjn n
reaksione. Energjia e
nevojshme pr kputjen e
lidhjeve merret nga drita
ose temperaturat e larta.
- Jan gaze ku kan deri
pes atome C n molekul.
- Me rritjen e mass molare
rriten pikat e vlimit e t
shkrirjes.
Karakteristik reaksionet e
zvendsimit radikalar
drit
C2H6 + Cl2 C2H5Cl + HCl
Hidrokarbure t pangopura,
hyjn me lehtsi n reaksione
adicioni, sepse kputen lidhjet
pi q jan lidhje m t dobta
se lidhjet sigma. Lidhjet e reja
q formohen n molekul jan
lidhje sigma m t forta dhe si
pasoj lirohet energji.
Hidrokarbure t pangopura,
hyjn me lehtsi n reaksione
adicioni, sepse kputen lidhjet pi
( ) q jan lidhje m t dobta
se lidhjet sigma (). Lidhjet e reja
q formohen n molkul jan
lidhje m t forta dhe si pasoj
lirohet energji.
Nuk hyjn me lehtsi n

reaksionet e adicionit sepse do
t prishej sistemi i qndrueshm
aromatik (lokalizimi i
elektroneve ) dhe kjo do sillte
humbje energjie.
- Jan gaze deri n 50 C.

rriten pikat e vlimit e t
shkrirjes.
- Jan gaze deri n 50 C.

- Me rritjen e mass molare rriten
pikat e vlimit e t shkrirjes.

rriten pikat e vlimit e t shkrirjes.
adicionit dhe polimerizimit
CH2 = CH2 + H2 CH3 - CH3
adicionit dhe polimerizimit
CH CH + H2 CH2 = CH2
zvendsimit elektrofilik, n
kushte t veanta adicioni
CH2 = CH2 + Br2 CH2 CH2

|
|
Br Br
CH CH + 2H2 CH3 CH3
C6H6 + HNO3 C6H5NO2 + H2O
CH2 = CH2 + HBr CH3 CH2
Br
H2SO4
CH CH + Cl2 CH2 = CH2
Cl
Cl
C6H6 + Cl2 C6H5Cl + HCl
polimerizim
3CH CH C6H6
C6H6 + 3H2 C6H12

Ni
CH2 = CH2 + H2O CH3 CH2
OH
67
Gatitja
nx
eleminim
CH2 = CH2 + H2 CH3 CH3
nx
CH3 CH3 CH2 = CH2 + H2
CH2 = CH2 CH CH + H2
kat
kat
nx
C6H12 C6H6 + 3H2

kat
+ 2Na
Rx + xR' R R' + 2Nax
Lidhjet
gjinore midis
tyre
-H2
CH3 CH3
H2SO4
CH3 CH2 CH2 = CH2 +H2O

|
OH
-H2 (eliminim)
(eliminim)
+H2(adicion)
CH2 = CH2
(etan)
(eten)
C6H12
(ciklohekzan)
+H2 (adicion)
polimerizim
CH CH
(etin)
C6H6
(benzen)
- 3H2
adicion
- 3H2
eliminim

Gjat ksaj faze nxnsit ndahen n grupe nga tre deri n pes veta, ata kalojn nj letr ndrmjet
tyre. Nxnsi i par shkruan p.sh. etan (C3H6) dhe ia pason nxnsit t dyt i cili duhet t vendos
nj veti fizike t tij. M pas nxnsi i tret mund t vendos nj veti kimike e kshtu me radh derisa
t gjith nxnsit t ken plotsuar fletn me informacione pr alkanet etj.
Detyr.
Realizoni kalimet e mposhtme prmes barazimeve kimike:
butin-2 buten-2 butan klor-2 butan
Prgjigje:
CH3 C C CH3 + H2
butin-2
adicion
CH3 CH = CH CH3 + H2
buten-2
CH3 CH2 CH2 CH3 + Cl2
CH3 CH = CH CH3
buten-2
CH3 CH2 CH2 CH3

butan
CH3 CH2 CH CH3 + HCl
Cl
drit

- aftsit t tregojn n identifikimin e alkaneve, cikloalkaneve, alkeneve, alkineve, areneve;
- krahasimin n mnyr analitike vetive fizike dhe kimike t hidrokarbureve me njri-tjetrin
- aftsin n ndrtimin e plotsimin e tabels s koncepteve.
68
Kapitulli IV - GRUPET FUNKSIONORE N PRBRJET ORGANIKE
Tema 4.1. Alkoolet: gatitja, emrtimi dhe klasifikimi

- t prshkruaj jan alkoolet dhe t identifikojn grupin funksionar t tyre;
- t emrtojn sipas IUPAC-ut alkoolet me t paktn 7 atome karboni n vargun kryesor;
- t klasifikojn alkoolet sipas ngopshmris, numrit t grupeve OH, si dhe pozicionit t grupit
OH;
- t argumentojn sintezat e alkooleve me an t reaksioneve kimike.
Konceptet kryesore: alkool, alkoole parsore, dytsore, tretsore, diole, triole.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Parashikim nga termat paraprak
Ndrtimi i njohurive
Mbajtje e strukturuar e
shnimeve /
Dallo/Krahaso/Analizo
Organizues grafik /
harta e koncepteve
Prforcimi
shkruarit
shkruarit
folurin
Organizimi i
nxnsve
Pun n dyshe
Koha
Pun n dyshe
30'
Pun individuale
10'
5'
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Parashikim nga termat paraprak
Hapi i par: Zgjedh si fjal kye fjaln alkool dhe e shoqroj me terma t tjer, si: mjeksi, industri,
burim energjie, helm, udhtim.
Hapi i dyt: U krkoj dysheve t nxnsve t shkruajn nj tregim apo ngjarje, mbase dhe nj ese t
shkurtr q mund t lidhet me prdorimin e ktyre fjalve.
Hapi i tret: Pas tre-katr minutash nxnsit lexojn para klass tekstin e shkruar.
N fund t ksaj faze, sht e rndsishme t theksohet me kt msim se do t hyjm n nj pjes
t re t prbrjeve organike, t prbrjeve q n strukturn e tyre kan oksigjen dhe prfaqsuesit e
par jan alkoolet.
Ndrtimi i njohurive. Mbajtje e strukturuar e shnimeve Dallo/Krahaso/Analizo
Krijoj nj tabel, nj organizues grafik, duke prdorur kuti me shigjeta q theksojn nj struktur t
veant teksti. Nxnsit do t mbajn shnime, duke regjistruar informacionin e duhur n hapsirat
n skicn e grafikut, duke prshkruar dhe analizuar, karakteristikat, strukturn, emrtimin, klasifikimin
dhe mnyrat e gatitjes s alkooleve. Krkoj nga nxnsit q t respektojn plotsimin e kutive n
rrug logjike pasi ta ken lexuar n dyshe nj fragment t caktuar. N do kuadrat t ket t dhna t
caktuara, fakte q ata i gjejn n tekst.
69
Karakteristikat
- Kan grupin funksionar OH;
- grupi OH lidhet me C me
lidhje kovalente;
- nuk kan veti bazike;
- C ku lidhet OH sht i
hibridizimit sp3.
Emrtimi
Numrimi i vargut karbonik m t
gjat q e prfshin OH, fillon
andej nga grupi OH sht m
afr.
a) Alkoolet e ngopur
Alkan + al + pozicioni i OH
b) Alkoolet e pangopur
Alken + pozicioni i lidhjes
shumfishe + an + pozicioni i OH
ALKOOLET
Klasifikimi
Mnyrat e gatitjes
1. Nga bashkveprimi i halogjen alkaneve (R-x)
me baza
C2H5 Br + KOH C2H5OH + KBr
2. Hidratimi i alkeneve
1. sipas ngopshmris
a) alkoole t ngopura
Alkanole CnH2n + 1OH
b) alkoole t pangopura
Alkenole CnH2n 1OH
Alkinole CnH2n-3OH
2. sipas numrit t grupeve OH
a) ole (me nj grup OH)
b) diole (me dy grupe OH)
c) triole (me tre grupe OH)
H2SO4
CH2 = CH2 + H2O CH3CH2Oh

3. Etanoli (prfaqsuesi m i rndsishm) gatitet
dhe nga tharmimi i glukozit
enzima
C6H12O6 2CH3CH2OH + 2CO2

Mund t ken dhe elemente t tjera, si O, N, S etj.
3. sipas llojit t C q mban t lidhur grupin OH

a) parsore CH3 CH2 OH
b) dytsore CH3 CH CH3
OH
CH3
c) tretsore CH3 C CH3
OH
Prforcimi. Organizues grafik (Harta e koncepteve)

N prfundim t msimit u krkoj nxnsve t plotsojn nj organizues grafik, me qllim prforcimin
e konceptit alkool prmes karakteristikave, emrtimit, gatitjes dhe klasifikimit. Paraqes para nxnsve
termin Alkool dhe u krkoj t krijojn nj hart konceptesh pr: far dini pr alkoolet?
Alkoolet
t ngopur:
nga halogjenalkanet
me baza
Mnyrat e gatitjes
alken + H2O
t pangopur:
Alkanole
Alkenole
Alkinole
(CnH2n+1OH)(CnH2n 1OH)
(CnH2n 3OH)
fermentimi i
glukozs jep etanol
Detyr. Vreni strukturat e alkooleve.

CH2 CH2 CH CH3
dhe
CH2 = CH CH CH3
OH
CH3
OH
Ndrtohen nga elementet C, H dhe O

grup funksionor OH
C ku lidhet OH,
i hibridizimit sp3
a) Emrtojini alkoolet sipas IUPAC-ut;

b) Prcaktojini alkoolet si parsore, dytsore apo tretsore;
c) Prcaktojini strukturn e brom alkanit ose brom alkenit nga mund t gatiten;
) Shkruani reaksionin e gatitjes.
a. prshkrimin e karakteristikave t alkooleve;
b. klasifikimin e alkooleve;
c. saktsin n mnyrn e shkrimit t reaksioneve t gatitjes.
70
Tema 4.2. Vetit fizike e kimike t alkooleve

- t prshkruajn vetit fizike t alkooleve n varsi t strukturs s grupit funksionar;
- t krahasojn vetit fizike t alkooleve me ato t hidrokarbureve me masa molare t
prafrta me to;
- t shkruajn reaksionet q paraqesin vetit kimike t alkooleve;
- t kryejn njehsime stekiometrike n reaksionet e sintezs dhe ato karakteristike t
alkooleve.
Konceptet kryesore: lidhje hidrogjenore, forcat e Va nder Valsit, forcat dipol-dipol, reaksion
zvendsimi nukleofilik, reaksion oksidimi.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Diskurojn s bashku
Ndrtimi i njohurive
Prforcimi
Sistemi ndrveprues i
shnimeve (INSERT)
Ditari dypjessh
Ndrtimi i shprehive
studimore
Ndrtimi i shprehive
studimore
Organizimi i nxnsve
Pun me klasn
Koha
5'
Pun n dyshe/grup
30'
Pun individuale/grup
10'
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Diskutojm s bashku
Shkruaj n tabel formuln e shums C4H10O dhe krkoj q t paraqesin dhe t gjith alkoolet
izomeri.
Nj nxns n tabel paraqet alkoolet izomeri dhe i emrton.
Msuesi/ja: Klasifikojini kto alkoole n parsore, dytsore dhe tretsore.
Nxnsi bn klasifikimin e alkooleve duke argumentuar prgjigjen.
Msuesi/ja: A mendoni se t gjitha kto alkoole paraqesin veti t njjta fizike e kimike?
Nxnsi: Mendoj se po meqense ata kan t njjtin grup funksionar OH.
Msuesi/ja: far vetish paraqesin?
Msuesi/ja udhzon nxnsit se msimi i dits synon pikrisht shqyrtimin e vetive fiskle e kimike t
alkooleve.
Ndrtimi i njohurive. Sistemi ndrveprues i shnimeve (INSERT)
Hapet libri dhe lexohet msimi duke vendosur shenjat e tekniks INSERT. Ato jan:
Nj V (kontrollo) n an, nse dika q ata lexojn e dit ose mendojn se e din.
Nj + (plus) nse nj pjes e informacionit sht i ri pr ta.
Nj - (minus) nse nj apo disa prej informacioneve q lexojn kundrshtojn ose jan ndryshe nga
ato q mendojn se din.
Nj ? (pikpyetje) nse ka informacion q sht i paqart ose i duhet t din m shum rreth tij.
V
- Midis molekulave t alkooleve
krijohen lidhje hidrogjenore midis
atomeve t H dhe iftit vetjak t
elektroneve t O te nj molekule
tjetr. Pr kt arsye alkoolet kan
pika vlimi m t larta se alkanet me
mas molare t prafrt.
- Me rritjen e numrit t C, rriten dhe
temperaturat e vlimit t alkooleve. Kjo
+
- Alkoolet paraqesin veti acide duke
kputur lidhjen polare O H kur
veprojn me metalet
2 C2H5OH + 2Na C2H5ONa + H2
- Alkoolet japin reaksione t
zvendsimit nukleofilik. N kt rast
ndodh kputa e lidhjes C OH
C2H5OH + HCl C2H5Cl + H2O
- Alkoolet oksidohen hap pas hapi n
- Alkoolet
shrbejn si
trets pr
hidrokarburet.
- alkoolet kan
veti acide. Ata
jan acide m
t dobt se
H2O.
?
- Pse alkoolet me
shum atome C n
molekul treten m
pak n H2O?
- T gjith alkoolet kur
oksidohen japin
aldehide apo vetm
alkoolet parsor?
- Po alkoolet dytsore
71
i detyrohet forcave t Va nder Valsit

t cilat rriten me rritjen e mass s
molekulave t alkoolit ndrkoh q
lidhjet hidrogjenore dhe forcat e
trheqjes dipol-dipol mbeten pothuaj
t pandryshuar.
- Alkoolet me 1-11 atome C n
molekul jan lngje t tjert t
ngurt.
- Alkoolet me numr t vogl
atomesh C treten n do lloj raporti
n uj pr shkak t lidhjeve
hidrogjenore q krijojn me molekulat
e ujit.
- T gjitha vetit fizike e kimike t
alkooleve t alkaneve e detyrohen
grupit OH.
- Djegia e alkooleve shoqrohet me
lirim nxhetsie dhe on n
fromimin e CO2 dhe H2O
C2H5OH(l) + 3O2(g) 2CO2(g) +
3H2O(g) (HO)
- Dehidratimi i alkooleve on n
formimin e alkeneve
aldehide dhe m tej n acide

karboksilike
O
O
(0)
(0)
RCH2OH RC RC
\
\
H
H
kur oksidohen ku
shndrrohen?
- Pse reaksioni i
veprimit t alkooleve
me HCl sht
zvendsimi
nukleofilik.
- Alkoolet tretsore nuk oksidohen pasi

C ku lidhet grupi OH nuk ka H t
lidhur me t.
H2SO4
C2H5OH CH2 = CH2 + H2O
Pasi t prfundohet leximi i pjess, pushohet nj moment pr t reflektuar rreth asaj q u lexua. M
pas diskutimi vazhdon n dyshe ose n grup.
Pastaj bhet diskutimi i hapur rreth informacionit t ri q msuan, t shtjeve t paqarta dhe t
pyetjeve q nuk marn prgjigje. Pr kt shtroj pyetjet.
- Cilat njohuri t marra m par ju ndihmuan pr temn e re?
- Cilat jan informacionet e reja?
- Keni gjra t paqarta rreth tyre? I udhzoj t rishikojn tabeln.
Alkoolet jan acide sepse me metalet lirojn H2, por ata jan acide m t dobt se uji pasi uji i
zhvendos ata nga kriprta e tyre.
CH3CH2ONa + H2O CH3CH2OH + NaOH
U krkoj nxnsve t plotsojn nj ditar dypjessh me momente t rndsishme t paragrafve.
U sqaroj se n njrn an t ditarit do t shkruajn dy ose m shum nga kto momente ky dhe n
ann tjetr do t plotsojn lidhjet e mundshme me to.
Koncepte
Shpjegime
Pr shkak t lidhjeve hidrogjenore:
Vetit fizike t alkooleve
- jan t tretshme n uj;
- jan lngje;
- kan pika vlimi m t larta se hidrokarburet me mas molare t prafrt.
72
Vetit kimike t alkooleve
Reaksionet e grupimit t par i detyrohen kputjes s lidhjes O H (vetit

acide t alkooleve).
Reaksionet e grupimit t dyt i detyrohet kputjes s lidhjes C OH
a) reaksionet e zvendsimit nukleofilik
b) dehidratimi i alkooleve
Alkoolet digjen duke formuar CO2 + H2O dhe duke liruar nxehtsi.
Oksidimi i alkooleve
a) Alkoolet parsore oksidohen deri n aldehide e m tej deri n acide
karboksilike.
b) Alkoolet dytsore oksidohen deri n ketone.
c) Alkoolet tretsore nuk oksidohen.
Detyr shtpie. Njehsoni masn molare t nj alkanoli dhe shkruani formuln e tij, duke ditur q:
a) ka nj grup OH;
b) 3, 7g t tij me Na metalik, lirojn 560 ml H2 n KN
CnH2n + 1OH + Na CnH2n + 1ONa + H2
(14n +18) g
11,2 l
3,7 g
0,56 l
(14 n + 18) 0,56 = 3,7 11,2
14 n + 18 = 74
n=4
Formula e alkanolit: C4H9OH.
a. prshkrimin e vetive fizike t alkooleve;
b. saktsin e shkrimit t reaksioneve q shprehin vetit kimike t alkooleve;
c. argumentimin e vetive t alkooleve;
. zgjidhjen e ushtrimeve me gjetjen e formulave t alkooleve.
Tema 4.3. Fenolet dhe eteret: gatitja, vetit, emrtimi

- t prshkruajn vetit fizike t fenolve dhe etereve n varsi t grupeve funksionare;
- t emrtojn fenolt dhe eteret;
- t krahasojn vetit e fenolve dhe etereve me at t alkooleve;
- t shkruajn reaksionet e sintezs dhe ato q shprehin vetit kimike t fundeve dhe etreve.
Mjetet dhe materialet: teksti
Konceptet kryesore: fenol, hidroksibenzen, eter, lidhje eterore, sinteza Uilliamson.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Alfabeti i njpasnjshm n
tryez t rrumbullakt
Ndrtimi i njohurive
Veprimtari e leximit t drejtuar
Prforcimi
Diagram i Venit
Organizimi i nxnsve
Pun n grup
Koha
5'
Nxit ndrtimin e shprehive t t

shkruarit
Pun me grupe
30'
Pun n grup.
Pun me t gjith klasn
10'
Zhvillimi i msimit
73
Parashikimi. Alfabeti i njpasnjshm n tryez t rrumbullakt

Ndaj klasn n grupe. do grupi i jap nj kopje t pashkruar t tabels s alfabetit t njpasnjshm
t tryezs s rrumbullakt. Nxnsve u shpjegoj q pr do shkronj t japin nj fjal lidhur me
temn e msimit. Ata, sipas grupeve, shkmbejn fjalt e gjetura me njri-tjetrin, mundsisht do
nxns nj germ, pastaj nj fjal.
A
Acid
antiseptik
E
Eter
emrtim
lokalizim
ift elektronesh
G
Grryes
D
Dezinfektant
dehidratues
GJ
F
Fenol
DH
K
Kristalore
LL
NJ
P
Parakrezol
prziera
O
Oksidim
ortokrezol
RR
Rrjedhs
S
Sinteza
Uilliamson
SH
T
Trets
tretshmri
TH
I thjesht
U
Unaz benzeni
V
Veti
XH
ZH
H
Hidroksibenzen
helmues
hibridizim
M
Metakreazol
Ndrtimi i njohurive. Veprimtari e leximit t drejtuar (V/L/D)

Msuesi/ja: Ndaj klasn n grupe dhe prgatis nga nj pyetje pr secilin grup.
Grupi i par - Struktura dhe emrtimi i fenolve.
Grupi i dyt - Vetit fizike dhe kimike t fenolve.
Grupi i tret - Gatitja e fenolve.
Grupi i katrt - Struktura dhe emrtimi i etereve.
Grup i pest - Gatitja, vetit fizike dhe kimike t etereve.
M pas u rekomandoj nxnsve t lexojn n heshtje, secili grup paragrafin prkats pr tju dhn
prgjigje pyetjeve t hartuara.
Nj ose disa prfaqsues nga secili grup duke plotsuar mendimin e njri-tjetrit japin prgjigje pr
pyetjet e parashtruara m sipr.
Msuesi/ja: jan fenolet? struktur kan ato?
Nxnsi 1: (Prfaqsues i grupit t par)
- Fenolet jan prbrje aromatike q kan t paktn nj grup OH n unazn e benzenit.
- Oksigjeni i grupit OH ndodhet n nj plan me atomet e karbonit t unazs s benzenit, q jan t
hibridizimit sp2.
- 6 elektronet p t lokalizuara t unazs s benzenit jan n nj plan me iftet e lira t elektroneve t
oksigjenit. Kjo sjell nj lokalizim t pjesshm t elektroneve t lira t oksigjenit.
- Pasojat e ktij lokalizmi:
a) lidhja C O te fenolet - m pak e polarizuar se tek alkoolet;
b) hidrogjeni i grupit OH te fenolet shkputet me leht n form protoni H+.
Pyes nxnsit nse kan paqartsi dhe ftoj nj nxns tjetr t vazhdoj me prgjigjen e pyetjeve.
Si emrtohen fenolet?
Nxnsi 2: (Prfaqsues i grupit t par)
- Emrtimi i fenoleve sipas IUPAC-ut jan hidroksibenzene.
74
- Nse prbrja ka dhe radikale t tjera ve grupit OH, numrimi i karboneve fillon nga pozicioni ku
sht vendosur grupi OH.
- Hidroksid 1, emri i radikalit + pozicioni + benzen
OH
OH
OH
CH3
\
CH3
Hidroksi-1metil-2benzen
(orto-krezol)
(meta-krezol)
CH3
Msuesi/ja: Cilat jan vetit fizike t alkooleve?

