INTERNET U FUNKCIJI UČENJA

Dušan Kljakić, mr sc.

Pedagoška akademija Sarajevo
Adresa: Skenderija 72, Sarajevo; Tel.: ++ 387 33 214 606; Email: dkljakic@pa.unsa.ba

Rezime. Rad «Internet u funkciji učenja» nastao je kao rezultat istraživanja na Internetu,
pretraživanjem njegovih resursa i korišćenjem njegovog istraživačkog instrumentarija. To je
kao da je sam Internet prikazao sebe u funkciji učenja.
U višemjesečnom istraživanju pregledano je i analizirano više od 2 000 relevantnih
dokumenata objavljenih u posljednjih desetak godina, upravo u periodu burnog razvoja
Interneta. Traženi su odgovori na pitanja: kako je definisano učenje podržano novom
tehnologijom, koja se teorija učenja može primijeniti, kakav je pedagoški okvir Web-
okruženja, koja se tehnologija koristi, koje praktične aktivnosti se mogu izvoditi na mreži,
kakvi programi i kursevi se izučavaju na mreži, kakav put je prošla implementacija takvog
učenja?
U toku analiziranja dokumenata otkrivala se i struktura sadržaja ove teme. Od preko 2 000
stranica sirovog teksta preuzetog s Interneta sintetiziran je reprezentativni tekst od oko 16
stranica, sa citiranom literaturom.

Ključne riječi: Internet u funkciji učenja, online učenje, elektronsko učenje, nova paradigma
učenja.

I Uvod

U toku posljednjih desetak godina Internet je fundamentalno izmijenio praksu učenja i

podučavanja, posebno na fakultetima i univerzitetima dobro opremljenim novom
tehnologijom. Ova činjenica nije nigdje tako evidentna kao u transformaciji univerziteta sa
učenjem na daljinu, koji nastoje da iskoriste beneficije izazovne infrastrukture informacione i
komunikacione tehnologije za svoju osnovnu djelatnost, sa izgledima da poboljšaju kvalitet i
smanje troškove nastave koju nude studentima.

Šta je Internet i kakvo se učenje može obezbijediti na njemu?

Internet

Internet je mreža velikih dimenzija povezana linijama za prenos podataka velikim brzinama
preko modema, telefonskih linija, kablova, satelita i korisničkih DSL (engl. digital subscriber
line) linija.

Internet je rezultat vizionarskog razmišljanja ljudi koji su početkom 1960-tih godina vidjeli
veliku potencijalnu vrijednost u omogućavanju računarima da razmjenjuju informaciju o
istraživanju i razvoju na naučnom i vojnom polju. Često se navode dva čovjeka kao «otac
Interneta»: Leonard Kleinrock i J.C.R. Licklider. Prvi je prikazao proces «povezivanja kao na
Internetu» u laboratoriji na Univerzitetu Kalifornija u Los Anđelesu, pri odbrani svoje
doktorske disertacije. Drugi je iz Instituta za tehnologiju Masačusec, i važi za prvog pokretača
Interneta.

1
Internet je počeo rad 1969. godine kao ARPANET, povezivanjem četiri velika univerzitetska
računara na jugozapadu SAD. Internet je projektovan u periodu «hladnog rata», sa ciljem da
obezbijedi mrežu komunikacija koja bi radila čak i kada bi neki njegov dio bio oštećen u
nuklearnom napadu.

U početku Internet su koristili eksperti za računare, inžinjeri, naučnici i bibliotekari. Tada je

bilo teško raditi. Nije bilo personalnih računara, a malobrojni korisnici imali su da izuče
upotrebu veoma kompleksnog sistema. U prvim godinama Internetom su prenošeni samo
tekstualni dokumenti. Početkom 1970-tih godina univerziteti su počeli da upotrebljavaju
elektronske table (engl. bulletin board) na svojim time-sharing sistemima. One su poslužile za
razmjenu informacije među univerzitetima. Elektronsku poštu, e-mail, za ARPANET je
prilagodio 1972. godine Ray Tomlinson.

World Wide Web

Godine 1989. desio se događaj koji je mrežu Interneta učinio lakšom za korišćenje. Tim
Berners-Lee i saradnici iz Evropske laboratorije za nuklearnu fiziku predložili su izradu
jednog sistema - protokola koji bi pomoću računara omogućio slobodan pristup raznim
tipovima informacije i njihovo povezivanje. Taj sistem, koji je 1991. godine postao World
Wide Web, ili Web širom svijeta, baziran je na hipertekstu, sistemu ugrađenih linkova u tekst,
koji ga povezuju sa drugim tekstom. Običan tekst kodira se u hipertekst kada se izrazi
posebnim jezikom koji je nazvan hypertext markup language, html. Takođe je razvijen i
protokol za prenos hiperteksta (engl. hypertext transfer protocol, http), kao i sistem za
jedinstveno adresiranje mjesta na Webu (engl. uniform resource locator, URL).

Web je engleska riječ koja označava tananu mrežu, poput one koju pravi pauk. Ona asocira na
mrežu informacije (informacija nema masu!) na Internetu. Web je hipermedij koji objedinjuje
informaciju pohranjenu na bezbrojnim računarima povezanim na mrežu Interneta. Ova dva
pojma nekada se koriste kao sinonimi. Kada se želi istaći da se misli na informaciju
pohranjenu na Internetu, tada se upotrebljava termin Web. Kada se misli samo na
komunikaciju (e-mail) tada se upotrebljava termin Internet.

Interesovanje za Web i njegova ekspanzija čekali su na razvoj odgovarajućeg softvera. Mark

Andreessen sa Univerziteta Ilinois bio je prvi u kreiranju Mosaica, programa za čitanje
hiperteksta (engl. brouser) koji je transformisao viziju Weba u praktičnu aplikaciju. Kasnije je
Andreessen sarađivao i u kreaciji pretraživača Netscape Navigator. Yahoo i AltaVista takođe
su među prvim pretraživačkim mašinama. Mnogo kasnije, 1998. godine, pojavio se Google,
danas najsavremenija mašina za pretraživanje Weba, sa bazom od preko 8 milijardi web-
stranica.

Kako je Internet upočetku finansirala Vlada SAD, on je tada bio korišćen za istraživanje,
obrazovanje i potrebe Vlade. Komercijalno korišćenje bilo je zabranjeno ako nije direktno
služilo ciljevima istraživanja i obrazovanja. Ta politika nastavila se do 1990-tih godina kada
su nezavisne komercijalne mreže počele da se šire.

Godine 2002. preko 600 miliona ljudi u svijetu koristilo se servisima Interneta, traženjem
informacije na Webu i elektronskom poštom (e-mail). To je 10% od svjetske populacije.Tada
je u Bosni i Hercegovini manje od 5% populacije koristilo Internet (daleko ispod svjetskog
prosjeka!). Danas je broj korisnika Interneta u svijetu, pa i procent, dvostruko veći.

2
Koje mogućnosti za učenje pruža Internet, a posebno Web, i kakva je praksa danas u
korišćenju Interneta za učenje u institucijama osnovnog, srednjeg i visokog obrazovanja?

Učenje podržano novom tehnologijom

Široki obim resursa, dinamička priroda sadržaja i nezavisnost od vremena i lokacije stvorili su
od Interneta veliki potencijal za učenje. Ali, kako sve to najbolje iskoristiti?
Od svakodnevnih procesa koji se odvijaju u školskoj učionici, fokusirajmo pažnju samo na tri:
komunikacija i kolaboracija, istraživanje i publiciranje.

Komuniciranje sa učenicima je integralni dio procesa učenja. Tipično, ova komunikacija se

obavlja u učionici i sastoji se od interakcije između nastavnika i učenika u toj prostoriji.
Internet raspolaže mogućnostima da proširi tu komunikaciju na druge razrede učenika, druge
nastavnike i eksperte za sadržaje. Ovakvi razgovori i resursi nisu uvijek neophodni u razredu,
ali mogućnost da se proširi područje interakcija, različitost pogleda i širina pristupa koju
učenici mogu uzeti u rješavanju problema može samo obogatiti okruženje učenja.

