To niesychane, jak bardzo mona tskni to tego, czego nigdy nie byo.

Roztacza pachty
swojej wyobrani nad miejscami nigdy nie odwiedzonymi, chwilami ktre powtarzao si jak
mantr przed zaniciem i sowami - tymi nigdy nie wypowiedzianymi zwiastunami nadziei,
tak krtko unoszcymi si na wietrze i gboko spadajcymi na dno serca.
Snu powoli ten kawa wielkiego, biaego materiau, by jak chmura oderwana od kawaka
nieba mg trca delikatnie grskie szczyty. Nie spieszc si, z wolna i jakby troch
beznadziejnie udawa, e jest si wprawnym i dowiadczonym tkaczem, dla ktrego nic
prostszego nad dobrze uprzdzon, zakonserwowan tkanin. Tskni i wyciera zy ze
zmroonego policzka.
Lubi dobre wino i zapiekanki z makaronem, takie jakie jadem dzi u dawno nie widzianych
przyjaci z liceum. Piknie urzdzone mieszkanie w centrum miasta, wiece, duo
wspomnie, nadziei, planw. Zwyke plotki dnia powszedniego przechodzce w coraz
powaniejsze rozmowy o yciu, byych i aktualnych znajomociach, rozstaniach, powrotach i
zmieniajcym si wiecie. Czasem miej si, e w jakimkolwiek towarzystwie si nie
pojawi, to wiadomie lub nie wprowadzam take "boskie" i "kocielne" tematy. Wakowanie
argumentw za celibatem, spowied, aktualnie wycignite przez media wiksze lub mniejsze
skandale - troch chleb powszedni, troch zawodowe skrzywienie. Pojedynki sowne zwykle
koczce si na oboplnym rozejmie.
Ale tym razem byo inaczej. Od sowa do sowa zaczlimy mwi o mczyznach i ich
zachowaniu. O stereotypach, rnicach midzy nimi a kobietami, dziwnych uprzedzeniach
ktre mielimy chyba wszyscy i tym czego tak naprawd pragniemy od siebie wzajemnie.
Serce
Nie jestem adnym ekspertem. Nawet, jeeli miabym si na niego kreowa i twierdzi, e
relacje midzyludzkie to moja domena i problem zwizkw mam w maym palcu, to szybko
zaczbym powtarza tezy zasyszane od innych. Zamiast kreatywnoci posugiwabym si
kalk, troch tylko podbarwion emocjonalnymi opisami.
Ale od 25 jestem mczyzn i dobrze mi z tym. Wiem jak mog bole ostre kamienie i
zakrty, jak mocno mona dosta w twarz i bardzo dugo si nie podnosi. To ludzkie i
prawdziwe. Tak samo jak smak chwili podnoszenia si z kolan i wiatru wiejcego w
Beskidach wczesn wiosn.
Bardzo dugo nie rozumiaem dlaczego niektre sprawy przychodz mi w yciu trudniej.
Mimo tego, e wszystko wokoo wydawao si w porzdku, odkd pamitam czuem co
uwierajcego w sobie, ziarnko piasku kaleczce delikatne tryby ludzkiego funkcjonowania,
niezasypan otcha ktra dawaa o sobie zna w rnych momentach.
By moe jeste osob, w yciu ktrej zabrako kogo, kto powinien wytyczy Ci kierunek,
pokaza drog i umocni w poszukiwaniu tego kim naprawd moesz si sta. Moe tak jak
ja, Twoja relacja z ojcem nigdy nie przybraa innej postaci ni ta polegajca na rzadkich i
urywkowych kontaktach. By moe nigdy go nie byo i wiesz, e nosisz w sobie bardzo
dotkliw pustk.
Zbyt mao mwi si w Polsce o problemie rozbitych rodzin. Zwykle kiedy pojawia si on
cho na chwil w powszechnej wiadomoci, to za spraw konkretnych tragedii, danych

statystycznych lub wypowiedzi autorytetw psychologii. Ale gone i szybko podchwytywane

przez media wydarzenia to nie wszystko; ciche i codzienne ycie setek tysicy podobnych
sytuacji to norma nad ktr nie potrafimy zapanowa. Przyzwolenie na rozdzierajce serce
ludzkie dramaty.
Nie mwi tego by wydawa wyrok i rozdrapywa co, co od dawna ju nie budzi we mnie
wikszych emocji. Wychowaem si we wspaniaej, penej ciepa i mioci rodzinie i nie wiem
gdzie bybym dzi bez wsparcia jakie zawsze mi dawaa. Pustki jednak raz zadanej ju nic nie
wypeni i zniknie pewnie wtedy, kiedy wszystkie cielesne i nie tylko pokusy (dla
niewtajemniczonych i nieznajcych tej anegdoty, wyjaniam: znikn w sze godzin po
mierci).
Jeeli jeste w podobnej sytuacji wiedz, e jest ona najlepsz podstaw do tego, by osign
co czego nie dao by Ci nic innego. Podobnie jak z osobami niewidomymi, ktre nie widz
od urodzenia lub straciy wzrok krtko po nim. Nie widzisz wszystkiego tak jak inni, ale za
pomoc pozostaych zmysw jak nikt potrafisz gboko i otwarcie rozumie inne rzeczy. Co
dla Ciebie jest oczywiste, dla innych oznaczaoby lata prby zrozumienia. Natura nie znosi
prni, Twoje wntrze rwnie.
Urodzie si mczyzn i ju zawsze nim bdziesz. Bez wzgldu na to, jak bardzo Twoje
serce zostao zmiadone na skutek takich a nie innych przey, to wci pamita jaki jeste i
kim moesz si sta. To On ryjc Ci na obu swych doniach da Ci przykad i si. Da moc i
podnis, by wiedzia jak postpowa. Nie powiem Ci dokadnie co moesz zrobi by to
zmieni. To byoby nieuczciwe. Ale mog wskaza Kogo, kto wie, bo sam przeszed drog
najwikszego moliwego cierpienia.
Zadanie
Zawsze dziwio mnie, dlaczego po Zmartwychwstaniu, Jezus nie poszed do Piata i przed
cay Sanhedryn, by pokaza im, e nic nie wskrali. Dlaczego nie stan w wityni
jerozolimskiej i nie wyszed zza rozdartej zasony? Czy Ci ktrzy zawinili, jako pierwsi nie
powinni przekona si o wasnej krtkowzrocznoci i bdzie?
Ale Jezusa zdaje si to kompletnie nie interesowa. Nie chce ju pojedynkowa si ze zem
ale celebruje dobro i jest ponad tym co zranio go dwa dni wczeniej. Nawet wasna mier
nie ma ju nad nim wadzy. Idzie do uczniw, pokazuje si swoim najbliszym. Karmi ich.
Nie przychodzi by wymierza sprawiedliwo i kar winowajcom, ale daje wszystko co
najlepsze tym, ktrzy s dla niego bliscy. Idzie do innych i rozsiewa dobro, bo z perspektywy
Zmartwychwstania kady Wielki Pitek ma niewielkie znaczenie.
Rana w Twoim sercu zniknie, ale dopiero po mierci. Dopki yjesz, to za jej pomoc Bg
chce przyciga innych do siebie. Chce leczy tak, jak Zbawienie wylao si z jego przebitego
boku. Jedn z najbardziej charakterystycznych cech dla mczyzny jest wyciganie innych z
niewoli, z zagbienia gdzie kto otoczony jest wasnym lkiem i nieustannymi obawami.
Uwierz, w Twoim zranionym sercu jest lek ktrego potrzebuj inni. Nie wahaj si by go uy.
Pamitam, jak kiedy przez ponad rok w moja pobono zjechaa w gste manowce. I gdyby
nie jedna z przeuroczych koleanek (e niby saba pe) to pewnie odkadabym spowied na
kolejne tygodnie i miesice ycia. Nie wierz w przypadki, a nawet jeeli, to takie, ktre
miay si wydarzy w konkretnym czasie i miejscu. Usyszaem wtedy e mczyzna w yciu