Nxnsi 3: (prfaqsues i grupit t dyt) Pasi diskutuam s bashku n grup menduam t listojm disa
nga vetit fizike t fenolve.
1. Jan prbrje t ngurta kristalore.
2. Treten n uj n mnyr t kufizuar, por treten mir n trets organik, si alkoolet, eteret etj.
3. Jan helmues dhe grryes.
4. Kan pika vlimi m t larta se alkoolet.
Msuesi/ja: Pse ndodh nj dukuri e till?
Nxnsi 3: Sepse fenolet formojn lidhje hidrogjenore m t forta se alkoolet.
Msuesi/ja: Si paraqiten fenolet pr sa i takon vetive kimike?
Nxnsi 4 (Prfaqsues i grupit t dyt) Fenolet paraqesin veti acide.
Ato bashkveprojn me Na duke liruar H2.
C6H5OH + Na C6H5ONa + H2
Msuesi/ja: Si shfaqen vetit acide tek fenolet?
Nxnsi 4: 1. Fenolet jan acide m t forta se alkoolet,por m t dobta se H2CO3, i cili e zhvendos
fenolin nga kriprat e tij.
C6H5ONa + H2CO3 C6H5OH + NaHCO3
Msuesi/ja: Pse jan acide m t fort se alkoolet?
Mund t vazhdoj nj nxns tjetr.
Nxnsi 5 (prfaqsues i grupit t dyt) Pr shkak t lokalizimit t elektroneve t lira t oksigjenit me
elektronet e unazs benzenike. Duke qen acide m t forta se alkoolet ata:
2. treten n baza
C6H5OH + NaOH C6H5ONa + H2O
3. por nuk mund t veprojn me acidet
C6H5OH + HCl svepron
Msuesi/ja: Si gatiten fenolet?
Nxnsi 6 (prfaqsues i grupit t tret) Mnyrat e prftimit t fenolve.
1. Nga rrjedhsit e benzenit me NaOH n temperatur e trysni t lart.
C6H5SO3H + 2NaOH C6H5OH + Na2SO3 + H2O
2. Oksidimi i toluenit.
C6H5CH3 + 2O2 C6H5OH + CO2 + H2O
3. Hidroliza e klorbenzenit me baza.
C6H5Cl + H2O C6H5OH + Cl
NaOH
Msuesi/ja: Po eteret far strukture kan dhe si emrtohen?

Nxnsi 7 (prfaqsues i grupit t katrt)
Struktura e etereve sht R O R (etere t thjesht) ose R O R' (etere t prziera).
- Lidhja C O C quhet lidhje eterore.
- Nuk formojn lidhje hidrogjenore.
75
Msuesi/ja: Si emrtohen eteret? (Ftoj nj nxns tjetr)

Nxnsi 8 (prfaqsues i grupit t katrt)
Eteret i emrtojm n dy mnyra:
1. Emrtimi i vjetr (trivial)
R O R' eteri alkil (R), alkilik (R') p.sh. C2H5 O C3H7 eteri etil propilik
R O R ederi dialkilik p.sh. CH3 O CH3 eteri dimetilik
2. Emrtimi sipas IUPACut
R O R' Radikali m i vogl (p.sh. R) s bashku me O formojn grupin alkoksi.
Radikali m i madh (p.sh. R') sht hidrokarburi.
Skema e emrtimit: alkoksi + pozicioni i R O + emri i alkanit

p.sh. CH3 CH2 O CH2 CH3
etoksi 1, propan
Msuesi/ja: Si gatiten eteret?
Nxnsi 9 (prfaqsues i grupit te pest)
Eteret gatiten n dy mnyra:
1. Nga bashkveprimi i dy alkooleve duke u larguar H2O
H SO
2 4
2 R OH R O R + H2O
125
2. Sinteza e Uilliamsonit
R Ona + R' x R O R' + Nax
Msuesi/ja: veti fizike paraqesin eteret?
Nxnsi 10:
1. Jan t lngt, me er therse.
2. Kan pika vlimi m t ulta se alkoolet me t njjtn mas molare, sepse nuk formojn lidhje
hidrogjenore.
3. Treten mir n uj, ashtu sikurse alkoolet, pr shkak t lidhjeve hidrogjenore q formojn me
molekulat e H2O.
4. Jan trets shum t mir.
Msuesi/ja: Si paraqiten eteret nga ana kimike?
Nxnsi 11 (prfaqsues i grupit t pest)
- t plogsht kimikisht
- nuk veprojn me metalet alkalin pasi mungon hidrogjeni i lvishm.
Prforcimi. Diagram i Venit
Nxnsve u krkohet t krahasojn ngjashmrit dhe ndryshimet midis Alkooleve dhe Fenoleve,
Alkooleve dhe Etereve, prmes Diagramit t Ven-it. N pjesn e bashkimit t dy rrathve do t
vendosim t prbashktat e tyre. N pjest e tjera do t jen t veantat e tyre.
Alkoolet
- kan pika vlimi m t ulta
- veti acide m t dobta se H2O
- nuk treten n baza
- veprojn me acidet (HCl)
Fenolet
- pika vlimi m t larta
- grupi OH i lidhur n ciklin e
benzenit
- veti acide m t forta se H2O
- treten n baza (NaOH)
- nuk veprojn me acidet
- kan grupin funksionor OH
- formojn lidhje hidrogjenore
- bashkveprojn me Na dhe lirojn H2
76
Alkoolet
Eteret
- kan grupin funksionor OH

- formojn lidhje hidrogjenore
- pika vlimi m t larta
- veprojn me Na dhe lirojn H2
- kan lidhjen eterore C O C

- nuk formojn lidhje hidrogjenore
- pika vlimi m t ulta
- nuk veprojn me Na
- kan formul molekulare t njjt

- treten mir n uj
- jan tretsira t mir
a. n aktivizimin e tyre n orn e msimit;
b. saktsimin e t shkruarit t reaksioneve kimike;
c. n argumentimin e ndryshimeve t vetive kimike dhe fizike t prbrjeve.
Tema 4.4 Aldehidet dhe ketonet: gatitja, vetit, emrtimi

- t ndrtojn strukturat dhe t emrtoj sipas IUPAC aldehidet dhe ketonet;
- t interpretojn sintezat e aldehideve dhe ketoneve nprmjet reaksioneve kimike;
- t argumentojn vetit kimike t aldehideve dhe ketoneve n baz t strukturs s grupit
karbonil.
Konceptet kryesore: grup karbonil, aldehid, keton, reaksion reduktimi, reaksion oksidimi, polaritet i
molekuls.
Fazat e strukturs
Metodat
Organizimi i nxnsve
Koha
10'
Parashikimi
Diskutim pr
Diskutim idesh
T gjith nxnsit
njohurit paraprake
25'
Ndrtimi i njohurive
Shpjegim i prparuar Diskutim idesh
T gjith nxnsit
10'
Prforcimi
Ditari dypjessh
Grupe nxnsish
Zhvillimi i msimit
Gjat ksaj faze msuesi/ja mund t shtroj para nxnsve nj situat t till. Grupi me struktur
=C=O quhet karbonil dhe sht grupi funksionor i aldehideve, kur lidhet me nj atom hidrogjen dhe, i
ketoneve, kur lidhet me dy radikale. Duke u evokuar njohurit q kemi mbi:
a) llojet e radikaleve me origjin nga hidrokarburet, shkruani strukturat e prgjithshme dhe klasifikoni
aldehidet dhe ketonet.
b) hibridizimin (n analogji me alkenet) prcaktoni llojin e hibridizimit dhe lndt e lidhjes t karbonit
t grupit karbonit.
c) polaritetin e lidhjes kimike, prcaktoni polaritetin e lidhjes =C=O dhe jepni mendimin tuaj pr
ndikimin e tij n vetit fizike t aldehideve dhe ketoneve.
) vetit kimike t alkooleve t shkruaj reaksione t sintezs s aldehideve dhe ketoneve nga
oksidimi i alkooleve.
N fund t ksaj faze n tabeln e zez jan pasqyruar strukturat e prgjithshme t aldehideve dhe
ketoneve, klasifikimi i tyre n baz t llojit t radikalit, ngopshmris s tij, jan prshkruar,
interpretuar, krahasuar vetit fizike t tyre n krahasim me ato t alkooleve dhe hidrokarbureve me
mas molare t prafrt.
77

Kt faz msuesi/ja e zhvillon duke u bazuar n tri shtje kryesore.
1. Emrtimi i aldehideve dhe ketoneve.
Msuesi/ja liston rregullat e emrtess sipas nomenklaturs IUPAC-ut pr emrtimin e aldehideve
dhe ketoneve. Prdoren shembuj pr ilustrim dhe msuesi/ja u krkon nxnsve ti emrtojn.
2. Reaktivitetin e aldehideve dhe ketoneve q kushtzohet nga polariteti dhe pangopshmria (si tek
alkenet) e lidhjes karbon oksigjen t grupit karbonil. Kta dy faktor prcaktojn si veti kimike
reaksione t adicionit nuklofilik. Ktu nxnsve mund tu drejtohen pyetje t tilla si:
- sht nj reaksion adicioni?
- sht nj agjent nukleofilik?
Pas prgjigjeve t nxnsve reaktiviteti ilustrohet nprmjet reaksioneve kimike t pasqyruara n
tekst.
3. Reaktivitetin e tyre nga mundsia e karbonit t grupit karbonil pr tu oksiduar. N kt rast, srish
mund t ndrhyhet me pyetje, si:
- sht nj proces oksidimi/?
- Kur karboni sht m i oksiduar?
Pas prgjigjeve realizohet ilustrimi nprmjet reaksioneve t oksidimit t oksiduesve prkats.
Theksohet, evidentohet oksidimi m i leht i aldehideve pr t ndryshme n grupin karbonil dhe
hetimi i aldehideve prej ketoneve.
Ndrtoj nj tabel me dy kolona n tabeln e zez. N t majt t vijs mund t shkruhet nj shtje
ose nj pyetje dhe n ann e djatht, nxnsit japin komente ose prgjigje pr shtjet q diskutohet.
Pyetje
Komenti i nxnsve
1. Krahasoni n mnyr argumentuese pikat e vlimit t aldehideve me
hidrokarburet me mas polare t prafrt.
2. Prse reaksioni i zvendsimit nuklofilik sht karakteristik pr aldehidet
dhe ketonet (ose pr kto substanca)?
3. Prse aldehidet oksidohen m me lehtsi se ketonet?
4. Cilat jan produktet e oksidimit t etanolit dhe propanonit?
5. Si mund t hetohet propanoli nga propanoni?
Kjo sked plotsohet nga nxnsit n fletore, n grupe dyshe ose n mnyr individuale dhe m pas
plotsohet n tabel.
Vlersimi i nxnsve. Nxnsi vlersohet pr saktsin n dhnien e prgjigjeve dhe pr plotsimin
e sakt t detyrave t dhna.
Tema 4.5. Pun laboratori: Gatitja dhe vetit e alkooleve dhe aldehideve
- t aftsohen n prgatitjen dhe prdorimin e mjeteve laboratorike;
- t prshkruajn mnyrat e gatitjes dhe vetit e alkooleve dhe aldehideve;
- t kryej n rrug eksperimentale sintezn e etanolit dhe etanalit;
- t argumetoj nprmjet eksperimenteve vetit kimike t alkooleve dhe aldehideve.
Konceptet kryesore: gatitje, veti kimike, reaksion pasqyre.
Mjetet dhe materialet: provza, kapse metalike, llamb alkooli, tap gome me gyp prcjells,
cilindr, gota kimike, brometan, NaOH, HNO3 i prqendruar, tretsir 2% e AgNO3, metanol absolut,
Na metalik, przierje kronike, (K2Cr2O7 + H2SO4), tretsir KMnO4, tretsir 2% e NH4OH, formalin
40%.
78

Fazat e strukturs
Metodat
Organizimi i nxnsve
Koha
Parashikimi
LINK (rendit, krko, shno, mso)
Pun n dyshe
5'
Ndrtimi i njohurive
Mbajtje e strukturuar e shnimeve
Pun n grupe
30'
Prforcimi
Organizues grafik

shkruarit
Pun me grupe
10'
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. LINK
Shkruaj n tabel konceptet alkool dhe aldehid. Krkoj prgjigje nga nxnsit pr lidhjet e mundshme
t ktyre koncepteve me njohurit q ata mund t ken. Nxnsit i l pr 3-4 minuta n dyshe q t
rendisin n letr lidhjet ose marrdhniet me konceptet. M pas u krkoj se far kan shkruar. do
prgjigje t tyre e shnoj n tabel.
grup funksionor OH
nuk kan veti bazike
acide t dobta
oksidohen deri n aldehide
ose acide karboksilike
veprojn me Na dhe lirojn H2

veprojn me acidet HX
Alkoolet
treten n uj dhe jan trets t mir
me arom t mir
grup funksionor:
prftohen nga oksidimi
i alkooleve parsore
oksidohen deri n
acide karboksilike
\
C=O
/
Aldehidet
treten n uj
japin reaksionin e pasqyrs
Ndrtimi i njohurive. Mbajtje e strukturuar e shnimeve

N kt faz ndaj klasn n 8 grupe me nga 3-4 nxns, ku dy grupe do kryejn nj eksperiment. I
udhzoj nxnsit q gjat zhvillimit t eksperimentit t nxjerrin dhe t mbajn shnime n prfundim
t tij.
Eksperimenti 1.
Gatitja e metanolit (gr. 1 + 5)
Msuesi/ja:
- far vini re?
- far pyetjesh mund t lindin nga ky eksperiment.
- Shnoni gjithka q vini re.
Nxnsi:
- Pse formohet turbullira e bromurit t argjendit kur
shtohet tretsir e AgNO3.
Eksperimenti 2.
Vetit acide t alkooleve (gr. 1 + 6)
Msuesi/ja:
- N provzn e mbushur me metanol absolut shtoni Na metalik
- far vini re?
- Mbani me kujdes shnimet.
- Formuloni pyetjet q iu dalin.
Nxnsi:
- Pse masa e ngurt e formuar gjat eksperimentit, tretet kur shtohet
uj?
79
Eksperimenti 3. Gatitja e etanalit

Msuesi/ja:
- Zhvilloni me kujdes eksperimentin.
- Si dallohet fromimi i metanolit?
- Shnoni gjithka q vini re.
Nxnsi:
- Pse prdoret przierja kromike?
Eksperimenti 4.
Vetit reduktuese t aldehideve
Msuesi/ja:
- far ndodh kur przihet tretsira e AgNO3 me formalinn?
- Mbani me kujdes shnimet.
- Formuloni pyetjet q iu dalin.
Nxnsi:
- A sht ky reaksion karakteristik pr t gjitha aldehidet?

Pasi grupet prshkruajn eksperimentet dhe lexojn prfundimet pr eksperimentet prkatse i
udhzoj nxnsit t strukturojn shnimet nprmjet organizimit grafik n form tabele.
Alkoolet
Gatitja
C2H5Br + NaOH C2H5OH + NaBr
Reaksionet specifike
- paraqesin veti acide
C2H5OH + Na C2H5ONa + H2
- por jan acide m t dobt se H2O
C2H5ONa + H2O C2H5OH + NaOH
Veimi i NaBr prej metanolit:

NaBr + AgNO3 AgBr + NaNO3
etanol
Aldehidet
CH3 CH2OH + Cr2O72- + H+ CH3 C + Cr3+ + H2O

\
H
- paraqesin veti reduktuese

O
H C + 2Ag(NH3)2OH HCOOH + 2Ag + 4NH3 + H2O

pasqyr
\
H
Reaksioni i pasqyrs sht karakteristik pr t gjitha
aldehidet
Tema 4.6. Acidet karboksilike: gatitja, klasifikimi, emrtimi

- t tregojn jan acidet karboksilike;
- t klasifikojn acidet karboksilike sipas grupit funksionor dhe ngopshmris;
- t emrtojn acidet karboksilike;
- t shkruajn reaksionet e gatitjes s acideve.
Konceptet kryesore: acid karboksilik, acid monokarboksilik, acid dikarboksilik.
Fazat e strukturs
Metodat
Organizimi i nxnsve
Koha
Parashikimi
Diskutojm s bashku
Pun me t gjith klasn
5'
Ndrtimi i njohurive
Ditar tripjessh
Nxit ndrtimin e shprehive t t shkruarit
Pun me grupe
30'
Prforcimi
Pun me grupe
10'
Zhvillimi i msimit
80
Shkruaj n tabel kto prbrje:

O
O
CH3 CH C
CH3 C
\
\
OH
CH3 OH
CH3 CH = CH C
\
OH
Msuesi/ja: t prbashkt kan kto prbrje?
Nxnsi:Vm re se kan n strukturn e tyre grupin C (grup karboksilik).

