Shpjegimi I Dyzet e Dy Thënieve Profetike

Shpjegimi i Dyzet Thnieve Profetike
Shpjegimi i Dyzet e Dy
Thnieve Profetike
Nga prmbledhjet e dyzet haditheve t
Imam Neveviut
Me prkthim dhe shpjegim nga

Imam Didmar Faja
Copyright
Titulli i librit: Shpjegimi i Dyzet thnieve Profetike / Nga
prmbledhjet e dyzet e dy haditheve t
Imam el-Nevevij
Autori i librit: Imam Didmar Faja
Redaktore: Fiqirete Zela
Kryeredaktor: Imam Muhammed Sytari
Faqosje/design:
2014, Didmar Faja
didmarfaja@yahoo.com
Prmbajtja e lnds:
Parathnie .... 1
Hyrja . 6
Transliterimi (prshtatja e shkronjave n shqip). 9
Njohuri mbi Hadithin .11
Nga jeta e Imam el-Nevevi. 15
Parathnia e Imam el-Nevevi 21
Hadithi 1 Veprat shprblehen sipas qllimit... 24
Hadithi 2 Hadithi i Xhebrailit ... 28
Hadithi 3 Shtyllat e Islamit .... 33
Hadithi 4 Krijimi i njeriut dhe e ardhmja e tij 37
Hadithi 5 Kundrshtimi i gjynahit dhe i risis. 40
Hadithi 6 Ruajtja e zemrs ..... 47
Hadithi 7 Feja sht kshill . 51
Hadithi 8 Dinjiteti i besimtarit.. 54
Hadithi 9 Detyrimet shkojn n raport me mundsit
.. 58
Hadithi 10 Mirsit e qndrueshmris n t lejuarn
.. 62
Hadithi 11 Qndrimi larg nga t dyshimtat . 66
Hadithi 12 Shmangia nga ajo q nuk t prket .. 68
Hadithi 13 T dshirosh pr tjetrin at q dshiron

pr vete ... 71
Hadithi 14 Ndalimi i vrasjes s besimtarit .... 74
Hadithi 15 Morali islam . 79
Hadithi 16 Ndalimi nga zemrimi ... 82
Hadithi 17 Shfaqja e mirsis (isn) .... 85
Hadithi 18 Ndjekja e t keqes me nj t mir 87
Hadithi 19 Marrdhniet me Krijuesin .... 92
Hadithi 20 Turpi, porosi profetike .. 95
Hadithi 21 Qndrueshmria n fe ... 99
Hadithi 22 Thjeshtsia e Islamit .. 102
Hadithi 23 Prkufizimi i riteve islame ............ 104
Hadithi 24 Pafundsia e mirsive Hyjnore. 112
Hadithi 25 Vlera e prmendjes s Zotit (dhikr)120
Hadithi 26 Mnyrat e dhnies s lmoshs... 125
Hadithi 27 E mira dhe e keqja 129
Hadithi 28 Ndjekja e tradits Profetike (sunnet) dhe e
Halifve Udhzues (khulef el-Rshidn) .134
Hadithi 29 Rrugt pr n Xhennet ... 141
Hadithi 30 Prmbajtja sipas rregullave islame ... 147
Hadithi 31 E vrteta mbi asketizmin (el-Zuhd) 150
Hadithi 32 Ndalimi i brjes dm ... 154
Hadithi 33 E drejta e paditsit dhe e t akuzuarit .. 157
Hadithi 34 Mnyrat pr t ndryshuar t keqen ... 160
Hadithi 35 Paprekshmria e besimtarit .. 163

Hadithi 36 Ndihma ndaj nevojtarit, ndjekja e dituris,
leximi i Kuranit dhe shprblimi i veprave 167
Hadithi 37 Dhuntit e Zotit dhe mshira e Tij . 176
Hadithi 38 Afrimi me All-llahun ... 180
Hadithi 39 Lehtsimi ndaj harress .. 189
Hadithi 40 Roli i njeriut n kt bot . 193
Hadithi 41 Ambicjet, n prputhje me revelatn
hyjnore . 199
Hadithi 42 Falja e Zotit ndaj penduesit .... 203
Bibliografia .... 209
Parathnie
nga Myftiu i zons Shkodr, Imam Muhammed Sytari
Dyzet hadithet e Imam Neveviut, nj vepr e
shumpritur dhe e dashur n mesin e muslimanve

shqiptar.
Vepra e shquar Dyzet hadithet e Shejkhul-Islamit,

Jahja ibn Sheref, Muhjiddin Ebu Zekerija En-Nevevi (631676 h.), sht nj ndr veprat m t shquara q ka gjetur
pranim t gjer n mesin e muslimanve, n mbar botn.
Vet interesimi i dijetarve islam ndr shekuj pr ta
shpjeguar dhe komentuar kt vepr, tregon pr rndsin q
ka ky libr jo i madh n vllim, por shum me vler n
prmbajtje, n jetn ton.
Kto katrdhjet hadithe u shquan gjithandej dhe
njerzit vrapuan ti msonin prmendsh. Pr hatrin e
mirsis s nijetit t mir t grumbulluesit t tyre, All-llahu i
dha bots dobi. Dijetart m t shquar t bots ton u
angazhuan pr ta shpjeguar dhe komentuar kt vepr, saq
sot, numrohen rreth pesdhjet komente n gjuhn arabe,
disa t botuara dhe disa t tjera t humbura ose akoma n
dorshkrim.1
N studimin e tyre t komentit t ksaj vepre nga Ibn
Haxher Askalani (773-852 h.), studiuesit islam, Mr. Rijad Isa
El-Mensi dhe Abdulkadir Mustafa Taha, teksa flasin pr
vmendjen e madhe q dijetart islam i kan dhn ksaj
1
Dr. Mustafa El-Bugha dhe Muhjiddin Misto, El-Vafi fi sherh el-erbain

en-Nevevijje, Damask, pa vit botimi, fq. 5.
~1~
vepre t Imam Neveviut, rendisin disa prej komenteve dhe

shpjegimeve m t afirmuara deri m sot, si: Sherh el-erbaine
hadithen en-Nevevijje, nga Imam Neveviu (v. 676 h.) Ettaajin fi sherh el-erbain, nga Imam Tufi (v. 710 h.) Elmenhexhul-mubin fi sherh el-erbain en-Nevevijje, nga Imam
Fakehani (v. 731 h.) Et-tebjin fi sherh el-erbain, nga
Imam Ibn Xhemaah (v. 819 h.) El-fethul-mubin bisherh
el-erbain, nga Imam Ibn Haxher El-Hejtemi (v. 973 h.)
El-mubinul-muin lifehmil-erbain, nga Molla Ali El-Herevi
Hanefiu (v. 1014 h.) Sherhul-erbain en-Nevevijje, nga
Imam Shernubi (v. 1348 h.) etj.2
Fatmirsisht, kjo vepr e dobishme sht prkthyer
dhe komentuar edhe n gjuhn shqipe. Fillimisht, n duart
tona ka mbrritur Hadthi - Errben3, nga i nderuari, i
prndjekuri dhe i sprovuari, Hafiz Ibrahim Dalliu, i cili n
vitin 1934, pati mirsin t botonte kt vepr t dobishme.
M pas, n vitin 1986, n Michigan t ShBA, Burhan
Al-Din S. Fili, botoi: Katrdhet hadithe. N parathnien e
prkthimit t tij, ndr t tjera shnon: Asht detyr dhe nder
pr sejcilin me u prpjek pr t mirn dhe mbarsin se aty
asht burimi i knaqsis dhe i prehjes fiziko-shpirtnore.4
Ndrkoh, n vitin 1992, n Shkup, doli n qarkullim
libri: Dyzet hadithe dhe shtojca e Ibni Rexhepit, i prkthyer
Ibn Haxher El-Askalani, Sherh elerbaine hadithen en-Nevevijje, me studim

t Rijad Isa Mensit dhe Abdulkadir Mustafa Tahas, botimi i par, Jordani,
2013, fq. 44-46.
3
Me shnimet: Hadthi Errben, Dyzet fjal prmbledhse t Pejgamberit,
alejhisselam t cilat i bhen udhheqse e plotsimit t do myslimani si kah
besimi asht edhe kah moralet dhe kah veprat. Prmbledh prej Imami Muhjiddini Neveviut. Prkthye prej H.I. Dalliut. Epet falas. Tiran, Shtypshkroja
Shkodra, 1934.
4
Libri: Katrdhet hadithe (Fjal t profetit Muhammed A.S.) Zgjedhun prej:
IMAM SHEREFED-DIN NEVEVIUT. I shqiptoi me shenime: Burhan Al-Din S. Fili.
Botimi i par -1986- Albanian Islamic Center Harper Wood, S, M I 48225.
~2~
nga studiuesi i afirmuar islam i trojeve tona shqiptare, Ef.

Nexhat Ibrahimi.5
Ktij angazhimi mund ti bashkangjitet edhe vepra
150 hadithe nga Imam Vehbi Ismaili, botuar fillimisht n
Michigan t ShBA, n vitin 1990 dhe e ribotuar m pas n
vitin 1993 (po aty) dhe s fundi, n vitin 2009, si pjes
prbrse e kolans voluminoze (tet vllime) t veprave t
Imam Vehbi Ismailit, nga Shtpia botuese LOGOS-A,
Shkup.6
Mund t prmend n kt vazhd, edhe botimin e
Myftinis Shkodr, 111 hadithe t przgjedhura, n format
broshure, Shkodr, 2014.7
5
N pasthnien e tij, prkthyesi i nderuar, ndr t tjera jep dhe kt sihariq:

Tashm, kur antalogjin Dyzet hadithe po e dorzojm n botim, me plot
prkushtim i kemi hyr komentit t ktyre haditheve. Shpresojm se me
ndihmn e All-llahut, kt pun do ta kryejm me sukses (Prizren, 5 tetor
1988) Nexhat Ibrahimi.
6
Shum interesant sht shnimi q bn autori, Imam Vehbi Ismaili, teksa e
lidh punn e tij me Katrdhet hadithet e botuara n vitin 1986. Shkruan: N
vitin 1986, Qendra Islame Shqiptare e Michiganit botoi librin Katrdhet Hadithe (Fjal t Profetit Muhammed), t zgjedhura nga Imam Sherefeddin
Neveviu dhe t shqiptuara me shenime nga Burhan El-Din S. Fili. Ky libr u prit
shum mir nga lexuesit dhe brenda nj kohe t shkurtr u shitn t gjith
ekzemplart dhe u detyruam t botojm kopje t tjera Q nga botimi i ktij
libri, Qendrs ton i kan ardhur krkesa t shumta q t paraqesim nj
prmbledhje m t madhe t Haditheve. N prgjigje t ktyre krkesave,
fillova t zgjedh dhe t prkthej nga nj Hadith do dit. Kur arrita n 150
Hadithe, vendoa tI botoj Imam Vehbi Ismaili, 14 tetor 1990. Kolana e
veprave t Imam Vehbi Ismailit, vepra 6, LOGOS-A, Shkup, 2009, fq. 11-12.
7
Me shnimet: 111 hadithet e mposhtme jan nxjerr nga 1550 hadithet e
para t librit t mirnjohur: El-Xhamius-Sagir, t dijetarit t shquar Imam
Xhelaludin Es-Sujuti (h. 849-911). Libri El-Xhamius-Sagir, sht i mbushur
me nj vllim t madh hadithesh profetike, t cilat u przgjodhn nga Imam
Sujuti, nga libri i tij i madh Xhemul-Xhevamia, n t cilin mblodhi hadithe
profetike t renditura sipas rendit alfabetik. Ndrkoh, shpjegimet n futnota
jan nxjerr nga libri voluminoz: Fejdul-Kadir, i dijetarit Imam Muhammed
Abdurrauf El-Mennavi (h. 924-1031), n t cilin ka analizuar dhe shpjeguar t
~3~
Sot, lexuesi shqipfols, ka mundsi t ket n duart e

tij nj botim dinjitoz me komente dhe shqpjegime t dobishme, t nxjerra nga burimet e veta origjinale, nga puntori i
zellshm dhe krkuesi i vmendshm i dijes s dobishme,
Imam Didmar Faja, drejtues i Qendrs s Bashkuar Islame,
n Phoeniox t Arizons, ShBA.
Veprn n fjal e kam lexuar me nj frym. N
rreshtat e saj ka nj sekret t madh dashurie dhe madhrimi
pr t Drguarin e All-llahut, q t trheq me mirsi, hadith
pas hadithi, koment pas komenti, n thellsit e ktij libri dinjitoz.
Kam vlersuar shum, ndrhyrjet me vend t bra nga
autori n komentet e tij t haditheve, sidomos n ato raste,
kur ai ka sjell mendime t ndryshme t dijetarve t shkuar
dhe sqarime nga burime t reja islame, q e pasurojn edhe
m tej kt vepr n gjuhn shqipe. Shum t goditur jan
edhe shembujt konkret nga realiteti i jetuar, bota e jon dhe
zhvillimet materiale t saj, q n raport me vet hadithet, krijojn nj larmi, q t trheq me logjikn e saj, drejt bindjes
dhe nnshtrimit, para duarve t Zotit dhe t Drguarit t Tij.
Me shum vend, autori ka przgjedhur komente
elitare t dijetarve t afirmuar n shekujt e shkuar si: Imam
Teftazani, Imam Kushejriu, Imam Gazaliu etj, duke e zbukuruar kt vepr n shqip, me prekje t lashta nga dija e vyer
dhe thellimi i dijetarve t lartprmendur n disa prej
shtjeve t komentuara n kt libr.
Jam i bindur se lexuesi do t prfitoj nga ky botim i
ri, sidomos muslimant shqiptar n mrgat, t cilt, m
shum se kushdo, jan t etur pr vepra t ktij niveli.
gjitha hadithet e librit n fjal t Imam Sujutit, duke analizuar njkohsisht
edhe gradn e secilit hadith... Przgjodhi, prktheu nga arabishtja dhe
prshtati n shqip: Muhammed B. Sytari, Shkodr, janar, 2014.
~4~
Njkohsisht, kjo vepr sht dshmi e nj hapi

cilsor, t matur dhe solid t vllaut tim, Imam Didmar Faja,
n rrugn e botimeve me vler, q kaprcejn realitetet e
ngushta lokale drejt hapsirave globale t dijes dhe dobis s
saj.
All-llahu Mshirplot, e pranoft kt vepr si shenj
prkushtimi dhe dashurie pr Madhnin e Tij dhe pr t
Drguarin Mshir pr mbar botrat, Hz. Muhammedin
(a.s). Amin!
Imam Muhammed B. Sytari

Myfti i Zons Shkodr
Shkodr, m 12 Rebiul-evvel 1436 / 3 janar 2015
~5~
Hyrje e autorit
Falnderimet i takojn All-llahut, Krijuesit Fuqiplot.
Paqja dhe mirsit e Tij qofshin mbi t Drguarit e Tij dhe n
veanti mbi Prefetin ton t dashur, Muhammedin
(a.s.),familjen e tij t pastr, shokt e tij t nderuar dhe mbi
gjith ata q i ndoqn msimet e tij.
Shkaku kryesor i prkthimit dhe shpjegimit t dyzet
haditheve t Imam el-Nevevi sht dshira e prhapjes s
msimeve profetike tek komuniteti shqiptar n Arizona e m
tej. Zgjodha kto hadithe8, jo vetm se jan shprehje t
shkurtra dhe t thjeshta, por dhe thelbsore n formimin e
nj karakteri t vrtet dhe t balancuar musliman. I Drguari
i All-llahut, Muhammedi (a.s.) thot n nj thnie t tij, q
prcillet nga Ebu Dard (r.a.): Kush i mson
muslimanve prmendsh dyzet hadithe, t cilat i bjn

t prfitojn nga gjra q kan lidhje me fen e tyre, Allllahu do ta ringjall n Ditn e Gjykimit si dijetar dhe
un do t ndrmjetsoj dhe do t dshmoj pr t n
Ditn e Gjykimit.9 Duke u bazuar n kt hadith, dhe n
disa t tjer q prcillen nga hallka t ndryshme

transmetimesh, shum dijetar kan shkruar prmbledhjet e
tyre t dyzet haditheve profetike. Disa prej tyre kan zgjedhur
t vendosin n librat e tyre dyzet hadithe vetm rreth nj
teme, disa t tjer kan vendour vetm dyzet hadithe udsijj 10.
Dshiroj q lexuesi mos ta lexoj vetm nj her kt
libr, por t mundohet ti msoj t gjitha kto hadithe duke i
lexuar shpesh, n mnyr q ti nguliten n mendje dhe t
bhen pjes e karakterit t tij.
8
Shprehje t Profetit Muhammed (a.s.).

Ebi Bekr Ahmed El-Bejhakij: El-Xhami lishuab el-Iman, Mektebeh el-Rushd, Rijad, 2003,
fq. 241. vll. 3-t, (hallka e transmetimit sht e dobt).
9
10
Shprehje profetike, kuptimi i t cilave vjen nga All-llahu, ndrsa renditja e

fjalve nga Hz. Muhammedi (a.s.).
~6~
Zakonisht, kur falem n vende t ndryshme dhe mbaj

ligjrata ose mbledhje, mundohem q pas namazit, t paktn
ta lexoj para njerzve nj hadith, mundsisht nga dyzet
hadithet e Imam Neveviut. Kjo sht nj metod nga e cila t
pranishmit prfitojn shum.
Shpjegimi i haditheve n kt libr prqendrohet m
shum n aspektet morale, bashkkohore dhe mistike. Pr
shpjegim t detajuar, lexuesi mund shikoj librin e titulluar:
Xhmic el-cUlm ve el-ikem, t autorit t njohur Ibn Rexheb,
ose librin e quajtur Sher el-Teftznij cal el-Edth el-Erbecn
el-Nevevij-jeh, t autorit Sacd el-Dn Mescd el-Teftznij, ose
shpjegimin e vet nxnsit t Imam el-Nevevij, cAlij ibn
c
Ar me librin q quhet Sher el-Erbecn el-Nevevij-jeh.
Gjithashtu shum nga kta hadithe gjnden n a elBukhrij me shpjegim t dijetarit El-Kirmanij. T njjtin libr
e ka komentuar me detaje dhe dijetari i shquar i hadithit Ibn
axher el-cAsalnij, t titulluar Fet- el-Brij. Shum nga
kto hadithe ndodhen dhe n prbledhjen q quhet ai
Muslim dhe nj ndr komentatort m t shquar t ktij libri
sht dhe vet autori q ka prbledhur kto dyzet hadithe,
Imam el-Nevevij.
M sht dhn autorizimi (ixhzet) i prcjelljes s
dyzet haditheve t Imam el-Nevevinga dijetari i mirnjohur
dhe i respektuar, ish-Imam i dhe ligjruesi i xhamis Eb
anifeh t Bagdadit, Dr. Watheq al-Obaidi, i cili e prcjell
autorizimin (ixhzet) e tij nga ish-Myftiu i Irakut, dijetari i
njohur, Shejh cAbdul Kerm Muammed el-Muderris (Allllahu e mshiroft).
~7~
E lus All-llahun (xh.sh.) pr falje dhe mshir mbi t gjith

pasuesit e msimeve hyjnore, t prcjellura nga goja e
ndriuar e t Drguarit t All-llahut, Hz. Muhammedit (a.s.).
Amin!
Imam Didmar Faja
Glendale, me 23, Rebbc el-Ev-vel 1335 / 24 Janar, 2014
Arizona, Sh.B.A.
~8~
Transliterimi
(Prshtatja e shkronjave n shqip)
Shkronjat me shenja piksimi posht, jan shkronja q
nuk egzistojn n alfabetin e gjuhs shqipe, por pikzimi n
kt rast sht br q t theksohen m shum. Shkronja
shqipe v nuk egziston n gjuhn arabe, por ajo q n gjuhn
angleze sht , e cila korrespondon prafrsisht me
shkronjn v n shqip. Ky transliterim, pothuajse i tri (me
prjashtim t shkronjs Xh, Dh, G, , V) sht transliterimi
standart nga gjuha arabe, n at angleze q quhet arabic
consonants.
B-
T-
Th -
Xh -
H -
Kh -
D-
Dh
R-
Z-
S-
Sh -
S -
D -
T -
Dh -
c-
G-
~9~
F-
-
K-
L-
M-
N-
V(w) -
H-
J
Zanoret dhe shenjat prkatse
Rrethi simbolizon do shkronj t alfabetit arab.

E-
I-
U-
En -
In -
Un-
Dyfishimin i shkronjs
~ 10 ~
Njohuri mbi Hadithin

Nga prmbajtja gjuhsore n gjuhn arabe, fjala
hadith merr kuptimin e ngjarjes, ose t nj lajmi t ri.
Ndrsa n terminologjin islame prkufizohet si prcjellje
thniesh dhe veprash nga i Drguari i All-llahut, Muhammedi
(a.s.).11
Dituria mbi hadithin sht nj nga shkencat m t
rndsishme Islame. Pr ata q ua msojn hadithet t tjerve,
i Drguari i All-llahut sht lutur:
:

:

:
:

O Zot! Mshiroji mkmbsit ton! Ne tham
(tregon Ibn Abbas): O i Drguari i All-llahut, kush jan
mmkmbsit e tu? Tha: Ata, t cilt do vijn pas meje,
q do t prcjellin hadithet dhe traditn time dhe ua

msojn ato t tjerve.12
Prmes haditheve mund t arrihet nj kuptim i sakt i

Kuranit Famlart. Dijetart e kan prkufizuar hadithin me
kto fjal: sht nj shkenc, e cila prfshin prcjelljen e
fjalve, veprave, raporteve dhe cilsive t Drguarit t Allllahut. Kto prcjellje duhet t jen t transmetuara nga
shokt e Profetit (a.s.), ose sipas dijetarve mund t prfshihet
11
Muhammad Zubayr Siddiqi: Hadith Literature, Academy Art & Printing Services, Kuala Lampur, 2006, fq. 1-2.
12
Sulajman ibn Ahmed el-Taberanij, El-Muxhem el-Evsat, Dar el-Haramejn,
1995, Kajro, vl. 6-t, fq. 77.
~ 11 ~
dhe gjenerata pas shokve t Profetit (a.s.), e cila ishte

gjenerata e dyt muslimane (tbcn).13
Tradita Profetike (sunnet) e Hz. Muhammedit (a.s.)
sht burimi i dyt kryesor n Islam, pas Kuranit. Pr
zbatimin e tradits profetike n jetn e besimtarit, pr t ciln
nxit edhe Kurani14, besimtari e ka t domosdoshme msimin
e hadithit. Sidoqoft, gjat shekujve ka pasur prcjells
hadithesh, t cilt i kan shpikur ato, ose ka pasur nga ata t
cilt kan qen t pabesueshm n fjalt e tyre, ose ka edhe
disa hadithe q n zinxhirn e tyre t kputur mungojn emrat
e nj ose disa transmetuesve. Pr kt, dijetart musliman i
kan kushtuar nj rndsi t veant vlersimit t haditheve
duke i ndar ato n disa kategori, ku m t njohurat jan:
1.
2.
3.
4.
Hadith i sakt (adth a)

Hadith i mir (adth asen)
Hadith i dobt (adith acf )
Hadith i shpikur (adith mevc)
Pr nxjerrjen e vendimeve islame, dijetart jan bazuar

n hadithet e sakta (a ) dhe ato t mira (asen). Ata kan
rekomanduar q njerzit t marrin udhzimet nga hadithet e
dobta, zakonisht pr vepra q kan lidhje me virtyte, ose n
sqarimin e jetshkrimeve t drguarve t Zotit. Ndrsa pr
hadithet e shpikura, dijetart kan shkruar libra ku i kan
prmendur ato, n mnyr q njerzit mos ti prdorin dhe t
qendrojn larg tyre, sepse i Drguari i All-llahut sht
13
Ahmed Umer Hashim, Kavaid Usul el-Hadith, Dar el-Kutub el-Arabij, Bejrut,
1984, fq. 8.
14
Kurani (33:21). N t Drguarin e All-llahut ka nj shembull t mrekullueshm pr at, q shpreson tek All-llahu dhe Dita e Fundit dhe e prmend
shum All-llahun. (do ajet i prkthyer n gjuhn shqipe q prmendet n
kt libr sht marr nga botimi i Institutit Shqiptar t Mendimit dhe i
Qytetrimit Islam), prkthimi i Prof. Hasan Nahit. do prkthim tjetr n kt
libr sht br nga autori (me prjashtim t prkthimeve q emri i
prkthyesave sht prmendur).
~ 12 ~
shprehur n nj hadith q prcillet nga Hz. Aliu (r.a.): Mos

gnjeni rreth meje, sepse ai q gnjen rreth meje do t hyj n
Xhehennem.15
Hadithi, gjat brezave t par mysliman sht
prcjellur m shum gojarisht. Dijetart e pan t
rndsishme ruajtjen e haditheve pr brezat e ardhshm dhe
filluan t prpilonin libra t shumt me hadithet q
prcilleshin gojarisht. N kohn e brezit t tret t
muslimanve (tebic el-tbicn), Imam Muammed Shejbnij
prpiloi hadithet e prcjellura nga dijetari i madh dhe
themeluesi i shkolls juridike islame, Imam Eb anfet
(148/767). Ky libr quhet Kitb el-thr. Imam Shejbnij
gjithashtu prpiloi dhe nj libr tjetr, Muvaa me hadithe
t prjellura nga Imam i i famshm i Medines dhe themeluesi
i shkolls s dyt juridike islame, Imam Malik ibn Enes
(179/795). U prpilua gjithashtu dhe libri Musned el-imm elShaficij i prcjelljeve t haditheve nga Imam Muammed ibn
Idrs el-Shficij (204/820), i cili ishte themeluesi i shkolls s
tret juridike islame. M voluminozi nga prcjelljet e
haditheve gjat atyre viteve ishte prpilimi i dijetarit t shquar
dhe themeluesit t shkolls juridike islame, Imam Amed ibn
anbel (241/855). Kjo vepr, e cila sht prpiluar n disa
volume, quhet Musned imm Amed. M von, dijetar t
ndryshm kan grumbulluar hadithe t shumta dhe i kan
shkruar ato n librat e tyre. Sidoqoft, gjasht nga ata kan
vlera m t mdha, ngaq saktsia e hallkave t prcjelljeve t
tyre ka qen m e madhe se sasia e prpilimeve t tjera. Kto
gjasht vepra jan:
1. a el-Bukh-khrij nga Imam
Ismcl el-Bukh-khrij (256/870).
15
Muammed bin
Muhammed Ibn Ismail el-Bukhari: Sahih el-Bukhari bi sherh el-Kirmani, Dar

ihja el-Turath el-Arabij, Bejrut, bot. 2, 1981, vll. 2-t, fq. 109-11.
~ 13 ~
2. a Muslim nga Imam Muslim ibn el-axh-xhxh

(261/875).
3. Xhmic el-Tirmdhij nga Imam Muammed ibn cs
el-Tirmidhij (279/892).
4. Sunan Eb Dvd nga Imam Eb Davd Sulajmn
ibn el-Ashcath el-Ezdij el-Sixhistnij (275/889).
5. Sunen el-Nisj nga Imam Amed ibn Shucajb elNes'j (303/915).
6. Sunen ibn Mxheh nga Imam Muammed ibn Jezd
ibn Mxheh el-Rabcj el-azvn (273/887).
Dy nga kto prpilime; a el-Bukh-khrij dhe
a Muslim prmbajn hadithe q renditen t sakta,
ndrsa katr t tjert prmbajn edhe nj numr t vogl
hadithesh me prcjellje t dobta.
~ 14 ~
Nga jeta e Imam el-Nevevij

Emri i tij ishte Muji el-Dn Eb Zekerij-j16 Jaj ibn
Sheref el-izmij el-Nevevij. Lindi n dhjetditshin e mesit
t muajit Muar-rem n vitin hixhrij 631, q korrespondon
me vitin 1233 t ers s re. Vendlindja e tij ishte fshati Nev, i
cili gjndet n jug t qytetit Damask t Siris.17 Vinte nga nj
familje e thjesht. Kur el-Nevevij, ishte n mosh te re, babai
i tij, pasi vrejti nj talent t rrall n devotshmri dhe nj zell
t uditshm n leximin e Kuranit, vendosi ta drgonte at n
qytetin e Damaskut, i cili n at koh kishte m shum se 300
institucione ku prvetsoheshin shkencat islame.
Msuesit dhe nxnsit e tij
Q n mosh te re, babai i tij pa talentin e madh q
kishte i biri dhe e solli n Damask, qytet q n at koh kishte
m shum se 300 institucione ku msoheshin diturit fetare.
Imam el-Nevevimsoi nga m shum se njzet msues t
njohur, si: Eb Ibrahm Is- el-Megribij, Eb Muammed
c
Abdur-Ramn el-Madisij, Eb af cUmer el-Rebecij, Eb
el-asan el-Erbilij, Eb el-Fat- cUmer bin Bundr elShficij, Fakhru el-Dn el-Mlikij, Muammed bin cAbdullh
el-Xhij-jnij, Eb Is-h Ibrhm bin cIs el-Murdij elEndelusij, Eb el-Be Khlid bin Ysuf el-Nbulsij, cAbd elRramn bin Muammed bin Amed el-Medisij, ij elanefij, Muammed bin Muammed el-Bekrij, Eb el-Feil
c
Abd el-Kerm bin cAbd el-amed, Ibrahm bin cAli el-Vsiij,
etj.18
16
Fjala Ebu do t thot baba. Megjithse Imam Nevevinuk ka pasur fmij

dhe nuk ka qen asnjher i martuar, Ebu Zekerij-ja sht prdorur si llagap,
ose nofk, tipike tek arabt.
17
Ala el-Din Ali ibn el-Attar: Tuhfet el-Talibin fi terexhumet el-Imam el-Nevevij,
Dar el-Etherijjeh, Amman, 2007, fq. 43.
18
Po aty, fq. 42-62.
~ 15 ~
Ndrsa nga nxnsit e tij shquhen: cAl el-dn bin

c
Ar, Ibn cAbbs Amed bin Ibrhm, cAbd el-cAbbs elJa'feri, cAbd el-cAbbs Amed bin Fara, Rashid Ismcil bin
Mucallim el-anefij, Eb cAbdullh el-anbelij, Eb elc
Abbs Al-Vsiij, etj.
Mbi vlerat e tij
N librin Tufet el-libn, Ibn cr prmend thnien
e Imam Ikhmejm n lidhje me vlerat e mdha t Imam elNevevij: Shejkh Mujid-dn ishte ndjeks i rrugs s shokve
t Profetit (a-b). Nuk kam njohuri pr asknd q ndjek
rrugn e tyre si ai.19
Imam el-Neveviishte shembulli i atyre dijetarve t
cilt prvetsonin dituri pr tu afruar me Zotin dhe pr ti
shrbyer njerzimit, jo pr tu mburrur me diturin e tyre.
Babai i tij tregon se el-Neveviishte njeri q shkonte n
gjurmt e msuesit t tij. Ishte i thell n adhurim, namaz,
agjrim dhe devotshmri. Qndronte larg nga t ndaluarat
dhe nuk e humbte kot kohn e tij asnjher. Pas vdekjes s
msuesit t tij t prmendur, Shejkh Eb Ibrahm Is-, e
shtoi dhe m shum punn n dituri dhe veprim.20 Ishte
gjithmon i zn me dituri, derisa edhe kur ecte n rrug e
prdorte kohn e tij me prsritjen e asaj q dinte.
Mbi vlerat e tij, gjykatsi i njohur i asaj kohe
Muhammed bin cAbd el-r el-Enrij sht shprehur: Sikur
ta kishte njohur autori i El-Risleh21, Imam el-ushejrij,
19
Ala el-Din Ali ibn el-Attar: Tuhfet el-Talibin fi terxhumet el-Imam el-Nevevij,
fq. 69.
20
Po aty, fq. 48.
21
Nj libr i famshm, q shquhet pr kopetenc shkencore t shtjeve q
lidhen me edukimin e nefsit, shkallt e prkushtimit n dashurin me Zotin,
~ 16 ~
msuesin tnd22 dhe msuesin e tij, nuk do t prmendte

asknd para tyre, pr shkak t grshetimit t dituris, veprimit,
devotshmris, distancimit nga t ndaluarat, shprehjet e
pjekura dhe shum veorive t tjera.23
Mrekullit e shfaqura (kermt)
Pr t dshmuar egzistencn e Tij dhe pr t treguar
shkalln e lart t disa njerzve q jan t afrt me T
(evlijAllh), Zoti Fuqiplot prmes tyre shfaq mrekulli t
ndryshme. Kto mrekulli jan t paarritshme prmes studimit
t thell t fiziks ose zhvillimit teknologjik. Zoti, prmes
profetve t Tij ka shfaqur mrekulli t ndryshme, t cilat jan
t nj shkalle m t lart nga ato t evlijAll-llah. Mrekullit e
shfaqura prmes profetve quhen mucxhizt, ndrsa ato t shfaqura nga
evlijAll-llah quhen kermt. Njri nga kta njerz t afruar me
Zotin dhe q Zoti prmes tij shfaqi disa her mrekullira, ishte
dhe Imam el-Nevevij. M posht jan disa raste ku njerzit
kan dshmuar mrekullit e Zotit prmes tij:
Prmendet se babai i el-Nevevi tregoi rreth birit t tij:
Nj nat, djali im shtat vjear, po pushonte afr meje. Ishte
nata e njzet e shtat e Ramazanit. Nga gjysma e nats u ua
dhe m zgjoi mua dhe m tha: O baba! sht kjo drit q e
ka mbushur shtpin ton? Ai i zgjoi nga gjumi t gjith
njerzit e shtpis dhe asnjri nga ne nuk po shikonte gj.
Ather kuptova se ishte nata e Kadrit.24
frikn dhe bindjen ndaj Tij. Sikurse prmban pasazhe t spikatura nga jeta e
shum prej mistikve t shquar t kohs.
22
Kto fjal i jan drejtuar Ibn Attar, student i Imam Nevevi.
23
Ala el-Din Ali ibn el-Attar: Tuhfet el-Talibin fi terexhumet el-Imam Nevevi,
fq. 49.
24
Shems el-Din Muhammed el-Sekhavij: El-Menhel el-Adhb fi Terxhemeti Kutb
el-Evlija Nevevi, Dar el-Kutub el-Ilmijjet, Bejrut, 2005, fq. 11.
~ 17 ~
Dijetari Eb el-asan i krahins s Damaskut, i cili ka

jetuar n kohn e Imam Neveviut tregon: Kisha nj
smundje n kmb. U paraqit Imam Neveviu dhe u ul pran
meje. Pastaj filloi t fliste rreth durimit. do fjal q thoshte
m hiqte nj pjes t dhembjes pak nga pak, derisa mu largua
e gjith dhembja. Arrita t kuptoj se kjo ndodhi nga bekimet e
tij.25
Prmendet gjithashtu dhe nj rast tjetr nga vet
Imami: Nj her isha i smur n medresen el-Ravij-jet.
Babai im bashk me vllezrit dhe t afrmit e mi ishin duke
fjetur pran meje. Ndrkoh, Zoti ma lehtsoi smundjen
dhe fillova ta prmend (dhikr) All-llahun duke e madhruar
At, ngase m kishte marr malli t bja dhikr. Kt e kryeja
pa z, brenda vetes time, (sir) dhe me z (xhehr). Papritur,
shikoj nj t moshuar me pamje t bukur, i cili po merrte
abdest n shatrvanin e safallkut. Ishte afrsisht gjysma e
nats. Pasi prfundoi abdestin mu afrua dhe m tha: O djali
im! Mos e prmend All-llahun, se shqetson babain, vllezrit,
t afrmit dhe do knd q gjendet n kt medrese. I thash
O i moshuar! Kush jeni ju? M tha: M ler mua t jem ai
q kam qen. Kuptova me vete se ky sht Iblisi26 dhe
thash: Krkoj mbshtetje tek Zoti nga djalli i mallkuar. E
lartsova zrin tim duke madhruar All-llahun, ndrsa ai u
largua dhe shkoi drejt ders s shkolls. Babai im dhe njerzit
q gjendeshin aty e dgjuan zrin tim, ndrsa un mbrrita tek
dera. E gjeta at t mbyllur. Kontrollova prreth, por nuk
gjeta njeri, prve atyre q ishin aty (m par). M pas babai
m tha: O Eb Zekerijja! ndodhi? I tregova se kishte
ndodhur. Filluan t habiten dhe m pas t gjith filluam ta
madhrojm All-llahun dhe ta prmendim At.27
25
El-Sekhavij: El-Menhel el-Adhb fi Terxhemeti Kutb el-Evlija el-Nevevij, fq. 41.

Djalli i mallkuar.
27
fq. 52.
26
~ 18 ~
Disa nga veprat e tij

Imam Neveviu zotronte dituri t thella islame n
fusha t ndryshme, sidomos n at t hadithit, fikhut,
Kuranit, gjuhs arabe dhe tesavufit. Librat e tij jan libra baz
n kto fusha. M posht jan disa nga veprat e tij:
Revat el-libn Rregullat Islame, n baz t

shkolls juridike (medh-heb) el-Shficij.
El-Mexhmc sher el-Muhedh-dhib Komentim mbi
shtyllat Islame sipas rregullave t shkolls juridike
(medh-heb) el-Shficij.
El-Minhxh f sher a Muslim ibn el-axh-xhxh
Shpjegimi i veprs s haditheve t sakta a
Muslim, t autorit Muslim ibn el-axh-xhxh.
Rij el-lin min kelm sej-jid el-murseln
Prmbledhje t haditheve sipas temave.
El-Edhkr Lutje t ndryshme gjat dits dhe nats,
t bazuara n Kuran dhe n traditn profetike
(sunnet).
Bustn el-crifn Mbi devotshmrin dhe mistikn
islame, e pa prfunduar.
El-Erbecn Prmbledhje t dyzet haditheve.
El-Tibjn f db imlet el-urn Mbi rndsin e
leximit t Kuranit, mnyrat e t lexuarit dhe respektit
ndaj tij.
Vdekja e tij
Studenti i tij, Ibn cAr tregon se afrsisht dy muaj

para vdekjes, Imam it i erdhi nj i varfr dhe i ofroi nj ajnik.
Imam i e pranoi dhuratn. Kjo ishte dika e uditshme,
tregon Ibn cAr, sepse ai asnjeher nuk pranonte dhurata.
~ 19 ~
Imami m tregoi se i kishin ardhur dy dhurata, q smund ti

refuzonte: ajniku dhe kpuct, t cilat i nevojiteshin pr
udhtim. M pas u paraqit nj person tjetr q i tregoi se
kishte ardhur koha pr t udhtuar. Para nisjes s tij n
udhtim, bashk me studentin e tij shkuan tek varret ku
gjendeshin msuesit e Imam it. Ai lexoi (Kuran) pr ta, u lut
dhe qau. M pas vizitoi njerzit e dashur t tij. Ibn cAr
tregon se gjat ksaj kohe kishte par tek ai gjra q
nevojiteshin volume librash pr ti prshkruar. M pas, Imam
i udhtoi pr n Kuds28 dhe n Khall.29 Pas vizits n tokn e
shenjt ai u kthye n vendlindjen e tij, Nev. Ndrkaq, ai u
smur n shtpin e babait t tij. M erdhi lajmi i smundjes
dhe menjher shkova pr n Nev q ta ndihmoja. Kur m
pa, u gzua shum dhe m von m tha q t kthehem tek
familja ime. Pas katr ditsh u lajmrua nga xhamia e
Damaskut se Imam Neveviu kishte ndrruar jet. Ai vdiq n
moshn 44 vjeare, n vitin hixhri 676, q korrespondon me
vitin 1278.30
28
Palestin, ku gjendet xhamia Aksa. Kjo xhami sht nj nga tre xhamit e
shenjta t myslimanve. Nj namaz n t sht si falja e 500 namazeve n
vende t tjera, prve Mesxhid el-Haram t Mekkes dhe Masjid el-Nebij t
Medines.
29
Qytet n Palestin, n t cilin jan t varrosur profett e Zotit, Hz. Ibrahimi,
Is-haku, Jakubi, Jusufi, etj.
30
fq. 96-8.
~ 20 ~
Parathnia e Imam Neveviut

Falenderimi i qoft All-llahut, Zotit t botrave,
Krijuesit t qiejve dhe t toks, Sunduesit t gjitha krijesave,
Drguesit t pejgamberve tek qniet me arsye, pr ti
udhzuar dhe pr ti sqaruar atyre rregullat e fes me
argumente t prera dhe dshmi t qarta. E falnderoj At pr
t gjitha dhuntit dhe krkoj m shum nga dhuntit dhe
bujaria e Tij. Dshmoj se nuk ka Zot tjetr, prve All-llahut,
Nj i Vetm, pa shok. Nj dhe i Gjithfuqishm, Fisnik dhe
Fals. Dshmoj dhe vrtetoj se zotriu yn, Muhammedi (a.s.)
sht i prkushtueshmi dhe i Drguari i Tij, i dashur dhe mik i
ngusht i Tij, m i miri i krijesave, i nderuar me Kur'anin
Famlart, q mbeti mrekulli e qndrueshme gjat gjith
viteve. Ai u drgua me udhzimin e tradits profetike (sunnet)
pr ata q krkojn udhzim. Zotria i jon Muhammedi
(a.s.), sht cilsuar si prmbledhs i fjalve31 dhe tolerant n
fe. Mshira dhe paqja e Zotit qofshin mbi t dhe mbi t gjith
pejgambert dhe t Drguarit e Zotit, mbi familjet e tyre dhe
mbi t gjith njerzit e prkushtuar. M pas them:
Na sht prcjellur prmes shum rrugve dhe
transmetimeve t llojllojshme nga cAlij ibn Eb lib,
c
Abdullah ibn Mescd, Mucdh ibn Xhebel, Eb Derd' (r.a.),
Ibn cUmer, Ibn cAbbs, Enes ibn Mlik, Eb Hurejra dhe
Eb Secd el-Khurij (r.a.), se i Drguari i All-llahut(a.s.), ka
thn: Ai, i cili ia mson popullit tim dyzet hadithe nga
shtjet e fes, All-llahu do ta ringjall n Ditn e

Gjykimit n shoqrin e juristve islam dhe t
dijetarve. Sipas transmetimit t Ebu Derd (r.a.) thuhet:
N ditn e gjykimit do t jem ndrmjetsues dhe
dshmitar i tij. Ndrsa, sipas transmetimit t Ibn Mescd
31
Duke i reduktuar fjalit e gjata n disa fjal t shkurtra, duke e prcjellur

mesazhin pa prishur kuptimin.
~ 21 ~
(r.a.): Do t'i thuhet atij: Hyr nga do der e xhennetit

q dshiron. Ndrsa, sipas transmetimit t Ibn cUmer (r.a.):
Do t caktohet t jet n shoqrin e dijetarve dhe do
t ringjallet n shoqrin e dshmorve. Hafizt32
pajtohen me vlersimin se hadithi sht i dobt33, edhe pse
rrugt e transmetimit jan t shumta.
Dijetart (Zoti qoft i knaqur me ta), nga kjo
lmi kan prpiluar vepra t panumrta. I pari, t cilin e di q
ka prpiluar n t sht cAbdullh ibn el-Mubrek, pastaj
dijetari i devotshm Ibn Eslem el-sij, m von el-asan ibn
Sufjn en-Nesij, Eb Bekr el-xhurij, Eb Bekr Muammed
ibn Ibrhm el-Efehnij, ed-Dereunij, el-kim, Eb
Nucajm, Eb cAbdurramn el-Sulemij, Eb Secd el-Mlnij,
Eb cUthmn el-bnij, cAbdullh ibn Muammed elEnrij, Eb Bekr el-Bejheij dhe shum dijetar t tjer t
panumrt, nga ata t hershm dhe nga ata t mvonshm.
I jam drejtuar All-llahut n tubimin e dyzet
haditheve, duke e ndjekur shembullin e ktyre Imam ve m
t ditur dhe mbrojtsve t Islamit. Dijetart jan t nj
mendjeje se lejohet veprimi n praktik sipas hadithit t dobt
n vepra t virtytshme, megjithat nuk jam mbshtetur n
kto hadithe, por n fjalt e t Drguarit t All-llahut (a.s.) q
jan hadithe t vrteta: I pranishmi le t'ia prcjell (fjalt)
atij q mungon.", dhe hadithi tjetr: All-llahu e hijeshoft
at njeri, i cili i dgjon fjalt e mia, i mban mend ato dhe

ua prcjell t tjerve ashtu si i ka dgjuar.
Disa nga dijetart tubuan dyzet hadithe mbi bazat

e fes (ul el-dn), disa t tjer, mbi praktikn (el-furc), disa,
mbi xhihadin, disa mbi devotshmrin (zuhd), disa mbi sjelljen
dhe moralin islam dhe disa, mbi ligjratat. T gjitha kto
32
Titull i dijetarve t hadithit q kan msuar prmendsh t paktn 100.000

hadithe.
33
Ka dobsi n zinxhirn e transmetimit.
~ 22 ~
(prpilime) kishin qllime t mira. All-llahu qoft i knaqur

me prpiluesit e tyre.
E pash t arsyeshme tubimin e dyzet haditheve
m t rndsishme nga t gjitha kto. N fakt, kto dyzet
hadithe prmbajn tema t ndara dhe secili hadith m vete
sht nj baz e fort e bazave t fes. Disa dijetar
prmendin se i gjith Islami sillet rreth ktyre haditheve.
Ndrsa disa kan thn se pr nj nga ata (dyzet hadithet)
sht gjysma e Islamit, apo nj e treta, etj. Pastaj ishte e
domosdoshme q kto dyzet hadithe t jen t sakta (a) e
q shumica e tyre t jen nga a el-Bukhr dhe a
Muslim. I kam prmendur kto hadithe pa zinxhirin e
prcjellsve (el-asnd) pr lehtsim t msimit prmendsh, n
mnyr q t prfitojn m shum, nse dshiron All-llahu.
Pas hadithit, kam prmendur paragraf q sqarojn disa
shprehje t ndrlikuara q gjenden n hadith.
do njeri, q dshiron t fitoj Botn Tjetr
(khiret) duhet t familjarizohet me kto hadithe, sepse ato
mbulojn aspektet m t rndsishme t fes dhe ofrojn
drejtim t do lloj nnshtrimi ndaj All-llahut (xh.sh.). Kjo
sht e qart pr kdo, i cili thellohet n to.
Mbshtetem tek Zoti dhe ia besoj shtjen time
vetm Atij. Atij i prket falnderimi dhe begatia dhe prej Tij
sht udhzimi dhe mbrojtja nga gabimi.
~ 23 ~

" :
" .