to kto, kto powinien by krlem, przyjacielem, nauczycielem i wojownikiem. Usyszaem

sowa, ktre si we mnie wryy.
Nie tylko dlatego, e nigdy o nich nie syszaem (cho ta rozmowa dosadnie mi o nich
przypomniaa), ale e okrelay kogo kogo zawsze potrzebowaem i (co paradoksalne) kim
zawsze bardzo chciaem si sta. Krlem, by mc troszczy si o innych, przyjacielem, by
podtrzymywa na duchu, nauczycielem, by pokaza jak dziaa wiat, wojownikiem, by
walczy w ich obronie.
Ona
Pamitam jak w czwartej klasie podstawwki siedziaa przede mn na matematyce. W
przerwach jada jabka, siedzc na awce i ukradkiem, kiedy nauczycielka nie patrzy, czytaa
czwart cz "Harry Pottera". Bya prymusk i zawsze bdzie kojarzya mi si z bystroci
umysu i wybitnym talentem pisania wypracowa. Cho nigdy nie bylimy par, to pamitam,
e wyobraaem sobie, jak siedzimy gdzie razem i rozmawiamy o przygodach, ktre
spotkay modego czarodzieja. Potem nasze drogi si rozeszy i w zasadzie pozosta tylko
umiech do przeywanych wtedy dziecicych uczu.
W kadym mczynie, czy tego chcemy czy nie, od urodzenia istnieje bardzo gboka
wewntrza tsknota. Pragnienie ktre nie daje si zby prostym zaspokojeniem takiej czy
innej potrzeby. Na nic zdaj si chwilowe impresje i poruszenia serca. Jest co gbiej, co
wciga nieustannie i nie pozwala zasn. Wiatr smagajcy twarz, ktry przyszed nie
wiadomo skd.
Adam czu si samotny i adne stworzenie ktre zobaczy w idealnej rajskiej harmonii nie
byo w stanie tego zmieni. Dopiero widzc J wszystko nabrao wewntrznego sensu i
harmonii, blasku i peni, jakiej nie miao przedtem. To bdc koo Ewy zrozumia, e nie musi
szuka ju wicej, bo dopiero ta jest na rwni z nim samym.
Dlatego zawsze dziwio mnie, kiedy syszaem, e to mczyzna musi wprowadza kobiet w
swj wewntrzny wiat, e musi sam by szczliwym by mc uszczliwia i j, nie szuka
w niej odpowiedzi na wspomnian tsknot i braki. Biblijny opis mwi, e ofiarowanie Ewie
boskiego tchnienia sprawio, e Adam wpad w zachwyt, a Blask pikna by zbyt silny, by
mg pochodzi jedynie od czowieka.
I mimo, e mio do kobiety zawsze bdzie inna ni mio do Boga, to nie widz powodu,
dla ktrego nie miayby si one wzajemnie uzupenia. Bardzo msk cech jest potrzeba
opieki i troski nad ni i jej yciem. Tak samo, jak oddawanie si w rce Tego, ktry
nieustannie podtrzymuje nasze ycie i leczy rany serc zamanych.
Ale obecno niej sprawi take, e bdziesz musia walczy. I nie chodzi tutaj tylko o
rycerskie pojedynki, ksiniczki w zamku i heroiczne opowieci. Jest gorszy przeciwnik ni
wszyscy rozbjnicy wiata. Bardziej sprytny, bo zadajcy gbokie rany. To Ty sam, a
dokadnie Twj strach.
Bdzie nieustannie podpowiada Ci, e nie jeste jeszcze gotowy, e si nie nadajesz. Spjrz
na innych jak doskonale sobie radz, jak daleko zaszli w czasie kiedy Ty siedziae
bezczynnie. Jak bardzo nie jeste godny, by mc prbowa chod marzy o tym, e jeste jej

krlem, przyjacielem, nauczycielem i wojownikiem. Jak wiele szans zaprzepacie i ju nie

wiadomo kim tak naprawd jeste. Bo ju nigdy nie bdzie lepiej.
Nieprawda. Ju wiesz kim jeste i kim moesz si sta. Dlatego musisz wybra. Albo
uklkniesz przed swoim strachem, albo zafundujesz mu wit zimowy i sznur i ga pod
ciarem zgit. Wybr jest prosty.
To niesychane, jak bardzo mona tskni to tego, czego nigdy nie byo. Roztacza pachty
swojej wyobrani nad miejscami nigdy nie odwiedzonymi, chwilami ktre powtarzao si jak
mantr przed zaniciem i sowami - tymi nigdy nie wypowiedzianymi zwiastunami nadziei,
tak krtko unoszcymi si na wietrze i gboko spadajcymi na dno serca. Snu powoli ten
kawa wielkiego, biaego materiau, by jak chmura oderwana od kawaka nieba mg trca
delikatnie grskie szczyty. Nie spieszc si, z wolna i jakby troch beznadziejnie udawa, e
jest si wprawnym i dowiadczonym tkaczem, dla ktrego nic prostszego nad dobrze
uprzdzon, zakonserwowan tkanin. Tskni i wyciera zy ze zmroonego policzka.
---------Micha Lewandowski jest studentem V roku teologii. Pisze, tworzy grafiki, pracuje nad prac
magistersk z dorobku ks. prof. Jzefa Tischnera. Wicej jego tekstw
na teolognamanowcach.blog.deon.pl.
I to jest symbol, to jest znak, czy nie? Umywanie ng oznacza: "jestem, by ci suy". (...)
Jako kapan i jako biskup musz wam suy.
Papie Franciszek, Homilia w Casal del Marmo, 28 marca 2013 r.
Nie moemy przewodzi innym, jeli nie jestemy w stanie pokierowa sob. Nie mona te
przewodzi innym, jeli uywa si wadzy gwnie do tego, by suya nam i naszemu ego. W
przywdztwie nie chodzi o nas, tylko o innych - o nasze rodziny, spoecznoci, kolegw lub
klientw.
"Get over yourself" - odpu sobie, jak bez ogrdek mwi nowojorczycy. Pogd si z tym,
e nie jeste najwaniejszy. Papie Franciszek ujmuje to gbiej - prawdziw wadz jest
suba. Te dwa zdania streszczaj w sobie paradoks przywdztwa. Liderzy musz wejrze
gboko w siebie, lecz to wejcie w siebie w ostatecznym rozrachunku ma pomc im wyj
poza krtkowzroczn perspektyw, ograniczajc tak wielu przywdcw, ktrzy nigdy nie
patrz dalej ni na czubek swojego nosa, nie wychodzc poza swj dzia, swoj firm, swoje
pienidze, poza to, co ich i tylko ich. Dobrzy liderzy patrz dalej. Czuj si powoani do
przekraczania siebie, do sprawowania misji wikszej ni tylko ich wasny interes. Jaki obraz
moe przybliy nam szlachetn natur transcendentnego przywdztwa?
A moe umy nogi?
Gdy Jezus i uczniowie zebrali si na posiek, ktry okaza si ich Ostatni Wieczerz przed
ukrzyowaniem Nauczyciela, Jezus wykona szokujcy gest: jak pisze ewangelista Jan, "nala
wody do misy. I zacz obmywa uczniom nogi". Aposto Piotr zaprotestowa: "Nie, nigdy mi
nie bdziesz ng umywa", zakopotany i zapewne wcieky, e Jezus wykonuje prac
zastrzeon dla niewolnikw, a cilej mwic dla niewolnikw, ktrzy nie byli ydami,
poniewa uwaano, e tak brudne zajcie nie licuje z godnoci niewolnikw ydowskich.

