EINDRAPPORTAGE TEN BEHOEVE VAN VASTSTELLING SUBSIDIE

BESLUIT SUBSIDIES ENERGIEPROGRAMMA’S (BSE)

DUURZAME BEDRIJVENTERREINEN

Bedrijventerrein Laarberg
388313/1106
Technisch haalbaarheidsonderzoek
1 INLEIDING
1.1 Aanleiding van het project
Naar aanleiding van de behoefte van bedrijven in de omgeving is op initiatief van de gemeenten
Borculo, Eibergen, Groenlo en Ruurlo het plan opgevat om een gezamenlijk bedrijventerrein te
ontwikkelen. Eén van de motivaties om het bedrijventerrein gezamenlijk te ontwikkelen is dat de
gemeenten wilden voorkomen dat er binnen een beperkt gebied meerdere bedrijventerreinen zouden
worden ontwikkeld. De ontwikkeling van het bedrijventerrein is uitbesteed aan de Combinatie Oost
Achterhoek BV. De samenwerkende partners hebben het bedrijventerrein de naam Bedrijventerrein
Laarberg gegeven.
Door de Combinatie is besloten dat het op het park een beheerstructuur gevestigd zal gaan worden,
teneinde de kwaliteit van het park in de toekomst op een hoog niveau te houden. Met de aankoop van
grond worden de eigenaren direct gebonden aan het gezamenlijk beheer van het terrein, het
parkmanagement.

1.2 Bedrijventerrein De Laarberg

Het te ontwikkelen bedrijvenpark Laarberg is gelegen tussen de Achterhoekse plaatsen Eibergen en
Groenlo. Het ligt aan de noordrand van de kern Groenlo in aansluiting op het bestaande
bedrijventerrein De Sliem, en ligt direct westen van de Twenteroute (N18).
Het terrein zelf heeft een bruto oppervlakte van 45 hectare, waarvan 35 hectare netto uitgeefbaar is
(fase 1). Fase 2 behelst een bruto oppervlakte van 90 hectare. Het totale project kan worden opgesplitst
in vier deelgebieden, namelijk een middengebied, een zone langs de N18, twee buitenplaatsen langs de
Leerinkbeek en langs de Oude Borculoseweg/Laarbergweg en de afronding van De Sliem.
Het bedrijventerrein kent geen direct thema en heeft vooral als doelstelling om aan de regionale vraag
van een bedrijventerrein te voldoen. De typering van de te vestigen bedrijven is dan ook zeer divers.
Variatie en flexibiliteit kenmerken het bedrijvenpark. In het middenterrein kunnen bedrijven zich
vestigen tot en met milieucategorie 4. Hier vestigen zich onder andere: een meubelfabriek, een
lamellenfabriek, een biovergassingsinstallatie en een textielproducent. Ook in de randbebouwing
kunnen bedrijven zich vestigen tot en met milieucategorie 4. Hier vestigen zich enkele aannemers en
een transportbedrijf. In de randbebouwing met zichtlocatie kunnen bedrijven zich vestigen tot en met
milieucategorie 3. Hier vestigt zich een autoshowroom.
Er hebben zich al 6 bedrijven gevestigd op het terrein en dit zorgt voor een werkgelegenheid voor 60
personen.

1.3 Doelstelling van het project

De beknopte doelstelling van het project, zoals ook beschreven in de aanvraag, luidt:
Het realiseren van een duurzaam bedrijventerrein in de gemeente Groenlo. Dit wil men
bewerkstelligen door de samenwerking op het bedrijventerrein en daardoor overkoepelende diensten
gezamenlijk op te pakken. Energiebehoefte en milieubelasting zullen zoveel mogelijk worden beperkt.

De ontwikkeling van het bedrijventerrein is onderverdeeld in twee fasen. In de eerste fase, die van 1
juli 1999 tot 1 juli 2009 loopt, wordt het eerste deel ontwikkeld. De eerste fase van het
bedrijventerrein is 45 hectare groot. Het uiteindelijke bedrijventerrein wordt in de tweede fase
uitgebreid. Inmiddels blijkt dat de interesse van bedrijven erg groot is, zodat de verwachting is dat de
eerste fase sneller vol zal zijn. Naar alle waarschijnlijkheid wordt dan eerder gestart met de aanvang
van de tweede fase.