"

"

Hadithi 1
)Nga prijsi i besimtarve cUmer Ibn el-Khab34 (r.a.
trasmetohet se ka thn: "E kam dgjuar t Drguarin e Allllahut35 (a.s.) duke thn: Veprat shprblehen sipas
qllimeve dhe dokujt i takon ajo q e ka pr qllim.

Germat (r.a.) nnkuptojn: Zoti qoft i knaqur me t.
Germat (a.s.) nnkuptojn: Paqja dhe mshira e Zotit qoft mbi t.
~ ~ 24
34
35
Prandaj, kush emigron pr hir t All-llahut dhe t

Drguarit t Tij, emigrimi i tij sht pr All-llahun dhe t
Drguarin e Tij. Dhe nse emigrimi i tij sht t fitoj
disa t mira t ksaj bote ose t martohet me ndonj
femr, ather emigrimi i tij do jet pr at pr t ciln
ka emigruar.36 (Kt e transmetojn dy Imamt, Bukhrij
dhe Muslim n dy librat e tyre t haditheve t sakta (aajn),
t cilat konsiderohen dy prmbledhjet m t sakta t
haditheve t shkruara.)
Tema
Rndsia e qllimit (nijjet)

Dallimi midis emigrimit (hixhret) pr hir t Zotit dhe
emigrimit pr arsye t tjera.
Shpjegimi
N kt hadith tregohet rreth qllimit t veprave (nijjet) dhe emigrimit (hixhret). Q n fillim t tij, i Drguari i Allllahut vlerson qllimin e veprave t njeriut. Pr kt dhe n
jurisprudencn islame(fih), para fillimit t shum riteve
fetare, krkohet formulimi i nijetit. Ky formulim bhet nga
brendsia e besimtarit37 dhe mbetet i fsheht nga t tjert. Pr
kt, i Drguari i All-llahut e prfundon fjalin e par n
mnyr t prer, duke br me dije besimtarin se, megjithse
qllimi sht i fsheht, All-llahu ka dije t plot rreth tij dhe se
n baz t atij qllimi, njeriu merr nga Zoti at q i takon.
36
Fjalit me germa korsive jan fjalt e Profetit Muhammed (a.s.).

Me mendje, ose si rekomandohet n shkolln e Imam Ebu Hanifes, formulohet me fjal, por pa pasur nevoj t thuhet me z t lart.
37
~ 25 ~
M pas, i Drguari i All-llahut tregon rreth emigrimit

(ixhret), gj q ndodhi n mas me besimtart bashkkohs
t tij. Emigrimi sht nj vendim dhe hap i madh q merret
nga nj familje ose thejsht nga nj individ i vetm. Prandaj,
meq shprblimi ndikohet nga qllimi, Profeti (a.s.) krkon
nga besimtari q t ket qllime t pastra, sidomos n
ndrmarjen e hapave t mdha n jet, kshtu q dhe
shprblimi t jet i madh. Kt gj ai e thekson n fjalin e
par, ku tregon rreth emigrimit: Prandaj, kush emigron
pr shkak t All-llahut dhe t Drguarit t Tij, emigrimi i

tij sht pr All-llahun dhe t Drguarin e Tij.
Megjithse Profeti (a.s.) n kt thnie v n dukje parimet e

larta t qllimeve, ai nuk kundrshton emigrimin, i cili bhet
pr arsye t ndryshme legjitime t ksaj bote ashtu si
prmendet n vijim t hadithit.
E rndsishme pr besimtarin sht gjithashtu t kuptoj se nj nga llojet e emigrimit sht dhe ai i emigrimit nga
veset e liga dhe epshet, drejt veprave t mira dhe largimit nga
epshevet. Profeti (a.s.) ka thn n nj hadith q transmetohet
nga cAbdullah ibn cUmer (r.a.): emigrant i (denj) sht
ai, i cili largohet nga ato q Zoti i ka ndaluar.38
38
Muhammed Ibn Ismail el-Bukhari: Sahih el-Bukhari bi sherh el-Kirmani, v. 1,

fq. 89.
~ 26 ~

" :
:

.

.
.

:

. :
!
:

.
.
:
:

.
:

:
.
.

:
:

.

:
~ ~ 27

:
.

. :
.

. ."
:
Hadithi 2
Gjithashtu nga Umeri (r.a.) transmetohet se ka thn:
Nj dit kur ishim duke ndenjur te i Drguari i All-llahut, u
duk nj njeri me rroba shum t bardha dhe flok shum t
zeza. N t nuk shifeshin shenja t udhtimit dhe askush prej
nesh nuk e njihte. Derisa u ul pran Profetit (a.s.), duke i
mbshtetur gjunjt e vet n gjunjt e tij, vendosi duart e veta
n kofsht e tij dhe tha:
Pyetsi: O Muhammed, m trego 'sht Islami?
Profeti (a.s.): Islami sht t dshmosh q nuk ka Zot
tjetr, prve All-llahut dhe se Muhammedi sht i

drguar i Zotit. Ta kryesh namazin, ta ndash zekatin, ta
agjrosh Ramazanin dhe, nse ke mundsi, ta vizitosh
Qaben!
Pyetsi: T vrtetn e the!
Umeri: Ne u uditm; po e pyet dhe po ia vrteton fjalt.
Pyetsi: M trego, 'sht besimi (mn)?
~ 28 ~
Profeti (a.s.): Ta besosh Zotin, melekt e Tij, librat e Tij,
t Drguarit e Tij, Ditn e Fundit dhe t besosh n caktimin e Tij t s mirs dhe s keqes.
Pyetsi: T vrtetn e the! M trego 'sht mirsia (isn)?
Profeti (a.s.): Ta adhurosh Zotin sikur e shikon At dhe,
megjithse ti nuk e shikon At, Ai patjetr t sheh ty.

Pyetsi: M trego se 'sht asti i Fundit39 (el-scat)?
Profeti (a.s.): Pr kt, i pyeturi nuk di m shum sesa ai,
i cili pyet.
Pyetsi: M trego mbi shenjat e tij.

Profeti (a.s.): Ather kur robresha t lind zonjn e vet,
kur t shihen barinjt kmbzbathur, t zhveshur e t

mjer duke garuar n ndrtimin e godinave t mdha.
Umeri: Pastaj (pyetsi) shkoi, ndrsa ne mbetm t habitur.
Profeti (a.s.): O cUmer, a e njeh pyetsin?
Umeri: All-llahu dhe i Drguari i Tij m s miri e dijn.
Profeti (a.s.): Vrtet ky ishte Xhibrili40, erdhi t'ua msoj
fen tuaj'. (Muslimi)
39
Dita e Gjykimit. El-Sa-ah sht nj nga emrat e saj, q nnkupton orn, astin e ndodhis.
40
Meleku i Zotit, i cili ka sjell shpalljet e Zotit pr t Drguarit e Tij.
~ 29 ~
Tema
N kt hadith shtjellohen katr tema kryesore:
Morali
Besimi
Ritet Islame
Spiritualiteti n Islam
Shpjegimi
Ky hadith sht quajtur hadithi i Xhebrailit, sepse Xhebraili u drgua n formn e njeriut, q t theksonte ajkn e
msimeve hyjnore tek besimtart.
Islami i ka dhn rndsi t veant moralit. N nj
hadith t njohur, i Drguari i All-llahut, kur flet rreth moralit
t mir, prmend: Nga besimtart, ai q e ka besimin m
t plotsuar, sht ai q ka moralin m t mir.41
Ndrkoh, n hadithin e Xhebrailit, tregohet se ai shfaq
respektin e tij ndaj Profetit (a.s.) duke u ulur n gjunj para tij,
gj q tregon interesim t veant pr dgjimin e asaj q do t
thoshte Profeti Muhammed (a.s.). Gjithashtu edhe metoda q
ai ndjek, duke e pyetur t Drguarin e All-llahut dhe duke
dgjuar bashk me t pranishmit prgjigjet e Hz. Muhammedit (a.s.), tregon respekt ndaj Profetit (a.s.). Ai i shprehu kto
virtyte ndaj tij, ngase i Drguari i All-llahut sht krijesa m e
mir e njerzimit dhe n t njjtn koh e bri at q ti
tregonte t pranishmve dhe atyre q do t vinin m pas,
vlerat dhe rndsin e respektit ndaj msuesit t njerzimit.
41
Ebu Davud el-Sixhistani: Sunen Ebi Davud, Dar el-Risaleh el-Alemijjeh, Damask, 2009, vll. i 7-t, Hadithi nr. 4682.
~ 30 ~
Nga kjo praktik kuptojm se meq dijetart jan n

gjurmt e Profetit (a.s.), ata meritojn nj respekt t veant.
Qndrimi para tyre nuk duhet t jet nj qndrim pasiv. Nuk
sht gjithashtu e edukats shtrirja e kmbve para tyre dhe as
t folurit me z t lart.42
Prgjigjet e Profetit (a.s.) rreth Islamit dhe besimit
(mn), konsiderohen si shtyllat kryesore t praktiks dhe
besimit islam. Me fjal t tjera, Hz. Muhammedi (a.s.) n kt
hadith prmbledh Islamin n pes pika duke prmendur
Fjaln e Dshmis (Shehdet)43, namazin, zekatin, agjrimin
dhe haxhin. Prsa i prket besimit, ai e prmbledh at n
gjasht pika: besimin n Zot, n melekt e Tij, librat e Tij, t
Drguarit e Tij, n Ditn e Gjykimit dhe n paracaktimin e
All-llahut. Kto shtylla t Islamit dhe t besimit, Profeti (a.s.) i
ka prmendur dhe n disa hadithe t tjera, t cilat jan
mbledhur nga transmetues t ndryshm.
Pas prmendjes s besimit dhe praktiks islame, nj
vend t veant z dhe mirsia (isn), t ciln Profeti (a.s.) e
prkufizoi me kto fjal: Ta adhurosh Zotin sikur e shi-
kon At dhe, megjithse ti nuk e shikon At, Ai patjetr

t sheh ty. Disa dijetar jan shprehur se ky prkufizim
sht baza e mistiks islame (teavvuf). Nj arritje e till

mundsohet pas reformimit t egos s njeriut me besim t
shndosh dhe vepra, q i korrespondojn atij besimi. Ai,
duke i eleminuar epshet, dshmon Njsin e Zotit (tevd) n
zemrn e tij, duke qen i bindur se nuk sillet m do gj rreth
42
Pr m tepr detaje rreth edukats ndaj dijetarve mund t lexoni librin e

dijetarit Abd el-Fettah Ebu Guddet t quajtur Mirsellja n Islam, prkthyer
n shqip nga Imam Lavdrim Hamja.
43
Fjal m t cilat njeriu pranon Islamin ose e vrteton at duke thn: Eshhedu en la ilahe il-lAll-llah, ve esh-hedu en-ne Muhammeden abduhu ve resuluhu. Quhet ndryshe edhe: Dshmia e Islamit.
~ 31 ~
egos s tij por rreth All-llahut, i Cili sht n vzhgim t vazhdueshm ndaj tij. Arritja shpirtrore e ktij prkufizimi,
medoemos rrnjos n zemrn e besimtarit mirsin (isn)
dhe si rrjedhoj e mbush njeriun me mirsi ndaj do gjje.
Isn sht nj kulminacion shpirtror dhe Profeti (a.s.)
prmes ktij hadithi i tregon besimtarit se besimi i vrtet dhe
ritualet fetare jan ur lidhse pr t arritur n kt grad
(isn), e jo duke filluar dhe mbaruar tek ritualet. Kjo shprehje
nuk ka pr qllim nnvleftsimin e vlerave dhe ritualeve islame, e as t tregoj se kur njeriu arrin mirsin mund ti braktisi ato, por prmes tyre t thellohet m shum n hulumtimin
shpirtror dhe n arritjen e mirsis.
N pjesn e fundit t ktij hadithi, i Drguari i Allllahut tregon rreth shenjave t Dits s Gjykimit, t cilat jan
pjes e besimit islam. Disa nga kto shenja q prmenden n
kt hadith i kemi dshmuar n ditt tona, ku njerz t ardhur
nga vende t thella pr n vende t industrializuara, kan
shfrytzuar mundsit dhe kan arritur t ndrtojn qiellthyese n New York, Chicago, Dubai dhe n shum vende t
tjera. Ndrsa, prsa i prket robreshs q lind zonjn e saj,
ashtu si prmendet n shpjegimin e Imam Neveviut t librit
a Muslim, mund t jet fakti se marrdhniet midis
njerzve do t prishen aq shum, sa q n kohn e fundit t
bots nnat e fmijve do shiten dhe do t ket raste, kur vajza, e cila do t jet e lir, do t blej nj femr duke mos ditur
se sht nna e saj.44 Ky fakt tregon qart se n far pike do
t arrij shthurja familjare.
44
Nj nga komentimet. Shiko Muhjid-din Ebu Zekerij-ja Nevevij, El-Minhaxh fi

Sherh Sahih Muslim bin el-Haxh-xhaxh, Bejt el-Efkar el-Devlij-jet, Rijad, pa vit botimi, fq. 82.
~ 32 ~
" :

:
."

.
Hadithi 3
Eb cAbdurramn, cAbdullh ibn cUmer ibn el-Khatb (r.a.) ka thn: Kam dgjuar t Drguarin e All-llahut
duke thn: Islami sht ndrtuar mbi pes shtylla:
Dshmia se ska Zot tjetr prve All-llahut dhe se

Muhammedi sht i drguar i Tij, falja e namazit,
dhnia e zekatit, kryerja e haxhit dhe agjrimi i
Ramazanit. (Bukhrij dhe Muslim)45
Tema
Prcaktimi i pes shtyllave t Islamit
45
Hadithi i tret gjendet me fjal t prafrta dhe n hadithin e dyt. Shiko

shpjegimin e hadithit t dyt.
~ 33 ~
Shpjegimi
Q n fillim t ktij hadithi kuptohet fare qart se
pes shtyllat, q prmenden n kt hadith jan bazat e
praktiks Islame pa t cilat nuk ka fe. Ndrtesat, q kan
bazament jo t plot, kan mangsi dhe mund t shmben
shpejt, ashtu edhe nj njeri, q e quan veten musliman dhe i
anashkalon kto shtylla, nuk muk mund t konsiderohet si
musliman i plot.
Shtylla e par e Islamit, sht dshmia (shehdet) se nuk
ka Zot tjetr prve All-llahut dhe se Hz. Muhammedi (a.s.)
sht rob i All-llahut dhe i Drguari i Tij.
do person, i cili prqafon fen islame, duhet ta thot
kt shprehje me fjal, ta pranoj e ta besoj at me zemr.
Kjo dshmi prmban shprehjen m me vler, e cila
njihet si Shprehja e Njsimit t Zotit (Kelimet el-Tevd). Kjo
shprehje sht ajka e Islamit dhe krkohet t thuhet jo vetm
ata ata q sapo e kan pranuar Islamin, por dhe nga ata q
jan besimtar. Dobit e prsritjes s fjals L ilhe il-lll-llh
jan t ndryshme, por ajo m e rndsishmja sht dobia
shpirtrore dhe prjetimi i pranis s Zotit q prceptohet
nga njeriu kur ai e prmend Zotin me zemr, ose me zemr
dhe me goj duke thn: L ilhe il-lall-llah. Lind pyetja: Pse
veanrisht kjo shprehje? Prgjigjja sht se nse njeriu
ushtron zemrn e tij dhe pjest e tjera prbrse shpirtrore46
q gjnden n kraharorin e tij dhe i bind ato n mnyr t
vazhdueshme duke e prsritur Fjaln e Njsimit, ather
mundet q prbrja e tij shpirtrore t zbrazet nga do gj
dhe n t, t mbizotroj All-llahu (xh.sh.). Duke qen n
46
Gjasht qndrat e brendshme shpirtrore (el-lataif el-sittet), t cilat jan:

Ruh, Kalb, Sirr, Khafij, Akhfa dhe Nefs.
~ 34 ~
kt shkall shpirtrore, njeriut i mundsohet ndjesia e

pranis s Zotit dhe Ai, pr t, sht do gj. Fjala e Njsimit
fillon me mohimin se nuk ka Zot (l ilhe) dhe m pas, me
pohimin: prve All-llahut (il-lall-llh). Pra, n fillim besimtari
ushtron pjest prbrse shpirtrore duke i zbrazur ato nga
do gj q ka lidhje me krijesat e Tij (prmes mohimit: l ilhe)
dhe pasi q i zbraz ato nga do tendenc materiale, bota e tij
shpirtrore mbizotrohet vetm nga nj njsi, All-llahu
(xh.sh). Sidoqoft, kjo gjendje shpirtrore nuk sht nj
praktik, e cila arrihet pa disa kushte paraprake. N fillim
besimtari duhet t arrij t kuptoj dhe ta njoh Krijuesin e tij
prmes ajeteve kuranore, shprehjeve profetike dhe prmes
krijesave t Tij. N fakt, do gj dshmon ekzistencn e Zotit.
N Kuran thuhet:
Ne do tu tregojm atyre shenjat Tona n

hapsirat toksore e qiellore, si dhe n vetvete, derisa tu
bhet plotsisht e qart se ai (Kurani) sht e vrteta.47
Rndsia e njohjes s Zotit dhe t kuptuarit t
Njsimit t Tij (brenda mundsive njerzore) theksohet qart
edhe n shprehjen e Imam cAli bin cUthmn el-uxhvirij
(464/1071-2): ku thuhet: Njsimi i Zotit prbhet nga
pohimi i ktij njsimi dhe zotrimi i dituris s plot rreth
tij.48
47
Kurani (41:53).
Ali bin Uthman el-Huxhvirij: Keshf el-Mehxhub, prkthyer nga gjuha persiane
n anglisht nga Reynold A. Nicholson, E.J.W. GIBB Memorial Trust, Wiltshire,
Angli, 2000, fq. 278.
48
~ 35 ~
Zoti (xh.sh.) e ka krijuar njeriun me tiparin e njsimit.

Pr kt, ai e ka t leht t pranoj dhe t dshmoj Zotin si
Krijues t do gjje. Njeriu prmbledh shum gjra n nj.
P.sh: kur ai shikon gjethe, rrnj dhe fruta, menjher
kujtohet rreth pems. Kur ai shikon drit, rrezatim dhe ndjen
nxeht n natyr, menjher kujtohet rreth diellit. Pra, njeriu
n natyrn e tij sht njsues (muva-id). Ashtu dhe kur ai
percepton botn shpirtrore dhe at fizike, ai duhet tia
atriboj ato nj Krijuesi, All-llahut (xh.sh.).
Rreth vlerave t fjals L ilhe il-lll-llah, ka hadithe t
shumta, por mund t prmendet hadithi i cili prcillet nga
alat bin cUbejdil-lh bin Kerz se i Drguari i All-llahut ka
thn:

:

:
"

"

Lutja m e mir sht lutja n ditn e Arafatit dhe

(fjala) m e mir q sht thn nga un dhe profett para
meje sht: Nuk ka Zot tjetr prve All-llahut q sht Nj, i
Pashoq (L ilhe il-lall-llah vadeh l sherke leh).49
Gjithashtu n nj hadith tjetr, prmendet se i
Drguari i All-llahut i tha Eb Dher el-Gif-friut (r.a.): Nuk
ka rob t Zotit, i cili vdes me thnien L ilhe il-lall-llah

dhe t mos hyj n xhennet. Eb Dheri e pyeti
Pejgamberin (a.s.): Dhe nse ka kryer mardhnie jashtmartesore dhe ka vjedhur? I Drguari i All-llahut iu prgjegj:
Po, edhe nse ka kryer marrdhnie jasht martese dhe ka
vjedhur. Kt pyetje Ebu Dheri e prsriti dhe dy her t
49
Malik ibn Enes: El-Muvat-ta, Dar el-Turath el-Arabij, Bejrut, 1985, fq. 214-5.
~ 36 ~
tjera dhe Profeti (a.s.) i dha po t njjtn prgjegje dhe n

fund i shtoi: Pavarsisht se Eb Dheri uditet.50 N disa
transmetime t tjera thuhet se Eb Dher e prsriste shpesh
thnien e Profetit (a.s.) Pavarsisht se Eb Dherri uditet51
Ebu Dheri u udit nga prgjegjja, ngaq mardhniet
jashtmartesore dhe vjedhja jan nga gjynahet e mdha, pr t
cilat ka dnime t rnda, por megjithat, Profeti (a.s.) prmes
ktij hadithi tregon se dalja e besimtarit nga kjo bot me
besim t plot shlyen gjynahet e mparshme, qofshin ato dhe
t mdha, nga fakti se ai i cili sht i lidhur me Zotin edhe n
momentin m t vshtir t jets s tij, ka gzuar mshirn
dhe plqimin e All-llahut. Nuk prmendet pendimi se ajo gj
nnkuptohet, ngaq nuk mund t jet shrbtor dhe rob i
Zotit (cAbdull-llh) nj njeri, i cili nuk pendohet.
Shtylla e dyt, e cila prmendet pas Fjals s
Dshmis sht falja e namazit. I Drguari i All-llahut n nj
hadith shprehet: Koka e ksaj gjje sht Islami, ndrsa shtylla e saj
sht namazi."52 N nj Hadith t njohur Profetik urdhrohet:
"Gjja e par pr t ciln do pyetet njeriu pr punt e tij Ditn e
Gjykimit sht namazi.53
Shtylla e tret e Islamit, t ciln e prmend i Drguari
i All-llahut sht dhnia e zekatit. Fjala zekat rrjedh nga
gjuha arabe dhe ka dy kuptime kryesore: Kuptimi i par sht
pastrim. Besimtari, i cili e jep Zekatin pastron pasurin e tij
nga t ndaluarat dhe zemrn e tij nga kopracia. Ndrsa
kuptimi i dyt i fjals Zekat sht shtes. Besimtari, i cili e jep
Zekatin, n fakt bn q pasuria e tij t shtohet m von,
50
Muslim ibn el-Haxh-xhaxh: Sahih Muslim, Dar el-Tajjibeh, Rijad, 2006, vll.1,
fq. 56.
51
Musnedi i Imam Ahmedit, Sunen el-Tirmidhij, etj.
52
El-Nisaburi, Muhammed Ibn Abdullah el-Hakim: El-Mustedrek ala el-Sahihejn,
Dar el Marifeh, Bejrut, 1998 vll. i 2-t, Hadithi 2455.
53
Tirmidhi: Kitab el-Salat, v. 2, Hadithi 413.
~ 37 ~
megjithse pr momentin njeriut i duket sikur paksohet. I

Drguari i All-llahut ka thn n nj hadith: Nuk paksohet
pasuria nga dhnia e lmoshs...54
Shtylla e katrt e Islamit, q prmendet n hadith
sht kryerja e haxhit. do besimtar musliman, mashkull apo
femr, e ka pr detyr nj her n jet t kryej haxhin nse
plotson disa kushte, si p.sh: t jet i aft nga ana
shndetsore dhe financiare, pa ln pas borxhe, t ket
arritur moshn e adoleshencs, etj.
Haxhi, ashtu si disa rite t tjera islame sht nj
prpjekje jo e leht, ngaq besimtari prballet me shum raste,
t cilat sht i detyruar ti kaloj ato me durim. Gjithashtu
gjat haxhit, besimtari duhet ti kryej ritet e caktuara duke
kuptuar simbolikn e tyre. Ato e ndihmojn at t
prmirsoj botn e tij shpirtrore dhe t afrohet m afr me
Krijuesin. P.sh: kur besimtari vrapon midis kodrins af dhe
Merv, ai prpiqet t kujtoj sakrificn e zonjs Hxher pr
djalin e saj, Ismailin. Kjo e bn mashkullin m t ndjeshm
ndaj femrs, duke u kujdesur m shum pr t. Kjo gj
gjithashtu e drgon at n nj realitet tjetr, i cili sht m i
madh se i pari; All-llahu kujdeset m shum dhe ka dashuri
m t madhe pr krijesn e Tij, sesa nna pr fmijn e saj.
Kur besimtari plotson kryerjen e t gjitha ritualeve t
haxhit me plot besim, afrim dhe pendim tek Zoti, ather Allllahu (xh.sh.) ia fal atij t gjitha gjynahet e mparshme dhe
konsiderohet sikur ka lindur edhe nj her nga nna e tij. I
Drguari i All-llahut shprehet: Ai, i cili kryen haxhin pr hir t
All-llahut, pa br marrdhnie intime dhe duke mos i rn ndesh
dispozitave islame, kthehet ashtu sikur ta kishte lindur nna.55
54
Ahmed ibn Hanbel: Musned Ahmed ibn Hanbel, Dar el-Hadith, Kajro, 1995,
vll. i 2-t, fq. 315.
55
Muhammed Ibn Ismail el-Bukharij: Sahih el-Bukhari bi sherh el-Kirmani, Dar
ihja el-Turath el-Arabij, Bejrut, bot. 2, 1981 vll. i 8-t. fq. 60.
~ 38 ~
Shtylla e fundit e Islamit, q prmendet nga i Drguari

i All-llahut sht agjrimi i muajit t Ramazanit.
Fjala avm, e cila n gjuhn shqipe prkthehet si
agjrim, rrjedh nga arabishtja, q nga aspekti gjuhsor do t
thot: t qndruarit larg nga dika, ndrsa n jurisprudencn
islame prkufizohet si t qndruarit larg nga ngrnia, pirja,
marrdhniet intime, q nga asti i agimit56, deri n kohn e
perndimit t diellit.
Qllimi i agjrimit n Islam sht arritja e
prkushtimit dhe ruajtja nga t ligat. N Kuran thuhet:

O besimtar! Ju sht urdhruar agjrimi, ashtu
si u ishte urdhruar atyre para jush, q t mund t

ruheni nga t kqijat.57
Shprehja t ruheni nga t kqijat (tetten) mund t

prkthehet edhe: q t bheni t prkushtueshm.
Besimtari, duke qndruar pr nj koh t shkurtr larg
nga prmbushja e nevojave t tij fizike, i jep prparsi
prmbushjes s nevojave shpirtrore, duke i ngjar qnieve
qiellore, melekve, t cilt jan gjithmon n prputhje me
urdhrat hyjnore dhe t angazhuar me prmendje ndaj Zotit.
Imam Gazaliu, n librin e tij t famshm Ij cUlm
el-Dn, kur shkruan rreth dimensioneve t brendshme t
56
57
Koha e imsakut, para sabahut.

Kurani (2:183).
~ 39 ~
adhurimeve islame dhe n veanti t agjrimit, tregon se

agjrimi ndahet n tre lloje:
1. Agjrimi i zakonshm (savm el- cumm):
Ky lloj agjrimi praktikohet nga shum njerz dhe
sht thjesht largimi nga ushqimi, pirja dhe marrdhniet
intime.
2. Agjrimi i veant (savm el-khuss):
Kjo do t thot: t mbash vesht, syt, gjuhn, duart,
kmbt dhe t gjitha organet tjera larg nga gjynahi.
3. Agjrimi m i veant (savm khuss elkhuss) :
Kjo do t thot t agjrosh me zemr ndaj
shqetsimeve dhe mendimeve t ndryshme dhe t
parndsishme t ksaj bote, duke shprfillur n zemr do
gj prve All-llahut (xh.sh.).58
Ai i cili agjron vetm duke qndruar i uritur dhe i
etur dhe n t njjtn koh nuk e kufizon veten nga epshet,
nuk e arrin objektivin e Ramazanit. Kshtu q, besimtari
duhet t kontrolloj me kujdes gjuhn, syt dhe vesht e tij.
N librin e tij Sher el-Teftznij cal el-Erbecin elNevevij, t autorit Sacd el-Dn Mascd bin cUmer bin cAbdu
llh (792/1390), i njohur si Imam Taftzni citohet se pjes e
agjrimit shpirtror sht dhe agjrimi, ose qndrimi larg nga
t ndaluarat dhe prishja e ktij agjrimi me ato q All-llahu
(xh.sh.) i ka lejuar. Ndrsa, nj shkall m e lart e agjrimit
shpirtror sht kur besimtari e fillon agjrimin duke
qndruar larg nga gjrat materiale dhe e prish at duke
58
Ebu Hamid el-Gazali: Ihja ulum el-Din, Dar el-Marifet, Bejrut, 1982, vll. 1, fq. 234.
~ 40 ~
mbajtur veten e tij t lidhur n mnyr konstante Ekzistencn

Hyjnore (mushhedet), Zotin.59
59
Sad el-Din Masud bin Umer bin Abdullah: Sherh el-Teftezanij, Dar el-Kutub elIlmijjet, Bejrut, 2004, fq. 80.
~ 41 ~

-
:-

"

.
".

~ ~ 42
Hadithi 4
c
Abdullh ibn Mescd (r.a.) thot se i Drguari i Allllahut, i cili sht i sinqerti dhe i vrteti na ka treguar: Secili
nga ju formohet si krijes n barkun e nns pr dyzet

dit duke qen nj pik, pastaj bhet si nj pik gjaku e
ngjizur, pastaj bhet si nj cop mishi, pastaj i drgohet
nj melek q i fryn shpirtin (n barkun e nns) dhe
urdhrohet me katr gjra: caktimin e furnizimit (riz) t
tij, kohzgjatjen e jets s tij, veprat e tij dhe a do t jet
i lumtur apo i dshpruar. Pasha All-llahun, prpos t
Cilit nuk ka Zot tjetr! Ndonjri prej jush do t bj
pun t banorve t xhenetit, derisa t mos mbetet
ndrmjet tij dhe xhenetit vetm sa nj kut. Pastaj e
mund ajo q sht shkruar, fillon t bj pun t
banorve t xhehenemit dhe do t hyj n t. Nj tjetr
do t bj pun t banorve t xhehenemit derisa t mos
mbetet ndrmjet tij dhe xhehenemit sa nj kut, pastaj e
mund ajo q sht shkruar, fillon t bj pun t
banorve t xhenetit dhe hyn n t. (Bukhrij dhe
Muslim)
Tema
Etapat e krijimit t njeriut n mitrn e nns.

Forca q ndikon pozitivisht pr njeriun n botn
tjetr.
Shpjegimi
Pjesa e par e ktij hadithi, ku Profeti (a.s.) detajon

fazat fillestare t krijimit t njeriut, vrtetohet edhe nga
pajisjet e prparuara laboratorike t ditve tona. Meq nj
zbulim i till i detajuar ka qen i pamundur nga njerzit e asaj
~ 43 ~
kohe, pasqyrimi i br nga i Drguari i All-llahut, mbetet nj

mrekulli profetike. Sqarime t tilla t detajuara rreth formimit
t fmijs n mitrn e nns gjnden edhe n Kuranin
Famlart.60
N kt hadith mbshtetet edhe ndalimi i abortit pas
kohs s hyrjes s shpirtit n trupin e foshnjs.
Caktimin e Zotit q shkruan meleku rreth lumturis
ose dshprimit t personit, ose e shkruara e tij se, a do jet
nga banort e xhennetit apo t xhehenemit, nuk do t thot
se njeriu sht i programuar si nj robot, por se ai sht i lir
n veprimin dhe zgjedhjen e rrugve t ndryshme n jetn e
tij, nprmjet mendjes dhe arsyetimit. Megjithat, All-llahu e
di t ardhmen se ka do t veproj njeriu. Kto t fshehta t
s ardhmes, q jan t paprfytyruara nga njeriu, i zbresin
melekve dhe ata i ruajn n regjistrat e tyre. Pra, shkruhet
vendbanimi i njeriut n botn tjetr, sepse All-llahu e di at q
njeriu do t veproj me przgjedhjen e tij t lir, megjithse
vepra ende nuk ka ndodhur.
E rndsishme sht gjithashtu t kuptuarit se njeriu
nuk duhet ti humbi shpresat duke menduar se ka kaluar nj
jet t mbushur me gjynahe dhe sht e pamundur hyrja e tij
n xhennet. Ai mund t bindet me dika q e bn t dshmoj
All-llahun n jetn e tij dhe ajo mbushet me lumturi. N t
njjtn koh, edhe ata q jan t udhzuar n Islam, duhet t
jen t disiplinuar n praktikimin e fes, prndryshe mund t
ndodh q njeriu, megjithse ka qen afr hyrjes n xhennet,
por pr shkak t humbjes s lidhjes me Krijuesin, gj q e
drgon njeriun n gjynahe, mund ta bj at q t jet nga
pjestart e xhehenemit.
60
Mund t shikosh ajetet 12-14 t sures El-Muminun.
~ 44 ~

:
:

"
.
."

. "

" :
Hadithi 5
Prcillet nga nna e besimtarve, nna e cAbdullhut,
ishe (r.a), e cila thot se i Drguari i All-llahut ka thn:
Kush shpik n fen ton dika q s'sht prej saj,
refuzohet. (Bukhrij dhe Muslim), kurse n nj transmetim
t Muslimit thuhet: Kushdo q bn nj vepr, e cila nuk
sht sipas fes ton, do t kundrshtohet.
c
Tema
Veprimi sipas msimeve hyjnore islame
Shpjegimi
Shum dijetar jan shprehur se ky hadith, bashk me
hadithin e par t ktij libri, prbledhin t gjith fen islame.61
Hadithi i par udhzon besimtarin q t jet i sinqert n
qllimet e tij, ndrsa ky hadith e udhzon at n prmbushjen
61
Mund t shikosh shpjegimin e Ibn Haxher el-Askalanij: Fet-h el-Bari Sherh

Sahih el-Bukhari, Dar el-Rejjan, Kajro, 1986, vll. i 5-t, fq. 357, Hadithi 2550.
~ 45 ~
e veprs n baz t msimeve kuranore dhe tradits profetike,

t cilat, pr rrjedhoj, bjn q vepra t pranohet nga All-llahu
(xh.sh.).
Islami sht fe e kompletuar nga All-llahu (xh.sh.)
prandaj nuk ka nevoj pr shtesa n t. N Kuran thuhet:
Sot e prsosa pr ju fen tuaj, plotsova ndaj jush
dhuntin Time, zgjodha pr ju Islamin fe...62 Prandaj,
kushdo q prezanton dika t re n Islam, duke e quajtur at
pjes t rndsishme t Islamit, ose si detyrim fetar q nuk ka
baza n Kuran dhe traditn Profetike (sunneh), duhet t
kundrshtohet dhe t mos merret pr baz.
62
Kurani (5:3).
~ 46 ~
:

"

.
."

Hadithi 6
Eb cAbdil-lh, Nucman ibn Beshr prcjell se e ka
dgjuar Profetin (a.s.) duke thn: Me t vrtet, e lejuara
(all) sht e qart, dhe e ndaluara (arm) sht e qar-
t, e mes tyre ka gjra t dyshimta, q shum njerz nuk

i din. Ai q ruhet nga t dyshimtat, ka ruajtur fen dhe
nderin e tij. Ai q bie n t dyshimtat, bie n haram,
sikur bariu, q kullot kopen prreth arave q ruhen (t
mos kulloten) e q gati mund t hyj n to. Dijeni se do
mbret ka territorin q ruan; territori i All-llahut, q ruhet
(pr t mos u shkelur) sht ai i ndalesave. Dijeni se n trup
~ 47 ~
ka nj cop mishi q nse prmirsohet, prmirsohet i

tr trupi, e nse prishet, prishet i tr trupi. Ajo sht
zemra. (Bukhrij dhe Muslim)
Tema
Qartsimi i t lejuars dhe i t ndaluars n Islam.