Jezusowi chodzio jednak o co, co nie miao nic wsplnego z nogami: "Jeeli wic Ja, Pan i
Nauczyciel, umyem wam nogi, to i wy powinnicie sobie nawzajem umywa nogi" (J 13, 5.
8. 14).
Obrazy filmowe i telewizyjne wci bdnie przedstawiaj t wymown scen. Jezus,
pracowicie myjc dwanacie par stp, nawet si przy tym nie poci; zreszt na filmach stopy te
s zawsze czyste i trudno powiedzie, dlaczego Jezus je waciwie myje, cho uczniowie,
boso bd w najlepszym wypadku w sandaach, musieli przecie chodzi po wiecie, w
ktrym nie byo brukowanych drg, salonw pielgnacji stp, kanalizacji i rygorystycznych
norm sanitarnych. Jezus umy brudne, pokryte kurzem stopy, by moe nawet skalane
ludzkimi i zwierzcymi odchodami. Tak byo naprawd.
T symboliczn scen wspomina si w kocioach chrzecijaskich w Wielki Czwartek;
wybrani parafianie odgrywaj wwczas rol apostow, a proboszcz rol Jezusa. Rytua ten
zazwyczaj odbywa si tak jak na filmach - bez adnych realistycznych szczegw. Kiedy
zaszczyt udziau w obrzdzie mycia ng spotka mojego brata, gdy mia dziesi lat; w
rzeczywistoci jednak umya mu je wczeniej moja pobona matka, Irlandka, ktra przy
okazji stara z nich na wszelki wypadek cay naskrek, zasypujc je nastpnie tak iloci
talku dla niemowlt, e gdy mj brat cign buty, nad otarzem ukazaa si chmura
aromatycznego proszku. Rwnie stylizowany bywa ten sam obrzd sprawowany przez
papiea w Bazylice witego Jana Chrzciciela na Lateranie, gdzie wybrani biskupi lub
seminarzyci odgrywaj apostow; wtpi, by ktrykolwiek z nich zaryzykowa kiedy
zakoczenie duchownej kariery, podajc papieowi do umycia mierdzce stopy.
Lecz w roku 2013 papie Franciszek wprowadzi do tej ceremonii nieco szokujcego
realizmu, inspirujc si pierwotnym gestem Jezusa. Zamieni lnic marmurow posadzk
Bazyliki witego Jana Chrzciciela na szar kamienn podog rzymskiego wizienia dla
modocianych Casal del Marmo i ucaowa stopy nie starannie wybranych klerykw i innych
osobistoci katolickich, lecz modocianych przestpcw obojga pci, ktrych uznano za
niegodnych chodzenia po ulicach bez cisego nadzoru.
Nie wszyscy byli tym zachwyceni. Wielki Czwartek jest w katolicyzmie witem bardzo
wymownym; kojarzy si zwaszcza z ustanowieniem kapastwa, i niektrzy katolicy byli
zgorszeni, e udziaem w obrzdzie uhonorowano kobiet, ktra na dodatek nie bya nawet
chrzecijank. Pewien kanonista do ostentacyjnie wyrazi swoj dezaprobat, nazywajc
gest papiea "wtpliwym przykadem".
Papie jednak zrobi jedynie to, co robi niekiedy wszyscy dobrzy liderzy, wstrzsajc nasz
wyobrani, skoro stalimy si zbyt bezkrytyczni, i zdzierajc patyn czasu z dobrze znanego
zwyczaju, by odsoni ywy nerw niewygodnej prawdy. W tym przypadku rzuci wyzwanie
naszym wyobraeniom na temat wadzy, autorytetu i przywdztwa. Jak tumaczy modym
osadzonym, "To jest symbol, to jest znak, czy nie ? Umywanie ng oznacza jestem, by ci
suy. (...) Jako kapan i jako biskup musz wam suy".
Gest ten skierowany by jednak nie tylko do przywdcw Kocioa. "Nigdy nie zapominajmy,
e prawdziw wadz jest suba" - powiedzia papie Franciszek gdzie indziej, zwracajc si
do "wszystkich tych, ktrzy zajmuj odpowiedzialne stanowiska w dziedzinie gospodarczej,
politycznej i spoecznej, wszystkich mczyzn i kobiety dobrej woli".
Codziennie twardo stpa po ziemi

Gesty i sowa wiele znacz, lecz ostatecznie najbardziej licz si wyniki. Jak napisa niegdy
historyk i biograf prezydentw James MacGregor Burns, "ostatecznym praktycznym
sprawdzianem przywdztwa jest realizacja zamierzonych, realnych zmian, odpowiadajcych
trwaym potrzebom ludzi i narodw". Jeli historie o myciu ng wydaj nam si zbyt
ezoteryczne, to Burns skupia si na zasadniczym pytaniu, ktre staje przed kadym liderem (i
powinno nka tych, ktrzy nie przechodz pomylnie sprawdzianu). Wielcy przywdcy
dokonuj zmian, ktre odpowiadaj trwaym potrzebom ludzi. Czy zatem nasze przywdztwo
suy przede wszystkim zaspokojeniu potrzeb ludzi, czy te naszych wasnych potrzeb?
Przykadem sytuacji, w ktrej liderowi rzeczywicie ley na sercu suba, niech bdzie
postawa pewnego lekarza z izby przyj. Doktor David Hughes pracuje w Mercy Medical
Center w miecie Durango w stanie Kolorado, orodku nalecym do jednego z najwikszych
systemw opieki zdrowotnej w Stanach Zjednoczonych, Catholic Health Initiatives (CHI),
ktremu mam zaszczyt przewodniczy. Nasz najwaniejsz wartoci jest szacunek: Ksiga
Rodzaju mwi nam, e czowiek zosta stworzony na obraz i podobiestwo Boga. (Jaki byby
wiat, gdyby ludzie rzeczywicie zachowywali si tak, jakby w to wierzyli?) Nasi pacjenci i
koledzy przekonuj si o prawdziwoci tych sw, jeli traktujemy ich z szacunkiem,
wiadomi, e w kadym z nich obecny jest Bg.
W yciu zawodowym jest to wysoki standard. Nasi pracownicy borykaj si przecie z tymi
samymi problemami, ktre mona spotka w kadym miejscu zatrudnienia: s zbyt obcieni
prac, zbyt wiele zmian zachodzi zbyt szybko, podlegaj nieustannej presji w obliczu
niedoborw i oszczdnoci itd. Mam ogromny szacunek dla ogromnej wikszoci naszego
personelu, liczcego osiemdziesit pi tysicy osb, ktre mimo cigej presji skupiaj si
nie tylko na ograniczeniach finansowych, lecz na tej ostatecznej, granicznej wartoci,
wynikajcej z celu, dla ktrego tutaj jestemy. Doskonaym przykadem takiej postawy jest
doktor Hughes. Pewna pielgniarka w artykule opublikowanym w jednym z naszych
biuletynw opisaa sytuacj, ktra wydarzya si pno w nocy w izbie przyj, gdzie
przyjmujemy pacjentw pilnie potrzebujcych opieki lekarskiej. "Jeden z naszych czstych
pacjentw (...) by bez butw. By te bezdomny. Przed wypisaniem pacjenta doktor Hughes
zdj swoje buty i da je bosemu czowiekowi. Pacjent podzikowa, a doktor Hughes wrci
do domu bez butw".
Przeczytawszy t opowie, skontaktowaem si z doktorem Hughesem. Instynktownie
wzbrania si przed moim komentarzem, e zrobi co godnego pochway. "Naprawd nie
uwaam, by byo to jakie powicenie. Buty byy ju stare; przebiegem w nich wiele mil".
Gdy pacjent powiedzia, e potrzebuje butw, "niewiele mylc popatrzyem na swoje
zniszczone, stare buty do biegania i daem je pacjentowi. Wyszedem z izby przyj,
wsiadem do samochodu i pojechaem do domu w samych skarpetkach".
"Ale dlaczego pan to zrobi?" - nalegaem. Ostatecznie dzielenie si butami nie naley do
codziennych zachowa lekarzy pracujcych w ambulatorium. Miaem nadziej usysze od
niego co o poczuciu celu i nie zawiodem si. "Jeli chodzi o moje motywy pomagania
ludziom, musz przyzna, e gdy miaem dwanacie lat, obiecaem co Bogu. Nale do
Kocioa Jezusa Chrystusa witych w Dniach Ostatnich i moim obowizkiem jest dziaa w
imieniu [Pana] - robi to, co Pan zrobiby na moim miejscu" - na przykad odda buty
potrzebujcemu.

