Professional Documents
Culture Documents
BAROK
BAROK
str. 1
str. 2
str. 3
MOTYW PRZEMIJANIA W
TWRCZOCI MIKOAJA SPASZARZYSKIEGO
Szarzyski tworzy pod koniec XVI wieku. By jednym z prekursorw baroku.
Nazywany poet mierci, poniewa motyw mierci czy te przemijania
najczciej pojawia si w jego utworach. Czowiek chory, zmar w wieku 30 lat
przeczucie mierci pojawia si w wielu jego utworach. Studiowa w Wittenberdze
gwnym orodku protestantyzmu. Zetkn si z pogldami Lutra. Wystpi z
kocioa katolickiego, jednak wrci ulegajc nastrojom kontrreformacji. W jego
utworach mona znale zmiany w wizerunku czowieka, Boga i relacji midzy
nimi, zmian charakterystyczn dla kontrreformacji. Szarzyski jest autorem
sonetw. Do tej pory znany nam sonet woski (Petrarki) skadajcy si z 4 strof (2
czterowersowe opisowe i 2 trzywersowe refleksyjne) U Szarzyskiego pojawia
si sonet francuski. (4 strofy, 3 kwadryn-opisowe, ostatnia dystych- 2 wersypuenta)
SONET II
Znaczcy jest tytu sonetu, w ktrym autor zaczerpn sowa z ksigi Hioba
czowiek narodzony z niewiasty, dni krtkich jest i peen kopotu., co znaczy, e
czowiek yje ktry ko, to ycie jest marnoci, ale pene blu, cierpienia, trosk i
smutku. ycie na ziemi to trud, z jakim czowiek musi sobie poradzi. W
renesansie w tych krtkich chwilach ycia towarzyszy czowiekowi miosierny
Bg, dlatego byo atwiejsze. Bg wybacza wszystkie potknicia, czowiek w
kadej chwili czu Jego mioc. Tymczasem u Szarzyskiego czowiek wystpuje
jako istota, ktra ju od narodzin jest napitnowana grzechem pierworodnym.
Jego ycie bdzie wypenione blem. To ycie ziemskie bdzie trwa chwil. Autor
nawizuje do motywu vanitatywnego - marno i przemijalno ycia
ludzkiego.
Czowiek wystawiony na prby przez zmienny los. T marno podkrela
porwnanie go do cienia zjawiska chwilowego i ulotnego. Pojawia si gdy wieci
soce i znika razem z nim.
Wedug Szarzyskiego czowiek to istota ulotna, znikoma, yjca chwil. Bg
wobec znikomoci czowieka jest nieskoczony, bo wieczny, niewyobraalny i
niepoznany, ale to take istota, ktra da od czowieka mioci, chway i czci.
Odlegy, niepoznany, srogi, nie jest w stanie go poj rozum ludzki, a nawet
str. 4
(Wacaw Potocki)
str. 5
Motyw ycia jako walki czowiek jest pionkiem, ale te onierzem, ktry
walczy z pokusami niesionymi przez wiat. Podobnie jest u Szarzyskiego. Szatan
przedstawiony jest jako hetman, ktry swoje hufce(oddziay) prowadzi przeciwko
armii aniow.
MOTYW PRZEMIJANIA W
SZTUCE I LITERATURZE
BAROKU
Renesans zainteresowa si czowiekiem dziki humanizmowi. Pojawiy si
po raz pierwszy akty. Czowikek jest miar wszechrzeczy (Protagoras)
zainteresowano si anatomi czowieka. Malarze baroku zachwycili si wytworami
czowieka. Po raz pierwszy pojawia si martwa natura.
str. 6
VAN VEERENDAEL
str. 7
(M. SP
SZARZYSKI)
EPITAFIUM RZYMOWI
(M.Sp-Szarzyski)
DANIEL NABOROWSKI
Naborowski jest przedstawicielem nurty dworskiego w poezji baroku. Jeden z
najbardziej wyksztaconych poetw, jednak swoj twrczo traktowa bardzo
marginalnie. By take politykiem, dyplomat. Zna kilka jzykw: woski,
angielski, francuski, grek i acin. Studiowa we Woszech, Francji. Jego utwory
przetrway dziki gatunkowi rozwinitemu w twrczoci baroku Sylwa (ac. Silva
rerum las rzeczy). Niemale kada rodzina szlachecka prowadzia ksigi, w
str. 8
ktrej zapisywaa rne informacje znaczce dla tej rodziny. Byy to narodziny,
mier, odwiedziny goci, klski ywioowe, urodziny. Gocie odwiedzajcy dom
wpisywali si do tej ksigi. W ten sposb przetrway utwory Naborowskiego czy
Morsztyna wpisywane na pamitk. Drukarstwo w baroku upado. Dziea
przetrway w rkopisach.
Morsztyna fascynowaa kobieca uroda, mio, za jednym z gownych
motyww twrczoci Naborowskiego jest przemijanie. Doskonale wpisay si w
postaw renesansowego poety doctus, erudyty. Bardzo czsto nawizywa do
mitologii oraz Biblii. Marno nawizanie do Ksigi Koheleta, w ktrej pojawia
sito sowo (Vanitas). Naborowski podobnie jak Kohelet nie odmawia czowiekowi
radoci ycia, pozwala mu si nim cieszy, ale mdrze i rozsdnie, dlatego pisze.
Miujmy i artujmy
artujmy i miujmylecz pobonie i uczciwie
A co czyste waciwie
Nad wszystko ba si Boga
Tak fraszk mier i trwoga
Naborowski poucza czytelnika, aby y zgodnie z przykazaniami boymi i
pamita, e po mierci Bg rozsdzi jego dobre i ze uczynki. Jeli bdzie y
zgodnie z przykazaniami mier bdzie bahostk.
KRTKO YWOTA
Naborowski
str. 9
APOLLO I MARSJASZ
JUSEPPE DE KIBERA
NIESTATEK
str. 10
CZOWIEK
WACAW POTOCKI
str. 11
LEKCJA ANATOMII
(REMBRANDTA)
STANISAW GROCHOWIAK
str. 12
MARIA MAGDALENA
GEORGES DE LA TOUR
str. 13
MIKOAJ SP-
SZARZYSKI
NA OCZY KRLEWNY
ANGIELSKIEJ
DNIEL NABOROWSKI
str. 14
O SWEJ PANNIE
J.A. MORSZTYN
str. 15
DO TEJE
DO TRUPA
str. 16
SARMATYZM
W XVI wieku zaczto si interesowa pochodzeniem, genealogi. Historycy
dowiedli, e polska szlachta wywodzi si od staroytnego plemienia sarmatw
zamieszkujcych doln Wog, ktre syno z odwagi, mstwa i walecznoci. Te
cechy bardzo chtnie przypisywaa sobie polska szlachta. Na pocztku
postrzegano to w sposb pozytywny. Nobilitowao polsk szlacht jednoczyo.
Powstao pojcie wsplnoty narodowej.
Na pocztku XVII wieku Polska bya potg. Nasza kultura dorwnywaa
europejskiej nigdy pniej takie zjawisko si nie pojawio. Zmiany zaszy wraz z
objciem tronu przez Zygmunta III Waz. Polska szlachta zyskiwaa coraz wicej
przywilejw, co w konsekwencji osabio wadz krlewsk. Zot wolno
szlacheck kojarzono z Liberum Veto przez kte w kadej chwili mogo doj do
zerwania sejmu. Nie mona byo ustali staych praw, przez co nie byy stabilne, a
stabilne prawa s fundamentem kadego pastwa. W konsekwencji doprowadzio
to do osabienia pastwa polskiego (Potocki porwna prawa do kartek
kalendarza).
W poowie XVII wieku Polska stracia wpywy i znaczenie w Europie. XVII
wiek wiek wojen z Rosj, Szwecj, Imperium Osmaskim. Czas powstania
chmielnickiego na Ukrainie. Wiele miast przestao istnie, stracio prawa
miejsckie. Konsekewncje widoczne przez dugie lata. Mieszczastwo stao si
nieliczn klas o niewielkich prawach i wpywach, kiedy w Polsce dominowaa
szlachta, w Europie po rewolucji francuskiej buruazja (bogate mieszczastwo).
W XVIII wieku Sarmacj postrzegano w sposb negatywny, wypatrujc si
w niej cech, ktre przyczyniy Siudo upadku Rzeczpospolitej:
-brak wyksztacenia
str. 17
PRZEBIEG
(POTOCKI)
Potocki kiedy rozpoczyna prac nad tym utworem zamierza tak jak
kronika opisa przebieg bitwy chocimskiej. Swoj prac opiera na pamitnikach
uczestnika tej bitwy Jakuba Sobieskiego (ojca Krla Jana III). Jednak z czasem
rozrasta si. Sta si barokowym eposem rycerskim. Dla eposu obok idealizacji
charakterystyczna jest hiperbolizacja, kta widoczna jest ju w tytule.
06.09.1620r Bitwa pod Chocimiem, tymczasem Potocki pisze o wojnie, aby
podkreli wag opisanego wydarzenia. W 1620 r. wojska polskie poniosy
sromotn klsk pod Cecor, gdzie waczyy a armi turecko-tarask. Dla sutana
Osmana II by to sygna, e potga Rzeczypospolitej przestaa istnie, dlatego
zdecydowa si zaatakowa Polsk, ktra w tym czasie bya najbardziej
wysunitym na wschd krajem chrzecijaskim. Std okrelenie (w baroku)
traktujce Polsk jako przedmurze chrzecijastwa. Z tego wniosek, e Polacy
walczc w obronie swoich granic, walczyli w obronie wiary.
Zanim doszo do bitwy, Polska szukaa pomocy u swoich europejskich
sojusznikw, jednak zostaa bez wsparcia. Kiedy Imperium Osmaskie ruszyo
przeciwko Polakom, krl mg wystawi jedynie 55-56 tysicz armi. Zmierzy
si z prawie dwa razy wiksz armi Osmana II (100tys). Dlatego tak wane jest
to wydarzenie, ktre potocki nazywa nie bitw, a wojn. Nasza armia stracia dwa
razy mniej, jedynie 14 tysicy onierzy, natomiast armia turecka 40%. Polacy
wygrali dlatego nazywa to wyjn, by podkreli waleczo polskich onierzy.
Na czele wojsk polskich pod Cecor sta getman kiewski. Pod
Chocimiem dowodzi Chodkiewicz.
Z pojmowaniem Polski jako przedmurza chrzecijaskiego cz si bdzie
postawa rycerza kresowego. Idealny wojownik, gotowy na powicenie swojego
ycia nie tylko za ojczyzn i krla, ale take za wiar. Hetman Chodkiewicz kiedy
dowodzi polskim wojskiem pod Chocimiem, by ju czowiekiem starszym (60+
lat). 24.09.1620r. zmar ze staroci. Tymczasem Potocki pokazuje waleczno,
powicenie mstwo w walce tego dowiadczonego ju, ale take zmczonego
onierza. Hetman ulega w tym utworze idealizacji.
Przewaga Turkw, bya tak miadca, e kiedy wojska tureckie znalazy si
ju pod Chocimiem i rozbiy namioty, wydawao si jakby chocimskie pola pokry
nieg- tak wiele ich byo. Potocki w opisie scen batalistycznych nie ma sobie
rwnych. (zbliy si Henryk Sienkiewicz). W opisie wykorzystywa wasne
dowiadczenia. W 1651 r. walczy pod Beresteczkiem.
Bitwa rozpocza si odpiewaniem Bogurodzicy (tak jak pod
Grunwaldem i Warn). Pierwszy polski hymn, a walczcy s pod opiek Boga, i
dziki jego asce wygraj. Turcy nie rozumieli sw, jednak ton, podnioso budzi
w nich respekt.
str. 18
MOWA CHODKIEWICZA
Przed rozpoczciem bitwy, hetman Chodkiewicz wygosi mow. Zanim
zacz mowi, podkreli, e nie jest oratorem (mwc), nie posiada daru
mwienia, co wiadczy o jego skromnoci (nie do koca byo to prawd, poniewa
by arliwym mwc, swoimi mowami potrafi porwa onierzy do walki).
Ten fragment zawiera przemwienie, dlatego pojawiaj si w nim rodki
retoryczne
-apostrofy Wam ojczyzna wam ubogich
-wyliczenia by podkreli, zwrci uwag czytelnika na wartoci, ktre wymienia
mwca
-wykrzyknienia
-pytania retoryczne autor wprowadza impresywn funck jzyka, nawizuje
kontakt z odbiorc, zmusza go do refleksji, zastanowienia nawizujc do jego
emocji.
Juna pocztku Chodkiewicz okrela warto, w obronie ktrej onierze
maj wystpowa.
-wiara
dwie bardzo odlege wartoci dla przecitnego czowieka
-ojczyzna
-rodzina
dwie bliskie wartoci kademu czowiekowi
-dom rodzinny
Przywouje te wartoci, aby uwiadomi, co mog straci i za co maj wlaczy.
Walczc o bezpieczestwo, wolno najbliszych, walczyli tym samym o wolno
ojczyzny. Zwyky czowiek w ten sposb pojmowa sens walki.
Pojawia si pytanie retoryczne skierowane do onierzy, w ktrym zawarty
jest obraz przyszoci. To czy ta wizja si speni zaley od walecznoci onierzy w
tym pytaniu zawarta jest jednoczenie groba pojmanie szlachcianek w jasyr
jest najwiksz hab.
Personifikacja
-ojczyzna jako utrapiona matka
Aby podnie morale rycerzy przedstawia przeciwnika w negatywnym
wietle (Kochanowski w pieni o spustoszeniu podoba). Umniejsza jego
wyszkolenie, twiedzi, e nie ma prawdziwych onierzy, tylko przebranych
kupcw, ebrakw, zbjw. Naprzeciwko nich doskonale wyszkolona, uzbrojona
polska armia, ktra za przodka miaa Bolesawa Chrobrego.
Osi kompozycyjn tego utworu jest zestawienie przeszoci z
teraniejszoci, bowiem Potocki wspczesnym sobie Polakom pokazuje mstwo,
powicenie oddanie i waleczno przedkw. Zestawia potg przodkw z
upadkiem potomkw. Pokazuje prawdziwych sarmatw i ich pozytywne cechy
oraz ich upadek w czasach sobie wspczesnych.
Transakcja bitwy pod Chocimiem powstaa w jej 50 rocznic.
BITWA
Szczeglnie cenne w tym utworze s opisy scen batalistycznych. Godny
podkrelenia dynamizm.
-onomatopeje (kipi, chrzst, szelest)
-dua liczba czasownikw
-wyliczenia, powtrzenia
-wyrazy krtkie, jedno-dwu sylabowe
Dziki temu skupia na opisie uwag czytelnika. Czytelnik jest w stanie wyobrazi
sobie emocje towarzyszce bitwie, dziki dynamizmowi jest ciekawy.
str. 19
str. 20
str. 21
BITWA Z MOSKW
Dziki subie w wojsku Pasek mia okazj pozna inne kraje. Pierw Dania,
teraz ukazuje wypraw do Moskwy. Ten opis staje si pretekstem do pokazania
zwyczajw panujcych w obozie i zachowa onierzy w czasie bitwy.
Ukazany jest stosunek liczby Polakw do Rosjan zatrwaajcy Rosjan
duo wicej ni Polakw. Po wojnie Chocimskiej Potockiego mona by si
spodziewa opisw mstwa, odwagi, scen batalistycznych. Jednak Pasek skupia
si na zwyczajach panujcych w obozie. Okazuje si, e szlachta spdzaa czas
przy stole jedzc, a przede wszystkim pijc, co skutkowao wieloma kotniami i
str. 22
bjkami. Fakt, e byli prawie cay czas pijani, nie przeszkadza im w walce i w
rozpoczynaniu jej modlitw. Bardzo czsto kiedy trbiono strzemiennego
(siadanego) okazywao si, e s jeszcze pijani, jednak nie przeszadzao im to w
udziale w naboestwie, spowiedzi. Poznajemy zwyczaje wojenne spowiadali
si, majc wiadomo, e mog zgin.
Wiele miejsca powica Pasek przebiegowi bitwy, ale nie opisom odwagi,
walecznoci, czy uzbrojenia. Zwraca uwag na trofea na cenneg konia, na
szable, na biuteri, na krzy (ale nie ze wzgldu na wiar tylko na jego warto).
Wybiera szczeglnie zamonych przeciwnikw. Midzy onierzami dochodzi do
bjki, kiedy Pasek zajmuje si modym Rosjaninem, a inny tymczasem zagrabia
konia strj poprzedniego przeciwnika Paska. Pasek przypisuje sobie do niego
prawo, poniewa pierwszy zacz z nim walczy.
Pasek jest niezwykle szczery i bezporedni, co wiadczy o prostolinijnoci.
Brak komentarzy, refleksji, analizy postaci poniewa Pasek nie posiada
wyksztacenia, Anie nie czu takiej potrzeby. W opisach wida brak dowiadczenia,
nie jest wiadomy tego co powinien pisa, a czego nie. Nie dostrzega tego, bo nie
postrzega tego zachowania jako wad. Przyjmuje wszystko tak, jak przynosi los,
jest zbyt pytki by to analizowa.
Sarmaci lubowali siw teatralizacji gestw, wyolbrzymianiu pewnych
zachowa, obrzdw.