Pasojat e veprave t dyshimta
Zemra e njeriut
Shpjegimi
Islami, ndryshe nga shum fe t tjera, i trheq

vmendjen besimtarit n prvetsimin e disiplins n fe. Ka
shum fragmente n Kuran dhe thnie profetike, ku
theksohet qart t qndruarit larg nga t ndaluarat dhe
angazhimi me veprat e lejuara. Kjo, pr vet faktin se pasojat
e veprave q kryhen, nuk ndikojn vetm n t ardhmen e
jets ton n kt bot, por dhe n botn tjetr, prtej
vdekjes. P.sh: konsumimi i alkoolit dhe i do gjje
intoksikuese ndalohet n Kuran.63 Muslimani, i cili prdor
kto substanca t ndalaura, jo vetm q rrezikon shndetin e
tij n kt bot, por dhe vendcaktimin e tij n botn tjetr.
Nj gj duhet kuptuar qart se, nse bhet fjal pr nj rrezik,
me t cilin prballemi n kt bot, sikur t jet edhe nj
smundje vdekjeprurse, ajo shuhet me fundin e jets s
njeriut dhe nuk vazhdon m prtej jets n kt bot. Ndrsa
pasojat e gjynahit prjetohen jo vetm n kt bot, por edhe
n botn tjetr. Ato mund t jen t prhershme, sepse njeriu
n botn tjetr nuk shijon m vdekje, por sht i prjetshm.
63
Mund t lexoni ajetin 90 t sures El-Maideh ku thuhet: O ju q besuat, ska

dyshim se vera, bixhozi, idhujt dhe hedhja e shigjets (pr fall) jan vepra t
ndyta nga shejtani, pra, largohuni prej tyre q t jeni t shptuar.
~ 48 ~
N vazhdimin e hadithit, i Drguari i All-llahut

paraqet nj shembull t thjesht, por shum domethns n
lidhje me veprat e dyshimta. Ai na kshillon q ti shmangemi
veprave, pr t cilat jemi t pasigurt rreth rezultatit t tyre
dhe pr t cilat nuk dijm se a do t shkruhen si t mira, apo
si t kqija, dhe m pas, ai vendos theksin n t qndruarit
larg nga t ndaluarat.
Profeti (a.s.), pasi tregon rreth t ndaluars, t ljuars
dhe punve t dyshimta, menjher tregon rreth zemrs s
njeriut. Megjithse n mnyr t drejtprdrejt prmend
zemrn fizike, ai nnkupton n mnyr simbolike zemrn
metafizike, e cila sht e padukshme pr syrin njerzor.
Kurani thekson qart nevojn e zotrimit t nj zemre t
shndosh metafizike n ditn kur do t dalim para Zotit:
Ditn kur nuk bn dobi as malli, as fmijt, (bn dobi)
vetm kush i paraqitet Zotit me zemr t shndosh. 64
Dijetart mistik islam i kan kushtuar nj rndsi t
veant trajtimit t zemrs metafizike (alb). Duke u bazuar
n msimet islame dhe arritjet e niveleve t tyre t larta
shpirtrore (memt) vihet re n librin Sufism: A Wayfarer 's
Guide and Naqshbandi Way t autorit Emn cAl el-Dn elNaqshbandij (1410/1990): N prdorimin (terminologjik)
sufist, kjo nnkupton qendrn e sfers s dijes sufiste dhe
ajkn e progresit shpirtror. N sfondin etik, emocional dhe
fizik, sht burim frymzimi pr shqisat morale dhe etike dhe
i nj dashurie t zjarrt. Detyra e nj udhtari shpirtror sufist
shte pastrimi i zemrs nga do e met, sepse zemra sht
qendra e realitetit njerzor; duke e pastruar, ajo arrin q mos
t prmbaj asgj prve Drits s Zotit Fuqiplot. Pika m e
64
Kurani: (26:88-9).
~ 49 ~
lart e ktij qllimi sht q zemra t'i kushtohet prmendjes s

All-llahut, dhikrit.65
Pas ktij shpjegimi rreth zemrs s njeriut lind pyetja:
Ku qndron lidhja e pjess s par t hadithit (ku tregohet
rreth t lejuars, t ndaluars dhe veprave t dyshimta) dhe
zemrs? E vrteta sht se veprat e mira ndikojn pozitivisht
n botn shpirtrore t njeriut. I japin atij lumturi dhe qetsi
shpirtrore (sekneh). E kundrta ndodh me veprat e kqija.
Ndikimi i tyre negativ sjell dshprim dhe dhembje. Zemra e
njeriut sht ajo, e cila percepton dhe ndikohet nga veprat e
mira, ose nga ato t kqija dhe pr kt arsye i Drguari i Allllahut e prmend ndikimin e zemrs n fund t hadithit.
65
Amin Alauddin an-Naqshbandi: Sufism, a wayfarer's guide to the Naqshbandi way, prkthyer nga arabishtja n anglisht nga Muhtar Holland, Louisville,
2011, Fq. 191-2.
~ 50 ~

: .

"

. "

Hadithi 7
Prcillet nga Eb Ruajeh, Temm ibn Evs el-Drij
(r.a.) se Profeti (a.s.) ka thn: Feja sht kshill
(neat)."
-Tham: Pr k, o i Drguar i All-llahut?
-Tha: Pr All-llahun, Librin e Tij, t Drguarin e
Tij, prijsit e muslimanve dhe masn e gjer.
(Muslim)
Tema
Kshilla n Islam.
Shpjegimi
Ky hadith prmban nj tem, pa t ciln Islami nuk
mund t ket kuptim, e ajo sht kshilla (el-naat). Kshilla,
n kt hadith, sht theksuar deri n at pik, saq edhe
Islami sht identifikuar me fjaln: Kshill. Ashtu si
qndrimi n cAraft66 identifikon haxhin dhe sht shtylla
66
Kodrin afr qytetit t Meks, ku haxhijt qndrojn brenda nj kohe t

caktuar duke iu lutur Zotit pr falje dhe mshir. Ky ritual bhet ditn e nnt
~ 51 ~
kryesore e tij, ashtu dhe kshilla sht pjes kryesore e Islamit.

N fakt, ajo q i dallon muslimant nga shum pasues t
besimeve t tjera sht se ata kshillojn njri-tjetrin pr
veprimin e punve t mira dhe ndalimin nga punt e kqija. Ja
si e prshkruan All-llahu n Kuranin e Tij popullin (ummet)
musliman: Ju jeni populli m i dobishm, i ardhur pr
(t mirn) e njerzve, urdhroni pr mir, ndaloni nga

veprat e kqija dhe besoni n All-llahun...67
Prsa i prket kategorive, pr t cilat besimtari duhet

t shkmbej kshilla, dijetari i njohur marokian, Amed elZarr (899/1493), i ka kushtuar nj libr t tr shpjegimit
t ktij hadithi, ku thekson: (Prfitimi) nga kshilla e Allllahut arrihet me ndjekjen e udhzimeve t Tij, duke
ndihmuar fen e Tij dhe duke iu dorzuar ligjit t Tij.
Prfitimi nga kshilla e t Drguarit t Tij arrihet duke
ndjekur traditn (sunnetin) e tij, duke respektuar t afrmit e
tij dhe duke pasur dhembshuri pr t gjith muslimant.
Prfitimi nga kshilla e librit t Tij (Kuranit) arrihet duke
menduar rreth ajeteve t tij, duke ndjekur urdhrat e tij dhe
duke prmirsuar leximin e tij. Kshilla ndaj mass s gjer
muslimane arrihet duke i nderuar, duke mbajtur qndrim ndaj
paprekshmris s tyre dhe duke i ndihmuar n do gjendje
q jan. Ndrsa prfitimi i kshills s elits s tyre
(besimtarve) sht: nshtrimi ndaj rregullave t tyre (prve
atyre rregullave q bien ndesh me Islamin), miratimi i tyre,
(prve atyre q nuk shkojn sipas dijes islame) dhe
nnshtrimi ndaj t varfrve68, pr t cilt nuk ka nevoj
mohimi i tyre.69
t muajit hnor islam (Dhu el-Hixh-xheh), nga e cila ka marr emrin kjo dit,
dita e Arafatit (jevm arafet).
67
Kurani (3:110).
68
T varfr ose fukara, n terminologjin mistike islame konsiderohen ata,
zemrat e t cilve jan t privuara nga do gj tjetr prve All-llahut.
69
Ahmed Zerruk: El-Nasihat el-Kafijet, Mektebet el-Imam el-Shafiij, Rijad,
botimi 1, 1993, fq. 15-6.
~ 52 ~
E rndsishme sht t kuptohet se njeriu nuk duhet

vetm t japi kshilla, por dhe ti pranoj ato. Sqarimi m lart
tregon dobin q prvetson besimtari nga kshillimi i tij me
All-llahun, Librin e Tij, t Drguarin e Tij, elitn e
besimtarve dhe masn e gjr t muslimanve. Ky hadith
gjendet edhe n versione t tjera transmetimesh t prafrta.
~ 53 ~
"

.

. "
Hadithi 8
Prcillet nga Ibn cUmer (r.a.) se i Drguari i All-llahut
ka thn: Jam urdhruar q ti luftoj njerzit derisa t
dshmojn se nuk ka Zot tjetr prve All-llahut dhe se

Muhammedi sht i drguar i Tij, t falin namazin dhe t
japin zekatin. Nse i bjn kto, i kan t mbrojtura nga
un: gjaqet dhe pasurit e tyre, vetm me t drejt t
Islamit, ndrsa llogaria e tyre sht tek All-llahu.
( Bukhrij dhe Muslim)
Tema
Rndsia e prhapjes s mesazhit thelbsor t Islamit,

q sht Njsimi i All-llahut (tevd).
Vendosja e drejtsis midis besimtarve.
~ 54 ~
Shpjegimi
Para shpjegimit t ktyre dy temave, q prmban ky
hadith sht e rndsishme brja e nj analize t shkurtr
pjess s par t hadithit ku thuhet: Jam urdhruar q ti
luftoj njerzit derisa t dshmojn se nuk ka Zot tjetr

prve All-llahut... Nse kjo pjes e hadithit merret jasht
kontekstit, ather bie ndesh me msimet kuranore dhe me

shum thnie profetike, q theksojn se detyrimi me forc pr
pranimin e Islamit sht i ndaluar. Fatkeqsisht, disa individ,
pa u thelluar n kuptimin e plot dhe duke e marr jasht
kontekstit kt hadith, kan treguar dhun ndaj njerzve,
ndrsa disa t tjer kan akuzuar Islamin si fe t dhuns.
Nse i bjm nj analiz gjuhsore t marr nga
Kurani, i cili zbriti n gjuhn e pastr arabe, gjuha e t cilit
konsiderohet edhe n koht tona, si gjuha zyrtare e popujve
arab dhe baza e gramatiks s tyre, do t arrijm n
prfundimin se fjala el-ns, (q n gjuhn shqipe merr
kuptimin e fjals njerz), nuk prfshin vetm nj kuptim.
Kjo fjal prdoret duke iu drejtuar jo vetm t gjith njerzve,
por dhe individve ose grupeve shoqrore. P.sh. n Kuran
thuhet:

Atyre (shokve t pejgamberit) q dikush70 u
tha: Populli idhujtar71 sht tubuar tju sulmoj, pra kini

70
Ktu prmendet fjala el-Nas, e cila n kt rast nuk merr kuptimin e fjals
njerzit, por dikush, d.m.th. nj individ. Sipas disa dijetarve t shpjegimit
t Kuranit, prmendet edhe nj grup i hipokritve, n vend t nj individi.
Mund t shikosh: Muhammed Ibn Ahmed ibn Ebi Bekr el-Kurtubij: Xhami elAhkam el-Kuran, Muesseseh el-Risaleh, Damask, 2006. vll. i 5-t, fq. 422.
~ 55 ~
frik! Ajo, vetm ua shtoi edhe m shum besimin, e

than: Neve na mjafton q kemi All-llahun, Ai sht
mbrojtsi m i mir!72
Krahas prmendjes n Kuran, kjo fjal gjendet edhe
n hadithe t tjera t Profetit (a.s.), ku i Drguari i All-llahut
prmend t njjtn fjal, el-ns dhe nnkupton idhujtart.
Dijetart kan prmendur se n kt hadith t lartprmendur,
i Drguari i All-llahut i drejtohet idhujtarve.73
Shtrohet pyetja: Pse idhujtart? Nse i referohemi
historis s Profetit (a.s.), do t gjejm ngjarje t shumta ku
idhujtart vran, munduan dhe plakitn shum nga shokt e
Profetit bashk me familjet e tyre. U munduan ta vrisnin t
Drguarin e All-llahut dhe shkaktuan shprnguljen e tij dhe t
shum familjeve besimtare. Ndrkoh q besimtart jetonin
n paqe n Medine, idhujtart i shpalln luft disa her
Profetit dhe komunitetit t tij. Plani i tyre ishte q t
zhduknin Profetin, mesazhin dhe pasuesit e tij. Profeti u
urdhrua nga Zoti q t luftonte kundr tyre: Luftoni t
gjith idhujtart pa dallim, ashtu si ju luftojn juve pa

dallim, e dijeni se All-llahu sht me ata q ruhen (prej
t kqijave).74
Hz. Muhammedi (a.s.) ishte gati t sakrifikonte do

gj pr ruajtjen e mesazhit, pr t cilin ishte drguar, thelbi i t
cilit ishte: Nuk ka Zot tjetr prve All-llahut, Muhammedi
sht i Drguari i All-llahut (L ilhe il-lall-llh, Muammed
raslull-llh). Kjo thnie e Njsimit t All-llahut ishte e gjitha
kundr idhujtaris dhe politiks s idhujtarve. Pr kt
71
Prsri edhe ktu, n gjuhn arabe prdoret fjala el-Nas q n gjuhn

shqipe merr kuptimin e nj grupacioni shoqror populli idhujtar.
72
Kurani (3:173).
73
Mund t shikosh: Muhammed Ibn Haxher el-Askalani: Fet-h el-Bari, Ihja elTurath el-Arabij, Bejrut, 1981, vll. 1, fq. 64
74
Kurani (9:36).
~ 56 ~
Profeti (a.s.) dhe pasuesit e tij do t luftonin n ruajtjen e

sigurt dhe prhapjen pa pengesa t saj.
Prsa i prket pjess s dyt t hadithit, i Drguari i
All-llahut tregon se do njeri q pranon Islamin dhe kthehet
n rrugn e Zotit, gzon t drejta t barabarta me t gjith
pjestart e tjer t komunitetit musliman.
~ 57 ~
:

"
:

."
.

Hadithi 9
Eb Hurejra , cAbdur-ramn ibn akhr (r.a.) ka
dgjuar t Drguarin e All-llahut (a.s.) duke thn:
"Qndroni larg atyre (gjrave) q ju kam ndaluar, e pr

ato (gjra) pr t cilat ju kam urdhruar, zbatojini sa t
keni mundsi. Vrtet, ajo q i shkatrroi ata (popujt) para
jush, ishin pyetjet e shumta dhe kundrshtimi ndaj
profetve t tyre." (Bukhrj dhe Muslim)
Tema
Qndrimi larg nga t ndaluarat dhe t punuarit me ato

q Zoti ka lejuar.
Dmi i pyetjeve t shumta dhe pasojat e
kundrshtimit t profetve.
~ 58 ~
Shpjegimi
Prmes ktij hadithi sht e rndsishme gjithashtu t
kuptuarit se sht m me vler braktisja e nj veprimi t
ndaluar, sesa kryerja e nj vepre t mir. Nuk sht pr qllim
vlersimi i shprblimeve t punve t mira, por nse
krahasohen t dyja n shprblim, braktisja e nj vepre t
ndaluar ka shprblim m t madh. Pr at dhe n kt hadith
sqarohet: Qndroni larg atyre (gjrave) q ju kam
ndaluar, e pr ato (gjra) pr t cilat ju kam urdhruar,

zbatojini sa t keni mundsi...
Nj veori q i dallon muslimant nga pasuesit e feve

t tjera sht qndrimi larg nga gjrat q Zoti ka ndaluar.
Sidoqoft, ka dhe nga ata q e konsiderojn t ndaluar
ngrnien e mishit t derrit dhe nuk e prdorin at, por pr sa i
prket tipareve negative, si sht gnjeshtra, prarja dhe
futja e ngatrress midis njerzve, nuk i trajtojn t tilla.
Gjithashtu, ka dhe nga ata q i japin rndsi ndalesave
siprfaqsore dhe nuk prqendrohen n ndalimin e epshit, i
cili sht burimi i veprave shkatrruese. N fakt, ndalimi i
epshit bn q njeriu ti ruhet gjynahit dhe bhet shkak pr t,
t prfitoj parajsn e Zotit n botn tjetr. N Kuranin
Famlart prmendet:

E kush iu friksua paraqitjes para Zotit t vet dhe
ndaloi veten prej epsheve, xhenneti sht vendi i tij.75
N librin e tij t famshm Kitab el-Lumac, t dijetarit
mistik Eb Nar el-Serrxh (378/988) prmendet se dijetari
75
Kurani (79:40-1).
~ 59 ~
islam Ibn Khubejk ka thn: Personi, i cili friksohet nga

egoja (nefs) e tij m shum sesa nga djalli, e konsideroj si nj
njeri q friksohet nga rnia n gabime.76
Prsa i prket pyetjeve t shumta q prmenden n
kt hadith, Islami nuk sht kundr njeriut q pyet, por sht
kundr pyetjeve q bhen me qllim t keq, t nxituara ose
atyre t shumta e t panevojshme. Pyetjet e shumta dhe t
panevojshme bhen shkak pr fillimin e dyshimit. N fakt, n
Kuran ka nj kapitull t tr, i cili sht dhe kapitulli m i
gjat n Kuran, q quhet kapitulli i lops (surja el-Bearet).
Nj nga ngjarjet e rndsishme q prmendet n kt kapitull
sht dhe ajo e popullit t Musait (a.s.) dhe lops, t ciln
ishin urdhruar q ta flijonin. Zoti do t bnte mrekulli me
mishin e saj, t cilin pasi ta vendosnin n trupin e nj personi
t vdekur, do t ringjallej dhe do t tregonte se kush ishte
vrassi i tij. Njerzit filluan t pysnin Musain se far lope
duhej t flijonin duke prfshir edhe ngjyrn e saj. Zoti nuk i
kishte krkuar atyre t shkonin n detaje duke pyetur pr
zgjedhjen e lops, por thjesht t zgjedhnin nj lop dhe ta
flijonin at. Zoti tregon se nga pyetjet e shumta pr t cilat
kritikohen n Kuran dhe nga mosbindja e tyre, pr pak nuk
do e flijonin.77 Pas pyetjeve t bra dhe prgjigjeve, u caktua
t flijohej nj lop q pronari i saj vuri nj mim t madh pr
blersit dhe pr kt n Kuran thuhet se gati nuk e flijuan,
ngaq mimi ishte i lart. I Drguari i All-llahut n nj hadith
t sakt, q transmetohet nga Ibn cAbbs (r.a.) tregon rreth
ngjarjes: Do u mjaftonte sikur t flijonin fardo lloj lope,
por ia bn t vshtir vetes s tyre dhe All-llahu ua
76
Ebu Nasr el-Serraxh: Kitab Luma, Dar el-Kutub el-Haditheh bi Misr, Kajro,
1960, fq. 90.
77
Kurani (2:71).
~ 60 ~
vshtirsoi.78 Ky shembull tregon rndsin e kufizimit t

njeriut n brjen e pyetjeve t panevojshme.
Nj an tjetr negative e pyetjes s panevojshme sht
se ajo z mendjen dhe kohn e njeriut, duke i kufizuar atij
veprimin e punve t mira. Kjo ngjason me shembullin e
zyrtarve t paaft, vmendja e t cilve sht n burrokraci e
fjal dhe jo n kryerjen e veprave ose n shrbim ndaj
popullit.
78
Xhelal el-Din Mehal-li dhe Xhelal el-Din el-Sujuti: Tefsir el-Xhelalejn, elMekteb el-Islamij, Bejrut, botim i veant I ministris s fes pr shtjet Islame t Shtetit Katar, fq. 11.
~ 61 ~

:
"
"
:
" :

"

"

!
!
:

."

Hadithi 10
Eb Hurejra (r.a.) tregon se i Drguari i All-llahut ka
thn: "Vrtet All-llahu i Madhruar sht i Mir dhe
nuk pranon tjetr prve t mirs. All-llahu (xh.sh.) urdhroi besimtart ashtu si urdhroi Profett duke
thn: "O ju t drguar, hani at q sht e lejuar dhe
punoni vepra t mira!" Poashtu tha: "O ju q besuat,
hani nga t mirat q ju kemi dhn! Pastaj prmendi
njeriun q ka udhtuar gjat, shpupurisur dhe i pluhurosur, q ngre duart lart nga qielli, duke thn: O Zoti im!
O Zoti im! Ndrkoh q ushqehet nga e ndaluara
(arm), pi nga e ndaluara, vishet nga e ndaluara, sht
ushqyer me (ushqim) t ndaluar, e si ti prgjigjet
(lutjes) s tij?!" (Muslim)
~ 62 ~
Tema
Pasojat pozitive q vijn si shkak i t qnurit i

qndrueshm n t lejuarat e Zotit.
Shpjegimi
Shprehja: Vrtet All-llahu i Madhruar sht i
Mir dhe nuk pranon tjetr prve se t mirs dhe
vazhdimsia e ktij hadithi nxit besimtarin n balancimin
midis veprave t dukshme dhe ato t brendshme. Kjo gj
dallohet qart prmes ndrthurjes s fjalive n kt hadith.
Prmendet ushqimi i mir dhe i lejuar, veprat e mira dhe
mirsia e Krijuesit. Ushqimi simbolizon punt siprfaqsore,
veprat e mira kan t bjn me zemrn ndrsa mirsia e Allllahut tregon pranimin e veprave dhe shprblimin e tyre.
Prmendet gjithashtu dhe fraza: All-llahu (xh.sh.)
urdhroi besimtart ashtu si urdhroi Profett q
tregon se, veprat e mira, adhurimet dhe qndrimi larg i
gjrave t ndaluara, nuk ka qen dika e veant pr t cilat
jan urdhruar vetm profett, por i gjith njerzimi. Prandaj
sht e papranueshme thnia e disave kur shprehen duke
thn se ata kan qen profet dhe jan t detyruar t ndjekin
udhzimet hyjnore, ndrsa ne jemi njerz t thjesht dhe
smund t veprojm si ata.
Muslimant jan t nxitur nga All-llahu (xh.sh.) t

ndjekin shembullin e Hz. Muhammedit (a.s.) n mnyr t
vazhdueshme gjat jets s tyre. Thuhet n Kuran:

~ 63 ~
N t Drguarin e All-llahut ka nj shembull t
mrekullueshm pr at, q shpreson tek All-llahu dhe

Dita e Fundit dhe e prmend shum All-llahun.79
Mirsia e Krijuesit ndaj njeriut shfaqet edhe n

shumllojshmrin e produkteve t ndryshme q ka krijuar
pr njeriun, n mnyr q ai t ushqehet. Megjithat, shum
nga njerzit i ln mnjan kto t mira dhe drejtohen nga
produkte, t cilat jo vetm q dmtojn shndetin, por dhe
intelektin e njeriut. Duke u dmtuar shndeti, njeriu bhet m
pak i aft pr kryerjen e detyrimeve, qofshin ato fetare apo
shoqrore. Ndrsa, dmtimi i intelektit, q mund t
shkaktohet nga prdorimi i alkoolit, drogs dhe produkteve t
tjera intoksikuese, e largon njeriun me Krijuesin, duke e br
at m pak t ndrgjegjshm ndaj Tij.
N kt hadith, i Drguari i All-llahut prmend edhe
ajetin Kuranor ku thuhet:
Hani nga t mirat q ju kemi dhn! 80

Ky ajet thekson prdorimin e produkteve q jan t
pastra dhe ushqyese, e jo n prdorimin e ushqimeve q jan
t prpunuara dhe me pak veti ushqyese. Kto lloj ushqimesh
kan shkaktuar smundje t ndryshme dhe vdekje t
njpasnjshme n mbar botn. N vitet e fundit institutet e
larta arsimore dhe organizata t ndryshme bjn thirrje n
prdorimin e produkteve natyrale, gj q do t mnjanoj
shum smundje t ndryshme, duke prfshir dhe ato
kanceroze. Ndrsa Kurani thekson pr prdorim t
79
80
Kurani (33:21).
Kurani (7:160).
~ 64 ~
ushqimeve t mira dhe t pastra m shum se 1400 vjet

prpara.
Pr ta br dhe m t kuptueshm hadithin, i
Drguari i All-llahut e mbyll at me nj shembull duke
prmendur njeriun, i cili sht ushqyer, sht veshur dhe ka
pir nga t ndaluarat. Meqnse All-llahu nuk pranon
prvese t mirs, ather si ti pranohet lutja atij? E
rndsishme sht t kuptohet se t ndaluarat pr muslimanin
nuk jan vetm mishi i derrit, pijet alkoolike dhe produktet
tjera q kan prmbajtje t ndaluar, por dhe ato gjra, t cilat
n parim jan t lejuara, por mnyrat e prvetsimit t atyre
jan t ndaluara, si p.sh: nse dikush vjedh nj produkt, i
quhet gjynah, jo vetm vjedhja e atij produkti, por dhe
prdorimi i tij.
~ 65 ~

:

.""

Hadithi 11
Eb Muammed asen ibn cAlij ibn Eb lib, nipi i
t Drguarit t All-llahut, at t cilin Profeti (a.s.) e donte
shum, thot: Kam mbajtur mend nga i Drguari i All-llahut
(a.s.): Lre at q t bn t dyshosh dhe n vend t saj
zgjidh at q nuk t bn t dyshosh. (Tirmdhij dhe
Nesij) Tirmdhij thot: hadithi sht i mir, i sakt (asen
ah).
Tema
Largimi nga punt e dyshimta bn q besimtari mos t
bie n t ndaluarn (arm)
~ 66 ~
Shpjegimi
Ky hadith sht vetm nj pjes e shkputur nga
prmbledhja e Imam Tirmidhiut dhe e Imam Nesaiut.
Mesazhi i tij vlen pr t gjith, por n veanti pr
besimtart e prkushtuar.
Prsa i prket praktikuesve fillestar t fes islame, n
fillim ata duhet t prqendrohen n largimin maksimal nga t
ndaluarat dhe m pas t prqendrohen n shmangien e tyre
nga veprat e dyshimta.
Nj kuptim tjetr q nxirret nga ky hadith sht q
besimtari ti kushtoj nj rndsi t madhe braktisjes s
mendimeve t dyshimta n Islam, q vijn nga frymzimi
negativ i djallit t mallkuar, i cili mundohet ta largoj do njeri
nga rruga e drejt. Nj prej metodave t tij sht frymzimi i
mendimeve t dyshimta tek njerzit, t cilat sjellin mendime
q t bjn t dyshosh n Zotin, melekt, Ditn e Gjykimit,
etj. Ndrsa pr ata q i largohen djallit dhe pshpritjeve t tij,
Zoti atyre ia qartson ndjekjen e rrugs s drejt. N Kuran
thuhet:
Ata q i friksohen All-llahut, kur u vjen ndonj

mendim i lig nga djalli, i kujtojn (urdhrat e Tij), e
ather e shohin rrugn e drejt.81
81
Kurani (7:201).
~ 67 ~
"

:

."

Hadithi 12
Eb Hurejrah (r.a.), transmeton se i Drguari i Allllahut ka thn: Pjes e hijeshis s Islamit t individit
sht braktisja e asaj q ska t bj me t. Hadith i mir
(asen), q e transmeton Tirmdh dhe t tjer.
Tema
Largimi i njeriut nga ajo q si prket atij
Shpjegimi
Hadithi sht shum i shkurtr por prmban nj
mesazh t madh. Krkohet nga njeriu largimi nga ajo q si
prket.
N shpjegimin e a Muslim t Imam Neveviut dhe
t disa dijetarve t tjer, citohet thnia me vler e dijetarit t
njohur t Marokut, Abdullah Ibn Ebi Zejd (385-996), i cili
prmbledh t gjith hadithet profetike n katr hadithe. Nj
~ 68 ~
nga kto katr hadithe sht dhe hadithi i msiprm, ku i

Drguari i All-llahut thot: Pjes e hijeshis s Islamit t
individit sht braktisja e asaj q ska t bj me t.82
Pasojat negative t shqetsimit t njeriut me ato gjra
q nuk i takojn mund t jen t shumta, por nj prej tyre
mund t ket pasoja m t rnda si sht: koha, t ciln
shum njerz e shpenzojn n mnyr t padobishme.
Koha sht dhurat e Zotit ndaj njeriut q ta
shfrytzoj at. sht gjithashtu edhe prov pr t, prmes s
cils njeriu fiton shprblimet e Krijuesit ose i humb ato.
Prandaj, shfrytzimi i saj n pun q nuk i takojn individit,
sht humbje e nj dhurate t muar, pr t ciln njeriu do t
prgjigjet.
Mendo sikur t kesh nj thes me para dhe do dit t
dalsh para liqenit dhe t hedhsh nj shum t madhe t
hollash n uj. Ky sht nj veprim pa kuptim dhe nuk ka
asnj prfitim, prvese humbje kapitali dhe pasiguri n t
ardhmen. Kshtu sht dhe me at, i cili e humb kohn duke
u shqetsuar pr ato gjra q nuk i takojn.
Besimtart e devotshm e shfrytzojn kohn
maksimalisht duke qen t vetdijshm se n kohn, fshihet
investimi i tyre pr botn tjetr. Shembulli q do t prmend
m posht tregon shkalln e ndjeshmris ndaj kohs q kan
pas njerzit e afruar me Zotin (evlij). Transmetohet se
asan Bin invn, duke u ulur nga kati i par i nj shtpije,
pyeti t zotin e saj se kur sht ndrtuar ky kat. Me sa
kuptohet ishte nj pyetje q nuk kishte rndsi. Pas pak, ai u
pendua pr pyetjen e kot dhe iu drejtua vetes s tij (nefs) me
kto fjal: Ti je duke humbur kohn tnde t muar me gjra
82
Ebi Abdullah el-Razi: Meshjekhah Ebi Abdullah el-Razi, Dar el-Hixhreh, Rijad,
1994, fq. 196.
~ 69 ~
t parndsishme. Pr kt gj, ai qau gati nj vit t tr.83 Ky

shembull tregon ndjeshmrin e njeriut t afruar me Zotin
(velij), i cili megjithse nuk i bri keq askujt dhe nuk tha dika
absurde, e ndjeu veten keq sepse pyeti pr dika t
panevojshme. Sot, njerzit e shtresave t ndryshme
shoqrore, kan nevoj t reflektojn mbi kto shembuj,
sepse shum individ, jo vetm q przihen n punt q nuk
u takojn, por shkaktojn edhe dme t ndryshme ndaj t
tjerve.
83
Ebu Hamid Gazali: Minhaxh el-Abidin, Muesseseh el-Risaleh, botimi 1, Bejrut, 1989, fq. 139.
~ 70 ~

" :
.
."

Hadithi 13
Eb amzah, Enes ibn Mlik, shrbtori i t
Drguarit t All-llahut, transmeton nga Profeti (a.s.), i cili ka
thn: Asnj nga ju nuk beson, derisa t dshiroj pr
vllain e tij at q dshiron pr veten e tij. (Bukhrij dhe
Muslim)
Tema
Prkujdesja e besimtarit ndaj t tjerve.
Shpjegimi
Ky hadith, ashtu si dhe hadithi para tij, sipas dijetarit
Abdullah Ibn Ebi Zejd, sht nj nga katr hadithet baz t
moralit islam.84
I Drguari i All-llahut e lidh altruizmin (el-thr) me
besimin. Kjo gj tregon lidhjen e fort t besimit me
praktikn.
84
Shiko shnimin 33.
~ 71 ~
N kt hadith prmendet fraza: vllain e tij. Sipas

shum dijetarve, vllai i besimtarit i nnkuptuar ktu, nuk
sht vetm vllai i tij nga gjaku, por dhe ai nga besimi dhe
njerzimi. Pr seciln nga kto tre kategori, besimtari ka
detyrime t caktuara. Pr vllain e tij nga gjaku ai sht i
detyruar t tregoj dashuri dhe respekt, ta ruaj lidhjen e
ngusht familjare etj. Ndrsa pr vllain e tij n Islam sht i
detyruar ta prshendesi at, t lutet pr t, ta ndihmoj, ta
vizitoj, etj. Prsa i prket vllait t tij n njerzim, ai duhet t
dshiroj pr t, q t, udhzimin, ashtu si dshiron pr
veten e tij t jet i udhzuar n rrugn e drejt. E gjitha kjo
sht pjes e sakrifics dhe altruizmit ndaj t tjerve. Dhe sa
m shum q besimtari t ndihmoj dhe t sakrifikoj pr t
tjert, aq m shum do t gjej lumturi n kt bot dhe n
botn tjetr.
Dshira q t duash pr tjetrin at q do pr veten
arrihet prmes dobsimit t egos (nefs). Kur njeriu e ka egon e
zhvilluar, interesi i tij ndalet tek vetja e tij dhe sht aq i
preokupuar me prmbushjen e epsheve, saq sht pothuajse
i pavetdijshm se ndodh prreth. Megjithse her pas here
shfaq interesim n t qnurit pran t tjerve, nuk sht asgj
prvese hipokrizi dhe dshir q ta bind veten e tij dhe t
tjert se ende ekzistojn n t copza mirsie. N kt gjendje
distancimi midis zemrs s individit dhe Zotit, qndron nj
mur i trash, i cili nuk bie, prvese me dobsimin e egos.
Historia islame na tregon se kur emigrantt e qytetit t
Meks mbrritn n Medine, Profeti (a.s.) qysh n fillim bri
vllazrimin nmes tyre. Ai e bri kt me plot bindje se
vllazrimi midis besimtarve sht shtys kryesore pr
ruajtjen e harmonis komunitare. Frytet e ktij vllazrimi
prshkruhen n Kuran me kto fjal:
~ 72 ~

Ndrsa ata q banojn n Medin dhe q e kan
pranuar besimin qysh m par, i duan mrgimtart q

vijn n Medin dhe n zemrat e tyre nuk ndjejn
kurrfar rndimi pr at q u sht dhn atyre, por
duan tu bjn m mir mrgimtarve sesa vetes, edhe
pse vet jan nevojtar. Kushdo q ruhet nga lakmia e
vetvetes, me siguri q do t jet fitues.85
85
Kurani (59:9).
~ 73 ~

:
"

:

."

Hadithi 14
Nga Abdullah ibn Mescd transmetohet se i Drguari
i All-llahut ka thn: Nuk lejohet gjakderdhja e personit
musliman q dshmon se nuk ka Zot tjetr prve Allllahut dhe se un jam i Drguari i All-llahut, prvese n
tre raste: Kur i martuari kryen marrdhnie seksuale
jasht martesore (zin), jeta pr jet86 dhe ai q l fen e
tij dhe braktis rrethin Musliman (komunitetin).
(Bukhrij dhe Muslim)
Tema
Rndsia e mbrojtjes s jets s besimtarit.

Ruajtja e komunitetit musliman nga humbja, prarja
dhe shkatrrimi.
86
Kur nj person vret nj tjetr padrejtsisht, ather vrassi duhet t vritet.

Pr m shum t dhna shiko shpjegimin e hadithit.
~ 74 ~
Shpjegimi
sht me t vrtet tragjedi ajo q ndodhi me
muslimant n shekullin XX dhe ajo q po ndodh n
shekullin XI. Q nga shkatrrimi i Hilafetit Islam87 luhet me
jetn e muslimanve n vende t ndryshme t bots, si askund
tjetr. Gjaku i tyre derdhet pr interesa personale, qofshin ato
nga jomusliman ose dhe nga vet ata q e quajn vehten
musliman, por n t vrtet skan asgj t prbashkt me
Islamin, prve emrit. Ja se sa rndsi i kushton Profeti (a.s.)
jets s besimtarit n nj thnie tjetr: Abuzimi ndaj
besimtarit tregon vepr djallzore, ndrsa luftimi (itl)
ndaj tij tregon mosbesim (ndaj Zotit).88 Sipas ktij hadithi
tregohet se lufta ndaj besimtarit tregon mosbesim ndaj Zotit,
kuptohet se vrasja e tij ka pasoja edhe m t mdha.
N pjesn tjetr t hadithit, i Drguari i All-llahut
tregon rreth kategorive t atyre q nga krimet e bra dnohen
me vdekje. Kjo pjes e hadithit, shpeshher merret jasht
kontekstit dhe lind dyshime n ata q kan nj kuptim t
dobt dhe t ngusht rreth Islamit dhe qllimeve t tij.
Islami, mbi t gjitha synon t vendos moralin e
shndosh, besimin e pastr dhe rregullin n shoqri. Q nga
mnyra e t falurit, edukimi shpirtror, marrdhniet midis
njerzve dhe deri tek trajtimi i kafshve dhe i bimve,
tregohet nj disiplin e veant. Prandaj, ashtu si shum
kombe ose bashksi fetare, edhe feja jon ka kufijt e vet q
nuk duhen kaluar. N t kundrtn ka rrjedhoja. Ruajtja e
ktyre kufijve nuk nxitet vetm nga Islami, por edhe nga f t
tjera, t cilat ndajn t njjtat parime, megjithse quhen si t
parndsishme nga shum shoqri t sotme t modernizuara.
87
Qeveria q udhhiqet n baz t kushtetuts islame dhe e cila ka nj

udhheqs kryesor pr t gjith botn islame.
88
Muslim ibn el-Haxh-xhaxh: Sahih Muslim, fq. 48.
~ 75 ~
Para shpjegimit t shkurtr t tre kategorive t

njerzve q prmenden n kt hadith, e shoh t rndsishme
t prmend faktin se Kushtetuta Islame (sheriati) ka pr baz
ruajtjen e pes parimeve t larta (el-arrij-jt el-khams), pa t
cilat nj popull nuk mund t ket siguri. Nj prej tyre sht
dhe ruajtja e jets s njeriut.89 N fakt, Islami shkon edhe m
tej duke i vn rndsi jo vetm ruajtjes s jets s njeriut, por
dhe zhvillimit t saj. N Kuran thuhet:

...dhe, nse dikush shpton nj jet, sht sikur t ket
shptuar jetn e krejt njerzve.90
Prsa i prket kategoris s tret q prmendet n
kt hadith e shoh t arsyeshme t prmend nj fjal t urt
q thot: Nse i ikn morali nj populli, edhe ai popull ikn
gjithashtu me t. Marrdhniet intime jasht martesore midis
nj burri dhe nje gruaje kan ndshkim t rnd n Islam,
sepse nxisin prishjen e moralit n shoqri. Sidoqoft, pr
marrjen e dnimit kapital me vdekje, mashkulli dhe femra
duhet t shihen me imtsin m t madhe nga t paktn katr
dshmitar, prndryshe nuk vendoset ndshkimi mbi ta.91 Pr
arritjen e nj shkalle t till, ky akt duhet t arrij pothuajse t
bhet publik, pa marr parasysh se kush mund ti shikoj e
kush jo. Arritja e ktij akti n kt shkall, ssht asgj tjetr
prvese nism pr prishjen e moralit n popull. Lshimi i
ktij dnimi dhe i dnimeve t tjera duhet t nxirret nga
vendimi i gjykats dhe jo prmes vendimit dhe ekzekutimit
89
Shiko Ahmed el-Rejsunij: Nadharijjeh el-Mekasid inde el-Imam el-Shatibij,

c
El-Me hed el-Alemij li el-Fikr el-Islamij, fq. 172.
90
Kurani (5:32).
91
Shiko Bedri el-Din el-Ajni el-Hanefij: El-Binajeh Sherh el-Hidajeh, Dar elKutub el-Ilmijjeh, Bejrut, 2000, vll. i 6-t, fq. 260.
~ 76 ~
individual, gabim i cili vazhdon ende sot t praktikohet n

disa vende.92
Vendimi me vdekje nga gjykata, i nj personi pr
vrasje, ka qen dhe vazhdon t jet nj fenomen aktual n
shum shtete t bots, duke prfshir dhe ato perndimore.
Nse vrasja kryhet pr motive mbrojtse ose pa dashje,
ather pr vrassin mund t ket vendime t tjera n vend t
vendimit me vdekje.93
Prsa i prket kategoris s tret q prmendet n
kt hadith, ajo ka shkaktuar nj reagim t kundrt t shum
njerzve (n veanti n botn perndimore), t cilt
fatkeqsisht e marrin kt pjes t hadithit jasht kontekstit,
duke e ngjyrosur Islamin si fe, e cila nuk njeh lirin fetare dhe
t drejtn e individit n zgjedhjen e fes. Nse kthehemi tek
ajetet kuranore do t gjejm prgjigje t qarta n lidhje me
kt, ku thuhet:

Ska detyrim n f, sepse tashm sht dalluar e
drejta nga e shtrembra!...94
Gjithashtu n Kuran prmendet:

Dhe thuaj: E vrteta sht nga Zoti juaj. Kush t
doj, le t besoj e kush t doj, le t mohoj!..95
92
Mund t shikosh Muhammad Ata Alsid Sidahmad: The Hudud, al-Basheer

Publication, Malejzi, 1995, fq. 118.
93
Mund t shikosh Bedr el-Din el-Ajnij el-Hanefij: Binajeh Sherh el-Hidajeh,
vll. i 13-t, fq. 104.
94
Kurani (2:256).
~ 77 ~
Kto ajete dhe shum t tjera n Kuran, tregojn

qart se Islami sht f, e cila pranohet prmes besimit me
mendje dhe zemr dhe jo prmes detyrimit me forc.
N kohn e Profetit (a.s.), n qytetin e Medines, pas
ngritjes s shtetit islam, ka pas hipokrit pr besimin e t
cilve i Drguari i All-llahut ka qen n dijeni prmes
Kuranit.96 Megjithat, ai asnjher nuk i shfaqi ata dhe nuk
mori masa ndaj ekzekutimit t tyre, sepse nuk e shfaqn
haptazi mosbesimin, pasi kishin pranuar Islamin. Ata q
braktisnin Islamin n kohn e Profetit, por edhe pas tij,
bheshin armiq t Islamit, duke iu bashkangjitur forcave
kundrshtare t muslimanve. Tradhtar t till paraqesin
rrezik m t madh se sa armiku i thjesht, pr arsye t
dhnave t shumta q kan rreth gjendjes sociale, ekonomike,
ushtarake dhe politike t muslimanve dhe pr t cilat nuk do
t ngurrojn ti shfaqin n prani t armiqve t Islamit. Ky akt,
n terminologjit e shteteve moderne, quhet spiunazh dhe n
shum vende t bots dnimi pr spiunazh sht dnimi me
vdekje.
N jetn e Profetit (a.s.) dhe shokve t tij nuk
rastisim shembuj ku i Drguari i All-llahut mundohet t
hetoj besimin e njerzve. Jo vetm kaq, por ai zotri i
kshillonte njerzit q t mshironin njri-tjetrin duke
prmendur se nse e bjn nj gj t till do t mshirohen
nga Zoti Mshirplot. N nj thnie tjetr t Profetit (a.s.)
thuhet: Falni ndshkimin (udd) njri tjetrit. Por nse
nj shtje arrin tek un (bhet prfundimtare dhe e

vendosur), ather ndshkimi bhet i pashmangshm.97
95
Kurani (18:29).
Mund t shikosh suren el-Munafikun, (Hipokritet).
97
Ebi Abdil-lah el-Hakim el-Nejsaburi: El-Mustedrek ala el-Sahihajni, Dar elHaramejn, Kajro, 1997, vll. i 4, fq. 537
96
~ 78 ~
"

:
."