Istraživanje je svakako nova tema u školama, ali opet Internet nudi učenicima i nastavnicima
novi način pristupa informaciji i materijalima. Jedna od trenutnih beneficija je proliferacija
resursa i materijala koji su danas na raspolaganju učenicima i nastavnicima preko Weba.
Detaljnije o istraživanju u poglavlju V. Praktične aktivnosti na Webu.

Publiciranje radova učenika odražava njihovo poznavanje saržaja nastavnog predmeta i

činjenica proučenih u konkretnom razredu. Internet omogućuje nastavnicima i učenicima da o
izradi zadataka sada razmišljaju drugačije nego ranije – kao o nečemu što će vidjeti ljudi
širom svijeta i što može biti dodatak Internetu, kao upotrebljivi resurs.

Studenti koji stiču formalno univerzitetsko obrazovanje na mnogim fakultetima širom svijeta
već imaju određene predmete koje izučavaju preko Interneta, tj. online. Mnogi zaposleni, kao
i oni iz udaljenih ruralnih krajeva, za svoje doškolovanje upisuju se na koledže i univerzitete
koji organizuju, dijelom ili u cjelini, online nastavu. U Sjedinjenim Američkim Državama
65% fakulteta koji nude postdiplomske studije, takođe nude postdiplomski studij online. Za
dodiplomske studije stanje je skoro isto: 63% fakulteta uz tradicionalni studij (face-to-face)
nudi i dodiplomski studij online. Ovakvim oblikom studija – online - na jedan ili više kurseva
samo na koledžima i univerzitetima Sjedinjenih Američkih Država 2004. godine upisano je
2,35 miliona studenata (The Sloan Consortium, 2005).

Najbrojniji univerzitet na svijetu sa organizovanom online nastavom, tj. učenjem na daljinu je

Anadolu Univerzitet u Turskoj sa preko 500 000 studenata. Državni univerzitet u Njujorku
(SUNY) je jedan od vodećih u svijetu koji nudi 100 kompletnih stepena i sertifikata, sa 4300
online kurseva godišnje, koji godišnje upisuje 100 000 studenata iz čitavog svijeta, a sa
kojima radi 2 000 instruktora svjetske klase (http://sln.suny.edu). Open University u Hong
Kongu obezbjeđuje kurseve i programe za 100 000 studenata. Universidad Nacional de
Educacion a Distancia u Španiji ima oko 130 000 studenata. Osim toga, velike svjetske
korporacije organizuju stručno osposobljavanje svojih radnika širom svijeta izradom
programa za online učenje. Procijenjeno je da će u Sjedinjenim Američkim Državama 2004.
godine tržište e- učenja prevazići sumu od 23 milijarde dolara, što je značajno povećanje u
odnosu na dvije milijarde iz 1999. godine (IDC, 2001)

3
Velike organizacione promjene i nova usavršavanja u visokom obrazovanju ubrzani su
dinamičkim pomacima u globalnim digitalnim komunikacijama i sve sofisticiranijim
tehnologijama učenja. Barijere za pristupanje mogućnostima učenja globalno su reducirane
poboljšavanjem tehnologija učenja (Hanna, 1999).

Definicije učenja podržanog tehnologijom

Internet je unio u rječnike novi termin za učenje, učenje preko mreže, tj. online učenje (engl.
online learning). Online učenje je klasificirano kao jedan sveobuhvatni termin koji se odnosi
na učenje pomoću računara i Interneta ili intraneta. Nivoi ovog učenja variraju, počevši od
osnovnih programa koji uključuju tekst i grafiku kursa, vježbe, testiranje i snimanje rezultata
rada, kao što su rezultati testa, pa sve do visoke sofistikacije. Sofistikacija bi mogla uključiti
animacije, simulacije, audio i video sekvence diskusionih grupa sa vršnjacima i ekspertima,
online mentorstvo, linkove na materijale pohranjene na intranetu ili na Webu i druge resurse
obrazovanja (Urdan & Weggen, 2000).

Uz online učenje formirao se i termin online obrazovanje.

Online obrazovanje omogućuje studiranje kurseva visokog obrazovanja kroz elektronski

medij Interneta. Svim materijalima kursa, uključujući referentnu dokumentaciju, te
kontaktima sa tutorima i kolegama studentima, pristupa se preko personalnih računara i
telekomunikacija.

Online obrazovanje omogućuje studentima ranije nepoznatu slobodu da studiraju u virtuelno

bilo kojoj lokaciji i bilo kojim tempom koji se može prilagoditi njihovim drugim uslovima,
kao što su rad i porodica. Za sticanje diplome, dodiplomskog i magistarskog stepena, koji
maksimalno traju pet godina, može se studirati danju i noću u stanu, kancelariji, pa čak i u
hotelskoj sobi, ako često putujete (Kearsley, 1999).

Srodni termini online učenju su učenje bazirano na Webu (engl. Web-based learning), učenje
bazirano na tehnologiji (engl. technology-based learning).

U posljednje vrijeme u trendu je upotreba termina elektronsko učenje, ili elektronski podržano
učenje, e-učenje (engl. e-learning, eLearning). Postoje različite definicije ovog učenja.
Najkraća je definicija koju je dalo englesko Ministarstvo obrazovanja i vještina 2003. godine:

«Ako neko uči na način da koristi informacionu i komunikacionu tehnologiju (IKT), on

upotrebljava elektronsko učenje» (DfES, 2003).

Ova se definicija može razviti i po potrebi dopuniti sa više detalja.

Elektronsko učenje je način učenja pri kojem se koristi računarska mreža za dostavljanje
informacije, za interakciju i unapređivanje procesa učenja. Pritom se mogu koristiti različite
vrste računarskih mreža kao što su LAN, WAN ili Internet, zatim audio i videotrake, satelitski
prenos, interaktivna TV i CD-ROM. Najavljeno je i skoro uključivanje mobilne mreže.

Najzad, u učenju baziranom na novim tehnologijama spomenimo i oblik učenja nazvan učenje
bazirano na resursu (engl. resource-based learning). Ovaj termin postao je popularan
djelimično i zato što reflektuje nove trendove i napredovanja, kao i što služi kao krovni
koncept koji pokriva termine kao što su otvoreno učenje (engl. open learning), fleksibilno

4
učenje (flexible learning), individualizirano učenje, učenje potpomognuto računarom
(computer aided learning), i učenje bazirano na projektu (project based learning). Termin je
širok i uopšten, ali je dobar da označi šta nije učenje bazirano na resursu: nastavnik koji
prezentira predavanja ili seminare za 2-3 studenta, ili grupe od 200-300 studenata.

U tradicionalnoj nastavi dodatni resursi nastavniku su udžbenici i laboratorijska oprema.

Međutim, uloga nastavnika je ključna. On upravlja nastavnim sadržajima koji se izučavaju.
Od njega se očekuje sposobnost da izlaže nastavne sadržaje, da podučava, da odgovara za
napredovanje studenata i da zna ocijeniti njihovo napredovanje. Iz ove perspektive, učenje
bazirano na resursu u kontrastu je sa centralnom ulogom nastavnika u učenju.

II Teorija online učenja

Uvođenje računara u učionicu i pojava Interneta intenzivirali su debatu o tome šta poboljšava
učenje: upotreba posebne tehnologije ili primjena odgovarajuće nastavne metode. Za
promociju mišljenja višeg reda na Webu, online učenje mora kreirati izazovne aktivnosti koje
omogućuju učenicima/studentima da povežu novu informaciju sa starom, da usvoje novo
značenje i upotrijebe svoje kognitivne sposobnosti, jer je strategija nastave ta, a ne
tehnologija, koja utiče na kvalitet učenja (Ally, 2004).

Posebni atributi računara potrebni su da prikažu modele realnog života i simulacije

učeniku/studentu, tako da medij utiče na učenje. Ali računar sam po sebi nije taj koji čini da
učenik nauči, već su to modeli realnog života i simulacije, i učenikove interakcije sa tim
modelima i simulacijama. Računar je više sredstvo koje omogućuje procesiranje i isporučuje
instrukciju učenicima/studentima (Clark, 2001).