Doktor Hughes skontaktowa si ze mn jeszcze raz nastpnego dnia. Najwyraniej wci by

zakopotany tym, e wyrniem go pochwa, chcia wic upewni si, e wiem, e nie zrobi
nic wyjtkowego. "Popytaem troch kolegw i koleanki z izby przyj i sam si zdziwiem,
jak czste s przypadki rnych bezinteresownych czynw, ktre obywaj si bez adnego
rozgosu: kto podwiezie pacjenta, kto da potrzebujcemu dwadziecia dolarw, kto inny
powici nieco czasu na wysuchanie czyjej historii. Jedna z pielgniarek, ktra ostatnio
posza na emerytur, miaa zwyczaj pytania weteranw o ich historie z czasw drugiej wojny
wiatowej".
Jaki jest mora tej historii ? Jeli dysponujemy zespoem zoonym z osiemdziesiciu piciu
tysicy pracownikw suby zdro wia, od neurochirurgw po dozorcw i ksigowych,
chtnych, by suy innym do tego stopnia, e w razie potrzeby gotowi s nawet odda komu
buty, to na pewno uda si nam osign take wikszo innych celw, na ktrych tak bardzo
nam zaley, takich jak wysoka jako usug, bezpieczestwo i wysoki poziom opieki nad
pacjentami. Gotowo do suenia innym dziaa jak magiczna piguka, zmieniajca nasz
instytucj w zdrow organizacj, osigajc znakomite wyniki.
Ta magiczna piguka dziaa nie tylko w przypadku przedstawicieli takich profesji jak suba
zdrowia czy opieka spoeczna. Mj przyjaciel Ed Speed, zostawszy dyrektorem jednego z
najwikszych amerykaskich bankw kredytowych, zasta tam, jak to okreli, "le
funkcjonujc, nastawion obronnie kultur korporacyjn (...), skupion na sobie, opart na
lku, a czsto take i na ponianiu innych". (Wielu czytelnikw pomyli zapewne, e Ed
opisuje ich wasne miejsce pracy!) adna firma nie moe dobrze prosperowa, jeli panujce
w niej stosunki pomidzy pracownikami oraz relacje pomidzy pracownikami i klientami
obcione s opisanym wyej nastawieniem. Ed mia wiadomo, e musi wywrci t
zajt wycznie sob kultur do gry nogami; po chwili refleksji wraz z innymi menaderami
zdecydowa si uy suby jako dwigni zmian.
Zaczli mwi o tym cay czas, propagujc nowe haso firmy: "Jeli nie obsuguj klienta, to
powinienem bez reszty zaj si obsugiwaniem kogo, kto wanie to robi". Inaczej mwic,
wszyscy maj suy. Wiadomo jednak, e wiele firm wymyla rne hasa czy deklaracje
wsplnych wartoci i e jestemy ju tak znueni korporacyjn propagand, e widzc je,
odwracamy oczy, gdy za sowami nie id czyny. Ed i jego koledzy wiedzieli wic, e sami
musz potraktowa swoje deklaracje bardzo powanie, by mio brzmice sowa zmieniy si
w rzeczywisto.
Menaderowie zobowizali si wzajemnie do tego, e pierwsi bd dawa przykad postaw i
zachowa, ktrych oczekiwali od innych. Kademu dziaowi pozwolono dwa razy w roku
ocenia prac innych, wsppracujcych z nim dziaw. Ed wspomina, e "na wyniki trzeba
byo czeka ponad cztery lata", lecz w tym czasie jego bank znalaz si na publikowanej przez
"Houston Chronicle" licie najlepszych pracodawcw, a wskaniki stopnia zadowolenia
klientw osigny w nim poziom w tej brany dotd niespotykany.
Wyniki te osignito nie tylko dlatego, e zastosowano waciwe metody zarzdzania i
wdroono odpowiednie procedury, cho i to niewtpliwie miao swoje znaczenie. Osignito
je, gdy odwoano si do najgbszych przekona pracownikw, mwic im, e s na tym
wiecie nie po to, by im suono, lecz po to, eby suy. Jak mwi Ed, "przygotowano grunt"
pod kultur suby, ktr chcia zaszczepi, odwoujc si do osobistych przekona personelu.
"Sdz, e po prostu stworzylimy rodowisko, w ktrym wiara moga zyska pewne
znaczenie i znale wyraz w pracy, ktra staa si sub, nie ograniczajc si jedynie do

rutynowego obsugiwania klientw. Nie dodalimy niczego, czego by nasi pracownicy nie
mieli ju w sobie. Usunlimy tylko przeszkody".
Taka kultura suby nieuchronnie wpywa na zachowanie wszystkich, cznie ze stosunkiem
szefw do ich zespow. Wkrtce po przyjciu przez ojca Bergoglia sakry biskupiej ksidz z
jego diecezji znalaz si w szpitalu, gdzie oczekiwa na operacj. Jak pisze jeden z jego
wspbraci w kapastwie, "[biskup Bergoglio] spdzi ca noc w szpitalu, zatroskany o stan
zdrowia owego ksidza. Naprawd poruszyo to pozostaych kapanw, nigdy przedtem nie
widzieli bowiem arcybiskupa, ktry spdziby ca noc w szpitalu, czuwajc przy ktrym z
nich [podkr. - Ch.L.]". Moemy by pewni, e wie o tym zdarzeniu rozchodzia si szybciej
i wywara na ksiach wiksze wraenie ni jakiekolwiek kazanie o mioci i miosierdziu.
Ojciec Toms Bradley opowiada inn histori wiadczc o tym, jak bardzo jego przeoony
skupiony by na sueniu swoim podwadnym. Jako prowincja ojciec Bergoglio wysa kilku
argentyskich seminarzystw na studia w Japonii, a par miesicy pniej odby trwajc
trzydzieci pi godzin podr z przesiadkami, by sprawdzi, jak si miewaj. Modzi jezuici,
prawdopodobnie wiedzc, e ojciec Bergoglio sam kiedy marzy o misjach w Japonii,
zaprosili swojego przeoonego na krtk wycieczk, chcc pokaza mu kilka atrakcji
turystycznych. Co odpowiedzia prowincja? "Przyjechaem tu spotka si z wami". Cay czas
powici na indywidualne spotkania ze swoimi seminarzystami, po czym odjecha na
lotnisko i nastpne ponad trzydzieci godzin spdzi w samolocie, wracajc do domu.
Suba kosztem osobistych wyrzecze
Oczywicie, niekiedy zobowizania wobec zespou kosztuj nas nieco wicej ni
nieprzespan noc czy utrat sposobnoci do zwiedzania. wiadczy o tym historia Ethana
Bermana, mojego dawnego kolegi z J.P. Morgana. Po odejciu z J.P. Morgana Ethan by przez
jaki czas dyrektorem RiskMetrics, wysoce wyspecjalizowanej firmy zajmujcej si analizami
finansowymi. Specjalici w rodzaju fachowcw z RiskMetrics zarabiaj due pienidze,
pomagajc firmom w ocenie ryzyka ich portfela inwestycyjnego, dlatego te wiadomo, jak
w 2004 roku rozesa do swoich menaderw, wielu z nich wprawia w zdumienie. Dla firmy
by to znakomity rok, Ethan mia wic wszelkie powody ku temu, by spodziewa si po
swoim zarzdzie pokanej premii.
Ethan sprawi jednak swoim wsppracownikom pewien kopot. Tu przed posiedzeniem
zarzdu, na ktrym miano zatwierdzi wypat premii, Ethan napisa do kolegw, e "wyniki
lepsze od spodziewanych firma osigna dziki pracy wielu pracownikw penicych inne
funkcje i dlatego chciabym, by wypacono [im] wiksze premie ni mnie". Inaczej mwic:
jestem szefem, mielimy wspaniay rok, ale przyznajcie moim podwadnym cz nagrd,
ktre przyznalibycie mnie. Jeli kogo to nie dziwi, to chyba powinno. Ta brana czsto
przyciga wielu spryciarzy, ktrzy przychodz do niej wycznie dla pienidzy; ich tosamo
i poczucie wartoci opieraj si na tym, ile zarabiaj w porwnaniu z innymi.
Ethan odrzuci jednak t mentalno, nie chcc, by jego wynagrodzenie zaleao wycznie od
"wysokoci zarobkw innych dyrektorw w podobnych firmach", jak napisa w swojej
notatce, gdy takie podejcie "opiera si na przypadku i suy wycznie samemu
zainteresowanemu". Przyznajc czonkom swojego zespou nagrody, ktre miay trafi do
jego kieszeni, Ethan jednoznacznie owiadczy, e suy nie sobie, lecz zespoowi, ktrym
kieruje. Co wicej, da dodatkowo wyraz swojej wizji przywdztwa, proponujc zarzdowi,
by "poszerzy definicj lidera", obejmujc tym pojciem nie tylko szefw najwyej