Ju na podstawie wygldu mona stwierdzi, e jest to czowiek wysoko urodzony
wysokiego stanowiska. Susznych ksztatw zamony, ktry mia pienidze
aby dobrze zje. Strj niezwykle cenny, wida, e upan wykonany z cennego
materiau. Paszcz podbity futrem, z ktrego wykonano take konierz. Buty
skrzane chopi chodzili boso. W doni buawa oznaka wadzy dowdcy.
Paradne szable bardzo cikie, wygite w ksztacie pksiyca zorowane na
tureckich. Strj wzorowano na strojach wschodnich.
Teatralizowano szczeglnie pogrzeb. Ciao najpierw leao na marach w
domu, gdzie czuwaa rodzina i ssiedzi, oddajc hod. W kociele ciao z trumn
umieszczano na rusztowaniu.
ARCHIMIMUS aktor, ktry przebrany w zbroj nieboszczyka jecha na koniu za
trumn w pochodze. Pniej zwala si z konia na posadzk w kociele.
str. 23
DRAMAT SZEKSPIROWSKI
Szekspir to najwybitniejszy przedstawiciel dramatu epoki elbietaskiej
(czas panowania Elbiety I czyli XVI-XVII wiek). Szekspir y wanie w tym
okresie, ale romantycy uwaali go za swojego prekursora, skd wniosek, e jego
pogldy wyprzedziy epok, w ktej y.
Do tej pory bazowano na dramacie antycznym. Szekspir wprowadzi
zmiany, ktre funkcjonuj do dzi.
DRAMAT ANTYCZNY
1. Zasada trzech jednoci
- czasu(24h)
-miejsca(czsto dziedziniec
zamkowy)
-akcji(jednowtkowo)
2. Budowa
-parados
-prolog
-epejsodia
-stasimony
DRAMAT SZEKSPIROWSKI
1. Zrywa z zasad trzech jednoci
-czas(nawet kilka dni)
-miejsce(Szkocja, Anglia)
- wiele wtkw: motyw koinety,
zemsty,
winy i
kary
2. Budowa:
-podzia na AKTY i SCENT
3. Gwna rola:
3. Brak chrw. Ich rol przejy
-chr + Koryfeusz
monologi
bohaterw. Na scenie
-Bohaterw maksymalnie
moe by wiele
aktorw sceny
trzech
zbiorowe
4. Bohater statyczny- jedna
4. Bohater posiada woln wol.
postawa cay czas. Ciyo
Decyduje o sobie sam i podejmuje
nad nim fatum. Cigle chcia
wasne decyzje ponoszc ich
uciec od przeznaczenia, ale t
konsekwencje. Makbet by krlem,
ucieczk tylko si do niego
bo tego chcia. Bohaterowie s
zblia
dynamiczni. Zmieniaj si czciej
ze zych na dobrych. Chocia
Makbet by tego przeciwiestwem
5. Zasada decorum
5. Odchodzi od tej zasady. Obok
-zgodno stylu z treci
scen dramatycznych, pojawiaj
si mieszne.
str. 24
MAKBET
SZEKSPIR
str. 25
str. 26
str. 27
str. 28
OWIECENIE
Ramy czasowe owiecenia s bardzo rne w Europie i w Polsce. W Europie
zaczyna si u schyku XVII wieku i koczy na koniec XVIII wieku. Tak naprawd
owiecenie w Europie koczy wielka rewolucja francuska (1789-99) i wtedy
zaczyna si preromantyzm.
W Polsce wstpna faza owiecenia przypada na lata 40 XVIII wieku, kiedy
zaczynaj dziaajc prekursorzy tej epoki, m.in. Stanisaw Konarski.
str. 29
str. 30
Hymn
Polscy przedstawiciele literatury klasycystycznej to:
Krasicki
Naruszewicz
2. SENTYMENTALIZM wyksztaci si w II poowie XVIII wieku, a wic u
schyku owiecenia, kiedy zaczy pojawia si zapowiedzi nowej epoki
romantyzmu.
O ile klasycyzm uwaa rozum za gwne rdo poznania wiata
(racjonalizm), o tyle sentymentalizm skania si ku uczuciom i emocjom.
To one stan si podstaw poznania czowieka i otaczajcego go wiata.
Sentymentalici nawizywali do powrotu do natury, ale nie tylko bliskiego
kontaktu z przyrod, ale take do pierwotnych wartoci, zasad, namawiali
do zajrzenia w gb siebie.
Gwne gatunki sentymentalizmu to:
Pie
Sielanka
Powie (rozwijajca si w tym okresie)
Jan Jakub Rousseau francuski filozof twrca sentymentalizmu
Polscy przedstawiciele sentymentalizmu:
Franciszek Karpiski
Franciszek Dionizy Knianin
3. ROKOKO nazwa pochodzi od muszli, ktra staa si gwnym elementem
zdobniczym tego kierunku, ktry charakteryzowaa lekko, frywolno,
delikatno. Styl nazywany zefirowym. Celem tego wizerunku bya
rozrywka. Utwory o tematyce lekkiej mio, romans. Ukazywano
czowieka na onie natury, a czstym motywem podkrelajcym lekko
bya hutawka.
Utwr reprezentujcy to Pamitnik znaleziony w Saragossie Potockiego
Owiecenie w Polsce zaczyna si na pocztku lat 40 XVIII wieku, kiedy zaczli
dziaa prekursorzy. Byy to czasy niezwykle trudne. Zakoczyy si czasy
panowania dynastii Sasw, ktre bardzo trafnie okrelao powiedzenie Za krla
Sasa, pij, jedz i popuszczaj pasa
Te sowa pokazuj na co kadziono nacisk. Nastpi upadek szkolnictwa. Jeden ze
szlachty chepi si, e ma wicej koni, ni ksiek w biblioteczce. Zajmowano si
yciem towarzyskim.
Niesamowicie osaba wadza krlewska. Magnateria korzystaa z ask
wadcy elekcyjnego, domagajc si coraz wicej praw i przywilejw. Sasom
bardziej zaleao na rozwoju Saksonii. Zaniedbywali Rzeczpospolit, traktowali j
jako spichlerz i skarbiec.
W latach 40 take nastpi tak wielki kryzys szkolnictwa, kultury, e twrcy
tego okresu postanowili ten stan rzeczy zmieni najwaniejszy z nich Stanisaw
Konarski, ktry pooy nacisk na reformacj szkolnictwa.
W baroku szkoy jezuickie nie zwracay uwagi na rozwj intelektualny
uczniw wiedz przyswajano pamiciowo.
Konarski zmieni ten stan rzeczy tworzc pierwsz zreformowan szko
Collegium Nobilium, w ktrej wykadano wci rozwijajce si jeszcze nauki i
matematyk, fizyk, chemi, biologi. Take histori Polski, a co najwaniejsze
jzyk polski nie by tylko jzykiem wykadniczym, ale take przedmiotem
nauczania. Uczono nie tylko gramatyki, ale take poprawnej polszczyzny i
literatury. Nigdy do tej pory w Polsce tego nie byo.
str. 31
Konarski napisa:
O poprawie wad wymowy w tym dziele skrytykowa zjawisko
makaronizowania, twierdzc, e to ono stao si przyczyn upadku
jzyka polskiego. Postulowa o oczyszczenie jzyka polskiego z
makaronizmw.
O skutecznym rad sposobie w tym dziele skrytykowa liberum
veto, ktre byo powodem niestabilnoci polskich sejmikw, brak
odpowiedzialnoci szlachty. Omieszy zot wolno szlacheck
upatrujc si w niej przyczyn upadku Rzeczpospsolitej.
Podobno zrobi to tak sugestywnie, e od tej pory nikt nie omieli si krzykn
liberum veto.
Zosta odznaczony medalem Sapere Aude (sowa Horacego Miej
odwag by mdry). Te sowa pokazuj jaka sytuacja panowaa w Polsce w latach
40 XVIII wieku. Okazywanie mdroci byo dowodem odwagi.
Waciwe owiecenie przypada na rok 1764. Kiedy na tron zasiada
Stanisaw August Poniatowski. Czowiek mody, wyksztacony, odby wiele
zagranicznych podry, gdzie si ksztaci i zdobywa dowiadczenie. Mia due
poparcie carycy Katarzyny I. Niechtnie przyja go magnateria.
Gdy zasiada na tron jego gwn myl byo przeprowadzenie reform
spoeczno-politycznych oraz reform edukacyjnych. Te tendencje bd miay
wpyw na tematyk literatury i sztuki owiecenia.
Literatura bdzie mie charakter moralizatorski (bdzie uczy).
Utwory Krasickiego pisane byy wedug horacjaskiej zasady Utile Dulci,
czyli uczy bawic.
Twrcy tej epoki podobnie pozornie baha tre ukrywaa wany przekaz, nauk,
ktra miaa wypywa z tych utworw. Ich celem byo propagowanie nowej
postawy czowieka owieconego wyksztaconego, mdrego, otwartego,
wszechstronnego. Krytykowano i omieszano postaw sarmack. To twrcy
owiecenia w XVIII wieku nazwali polsk szlacht sarmatami. To oni wskazywali
na ich negatywne cechy upatrujc si w nich przyczyn upadku Rzeczypospolitej.
Stanisaw August Poniatowski by czowiekiem niezwykle wyksztaconym.
Otacza si ludmi kultury i sztuki. Na swym dworze organizowa obiady
czwartkowe, na ktre zaprasza m.in. Ignacego Krasickiego, Adama Mickiewicza,
Naruszewicza, Franciszka Dmochowskiego, Franciszka Zabockiego, Hugo
Kotaja. Jednych z najwybitniejszych przedstawicieli tej epoki. Dyskutowano na
temat sytuacji politycznych i kulturalnych kraju.
Krl podsuwa twrcom nowe pomysy m.in. Naruszewicz za namow krla
napisa histori Polski. Pierwsz oczyszczon z legend.
Zabocki-dramaturg, ktrego wadca namwi do tworzenia utworw wzorowanych
na dzieach zachodnich. W ten sosw powstaa sztuka Fircyk w zalotach.
Dmochowski wzorujc si na Boileau napisa Sztuk rymotwrcz o charakterze
normatywnym, okrelaa zasady powstawania dzie klasycystycznych.
Z inicjatywy krla powstay dwa pierwsze czasopisma ukazujce si
regularnie:
1. MONITOR - wzorowany na angielskim czasopimie Spectator. Jednym z
redaktorw naczelnych przez pewien czas by Ignacy Krasicki. Czasopismo
miao charakter
spoeczno-polityczno-kulturalny. Propagowao now postaw czowieka
owieconego i
omieszano wady sarmatw. Krasicki drukowa w nim
swoje utwory i to wanie w Monitorze
pojawi si fragment pierwszej
polskiej powieci Mikoaja Dowiadczyskiego przypadki
2. ZABAWY PRZYJEMNE I PORZYTECZNE czasopismo o charakterze
literacki. Jego redaktor naczelny Adam Naruszewicz. Ukazywano w nim
str. 32
str. 33
Jagni
uosobienie bezbronnoci, naiwnoci
Lis
uosobienie sprytu i przebiegoci
Bajkopisarze dlatego posugiwali si alegori, bo czsto pisali przeciwko
tyranii wadcy, za co grozio im wizienie, a nawet mier. Alegoria bya czym
rodzaju ochrony.
Bajki Ezopa najczciej krtkie, kilkuwersowe, nazywane epigramatycznymi
bd ezopowymi. Bajka naley do epiki. wiat przedstawia narrator z reguy 3
osobowy. Innym typem bajki jest bajka
La fontenowska (od nazwiska francuskiego bajkopisarza La Fontena) lub
narracyjna (ten typ bajki by duszy ni epigramatyczna, rozbudowany,
dokadniej opowiada dan histori).
W obu typach bajek pojawia si jzyk prosty i nieskomplikowany. Uywany,
aby dotrze do jak najszerszego grona i aby kady mg zrozumie ich przekaz.
Std wniosek, e w bajkach stosowano zasad utile dulci.
Innym gatunkiem niezwykle popularnym bya SATYRA, ktra take
wywodzia si z antyku, z czego wniosek, e twrcy owiecenia wzorowali si na
dzieach staroytnych. Zadaniem satyry byo omieszanie wad i przywar, ale nie
poszczeglnych osb, tylko grup spoecznych.
W owieceniu gwnym celem byo przeprowadzanie reform, std
popularno gatunkw, ktre miay pomc w upowszechnianiu zmian. Owiecenie
to epoka, w ktrej narodzia si powie. Pierwsz powie polsk napisa Ignacy
Krasicki. Charakterystyczna cecha powieci to pierwszoosobowy narrator.
Przedstawiano miejsca fantastyczne. Bardzo czsto wykorzystywany motyw
podry. Narrator pierwszoosobowy, aby uwiarygodni najbardziej
nieprawdopodobne wydarzenia, np. bohater utworu Krasickiego dociera na wysp
Nipu, lub gwny bohater Podry Guliwera dociera do krainy liliputw oraz
olbrzymw. Wszystkie opisywane wydarzenia miay odnosi si do wspczesnej
autorowi rzeczywistoci.
W 1765r. Poniatowski otworzy Szko Rycersk. Powstaa, aby szkoli
korpus kadetw oficerw. Korpus oficerw to podstawa kadego wojska,
kluczowe znaczenie dla armii, bo to oni opracowuj strategi i prowadz do walki.
Odpowiednie przygotowanie wiadczyo o sile wojska. Krl rozwija kraj nie tylko
kulturalnie, ale take militarnie. Komendantem szkoy by ksi Adam
Czartoryski, a skoczy j Tadeusz Kociuszko i pniej by adiutantem
komendanto.
W 1773 r. niezwykle wana reforma edukacji powstaje KOMISJA
EDUKACJI NARODOWEJ. Pierwsze ministerstwo owiaty instytucja wiecka. Do
tej pory szkolnictwem zajmowali si ksia i zakonnicy. Od 1773 r. nauczycielami
staj si osoby wieckie.
T reform owiaty okrelaj sowa Stanisawa Staszica:
Takie bd Rzeczypospolite,
Jakie ich modziey chowanie
To dowd na to jak wan rol odgrywa edukacja. Od ego jak wyksztac
mode pokolenie, jak wic zdobd otwarto, zaley przyszo naszego kraju.
Zmieniono podrczniki, ktre trafiy do szk dziki organizowanym konkursom
przez instytut nazywany Towarzystwo do Ksig Elementarnych. Instytut
powoany w celu wybrania najlepszych podrcznikw. Zmieniono rozkad
materiau, duy nacisk postawiono na nauk historii i rozwijajcych si wczenie
nauk przyrodniczych: fizyki, chemii, biologii.
Komisja Edukacji Narodowej kontynuowaa dzieo rozpoczte przez
Konarskiego w latach 40 XVIII wieku. Reforma obejmowaa take jzyk polski
podobnie jak w Collegium Nobilium, jzyk polski sta si nie tylko jzykiem
wykadniczym, ale take przedmiotem nauczania.
str. 34
PODSTAWY FILOZOFICZNE
OWIECENIA
Najwaniejszy spord wszystkich filozofii owiecenia by racjonalizm,
ktrego twrc by Kartezjusz. Nastpnfilozofi by empiryzm (empire
dowiadczenie), ktrego twrc by Bacon. Zakada, e gwnym rodkiem
poznania wiata s nasze dowiadczenia. Pozna moemy tylko to, co poddane
badaniom. Z empiryzmem bdzie si czy inny kierunek: sensualizm.
Sensualizm. Za jednego z twrcw uwaa si Locka. Sensualizm
zakadam, e wiat poznajemy poprzez zmysy. Te dwa kierunki zakadaj
poznanie wiat amaterialnego, zewntrznego, ktry moemy pozna obserwujc,
badajc dotykiem.
Lock jest twrc terminu tabula rasa, czyli biaa tablica. Twierdzi, e
czowiek przychodzi na wiat jako czysta, biaa tablica, niezapisana kartka. T
tablic zapisuje sam dziki zdobytym dowiadczeniom, tym, co przeywa,
poznaje. Std wniosek, e czowiek sam o sobie decyduje, sam kieruje swoje
ycie. Lock odchodzi od koncepcji przeznaczenia.
Immanuel Kant filozof z Krlewca. Tam si urodzi i tam cae ycie
mieszka (dzisiejszy Kaliningrad). By tak skrupulatny, e kady jego dzie
wyglda tak samo. Kant, w przeciwiestwie do Locka czy Kartezjusza podkrela
znaczenie Boga, wiary w yciu czowieka. Twierdzi, e to Bg jest dawc zasad i
praw moralnych. Twierdzi, e czowiek ma je tak gboko zakorzenione w sobie,
e potrafi odrni to co dobre, od tego co ze. Najwaniejsze zaoenie
Imperatyw kategoryczny. (Imperatyw nakaz, zakaz) wedug ktrego czowiek
powinien postpowa tak, aby postpowanie stao si prawem oglnie
panujcym. Powinien postpowa tak jak chciaby, aby inni postpowali wobec
niego. Kant mwi:
Niebo gwiedziste nade mn
Prawo moralne we mnie.