Online učenje dozvoljava fleksibilnost pristupa «u svako doba, sa svakog mjesta» (engl.
anytime & anywhere), Međutim, materijali za učenje moraju biti adekvatno izrađeni da
angažuju učenika i unaprijede učenje. Prije izrade nastavnih materijala nastavnici bi morali
eksplicitno znati principe učenja, posebno što su ovdje nastavnici i učenici fizički rastavljeni.
Izrada nastavnih materijala za efektivno online učenje trebala bi biti bazirana na provjerenim i
čvrstim teorijama učenja. Kao što je ranije naglašeno, medij nije determinišući faktor za
kvalitet učenja; više od toga, razrada programa određuje efektivnost učenja.

Postoji više škola mišljenja o učenju, ali ni jedna ekskluzivno nije primjenljiva za razradu
online materijala za učenje. U takvoj situaciji čovjek mora upotrijebiti kombinaciju teorija za
izradu online materijala za učenje.

Teorije učenja, kojih ima više od 50, mogu se razvrstati u tri glavna pravca, prema
teoretičarima koji ih zastupaju, a to su bihejvioristi, kognitivisti i konstruktivisti.

Bihejvioristi tvrde da je opservabilno ponašanje ono što indicira da li je, ili nije, učenik nešto
naučio, a ne nešto što se zbiva u učenikovoj glavi.

Kognitivna psihologija kaže da učenje uključuje upotrebu pamćenja, motivacije i mišljenja i

da razmišljanje igra značajnu ulogu u učenju. Oni vide učenje kao integralni proces i tvrde da
količina naučenog zavisi od učenikovog kapaciteta procesiranja, količine uloženog truda u
procesu učenja, dubine procesiranja i učenikove postojeće strukture znanja (Craik & Tulving,
1975; Ausubel, 1974).

5
U posljednje vrijeme napravljen je pomak prema konstruktivizmu. Teoretičari konstruktivisti
tvrde da učenici interpretiraju informaciju i svijet u skladu sa njihovom ličnom stvarnošću i da
oni uče opserviranjem, procesiranjem i interpretiranjem, a zatim personaliziraju informaciju u
personalno znanje (Cooper, 1993; Wilson, 1997),

Kada se bliže analiziraju škole bihejviorista, kognitivista i konstruktivista, zapažaju se mnoga

preklapanja ideja i principa. Razrada online materijala za učenje može uključiti principe svih
triju teorija. Strategije bihejviorista mogu se upotrijebiti za učenje «šta» (činjenice),
kognitivne strategije mogu se upotrijebiti za učenje «kako» (procesi i principi), a strategije
konstruktivista mogu se upotrijebiti za učenje «zašto» (mišljenje višeg nivoa koje unapređuje
personalno značenje i kontekstualno učenje).

Računarski podržano kolaborativno učenje

Internet kao medij sa elektroničkom poštom i navigacijom hiperteksta može pružiti ućeniku
šansu da aktivno učestvuje u procesu učenja i lako komunicira sa drugim učenicima.
Mogućnosti interakcije i povratne informacije u obrazovnom procesu učenja na daljinu mogu
imati i kontraefekt sa negativnim reperkusijama, a često i izolaciju koju osjećaju učenici.
Uprkos činjenici da su oni rastavljeni u prostoru i vremenu, učenici moraju biti ohrabreni da
djeluju kao grupa razvijanjem aktivnosti učenja koje učvršćuju interakciju i kolaboraciju
među partnerima. Isto tako je važno strukturirati pedagoške parametre u virtuelnom okruženju
na metodički i logički način, kao i prezentirati sav materijal za učenje jasno i precizno
(Harasim, 1993).

Personalizirano Web-okruženje za učenje

Učenje podržano Webom brzo se razvijalo u posljednjih nekoliko godina. Kreirani su. brojni
medijski podržani pristupi formalnom i neformalnom učenju, uključujući inovativne primjene
mobilnih tehnologija.

Personalizirane tehnologije su definisane kao pristupi za adaptaciju obrazovnih sadržaja,

prezentacija i navigacione podrške tako da se prilagode specifičnim potrebama,
karakteristikama i preferencijama svakog učenika ili zajednice učenika. Personalizacija se
obično primjenjuje na tri različita načina: prilagođavanje nivoa sadržaja, prilagođavanje nivoa
prezentacije i prilagođavanje nivoa navigacije.

Prvi pokušaji u personaliziranom, ili adaptiranom, okruženju učenja pojavili su se početkom

1990-tih godina, a 1996. godina se smatra prekretnom tačkom u području adaptivnih sistema
(Brusilovsky, 2000). Projekti ovakvih sistema izrađeni su u Evropi, Sjevernoj i Južnoj
Americi i Australiji.

III Pedagoški okvir Web-okruženja

Informaciona i komunikaciona tehnologija otvorila je široke mogućnosti za razvoj obrazovne

tehnologije, ali to ne garantuje njenu efektivnu primjenu u obrazovanju niti kvalitet procesa
učenja koji se želi postići.

6
Da bi se odgovorilo na brze promjene u društvu, na povećani broj studenata i ekonomske
probleme, visoko obrazovanje u značajnom dijelu svijeta prolazi kroz teškoće sopstvenog
adaptiranja. Predavači se sastaju sa sve brojnijim auditorijima, kvalitet podučavanja i
ocjenjivanja ponekad postaje nezadovoljavajući. Malo vremena preostaje za savladavanje
novih tehnologija za učenje.

Kako pomoći profesorima i predavačima na fakultetima da se suoče sa izazovima novih

tehnologija i da odgovore zahtjevima vremena?

U okviru programa istraživanja i razvoja učenja na daljinu SOCRATES koji je sponzorirala

Evropska zajednica, posebnim projektom razvijen je pedagoški okvir prilagođen okruženju u
kojem se odvija proces online učenja (Socrates, 1998).

Pedagoški okvir obuhvata tri glavna dijela: (a) situacija obrazovanja, (b) pedagoški okvir i (c)
organizacioni kontekst, slika 1.

Organizacioni
kontekst

Pedagoški okvir
Situacija obrazovanja
Filozofija
Okruženje
(uključujući obrazovnu
Pedagogija visokog Zadaci tehnologiju)
nivoa
Pedagoška strategija

Pedagoška taktika Aktivnosti studenta

Postignuća učenja

Slika 1. Pedagoški okvir, situacija obrazovanja i organizacioni kontekst

A. Situacija obrazovanja

Situacija obrazovanja služi da se prikaže kako su u zajednici zadaci, aktivnosti i okruženje.

Situacija obrazovanja može sadržavati, recimo, 10 studenata, jedan zadatak i jedan čas
aktivnosti učenja. Tipično, ona sadrži stotine studenata koji rade na više zadataka u toku
nekoliko mjeseci.

Zadatak specificira aktivnosti studenta. To mogu biti eseji, laboratorijske vježbe, diskusije,
teme za istraživanje, izrada proizvoda. Zadatak treba da je dovoljno dobro specificiran da se

7
šanse studenta angažiranog na neproduktivnim aktivnostima tolerantno ograniče, ali mora
imati i stepen otvorenosti da odgovori potrebama studenta i inicira kreativan odgovor.

Okruženje obuhvata fizički prostor sa svim sadržajima, od papira i olovke do računara i

Interneta sa resursima. Učenje je pod snažnim uplivom okruženja.

Aktivnosti učenja interpretiraju specifikacije zadatka. Ako želimo da student ima više
odgovornosti za svoje učenje, moramo prihvatiti njegove sopstvene interpretacije zadatka
ućenja.

Posljedica aktivnosti učenja je niz osvojenih postignuća učenja.

Aktivnosti i zadaci imaju dijalektičku povezanost sa okruženjem učenja. Okruženje bi moralo

biti projektovano da podrži aktivnosti studenta.

B. Pedagoški okvir

Pedagoški okvir sastoji se od četiri elementa međusobno povezana hijerarhijskim vezama.