Hadithi 15
Eb Hurejrah (r.a) transmeton se i Drguari i Allllahut ka thn: Kush beson All-llahun dhe Ditn e
Gjykimit, le t thot fjal t mira ose t hesht. Kush

beson All-llahun dhe Ditn e Gjykimit le ta nderoj
fqinjin. Kush beson All-llahun dhe Ditn e Gjykimit, le
ta nderoj mysafirin. (Bukhrij dhe Muslim)
Tema
Kontrollimi i shprehjes
Nderimi ndaj t tjerve
Shpjegimi
T dy temat kryesore q parashtrohen n kt hadith

kan lidhje me formimin islam t njeriut.
~ 79 ~
Njeriu, pr t arritur ndaljen e djallzirave q dalin nga

goja e tij, duhet n fillim t merret me pastrimin e zemrs nga
egoja, dshirat dhe qllimet negative. Ai gjithmon shpreh at
q ka prbrenda. Prandaj dhe Profeti Muhammed (a.s.)
prmes ktij hadithi tregon se nse sarrihet shkalla e pastrimit
shpirtror q t thuhet e vrteta dhe fjala e mir me pjekuri,
ather n shum raste, heshtja sht m e dobishme pr
personin dhe pr t tjert. Shprehjet e kqija dhe t pa
kontrolluara sjellin pasoja negative, si keqinformimi, fyerja,
gnjeshtra etj. Imam Gazaliu n librin e tij Minhxh elc
bidn prmend nj thnie q transmetohet nga shoku i t
Drguarit t All-llahut, Eb Sacd el-Khudrij (r.a.): Kur
njeriu zgjohet n mngjes nga gjumi, pjest e trupit

adresohen tek gjuha e tij duke thn: Kaloje ditn n
sinqeritet dhe adhurim. Largohu nga fjalt e kota. Nse
ti vazhdon drejt, edhe ne do vazhdojm me ty, drejt.
Nse ti merr rrugn e gabuar edhe ne do t shkojm pas
teje, n t njjtn rrug.98
Prsa i prket nderimit ndaj tjetrit, Profeti (a.s.)

prsri v n dukje lidhjen e fort t besimit me mirsjelljen
ndaj njeriut. Kjo pasqyron qart dhe nj her vlersimin m t
lart t Islamit mbi moralin e shndosh njerzor. Ai q ka
sjellje dhe moral t dobt, besimi i tij vendoset n pikpyetje.
N kt hadith gjithashtu prmendet fqinji, sepse ai
banon afr dhe n mnyr t natyrshme krijohen marrdhnie
t afrta me t. Kto marrdhnie shpeshher mund t jen
m t forta me fqinjt sesa me njerzit e farefisit, pr faktin se
vendbanimi i nj pjestari t farefisit mund t jet larg dhe
takimet mund t jen m t rralla, ndrsa me fqinjin, m t
shpeshta.
N disa vende jomuslimane, ku muslimant kan
prreth shtpive t tyre njerz t besimeve t ndryshme ose
98
Ebu Hamid Gazali: Minhaxh el-Abidin, fq.339.
~ 80 ~
dhe nga ata q nuk i prkasin asnj lloj besimi, disa nuk i
vendosin rndsi ruajtjes s marrdhnieve t mira me fqinjt.
Kjo sht n kundrshtim me parimet islame, t cilat krkojn
nga muslimani q t jet i sjellshm me t gjith. I Drguari i
All-llahut thot n nj hadith: Aq shum m kshillonte
Xhebrli pr fqinjin, saq mendova se do t trashgoj,

(do t bhet pjestar n trashigimin e pasuris).99
Nderimi dhe prkujdesja ndaj mysafirit ka gjithashtu

nj vend t veant n edukatn islame. Besimtari urdhrohet
t respektoj mysafirin nga fakti se udhtimi prmban mund
dhe lodhje. Gjithashtu, kur njeriu sht mysafir, nuk ndihet
njsoj si t ishte n vendin e tij. Shum njerz prreth mund
t jen t panjohur pr t, kshtu q duke e respektuar dhe
duke u kujdesur pr t, bn q ai mos t ndihet n nj gjendje
t vshtir. Ky parim fetar ndaj mysafirit vjen nga
shmblltyra e trajtimit hyjnor q Zoti i ka br njeriut dhe q
prshkruhet n Kuranin Famlart me kto fjal:

N t vrtet, Ne i kemi nderuar bijt e
Ademit... dhe i kemi ngritur lart mbi shum prej atyre q
kemi krijuar.100
99
Muslim ibn el-Haxh-xhaxh: Sahih Muslim, vll. i 2-t, fq. 1214.

Kurani (17:70).
100
~ 81 ~

:
:
. "

Hadithi 16
Eb Hurejrah (r.a.) transmeton se nj njeri i tha
Profetit (a.s.): M kshillo! I tha: Mos u zemro. Njeriu
e prsriti disa her krkesn, por prsri Profeti (a.s.) i tha:
Mos u zemro. (Bukhrij)
Tema
T krkuarit e kshills.
Ndalimi nga zemrimi.
Shpjegimi
Ky hadith, ashtu si hadithi i dymbdhjet dhe i

trembdhjet, sht nj nga katr hadithet baz q prbjn
moralin islam101.
Tradita e pyetjes pr kshill t njerzve t urt sht
praktikuar dhe vazhdon t praktikohet n shum vende,
sidomos n mjedise tradicionale islame. N kto mjedise, nuk
sht e domosdoshme q njeriu t jet n vshtirsi dhe t
101
Shiko El-Razi: Meshjekhah Ebi Abdullah el-Razi, fq.196.
~ 82 ~
krkoj kshill, por praktikohet m shum si shenj respekti

ndaj t diturve, t cilt jan largpams dhe jan n dijeni t
gjendjes s individit. N kt mnyr, ata mund ta
parandalojn at nga nj gabim n t ardhmen. Kshtu, edhe
ky njeri q u paraqit tek Profeti (a.s.), ndoshta nuk ishte n
vshtirsi, por nga vlersimi i madh q kishte pr t
Drguarin e All-llahut, krkoi kshilla nga ai. Mundet q dhe
Profeti (a.s.) ta dinte se zemrimi i vazhdueshm ishte pjes e
natyrs s ktij individi dhe q ky mos t binte m n gabim, e
kshilloi q t mos zemrohej. Megjithse personi krkonte t
dgjonte kshill tjetr nga Profeti (a.s.), i Drguari i All-llahut
ia prsriti atij t njjtn prgjigje: Mos u zemro!.
Zemrimi pr gjra materiale t ksaj bote, nuk ka
qen pjes e karakterit t Profetit Muhammed (a.s.). Ai
zemrohej vetm n raste kur cnoheshin msimet hyjnore, t
cilat i ishin zbritur atij.102 Kjo nuk do t thot q t lihet pas
dore puna dhe jetesa, por zemrimi i vrtet t jet ather
kur lihet pas dore prmbushja e detyrimeve islame, q luan
nj rol t rndsishm pr vendmbrritjen e njeriut n botn
tjetr .
Nj rol t rndsishm n prmbajtjen nga zemrimi
sht dhe kontrollimi i vetvetes (nefs) dhe praktikimi i durimit.
Besimtari nuk mrzitet n sfida me egon e tij ose n momente
kur bn durim, sepse sht nn mbrojtjen e All-llahut. N
kohn e Profetit (a.s.) ndodhi nj ngjarje, e cila tregon rreth
rndsis s durimit dhe prmbajtjes nga zemrimi. Nj njeri
po e lndonte me fjal Hz. Ebu Bekrin (r.a.) i cili gjendej n
prezencn e Profetit Muhammed (a.s.). Kur njeriu e pa se Hz.
Ebu Bekri (r.a.) nuk po reagonte, ather e provoi prsri.
Ebu Bekri (r.a.) prsri nuk reagoi por duroi. Kur e dgjoi pr
hern e tret, ather Ebu Bekri (r.a.) filloi t hakmerret me
fjal ndaj tij. N kt moment Profeti (a.s.) u ua n kmb,
102
Shiko Muhammed ibn Isa el-Tirmidhi: Shemail el-Nebijj, Dar el-Garb elIslami, Bejrut, 2000, hadithi 225, fq. 133.
~ 83 ~
ndrsa Ebu Bekri (r.a.) e pyeti Profetin (a.s.): A je i zemruar

me mua? Profeti (a.s.) iu prgjegj: Zbriti nga qielli nj
melek i cili e prgnjeshtronte at pr far t thonte.

Kur ti u hakmore, ather vendin e zuri djalli. Un nuk
ulem aty ku z vend djalli.103
Djalli sht ai, i cili e nxit njeriun q t zemrohet. Pr

kt, Kurani dhe udhzimet profetike prmbajn disa
udhzime n ruajtjen e njeriut nga pshpritjet e djallit t
mallkuar. N Kuran thuhet:

Nse djalli fillon t t josh, krko mbshtetje te
All-llahu. Me t vrtet, Ai i dgjon t gjitha dhe i di t
gjitha.104
Profeti (a.s.) i ka udhzuar besimtart q n raste
zemrimi t ulen nse jan n kmb, ose t marrin abdest,
sepse uji shuan zjarrin, ashtu dhe abdesti shmang djallin. Disa
nga kto praktika rekomandohen edhe nga psikolog t
ndryshm.
Hz. Aliu (r.a.) n lidhje me zemrimin sht shprehur:
Fillimi i zemrimit sht marrzi dhe fundi vrasje e
ndrgjegjes.105
103
Ebu Davud el-Sixhistani: Sunen Ebi Davud, Dar el-Risaleh el-Alemijjeh, Damask, 2009, vll. i 7-t, fq. 257.
104
Kurani (41:36).
105
Muhammed ibn Muflih el-Mekdisijj: El-Adab al-Sherijjeh, Muesseseh elRisaleh, botimi 3, Bejrut, 1999, vll. 1, fq. 205.
~ 84 ~

:

"

. ."

Hadithi 17
Eb Jacl Sheddd ibn Evs (r.a.) transmeton se i
Drguari i All-llahut (a.s.) ka thn: All-llahu e obligoi
mirsin n do gj. Kur t vritni, vritni n mnyr t

sakt, kur t therni, therni n mnyr t sakt. Ta
mprehni thikn q t zvoglohet dhembja e kafshs q
do t theret. (Muslim)
Tema
Rndsia e praktikimit t mirsis, qoft edhe n
vepra jo t prditshme.
Shpjegimi
Fillimi i ktij hadithi, ku krkohet demonstrimi i
mirsis n do gj, bn t qart rolin pozitiv dhe unik t
Islamit n jetn e njeriut. Gjithashtu vrteton dhe
universalitetin e mesazhit, i cili nuk prqendrohet vetm n
prmbushjen e riteve fetare, por dhe n shfaqjen e mirsis n
do vepr.
~ 85 ~
Prmendet mirsia edhe n aktin e therjes s kafshs

q njeriu t mendoj se ka t bj me krijesat e All-llahut,
megjithse kafsha, atij mund ti duket si gj e rndomt.
Theksimi i rndsis s shfaqjes s mirsis gjat therjes s
kafshs e bn njeriun t mendoj m thell rreth shprblimit
m t madh n shfaqjen e mirsis n vepra shum m t
rndsishme. Pr ta ilustruar kt hadith me nj shembull,
mund t prmendet thnia n t ciln i Drguari i All-llahut
flet rreth rndsis dhe shprblimit q merr nj person i cili i
jep agjruesit, sikur dhe pak uj ose qumsht q ta el
agjrimin: Kushdo q i jep iftar nj agjruesi, kjo vepr
do tia shlyej gjynahet dhe do ta liroj nga ndshkimi,

si dhe do t ket shprblimin e njjt me agjruesin, pa
iu paksuar atij (agjruesit) asgj nga shprblimi i tij.
Than: nuk mundemi t gjith, ti japim iftar agjruesve.
Tha: All-llahu kt shprblim ia dhuron dokujt q i
dhuron iftar nj agjruesi, qoft edhe nj hurm, apo nj
gllnjk uji, apo qumsht t przier me uj.106 Lind
pyetja: Nse shprblimi qnka kaq i madh pr nj njeri, i cili

kryen nj vepr t thjesht duke i ofruar uj nj agjruesi,
ather, sa i madh mund t jet shprblimi i nj personi, i cili
ndihmon nj njeri tjetr t dali nga vuajtjet dhe mjerimet?
Zoti (xh.sh.) e ka lejuar konsumimin e disa lloje
kafshve, por kjo nuk do t thot q kafsha t vritet n
mnyra brutale me plumb n kok ose n disa mnyra, t
cilat shkaktojn vuajtje t przgjatura derisa t jap frymn e
fundit. Fatkeqsisht, n shum vende praktikohen metoda t
tilla. Kjo ndodh nga ambicja pr t fituar m shum t holla
ose nga pavetdija, se dhe kafsha sht krijes e All-llahut dhe
njeriu ndaj do krijese t All-llahut duhet t shfaq mirsin.
106
Muhammed Ibn Khuzejmeh: Sahih ibn Khuzejmeh, El-Mektebeh el-Islamij,

Bejrut, 1970, vll.3-t, fq. 191.
~ 86 ~

" :

. "
:
:
.

Hadithi 18
Sipas Eb Dherr Xhundub ibn Xhundeh dhe Eb
Abduramn Mucdh ibn Xhebel tregohet se i Drguari i Allllahut ka thn: Friksohu prej All-llahut kudo q t jesh.
c
T keqen pasoje me nj t mir, sepse e shlyen at dhe,

me njerzit, t sillesh mir. [Tirmidhiu i cili thot: hadithi
sht i mir (asen). N disa versione; i mir dhe i sakt.]
Tema
Frika ndaj Zotit (tav).

Zvendsimi i nj vepre t keqe me nj t mir.
Mirsjellja ndaj njerzve.
Shpjegimi
Fjala tav prmendet n shum ajete t Kuranit

Famlart, ku besimtari nxitet n zotrimin e saj. Pr kt
fjal, e cila prmendet n kt hadith dhe q shpeshher
~ 87 ~
prkthehet si: devotshmri, prkushtim, ose frik ndaj Zotit.

Dijetari Muhammed el-Shmi (942/1535) n librin e tij Subul
el-Hud ve el-Reshd, tregon prkufizimin gjuhsor q
prmban kt kuptim: t shprehurit me pak fjal. Ndrsa
dijetari leksikograf i gjuhs arabe Ibn Faris (395/1004) thot:
Tav sht frika dhe kujdesi, ndrsa baza e saj sht: frika
nga adhurimi i tjetr hyjnie prve All-llahut (shirk), frika e
rnies n gjynahe, frika e kryerjes s punve t dyshimta dhe e
atyre q jan t flliqura. Prsa i prket realitetit t tav: sht
bindja ndaj Zotit, n vend t kundrshtimit ndaj Tij. Autori
gjithashtu thot se kur Hz. Aliu (r.a.) u pyet pr kuptimin e
fjals tav, ai u prgjigj:

Tav do t thot: T kesh frik nga i Madhrishmi
(All-llahu), t punosh sipas Zbritjes Hyjnore (Kuranit), t
jesh i knaqur me pak dhe t prgatitesh pr Ditn e
Largimit. 107
Tav sht thelbi i shum adhurimeve n Islam.
Duke iu friksuar All-llahut n do vend, si theksohet n
kt hadith, njeriu arrin t jet m i ndrgjegjshm rreth
veprave t tij, gj q e bn at t mos bj gjynah. Prve
ndikimit pozitiv, ndalimi i gjynahit, e lidh njeriun m shum
me Zotin, gj q e bn njeriun ta prmend At, edhe m
shum. Kushdo q i friksohet Zotit n do vend, ka m pak
mundsi t ushtroj hipokrizi dhe t shkaktoj dme ndaj
krijesave t Zotit, pr vet faktin se sht i ndjeshm ndaj
Prezencs Hyjnore. Ndrsa jobesimtari, mund ti friksohet
ligjit ose individit dhe n nj moment q nuk prballet me
107
Muhammed el-Shamij: Subul el-Hud ve el-Reshd, Dar el-Kutb el-Ilmijjeh,

Bejrut, 1993, vll.1, fq. 421.
~ 88 ~
asnjrin nga ata, ai mund t veproj t kundrtn, duke

shkaktuar dme ndaj krijesave t Zotit.
Nj mnyr e leht dhe dobiprurse pr besimtarin,
q mos t shkputet nga mirsit e Zotit (xh.sh.) sht dhe
zvendsimi i nj veprimi t keq, me nj t mir. Ktu
tregohet dshira e madhe e All-llahut pr faljen e gabimit t
besimtarit dhe dshirn e Tij q besimtari t jet n
prmirsim t vazhdueshm.
All-llahu ka br q sjellja e njeriut t zbukurohet me
shfaqjen e moralit t mir. I Drguari i All-llahut kishte
moralin m t mir nga t gjith njerzit. Ai cilsohet n
Kur'an me kto fjal:

Ti (o Muhammed) je me virtyte madhore,108
N librin El-Edeb el-Mufred t autorit Muhammed
ibn Ismail el-Bukharij, ku jan prmbledhur hadithet q kan
t bjn me moralin, prmendet nga goja e vet Profetit (a.s.)
qllimi i drgimit t tij: Me t vrtet jam drguar t
plotsoj sjelljet m t mira t moralit.109
Morali i mir, ashtu si dhe intelekti, sht dhurat e
Zotit ndaj njeriut, i cili e bn at ndryshe nga krijesat e tjera.
Prmes moralit t mir dhe t ndrsjellt mundsohen
marrdhniet e shndoshta dhe t vazhdueshme midis
njerzve. Nj gj e till sjell paqe, harmoni dhe mundsin e
zhvillimit midis tyre.
108
Kurani (68:4).
Muhammed Ibn Ismail el-Bukharij: Book of Muslims moral and manners,
prkthyer nga gjuha Arabe n gjuhn Angleze nga Yusuf Talal deLorenzo, USA
Al-Saadawi Publications, Alexandria, USA, 1999, fq. 126.
109
~ 89 ~
Sjellja e mire, q shfaqet me sinqeritet dhe bindje ndaj

Zotit, prve ruajtjes s vlerave t larta dhe komunikimit t
efektshm n shoqri, pasqyron gjithashtu dhe dashurin ndaj
Profetit t All-llahut, lidhjen shpirtrore t njeriut me
Krijuesin dhe mundson hyrjen e tij n xhennet. Nj her,
Hz. Muhammedi (a.s.) i pyeti shokt e tij se a dshironi t dini
se kush sht m i dashur tek un nga ju dhe m i afrti me
mua n Ditn e Gjykimit? Ata than: Po, o i Drguari i Allllahut, na trego! Ai tha: T till jan ata q kan sjelljet
m t mira110
110
Po aty, fq. 125.
~ 90 ~

" :

: !

" .
:

.
:
"

".
~ ~ 91
Hadithi 19
c
Abdull-llh bin cAbbs (r.a.) thot: Nj dit isha

mbrapa t Drguarit t All-llahut dhe m tha: O djalosh,
un po t msoj disa fjal: kujdesu ndaj All-llahut, Ai do

t kujdeset pr ty. Kujdesu pr All-llahun, do ta gjesh
At prpara vetes. Kur t lutesh, lute All-llahun dhe kur
t krkosh ndihm, krko prej All-llahut. Dije se, sikur i
tr njerzimi t tubohet pr t br dobi me dika, ata
nuk do t mundin prvese me at q All-llahu ka
caktuar pr ty dhe, nse tr njerzit tubohen pr t br
nj dm, ata nuk do t mundin, prvese me at q Allllahu ka caktuar pr ty. Lapsat jan ngritur dhe flett
jan thar. (E prcjell Tirmdhi i cili thot: Hadithi sht i
mir, i sakt (asen a), ndrsa n versionin tjetr, i cili nuk

sht i Tirmidhiut, thuhet: Kujdesu pr All-llahun, Ai do
t kujdeset pr ty. Njihe All-llahun n rehati, Ai t njeh

n vshtirsi dhe, dije se ajo q kaloi nuk do t godiste
dhe, ajo q t ka goditur, smund t kalonte (pa t
goditur). Dije se fitorja (arrihet) me durim, shptimi me
vshtirsi dhe me do vshtirsi vjen dhe nj lehtsim.
Tema
Ndrtimi i marrdhnieve t shndosha me Krijuesin.
Shpjegimi
Prmes ktij hadithi, Profeti (a.s.) i tregon djaloshit t

ri, Ibn cAbbs, ndrtimin e marrdhnieve t duhura me
Krijuesin e tij prmes dy mnyrave: E para ka t bj me
kujdesin, lutjen dhe ndihmn q njeriu duhet ta krkoj nga
All-llahu, ndrsa e dyta ka t bj me besimin n at q ka
caktuar All-llahu (xh.sh.).
~ 92 ~
N fillim, sht e rndsishme t prmendet fakti se

Profeti (a.s.) nuk e ka ln pas dore t bashkbisedoj dhe ti
udhzoj t rinjt duke shfrytzuar do rast n t cilin ka
pasur mundsi.
Udhzimi i par, ku i Drguari i All-llahut thot:
kujdesu pr All-llahun, Ai do t kujdesohet pr ty...,
nuk do t thot se Zoti ka nevoj q njeriu t kujdeset pr T,
por do t thot q njeriu t kujdeset ndaj Msimeve Hyjnore
dhe t jetoj n baz t tyre. Nse arrihet nj gj e till,
ather dhe All-llahu do kujdeset ndaj krijess s Tij.
M pas thuhet: ...Kujdesohu ndaj All-llahut dhe
do ta gjesh At prpara vetes.... Dhe kjo nuk do t thot
se All-llahu do t qndroj fizikisht para njeriut, por mshira,
ndihma dhe mbshtetja e Tij do t jen mbi at q beson dhe
punon me Kuranin dhe traditn Profetike, sunnetin.
N hadith theksohet gjithashtu lutja dhe mbshtetja

n All-llahun (xh.sh.). Zotrimi i ktyre dy cilsive krijon nj
lidhje t ngusht midis Zotit dhe njeriut. Ajo nuk bhet vetm
duke prdorur gjuhn, por dhe zemrn. Gjithashtu nuk duhet
t bhet vetm n momente, kur njeriu sht n vshtirsi,
por n do lloj rrethane. Arritja e lutjes me zemr n rrethana
t ndryshme krijon lidhjen e ngusht midis Zotit dhe njeriut.
Pr kt dhe All-llahu (xh.sh.) prmend n Kuranin e Tij
famlart:

Zoti juaj ka thn: Lutmuni Mua, se do tju
prgjigjem!111
111
Kurani (40:60).
~ 93 ~
N shum ajete kuranore, krkohet q njeriu t

ndrmarr hapin e tij drejt Zotit, n mnyr q Zoti ti
prgjigjet atij. P.sh. n nj ajet tjetr tregohet se si Zoti i jep
drejtimin e duhur njeriut nse ai i prgjigjet Atij dhe beson tek
Ai:

...le ti prgjigjen thirrjes Sime dhe le t m
besojn Mua, pr t qen n rrug t drejt...112
M pas, n kt hadith, i Drguari i All-llahut i
kushton rndsi besimit n at q ka caktuar All-llahu (a,
ader), i cili sht dhe nj nga gjasht shtyllat kryesore t
besimit islam. Njeriu, duke besuar n caktimin e Zotit dhe n
at se do gj vjen prej Tij, e bn at t mbshtetet dhe t
lidhet m shum me Krijuesin e tij. Gjithashtu, i jep fuqi atij
n prballimin e sfidave n kt bot dhe n qndrimin e tij t
palkundur kundr gnjeshtrave dhe padrejtsive q bhen.
Pra, besimi n caktimin e All-llahut e shndrron njeriun nga
nj krijes q i friksohet krijesave t Krijuesit, n nj krijes
q i friksohet Krijuesit t krijesave dhe e bn at triumfues
n jet, ngaq ndihma e All-llahut (xh.sh.) sht gjithmon me
t. Kjo vrtetohet n ajetin kuranor, ku Zoti i Madhrishm
thot:

All-llahu, n t vrtet, i mbron besimtart.113
112
113
Kurani (2:186).
Kurani (22:38).
~ 94 ~

"
. "

:

Hadithi 20
Prcillet nga Ibn Mescd cUbeh ibn cAmr el-Enrij
el-Bedrij, se i Drguari i All-llahut ka thn: "Me t vrtet,
prej msimeve t para profetike q i kan mbrritur

njerzve sht: nse s'ke turp, bj 't duash." (Bukhrij)
Tema
Rndsia e zotrimit t turpit, duke e prcjellur at tek

ne prmes njsimit t Msimeve Hyjonre midis t
drguarve t Zotit.
Lidhja e Islamit me fet e tjera qiellore dhe pohimi i
asaj se Islami nuk sht kumtes e re, por vazhdimsi
e msimeve Profetike.
Shpjegimi
N kt hadith prmendet fjala aj, q zakonisht

prkthehet n shqip me fjaln turp, por kjo fjal ka dhe
kuptime t tjera. Prej disa kuptimeve t tjera sht dhe
modestia ose ndjeshmria.
~ 95 ~
Prsa i prket prkufizimit t fjals aj, dijetari i

njohur mistik Dh el-Nn el-Mirij (244-859) u shpreh se
aj sht nj ndjesi mbizotruese n zemr, e cila
shoqrohet me ndjesin e friks ndaj Zotit pr gabimet e bra
n t kaluarn.114
Shprehja q gjendet n kt hadith : Nse ske turp,
bj t duash nuk mund t merret kuptimi i drejtprdrejt
siprfaqsor, por tregon se paturpsia mund ta bj njeriun t
kryej do gj t ndaluar, pa respektuar normat fetare dhe
shoqrore, si mund ti thot nj prind fmijs s tij: Nse
nuk e zbaton porosin time, ather bj t duash. Kjo sdo
t thot se prindi i tregon fmijs se sht i lir n zgjedhjen e
mundsive t ndryshme duke i prfshir dhe ato t ligat, por i
tregon atij zemrimin dhe paknaqsin e tij, nse kshilla
nuk zbatohet. Prandaj dhe Profeti (a.s.) n kt hadith
shprehet se sht e rndsishme ruajtja e turpit, prndryshe
njeriut i hapen dyert e veprimit t gjynaheve dhe i bhet e
natyrshme kryerja e tyre, derisa arrin n nj pik, ku ndihet i
zhveshur nga turpi dhe i lirshm n kryerjen e gjynaheve. Nj
qndrim i till sjell dhe zemrimin e Zotit ndaj tij.
Turpi ose modestia sht e lidhur ngusht me
besimin. I Drguari i All-llahut shprehet n nj hadith:
Besimi (el-mn) sht i zhveshur. Rroba e tij
sht devotshmria, bukuria e tij sht turpi dhe pasuria

e tij sht pastrtia nga gjynahet (el-ciffeh).115
114
Ebu el-Kasim el-Kushejrij: El-Risaleh el-Kushejrijjet , Metabe Muesseseh

Dar el-Shab, Kajro, 1989, fq. 372.
115
Ibn Ebi Dunya: Mekarim el-Ekhlak, Mektebeh el-Saij, Rijad, 1990, Fq. 41.
~ 96 ~
sht e rndsishme gjithashtu dhe shpjegimi i frazs

n kt hadith, ku prmendet se turpi sht nga msimet e
para profetike, gj q vrteton se Islami nuk ka filluar n
kohn kur Hz. Muhammedi (a.s.) u drgua si profet, por qysh
nga koha e njeriut dhe profetit t par, Ademit (a.s.). Islami
nuk ka ardhur t rrzoj mesazhet hyjnore t besimeve t
tjera qiellore, por ti prforcoj dhe ti rindrtoj ato nn
kujdesin e vuls s profetve, Hz. Muhammedit (a.s.).
Prandaj, ai q prqafon dhe ndjek udhzimin e tij, n t
vrtet ndjek rrugn e drejt q Zoti (xh.sh.) i ka zbritur ndr
shekuj njerzimit prmes t drguarve t Tij.
Shprehja e msiprme gjithashtu vrteton se
udhzimet kan ardhur nga Nj Krijues. Nse mesazhet q iu
zbritn t drguarve t Zotit, t cilt kan jetuar n shekuj t
ndryshm jan t njjta n thelb, ather dhe Drguesi i tyre
sht Nj, All-llahu (xh.sh.).
Njeriu mund t ket turp para njerzve, ose dhe nga
vetja e tij, por nse nuk ka turp para Zotit, ather shfaqjet e
tjera t turpit mbeten siprfaqsore. Ja se si e konsideron
Profeti (a.s.) zotrimin e turpit t vrtet ndaj Zotit, n nj
hadith ku Ibn Mescd (r.a.) tregon se nj dit i Drguari i Allllahut i tha shokve t tij: T keni turp nga Zoti ashtu si
duhet! Ata than: Ne turprohemi o Profet i All-llahut.

Ai tha: Se kam pr at116. Ai q turprohet nga Zoti si
duhet, t kujdeset pr kokn e tij dhe dhe prmbajtjen e
saj, t kujdeset pr barkun dhe prmbajtjen e tij, t
kujtoj vdekjen dhe sprovat e saj. Ai q dshiron botn
tjetr, t heq dor nga bukurit e ksaj bote. Kush i
prmbush kto, me t vrtet sht turpruar ashtu si
duhet nga All-llahut.117
116
117
Do t thot: Jo pr at lloj turpi q kuptojn njerzit.

Ebu el-Kasim el-Kushejri: El-Risaleh el-Kushejrijjet, fq. 372.
~ 97 ~
Njerzit e ndjenjave m t thella shpirtrore, prve

praktikave t prmendura, turprohen nga All-llahu q t
mbshteten, t friksohen dhe t shpresojn nga krijesat e Tij.
Ata mbshteten, friksohen dhe shpresojn vetm tek Ai,
duke i konsideruar krijesat e Tij si prues t caktimit t Zotit
dhe jo si caktues t fatit. Tregohet se disa njerz kaluan pran
nj personi q flinte n nj pyll t dendur me nj kal pran. I
than: A nuk ke frik t flesh n nj vend t frikshm mes
egrsirave? Njeriu e ngriti kokn dhe tha: Kam turp nga Zoti
ti friksohem tjetr kujt, prve Tij. M pas, e uli kokn dhe
vazhdoi t flinte.118
118
Po aty, fq. 374
~ 98 ~

:
:

!

:"

"

: :

Hadithi 21
Sipas Eb cAmr, ose sipas disave t tjerve sht
thn se Eb cAmreh Sufjn ibn cAbdil-lh (r.a.) tregohet se i
ka thn Hz. Muhammedit (a.s.): O i Drguari i All-llahut!
M thuaj dika pr Islamin, q mos t pyes asknd tjetr
prve teje. Ai i tha: Thuaj, i kam besuar All-llahut,
pastaj t jesh i qndrueshm (n t)! (Muslim)
Tema
Rndsia e qndrueshmris n Islam (el-Istimet)
Shpjegimi
Ky sht nj nga hadithet q shfaqin urtsin
profetike t Hz. Muhammedit (a.s.). Brenda nj fjalie t
shkurtr ai udhzon muslimant se si t jen besimtar t
mirfillt, duke besuar dhe duke qen t qndrueshm n
veprat q e vrtetojn kt besim. Dijetari islam El-ushejrij
~ 99 ~
n lidhje me qndrueshmrin n besim thot:

Qndrueshmria n Islam (istimeh) quhet zbatimi i plot i
kushteve t besimit, pa shkelur asnj nga to. Ai q zotron
thelbin e qndrueshmris n fe, q sht Njsimi i All-llahut
(tevd), sht i ruajtur nga dnimi i prhershm i
xhehennemit, ndrsa ai, i cili e prsos qndrueshmrin n f,
sht ruajtur nga sprovat duke mos u ndikuar nga
fatkeqsit.119
T jesh i qndrueshm n Islam nuk sht e leht,
sepse pr t arritur kt shkall, njeriu duhet t jet gjithmon
n luft t vazhdueshme me epshet, djallin e mallkuar dhe
njerzit e kqinj. Vet i Drguari i All-llahut nuk e kishte t
leht ta arrinte kt gj. Nj her, ai u pyet pr arsyen e
zbardhjes s flokve t tij dhe u prgjigj: Mi kan zbardhur
flokt surja Hd dhe motrat e saj (suret e tjera).120 Surja Hd
prmban ajetin kuranor, ku i Drguari i All-llahut dhe
besimtart kshillohen t jen t qndrueshm dhe t
palkundur n Islam:

Prandaj qndro i patundur n udhn e drejt, ashtu si
je i urdhruar. Ashtu le t veprojn edhe besimtart q

jan me ty121
N kt hadith gjithashtu pasqyrohet respekti i

besimtarve ndaj t Drguarit t All-llahut. Ky respekt shfaqet
prmes dshirs pr t marr udhzimet e tyre jetsore nga ai,
udhzime pr t cilat nuk kishin nevoj t pyesnin asknd
prve tij.
119
Ebu el-Kasim el-Kushejri: El-Risaleh el-Kushejrijjet, fq. 356.

Ebi Jala el-Musulij: Musned Ebi Jala el-Musulij, Dar el-Memun lit-turath,
1989, Damask, vll. i 2-t, fq. 184.
121
Kurani (11:112).
120
~ 100 ~
Prve prqndrimit t besimtarit n adhurime,

krkohet gjithashtu dhe prqendrimi i zemrs s tij ndaj Zotit.
Ashtu si prqndrohet mendja n kryerjen e ritualeve n
mnyr t plot dhe n kohn e caktuar, ashtu dhe zemra
duhet t prqndrohet n pastrimin e do gjje q sht e
prkohshme dhe t lidhet me At q sht i Prjetshm, Allllahun (xh.sh.).
~ 101 ~
":
:

. ." :

Hadithi 22
Eb cAbdull-llh Xhbir bin cAbdil-lh el-Enrij (r.a.)
thot se nj njeri e pyeti t Drguarin e All-llahut duke i
thn: 'mendon, nse i fal namazet e detyruara, agjroj
Ramazanin, u prmbahem t lejuarave, braktis t ndaluarat
dhe nuk bj asgj m shum se kjo, a do t hyj n xhennet? I
tha: Po! (Muslim)
Tema
Thjeshtsia e praktiks islame dhe arritja e hyrjes n
xhennet
~ 102 ~
Shpjegimi
N kt hadith, i Drguari i All-llahut paraqet
thjeshtsin e Islamit n praktik. Hadithi gjithashtu prfshin
dhe kushtin e prmbajtes s t lejuarave dhe braktisjes s t
ndaluarave. Nuk sht fjala vetm pr mosprdorimin e
pijeve alkoolike dhe mosngrnjen e mishit t derrit, por dhe
largimin nga veset e liga, si sht: egoizmi, gnjeshtra,
prgojimi, xhelozia, mburrja, etj. Ndrsa prmbajtja e t
lejuarave nuk prfshin vetm ngrnien, pijen, punn dhe
gjumin, por edhe prmbajtjen e sjelljes s mir, prmendjen e
Zotit sa m shum, afrimin ndaj Tij n shrbim t nevojtarve
etj.
Lind pyetja: Pse n kt hadith prmenden vetm disa
kushte t Islamit dhe nuk prmenden t tjerat? Disa dijetar
jan t mendimit, se n at koh kur i sht shtruar pyetja t
Drguarit t All-llahut, zeqati dhe haxhi nuk kan qen t
detyruara, ndrsa Fjala e Dshmis Islame (shehdet) kuptohet
vetvetiu, nuk ka pasur nevoj t prmendet, sepse pyetsi ka
qen besimtar musliman.
~ 103 ~

"
- : -

."
Hadithi 23
Sipas Eb Mlik el-rith ibn cAim el-Eshcarij (r.a.), i
Drguari i All-llahut ka thn: Pastrtia sht gjysma e
besimit. Falnderimi ndaj All-llahut (el-amdu lil-lh) e
prmbush peshoren (el-mzn). Lavdrimi dhe

falnderimi ndaj All-llahut (subhn All-llah ve-el-amdu
lil-lh) e prmbushin hapsirn midis qiellit dhe toks.
Namazi sht drit. Lmosha (adeah) sht dshmi.
Durimi sht shklqim, ndrsa Kur'ani sht argument i
sigurt pr ty ose kundr teje. dokush e fillon ditn si
tregtar i shpirtit t tij; mund ta liroj ose mund ta
shkatrroj at. (Muslim)
~ 104 ~
Tema
Theksimi i rndsis s pastrtis, prmendjes s Zotit
(dhikr), namazit, lmoshs (adeat), durimit, Kuranit, dallimit
t veprave t mira nga t kqijat dhe veprimi me punve t
mira.
Shpjegimi
Q n fillimin e ktij hadithi, i Drguari i All-llahut i
ka dhn nj vend t veant pastrtis. Ktu, pastrtia
trupore simbolizon dhe at t brendshmen, shpirtroren. N
fakt, kuptim do t kishte pastrtia trupore, nse nuk ndikon
sado pak n pastrtin shpirtrore? sht si shembulli i nj
shtpie, e cila duket e pastr nga jasht, ndrsa nga brenda
sht jo e pastr dhe mban er t keqe. Megjithse pamja e
shtpis nga jasht sht e rndsishme, por bukuria, hijeshia
dhe qetsia nga brenda jan dhe shum t rndsishme, pr
shkak se njeriu nuk do t jetoj jasht mureve t saj, por
brenda saj. Prandaj, pr besimtart e sinqert, pastrtia fizike
shrben si nj simbol i pastrtis shpirtrore. Pastrtia fizike
arrihet me larjen e krejt trupit, ose disa pjesve t tij, ndrsa
pastrtia shpirtrore fillon me pendim (tevbet) ndaj Zotit
Fuqiplot.
Disa dijetar kan komentuar se n fjalin e par t
ktij hadithi nuk bhet fjal pr besimin, por pr namazin, i
cili n kohn e Profetit (a.s.) sht prmendur shpesh me
fjaln besim (mn). Pra, pastrtia e trupit pr kryerjen e
ritualeve fetare, q prfshin abdestin, guslin dhe tejemumin,
sht kusht pr namazin. Ajo konsiderohet gjysma e tij.122
122
Shiko Zejn el-Din bin Shihab el-Din: Xhami el-Ulum ve el-Hikem, Dar Ibn Kethir,
Damask, 2008, fq. 492.
~ 105 ~
M pas, i Drguari i All-llahut prmend se falnderimi

ndaj Tij (el-amd lil-lh) rndon n peshoren e veprave t mira
(mzn). N Ditn e Gjykimit veprat e njerzve do t
peshohen dhe nse njeriu do t ket vepra t mira m shum,
do t hyj n xhennet. Ktyre veprave i shtohet edhe m
shum vlera, nse prmendet vazhdimisht shprehja el-amdu
li-lh. Prsa i prket falenderimit ndaj Zotit, dijetart jan
shprehur se pr ta lartsuar dhe pr ta lavdruar ashtu si
duhet All-llahun, njeriu nuk duhet t jet i pabes, ose
mosmirnjohs ndaj Tij.123 N librin e tij El-Rislet elushejrijjet, Imam ushejrij prmend se falnderimi ndaj
Zotit shprehet jo vetm prmes gjuhs, por dhe prmes
gjymtyrve t trupit dhe t zemrs. Ta falnderosh At
prmes gjymtyrve t trupit do t thot q njeriu, trupin dhe
gjymtyrt e tij t'i mbuloj me cilsit e besnikris ndaj Zotit
(xh.sh.) dhe shrbimin ndaj Tij. Pra, goja, dora, syri etj, t'i
qndrojn besnik msimeve hyjnore duke mos kryer t
ndaluarn dhe duke i zbatuar detyrimet fetare. Ndrsa
falnderimi prmes zemrs do t thot q besimtari ta largoj
at nga materia, pr n fushn e Njsimit t Zotit (tevhd),
duke pasur gjithmon respekt ndaj Tij n do moment dhe
gjndje.124
Pjesa e hadithit, ku Profeti Muhammed (a.s.) thot se
lavdrimi dhe falnderimi i takojn All-llahut (subn All-llah
ve el-amdu lil-lh), prmbush hapsirn midis qiellit dhe toks,
tregon nj vler t madhe q ka kjo shprehje. Pra, sikur kjo
shprehje t merrte form fizike, do t mbushte t gjith
hapsirn q gjndet midis qiellit dhe toks.125
123
Ebu Hamid Gazalij: Minhaxh el-Abidin, Muesseseh el-Risaleh, botimi 1, Bejrut,

1989, fq.319.
124
Mund t shikosh Ebu el-Kasim el-Kushejri: El-Risaleh el-Kushejrijjet fq.312.
125
Mund t shikosh shpjegimin e Sad el-Din Masud bin Umer bin Abd All-llah:
Sherh el-Teftezanij, fq. 146. Mund t shikosh dhe Ebu el-Kasim el-Kushejri: ElRisaleh el-Kushejrijjet fq.312.
125
Sherh el-Teftezanij, fq. 146.
~ 106 ~
Shprejhjet: el-amdu li-lh dhe subn All-llah ve elamdu lil-lh jan shprehje, q njeriu prmes tyre prmend
Krijuesin e tij. Nj gj e till e qetson njeriun, e bn at m t
vetdijshm ndaj pranis s Zotit dhe fiton plqimin e Tij.
Praktikimi i vazhdueshm i prmendjes s All-llahut
theksohet n disa ajete kuranore dhe shprehje Profetike t
Hz. Muhammedit (a.s.). N Kuran thuhet:
O besimtar, prmendeni shpesh All-llahun dhe

lavdrojeni At n mngjes dhe n mbrmje!126
M pas i Drguari i All-llahut tregon se namazi sht
drit. sht quajtur drit sepse besimtari, i cili e praktikon at,
sht i ruajtur nga gjynahi. T gjitha gjynahet quhen errsir
prmes s cils njeriu nuk mund t shikoj. Namazi sht
drit, prmes s cils besimtari udhzohet.127 N Kuran
thuhet:

Lexo (o Muhammed) at q t sht zbritur ty
prej Librit (Kuranit) dhe fale namazin! Vrtet q namazi
t ruan nga shthurja dhe nga do vepr e shmtuar dhe
126
Kurani (33:41-2).
Shiko shpjegimin e Sad el-Din Masud bin Umer bin Abd All-llah: Sherh elTeftezanij,fq. 146.
127
~ 107 ~
vrtet q prmendja e All-llahut sht m e madhe! Allllahu di gjithka q ju bni.128

Ndrsa lmoshn (adeat), i Drguari i All-llahut e
quan argument vrtetues (burhn). Quhet kshtu sepse
lmosha vrteton besimin e sinqert dhe t shndosh t
njeriut dhe gjithashtu do t dshmoj pr t n Ditn e
Gjykimit.129
M pas, Profeti (a.s.) tregon se durimi (abr) sht
burim rrezatimi (iy) si drita e diellit, e cila jo vetm q
ndrion, por prodhon dhe nxehtsi, ndryshe nga drita e hns
(nr), e cila nuk prodhon nxehtsi, por vetm prcjell
rrezatimin e diellit. Pr kt dhe Zoti sht shum i qart kur
thot n Kuranin Famlart:

Ai e ka br Diellin burim drite, kurse Hnn e
ka br t shklqej.130
N librin Sher el-Teftznij t Imam Teftzni,
prmendet se durimi (abr) sht m me vler se namazi, i cili
n kt hadith prshkruhet si drit(nr). Imam i arsyeton se
prmes tij ndrtohen shtyllat e besimit dhe t praktiks
islame, prandaj qndron dhe m lart se namazi.
Imam Gazaliu, n librin e tij Minhxh el-cbidn,
gjithashtu ka prmendur n lidhje me durimin: Durimi sht
nj ila shum i hidhur dhe i paplqyeshm, por ka aq shum
mirsi, sa q prmes tij mund t korrsh shum leht fitore
128
Kurani (29:45).
Sherh el-Taftazani, fq. 147.
130
Kurani (10:5).
129
~ 108 ~
dhe mund t shmangsh t gjitha dmet dhe lndimet.