\
OH
Msuesi/ja:tip hibridizimi ka C i ktij grupi?
Nxnsi: Karboni i ktij grupi sht i hibridizimit sp2.
Msuesi/ja: Si mendoni, cils klas t prbrjeve organike i prkasin prbrjet e paraqitura?
Nxnsi: - Mendoj se i prkasin prbrjet e paraqitura. I kemi prmendur si substanca q formohen
nga oksidimi i alkooleve parsor dhe aldehideve, thot nj nxns tjetr.
Msuesi/ja: Pikrisht studimin e tyre do t synoj msimi i sotm.
Ndrtimi i njohurive. Ditar tripjessh
Kjo teknik synon n trajtimin e msimit duke u mbshtetur n momentet e nxnsve dhe t
msuesi/jat mbi shtjet kryesore t msimit. Ndaj klasn n disa grupe dhe secilit grup i jap disa
flet pune t prgatitura m par, do flet ka nj pyetje dhe krkon komentin nga ana e nxnsit dhe
e msimit.
Nxnsit plotsojn kolonn komente me njohurit e marra nga teksti. Mendimet e nxnsve pasi
diskutohen dhe prpunohen m tej, paraqiten n tabel n form t till. Nj rol t rndsishm n
prmbledhjen e materialit ka sigurisht msuesi/ja.
Pyetja
Komenti i nxnsit
Komenti i msuesit/es
Kujdes!
jan acidet
- Acidet karboksilike jan prbrjet q kan
Acidet karboksilike jan acide m t fort edhe
karboksilike dhe cila
grupin funksionor karboksilik COOH i
se fenolet pr shkak t lokalizimit t dy ifteve
sht struktura e tyre? prbr nga grupi karbonilik C = O
elektronike.
dhe grupi alkoolik OH.
O
O
- C i ktij grupi ka hibridizim sp2.
- Kan veti acide. N uj rrisin prqndrimin e
joneve H3O+.
RC - RC
R COOH + H2O R COO- + H3O+
\
- Jan acide m t fort se alkoolet.
O
O
Ngarkesa negative shprndahet dhe protoni i
hidrogjenit shkputet m leht.
Por, acidet karboksilik mbeten n grupin e
acideve t dobt.
Pyetja
Klasifikimi i acideve
karboksilike
Komenti i nxnsit
Sipas ngopshmris:
1. Acide t ngopur ose Acide Alkanoik
CnH2nO2 ose CnH2n + 1COOH
2. Acide t pangopur
a) Acide alkenoike
CnH2n 1COOH
b) Acide alkinoike
CnH2n 3COOH
Sipas numrit t grupeve
COOH:
a) Acide monokarboksilike
b) Acide dikarboksilike
Kujdes! Prve acideve karboksilike alifatike (vargore)
kemi edhe acide karboksilike aromatike q kan grup
COOH t lidhur t cikli i benzenit p.sh.
COOH
81
Pyetja
Emrtimi i acideve
karboksilike
Komenti i nxnsit
- Gjendet vargu m i gjat.
- Numrimi i vargut nis te C i grupit
COOH.
- Prcaktohen radikalet.
Jepet emri: acid + radikal + pozicioni +
rrnja +an + oik
3
p.sh. CH3 CH COOH
CH3
acidi metil 2, propanoik
Pyetja
Gatitja e acideve
karboksilike
Mbani mend!
- Acidet q kan dy grupe COOH, si varg kryesor
zgjidhet ai q i prfshin t dy grupet COOH.
Numrimi nis te C i atij grupi COOH q ka m
afr degzimin.
- Ata marrin prapashtesn dioik- p.sh.
HOOC COOH
acidi etandiolik
Komenti i nxnsit
M1: Oksidimi i alkooleve parsor deri n fund
O
R CH2 + (O) R C + H2O
\
OH
OH
M2: Oksidimi i aldehideve
O
O
R C + (O) R C
\
\
OH
OH
Mbani mend!
Si agjent oksidues shrbejn K2Cr2O7,
KMnO4.
Jap shembuj.
M3: Oksidimi i nj hidrokarburi t pangopur alken ose alkin

MnO-4
R CH = CH R' R COOH + HOOC R'

MnO-4
R C C R' R COOH + HOOC R'

Prforcimi. Prvijim i t menduarit
Pr nj prvijim m t qart t koncepteve, realizoj n klas nj detyr bashk me nxnsit. Shkruaj
strukturn:
CH3 CH CH2 COOH
CH3
a) Emrtoni strukturn e dhn.
b) Si mund ta gatisni me t gjitha mnyrat?
Detyr shtpie. Ushtrimi 4, faqe 94.
a. aktivizimin n orn e msimit;
b. aftsit shprehse t qarta dhe prdorimin e sakt t fjalorit shkencor;
c. saktsin e prgjigjeve.
Tema 4.7. Vetit fizike e kimike t acideve karboksilike

- t prshkruajn vetit fizike t acideve karboksilike;
- t argumentojn vetit kimike t acideve karboksilike me an t reaksioneve kimike;
- t kryejn njehsime n prcaktimin e formuls molekulare dhe n barazimet kimike.
82

Konceptet kryesore: dimer, veti fizike, veti kimike.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Stuhi mendimi
Ndrtimi i njohurive
Ditar dypjessh
Prforcimi
Tryez rrethore
Diskutim i ideve
dhe ndrtimi i shprehive studimore
Organizimi i nxnsve
Pun individuale
Pun n grup
Koha
5'
30'
Pun me grupe
10'
Zhvillimi i msimit
Gjat ksaj faze paraqes n tabel konceptin Acide karboksilike dhe u krkoj nxnsve t shprehin
far din pr acidet karboksilike. T gjitha mendimet e tyre i paraqes n tabel.
gr. funksionor COOH
prftohen nga oksidimi
i alkoleve dhe aldehideve
C i grupit COOH ka hibridizim sp2

Acidet karboksilike
t ngopur
n uj rrisin prqndrimin e joneve H3O+,

pra veti acide
t pangopur
Ndrtimi i njohurive. Ditar dypjessh
- Ndaj klasn n grupe me nga 5 nxns.
- Prgatis flet pune q ka nj pyetje dhe krkoj komentin nga nxnsit.
- Nxnsit plotsojn kolonn Komente me njohurit e marra nga teksti.
- N fund mendimet e nxnsve t grupeve t ndryshm, pasi diskutohen dhe prpunohen m tej,
paraqiten n tabel.
Flett e puns jan si m posht:
Pyetja
Vetit fizike t acideve
karboksilike
Komenti i nxnsve
- Molekulat e acideve karboksilike formojn lidhje hidrogjenore. Dy molekula acidi
lidhen me njra tjetrn me dy lidhje hidrogjenore duke formuar dimer:
O HO
\\
RC
CR
\
OH O
- Pikat e vlimit t acideve jan m t larta se pika e vlimit t ujit pr shkak t:
a. dimerizimit
b. rritjes s madhsis s molekulave
- Pr shkak t dimerizimit treten dhe n tretsiar jopolar.
Acidet me 1-5 atome karboni treten n uj. Me rritjen e mass molare, tretshmria n
uj zvoglohet pr shkak t rritjes s radikalit hidrofob.
Pyetja
Komenti i nxnsve
- Jan acide t dobt. N uj shprbashkohen pjesrisht p.sh.
CH3COOH + H2O CH3COO- + H3O+
83
Vetit kimike t acideve

karboksilike
- Veprojn me metalet aktiv (Na, Mg, Zn etj.) duke dhn kripra dhe duke liruar
hidrogjen
2CH3COOH + Mg (CH3COO)2Mg + H2
- Veprojn me bazat duke dhn reaksione asnjanjsimi
CH3COOH + NaOH CH3COONa + H2O
- Veprojn me karbonatet dhe hidrogjen karbonatet (reaksion testimi)
2CH3COOH + Na2CO3 2CH3COONa + H2O + CO2
CH3COOH + NaHCO3 CH3COONa + H2O + CO2
- Veprojn me amoniakun njsoj si acidet inorganike
CH3COOH + NH3 CH3COONH4

- Vazhdoj punn me grupet e nxnsve. Vendos n secilin grup nj nxns q do t filloj i pari.
- Nxnsi i par shkruan n nj letr formuln e nj acidi karboksilik, p.sh. acidi prapanoik dhe, m
pas, e palos letrn dhe ia jep shokut pasardhs, i cili n pjesn e palosur do t shkruaj veti fizike
ose kimike.
- Nxnsi i dyt paraqet, p.sh. strukturn e dimerit, ku tregohen lidhjet hidrogjenore.
- Nxnsi i tret shkruan nj reaksion q shpreh vetit kimike e kshtu me radh, deri te nxnsi i
fundit, i cili hap letrn dhe lexon t gjitha shnimet e paraqitura.
Detyr. Kt detyr msuesi/ja e realizon bashk me nxnsit.
Gjat djegies s 7,4g t nj acidi karboksilik prftohen 13,2g gaz karbonik dhe 5,4g uj. Gjeni
fromuln empirike dhe molekulare t ktij acidi, nse masa molare e tij sht 74.
Reaksioni i djegies: CxHyOz + O2 CO2 + H2O

Nga ligji i ruajtjes s mass, sasia e C dhe H t acidit pas djegies ndodhet prkatsisht te CO2 dhe
H2O.
44g CO2 (1 mol) =
13, 2g CO2
x = 3,6g C
nC =
mC
=
ArC
12g C
x
18g H2O (1mol) = 2g H

5,4g H2O
x
x = 0,6 H
3,6
12
nC = 0,3 mol atome C
nH =
mH 0,6
=
ArH
1
nH = 0,6 mol atome H
Masa e oksigjenit q ndodhet tek acidi:

mO = 7,4 (3,6 + 0,6) = 3,2g
nO = mo = 3,2
Aro 16
nO = 0,2 mol atome O
Formula empirike e acidit: C3H6O2 me mas molare
M = 3 ArC + 6 ArH + 2ArO = 3 12 + 6 1 + 2 16
M = 74g/mol
Pra, formula empirike prfaqson dhe formuln molekulare t acidit.
a. pr t prshkruar vetit fizike t acideve karboksilike;
b. pr t krahasuar vetit e acideve me ato t alkooleve dhe fenolve;
c. pr saktsin e shkrimit t barazimeve kimike;
. pr saktsin dhe idet origjinale n njehsimin e formulave empirike dhe molekulare t
acideve.
84
Tema 4.8. Esteret: gatitja, vetit, emrtimi

- t tregojn jan esteret, si jan ndrtuar;
- t emrtojn esteret;
- t interpretojn sintezn e estereve si rrjedhs t acideve karboksilike;
- t argumentojn hidrolizn e estereve si proces q on ne formimin e sapuneve.
Mjetet dhe materialet: teksti, kub kartoni
Konceptet kryesore: ester, hidroliz, sapunifikim.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Organizimi i nxnsve
T gjith nxnsit
Koha
5'
Ndrtimi i njohurive
Prforcimi

T gjith nxnsit
30'
10'
Kubimi
Ditari dypjessh
Zhvillimi i msimit
Gjat ksaj faze bj nj prmbledhje t strukturuar t t gjith prmbajtjes s msimit duke dhn
shtjet m t rndsishme.
Kshtu, trajtoj:
- jan esteret dhe nga cilt elemente prbhen ato?
- Si sht e ndrtuar pjesa karakteristike e strukturs s tyre (grupi funksionor) dhe si ndikon n vetit
e tyre?
- Shkruaj strukturn e disa estereve dhe emrin prkats, emri i prgjithshm pr esteret e ngopur
sht:
Alkanoat
+
akili
emri i ac. karboksilik + oat
Pr shembull:
O
HC
\
O CH2 CH3
emri i radikalit t alkoolit
CH3 C
\
O CH CH3
CH3
etanoat izopropili
metanoat etili
- Jap reaksionin e prgjithshm t gatitjes s estereve.

O
O
R C CO + HO - R' R C O R' + H2O

Ac. karboksilik
Alkooli
H SO
2 4
Esteri
- N fund t ksaj faze shkruaj n tabel reaksionet e hidrolizs s estereve.

R - COOR' + H2O R COOH + R' OH
R - COOR' + NAOH R COONA + R' OH (reaksion sapunifikimi)
- Shkruaj n tabel strukturat e disa etereve q do t merren n studim nga nxnsit n fazat e tjera.
85

Ndaj klasn n grupe me nga 3-5 nxns dhe secilit grup i shprndaj nga nj kub kartoni, n gjasht
faqet e t cilit jan shkruar kto fjal:
Prshkruaje
Prftoje
Shoqroje
Analizoje
Zbatoje
Argumentoje
Nxnsit n fletore u japin prgjigje krkesave t kubit.

Prshkruaje. Pr kt krkes duhet t marrin shembull nj ester dhe ta prshkruajn at p.sh.
O
CH3 CH2 C O CH3

O
ka elementet karbon dhe oksigjen, prmban nj grup karbonilik; C dhe nj lidhje eterore C O
C.
Prftoje. N kt rast nxnsit japin reaksionin e gatitjes s esterit duke u nisur nga acidi propanoik
dhe metanoli. Nxnsit orientohen nga reaksioni i prgjithshm i gatitjes s estereve i cili sht
shkruajtur n tabel
O
O
CH3 CH2 C OH + HO CH3
CH3 CH2 C O CH3 + H2O

H SO
2 4
Shoqroje. N kt pik nxnsit duhet t shkruajn far ju vjen n mendje kur shohin strukturn e
esterit. P.sh., mund t shkruajm q ju vijn n mendje acidet karboksilike, pr shkak t
ngjashmris q ka grupi funksionor i acideve me at t etereve. Duke u nisur nga formulat e
prgjithshme se esteret jan izomer me acidet karboksilike (formula CnH2nO2).
Zbatoje. N kt pik duke u nisur nga strukturat e estereve, t shkruara n tabele (n fazn e
parashikimit) mund t shkruajm emrat sistematik t tyre. Emrtohet n fillim pjesa e acidit duke i
shtuar prapashtesn-oat dhe pastaj emri i radikalit alkilik q vjen nga alkooli p.sh.
CH3 CH2 COOCH3

propanoat
metili
Analizoje. Nxnsit analizojn vetit kimike estereve.

Meqense esterikimi sht reaksion i prapsueshm, esteret u nnshtohen hidrolizs n prani t
acideve t forta:
H SO
2 4
CH3 CH2 COOCH3 + H2O
CH3 CH2 COOH + CH3OH

ac. propanoik
metanol
Reaksion sapunifikimi
CH3 CH2 COOCH3 + NaOH CH3 CH2 COONa + CH3OH
propanoat natriumi
metanol
Argumentoje. N kt faz nxnsit argumentojn pse eteret kan pika vlimi m t ulta se acidet
karboksilike me t njjtn mas molekulare. Kjo ndodh pr shkak t mungess s H t lidhur me
oksigjenin te molekulat e estereve, pra, i mungess s lidhjeve hidrogjenore.
Paraqes n drrasn e zez tabeln e mposhtme. Majtas shkruaj pjest q trheqin m shum
vmendjen e nxnsve. Kolona Komente plotsohet nga nxnsit, me sugjerimet q sapo morn.
86
T dhna pr esteret
Struktura
Komente
O
R C O R' rrjedhs t acideve karboksilike
Emrtimi
R COO R'
alkanoat
alkili
Gatitja
Vetit fizike
Acid karboksilik + alkool ester + uj

Kan pika vlimi m t ulta se acidet karboksilike me mas molare t njjta (nuk formojn
lidhje hidrogjenore)
Vetit kimike
Hidroliza
Sapunifikimi
Detyr. Shkruani formulat e strukturs dhe emrtoni t gjitha esteret izomere me formul C4H8O2.
a) Shkruani reaksionet e gatitjes s njrit prej izomerve.
b) Shkruani reaksionin e sapunifikimit t nj tjetri.
a) Molekula e esterit sht e ndrtuar nga dy pjes, pjesa e acidit dhe pjesa e alkoolit.
Izomert:
HCOO CH2 CH2 CH3
metanoat propili
HCOO CH CH3
CH3
metanoat izopropili
CH3 COO CH2 CH3
etanoat etili
CH3 CH2 COO CH3
propanoat metili
b) Gatitja e metanoat izopropilit
H SO
2 4
HCOOH + CH3 CH CH3
OH
ac. metanoik propanol 2
HCOO CH CH3 + H2O
CH3
Reaksioni i sapunifikimit
c) HCOO CH2 CH2 CH3 + NaOH HCOONa + CH3 CH2 CH2
OH
a. aftsin pr t shkruar strukturat e estereve dhe pr tI emrtuar ato;
b. aftsin pr t parashikuar produktet n reaksionet e gatitjes dhe vetive t estereve.
Tema 4.9. Aminat: Gatitja dhe vetit. Klasifikimi i aminave dhe emrtimi
- t prshkruajn aminat i rrjedhse t amoniakut;
- t klasifikojn aminat n parsore, dytsore dhe tretsore;
- t emrtojn sipas IUPAC-ut prfaqsues t aminave deri n 7 atome karboni;
- t argumentojn vetit e aminave n baz t strukturs s grupit funksionor.
87

Koncepte kryesore: amina, amina alifatike, amina aromatike, lidhje hidrogjenore, veti bazike.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Diskutojm s bashku
Organizimi i nxnsve
Pun me klasn
Koha
5'
Ndrtimi i njohurive
Veprimtari e leximit t
drejtuar (VLD)
Nxit t lexuarit ndrveprues
Pun me grupe
30'
Prforcimi
Harta e koncepteve
Pun me grupe
10'
Zhvillimi i msimit
Krkoj nga nxnsit t paraqesin strukturn e Luisit pr amoniakun (NH3).
Cila sht gjeometria e saj?
Nxnsi paraqet strukturn e Luisit:
H
H N:
H
Molekula e NH3 ka formn e piramids me baz trekndore.
Msuesi/ja: Duke pasur parasysh teorin e Brendshted-Lourit pr acidet dhe bazat, far mund t
themi pr vetit e amoniakut?
Nxnsi: Meqense, azoti ka ift elektronik t lir ai mund t marr protone, pra, amoniaku ka veti
bazike.
Msuesi/ja: N qoft se n strukturn e NH3 zvendsojm me radh hidrogjenet me radikale
alkilike, far strukturash prftohen? A ruhet karakteri bazik?
Nxnsi: Prftohen tri struktura:
H
H
R3
R1 N:
R1 N :
R1 N:
H
R2
R2
Prderisa, azoti e ruan iftin vetjak t elektroneve, karakteri bazik ruhet.
Msuesi/ja: Tri strukturat e paraqitura prfaqsojn aminat prkatsisht: aminat parsore, dytsore,
tretsore, studimin e t cilave do t synoj msimi i sotm.
Ndrtimi i njohurive. Veprimtari e leximit t drejtuar VLD
N kt faz ndaj klasn n katr grupe t mdha, ku secilit grup i caktoj nj paragraf t msimit pr
t lexuar dhe pr tiu prgjigjur pyetjeve t hartuara.
Grupi i par: Klasifikimi dhe emrtimi i aminave.
Grupi i dyt: Gatitja e aminave.
Grupi i tret: Vetit fizike.
Grupi i katrt: Vetit kimike.
Nj ose m shum prfaqsues nga secili grup japin prgjigjet pr pyetjet e parashtruara.
Msuesi/ja: Ku bazohet klasifikimi i aminave?

Nxnsi: Klasifikimi i aminave bazohet tek:
a. numri i radikaleve q lidhet tek azoti. Kshtu kemi:
88
- amina parsore
- amina dytsore
- amina tretsore
b. lloji i radikalit q lidhet tek azoti. Kemi:
- amina alifatike
- amina aromatike kur tek azoti sht lidhur nj radikal aromatik.
Msuesi/ja: Si emrtohen aminat?
Nxnsi: Emrtimi i vjetr: emrat e radikaleve sipas madhsis dhe n fund shtojm emrin amin.
CH3 CH2 CH2 NH2
CH3 CH2 NH CH2 CH3
CH3 CH2 NH CH3
propilamin
dietilamin
metil, propilamin
Emrtimi sistematik: Ndiqen rregullat.
a. vargu m i gjat karbonik
b. numrimi nga grupi aminik m afr
c. prcaktoj radikalet dhe pozicionet e tyre
. thuhet emri i radikalit + pozicioni + amino + pozicioni + alkan
CH3 CH2 CH CH2 NH2
CH3
metil-2 amino-1 butan
propan
CH3 NH CH CH3
CH3
N metil amino 2 propan
CH3 CH2 CH2 N CH3
CH3
N,N dimetil amino 1
N kt moment shkruaj n tabel amina t ndryshme dhe krkoj emrtimin e tyre.

Msuesi/ja: Cilat jan disa nga mnyrat e gatitjes s aminave?
Nxnsi:
Mnyra e par: rrjedhs t halogjenuar t alkaneve me amoniak (n dy stade)
- Stadi i par: R X + NH3 R NH+3X- Stadi i dyt: R NH+3X- + NH3 R NH2 + NH4X
Mnyra e dyt: reduktimi me hidrogjen i nitriteve n prani t katalizatorit
Pd
R CN + 2H2
R CH2 NH2
Mnyra e tret (pr aminat aromatike): reduktimi i nitroprbrjeve

C6H5 NO2 + 3H2 C6H5 NH2 + 2H2O
Msuesi/ja: Nga msimi q lexuat, a mund t rendisni disa veti fizike t aminave?
Nxnsi: Vetit e aminave:
- kan gjendje agregate t ndryshme, n varsi t mass molare;
- me rritjen e mass molare rriten dhe temperaturat e vlimit;
- pikat e vlimit t tyre jan m t larta se ato t hidrokarbureve me mas molare t prafrt. Kjo
ndodh pr shkak t lidhjeve hidrogjenore q ato formojn;
- aminat me mas molare t vogl jan t tretshme n uj, por tretshmria rritet me rritjen e numrit t
atomeve t C.
Msuesi/ja: Si mund ti radhisim aminat (parsore, dytsore dhe tretsore) me mas molare t njjt,
sipas rritjes s temperaturs t vlimit?
Nxnsi: aminat tretsore aminat dytsore aminat parsore. Aminat tretsore sformojn lidhje
hidrogjenore, kurse aminat parsore formojn nj numr m t madh lidhjesh hidrogjenore.
Msuesi/ja: Argumentoni duke u bazuar te struktura e grupit funksionor, pse aminat shfaqin veti
bazike.
89
Nxnsi: Pr shkak t iftit t elektroneve t atomit t azotit me an t t cilit trheq protonin e

hidrogjenit. Kshtu, kur hidhen n uj, aminat rrisin prqendrimin e joneve OH, duke formuar
tretsira bazike.
..
R NH2 + HOH R NH3+ + OH
- Duke pasur veti bazike ato veprojn me acidet dhe formojn kripra
R NH2 + HCl R NH+3 + ClKriprat q formohen kan struktur tetraedrike, n qendr t tetraedrit ndodhet atomi i azotit.
Prforcimi. Harta e koncepteve
- T katr grupeve u jap detyr t modelojn nj hart koncepti mbi aminat.
- N qendr t flets t vendosim fjaln Amina dhe rreth saj fjalt q lidhen me t.
R X + 2NH3 R NH2 + NH4X
Gatitja
gjendje t ndryshme agregate
veti bazike
R NH2 + H2O R NH+3
+ OHVetit
treten n uj
Vetit
fizike
Aminat
por me rritjen
veprojn me acidet
kimike
e mass molare
R NH2 + HCl R
NH+3 + Cltretshmria
zvoglohet
kan pika vlimi
Klasifikimi
m t larta se
hidrokarbure
sipas llojit t radikalit
sipas numrit t radikaleve t lidhura tek azoti:
amina alifatike
R' NH2
amina aromatike
C6H5NH2
parsore
R NH2
dytsore
R2 NH R'
tretsore
R' N R2
R3

a. aftsin pr emrtimin e aminave t ndryshme;
b. saktsin n mnyrn e t shkruarit t reaksioneve;
c. aftsin pr t argumentuar sakt dhe me fjalor shkencor vetit e aminave.
Tema 4.10. Pun praktike. Modelimi i grupeve funksionore. Ndrtimi i grupeve funksionore t
alkooleve, aldehideve, ketoneve, acideve karboksilike dhe aminave
- t modelojn grupe t ndryshme funksionore t studiuara gjat kapitullit;
- t realizojn stimulime prmes kompjuterit t grupeve funksionore;
- t interpretojn nprmjet stimulimit n kompjuter kalimi nga nj grup funksionor n nj
tjetr.
90
Konceptet kryesore: grup funksionor

Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Prmbledhja e strukturuar
e shnimeve
Ndrtimi i njohurive Kubimi
Prforcimi
Organizues grafik
Organizimi i nxnsve
T gjith nxnsit
Koha
5'
Pun n grupe
Pun n grupe
30'
10'
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Prmbledhja e strukturuar e shnimeve
Gjat ksaj faze zhvilloj nj prmbledhje shum t shpejt mbi strukturat grupeve funksionore t
klasave t ndryshme t prbrjeve organike dhe mnyrn se si do t zhvillohet puna praktike.
Duke prdorur plastelin ose toptha dhe shkopinj, ndrtoj strukturn e grupit karboksil t acidit
etanoik.
- Prdor ngjyra t ndryshme pr t dalluar atomet e hidrogjenit, karbonit, oksigjenit.
- Bashkoj topthat q atomet e ndryshme me an t shkopinjve duke respektuar kndet e lidhjes dhe
llojin e lidhjes.
- Pasi ndrtoj grupin funksionor e lidh me radikalin e metilit duke formuar acidin etanoik
H
O
HCC
\
H OH
- Udhzoj nxnsit t vazhdojn me ndrtimin e molekulave e metanolit, eterit dimetilik, metanolit,

propanon metanoat metilit, metil amins.
- U krkoj nxnsve q, prve modeleve me plastelin, t ndrtojn n kompjuter me animim grupet
funksionore t msiprme dhe t realizojn kalimin nga njri grup funksionor te nj tjetr, p.sh.: nga
alkoolet tek aldehidet.
Pasi nxnsit kan marr informacionin e nevojshm, fillojn punn e pavarur me grupe me nga 3-5
nxns pr ndrtimin e strukturave t grupeve funksionore. Strukturat e grupeve funksionore duhet t
jen sipas ksaj paraqitje dhe, nxnsit t cilt i kan ndrtuar ato, mund ti paraqesin prpara
klass.
STRUKTURAT E GRUPEVE FUNKSIONORE SHOQRUAR ME PRBRJET PRKATSE
Grupi alkoolik
etanol
Grupi aldehidik
metanal
OH
C2H5OH
O
O
C
HC
\
\
OH
OH
Lidhja eterore
O
\
C
C
eteri dimetilik
CH3 O CH3
Grupi aminik
NH2
metilamin
CH3NH2
91
Grupi ketonik
C
||
O
propanon
CH3 C CH3
Grupi i etereve
O
C
\
O
Grupi karboksil
O
C
\
O H
acidi metanoik
O
Grupi iminik
NH
HC
metanoat metili
O
HC
\
O CH3
dimetilamina
CH3 NH CH3
\
OH
M pas nxnsit kalojn plotsimin e krkesave t tjera sipas renditjes n faqet e kubit. Kshtu, n
faqet e kubit t cilat nxnsit i kan prpara sht shkruar:
Prshkruaje. Nxnsi prshkruan strukturat e grupeve funksionore q ka ndrtuar, si formn
gjeometrike etj.
Krahasoje. Nxnsi krahason ngjashmrit dhe ndryshimet midis grupeve funksionore.
Shoqroje. Nxnsi shoqron at far i shkon n mendje kur shikon kt struktur.
Analizoje. Nxnsi analizon elementet, nga t cilat prbhet grupi funksionor dhe lidhjet kimike q
ndrtojn grupet funksionore.
Zbatoje. Nxnsi shpjegon prdorimin e ktyre prbrjeve.
Argumentoje. Nxnsi, duke u nisur nga strukturat e grupeve, si edhe nga simulimet n kompjuter,
argumentojn pse kan at form gjeometrike dhe si bhet kalimi nga njri grup funksionor te tjetri.
Pasi jepen prgjigjet nga nxnsit, diskutohen nga grupet.
U krkoj nxnsve t plotsojn tabeln e mposhtme ku t pasqyrojn karakteristikat kryesore t
grupeve funksionore.
Prbrja organike
Grupi funksionor
Struktura e prgjithshme Forma gjeometrike e
grupit funksionor
Alkool
- OH (hidroksid)
ROH
kndore
Eter
lidhja eterore
ROH
kndore
COC
Aldehid
gr. aldehidik
trekndore
O
O
C
RC
\
\
H
H
Keton
gr. ketonik
trekndore
C
R C R
||
||
O
O
92
Ac. karboksilik
gr. karboksilik
O
C
\
OH
O
C
\
O
gr. aminik
NH2
gr. iminik
NH
Esteret
Aminat parsore
Aminat dytsore
trekndore
RC
\
OH
O
RC
\
O R
R NH2
trekndore
piramid
R NH R'
piramid

a. aftsin pr t ndrtuar modelet e grupeve funksionore dhe prbrjeve prkatse;
b. aftsin pr t nxjerr prfundime mbi strukturat hapsinore t grupeve funksionore;
c. aftsin pr t interpretuar mnyrat e kalimit nga njri grup funksionor tek tjetri.
Tema 4.11. Tryez e rrumbullakt

- t listojn grupet funksioneve t prbrjes organike me oksigjen;
- t grupojn sintezat dhe vetit kimike karakteristike pr kto prbrje;
- t kryejn njehsime me barazimet kimik t sintezave dhe vetive kimike.
Konceptet kryesore: grup funksionor, prbrje organike me oksigjen.
Mjetet dhe materialet: teksti, tabel e grupeve funksionore.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Stuhi mendimesh
Ndrtimi i njohurive
Shnime mbi shnime
Prforcimi
Pyetje-prgjigje
(pyetja sjell pyetjen)
Veprimtarin e nxnsve
shkruarit
Ndrtim i shprehjeve
studimore
Organizimi i nxnsve
T gjith nxnsit
Grupe nxnsish
Koha
5'
30'
Grupe nxnsish
10'
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Stuhi mendimesh
Gjat ksaj faze msuesi/ja shnon n tabel konceptin Prbrjet organike me oksigjen dhe u
krkon nxnsve t thon klasat n baz t grupeve funksionare q prfshihen n kto substanca.
acide karbokside
ketone
alkoole
Prbrjet organike
me oksigjen
etere
estere
fenole
aldehide
93
Kjo faz prfundon pasi nxnsit shkruajn n tabel strukturn dhe emrin e grupit funksionor pr
seciln klas.
Ndrtimi i njohurive. Shnime mbi shnime
Msuesi/ja u cakton nxnsve q pr do klas t shnuar n tabel t prsriten njohurit t
shkruajn reaksionet t sintetizojn dhe vetit kimike karakteristike. Pr t realizuar me sukses kt
etap. Klasa ndahet n dy grupe ku do grup t punoj me nj klas prkatse n trajtn:
Alkoolet: R- OH
1. Vetit kimike
2. Rrugt e sintezs
3. Prdorimet e prfaqsuesve kryesor (metanol, etanol, glikol, glicerin etj.)
Fenolet: Ar OH
1. Vetit kimike
2. Rrugt e sintezs
3. Prdorimet e prfaqsuesve kryesor
Kshtu vazhdohet deri tek acidet karboksile dhe eteret, duke i ilustruar me reaksione kimike.
Prforcimi. Pyetje-prgjigje
Gjat ksaj faze njohurit e prsritura mbi reaktivitetin dhe sintezat kryesore u krkoj nxnsve ti
zbatojn n trajtn e nj ushtrimi me kalime t njpasnjshme nga njra klas n tjetrn. Shembull:
T kryhen kalimet nprmjet barazimeve kimike duke prcaktuar sintezn apo vetit kimike
prkatse:
Klor. 1- propan propanol -1 propen propanol-2 propanon acid etanoik.
94
KREU V BIOKIMIA
Tema 5.1. Karbohidratet, ndrtimi dhe emrtimi

- t prshkruajn ndrtimin e molekulave t karbohidrateve;
- t klasifikojn karbohidratet sipas
a. hidrolizs s tyre n tretsira acide
b. grupeve funksionore
c. numrit t atomeve t karbonit;
- t shkruajn formulat molekulare dhe strukturore pr glukozin dhe fruktozin.
Konceptet kryesore: karbohidrat, aldoz, ketoz, monosakarid, oligassakarid, polisakarid.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Di/Dua t di/Msova
Ndrtimi i njohurive
Di/Dua t di/Msova
Prforcimi
Hart koncepti
Diskutim i ideve
Diskutim i ideve
Organizimi i nxnsve
T gjith nxnsit
T gjith nxnsit
Pun n grupe t vogla
Koha
5'
30'
10'
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Di/Dua t di/Msova
Ndrtoj n drrasn e zez tabeln e mposhtme. Bashkbisedoj me nxnsit pr karbohidratet duke
shfrytzuar njohurit q ata kan nag biologjia. Mendimet e tyre n lidhje me kto koncepte i vendos
n kolonn Di.
Di
Karbohidratet ose sheqernat jan
prbrje organike t nevojshme pr
organizmat e gjall q sintetizohen te
bimt gjat fotosintezs.
Ndrtohen nga elementet C, O, H
n raportin Cn(H2O)n.
Shrbejn si rezerv energjie.
Klasifikohen n:
- monosakaride
- oligosakaride
- polisakaride
Disa prfaqsues: glukoza, riboza,
dezoksiriboza, amidoni.
Dua t di
Msova
Ndrtimi i njohurive. Di/Dua t di/Msova

Pasi plotsoj kolonn Di para nxnsve shtroj pyetjen: far doni t dini m tepr pr karbohidratet?
Duke diskutuar, s bashku plotsojm kolonn Dua t di.
Di
Dua t di
Msova
Karbohidratet ose sheqernat jan
A ka mnyra t tjera t klasifikimit t
prbrje organike t nevojshme pr
karbohidrateve?
organizmat e gjall q sintetizohen te Nse po, n kritere bazohen kto
bimt gjat fotosintezs.
klasifikime?
95
Ndrtohen nga elementet C, O, H

n raportin Cn(H2O)n.
Shrbejn si rezerv energjie.
Klasifikohen n:
- monosakaride
- oligosakaride
- polisakaride
Disa prfaqsues: glukoza, riboza,
grup funksionor kan

karbohidratet?
veti paraqesin?
Si emrtohen?
U krkoj nxnsve, q duke lexuar me kujdes tekstin n mnyr individuale ose n dyshe, t
plotsojn kolonn e tret Msova.
Orientoj nxnsit q n dhnien e prgjigjeve t bazohen n pyetjet e hartuara n tabel.
Nxns t ndryshm prezantojn para klass mendimet e tyre dhe i shkruajn n kolonn Msova.
N fund tabela duhet t ket kt pamje:
Di
Karbohidratet ose
sheqernat jan prbrje
organike t nevojshme pr
organizmat e gjall q
sintetizohen te bimt gjat
fotosintezs.
Ndrtohen nga elementet
C, O, H n raportin
Cn(H2O)n.
Shrbejn si rezerv
energjie.
Klasifikohen n:
- monosakaride
- oligosakaride
- polisakaride
Disa prfaqsues:
glukoza, riboza,
Dua t di
A ka mnyra t tjera t
klasifikimit t karbohidrateve?
Nse po, n kritere bazohen
kto klasifikime?
grup funksionor kan
karbohidratet?
veti paraqesin?
Msova
Mnyrat e klasifikimit
Mnyra e par: sipas hidrolizs n tretsira acide kemi:
a. monosakaride (nuk hidrolizohen)
b. oligosakaride (me hidrolis jep 2-10 monosakaride)
c. polisakaride (me hidroliz jep m shum se 10 molekula
monosakaride).
Mnyra e dyt: sipas grupeve funksionore:
a. aldoz krahas grupeve OH kan edhe grup aldehidik
b. ketoze krahas grupeve OH kan edhe grupe ketonik.
Mnyra e tret: sipas numrave t C q ka nj monosakarid:
a. trioze me 3 atome C
b. tetroze me 4 atome C
c. pentoze me 5 atome C
d. nekroze me 6 atome C
Vetit
Shfaqin veti t ngjashme me aldehidet dhe ketonet.
Ndonjher sillen sikur nuk e prmbajn grupin karbonilik pr
shkak t shndrrimit me tautomeri t formave lineare n ciklike
p.sh. pr glukozin
H
1\
C
2|
CH2OH
O
5|
H |
H
|H
tautomeri |
|1
4|
OH OH H OH
|3
|2
H OH
H C OH
3|
HO C H
4|
H C OH
5|
H C OH
6|
CH2OH
Format tautomere jan n ekuilibr prandaj glukozi shfaq veti
reduktuese.
Shfaq dy izomeri ciklik:
- izomeri -glukoz kur OH e karbonit 1 ndodhet posht ciklit
- izomeri -glukoz kur OH e karbonit 1 formohet sipr ciklit.
96
Si emrtohen?
Emrtimi
Pr emrtimin e monosakarideve mbahen parsysh tre faktor:
1. numri i atomeve t karbonit
2. lokalizmi i grupit karbonil
3. kiraliteti i molekuls

Gjat ksaj faze u krkoj nxnsve q duke punuar n dyshe t modelojn nj hart koncepti pr
karbohidratet. M pas nj nxns e paraqet kt hart n tabel.
prbrje organike me
formul CnH2nOn
kan nj grup aldehidik
ose ketonik dhe disa
grupe hidroksid
rezerv energjie
Karbohidratet
Monosakaride
sipas grupit funksionor:

aldoz
ketoz
Olisakaride
Polisakaride
sipas numrit t C:
trioz tetroz pentoz hektoz

a. aktivizimin e nxnsit n punn n grup dhe mnyr individuale;
b. pjesmarrjen aktive n diskutim, interpretim;
c. saktsin n dhnien e prgjigjeve.
Tema 5.2. Vlerat dhe prdorimi i karbohidrateve

- t tregojn rolin e karbohidrateve n organizmat e gjall;
- t krahasojn strukturat e molekulave t monosakarideve m t prdorshme si glukozi dhe
fruktozi;
- t shpjegojn ndrtimin e disakarideve dhe polisakarideve m t prdorshme;
- t ndrtojn nj diet pr sasin dhe llojin e karbohidratveve q mund t prdorin duke u
bazuar n vlerat ushqyese t tyre.
Konceptet kryesore: monosakaride, glukoz, fruktoz, sakaroz, maltoz, laktoz, amidon, amiloz,
amilopektin, celuloza.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Alfabeti i njpasnjshm n
tryez t rrumbullakt
Ndrtimi i njohurive
Mendo/puno/shkmbe
mendime n dyshe
Prforcimi
Shikim i shpejt/Empatia
Organizimi i nxnsve
Pun me grupe
Koha
5'
Nxit ndrtimin e shprehive

t t shkruarit
Nxitja e diskutimit
Pun n grupe
30'
Pun individuale
10'
97
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Alfabeti i njpasnjshm n tryes t rrumbullakt
Ndaj klasn n gupe dhe do grupi i jap nj kopje t pashkruar t tabels s alfabetit t njpasnjshm
t tryezs s rrumbullakt.
Nxnsve u shpjegoj q pr do shkronj t japin nj fjal lidhur me temn e msimit.
Sipas grupeve ata shkmbejn fjalt e gjetura me njri-tjertin duke plotsuar tabeln.
A
Amidon
aldoz
amiloz
amilopektin
E
B
Buka
C
Celuloza
D
Disakarid
drithra
diabet
DH
mbl (shije)
G
Glukozi
glikogjen
GJ
I
Izomer
F
Fruktoz
fruta
fibra
K
Karbohidrate
L
Laktoza
LL
M
Monosaka-ride
maltoz
N
Niseshte
NJ
O
Oligosaka-ride
orizi
P
Polisakaride
patate
Q
Qumsht
R
Rezerv energjie
RR
S
Sakaroz
SH
Sheqeri invert
TH
Thjerrza
V
Vlera ushqyese
Veti reduktuese
XH
ZH
Ndrtimi i njohurive. Mendo/puno/shkmbe mendime n dyshe

Organizoj nxnsit n dyshe. Secils dyshe u jap nga nj flet pune dhe secila flet pune prmban
nj pyetje.
Nxnsit, duke punuar me tekstin dhe duke u bazuar n njohurit e msimit t kaluar, japin prgjigjet
prkatse. N fund, nxns t ndryshm paraqesin punt e tyre.
Dyshja e par
Pyetja
Roli i karbohidrateve n organizmat
e gjall
Prgjigjja
lnd djegse pr metabolizmin qelizor;
burim kryesor energjie pr gjallesat.
Gjat metabolizmit i shprbjn karbohidratet pr t prftuar energji
C6H12O6 + 6O2 6CO2 + 6H2O + energji
shrbejn si elemente t formimit t strukturave, si kitina tk kafsht dhe
celuloza te bimt;
t rndsishme n proceset jetsore t gjallesave si shumzim, ent e gjakut
dhe funksionimin e sistemit imunitar;
te bimt formohen gjat procesit t fotosintezs
6CO2 + 6H2O + energji diellore C6H12O6 + 6O2
monosakaridet shndrrohen n rezerva energjie n formn e amidonit ose
glikogjenit.
98
Dyshja e dyt
Pyetja
Ndrtimi dhe roli i monosakarideve
glukoz dhe frutoz
Dyshja e tret
Pyetja
Ndrtimi dhe roli i oligosakarideve
si sakaroz, maltoz, laktoz
Prgjigja
Glukozi sheqeri i rrushit:
- sht aldohekzoz me formul C6H12O6;
- subsatnc e bardh kristalore e tretshme n uj;
- gjendet tek fruta, mjalti dhe perimet, gjendet dhe n gjak por kur sasia e tij n
gjak sht m shum se 0,12% shfaqet smundja e diabetit;
- burimi m i rndsishm i energjis;
- n rast t aktivitetit fizik, glikogjeni (sheqeri i mlis) shndrrohet n glukoz
q ushqen muskujt.
Fruktozi ose sheqeri i frutave:
- sht ketohekzoz me formul C6H12O6;
- lnd kristalore shum hidroskopike;
- ka shije 2 her m t mbl se glukozi;
- sht izomeri me glukozin, kan t njjtn formul molekulare por struktur t
ndryshme pra dhe veti kimike t ndryshme.
Prgjigja
Oligosakaridet m t rndsishme jan disakaridet t formuara nga 2 molekula
monosakaridesh.
Sakarozi: C12H22O11
- disakarid i formuar nga -glukozi dhe fruktozi duke larguar nj molekul H2O
nga dy hidroksidet e dy grupeve karboksilike t glukozit dhe fruktozat;
CH2OH
|
O
O
H |
CH2OH
H
| H
|H
|
|
| OH H |
| H
OH |
OH |
| O |
| CH2OH
|
|
|
|
H OH
OH
H
- pr arsyen e msiprme, sakarozi nuk shfaq veti reduktuese;
- sakarozi hidrolizn duke dhn sheqerin invert, ku sasia e glukozit sht e
barabart me sasin e fruktozat;
- lnd e bardh kristalore q tretet n uj;
- shrben pr gatitjen e mblsirave etj.
Maltozi: C12H22O11 (sheqeri i drithrave)
- disakarid i fromuar nga dy molekula -glukoz
CH2OH
|
O
H |
H
| H
|
|
| OH H |
|
OH |
| O
|
|
H OH
CH2OH
|
O
|
OH
|
|
H
|
H |
| OH
|
OH
- ka veti reduktuese;
- lnd kristalore e mbl.
99
Laktozi: sheqeri i qumshtit