Filozofija, na vrhu, sastavljena je od niza uvjerenja: o prirodi znanja i kompetencije, o tome

kako dolazi do učenja, kako treba i kako ne treba sa studentima raditi, itd. Duboke i
neapsolvirane filozofske rasprave u okviru jednog stručnog tima mogu dovesti do fatalnih
razlika u svakodnevnom operativnom radu. Nije neobično da neki članovi tima vjeruju da su
studenti osiromašeni ako se sami organizuju i najbolje uče ako se snabdijevaju malim
količinama informacije, dok drugi članovi tima žele da primijene aktivno učenje kojim
studenti upravljaju. Što ranije se te razlike uklone, tim bolje.

Pedagogija visokog nivoa brine o uspostavi filozofskih stajališta u kontekstu kreiranja nove
obrazovne situacije. Ima mnogo formi pedagogije visokog nivoa, kao «učenje otkrićem»,
«učenje bazirano na problemu», «računarski podržano kolaborativno učenje». Sa stanovišta
njihovog mjesta u pedagoškom okviru, oni su na nivou apstakcije, između filozofije i akcije.

Strategija je direktno povezana sa akcijom. Strategija je detaljan opis planova – šta treba
uraditi da se izvrše određeni zadaci. Ona podržava opis akcija i intencija na nivou gdje su
skriveni elementi konfuzije. Opis akcija i intencija može biti koristan i članovima razvojnog
tima, a kasnije i studentima.

Pedagoške taktike su detaljni pomaci kojima se ostvaruje strategija.

Unutrašnja struktura pedagoškog okvira sastoji se od četiri elementa koja su labavo povezana.
Labava veza je realna, a ima i prednosti. Ona reflektuje potrebu da se radi sa nedovršenim
konceptom, posebno u prvim fazama izrade projekta.

C. Organizacioni kontekst

Organizacioni kontekst posebno je značajan kada se podrška učenju obezbjeđuje u velikim i

kompleksnim institucijama kao što su univerziteti i korporacije. Ako ne poklonimo dužnu
pažnju organizacionom kontekstu, tada postoji opasnost od idealiziranja procesa kroz koje se
kreiraju i razvijaju pedagoški okviri, obrazovne situacije, zadaci, okruženje za učenje, itd.

8
Organizacioni kontekst obezbjeđuje brojne provjere u tim procesima, kao što su provjera
logistike, finansija idr.

Izrada modela pedagoškog okvira rada u Web-okruženju namijenjena je za podršku članovima

stručnih timova angažovanih na izradi programa ili kurseva za online učenje. Ovaj model je
samo u funkciji prijedloga za diskusiju o njihovom sopstvenom projektu, a ne gotova matrica
za rad.

IV Tehnologije Web-okruženja

Učenje je proces sticanja znanja, razvijanja vještina, formiranja pogleda i stavova u

individualnom interaktivnom odnosu studenta sa informacijom i okruženjem. Učenje je i
socio-kulturna aktivnost jer se odvija u manjim ili većim grupama i zajednicama studenata
različitih kultura. U Web-okruženju komuniciranje među studentima, kao i komuniciranje sa
nastavnikom / instruktorom, može se obavljati jednostavno, bez obzira na geografske
udaljenosti među njima. U Web-okruženju su i resursi za učenje, a raspoložive tehnologije
Web-okruženja omogućuju i ocjenjivanje studentovih postignuća u učenju.

Tehnologije Interneta od interesa za obrazovanje, prema Centru za akademsku praksu (Centre

for Academic Practice, CAP) Univerziteta u Varviku, Velika Britanija (www.warwick.ac.uk),
mogu se grupisati u tri skupine, kao (1) resursi za učenje, (2) komunikacija preko računara i
(3) ocjenjivanje potpomognuto računarom.

1. Resursi za učenje

Mogu biti jednostavno plasirani Word dokumenti na Webu koje studenti učitavaju i
štampaju, ili su to predavanja prezentirana u PowerPointu, digitalnom streaming videu i
drugim interaktivnim programima..

2. Komunikacija preko računara

Može se obavljati bilo kojim sredstvom kojim pojedinci i grupe «razgovaraju»

međusobno. Glavne tehnologije sačinjavaju:

Elektronska pošta (E-mail) – najpopularniji servis Interneta koji se koristi za razmjenu

poruka među pojedincima. Korisnici šalju i primaju poruke kroz programe kao što su MS
Outlook Express, Hotmail, Yahoo Mail, Eudora i dr., instalirane na svojim računarima.
Korisnik može simultano poslati poruke na više adresa i pridružiti im datoteke (Word
dokument, elektronsku tablicu, sliku). Ovim se olakšava kolaborativno online učenje.

Poštanske liste (Mailing lists) – komunikacioni kanali između grupa (many-to-many) kroz
programe kao što su Listserv, Majordomo i Listproc. Pojedinci šalju poruke na poštansku
listu, a primaju kopije svih poruka poslatih tamo.Može se koristiti za kolaborativne diskusije,
rasprave, pa i osposobljavanje u okviru zajednica za učenje. Međutim, suviše velike grupe
mogu više ometati nego pomoći procesu učenja.

Novinske grupe (Usenet newsgroup) – poseban sistem Interneta koji omogućuje korisnicima
da pročitaju i učestvuju u radu globalnih specijalizovanih novinskuh grupa; broj tema
novinskih grupa je ogroman, a predmeti rasprave se kreću od standardnih do potpuno
bizarnih.

9
Računarski konferensing (diskusiona tijela, liste vezanih diskusija) – koji omogućuje
grupama ljudi da vode diskusiju čitanjem i postavljanjem tekstualnih poruka na računarski
sistem. Prednost u odnosu na poštanske liste je što se poruke arhiviraju, a struktura diskusije
se snima. Računarski konferensing široko se koristi za podršku učenju.

Čat (Internet Relay Chat, IRC)- još jedan sistem Interneta koji omogućuje korisnicima da
komuniciraju sinhrono - «uživo» - kosteći tekst ili telefon preko Interneta. Mnogi IRC
programi kao što su MSN Messenger, ICQ ili Yahoo Messenger nezavisni su od Weba, ali se
mogu lansirati neposredno sa web-stranica. Softver na serveru drži podatke kad ste vi, i ljudi
sa liste koje ste vi specifirali, online (na Internetu). Možete komunicirati pojedinačno (one-to-
one) ili na konferenciji. Neki noviji sistemi imaju elektronsku tablu (electronic whiteboard) na
kojoj nastavnik može ispisivati informaciju vidljivu svim učesnicima čata, simulirajući
situaciju u učionici.

Videokonferensing – sredstvo pomoću kojeg male grupe ljudi, geografski udaljene, mogu
voditi diskusije u realnom vremenu, u toku kojih mogu jedni druge čuti i vidjeti i razmijeniti
razne vrste podataka.

Hibridni sistemi (WebBoard,YahooGroups, SmartGroups, Forums) – kombinuju liste

vođenih diskusija, čat i poštanske liste, omogućujući korisnicima da se lako prebace iz jedne u
drugu grupu, u zavisnosti od prirode diskusije. Jedan od besplatnih Internet servisa je
YahooGroups koji korisniku omogućuje vođenje diskusije sa standardne elektronske adrese.
On takođe omogućuje razmjenu dokumenata i slika.

Komunikacija preko računara može biti sinhrona (razmjena poruka u realnom vremenu) ili
asinhrona (poruke se postave u bilo koje vrijeme, a čitaju ih i odgovaraju na njih drugi
korisnici u vrijeme koje njima odgovara; drugim riječima, korisnici ne moraju biti online u
isto vrijeme, kao što moraju u sinhronoj razmjeni). Elektronska pošta, poštanske liste,
računarski konferensing – sve su asinhrone, dok su čat, telefon preko Interneta, i
videokonferensing – sinhrone komunikacije. Svi ovi tipovi asinhronih i sinhronih
komunikacija preko računara na raspolaganju su u Web-okruženju.

Koji tip komunikacije izabrati? Zavisi od vrste diskusije koju želite. Svaki tip ima svoju jaku
stranu i svoje slabosti, kako u pogledu tehničkih pogodnosti za softver, tako i u pogledu tipa
interakcije koju ohrabruje.