Njerzit e menur marrin guximin pr t marr dozn e
hidhur, pa u merakosur pr shijen, duke menduar se durimi i
momentit t hidhur siguron fitore n vitet q vijojn. "131 N
Kuran thuhet:

Ajo q sht te ju zhduket, e ajo q sht te Allllahu sht e prjetshme. E Ne do tu japim atyre q
ishin t durueshm shprblimin m t mir t asaj q
vepruan.132
Imam Gazaliu prmend katr kategori t durimit:
1. Durim n nnshtrim ndaj Zotit (sabr c al el-t cat)
2. Durim n t qndruar larg nga gjynahi (sabr c al el-ma
c
siyeh)
3. Durim ndaj sprovave t ksaj bote (sabr c al mesib eldunj.)
4. Durim ndaj gjrave t teprta dhe t panevojshme t
ksaj bote (sabr c al ful el-dunj)133
M pas, n hadithin e msiprm, i Drguari i Allllahut tregon se Kurani sht argument i vrtetues pr ty, ose
kundr teje. Kjo do t thot se, nse besimtari i prmbahet
udhzimeve t Kuranit dhe vepron sipas tyre, n Ditn e
Gjykimit, ai do t dshmoj dhe do t ndrmjetsoj tek Zoti
pr besimtarin. E kundrta ndodh me at njeri, i cili nuk i
131
Ebu Hamid Gazali: Minhaxh el-Abidin, Muesseseh el-Risaleh, botimi 1, Bejrut, 1989 fq. 238.
132
Kurani (16:96).
133
Ebu Hamid Gazali: Minhaxh el-Abidin, fq. 238.
~ 109 ~
prmbahet udhzimeve dhe nuk vepron sipas tij. Kurani do

t dshmoj kundr tij n Ditn e Gjykimit.
N pjesn e fundit t ktij hadithi, Hz. Muhammedi
(a.s.) tregon se dokush e fillon ditn si tregtar i shpirtit t tij.
Njeriu mund ta liroj ose mund ta shkatrroj at. Kjo
shprehje prdoret n mnyr figurative. N fakt, do dit q
nga mngjesi e deri n mbrmje, njeriu n prgjithsi, ose do i
nnshtrohet epsheve t tij dhe djallit t mallkuar duke kryer
gjynahe, ose do t kaloj nj dit duke qen i nnshtruar ndaj
Zotit, n prputhje me udhzimet e besimit. Ai q i
nnshtrohet epsheve t tij ose djallit t mallkuar bhet
shrbtor i tyre dhe shkatrron vetveten, ndrsa ai q i
nnshtrohet Zotit Fuqiplot, bhet shrbtor i Tij dhe si
prfundim, fiton liri nga djalli dhe epshet. Pr kt, i Drguari
i All-llahut shprehet se dokush e fillon ditn si tregtar i
shpirtit t tij, duke e liruar ose duke e shkatrruar at
(shpirtin).
~ 110 ~

" : :

.

.
!

!
. !
. !

.

!

. !

. !

. !

~ ~ 111

. ."

Hadithi 24
Nga Eb Dherr el-Giffr (r.a.) transmetohet se
Profetit (a.s.) i sht thn nga Zoti i tij i Madhrishm: O
robrit e Mi! Un ia kam ndaluar padrejtsin Vetes

time dhe e kam ndaluar at edhe midis jush, prandaj
mos i bni padrejtsi njri-tjetrit.
O robrit e Mi! T gjith ju jeni n rrug t
gabuar, prve atij q e udhzoj Un, prandaj krkoni
udhzim nga Un, tju udhzoj.
O robrit e Mi! T gjith ju jeni t uritur, prve
atij q e ushqej Un, prandaj krkoni t'ju ushqej, e do
t'ju ushqej.
O robrit e Mi! T gjith ju jeni t zhveshur,
prve atij q e vesh Un, prandaj krkoni veshje nga
Un, t'ju vesh.
~ 112 ~
O robrit e Mi! Vrtet ju gaboni natn dhe ditn,

kurse Un i fal t gjitha gjynahet, prandaj, krkoni nga
Un falje, t'ju fali.
O robrit e Mi! Ju nuk mund t arrini t m
dmtoni me ndonj dm, as q mund t arrini t m
sillni dobi, q t m bni t prfitoj.
O robrit e Mi! Sikur i pari dhe i fundit nga ju,
njerzit dhe xhint nga ju, t ishin t devotshm, si
zemra m e devotshme e njrit nga ju, kjo nuk do t
shtonte aspak n sundimin Tim.
njerzit dhe xhint nga ju, t ishin t kqinj si zemra m
e keqe e njrit nga ju, kjo nuk do ta zvoglonte sundimin
Tim n asgj.
njerzit dhe xhint nga ju, t qndronin bashk n nj
vend dhe t krkonit nga Un, do i prgjigjesha lutjes s
donjrit dhe, kjo nuk do e paksonte at q Un
zotroj, aq sa do t paksonte gjilpra detin, nse do
futej n t.
O robrit e Mi! Jan veprat tuaja ato pr t cilat
do t llogariteni, pastaj Un do tju shprblej pr ato. Ai
q gjen mir, le ta falnderoj All-llahun, ndrsa ai q
gjen ndryshe nga ajo, mos t fajsoj asknd prve
vetvetes. (Muslim)
~ 113 ~
Tema
Ky hadith udsij134 prmban tema t ndryshme. sht
nj hadith i veant, sepse prmes ktij monologu, Zoti
prcjell mesazhe t fuqishme, ku n mes t tjerash prmendet:
1. Njohja e realitetit njerzor dhe atij hyjnor, prmes s
cilit pasqyrohet nevoja e lidhjes dhe varsis me
Krijuesin.
2. Jetesa n prputhshmri me Udhzimet Hyjnore.
Shpjegimi
Q n fillim t ktij hadithi, All-llahu i Madhruar e
fton dhe e udhzon njeriun q t heq dor nga shtypja,
dhuna dhe padrejtsia. Ai tregon se dhunn nuk ia ka lejuar
Vetvetes, n mnyr q njeriu ta kuptoj se kur dhunon ose
dhunohet, nuk sht pasoj e zemrimit t Zotit ndaj njeriut,
por sht nj shprehje ose veprim i keq, q vjen nga veori t
liga njerzore. All-llahu prmend n Kuran:

N t vrtet, All-llahu nuk u bn njerzve asnj
t keqe, por njerzit i bjn keq vetvetes.135
134
Pr kt lloj hadithit, dijetart kan dy prkufizime t afrta. Prkufizimi i

par: Hadith kudsij quhen fjalt e Zotit (jo t prfshira n Kuran) t prcjellura ashtu si jan, nga goja e Profetit Muhammed (a.s.), prve pjesve ku Muhammedi (a.s.) tregon rreth Zotit. Prkufizimi i dyt: Hadith kudsij quhen
fjalt e Muhammedit (a.s.), por kuptimi vjen nga All-llahu (xh.sh.) prmes gjumit ose frymzimit hyjnor. Mund t shikosh Ahmed Umer Hashim: Kavaid Usul
el-Hadith, Dar el-Kitab el-Arabij, Bejrut, 1984, fq. 24.
135
Kurani (10:44).
~ 114 ~
I Drguari i All-llahut n lidhje me padrejtsin ka

prmendur: Padrejtsia do t paraqitet si errsira n
Ditn e Gjykimit.136
Dijetart e kan ndar padrejtsin n tre kategori:
1. Padrejtsia q shfaq njeriu ndaj vetes s tij. Kjo ndodh
kur ai trajton keq dhuratat e Zotit, q jan; trupi dhe
shpirti i tij. P.sh: n aspektin fizik, prdorimi i alkoolit
ose i drogs dmton trupin. Prdorimi i tyre sht
padrejtsi ndaj vetes. All-llahu dhe i Drguari i Tij
kan sqaruar gjrat q njeriu duhet tu qndroj larg,
n mnyr q mos ta dhunoj, ose mos ti bj
padrejtsi vetvetes.
2. Padrejtsia q njeriu i shfaq t tjerve. N kt
kategori prfshihen t gjitha padrejtsit, dhuna dhe
tirania q njeriu shfaq ndaj t tjerve.
3. Padrejtsia q njeriu i shfaq Krijuesit t Tij. Besimi n
perndi t tjera prve All-llahut, ose mohimi i Tij
tregon padrejtsi ndaj Tij. Kjo shfaqje padrejtsie nuk
e ndikon Krijuesin aspak, por njeriun, i cili e shfaq
at. N Kuran thuhet:

...Atij ju nuk do t mund ti bni dm aspak, se
All-llahu sht i Fuqishm pr do gj.137
Katr fjalit e tjera n vazhdim t hadithit bjn t
qart se sht Zoti Ai, i cili e sjell njeriun nga rruga e
shtrembr n udhn e Tij, nga i paushqyer, n t ushqyer, nga
i pambathur, n t mbathur, nga gjynahar, n njeri t falur
nga Mshira e Tij e madhe. N kto fjali, shfaqet lidhja e
136
137
Bukhari: Sahih el-Bukahri bi sherh el-Kirmani, v. 11, Hadithi 2284, fq. 20.
K (9:39).
~ 115 ~
qenies njerzore me Krijuesin, All-llahun (xh.sh.). Sidoqoft,

All-llahu nuk bn dallimin midis Vetes s Tij dhe njeriut pr
ta shvlersuar njeriun, por pr ti dhn vlera t plota atij,
duke i vn n dukje se, nse ai beson n Zotin Fuqiplot, e
adhuron dhe i lutet vetm Atij, ather ai do t marr
medoemos shprblimet e Tij.
N fjalin e dyt prmendet udhzimi (el-hidjet).
Kt e kan t nevojshme t gjitha krijesat e Zotit. Ka tre lloje
t ndryshme udhzimi:
1. Udhzimi i natyrshm. Dielli prodhon rreze drite dhe
nxehtsi. Hna pasqyron dritn e diellit. T gjitha kto
ndjekin nj cikl udhzimi q Zoti ka caktuar dhe ky
udhzim quhet udhzim i natyrshm. Kur Profeti
Musa (a.s.) u pyet nga faraoni se kush sht Zoti:
[(Musai) tha: Zoti yn sht Ai q do gjje i ka

dhn trajtn e vet e pastaj e ka udhzuar]138
2. Udhzimi n besim. Besimtart, t cilt ndoqn
sinqerisht t Drguarit e All-llahut dhe besuan n

fjalt q iu zbritn atij, kan arritur udhzim n besim.

138
Kurani (20:50).
~ 116 ~
Dhe atyre q ndjekin t Drguarin Ton,
Profetin q nuk di shkrim e lexim, t cilin ata do ta

gjejn t shnuar n shkrimet e tyre, n Teurat dhe
Ungjill. Ai do ti urdhroj ata t bjn vepra t mira
dhe do ti ndaloj nga t kqijat; do tua lejoj t mirat e
do tua ndaloj t kqijat, duke i liruar nga barrt e
rnda dhe vshtirsit q kan pasur. Prandaj, ata q do
ta besojn, prkrahin dhe nderojn at, duke ndjekur
dritn q sht zbritur me t, pikrisht ata jan t
fituarit.139
3. Udhzimi i zemrs drejt Realitetit Hyjnor. Kjo do t
thot q zemra e besimtarit t drejtohet vetm nga
Zoti dhe pr tek Zoti, duke shijuar me gjith qnien e
tij njerzore Njsin e All-llahut (vadnijjet) dhe duke
dshmuar efektet e ktij realiteti n t gjitha krijesat e
Tij. N Kuran thuhet:

Ata q luftojn pr shtjen Ton, sigurisht, Ne
do ti udhzojm drejt udhve Tona. Vrtet, All-llahu
sht me punmirt! 140
N hadithin e lartprmendur, All-llahu gjithashtu
dshiron nga njeriu q ti drejtohet Atij pr falje kur gjynahon,
sepse Ai sht i Vetmi q fal gabimet. All-llahu e do krijesn e
Tij, njeriun, sepse njeriu sht krijuar q ti bindet Atij, ta doj
At dhe ti drejtohet pr do gj. N Kuran thuhet:
139
140
Kurani (7:157).
Kurani (29:69).
~ 117 ~
All-llahu dshiron q tjua pranoj pendimet
tuaja, por ata q jepen pas epsheve, dshirojn q t

largoheni krejtsisht nga udha e drejt. All-llahu
dshiron q tjua lehtsoj (barrt), pasi njeriu sht
krijuar si nj qenie e pafuqishme.141
N kt hadith gjithashtu thuhet se njeriu nuk mund

ti sjell dobi All-llahut. Adhurimet e ndryshme islame q
praktikohen nga besimtart, i bjn dobi krijesave t Zotit,
duke i pastruar ata nga gjynahi dhe duke i afruar sa m afr
me All-llahun (xh.sh.). P.sh: Nse njeriu prmend mirsit e
Zotit duke u shprehur: falnderimi i takon All-llahut (el-Shukr
lil-lh), ai n fakt ka thn at q duhet t thuhet, ka pastruar
veten e tij dhe prmes saj sht afruar m shum me
Krijuesin. Ose, kur njeriu shprehet se: Nuk ka Zot tjetr
prve All-llahut, nuk sht All-llahu Ai, i cili ndikohet nga
kjo thnie, por sht brendsia e njeriut, q fillon e afrohet
m shum me Krijuesin. Kuptohet, kjo ndodh nse bhet me
sinqeritet. Duke u afruar me All-llahun, njeriu afrohet drejt
do lloj mirsie. N Kuranin Famlart thuhet:
141
Kurani (4:27-8).
~ 118 ~
Kush sht falnderues, e bn pr t mirn e vet dhe,
kush mohon, ta dij se vrtet All-llahu sht i

Vetmjaftueshm dhe i Denj pr lavdrim142
E njjta gj ndodh dhe me ata, t cilt mohojn
pranin e All-llahut. Ata nuk mund ti bjn dm Atij, por
vetm vetvetes. Ajeti i msiprm, fare qart e pohon nj gj t
till.
142
Kurani (31:12).
~ 119 ~

"
.

:

. :

" .
Hadithi 25
Sipas Eb Dherr (r.a.), disa shok t Profetit i than
atij: O i Drguari i All-llahut! Pasanikt na tejkaluan
dhe mblodhn t gjitha shprblimet; falen si ne,

agjrojn si ne dhe japin lmosh (adeah) nga
~ ~ 120
pasuria m e vlefshme e tyre. I Drguari i All-llahut tha:

A nuk ua ka mundsuar All-llahu (xh.sh.) edhe juve
dika q ta jepni si lmosh? Vrtet n do madhrim
(q bni duke lavdruar All-llahun me shprehjen subn
All-llah) ka lmosh; me do madhrim (q bni duke
madhruar All-llahun me shprehjen All-llhu ekber) ka
lmosh; n do falenderim (q bni ndaj Zotit duke
prdorur shprehjen el-amdu lil-lh) ka lmosh; n
do dshmi njsimi (q bni duke veuar All-llahun me
shprehjen l ilhe il-lall-llh) ka lmosh; edhe n
urdhrimin pr t mir ka lmosh; edhe n ndalimin

e s keqes ka lmosh; dhe n t knaqurit e epsheve
(n mnyr t lejuar) ka lmosh. Ata than: O i
Drguari i All-llahut, a thua dhe n prmbushjen e epsheve

t ndonjrit prej nesh ka shprblim? Ai u shpreh: M
tregoni, nse ndonjri do i prmbushte ato n dika t

ndaluar, a nuk do ishte gjynah? Ashtu pra, dhe kur i
prmbush n dika t lejuar do t ket shprblim.
(Muslim)
Tema
Devotshmria e t gjitha shtresave shoqrore n

kohn e Hz. Muhammedit (a.s.).
Rndsia e prmendjes s All-llahut (dhikr).143
Urdhrimi pr pun t mira dhe ndalimi i punve t
kqija.
Ndikimi pozitiv ose negativ q sjell do vepr,
qoft ajo dhe nj vepr e rndomt.
143
Pr sqarime rreth prmendjes s Zotit (dhikr) mund t shikoni shpjegimin e

hadithit 23.
~ 121 ~
Shpjegimi
Pasuria sht nj sprov pr njeriun. Nse e prdor
at si duhet, duke falnderuar Dhuruesin dhe duke e ndar
at n baz t msimeve islame, besimtari do t ket
shprblime nga All-llahu (xh.sh.). E vrteta qndron se n
shum shoqri njerzore, klasa e pasur sht m pak
falnderuese ndaj Atij q ia dhuron pasurin, All-llahut
(xh.sh.). Si pasoj, nuk arrijn ta kalojn kt sprov dhe
marrin dnimin e Tij. N shoqrit e pastra islame, sidomos
n kohn e Hz. Muhammedit (a.s.), njerzit e konceptonin
pasurin si dhurat ng Zoti, e cila sht n dorn e njeriut
dhe pr t ciln do t jap llogari. Besimtart e vrtet
gjithmon garojn n veprimin e punve t mira, ngase ata
nxiten nga ajeti kuranor, ku thuhet:

andaj bni gara pr pun t mira!144
Dika mahnitse n kt hadith sht dhe fakti se t
varfrit, megjithse nuk kan pasuri, duke krkuar
alternativa t ndryshme, mundohen t barazohen me t
pasurit n shprblime nga Zoti. I Drguari i All-llahut i
mson pasuesve t tij fuqin e prmendjes s Zotit (dhikr),
t ciln e barazon me shprndarjen e lmoshs. N nj
hadith tjetr, q transmetohet nga Eb Hurejra (r.a.),
thuhet se i Drguari i All-llahut e vendosi prmendjen e
All-llahut n nj shkall m lart se dhnia e lmoshs, duke
i treguar t varfrve emigrant nga Meka, se nse do e
prmendnin All-llahun duke thn: Subn All-llah, elamdu lil-lh dhe Allhu Akber, do ia kalonin dokujt n
mirsi.145
144
145
Kurani (5:48).
Muslim ibn el-Haxh-xhaxh: Sahih Muslim, fq. 268.
~ 122 ~
Prve rndsis s prmendjes s All-llahut,

Profeti (a.s.) v n dukje se besimtari duhet t pajiset edhe
me cilsin e atij q urdhron pr t mir dhe ndalon nga e
keqja. N fakt, ky sht nj virtyt baz i besimtarit
musliman, gj q e dallon at nga shum pasues t feve t
ndryshme. Nxitja pr t mir dhe ndalimi nga e keqja
korrespondon dhe me ajetin kuranor, n t cilin Zoti i
vlerson muslimant si njerzit m t mir q ka pasur kjo
bot, ngase urdhrojn pr t mira, ndalojn t kqijat dhe
besojn n Zot.

Ju jeni populli m i mir i dal pr njerzimin:
(sepse) ju urdhroni q t bhen vepra t mira, i
ndaloni t kqijat dhe besoni All-llahun. Sikur ithtart
e Librit t besonin, do t ishte m mir pr ata; ka prej
tyre besimtar t vrtet, por shumica e tyre jan larg
udhs s drejt.146
Ky koncept i t menduarit dhe zbatimi i tij, ka br
q besimtart musliman t jen t frytshm, jo vetm pr
vetveten e tyre, por dhe pr shoqrin n t ciln jetojn,
duke u prpjekur t rrnjosin t mirat dhe t parandalojn
t kqijat.
N fund t ktij hadithi, i Drguari i All-llahut
prmend ndikimin pozititv ose negativ q sjell do vepr,
qoft ajo dhe nj vepr e rndomt. Shembulli q
146
Kurani (3:110).
~ 123 ~
permendet sht nj shembull q shum njerz nuk mund

ta mendojn se mund t ket shprblime nga Zoti.
Sidoqoft, kjo shprehje i tregon besimtarit se, nse nj
vepr legjitime, kryhet me qllim t mir, duke mos dal
jasht kufijve t Islamit, ajo prmban shprblime nga Zoti,
megjithse mund t duket si nj vepr e leht ose e
rndomt. I Drguari i All-llahut i mson besimtart pr
shprblimin e veprave, por ky hadith gjithashtu tregon dhe
mshirn e Zotit ndaj tyre, e cila shfaqet prmes
gatishmris s Tij n dhnien e shprblimeve, megjithse
bhet fjal pr vepra t rndomta. N Kuran thuhet:

All-llahu dshiron q tjua lehtsoj (barrt),
pasi njeriu sht krijuar si nj qenie e pafuqishme.147
147
Kurani (4:28).
~ 124 ~
"

:

.

."

Hadithi 26
Prcillet nga Eb Hurejra (r.a.) se i Drguari i
All-llahut ka thn: N do nyje t (trupit) t njeriut
ka lmosh (adeah) nga e cila (njeriu duhet t
japi) do dit q lind dielli; t vendossh drejtsi

midis dy personave sht adeah; t ndihmosh
njeriun t hyp n kafshn e tij, ose ta ndihmosh n
ngarkimin e saj sht adeah; fjala e mir sht
adeah; do hap q e hedh pr t shkuar n
kryerjen e namazit sht adeah; t largosh dika t
dmshme nga rruga sht adeah. (Bukhrij dhe
Muslim)
~ 125 ~
Tema
Shfrytzimi i mirsive t Zotit n shrbim t krijesave
t Tij dhe n hapat q t ojn drejt adhurimit t Tij.
Shpjegimi
All-llahu i Lartmadhrishm e ka bekuar njeriun me
mirsi t shumta dhe krkon q prmes tyre njeriu t ndikoj
pozitivisht n shrbim t Zotit dhe krijesave t Tij. N
shpjegimin e ktij hadithi, Imam Tefteznij prmend
shprehjen e disa dijetarve t mdhenj: T gjitha veprat e
mira dhe prsosmria e rrugs (ar)148 arrihen prmes
sinqeritetit me Zotin dhe sjelljes s mir me krijesat.149
N librin Xhmic el-culm ve el-ikem, t dijetarit t
njohur Imam Ibn Rexheb el-anbelij (795/1393), thuhet se
nj njeri erdhi tek Jnus ibn cUbejd dhe iu ankua se ishte
shum i varfr.
Dijetari iu prgjegj: A mund ta shessh shikimin pr
100.000 dirhem?
Ankuesi - Jo.
Jnus ibn cUbejd - A mund ta shessh dorn pr
100.000 dirhem?
Ankuesi Jo.
Jnus ibn cUbejd A mund ta shessh kmbn pr
100.000 dirhem?
Ankuesi Jo.
Jnus ibn cUbejd Un shikoj se ti zotron me qindra
e mijra dirhem dhe ende vazhdon t ankohesh.150
Kjo ngjarje midis Jnus ibn cUbejd dhe njeriut q
ankohej nga varfria, tregon se All-llahu i ka dhuruar njeriut
148
Rrug mistike Islame q e afron njeriun m afr me Zotin.

Sad el-Din Masud bin Umer bin Abd All-llah: Sherh el-Teftezanij, fq. 168.
150
Zejn el-Din bin Shihab el-Din: Xhami el-Ulum ve el-Hikem fq. 550-1.
149
~ 126 ~
nj trup t prsosur, i cili nuk mund t shkmbehet me asnj

lloj pasurie, ngaq sht m i shtrenjt pr njeriun dhe nuk
mund t shkmbehet me para. All-llahu nuk krkon nga
njeriu ta shprblej At pr kt dhurat, por t paktn ta
falnderoj dhe ta lavdroj Dhuruesin; prandaj dhe Profeti
(a.s.) e fillon hadithin: N do nyje t (trupit) t njeriut ka
lmosh (adeah), nga e cila (njeriu duhet t japi) do
dit q lind dielli.
N kt hadith gjithashtu tregohet se shrbimi ndaj
krijesave t Zotit nuk duhet t jet i kufizuar. Kjo dallohet
qart n kategorit e prmendura duke filluar nga drejtsia
midis njerzve dhe duke mbaruar me largimin e nj pengese
nga rruga. T gjitha kto shrbejn si lmosh q njeriu duhet
t jap si falnderim ndaj All-llahut (xh.sh.), Dhuruesit t
mirsive t panumrta.
I Drguari i All-llahut, pr tia br besimtarit t leht
dhe t arritshshme dhnien e lmoshs, tregon se ka dhe
mnyra t tjera t dhnies. P.sh: N nj hadith q
transmetohet nga Eb Dherr (r.a.), Profeti (a.s.) sht
shprehur: Kur zgjohet njeriu, n do nyje t (trupit) t tij
ka lmosh (adeah), nga e cila duhet t japi. do
lavdrim (tesbh) ndaj Zotit prmban lmosh. do

falnderim (tamd) ndaj Zotit prmban lmosh. do
Shprehje Njsie t Zotit (tehll)151 prmban lmosh. do
madhrim ndaj Zotit (tekbr)152 prmban lmosh.
Urdhrimi pr pun t mira sht lmosh. Ndalimi nga
punt e liga sht lmosh. Dhe falja e dy rekateve t
namazit u153 mund ti zvendsoj t gjitha kto.154
151
Thnia: Nuk ka Zot tjetr prve All-llahut (La ilahe il-la All-llah)
Thnia: Zoti sht m i Madhi (All-llahu Ekber).
153
Namaz i cili falet q pas lindjes s diellit. Ky lloj namazi nuk sht obligim,
por i preferuar.
154
Muslim ibn el-Haxh-xhaxh: Sahih Muslim, vll. 1, fq.325-6.
152
~ 127 ~
Profeti (a.s.) e lehtson dhe m shum dhnien e

lmoshs pr ata t cilt nuk e kan mundsin t ndihmojn
financiarisht nevojtart dhe as ta prmendin shpesh All-llahun
(xh.sh.). Ai tregon se dhnia e lmoshs pr ta sht t
qndruarit larg nga t kqijat.155
155
Mund t shikosh: Muhammed Ibn Ismail el-Bukhari: Sahih el-Bukhari bi

sherh el-Kirmani, vll. i 7-t, fq. 207-8.
~ 128 ~

" :

:

."

. :

":
:

. "

.
Hadithi 27
Sipas El-Nevvs ibn Semcn (r.a.) Profeti (a.s.) ka
thn: Mirsia sht sjellja e mir, ndrsa gjynah sht
ajo (vepr) q luhatet n gjoksin tnd dhe pr t ciln

nuk dshiron q njerzit ta dijn. (Muslim)
Vbiah ibn Macbed (r.a.) thot se shkoi tek i

Drguari i All-llahut, i cili i tha: Erdhe t pyesish rreth
mirsis? Thash: Po! Tha: Pyete zemrn tnde!
~ 129 ~
Mirsia sht ajo q t knaq ty dhe zemrn tnde,

ndrsa gjynahi sht ajo (vepr) q luhatet tek ti dhe
sillet n gjoksin tnd, megjithse njerzit japin
mendimin e tyre (n favor t gjynahit) dhe vazhdojn
ashtu.
(Hadith i mir (asen), t cilin e kemi prcjell sipas
thnieve t dy Imamve: Amed ibn anbel dhe el-Drimij,
nga vargu i transmetuesve t besuar dhe me transmetim t
mir).
Tema
Dallimi midis veprs s mir dhe gjynahit.
Shpjegimi
Prmenden dy hadithe t prafrt n kuptim, q
plotsojn njri-tjetrin.
N hadithin e par, i Drguari i All-llahut prkufizon
fjaln el-birr me sjelljen e mire. Kjo fjal, bashk m fjaln
tev, kan nj lidhje t ngusht dhe plotsojn njra-tjetrn.
N terminologjin islame ka disa fjal, t cilat nse jan bashk n nj tekst marrin kuptime t ndryshme, megjithse kuptimet mund ti ken t prafrta. N raste kur kto fjal jan
pjes e teksteve t ndryshme, ather marrin kuptime t
njjta. P.sh: fjala mn dhe Islm. Ns kto dy fjal
prdoren brenda kontekstit, ather fjala mn nnkupton
besimin, ndrsa fjala Islam, shtyllat e praktiks s fes. Prdorimi i tyre n tekste t ndryshme, ka nj kuptim: besimin. N
rastin konkret kemi t bjm me fjaln el-birr dhe tev.
Prdorimi n nj tekst i ktyre dy fjalve bn q el-birr t
~ 130 ~
nnkuptoj pastrtin nga gjynahet, ndrsa fjala tev, frikn

ndaj Zotit. Prdorimi i tyre n tekste t ndryshme nnkupton
devotshmrin.
N Kuranin Famlart, fjala el-birr prmendet n ajete
t ndryshme. Njri nga kto ajete prmban hollsira n lidhje
me el-birr, duke i msuar besimtarit kategorit dhe praktikimin
e vrtet t mirsis ose sjelljes s mir. All-llahu i Madhruar
urdhron:

Mirsia nuk sht t kthyerit e fytyrs suaj nga
lindja dhe perndimi, por mirsia sht (cilsi) e atij q
beson All-llahun, Ditn e Fundit, melekt, Librin dhe
profett; e atij q me vullnet jep nga pasuria e vet pr t
afrmit, jetimt, t varfrit, udhtart e mbetur rrugs,
lypsit dhe pr lirimin e t robruarve; e atij q fal
namazin dhe e jep zeqatin; dhe e atyre q i plotsojn
premtimet, kur marrin prsipr dika; e atyre q durojn
n koh skamjeje, smundjeje dhe lufte. Kta jan
besimtart e vrtet dhe kta jan ata q e kan frik Allllahun.156
156
Kurani (2:177).
~ 131 ~
Dijetari i njohur i hadithit, Imam Tirmdhij (279/892)

shpjegon n lidhje me prdorimin e fjals el-birr: Me fjaln elbirr n kt hadith kuptohet ruajtja e lidhjes farefisnore, bamirsia dhe bindja. T gjitha kto prmblidhen n sjelljen e mir
(usn el-khulu).157
Fundi i hadithit t par tregon rreth gjynahit, i cili luhatet n gjoksin e njeriut dhe t cilin njeriu dshiron q t
tjert, mos ta dijn. Gjynahi e bn njeriun t ndihet keq,
ngaq peshon n zemrn e tij, e mundon at dhe i sjell trazim
shpirtror. Kjo ndodh ngaq Zoti e ka krijuar natyrn
njerzore t jet e prirur nga e mira dhe jo nga gjynahi. Sidoqoft, kjo ndjesi dhe ky shqetsim, sht m i ndjeshm tek
besimtart, ngaq ata jan m t privuar nga gjynahi, ndrsa
jobesimtart jan shum m pak t ndjeshm, sepse jan n
kontakt m shum me t. E kundrta ndodh kur njeriu kryen
vepra mirsie. N zemrn dhe brendsin e vetes s tij ndjen
knaqsi. Kjo gj prmendet n hadithin e dyt.
Hadithi i dyt ka pothuajse t njjtin qllim si hadithi i
par, por ndryshon n prmbajtje. N kt hadith, i Drguari i
All-llahut kshillon pyetsin t pyes zemrn e tij n prcaktimin e gjynahit, ose t dikaje t paplqyer, ngase zemra, e cila
sht boshti i natyrs njerzore, sht vrtetuese dhe reflektuese e Shpalljes Hyjnore, Kuranit. Ktu bhet fjal pr
nj zemr, e cila sht e ndjeshme ndaj Krijuesit. P.sh: nse
Zoti e ndalon prgojimin, zemra e njeriut nuk do ndihet e
qet, por do t ket ankth n kryerjen e ktij gjynahi. E njjta
gj ndodh dhe me gjynahet e tjera.
Si pik e fundit n kt hadith, prmendet edhe fakti
se, megjithse njerzit japin mendimin e tyre n favor t
157
Mund t shikosh: Sad el-Din Masud bin Umer bin Abd All-llah: Sherh elTeftezanij, fq. 169.
~ 132 ~
gjynahit, duke prfshir dhe ata q japin fetv158, besimtari nse

ndjen shqetsim n zemrn e tij n kryerjen e asaj vepre, ai
nuk duhet ta bj at.
158
Fetva, quhet lshimi i nj vendimi fetar Islam nga dijetar t aft, sidomos
n fushn e drejtsis Islame.
~ 133 ~

"

:

!
:
:

."
:

Hadithi 28
Eb Nexh el-cIrbad bin Srijeh (r.a.) ka thn: Na
ka kshilluar i Drguari i All-llahut me nj kshill nga e cila
zemrat u ndriuan dhe syt u prlotn dhe i tham: O i
Drguari i All-llahut, sikur kjo sht kshilla e lamtumirs,
(prandaj) na porosit. Tha: Ju porosis t jeni t devotshm
ndaj All-llahut (ose t keni frik All-llahun), t jeni t

dgjueshm dhe t nnshtruar ndaj udhheqsit edhe
sikur ai t jet rob. Vrtet, ai q do t jetoj gjat mes
~ 134 ~
jush do t shikoj shum kundrthnie. Ju duhet t

ndiqni traditn (sunnet) time dhe at t halifve159 q
jan n parim dhe n drejtim t udhzuar. Lidhuni me ta
dhmb e dhmball. Keni kujdes nga risit (bidcat) n
f, sepse do risi sht devijim. (E transmetuan Eb
Davd dhe Tirmdhij, t cilt thon se sht hadith i mir dhe
i sakt).
Tema
Devotshmria mbi t gjitha

Nnshtrimi ndaj udhheqsve
Ndjekja e tradits profetike dhe e halifve.
Ruajtja nga risit (bidcat) n fe
Shpjegimi
Prcjellsi i ktij hadithi ishte nj nga njerzit e

sufas , t cilt shquheshin pr dashurin e tyre t madhe
ndaj t Drguarit t All-llahut. Kt dashuri, transmetuesi e
tregon me plot ndjenja duke u shprehur: Zemrat u ndriuan
dhe syt u prlotn. Ashtu si shprehet dhe Imam Ibn
160
159
Drejtusit e besimtarve n gjurmt e Profetit (a.s.), t cilt udhhoqn

vendet islame, pas vdekjes se Profetit (a.s.). Ata ishin Abdullah ibn Ebi Kuhafet
[Ebu Bekr], Umeri ibn el-Khattab, Uthmani ibn Affan dhe Ali ibn Ebi Talib, Zoti
qoft i knaqur me ta. Disa dijetar prfshijn si halifen e pest dhe Umer Ibn
Abd el-Aziz.
160
Sufaja ishte nje vend n pjesn e fundit t xhamis s Profetit (a.s.), i
mbuluar nga sipr. Aty qndronin besimtart e varfr dhe ata q nuk kishin
shtpi. Kta besimtar shquheshin pr dashurin e flakt ndaj t drguarit t
All-llahut, devotshmrin dhe prmendjen e Zotit dit e nat. Disa nga ta
kan transmetuar hadithe t shumta t Profetit (a.s.) si p.sh: Ebu Hurejra
(r.a.). N fakt, ky sahabij mban vendin e par n transmetimin e haditheve,
para gruas s Profetit (a.s.), Aishes (r.a.). Emrat e disa t tjerve ishin: Ebu
Dherr el-Giffari, Abdullah Ibn Mesud, Selman el-Farisi, Kab bin Malik, Ebu Said
el-Khudrij, Bilal ibn Rabahah, Suhejb el-Rumij etj.
~ 135 ~
Rexheb el-anbelij161, se ndjenjat dhe cilsit e njerzve t

till prmenden dhe n ajetin Kuranor:

Besimtar t vrtet jan vetm ata, zemrat e t
cilve, kur prmendet All-llahu, frgllojn dhe, kur u

lexohen shpalljet e Tij, u forcohet besimi dhe vetm te
Zoti i tyre mbshteten.162
M pas, i Drguari i All-llahut i kshillon pasuesit e tij

q t jen t prkushtuar n Islam, ngase prkushtimi sht
baza e adhurimit.163
Ai gjithashtu i kshillon besimtart t jen t
dgjueshm dhe ti binden udhheqsit t tyre dhe sikur ai t
jet rob. Ktu, i Drguari i All-llahut prdor nj rast jo t
zakonshm, me qlim q ti trheq vmendje njerzve, q t
mos gjykojn udhheqsit e tyre n baz t shtress shoqrore
nga e cila rrjedhin, por nga puna e tyre ndaj popullit. Dgjimi
dhe bindja ndaj sunduesve parandalon prarjen e popullit
dhe siguron qetsin. Ktu, nuk bhet fjal pr sundues, t
cilt bjn gjynahe para publikut dhe q hedhin msimet
kuranore pas shpins, por pr ata, t cilt udhheqin sipas
msimeve islame. Ja se si shprehet i Drguari i All-llahut n
nj hadith: O ju njerz! Friksohuni Zotit! Nse emrohet
q tju drejtoj dhe nj rob i kputur habeshi164,
161
Mund tshikosh: Zejn el-Din bin Shihab el-Din: Xhami el-Ulum ve el-Hikem fq.
584.
162
Kurani (8:2).
163
Pr m tepr shiko shpjegimin e hadithit 18, i cili prmban detaje t hollsishme n lidhje me devotshmrin (takva).
164
Etiopian.
~ 136 ~
dgjojeni at dhe bindjuni atij derisa ta zbatoj mbi ju

librin e Zotit (Kuranin).165
Prmendet gjithashtu dhe fakti se ata q do t jetojn
gjat nga gjenerata e Hz. Muhammedit (a.s.) do t shohin
shum kundrthnie. Dhe me t vrtet ashtu ndodhi. Nga
pasojat, kundrthniet dhe armiqsit e disa grupeve ndaj
drejtuesave t besimtarve, tre nga ata ran dshmor n vite
t ndryshme, duke u vrar padrejtsisht dhe me gjak t ftoht.
Ata ishin: Umeri, Uthmani dhe Aliu (All-llahu qoft i knaqur
me ta). Ky parashikim i sakt i Profetit (a.s.) quhet mrekulli
profetike, sepse askush nuk mund ta dinte nj gj t till.
Poashtu, n kt hadith Profeti (a.s.) urdhron
ndjekjen e tradits s tij (sunnet) dhe at t halifeve t tij. Nuk
mund t jesh besimtar i udhzuar nse nuk e ndjek traditn,
ose msimet Profetike. Shembulli i Profetit luan nj rol
shum t rndsishm n zbatimin e msimeve kuranore. Pr
at, Zoti e drgoi Hz. Muhammedin (a.s.), n mnyr q ti
tregonte njerzve se si ti vinin n praktik msimet hyjnore.
N Kuran, All-llahu (xh.sh) shtjellon qart rndsin e jets
s Profetit (a.s.) n jetn e besimtarit:

N t Drguarin e All-llahut ka nj shembull t
mrekullueshm pr at, q shpreson tek All-llahu dhe

Dita e Fundit dhe e prmend shum All-llahun.166
165
Ebu Isa el-Tirmidhi, El-Xhamiu el-Sahih, Sherikeh Mektebeh ve Metbeah Mustafa Elbabi el-Halebij ve Evladuh, bot.1, 1962, vll. i 4, fq. 209.
166
Kurani (33:21).
~ 137 ~
Ndjekja e tradits s halifve sht gjithashtu e

rndsishme, nga vet fakti se ata ecnin si duhet n gjurmt e
Profetit (a.s.), duke gjykuar dhe duke udhzuar t tjert n
baz t msimeve hyjnore. Prandaj dhe i Drguari i All-llahut
i quajti ata udhzues (el-Rshidn) dhe t drejtuar n rrugn e
drejt (el-Mehdij-jn).
N fund t ktij hadithi, Profeti (a.s.) kshillon q
besimtari t qndroj larg nga risit n f dhe prdor fjaln
bidat, e cila n shum raste keqinterpretohet n mas. Kjo gj
ndodh ngaq dijetart kan dhn prkufizime t ndryshme
n t kuptuarit dhe t vepruarit e bidat. N prgjithsi,
dijetart e drejtsis islame, si p.sh. Imam el-Nevevie t tjer,
tregojn se ka kategori t ndryshme t bidatit. Dy prej tyre
jan: risi e mir (bidcat asenet) dhe risi e keqe (bidcat abat).
Risi e mir sht shkenca e bazave t hadithit (ul el-adth),
shkenca e bazave t sistemit ligjor islam (ul el-fi-h), shkenca
e bazave t shpjegimit t Kuranit (ul el-tefsr) 167 etj. Risi e
keqe quhet ajo risi q nuk prputhet me thniet kuranore dhe
traditn profetike.
Ndrsa Ibn Tejmijjet (728/1328) n librin e tij Iti
ir el-Mustem, prmend se bidat prkufizohet si risi e keqe.
Ai, gjithashtu prmend se nse shfaqet nj risi, e cila sht e
bazuar n Kuran dhe traditn Profetike, ather ajo
konsiderohet risi n t shprehur (bidcat lugavij) por jo n
veprim, ngase ai veprim sht i bazuar n f dhe duke qen i
till nuk e on besimtarin n humbje. Nga shembujt e bidcat
lugavij ai prmend: Prmbledhjen e Kuranit n nj libr pas
vdekjes s Profetit (a.s.), si dhe faljen e namazeve t Teravis
bashkarisht me xhemat, t ciln e vendosi halifi i dyt i
besimtarve, cUmer ibn el-Khab (r.a.), etj.168
167
Mund t shikosh Muhji el-Din el-Nevevij: Tehdhib el-Esma ve el-Sifat, Dar

el-Kutub el-Ilmijjet, Bejrut, vll.3, fq.22.
168
Mund t shikosh: Taki el-Din Ahmed ibn Tejmijjet: Iktida Sirat el-Mustekim,
Mektebet el-Rushd, Rijad, vll. 1, fq. 44-5.
~ 138 ~
Trajtimi q Ibn Tejmijjet i ka br risis n Islam

mund t ndryshoj n teori, por n praktik sht i prafrt
me kuptimin e dijetarve t tjer tradicional dhe klasik
musliman. Sidoqoft, ky ndryshim ka br q dhe shum nga
literalistat169 musliman ta keqinterpretojn shpjegimin e Ibn
Tejmijjes dhe ti quajn bidat shum nga veprimet e individve
ose t shoqris islame, megjithse mund t bazohen n
Kuran dhe n traditn profetike. Pr m shum n lidhje me
risit, mund t lexoni dhe librin e autorit dhe dijetarit
musliman shqiptar Vehbi Sulejman Gavoit, i cili titullohet:
Njohuri rreth Kuranit Syneti dhe Bidati, botuar n
Shkodr n vitin 1999.
169
Njerz q bazohen dhe trajtojn cshtje t ndryshme nga kuptimi i

drejtprdrejt i tekstit.
~ 139 ~
!
:

" :

:

" " "
"
:
[ / : ]

:

:

:

:
:

!

