Ang mga

Buod
ng bawat
Kabanata
ng

Isinumite ni:

Payumo,
Miko W.
G9-Faraday

Isinumite
kay:

Bb.Rose
Ann
Davin
Arante

1: Ang pagtitipon
Isang pagtitipon an idinaos ni Kapitan Tiyago sa kanilang tahanan sa Daang Anloague
sa Binundok. Marami ang dumalo.

2: Si Crisostomo Ibarra
Dumating si Kapitang Tiyago na hawak ang isang lalaking nakaluksa ang kasuotan,
siyay si Juan Crisostomo Ibarra.

3: Ang Hapunan
Bilang pasasalamat sa Mahal n Birhen sa pagdating ni Ibarra, Isang hapunan ang
ibinigay ni Kapitan Tiyago. Sa hapag-kainan, minsan pang minaliitni Padr e Damaso
si Ibarra.

4: Erehe at Pilibustero
Nalaman ni Ibarra ang sinapit ng kaniyang ama si Don Rafael, na s kabila ng
kayamanan at karangalan lihim na kaaway na mga Espanyol at prayle.

5: Pangarap sa Gabing Madilim

Mula sa silid ni Ibarra sa Fonda de Lala, matatana ang kasayahan sa tahanan sa
ibayo ng ilog. Ngunit ang kasayahang iyonat maging si Maria Clara ay hindi pansin ni
Ibarra.

6: Si Kapitan Tiyago
Kung si Don Rafael ang pinakamayaman sa San Diego, Si Kapitan Tiyago naman ang
sa Binundok. Kasundo siya ng Diyos, ng pamahalaan, at ng mga tao.

7: Pag-uusap sa Asotea
Pagkaraan ng pitong taong paghihiwalay muling nagkita ang magkababatat
magkasitahang Ibarra at Maria Clara.

8: Mga Gunita
Maraming nahihimlay na alaala ang muling nanariwa sa gunita ni Ibarra nang
magdaan ang kaniyang sasakyan sa isang arable ng Maynila.

9: Mga Bagay-bagay Ukol sa Bayan

Napayapa ang damdamin at isipan ni Maria Clara nang ipag-utos ni Kapitan Tiyago na
magsindi ng dalawang kandila sa mga pintakasi ng mga manlalakbay para sa
maluwalhating paglalakbay ni Ibarra patungong San Diego.

10: Ang Bayan ng San Diego

Maganda ang kasayayan ng San Diego. Sa gitna ng kabukiran ay may isang gubat na
naibigan a binili ng isang matandang espanyol. Hindi naglaon, ang gubat a nabalotan
alamat at kinatatakutan.

11: Ang mga Makapangyarihan

Dalawang pangkat ang may hawak ng kapangyarihan sa sa bayan ng San Diego. Ang
unang pangkat ay pinamumunuan ng Alperes ng mga guardia civil at ang ikalawa ay
ang ikalawa ay ang pinamumunuan ng Kura Paroko ng simbahan. Nais mangibabaw
ang kapangyarihan ng bawat isa kaya kung ano-ano ang naiisip na paraan upang
makapaghiganti sa bawat isa.

12: Araw ng mga Patay

Ang libingan ng San Diego ay nasa dakong kanluran sa gitna ng mga palayan. Sa may
pagpasokn libingan, may dalawang sepulturero na naghuhukay at naguusap. Sa
kanilang pag-uusap, naihayag nila ang katiwaliang nangyari sa libingan.

13: Mga babala ng Sigwa

Hindi na nakita pa ni Ibarra ang libingan ng kaniyang ama sapagkat ipinahukay na
ito ng kurang malaki. Parang walang sa sarili ang binata ng lumakad pauwi sa
kaniyang bahay nang masalubong ang Kura ng San Diego, si Padre Salvi.

14: Si Pilosopo Tasyo

Si Don Anastacio ay nakikitang naglilibot sa mga lansangan sa mga lansangan walang
tiyak na paroroonan. Kilala siya sa tawag na Pilosopo Tasyo at baliw.