3. Ocjenjivanje potpomognuto računarom

Može li se u Web-okruženju omogućiti učenicima da samostalno ocijene svoje

napredovanje i razumijevanje programskih sadržaja? Bez povratne informacije od
instruktora ili veoma sofisticirane vještačke inteligencije, to obično znači neku formu
objektivnog testa, isporučenog u obliku online kviza. Kako je test objektivan i mogući
odgovori su poznati, povratna informacija može se automatizirati. Prema tome,
učenici mogu odmah dobiti povratnu informaciju kao rezultat na testu. Ovakva
primjena ocjenjivanja potpomognutog računarom za samostalno dijagnostičko
ocjenjivanje može se obaviti brzo, a daje vrijednu povratnu informaciju o efektivnosti
učenja.

10
V Praktične aktivnosti na Webu

Internet je snažno sredstvo za angažovanje misaonih aktivnosti studenata. Pojedinci i grupe

studenata mogu sarađivati na projektima, studenti mogu izraziti svoja sopstvena
interesovanja, preuzimajući odgovornost za prikupljanje informacije, i svako može
komunicirati sa svojim vršnjacima, pa i ekspertima širom svijeta. Za nastavnika / instruktora
Internet otvara elektronska vrata ka resursima za učenje i praktičnim iskustvima ranije
nedostupnim. Bez obzira koliko je specijalizirano područje interesovanja, na Internetu uvijek
ima neko ko može ukazati na upotrebljive resurse.

Puni potencijal Interneta kao sredstva za učenje još se istražuje, a mogućnosti su ograničene
samo našom maštom. Koledž Lewis & Clark iz Oregona, SAD (www.lclark.edu) navodi pet
vrsta, ili formata, praktičnih aktivnosti učenja na Webu koje se mogu upotrijebiti u učionici.

1. Hotliste – Izrada hotliste je prvi korak za tekuću aktivnost učenja, a sastoji se u

prostom sastavljanju liste resursa na Webu. To je kao da za određeni zadatak, ili temu,
donesete iz biblioteke više knjiga sa sadržajima koji su relevantni za izradu zadatka ili
obradu teme. Time obezbjeđujete:
- dopunjavanje tradicionalnih nastavnih materijala
- izbjegavate da studenti gube vrijeme u surfanju po Webu
- svježu informaciju po izboru i interesovanju studenta
- eliminaciju neophodnog fotokopiranja nastavnih materijala.

2. Multimedijska sveska (Multimedia Scrapbook) – Prikupljanje raznih izvora

informacije i njihovo organizovanje u kategorije, kao što su fotografije, mape, izreke,
činjenice, priče, audioklipovi (audiozapisi), videoklipovi (videosekvence) itd.
Korisno kada su studenti već stekli izvjesno znanje o temi koja se izučava. Studenti
zatim biraju informacije iz prikupljenih resursa i ugrađuju ih u projekte, kao što su
izvještaji, školske novine, web-stranice, PowerPoint prezentacije i dr.
Šta se ovim postiže?
- Aktivnost centrirana na studentu
- Studenti biraju aspekte teme koji lično njih interesuju
- Omogućavanje studentima da kreiraju interesantnije izvještaje i prezentacije
- Studenti imaju mogućnost da upotrebljavaju multimedijske alatke.

3. Predmetni uzorak (Subject Sampler) – Kada studenti steknu određeno znanje iz

predmeta možete se zapitati da li su oni u tome afektivno angažovani. U tom cilju
kreirajte predmetni uzorak. Pronađite pet-šest web-stranica o izabranoj temi koje
sadrže elemente prakse, nečeg što treba uraditi, ili odslušati, ili razgledati. Zatražite da
studenti izaberu jednu ili dvije web-stranice koje ih najviše interesuju. Šta time
postižete?
- Ohrabrivanje studenata da se emotivno vežu za temu koju izučavaju
- Ostavljate studentima da izaberu resurse po sopstvenom interesu i stilu učenja
- Izazivate afektivan interes za temu koju ćete obrađivati

4. Potraga za blagom (Treasure Hunt) – Izaberite 10-15 web-stranica i za svaku od njih

pripremite pitanje na koje se traži odgovor. Web-stranice i pitanja upućuju studente da
prouče kritične aspekte teme. Od studenata se zatim traži da sintetizuju šta su proučili,
da bi odgovorili na glavno pitanje na kraju Potrage za blagom.

11
 Korisno da pomogne studentima proučavanje težih činjenica iz teme ili područja
studiranja, i da sagledaju cjelinu. Efekti?
- Ohrabruje čitanje za specijalnu namjenu
- Osnažuje izgrađivanje saradnje i konsensusa među grupama studenata
- Traži od studenata produbljenu analizu i izvlačenje zaključaka.

5. WebQuest (Rješavanje problema) – Može se primijeniti na kompleksniju temu

(problem), koja zahtijeva dublju analizu komponenata i rješavanje. Prije dijeljenja
odjeljenja na grupe, svi studenti proučavaju osnovnu informaciju o temi (problemu).
Nastavnik / instruktor prikuplja web-stranice i kategoriše ih prema posebnim ulogama,
zadacima ili aspektima. Male grupe, pojedinci ili parovi studenata zadužuju se kao
«eksperti» za jedan aspekt problema za koji se osposobljavaju čitanjem i
razumijevanjem web-resursa . Kada se studenti ponovo okupe, oni otvaraju raspravu u
cilju razmjene, vrednovanja i sintetiziranja informacije koju su obradili. Nakon toga
studenti izvršavaju aktivnosti kao što je slanje poruka elektronskom poštom
(konsultacije sa stručnim licima).
Korisno da pomogne studentima da prevaziđu simplicistički prilaz rješavanju
kompleksnih problema. Šta omogućuje rad u WebQuestu?
- Omogućuje savremene resurse iz različitih aspekata kompleksnog problema
- Ohrabruje čitanje sa razumijevanjem i vrednovanjem (vještine kritičkog
čitanja)
- Zahtijeva razmjenu informacije i sintetiziranje materijala sa različitih stajališta
- Pomaže studentima da vide kako se razmišljanja ljudi razlikuju u pogledu
rješavanja kompleksnih problema
- Proces ohrabruje respektovanje stajališta drugih studenata.

Primjeri za sve ove formate praktičnih aktivnosti učenja na Webu mogu se naći na
Internetu u velikom broju, traženjem pomoću ključnih riječi (Hotlist, WebQuest),
odnosno fraza («Multimedia Scrapbook», «Subject Sampler», «Treasure Hunt»), na
engleskom jeziku.

Koji format aktivnosti učenja na Webu izabrati?

Zavisi od cilja. Ako je cilj prikupljanje resursa – Internet linkova, kolekcija
multimedijskih materijala – treba izabrati Hotlist ili Multimedia Scrapbook .

Za napredno učenje, možete se odlučiti za izgrađivanje, odnosno akumuliranje znanja

(Treasure Hunt), promjenu ponašanja studenta (Subject Sampler) ili rješavanje
problema (WebQuest).

Jedna napomena. Svi materijali na Webu su, uglavnom, na engleskom jeziku. Studenti
koji su položili engleski jezik ovdje imaju životnu priliku da vide zašto su to morali
učiti, kakvu korist od toga imaju. Uz rječnik, sada im je na raspolaganju neizmjerno
bogatstvo informacije na Internetu.

VI Programi i kursevi

Obrazovanje, tradicionalno ili bazirano na Webu, uključuje rad eksperata za organizovanje

sadržaja, sekvence nastavnih aktivnosti, strukturu zadataka, set interakcija, i evaluaciju
procesa (Harasim i dr., 1995).

12
Kurs koji je projektovan ili adaptiran za isporuku preko Weba, isporučuje se u jedno
okruženje različito od tradicionalne učionice, pa projektovani proces za ovo okruženje
nameće razmišljanje o nizu pedagoških postavki, uključujući potrebu:

- promjene uloge instruktora od predavača ka pomagaču ili voditelju procesa,

- vođenja studenata kroz nelinearno, hipermedijsko okruženje koje im omogućava da
konstruišu znanje i značenje na nov način,
- izgrađivanja osjećaja za razrednu zajednicu i snaženje učenja ugradnjom
kolaborativnih elemenata,
- osiguranja akademskog integriteta.