. :

:
~ ~ 140

-
:

Hadithi 29
Nga Mucdh ibn Xhebel (r.a.) transmetohet se ka
thn: O i Drguari i All-llahut, m trego nj pun q m
drgon n xhennet dhe m largon nga zjarri. Ai tha: Ke
pyetur pr nj shtje t madhe, e cila sht e leht pr

at t cilit, All-llahu ia lehtson: T adhurosh All-llahun
dhe mos ti shoqrosh asgj (n besim), t kryesh
namazin, t ndash zekatin, t agjrosh Ramazanin, t
kryesh haxhin n Qabe. Pastaj tha: A dshiron t t
udhzoj drejt dyerve t dobis? Agjrimi sht mburoj,
lmosha (adaah) i shlyen gjynahet ashtu si uji q fik
zjarrin dhe namazi i njeriut n ort e vona t nats.
Pastaj lexoi: Ata ngrihen nga shtretrit... (tetexhf
xhulbuhum can el-medxhic) dhe lexoi deri sa arriti te
(fjala) jacmeln170, pastaj tha: A dshiron t ta tregoj kreun e
shtjes, shtylln dhe kulmin e saj? U prgjigja: Posi, o i
Drguari i All-llahut! Ai tha: Baza e do gjje sht
Islami, shtylla e tij sht namazi, kurse kulmi i tij sht
prpjekja n Islam (xhihd). Pastaj tha: A dshiron t
t tregoj se si ti zotrosh t gjitha ato? Thash: Posi, o i
Drguari i All-llahut! Ai e kapi gjuhn e tij dhe tha:
Kufizoje kt. I thash: O Profet i All-llahut! Do jemi
prgjegjs dhe pr ato q flasim? Ai tha: Mos t past
nna, o Mucdh!171 A mund t ket tjetr gj q i hedh

njerzit me fytyra n zjarr, (ose tha: me hund n zjarr),
170
Kurani (32:16-17).
Shprehje figurative e gjuhs arabe, e cila nuk ka pr qllim medoemos
dika t keqe, por prdoret pr t trhequr vmendjen dhe pr t theksuar
dika.
171
~ 141 ~
prvese korrjeve me gjuht e tyre.172 (Transmeton

Tirmdhij dhe thot se sht hadith i mir, i sakt (asen,
ai.)
Tema
Rrugt e ndryshme prmes t cilave fitohet xhenneti.

Gjuha e njeriut, nj ndr shkaqet kryesore t fitimit t
xhennetit, ose humbjes s tij pr n xhehennem.
Shpjegimi
Ky hadith, ashtu si hadithi i gjashtmbdhjet dhe i
njzet e tet tregon dshirn e zjarrt t sahabeve, t
kshilloheshin nga i Drguari i All-llahut. Gjithashtu, shfaqen
dhe prpjekjet e tyre n prvetsimin e dituris dhe veprave
q do i drgojn ata n xhennet.
Kshilla e par q Profeti (a.s.) i jep shokut t tij
Mu dh ibn Xhebel (r.a.) ka nj domethnie t madhe, sepse
shqyrtohet shtja kryesore e largimit t personit nga
xhehennemi dhe afrimi i tij me xhennetin. Profeti (a.s.) i
tregon atij q ti prmbahet shtyllave t Islamit, si sht
namazi, agjrimi, zekati dhe haxhi, sepse prmes tyre arrihet
xhenneti. Ka shum musliman, t cilt megjithse jan t
informuar rreth ktyre bazave t Islamit, shmangen duke
vendosur vmendjen e tyre n t tjera gjra n jet. Disa t
tjer prqendrohen aq shum n vepra t tjera q sjan
thelbsore, saq shprqendrohen nga angazhimi i tyre me
kushtet themelore t Islamit.
c
M pas, i Drguari i All-llahut tregon se agjrimi sht

mburoj. Kur besimtari mbrrin muajin e Ramazanit, ai nuk
172
Fjalt q nxjerrin nga gojt e tyre.
~ 142 ~
agjron vetm duke qndruar pa ngrn dhe pa pir, gjat

dits, por gjithashtu largohet nga veset e liga, si: gnjeshtra,
prgojimi, fjalt e ndyra, ose t pavlera. Ai gjithashtu largohet
edhe nga punt e liga dhe afrohet m shum me Krijuesin e
tij prmes prkushtimit ndaj Tij. Pr kt dhe Profeti (a.s.) e
cilson agjrimin si mburoje, d.m.th. mburoj nga t ligat.
Prmendet dhe vlera e lmoshs dhe e namazit t
nats. T dyja kto vepra t mdha e afrojn besimtarin m
afr me Zotin duke e mundur unin (nefs), q shum her
bhet penges e lidhjes s krijess me Krijuesin. Agjrimi,
lmosha dhe namazi i nats jan frute t sinqeritetit t
besimtarit. Kto jan dhe vepra sinqeriteti, sepse shpesh
kryhen jo n prani t tjerve, p.sh: njeriu mund t jet
agjrueshm dhe n t njjtn koh njerzit prreth mund t
mos e dijn, ose mund t falet natn dhe askush mos ta dij.
Pra, kto vepra n t shumtn e rasteve, kur veprohen, nuk
trheqin vmendjen e njerzve prreth q t bhen pr
hipokrizi ose pr prfitime t ndryshme. Veprat q prmbajn
sinqeritet, kan shprblime t mdha dhe mundsojn faljen e
gabimeve. Lmosha dhe falja e namazit pr hir t Zotit natn,
kur njerzit jan n gjum, jan nga veprat q vlersohen
shum, megjithse kryerja e tyre nuk sht e detyruar. Pr at
dhe All-llahu ka prmendur n Kuran:

Fale namazin n mngjes e mbrmje dhe n nj
koh t nats, sepse veprat e mira i shlyejn veprat e
kqija. Kjo kshill vlen pr ata q i pranojn kshillat.
173
173
Kurani (11:114).
~ 143 ~
M pas, i Drguari i All-llahut i tregon Mucdh ibn

Xhebelit (r.a.), se baza e do gjje sht Islami, q nnkupton
Dshmin (shehdet) se nuk ka Zot tjetr prve All-llahut dhe
se Hz. Muhammedi (a.s.) sht i Drguari i All-llahut dhe
shrbtor i Tij. Ai vazhdon t tregoj se shtylla e do gjje
sht namazi. N lidhje me rndsin e namazit, Profeti (a.s.)
prsri sht shprehur n nj hadith tjetr: Gjja e par pr
t ciln do t pyetet njeriu, pr punt e tij, n Ditn e

Gjykimit, sht namazi.174
M pas, i Drguari i All-llahut tregon se prpjekja n
rrugn e Zotit (xhihd) sht kulmi, ose pjesa m e lart e do
gjje. N prgjithsi, nse prshkruhet nj ndrtes, pjesa m
e lart e saj sht atia. Ajo i mbron banort nga nxehtsia,
shiu, bora, etj. Ashtu dhe prpjekja n rrugn e Zotit, e
mbron njeriun nga dmet e ndryshme t ksaj bote dhe nga
egoja individuale. N disa raste fjala xhihd, e cila prmendet
n kt hadith dhe n ajete t shumta t Kuranit Famlart,
sqarohet gabim nga shum njerz, duke u prdorur thjesht si
luft fizike. Kjo e zvoglon kuptimin e vrtet t ksaj fjale.
Nuk ka dyshim se dhe lufta me armikun sht nj lloj
prpjekje, pr at mund t quhet xhihd, por kuptimi i ksaj
fjale nuk prkufizohet me aq. Imam Taftzni, n shpjegimin
e tij t ktij hadithi, n lidhje me fjaln xhihd, prmend se kjo
fjal prmban kuptimin e lufts ndaj armiqve, q feja e Zotit
t mbetet e pastr. Gjithashtu, ai prmend dhe kuptimin tjetr
t saj, q prmban luftn e njeriut ndaj unit s tij. Imam i
prmend se lloji i dyt i xhihadit sht m i vshtir se i pari.
Pr kt dhe i Drguari i All-llahut, pasi u kthye me ushtrin e
tij nga nj betej, u shpreh: Keni ardhur nga xhihadi i
vogl, pr n xhihadin m t madh. Dikush pyeti: far
174
Tirmidhi: El-Xhami el-Sahih, v. 2, hadithi 413.
~ 144 ~
sht xhihadi m i madh? U prgjegj: Lufta e shrbtorit

t Zotit ndaj ambicieve t tij175
Imam i, gjithashtu prmend mnyrn tjetr t xhihdit, e cila sht prpjekja e njeriut me zemrn e tij. Qllimi i
ksaj prpjekjeje sht pastrimi e zemrs dhe ndrprerja e
lidhjes me t tjer (prve All-llahut). Kjo do t thot q
zemra e njeriut t jet e mbushur me ndjenja rreth Zotit, larg
nga gjrat e ksaj bote. Ndrsa xhihadi i shpirtit sht
asimilimi i ekzistencs s njeriut, n Ekzistencn e Sunduesit
t Vetm (All-llahut).176 Prmes ktij shpjegimi, dijetari klasik
dhe tradicional i shekullit t katrmbdhjet, Imam Taftzni
tregon llojet e ndryshme t zbatimit t fjals xhihd dhe
vrteton se ajo nuk mund t prkufizohet si luft me shpata
ose me arm, ose ashtu si e quajn disa luft e shenjt. N
fakt, fjala luft e shenjt sht prdorur nga kryqzatat n
shekujt e par t mijvjearit t kaluar, n betejat e tyre
kundr muslimanve dhe njerzve t besimeve t tjera.
N librin Fet- el-Rabbnij, Shejhu i njohur, cAbd eldir el-Xhejlnij, n lidhje me unin e njeriut prmend: Uni
(nefs) i njeriut sht mbreti i brendshm dhe ushtria e ktij
mbreti prbhet nga veset shtazarake, natyra e keqe, kapriot
dhe lakmija. Si pasoj, mbetet i verbuar dhe nuk mund ti
vrej shkatrrimet, as nuk mund t bj dallimin midis s
keqes dhe s mirs. N kt gjendje vazhdon, derisa All-llahu
me mirsin dhe urtsin e Tij, rrezaton drit mbi nefsin dhe
pastaj (njeriu) mund t vrej qart armiqt dhe miqt. M
pas, mundsohet rindrtimi i shtpis njerzore prbrenda, e
cila ka qen e mbushur me smirn e derrit, egrsin e qenit
dhe zemrimin e tigrit
175
Ebi Bekr Ahmed ibn Husejn el-Bejhakij: Kitab el-Zuhd el-Kebir, Dar elXhinan, Bejrut, 1987, Fq. 165.
176
Mund t shikosh: Taftazanij: Sherh el-Taftazanij ala el-Erbein el-Nevevij, fq.
186.
~ 145 ~
N fund t ktij hadithi, Profeti (a.s.) tregon se ruajtja

e besimit dhe praktiks islame arrihet prmes kontrollimit t
gjuhs. Kjo sht nj kumtes shum e fort. Prmes gjuhs
njeriu mund t vlersoj nderin dhe respektin e njerzve
prreth. sht e rndsishme t kuptohet se Zoti (xh.sh.) e ka
ndrthurrur besimin me mnyrn se si njeriu i bn t tjert t
ndihen, sepse fjalt mund t shkaktojn ndjenja t fuqishme.
Njeriu, me prdorimin e disa fjalve fyese ose t pavrteta,
fare leht, mund ta nnmoj nj person tjetr. Nj gj e till
shkakton dme t mdha, duke prfshir shtypjen mendore
tek t tjert, mbresat e kqija tek ta, kryelartsin nga
nnmimi i tyre, urrejtjen nga i shtypuri dhe mbi t gjitha,
paknaqsin e Zotit.
far dobie do t kishte adhurimi i sakt, i cili n t
njjtn koh shoqrohet nga adhuruesi me ofendime ndaj t
tjerve. Profeti Muhammed (a.s.) shprehet: Nse nj
person nuk braktis t folurin keq (ku prfshihen rrenat,

fjalt e kqija, marrja npr goj etj.) dhe sjelljen e keqe
gjat agjrimit, ather All-llahut nuk i nevojitet
qndrimi i tij pa ngrn dhe pa pir.177
Muadhi (r.a.) uditet se sa shum rndsi i dha i

Drguari i All-llahut, fjalve q thuhen, ndrsa Profeti (a.s.) i
bn t ditur se ata q nuk kontrollojn t folurit e tyre dhe q
shprehen me pa maturi, n botn tjetr i pret dnimi i rnd i
xhehennemit. Nse mendojm hollsisht, do t kuptojm se
gjynahi i t folurit mund t bhet shum leht, ngaq nuk
krkon prpjekje t madhe. Prandaj dhe ky gjynah mund ti
tejkaloj me nj rritm t shpejt t gjitha gjynahet tjera. Pr
kt dhe i Drguari i All-llahut ka parandaluar njerzit duke
thn:
177
178
Kush e njeh Zotin, zvoglon t folurin178
El-Bukhari: Sahih el-Bukhari, v. 9, fq.86-7.

Shiko Taftazanij: Sherh el-Tahtazanij ala el-Erbein el-Nevevij, fq. 188.
~ 146 ~
"

."
Hadithi 30
Sipas Eb Thaclebeh el-Khushenij Xhurthm bin
Nshib (r.a.) i Drguari i All-llahut ka thn: Me t vrtet
All-llahu i madhruar i ka br detyrim farzet179, prandaj

mos i shprfillni ato. E ka vendosur kufirin dhe mos e
kaloni at. I ka ndaluar disa gjra, mos u knaqni me to.
Pr disa gjra ka heshtur nga mshira e Tij ndaj jush e jo
nga harresa, prandaj mos hyni n hollsira. Hadith i
mir (asen) q e transmeton Dareutnij e t tjer.
Tema
Prmbushja e detyrimeve.
179
Obligimet e detyrueshme fetare , prshebull 5 koht e namazit, agjrimi I

Ramazanit etj.
~ 147 ~
Mosshkuarja prtej kufirit t asaj q ka caktuar Allllahu.

Hyrja n hollsit e panevojshme.
Shpjegimi
Ky hadith ka t bj shum me t kuptuarit e Islamit

prmes respektimit t t lajuarave dhe t t ndaluarave, i
tregon besimtarit mnyrn e arritjes s suksesit me Krijuesin e
gjithsis.
Shprfillja e do farzi pa arsyen e duhur sht gjynah
dhe pr kt njeriu do t japi llogari n Ditn e Gjykimit. Disa
nga farzet jan:
1. Falja e namazit.
2. Agjrimi i muajit t Ramazanit
3. Dhnia e zekatit. Nse njeriu ka mbushur shumn e
konsiderueshme t zekatit (nib) nga pasuria e tij dhe
nuk e jep at, athere nj vepr e till quhet gjynah.
4. Kryerja e haxhit. Po kshtu, nse nj musliman ose
muslimane ka pasur mundsin financiare dhe
shndetsore ta kryej haxhin gjat jets, por e ka
shprfillur at, ather moskryerja e tij sht gjynah.
I Drguari i All-llahut vazhdon duke thn se: Zoti e
ka vendosur kufirin, prandaj mos e kaloni at... q do t
thot se disa gjra i ka br t ndaluara (arm) pr njeriun n
kt bot, si p.sh: Adhurimi i tjetr kujt prve All-llahut, pirja
e alkoolit, ngrnia e mishit t derrit, lojrat e fatit,
marrdhniet seksuale jomartesore, pirja e gjakut, vjedhja,
prgojimi, gnjeshtra, etj. Veprimi i tyre sht i ndaluar dhe
nse kryhen, njeriut i shkruhet gjynah. Megjithat, All-llahu
sht i Mshirshm dhe nse do, e fal njeriun i cili nuk
adhuron dik tjetr prve Tij dhe q i drejtohet Atij
~ 148 ~
sinqerisht pr falje gabimi, duke mos e prsritur m at

gabim.
N fund t hadithit, i Drguari i All-llahut kshillon
q besimtari mos t hyj n hollsira duke ndaluar disa gjra
ose vepra, pr t cilat Zoti dhe i Drguari i Tij nuk i kan
prmendur si t tilla. E kundrta bn q njeriu t
prqendrohet n hollsit e veprave joparsore, duke ln pas
dore parsoret. Nj veprim i till sjell prishje ekuilibri tek
njeriu. N fakt, Ibn Rexhebi prmend nj hadith tjetr t
ngjashm me kt dhe n shpjegimin e hadithit tregon se jo
vetm ata q shqyrtojn punt q si takojn jan t humbur,
por dhe ata t cilt bazohen vetm n aspektin siprfaqsor t
fjalve prfshihen n t njjtn kategori.180 N nj hadith
tjetr q transmetohet nga cUmer ibn el-Khab, i Drguari i
All-llahut ka thn:

Kujdes nga hollsit e panevojshme n fe, se me
t vrtet Zoti e ka br at (fen) t leht. Prvetsoni
nga feja sa t mundeni, se me t vrtet All-llahu i
Madhruar i plqen punt e mira dhe nse jan t
lehta.181
180
Zejn el-Din bin Shihab el-Din: Xhami el-Ulum ve el-Hikem fq. 636.
Ebu el-Kasim ibn Bishran el-Bagdadij, Emali ibn Bishran, Dar el-Vatan, Rijad,
1997, vll.1, fq. 49.
181
~ 149 ~

:
!
:

"

:

. "
.

Hadithi 31
Eb cAbbs Sehl bin Sacd el-Scidij (r.a.) ka thn: "Erdhi
nj njeri te Profeti (a.s.) dhe tha: O i Drguari i All-llahut! M
udhzo drejt nj pune, t ciln nse e kryej, do t m doj Allllahu dhe do t m duan njerzit. Ai tha: 'Mos e lakmo kt bot,
do t t doj All-llahu, as mos lakmo ka zotrojn njerzit, se
do t duan njerzit." (Hadith i mir nga Ibn Mxheh dhe t
tjert, me hallka transmetimesh t besueshme)
Tema
T
prmbajturit e njeriut nga ajo q nuk i takon (zuhd)
Shpjegimi
N kt hadith, i Drguari i All-llahut thekson
rndsin e t prmbajturit t njeriut ndaj asaj q nuk i takon
(zuhd), e cila sht nj veori q Zoti i Madhruar ia dhuron
~ 150 ~
besimtarit, q mundohet t largohet nga dfrimet e

panevojshme t ksaj bote dhe krkon q zemra e tij t
zhvishet nga do gj prve All-llahut duke e ndjer
presencn e Tij n do koh. Kjo veori, shpeshher nuk
dallohet, duke mbikqyrur zotruesin e ksaj veorie, sepse
sht dika e brendshme midis njeriut dhe Krijuesit. Pr kt
dhe dijetari Eb Sulejmn sht shprehur: Nuk mund t
dshmosh zuhd-in e askujt, ngase zuhd-i gjndet n zemr.182
Rreth fjals zuhd, dijetart kan dhn prkufizime t
ndryshme. Dijetari mistik Islam, Eb Bekr el-Kelbdhij
(380/990) shkruan n librin e tij El-Tecarruf li medh-heb ehl elTeavvuf: Kur u pyet Hz. Aliu (r.a.) rreth zuhd-it, u prgjegj:
Zuhd do t thot q njeriu mos t merakoset se kush e
shfrytzon kt bot, qoft ai (shfrytzuesi) besimtar ose jobesimtar.183 Kjo do t thot q njeriu nuk duhet t ket zili
kur shikon t tjert duke garuar pr gjrat e ksaj bote, por t
qndroj larg shfrytzimit t saj, prve aq sa ka nevoj, duke
mos lejuar q kjo bot t bhet penges midis njeriut dhe
Krijuesit. Ky shpjegim vlen dhe pr pjesn e par t hadithit,
ku i Drguari i All-llahut tregon se pr t fituar dashurin e
All-llahut, njeriu duhet t largohet nga lakmia e ksaj bote.
N librin El-Rislet, Imam ushejrij prmend se
dijetari i shquar Fuajl bin cIj sht shprehur n lidhje me
zuhd-in: Zoti ka vendosur t gjitha t kqijat n nj shtpi
dhe e ka br elsin e saj t jet dashuria pr kt bot. Ai
gjithashtu ka vendosur t gjitha t mirat n nj shtpi dhe e ka
br elsin e saj t jet t prmbajturit e njeriut nga ajo q
nuk i takon (zuhd).184
182
Zejn el-Din bin Shihab el-Din: Xhami el-Ulum ve el-Hikem, fq.644.
Ebu Bekr el-Kelabadhi: El-Te arruf li medh-heb ehl el-Tesavvuf, Dar el-Kutub
el-Ilmijjet, Bejrut, 1993, fq. 109.
184
Ebu el-Kasim el-Kushejri: El-Risaleh el-Kushejrijjet, fq.223
183
~ 151 ~
Prmendet gjithashtu se Eb zim el-Zhid u pyet:

'prfshihet n pasurin tnde? Tha: Zotroj dy lloje
pasurie, nga t cilat nuk i friksohem varfris: Besimi n Zot
dhe humbja e shpress pr gjrat q gjnden n duart e
njerzve. U pyet gjithashtu: A nuk i friksohesh skamjes?
U prgjigj: Si t'i friksohem, kur Zotit tim i prket ka n
qiej e n tok, si dhe gjithka q gjendet midis tyre e gjithka
q ndodhet nn tok.185
Sipas Ibn Rexhebit, Zuhd-i ndahet n tre kategori:
1. Bindja e njeriut se ajo q sht n dorn e Zotit sht
m e sigurt se ajo q gjendet n dorn e tij.
2. Nse njeriut n kt bot i ndodh ndonj fatkeqsi q
prfshin largimin e pasuris, ose t fmijs, ose gjra
t tjera t ngjashme, dshiron m shum shprblime
(nga durimi) pr at q i sht larguar, sesa sikur e
gjith bota ti mbetej atij.
3. Ruajta e ekuilibrit t njeriut para t vrtets, n raste
kur lavdrohet ose turprohet. N kt kategori
prmendet mbajtja e ekuilibrit ose barazpesha, sepse
njeriu gzohet kur lavdrohet, ndrsa kur gabon dhe
kritikohet, shpeshher nuk e pranon dhe reagon keq
ndaj kritikave, megjithse mund t jet jo drejt.186
N pjesn e dyt t hadithit, Hz. Muhammedi (a.s.)
prmend se fitimi i dashuris s njerzve, arrihet edhe prmes
mos qenies lakmues ndaj gjrave q njerzit zotrojn.
Lakmia pr pasuri dhe materializm e bn njeriun q ta fitoj
at prmes pandershmris dhe gnjeshtrave. Ajo e nxit at t
garoj me t tjert n materializm. N disa raste e bn at ta
krkoj pusurin duke huazuar t holla nga t tjert dhe q
185
186
Zejn el-Din bin Shihab el-Din: Xhami el-Ulum ve el-Hikem, fq. 644.
Po aty, fq. 646.
~ 152 ~
shpesh her nuk arrin ti kthej ato n koh, ose mund t mos
i kthej kurr ato. E gjith kjo, sjell vlersim, humbje
autoriteti dhe largimin e njerzve nga ai. Pr kt dhe i
Drguari i All-llahut ka porositur q besimtari t qndroj larg
nga lakmija e materializmit n kt bot dhe nga lakmija e asaj
q zotrojn t tjert. Njerzit, i vlersojn dhe i duan ata q i
bjn ball lakmis dhe nuk garojn pr materializmin e ksaj
bote, ngaq ata e din shum mir se lakmija sht nj dobsi
e natyrs njerzore dhe njerzit q e mposhtin kt dobsi,
tregojn se i vetprmbahen epsheve t tyre.
~ 153 ~

. "

" :

" "
.

.

Hadithi 32
Eb Sacd Sacd bin Mlik bin Sinn el-Kkudrij (r.a.)

transmeton se i Drguari i All-llahut ka thn: Sbn t
ket dm e as t dmtuar.
(Hadith i mir t cilin e transmeton Ibn Mxheh,
Dreutnij dhe t tjert me zinxhirt e tyre t transmetimit.
E transmeton dhe Mlik n El-Muvata187 si hadith mursel188
nga cAmr ibn Jaj q e transmeton nga babai i tij, i cili e ka
transmetuar nga Profeti (a.s.) duke e ln Eb Secd (pa e
prfshir) dhe ky ka nj zinxhir t transmetuesve, e cila sht
m e fuqishme se t tjerat.
187
Titulli i librit q prmban prmbledhje hadithesh nga Imam i i famshm Malik ibn
Enas, shkruar nga nxnsi i tij dhe i Imam Ebu Hanifes, Muhammed Shejbanij.
188
Hadith i kputur n transmetim, megjithat ka lidhje deri tek tabiint nga gjenerata
pas gjenerats s shokve t Profetit (a.s.).
~ 154 ~
Tema
Ndalimi i dmit.
Shpjegimi
Ky hadith, megjithse sht i shkurtr, por ka nj
domethnie shum t madhe. Rreth kuptimit t ktij hadithi
ka komente t ndryshme nga dijetart. Disa e komentojn
fjaln dm (arar) si nj vepr e cila kryhet pr t prfituar
n dm t tjerve, kurse fjaln t dmtuar (irr) si nj
vepr nga e cila nuk ka prfitim, por shkakton vetm dm t
tjerve.189 N lidhje me prkufizimin e fjals s par mund t
sillet shembulli i nj shitsi, i cili shet nj produkt duke i br
njerzit t besojn se n t ka kualitet, por e vrteta sht se
produkti nuk e ka at kualitet. Kjo shitje bn q shitsi t
prfitoj n dm t blersit. Nj shembull i prkufizimit t
shembullit t dyt mund t merret nj pem e cila gjndet n
kopshtin e nj personi, ndrsa degt e saj kalojn n kopshtin
e nj personi tjetr dhe si pasoj, do koh kur pems i bien
gjethet, nj pjes e tyre, bien n kopshtin e komshiut. N kt
rast, megjithse personi nuk ka fitim, por komshiu dmtohet,
sepse duhet ta pastroj kopshtin e tij nga gjethet e pems,
megjithse pema nuk sht n oborrin e tij. Kjo tregon se
njeriu duhet t jet i vmendshm, duke mos lejuar q
pakujdesia e tij ti sjell dm ndonj tjetri.
N komentime t tjera, fjala dm (arar)
komentohet si dmtim, q njeriu i bn vetvetes, ndrsa t
dmtuar (irr), nnkupton dmtimin e t tjerve.
189
Mund t shikosh: Taftazani: Sherh el-Taftazani ala el-Erbein el-Nevevij, fq. 196.
~ 155 ~
T dyja kto komentime t dijetarve jan t sakta,

sepse ka shum ajete kuranore dhe hadithe t tjera profetike,
q i mbshtesin kto komente t ndryshme t dijetarve. Allllahu (xh.sh.), duke porositur njerzit n ruajtjen e shenjtris
s katr muajve t caktuar gjat vitit, i urdhron ata:

Mos i bni vetes dm gjat tyre...190
Ndrsa Hz. Muhammedi (a.s.) thot n nj hadith:
Musliman sht ai, nga nga goja dhe dora e t cilit,
jan t ruajtur Muslimant.191 Prmendet goja n fillim,
sepse sht mnyra m e leht t dmtosh dik prmes fyerjes
dhe gnjeshtrs, pastaj dhe dora, pasojat e s cils mund t
jen t rnda gjithashtu.
190
191
Kurani (9:36).
Bukhari: Sahih el-Bukhari bi sharh el-Kirmanij , vll. 1, fq. 88-9.
~ 156 ~

"

."

."

"
Hadithi 33
Nga Ibn cAbbs (r.a.) transmetohet se i Drguari i Allllahut ka thn: Sikur njerzve t'u jepej ajo q e krkojn,
do t kishte njerz q do t krkonin pasurin dhe

gjakun e t tjerve. Mirpo, paditsi duhet t sjell argument, ndrsa i akuzuari, betimin. Hadithi ka nj zinxhir t mir transmetimi (asen), t cilin e prcjell Imam Bejheij dhe disa (transmetuesa) t tjer n prmbledhjet e tyre).
Tema
Rndsia e ligjit dhe drejtsis n Islam.
Shpjegimi
Ky hadith tregon se Islami i ka dhn rndsi, jo
vetm adhurimeve dhe lidhjeve shpirtrore t njeriut me
Krijuesin, por edhe mbrojtjes dhe zbatimit t ligjit n shoqri.
~ 157 ~
I Drguari i All-llahut tregon se mosprania e ligjit dhe

moszbatimi i tij, do ti bnte njerzit t grabisnin leht
pasurin e t tjerve. Padrejtsia dhe mosprania e ligjit sjell
vrasjen e njerzve midis njri-tjetrit. I Drguari i All-llahut
ishte nj nga profett e pakt, i cili arriti t udhheq
shoqrit islame duke u bazuar n Msimet Hyjnore, pjes e
t cilave sht dhe zbatimi i ligjit.
Duke u kthyer n prmbatjen e hadithit, dijetart e
dretsis islame, i kan dhn prkufizime t ndryshme fjals
paditsi (muddecij) dhe i akuzuar. Disa e kan prkufizuar
fjaln paditsi si ndrgjyqs, i cili nuk e ka t detyruar t
betohet, ndrsa t akuzuarin, si dik q e ka t detyruar
betimin. Sidoqoft, paditsi duhet ta argumentoj shtjen e
tij me fakte.192 Si shembull mund t merret personi, i cili ka
gjetur dika, pr t ciln nuk ka t dhna. Paditsi, ose pronari
i vrtet, i cili dshiron kthimin e atij sendi, duhet ta vrtetoj
me argument nj gj t till, ndrsa t akuzuarit i mjafton
vetm betimi.
Duke u bazuar n shembullin profetik, udhheqsit
islam gjat shekujve t ndryshm, i kan kushtuar nj rndsi
t veant ligjit dhe zbatimit t tij. Kjo gj ka mundsuar
zhvillimin e civilizimit islam n vendet muslimane. Disa nga
kto vende jan: Andaluzia, Bagdadi dhe Perandoria Osmane.
Kto shoqri kan nxjerr dijetar n fusha t ndryshme, t
cilt kan qen themeluesit e shum shkencave, nga t cilt
kan prfituar dhe vazhdon t prfitoj e gjith bota dhe n
ditt tona. sht e rndsishme gjithashtu t prmendet se
libri i par q sht shkruar me hollsira n lidhje me t
drejtat ndrkombtare193nga dijetari Islam i Irakut,
Muammed Shejbnij (189/805), publikuar dhe n gjuhn
192
193
Shiko Zejn el-Din bin Shihab el-Din: Xhami el-Ulum ve el-Hikem, fq. 687.
Emri i librit n gjuhn arabe sht Sijer.
~ 158 ~
angleze nga Johns Hopkins University Press, sht libri me

titull The Islamic Law of Nations.194
194
Ligji Islam Ndrkombtar.
~ 159 ~

"

:

. "

Hadithi 34
Eb Sacd el-Khudrij (r.a.) thot se e ka dgjuar t
Drguarin e All-llahut duke thn: Kush nga ju sheh nj t
keqe, le ta ndryshoj me dorn e tij, e nse nuk mundet

ta bj kt, ather me gjuhn e tij, e nse nuk mundet
ta bj as kt, ather me zemrn e tij, por kjo (vepr)
sht besimi (el-mn) m i dobt. (Muslim)
Tema
Mnyrat e ndalimit t s keqes
Shpjegimi
Islami sht f, e cila i ka dhn nj prparsi t

veant "urdhress pr t mir" dhe "largimit nga e keqja",
ngase Zoti i ka urdhruar besimtart t jen nga ata q
urdhrojn pr veprimin e punve t mira dhe q largojn t
~ 160 ~
tjert nga punt e kqija.195 Ai gjithashtu e ka cilsuar popullin

musliman, si popullin m t mir q ka dal nga kjo bot,
pikrisht ngase urdhron pr t mir, largon t tjert nga e
keqja dhe beson n Zot.
Ky hadith tregon se besimtari, kur dshmon veprimin
e punve t liga ose imoralitet n shoqri, ather detyrohet t
marr masa ndaj tyre n baz t zotsis s tij. Nse ai e ka
mundsin ta largoj ose ta ndryshoj t keqen me dorn e tij,
ather detyrohet pr veprimin e nj gjje t till, p.sh:
ndalimi i nj grindjeje fizike midis dy personave.
Nse nuk ka mundsi ta ndaloj ose ta ndryshoj t
lign me ann e dors, ather i Drguari i All-llahut porosit
q besimtari ta ndaloj ose ta ndryshoj at prmes fjalve.
N ditt tona, mendimet, analizat dhe kritikat prcillen n
mnyra t ndryshme tek njerzit, prmes internetit, televizorit,
radios, revistave, etj. sht shum e leht q njerzit e nj
kontinenti t informohen pr nj ngjarje n nj kontinent
tjetr brenda sekondave. Megjith zhvillimin q ka bota,
prsri veprat e kqija dhe imoraliteti jan t pranishme m
shum se kurr. P.sh: smundjet shoqrore, t cilat kan qen
rreptsisht t ndaluara m par, sot jo vetm q lejohen me
ligj nga qeverit e ndryshme, por dhe inkurajohen nga disa
shoqri. N disa vende, edhe nse nuk inkurajohen, jan t
pranuara si pjes e jets, si sht homoseksualizmi ose
shthurja e mass s gjer t popullsis n shum vende t
ndryshme n bot. Prandaj besimtart e kan pr detyr
shfrytzimin e rrjeteve informatike, n mnyr q veprat e liga
t rrallohen. Duke vepruar ashtu, ata prmbushin kshilln
profetike t Hz. Muhammedit (a.s.) ku urdhrohet ndalimi
ose ndryshimi i t keqes me goj. Nga msimet profetike
195
Mund t shikosh Kuranin (3:104).
~ 161 ~
sht dhe ajo se fjala e drejt para nj mbreti tiran, sht

shkalla m e lart e xhihadit.196
N raste, kur besimtari nuk ka fuqi t ndryshoj t
keqen me dorn e tij dhe as me gojn e tij, ather zemra e tij
nuk duhet t ndihet e qet kur dshmon veprimin e punve t
liga n shoqri. Kjo gj, megjithse prshkruhet si dobsi, nuk
do t thot se sht gjynah. Ka raste kur besimtar t
ndryshm krcnohen me jet nse mundohen ta thon t
vrtetn ose ta ndalojn t lign. N kto raste, heshtja e tyre
dhe mospranimi me zemr i asaj t keqeje q ata dshmojn
sht e mjaftueshme pr ta.
Megjithse i Drguari i All-llahut kshillon ndalimin
ose ndryshimin e s keqes, besimtari nuk duhet t shkoj pas
njerzve t ligj dhe n krkim t t kqijave ose imoralitetit t
tyre. Ai nuk duhet ti prgjoj t tjert se nj vepr e till sht
e ndaluar.197 Gjithashtu, sipas Imam Amed ibn anbel,
mnyra e qasjes ndaj t tjerve duhet t jet paqsore dhe jo
me tendenca. Imam Amedi tregon se kur pasuesit e sahabit
c
Abdullh ibn Mescd gjndeshin para njerzve q bnin
vepra t liga, u thonin: Ngadal, Zoti ju mshiroft! Ngadal,
Zoti ju mshiroft!198
Prsa i prket edukats, parandaluesi duhet t ket
kto cilsi: diturin, qndrimin larg nga t ndaluarat, sjelljet e
mira dhe t jet i njerzishm. Ndrsa, vepra pr t ciln
parandalon, duhet t jet e sigurt se ajo vepr sht e keqe,
kryhet haptazi, pa prgjuar dhe ndodh n ast.199
196
Ebu AbdAll-llah Muhammed ibn Jezid ibn Maxheh el-Kazvinij: Sunen ibn
Maxheh, Dar el-Risalet el-Alemijjet, Damask, 2009, vll. 5, fq. 144.
197
Mund t shikosh thniet e dijetarit klasik islam, Sufjan el-Thevri dhe
gjykatsit t njohur islam, Ebu Jala, t cilat prmenden nga Zejn el-Din bin
Shihab el-Din: Xhami el-Ulum ve el-Hikem, fq. 707-8.
198
Po aty, fq. 709.
199
Sad el-Din bin Abdullah: Sherh el-Taftazani, fq. 201.
~ 162 ~

"
:

. "
:
Hadithi 35
Prcillet nga Eb Hurejra (r.a.) se i Drguari i Allllahut ka thn: Mos keni xhelozi ndaj njri-tjetrit, mos
mashtroni (n marrdhnie tregtie), mos urreni, mos ia

ktheni shpinn dhe mos garoni me njri tjetrin n
shitblerje dhe bhuni vllezr, o robrit e All-llahut.
Muslimani sht vlla i muslimanit, nuk e dhunon at,
nuk e bn t dshtoj, nuk e gnjen dhe as q e prbuz
at. Devotshmria (tev) sht ktu! - dhe bri me
shenj nga gjoksi i tij tri her. sht e keqe e
mjaftueshme pr nj musliman q ta prbuz vllain e tij
musliman. do musliman ndaj do muslimani e ka t
ndaluar tia marr gjakun, pasurin dhe nderin e tij.
(Muslim)
~ 163 ~
Tema
Sjellja e prpikt q duhet t ket nj musliman ndaj
nj muslimani tjetr.
Shpjegimi
Ky hadith prmban kshilla dhe udhzime nga m t
ndryshmet q besimtari t jetoj n paqe me besimtart e
tjer. Ndjekja e ktyre udhzimeve hyjnore, jo vetm q ruan
harmonin dhe vllazrin midis besimtarve, por bn q
njeriu t fitoj plqimin e All-llahut dhe t Drguarit t Tij.
Smira (ased) sht gjynahi i par q djalli shfaqi ndaj
njeriut t par, Ademit (a.s.). Kur djalli u pyet pr arsyen e
mosbrjes sexhde ndaj Ademit, ndrkoh q ai bashk me
engjjt ishin urdhruar nga Zoti ta bnin, ai u prgjigj:
Un jam m i mir se ai. Mua m krijove nga

zjarri, kurse at e krijove nga balta200
Djalli (Ibls) tregoi mendjemadhsi, e cila ishte si
rrjedhoj e xhelozis q pati ndaj Ademit (a.s.) kur Zoti e
urdhroi, at bashk me engjjt, ti pruleshin Ademit
(a.s.). Ky qndrim e bri at t dshtuar duke marr ndshkim nga All-llahu (xh.sh.). T gjith ata, t cilt tregojn smir
200
Kurani (7:12).
~ 164 ~
dhe ndihen epror ndaj t tjerve, do t ken t njjtin trajtim

nga Zoti i gjithsis.
Jo t gjith njerzit q kan xhelozi do t mbajn
prgjegjsi n Ditn e Gjykimit. Gjykimi do bie mbi ata t
cilt kan treguar smir dhe n t njjtn koh kan dshiruar
ose jan munduar t shkatrrojn t tjert. N librin Xhmic elc
Ulm ve el-ikem, Imam Ibn Rexhepi tregon rreth disa kategorive t njerzve n lidhje me smirn. N fillim ai prmend
njerzit t cilt kan smir, por nuk e shfaqin at. Pr kt, ata
nuk gjykohen nga All-llahu. Pastaj prmend kategorin e dyt,
n t ciln prfshihen njerzit, t cilt kan smir dhe e shfaqin at duke shkaktuar dme tek t tjert. Kta mbajn
prgjegjsi pr kt gjynah. N fund, Imam i prmend kategorin e atyre besimtarve, t cilt mundohen t arrijn t
njjtat mirsi pr veten e tyre, ashtu si mirsit q i vrejn tek
t tjert, duke mos dshiruar shkatrrimin e tyre.201
Shrimi i smirs arrihet prmes falnderimit ndaj
Zotit pr do gj q jep dhe merr. Ajo arrihet gjithashtu edhe
prmes t qenurit i knaqur me caktimin e Tij. Njeriut, i cili
sht falenderues nga zemra ndaj Krijuesit t tij, Zoti ia shton
mirsit. Duke qen n at shkall, ai nuk lakmon mirsit e
t tjerve. Atyre, t cilt falenderojn, All-llahu i premton m
shum mirsi nga kan. N Kuran thuhet:

(Kujtoje) kur Zoti juaj kumtoi: Nse tregoheni
mirnjohs, Un do tjua shtoj edhe m shum begatit
201
~ 165 ~
e Mia; por, nse ju mohoni mirsit e Mia, (ather dijeni se) dnimi Im sht i rnd.202
M pas i Drguari i All-llahut kshillon kundr
mashtrimit n tregti (el-nexhesh). Dijetart islam i kan dhn
dy kuptime fjals el-nexhesh. Imam Ibn Rexhebi prmend se n
kategorin e par prfshihen ata, t cilt rrisin vlern e mallit
gjat ankandit, jo me qllim pr ta bler mallin, por me qllim
q shitsi t prfitoj nga rritja e mimit, ose t dmtoj
blersin.203 Ndrsa dijetar t tjer e kan prcaktuar kt si
gnjeshtr e fardo lloji n tregti.
202
203
Kurani (14:7).
~ 166 ~

:
"

". .