15: Ang mga Sakristan

Ang magkapatid na sakristan ay sina Basilio at Crispin. Si Crispin, ang bunso, ay
pinagbibintangan nagnakaw ng dalawang onsa sa simbahan kaya ayaw pauwiin
hanggat hindi niya ito inilitaw. Si Basilio, ang panganay, ay minultahan dahil sa
paputol-putol nf pagtugtog ng batingaw kaya hindi kaya hindi mkakauwi ikawalo ng
gabi a sa halip ay sa ikasampu ng gabi.

16: Si Sisa
Mababakas pa rin sa mukha ni Sisa ang kaniyang kagandahang noong kabataan niya.
Isa siyang mapagmahal na ina nina Basilio at Crispin subalit walang suwerte sa
lalaking kaniyang napangasawa.

17: Si Basilio
Isang mapagmahal na anak at kapatid si Basilio. Nang gabing iyon, ipinagtapat niya
sa kaniyangina na ayaw na niyang magsakristan. Inilahad niya sa ina ang mga balak
niya para sa kanilang mag-iina na hindi kasam ang ama.

18: Mga Kaluluwang Nagdurusa

Nagtungo si Sisa sa kumbento upang makasap ang kura at makita ang anak na si
Crispin. Subalit may sakit ang Kura at wala roon ang anak. Ayon sa isang utusan, si
Crispin ay nagtanan din pagkatapos nitong magnakaw sa kumbento.

19: Mga Karanasan ng Isang Guro

Nag-usap si Ibarra at ang guro. Nalaman ni Ibarra kung saan nalibing ang kaniyang
ama at ang karanasan at ang mga naging karanasan at mga suliranin ng Guro sa
pagtuturo sa San Diego. Sa kabila ng mga paglait at pag-alipusta n Kura sa Guro,
nagtiis siya at hindi umalis sa paaralan.

20: Ang Pulong Tribunal

Nagkaroon ng pulong sa tribunal upang pag-usapan ang piyesta ng San Diego.
Nawalang-saysay ang mainit na pagtatalo para sa karapat-dapat na mungkahi
sapagkat iba ang gusto ng Kura na siyang dapat masunod.

21: Kasaysayan ng Isang Ina

Sa labis na paghihirap ng loob at masidhing pag-aalala sa mg anak, ang isipan ni
Sisay lubhang naligalig. Kinabukasan, nakita na lamang siyang pagala-gala,
ngumingiti-ngiti, umaawit, at kinakausap ang lahat ng nilalang ng kalikasan. Ang
kaawa-awang si Sisa ay nabaliw.

22: Mga Liwanag at Dilim

Nagkaroon anas-anasan sa mga pagbabagong nakikita kay Padre Salvi. Bumalik
namansi Ibarra sa bahay nina Maria Clara pagkaraan ng ikatlong araw. Ibinalita ni
Ibarra na matutupad na kinbukasan ang ipinangako niyang piyestang pambukid.

23: Ang Pangingisda

Masayang nagkita-kita ang mga dalagat binate sa piyestng pambukid ni Ibarra.
Sumakay sila sa dalawang malaking bangkang magkakabit. Nagtungo sila sa unang
baklad upang kumuha ng mga isdang kanilan lulutuin. Gayon na lamng ang
pagtataka nila nang walang isda ang baklad.

24: Sa Gubat
Idinaos ang piyestang pambukid ni Ibarra. Dumating ang kura habangnaglalakad sa
batis sina Maria Clara. Nakinig siya sa pinag-uusapan ng mga dalaga. Nang magkita
ang Kura at Alperes, ang pag-uusap nilay nauwi sa pagtatalo. Habang naglalaro ng
ahedres sina Kapitan Basilio at Ibarra, isang telegrama ang tinangggap ni Ibarra.

25: Sa Bahay ng Pilosopo

Pagkatapos dumalaw sa kaniyang mga lupain, si Ibarray nagsadya sa bahay ni
Pilosopo Tasyo upang humingi ng payo hinggil sa pagpapatayo niya sa paaralan. Gaya
ng inaasahan, binigyan siya ng mga payo ni Pilosopo Tasyo. Noong una, parang hindi
matanggap ni Ibarra ang mga ito subalit napahinuhod din siya.

26: Bisperas ng Piyesta

Abalang-abala ang mga taga-San Diego sa paghahanda para sa piyesta. Ang mga daan
ay nagagayakan ng mga arkong kawayan. Kaalinsay ng piyesta ay ang paghahanda sa
paglalagay ng unang bato sa itinayong paaralan.