Odabrana pedagogija mora biti odgovarajuća za materijal, studente, instruktora i izabrani

medij. Virtuelna učionica je nov medij i ima svoje jedinstvene karakteristike koje doprinose
odabiru odgovarajuće pedagogije (McCormack & Jones, 1998).

Glavne paradigme koje su u upotrebi u ovom okruženju uključuju slijedeće (Bourne, 1998):

- Upotrebu računarskog konferensinga za podnošenje domaćih zadataka, raspravljanje o

idejama i pomoć,
- Online materijale koji sadrže nastavni program, zadatke, literaturu za čitanje,
probleme i interaktivne module učenja,
- Menadžment kursa koji uključuje podnošenje domaćih zadataka, trenutno rangiranje i
napredovanje studenta,
- Interakcije sa studentima koje uključuju elektronsku poštu, poštanske liste, čat,
- Audiosekvence predavanja, uživo i sa mogućnošću učitavanja,
- Videosekvence predavanja, uživo i sa mogućnošću učitavanja.

Još jedan kritični faktor može doprinijeti efektivnom online učenju. To je vebsajt razreda ili
klase (The Class Web Site). Vebsajt razreda obezbjeđuje organizacionu strukturu kroz koju se
učesnici mogu angažovati za rad sa materijalom kursa i jedni sa drugim (Palloff & Pratt,
1999).

Izrada materijala za Web razlikuje se od izrade štampanih materijala jer Web uključuje više
čula (Porter, 1997). Projekt za Web mora biti čitljiv za oči, informativan i imati jasne
konceptualne i intuitivne putanje među dijelovima informacije. Korisnici žele navigaciju na
vebsajtu koja neće izazvati konfuziju (Hall, 1997). Što je više interaktivnosti na vebsajtu, tim
lakše će studenti razumjeti sadržaj kursa (Porter, 1997).

Mnogi autori se slažu da je interakcija značajna komponenta u jednom nastavnom programu.

To je sredstvo kojim ljudi uče (Hall, 1997). Dalje, to je ključni sastavni element uspješnih
kurseva i studenti ga moraju efektivno koristiti da bi postigli ciljeve učenja i bili zadovoljni
stečenim iskustvom.

Interakcije u online učenju pojačane su alatkama koje su specijalno projektovane za

ugrađivanje interakcije u virtuelnu učionicu, za sugestije o pristupima učenju u Web-
okruženju, za identifikaciju i selekciju specifičnih aktivnosti učenja koje dobro služe u
ovakvom online okruženju. Svaka alatka pruža specifične mogućnosti i ima svoje zahtjeve
koji je čine odgovarajućom za određenu namjenu, ali ne za druge (McCormack & Jones,
1998).

13
Tako, uspjeh interakcija za učenje, bar jednim dijelom, zavisi od odabira odgovarajuće alatke.
U ovom prikazu ranije smo spomenuli te alatke (elektronska pošta, poštanske liste, novinske
grupe, čat, hibridni sistemi...).

Mnogi primjeri kurseva nalaze se na Webu, predstavljajući različite tipove komunikacije i

interakcije između instruktora i studenata. Mogu se naći primjeri različitih nastavnih pristupa,
filozofija, aktivnosti i metodologija.

Softver za izradu programa

Softver koji se upotrebljava za izradu programa i kurseva različitog je kvaliteta. Od prvih

online kurseva koji su samo isporučili postojeće studijske programe na Web, softver je u
stanju stalnog usavršavanja. Postavljeni su novi zahtjevi za softver: da se studenti upisuju na
kurs, da se prati njihovo napredovanje u elektronskom učenju, da se bilježe rezultati rada i
učenja. Za takvo upravljanje procesom učenja, softver je dobio naziv Learning Management
System (LMS). Ako se upravljanje odnosi na kurs u cjelini, softver se zove Course
Management System (CMS).

Jedan od najvećih proizvođača softvera za online programe je organizacija Blackboard Inc. 

(www.blackboard.com). Njen softver (The Blackboard Learning System) upotrebljavaju
hiljade institucija i milioni korisnika u svijetu. Zatim, tu su WebCT (www.webct.com),
Trainersoft (www.trainersoft.com), i drugi. Sve su to «veliki igrači» sa skupom licencom za
korišćenje programa.

Moodle je besplatni (!) paket softvera projektovan na pedagoškim principima, kao pomoć
edukatorima da kreiraju efektivne zajednice online učenja. Program se može besplatno učitati
sa Weba (http://moodle.org), i može uslužiti od jednog nastavnika, pa do 40 000 studenata.
Moodle ima veliku i raznovrsnu zajednicu korisnika sa više od 50 000 registrovanih
korisnika, koji govore 60 jezika u 120 zemalja.

Moodle je dijete Martina Dougiamasa koji je projektovao program radeći na svojoj

doktorskoj disertaciji na Curtin University of Technology, Perth, Australia. On ga je izradio
kao alatku (Course Management System) za svoj doktorat baziran na socio-
konstruktivističkom pristupu online učenju.

Nedostatak većine ovakvih sistema je što su zatvoreni, pa sadržaje kreirane u jednom sistemu
nije moguće koristiti u nekom drugom sistemu. Da bi se obezbijedila upotreba sadržaja iz
jednog sistema u drugom, dogovoren je referentni model SCORM (Sharable Courseware
Object Reference Model) koji treba da posluži kao međunarodni standard za izradu online
programa.

Tipovi akademskih programa

Akademski programi za online učenje, izuzev onih na virtuelnim univerzitetima, uvijek se

realiziraju jednim dijelom u tradicionalnoj učionici (lice-uz-lice, face-to-face). Ako se preko

14
Weba realizira 80% i više sadržaja programa, smatra se da su to online programi (The Sloan
Consortium, 2005). Ako sadržaji isporučeni preko Weba obuhvataju 30...79% ukupnog
programa, takvi programi nazivaju se miješani/hibridni programi (blended/hybrid programs),
tabela 1.

Tabela 1. Tipovi akademskih programa (The Sloan Consortium, 2005)

Proporcija  Tip  Tipičan opis

sadržaja  programa
isporučenog 
online
0% Tradicionalni Program se upotrebljava bez online tehnologije.
Sadržaj se prezentira usmeno ili pismeno
1 do 29% Olakšan Program koji koristi Web tehnologiju da olakša upotrebu
Webom u suštini tradicionalnog programa. Koristi Course
Management System (CMS) ili web-stranice da izloži
program i zadatke, naprimjer
30 do 79% Blended/ Program koji miješa online i face-to-face isporuku.
Hybrid Značajan dio sadržaja isporučuje se online, tipično se
upotrebljava online diskusija, a tipično ima i sastanke
face-to-face
80+% Online Program čiji sadržaj se većinom, ili u potpunosti,
isporučuje online. Tipično, nema sastanaka face-to-face.

Uz blended/hibrid programe upotrebljava se i izraz blended/hybrid learning (miješano/hibrid

učenje), o kojem će biti riječi u poglavlju VII.

VII Miješano učenje (Blended learning)

Tradicionalna učionica bila je dominantna forma za transfer znanja najmanje 3 000 godina.
Još i danas skoro 80% tog transfera provodi se u učionici. Posljednja univerzalna tehnologija
u učenju, štampana knjiga, stara je više od 500 godina. Razvoj informacione i komunikacione
tehnologije doveo je do bržih promjena u obrazovanju. Samo u posljednjih 10 godina,
uvedeno je više od 10 novih tehnologija za učenje i kolaboraciju. Prva iskustva sa ovim
tehnologijama otkrila su mogućnosti za potpunije poboljšanje kvaliteta učenja, njegove
efektivnosti, prilagođenosti i cijene. Sada postaje jasno da će iskustva učenja evolvirati do
eksploatacije «miješanih» kombinacija tradicionalnih metoda i metoda učenja baziranog na
tehnologiji (Singh & Reed, 2001).