1.4 Samenwerkingspartners
De Combinatie Oost Achterhoek BV is een samenwerking van:
- Arcadis;
- Klaassen Bouwmij;
- Reukers Bouw;
- Verhoeve Groep;
- Rabobank N-O Achterhoek.

1
Het ontwikkelen van het bedrijventerrein gaat in nauw overleg met de gemeenten Ruurlo, Groenlo,
Eibergen en Borculo. Alle gevestigde en zich te vestigen ondernemingen nemen deel aan de
gebruikersvereniging.

1.5 Leeswijzer
In hoofdstuk 2 wordt het project beschreven. Aan de orde komen zaken als de voortgang van het
project, uitgevoerde activiteiten en geleerde lessen.
In hoofdstuk 3 wordt aandacht besteed aan de follow-up van het project.
In hoofdstuk 4 staat de samenvatting van het project, met daarin kort omschreven het doel en de
inhoud van het project, de ontplooide activiteiten en de bereikte resultaten.

2 BESCHRIJVING VAN HET PROJECT

2.1 Beschrijving van de doelen
De in 1.3 geformuleerde, beknopte doelstelling van het project wordt bereikt door het nastreven van de
onderstaande drie doelen.
1. Er wordt een vorm van parkmanagement ontwikkeld, waarbij de behoeften van gebruikers worden
geanalyseerd en zoveel mogelijk op elkaar worden afgestemd. De bedoeling is om met dit
parkmanagement zaken, die het gehele bedrijventerrein aangaan, op te pakken. (Bijvoorbeeld
onderhoud van het terrein, beveiliging van het terrein, gezamenlijke inkoop, het afstemmen van
aanvoer- en afvalstromen van de diverse andere gebruikers op elkaar.) Er worden in het kader van
de gebruikersvereniging gezamenlijke activiteiten ontplooid, welke besproken worden tijdens de
gebruikersvergadering. Er is nog geen gebruikersvergadering gehouden.
2. Er wordt duurzame energie geproduceerd. De Combinatie Oost Achterhoek BV wil het liefst dat
een deel van de benodigde energie op het bedrijventerrein duurzaam opgewekt wordt. Er zijn een
aantal ideeën nader onderzocht: Het winner-way-systeem en het biomassavergassingsconcept.
3. Het bedrijventerrein is opgezet in harmonie met de omgeving. Het terrein ligt in de agrarische
groene ruimte. Overgang vanuit die groene ruimte naar het bedrijventerrein is groen aangekleed,
zodat vanuit het landelijke gebied toch op een nette manier tegen het bedrijventerrein wordt
aangekeken. Aan de kant waar het bedrijventerrein grenst aan een beek zijn natuurvriendelijke
oevers aangelegd. Onderzoekskosten voor dit onderdeel zijn in de beschikking niet aangemerkt als
subsidiabel. Dus over de activiteiten op dit terrein zal niet worden gerapporteerd.
De Combinatie Oost Achterhoek BV heeft Arcadis en Winner-Way opdracht gegeven bovenstaande
optimalisatie-mogelijkheden voor het bedrijventerrein te onderzoeken en in kaart te brengen. Door
Arcadis zijn op het gebied van parkmanagement uren ingekocht bij Rees & Partners.
Voor dit onderdeel van de totale opstart van het bedrijventerrein is BSE-subsidie aangevraagd en
toegekend. Er is gekeken naar de haalbaarheid van bovenstaande punten in het bedrijventerrein en op
welke wijze het terrein een duurzaam karakter kan krijgen.

2.2 Beschrijving van de gehanteerde aanpak

Het project is verlopen zoals in de aanvraag is voorgesteld. De in de aanvraag bijgevoegde offertes
met betrekking tot parkmanagement en duurzame energie zijn uitgevoerd in de daarvoor bestemde tijd.
Zowel Arcadis, Rees & Partners en Winner-Way hebben conform de aanvraag hun onderzoek
uitgevoerd. In bijlage 1 zijn de urenverantwoording van Arcadis en nota’s van Rees & Partners en
Winner-Way bijgevoegd.