27: Sa Pagtatakipsilim
Inanyayahang mamasyal ng mga kaibigang dalaga si Maria Clara. Kasama nila si
Ibarra. Sa liwasan, naawa si Maria Clara sa ketongin. Inilagay niya sa bakol nito ang
mga agnos na kabibigay pa lamang ng kaniyang ama.

28: Ilang Sulat

Ang pagdararaos ng piyesta ng San Dieso ay inilathala sa isang kilalang pahayagan sa
Maynila. Isang liham ang ipinadala ni Kapitan Manuel Aristorenas kay Luis Chiquito.
Samantala, tumanggap naman ng liham si Ibarra mua kay Maria Clara.

29: Ang Umaga

Idinaos ang prusisyon ng ika-8:30 ng umaga ng piyesta. Pawang nakaabitong ginggon
ang umiilaw sa prusisyon. Si Padre Salvi ang nasa ilalim ng palyo. Nang matapat ito
sa bahay ni Kapitan Tiyago, sandal itong tumigil. Si Padre Salviy tumanaw sa may
bintana nito subalit hindi nagpakita ng pagkilala sa mga taong nasa bintana.

30: Sa Simbahan
Dumating na ang hinihintay ng lahat.. ang sermon na binarayan ng dalawang daan at
limamung piso pinangunahan ni Padre Damso ag ikalawang sakristanat isang prayle
na may hawak ng maikling kuwarderno. Sa pulpito, napakindat I Padre Damaso nang
makita si Ibarra at tinapunan ng nanlilibak ng tingin si Padre Martin.

31: Ang Sermon

Nagsimula na kahanga-hanga ang sermon ni Padre Damaso at nagwakas na kabagotbagot. Kayrami ng kaniyang panasaringan at hindi nakaligtas si Ibarra. Habang
patuloy ang misa, isang lalaki ang lumapit ay Ibarra. Ito ay si Ellias.

32: Ang Panghugos

Nailigtas ni Ellias si Ibarra sa tiyak na kamatayan sa pagbagsak ng panulukang bato.
Sa halip, ang Taong Madilaw ang namatay. Umuwi si Ibarra upang magbihis. Hindi
nagtagal,dumating si Ellias.

33: Malayang Isipan

Dumalaw si Ellias sa bahay ni Ibarra na ikinahiya ng huli. Pinaalalahan niyang muli
si Ibarra na mag-ingat sa mgakaaway. Sa pag-uusap ni Elllias at Ibarra. Labis na
hinangaan ni Ibarra si Ellias sa mga kaisipang ipinahayag ng binate.

34: Ang Pananghalian

Hindi pinatulan ni Ibarra ang mga parunggit n Padre Damaso sa kaniya. Ngunit nang
hamakin ng prayle ang alaala ni Don Rafael, nawalan ng pagtitimpi ang binata.
Sinunggaban niya si Padre Damaso at inamban ng kutsilyo. Naawa lamang sila dahil
kay Maria Clara.

35: Mga Kuro-kuro

Ibat-ibang balita ang kumalat sa pagtatangka ni Ibarra ni Padre Damaso. May
umaayon sa ginawa ni Ibarra; mayroon namang hindi. May mga nagpalagay na hindi
matutuloy ang pagtatayo ng paaralan.

36: Ang Unang Panganorin

Nilapatan ng excomunion si Ibarra dahil sa tangkan pagpatay kay padre damaso. Pati
si Kapitan Tiyago ay magiging excomulgado kung hindi niya sisirain ang kasunduan
ng kasal nina Maria Clara at Ibara. Ni hindi na maaaring kausapin ng binata si Maria
Clara.

37: Ang Kapitan Heneral

Magaan ang loob ng Kapitan-Heneral kina Maria Clara at Ibarra. Nagpasalamat ang
Kapitan-Heneral kay Maria Clra dahil sa pagkakapigil nit okay Ibarra sa tangkang
pagpatay kay Padre Damaso. Hinangaan naman ng Kapita-Heneral si Ibarra sa mga
pahayag ng binata na nagpapahiwatig ng katalinuhan, pagkamakabayan, at
pagkamapagkumbaba. Ngunit hinayang na hinayang ang Kapitan-Heneral kay Ibarra.