Hadithi 36
Nga Eb Hurejra (r.a.) transmetohet se i Drguari i
All-llahut ka thn: Kush ia largon besimtarit nj pikllim
nga pikllimet e ksaj bote, All-llahu do ia largoj atij

nj pikllim nga pikllimet e dits s Gjykimit. Kush ia
lehtson nj vshtirsi, All-llahu do t'ia lehtsoj atij n
kt bot dhe n botn tjetr. Kush ia mbulon nj t
~ ~ 167
met muslimanit, All-llahu do t'ia mbuloj atij n kt

bot dhe n botn tjetr. All-llahu sht n ndihmn e
robit, deri sa ai t jet n ndihmn e vllait t vet. Kush
ndjek nj rrug, prej s cils prvetson dituri, All-llahu
do t'ia lehtsoj atij rrugn pr n xhennet. Sa her q
disa njerz tubohen n nj shtpi t Zotit pr t lexuar
Kuran dhe p ta studiuar at me njri-tjetrin, mbi ta do
t mos zbres qetsia, do t'i mbuloj mshira dhe do t'i
rrethojn melekt, dhe do t'i prmend All-llahu n
pranin e atyre q jan pran Tij. Dhe kushdo q ngadalsohet nga veprat e tij, nuk mund t prshpejtohet
nga prejardhja e tij." (Me kto fjal e transmetoi Muslim)
Tema
Dobit q vijn nga Zoti, kur njeriu ndihmon tjetrin.

Prvetsimi i dituris islame mundson rrugn pr n
xhennet.
Mirsit q vijn nga leximi i Kuranit.
Prejardhja nuk e ndihmon njeriun n peshoren e veprave n Ditn e Gjykimit.
Shpjegimi
Ashtu si n shum hadithe dhe n kt hadith

theksohet shum ndihma dhe t gjindurit e besimtarit ndaj
njerzve n nevoj. Veprat humanitare q kryhen korrespondojn drejtprdjet me ndihmn dhe mshirn hyjnore q i
dhurohet besimtarit, i cili angazhohet me kto vepra. Kjo gj
prmendet fare qart n katr fjalit e para t hadithit.
Humanizmi q tregon besimtari ndaj nj njeriu tjetr,
sht pothuajse asgj n krahasim me dhuntit q i dhurohen
~ 168 ~
atij nga Zoti n kt bot dhe n botn tjetr. P.sh: t heqsh

pikllimin e nj personi, mund t marr koh shum t
shkurtr, ndrsa shmangia e nj vuajtjeje, e cila mund t
zgjas me shekuj t tr n botn tjetr, sht shum m e
vlefshme dhe e duhur.
Enes ibn Malik (r.a.) prcjell nj hadith nga i Drguari
i All-llahut, ku theksohet rndsia e humanizmit ndaj t
tjerve:
" :

I gjith njerzimi sht krijesa e Zotit dhe m i dashuri
tek Zoti sht ai q sht m i dobishm ndaj krijesave

t Tij.204
N kt hadith prmendet gjithashtu vazhdimsia n

rrugn e dituris. Pejgamberi (a.s.) i ka dhn nj vend t
veant dituris dhe e ka lidhur prvetsimin e saj me hyrjen
n xhennet.
Dituria sht nj mirsi pr njeriun, jo vetm pr
botn tjetr, por dhe pr kt bot. Zotrimi i saj hap dyert e
shum mirsive t tjera n kt bot. N Kuran, All-llahu
(xh.sh.) tregon se i ka dhuruar Hz. Davudit (a.s.) dhe Hz.
Sulejmanit (a.s.) pasuri dhe sundim t gjer, por para s
gjithash prmendet mirsia e dituris dhe m pas mirsit e
tjera. All-llahu urdhron:
204
Ebu Bekr el-Bejhakij: El-Xhami li Shuab el-Iman, Mektebet el-Rushd, Rijad,

2003, vll. i 9-t, fq. 523.
~ 169 ~

Ne i dham Daudit dhe Sulejmanit dituri dhe
ata than: Qoft lavdruar All-llahu q na ka ngritur

mbi shumicn e robrve t Tij besimtar! Sulejmani e
trashgoi Daudin (n misionin e tij profetik) dhe tha: O
populli im! Neve na sht msuar gjuha e shpendve
dhe na sht dhn gjithka. Kjo sht vrtet dhunti e
madhe. Para Sulejmanit u tubua ushtria e tij, e prbr
prej xhinve, njerzve dhe shpendve, t gjith t radhitur n eta t gatshme.205
Dituria, mbi t gjitha duhet t prvetsohet n mnyr
q vet krkuesi i saj dhe njerzimi t ken dobi nga ajo dhe
jo dm. Gjithashtu, ajo duhet t jet e till, q e bn njeriun t
njihet m afr me Krijuesin. N fakt, njohja si duhet e Krijuesit sht thelbi i dituris. Njeriu nuk mund ta njoh Krijuesin e tij pa msuar rreth cilsive dhe atributeve t Tij, ashtu
si mund ta ket t vshtir t besoj n botn tjetr pa pasur
konceptin e duhur rreth saj. Dituria ndaj Zotit sht aq e
rndsishme n Islam, saq vjen dhe para dshmis s
besimit. N Kuran thuhet:

205
Kurani (27:15-17).
~ 170 ~
Dije se nuk ka zot tjetr t vrtet prve Allllahut!206

Pra, n fillim krkohet nga njeriu q t arrij n nj
shkall t caktuar diturie, q t kuptoj se nuk ka zot tjetr t
vrtet, prve All-llahut dhe, m pas, t arrij n shkalln e
asaj bindjeje.
Sa m shum q njeriu prvetson njohuri t vrteta
rreth nj gjje, aq m shum arrin t krijoj nj prceptim
rreth asaj gjje. Zoti (xh.sh.) e ka br t till natyrn
njerzore q duke zotruar prceptimin e gjrave, njeriu bhet
i vetdijshm n ndarjen e t mirs nga e keqja. Sa m shum
q ai prvetson njohuri rreth t kqijave, aq m shum i
ruhet atyre dhe sa m shum njohuri ka rreth t mirave aq m
shum i vlerson ato dhe mundohet ti zbatoj, ose t
prfitoj prej tyre. Tregohet se Hz. Umeri (r.a.) ka thn se i
ka msuar t kqijat, jo q t bjer n to, por q ta parandaloj
veten dhe ka shtuar se ai q nuk ka njohuri rreth t keqes, bie
n t.
Dituria e dobishme rreth krijesave t Zotit, duke prfshir dhe shkencat q kan t bjn me ligjet e natyrs, jo
vetm q jan t lejuara n Islam, por dhe kshillohet hulumtimi i tyre. Gjat shekujve t kaluar, shum njerz, kan
vendosur nj vij ndarse midis shkencave t natyrs dhe
atyre islame. E vrteta qndron se ishin dijetart musliman
ata t cilt dhan kontributin kryesor n themelimin dhe
zhvillimin e shum shkencave t ndryshme. Si p.sh. n at t
algjebrs, gjeometris, mjeksis, ligjeve ndrkombtare, etj.
Ata shpikn orn, apo sistemin mats diellor, n mnyr q
namazet t faleshin n koh. Ata arritn t vendosnin kanalizimet e duhura ujore npr qytetet e civilizuara t bots islame
gjat shekujve, kur n rrugt e qyteteve t njohura t Europs
206
Kurani (47:19).
~ 171 ~
ende mbizotronte balta dhe papastrtit, burim i epidemive.

Vendosja e sistemit t shprndarjes s ujit u b ngaq Islami
krkon q besimtari t jet i pastr fizikisht para do namazi
dhe gjithashtu ta laj t gjith trupin pas do marrdhnie
bashkshortore, etj.
Prsa i prket studimit t shkencave natyrore, muslimant dhe jomuslimant jan inkurajuar t hulumtojn n
to, pr t kuptuar m gjer Krijuesin e tyre dhe pr ti shrbyer atij. Kurani dhe hadithet e Hz. Muhammedit (a.s.) ishin
burime kryesore frymzimi pr shum dijetar musliman, t
cilt, fillimisht ishin t specializuar n fusha t ndryshme islame dhe m pas n ato ekzakte, natyrore etj. Kto jan disa
ajete kuranore nga shum t tjera, ku All-llahu i drejtohet
besimtarve dhe jobesimtarve duke thn:

Me t vrtet, n krijimin e qiejve dhe t Toks
dhe n ndrrimin e nats e t dits, ka shenja pr

mendimtart, pr ata q e prmendin All-llahun duke
qndruar n kmb, ndenjur ose shtrir dhe q meditojn pr krijimin e qiejve dhe t Toks (duke thn:)
O Zoti Yn! Ti nuk i ke krijuar kot kto, lartsuar qofsh
(nga do e met)! Prandaj na ruaj nga ndshkimi i zjarrit.207
Gjithashtu prmendet:
207
Kuran (3:190-191).
~ 172 ~
A nuk e din mohuesit se qiejt dhe Toka kan
qen nj e tr? Pastaj Ne i ndam dhe bm nga uji do

gj t gjall! Akoma nuk besojn?!208
Studimi n fusha t ndryshme islame duhet t bhet
m sinqeritet t pastr, qllim t mir dhe duke qndruar larg
nga t ndaluarat. Tregohet se Imam cAbdullh ibn Idrs elShficij (204/820) pa dika t ndaluar dhe m pas e kishte t
vshtir nxnjen prmendsh t ajeteve Kuranore. Ai e
tregon kt ngjarje prmes rreshtave t poezis q thuri:

U ankova tek (msuesi) Vekc pr vshtirsin e
msimit prmendsh, m udhzoi t largohem nga gjynahet
dhe m tha: E di se dituria sht mirsi, dhe mirsia e Zotit
nuk i dhurohet gjynahqarit.209
Megjith dobit e shumta q sjell dituria, ajo nuk
mund t jet hapi prfundimtar q drgon njeriun tek Krijuesi, por fillimi i rrugtimit drej Tij. M pas, sht aftsia e
besimtarit n prpjekjet e tij t ndryshme shpirtrore, q e
208
Kurani (21:30).
Muhammed bin Ebi Bekr, i njohur si Ibn el-Kajjim el-Xhevzijjeh: El-Xhevab
el-Kafi limen se-ele an el-Deva el-Shafi, Dar el-Marifet, Bejrut, 1997, fq. 52.
209
~ 173 ~
afron at me Krijuesin dhe e lartson n shkall t larta. Kto

prpjekje shpirtrore fillojn me t qndruarit larg nga t
ndaluarat, pastaj me luftn ndaj egos dhe vazhdojn me
prkushtimin ndaj Zotit, durimin, dashurin ndaj Zotit, t
Drguarit t Tij etj.
N kt hadith prmenden gjithashtu dhe mirsit q
vijn nga ana e Zotit pr ata njerz, t cilt e lexojn dhe e
msojn Kuranin n shtpit e All-llahut (xhamiat), por jo
vetm. Nga kto mirsi q prmenden n kt hadith sht
qetsia shpirtrore, e cila prmban ndjen jn e siguris pr
njeriun gjat lkundjeve t ndryshme q sjell jeta.
Leximi i Kuranit, kshillohet n disa ajete kuranore
dhe n shum hadithe t Profetit Muhammed (a.s.), ndrsa
msimi i tij q prmban shpjegimin e ajeteve (tefsr) sht
shkenca m e rndsishme nga shkencat islame. N fillimin e
librit t shpjegimit t Kuranit Famlart t quajtur El-Bar
el-Medd f tefsr el-Kurn el-Mexhd, dijetari Amed ibn
c
Axhbet el-asenij (1224-1808) pasi bn hyrjen e tij duke
lavdruar All-llahun dhe duke u lutur mbi Hz. Muhammedin
(a.s.) shkruan: Shkenca e tefsirit (shpjegimit) t Kuranit
sht m e lartsuara nga shkencat e tjera, m dobiprursja q
ndikon n (proesin) prfundimtar t ideve dhe n at t
prpunimit t kuptimeve.210
Nga mirsit e ndryshme prmendet gjithashtu dhe
mshira e Zotit ndaj njeriut. Mshira tregon falje, dashuri,
dhmbshuri dhe prkujdesje. sht mshira e Zotit ajo e cila
bhet shkaku kryesor pr hyrjen e njeriut n xhennet, prandaj
dhe besimtari, duke lexuar Kuranin, duke e msuar at dhe
duke jetuar me ajetet e tij shtron rrugn e tij pr xhennet.
210
Ahmed ibn Ajibet el-Hasanij: El-Bahr el-Medid fi Tefsir el-Kuran el-Mexhid,

Dar el-Kutub el-Ilmijjet, Bejrut, 2010, botimi i 3-t, vll. 1, fq. 16.
~ 174 ~
M pas i Drguari i All-llahut prmend se melekt e

rrethojn besimtarin q lexon Kuran dhe q e mson at.
Rrethimi nga melekt do t thot mbrojtja e besimtarit nga t
kqijat. Pra, All-llahu drgon melekt e Tij n mbrojtje t
atyre q punojn me Kuran.
Nj mirsi tjetr q prmendet n kt hadith sht
dhe prmendja q i bn All-llahu atyre q e lexojn dhe e
msojn Kuranin, duke i prmendur ata n rrethin e krijesave
q jan afr Tij. Ky sht nj vlersim i lart pr t. Njeriu,
nse lavdrohet dhe prmendet gjithmon pr mir nga t
tjert n kt bot, gzon nj ndjenj t veant shpirtrore,
dashuri dhe mirbesim. Kto, e shtyjn at t veproj drejt n
jet, duke e ruajtur shemblltyrn e dashuris, respektit dhe
mirbesimit t tij tek njerzit. Nse ruajtja e nj shemblltyre
t mir n kt bot sht e rndsishme, ather sa e
rndsishme dhe sa vlera mund t ket e njjta shemblltyr
n botn tjetr? Kjo shemblltyr sht e prjetshme, pa fund
dhe jo si ajo e ksaj bote. Ajo gjithashtu nuk prmban
pikpamje t vlersuara vetm t disa njerzve t ksaj bote,
por prmban pikpamje t vlersuara t krijesave t afrta me
Zotin, t cilt njeriu mund t mos i ket takuar e as
prfytyruar ndonjher; profett, melekt, t sinqertt, dshmort n rrugn e All-llahut dhe t prkushtuarit e Tij.
N fund t hadithit, i Drguari i All-llahut tregon
qart se njeriu nuk do t prfitoj nga t afrmit, nse n llogarin e veprave t tij ka mangsira. Pra, secili njeri sht
prgjegjs pr veprat q bn. Profeti e thekson kt, sepse
sht n natyrn e shum njerzve t mburren, ose t
prfitojn n kurrizin e t tjerve, ngase kan t afrm autoritar, pasanik, ose t fuqishm.
~ 175 ~

"

."

. ""

Hadithi 37
Ibn cAbbs (r.a.) thot se t Drguarit t All-llahut , i
sht transmetuar nga Zoti i tij i Madhruar: Me t vrtet
All-llahu ka shkruar veprat e mira dhe veprat e kqija

dhe m pas i ka sqaruar (duke thn): Kush ka pr
qllim ta bj nj vepr t mir, por nuk e kryen at, Allllahu ia shkruan atij vepr t mir e t plot. E nse ka
pr qllim t bj nj vepr t mir dhe e bn at, Allllahu ia shkruan at dhjet her deri n shtatqind her,
(mundet) dhe m shum. E nse ka pr qllim t bj
nj vepr t keqe por nuk e bn at, All-llahu do ia
shkruaj atij si vepr t mir e t plot. E nse ka pr
qllim dhe e bn at, All-llahu i shkruan vetm nj vepr
~ 176 ~
t keqe. (E transmetojn me kto fjal n transmetimet e

tyre t sakta, Bukhrij dhe Muslim)
Tema
Lehtsimi i arritjes s shprblimeve t shumfishuara.
Shpjegimi
N kt hadith tregohet mshira dhe dshira e Allllahut pr ta shprblyer krijesn e Tij, njeriun. Kjo vjen ngase
All-llahu e don at dhe meq njeriu sht krijesa e Tij, Ai
gjithmon i jep mundsi atij t pendohet, q ta fal.
Gjithashtu njeriu mund t dshiroj kryerjen e nj vepre t
mir dhe sikur mos ta kryej at, ai e di se ka nj Zot, i cili e
shprblen at nga dhuntit e Tij t paprfytyrueshme.
N fillim t ktij hadithi, Zoti i Gjithsis thot: Me
t vrtet Ai i ka shkruar veprat e mira dhe veprat e
kqia dhe m pas i ka sqaruar ato. T shkruarit e
veprave t mira ose t kqija sht br n Pllakatn e
Ruajtur (Lev el-Mafdh) n t ciln sht rregistruar i gjith
Kurani, para se meleki Xhebrail tia zbriste Profetit
Muhammed (a.s.). Ndrsa sqarimi q Zoti i ka br atyre
veprave, prfshin prkufizimin e tyre, duke sqaruar gjithashtu
dhe pasojat q vijn nga kryerja e tyre. N kt Pllakat
gjithashtu gjenden t dhna t panjohura pr njeriun.
M pas, All-llahu (xh.sh.), prmes gojs s Profetit
Muhammed (a.s.) na mson: Kush ka pr qllim ta bj
nj vepr t mir por nuk e bn at, All-llahu ia shkruan

atij sikur (ka e ka br at) vepr t mir e t plot. Ky
sht nj nga lehtsimet q Zoti i ka dhuruar besimtarve.
Sidoqoft, kjo nuk merret pr baz nse njeriu nuk e bn at
~ 177 ~
nga prtacia ose nga arsye t tjera t ngjashme me t, por

merret pr baz nga pamundsia e kryerjes s saj.
Hadithi vazhdon: E nse ka pr qllim t bj nj
vepr t mir dhe e bn at, All-llahu ia shkruan at

dhjet her deri n shtatqind her, (mundet) dhe m
shum. Ktu shprehet dshira e Zotit pr shprblimin e
shumfishuar t mirsive ndaj njeriut, qoft dhe me nje vepr

t mir q mund t bj. Shprehja dhe m shum, paraqet
mundsin e nj shprblimi t pakufizuar t Zotit ndaj
krijess s Tij. Sipas Imam Taftzni, n mnyr q vepra e
mir t sjell shprblime dhe mirsi t mdha duhet t merret
parasysh shkalla e llojshmris s veprs, sinqeriteti,
prmbushja e kushteve dhe e rregullave t mirsjelljes, si dhe
zmadhimi, ose shumfishimi i saj.211
N pjesn e fundit t hadithit prmenden pasojat e t
menduarit, ose kryerjes s nj vepre t keqe, ku thuhet: E
nse ka pr qllim t bj nj vepr t keqe por nuk e

bn at, All-llahu do ia shkruaj atij si vepr t mir e t
plot. N kt pjes t hadithit shfaqet mshira e Zotit ndaj
krijess s Tij. Ai sht i gatshm ta fal besimtarin dhe ta

shprblej at, thjesht nga largimi i tij nga vepra e keqe. Ktu
duhet kuptuar se nuk bhet fjal pr at q pr pamundsin
q i paraqitet se bn t keqen, por duke e pasur mundsin e
veprimit t saj, ai vendos mos ta kryej at. Shkaku i
moskryerjes s saj mund t jet mospajtimi i tij me at vepr,
ose nga frika e tij prej Zotit. Ky besimtar meriton shprblim
nga Zoti i tij; ndrsa ai i cili ka pr qllim kryerjen e nj vepre
t keqe dhe e bn at, All-llahu i shkruan atij vetm nj vepr
t keqe. Ktu shprehet drejtsia e Zotit ndaj njeriut dhe
vrtetohet se Ai nuk dshiron ndshkimin e njeriut por
shprblimin ndaj tij, duke ia mundsuar kt shprblim
prmes mnyrave t ndryshme. Gjithashtu vrtetohet se
211
Shiko shpjegimin e Sad el-Din Masud bin Umer bin Abd All-llah: Sherh elTeftezanij ala el-Erbein el-Nevevij, fq. 213.
~ 178 ~
vepra dhe qllimi i mir, i cili ka shprblim dhe nj pesh

shum t madhe tek Zoti, shumfishohet, ngaq lind nga
zemra e njeriut, e cila frymzohet nga Fuqia Hyjnore. Ndrsa,
vepra e keqe, ka pr baz epshet njerzore dhe djallin e
mallkuar, prandaj dhe nuk ka pesh t madhe tek Zoti.
Sidoqoft, nj gj duhet kuptuar mir: Veprimi i keq q
prmendet n kt hadith lidhet me ato vepra, t cilat nuk
ln pas pasoja pr njerzit e tjer dhe kryerja e tyre nuk
vazhdohet si nj rit nga t tjert, se n at rast, njeriu q e
kryen at, merr gjynahet e t gjith atyre q kan br t
njjtin gjynah. Thuhet n nj hadith q transmetohet nga
Mundhir ibn Xherr, se babai i tij e ka dgjuar t Drguarin e
Allahut duke thn:

Ai, i cili thrret pr dika t keqe, do t mbaj
mbi supe dhe gjynahet e t gjith atyre q kryejn at t
keqe, pa iu paksuar gj.212
212
Muslim ibn el-Haxh-xhaxh: Sahih Muslim, vll. 1, fq.452.
~ 179 ~

:

" :

."
Hadithi 38
Prcillet nga Eb Hurejra (r.a.) se i Drguari i Allllahut ka thn: Me t vrtet All-llahu i madhruar ka
thn: Kushdo q tregon armiqsi ndaj mikut (velij)
Tim, Un do t'i shpall luft atij. Robi im nuk mund t

m afrohet me asgj q un dua, prvese me at q ia
kam obliguar atij. Dhe robi im vazhdon t m afrohet
mua me vepra shtes (navfil) deri sa Un ta dua at. E
kur e dua at, bhem veshi i tij me t cilin dgjon, syri i
tij me t cilin shikon, dora e tij me t ciln prek dhe
kmbt e tij me t cilat ec. E nse m krkon dika,
Un, medoemos do t'ia jap. E nse krkon mbrojtje nga
Un, medoemos do e mbroj at. (Bukhrij)
~ 180 ~
Tema
Prcaktimi i mikut t Zotit (velij) dhe vetit e

tij.
Pasoja e armiqsis ndaj miqve t Zotit.
Afrimi i njeriut me Zotin prmes veprave t
mira.
Shpjegimi
Fjala velij, q vjen nga gjuha arabe, mund t ket disa

kuptime t prafrta. N shum ajete kuranore dhe hadithe
profetike, kjo fjal prkufizohet; mik, ose i afrt. Shumsi i
fjals velij sht evlij dhe sipas Kuranit do t thot: ata t
cilt e duan All-llahun dhe Ai i do ata.213 Gjithashtu jan dhe
ata pr t cilt Zoti (xh.sh.) n Kuranin Famlart thot:
Miqt dhe mbrojtsit tuaj jan vetm All-llahu, i
Drguari i Tij dhe besimtart q falin namazin dhe japin

zeqatin, duke qen t prulur (n adhurim) ndaj Allllahut.214
c
Umer ibn el-Khab prcjell nj hadith q shnohet

n Sunen Eb Dvd215, n t cilin bhet prshkrimi i miqve t
Zotit, ku i Drguari i All-llahut thot:
213
Kurani (5:54).
Kurani (5:54-55).
215
Ebu Davud el-Sixhistani: Sunen Ebi Davud, Dar el-Risaleh el-Alemijjeh, Damask, 2009, vll. i 5-t, fq. 386.
214
~ 181 ~
Me t vrtet se n mesin e robrve t Zotit jan

disa njerz, t cilt nuk jan as profet dhe as dshmor.
Vendin q Zoti i Lartsuar do tia japi atyre n Ditn e
Gjykimit, do ta ken zili profett dhe dshmort. Shokt
e Profetit than: O i Drguar i All-llahut! Na trego se kush
jan ata. Ai tha: Ata jan shok q kan dashur njri-
tjetrin pr hir t All-llahut, pa pasur lidhje farefisi dhe as

interese pasurie. Pr Zotin! Fytyrat e tyre jan drit dhe
vet jan mbi drit. Nuk friksohen nse friksohen
njerzit dhe as q mrziten nse mrziten njerzit. M
pas filloi t lexoj ajetin kuranor: Pa dyshim, miqt e Allllahut nuk do t ken arsye pr tu friksuar dhe as pr
tu dshpruar.216
N librin El-Bar el-Medd f tefsr el-Kurn el-Mexhd,
q sqaron ajetet Kuranore dhe pikrisht n sqarimin e ajetit
t msiprm, dijetari Ibn cAxhbet prkufizon miqt e Zotit
(evlij) me kto fjal: Jan ata, t cilt shfaqin miqsin e tyre
prmes nnshtrimit ndaj Tij (el-cat) dhe Ai (All-llahu) shfaq
miqsin e Tij ndaj tyre prmes mrekullive. Gjithashtu evlij
jan ata, q kan arritur t grshetojn besimin me prkushtimin.217 Autori i ndan evlij n dy kategori: Kategoria e
afrsis me Zotin (viljet el-cm-met), e cila prfshin t gjith ata,
q kan prvetsuar besimin dhe prkushtimin ndaj Zotit. N
kategorin e dyt prfshihen ata, t cilt kan arritur njohjen e
216
Kurani (10:62).
Ahmed ibn Ajibet el-Hasanij: El-Bahr el-Medid fi Tefsir el-Kuran el-Mexhid, vll. i
3-t, fq. 172.
217
~ 182 ~
Zotit dhe q konsiderohen t veant (viljet cirfij-jet khat).

Ndrsa n kt kategori prfshihen ata t cilt jan shkrir n
dashurin e Zotit (ahl el-Fen) dhe jan t pranishm n pritje
t pamjeve q do i shfaqen nga Zoti (ahl el-Be),
grshetuesit e ligjeve t kushtetuts islame; sheriatit, me at t
realitetit hyjnor (aat), zotruesit e hijeshive dhe sjelljeve t
duhura islame dhe q jan t distancuar plotsisht nga bota
materiale dhe q zotrojn dashuri t plot ndaj Zotit. [Ktu
prfshihen dhe ata q jan n shoqrimin e atyre, t cilt ia
vrtetojn cilsit e viljet.]218
Ndrsa Imam ushejrij, n librin e sqarimit t ajeteve
Kuranore Laf el-Ishrt n lidhje me cilsit e evlijve
thot: do profet sht i pagabueshm (mam)219 dhe do
velij sht i ruajtur (mafh). Ndryshimi midis t ruajturit
dhe t pagabueshmit sht se i pagabueshmi megjithse
mund t ket disa mangsi, ai nuk ndikohet nga ato asnjher
dhe nuk i quhet gjynah. Ndrsa i ruajturi mund t ket t
mangsi q konsiderohen gjynahe220, megjithat ai nuk mund
t jet i prhershm n kryerjen e gjynahit.221 Pas ksaj,
Imam i menjher prmend ajetin kuranor, ku ceken cilsit
e tyre: ata q bjn ndonj t keqe nga padituria dhe
pendohen shpejt222
Zoti, miqve t tij (evlij), i ka mundsuar edhe kryerjen
e mrekullive t cilat jan nj shkall m posht se mrekullit e
Pejgamberve. Ato mrekulli quhen kermt.223 Prmes tyre, ata
218
Po aty, fq. 173.

Sipas shkolls s Imam Maturidi-ut, t drguarit e All-llahut jan t mbrojtur nga gjynahi, prandaj ata nuk bjn gjynahe, por mund t gabojn. Sidoqoft, gabimet e tyre nuk hyjn n shkalln e gjynahit.
220
Mund t bj gjynah.
221
Ebu el-Kasim el-Kushejrij: Lataif el-Isharaat, Dar el-Kutub el-Illmijjet, Bejrut,
2000, vll. 2-t, fq. 22.
222
Kurani (4:17).
223
Mund t shikosh: Kemal Hasan Merij: El-Mexhmu el-Kebir min el-Mutun
fima judhker min el-Funun, el-Mektebet el-Asrijjet, Bejrut, 2005, vll. 1, fq. 34.
219
~ 183 ~
tregojn mirsit q Zoti u ka mundsuar dhe n t njjtn

koh dshmojn ekzistencn e Zotit (xh.sh.).
Cilsit e tyre prmenden n vazhdimin e hadithit, ku
pohohet dashuria e Zotit ndaj tyre, kujdesi i udhzimit t tyre
n rrugn islame, duke mos i ln t shmangen nga kjo rrug,
ruajtja nga shum t kqija me t cilat ballafaqohen n jet
dhe dhuntia e Zotit ndaj tyre, duke i br ata q t prcjellin
mirsit e Islamit n bot.
Nj pik e rndsishme q prmendet n fillim t ktij
hadithi sht dhe fakti se ata t cilt lndojn evlijat e Zotit, i
kan shpallur luft All-llahut dhe humbjen e kan t sigurt.
Prandaj disa dijetar kan thn se njeriu duhet t ket kujdes
q t mos i lndoj, ose ti bj padrejtsi t tjerve se nuk
dihet se kush jan evlijat e Zotit, ngase zemrat dhe ka
mbartin ato i din vetm Zoti. Dijetari dhe besimtari i
prkushtuar islam i gjenerats pas Profetit (a.s.), asan elBari sht shprehur:
A (mendon) se ke forc ta luftosh Zotin? Secili q

kundrshton Zotin, e ka luftuar At. Sa m i madh t jet
gjynahi, aq m shum luft i shpall Zotit. Pr kt arsye Zoti e
ka quajtur marrjen e kamats dhe ndrprerjen e rrugs224 si dy
luftra kundr Zotit dhe t Drguarit t Tij. Kjo ndodh pr
shkak t padrejtsis s madhe ose shtypjes ndaj robrve t
Zotit, prpjekjeve shkatrruese n tokat e Tij, si dhe
224
Plakitja e udhtarve.
~ 184 ~
armiqsis ndaj evlijave t Tij. Kshtu q All-llahu i Lartmadhruar i ndihmon evlijat e Tij, i don dhe i mbshtet ata.
Kush tregon armiqsi ndaj tyre, ka treguar armiqsi ndaj Zotit
dhe i ka shpallur luft Atij.225
Vazhdimi i ktij hadithi tregon rreth afrimitetit t Krijuesit me dy kategori besimtarsh: 1) Ata, t cilt kryejn veprat e detyruara fetare dhe n kt mnyr afrohen me Zotin
e Gjithsis. 2) Ata, q prve detyrimeve fetare afrohen me
Krijuesin e tyre prmes veprave shtes, t cilat nuk jan t
detyruara, por t inkurajuara t bhen. Disa prej tyre jan:
agjrimi i t hnave dhe t enjteve, leximi i Kuranit jasht
namazit, falja e disa namazeve t tjera prve atyre t
detyruarave gjat dits dhe nats, etj. Besimtart q i prmbushin t dyja kto kategori, bhen nga ata, t cilt Zoti i do.
Fjala dashuri (ub), e cila prmendet n kt hadith
sht prkufizuar n disa mnyra, por shum nga kto prkufizime jan t prafrta. N librin e tij El-Rislet elushejrijjet, dijetari islam cAbd el-Kerm el-ushejrij nga
prkufizimet e shumta t fjals ub prmend dhe kt: Flluskat q gurgullojn n siprfaqe t detit nga shiu i dendur
quhen ubab. Ashtu dhe dashuria e pastr (e besimtarit) gurgullon n zemr kur ka etje dhe shpreson sa m shpejt
takimin me t Dashurin e Tij (All-llahun).226 Imam i n kt
citat, jo vetm q prmend nj nga prejardhjet e fjals dashuri
nga gjuha arabe, por e lidh at dhe me prvojn shpirtrore,
t ciln ndjen besimtari pr Krijuesin t tij. Prsa i prket
dashuris s Zotit ndaj robit t Tij, Imam i prmend se sht
dshira e All-llahut ti dhuroj mirsi nj besimtari t caktuar.
Kto mirsi dhe shprblime jan t gjitha nga mshira e Tij.
Por, dashuria sht m e veant se mshira. Dshira q ti
225
226
Zejn el-Din bin Shihab el-Din: Xhami el-Ulum ve el-Hikem, fq. 774.
Ebu el-Kasim el-Kushejrij: El-Risaleh el-Kushejrijjet, fq. 520.
~ 185 ~
dhuroj robit t Tij afrimitetin (me Zotin) dhe shkallt e larta

shpirtrore quhet dashuri (meabbet).227
Megjithse dashuria e All-llahut ndaj krijesave t Tij
sht shum e madhe, ky hadith tregon n veanti rreth
dashuris s Zotit (xh.sh.) ndaj besimtarit, e cila sht nj
dashuri e veant, q dshmohet dhe pasqyrohet n zemrn e
tij. Knaqsia e Zotit ndaj besimtarit dhe dashuria ndaj tij,
sht dhe pikmbrritja e tij n kt bot. Kur besimtari
dshmon nj gj t till, ather zemra e tij sht e zbrazur
nga materializmi dhe Fjalia e Njsis Nuk ka Zot tjetr
prve All-llahut (l ilhe il-lAll-llah) bhet realitet, vrtetohet,
dshmohet dhe prmendet do koh n zemrn e tij. Duke
qen n kontakt t vazhdueshm me realitetin hyjnor, pjest e
trupit t tij do t ndjekin zemrn, e cila nxit pr vepra t mira,
duke sinjalizuar gjithashtu dhe pjest tjera t trupit, q jo
vetm ti prmbahen kufijve t Zotit, por dhe t punojn n
rrugn e Tij. N kt mnyr besimtari bhet shemblltyr e
Cilsive Hyjnore q zotron All-llahu (xh.sh.). N librin
Sherh el-Teftezanij ala el-Erbein el-Nevevij, autori citon nj
shprehje t Imam Xhunejd el-Bagddij (297/909-910), ku
thuhet se dashuria e Zotit ndaj njeriut dshmohet n
mveshjen e cilsive t t dashurit (besimtarit) nga i Dashuri
(All-llahu).228
Imam Eb Bekr el-Kettni tregon se nj her gjat
kohs s haxhit, Imam Xhunejd el-Bagddij u pyet nga dijetart e pranishm rreth dashuris. Ai ishte m i riu i grupit.
Pasi uli kokn dhe qau, u prgjegj: Dashuria sht si nj rob i
Zotit, i cili largohet nga epshet e tij dhe lidhet me prmendjen
227
Po aty, fq.519.
Mund t shikosh: Sad el-Din Masud bin Umer bin Abd All-llah: Sherh elTeftezanij ala el-Erbein el-Nevevij, fq. 219. sht e rndsishme q shprehja
mos t kuptohet drejtprdrejt, por n mnyr figurative. Imam i nuk ka pr
qllim t tregoj se Cilsit Hyjnore bhen pjes e natyrs njerzore, por
shembulltyr e tyre.
228
~ 186 ~
e Zotit (dhikrull-llh). Qndron i vendosur n kryerjen e detyrimeve fetare duke qen i ndrgjegjshm rreth ekzistencs s
All-llahut n zemrn e tij. Rrezatimet e esencs s tij, ia
ndezin zemrn. Ai ka pjes nga kupa e dlir e dashuris s Tij
(All-llahut). I Gjithfuqishmi i zbulohet atij nga mbulesat e
sferave t papara ndonjher.229 Pr at dhe nse flet, ai flet
nga ana e Zotit dhe do gj q thot sht nga Zoti. Kur
lviz, ai lviz me urdhrin e All-llahut. Kur qndron, ai
qndron me All-llahun. Ai sht pr Zotin, i Zotit dhe me
Zotin. Kur e dgjuan kt, dijetart e pranishm qan dhe
njri nga ata i tha: Ska nevoj m pr shtes. Zoti t forcoft
o kurora e gnostikve (txh el-crifn)!230
Mirsit q vijn si rezultat i dashuris hyjnore jan t
shumta dhe ndoshta t panumrta. Ka shum hadithe q
flasin rreth tyre. Ndrsa n fund t ktij hadithi prmenden dy
nga kto mirsi: prgjigjja e lutjes dhe mbrojtja.
Gjithashtu n nj hadith tjetr q prcillet nga Eb
Hurejra (r.a.), i Drguari i All-llahut prmend nj mirsi tjetr,
ku All-llahu e lartson besimtarin q e do me kto fjal:
Nse Zoti e do nj rob, thrret Xhebrailin dhe i

thot se Un e dua kt person, (prandaj) duaje at. (I
Drguari i All-llahut) tha: M pas, Xhebraili e do at dhe
thrret n qiell duke thn: All-llahu e do kt person,
229
Ky zbulim nuk merr form fizike, por dshmohet n zemrn e besimtarit.

Shprehja nuk duhet t merret nga aspekti fizik, por ai shpirtror.
230
Ebu el-Kasim el-Kushejrij: El-Risaleh el-Kushejrijjet, fq. 528.
~ 187 ~
prandaj duajeni dhe ju. Banort e qiellit e duan at.

Kshtu, ai bhet i pranueshm dhe n tok231
Nga lutjet e Profetit (a.s.) ishte dhe kjo:
O Zot! T lutem t m japsh dashurin Tnde,

dashurin e atyre q t duan Ty dhe dashurin pr vepra
q m drgojn tek dashuria Yte. O Zot! Bje dashurin
Tnde tek un, m t dashur se vetja ime, familja ime
dhe uji i ftoht.232
231
232
Muslim ibn el-Haxh-xhaxh: Sahih Muslim, vll. i 2-t, fq. 1217.