usytuowanych w hierarchii, lecz take tych pracownikw, ktrzy "wielokrotnie dowiedli, e

realizuj wartoci, w ktre wierzymy jako firma, i przez to przewodz innym nie dziki
stanowisku, lecz przez przykad, jaki daj innym". W jednej z rozmw Ethan powiedzia mi o
najwaniejszym efekcie caego zdarzenia: wielu jego wsppracownikw wysao z dum
jego notatk swoim rodzicom. Jeli si nad tym zastanowi, jest to niezy barometr
przywdztwa - czy nasi wsppracownicy i podwadni opowiadaj z dum swoim rodzicom o
naszym stylu i wartociach, ktrymi si kierujemy?
Jeli czyn, na ktry zdoby si Ethan, dostarcza nam przykadu pewnej wizji przywdztwa, to
zupenie przeciwnej postawie da wyraz szef Viacomu, amerykaskiej grupy mediowej
zarzdzajcej midzy innymi takimi kanaami telewizyjnymi, jak MTV i Comedy Central. W
roku 2008, trzy tygodnie przed Boym Narodzeniem, dwch wysokich przedstawicieli
zarzdu firmy wysao do pracownikw notatk, ktra zapewne nie wzbudzia w nich ani
boonarodzeniowej radoci, ani chichotu, do jakiego przyzwyczaiy nas produkowane przez
nich programy telewizyjne. Tamtego roku rynki wiatowe przeyy zaamanie. Warto akcji
Viacomu spada o poow, firma bya powanie zaduona. Jej przysza kondycja - pisali
szefowie - "bdzie zaleaa od naszej wsplnej determinacji, z jak dostosujemy si do
sytuacji (...), dokonujc trudnych wyborw". Powoujc si na potrzeb zmiany struktury
kosztw, ktr naley dostosowa do "ewoluujcego rodowiska ekonomicznego", oznajmili,
e zamierzaj zwolni 7 procent personelu (ponad omiuset pracownikw) i zamrozi
wszystkie pensje wyszej kadry menaderskiej.
Rozumiem konieczno "trudnych wyborw", ktrych musieli dokona ci liderzy; gdy
warto akcji na rynku spada na eb, na szyj, firmy mog ulec unicestwieniu, jeli ich
zarzdy nie podejm bolesnych krokw, do ktrych nale take zwolnienia. To samo latami
musiaem robi nieraz wiele razy. Zawsze jest to trudne, a niekiedy nieuniknione.
Mimo to mona uprzejmie spyta, czy ci szefowie dokonali przynajmniej jednego "trudnego
wyboru", ktry wiadczyby o "wsplnej determinacji" sawionej w ich owiadczeniu. By
moe dyrektor Viacomu mgby zrezygnowa, podobnie jak uczyni to Ethan Berman,
przynajmniej z niewielkiej czci pakietu wynagrodze o cznej wysokoci dwudziestu
trzech milionw dolarw, ktry zarzd przyzna mu w tyme feralnym roku 2008, gdy setki
jego podwadnych oczekiway na wymwienie, podczas gdy on dosta roczn nagrod o trzy
miliony dolarw wiksz od poprzedniej.
Niewielu z nas zostaje dyrektorami korporacji. Nie musimy rozstrzyga, jakie wynagrodzenie
nam wystarczy. Musimy za to odpowiedzie sobie na pytanie o wiele bardziej podstawowe:
czy przejd przez ycie przede wszystkim po to, by suy innym, czy te po to, by suy
samemu lub samej sobie? Nasza odpowied - nasze pogldy na cel ycia i rol lidera zdecyduje o tym, jak bdziemy zachowywa si jako rodzice, nauczyciele, stayci lub
menaderowie. Jest mao prawdopodobne, e nasze zapatrywania i wzorce zachowa ulegn z
czasem jakiej zasadniczej zmianie: jak mwi przysowie, czym skorupka za modu nasiknie,
tym na staro trci. Jeli samolubny menader, pnc si po szczeblach zawodowej kariery,
dochodzi do fotela dyrektora, to zazwyczaj nie przeobraa si przy tym w szefa, ktry
pojmuje swoj misj jako sub podwadnym, klientom i spoeczestwu. Jego egotyczna
ambicja i karierowiczostwo zbyt mocno wary si w jego dusz, a awans jeszcze utwierdzi
go w jego postawie.
Nowy lider musi znale w sobie si, ktra pozwoli mu oprze si niszczcemu dziaaniu
egoistycznej kultury, zarwno w miejscu pracy i w swojej organizacji, jak i poza ni. Dlatego