Miješano učenje je jedno od vodećih trendova današnjeg obrazovanja. Ustvari, miješano

učenje je kombinacija elektronskog učenja i tradicionalnog učenja u učionici, u cilju
postizanja maksimalne efektivnosti učenja. Miješano učenje preuzima ono što je najbolje u
isporuci elektronskog i tradicionalnog učenja, radi postizanja fleksibilnog, po cijeni
prihvatljivog obrazovanja i osposobljavanja, kojem može pristupiti najširi auditorij, kako
geografski, tako i u pogledu stilova učenja i nivoa obrazovanja (Clark, 2003).

15
Ključ miješanog učenja je selekcija prave kombinacije medija koja će dovesti do optimalnog
rješenja. Mogu se kombinovati komponente online medija sa komponentama offline medija
(tradicionalna učionica). Zatim ostaje problem selekcije prave smjese.

Offline komponente miješanog učenja mogu se svrstati u šest grupa:

1. Učenje samostalno (u kući, na radnom mjestu)
2. Učenje uz tutora, voditelja ili mentora
3. Učenje u učionici (predavanja, laboratorije, seminari)
4. Štampani mediji (udžbenici, praktikumi, časopisi)
5. Elektronski mediji (audiokasete, audio-CD, videotrake, CD-ROM, DVD)
6. Radiotelevizijski mediji (TV, radio, interaktivna TV)

Online komponente miješanog učenja mogu se, takođe, svrstati u šest grupa:
1. Online sadržaj za učenje (prosti i interaktivni resursi za učenje)
2. Elektronski tutor, voditelj ili mentor
3. Online kolaborativno učenje (e-mail, poštanske liste, čat, audiokonferensing,
videokonferensing, virtuelna učionica)
4. Online menadžment znanja (pretraživanje baza, izvlačenje dokumenata)
5. Web (pretraživačke mašine, vebsajtovi, korisničke grupe)
6. Mobilno učenje (laptop, mobilni telefoni).

Selekcija komponenti za izradu smjese vrši se po kriterijima koji će dati najbolju kombinaciju
kvaliteta učenja i cijene troškova. U projektovanju miješanog učenja mora se voditi računa o
planiranim postignućima učenja, učenicima, njihovoj kulturi, raspoloživim resursima za
učenje, elektronskoj infrastrukturi, obimu i mogućnostima opsluživanja predloženog rješenja.

Dobri kokteli, normalno, nisu napravljeni od što većeg broja raspoloživih pića. Oni su
brižljivo sklopljena blenda komplementarnih ukusa, gdje suma nadmašuje sastavne elemente.
U nekim slučajevima, kao što je viski, prosta malta je superiornija od blende! (Clark, 2003).

VIII Implementiranje online učenja

Od početka 1980-tih godina veliki pomaci su napravljeni u području informacione i

komunikacione tehnologije, sa brzim širenjem mikroračunara, razvojem kompakt diskova i
postepenom konvergencijom telekomunikacija, televizije i računarske tehnologije. Izazov
Interneta 1990-tih, kao jedne međunarodne mreže informacije, naveliko raspoložive za
javnost, revolucionisao je mišljenje o tome kako se informacija može procesirati, distribuirati,
prikupiti i upotrijebiti u svakoj sferi čovjekove aktivnosti. Danas je samo pitanje retorike
govoriti o «informatičkom društvu», «informatičkoj eri» ili «informatičkoj revoluciji», kada
se analizira uticaj informacione i komunikacione tehnologije na ekonomski i društveno-
kulturni razvoj u zadnjoj polovini 20. stoljeća (Byron & Gagliardi, 2002).

Raspoloživost snažnih elektronskih mreža nudi mnoge nove mogućnosti za učenje i

formalnim obrazovnim institucijama i široj zajednici. Elektronske mreže ne samo da daju
pristup ogromnim količinama informacije, nego one omogućuju i vrijedno dijeljenje resursa,
ideja i iskustava između zajednica studenata i nastavnika. U razvijenim zemljama
uspostavljene su brojne formalne i neformalne mreže za studente i nastavnike, kako na
regionalnom, tako i na nacionalnom, pa i na internacionalnom nivou.

16
Velika Britanija i SAD

U Velikoj Britaniji na inicijativu Vlade, počev od 1998. godine, izgrađuje se nacionalna mreža
za učenje National Grid for Learning, na kojoj se prezentiraju materijali za potrebe učenika u
školama, za nastavak školovanja, za visoko obrazovanje, za bibliotekare, za doživotno učenje
(http://www.ngfl.gov.uk). Problemi obrazovanja povjereni su specijaliziranoj agenciji
BECTA, British Educational Communications and Technology Agency
(http://www.becta.org.uk). Stalna izložba proizvoda za škole i posebni sajmovi najnovije
opreme mogu se vidjeti na Internetu na adresi http://www.bettshow.co.uk.

U Sjedinjenim Američkim Državama implementiranje novih tehnologija u obrazovanje prati

Fondacija Sloan (The Sloan Consortium, http://www.sloan-c.org). Fondacija Sloan je
najrazvijenija nacionalna američka asocijacija institucija i organizacija zainteresovanih za
kvalitetno online obrazovanje. Ona sarađuje sa Odborom za koledže (College Board,
http://www.collegeboard.com), asocijacijom čija misija je da poveže studente sa koledžima.
Okuplja više od 5 000 škola, koledža, univerziteta i drugih obrazovnih institucija. Svake
godine Odbor za koledže opslužuje 3,5 miliona studenata, 23 000 srednjih škola i 3 500
koledža kroz programe i servise za upis na koledže, vodiče za studij, finansijsku pomoć i dr.

Evropska zajednica

Nedavna studija Evropske zajednice «New Learning Environments in School Education»

identificirala je postojanje inovativnih trendova u teoriji i praksi okruženja za učenje. Nalazi
iz studije sugerišu jasan pomak prema novoj paradigmi učenja. Nova paradigma učenja
predstavlja pomak od instruktivizma ka konstruktivizmu. Izgleda da će vizije konstruktivista
u budućem obrazovnom sistemu biti globalno prihvaćene i dijeljene.

Nova paradigma učenja (elearningeuropa.info, 2005) ukazuje na niz potencijalnih promjena:

 Učenici kao pojedinci: Postaju aktivniji i odgovorniji za svoj sopstveni proces

učenja;
 Planiranje učenja prema individualnim stilovima učenja: Planiranje učenja,
različito za različite učenike, omogućujući im da rade po svom individualnom stilu
učenja i svojim tempom učenja;
 Fokus na socijalnu participaciju: Pojačan fokus na socijalnu participaciju, na
razvijanje vještina međusobne komunikacije i saradnje (kolaboracije);
 Promjena uloge nastavnika: Od nastavnika kao izvora znanja, ka nastavniku –
savjetniku, voditelju, kontroloru procesa učenja u parovima (pupil-to-pupil) i učenja
u grupi, te koji svojim učenicima obezbjeđuje uslove za proces učenja;
 Od reprodukcije ka konstrukciji znanja: Od sposobnosti reprodukcije naučenih
činjenica i znanja, ka kreiranju znanja. Učenici moraju biti aktivni učesnici u
konstruiranju znanja kroz svoj sopstveni proces učenja, radeći samostalno i zajedno
sa vršnjacima. Eksperimentisanje i istraživanje su značajni aspekti ovog aktivnog
konstruisanja znanja;
 Reorganiziranje situacije učenja: Nova paradigma učenja unosi vjerovanje da će
učenje dobiti reorganiziranjem situacije učenja na način da se tradicionalni način
mišljenja vezan za nastavni program prevaziđe multidisciplinarnim pristupima i

17
 radikalno modificiranim planiranjem vremena - i organizacije, i učenja i
nastavnikovog rada.

Izgleda da je opšteprihvaćeno da upotreba informacione i komunikacione tehnologije (IKT)

sadrži veliki potencijal za podršku i transformisanje gore pomenutog pomaka ka novoj
paradigmi učenja.

Vijeće ministara Evrope podržalo je inicijativu elektronskog učenja (eLearning) i važnost IKT
za obrazovanje i osposobljavanje u rezoluciji od 13. jula 2001. godine, podstičući zemlje-
članice «da nastave u svojim naporima za efektivnu integraciju IKT u sistemima obrazovanja
i osposobljavanja». Ovi napori već daju ohrabrujuće rezultate.