38: Ang Prusisyon.

Sa prusisyon, kapansin-pansin ang diskriminasyon ng mga prayle. Ang mga paborito
nilang santo ay magra ang kasuotan at ang gayak ng karo ay naiilawang mabuti.
Sumama sa prusisyon ang matataas na pinuno at kilalang mamamayan. Ang iba ay
nag-abang sa bintana ng kanilang bahay.

39: Si Donya Consolacion

Lahat ay nagsasaya sa araw ng piyesta ng San Dieso maliban ka Donya Consolacion.
Pinagbawalan siya ng Alperes na lumabas dahil sa nakakahiyang anyo at pag-uugali.
Ang napagbuntungan ng Donya ng galit kay Sisa na noon ay nakakulong sa bahay ng
Alperes.

40: Ang Karapatan at ang Lakas

Naging maranya ang pagdiriwang ng araw ng piyesta ng San Diego. May misa at
sermon sa araw, may prusisyon sa gabi, may mga paputok at mga kuwitis na
sarisaring hugis at kulay. Nagkaroon ng pagtatanghal at dito nagmula ang kaguluhan.

41: Dalawang Panauhin

Nagkaroon ng dalawang panauhin s Ibarrasina Ellias at Lucas na magkaiba ang
pakay. Si Ellias, upang sabihing magtutungo siya sa Batangan at ibininalitang may
sakit si Maria Clara; Si Lucas, upang humingi ng kabayaran sa pagkamatay ng taong
madilaw na kaniyang kapatid. Si Maria Clara man ay may tatlong panauhin.

42: Ang Mag-asawang de Espadanya

Tumuloy kina Kapitan Tiyago ang mag-asawang Don Tiburcio at Donya Victorina de
Espadanya upang gamutin si Maria Clara. Kasama nila sa Linares, ang binatang
pamangkin ni Don Tiburcio.

43: Mga Panukala

May kaniya-kaniyang balak sina Padre Damaso, Padre Salvi, at Lucasmga balak na
pawang magdudulot ng kapighatian sa magkasintahang Ibarra at Maria Clara. Dahil
sa tindi ng suliranin nagkasakit ang dalaga.

44: Paggugunam-gunam ng Kasalanan

Lahat ay gingawa ng mga namamahal kay Maria Clara upang siya ay gumaling.
Ipinadoktor, ipinagmisa, ipinagtulos ng kandila, at higit sa lahat, ipinagkumpisal at
hinatdan ng viatico. Kay Ellias nabalitaan ni Ibarra na nagkasakit si Maria Clara ng
minsan dumalaw ag piloto upang ipaalam ang pagtungo niya sa Batangan.

45: Ang mga Pinag-uusig

Nagsadya sa kabundukan ng Batangan si Ellias upang makipagkita kay Kapitan
Pablo, isa sa mga pinag-uusig ng pamahalaan. Ibig ni Ellias na iwan na ng matanda.
Ang pamumundok, sumama sa kaniya hilaga, at magsama sila parang mag-ama.
Sinabi niya sa Kapitan na may kaibigan siyang mayaman at kaibigan ng KapitanHeneral, si Ibarra. Sinabi niyang makatutulong ang binata sa pagpaparating sa
Madrid ng kanilnang mga karaingan.

46: Ang Sabungan

Sa Pilipinas, ng Linggo ng hapon ay ginugol sa sabungan. Sa pagsasabong, may
nabibigyan ng katuwan o kalungkutan, ng kasaganaan o kagutuman. Sa sabungan
may namumuong pakana na si Ibarra raw ang namumuno sa paglusob sa kuwartel
ayon kay Lucas.

47: Ang Dalawang Senyora

Nag-away sin Donya Victorina at Donya Consolacion. Sa pag-aaway ng dalawang
donya, nadamay sina Don Tiburcio, Linares, at ang Alperes. Ibig ni Donya Victorina na
hamunin ng kaniyang asawa o ni Linares ng barilan o sable ang Alperes. Kung hindi
susunod si Linares ibubunyag ng Donya kung sino talaga ang binata. Noon naman
natuklasan ni Maria Clara na siya palay ipinagkasundo kay Linares.