2.2.1 Werkzaamheden
De volgende werkzaamheden zijn uitgevoerd;
1. Ontwikkelen beheervisie
Er is visie ontwikkeld hoe de samenwerking op het bedrijvenpark kan worden vormgegeven. Zowel in
fase 1 als in fase 2 kan gebruik gemaakt worden van deze visie op samenwerking. Er is onderzocht
hoe het beste ingespeeld kan worden op de behoeften van de gebruikers en hoe de samenwerking het
beste gerealiseerd kan worden. Er is een basispakket aan beheertaken opgesteld die noodzakelijk zijn
om de beoogde kwaliteit van het bedrijvenpark te handhaven. Daarnaast is nog een optioneel pakket

2
aan voorzieningen in ontwikkeling dat voldoet aan de wensen en mogelijkheden van de bedrijven op
het park.

2. Opzetten beheerstructuur
De samenwerking op het bedrijvenpark moet in een bepaalde vorm gestalte krijgen. Dit onderzoek is
in de afgelopen maanden uitgevoerd en nu afgesloten. Er is gezocht naar een goede structuur om het
bedrijventerrein te organiseren. Taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van verschillende
partners zijn toebedeeld en de financiering van het parkmanagement is rond. De beheerstructuur
alsmede de financiële structuur staat. Basis voor de beheerstructuur is het ‘Beheerplan bedrijvenpark
Laarberg in Groenlo/Eibergen’ van Arcadis van 13 april 2001. De gehele organisatie is opgebouwd
conform dit beheerplan.

3. Haalbaarheid duurzame energie

Er is door Arcadis en Winner-Way een rapportage opgesteld over de mogelijkheden van duurzame
energie op het bedrijventerrein. Onderzocht is of duurzame energieconcepten op het bedrijvenpark
financieel realiseerbaar zijn. Er is onderzoek gedaan naar de verwerking van biomassa en het
toepassen van wegcollectoren, zowel bij een hoge en een lage warmtevraag.

4. Afstemmen biogascentrale
Een belangrijke reden om in het duurzame energieonderzoek ook een scenario met een biogascentrale
op te nemen was een particulier initiatief voor het opzetten van een biogascentrale op het
bedrijventerrein. Het terrein leek geschikt voor zo’n onderneming. Dit project gaat helaas niet door.
Met name het zich niet voldoende kunnen verzekeren van een goede betaalbare constante stroom
briomassa (grondstof) is een reden geweest voor het bedrijf om af te zien van vestiging. Doordat nu
deze concrete partij afvalt, is dit geen keuzeoptie meer voor het parkmanagement.

2.2.2 Uitkomsten
De resultaten van bovenstaande gebeurtenissen zijn:
1. De beheervisie is duidelijk voor de Combinatie Oost Achterhoek BV.
2. De beheerstructuur, alsmede de financiële structuur van het bedrijventerrein staat!
3. Het gebruik van wegcollectoren kent zijn technische beperking doordat slechts een klein deel van
de bodem geschikt is voor warmte-koudeopslag. Voor een deel kan dit opgelost worden door het
gebruik maken van vertikale warmtewisselaars in het kleipakket. Het centraal toepassen van
wegcollectoren is daarom beperkt mogelijk.
4. Een wegcollector is bedrijfseconomisch verantwoord, zowel bij een hoge als lage warmtevraag.
Bij een lage warmtevraag is het zelfs goedkoper dan het aanleggen van een conventioneel
systeem.
5. Het volgende systeem is interessant om verder uit te werken:
Decentraal systeem van wegcollectoren in combinatie met zeer goede isolatie, zeer goede
kierdichtheid, HR-WTW, wegcollector, doublebron, LTK/WO, vloerverwarming en koeling.