Nade mn kosmos, Bg wszechmogcy dawca praw. Ja cz i odbicie
kosmosu.
str. 35
DO KRLA
str. 36
WIAT ZEPSUTY
Osi kompozycyjn tego utworu jest kontrast midzy dwoma wiatami:
starym i nowym, przodkw i potomkw. Tytu wskazuje na tematyk i narzuca
str. 37
str. 38
WSTP DO BAJEK
Utwr ma charakter wprowadzenia. Tytu sugeruje, e autor okrela
tematyk jak poruszy w tym gatunku. W utworze wystpuj anafory by, czyli
powtrzenia na pocztku kadego wersu. Kolejnym rodkiem jest paralelizm
skadniowy powtrzenie tej samej konstrukcji zdaniowej.
Uywa powtrze, aby wymieni poszczeglne elementy ycia, pokaza
ludziom rozmaito postaw, ale jednoczenie suy wyprowadzeniu zaskakujcej
puenty.
Pokazuje wiat idealny, sytuacje, ktre mogyby si zdarzy, ale zdarzaj
si niezwykle rzadko, dlatego narrator, ktry ujawnia si pod koniec (1os.l.poj)
twierdzi, e wszystkie te historie woy midzy bajki.
Wedug niego te historie to nieprawda, a on opowiada bdzie o ludziach,
sytuacjach, prawdziwych realnych. O wiecie, ludziach i o yciu.
str. 39
PTASZKI W KLATCE
Utwr ten powsta po I rozbiorze Polski. Bajka epigramatyczna, skada si z
4 wersw, ktre stanowi dialog midzy dwoma ptakami, starym i modym. Stary
czyyk zna smak wolnoci, dlatego tskni i jest w klatce nieszczliwy. Mody
urodzi si w niej, dlatego nie rozumie zachowania starego, nie wie dlaczego
pacze.
Ju pocztkowa wypowied skania czytelnika do zastanowienia. Nawizuje
do racjonalizmu. T sytuacj wyjania odpowied starego czyyka. Poznawszy
smak wolnoci nie potrafi by szczliwy w niewoli.
Ta bajka ma charakter alegoryczny. Klatka i ptaki s alegori Polski po
zaborami. Czyyk mody mode pokolenie, ktre nie zna czasw przed
zaborowych. Stary czyyk starsze pokolenie, ktre wie czym jest wolno.
Celem tej bajki jest uruchomienie wyobrani i skonienie czytelnika do
zastanowienia si nad sytuacj panujc w Polsce po zaborze.
Brak morau charakterystycznego dla bajki pouczenie istotne w bajce
wynika z caej treci utwory. Autor moralizujc odnosi si do sumienia Polakw,
skaniajc ich do refleksji.
DEWOTKA
Krasicki przedstawia sytuacj, z ktr czytelnik zetkn si w witoszku
Moliera. Tam matka Orgona, pani Pernelle przedstawia si jako osoba uczciwa,
pobona, yczliwa dla ludzi, a tymczasem wymierza policzek swojej sucej
nazywajc j fldr.
W tym utworze Krasicki przedstawia dwulicowo i faszyw pobono co
sugeruje ju tytu utworu. Mora wystpuje na kocu utworu.
Autor przestrzega przed tak pobonoci, ktra polega na tym, e
mwimy jedno, a robimy zupenie co innego, tak, jak w przypadku tytuowej
dewotki, ktra gorliwie modlc si, prosia Boga o odpuszczenie grzech,
deklarujc wasne miosierdzie (ona potrafi odpuci grzechy). Jednoczenie bia
swoj suc bez litoci za drobne przewinienie
JAGNI I WILCY
Bajka epigramatyczna, ktra zaczyna si nietypowo, bo od morau, ktry znajduje
si z reguy na kocu. Jeli czowiek czego pragnie, nawet jeli to ze, to zawsze
znajdzie wytumaczenie, przyczyn, dla ktrej ten cel osignie.
Autor w trzech wersach stworzy dramat. Pojawiaj si didaskalia (teksty
poboczne) okrela miejsce, bohaterw, sytuacj i mini dialog, rozmow, ktr
redukuje do minimum. Wzajemna wrogo bohaterw wyklucza duszy dialog
Bohaterami s
Wilki agresywne, bezlitosne, bez skrupuw, silne, bezwzgldne,
okrutne
Jagni bezbronne, naiwne, sabe.
Jagni byo samo, wilkw dwch. Z tego powodu jagni byo na straconej pozycji.
Chocia prbuje si obroni, na nic si nie zdaje.
str. 40
MALARZE
Bohaterami tego utworu s dwaj malarze, portrecici, Piotr i Jan. Utwr
zbudowany jest paralelnie. Dziki temu zabiegowi utwr jest bardziej przejrzysty,
klarowny. Wida o wiele widoczniej kontrast, bowiem Piotr by malarzem dobry,
ale mniej docenionym, Jan, cho mniej utalentowany, opywa w bogactwach.
W utworze nie chodzi o los adnego z malarzy. Autor stara si dowie
prawdy, ukaza postawy ludzkie. Piotr uzdolniony, y w biedzie, bo jego portrety
byy realistyczne, zgodne z prawd. Jan malowa pikniej, bo takich jakimi chcieli
si widzie.
Autor omiesza obud, fasz, zakamanie, a przede wszystkim ludzk
prno.
KRUK I LIS
Bajka Kruk i lis koresponduje z utworem Malarze pod wzgldem
tematycznym. W tym wypadku autor zastosowa alegori (pojawiaj si
zwierzta). Kruk jest prny, lubi pochlebstwa, asy na komplementy, daje si
oszuka lisowi, ktry jest przebiegy, chytry i sprytny. Kadzi krukowi zachwycajc
si jego wygldem zewntrznym. Kruk jest take naiwny, wierzy bowiem, e lis w
istocie zachwyca si jego wygldem. Naprawd chodzi o ser, ktry trzyma w
dziobie. Uwierzy take w swj talent i zapragnwszy zapiewa, otworzy dzib i
straci ser.
Krasicki take nieco dalej ni w poprzednim utworze i pokazuje
konsekwencje.
MIKOAJA DOWIADCZYSKIEGO
PRZYPADKI
Powie po raz pierwszy pojawia si w owieceniu. Pierwsz polsk
powieci jest utwr Krasickiego Mikoaja Dowiadczyskiego przypadki. Utwr
jest to historia tytuowego bohatera, ktry nosi nazwisko znaczce czowiek,
ktry w swoim yciu dowiadcza bardzo wiele
Mikoaj Dowiadczyski spisuje swoje dzieje w formie retrospekcji w wieku
dojrzaym, u schyku ycia, wraca do przeszoci i wspomina.
Rozpoczyna bardzo wanymi sowami, ktre doskonale go charakteryzuj
pojtno miaem wielk, ale wstrt do nauki jeszcze wikszy
Pisze sam o sobie, ale nie przytacza roku, w ktrym rozgrywa si akcja, nie
wspomina o czasie. W ten sposb dy do uniwersalnoci.
W I ksidze opisuje pochodzenie, rodzin, a jego rodzice to typowi
szlachcice. Ojciec hoduje tradycji sarmackiej, matka nad wyraz pobona. Oboje
str. 41
str. 42
PODRE GULIWERA
Jonathan Swift
Utwr opiera si na motywie wdrwki. Rwnie ma form pamitnika.
Narracja pierwszoosobowa Lamuel Guliwer, lekarz okrtowy, dociera do wielu
przernych krain:
Krainy Liliputw
Krainy olbrzymw
Wyspy zamieszkaej przez filozofw i uczonych, ktra unosia si
nad ziemi i nazywaa Laputa.
Autor piszc ten utwr stworzy pamflet polityczny. Pamflet utwr
publicystyczny lub literacki omieszajcy jak osob lub instytucj (Najczciej
polityczn).
Charakterystyczne cechy ekspresyjny styl i skonno do satyrycznej hiperboli.
Dokona bardzo surowej oceny wspczesnej sobie rzeczywistoci panujcej
w Anglii. Kada kraina, do ktrej dociera Guliwer pokazuje pewne wady ustroju
angielskiego.
W rozmowie z wadc olbrzymw (podobna sytuacja jak w Mikoaja
Dowiadczyskiego przypadkach), Guliwer opowiada mu o realiach panujcych
w Anglii z punktu widzenia czowieka przybywajcego z lepszego, bardziej
cywilizowanego wiata. Mamy tutaj wraenie, e mimo i jest lekarzem
okrtowym to krl stoi niej. Przedstawia ustrj panujcy Anglii w samych
superlatywach.
Angielski parlament skada si z dwch izb. Izby Lordw i Izby gmin. Do
Izby Lordw dostawali si ludzie o najszlachetniejszej krwi, czyli wysoko urodzeni.
Do Izby Gmin w wyniku wyboru, czyli Ci przedstawiciele, ktrzy si wykazali.
Mwi take o budecie pastwa. Wydatki przewyszaj dochody. Krl nie
moe poj jak funkcjonuje kraj.
Krl z uwag wysucha opowieci Guliwera, nie przerywajcu mu, co mogo
sugerowa, e jest pod wraeniem jego historii. Jest przekonany, e wadca
wykorzysta to w swoim czasie, jednak ten bardzo ostro go skrytykowa. Krl
mwi, e przedstawi mu panegiryk najbardziej godny podziwy, jednak nie ma w
nim kszty prawdy, bo oto czowiek mdry i rozsdny widzi, e w Anglii nie krluje
mdro i sprawiedliwo, tylko gupota, lenistwo. Prawo amane j przeinaczanem
wykorzystywane przez tych, ktrzy je ustanawiaj.
Pocztkowo zamys instytucji, o ktre opowiada Guliwer by idealny, ale
uleg wypaczeniu i zdeprawowaniu. Mao tego, krl bardzo wyranie mwi, e z
tego co opowiada Guliwer wynika, e najwysze stanowiska zajmuj nie ludzie
szlachetni, ale zyskujcy je dziki przekupstwom (korupcji). Najwysze urzdy
zajmuj ludzie nieuczciwi, a to oni odpowiadaj za pastwo i panujce prawa.
Bardzo ostra krytyka w zdaniu koczcym fragment rodacy Guliwera s
najzoliwszym rodzajem maych obrzydliwych robakw, o czym wiadczy nie
tylko nieuczciwo, ale take ktliwo, zoliwo, czego efektem s liczne
wojny prowadzone przez ten kraj.
str. 43
KANDYD
Wolter
str. 44
Narrator pierwszoosobowy
Motyw podry
Autor bardzo czsto opisywa wydarzenia umieszczajc je w przedziwnych
miejscach, ale te wydarzenia byy jedynie pretekstem do wyraenia przez autora
pogldw. Najczciej utwr stanowi polemik z pogldami, z ktrymi si nie
zgadza autor.
Tak w wypadku Kandyda Wolter omiesza pogldy XVII wiecznego filozofa
Leibniza, ktry twierdzi, e yjemy na najlepszym ze wiatow
On bowiem stworzy teori monad. Monada to najmniejszy podstawnik
duchowy, skadnik wiata niematerialnego i niepodzielny. Monady wedug
Leibniza uoone byy w sposb hierarchiczny, uporzdkowany, z ktrych
najczystsz by Bg.
Z tego faktu uporzdkowania wiata, w ktrym wszystko ma swoje miejsce
wynika przekonanie, e yjemy na najlepszym ze wiatw, dlatego Wolter
omiesza w skrajny optymizm Leibniza i nada swojemu utworowi podtytu czyli
optymizm.
XVIII wieczny sownik podawa, e optymizm to nazwa systemu
filozoficznego w myl ktrego wszystko dzieje si dobrze na najlepszym ze
wiatw. Wedug Woltera to szalestwo udowadniania, e jest dobrze kiedy dzieje
si nam krzywda.
Autor stworzy bohatera, ktremu nada znaczce imi. Kandyd naiwny,
atwowierny. To mody chopak mieszkajcy w Westfalii w zamku barona. Jest
przekonany, e jest najszczliwszy, bo mieszka we wspaniaym zamku, moe
kadego dnia by blisko Kunegundy i jego przyjaciela, najmdrzejszego na
wiecie filozofa Panglossa (imi odnosi Siudo bezsensownoci pogldw filozofa).
Pangloss podobnie jak Leibniz twierdzi, e yje w najlepszym ze wiatw i
wszystko ma swoj przyczyn. Kandy przekonany, e zamek barona jest
najwspanialszym miejscem, bo nigdy wczeniej go nie opuszcza, nie zna wic
innego wiata.
Pocztkowo Kandyd przekonany by, e yje na najlepszym ze wiatw, bo
nie opuszcza zamku. Mio do Kunegundy staje si przyczyn tragedii, bo gdy j
cauje, baron wypdza go z zamku. Rozpoczyna si PEREGRYNACJA podr
Kandyda naiwny atwowierny taki wanie jest kiedy wyrusza. Nie zna wiata i
brak mu dowiadczenia, przy tym atwowierny wpdza si w kopoty.
Spotyka werbownikw armii bugarskiej, ktrzy wykazuj si dobroci,
zapraszaj go na obiad, pac za niego. Przekonany, e spotyka siz dobroci, tak
naprawd napotyka si na okruciestwo, jakiego nigdy wczeniej nie dozna.
Gownym rodkiem stylistycznym w powiastce jest HIPERBOLA
wyolbrzymione jest tu zo jakie spada na Kandyda. Okruciestwo jakie obserwuje
w czasie podry, nie ma sobie rwnych.
Wolter bardzo dokadnie opisuje okruciestwo z jakim armia obchodzia si
ze swoim wrogiem. Nie cofano si przed niczym: matki, crki gwacono na oczach
innych, potem rozpruwano im brzuchy, bestialsko mordowano. Niszczono cae
wsie.
Co dziwne, autor nagromadzi tak wiele okruciestw, e czytelnik staje
sina nie odporny. Bardzo surowo obszed si ze swoim bohaterem, bo co zazna
szczcia, to spotyka go jeszcze wiksze nieszczcie.
Kandyd wypdzony z zamku jest pewny, e nigdy nie zobaczy Kunegundy i
Panglossa. Okazuje si jednak, e spotyka Panglossa i dowiaduje si, e na zamek
barona napadli Francuzi. Baronwn zgwacono i rozpruto brzuch. W podobny
sposb obeszli si z jej matk i bratem.
Kandyd z jednej strony szczliwy, e spotka Panglossa, a z drugiej strony
najnieszczliwszy, bo straci ukochan.
str. 45
str. 46
str. 47
str. 48
Podmiot liryczny wystpuje w 1 os. L.mn podmiot zbiorowy. Ten utwr wyraa uczucia caego
narodu, z ktrym utosamia si autor utworu. []
Sowo umara jest bardziej nacechowane emocjonalnie, dostatniejsze ni zgina, dlatego
lepiej przemwi do odbiorcy. Pierwsze 2 wersy mwi, i warunkiem istnienia kraju jest nard.
Sowo wydara jest rwnie bardziej nacechowane emocjonalnie ni wzia zabory byy aktem
przemocy, ktry mona zwalczy tylko gwatem/przemoc.
W utworze pojawiaj si czasowniki w trybie rozkazujcym co wskazuje na charakter wojskowy
utworu, ale take na rozkaz skierowany do caego narodu nadaje form apelu. Pojawiaj si bohaterowie
historyczni tacy jak Czarnecki, Dbrowski, Bonaparte i Kociuszko.
Przywoanie ich ma by ich przypomnienie i ukazanie narodowi przykadw godnych naladowania.
Tych bohaterw cz jeszcze jedno powicenie dla ojczyzny.
Czarnecki to hetman, ktry wsawi si podczas potopu szwedzkiego.
Dbrowski to jeden z zaoycieli legionw polskich.
Bonaparte (nazywany maym kapralem) by dowdc odznaczajcym si niezwykym talentem
przywdczym i taktyk.
Autor przywouje te historyczne wydarzenia potop szwedzki - ze wzgldu na to, e gdy wojska
Karola Gustawa zaatakoway Polsk z 3 stron , to armia bardzo szybko zaja cay kraj. Na stron
szwedzk przesza dua cz arystokracji. Wydawao si , e kraj opanowany przez wojska szwedzkie
niebawem upadnie , ale wydarzya si rzecz niezwyka nastpio niebywae zjednoczenie Polakw.
Wydarzenia te opisuje w Potopie Henryk Sienkiewicz, jednak s one wyidealizowane.
Pojawiaj si odwoania do kampanii duskiej generaa Stefana Czarnieckiego, kiedy wojska polskie
dotary a po Jutlandi, a pniej tryumfalnie wrciy do ojczyzny przez Pozna. Wzorem jest te,
oczywicie, Napoleon i odniesione przez niego zwycistwa, ktre maj stanowi wskazwk dla Polakw,
jak rwnie Kociuszko i sukces w bitwie pod Racawicami, w ktrej zasynli zwaszcza uzbrojeni w kosy
chopi.
W przedostatniej strofie autor ukazuje zwykego czowieka, ktry bardzo emocjonalnie podchodzi do
poczyna polakw, gdy ju na sam odgos zbliajcej si armii roni zy szczcia.
str. 49
ROMANTYZN
Epoka ta w Europie rozpoczyna Wilka Rewolucja Francuska w 1879r, a
koczy Wiosna Ludw w 1848r. Wielka Rewolucha Francka i dojcie do wadzy
Bonaparte miay wpyw na ksztat tej epoki. Armia napoleonska przemierzya
niemale ca Europ odnoszc zwycistwa dziki geniuszowi Napoleona.