48: Ang Talinghaga

Dumating kinabuksan si Ibarra kina Kapitan Tiyago na ibalita na siyay hindi na
excomulgado. May dala siyang sulat ng arsobispo para sa kura. Nadatnan niya si
Maria Clarang nakaupo sa balkonahe habeng nmimitas ng rosas at sampaga si
Linares. Namula si Maria Clara at namutla si Linares ng makita nila si Ibarra. Nang
siyay umalis, ang puso ni Ibarray ginutay ng pag-aalinlangan.

49: Tinig ng mga Pinag-uusig

Habang namamangaka sa lawa, inilahad ni Ellias kay Ibarra ang mga karaingan ng
mga pinag-uusig. Sinabi ni Ibarra na hindi kailangan ang pagbabago, na ang mga
guardia civil ay kailnangan ng pamahalaan at ang kasarian ng korporasyon ng mga
prayle ay isang masamang kailangan.

50: Ang kaanak ni Ellias

Matapos ni isalaysay ni Ellias ang kaniyang buhay kay Ibarra, muli iyag inungkat sa
mga pagbabagong hinihiningi ng mga pinag-uusig ngun atiba paniniwala ni Ibarra na
ang sama ay hindi magagamot ng kapwa sama. Bago umalis si Ellias, may ipinagbilin
siya kay Ibarra.

51: Mga Pagbabago

Labis na nabalisa si Linares sa tinatanggap na sulat mula kay Donya Victorina.
Dumating bahay ni Kapitan Tiyago si Padre Salvi at sinabing hindi na excomulcado si
Ibarra. Buong lugod na sinalubong at kinamayan ng kura si Ibarra na lubha nitong
ikinamagha. Makausap ni Ibarra si Sinang pinakiusapan niya itong sabihin kay Maria
Clara a gusto niyang makausap ng sarilinan ang dalaga.

52: Ang Baraha ng mga Patay at ang mga Anino

Tatlong anino ang nasa libingan upang hintayin si Lucas na magbibigay sa kanila ng
sandata sa paglusob nila sa kumbento at sa kuwartel. Sa kanilang paglusob, ang
sisigaw nilay, Mabuhay si Ginooong Crisostomo Ibarra. Dumating si Ellias na
nagmamanman kay Lucas. Umalis siya ng matalo sa pagsusugal nilang dalawa.

53: Ang Mabuting Araw ay Nakikilala sa Umaga

Ayon kay Pilosopo Tasyo, ang puno ay dapat manatili sa kaniyang tungkulin sa
panahon ng digmaan ngayon nag-iisa na si Don Filipo, wala siyang magagawa para sa
bayan. Ang mga kabataan na dapat asahan ay maraming kapintasang taglay.

54: Lahat ng Lihim ay Nabubunyag

Natuklasan ng Alperes sa pamamagitan ng kura ang pag-aalsa sa ikawalo ng gabing
iyon. Isang babae ang nagtapat nito sa Kura. Habang pinaplano ng dalawang
makapangyarihan ang gagawin sa pagdakip sa mga mag-aalsa, si Ellias naman ay
nagtungo sa bahay ni Ibarra upang ibalita ang natukasang pakana laban sa binta.

55: Ang Pagkakagulo

Ika-8 ng gabi nang magsimula ang kaguluhan. Nang manauli ang katahimikan,
namumutlang nanaog ang Kura na sinundo ng Alperes sa tahanan ni Kapitan Tiyago.
Nanaog narin si Ibarra. Nagmamadaling umuw ng bahay ang binate naghahanda siya
sa pagtakas nang dumating ang mga guardia civil upang siyay dakpin at dalhin sa
kuwartel. Samantala, ang mga putok ay nagpanumbalik sa katinuan ng isip ni Ellias.
Nagmadali siyang bumalik sa bayan at pumunta sa tahanan ni Ibarra.

56: Mga Sabi-sabi at Pala-palagay

Lumikha ng ibat ibang palagay ang nangyaring kagulahan. Isang utusang babae ang
nagbalita na nakita nitong nakabitin ang bangkay ni Lucas sa isang puno sa bakuran
ng isang kapitbahay. Isang lalaking tila isang tagabukid ang lumapi sa bangkay ni
Lucas at pagkatapos ay nagtungo sa kumbento.