2.2.3 Gerealiseerde samenwerkingsverbanden

Het project is gestart met een samenwerkingsverband tussen vijf marktpartijen in opdracht van vier
gemeentes. Aan deze samenstelling is tijdens het project niets veranderd. De Combinatie Oost
Achterhoek BV bestaat nog steeds uit dezelfde vijf marktpartijen, te weten:
- Arcadis;
- Klaassen Bouwmij;
- Reukers Bouw;
- Verhoeve Groep;
- Rabobank N-O Achterhoek.
De gemeenten Groenlo, Eibergen, Ruurlo en Borculo zijn nog steeds bij de samenwerking betrokken.
Tevens is er een Vereniging van Gebruikers opgericht, als ook een Stichting van Gebruikers.

3
2.3 Geleerde lessen
De kennis die is opgedaan tijdens het project wordt gedeeld door de Combinatie met andere bedrijven
en gemeenten die eenzelfde soort bedrijventerrein op willen zetten. Er zijn een aantal specifieke zaken
geleerd, namelijk:
- Samenwerking leidt tot een beter opgezet bedrijventerrein. Iedere partij heeft andere kennis en
ervaringen waarvan de hele groep gebruik kan maken. Dit is een succesfactor.
- Het opzetten van een bedrijventerrein moet in harmonie gaan met de normen en waarden van de
plaats(en), de gemeente(n) en bewoners van die plaats(en). Iedere plek is anders en je moet je aan
weten te passen aan de gebruiken van die streek om een succes te maken van het bedrijventerrein.
In dit geval wist de Combinatie goed in te schatten wat de ondernemers wel en niet op prijs
stelden en konden zij hierop anticiperen. Dit werd een succesfactor.
- Het is goed partijen die meedoen van te voren zorgvuldig te scannen. De biovergassingscentrale
die in eerste instantie mee zou doen, heeft in latere instantie afgehaakt. Op het moment van de
aanvraag liep het haalbaarheidsonderzoek voor deze centrale. Het was op dat moment niet te
voorzien dat dit onderdeel niet door zou gaan. Gelukkig heeft de Combinatie niet alleen op
biomassavergisting ingezet, maar heeft in haar onderzoek ook de mogelijkheden van
asfaltverwarming onderzocht. Dit geeft goede vooruitzichten. Het afhaken van de
biomassavergistingscentrale is een faalfactor, maar door asfaltverwarming lijken de
duurzaamheidsdoelstellingen toch gehaald te kunnen worden. Daarom is het toch ten dele een
succesfactor.

2.4 Ontwikkelde producten

Het parkmanagement heeft zich ten doel gesteld om het bedrijventerrein te ontwikkelen als duurzaam
bedrijventerrein. Waarbij de ingeslagen weg bij fase 1 haar vervolg zal krijgen in fase 2. Het product
samenwerking heeft haar beslag gekregen in de Vereniging van Gebruikers en de bijhorende fondsen
voor onderhoud. Door zaken nu centraal te regelen is het aanzien van het terrein beter en kan het
langer mee. De volgende zaken worden centraal geregeld:
- onderhoud
- bewaking
Bovenstaande ingeslagen weg van samenwerking moet een basis vormen voor samenwerking op
andere terreinen zoals het afstemmen op elkaars afval- en grondstofstromen. Het plan van aanpak, het
kwaliteitsplan, is in voorbereiding. Daarnaast wil het parkmanagement een vervolg geven aan het
advies van Winner-Way door in 2003 in fase 1 van het bedrijventerrein te starten met een
praktijkproef inzake de wegcollector. Mocht één en ander succesvol zijn dan zal dit concept worden
toegepast in fase 2. Het parkmanagement heeft plannen om dit dan aan bedrijven aan te bieden en de
kosten hiervan te verdisconteren in de vierkante meterprijs. Er zal aan de bedrijven dan goedkopere
duurzame energie worden aangeboden.