U izvještaju «Evropska mladost u digitalnom dobu» za 2001. i 2002. godinu stoji da su

postignuti inicijalni ciljevi programa «eEurope» o spajanju svih škola na Internet i
osposobljavanju dovoljnog broja nastavnika, a da sada pažnju treba usmjeriti na obezbjeđenje
boljeg okruženja za e-učenje, integrisanje IKT u sisteme obrazovanja i osposobljavanja i bolji
kvalitet infrastrukture telekomunikacija (širokopojasna konekcija na Internet).

U periodu 2004 – 2006. godina u toku je realizacija višegodišnjeg programa za efektivnu

integraciju IKT u sisteme obrazovanja i osposobljavanja u Evropi (eLearning Programme)
koji su 5. decembra 2003. godine usvojili Evropski parlament i Evropski savjet.

Strategija elektronski podržanog obrazovanja u Bosni i Hercegovini (Preporuke)

U projektu «eObrazovanje u BiH – Preporuke» koji je finansijski podržala Asocijacija WUS

Austrija, radna grupa, preporučujući strategiju, navodi i slijedeće (WUS Austria, 2005):

Elektronski podržano učenje, kao važan aspekt u društvu znanja će zauzimati sve
značajnije mjesto zbog razloga sve većeg pritiska na obrazovne institucije za
povećanjem obrazovnih mogućnosti, bez povećanja budžeta. Samo institucije sa dobrim
kapacitetima u opremi i ljudstvu će moći odgovoriti takvim zahtjevima, i time se
nametnuti na tržištu obrazovanja.

Da bi se omogućio što brži prelazak sa klasičnog, na kombinaciju klasičnog i

elektronskog obrazovanja, neophodno je posjedovati opremu za podršku elektronskom
učenju, te osposobiti nastavno osoblje za razvoj multimedijalnih sadržaja. Za tu svrhu
na univerzitetima treba formirati centre koji će pružati tehničku, organizacionu i
didaktičku podršku razvoju daljinskog obrazovanja.

Za razvoj elektronski podržanog učenja na fakultetima / univerzitetima potrebno je

definisati budžetska sredstva za finansiranje centara za razvoj daljinskog obrazovanja,
te za razvoj elektronskih obrazovnih sadržaja. Razvoj elektronskih obrazovnih sadržaja
treba potencirati na poslijediplomskim studijima, gdje se dio prikupljenih novčanih
sredstava od uplata kandidata treba striktno i namjenski koristiti u ove svrhe. Također je
potrebno definisati procenat sredstava prikupljenih od upisnina dodiplomskih studenata
koji će se uložiti u razvoj elektronski podržanog učenja, u prvom redu obrazovnih
sadržaja.

18
 Dodatni izvori za finansiranje ovih centara se mogu pronaći u njihovom tržišnom
djelovanju, kroz ponudu namjenskih elektronskih kurseva razvijenih za potrebe
privatnih i javnih kompanija, iznajmljivanje postojeće opreme, ponudu klasičnih
kurseva i seminara i sl.

IX Zaključak

Internet je globalni medij sa neograničenim resursima za učenje i velikim mogućnostima za

individualnu i grupnu interakciju. Sadašnje korišćenje Interneta za učenje može se ocijeniti
kao «faza djetinjstva» kroz koju prolazi i sazrijeva ovaj gigant informacione i komunikacione
tehnologije. Ne znamo kakva će sve tehnološka i metodološka usavršavanja doživjeti Internet
i teorije učenja, ali se čini izglednim predviđanje jednog vizionara da će do 2025. godine više
od 90% programa i kurseva za obrazovanje i osposobljavanje u razvijenim zemljama biti
prilagođeno online učenju.

X Literatura

Ally, M. (2004). Foundations of Educational Theory for Online Learning. In T. Anderson & F.
Elloumi (Eds.) Theory and Practice of Online Learning (pp. 3-30). Athabasca, AB: Athabasca
University
Ausubel, D. P. (1974). Educatinal Psychology: A Cognitive Wiew. New York: Holt, Rinehart
and Winston
Bourne, J.R. (1998). «Net Learning: Strategies for on-Campus and off-Campus Network-
Enabled Learning». Journal of Asynchronous Learning Networks 2(2): 70-88. Preuzeto 4.
februara 2000. sa adrese http://www.aln.org/alnweb/journal/jaln_vol2issue2.htm.
Brusilovski, P. (2000). Web Lectures: Electronic Presentations in Web-Based Instruction.
Syllabus, 13 (5), 18-23
Byron, I. & Gagliardi, R. (2002). Communities and the Information Society: The Role of
Information and Communications Technologies in Education. Preuzeto 5. novembra 2002. sa
adrese http://www.idrc.ca/acacia/studies/ir-unes1.htm
Clark, D. (2003). Blended Learning. Preuzeto 25. novembra 2005. sa adrese
http://www.epic.co.uk .
Clark, R.E. (2001). A Summary of Dissagreements with the «Mere Vehicles» Argument. In
R.E. Clark (Ed.) Learning from Media: Arguments, Analyses. and Evidence. Greenwich, CT:
Information Age Publishing
Cooper, P. A. (1993). Paradigm Shifts in Designing Instruction: From Behaviorism to
Cognitivism to Constructivism. Educational Technology, 33(5), 12-19

Craik, F.I.M. & Tulving, E. (1975). Depth of Processing and the Retention of Words in
Episodic Memory. Journal of Experimental Psychology: General, 104, 268-294

19
DfES. (2003). Department for Education and Skills. Preuzeto 5. decembra 2005. sa adrese
http://www.dfes.gov.uk/

Elearningeuropa.info. (2005). The New Learning Paradigm in School Education. Preuzeto 19.
januara 2005. sa adrese http://www.elearningeuropa.info/index.php

Hall, B. (1997). Web-Based Training cookbook. New York: John Wiley & Sons

Hanna, D.E. (1999). Higher Education in an Era of Digital Competition: Choices and
Challenges. Madison, WI: Atwood Publishing

Harasim, L. (1993). Global Networks: Computers and International Communication.

Cambridge, MA: MIT Press

Harasim, L., Hiltz, S.R.,Teles,L. & Turoff, M. (1995). Learning Networks: A Field Guide to
Teaching and Learning Online. Cambridge, MA: MIT Press

IDC (2004). International Data Corporation. Preuzeto 28. marta 2005. sa adrese http://www.idc.com/

Kearsley, G. (1999). Online Education: Learning and Teaching in Cyberspace. Wadsworth

McCormack, C. & Jones, D. (1998). Building a Web-Based Education System. New York:
John Wiley & Sons

Palloff, R.M. & Pratt, K. (1999). Building Learning Communities in Cyberspace: Efective
Strategies for the Online Classroom. San Francisco, CA: Jossey-Bass

Porter, L.R. (1997). Creating Virtual Classroom: Distance Learning with the Internet. New
York: John Wiley & Sons
Singh, H. & Reed, C. (2001). A White Paper: Achieving Success with Blended Learning.
Preuzeto 30. novembra 2005. sa adrese
http://www.centra.com/download/whitepapers/blendedlearning.pdf
SOCRATES. (1998). Socrates. Preuzeto 15. septembra 2005. sa adrese
http://europa.eu.int/comm/education/programmes/socrates/socrates_en.html

The Sloan Consortium.(2005). Growing by Degrees: Online Education in the United States,
2005. Preuzeto 10. decembra 2005. sa adrese http://www.sloan-c.org/

Urdan,T. & Weggen, C. (2000). Corporate e-learning: Exploring a new frontier. WR

Hambrecht & Co.
Wilson, B. G. (1997). Reflection on Constructivism ang Instructional Design. In C.R. Dills &
A.J. Romiszowski (Eds.). Instructional Development Paradigms (pp. 63-80). Englewood
Cliffs, NJ: Educational Technology Publications
WUS Austria. (2005). eObrazovanje u Bosni i Hercegovini – Preporuke. Banja Luka:
Europrint

20
NAPOMENA. Ovaj tekst prvi put je objavljen u Časopisu za teoriju i praksu odgoja i
obrazovanja «Naša škola» (Sarajevo), broj 36, godina LII, 2006., str. 3 – 23.

21