Interpretacja wynikw eksperymentu Calhouna

Mona zapyta: dlaczego aba skacze?, ale fizyk nie umie na takie
pytania odpowiedzie. Trzeba mu najpierw wyjani, co to jest aba, z
jakich czsteczek si skada, gdzie ma nerwy itd. Wtedy sytuacja si
poprawia.
Richard Feynman
Eksperyment Calhouna polega na umieszczeniu grupy myszy w warunkach dostatku (woda,
poywienie, schronienie, przestrze) oraz braku stresu. W takich warunkach zgodnie z
oczekiwaniami populacja myszy wzrastaa, ale potem nieoczekiwanie zaczynaa zanika i w efekcie
gina. Od lat siedemdziesitych XXw. wyniki te rozpalaj wyobrani nie tylko etologw, ale
rwnie socjologw i filozofw i prowadz do dyskusji zwizanych z przeniesieniem tych
rezultatw na populacj ludzi. Myl, e zanim wczymy si w takie dyskusje dobrze byoby
sprbowa najpierw okreli co wyniki tego eksperymentu oznaczaj i jakie wnioski poznawcze
przynosz.
Organizm i rodowisko w jakim yje
Dziki temu eksperymentowi mamy okazj po raz kolejny zda sobie spraw jak mocno
funkcjonowanie organizmu jest zwizane ze rodowiskiem, w ktrym organizm yje. Dlaczego
podre kosmiczne s tak trudne? Bo czowiek musi zabra ze sob cae swoje rodowisko:
schronienie, atmosfer, poywienie, temperatur, mikroklimat, substytuty grawitacji, relacje
spoeczne, itp. W praktyce podry kosmicznej drobna awaria oznacza totaln katastrof (co nie
zdarza si na Ziemi: czsto dla populacji wielkie awarie s tylko drobnymi usterkami). Myl, e
eksperyment ten zwraca uwag na sposb w jaki badamy organizmy. Teoria Darwina niejako
mimochodem wprowadzia bardzo silne rozdzielenie poj: organizm i rodowisko. W
badaniach wyjmujemy niejako organizm ze rodowiska i badamy go w laboratorium (gdzie
symulujemy niektre cechy rodowiska). Na podstawie tych bada jestemy w stanie wygasza
proste wnioski: krokodyl nie przeyje w Arktyce, pingwin nie przetrwa na sawannie. Wydaje
si, e ideaem byoby badanie jednoczenie organizmu i jego rodowiska (zaoenie, e organizm
jest przejawem albo cech rodowiska mogoby by ciekaw alternatyw dla darwinizmu).
Niestety zoono rodowisk biologicznych totalnie przekracza zdolnoci badawcze jakimi
dysponujemy (nawet symulacje rozwoju prostych biocenoz s obecnie poza naszym zasigiem).
Dlatego jestemy skazani na wyciganie do przypadkowych wnioskw i ich mozoln
weryfikacj.
Psychika jak wany element fenotypu
Eksperyment unaocznia fakt, e do funkcjonowania organizmu i rozwoju populacji zestaw
moliwych do przyjcia przez organizm postaw psychicznych, rodzajw zachowania i typw
interakcji spoecznych jest nie mniej wany, ni jego cechy morfologiczne. Ta myl jest do
niewygodna dla biologw, bo badanie psychiki jest trudniejsze ni badanie morfologii, gdzie w
zasadzie wystarczy mikroskop i spektroskop. Ale jednoczenie dodaje to motywacji do rozwoju
metodologii bada zachowa, aby docelowo bya ona tak tak dobrze zdefiniowana jak badania
fizyczne i chemiczne.

Wnioski
Interpretacja eksperymentu Calhouna jest trudna. Wiemy, e nawet niewielkie zmiany rodowiska
mog skutkowa wielkimi zmianami populacji tworzcych je organizmw. Nie wiemy, czy w
wprowadzenie drobnych zmian rodowiska psychicznego stworzonego w eksperymencie (na
przykad dodanie kilku zabawek, albo urozmaicanie poywienia) nie spowodowaoby istotnych
zmian w wynikach. Jednak przenoszenie prostych wnioskw z eksperymentu na populacj ludzi
(populacja ludzka, ktrej potrzeby bd atwo zaspokajane wymrze) jest czyst abstrakcj.
Fenotyp myszy rni si od fenotypu czowieka (co wida nawet na pierwszy rzut oka). Gdyby
zestawienie takiego eksperymentu na ludziach byo moliwe, to jego dobre przygotowanie i
wycignicie dobrych wnioskw byoby skrajnie trudne. A jeeli kto potrafiby wiarygodnie
okreli co mogoby realnie spowodowa wymarcie populacji ludzi, mgby liczy na wszystkie
moliwe nagrody.