CH2OH
|
O
OH |
| H
|
| OH H |
H |
|
|
|
H OH
Dyshja e katrt
Pyetja
Ndrtimi dhe roli i polisakarideve si
amidoni dhe celuloza
Dyshja e pest
Pyetja
Vlerat ushqyese t karbohidrateve
CH2OH
|
H |
| H
| OH
|
|
H
O
|
H |
| OH
|
OH
Prgjigja
Amidoni: C6H10O5 (sheqeri rezerv i bimve)
- ndrtohet nga molekula -glukozi t lidhur me lidhje -glukozidike;
- prbhet nga nj lnd qendore q sht amilozi dhe shtresa rrethuese e
amilozit q sht amilopektina;
- prbrs i buks dhe nnprodukteve t miellit;
- shrben si lnd e par pr gatitjen e etanolit prmes tharmimit.
Celuloza: (C6H10O5)n
- ndrtohet nga molekula -glukoz;
- n gjendje t pastr sht prbrje me ndrtim fijezor, e bardh, e patretshme
n uj;
- shrben pr ndrtimin e strukturave t drurve;
- luan rol t rndsishm n dietat ushqimore pasi prmban fibra;
- shrben si lnd e par pr gatitjen e metanolit, letrs etj.
Prgjigja
- jan burim i rndsishm energjie OBSH rekomandon q n dietn ushqimore
ditore, 55-75% e energjis s nevojshme t sigurohet nga karbohidratet;
- ndihmojn pr funksionimin e organizmit;
- disa lloje karbohidratesh n formn e fibrave jan m t shndetshme pr
organizmin.
Prforcimi. Shikim i shpejt/Empatia

Gjat ksaj faze iu jap mundsin nxnsve t vn veten n rolin e karbohidrateve dhe t flasin pr
to. Orientoj nxnsit q fjalt duhet t fillojn me Un jam glukozi........ M pas nxnsit shkruajn
pr rreth 4'. Shkrimi fillon dhe mbaron me komandn e msuesi/jat. N fund dgjoj disa prej
shkrimeve.
a. aktivizimin dhe pjesmarrjen e tyre n orn e msimit;
b. pr kujtesn dhe saktsin e dhnieve t prgjigjeve;
c. pr mprehtsin, origjinalitetin n krijimet e tyre.
Tema 5.3. Lyrat, ndrtimi dhe emrtimi

- t tregojn jan lyrat dhe karakteristikat e tyre;
- t klasifikojn lyrat sipas ngopshmris;
- t argumentojn ndrtimin e nj trigliceridi prmes nj reaksioni kimik.
100

Konceptet kryesore: lyra, lyra t lngta, t ngurta, trigliceridet, fotolipidet, acide yndyrore, skeleti
karbonik hidrofob, koka hidrofilike.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Diskutim i njohurive
paraprake
Ndrtimi i njohurive
Mbajtja e strukturuar e
shnimeve
Prforcimi
Rishikim n dyshe
Diskutim i ideve
Organizimi i nxnsve
Pun me klasn
Koha
5'
Paraqitje grafike e
informacionit
Ndrtim i shprehive
studimore
Pun me grupe t
mdha nxnsish
Pun me grupe t
vogla nxnsish
30'
10'
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Diskutim i njohurive paraprake
Kt faz t ors s msimit e organizoj n formn e nj bashkbisedimi n lidhje me njohurit e
marra m par.
Msuesi/ja: jan acidet karboksilike?
Nxnsi 1: Acidet karboksilike jan prbrje organike q kan grup funksionor grupin karboksilik
COOH. Msuesi/ja: Si klasifikohen ato?
Nxnsi 2: Sipas ngopshmris ata klasifikohen n:
a. Acide t ngopur ose acide alkanoike
b. Acide t pangopur acide alkenoike
acide alkinoike
Msuesi/ja: jan esteret dhe si formohen ato?
Nxnsi 3: Jan rrjedhs t acideve karboksilike q formohen nga bashkveprimi i nj acidi
karboksilik me nj alkool.
Msuesi/ja: A mund t shkruani reaksionin e prgjithshm t gatitjes s estereve?
Nxnsi 4 shkruan reaksionin n tabel:
R COOH + HO R' R COO R' + H2O
Msuesi/ja: mund t themi pr vetit fizike t estereve?

Nxnsi 4: Jan t patretshm n uj, por treten n trets organik. Kan pika vlimi m t ulta se
acidet karboksilike, pasi mungojn lidhjet hidrogjenore.
Msuesi/ja: Nj grup i veant eteresh jan edhe lyrat te cilat do ti studiojm sot.
Ndaj klasn n grupe me nga 3-4 nxns. Orientoj nxnsit q, duke punuar me tekstin, ti
sistemojn njohurit me an t tekniks Mbajtja e strukturuar e shnimeve, e cila, n kt rast,
duhet t jet e tipit shkak-pasoj.
Ndaj tabeln n disa pjes dhe n seciln prej tyre shtroj nj pyetje t caktuar. Nxnsit, pasi lexojn
msimin, plotsojn me shnimet prkatse.
jan lyrat dhe cilat jan karakteristikat e tyre?
jan estere t glicerins (triol) me acide yndyrore;
t patretshme n uj por treten n tretsa organik;
n temperaturn e dhoms jan t lngt
me origjin bimore ose t ngurta me origjin shtazore;
njihen ndryshe me emrin lipide ose gliceride.
jan acidet yndyror dhe si ndikojn n vetit e lyrave?
jan acide karboksilike vargore, q kan zakonisht 12-24
atome karboni;
klasifikohen n:
101
a. acide yndyrore t ngopure, kur vargu karbonik nuk prmban

lidhje dyfishe
b. acide yndyror t pangopuar, kur vargu karbonik prmban
1-6 lidhje dyfishe;
lidhjet dyfishe kan konfigurim cis dhe pengojn paketimin
e molekuls dhe ulin pikat e shkrirjes s lyrave.
Si gatiten lyrat?
Glicerin (propantiol) + 3 molekula acide yndyror t njjt ose
t ndryshm.
O
O
||
||
CH2 O C R
CH2 OH HO C R
O
O
+
||
H
||
CH O C R + 3H2O
CH2 OH + HO C R
O
O
||
||
CH2 O C R
CH2 OH HO C R
trigliceridi
Si klasifikohen lyrat dhe si jan t ndrtuar?
Mnyra e par: sipas llojeve t acideve yndyror q marrin
pjes kemi:
a. lyra t thjeshta kur t tre acidet yndyror jan t njjt
b. lyra komplekse, kur acidet yndyror jan t ndryshm.
Mnyra e dyt: sipas ngopshmris s acideve yndyror
kemi:
a. lyra t ngopura (dhjamrat) kan acide t ngopur
b. lyra t pangopur (vajrat) kan acide yndyror t pangopur.
Lyrat grupohen n dy klasa t mdha:
1. trigliceridet = glicrin + 3 ac. yndyror
2. fosfolipidet = glicerin + 2 ac. yndyror + 1 grup fosfat
Molekulat e lyrave kan dy pjes: skeleti karbonik hidrofob dhe
koka hidrofilike.
Si emrtohen lyrat?
Meqense lyrat jan estere ato emrtohen njsoj si esteret:
emrit t acidit i shtohet prapashtesa at + glicerin.
pasi acidet yndyror, krahas emrave sistematik prdoren
edhe emrat trivial p.sh.
CH3 (CH2)7 CH = CH (CH2)7 COOH
(C17H33COOH)
Emri sistematik: ac. oktadeken 9 oik
Emri trivial: ac. oleik
Jepet shembulli nj treigliceridi
CH2 OOC C17H33
CH OOC C17H33
CH2 OOC C17H33

trioleti i glicerins
102
Prforcimi. Rishikimi n dyshe

U jap nxnsve detyr q t ndrtojn nj triglicerid nga esterifikimi i glicerins me acidin palmitik,
acidin stearik dhe acidin oleik dhe t diskutojn pr vetit q paraqet ky triglicerid.
Nxnsit lejohen t diskutojn n dyshe pr ushtrimin. Ftoj nxnsit n nj diskutim t prbashkt pr
ushtrimin.
a. aktivizimin n orn e msimit;
b. saktsin e t shprehurit t mendimeve;
c. saktsin e shkrimit t strukturave t triglicerideve.
Tema 5.4. Vlerat dhe prdorimi i lyrave

- t listojn disa nga funksionet e lyrave n organizm;
- t shpjegojn vlerat ushqyese dhe prdorimet e lyrave n jetn e prditshme;
- t interpretojn procesin e prodhimit t sapunve si proces i hidrolizs s lyrave.
Konceptet kryesore: trigliceride, fosfolipide, asteroide, sapun, omega 3, omega 6, kolesterol i
mir, kolesterol i keq.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Ndrtimi i njohurive
Sistemi ndrveprues i shnimeve

(INSERT)
Ditari dy pjessh
Prforcimi
Organizimi i nxnsve
Koha
Zhvillim i fjalorit. Nxitja pr t

prsosur t shkruarin
Pun individuale
5'
Pun n dyshe/n grup
30'
Pun n dyshe/n grup
10'
Zhvillimi i msimit
Zgjedh disa fjal kye nga tema: lyra, trigliceride, fosfolipide, kolesterol, roli n organizm, vlera
ushqyese, prdorimi.
Shkruaj n tabel fjalt e msiprme dhe u krkoj nxnsve t prgatisin individualisht nj krijim t
shkurtr q prmban kto fjal. U l koh nxnsve rreth 3-4 minuta e m pas krkoj q disa prej tyre
t lexojn at q shkruan.
Ndrtimi i njohurive. Sistemi ndrveprues i shnimeve - INSERT
Orientoj nxnsit q t lexojn n dyshe msimin duke vendosur shenjat e tekniks INSERT.
Nj (kontrollo) n an, nse dika q ata lexojn e din ose mendojn se e din.
Nj + (plus) nse nj pjes e informacionit sht i ri pr ta.
Nj - (minus) nse nj apo disa prej informacioneve q lexojn kundrshtojn ose jan t ndryshme
nag ato q mendojn se din.
Nj ? (pikpyetje) nse ka informacion q duhet t din m shum rreth tij.
+
Dy kategori shum t
Asteroidet nuk
Nj kategori shum e rndsishme e lyrave jan edhe
rndsishme t lyrave
prmbajn acide
steroidet.
jan:
yndyrore.
Steroidet
trigliceridet (lyrat n
Steroidet dhe hormonet shrbejn si molekula sinjalizuese
prgjithsi)
Gjat ngopjes me H2,
Margarina sht produkt me baz vajra t rafinuar. Ac. e
acidet e pangopur
fosfolipidet
pangopura ngopen me H2 dhe kthehen n trans-acide.
Produkti pasurohet me ngjyra, vitamin D.
kthehen n trans-acide.
103
Funksionet e lyrave:
- n ndrtimin e
membranave qelizore;
- krijimin e rezervave t
energjis;
- n ndrtimin e
hormoneve me funksion
homeostatik;
- mbrojts p.sh. nga
dehidratimi.
Prdorimet:
- vajrat pr gatim
prmbajn acide t
pangopura;
- gjalpi, si ushqim prmban
acide yndyrore t ngopura;
- mangarina, produkt
industrial me vlera dhe
shije t ngjashme me
gjalpin.
Vlerat ushqyese:
- jan t domosdoshme n
dietn ushqimore ditore pr
rolin e madh q kan n
organizm.
Lyrat e ngopura, q vijn
nga mishi dhe bulmeti rrisin
kolesterolin e keq (LDL).
Lyrat e pangopura me
origjin bimore rrisin
kolesterolin e mir (HDL).
Vaji i lirit sht lnd e par pr prodhimin e bojs s vajit.

Sapunt jan produkt i procesit t hidrolizs s lyrave n
prni t NaOH.
CH2 OOC C17H35
C17H35COONa CH2 OH
CH OOC C17H33 + 3NaOH C17H35COONa + CH OH
C17H35COONa CH2 OH
CH2 OOC C17H31
sapun
glicerin
20-35% e energjis s prgjithshme q i nevojitet

organizmit, duhet t vij nga lyrat.
Ac. e pangopura omega 3 dhe omega 6 luajn rol t
rndsishm n funksionet neurologjike. Ky emrtim
bazohet tek pozicioni i lidhjes dyfishe duke u nisur nga
fundi
A jan sapunt
substanca
organike?
A ka lloje t tjer
sapunsh prve
sapunve t
natriumit?
Cilat jan
emrtimet
sistematike t
omega 3 dhe
omega 6 ?
N cilat produkte
ushqimore
ndodhen me
shumic?
CH3 CH2 CH = CH CH2 CH = CH CH2 CH = CH (CH2)7 COOH

1 2 3
acid linolenik ose 3
Pas leximit t pjess, kalohet n diskutime n dyshe ose n grup. Pasi diskutohet n grup, bhet nj
diskutim i hapur rreth informacionit t ri q u msua, shtjeve t paqarta dhe pyetjeve q nuk morn
prgjigje.
Udhzoj nxnsit t plotsojn tabeln n nj letr ose poster me shenjat e vendosura duke u
mbshtetur n fletn e plotsuar m par.
Rishikohet tabela. Vihet re se nxnsit rritin shkalln e t kuptuarit gjat leximit.
Prforcimi. Ditari dy pjessh
N tabel ndrtoj nj ditar dypjessh. N ann e majt shnoj shtjet kryesore t msimit, n ann
e djatht nxnsit japin komentet e tyre. Nxnsit punojn n dyshe pr plotsimin e ditarit.
Pyetje
Komenti i nxnsve
1. Cili sht roli i lyrave n organizm?
rezerva afatgjata t energjis
n ndrtimin e membranave qelizore
rol sintetizues dhe mbrojts
2. Cilat jan kategorit m t
trigliceridet
rndsishme t lyrave?
fosfolipidet
steroidet
3. Prdorimet e lyrave n jetn e
n gatim
prditshme
si ushqim
prodhimin e sapunve
prodhimin e bojs s vajit
104
4. Vlerat ushqyese t lyrave

5. jan sapunt? Si prftohen ata?
lyrat e pangopura rrisin kolesterolin e mir ato t ngopura dhe trans rrisin
kolesterolin e mir
3 dhe 6 t rndsishm p funksionet neurologjike
sapunt jan kripra t Na ose K t acideve yndyror
prftohen gjat hidrolizs s lyrave

a. pr pjesmarrjen dhe aktivizimin n orn e msimit;
b. pr saktsin dhe plotsimin e sakt t detyrave t dhna.
Tema 5.5. Aminoacidet, ndrtimi i tyre. Lidhja peptidike. Klasifikimi i proteinave

- t prkufizojn termat: aminoacid, lidhje peptidike, protein, peptid;
- t tregojn rolin biologjik t aminoacideve dhe proteinave t ndrtuara prej tyre;
- t shpjegojn formimin e lidhjes peptidike nprmjet nj reaksioni kimik;
- t t argumentojn vetit e aminoacideve dhe proteinave n baz t grupeve funksionore;
- t klasifikojn proteinat n baz t strukturs s tyre.
Konceptet kryesore: aminoacid, karbon kiral, lidhje peptidike, veti amfotere, peptid, protein.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Ndrtimi i njohurive
Lapsat n mes
Ditari dypjessh
Prforcimi
Zhvillim i fjalorit
Nxit ndrtimin e shprehive
t t shkruarit
Ndrtim i shprehive
studimore
Organizimi i nxnsve
Koha
Pun me klasn
Pun me grupe
5'
30'
Pun me dyshe
10'
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Lapsat n mes
Ndaj klasn n grupe t vogla.
Shkruaj n tabel disa prfaqsues t aminoacideve.
CH3 CH COOH
CH3 CH CH COOH
NH2
CH3 NH2
CH2 CH COOH
NH2
Krkoj nga nxnsit q duke shfrytzuar njohurit e msimeve t mparshme tu prgjigjen pyetjeve:
- Si emrtohen kto prbrje?
- Rrethoni grupet funksionore.
- kan t prbashkt kto prbrje?
Nxnsi 1 krkon t thot mendimin e tij dhe ngre lapsin. Ai nuk duhet t flas, derisa t gjith t
tjert t vendosin lapsat mbi tavolin. N momentin kur nxnsi nuk ka gj pr t thn, thot pas,
duke vendosur lapsin. Shkoj n do grup, zgjedh nj laps dhe pyes t zotin e tij. N kt mnyr
grupet plotsojn njri-tjetrin.
Ndrtimi i njohurive. Ditari dypjessh
Prgatis flet pun pr do grup. Fleta sht e ndar n mes me nj vij vertikale. Majtas shnohet
pyetja, djathtas nxnsit do t plotsojn kolonn Komente me njohurit e marra nga teksti.
Orientoj nxnsit t plotsojn tabeln pas leximit me vmendje t msimit.
105
Pyetja
jan aminoacidet?
Komenti i nxnsve
Jan prbrje organike, q n molekul kan elementet C, H, O, N. N disa
raste edhe S.
Kan dy grupe funksionore:
grupi karboksil (-COOH) t acideve
grupi aminik (-NH2) t aminave.
Kan nj varg hidrokarburi (R), specifik pr do amoniacid.
Aminoacidet m t prhapur jan -aminoacide q grupin NH2 e lidhin tek C q
sht i lidhur me grupin COOH .
Karboni sht karbon kiral (ka t lidhur katr grupe t ndryshme)
H
O
|
H2N C C
|
\
R OH
Si jan t ndrtuar ato?
Pyetja
Vetit kimike t aminoacideve.
Pyetja
sht lidhja peptidike?
Si formohet ajo?
Komenti i nxnsve
Japin tretsira asnjanse, pasi kan nj grup funksionor me veti bazike (- NH+3)
dhe nj grup funksionor me veti acide (- COO-) duke formuar prbrje kripore
brenda molekuls.
Kan veti amfotere: sillen njkohsisht dhe si baza, dhe si acide pasi grupi
karboksil (- COOH) vepron me bazat dhe grupi aminik (- NH2) vepron me acidet.
Molekulat e tyre mund t bashkohen me njra-tjetrn duke formuar peptide ose
proteina.
Komenti i nxnsve
sht lidhja CO NH midis dy aminoacideve.
Formohet gjat bashkimit t dy aminoacideve nga largimi i nj molekule uj
midis grupit karboksil t nj aminoacidi dhe grupit aminik t aminoacidit tjetr.
O
O
O
O
H2N CH C OH + H2N CH C OH H2N CH C NH CH C OH + H2O
R
R
R
R
lidhja peptidike
Pyetja
Cili sht roli biologjik i
aminoacideve dhe proteinave?
Komenti i nxnsve
Aminoacidet sigurojn veprimtari jetsore normale t gjallesave, sepse duke
pasur veti amofere, nuk lejojn ndryshime t theksuara t PH-it n lngjet qelizore.
Roli i proteinave:
- n ndrtimin e citoplazms dhe brthams s do qelize
- enzimat (nj kategori e rndsishme e proteinave) ndihmojn n zhvillimin e
reaksioneve biologjike
- jan mbartse t tipareve gjenetike
Pyetja
Si klasifikohen proteinat?
Komenti i nxnsve
Sipas strukturs hapsinore kemi:
1. struktur parsore e proteins renditja e aminoacideve n nj varg
2. struktur dytsore e proteins n dy forma:
a. -spiralja vargu mbshtillet n formn e nj suste
b. flet e palosur
Qndrueshmria e ksaj forme sigurohet nga lidhjet hidrogjenore.
3. struktura tretsore e proteinave prdredhje e mtejshme e strukturave
dytsore, t cilat lindin nga bashkveprimet midis grupeve R t mbetjeve t
aminoacideve (globulinat)
4. struktura kuaternare lidhet me numrin e vargjeve dhe mnyrn e organizmit
106
t tyre (shembull: hemoglobina)

N baz t strukturs kemi:
1. Haloproteina t ndrtuara vetm nga aminoacidet
2. Heteroproteinat krahas aminoacideve prmbajn t lidhur n varg edhe
lnd me natyr joproteinike si:
a. nukleoproteina prmbajn dhe acide nukleike
b. fosfoproteide prmbajn edhe acid fosforik
N baz t vlerave ushqimore kemi:
1. proteina t plota ose fisnike q prmbajn t teta aminoacidet e
pazvendsueshme, me origjin kryesisht shtazore
2. proteina me vler jo t plot, ku mungojn disa aminoacide t
pazvendsueshm me origjin bimore.
Pyetja
Vetit e proteinave
Komenti i nxnsve
Ndryshe nga peptidet q kan numr t reduktuar aminoacidesh, proteinat kan
50-10000 mbetje aminoacidesh t lidhur n varg.
Kan tretshmri t ndryshme. Disa treten n uj, disa n tretsira acidesh, disa
n tretsira bazash ose kriprash.
Tretsirat e proteinave kan veti kaloidale.
Temperaturat e larta, acidet, bazat dhe alkooli i denatyrojn proteinat duke
shkaktuar humbje t vetive biologjike. Denatyrimi mund t jet i kthyeshm ose i
pakthyeshm.