57: Vae Victics ( Sa Aba ng mga Natalo )

Nilitis ng Alperes ang dalawang bilanggo sa harap ni padre Salvi. Ipinakita niya ang
mga bangkay ng mga nagsipag-alsa tulad ni Pedrong asawa ni Sisa, ni Bruno, kapatid
ni Tarsilo, at ni Lucas na may tali sa leeg. Nanatiling hindi kumikibo si Tarsilo kaya
iniutos ng Alperes na siyay igapos sa bangko at paluin. Nang hindi parin ito umimik,
iniutos ng Alperes na timbain si Tarsilo hanggang sa mamatay, si Tarsiloy hind
nagsalita.

58: Ang Isinumpa

Nang ilabas ang bilanggo upamng dalhin sa pangulong-bayan, lahat silay may gapos
matangi kay Ibarra. Kahit pilit siyang nagpalagay ng gapos, hindi nabawas ang galit
nito ng mga ito. Sinigawan, isinumpa, at inulin si Ibarra ng bato at buhangin. Isa
mang kaibigan ay wala siyang nakita.

59: Pag-ibig sa Bayan at Kapakanang Sarili

Nang mapabalita sa Maynila ang nangyaring pag-aalsa, nagkaroon ito ng iban anyo,
hugis, at kahulugan. Nabalitang pagkakalooban ng mitra si Padre Salvi. Pagkaligalig
at pagkatakot naman ang namayani kay Kapitang Tino. Sa payo ni Don Primitivo,
isang singsing ang ineregalo ni Kapitana Tinchang sa Kapitan-Heneral. Nang
malaman ito ng isang lalaking pingkok pagtitipon sa Intramuros, ito nagdahilan at
nanaog. Pakagkaraan ng dalawang oras, isa si Kapitang Tinong a tumagga ng
paanyaya ng matulog sa Fuerza de Santiago.

60: Ikakasal si Maria Clara

Ikakasal si Maria Clara kay Linares sa lalong madaling pahahon gaya ng
napagkasunduan nina Kapitan Tiyago at Donya Vicorina ia ibang naririnig ni Maria
Clara hinggil sa kaniya at kay Ibarra na labis nakasakit ng kaniyang damdamin. Nang
tahimik na ang lahat, lumabas siya sa asoteya at tumanaw sa ilog. Ilang sandalipa,
isang Bangka ang huminto sa sadsaran ng bahay ni Kapitan Tiyago. Isa sa dalawang
lulan nito ang umakyat sa kinaroroonan ng dalaga.

61: Ang Pamamaril Sa Lawa

Sa pagtakas, naparaan sa tapat ng palasyo ng Kapitan-Heneral sina Ibarra.
Natuklasan na ang pagtakas ng binata. Pumasok si Elias sa Ilog Beata upang akalain
taga-penyafrancia siya. Nang makarating sila sa lawa, nabanaagan ni Elias ang palwa
kaya pinahiga niya sa Bangka ngunit may sumulpot na isa pang palw . Ipinihit ni
Elias ang Bangka patungong Pulo ng Talim.

62: Ang Pagpapaliwanag ni Padre Damaso

Ang balitang nalunod si Ibarray tuluyang pumaram sa pagnanais ni Maria Clara na
makibaka, maghintay, at magtiwala. Sa pagdadalamhati ng dalaga, ipinagtapat ni
Padre Damaso ang dahilan ng pag-ayaw kay Ibarra. Para sa dalaga, ngayong wala na
ang binate, ang tanging nalalabi sa kaniya ay ang kumbento o ang kamatayan.

63: Ang Noche Buena

Muling nagkatagpo ang mag-inang Sisa at Basilio, subalit anong sakit nang pagkikita.
Kung kalian naging malinaw na ang pag-iisip ni Sisa at nakilala na ang anak na si
Basilio, saka naman siya pinanawan ng buhay. Si Ellias man ay binawian din ng
buhay na hindi namasdan ang pagsikat ng araw sa kaniyang bayan.

64: Katapusan
Di naglaon nabawian din ng buhay si Padre Damaso. Si Kapitan Tiyago naman ay tila
nagbago naging gusto niyang mapag isa, panlulumo, nangangayayat, naging mapagisip, at nawalan ng tiwala kaninuman.