Okazao si, e indywidualizm, geniusz wyrastanie ponad przecitno s w
stanie pocign za sob tumy i zmiany spoeczne, polityczne, czego nigdy
wczeniej nie spotkano.
W wyniku Wielkiej Rewolucji Francuskiej doszo do znaczcych przemian
spoecznych. Do wadzy dosza buruazja (bogate mieszczastwo), zajmujc
miejsce arystokracji.
Zmieni si wic odbiorca literatury i sztuki, w ktrej gust doskonale trafiaa
literatura sentymentalna, poruszajc tematyk miosn, ukazujca ycie
czowieka w bliskim kontakcie z natur, skaniajca si ku sferze duchowej.
Std nazwa epoki od aciskiego sowa romanus -> rzymski. Pozornie
wydawaoby si, e taka etymologia jest bdna. Kultura antycznego Rzymu
czya siz wiar w rozum i nauk -> klasycyzm.
Jednak od sowa romanus pochodzi sowo romans, czyli utwr literacki o
tematyce awanturniczo-miosnej, ktry sta si szczeglnie popularny u schyku
XVIII wieku, a okres ten nazwano preromantyzmem.
Nazwa romantyzm upowszechnia si w latach 20. XIX wieku. Romantyzm
rozwija si w rny sposb w rnych krajach europejskich. Niezwykle wany by
preromantyzm niemiecki, dziki twrczoci dwch najwybitniejszych pisarzy
Goethego i Shillera.
Goethe by autorem Cierpie modego Wertera i Fausta.
Schiller napisa ballade Rkawiczka oraz dramat Zbjcy.
Preromantyzm niemiecki nazwany by okresem burzy i naporu. Nazwa
pochodzi od tytuu dramatu niemieckiego pisarza Klingero Sturm Und
Drangperiode
W okresie kampanii Napoleona Niemcy podlegali francuskiej okupacji.
Pomimo to w Niemczech nastpio wiele reform, m.in. przyznano wicej praw i
przywileji mieszczastwu, uwaszczono chopw.
Sytuacja zmienia si kiedy Napoleon zosta pokonany. Szlachta odzyskaa
uprzywilejowan pozycj, ograniczono prawa mieszczan, powrcio poddastwo
chopw, czyli ustrj feudalny.
Mode pokolenie niemieckie dopatrywao si przyczyn upadku Niemiec.
Marzyli o powrocie do redniowiecznej potgi cesarstwa niemieckiego. Wobec tej
sytuacji modzi ludzie przyjli dwie postawy
Aktywny bunt- niezgoda na istniejc sytuacj
Buny bierny zniechcenie, bierno, pesymizm, brak celu i sensu
ycia. Tak postaw nazwano chorob wieku odnale j mona
w Cierpieniach modego Wertera.
Romantyzm niemiecki stworzy podstawy filozoficznej nowej epoi.
Nawizywano do pogldw owieceniowego filozofa, Kanta, ktry podkrela w
swoich pogldach znaczenie odczu subiektywnych czowieka, zwacajc uwag
na znaczenie Boga, wiary. Ku tej sferze skaniali si romantycy.
Hegel odrzuci istnienie Boga, twierdzi, e najwikszy wpyw na rozwj
wiata maj wybitne jednostki, geniusze, ktrych rozwoju nie ma prawa nic
ogranicza, nawet istniejce prawa. Jeli ograniczaj rozwj, maj prawo je
omin, lub zmieni i stworzy wasny system moralny. Uczniowie Hegla zwani
heglistami, bazujc na pogladach swojego nauczyciela, stworzyli powiedzenie, e
str. 50
to nie Bg jest jedynie ide, myl, stworzon przez czowieka, a wizane z nim
prawa take s wymysem czowieka, dlatego jeeli ograniczaj rozwj, mona je
zastpi wasnymi zasadami.
Hegel stworzy tzn. triad heglowsk. Wedug niego kadej tezie
przeciwstawia si antytez, ale adna nie jest prawd cakowit. Dopiero z ich
poczenia, czyli syntezy moe powsta cao. Do tych pogldw nawizywa
Zygmunt Krasiski w Nie-Boskiej Komedii
Fichte zwolennik aktywnoci, dziaania, twierdzc, e biernoc jest
symbolem za. Uwaa, e na ksztat wiata maj wpyw wybitne jednostki,
ktrych zadaniem powinno by kreowanie rzeczywistoci. Podkrelaznaczenie
odczu subiektywnych, co bdzie tak wane w romantyzmie, a pojawio si w
sentymentalizmie, wedug niego artysta by natchnionym geniuszem, dlatego
niepotrzebne s reguy, aby tworzy.
Z tymi pogldami zgadzali si inni filozofowie niemieccy, m.in. Schlegel,
ktry take odrzuca klasycystyczne zasady twierdzc, e utwr literacki jest
efektem natchnienia i geniuszu artysty.
Wedug Schellingawiat, ktry otacza czowieka atwiej pozna za pomoc
intuicji, wiary i dedukcji, w ten sposb Schelling nawiza do najwaniejszego
motywu romantyzmu irracjonalizmu, czyli odrzucenia rozumowanego poznania
wiata i zaoenia, e gownym narzdziem poznania wiata staj si intuicja,
przeczycie, wiara i instynkt. Daleko odszed od zaoe owieceniowych.Doszo do
wydarze wykraczajcych poza ludzkie rozumowanie. W XVIII w trzsienie ziemi
w Lizbonie zgino wielu ludzi. Takiego wydarzenia nie dao si przewidzie i
dziki wiedzy zapobiec.
Wojny napoleoskie miay znaczcy wpyw. Kampania Napoleona zmienia
istniejcy dotychczas porzdek w Europie. Buruacja dostaa si do wadzy,
odsunito arystokracj, zmieniy si granice. Wszystko to, co byo uporzdkowane
ulego zburzeniu. Okazao si, e rozum ludzki zawodzi, nie jest jedynym rdem
poznania wiata.
Obok tego, co realne istnieje wiat irracjonalny, dlatego Schelling
podkrela znaczenie wyobrani i fantastyki.
W utworach romantycznych pojawiay si duchy, rusaki, fauny lene.
Schelliny podobnie jak Fichte i Schlegel widzia w artycie natchnionego
geniusza obdarzonego pierwiastkiem boskim, dlatego dawa mu prawo rwnania
si z Bogiem, ktry wedug niego take by artyst, twrc genialnego dziea
(Deus Artifex).
Pogldy tych filozofw, ktrzy stworzyli pode filozoficzne romantyzmu,
czy postrzeganie artysty jako wybitnej jednostki, wyrastajcej ponad
przecitnych, obdarzonej pierwiastkiem boskim, czyli geniuszem.
GWNE MOTYWY W
LITERATURZE
ROMANTYCZNEJ
LUDOWO
Twrcy romantyzmu fascynowali si kultur ludow. Sczeglnie chtnie
nawizywali do legend narodw skandynawskich, ale take legend celtyckich,
czego odzwierciedleniem jest dzieo angielskiego twrcy McPhersona Pieni
Osjana.
str. 51
str. 52
ROMANTYZM W POLSCE
Romantyzm w Polsce rozpoczyna si w 1822 roku pierwsza konkretna
data rozpoczynajca epok przez wydarzenie literackie. Adam Mickiewicz wydaje
swj zbir poezji Ballady i romanse. Te utwory s tak nowatorskie i przeomowe,
e ich wydanie uznano za nowy etap w historii polskiej literatury.
Tytu odnosi si do gatunkw literackich i wskazuje na zmiany. Ballada
pochodzi z kultury ludowej. Romans gatunek o tematyce awanturniczo-miosnej.
Romantyzm trwa do 1863-1864 roku. Jedni za jego koniec uznaj wybuch
powstania styczniowego w 1863, a inni za upadek powstania w 1864 roku.
W 1795 roku nastpuje III rozbir Polski. Przestaje istnie. Nadzieja na
odzyskanie wzgldnej autonomii pojawia si, kiedy we Francji na cesarza
koronowa si Napoleon Bonaparte. To z nim Polacy wizali nadzieje na
odzyskanie niepodlegoci. Tak namiastk autonomii byo powstanie Ksistwa
Warszawskiego.
Po upadku Napoleona w 1815 roku na mocy ustale Kongresu
Wiedeskiego powstaje Krlestwo Polskie, zwane take z pogard Kongreswk.
Na jego tronie zasiad car Rosji, wielu Polakw z pogard odnosio si do RP ze
wzgldu na uni personaln. Upatrywano si drugiego upadki na tronie zasiad
najpotniejszy z zaborcw. Po upadku Napoleona cesarstwo Rosyjskie byo
najpotniejsze w Europie.
W 1830 roku w zaborze rosyjskim wybucho powstanie listopadowe
przeciwko Rosji. Upada w 1891 roku i w konsekwencji pociga za sob emigracj
wielu Polakw bojcych si represji. Pierwszy etap ich wygnania Drezno.
Nastpnie Pary tam osiado najwicej Polakw tworzc Wielk Emigraj. W
1847 roku w zaborze austriackim polscy chopi ulegaj presji Austriakw, ktrzy
przekonuj ich, e polska szlachta ich wykorzystuje, ponia cigle tkwic w
ustroju feudalnym. Chopi wzniecaj bunt przeciwko szlachcie, na czele ktrego
staje Jakub Szela. Wydarzenie te nazwano Rabacj galicyjsk lub krwawymi
zapustami, bowiem wydarzenie miao miejsce w lutym u schyku karnawau.
Ogromna ilo szlachty zgina to wydarzenie powraca bdzie echem w
str. 53
str. 54
CIERPIENIA MODEGO
WERTERA
(Goethe)
str. 55
KOMPOZYCJA
Utwr skada si z trzech czci, ktre rni si nie tylko bydow, ale
take typem narracji. Dwie pierwsze czci zawieraj listy Wertera do jego
przyjaciela. Pierwsza cz obejmuje okres od maja 1771 do wrzenia tego
samego roku, a druga od padziernika 1771 do grudnia 1772. Tak dokadnie
mona okreli czas, poniewa listy s datowane. S to jednak nietypowe listy,
poniewa nie posiadaj typowej budowy dla gatunku brak wstpu, zakoczenia,
informacji o adresacie. Brak opisw miejsc, nazwisk, jeli si ju pojawiaj to
pierwsza litera. Autor nie koncentruje si na opisie miejsc, ani spotkanych ludzi.
Jeli opisuje wydarzenia, to przedstawia je z wasnego punktu widzenia,
przepuszcza je przez filtr wasnych emocji.
Koncentruje si na opisie stanw wewntrznych, dlatego t powie
moemy nazwa pamitnikiem, ktry zwany jest pamitnikiem doszy lub
powieci duszy.
str. 56
str. 57
str. 58
Weter obserwujc go, uwiadamia sobie, e go moe czeka taki sam los.
Obd moe by swojego rodzaju ucieczk przed cierpieniem spowodowanym
przez mio.
Mimo tego, e Lotta polubia Alberta i mieszka u niego Werter bardzo
czsto ich odwiedza. Jednak Albertowi coraz bardziej to przeszkadza, daje temu
wyraz wychodzc kiedy pojawia si Werter. Cho to dostrzega, nie potrafi
odmwi sobie odwiedzin.
Kiedy po raz drugi przyjeda do Wahlheim, zmieniaj si jego upodobania
literackie. Niegdy rozczytywa si w Homerze, pod koniec ycia czyta pieni
Osjana. Jest to utwr bardzo typowy dla romantyzmu, McPershona, ktry ogosi,
e s to pieni celtyckiego barda. Werter nawet sam tumaczy obszerne ich
fragmenty specjalnie dla Lotty.
Najbardziej krytyczne byo ostatnie psotkanie. Werter pogbi si w
depresji, mia myli samobjcze, a w kocu podj decyzj, z powodu
nieszczliwej mioci i wiadomoci, e nigdy nie bdzie z Lott.
Do tej decyzji przyczynio si take:
to, e Albert jest jego przyjacielem, ktremu Lotta przysiga
wierno, Werter nie widzia innego wyjcia z tej sytuacji w jakiej
si znaleli, nie dostrzeg innego rozwizania i tym samym
pogbia si w melancholii
upokorzenie na balu
bolesne uwiadomienie, e nie liczy si umiejtno, warto
czowieka ale jego pochodzenie
spotkanie Henryka, ktry popad w obd zakochujc si w Lotcie
poznanie historii parobka
To wszystko sprawio, e Werter nie dostrzega innej moliwoci ycia. W tej
myli samjczej utwierdza si, a przekona si o jej susznoci w czasie
ostatniego spotkania z Lott.
Kiedy uniesiony emocjami rzuci sina ni. Wczeniej czyta jej fragmenty
pieni Osjana. Po tym incydencie powiedziaa, e nigdy wicej si nie zobacz.
Mio do Lotty staa si obsesj, obdem, bo staa si sensem jego ycia.
Kiedy powiedziaa, e nigdy wicej si nie zobacz to straci ten sens. Jedyn
myl jaka go powstrzymywaa to rodzina, matka. Ba si, e wyrzdzi im
krzywd. Kiedy podejmuje t decyzj, zamyka wszelkie ziemskie sprawy. Pisze do
Alberta i przeprasza za to, e wprowadzi niepokj w jego maestwo. Prosi take
o pistolety tumaczc, e wyjeda w podr.
W kontekcie tej ostatecznej decyzji Wertera, nowego znaczenia nabiera
rozmowa na temat samobjstwa jak odby z Albertem. Wszystkie teorie, jakie
wygosi, teraz wprowadza w ycie.
W dzie samobjstwa ubiera si tak samo, jak w domu, w ktrym po raz
pierwszy spotyka Lott ta kamizelka i niebieski frak. Strzela sobie w gow,
jednak nie do koca mu si to udaje. Agonia trwa dwanacie godzin, umiera dzie
przed wigili. Sam okrela miejsce w ktrym chiaby by pochowany midzy
lipami, gdzie rysowa, rozmyla.
Na pogrzebie nie byo ksidza, Lotty ani Alberta. Lotta dowiedziawszy si o
jego mierci, sama popada w szok, rozpacz, e a obawiano si o jej ycie. Albert
zosta z Lott, aby si ni opiekowa. Na pogrzebie komisarz z najstarszymi
synami
Tak jak smutny by koniec Wertera, tak jeszcze smutniejszy by jego
pogrzeb, w ktrym nie mogli uczestniczy jego najblisi, matka, Lotta.
Werter reprezentowa now postaw, ktra upowszechnia si w I fazie
romantyzmu WERTERYZM. Na bazie tej postawy Byron stworzy
charakterystyczn dla swoich utworw postaw byroniczn.
Postaw werteryczna charakteryzuje:
str. 59
KRL OLCH
Goethe
str. 60
DO RADOCI
FRIEDRICH SCHILLER
Schiller to drugi obok Byrona przedstawiciel niemieckiego preromantyzmu, czyli okresu poprzedzajcego
waciwy romantyzm. By to okres przejciowy. Odchodzono od koncepcji klasycyzmu, a poszukiwano
nowoci.
W utworze Schillera odnale moemy wtki klasycystyczne i romantyczne. Utwr ten to oda. Oda
to inaczej pie, wobec ktrej jedynym wymogiem strukturalnym bya budowa stroficzna. Tematyka pieni
powinna by rna (miosna, patriotyczna), ale nigdy frywolna.
W tym wypadku utwr to pochwaa radoci, co sugeruje ju tytu, w ktrym pojawia si apostrofa
do radoci, czyli bezporedni zwrot. W wikszej czci utworu wystpowa podmiot zbiorowy (1os.l.mn),
pniej w 1 os.l.poj. Zmienia si bowiem forma czasownikw i zaimkw. Najpierw wypowiada si w
imieniu zbiorowoci, z ktr pogldami si utosamia. Sytuacja zmienia si w ostatniej strofie, w ktrej
podmiot liryczny wypowiada si w 1 os.l.poj.
Podmiot liryczny najpierw jest zbiorowy, utosamia si z okrelon zbiorowoci to zabieg
charakterystyczny dla klasycyzmu, ale ujawniajcy si w ostatniej strofie, indywidualista wyodrbniajcy
si ze zbiorowoci, jest charakterystyczny dla romantyzmu.
W utworze pojawia si symbolika wiata, ktra mona odnie do nazwy owiecenia. W tym
wypadku odnosi si do radoci, szczcia, nie wiedzy.
W utworze pojawia si nawizanie do mitologii, a konkretniej do pl elizejskich krainy wiecznej wiosny,
szczliwoci (odpowiednik nieba). Ju tytu wskazuje na charakter inwokacyjny utworu.
Utwr ma form odezwy, bezporedniego zwrotu do adresata, tak jak apel.
Wystpuj te rodki retoryczne, a wic przede wszystkim pojawi si musz apostrofy (do
odbiorcw) wstacie ludzie, patrz, patrz, bracie.
Pojawiaj si wykrzyknienia zwracaj uwag na emocje podmiotu lirycznego, powtrzenia. Pojawia si
anafora z niej, paralelizm skadniowy, wyliczenia ona w sercu, zbou piewa, antyteza jasno
zami.
rodki te su utrwaleniu i zwrceniu uwagi czytelnika na dany temat.