2.5 Potentiële milieuverdienste

Uit het Winner-Way rapport komt de milieuverdienste naar voren. In fase 2 van de ontwikkeling
worden wegen vrijgehouden om asfaltverwarming en collectoren te plaatsen en wordt het
bedrijvenpark in gewijzigde vorm opgezet. Dit om de milieuverdienste te realiseren. Pas aan het eind
van fase 2 (2015) kan de milieuverdienste dus worden gerealiseerd, omdat eerst in fase 2 het concept
met wegcollectoren moet worden opgezet. In het Winner-Way rapport wordt de milieuverdienste
becijfert op een energiebesparing van 6500 MWh/jaar. Dit wordt dus aan het einde van fase 2 behaald.

Het onderzoek voor het afstemmen van de diverse grondstof en afvalstromen moet nog plaatsvinden
en zal heel sterk afhangen van de bedrijven die zich gaan vestigen op het bedrijventerrein.

3 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN
Het project Bedrijventerrein Laarberg is als voorbeeld gaan dienen voor nieuw op te zetten
bedrijventerreinen in heel Nederland. Gemeentes, bedrijven en samenwerkingsverbanden leren van
wat de Combinatie Oost Achterhoek tijdens het opstarten en opzetten van Laarberg heeft geleerd.

4
Wat vooral geleerd is in het project is dat parkmanagement staat of valt bij de persoon die het
aanstuurt. Het is van zeer groot belang dat de aanstuurder van het parkmanagement zich aan kan
sluiten bij de ondernemers die zich huisvesten op het terrein. Je moet je verdiepen in hun opvattingen
over en manier van ondernemen.
Begin 2003 wordt er een start gemaakt met het proefproject Winner-Way. De verwachting is dat in
twee jaar de kosten, die gemaakt moeten worden voor het installeren van asfaltverwarmers en
collectoren, terugverdiend zullen zijn.
Uit het onderzoek is naar voren gekomen dat de Winner-Way-methode het beste toegepast kan worden
op bedrijventerrein Laarberg om te komen tot een duurzaam karakter van het terrein. In de tweede fase
van het opzetten van het park wordt ook het Winner-Way systeem aangelegd. Er zullen
asfaltverwarmers en collectoren geplaatst worden om zo efficiënt mogelijk met energie om te gaan. De
milieuverdienste zal vanaf de start van fase 2 (2005) waarneembaar zijn.
De volgende aanbeveling kan gedaan worden, nu het haalbaarheidsonderzoek voor bedrijventerrein
Laarberg is afgerond: Onderzoek welke opvattingen er zijn over en manier van ondernemen in het
gebied waar het nieuwe bedrijventerrein is gepland. Sluit je hierbij aan en ontwikkel op die basis een
terrein dat in de structuur en cultuur van de omgeving past. Onderzoek op deze basis welke
mogelijkheden er zijn voor duurzaamheid van het te ontwikkelen bedrijventerrein.

4 SAMENVATTING
Alles samenvattend kan gezegd worden dat de doelstellingen zijn gehaald, dat de projectplanning is
gevolgd en dat het project naar begroting is uitgevoerd. Voor het haalbaarheidsonderzoek is voor de
onderdelen parkmanagement en duurzame energie kennis aangewend van derden, namelijk Winner-
Way en Rees & Partners. De uitkomst van het haalbaarheidsonderzoek is dat het concept met
wegcollectoren decentraal toegepast aanbeveling verdient voor verdere uitwerking. Op deze wijze
verwacht Bedrijventerrein Laarberg allereerst een stuk duurzaamheid te behalen die de Combinatie
nastreeft. Dit concept zal in 2003 door middel van een proefproject worden uitgevoerd.
Voor overige milieuverdiensten is nader onderzoek vereist op het moment dat meer deelnemers
bekend zijn die zich op het terrein gaan vestigen.
Het haalbaarheidsproject en de uitkomsten hiervan hebben een voorbeeldfunctie gekregen. Zowel de
Combinatie zelf heeft een aantal zaken geleerd, waarmee zij rekening kunnen houden bij volgende
fasen van de oplevering van het bedrijventerrein, maar ook andere partijen die eenzelfde soort
bedrijventerrein willen opstarten leren van dit project. De directeur van de Combinatie, de heer J.
Ehrens, wordt regelmatig benaderd en ingeschakeld door gemeenten die eenzelfde soort
bedrijventerrein op willen zetten.