wanie najwaniejsza cz formacji nowych przywdcw polega na osobistej, nazbyt czsto

lekcewaonej pracy wewntrznej, dziki ktrej dzi wyrabiamy sobie przekonania, ktre jutro
bd kierowa naszym dziaaniem. Do takich wanie przekona naley wola suby.
Formacja na rzecz mentalnoci suby
Rozumia to Ignacy Loyola. Powoujc do ycia zakon jezuitw, stworzy system formacji,
ktry uwzgldnia t wanie potrzeb. Nowicjusze - do ktrych nalea kiedy obecny papie
Franciszek - byli (i nadal s) konfrontowani z koniecznoci podejmowania wanych
wyborw w czasie odprawiania trzydziestodniowych wicze duchowych, stanowicych
kluczowy element formacji do przywdztwa w Towarzystwie Jezusowym. Tu po
medytacjach powiconych samoocenie, o ktrych mwilimy w poprzednim rozdziale,
Ignacy kae jezuitom przedstawi sobie wiat jako pole bitwy, na ktrym uczniowie Jezusa
zmagaj si z zastpami Lucyfera, siedzcego "na tronie z ognia i dymu, w postaci strasznej i
budzcej groz". W obrazie tym wydaje si dominowa pnoredniowieczna wyobrania
witego Ignacego, trzeba mu jednak przyzna, e mia niemal hollywoodzki talent do
tworzenia obrazw gotowych do przeniesienia na ekran filmowy!
w "miertelny wrg natury ludzkiej", jak wity Ignacy nazywa si za obecn w naszym
yciu, specjalizuje si w "zarzucaniu na ludzi" autodestrukcyjnych "sieci i acuchw", ktre
znieksztacaj nasz sposb postrzegania wiata i roli, jak mamy w nim do odegrania. Sieci i
acuchy? Ignacy mwi, e podamy pienidzy, wadzy i zaszczytw, lecz gdy do nich
dojdziemy, bior nas one w posiadanie, krpuj i niewol. Gdy w grupie okoo pidziesiciu
staystw rozpoczynaem szkolenie dla przyszych menaderw J.P. Morgana, bylimy
beztroskimi ludmi, ktrzy wiedli przyjemne ycie: mielimy interesujc, dobrze opacan
prac w powszechnie szanowanej firmie.
Z czasem jednak trudno si nam byo oprze mrocznemu nurtowi, ktry wciga nas w wir
chciwoci i ambicji; moja premia wydawaa mi si ogromn kwot, dopki p godziny
pniej nie dowiedziaem si, e jeden z kolegw dosta wiksz. Czuem zazdro, gratulujc
awansu kolegom, ktrzy sze miesicy wczeniej ni ja zostawali wiceprezesami lub ktrzy
szybciej pili si po szczeblach kariery. Pierwsze niewinne kroki na drodze kariery mog sta
si wdrwk po liskich zboczach, z ktrych atwo spa, popadajc w uzalenienie od tego,
co wity Ignacy nazwa "prn chwa wiatow" i "bezmiern pych". Poddani dziaaniu
takich subtelnych, lecz niestrudzonych si zaczynamy wierzy, e wiat krci si wok nas,
wok naszych zarobkw i tego, co inni o nas sdz. Tak dziaa wrg ludzkiej natury.
wity Ignacy przestrzega nowicjuszy przed t puapk zaabsorbowania sob, chcc, by
jezuici byli raczej pokorni ni owadnici obsesj na punkcie wasnego honoru, raczej proci
ni opanowani dz pienidzy i raczej (jako towarzysze Jezusa) skupieni na sueniu innym
ni obsesyjnie zajci sob. W wiczeniach duchowych Ignacy wbija swoim wspbraciom do
gowy ten zasadniczy wybr, czynic z niego fundament kultury tworzonego przez siebie
zakonu. Motto jezuitw brzmi: Ad maiorem Dei gloriam, czyli "dla wikszej chway Boej".
Taka postawa wyzwala niestrudzon, entuzjastyczn wrcz energi: chcemy odtd nie tylko
czyni to, co suy Boej chwale, lecz take zawsze szuka tego, co moe przyczyni si do
jeszcze wikszej chway Boej.
Jednoczenie jednak motto to stanowi wyzwanie kwestionujce kad myl i kady czyn
jezuity, jakby mwio: "Hej, jezuito, to elokwentne kazanie, ktre ukadasz, czy ten nowy

projekt budynku uniwersyteckiego, ktry tworzysz - czy aby na pewno robisz to wszystko dla
chway Boej, czy te moe suysz sobie i pochlebiasz swojemu ego?".
Kiedy byem osiemnastoletnim nowicjuszem, uwaaem podawane przez Ignacego
ekstrawaganckie, barokowe opisy ognistego tronu Lucyfera za nazbyt staromodne; rwnie
przestarzae wydaway mi si sowa o "chwale wiatowej" i "bezmiernej pysze".
Problem polega nie na tym, e byem bardziej kulturalny od witego Ignacego, lecz na tym,
e byem zbyt naiwny, by dostrzec i zrozumie otaczajc mnie rzeczywisto. Po kilkunastu
latach przepracowanych w bankowoci inwestycyjnej wiem z pewnoci, e "miertelny wrg
ludzkiej natury" istnieje naprawd, niezalenie od tego, jak pojmujemy to pojcie - czy w
kategoriach religijnych, czy czysto psychologicznych. Chciwo, pycha, arogancja, zazdro,
egoizm, prno i tuzin innych demonw naszej osobowoci mog wykrzywi nam obraz
wiata, by nastpnie ostatecznie nas zdominowa.
ycie dorosego czowieka rzeczywicie przypomina nieraz duchowe pole bitwy, walki
pomidzy zaabsorbowaniem sob a realnym oddaniem jakiemu celowi, ktry jest waniejszy
od nas. Ta codzienna walka zazwyczaj rozgrywa si w sposb nieomal niedostrzegalny,
wwczas gdy decydujemy, czy powici nastpn woln godzin na ogldanie telewizji, czy
na rozmow z dziemi, czy wyda kilka dolarw na kolejn now koszul, czy przeznaczy je
na jaki cel dobroczynny. Wraz z nasz pozycj lidera ronie te skala pokus, ktrym musimy
si przeciwstawi.
Dlaczego wszyscy musimy myle jak przywdcy
Jeli zaoymy, e walka ta dotyczy jedynie celebrytw, menaderw zarabiajcych miliony
czy prominentnych politykw, czekaj nas kopoty. Papie Franciszek na przykad jako
wierny syn witego Ignacego rozumie, e kady czowiek wystawiony jest na pokus
wybujaego egoizmu, nawet ci, ktrzy wybrali najprostsz i najszlachetniejsz drog ycia,
jak jego wspbracia kapani i ludzie Kocioa. Cho ich powoanie zdaje si nie mie nic
wsplnego ze saw ani bogactwem, papie dostrzega niebezpieczestwo groce im ze
strony demonw klerykalizmu i pogoni za karier. Zauwaa, e take we wsplnotach
chrzecijaskich s "karierowicze, ktrzy szukaj wasnej korzyci" i "chc wasnej chway".
Od podobnych pokus nie jest wolny nawet sam papie. W istocie, cotygodniowe gigantyczne
dawki publicznego uwielbienia podczas audiencji papieskich mog jeszcze bardziej ni nas,
zwykych ludzi, narazi nastpc witego Piotra na podszepty wymienionych przez Ignacego
demonw chway i pychy. Papie jezuita z pewnoci zdaje sobie z tego spraw; dlatego
prosi biskupw argentyskich o modlitw, "abym mg odczyta i zrozumie to, czego Bg
ode mnie chce, a nie czyni to, co ja chc".
Nie ma tygodnia, w ktrym papie Franciszek nie wspomniaby o walce o pokor, nawizujc
przy tym niekiedy do nauk swojego duchowego ojca, witego Ignacego, i do jego
wyrazistych obrazw duchowego pola bitwy. Nie jest to symptom hodowania staromodnemu,
redniowiecznemu sposobowi mylenia. Wyglda raczej na to, e papie widzi, i bitwa o
kontrol nad ego staa si dzi szczeglnie zacita. Pomylmy, z czym mamy do czynienia.
Prominentni politycy, ludzie biznesu i telewizyjni kaznodzieje stali si medialnymi
celebrytami, porwnywalnymi z gwiazdami rocka; wielu z nich zarabia rocznie tyle, ile
nauczyciel, urzdnik czy niszy rang pracownik firmy zarobiby przez trzysta lat. W
czasopismach o zasigu krajowym corocznie ukazuj si listy najlepiej zarabiajcych szefw

korporacji. Publikowane s te listy najbogatszych ludzi na wiecie, najlepszych uczelni i