Radoci, o ktrej wspomina podmiot liryczny, towarzyszy bdzie mio. Maj one moc
stwrcz. Budz do dziaania. Fichte twierdzi, ze dziaanie jest obowizkiem kadego czowieka. Dziaajc
wpywamy na rozwj wiata.
Fichte podkrela dziaania wybitnej jednostki, ktra ma wpyw na kreowanie wiata.
Do utworu Schillera, Bethoven skomponowa muzyk. To kocowy, ostatni chr IX symfonii.
Muzyka podkrelaa podnioso tego dziea.
Sama kompozycja Bethovena jest pochwa wolnoci.
W poczeniu zarwno tekst Schillera jak i muzyka day utwr, ktry sta si hymnem zjednoczonej
Europy.
Wybr podkrelaj sowa Wszyscy ludzie bd brami podkrelaj znaczenie wsplnoty, zjednoczenia.
W utworze pojawiaj si hasa odnoszce si do idei zjednoczonej Europy. Utwr ten koresponduje pod
wzgldem tematyki z obrazem Delacroix Wolno prowadzca lud na barykady.
str. 61
ludzkiej anatomii i korzystali z niej tworzc malarskie wizerunki. Delacroix czyni podobnie, bohaterowie
jego obrazu zostali przedstawieni z zachowaniem idealnych proporcji i realnoci. Pierwszy plan ukazuje
ciaa polegych, s to ciaa tych, ktrzy ponieli mier za wolno, tote na ich twarzach wyraz blu
miesza si z nadziej. Dalej wida marsz powstacw, ci, ktrzy przeyli id dalej, nie ustaj w drodze, a
ciaa polegych s dla ich niczym schody, po ktrych wspinaj si w gor, ku socu i wolnoci. Jest to
swego rodzaju metafora, ofiara polegych nie jest nadaremna, umoliwia bowiem osigniecie wsplnego
celu - wolnoci.
Gwna posta zostaa umieszczona na drugim planie, widzimy tu czoo pochodu, kroczy na nim
kobieta, uosobienie wolnoci, moda z rozchestana koszul, przez ktra wida nag pier. Za ni kroczy
lud, robotnicy, inteligenci i chopi. Postacie umieszczone tu za kobieta stanowi obraz francuskiego ludu,
a wic ludzi pracy, w zniszczonych ubraniach, z sierpami, ale gotowych do walki. Wrd ludu kroczy te
przedstawiciel inteligencji, w eleganckim ubraniu, ktre rwnie nosi lady zniszczenia i walki.
To stanowi zabudowania Parya, wida je sabo, bo przesania je dym i tumany kurzu, nieco z
tyu mona te dostrzec postaci studentw, wyrniajce si cylindrami i drukarzy w niebieskich bluzach.
Gwn postaci jest tu kobieta, owo uosobienie wolnoci i republiki, to ona kroczy na czele
powstacw, wiodc ich na barykady, jak gosi tytu. Kobieta ma na gowie frygijska czapk, ktra
symbolizuje republik, w jednej rce dziery trjkolorowy sztandar a w drugiej karabin z naoonym
bagnetem. Wolno jest tu opromieniona niezwykym blaskiem, ktry wyania j z ta i nadaje cudownego
wyrazu. Take ta suknia sprawia, e ta posta pierwsza przykuwa uwag.
Po lewicy personifikowanej wolnoci koczy mczyzna w czarnym cylindrze, niosc w rce
karabin, owa posta jest maym autoportretem, przedstawia bowiem samego mistrza Delacroix. Malarz nie
bra udziau w walkach i nawet nie by ich zwolennikiem, przynajmniej w czasie ich trwania, jest wiec w
tym ujciu sporo przesady. Natomiast po prawicy kobiety stoi chopiec, jeszcze dziecko, ktre jednak te
bierze udzia w walce, mimo lku w oczach nie cofa si, przeciwnie demonstruje w obu doniach pistolety,
gotowy w kadej chwili ich uy.
Pierwsze wraenie, jakie mona odnie patrzc na ten obraz, jest do przygnbiajce ze wzgldu
na szara kolorystyk, cho dominuj tu raczej ciepe barwy: czerwie, biel i brz. Te ciemne i szare kolory
dominuj na pierwszym planie, tam gdzie lez ciaa pokonanych, natomiast ywi rewolucjonici s
opromienieni blaskiem, podobnie jak sama Wolno, cho w mniejszym stopniu.
Szara, za jest wojna, mier i cierpienie, ale jest tez jasny promie, suszna, pikna idea, ktra
przywieca walczcym.
Powie poetycka (duszy utwr wierszowany o charakterze epickim) jest gatunkiem
wywodzcym si z ballad szkockich i angielskich i uksztatowanym w okresie romantyzmu. Za jego twrc
uwaany jest Walter Scott, ale prawdziwym mistrzem w tej dziedzinie okaza si George Byron ("Giaur",
Korsarz"), ktry zreszt jako pierwszy wprowadzi do powieci poetyckiej tematyk orientaln. W Polsce
gatunek ten reprezentowali gwnie: Antoni Malczewski ("Maria"), Seweryn Goszczyski ("Zamek
Kaniowski") i Juliusz Sowacki ("Arab", "Lambro", "Mnich", "Jan Bielecki")
Cechy powieci poetyckiej:
str. 62
POWIE POETYCKA
Sama nazwa wskazuje na to , e pojawi si synkretyzm rodzajowy charakterystyczny dla powieci
poetyckiej.
Wystpuje tu poczenie epiki (narracja, fabua) i liryki (budowa utworu, rodki stylistyczne).
Autor koncentruje si na opisie uczu bohaterw.
Narrator jest subiektywny, a utwr zawiera duy adunek emocjonalny.
Dla powieci poetyckiej charakterystycznym nastrojem bdzie nastrj tajemniczoci. Autor osiga go
dziki naturze (czstym motywem jest burza, akcja czsto rozgrywa si noc).
W Giaurze czytamy o tajemniczym jedcu pdzcym na koniu brzegiem morza. Morze jest wtedy
wzburzone, co wspgra z przeyciami bohatera.
Narrator nie jest wszechwiedzcy, dziki temu autor zyskuje tajemniczo.
Nie znamy czasu akcji, nie wiemy skd przybywa i kim jest gwny bohater utworu. Giaur znaczy
niewierny tak muzumanie okrelali chrzecijan . Jest on najprawdopodobniej wenecjaninem, moemy
si te domyla, ze jest to czowiek wysoko urodzony i zamony.
Akcja takich utworw rozgrywaa si najczciej w redniowieczu, poniewa uwaano je za epok
niezwyk, pen tajemnic.
Charakterystyczne dla powieci poetyckiej bd wtki orientalne , ktre mona odnale w Giaurze
Nawizanie do religii, miejsce akcji, obyczaje (zdrada, pozycja kobiety w kulturze islamu bya
ona wasnoci mczyzny, on by jej panem ycia i mierci.)
Leila bya niewolnic, jedn z on Hassana (t najwaniejsz)
Mczyzna mg mie wiele on, kobiety mieszkay w haremie, za zdrada bya najwikszym pitnem na
honorze mczyzny. Tylko mier niewiernej (w potpieniu i mkach) moga uwolni go od tego pitna.
Leila zwizana i uwiziona w worku zostaa wrzucona do morza.
str. 63
str. 64
str. 65
Twierdzi take, e adne nard nie jest naprawd pokonany, tak dugo, dopki nie pogodzi si ze
swoj klsk.
Drugi, obok wtku patriotycznego najwaniejszy jest watek miosny. To historia mioci Giaura i Leili.
O Giaurze wiemy, e jego imi znaczy niewierny . Jest najprawdopodobniej czowiekiem wysoko
urodzonym.
Leila najprawdopodobniej bya Gruzink. Wskazywa na to jej wygld czarne oczy, ciemne wosy, niada
cera. Z tego opisu moemy wywnioskowa, e Leila bya kobiet pikn, wyrniajc si niezwyk
urod.
To j Hassan darzy najwikszym zaufaniem. Zajmowaa wrd maonek gwne miejsce ze wzgldu na
urod, ale te na hardo : potrafia mu si sprzeciwi, co budzio szacunek Hassana.
Giaur w utworze jest przedstawiony jako czowiek o dwoistej osobowoci. Z jednej strony zdolny do
wielkiej mioci, namitnoci,. Mimo mierci, mio do ukochanej trwaa nadal , nie przemina do koca
jego dni. Tylko j kocha, tsknota za ni i ch pomszczenia jej mierci zdominowaa jego ycie. Z drugiej
strony jest czowiekiem bezwzgldnym, zawzitym, kierujcym si przede wszystkim gniewem i rzdz
zemsty.
str. 66
Leila zgina habicy sposb i o zadaniu takiej samej mierci Hassanowi myla Giaur.
Hassan to basza (ksi), ale te rycerz, wojownik. Stajc z nim do walki, Giaur ucina mu rk.
Wydawaoby si, e zabicie mordercy Leili zapewni Giaurowi spokj i ukojenie. Jednak nie znajduje on
spokoju wewntrznego, bo ma wyrzuty sumienia, poniewa wydaje mu si, e Lila zgina przez niego
staa si przyczyn tragedii, a nie szczcia.
Giaur ma wiadomo, e zabicie Hassana nie zwrci ycia Leili.
Mio graniczy niemale z obdem , dlatego, mimo i kochanka znikna, Giaur nie wyobraa sobie ycia
bez niej.
Giaur mwi odtd sobie i ludziom obrzydem bo wszyscy, ktrzy znali tego czowieka podkrelali, e
jego twarz bya niezwyka zwaszcza wzrok budzi przeraenie, gdy wydawao si, e to oczy diaba.
Giaur u schyku ycia osiada w klasztorze. Nie zosta jednak mnichem, nie przyj lubw, nie zgoli
gowy, nie przestrzega postw, unika innych mnichw. Do klasztoru trafi aby znale ukojenie. Mg
tam przebywa, poniewa a jego rzecz odda cay swj majtek.
Mnisi bali si go, y w osamotnieniu. Niedugo przed mierci Giaur odbywa co w rodzaju spowiedzi.
Rozmowa z mnichem spowiedzi nie przypomina, poniewa, kto kto j odbywa, auje za grzechy i pragnie
rozgrzeszenia.
Giaur opowiada mnichowi swoj histori nie po to, aby znale rozgrzeszenie, tylko aby kto pozna jego
mio do Leili. Nie szuka rozgrzeszenia. Obok tragedii przey chwile szczcia i uniesienia. Twierdzi, e
gdyby dosta drugie ycie, to przeyby je tak samo.
Byron tworzc Giaura stworzy nowy rodzaj bohatera.
Jego pierwowzorem by bohater werteryczny, z ktrym bohater byroniczny bdzie mia troch wsplnego.
czy ich fakt, e byli skceni ze wiatem nie szukali kontaktu z ludmi, izolowali si od nich, byli
wobec nich wrogo nastawieni.
Skceni byli te ze sob nie mogli znale spokoju i ukojenia.
Byli ludmi samotnymi.
Przeywali nieszczliw mio, ktra cho jest odwzajemniona, ale nie moe si speni.
Mio nadaje sens yciu bohaterw, ale w przeciwiestwie do bohatera werterycznego, u bohatera
byronicznego nie staje si ona przyczyn mierci.
Wg Giaura samobjstwo jest objawem tchrzostwa.
Gwn cech bohatera byronicznego jest tajemniczo. Giaur najprawdopodobniej jest wenecjaninem. Nie
znamy jego imienia ani nazwiska, wystpuje tutaj jako niewierny . Nie znamy dokadnie jego przeszoci.
Bohatera werterycznego charakteryzuje bierno i zniechcenie. Natomiast bohater byroniczny to czowiek
aktywny, bowiem walczy o swoj mio.
Cho Giaur wie, e Leila naley do Hassana, planuje wspln ucieczk. Gdy Leila ginie z rk Hassana,
celem jego ycia staje si pomszczenie jej mierci.
W Giaurze pojawia si nowy typ bohatera romantycznego bohater byroniczny. Kolejnym utworem, w
ktrym pojawi si taki bohater bdzie Konrad Wallenrod A. Mickiewicza.
str. 67
ADAM MICKIEWICZ
W wigili 1798 w Zaosiu przychodzi na wiat Adam Mickiewicz syn Mikoaja i Barbary. Pochodzi ze
rednio zamonej szlachty. Jego ojciec z wyksztacenia by prawnikiem (bardzo popularny zawd wrd tej
grupy spoecznej).
Niebawem po przyjciu na wiat syna, Mickiewiczowie przenosz si do Nowogrdka, gdzie przy
tamtejszym sdzie ojciec poety pracowa jako komornik. Mickiewicz wychowywany przez niani zapozna
si z wieloma baniami biaoruskimi, ktre pniej pojawi si w jego utworach, szczeglnie Balladach i
romansach oraz i II i IV cz. Dziadw.
Czyli z okresu kowiesko-wileskiego pierwszego etapu twrczoci Mickiewicza.
Dziecistwo wspomina Mickiewicz jako szczliwe, do wspomnie z tego okresu powrci w Panu
Tadeuszu gdy w Epilogu napisze:
Kraj lat dziecinnych, on zawsze zostanie,
wity i czysty jak pierwsze kochanie
Ten szczliwy okres przerway 3 wydarzenia.
1810 poar Nowogrdka, ktry strawi wiksz cz miasta.
1812 umiera ojciec poety
1812/1813 miaa miejsce kampania Napoleona przeciwko Rosji.
Mickiewicz pamita wic z dziecistwa entuzjastyczny marsz na Moskw i nadzieje Polakw na
odzyskanie niepodlegoci.
Pniej to wydarzenie opisze w Panu Tadeuszu.
Ja ciebie dotd widz pikn maro senna
Zrodzony w niewoli, okuty w powiciu
Ja tylko jedn tak wiosn miaem w yciu
Pamita te odwrt Napoleona spod Moskwy. Ta klska staa si pocztkiem koca Napoleona, ale o tym w
Panu Tadeuszu ju nie wspomniano.
W 1815 Mickiewicz ukoczy gimnazjum w Nowogrdku i rozpocz studia w Wilnie gwny orodek
kultury na terenach dawnej Polski, zwaszcza dziki uniwersytetowi Wileskiemu, ktry dorwnywa
poziomem uczelniom europejskim. Mickiewicz spotyka si tam z uczonymi.
W tym czasie wykadali Jan i Andrzej niadeccy oraz Joachim Lelewel historyk, ktry pojawi si w
Kordianie Sowackiego.
W tamtym czasie w Wilnie istniao wiele salonw, w ktrych spotykali si wykadowcy i studenci
uniwersytety wileskiego, a pocztkujcy poeci prezentowali tam swoje utwory. Taki salon literacki
prowadzia Salomea Becu matka Juliusza Sowackiego. W jej salonie czsto bywa Mickiewicz.
Na uniwersytecie powstao w tym czasie wiele zwizkw modzieowych. M.in. zwizek filaretw
(mionikw wiedzy i mdroci). Naleeli do niego studenci najstarszych rocznikw oraz absolwenci
Zan, Mickiewicz, Czeczot, Jeowski, Malewski.
Za priorytet stawiali sobie filomaci rozwj intelektualny. Postulaty, ktre stworzyli nie dotyczyy walki z
caratem (o niepodlego) nie gosili te hase narodowo-wyzwoleczych. Narzucali sobie cele
samoksztacenia poznawanie historii i literatury polskiej. Twierdzili te, e ich zadaniem jest niesienie
kaganka owiaty (wiata wiedzy i nauki) . Ich hasami stay si nauka, ojczyzna i cnota.
Najwybitniejszymi przedstawicielami tego zwizku byli Zan i Mickiewicz. Zan uwaa, e do takiej
dziaalnoci naley wczy rwnie studentw modszych rocznikw.
Powstao koo promienistych (1820). Zwizek filomatw by organizacj tajn, za koo promienistych
jawn.
str. 68
Nazwa tej organizacji pochodzi od stworzonej przez Zana teorii promionkw kady czowiek wytwarza
aur, szlachetnoci, doskonaoci, ktr powinien si dzieli z innymi ludmi.
Do tego zwizku naleeli studenci 1 roku, a wic zapalecy niezwaajcy na niebezpieczestwa
wynikajce z przynalenoci do takiej organizacji. Bowiem oprcz hase o rozumie i wiedzy, wyznawali te
hasa narodowo-wyzwolecze. W zwizku z tym, rektor uniwersytetu nakaza Zanowi zawieszenie tej
organizacji, bo jej czonkom grozio aresztowanie.
Latem koo promienistych zostao rozwizane i w jego miejsce powsta zwizek filaretw (gr. Filareta
mionik cnoty w pojciu antycznym denie do wewntrznej doskonaoci).
Filareci nie byli tak zachowawczy jak filomaci. Wzywali do walki twierdzili, e tylko walka zbrojna moe
da Polsce niepodlego.
Filomaci potpiali dziaania filaretw. Twierdzili, ze s zbyt radykalni w swoich pogldach, e naraaj si
na aresztowanie. Krytykowali te Zana twrc tej organizacji. Jako jedyny spord filomatw popar ten
nowy zwizek Mickiewicz., ktry po ukoczeniu studiw w 1820 roku wysya do Wilna filaretom Od do
modoci .