Pr t prftuar nj prvijim sa m t qart t koncepteve, realizoj nj detyr bashk me nxnsit.
- Shkruani formuln e nj polipeptidi t formuar nga tri molekula alanin (acidi amino 2 propaniok)
- A i ruan vetit amfotere peptidi? Argumentoni prgjigjen.
a. gjetjen e sakt t koncepteve kryesore;
b. prshkrimin e ndrtimit t aminoacideve, peptideve dhe proteinave;
c. argumentimin e vetive t aminoacideve dhe proteinave;
. klasifikimin e proteinave.
Tema 5.6. Pun laboratori. Hetimi dhe vetit e proteinave

- t aftsohen ne prgatitjen dhe prdorimin e mjeteve laboratorike;
- t demonstrojn nprmjet eksperimentit denatyrimin e proteinave;
- t hetojn n rrug eksperimentale, pranin e lidhjeve dhe t proteinave nga burime
natyrore.
Konceptet kryesore: proteina, lidhje peptidike, tretja e proteinave, denatyrimi i proteinave, reaksioni
ksantoproteinor, reaksioni i biuretit.
Mjetet dhe materialet: provza, gota kimike, termometr, e bardh veze, qumsht i skremuar, uthull,
tretsir NaOH - 10%, HClO4 - 1M, NH4CL - 1M, NaNO2 - 5%, HNO3 i prqendruar, metanol 95%,
tretsir CuSO4 - 0,1 M, HgCl2 - 0,1M, Pb(NO3) - 0,1 M.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Marrdhniet pyetje-prgjigje
Ndrtimi i njohurive
Role t specializuara n grup
Prforcimi
Diskutim i ideve
Nxitja e diskutimit
Organizimi i nxnsve
Pun me klasn
Pun me grupe
Pun individuale
Koha
5'
30'
10'
107
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Marrdhniet pyetje-prgjigje
Msuesi/ja: jan proteinat dhe cilat jan vetit e tyre?
Nxnsi 1: Proteinat jan polimeri, monomer t t cilave jan aminoacidet e lidhur ndrmjet tyre. Ato
kan tretshmri t ndryshme. N temperatura t larta, tretsira acidesh, bazash ose kriprash
proteinat denatyrohen.
Msuesi/ja:far ndodh kur nj kokrr vez e hedhim n uj t vluar. tregon kjo dukuri?
Nxnsi 2: Ajo ngurtsohet. Kjo tregon nj veti t proteinave q n temperatur t lart denatyrohen.
Msuesi/ja: eksperimente t tjera tregojn denatyrimin e proteinave?
Nxnsi: a. Me uthull b. Me etanol c. Me tretsirat HgCl2, Pb(NO3)2.
Msuesi/ja: Pse kur bie acid nitrik n lkur ajo merr ngjyr t verdh? Si mund t hetojm pranin e
lidhjeve peptidike dhe proteinave? mjete dhe substanca duhet t prdorim?
Dgjoj diskutimet e nxnsve dhe pasi morm informacionet e duhura, kalojn n ndrtimin e
njohurive.
Ndrtimi i njohurive. Role t specializuara n grup
Ndaj klasn n grupe me nga 5 nxns. Brenda grupit bj ndarjen e detyrave.
Nxnsi 1: laburanti prgatit mjetet kryesore pr zhvillimin e eksperimentit:
- llamb me alkool
- termometr
- gota kimike
- provza
Nxnsi 2: kimisti prgatit substancat kimike n sasin dhe prqendrimin e duhur NaOH - 10%,
HNO3 i prqendruar, HClO4 - 1M, NH4Cl - 1M, NaNO2 - 5%, etanol - 95%, CuSO4 - 1,1M, HgCl2 0,1M, Pb(NO3)2 - 0,1 M.
Nxnsi 3: zbatuesi ai q zhvillon praktikisht eksperimentin.
Nxnsi 4: vzhguesi raporton, regjistron dhe mban shnim gjithka nga zhvillimi i eksperimentit.
Nxnsi 5: raportuesi raporton mnyrn se si u zhvillua puna brenda grupit dhe prfundimet e
eksperimenteve.
Secili grup punon n mnyr t pavarur. Pr eksperimente t ndryshme, nxnsit mund t kmbejn
rolet brenda grupit.
Prforcimi. Prmbledhje e strukturuar
Pasi dgjoj t gjith raportuesit e grupeve prkatse, bashk me nxnsit realizojn prmbledhjen e
mposhtme, q e paraqesin n tabel. Prfundimet e eksperimenteve jan si m posht:
Eksperimenti 1: Vetit e proteinave
- Kafeina e qumshtit dhe albumina e vezs
jan t tretshme n uj.
- Denatyrimi i tyre pasqyrohet me fundrrimin e
tyre nag agjent t ndryshm si: etanol, uthull,
acide HgCl2, Pb(NO3)2.
Eksperimenti 3: Hetimi i pranis s lidhjeve

peptidike dhe i proteinave
Reaksioni i biuretit:
Proteinat n prani t joneve Cu2+ formojn
prbrje komplekse. Jonet e Cu2+, nga ngjyra e
kaltr n mjedis bazik kthehen n jone
komplekse me ngjyr t kuqrreme-vjollc.
Proteinat nga burime natyrore

veza dhe qumshti.
Eksperimenti 2: Hetimi i pranis s proteinave
Reaksioni ksantoproteinor vrteton pranin e
aminoacideve, unazat aromatike t
aminoacideve veprojn me HNO3 dhe formojn
prbrje t nitruara me ngjyr t verdh, q n
mjedis bazik thellojn ngjyrn.
108

a. pr pjesmarrjen aktive n punn n grup;
b. pr aftsin dhe shkathtsin e prdorimit t mjeteve dhe substancave n zhvillimin e
eksperimentit;
c. pr saktsin e mendimeve gjat puns n grup.
KREU VI TIPAT E REAKSIONEVE N KIMIN ORGANIKE
Tema 6.1. Reaksionet e shtimit dhe t eliminimit

- t formulojn kuptimet pr reaksionet e shtimit dhe t eliminimit;
- t shkruajn shembuj reaksionesh ku jan shtuar/eliminuar H2, Cl2, H2O, HCl;
- t argumentojn tipin e reaksionit n varsi t mnyrs s kputjes s lidhjes kovalente;
- t shkruajn mekanizmat e ktyre reaksioneve.
Konceptet kryesore: reaksion shtimi, eliminimi, homalitik, heterolitik.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Ndrtimi i njohurive
Prforcimi
Organizimi i nxnsve
Pun individuale. Pun
n dyshe
Pun n dyshe
Koha
5'
Pun individuale
10'
30'
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Di/Dua t di/Msova m shum
Njoh nxnsit me temn e msimit Reaksionet e shtimit dhe eliminimit.
U krkoj nxnsve q t mendojn e pastaj t shkruajn far din pr kto tipa reaksionesh duke i
ndihmuar me pyetjet:
- Pr cilat klasa t prbrjeve organike jan karakteristik reaksionet e shtimit (adicionit)?
- far ndodh gjat ktyre reaksioneve?
- Shkruani reaksione t adicionit t H2, HX, H2O nga alkenet?
- sht rregulla e Markovnikovit?
- Shkruaj reaksionin e dehidratimit t metanolit.
Ndrtoj n tabeln e zez, tabeln DDM.

U krkoj nxnsve t plotsojn kolonn Di.
Di
Reaksionet e shtimit jan
karakteristik pr prbrjet organike
t pangopura (alken, alkin etj).
Gjat ktyre reaksioneve molekula
organike bashkohet me molekula t
tjera n nj prbrje t vetme.
Disa reaksione shtimi
Dua t di
Msova
109

CC

Ni
H H
H2
\
/
C =C
/
\

HX
CC

H X

CC

H OH
HOH
N dy rastet e fundit zbatohet

rregulla e Markovnikovit, sipas s
cils hidrogjeni i HX ose H2O i
shtohet karbonit q ka m shum
hidrogjene.
Reaksioni i dehidratimit t alkooleve
on n formimin e alkeneve
H2SO4
CH3 CH2 CH2 = CH2 + H2O
OH
Ndrtimi i njohurive. Di/Dua t di/Msova m shum

Diskutoj me nxnsit se far duan t din m shum rreth ksaj teme, duke plotsuar kolonn Dua
t di.
Di
H2

CC

Ni
H H
\
/
C = C HX

/
\
CC

H X
Dua t di
Gjat reaksioneve kimike prishen
l;idhjet kovalente dhe krijohen lidhje
te reja. Si i klasifikojm reaksionet n
baz t prishjes s lidhjes kovalente?
Si mund t shkruajm mekanizmat
e reaksionet e adicionit ?
Si shnohen reaksionet e adicionit?
quajm reaksione eliminimi?
tip reaksioni sht ai i dehidratimit
t alkooleve?
A ka reaksione t tjera t gatitjes s
alkaneve?
Si shnohen reaksionet e
eliminimit?
Msova

CC

H OH
HOH
110

hidrogjene.
H2SO4
OH
Prforcimi. Di/Dua t di/Msova m shum
Di
H2

CC

Ni
H H
\
/
C = C HX

/
\
CC

H X

CC

H OH
hidrogjene.
HOH
Dua t di
Gjat reaksioneve kimike prishen
l;idhjet kovalente dhe krijohen lidhje
te reja. Si i klasifikojm reaksionet n
baz t prishjes s lidhjes kovalente?
Si mund t shkruajm mekanizmat
e reaksionet e adicionit ?
Si shnohen reaksionet e adicionit?
quajm reaksione eliminimi?
tip reaksioni sht ai i dehidratimit
t alkooleve?
A ka reaksione t tjera t gatitjes s
alkaneve?
Si shnohen reksionet e eliminimit?
Msova
Sipas mnyrs s prishjes s lidhjes kovalente (iftit
elektronik t prbashkt) kemi:
a. reaksione homolitike ifti i elektroneve ndahet n
mnyr t barabart midis dy atomeve
b. reaksione heterolitike ifti i elektroneve ndahet n
mnyr jo t barabart dhe on n formimin e joneve.
Mekanizmi i reaksionit homolitik
\
/

C =C+H CC
Ni
/
\

Stadi I: H H 2H (hidrogjeni prvetson n sip. e
metalit)
Stadi II: lidhja dyfishe e alkenit vepron me atomet H n
siprfaqen e tij.
\
/

C =C CC
/
\

+ H H
H H
Mekanizmi i reaksionit heterolitik (reaksion adicioni)
H
H
H H
\
/

C = C +H X H C C H
/
\
/
\
CH
H
H H CH3 X
X = I, Br, Cl
H2SO4
OH
Stadi I: H Br H+ + :BrStadi II: protonizim i alkenit pr t formuar karbokation

+H+
CH3 CH = CH2 CH3 CH CH3

Stadi III: goditja e jonit bromur ndaj kationit karbenium
+
CH3 CH CH3 + :Br CH3 CH CH3

:
Br
N reaksionet e adicionit zbatohet rregulla e
Markovnikovit
Reaksionet e adicionit shnohen me A.
111
Reaksione eliminimi quhen ato reaksione gjat t

cilave nga nj substanc shkputen molekula t vogla si
H2O, NH3, HCl etj., p.sh:
CH CH CH3 + KOH CH2 = CH CH3 + KBr + H2O
Br
Mekanizmi i ktij reaksioni paraqitet me skemn:
Stadi I: KOH K+ + :OHStadi II:
:OHH
H2O
H C CH CH3 H C = CH CH3
H Br
H
:Br Reaksionet e eliminimit shnohen me E.
Detyr. Prcaktoni tipin e reaksionit n reaksionet e dhna:
a. CH3 CH2Br CH2 = CH2 + HBr
b. CH3 CH2 - CH = CH2 + HBr CH3 CH2 CH CH3
Br
a. saktsin e prgjigjeve q japin gjat prcaktimit t tipit t reaksionit;
b. aftsin pr t argumentuar tipin e reaksionit n varsi t prishjes s lidhjeve kovalente;
c. prshkrimin e mekanizmave t reaksioneve.
Tema 6.2. Reaksionet e zvendsimit radikalar

- t prkufizonj konceptin reaksion zvendsimi radikalar;
- t rendisin hapat npr t cilat kalon ky tip reaksioni;
- t interpretojn nprmjet shembujve, zhvillimin e reaksionit t zvendsimit radikalar.
Konceptet kryesore: reaksion zvendsimi radikalar, reaksion kalar, reaksion homolitik, radikale t
lira.
Fazat e strukturs
Metodat
Organizimi i nxnsve
Koha
Parashikimi
Ndrtimi i njohurive
Lviz/Ndalo/Krijo dyshe
Veprimtari e leximit t drejtuar
Pun n dyshe
Pun n grupe t vogla
5'
30'
Prforcimi
Hulumtim i prbashkt
Nxitja pr t prsosur t shkruarin
Pun n grupe
10'
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Lviz/Ndalo/Krijo dyshe
Krkoj nga nxnsit t marrin fletoren dhe nj stilolaps dhe t ngrihen n kmb. M komandn
nisu, lvizni npr klas n drejtime t ndryshme duke u przier me t tjert.
M komandn ngrij ndaloni, i jepni dorn shokut q keni pran dhe prisni udhzimet.
112
Pas formimit t dysheve u jap detyrn.

Prkufizoni konceptet:
- Reaksion zvendsimi
- Reaksion homolitik
- Radikale t lira
- Reaksion alifatik
- Reaksion aromatik
U jap nxnsve kohn e nevojshme 5-7' t punojn n dyshe pr t arritur n nj prkufizim mbi kto
koncepte. Ata lexojn prkufizimet dhe bj saktsimet e nevojshme.
Ndrtimi i njohurive. Veprimtari e leximit t drejtuar (VLD)
Krkoj nga nxnsit t lexojn paragrafin e par t msimit, pra, nj lexim me ndalesa. Pasi lexohet
paragrafi i par shtroj pyetjet pr diskutim.
Msuesi/ja: quajm reaksione t zvendsimit radikalar?
Nxnsi 1: Jan reaksione ku ndodh zvendsimi i nj atomi ose grupi atomik t substratit me nj
atom ose grup atomik tjetr me pjesmarrjen e radikalevet lira.
Msuesi/ja: A mund t shkruani reaksionin e bashkveprimit t metanit me klor n prani t drits?
Nxnsi 2 shkruan n tabel reaksionin:
hv
CH4 + Cl2 CH3Cl + HCl

Msuesi/ja: N tip reaksioni mund ta kategorizojn reaksionin e msiprm?
Nxnsi 3: Ky sht reaksion zvendsimi, sepse sht zvendsuar atomi i hidrogjenit t CH4 me
nj atom klor. sht reaksion homolitik dhe on n formimin e radikaleve, prandaj kategorizohet n
grupin e reaksioneve t zvendsimit radikalar.
Lexohet paragrafi tjetr. Shtrohet pyetjet pr diskutim.
Msuesi/ja: Cilat jan hapat prmes t cilave kalon nj reaksion radikalar?
Nxnsi 4: Fillimi shrben pr formimin e radikaleve t lira pr fillimin e vargut t reaksioneve.
Krkoj t vazhdoj me prgjigjen nj nxns tjetr.
Nxnsi 5: Prhapja paraqet zhvillimin e reaksioneve n mnyr t njpasnjshme, duke krijuar
vargun e reaksioneve q mund t shkoj n mijra hapa.
Nxnsi 6: Prfundimi sht procesi gjat t cilit radikalet e lira bashkveprojn me njri-tjetrin dhe
kshtu ndrpritet reaksioni.
Kalohet n leximin e paragrafit tjetr. Shtrohen pyetjet pr diskutimin.
Msuesi/ja: A mund t paraqitni hapat e formimit t klormetanit duke u nisur nga metani.
Nxnsi 7: Paraqet n tabel hapin e par.
Fillimi:
hv
Cl2 2Cl (formimi i radikaleve t lira, grimca aktive)
Prhapja: Radikalet e lira t klorit godasin molekuln e metanit, duke krijuar nj tjetr radikal t lir
metili, i cili godet nj molekul klori, duke vazhduar vargun e reaksioneve t njpasnjshme.
CH4 + Cl CH3 + HCl
CH3 + Cl2 CH3Cl + Cl
Nj nxns tjetr vazhdon me hapin e fundit.
Nxnsi 8:
Prfundimi: Vargu i reaksioneve mbyllet kur radikalet e krijuara gjat rrugs goditen me njri-tjetrin
2Cl Cl2
CH3 + Cl CH3Cl
CH3 + CH3 CH3 CH3
Kjo faz mbaron mbasi dalin prgjigjet e t gjitha pyetjeve.
Kjo sht teknik diskutimi q kryhet me t gjith klasn.
Msuesi/ja: Jepen barazimet e paplotsuara t reaksioneve:
113
CH3 CH2 + KOH
Br
etanol
CH2 = CH2 + Br2

hv
CH3 CH3 + Br2

a. Plotsojini kto barazime.
b. Prcaktoni tipin e reksioni.
c. Pr reaksionin e zvendsimit radikalar paraqitni hapat prmes t cilve kalon ky reaksion.
Nxnsve u jepet koh pr tu menduar. Pasi mbaron koha u krkoj t japin prgjigjet, duke imponuar
e nxitur nxnsit m t heshtur, me qllim q ata t gjith t jen pjesmarrs aktiv n procesin e t
nxnit.
Detyr. Sa litra Cl2 (n KN) nevojiten pr t zvendsuar t gjith hidrogjenin n 12l gaz metan.
Qllimi i ksaj detyre sht q nxnsit t praktikohen n shkrimin e reaksioneve dhe t aftsohen n
kryerjen e njehsimeve stekiometrike.
a. saktsin e prgjigjeve t dhna mbi prkufizimin e koncepteve kryesore;
b. interpretimin e zhvillimit t reaksionit t zvendsimit radikalar me nj fjalor t pasur
shkencor.
Tema 6.3. Reaksionet e zvendsimit nukleofilik

- t prkufizojn termat: grimc nukleofile;
- t listojn prbrjet q japin reaksione t zvendsimit nukleofilik;
- t shkruajn barazimet kimike pr shembuj t thjesht reaksionesh t zvendsimit
nukleofilik;
- t interpretojn kto reaksione nprmjet mekanizmit t reaksioneve.
Konceptet kryesore: nukleofilik, reaksionet e zvendsimit nukleofilik, reaksion nukleofilik S1N dhe
S2N.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Ndrtimi i njohurive
Prforcimi
Pyetja sjell pyetjen

Zhvillim i fjalorit
Organizimi i nxnsve
Pun n grupe
Koha
5'
Ndrtim i shprehive
studimore
Pun n grup
Pun me dyshe
30'
10'
Zhvillimi i msimit
N kt faz shkruaj n tabel reaksionin e gatitjes s alkooleve nga halogjenalkanet
R X + NaOH R OH + NaX
Hartoj pyetjet:
Msuesi/ja: tip reaksioni prfaqson?
Nxnsi 1: sht nj reaksion zvendsimi sepse sht zvendsuar bromi me grupin hidroksil.
Msuesi/ja: ju kujton termi nukleofil?
114
Nxnsi 2: Nukleofilt jan jone me ngarkes negative q kan afri pr ngarkesn pozitive t
brthams s C t substratit, t lidhur me lidhje polare.
Msuesi/ja: Si mendoni, nj reaksion nukleofilik sht homolitik apo heterolitik?
Nxnsi 3: Mendoj se sht heterolitik, pasi nukleofili sjell me vete iftin elektronik, duke br q tek
substrati, ifti elektronik (i lidhjes q do prishet) te prishet n mnyr jo t barabart.
N fund t ksaj faze, pasi dgjoj diskutimet e nxnsve, bj saktsimet e nevojshme.
Ndrtimi i njohurive. Pyetja sjell pyetjen
Formuloj pyetjet e duhura pr nxnsit rreth materialit q do studiohet.
Nxnsit i l rreth 10' minuta t lexojn msimin dhe m pas ata u prgjigjen pyetjeve.
Pr do pytje t dhn ata mbushin kolonat prkatse sipas specifiks s kolons.
Pyetja
Si mund t
interpretohet
reaksioni i
zvendsimit
nukleofilik t
grupit hidroksil t
etanolit me
anionin klorur t
KCl?
far di m par rreth ktij informacioni?

Njohim reaksionin si veti t alkooleve
CH3 CH2 K+ + :Cl- CH3 CH2 + K+ + OH
OH
Cl
Nukleofili (anioni klorur) ka afri pr C e ngarkuar
pozitivisht, duke shkaktuar prishjen e lidhjes
C OH dhe duke zvendsuar grupin OH
far po msoj me kt?