najwikszych donacji dla instytucji akademickich. Waciwie kady, kto z determinacj dy
do rozgosu, moe przynajmniej przez chwil by sawny, jeli chce popisa si sw
uomnoci w programach typu reality show.
Wok nas peno jest podniet zachcajcych do odniesienia sukcesu, ktry skupia nasz
uwag wycznie na nas samych; brakuje natomiast zachty do suby innym. Czsto
ogranicza si ona do osobistych przekona i postaw liderw.
Prawdziw wadz jest suba
W rozdziale tym skupilimy si na pytaniu, z ktrym zmierzy si musi kady lider: czy
jestemy tu po to, by suy sobie, czy te po to, by suy innym? Odpowiadajc na nie,
nowi liderzy musz przekroczy siebie i wznie si ponad to, co papie Franciszek nazwa
wieloma maymi i wielkimi bokami, "ktre mamy i do ktrych si uciekamy, u ktrych
szukamy naszego bezpieczestwa i w ktrych czsto je pokadamy. S to boki, ktre czsto
dobrze ukrywamy. Moe to by ambicja, karierowiczostwo, pragnienie sukcesu, stawianie
siebie w centrum, skonno do dominowania nad innymi, roszczenie, by by wycznymi
panami naszego ycia, jaki grzech, do ktrego jestemy przywizani, i wiele innych. Dzi
wieczorem chciabym, aby w sercu kadego z nas zabrzmiao pytanie i abymy na nie
szczerze odpowiedzieli: czy pomylaem, co jest ukrytym bokiem w moim yciu, ktry
przeszkadza mi w adorowaniu Pana?".
Mwienie o bokach moe si wyda przejawem starowieckiej, przesadnej religijnoci, w
rzeczywistoci jednak okrelenie to jest bardzo trafne. Oczywicie, musimy te myle o
sobie. Pracowaem w midzynarodowej instytucji finansowej dostatecznie dugo, by zgodzi
si z uwag Adama Smitha, e "nie od przychylnoci rzenika, piwowara czy piekarza
oczekujemy naszego obiadu, lecz od ich dbaoci o wasny interes". Widziaem na wasne
oczy w Azji awans caych spoeczestw; wzrasta w nich dobrobyt, przybywao miejsc pracy i
rs szacunek dla ludzkiej godnoci, gdy ludzie energiczni - i, to prawda, mylcy o sobie otrzymali szans na kreatywne i produktywne wykorzystanie swoich talentw.
Widziaem te jednak, co si dzieje, gdy ludzkie ambicje prowadz do szalestwa,
karierowiczostwa i egoizmu, generujc problemy, ktre z czasem staj si coraz trudniejsze
do rozwizania - w wiecie biznesu, polityki, ycia spoecznego i religijnego. Problemw
tych nie rozwi skoncentrowani na sobie liderzy; mog im podoa jedynie przywdcy,
ktrych sta na poszerzenie horyzontw, ktrzy umiej patrze dalej, wychodzc poza wci
te same stare kategorie: mojego ego, mojego dziau, moich dochodw, moich sojusznikw
politycznych, mojej religii czy innych tym podobnych przejaww zaciankowego mylenia.
Nowi liderzy musz obali boki egocentryzmu i poprowadzi nas ku temu, co suy dobru
wsplnemu, ku temu, co przyczynia si do wikszego poszanowania praw i wolnoci
wszystkich ludzi, suc przyszoci naszych dzieci i wnukw.
Jednak chocia nowi liderzy maj wyj poza horyzont ego, musz te - o czym powiemy w
nastpnym rozdziale - stpa twardo po ziemi, osadzajc swoje wizje w szarej, codziennej
rzeczywistoci.

Jakie s przyczyny depresji? Skd bierze si osobowo depresyjna? Jest to zapewne kwestia
wagi czynnikw, jakie w poszczeglnych przypadkach uznamy za najwaniejsze. Staje si to
jednak istotne dopiero przy wyborze metody leczenia, a dokadniej - przy wyborze waciwej
psychoterapii.
Dla opisania typowej osobowoci depresyjnej i wyjanienia ksztatowania si takiej
osobowoci, stosuje si cztery modele: model psychologii gbi, model poznawczy, model
wyuczonej bezradnoci i tak zwany model utraty.
Model psychologii gbi
Model psychologii gbi mwi, e gboko pod powierzchni naszych wiadomych przey,
mylenia, odczuwania i zachowania, ukryta jest warstwa psychiki, w ktrej istniej
"zakazane" pragnienia, fantazje albo konflikty. Owa, okrelana czsto jako ciemna - inna
strona, inna polowa naszego istnienia
wyznacza nasze mylenie i dziaanie w sposb, z ktrego nie zdajemy sobie
sprawy. Te nieuwiadomione motywy rodz si przede wszystkim we wczesnym dziecistwie
i wyrastaj ze sposobu, w jaki nasi najblisi - najczciej matka i ojciec
wwczas si z nami obchodzili; wpyw na nie maj rwnie znaczce fakty,
jakie zaistniay w tej fazie naszego ycia.
Ze wzgldu na to, e o wystpieniu depresji u danej osoby decyduj rwnie wzgldy
dziedziczne, powinno si by szczeglnie wyczulonym, jeli w jej rodzinie miay ju miejsce
przypadki depresji (gdy na przykad chorowali rodzice). Pamitaj: mona leczy tylko
depresj, ktra zostaa rozpoznana.
"Nie pomoe wracanie do przeszoci, chyba, e oddziauje ona (ma jeszcze wpyw) na
teraniejszo".
Karol Dickens (1812-1870), pisarz angielski, sam chory na depresj.
Jak powstaje depresja
Do powstawania osobowoci zagroonej depresj przyczynia si najczciej brak mioci
najbliszych albo przeciwnie - ich nadmierna opiekuczo i rozpieszczanie. Powody, dla
ktrych rodzice nie daj dziecku wystarczajco duo mioci, albo dla ktrych - rozpieszczaj
je, s bardzo rne. Matka na przykad sama moe by chora na depresj, moe te wczenie
osieroci dziecko albo rozpieszcza je i nadmiernie chroni, co wynika z cech jej osobowoci
albo bywa kompensacj brakw, jakie odczuwa w swoim zwizku. W konsekwencji u dziecka
moe rozwija si osobowo odznaczajca si nadmiern potrzeb troski i bliskoci ze strony
innych, i skonnoci do tworzenia relacji symbiotycznych. Albo te z dziecka moe
wyrosn typ pracoholika, ywicego nadziej, e swoimi niezwykymi osigniciami
wzbudzi u innych uznanie, ktrym sam siebie nie jest w stanie obdarzy (patrz wykres z
prawej).
Wymienione tu typy osobowoci nie s same w sobie osobowociami chorymi - cechy, ktre
je charakteryzuj, s nawet cechami podanymi w ocenie spoecznej; potwierdzeniem tego
faktu jest pozytywny obraz zwizku symbiotycznego w klasycznych filmach o mioci albo
idea "typowo niemieckiej" dokadnoci i pracowitoci. Gdy jednak mechanizmy
kompensacyjne nie dziaaj, poniewa partner nie chce adnej symbiozy, a nawet odchodzi
albo gdy nieprzecitne osignicia zawodowe nie zostan naleycie docenione przez