Rok wczeniej stworzy te Pie filaretw, ktra staa si hymnem tego zwizku
Mickiewicz debiutowa ju w 1818 roku wierszem Zima miejska nastpnie wyda utwory
Mieszko,ksi Nowogrdka oraz Pani Aniela i dziewica Orleaska przesiknite klasycyzmem,
bowiem pamita naley, ze Wilno byo orodkiem tego kierunku wykadowcy byli zwolennikami
klasycyzmu czemu da wyraz niadecki polemizujc z Brodziskim.
Jednak ju w Odzie do modoci pojawiaj si wtki klasycystyczne i romantyczne.
W 1819 roku Mickiewicz koczy studia i wyjeda do Kowna . Studia bowiem mg rozpocz dziki
stypendium. Musia je jednak odpracowa w wyznaczonym gimnazjum jako nauczyciel.
W 1819 podj prac w gimnazjum kowieskim. Pracy jednak nie lubi, a Kowno wydao mu si nudne.
Tamtejsze rodowisko niechtnie przyjo Mickiewicza, ktry zacz si utosamia z Werterem bo
szczeglnie chtnie czyta to dzieo Goethego.
Aby zabi nud i samotno Mickiewicz zbiera informacje na temat kultury biaoruskiej banie i
legendy, ktre pojawiy si w Balladach i romansach. Dla okresu kowiesko-wileskiego
charakterystyczne bd utwory takie jak Ballady i romanse oraz II i IV cz Dziadw.
Na powstanie tych dwch ostatnich bezporedni wpyw miay wydarzenia z ycia poety.
Po studiach Mickiewicz zosta zaproszony przez swojego przyjaciela Wereszczak do rodzinnego majtku
na wakacje.
Tam te pozna siostr przyjaciela Maryl Wereszczakwn, o ktrej bdzie pisa w swoich utworach jako
mioci swojego ycia.
Kobieta bya zarczona z hrabi Putkamerem - czowiekiem starszym od niej, ale bardzo zamonym.
Wic zakochany w niej, biedny, pocztkujcy poeta nie by wg rodzicw dobrym kandydatem na ma .
Nie wiadomo jednak czy Mickiewicz nie chcia pozowa na Wertera.
str. 69
ODA DO MODOCI
Utwr pierwotnie mia nosi tytu Hymn do modoci, ale w czasie gdy ten utwr powstawa,
Mickiewicz fascynowa si twrczoci Schillera, pozna w tym czasie tre ody Do radoci.
Oda Mickiewicza wyranie koresponduje pod wzgldem nastroju, emocji z utworem Schillera, dlatego
Mickiewicz zmieni pierwotny tytu na Od do modoci.
Ju tytu utworu wskazuje, ze przeplata si bd wtki klasycystyczne i romantyczne.
Pojawi si nowy sposb obrazowania wiata, dla klasycystw szokujcy, do tej pory niewykorzystywany w
literaturze. Mickiewicz np. pisze o wodach trupich lub pazie w skorupie.
Ze wzgldu na uyte rodki stylistyczne , wielu czytelnikw skrytykowao to dzieo (nawet przyjaciele
Mickiewicza).
Jego pierwszym zwolennikiem zosta Tadeusz Zan.
Ju w tytule pojawia si sowo oda gatunek, ktry swoje korzenie ma ju w antyku, bo oda to
odpowiednik pieni.
Jedynym wymogiem wobec pieni bya regularna budowa stroficzna, tymczasem Mickiewicz amie
dotychczasowe zasady bo jego oda ma budow nieregularn. Jest to zwizane z ogromnym adunkiem
emocjonalnym jaki zawar autor w swoim utworze.
Utwr ten mona zaliczy do wzywajcych do walki, wzniecenia buntu takich jak Marsylianka lub
Wolno wiodca lud na barykady.
Ju w pierwszej ze strof pojawia si obraz wiata starego. Osi kompozycyjn utworu bdzie kontrast
midzy wiatem starym a nowym. Starym wiatem samolubw i nowym idealistw ,ktrzy sensu ycia
upatruj si we wsplnym dziaaniu.
Na pocztku utworu mona odnale apostrofy kierowane do modoci mona go zaliczy do liryki
inwokacyjnej.
Pojawia si te wielokrotnie tryb rozkazujcy, co te wskazuje na liryk apelu. Zwroty wystpujce w
utworze maj form nakazu.
Pojawia si te motyw lotu . Podmiot liryczny wystpuje tutaj w 1 os. l.poj posta typowo romantyczna
podmiot to jednostka wybitna, domagajca si zmian, wypowiadajca si z niezwyk emocjonalnoci.
Wystpuje ekspresja wypowiedzi, ktr wprowadzaj wykrzyknienia oraz wyrazy nacechowane
emocjonalnie negatywnie. Np. martwy wiat (liczne wykrzyknienia s te char. dla liryki apelu).
Motyw lotu suy dokadnemu ukazaniu rnic midzy starym i nowym wiatem. Wznoszc si, podmiot
liryczny wybija si ponad przecitno.
W utworze tym pojawia si nowe, char. dla romantyzmu sowo duch . Nie jest to ju tylko zjawa, ale te
dusza, emocje i uczucia.
Na samym pocztku pojawia si te negatywna ocena wiata starego. To wiat stworzony przez ludzi
pobawionych uczu.
Mickiewicz nazywa ich szkieletami, ktre nic nie czuj.
To modo sprawia, ze nowy wiat w przeciwiestwie do tego starego , martwego, bdzie rajsk
dziedzin uudy ,w ktrej ludzie maj ch do dziaania, gdzie wszystko jest moliwe, bo czowiek moe
przekracza siebie, kieruje si sercem, uczuciem , wiat poznaje przez intuicj.
Natomiast stary wiat autor opisuje uywajc symboliki koa stanowi on zamknit przestrze,
ograniczon, bo takie jest wg. autora poznawanie wiata poprzez zmysy. Stwierdzenie to jest jednoczenie
zarzutem stawiany klasycyzmowi.
Romantyk widzi wiat nie tylko z zewntrz, osiga peni, bo poznaje take wntrze, moe przekracza
granice do tej pory nieprzekraczalne.
wiat stary ogarnity jest mg .
str. 70
Cho klasycycie kierowali si wiedza i rozumem, to wiat, ktry stworzyli oparty by na starych i
zgnuniaych zasadach. To wiat, ktry okrela jako wody trupie (sposb obrazowania niezgodny z
klasycystycznym kanonem pikna). Ludzi yjcych w tym wiecie nazywa egoistami, nie interesujcymi
si drugim czowiekiem, jego sprawami, problemami.
Std obraz paza zamknitego w skorupie, czyli czowieka samotnego, do ktrego nie lgnie fala, ani on do
fali.
Kady yje swoim, odrbnym yciem.
W nowym wiecie, ycie nabiera sensu tylko wtedy gdy dzieli si je z innymi. Kiedy czy ludzi wsplnota
myli, emocji i celw.
Kolejna strofa to bardzo wyrane wezwanie do dziaania. Pojawia si apostrofa do modych ludzi, ktrych
modo ma zjednoczy w dziaaniu skierowanym przeciwko gwatowi. Gwatem tym wg. autora s zabory.
Mona go zwalczy jedynie przemoc.
Pojawia si wezwanie do czynu i dziaania. Mona odnale nawizanie do sw Byrona :
Walka o wolno gdy si raz zaczyna z ojca krwi spada dziedzictwem na syna
Mickiewicz za pisze:
I ten szczliwy, kto pad wrd zawodu,
Jeeli polegym ciaem
Da innym szczebel do sawy grodu
Znw najwaniejsza jest idea. Nawet jeli zgin walczcy, to idea przetrwa, a ich walka bdzie przykadem
dla kolejnych pokole. (elementy liryki tyrtejskiej).
W utworze pojawia si nawizanie do mitu o Heraklesie.
Nawizanie do antyku wskazuje na pierwiastki klasycystyczne. Herakles staje si tutaj symbolem mstwa i
siy, a take pokonywania granic, osigania niemoliwego.
Dlatego autor zwraca si w kolejnej apostrofie skierowanej do modego czowieka. W sten sposb zwraca
si do kadego z odbiorcw z osobna, aby przekraczali granice, sigali po to co pozornie wyglda na
niemoliwe.
Sowa te przyjmuj posta sentencji. W wersach tych zawarta jest istota romantyzmu.
Tam sigaj, gdzie wzrok nie siga,
am, czego rozum nie zamie
Jest to wystpienie przeciwko zasadom rozumu i zmysom.
Odwrotnie do romantycznego poznawania wiata przez uczucia, wiar i intuicj . Tylko wtedy mona
osign peni, zdoby potg i nieprzecitno.
Kolejne apostrofy to kolejne nawoywania do wsplnego dziaania, do wsplnoty myli, uczu i walki,
tylko wtedy mona skierowa si na nowe tory, oderwa od tego co stare i spleniae.
Autor twierdzi, e kraje, do ktrych nie dotary te zwyczaje, to kraje zamtu i nocy.
Pojawia si nawizanie do ksigi Genesis. Modo bowiem wywabi wiat z chaosu.
Jak Bg stworzy wiat, tak modzi ludzie stworz go na nowo, okrel nowe zasady i nowe wartoci.
Ciemno zastpi wiatem, a wic zo dobrem.
Jednoczenie walcz ze sob stare i nowe tendencje.
W przedostatniej strofie pojawia si sowo duch w nowym ujciu., bo oto z ciemnoci i chaosu wyoni
si nowy wiat, oparty na przeyciach zewntrznych, na tym co duchowe.
str. 71
To mode pokolenie stworzy nowy wiat, ktry oprze si na wsplnocie i przyjani. Dziki nim uda si
pokona wszelkie przeszkody i przywita nadejcie nowego, bo jutrzenka swobody to jakby zapowied
dnia w ktrym nastanie wolno.
2 ostatnie wersy odgryway szczegln rol w czasie powstania listopadowego, bowiem wypisano je na
murze warszawskiego ratusza, a cao ody zostaa wydrukowana na pierwszej stronie powstaczego
pisma Podchory.
BALLADY I ROMANSE
Jest to pierwszy waniejszy zbir utworw, pochodzcy z okresu kowiesko-wileskiego. Po studiach
Mickiewicz podj prac w gimnazjum kowieskim. Czas wolny powica na zbieranie informacji o
tamtejszej kulturze, bani legend, ktrych echa mona pniej odnale w zbiorze Ballady i romanse
wydanym w 1822 roku. Byo to tak wane wydarzenie, e uznano je za pocztek romantyzmu.
Jednym z waniejszych utworw z tego cyklu jest
ROMANTYCZNO
Ten utwr Mickiewicz poprzedzi mottem zaczerpnitym z Hamleta Szekspira.
Zdaje mi si, ze widz gdzie?
Przed oczyma duszy mojej
Szekspir uwaany by bowiem przez romantykw za prekursora, poniewa jako pierwszy zastosowa
poczenie wiata realnego z fantastycznym (po raz pierwszy pojawiy si te elementy fantastyki)
Te 2 wersy okrelaj sposb poznawania wiata char. dla romantyzmu. Ju nie zmysy, rozum, ale wiara i
intuicja pozwol poznawa wiat.
Utwr ten to ballada czyli gatunek charakterystyczny dla romantyzmu.
Ballada to gatunek synkretyczny (wystpuje synkretyzm rodzajowy):
Liryka budowa stroficzna, adunek emocjonalny
Epika narrator i fabua
Dramat dialogi
Kreacja podmiotu narratora jest char. dla ballady. Narrator romantyczny nie jest wszechwiedzcy. Nie wie
gdzie rozgrywa si akcja, kim s bohaterowie, kogo wzywa Karusia tego dowiadujemy si od niej samej.
Widzi ona swojego ukochanego, Jasia, ktry zmar 2 lata temu.
Rodzi si pytanie czy dziewczyna jest obkana, czy oszalaa z mioci i rozpaczy, czy rzeczywicie widzi
ducha swojego ukochanego.
Narrator przedstawiajc w I czci histori dziewczyny odwouje si do wiary w istnienie wiata
pozazmysowego.
Wikszo ludzi, ktrzy przygldaj si dziewczynie drwi z niej.
Ale wrd tej gromady s te ludzie proci, ktrym wystarczy 1 argument e Ja kocha Karusi za ycia
wic musi by przy niej.
Proci ludzie wierz, e prawdziwa mio potrafi pokona wszystko.
W II czci nastpuje polemika midzy narratorem i starcem, ktrego pierwowzorem by niadecki.
Polemika ta przypomina spr midzy niadeckim i Brodziskim.
Narratora moemy utosami z Mickiewiczem. Jest to poeta romantyczny a argumentem za tym
przemawiajcym jest to, e narrator staje po stronie dziewczyny.
str. 72
Pojawia si te konflikt pokole mdrzec to przedstawiciel starszego pokolenia, ktre w yciu kieruje si
okiem i szkiekiem (rozumem i zmysami). To im przeciwstawia romantyk uczucie i wiar, ktre bardziej
do niego przemawiaj.
Tym samym wierzy dziewczynie i utosamia si z prostymi ludmi. Mdrzec twierdzi te, e dziewczyna
jest obkana i duby smalone bredzi to bezporednie nawizanie do wypowiedzi niadeckiego zawartej w
artykule O pismach klasycznych i romantycznych. Poeta wierzy dziewczynie, bo jest przekonany, ze
kieruje si ona uczuciami, a prawdy wyznawane przez starca s martwe bo odlege ludziom prostym.
Sposb postrzegania wiata jaki prezentuje klasyk nie dostarcza penej o nim wiedzy, bo zmysy myl,
udz, podsuwaj pozory.
Tylko przez zmysy i uczucia pokazuje si ca prawd. Dlatego w yciu naley kierowa si sercem.
Utwr ten koresponduje z problematyk utworu Krl olch . W obu z nich:
- wystpuje konflikt pokole
- zderzaj si pogldy klasycystyczne i romantyczne
- podobna kreacja narratora daje on wiar dziecku/dziewczynie
Jest to zabieg charakterystyczny dla romantyzmu poniewa romantycy twierdzili, e dzieci/ludzie obkani
s bliej wiata irracjonalnego.
W utworze tym mona odnale nawizanie do romantyzmu ludowego:
- ballada
- akcja rozgrywa si w maym miasteczku,
- bohaterami s ludzie proci kierujcy si wiar i intuicj
- przenikaj si wiat realny i fantastyczny; pojawia si posta zjawy
Kreacja bohaterki utworu to nowo w literaturze polskiej. Do tej pory prosta dziewczyna, jej przeycia,
uczucia nie byy tematem utworw. Dziewczyna zachowywaa si jak obkana. Nigdy wczeniej taka
bohaterka w literaturze polskiej si nie pojawiaa.
LILIE
Mickiewicz przebywajc w Kownie gromadzi banie i legendy, ktre wykorzysta w swoim utworze.
Dowodem na to jest utwr Lilie, ktrego pierwowzorem bya pie ludowa Staa si nam nowina, pani
pana zabia
Utwr Mickiewicza to swobodna adaptacja pieni gminnej (na taki rodowd utworu wskazuje podtytu ,
ktry brzmi z pieni gminnej) Pierwowzr by utworem krtkim, pozbawionym elementw fantastyki i
rodkw stylistycznych.
Mickiewicz wanie o te elementy wzbogaci swoj wersj.
Rozbudowa te akcj oprcz gwnego wtku dotyczcego morderczyni, wprowadzi te wtek
poboczny - braci, ktrzy najpierw poszukiwali brata, a pniej zaczli ubiega si o rk bratowej.
Jako, ze jest to ballada, nie mogo zabrakn synkretyzmu rodzajowego:
Epika fabua, narrator, ktry ma ograniczon wiedz. Wikszoci istotnych faktw dowiadujemy si z
rozmowy pomidzy pustelnikiem a kobiet.
Liryka budowa stroficzna, rodki stylistyczne, nastrj (peen napicia i grozy, a buduje go natura) akcja
rozgrywa si noc, chata pustelnika znajduje si w rodku lasu. Przez ktry trzeba si przeprawi, aby si
do niej dosta. Ptaki wydajce straszne odgosy, wiejcy wiatr i szum lici potguj nastrj grozy.
Pojawia si te paradoks romantyczny.
Kobieta jest przeraona, wie, e jest winna, jedyne czego si obawia to kara. Odmawia nawet gdy pustelnik
chce wskrzesi jej ma.
Dramat dialogi.
str. 73
str. 74
W obrzdzie udzia bierze lud prosty, a chrowi i ceremonii przewodzi Gularz. Peni on wan rol czy
wiat realny z fantastycznym , posiada niezwyk moc duchy pojawiaj si i znikaj na jego rozkaz.
Tylko jedna zjawa przybywa niewezwana i nie reaguje na rozkazy.
To ostatni duch, upir z krwaw plam na piersi .
Utwr ten mona podzieli na 2 czci. Pierwsza ma charakter moralizatorski. Pojawiajce si duchy
mona podzieli na 3 grupy:
1. Duchy lekkie
2. Duchy najcisze
3. Duchy porednie
Ad 1
Jzio i Rzia dwoje dzieci zjawio si z prob o ziarnko gorczycy. Ich cae ycie przepenione byo
szczciem beztroskie i radosne nie doznay adnego nieszczcia. Ich ycie przypominao raj, nie
potrafiy zrozumie czym jest cierpienie.