Reaksionet e zvendsimit nukleofilik realizohen
dy hapa:
1. formimi i lidhjes s re kimike t nukleofilit
2. kputja e lidhjes kimike t grupimit q largohet.
Skema e zhvillimit t reaksionit
H
H
/
\ + Cl: C OH Cl C + :OH
CH3 H
CH3 H
N varsi t kohs gjat t cils ndodhin kta
hapa kemi dy lloj mekanizmash reaksioni:
1. S1N zvendsim nukleofilik njmolekular
2. S2N zvendsim nukleofilik dymolekular
Mekanizmi i reaksionit q zhvillohet n prani t
H2SO4 si katalizator sht:
H
H
/
. . H+
St. 1. CH3 CH2 OH CH3 C O+
. .
..\
H
H
Nga ana sasiore shpejtsia e reaksionit shprehet

V = K [R +OH2] [I-]
far ndodh?
Marrdhnia shkak-pasoj
Gjat ktij reaksioni ndodh zvendsimi i grupi OH me Cl-. Joni

klorur (grimca nukleofile) prplaset me nj kation oksoniumi duke
uar n formimin e gjendjes kalimtare. Pr pasoj shpejtsia e
reaksionit varet nga prqendrimet e t dyjave grimcave. Pr kto
arsye reaksioni sht reaksion zvendsimi (S) nukleofilik (N)
dymolekular (2), pra nj reaksion SN2
Msuesi/ja: A njihni prbrje t tjera q japin reaksione t zvendsimit nukleofilik? Si mund t

interpretohen ato?
Nxnsit ndjekin t njjtn metod pr tiu prgjigjur pyetjes.
115
Pr t prfituar nj prvijim sa m t qart t koncepteve realizoj n klas veprimtari praktike t

ndryshme kryesisht zbatimet praktike.
Synoj n gjithprfshirjen e nxnsve me qllim pr t fiksuar dhe reflektuar mbi njohurit e marra.
- Shkruani dhe interpretoni reaksionin q ndodh midis propanol-1 dhe NaCl.
- Pse prdoret H2SO4 si katalizator?
- Sa sht sasia maksimale e kloretanit q prftohet gjat zhvillimit t reaksionit t zvendsimit
midis 20g propanol-1 dhe 100g NaCl?
a. saktsin n prcaktimin e reaksioneve t zvendsimit nukleofilik;
b. aftsin n shkrimin e hapave q ndjek reaksioni dhe interpretimin e tyre.
Tema 6.4. Reaksionet e zvendsimit elektrofilik

- t formulojn kuptimet pr termat grimc elektrofilike, reaksion zvendsimi nukleofilik;
- t shkruajn reaksionet e zvendsimit elektrofilik t benzenit;
- t interpretojn ecurin e ktyre reaksioneve duke u bazuar tk struktura e unazs
benzenike.
Konceptet kryesore: aren, reaksion zvendsimi elektrofilik, grimc elektrofile, kompleksi II, kationi
sigma ()
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Rendit/grupo/emrto
Ndrtimi i njohurive Di/ Dua t di/Msova
Prforcimi
Di/ Dua t di/Msova
shkruarit
Organizimi i nxnsve
Pun me klasn
Pun me grupe
Koha
5'
30'
Pun me grupe
10'
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Rendit/grupo/emrto
Paraqes n tabel disa reaksione pr disa prbrje:
CH3 CH2 OH HCl CH3 CH2 Cl + H2O
CH3 CH2 CH2 + KOH CH3 CH = CH2 + KBr + H2O

etanol
Br
CH3 CH = CH2 + HBr CH3 CH CH3
Br
H
NO2
+ HNO3
H SO
2 4
+ H2O
CH3 CH2 + KOH CH3 CH2 + KBr
Br
OH
116
CH3 - CH3 + Cl2 CH3 CH2 + HCl
Cl
Krkoj nga nxnsit:
- t identifikojn grupin funksionor;
- t emrtojn kto prbrje;
- t grupojn kto prbrje sipas reksioneve karakteristike q ato japin.
U l nxnsve 5' koh t punojn dhe marr mendimet e tyre.
Nxnsit paraqesin mendimet e tyre n tabeln:
Reaksione adicioni
Reaksione eleminimi
Karakteristik pr prbrjet organike t pangopurra: alkenet, alkinet etj.

CH CH + H2 CH3 CH3
CH3 CH = CH2 + HBr CH3 CH CH3
Ni
etin
propen
Br
Kto reaksione ojn n prftimin e prbrjeve t pangopura
+KOH
Reaksione zvendsimi
radikalar
Reaksione zvendsimi
nuklofilik
Reaksione zvendsimi
elektrofilik
CH3 CH2 CH2 CH3 CH = CH2 + KBr + H2O

etanol
Br
brom 1 , propan
Krakteristik pr alkanet
hv
CH3 CH3 + Cl2 CH3 CH2 + HCl
etan
Cl
Zvendsim i n atomi ose grupi atomik t substratit me nj grimc nukleofile si Cl-, OH- etj.
CH3 CH2 OH + HCl CH3 CH2 Cl + H2O CH3 CH2 Br + KOH CH3 CH2 OH + KBr
etanol
brometan
Karakteristik pr arenet
H
H2SO4
+ HNO3 + H2O
benzen
Ndrtimi i njohurive. Di/ Dua t di/Msova
Krahas reaksioneve t njohura, u identifikua edhe nj tip tjetr reakionesh, reaksionet e zvendsimit
elektrofilik karakteristik pr arenet.
do tip reaksioni i detyrohet pranis s grupeve funksionore.
I ftoj nxnsit t tregojn far din pr arenet n prgjithsi dhe, n mnyr t veant, pr grupin
funksionor t areneve.
Pse arenet nuk mund t japin me lehtsi reaksione adicioni, por reaksione zvendsimi?
T gjitha mendimet e nxnsve i paraqes n kolonn Di.
Di
Benzeni C6H6 sht molekul planare.
Grupi funksionor tre lidhje t
lokalizuara (unaza benzenike).
lokalizimi i bn lidhjet t
qndrueshme. Prishja e tyre krkon
energji.
Pra benzeni dhe arenet japin m leht
reaksione zvendsimi (q t mos
prishet unaza benzenike) dhe jo
reaksione adicioni.
Dua t di
Msova
117
Disa nga reaksionet e zvendsimit

elektrofilik:
H
X
katalizator
+ X2
+ HX
SO3H
H2SO4
+ X2
+ H2O
Pasi plotsoj kolonn Di shtroj para nxnsve pyetjen tjetr. far doni t dini m tepr rreth
reaksioneve t zvendsimit elektrofilik t areneve. Plotsoj kolonn Dua t di.
Di
Benzeni C6H6 sht molekul
planare.
energji.
Pra benzeni dhe arenet japin m
leht reaksione zvendsimi (q t
mos prishet unaza benzenike) dhe jo
reaksione adicioni.
elektrofilik:
H
X
Dua t di
Pse reaksionet e zvendsimit t
areneve quhen elektrofilik?
jan elektrofilikt?
Cila sht ecuria e ktyre
reaksioneve?
A formohen komponime t
ndrmjetme?
Msova
katalizator
+ X2
HX
SO3H
H2SO4
H2O
+ X2
Prforcimi. Msova m shum

Nxnsit lexojn me kujds tekstin, pastaj plotsojn kolonn Msova mbi bazn e pyetjeve t
ngritura.
Di
Benzeni C6H6 sht molekul planare.
Dua t di
Pse reaksionet e zvendsimit t
areneve quhen elektrofilik?
jan elektrofilikt?
Cila sht ecuria e ktyre
reaksioneve?
Msova
Quhen reaksione t zvendsimit
elektrofilik pasi hidrogjeni i ciklit t
benzenit zvendsohet nga nj
elektrofil.
elektrofil jan grimca t ngarkuara
118
energji.
Pra benzeni dhe arenet japin m leht
reaksione zvendsimi (q t mos
prishet unaza benzenike) dhe jo
reaksione adicioni.
A formohen komponime t
ndrmjetme?

elektrofilik:
H
X
pjesrisht pozitivisht e nj molekule

polare, q ka afri pr ngarkesn
negative t unazs benzenike.
Reaksioni kalon n dy stade:
Stadi 1: formimi i kompleksit
(produkt i ndrmjetm) si pasoj e
terheqjes s elektrofilit nga unaza
benzenike.
H
..............X+
katalizator
+ X2
+ HX
H
X+
SO3H
H X
\/
+
H2SO4
+ X2
Stadi 2: formimi i kationit sigma

(gjendje kalimtare e paqndrueshme)
+ H2O
kationi sigma
Stadi 3: reaksioni prfundon me
largimin e protonit t hidrogjenit
y:
H X Y-H
X
\/
+
Detyr. Cili prej reaksioneve sht zvendsimi elektrifilik? Shkruani m an t formulave kto
reaksione.
a. benzen + oksigjen dioksid karboni + uj
H SO
2 4
b. benzen + acid nitrik nitrobenzen

c. benzen + lkor hekzaklorciklohekzan
a. saktsin n prkufizimin e koncepteve,
b. shkrimin e reaksioneve;
c. aftsin n identifikimin dhe interpretimin e reaksioneve t zvendsimit elektrofilik.
Tema 6.5. Reaksionet e oksido-reduktimit

- t prshkruaj reaksionet redoks me an t hidrogjenimit dhe dehidrogjenimit;
- t shkruajn barazimet e reaksioneve redoks t kalimit nga alkanet n aldehide/ketone deri
n acide karboksilike;
- t argumentojn mbi bazn e numri i oksidimit t karbonit nj reaksion redoks n kimin
organike.
119
Konceptet kryesore: oksidim, reduktim, reaksion oksido-reduktimi, numr oksidimi.

Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Pyetje-prgjigje
Ndrtimi i njohurive
Shkmbe nj problem
Prforcimi
T nxnit me kmbime
Zhvillim i fjalorit
Organizimi i nxnsve
Pun me klasn
Pun me grupe
Pun me grupe
Koha
5'
30'
10'
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Pyetje prgjigje
Duke shfrytzuar njohurit q kan nxnsit pr reaksionet redoks, u krkoj t parashikojn termat, si
p.sh:
Msuesi/ja: ju kujton termi oksidim?
Nxnsi 1: Procesi i dhnies s elektroneve q shoqrohet me rritje t numrit t oksidimit.
Msuesi/ja: Po termi reduktim?
Nxnsi 2: Procesi i marrjes s elektroneve.
Msuesi/ja: mund t themi pr termin reaksion oksido-reduktimi? Cila sht karakteristika
kryesore e tij?
Nxnsi 3: Reaksionet q shoqrohen me ndryshim t numrit t oksidimit. Ato shoqrohen me
transport elektronesh nga elementi q oksidohet tek elementi q reduktohet.
Ndrtimi i njohurive. Shkmbe nj problem
Krkoj nga nxnsit q, duke punuar n dyshe, t shkruajn reaksionet q shprehin kalimet:
etin eten etan
Nj ose dy nxns shkruajn n tabel reaksionet:
1. CH CH + H2 CH2 = CH2
etin
eten
2. CH2 = CH2 + H2 CH3 CH3

eten
etan
Shtroj pr zgjidhje problemn: A jan kto reaksione oksido-reduktimi?.
Orientoj nxnsit q, duke lexuar me kujdes tekstin ku tregohen rregullat e prcaktimit t numrit t
oksidimit, t zgjidhin problemn e ngritur. Bashk me nxnsit punoj n tabel pr reaksionin 1.
Hapat q ndjek:
- prcaktojm numrin e oksidimit t atomeve t C;
- n.q.s. atomi i karbonit e rrit numrin e oksidimit, themi se ai oksidohet dhe anasjelltas.
- reaksioni sht redoks, n.q.s. kan ndryshuar numrat e oksidimit.
-1
-1
-2
-2
H C C H + H2 H C = C H
H H
Zvoglimi i numrit t oksidimit tregon q atomi i karbonit sht reduktuar. Reaksioni sht redoks.
Veprohet n t njjtn mnyr pr reaksionin 2. Nxnsit, duke u mbshtetur te reaksionet q
punuam s bashku, punojn n grupe pr reaksione t tjera.
Prforcimi. T nxnit me kmbime
Ndaj klasn n grupet baz prej katr vetash. Nxnsve brenda grupeve u vendos nga nj numr 1,
2, 3, 4.
Orientoj nxnsit t ln grupet baz dhe t gjith nxnsit me numr 1 do t mblidhen s bashku
pr t formuar grupin e ekspertve nr. 1. Nxnsit m numr 2 do formojn grupin e ekspertve nr. 2
e kshtu me radh.
120
U tregoj vendet e ndryshme n klas ku duhet t shkoj secili grup ekspert. M pas u jap detyrat si
m posht:
Grupi i ekspertve nr. 1
Reaksioni i oksidimit t alkooleve deri n
aldehide

Reaksioni i oksidimit t aldehideve deri n acide
Tregoni prmes reaksioneve substancn q
oksidohet dhe at q reduktohet duke argumentuar
kshtu ecurin e reaksionit.
Shkruani reaksionin.
Prcaktoni numrin e oksidimit.
Argumentoni pse sht reaksion
oksido-reduktimi.

Reaksionet e prftimit t ketoneve nga
alkoolet dytsore

Reaksionet e oksidimit t alkanoneve t nj
alkil bnzeni, e hidrokarbureve t pangopura
Paraqitni reaksionin.
Shpjegoni pse ky reaksion quhet reaksion
oksidimi.
Shkruani reaksionet.
Argumentoni pse jan reaksione redoks.
Gjat kohs q grupet ekspert punojn, qarkulloj nga grupi n grup, q ti ndihmoj nxnsit t
prqendrohen te detyra dhe ti sqaroj ka mund t ken nevoj.
Pasi jan prgatitur pr pjesn e tyre grupet e ekspertve kthehen n grupet baz. Ata japin msim
me radh. Secili drejton pjesn e vet t diskutimit pr rreth 3-5 minuta.
a. aktivizimin dhe kontributin e tyre n diskutim;
b. saktsin n prcaktimin e numrit t oksidimit t atomeve t C;
c. shkrimin e sakt t reaksioneve dhe argumentimin pse jan reaksione redoks.
Tema 6.6. Ushtrime. Njehsime me reaksionet redoks

- t shkruajn barazimet kimike t reaksioneve redoks n kimin organike;
- t prcaktojn nprmjet ndryshime t numri i oksidimit nj reaksion redoks n kimin
organike;
- t kryej njehsime stekiometrike me barazimet kimike t reaksioneve redoks n kimin
organike.
Konceptet kryesore: oksidim, reduktim, reaksion oksido-reduktimi, numr oksidimi.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Organizuesi grafik i analogjis
Ndrtimi i njohurive
Role t specializuara n
diskutim
Prvijimi i koncepteve
Prforcimi
Organizimi i nxnsve
Koha
Zhvillim i fjalorit. Nxitja pr

t prsosur t shkruarin
Nxitja e diskutimit
Pun n grup
5'
Pun me grupe
30'
shkruarin
Pun n grupe t vogla
10'
121
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Organizues grafik i analogjis
Shkruaj n tabel konceptin Reaksionet organike redoks dhe krkoj nga nxnsit t shkruajn far
din rreth tij duke ndrtuar nj organizues grafik t analogjis. Mendimet e nxnsve i paraqes n
tabel.
Shoqrohen me transferim elektronesh dhe ndryshim t numrit t oksidimit
Reaksionet organike redoks

prfshijn
Reaksionet e oksidimit
Reaksionet e reduktimit
a. shoqrohen me dhnie elektronesh
a. shoqrohen me marrje elektronesh
b. C rrit numrin e oksidimit

kjo ndodh kur:
b. C zvoglon numrin e oksidimit:

kjo ndodh kur:
C rrit numrin e lidhjeve

me oksigjenin
largohen H
e lidhur me karbonin
largohen O
t lidhur me karbonin
shtohet numri
i lidhjeve t C me H
Ndrtimi i njohurive. Role t specializuara n diskutim

N kt faz theksoj se kjo tem mbshtetet plotsisht n njohurit e marra m par, prandaj do t
jen ata (nxnsit) aktort kryesor.
Numrohen nxnsit n mnyr rastsore, duke i mbiquajtur: alkoolet q oksidohen, aldehidet q
oksidohen, hidrokarburet q oksidohen, ketonet q reduktohen.
Grupohen sipas emrave prkats dhe krijohen n kt mnyr:
- grupi i hidrokarbureve
- grupi i alkooleve
- grupi i ketoneve
- grupi i aldehideve
Secilit grup u shprndaj nga nj fish, ku kam caktuar detyrn q ata do t kryejn.
GRUPI I HIDROKARBUREVE
Jepni prmes barazimeve kimike kalimet: propan propen propin. Tregoni pse jan reaksione oksidimi.
Zgjidhje
H H H
H
-3 -2 -3
- H2
-3 -1 -2
HCCCH
HCC=CH
katalizator

H H H
H H H
1. Prcaktohen numri i oksidimit t C.
2. Shikojm q dy atome C t propanit kan rritur numri i oksidimit. prkatsisht:
-e-
C-2 C-1
-e-
C-3
C-2
3. Humbja e nj molekule H2 shoqrohet me humbje t elektroneve dhe rritje t numrit t oksidimit, pra, sht reaksion oksidimi.
Njsoj veprohet dhe pr kalimin tjetr.
H
H
-1 -2
- H2
0 -1
HCC=CH
HCCCH
katalizator

H H H
H
-1
-e-
C
C
-2
- -1
122
-e
C C
Pra, sht reaksion oksidimi
GRUPI I ALKOOLEVE
Cilat jan produktet kur oksidohen alkoolet e mposhtm?
Shkruani barazimet kimike dhe argumentoni:
a. propanol 1
b. propanol 2
Zgjidhje
Formulat e strukturs dhe prcaktimi i llojit t alkoolit:
a. CH3 CH2 CH2 alkool parsor
OH
b. CH3 CH CH3 alkool dytsor
OH
Alkoolet parsore me oksidim japin aldehide:
H
+2
+1
0
-1
CH3 CH2 C H + CuO CH3 CH2 C H + Cu + H2O
OH
O
Meqense kemi ndryshim t numri i oksidimit, ky sht nj reaksion redoks.
-1
+1
2e-
+2
(oksidim)
0
Cu+ 2e- Cu
(reduktim)
Rritja e numri i oksidimit t atomit t C nga propanol 1, n propanon, tregon se ky sht reaksion oksidimi (n kimin organike
merret parasysh substanca organike).
Alkoolet dytsore me oksidin japin ketone.
0
+2
+2
CH3 CH CH3 + CuO CH3 C CH3 + Cu + H2O
OH
O
-2e-
C
+2
+2
C (oksidim)
+2e-
Cu Cu (reduktim)
GRUP I KETONEVE
Prcaktoni emrin dhe strukturn e alkoolit si dhe barazimin kimik t reduktimit t butanin 2.
+3
+2
-2
-3
-3
-2
-3
CH3 C CH2 CH3 + H2 CH3 CH CH2 CH3
O
OH
+2 +2e- 0
C C
0
+2e-
(reduktim)
+1
H2 2H (oksidim)
123
GRUPI I ALDEHIDEVE
Nj nga reaksionet karakteristik testues pr aldehidet sht reaksioni ipasqyrs.
a. Shkruani barazimin kimik t ktij reaksioni duke u nisur nga metanoli.
b. Tregoni tipin e reaksionit.
c. Njehsoni sa gram metanol nevojiten pr t prftuar 54 g Ag (Arc= 12, Aro= 16, ArAg = 108).
a.
+1 //
CH3 C
\
H
+3//
+1
+ AgOH CH3 C + Ag + H2O

\
OH
+1
-2e- +3
1. C C
+1
+e-
(oksidim)
2. Ag Ag (reduktim)
O
O
//
//
CH3 C + 2AgOH CH3 C + 2Ag + H2O
\
\
H
OH
b. Meqense numri i oksidimit. t C nga etanoli tek acidi etanoik rritet nga +1 n +3, ky sht reaksion oksidimi.
c. CH3 COH + 2AgOH CH3 COOH + 2Ag + H2O
44 g (mol) 2 108 g
xg
54 g
x = 54 44 g / 2 108 g = 11 g etanol
Pr t prvijuar sa m shum konceptet, realizoj n klas nj detyr ku synoj q nxnsit t
shkruajn reaksione t ndryshme oksido-reduktimi dhe t prcaktojn shkalln e oksidimit dhe
reduktimit.
Detyr. Jepni prmes barazimeve kimike kalimet:
metanol metanal acid metanik CO2.
Pr do kalim argumentoni se pse sht reaksion oksidimi.
a. dallimin e reaksioneve t oksidimit nga ato t reduktimit;
b. saktsin e shkrimit t barazimeve kimike;
c. saktsin n prdorimin e numri i oksidimit dhe njehsimet stekiometrike.
Tema 6.7. Reaksionet e polimerizimit

- t prkufizojn termat polimer, reaksion polimerizimi;
- t klasifikojn reaksionet e polimerizimit;
- t prshkruajn monomerin si njsi strukturore n nj polimer;
- t prcaktojn monomerin si njsi strukturore n nj polimer.
Konceptet kryesore: polimeri, reaksion polimerizimi, monomer, kopolimer.
124

Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Alfabeti i njpasnjshm
Ndrtimi i njohurive
Veprimtari e leximit t
drejtuar (VLD)
Prforcimi
Hart koncepti
Zhvillim i fjalorit
shkruarin
Organizimi i nxnsve
Pun n grup
Pun individuale/n
grup
Pun n grup
Koha
5'
30'
10'
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Alfabeti i njpasnjshm
Ndaj klasn n grupe dhe secilit grup i jap nj kopje t pashkruar t alfabetit t njpasnjshm.
Orientoj nxnsit q pr do shkronj t shkruajn nj fjal lidhur me temn e msimit.
Nxnsit sipas grupeve shkmbejn fjalt e gjetura me njri-tjetrin derisa t plotsojn tabeln e
alfabetit t njpasnjshm.
A
B
C
D
DH
anionik
bashkim
dimer
dendsi
E
F
G
GJ
H
eten
grup funksionor
gjendje ekulibri
eliminim
elasticitet
I
J
K
L
LL
M
inicimi
kopolimer
lidhje dyfishe
monomer
kondensim
mekanizm
kation
reaksioni
N
NJ
O
P
Q
R
najlon 66
polimerizim
qendr aktive
radikale t lira
polimer
qndrueshmri
prhapja
RR
S
SH
T
TH
U
Stiren
Shtim
telfon,
trysni,
temperatur
V
X
XH
Y
Z
ZH
vinilklorur
varg karbonik
Ndrtimi i njohurive. Veprimatari e leximit t drejtuar (VLD)
Orientoj nxnsit t lexojn paragrafin e par t msimit, pra, t bjn nj lexim me ndalesa. Pasi
lexohet paragrafi i parshtrohen pyetjet pr diskutim.
Msuesi/ja: jan polimert? Po monomert?
Nxnsi 1: Polimert jan makromolekula t ndrtuara nga bashkim i mijra molekulave t thjeshta
me lidhje kovalente.
Msuesi/ja: jan kopolimert?
Nxnsi 2: Jan polimer q prmbajn dy ose tre lloje monomersh.
Msuesi/ja: N sa mnyra realizohet polimerizimi?
Nxnsi 3: N dy mnyra:
a. prmes reaksioneve t shtimit
b. prmes reaksioneve t kondensimit (eliminimit)
Lexohet paragrafi tjetr. Shtrohen pyetjet e mposhtme pr diskutim.
Msuesi/ja: A mund t prshkruani polimerizimin prmes reaksioneve t shtimit?
Nxnsi 4: N kt rast, si monomer shrbejn molekula t thjeshta organike q kan lidhje dyfishe
ose trefishe. Kta monomer t pangopur lidhen me njri-tjetrin, duke kputur lidhjet pi t lidhjes
shumfishe brenda molekuls duke formuar lidhje t reja me monomer t tjer duke zgjatur vargun
karbonik.
125
Msuesi/ja: Sa faza prfshin mekanizmi i reaksionit?