otoczenie, a do tego dojd nieprzewidziane, trudne wypadki losowe, wtedy u osb z tak
osobowoci atwo moe doj do depresji.
"Rodzice powinni da dzieciom dwie rzeczy: korzenie i skrzyda".
Johann Wolfgang Goethe (1749-1832), wybitny niemiecki poeta, sam cierpia na depresj.
Wyjanienie, jakie daje psychologia gbi
Podczas gdy w modelu psychologii gbi wychodzi si z zaoenia, e to negatywne uczucia i
nastroje doprowadzaj do depresyjnych myli (na przykad: "nie nadaj si do niczego", "nic
nie jestem warta"), to w modelu poznawczym (lac. cognoscere - myle) zaoenie jest
odwrotne: uwaa si, e to negatywne myli wyzwalaj depresyjne uczucia i nastrj. Model
ten zakada, e istniej okrelone bdy w myleniu, ktre w konsekwencji sprawiaj, e dana
osoba rzeczywicie czuje si tak, jak myli. Oto lista tego typu bdw:
Chorzy na depresj maj tendencj do uoglniania swoich negatywnych
przey. Przykad: "Wczoraj ssiadka znowu krzywo na mnie popatrzya, a dzi szef na mnie
wyskoczy, kiedy si pomyliem. Nikt mnie nie lubi!". Reakcj zdrow byaby myl:
"Ssiadka mnie nie lubi, ale przecie nie wszyscy musz mnie lubi. A taki bd jak dzisiaj ju
mi si nie zdarzy".
Chorzy na depresj atwo wycigaj bdne wnioski, ktre nie znajduj
potwierdzenia w rzeczywistoci. Przykad: "Przyjacika nie daje znaku ycia od trzech dni.
Na pewno chce zerwa nasz kontakt". Waciwie byoby pomyle: "Zadzwoni do niej dzi
wieczr i zapytam, czemu si nie odzywa".
Chorzy na depresj dostrzegaj u siebie raczej cechy negatywne. Przykad:
"Kiedy jestem w towarzystwie, milcz". Zdrowiej byoby doda do tego uwag: "Za to jestem
dobrym i uwanym suchaczem".
Chorzy na depresj o wszystko si oskaraj. Przykad: "Mj chopak jest dzi
cay dzie w zym nastroju. To na pewno dlatego, e za dugo spaam". Waciwie byoby:
"Jeli jutro znw bdzie mia zy humor, zapytam go o przyczyn. Moe ma jaki problem w
pracy?".
Chorzy na depresj czsto niewaciwie oceniaj pewne zdarzenia. Przykad: "Egzamin z
teorii zdaem dzi wprawdzie na szstk, ale kady by zda. Wczoraj za to dwa razy
zapodziaem gdzie okulary. Z moj gow jest co nie w porzdku". Dana osoba zdaje si nie
przyjmowa do wiadomoci, e zdanie egzaminu na szstk jest najlepszym dowodem na to,
e z jej gow wszystko jest w jak najlepszym porzdku, a gubienie okularw to przypado,
ktra od czasu do czasu przytrafia si kademu. Chorzy na depresj maj tendencj do
mylenia w kategoriach czarno-biaych. Przykad: "Jestem zupenie niesamodzielna". Zdrowa
byaby natomiast ocena: "W niektrych okolicznociach naprawd potrzebuj pomocy. Ale za
to w innych sprawach sama mogabym pomaga innym".
"Najczciej dopiero utrata czego uzmysawia nam warto tego, co utracilimy".
Artur Schopenhauer (1788-1860), niemiecki filozof chory na depresj.
Model wyuczonej bezradnoci
W modelu wyuczonej bezradnoci wychodzi si z zaoenia, e w yciu osoby skonnej do
depresji miay miejsce fakty (lub kilka faktw, moe nawet niezbyt dramatycznych), z
ktrymi jednak nie potrafia ona wtedy sobie poradzi ani/albo ich zrozumie. Konsekwencj
tego stanu rzeczy jest, e osoba ta zawsze zakada, e i tak nie moe zmieni faktw, nawet
jeli s to okolicznoci, ktre bez wtpienia pozwalaj jej przej inicjatyw i co zmieni.

Czuje si ona bezradna i wystawiona na pastw losu, jak li na wietrze, tracc motywacj i
ch do dziaania. Skutkiem tego jest apatia, a w kocu znane ju objawy depresji.
Model utraty
Podstaw spoecznych zachowa czowieka - i wielu innych ludzkich cech - jest uczenie si
poprzez wzmacnianie pozytywne. Przedstawmy to obrazowo: jeli twoja matka zawsze si do
ciebie ciepo umiechaa, przytulaa albo nagradzaa w inny sposb, kiedy jako mae dziecko
zrobie dla niej czy dla innych co miego, to dziki takiej reakcji, ktra niosa z sob
pozytywne wzmocnienie, wedle wszelkiego prawdopodobiestwa nauczye si, e dobrze
jest pomaga innym. W ten sam sposb uczymy si, e uznanie otrzymujemy wwczas, kiedy
dobrze wykonujemy nasz zawd, kiedy szanujemy nasz drug poow, starajc si umili jej
ycie, kiedy potrafimy by miymi rozmwcami i prowadzi interesujc rozmow albo kiedy
przywodzimy ludzi do miechu itd. Model utraty zakada, e czowiek wpada w depresj,
poniewa w pewnym momencie ycia, wskutek pewnych okolicznoci, traci te wane dla
niego wzmocnienia pozytywne (np. przez mier wspmaonka czy utrat pracy).
To ten depresyjny nastrj jest odpowiedzialny za to, e nie doznajemy ju pozytywnych
wzmocnie, do ktrych bylimy przyzwyczajeni, poniewa na przykad przestalimy ju by
dusz towarzystwa ani nie byszczymy dowcipem, a w kocu by moe w ogle nie idziemy
midzy ludzi. Nastrj depresyjny jest te odpowiedzialny za to, e nie dowiadczamy adnych
nowych wzmocnie pozytywnych; osoba chora na depresj unika raczej ludzi, ma zatem
mniejsze szanse pozna na przykad kogo. Wedug modelu utraty depresja jest sta spiral
cigajc w d albo klasycznym bdnym koem.
Prba oceny
Gdyby ci teraz zapytano, drogi czytelniku, ktry z opisanych modeli, tumaczcych
powstanie depresji, uznaby za najbardziej trafny - jak daby odpowied?
Waciwie moliwa jest kada z nich. Wybr zaley zapewne w najwikszym stopniu od
wasnych dowiadcze. Jeli kto z twoich bliskich zapadnie na depresj, bdziesz
prawdopodobnie prbowa znale argumenty, potwierdzajce suszno tego czy innego
modelu. Takie szukanie argumentw moe by sensowne albo nie - zaley od konkretnego
przypadku. Na pewno wicej poytku przyniesie poszukiwanie przyczyn tkwicych w historii
ycia danej osoby we wsppracy ze specjalist (psychiatr lub psychologiem majcym do
tego kwalifikacje). W gruncie rzeczy wspomniane modele nie musz wyklucza si
wzajemnie, lecz mog uzupeni i wzbogaci interpretacj poszczeglnego przypadku.
Bardzo wane jest oczywicie uwzgldnienie przey wczesnodziecicych pacjenta; w tej
fazie ycia wytworzylimy sobie podstawowy sposb reagowania na cae dorose ycie przez sam styl, w jakim obchodzono si z nami we wczesnym dziecistwie. W naszym
dziecistwie tworzyy si take coraz bogatsze struktury mzgu, nowe poczenia pomidzy
komrkami nerwowymi i wyksztaci si rodzaj struktury uporzdkowania (jest to termin
stworzony analogiczniedo pojcia porzdku w wiecie komputerw), ktry pozwoli!
klasyfikowa doznawane przeycia i - co cile si z tym wie - kojarzy je z uczuciami
przyjemnymi bd nieprzyjemnymi.
Czy jednak argumenty, pochodzce z dwch rnych modeli tumaczcych powstawanie
depresji - e wczesnodziecice dowiadczenia ksztatuj na trwae nasze ycie uczuciowe
(model psychologii gbi) oraz e negatywny sposb mylenia podtrzymuje uczucia

negatywne albo je wrcz zaostrza (model poznawczy), musz z sob konkurowa albo si
wyklucza? Najwyraniej nie. Take inne modele tumaczce powstawanie depresji - model
wyuczonej bezradnoci oraz model utraty mona poczy w spjn cao "nie tylko - lecz
take". Jeli chodzi o ustalanie przyczyn depresji, to jest to zapewne kwestia wagi czynnikw,
jakie w poszczeglnych przypadkach uznamy za najwaniejsze. Staje si to jednak istotne
dopiero przy wyborze metody leczenia, a dokadniej - przy wyborze waciwej psychoterapii.