Rola jak odgrywaj zjawy jest dwojaka. Przybywaj aby prosi o pomoc, a odchodzc zostawiaj nauk
skierowan do ywych, ktrzy pozwalaj im osign ycie wieczne ( Kto nie zazna goryczy ni razu, ten
nigdy nie moe by w niebie).
Ziarnka gorczycy miay by namiastk cierpienia, ktrego dzieci nie zaznay za ycia.
Ad 2.
Jako nastpne pojawia si Widmo Zego Pana, jest to duch, ktry popeni najciszy grzech. Przybywa on
z ptakami (sowy, kruki, puchacze) s to dusze ludzi, ktrzy zginli z powodu Zego Pana.
Sowa to dusza kobiety, ktra zjawia si u dziedzica w noc wigilijn proszc o jedzenie. Tego wieczora w
domu Pana miaa odby si kolacja wigilijna, a st powinien by suto zastawiony. Tymczasem dziedzic
wypdzi kobiet, ktra noc zamarza na mrozie.
Kruk to dusza chopaka, ktry wszed do sadu i chcia zerwa owoce poniewa od 3 dni nic nie jad.. Gdy
zosta schwytany, dziedzic skaza go na kar chosty. W efekcie modzieniec zmar.
Zarzuta jaki stawia Mickiewicz temu duchowi by taki, e nie jest czowiekiem nie ma w sobie ludzkich
cech, ktre nakazywayby pomoc drugiemu czowiekowi. Okaza si istot bezduszn, godn potpienia.
Jest to jedyny z duchw, ktry skazany bdzie na wieczne potpienie.
Odnale tu moemy motyw winy i kary nawizanie do systemu wartoci ludzi prostych, ktrzy ten
obrzd odprawiaj.
Kara dotknie kadego, jak nie za ycia, to po mierci.
Widmo da jada i napoju. Mimo tego, e ludzie w swej dobroci i prostodusznoci, byli w stanie mu
pomc, jedzenie zostaje mu wyrwane przez ptaki.
Zy Pan ma wiadomo, e ludzie nie s w stanie mu pomc. Jedyne co chce, to aby dusza si z niego
wydostaa bo popeni najciszy grzech. Odchodzc zostawia nauk : Bo kto nie by ni razu czowiekiem,
temu czowiek nic nie pomorze .
Ad 3.
Jest to duch Zosi najpikniejszej dziewczyny ze wsi. Dziewczyna uwielbiana przez wszystkich chopcw,
drwia z zalotnikw .
Cae ycie spdzia z gow w chmurach, nie potrafia dostrzec tego co ziemskie mioci i uczu innych
ludzi, ktrych rania, drwic z nich.
Dziewczyna to duch poredni, ktrego dusz bka si po wiecie, midzy piekem, a niebem. Pragnie wic
prosi ludzi aby pomogli jej znale spokj. Ludzie obiecuj, e bd si za ni modli, a jej tuaczka
skoczy si za 2 lata, jej dusza za trafi do raju.
str. 75
Odchodzc zostawia nauk Kto nie dotkn ziemi ni razu, ten nigdy nie moe by w niebie kto nie
dozna mioci.
W tym momencie koczy si I cz. utworu , ktra ma charakter moralizatorski. Duchy odchodz na rozkaz
Gularza i zostawiaj nauk aby y peni ycia, dowiadcza wszystkiego, a istot ycia jest
przeplatanie si smutku i radoci tylko wtedy potrafimy by czowiekiem wobec innych , okaza ludzkie
uczucia.
II cz. zawiera istot romantyzmu, bo kiedy o pnocy pojawi si widmo, ktre przychodzi niewzywane
przez Gularza i nie reaguje na jego rozkazy, to Gularz mwi to jest nad rozum czowieczy .
W tych sowach zawarta jest istota romantyzmu przekonanie, ze obok wiata racjonalnego, ktry
poznajemy przez zmysy i rozum.
Zjawa bowiem zatrzymuje si przy pasterce , dziewczynie, ktra jest w aobie, cho wszyscy jej krewni
yj. Zjawa ma krwaw plam na piersi. Gdy dziewczyna zaczyna paka, omdlewa i wynosz j z kaplicy,
widmo poda za ni.
W budowie mona odnale zasad 3 jednoci. Czasu, miejsca i akcji, wystpuje te chr i koryfeusz,
ktrego rol odgrywa Gularz.
W romantyzmie nastpi charakterystyczny dla tej epoki zwrot ku motywom i literaturze ludowej, ktra
pierwotnie wystpowaa w twrczoci ustnej. Romantycy w wierzeniach i zwyczajach ludowych widzieli
skarbnic tradycji narodowej. Swoje utwory stylizowali na wzr twrczoci artystw, wywodzcych si z
prostego ludu. W dzieach romantycznych
odnale mona przyswojone z folkloru prawdy i postawy moralne, jakimi kierowa si lud. Co wicej, to
wanie romantycy wprowadzili do literatury bohatera ludowego i poprzez pryzmat jego wartoci i
pogldw ukazywali wiat.
Adam Mickiewicz w II czci Dziadw sign do tematyki ludowej. W ludowoci bowiem dostrzega
pewne denia moralne i pewne nauki, gminnym sposobem zmysowie przedstawione. Gwnym
wtkiem dziea jest pogaski obrzd, podczas ktrego do ycia zostaje powoana nadzmysowa
rzeczywisto. Rzeczywisto ta jest podporzdkowana prawom moralnym, jakie obowizuj czowieka na
ziemi. Czowiek jest jednoczenie przedstawicielem rodzaju ludzkiego i czonkiem danej spoecznoci.
Wedug wierze ludowych istniay zawiaty, bdce miejscem pobytu dusz, ktre po opuszczeniu
ziemskiego padou nie dotary jeszcze ani do nieba ani do pieka. Dla yjcych ludzi, uczestniczcych w
magicznym rytuale, duchy s zjawiskiem zupenie naturalnym, zgodnym z ich wierzeniami. Noc Dziadw
to czas wsplnoty ywych i umarych. ywi zjawiaj si na obrzdzie, by pomc umarym, a duchy
zmarych udzielaj im przestrg jakie wyniosy z wasnego ycia i losw duszy na tamtym wiecie.
Prawdy moralne, wygaszane kolejno przez trzy kategorie duchw: lekkie, rednie i cikie, podejmuj
istotn problematyk winy i kary. W myl ludowej sprawiedliwoci kara spotyka nie tylko tych, ktrzy
zgrzeszyli przeciwko drugiemu czowiekowi. Zbawieni nie mog by rwnie ci, ktrzy w swoim yciu
grzeszyli przeciwko naturze
str. 76
DZIADY CZ. IV
Jest to kolejny utwr z okresu wilesko-kowieskiego. W tym czasie Mickiewicz fascynowa si
twrczoci Goethego i Rousseau . Echa tej fascynacji moemy odnale w IV cz. Dziadw bo bohater
wspomina dziea takie jak Nowa Heloiza i Cierpienia Modego Wertera.
Te utwory Gustaw nazywa zbjeckimi poniewa przyczyniy si one do jego tragedii dziki nim
uwierzy, ze mio to wielka, kosmiczna sia, ktra czy serca i dusze na wieki.
Akcja utworu rozgrywa si w noc zaduszn, podobnie jak w II cz. Dziadw. Midzy widmem z kaplicy, a
pustelnikiem odnale mona analogi. W obu przypadkach nie wiemy kim s i skd przybywaj.
Sam pustelnik twierdzi, ze nie wie skd wdruje z pieka czy z raju.
Zjawia si on w domu ksidza wraz z przyjacielem ( tak nazywa ga jody. Cho twierdzi, e jest ona
cyprysem).
Pierwsze stwierdzenie jakie si nasuwa, to stwierdzenie, e jest to czowiek obkany albo samotny.
Na t samotno wskazywa moe imi jakim si przedstawia. Pustelnik bowiem to czowiek samotny,
ktry nie posiada bliskich.
Gdy rozstawa si z ukochan, otrzyma od niej gazk cyprysu, dlatego twierdzi, ze joda to wanie
cyprys.
Cyprysy sadzi si te na cmentarzach z tego wniosek, e Gustaw nie naley do wiata ywych.
Cyprys to te symbol nieprzemijalnoci dla kochanka to dowd na to, e jego partnerka nie zapomni o
nim.
Pojawienie si pustelnika wzbudzio przeraenie zarwno ksidza jak i dzieci. Ale przeraenie budzi te
poniewa nie wiadomo skd przybywa. Posiada te n, ktrym pniej si przebija, co wskazuje na to, ze
jest on upiorem.
Akcja toczy si w cigu 3 godzin:
- mioci
- rozpaczy
- przestrogi
Kolejne godziny wyznacza ganicie kolejnej wiecy.
Pierwsza godzina to rozprawa ksidza z pustelnikiem. IV cz. Dziadw to przede wszystkim monolog
nieszczliwego kochanka, penego skrajnych emocji od mioci do nienawici.
Ten ogromny adunek emocjonalny znajduje odbicie w budowie utworu, ktra jest nieregularna.
Wypowiedzi s czsto urwane, duo w nich wykrzyknie.
T pierwsz godzin rozpoczynaj sowa pustelnika
Kto mioci nie zna ten yje szczliwie, i noc m spokojn i dzie nietskliwy
Z tych sw wynika przekonanie, ze mio jest nierozerwalnie zczona z cierpieniem. Odbiera
czowiekowi spokj, rozsdek i sen. Opanowuje wszystkie myli. to istota romantycznej mioci.
W czasie godziny mioci pustelnik wspomina uczucie do Maryli (wtek autobiograficzny Mickiewicz
nawizuje do postaci Maryli Wereszczakwny, ktrej rodzice nie zgodzili si na lub z Mickiewiczem i
wydali j za bogatego hrabiego).
O tych wydarzeniach wspomina pustelnik.
Kochanka dla pustelnika staje si ideaem, bogini, przedmiotem idealnej adoracji. Nie ma mowy o mioci
fizycznej. To mio platoniczna, ktra zabija wszystkie uczucia pustelnika.
Jeden jej przychylny gest sprawia, e ycie staje si rajem, jeden grymas strca na dno pieka. Mio
czca pustelnika i Maryl bya braterstwem dusz.
str. 77
Przekonany by o tym pustelnik. Jednak zorientowa si, e nie bd ju razem, kiedy zobaczy lub
ukochanej .
Do tej sceny nawizuje Bolesaw Prus z Lalce gdy zakochany Wokulski przyglda si przez okno
arystokracji wrd ktrej jest cka).
Dramat rozstania podkrela fakt, e w tym czasie zmara te matka Gustawa, a wszyscy przyjaciele, ktrzy
mogli nie mu otuch zostali w Wilnie (kolejny watek autobiograficzny - w czasie powstawania IV cz.
Dziadw zmara matka Mickiewicza, ktry przebywa a tym czasie w Kownie, a jego przyjaciele wci
byli zwizani z Uniwersytetem Wileskim).
Pustelnik okazuje si by Gustawem ulubionym, najmdrzejszym uczniem ksidza., ktrego traktowa
jak syna i z nim czy najwiksze nadzieje.
Ksidz ma pretensje do Gustawa, e doprowadzi si do takiego stanu. Gustaw na zarzuty ksidza
odpowiada silniejszymi zarzutami.
Ty mnie zabie! - ty mnie nauczye czyta! (...) TY dla mnie ziemi piekem zrobie... i rajem
W tych sowach sycha najpierw zo, al ,wyrzuty. Ksidz podsuwajc Gustawowi lektury, pokaza mu
ogrom uczu, czsto bardzo skrajnych, ktre potrafiy czyni ziemi rajem, a innym razem piekem.
Gustaw za uwierzy, e to co przedstawia literatura jest prawd. I to przez jej pryzmat zacz postrzega
wiat.
Gdy doszo do konfrontacji wyobrani z rzeczywistoci, Gustaw przekona si , e to tylko ziemia, liczy
si to co zwyke, Maryla odrzucia w jego mniemaniu uczucie i wybraa pienidze.
Mio do Maryli staa si istot ycia Gustawa. To ona nadawaa mu sens.
Wszystkie myli, uczucia i denia koncentroway si wok niej, bo odkd Gustaw j pozna, wszystko
byo dla niej, o niej, przez ni i za ni. Wic mio w momencie odrzucenia staje si dla Gustawa rdem
rozpaczy, bo jeli znika sens ycia, to po co dalej y.
W kreacji gwnego bohatera odnale mona cechy bohatera werterycznego wzorowanego na bohaterze
Goethego, o ktrym sam Gustaw wspomina.
Druga godzina, to godzina rozpaczy. W czasie jej trwania dochodzi do konfrontacji midzy ksidzem, i
Gustawem klasykiem i romantykiem.
Ksidz deklaruje si jako osoba wierzca w si i potg rozumu. Odrzuca istnienie wiata irracjonalnego,
dlatego potpia obrzd dziadw, bo uwaa go za pogaski.
Gustaw prosi aby powrci do tego obrzdu. Ksidz jednak si nie zgadza. Pustelnik zarzuca mu brak
uczu, a tym czasem, Ksidz sam wie czym jest strata poniewa straci on i dwjk dzieci.
Wobec tej tragedii przyj postaw jak przyj biblijny Hiob bo jak sam mwi Pan Bg daje, Pan Bg
bierze. Niechaj si dzieje wedug jego witej woli
Ksidz to racjonalista, ktry nie wierzy w wiat irracjonalny. Okazuje si, e te pogldy udaje si
Gustawowi podway przebijajc si sztyletem wydawaoby si, e powinien zgin, ale dalej yje.
Okazuje si by upiorem.
W ten sposb pogldy ksidza okazuj si bdne wiat pozazmysowy jednak istnieje.
W drugiej godzinie pojawia si spr wiatopogldw. Klasyka, wierzcego w potg rozumu i romantyka
kierujcego si emocjami i wierzcego w wiat irracjonalny.
str. 78
3.
4.
5.
6.
7.
8.
W VI cz. Dziadw bardzo wyranie zrysowany zosta wizerunek romantycznej kochanki. Kobieta ulega
tutaj idealizacji, a nawet sakralizacji staje si dla Gustawa bstwem. Jej spojrzenie, dotyk doni, zapach
wosw przyprawiaj kochanka o zawroty gowy. Stawiana jest ona na piedestale, zmienia si w bogini,
ktr naley uwielbia, ale Gustaw wspomina, e pikno zewntrzne moe by tylko zudzeniem.
Mio midzy Gustawem i Maryl przypomina mio Wertera i Loty. Poczya ich mio, ktra staa si
braterstwem dusz, ogromn si, ktra miaa zczy ich na wieki, ale przynosi ze sob bl, cierpienie i
mier.
str. 79
Do wspomnienia tej mioci bdzie Mickiewicz powraca przez wiele lat np. w utworze zatytuowanym
Liryki Lozaskie.
SONETY KRYMSKIE
W 1823 roku w Wilnie rozpocz si proces przeciwko filomatom i filaretom.
Adam Mickiewicz zosta aresztowany i wyrokiem sdu skazany na wygnanie
(1824r). Nigdy ju nie mg wrci do Polski. Przydzielono mu prac nauczyciela
w gimnazjum w Odessie. Gdy tam dotar, nie zgodzono si, aby wizie
polityczny zosta nauczycielem. W tym czasie Mickiewicz odby podre na Krym,
czego efektem jest cykl 18 sonetw krymskich. W t podr wyruszy w
towarzystwie Karoliny Sobaskiej. Poet czy z ni burzliwy romans, ktrego
efektem byy Sonety odeskie.
To one stanowi zapis tego romansu, byy jej powicone, a ona okazaa si
carskim szpiegiem. Kiedy Mickiewicz wyruszy na Krym po raz pierwszy, zobaczy
wysokie gry i morze. Krajobraz ten go zachwyci, zobaczy potg Boga i mao
czowieka wobec niej. Mickiewicz stworzy utwory po powrocie. S one zapisem
emocji, uczu a nie miejsc ani krajobrazw. Cykl Sonetw krymskich nazywany
jest take pamitnikiem podry, poety pielgrzyma. W tym okreleniu jest wiele
informacji. Pamitnik zapis przey, opis miejsc, opis emocji jakie wywoao w
nim to, co zobaczy, ale take refleksje nad wasnym losem. Kolenja informacja
dotyczy bohatera tego cyklu. Piszc ten cykl Mickiewicz wzorowa si na utworze
Byrona Wdrwki Childe Harolda. Bohaterem cyklu jest pielgrzym. Sowo to
nawizuje do sfery sak run, bowiem pielgrzym podruje do miejsc witych.