Nxnsi 5: Kur realiozhet me an t radikaleve t lira kalon n 3 faza: inicimi, prhapja dhe
prfundimi.
Kalohet n leximin e paragrafit tjetr. U krkoj nxnsve t paraqesin reaksionin e polimerizimit t
etenit dhe stirenit.
Nj nxns paraqet n tabel kto reaksione:
H
\
n
H
/
C=C
/
\
H
H
polimerizim
me radikale
t lira
...
CH=CH2
n
H
CH2
CH2 CH2
\ /
\
/ \ / \ ...
CH
CH CH
katalizator
stiren
polistiren
Lexohet paragrafi i fundit. Shtroj pyetjet.

Msuesi/ja: Pr cilat substanca jan karakteristik plomerizimi prmes reaksioneve t eliminimit?
Nxnsi: Ndodh midis dy molekulave q kan grupe funksionore, t cilat gjat bashkimit t tyre,
largojn nj molekul t vogl, p.sh. uj, me grupe funksionore hidroksile, aminike ose e karboksilike.
Msuesi/ja: kushte duhet t plotsohen pr zhvillimin e ktij procesi?
Nxnsi: Reaksione t tilla zhvillohen n temperatura t larta. Arrihet ekuilibri, prandaj njri nga
reaktantt merret n sasi m t madhe (n baz t parimit t Shatlje).
Msuesi/ja: A mund t prmendni ndonj shembull? Shkruani reaksionin.
Nxnsi: Nj shembull sht ai i gatitjes s proteinave nga polimerizimi i aminoacideve prmes
lidhjeve peptidike.
H
O
\
//
N CH C
/
\
H
R
OH
H
O
\
//
+ N CH C
/
\
H
OH
H
\
O H
O

//
N CH C N CH C + H2O
/
\
H
R
R
OH
Msuesi/ja: Po najloni 66, sht? Pr far prdoret?

Nxnsi: sht kopolimer, q gatitet prmes dimerizimit t monomerve hekzametildiamin dhe
acidit atipik. Najloni 66 prdoret pr prodhimin e veshjeve.
N fund t ksaj faze, shtroj pyetjen pr diskutim.
Msuesi/ja: A kan polimert veti t njjta fiziko-kimike me monomert nga t cilt jan ndrtuar?
Argumentoni.
Nxnsi: Polimert kan veti t ndryshme nga monomert nga t cilt jan ndrtuar, sepse gjat
polimerizimit prishen grupet funksionore, p.sh. eteni sht hidrokarbur i pangopur.
Nxnsve t ndar n grupe gjat fazs s par, u krkohet t modelojn nj hart koncepti pr
konceptin Polimer, duke u bazuar n diskutimet e bra.
126
njsia baz e ndrtimit sht monomeri

natyror
ndrtohen nga:
Polimer
kopolimer
nj lloj monomeri
dy ose tre lloj monomersh =
sintetik
formohen nga:
reaksionet e polimerizimit
polimerizim prmes reaksioneve t shtimit:
me an t radikaleve t lira
anionik
kationik
polimerizim prmes reaksioneve t eleminimit

karakteristik pr molekulat me grupe funksionore
OH,
- NH2,
-COOH
karakteristik pr molekulat me lidhje shumfishe

a. pjesmarrjen aktive n diskutim;
b. saktsin n prshkrimin e reaksioneve t polimerizimit;
c. argumentimin e sakt dhe shkencor t karakteristikave dhe vetive t polimerve.
Tema 6.8. Gatitja e polietenit dhe polipropenit prmes polimerizimit. Prdorimet

- t prshkruajn karakteristikat e polieteneve dhe polipropeneve;
- t listojn prdorimet e tyre n jetn e prditshme;
- t shkruajn reaksionet e formimit t polietenit dhe polipropenit;
- t interpretojn formimin e polietenit dhe polipropenit.
Konceptet kryesore: polieten me densitet t lart, me densitet t ult, linear, dimerizim, zgjerim i
vargut, kopolimerizim, polipropen.
Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Ndrtimi i njohurive

Diskutim i ideve
Paraqitje grafike e
informacionit
Prforcimi
Shkrim i shpejt. Empatia
shkruarin
Organizimi i
nxnsve
Pun individuale
Pun me grupe t
mdha nxnsish
Koha
Pun individuale
10'
5'
30'
Zhvillimi i msimit
U krkoj nxnsve t thon far din rreth polimerizimit, duke u ndalur veanrisht te polimerizimi
me an t reaksioneve t shtimit. I orientoj me an t pyetjeve:
- sht polimerizimi?
- Sa lloj mund t jen reaksionet e polimerizimit?
- Pr cilat substanca sht karakteristik polimerizimi me an t reaksioneve t shtimit?
127
- N sa mnyra realizohet polimerizimi me an t reaksioneve t shtimit?

Nj nxns shkruan n tabel mendimet e nxnsve.
Nxnsi 1: Polimerizimi sht procesi i formimit t polimerve nga bashkimi i monomerve.
Nxnsi 2: Reaksionet e polimerizimit mund t jen dy llojesh:
a. me an reaksioneve t shtimit
b. me an t reaksioneve t eliminimit.
Nxnsi 3: Polimerizimi me an t reaksioneve t shtimit sht karakteristik pr prbrjet e
pangopura, q kan lidhje shumfishe.
Nxnsi 4: Realizohet n tre mnyra:
- me radikale t lira
- polimerizim anionik
- polimerizim kationik
Paraqes n tabel nj organizues grafik duke prdorur kuti me shigjeta q theksojn nj struktur t
veant teksti.
Orientoj nxnsit, t mbajn shnime duke regjistruar informacionin e duhur n hapsirat n skicat e
grafikut.
Krkoj nga nxnsit q t respektojn plotsimin e kutive n rrug logjike pasi ta ken lexuar n
dyshe nja fragment t caktuar.
Si gatitet?
- sht polimeri termoplast;
- ka si monomer etenin CH2 = CH2;
- sht hidrokarbur i ngopur;
- gatitet prmes polimerizimit
a. me an t radikaleve t lira;
b. polimerizimit anionik;
c. polimerizimit kationik;
- secila mnyr gatitjeje on n prftimin e
polietenit t ndryshm.
Mekanizmi i reaksionit t gatitjes

Stadi 1. dimerizimi (nga dy monomer)
CH2 = CH2 + CH2 = CH2 CH2 = CH2 CH3
Stadi 2. zgjerimi i vargut
CH2 = CH2 + CH2 = CH CH2 CH3 CH2 = CH CH2 CH2 CH2 CH3
Stadi 3. zgjerimi i mtejshm i vargut
CH2 = CH2 + CH2 = CH CH2 CH2 CH2 CH3 CH2 = CH (CH2)5 CH3
POLIETENI
Prdorimet
Polieteni me densitet t lart pr shkak t
qndrueshmris ndaj tretsve t ndryshm prdoret pr
prodhimin e shisheve t qumshtit, t tubave plastik,
izolatorve.
Polieteni linear me densitet t ult pr veshjen e telave,
paketimin e celuloideve t filmave, lodrave, qeseve
plastike.
Polieteni me densitet t ult pr prodhimin e
kontenierve, veshje plastike, veshje sportive, n
ndrtim.
Klasifikimi
- Bazohet tek densiteti dhe degzimi i vargut.
- Llojet e polietenit:
1. me densitet t lart:
Ka degzim t ult dhe forca ndrmolekulare t fuqishme.
Struktur shum kristalore.
2. linear me densitet t ult :
- ka numr t vogl degzimesh
- i fort dhe elastik
3. me densitet t ult:
- ka shuam degzime t shkurtra dhe t gjatta t formuara prej
kopolimerizimit buten 1, hekzen 1, okten 1
- nuk ka struktur kristalore
- i fort dhe elastik
128
Karakteristikat
- polimeri termoplast
- monomer propani CH2 = CH CH3
- elastik, i fort, i qndrueshm, veanrisht kur kopolimerizohet
- nivel kristalizimi mesatar
- pak i ngjyrosur ose mund t ngjyroset (kopolimeri me etenin)
- material ekonomik
Prdorimet
pr prodhimin e paketimeve, tekstileve, mushamave, tapeteve,
pajisje laboratorike;
pr prodhimin e tubacioneve t ujsjellsit apo kanalizimeve;
kopolimeri (propen + eten) prdoret n ndrtim.
POLIPROPENI
Gatitja, Mekanizmi
Stadi 1. dimerizimi
CH2 = CH + CH2 = CH CH2 = C CH2 CH2 CH3
CH3
CH3
CH3
Stadi 2. zgjerimi i vargut
CH2 = CH + CH2 = C CH2 CH2 CH3 CH2 = C CH2 CH CH2 CH2
CH3
CH3
CH3
CH3
CH3
Stadi 3. zgjerimi i mtejshm i vargut
CH2 = CHCH3 + CH2 = C CH2 CH CH2 CH2 CH3 CH2 = CH CH2 CH CH2 CH CH2 CH2
CH3
CH3
CH3
CH3
CH3
CH3
Prforcimi. Shkrim i shpejt

Nxnsit i l pr 5' t shkruajn far msuan pr polietenin dhe polipropenin. I orientoj ata q ta
fillojn shkrimin me: Un jam polieten...... dhe t vazhdojn t shkruajn pr karakteristikat dhe
prdorimet.
Krkoj q t shkruajn shpejt dhe pa e shkputur lapsin nga letra, duke u prqndruar n at q po
shkruajn dhe jo si po e shkruajn at.
Disa nxnsve u krkoj t lexojn at q kan shkruar.
a. prshkrimin e karakteristikave t polimerive dhe prdorimet e tyre;
b. saktsin e shkrimit t reaksioneve t polimerizimit;
c. argumentimin e mekanizmit t reaksionit.
Tema 6.9. Gatitja e PVC-s prmes polimerizimit. Prdorimet

- t prshkruaj karakteristikat e polieteneve dhe polipropeneve;
- t listojn prdorimet e tyre n jetn e prditshme;
- t shkruajn reaksionet e formimit t polietenit dhe polipropenit;
- t interpretojn formimin e polietenit dhe polipropenit.
Konceptet kryesore: polimerizim, klorur virili, PVC.
129

Fazat e strukturs
Metodat
Parashikimi
Parashikim me terma
paraprak
Ndrtimi i njohurive Ditari dypjessh
Prforcimi
Rishikimi n dyshe
Zhvillimi i fjalorit. Nxitja pr t prsosur t
shkruarit
Nxitja pr t prsosur t shkruarit dhe
ndrtimi i shprehive studimore
Organizimi i nxnsve
Pun n grup
Koha
5'
Pun n grup
30'
Pun n dyshe
10'
Zhvillimi i msimit
Shkruaj n tabel fjalt: polimerizim, klor eten (klorur virili), PVC-ja (poliklorurvinili), prdorim, radikale
t lira.
Udhzoj nxnsit t hartojn nj tregim t shkurtr ku t prdorin kto fjal.
Nxnsit punojn n mnyr t pavarur pr rreth 3'.
Disa nga nxnsit lexojn shkrimet e tyre.
Ndrtimi i njohurive. Ditar dypjessh
Ndaj klasn n grupe.
Prgatis disa flet pr grupet. Fleta ndahet n mes nga nj vij vertikale. Majtas shnohet pyetja,
djathtas krkohet komenti i nxnsve.
Duke lexuar me vmendje msimin orientoj do grup pr t plotsuar tabeln e caktuar pr ditarin
dypjessh.
Pyetja
Cilat jan arakteristikat
e poliklorurvinilit
(PVC-s)?
Pyetja
Cilat jan prdorimet
e PVC-s?
Pyetja
Si gatitet
e PVC-ja?
Komentet e nxnsve
polimer, monomer i t cilit sht klor eteni (kloruri i virilit)
material plastik rrshinor
fillon t zbutet n temperaturn rreth 80oC
i fort, i qndrueshm dhe prpunohet lehtsisht
me shtimin e plastifikuesve bhet m elastik dhe m i but
i qndrueshm ndaj kimikateve
Komentet e nxnsve
prdorim t gjer sepse sht i qndrueshm ndaj kimikateve, i leht
n pesh dhe ka kosto
prdoret pr ndrtimin e rrjeteve t kanalizimeve t ujrave t bardha
dhe t zeza
i przier me plastifikues mund t prdoret si izolues pr kabllot
elektrike, pr veshmbathje, gomat e kpucve, dyert, dritaret etj.
Komentet e nxnsve
gatitet monomeri klorur virili prmes reaksionit:
CH CH + HCl CH2 = CH Cl
gatitja e PVC-s realizohet prmes polimerizimit:
me suspension (80%)
grimcat kan diametr
100-180mm
me emulsion (12%) me ngarkes (8%)

grimcat kan diametr
0, 2 mm
Polimerizimi me suspension:
kryhet n reaktor q mbahet n trysni
lnd e par: klorur virili dhe uj por shtohen plastifikues dhe pigmente
pr t ruajtur gjendjen e grimcave t PVC-s, przihen vazhdimisht dhe
shtohet uj
130
reaksioni sht ekzotermik prandaj reaktori ftohet gjat puns

si iniciues shrbejn rrjedhsit e peroksideve q prodhojn radikalet e
lira pr zgjatjen e vargut duke e kthyer klorurin e virilit n trajt radikali
pr tu polimerizuar.
ku dallohen dy valenca skajore
CH2 = CH Cl CH2 CH
(kok-bisht)
Cl
valencat bjn bashkimin e nj numri t madh monomersh dhe
prftimin e poliklorurvinilit (PVC)
Pyetja
Cili sht
mekanizmi
i reaksionit
t prodhimit
t PVC-s?
Komentet e nxnsve
Prodhimi i PVC-s sht nj proces me shkall:
Shkalla 1. dimerizimi
CH2 = CH + CH2 = CH CH2 = C CH2 CH2
Cl
Cl
Cl
Cl
Shkalla 2. zgjerimi i vargut
CH2 = CH + CH2 = C CH2 CH2 CH2 = C CH2 - CH CH2 CH2
Cl
Cl
Cl
Cl
Cl
Cl
Shkalla 3. zgjerimi i mtejshm i vargut
CH2 = CH + CH2 = C CH2 CH CH2 CH2 CH2 = C CH2 C CH2 CH CH2 CH2
Cl
Cl
Cl
Cl
Cl
Cl
Cl
Cl
Shtimi i monomerve n mnyr t njpsnjshme e rrit vargun deri n masn e dshiruar.
Prforcimi. Rishikimi n dyshe

Pauza treminutshe.
Gjat ksaj faze nxnsit prfshihen n tri mnyra t t menduarit:
1. N prmbledhjen e informacionit t ri.
2. N dallimin e aspekteve m interesante q ata tashm din.
3. N rritjen e pyetjeve t ndryshme pr do paqartsi.
Krkoj nga nxnsit t zgjedhin bashkpuntort e tyre t t nxnit. Secila dyshe vendos cili do t
jet A dhe cili B. Kta prmbledhin, pyesin dhe dallojn informacionin m interesant t
bashkpuntorit.
Gjat pauzs, nxnsi A prmbledh pikat kryesore dhe nxnsi B komenton si pr materialin e
njohur, edhe pr materialin e paqart. N pauzn tjetr shkmbejn rolet.
Detyr. Ndrtoni nj kopolimer q t ket si monomer nj radikal etileni dhe nj radikal klorur virili.
a. prshkrimin e karakteristikave dhe prdorimeve t PVC-s;
b. saktsin n shkrimin e reaksioneve t polimerizimit;
c. argumentimin e ecuris s procesit t gatitjes s PVC-s.
131

Liber Mesuesi Per Teksin Kimi 11 (Berthame) PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Liber Mesuesi Per Teksin Kimi 11 (Berthame) PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Liber Mesuesi Per Teksin Kimi 11 (Berthame) PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Alma Meta

Botime shkollore Albas

VITI SHKOLLOR 2012-2013

Shtpia botuese ALBAS

1.2 Reaksionet redoks dhe

1.3 Ushtrime. Njehsime

1.5 Potenciali standard i elementit

1.6 Prdorimet e tabels s

1.7 Ushtrime. Njehsime pr

1.9 Korrozioni - nj dukuri

1.11 Elektroliza e tretsirave ujore

1.12 Prdorimet industriale t

1.13 Pun laboratori. Elementet

1.14 Pun laboratori. Seria e

- t prshkruaj brejtjen si proces elektrokimik;

2.2 Atomet dhe orbitalet

2.3 Hibridizimi dhe orbitalet

2..4 Lidhjet shumfishe n

2.5 Ushtrime. Prcaktimi i tipit t

2.7 Gjendjet fizike t lnds.

2.8 Llojet e forcave t

2.9 Forcat e Londonit

2.10 Lidhjet hidrogjenore

2.11 Ushtrime. Ndikimi i forcave

- t jap kuptimin e orbitalit molekular;

2.13 Test kontrolli

3.2 Hidrokarburet. Alkanet, vetit

3.3 Struktura dhe emrtimi i

3.5 Ushtrime. Shkrimi dhe

3.6 Alkenet, gatitja, vetit,

3.7 Alkinet, gatitja, vetit,

3.8 Pun laboratori. Gatitja dhe

3.9 Arenet, gatitja, vetit,

- t prkufizoj termin prbrje organike;

3.10 Lidhja gjinore e

3.11 Projekt. Karriera n fushn

3.12 Test kontrolli

4.1 Alkoolet, gatitja, emrtimi dhe

4.2 Vetit fizike e kimike t

4.3 Fenolet dhe eteret: gatitja,

4.4 Aldehidet dhe ketonet: gatitja,

4.5 Pun laboratori. Gatitja dhe

- t prshkruaj lidhjet gjinore t hidrokarbureve n baz t prbrjes kimike t tyre;

4.7 Vetit fizike e kimike t

4.8 Esteret: gatitja, vetit,

4.9 Aminat: gatitja, vetit.

4.10 Pun praktike. Modelimi i

- t prshkruaj prdorimet e prbrjeve organike n jetn e prditshme;

4.12 Test kontrolli

5.1. Karbohidratet: ndrtimi dhe

5.2 Vlerat dhe prdorimi i

- t zbatoj n zgjidhje ushtrimesh t testit njohurit e marra mbi:

5.4 Vlerat dhe prdorimi i lyrave

- t prshkruaj dhe interpretoj vetit fizike;

- t tregoj jan lyrat dhe karakteristikat e tyre;

- t zgjidh situata problemore n reaksione sapunifikimi.

5.5 Aminoacidet, ndrtimi i tyre.

5.8 Projekt. Karriera n fushn e