Muhammed ibn Isa el-Tirmidhi: Shemail el-Nebijj, vll. i 5-t, fq. 522-3.
~ 188 ~

"

. "

Hadithi 39
Nga Ibn cAbbs (r.a.) transmetohet se i Drguari i Allllahut ka thn: Vrtet All-llahu, pr hir Tim, i ka falur
ymetit233 tim gabimet, harresn dhe veprat e urryera, t

cilat bhen t imponuara (Hadith i mir (asen), q e
transmeton Ibn Mxheh, Bejheij dhe t tjer).
Tema
Drejtsia dhe lehtsimi i llogaritjes s veprave t
njeriut nga ana e Zotit Fuqiplot.
Shpjegimi
sht me t vrtet nga mirsit e Zotit ndaj njeriut
q Krijuesi mos ta gjykoj krijesn e Tij pr ato vepra q
kryhen gabimisht, nga harresa, ose t imponuara.
233
T gjith besimtart dhe besimtaret muslimane.
~ 189 ~
Prsa i prket fjals gabim (el-khaa) dijetart islam

jan shprehur se el-khaa prfshin kryerjen e nj vepre t
keqe, pa qllim, p.sh: dmtimi fizik ndaj nj personi
gabimisht, kur n t vrtet njeriu sht matur t gjuaj nj
kafsh n gjueti. Ndrsa pr disa gjykats ose dijetar, t cilt
bjn hulumtimet e tyre n nj shtje (ixhtihd) dhe n fund
gabojn pa qllim, prfitojn shprblim nga Zoti, ngase
qllimi i tyre ka qen i sinqert dhe kan shfrytzuar t gjitha
mundsit e tyre.234 Pr kt i Drguari i All-llahut sht
shprehur: Kur nj gjykats hulumton nj shtje dhe
gjykon sakt, ka dy shprblime (nga Zoti). Ndrsa nj

tjetr, nse hulumton nj shtje dhe gabon, ka nj
shprblim (nga Zoti).235
N kt hadith gjithashtu prmendet dhe harresa, e

cila sht nj dobsi njerzore dhe pr t ciln Imam
Taftzni prmend se ndahet n dy lloje: harresa q
arsyetohet (sipas rregullave islame), dhe ajo q nuk
arsyetohet.236 Harresa q arsyetohet ndodh kur njeriu nuk e
kryen nj vepr nga harresa dhe pr t ciln nuk kujtohet m
pas. P.sh: Nj person mund t fal tre rekate namaz dhe nga
harresa mendon se ka falur katr. Kjo lloj harrese sht e
arsyetuar. Ndrsa harresa q nuk arsyetohet ndodh kur personi fal tre rekate namaz duke menduar se ka falur katr, por
m pas kujtohet. Ai e ka pr detyr prmbushjen e katr
rekateve namaz pasi sht kujtuar. Pra, vepra n harres nuk
mund t saktsohet, pa u prmirsuar ose pa u prsritur dhe
nj her pasi personi t kujtohet.
Pjesa e fundit e hadithit prmend se All-llahu (xh.sh.)
fal dhe veprat e urryera, t cilat bhen t imponuara. Shem234
Sherh el-Teftezanij ala el-Erbein el-Nevevij, fq. 225.
235
Muslim ibn el-Haxh-xhaxh: Sahih Muslim, vll.2-t, fq. 821.
236
Shiko shpjegimin e Sad el-Din Masud bin Umer bin Abd All-llah: Sherh elTeftezanij ala el-Erbein el-Nevevij, fq. 225.
~ 190 ~
bull i ktyre veprave mund t jet nj njeri, i cili gjendet n nj

vend ku nuk ka ushqim tjetr prve se nj lloj ushqimi,
ngrnja e t cilit ndalohet me Islam. Ai n kt rast e ka t
lejuar ngrnjen e atij ushqimi, me kusht q t mos ngopet, por
aq sa ta prballoj situatn. Ky veprim i lejohet njeriut, ngaq
sht i detyruar ta ruaj jetn e tij. Vlen t prmendet gjithashtu dhe shembulli i nj besimtari, i cili sht gati t ekzekutohet
nga bindjet e pastra islame, por mohimi i ktyre bindjeve para
ekzekutuesve mund tia shptoj jetn. N kt rast, atij i
lejohet mohimi i ktyre bindjeve pr shptimin e jets, me
kusht q mohimi mos t jet me zemr. Pr kt, All-llahu
(xh.sh.) thot n Kuran:

Kushdo q mohon All-llahun, pas pranimit t
besimit, (do t dnohet ashpr), prve atij q sht i
detyruar me forc, ndrkoh q zemra e tij sht plot
besim. Ndrsa ata q ia hapin zemrn mosbesimit, do t
ken mbi vete zemrimin e All-llahut dhe nj dnim t
madh.237
N fund t shpjegimit t drejtprdrejt t hadithit,
Imam Taftzni nuk e l pas dore dhe shpjegimin e bukur
mistik t ktij hadithi, ku prmend se sipas njohsve (gnostikve) t Zotit (el-crifn), sikur i Drguari i All-llahut do t
thot se Zoti nuk e ndshkon popullin (ummet) tim nse ai
gabon, duke qen se ai sht vazhdimisht n rrugn e
krkimit t Zotit, ose nse i kryen disa vepra pr hir t tjetr
kujt dhe jo pr hir t Tij duke u larguar nga Ai, ose nse har237
Kurani (16:106).
~ 191 ~
ron premtimin q i ka dhn All-llahut q ta doj vetm At

dhe mos t doj dik tjetr prve Tij. Kshtu, ai bhet i huaj
duke u larguar nga premtimi i dhn (Zotit)238, duke udhtuar
n drejtim t gabuar, larg nga Ai, i mbuluar me sprova t llojllojshme. Megjithat, ai do t kthehet n natyrn e tij
origjinale dhe dashurin e tij t prjetshme. Kur ai (njeriu)
nuk ishte i prmendur239 dhe as n libra i shkruar240, por ishte
i prmendur pik s pari nga i Vrteti (Zoti) pr dashurin e
dhuruar ndaj tij dhe pik s dyti, i shkruar me dashuri dhe n
Pllakatn e Ruajtur (Lev el-Mefh)241 dhe rreth tij zbritn
fjalt kuranore: Ai i do ata dhe ata e duan At242
238
Kur Zoti ka krijuar t gjith shpirtrat, Ai i ka pyetur ata: A nuk jam un Zoti i
juaj? Shpirtrat u prgjigjen me fjaln po. Kshtu thuhet n Kuran: Kur Zoti yt
nxori nga kurrizi i bijve t Ademit pasardhsit e tyre dhe i bri t dshmojn
kundr vetes s tyre, u tha: A nuk jam Un Zoti juaj? Ata u prgjigjn: Po,
dshmojm se Ti je. Kshtu bri Ai, n mnyr q ju (o njerz) t mos thoni
n Ditn e Kiametit: Kt nuk e kishim ditur.
239
Nuk prmendej nga asnj krijes e Zotit, se ai ende nuk ishte krijuar.
240
N shnimet e melekve, ose n vende t tjera, prve se n dijen e Zotit
ose Levh el-Mahfudh.
241
Pllalat e mrojtur. Ajo prmban nga dituria e All-llahut, e paarritshme pr
krijesat e Tij.
242
Kurani (5:54).
~ 192 ~

:

" :
:
."

.
Hadithi 40
Ibn cUmer (r.a.) ka thn: I Drguari i All-llahut m
kapi pr krahu dhe m tha: Ji n kt bot si i huaj ose si
udhtar. Dhe Ibn cUmer (r.a.) thoshte: Kur t ngrysesh,
mos e prit mngjesin dhe kur t zgjohesh, mos e prit
mbrmjen. Shfytzo shndetin tnd (duke u prgatitur) pr
smundje dhe shfytzo jetn (duke u prgatitur) pr vdekjen
tnde. (Bukhrij)
Tema
T jetuarit dhe e t konsideruarit e ksaj bote si nj
vend i prkohshm.
~ 193 ~
Shpjegimi
Esht m e drejt q n fillim t shpjegimit t ktij
hadithi, t prmendet sqarimi i Hz. Ibn Umerit (r.a.) q sht
me vlera t mdha. Ai sqaron hadithin profetik, duke prcjellur me fjal cilsit e atyre njerzve pr t cilt Hz. Muhammedi (a.s.) i quan udhtar. N t njjtn koh shpjegimi i tij
shfaq mblsin e t shprehurit dhe t vepruarit sipas msimeve hyjnore q i Drguari i All-llahut i ka trashguar atij dhe
sahabeve t tjer.
Q n fillim, para se ta kshilloj Ibn cUmerin, i
Drguari i All-llahut e kap at pr krahu, gj q tregon
theksimin e asaj q Profeti (a.s.) kishte pr t thn. Pra,
kshilla: Ji n kt bot si i huaj ose si udhtar, prmban
nj domethnie shum t rndsishme.
T jesh n kt bot si i huaj do t thot q ta mendosh botn tjetr si vendmbrritjen prfundimtare n t ciln
nuk ka vdekje. N t njjtn koh, punt dhe zemra e njeriut
duhet t jen n prputhje me msimet hyjnore islame.
Arsyeja e trajtimit t ksaj bote si nj vend i
prkohshm sht se do gj q ajo ofron, sht e
prkohshme, ndrsa ofertat e bots tjetr jan pa fund, jan t
prhershme. Shum nga kto oferta t bots materiale e largojn njeriun nga prmendja e Zotit dhe e ndalojn at nga
prparimi me veprat e mira. N fakt, bota materiale bashk
me epshet dhe djallin e mallkuar jan pengesa kryesore q
nse njeriu i shkon pas, krijon nj penges t fort midis tij
dhe Krijuesit.
Sidoqoft, i Drguari i All-llahut, prmes ktij hadithi,
nuk krkon nga besimtari q ta keqtrajtoj veten, familjen dhe
t afrmit e tij duke u shkputur n mnyr t plot nga kjo
bot, por t marr aq sa i nevojitet nga ajo, pa u larguar nga
~ 194 ~
detyrimet e tij fetare dhe shpirtrore. Prndryshe, shkputja e

plot nga kjo bot pr shum njerz mund t bhet penges e
prmbushjes s shum detyrimeve q njeriu ka pr veten e tij
dhe t tjert. Shpeshher, t vjetrit thon: O bir! Paraja t
hyj n xhep dhe jo n zemr.
N lidhje me realitetin e ksaj bote, t cilin e kan t
qart dhe jobesimtart, All-llahu i prkujton njerzit prmes
ajeteve kuranore duke thn: O njerz! Friksojuni Zotit
tuaj dhe friksojuni Dits, kur prindi nuk do t mund ta

ndihmoj aspak fmijn e vet, e as fmija nuk do t
mund ta ndihmoj sado pak prindin e vet! Premtimi i
All-llahut sht vrtet i sigurt, prandaj mos e lini jetn e
ksaj bote tju mashtroj dhe as djallin mos e lini tju
mashtroj pr All-llahun.243
N nj vend tjetr, n Kuranin Famlart, All-llahu
(xh.sh.) gjithashtu thot:

Ta dini, se jeta n kt bot, nuk sht tjetr
vese loj, dfrim e zbukurim, si dhe mburrje ndrmjet
jush e rivalitet pr m shum pasuri dhe fmij! Ajo i
shmbllen bims, e cila pas shiut rritet dhe i gzon bujqit, por m von zverdhet, thahet dhe mbetet pa vler.
N botn tjetr ju presin vuajtje t mdha ose falja e All-
243
Kurani (31:33).
~ 195 ~
llahut dhe knaqsia e Tij; jeta n kt bot sht vetm

knaqsi e rreme.244
N librin El-Fet- el-Rabbnij, dijetari i njohur cAbd
eldir el-Xhejlni (561-1166) thot: O bir! kushtoji
rndsi m shum jets s bots tjetr sesa jets s ksaj bote,
se do i fitosh t dyja. Nse i kushton m shum rndsi jets
s ksaj bote sesa jets s bots tjetr, ather si ndshkim do
i humbsh t dyja. Do t pyetesh: Pse u prkushtove aq
shum pr dika q nuk ishe i kshilluar ta bje? Nse nuk e
shpenzon jetn tnde n shrbim t ksaj bote (materiale),
Zoti i Madhruar do t japi mbshtetjen e Tij dhe ndihmn q
ta mposhtsh at dhe m pas do t japi sukses n marrjen e
pjess q t takon nga ajo. Ather, do gj q t marrsh nga
ajo do jet e bekuar245
M pas, Shejhu tregon rreth kurthit t ksaj bote dhe
pasojat negative q vijn nse njeriu bie n kurthin e saj.
Lidhja e juaj me kt bot, ju ka verbuar zemrat dhe ka arritur deri aty ku ju nuk mund t shikoni m asgj. T kesh kujdes nga kjo bot! Ajo t trheq q ta shijosh at her pas here,
por pastaj gradualisht t afron tek kurthi i saj q t kap dhe t
copton. N fillim t lejon q t pish nga pijet e saj dehse
dhe duke qen nn kt ndikim, shpejton q ti kpus duart,
kmbt dhe t ti nxjerr syt nga vendi. Kur ky ndikim
mpirs largohet dhe arrin koha e zgjimit, ather do t
shohsh se far dmi ke psuar. Kto jan pasojat e
dashuris ndaj ksaj bote, ndjekja e epsheve, shtrngimi i
fort pas saj me zemr dhe robrimi q t bn. Kshtu sht
natyra e veprimit t saj, prandaj, t kesh kujdes!246
244
Kurani (57:20).
Abd el-Kadir el-Xhejlanij: El-Fet-h el-Rabbanij ve el-Fejd el-Rahmanij, Dar elElbab, Bejrut, fq. 63.
246
Po aty, fq. 81.
245
~ 196 ~
Ngjarja q vijon sht shkputur nga libri Mukshefet

el-ulb i Imam Gazalit (r.a.) ku paraqitet vlera e vrtet e
ksaj bote. Nj her, Profeti Isa (a.s.) ishte ulur me nj njeri, i
cili e shoqronte. Me vete kishte tre copa buke. Pasi q t dy i
hngren dy copat e buks, Hz. Isa (a.s.) shkoi pr t pir uj
n nj lum pran vendit ku ndodheshin. Kur u kthye ai pa se
copa e tret e buks nuk ishte aty. Ai e pyeti shoqruesin e tij:
Kush e mori copn tjetr t buks? Shoqruesi i tha se nuk
dinte gj. T dy filluan udhtimin dhe Hz. Isa (a.s.) pa nj
kaproll me dy t vegjlit e tij. E thirri njrin nga t vegjlit, i
cili iu afrua Hz. Isait (a.s.). Ai e theri at dhe m pas t dy u
ushqyen nga mishi i kaprollit t vogl. Pasi e prfunduan
mishin, Hz. Isai (a.s.) e urdhroi n emr t Zotit, t ringjallej.
Dhe ashtu ndodhi, kaprolli i vogl u ringjall. Shoqruesi e pyeti Hz. Isain (a.s.): T pyes n emrin e Atij q ta dha
mundsin e brjes s ksaj mrekullie, kush e hngri copn e
tret t buks? Hz. Isa (a.s.) u prgjigj se nuk e dinte. M pas
vazhduan udhtimin dhe arritn n nj fush q sprodhonte
gj. Hz. Isa (a.s.) filloi t mblidhte nga dheu i asaj fushe dhe e
urdhroi dheun e grumbulluar, me lejen e Zotit, q t kthehej
n ar. Dhe ashtu ndodhi, dheu u kthye n ar. Ai e ndau at n
tre pjes dhe m pas iu drejtua shoqruesit t tij: Nj e treta
sht pr mua, nj e treta pr ty dhe nj e treta pr at q ka
ngrn copn e buks. Me t dgjuar kt, shoqruesi i
rrefeu Hz. Isait se ishte vet ai q e kishte ngrn pjesn e
fundit. Hz. Isai (a.s.) i tha shoqruesit q ta mbante t gjith
arin dhe u largua. Ndrkoh, dy veta e shikojn t gjith at
pasuri dhe vendosin ta vrasin shoqruesin e Hz. Isait (a.s.) q
ta grabisin pasurin. Kur iu afruan afr, shoqruesi i Hz. Isait
i tha atyre: Hajdeni ta ndajm pasurin n tre pjes. Hajdutt e pranuan kt ofert dhe caktuan njrin nga ata q t
shkonte n treg dhe t blinte ushqim pr ta. Personi shkoi
dhe pasi bleu ushqimin vendosi ti mbyste dy t tjert q ta
merrte t gjith pasurin pr vete. Ai vendosi helm n
ushqim. N t njjtn koh, dy t tjert q ishin tek ari, planifikuan q ta vrisnin personin q do binte ushqimin, n kt
~ 197 ~
mnyr pasuria do u mbetej ve atyre. Dhe ashtu vepruan.

Kur personi me ushqim t helmuar u paraqit, ata e vran at
dhe pastaj nga uria filluan n han ushqimin e helmuar dhe
vdiqn edhe ata. Fusha e that mbeti me ar dhe me tre trupa
t vdekur mbi t. Hz. Isai kaloi pran dhe duke i par n kt
gjendje iu drejtua shokve t tij: Ja pra, kjo sht bota materiale, prandaj keni kujdes!247
N mbyllje t shpjegimit t ktij hadithi, e shoh me
vend t prmend nj pjes poezie n gjuhn arabe t dijetarit
islam, Mamd el-Bhilij, vargjet e t cilit bazohen n nj
hadith tjetr profetik.
Dgjo! Kjo bot materiale sht sprov pr njeriun.

sht sprov pr t jo vetm kur i nnshtrohet, por dhe kur
ia kthen shpinn. Kur ajo ti nnshtrohet (besimtarit), ai
gjithmon t mbulohet me cilsin e falnderimit, ndrsa kur
ajo ia kthen shpinn, t duroj dhe t jet i vendosur.248
247
Ebu Hamid Muhammed el-Gazalij: Mukashefet el-Kulub, prkther nga arabishtja n anglisht nga Muhammad Muhammady, Dar el-Kutub el-Ilmijjet, Bejrut, 2009, fq. 351-2.
248
Ebu Hamid Muhammed Gazali: Mukashefet el-Kulub, fq. 354.
~ 198 ~

:

"

."

" "

.

Hadithi 41
Prcillet nga Eb Muhammed cAbdullh ibn cAmr el (r.a.) se i Drguari i All-llahut ka thn: Askush nga ju
nuk beson (n fe) deri sa epshet e tija t jen n

prputhje me at ka kam sjell un. adith i mir, i sakt
(asen ah). E kemi prcjellur nga libri el-Huxh-xheh249 me
zinxhir (sened) t sakt.
Tema
Arritja e besimit t plot prmes ndjekjes s shembullit profetik dhe largimit nga epshet.
249
Vepr e shkruar nga Imam el-Makdisij.
~ 199 ~
Shpjegimi
Ndjekja e epsheve sht nj nga sfidat m t mdha,
q njeriu sht i urdhruar t luftoj n jetn e tij. Shkaku
sht se ato e pengojn dhe e largojn njeriun nga rruga e
Zotit. P.sh. ka njerz t cilt e braktisin namazin thjesht pr t
plotsuar epshet e tyre, q tregon vlersimin e dshirave t
tyre mbi fjaln e Zotit. Njeriu, megjithse sht nj krijes e
vlersuar nga Zoti, n t njjtn koh mund t arrij shkall
shum t ulta nse ndjek epshet dhe djallin e mallkuar. Sfidat
e tij n jet, prania e epsheve dhe e djallit nuk jan pr ta
vlersuar at, por nxjerrin n pah dhe manifestojn tek vetja
e tij virtytet e larta dhe mirsin e Zotit. Nse nuk do t ishte
e keqja, e mira, jo vetm q nuk do t vlersohej, por as q do
t kishte nevoj t arrihej prmes mundit dhe sakrifics. T
dyja kto, mundi dhe sakrifica, jan t domosdoshme pr arritjen e dashuris s All-llahut dhe t begative t Tij n xhennet. Kshtu q, ndjekja e udhzimit t Tij sht m e
rndsishme se ndjekja e do gjje tjetr, duke prfshir dhe
epshet, ngaq Ai sht Krijuesi jon dhe i di m s miri rrugt
t cilat na drgojn tek Ai dhe mirsit e Tij.
N Kuran ka shum ajete prmes t cilave All-llahu i
Madhruar e ndalon njeriun nga ndjekja e epsheve dhe i
tregon njeriut atij negative q vijn nse ndodh e kundrta.
N Suren El-aa, Ai urdhron:

E kush sht n humbje m t madhe, se ata q
udhhiqen nga dshirat e veta, pa udhzim prej Allllahut? 250
250
Kurani (28:50)
~ 200 ~
All-llahu (xh.sh.) gjithashtu i premton xhennetin atyre,

t cilve i friksohen Atij dhe ndalojn veten e tyre nga
epshet:

Kurse ai q i sht friksuar madhris s Zotit
t tij dhe e ka frenuar veten nga dshirat, pa dyshim q
do t ket pr streh xhenetin.251
Braktisja e epsheve sjell afrimin me Zotin. Prmendet
se Hz. Davudi (a.s.) e ka pyetur Zotin: O Zot, ku mund t t
gjej? Zoti iu prgjegj: Lri epshet e tua dhe afrohu.252Kjo
prgjigje e All-llahut (xh.sh.) ndaj Hz. Davudit (a.s.) tregon se
epshet bhen penges e arritjes tek Zoti dhe nse njeriu
ndalon zemrn e tij t ushqehet me ambicje dhe dashuri pr
kt bot, ather n t nuk mbetet gj tjetr prve Allllahut, i cili mundson q zemra e robit t Tij t jet pruese
e pranis Hyjnore. Duke qen njeriu n kt gjendje, ai nuk e
l pas dore prmbushjen e detyrimeve islame dhe e ruan at
lidhje me Krijuesin e tij n do vend dhe n do koh. Dijetari i njohur i bots islame, Ibn cAil-lh el-Sekenderij
(709/1309), i cili ka shkruar veprn me fam el-Hikem,
thot n lidhje me epshet: Nga shenjat q tregojn tek njeriu
ndjekjen e epsheve jan: nxitimi n prmbushjen e veprave t
plqyera (jo t detyruara) dhe prtacia n prmbushjen e atyre
t detyruarave.253 N disa vargje poetike thuhet:
251
Kurani (79:40-1).
Ahmed Ibn Axhibe el-Hasanij: Ikadh el-Himem fi sherh el-Hikem, Dar elMearif, Kajro, fq. 422.
253
Po aty, fq.422.
252
~ 201 ~

Nuk i bindesh Zotit ndrkoh q shfaq dashuri ndaj
Tij!? Betohem n jetn time se kjo thnie sht e neveritshme.
Nse do t ishte dashuria yte e sinqert, do i bindeshe Atij. I
dashuri i bindet atij q do.
~ 202 ~

:

:

!
" :
. "

:

Hadithi 42
Prcillet nga Enes ibn Mlik (r.a.), se ka dgjuar t
Drguarin e All-llahut duke thn: All-llahu i Madhruar
ka thn: O biri i Ademit! Deri sa t m thrrassh Mua

dhe t shpresosh tek Un, do t t fal ty pr ka ke
vepruar, pa problem254. O biri i Ademit! Nse gjynahet
e tua arrijn deri tek vransirat e qiellit dhe pastaj
krkon falje nga Un, do t t fal. O biri i Ademit! Nse
vjen tek Un me gjynahe t mdha sa toka, pastaj m
drejtohesh, duke mos m prshkruar asgj (n
254
Shprehja pa problem sht nj prshtatje e prafrt n gjuhn shqipe t

shprehjes (fela ubali).
~ 203 ~
adhurim), do t vij tek ti po me aq falje. (Transmetohet

nga Tirmidhiu dhe thot se ky sht hadith i mir, i sakt
(asen ai)
Tema
Falja e Zotit qndron sipr gjynaheve njerzore

Lidhja me Zotin prmes lutjes, shpress dhe faljes
Shpjegimi
Imam Nevevie ka vendosur hadithin e msiprm n

fund t librit, ngase prmban temn e faljes hyjnore, tem e
cila tregon nj ritual t madh t praktiks islame tek do
besimtar. Krkimi i faljes hyjnore dhe arritja e saj duhet t jet
nj ritual i prditshm shpirtror, i cili duhet t theksohet dhe
n fund t jets s besimtarit, n kt mnyr q ai t dal nga
kjo bot i falur. Kjo gj nuk vlen pr ata t cilt kan kaluar
nj jet n mosprputhje me msimet hyjnore dhe n
momentet e fundit t jets s tyre krkojn falje nga Zoti. N
Kuran thuhet:

All-llahu sht pranues i pendimit vetm pr ata
q bjn ndonj t keqe nga padituria dhe pendohen
~ 204 ~
shpejt. Pra, ktyre All-llahu ua pranon pendimin. Allllahu sht i Gjithdijshm dhe i Urt. Nuk pranohet
pendimi i atyre q vazhdimisht bjn t kqija e, kur u
afrohet vdekja, ather thon: Un tani me t vrtet po
pendohem. As pr ata q vdesin duke qen
jobesimtar. Pr kta, Ne kemi prgatitur dnim t
dhembshm.255
Lutja ndaj Zotit pr falje gabimesh forcon lidhjen e
njeriut me Krijuesin e tij dhe e bn at m t prulur ndaj Tij.
Njerz t cilt nuk krkojn falje pr gabimet e tyre jan
kryelart.
Kur njeriu i lutet Zotit me sinqeritet pr falje
gabimesh, vrtetohen dhe shfaqen dy fenomene: njohja e Allllahut si Zot dhe besimi ndaj Tij. Besimi n kt rast shfaqet
prmes shpress q njeriu ka duke besuar se All-llahu (xh.sh.)
sht Ai q fal gabimet dhe shpreson q Ai ta fal at.
Ndrsa, n ann tjetr All-llahu tregon mshirn dhe pranin
e Tij tek njeriu prmes shfaqjes s cilsis s Tij Hyjnore q
sht falja e gjynaheve. N fakt, nj nga emrat e Tij t bukur
prmes t cilve dshiron t njihet dhe t thirret sht dhe
emri Fals i Madh (el-Gaffr). Pr m shum rreth ksaj
teme mund t lexosh n kt libr dhe shpjegimin e hadithit
njzet e katr.
Megjithse njeriu mund t mbushet me gjynahe, atij
nuk i lejohet ta humbi shpresn tek Zoti. Humbja e shpress
tregon prishjen e lidhjes midis krijess dhe Krijuesit, ndrsa
lutja pr falje gjynahesh dhe kthimi tek Ai, tregon mbajtjen e
lidhjes me Krijuesin. Tregohet se nj her ishte nj person, i
cili grabiste n treg dhe u pa nga nj tjetr duke grabitur. M
von, pr udi, grabitsi shkon t fal namazin me xhemat.
Pas namazit ai ndalohet nga personi q e kishte par at duke
grabitur dhe e pyet grabitsin, se si bhet nj gj e till.
255
Kurani (4:17-18).
~ 205 ~
Grabitsi ia ktheu: Prmes gjynaheve t shumta q bj, jam i

sigurt se kam humbur shum nga mirsit e Zotit, por
shpresoj q prms namazit, t mos shkputem plotsisht
prej Tij.
Ka nj domethnie t madhe fillimi i ktij hadithi, ku
All-llahu i Madhruar nuk i drejtohet vetm besimtarve, por
t gjith njerzve duke prmendur: O biri i Ademit! Kjo
tregon se meq All-llahu sht Zoti i gjith njerzimit, Ai
krkon nga t gjith ata ti drejtohen Atij me lutje dhe t
shpresojn tek Ai.
Nse mendojm pak rreth pjess s par t ktij
hadithi ku thuhet: Deri sa t m thrrassh Mua dhe t
shpresosh tek Un, do t t fal ty pr ka ke vepruar,
do t kuptojm se do lutje drejtuar Atij, ose dhe thjesht
shpresa tek Ai bhet shkak pr falje gjynahesh. Sidoqoft, kjo
sdo t thot se njeriu nuk duhet t krkoj falje, ngase
krkimi i faljes, prve mirsive t tjera ndihmon dhe n
braktisjen e gjynahit. I Drguari i All-llahut, megjithse kishte
nj pozit m t lart se t tjert tek Zoti dhe gabimet e tij
ishin t gjitha t falura, ai do dit rregullisht krkonte falje
nga Zoti.
Sipas transmetimeve profetike, lutja m e zgjedhur
pr falje gabimesh sht:
O All-llah, Ti je Zoti im, nuk ka t adhuruar

tjetr prve Teje. Ti m ke krijuar dhe un jam robi Yt,
do t qndroj besnik ndaj marrveshjes dhe premtimit
~ 206 ~
Tnd sa t kem mundsi. Krkoj mbrojtjen Tnde nga e

keqja q kam kryer. Jam mirnjohs ndaj dhuntive t
Tua. I pranoj gjynahet e mia, prandaj m fal, sepse
askush nuk mund t'i fal gjynahet, prve Teje. N t
njjtin hadith, i Drguari i All-llahut prmend se ai besimtar
q e thot at gjat dits dhe vdes para darks, do t hyj n
xhennet dhe nse e thot at n dark dhe vdes para se t
zgjohet, do t hyj n xhennet.256
N gjuhn arabe ka dy fjal, t cilat prdoren shpesh

n krkimin e faljes nga Zoti. Ato jan: Istigfr dhe Tevbet.
Fjala Istigfr ka kuptimin e lutjes pr falje gjynahesh, ndrsa
fjala Tevbet do t thot rikthim, q nnkupton pendesn.
Kuptimi i ksaj fjale mund t ket lidhje me at q njeriu
sht krijuar me nj natyr t pastr, i prir pr pun t mira.
M von, gjynahet e shmangin nga rruga e drejt. N
momentin kur ai pendohet dhe nuk e bn m at gjynah, ai n
fakt kthehet drejt natyrshmris s tij fillestare. Ky mund t
jet dhe nj nga kuptimet e fjals tevbet.
Sipas Imam Ibn Rexhebit (r.a.), nj nga kushtet m
kryesore t pranimit t lutjes sht q njeriu ta ndjej me
zemr, kur krkon falje nga Zoti.257 Eb Hurejra (r.a.) prcjell
nj hadith t t Drguarit t All-llahut ku ai i udhzon njerzit
duke u shprehur:
256
Muhammed Ibn Ismail el-Bukhari: Sahih el-Bukhari bi sherh el-Kirmani,

vll.22, fq. 124.
257
~ 207 ~
Lutjuni Zotit n at mnyr q ta meritoni

prgjigjen nga Ai dhe ta dini se All-llahu nuk i prgjigjet
lutjes (q vjen) nga nj zemr e hutuar.258
Gjithashtu sht e rndsishme q kur ti lutet Atij pr
falje gabimesh dhe kthehet tek Ai, t mos prsris t njjtin
gjynah. Prndryshe, veprimi i tij (duke krkuar falje) tregon
munges sinqeriteti. Imam i prmend gjithashtu thnien e nj
njeriu t devotshm: Nse krkimi i faljes nuk t on n
prsosjen e pendimit, ather personi nuk ka sinqeritet n
krkimin e faljes.259 Gjithashtu, n nj shprehje t prafrt,
dijetari mistik Islam Dh el-Nn el-Mirij thot: Krkimi i
faljes pa u shmangur nga gjynahi sht pendimi i
gnjeshtarve.260
Prfundoi me ndihmn e Zotit
me 27 Muharrem 1436
me 20 Nntor, 2014
258
Muhammed ibn Jakub Kelabadhi: Bahr el-Fevaid, Dar el-Kutub el-Ilmijjet,

Bejrut, 1999, fq. 32.
259
260
Ferid el-Din Attar: Memorial of Gods friends, prkthyer n anglisht nga
Paul Losensky, Paulist Press, New Jersey, 2009, fq. 175.
~ 208 ~
Bibliografia
Ahmed El-Bejhakij, Ebi Bekr: El-Xhami lishuab el-Iman,
Mektebeh el-Rushd, Rijad, 2003
Ahmed El-Bejhakij, Ebi Bekr: Kitab el-Zuhd el-Kebir, Dar elXhinan, Bejrut, 1987
Ahmed ibn el-Taberanij, Sulayman, El-Muxhem el-Evsat,
Dar el-Haramejn, Kajro, 1995
Ata Alsid, Sidahmad: The Hudud, al-Basheer Publication,
Malejzi, 1995
Attar, Ferid el-Din: Memorial of Gods friends, prkthyer n
Anglisht nga Paul Losensky, Paulist Press, New
Jersey, 2009
Bin Shihab el-Din, Zejn el-Din: Xhami el-Ulum ve el-Hikem,
Dar Ibn Kethir, Damask, 2008
Ebi Dunja, Ibn: Mekarim el-Ekhlak, Mektebeh el-Saiy, Rijad,
1990
Ebu Zekerij-ja Nevevij, Muhjid-din, El-Minhaxh fi Sherh
Sahih Muslim bin el-Haxh-xhaxh, Bejt el-Efkar elDevlij-jeh, Rijad
El-Ajni el-Hanefij, Bedri el-Din: El-Benajet Sherh el-Hidajet,
Dar el-Kutub el-Ilmijjeh, 2000
El-Askalani, Muhammed Ibn Haxher: Fet-h el-Bari, Ihja elTurath el-Arabij, Bejrut, 1981
~ 209 ~
El-Askalani, Muhammed Ibn Haxher: Fet-h el-Bari sherh

sahih el-Bukhari, Dar el-Rejjan, Kajro, 1986
El-Bejhakij, Ebu Bekr: El-Xhami li Shuab el-Iman, Mektebet
el-Rushd, Rijad, 2003
El-Hakim el-Nejsaburi, Ebi Abdil-lah: El-Mustedrek ala elSahihajni, Dar el-Haramejn, Kajro, 1997
El-Hanefij, Bedri el-Din el-Ajni: El-Benajeh Sherh el-Hidajeh,
Dar el-Kutub el-Ilmijjeh, Bejrut, 2000
El-Huxhvirij, Ali bin Uthman: Keshf el-Mehxhub, prkthyer
nga gjuha persiane n anglisht nga Reynold A.
Nicholson, E,J.W. GIBB Memorial Trust, Wiltshire,
Angli, 2000
El-Kelabadhi, Ebu Bekr: El-Tearruf li medh-heb ehl elTesavvuf, Dar el-Kutub el-Ilmijjet, Bejrut, 1993
El-Kushejrij, Ebu el-Kasim: El-Risaleh el-Kushejrijjet ,
Metabe Muesseseh Dar el-Shab, Kajro, 1989
El-Musulij, Ebi Jala: Musned Ebi Jala el-Musulij, Dar elMemun lit-turab, Damask, 1989
El-Nevevij, Muhji el-Din: Tehdhib el-Esma ve el-Sifat, Dar elKutub el-Ilmijjet, Bejrut
El-Razi, Ebi Abdullah: Meshjekhat Ebi Abdullah el-Razi, Dar
el-Hixhret, Rijad, 1994
~ 210 ~
El-Kusheyrij, Ebu el-Kasim: Lataif el-Isharaat, Dar el-Kutub

el-Illmijjet, Bejrut, 2000
El-Naqshbandi, Amin Ala ad-Din: Sufism, a wayfarer's guide
to the Naqshbandi way, prkthyer nga Arabishtja n
Anglisht nga Muhtar Holland, Louisville, 2011
El-Rejsunij, Ahmed: Nadharijjet el-Mekasid ind el-Imam elShatibij, El-Mached el-Alemij li el-Fikr el-Islamij
El-Serraxh, Ebu Nasr: Kitab Luma, Dar el-Kutub elHaditheh bi Misr, Kajro, 1960
El-Shamij, Muhammed: Subul el-Hud ve el-Reshd, Dar elKutb el-Ilmijjeh, Bejrut, 1993
El-Sixhistani, Ebu Davud: Sunen Ebi Davud, Dar el-Risaleh
el-Alemijjeh, Damask, 2009
El-Tirmidhi, Ebu Isa: El-Xhamiu el-Sahih, Sherikeh
Mektebeh ve Metbeah Mustafa Elbabi el-Halebij ve
Evladuh, Bot.1, Kajro, 1962
El-Xhejlanij, Abd el-Kadir: El-Fet-h el-Rabbanij ve el-Fejd elRahmanij, Dar el-Elbab, Bejrut
Muhammed el-Gazalij, Ebu Hamid: Ihja ulum el-Din, Dar
el-Marifet, Bejrut, 1982
Muhammed el-Gazalij, Ebu Hamid: Minhaxh el-Abidin,
Muesseset el-Risalet, Botimi 1, Bejrut, 1989
~ 211 ~
Ibn Ahmed ibn Ebi Bekr el-Kurtubij, Muhammed: Xhami

el-Ahkam el-Kuran, Muesseseh el-Risaleh Nashirun,
Damask, 2006
Ibn Ajibet el-Hasanij, Ahmed: El-Bahr el-Medid fi Tefsir elKuran el-Mexhid, Dar el-Kutub el-Ilmijjet, Bejrut
Ibn Axhibe el-Hasanij, Ahmed: Ikadh el-Himem fi sherh elHikem, Dar el-Mearif, Kajro
Ibn Bishran el-Bagdadij, Ebu el-Kasim: Emali ibn Bishran,
Dar el-Vatan, Rijad, 1997
Ibn el-Attar, Ala el-Din Ali: Tuhfet el-Talibin fi terexhumet elImam el-Nevevij, Dar el-Etherijjeh, Amman, 2007
Ibn el-Haxh-xhaxh, Muslim: Sahih Muslim, Dar el-Tajjibeh,
Rijad, 2006
Ibn Ebi Bekr, Muhammed, i njohur si Ibn el-Kajjim elXhevzijjeh: El-Xhevab el-Kafi limen se-ele an el-Deva
el-Shafi, Dar el-Marifet, Bejrut, 1997
Ibn Enes, Malik: El-Muvat-ta, Dar el-Turath el-Arabij,
Bejrut, 1985
Ibn Hanbel, Ahmed: Musned Ahmed ibn Hanbel, Dar elHadith, Kajro, 1995
Ibn Isa el-Tirmidhi, Muhammed: Shemail el-Nebijj, Dar elGarb el-Islami, Bejrut, 2000
~ 212 ~
Ibn Ismail el-Bukharij, Muhammed: Book of Muslims moral

and manners, prkthyer nga gjuha Arabe n gjuhn
Angleze nga Yusuf Talal deLorenzo, USA AlSaadawi Publications, Alexandria, USA, 1999
Ibn Ismail el-Bukharij, Muhammed: Sahih el-Bukhari bi
sherh el-Kirmani, Dar ihja el-Turath el-Arabij, Bejrut,
bot. 2, 1981
Ibn Jakub Kelabadhi, Muhammed: Bahr el-Fevaid, Dar elKutub el-Ilmijjet, Bejrut, 1999
Ibn Khuzejmet, Muhammed: Sahih ibn Khuzejmet, ElMektebet el-Islamij, Bejrut, 1970
Ibn Muflih el-Mekdisij, Muhammed: El-Adab al-Sherijjeh,
Muesseseh el-Risaleh, Botimi 3, Bejrut, 1999
Masud bin Umer bin Abd All-llah, Sad el-Din: Sherh elTeftezanij, Dar el-Kutub el-Ilmijjet, Bejrut, 2004
Merij, Hasan: El-Mexhmu el-Kebir min el-Mutun fima judhker
min el-Funun, el-Mektebet el-Asrijjet, Bejrut, 2005
Muhammed Gazalij, Ebu Hamid: Mukashefet el-Kulub,
prkther nga Arabishtja n Anglisht nga
Muhammad Muhammady, Dar el-Kutub el-Ilmijjet,
Bejrut, 2009
Muhammed el-Sekhavij, Shems el-Din: El-Menhel el-Adhb fi
Terxhemet Kutb el-Evlija el-Nevevij, Dar el-Kutub elIlmijjet, Bejrut, 2005
~ 213 ~
Umer Hashim, Ahmed: Kavaid Usul el-Hadith, Dar elKutub el-Arabij, Bejrut, 1984
Zerruk, Ahmed: El-Nasihah el-Kafijeh, Mektebeh el-Imam
el-Shafiij, botimi 1, Rijad, 1993
~ 214 ~
~ 215 ~

Shpjegimi I Dyzet e Dy Thënieve Profetike

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Shpjegimi I Dyzet e Dy Thënieve Profetike

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Shpjegimi i Dyzet Thnieve Profetike

Me prkthim dhe shpjegim nga

Shpjegimi i Dyzet Thnieve Profetike

Shpjegimi i Dyzet Thnieve Profetike

Shpjegimi i Dyzet Thnieve Profetike

Shpjegimi i Dyzet Thnieve Profetike

Hadithi 13 T dshirosh pr tjetrin at q dshiron

Shpjegimi i Dyzet Thnieve Profetike

Hadithi 35 Paprekshmria e besimtarit .. 163

Shpjegimi i Dyzet Thnieve Profetike

shumpritur dhe e dashur n mesin e muslimanve

Vepra e shquar Dyzet hadithet e Shejkhul-Islamit,

Dr. Mustafa El-Bugha dhe Muhjiddin Misto, El-Vafi fi sherh el-erbain

Shpjegimi i Dyzet Thnieve Profetike

vepre t Imam Neveviut, rendisin disa prej komenteve dhe

Ibn Haxher El-Askalani, Sherh elerbaine hadithen en-Nevevijje, me studim

Shpjegimi i Dyzet Thnieve Profetike

nga studiuesi i afirmuar islam i trojeve tona shqiptare, Ef.

N pasthnien e tij, prkthyesi i nderuar, ndr t tjera jep dhe kt sihariq:

Shpjegimi i Dyzet Thnieve Profetike

Sot, lexuesi shqipfols, ka mundsi t ket n duart e

Shpjegimi i Dyzet Thnieve Profetike

Njkohsisht, kjo vepr sht dshmi e nj hapi

Imam Muhammed B. Sytari

Shpjegimi i Dyzet Thnieve Profetike

muslimanve prmendsh dyzet hadithe, t cilat i bjn

disa t tjer q prcillen nga hallka t ndryshme

Shprehje t Profetit Muhammed (a.s.).

Shprehje profetike, kuptimi i t cilave vjen nga All-llahu, ndrsa renditja e

Shpjegimi i Dyzet Thnieve Profetike

Zakonisht, kur falem n vende t ndryshme dhe mbaj

Shpjegimi i Dyzet Thnieve Profetike

E lus All-llahun (xh.sh.) pr falje dhe mshir mbi t gjith

Shpjegimi i Dyzet Thnieve Profetike

Shpjegimi i Dyzet Thnieve Profetike

Zanoret dhe shenjat prkatse

Rrethi simbolizon do shkronj t alfabetit arab.

Shpjegimi i Dyzet Thnieve Profetike

Njohuri mbi Hadithin

q do t prcjellin hadithet dhe traditn time dhe ua

Prmes haditheve mund t arrihet nj kuptim i sakt i

Shpjegimi i Dyzet Thnieve Profetike

dhe gjenerata pas shokve t Profetit (a.s.), e cila ishte

Hadith i sakt (adth a)

Pr nxjerrjen e vendimeve islame, dijetart jan bazuar

Shpjegimi i Dyzet Thnieve Profetike

shprehur n nj hadith q prcillet nga Hz. Aliu (r.a.): Mos

Muhammed Ibn Ismail el-Bukhari: Sahih el-Bukhari bi sherh el-Kirmani, Dar

Shpjegimi i Dyzet Thnieve Profetike

2. a Muslim nga Imam Muslim ibn el-axh-xhxh

Shpjegimi i Dyzet Thnieve Profetike

Nga jeta e Imam el-Nevevij

Fjala Ebu do t thot baba. Megjithse Imam Nevevinuk ka pasur fmij

Shpjegimi i Dyzet Thnieve Profetike

Ndrsa nga nxnsit e tij shquhen: cAl el-dn bin

Shpjegimi i Dyzet Thnieve Profetike

msuesin tnd22 dhe msuesin e tij, nuk do t prmendte

Shpjegimi i Dyzet Thnieve Profetike

Dijetari Eb el-asan i krahins s Damaskut, i cili ka

El-Sekhavij: El-Menhel el-Adhb fi Terxhemeti Kutb el-Evlija el-Nevevij, fq. 41.

Shpjegimi i Dyzet Thnieve Profetike

Disa nga veprat e tij

Revat el-libn Rregullat Islame, n baz t