Maj styczno ze sfer witoci. W czasach tej wdrwki dochodzi do
konfrontacji z ich przeyciami, emocjami, sabociami i tak dzieje si w cyklu
Mickiewicza. Bohater to wygnaniec skazany na wdrwk, tuaczk. Konfrontuje
si z tsknot za ojczyzn, do ktrej chciaby wrci, ale nie moe. Z drugiej
strony pokazuje emocje, ktre mu towarzyszyy fascynacja orientalizmem. Wiele
orientalizmw, czyli nawiza do kultury, tradycji, krajobrazu, architektury,
przyrody wschodu. Obok pielgrzyma pojawia si posta Mirzy, czyli wschodniego
szlachcica, ktry staje si przewodnikiem wdrowca po wiecie wschodu. Cykl
Mickiewicza skada si z 18 sonetw. Utwory te zbudowane s z czterech strof
dwch kwadryn i dwch tercyn. Pierwsze dwie maj charakter opisowy, a 2
ostatnie refleksyjno-filozoficzny. Twrc sonetu woskiego by Petrarka. Stworzy w
renesansie gatunek wymagajcy od twrcy kunsztu. Oprcz tego, e tre musia
zawrze w strofach o okrelonych wersach, to take zgoskach. Sonet pisany by
11- lub 13-zgoskowcem. Oprcz tego sonety krymskie nasycone s ogromnym
bogactwem rodkw stylistycznych, ktre wprowadzaj czytelnika w nastrj
utworu. Dlatego autor odwouje si do zmysw, wzroku, suchu, dotyku
(SYNESTEZJA-odwoanie do rnych zmysw odbiorcy przy pomocy rodkw
stylistycznych-epitetw, onomatopei).
STEPY AKERMASKIE
Utwr jest rezultatem wyprawy przed Krymem, wyjazdu do Akermanu.
Utwr ten to sonet woski, skadajcy si z czterech strof. Dwch kwadryn o
charakterze opisowym, oraz dwch tercyn o charakterze refleksyjnofilozoficznym. Mickiewicz stepy zobaczy po raz pierwszy w yciu podczas tej
podry. Ta bezkresna przestrze wydaa mu si podobna do oceanu. Std tak
wiele okrele odnonie eglugi. Step przypomina ocean, wz wjedajcy w step
porwnuje do odzi pyncej po oceanie. Trawy porwnuje do fal, a ilo kwiatw
do powodzi. Burzan rozncy na stepie przypomina rafy koralowe. Ten ocean jest
str. 80
BURZA
str. 81
BAKCZYSARAJ W NOCY
Jest to sonet woski, ale nietypowy, bowiem cay utwr ma charakter
opisoy. Utwr stanowi nawizanie do innego sonetu Bakczysaraj. Jest to nazwa
miasta, dawnej stolicy chanw Krymskich. Mickiewicz opisuje jak za dnia
zwiedziato miasto, a w szczeglnoci zamek niegdy peen przepychu, bogactwa,
teraz w ruinie. Tematem jest przemijalno. Nietrwao wszystkiego co czowieka
otacza. Te sonety pokazuj, e pod wpywem zmiany wiata wraenie, emocja i
uczucia mog si zmienia. Inne s w cigu dnia, inne noc, gdy nastrj zmienia
si na tajemniczy. Ten sonet ma charakter opisowy. Mickiewicz nagromadzi tu
duo nawiza do orientalizmu, do religii, architektury, kultury. Nagromadzenie to
ma stworzy wraenie egzotyki. Ma odda zachwyt poety kultur tego regionu.
Ten nastrj buduje jeszcze ksiyc. Dodatkowo pojawiajcy si ksiyc, ktrego
poeta nazywa srebrnym krlem nocy (personifikacja). Ju w pierwszym wersie
pojawia si sowo di amid, czyli meczet. Muzumaska witynia, otoczona
minaretami (menarami), z ktrych muzelini wzywali wiernych do modlitwy.
Wezwanie do modlitwy nazywa si IZANEM. Pojawia si posta Eblisa, czyli
biblijnego odpowiednika Lucyfera. Zwiedzajc ruiny zamku podmiot liryczny
dociera take do haremu, czyli czci paacu przeznaczonej tylko dla kobiet. Aby
dodatkowo podkreli nastrj tajemniczoci przywouje motyw, ktry ju
wczeniej pojawia si w Giaurze. Motyw pdzcego jedca na koniu (Farysa), do
ktrego porwnuje byskawic. Farys to arabski rycerz. Pod koniec utworu autor
opisuje burz. To zjawisko atmosferyczne potguje wraenia jakich dowiadcza
podmiot liryczny ogldajc to miejsce. Dostrzec mona zachwyt krajobrazem.
Podmiot wystpuje w trzeciej osobie liczby pojedynczej.
CZATYRDACH
Czatyrdah to nie najwysza gra Krymu, ale najbardziej znaczca. Otacza
j wiele legend i bani, ktre podkrelaj jej tajemniczo, groz, ale take
wito. W poprzednich utworach podmiotem by pielgrzym, wdrowiec,
wygnaniec. Czowiek, ktry po raz pierwszy zetkn si z orientalizmem. Dlatego
te sonety s pene zachwytu. W sonecie Czatyrdah podmiotem jest mirza, arabski
szlachcic. Towarzysz i przewodnik w podry pielgrzyma. Utwr to monolog
araba. Przyjmuje form modlitwy skierowanej do gry. W utworze wystpuje
bardzo wiele apostrof, bezporednich zwrotw do Czatyrdaha. Nazywa t gr
Padyszachem, arabskim wadc, bowiem tak wan rol odgrywa w wiadomoci
mieszkacw Krymu. To dowd, e jest otoczona czci. Wybija si ponad pasmo
gr, sigajc a do nieba. Jest wic cznikiem midzy niebem a ziemi. To ona
pilnuje wstpu do bram niebios. W utworze dochodzi do poczenia dwch religii,
kultur, t gr porwnuje do Gabriela, czy w ten sposb elementy kultury
europejskiej i wschodniej, oraz religii Chrzecijaskiej i Muzumaskiej. Gra
ulega personifikacji i staje si wic bstwem, odziana jest w paszcz i turban,
przypomina wadc arabskiego. W trzeciej strofie gra przedstawiona jest jako
obserwator ludzkiego ycia, ktrego istot jest przeplatanie radoci i smutku.
Mirza wspomina o plagach, ktre dosigaj ludzi, nieszczciach, ktre przyjmuj
str. 82
z pokor. Traktuj wszystko co przynosi los jako naturaln kolej rzeczy. Czatyrdah
jest niemym wiadkiem mozolnego ycia, ale pokazuje te, e gra jest wieczna,
nie przemija, cho przemijaj ludzie. To ona wci trwa( w ten sposb zwraca
uwag na nieprzemijalno natury). Gra sigajca nieba przyblia ludzi do Boga.
Wskazujc im drog do nieba. Jest drogowskazem. Wskazuje drog do Boga, to on
wysuchuje prb, skarg i obaw.
KONRAD WALLENROD
Utwr ten powsta w czasie pobytu Mickiewicza w Rosji. Wydany zosta w roku 1828. Mickiewicz napisa
go z intencj wydania go w Polsce.
Nie mg jednak pisa wprost dlatego uy w swoim utworze maski historycznej, bo jego akcja dzieje si w
XIV wieku, ale w istocie odnosi si do wydarze wspczesnych autorowi. Mickiewicz we wstpie
twierdzi, e miao to na celu zmylenie cenzury.
Autor bowiem podejmuje wany problem zagadnienie dotyczce sposobu walki.
Polacy znaleli si w nowej sytuacji historycznej nie istniaa polska armia, wic naleao si zastanowi
jak walczy z zaborc. Gwn cech walczcego z wrogiem jest honor, ktry nakazuje stan do walki
otwartej.
Polega jak na Zawiszy rycerz, ktry walczy u boku Jagiey w bitwie pod Grunwaldem funkcjonowa
jako idea rycerza honorowego.
Nowa sytuacja skonia do poszukiwania nowych sposobw walki, nie zawsze honorowych. W tych
czasach zaczli pojawia si pierwsi konspiratorzy, ktrzy przenikali do armii rosyjskiej i walczyli na
korzy Polski.
Taka dziaalno uwaana bya za niemoraln.
Mickiewicz piszc Konrada Wallenroda usankcjonowa taki typ walki. Piszc go, prbowa te
przekona Polakw do buntu sprzeciw wobec zaborw. Ju w Odzie do modoci pisa Gwat niech
si gwatem odciska - zaborcw mona byo zwalczy tylko przemoc.
W Konradzie pokazuje Mickiewicz sposb, jaki powinni wybra Polacy. Cho akcja utworu rozgrywa
si w wieku XIV i dotyczy wojen Litwy z Zakonem Krzyackim , to Polacy dobrze odczytali intencje
autora.
Std haso popularne w roku 1830 (wybuch powstania listopadowego)
Sowo stao si ciaem, a Konrad Wallenrod belwederem
nawizanie do Biblii - Bg obieca, zoy ofiar ze swego ciaa , aby wybawi ludzi od grzechu. Takim
spenieniem byo powstanie listopadowe, ktre rozpoczo si atakiem na belweder.
str. 83
Mickiewicz piszc Konrada nawiza do machiawelizmu. Machiavelli to autor pojcia racja stanu ,
ktrego istot byo stwierdzenie i
Gdy chodzi o istnienie albo nieistnienie, o byt lub mier ojczyzny, naley chwyci si kadego rodka,
ktry ratuje wolno i ycie ojczyzny.
Mickiewicz za Machiavellim powtarza, ze cel uwica rodki. Utwr poprzedza motto zaczerpnite z
Ksicia Machiavellego:
Trzeba wam bowiem wiedzie, e s 2 sposoby walczenia trzeba by lisem i lwem .
Lew to symbol siy i potgi oraz walki otwartej. Lis symbolizuje spryt, przebiego i podstp walka
konspiracyjna.
Mickiewicz piszc Konrada Wallenroda przedstawi histori Litwina, ktry jako dziecko zosta porwany
przez krzyakw. W zakonie zosta ochrzczony i nadano mu imi Walter Alf.
Przez mistrza zakonu traktowany by on jak syn, mistrz nawet zosta jego ojcem chrzestnym .
W zakonie wpajano mu nowe zasady, uczono jzyka niemieckiego, pokazywano zwyczaje jakie panuj w
zakonie, uczono sztuki walki. Jednak duo wikszy wpyw mia na niego wajdelota wdrowny piewak
Halban, ktry te by Litwinem.
Gdy Konrad sta si modziecem Halban przypomina mu o pochodzeniu a przede wszystkim budzi w
nim wiadomo narodow za pomoc swoich pieni. W ten sposb budzi te patriotyzm.
Walter postanowi wrci na Litw i stan do walki , aby zniszczy zakon, ale wtedy Halban powiedzia
mu :
Ty niewolnik, jedyna bro niewolnikw- podstpy
te sowa ukazuj nowy sposb walczenia, ju nie lwa, ale lisa.
Halban przekonywa modego, penego zapau Waltera, e jedynym sposobem pokonania wroga staje si
poznanie jego jzyka, kultury i sposobu walki, a wtedy bdzie mona pokona go jego wasn broni.
Jednak Walter w czasie jednej z potyczek ucieka do Litwinw pocigajc za sob Halbana . trafiaj oni na
dwr ksicia Kiejstuta , Walter zakochuje si wtedy w jednej z jego crek Aldonie (z wzajemnoci).
Mogoby si wydawa, e jest to koniec nieszcz Waltera Alfa.
Na drodze do szczcia staje historia, czyli moment dziejowy. Pojawia si tutaj tragizm historyczny
moment dziejowy, w ktrym przyszo y bohaterom uwarunkowa dalszy bieg ich ycia. To historia
zdeterminowaa wybr jakiego dokona Walter.
Oczywistym byo, e Litwini nie zdoaj si przeciwstawi Zakonowi. Rnice wida w opisie armii.
Niemcy uzbrojeni byli w strzelby, za Litwini w uki.
Mamy tu do czynienia z anachronizmem autor wprowadza do utworu wydarzenia, ktre wyprzedzaj
czas historyczny.
Autor wspomina strzelby, ktre pojawi si dopiero w wieku XVII (ten typ broni nie by jeszcze uywany
w XIV w.).
Niemcy wystawili do walki swoj konnic, Litwini za piecht. niemieccy rycerze mieli na sobie zbroje,
za litewscy skry zwierzt. Niemcy stali na otwartym polu walki, Litwini za stosowali taktyk wojny
podjazdowej.
Ponosz oni jednak klsk za klsk sabiej uzbrojeni, niewyszkoleni rycerze.
str. 84
Jedynym sposobem byo zniszczenie zakonu od rodka, a tego dokona mg tylko Walter. Wiedzc, e jest
to sposb niemoralny, w rozmowie z Aldon mwi :
Stokro jest to przeklta godzina, w ktrej od wroga bd zmuszony chwyci si tego sposobu.
Konrad Wallenrod staje si wic bohaterem tragicznym, jak postaci antycznych utworw.
Staje przed wyborem midzy rwnorzdnymi wartociami z jednej strony mio do ojczyzny,
wiadomo, ze tylko on moe j uratowa, a z drugiej strony etos rycerski system wartoci, ktrego
podstaw jest honor. Mona dostrzec tu konflikt tragiczny.
Walter Alf ma wiadomo, ze droga ktr musi wybra jest niemoralna. Tylko on moe uratowa Litw
zna jzyk niemiecki, sposoby walki krzyakw oraz zwyczaje panujce w zakonie.
Mg przenikn w szeregi wroga i pozosta niezauwaonym.
Wybr, ktrego dokonuje, odbija si na jego yciu. Narrator mwi:
Szczcia w domu nie znalaz, bo go nie byo w ojczynie
Z tych sw wynika, e bohater musia powici szczliwe ycie u boku Aldony.
Wybr ktrego dokona, wpyn te na jej ycie. Kobieta nie widzc sensu w yciu bez Waltera podya
za nim.
ya jak zakonnica . Gdy Walter Alf zostaje mistrzem zakonu, ona zamyka si w wiey i kae si w niej
zamurowa (pustelnica) jakby umara za ycia.
Walter Alf powraca do zakonu, ale nie sam. Towarzyszy mu wi Halban. Walter zostaje giermkiem
Konrada Wallenroda i wyrusza z nim do Palestyny. Tam w niewyjanionych okolicznociach Wallenrod
ginie, a jego giermek znika.
Konrad Wallenrod pojawia si ponownie w Hiszpanii i tam odznacza si w walce z Maurami.
Wraca wic do zakonu.
W dowd uznania zostaje obrany wielkim mistrzem zakonu . Teraz moe wcieli w ycie swj plan.
To on podejmuje decyzje kiedy i jak atakowa. Jego zamiary jednak szybko wychodz na jaw.
Konrad Wallenrod zosta wybrany mistrzem zakonu, bo liczono, e szybko podejmie dziaania przeciwko
Litwie, a tymczasem on zacz zwleka. Okaza si mistrzem wymagajcym, rygorystycznym, przechodzi
wewntrzn i zewntrzn metamorfoz.
Mimo tego, e jest czowiekiem modym, przedwczenie posiwia, jest samotnikiem, trzyma si na uboczu,
nie szuka kontaktu z ludmi, czsto naduywa alkoholu, w ktrym szuka spokoju i ukojenia.
Spokj przynosz mu te rozmowy z pustelnic, ktre mog odbywa si tylko noc aby nikt go nie
rozpozna i nie usysza jak rozmawia po litewsku.
Ta przemiana jest efektem ciaru jakie spad na jego barki. Ma wiadomo, ze decyzja i droga walki jak
podejmuje SA niemoralne. Musi wystpi przeciwko ludziom, ktrzy go wychowali, a pniej zaufali i
wybrali na swojego przywdc.
Konrad Wallenrod ma wiadomo odpowiedzialnoci jaka na nim spoczywa.
Gdy decyduje si na rozpoczcie walk, jest ju zima. Litwini byli lepiej przystosowani do walki w takich
warunkach mieli wicej czasu na przygotowanie.
Konrad tak pokierowa armi, ze krzyacy wpadli w zasadzk i ponieli klsk mimo lepszego uzbrojenia i
ekwipunku.
Wwczas pada podejrzenie, e Walter podszywa si pod rycerza zakonu.
Zbiera si sd kapturowy, ktry wydaje wyrok na Konrada . Kiedy Konrad domyla si, ze zblia si
niebezpieczestwo, prosi Aldon aby ucieka z nim na Litw, ona nie zgadza si poniewa chce Konrada
zapamita takiego jaki by za modu. Obawia si i oboje za bardzo si zestarzeli.
str. 85
Konrad mwi, e w oknie strzelnicy zapali lamp, a gdy ona zganie to znak, e umar. Zamyka si wtedy
razem z Halbanem w strzelnicy i wypija trucizn.
Do samobjstwa namawia te wajdelot, ale on mwi, ze nie moe umrze poniewa jego zadaniem jest
gosi prawdziw histori Waltera Alfa aby oczyci jego imi, dba o pami o nim , aby nikt nie mg
powiedzie, e by on zdrajc, ale bardzo powici si dla ojczyzny.
Gdy Walter umiera, strca na podog lamp, ktra ganie, sycha wtedy krzyk z wiey pustelnicy, ktrej
pko serce na wie o mierci ukochanego. mio, ktra poczya 2 ycia na wieki. Kiedy kresu
dobiego jedno, skoczyo si te drugie.
W utworze dominuje wtek narodowy.
Celem Mickiewicza byo stworzenie utworu, ktry pokazaby nowy sposb walki, do tej pory uwaany za
niemoralny.
To walka konspiracyjna i niemoralna Konrad wystpuje przeciwko tym, ktrzy okazali mu zaufanie.
Biorc pod uwag dwie postaci Wallenroda i Halbana z drug naley utosami autora.
Mickiewicz po raz pierwszy w Konradzie Wallenrodzie wystpuje jako wieszcz przywdca narodu,
ktremu wskazuje drog jaka naley kroczy.
str. 86