1

KTLELER DYAGRAMI VE EKONOMK TAIMA UZAKLIKLARI

Bir yol projesi hacimler tablosu oluturduktan sonra tama uzaklklarn belirleyebilmek
iin ktleler diyagram izilir. Ktleler diyagramn izebilmek iin hacimler tablosunun
son stunundan yararlanlr.
KTLELER DYAGRAMI
Ktleler diyagramn izebilmek iin hacimler tablosunun son stunundan yararlanlr.
Ktleler diyagramnn dey ekseni cebrik toplam stunundaki hacimleri, yatay ekseni
ise projenin km deerini gsterir. Bu eksenlerin lekleri srasyla hacim ve uzunlua
gre uygun ekilde belirlenir.

Ktleler diyagram izildikten sonra pozitif hacimden negatif hacme gei noktalar
Tales bantsndan yararlanlarak bulunur. ekildeki rnekte bu nokta
0+094.35kmye denk gelmektedir ve aadaki ekilde hesaplanmtr.

Ktleler diyagram negatif ksmda bittii iin dn malzemeye (ariyet) ihtiya

duyulur (ekil). Ktleler diyagramnn son noktasnn pozitif ynde bitmesi malzeme
fazlaln yani depo durumunu gstermektedir. Ktleler diyagramnn son noktas
yatay eksen izgisinin tam stne denk gelmi ise alma alan ierisinde yarma ve
dolgularn birbirini dengeledii izlenir ve tama, alma alan ierisinde uygun
aralar ile gerekletirilir.
Ktleler diyagram izildikten sonra ortalama tama uzaklklar aadaki ekilde
belirlenir.

BRKNER DYAGRAMI
Hacimler cetvelinde, her kesitteki artan kaz ve dolgu hacimlerinin yol
balangcndan balamak zere cebrik toplamlarnn kaz(+), dolgu(-) alnarak
bulunan deerlerin, kesitlerin gsterildii bir eksende ordinat olarak alnmasyla
bulunan krk doru paralarnn tmne brkner denir.

Yatay eksen zerinde proje bandan itibaren uzaklklar (kmler) alnr. Hacimler her
kesitteki cebrik toplamlar da (+) yn izgisinin st tarafna, (-) yn de alt tarafna
almak zere ordinat olarak bir lekle (rnein: 1 cm=2000m3) alnr. Yatay eksende
ordinat sfr olduu zaman meydana gelen izgiye sfr izgisi ad verilir.
Brkner Erisinin zellikleri
a) Erinin ykselen ksmlar kaznn, alalan ksmlar ise dolgunun fazla olduunu
gsterir.
b) Erinin her maksimum noktas yarmadan dolmaya, her minimum noktas da
dolmadan yarmaya bir geit kesitine tekabl eder. (M1
G1 , M 2
G2)
c) Sfr izgisinin ayrd OM1O1 gibi kapal yzeyler, kendi iinde dengelenmitir.
Yarmalar dolgulara eittir.
d) Sfr izgisinin stnde tamalar soldan saa, altnda ise sadan sola yaplr.
e) Erinin sfr izgisini kestii noktalar, kaz ve dolgu hacimlerinin dengelendikleri
kesitlerdir. (D1,D2)
f) Eri sfr izgisinin altnda biterse dolgu fazlas (dn durumu) vardr.
g) Eri sfr izgisinin stnde biterse yarma fazlas (depo durumu) vardr.
h) Erinin sfr izgisini keserek kapatt alan maksimum ordinata kadar kaz
hacminin (Lo) mesafesine tanmas ile yaplan i miktardr. Bu alana Tama
Momenti alan denir.
i) Tan momenti alannn maksimum veya minimum ordinata blnmesi ile bulunan
(Lo) uzunluu Ortalama Tama Mesafesi denir.
j) Sfr izgisine paralel izilen her izgi yeni bir toprak datm ekli meydana getirir.
Bu izgilere datma izgisi denir.
8

Datma izgilerinin Geirilmesi

Datma izgisi geirilirken alanlar toplamnn minimum olmasna dikkat edilmelidir.
Bu husus ekonomik bir tama salar.
Datma izgileri, sfr izgisi ile erinin son u noktasnn arasnda kalan blgenin
dna kmamaldr.

S1= AB arasnda kalan eri alan

H1=Datma izgisi ile maksimum noktas arasndaki ordinat fark
Lo=AB arasndaki ortalama tama mesafesi
VD1=Datma izgisinin ordinat

10

KAZI ve YKLEME:
Kaz ileri, el aletleri ve makinelerle gerekletirilir.
El aletleri ile kaz ve ykleme:
El aletleri ile kazda genelde kazma ve kreklerle iilerin almalar esastr. Kk
hacimli, alma yeri hacimlerinin makinelerin hareketlerine kstllk getirdii ilerde
el aletleri kullanlr.
ilerin geerli ve etkin verimlerinin saptanmas iin kaz ve ykleme ilerinde 1m3
zemin iin en az iilik gerektiren aletle oluturulan iin belirlenmesi gerekir. Bu i
kaz ve ykleme retim direnci olarak adlandrlr. Bu alanda yapt almalar ve
deneysel aratrmalar sonucu Von Rhiza sulu zeminler dnda el aletleri olarak kaz
iin kazmann, ykleme iin ise krein kullanlabilecei zeminleri belirlemitir.
zellikle patlayc madde kullanlarak paralanan kat zeminler burada incelemeye
alnmamaktadr. Bu kazmalk ve kreklik zeminler de ilevsel elverililik ynnden
hafif ve ar olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Yaplan aratrmalara gre bir iinin
ortalama gc, alma srasnda kayp sreler de dikkate alnarak 4,2 kgm/sn kabul
edilir. Bylece bir iinin 1 saatte 4,2x3600=15.000 kgmlik i retebildii saptanr.
Ele alnan zemin retim direnci kaz iin Ak, ykleme iin ise Ay ise 1m3lk zemin
iin iinin ka saat almas gerektii,
(kazda)

, (yklemede)

bantlar ile bulunur.

11

Aklamalar dorultusunda el aletleri ile kaz ve ykleme iinde gerekli deerler

tabloda verilmektedir.
Gnde S saat allan antiyede 1 iinin kazd ve ykledii zemin hacimleri sras
ile (S/ak) ve (S/ay) m3 olarak bulunur. antiyede (Ik) sayda kazc, (Iy) sayda da
ykleyici ii alyorsa, kaz iinin Gk, ykleme iinin ise Gy gnde tamamlanaca
dnlrse, kazlan ve yklenen zemin hacimleri m3 olarak,

12

k ve y birden fazla sayda iinin alma ortam koullarna bal olarak kaz ve
Ykleme ilerindeki ibirlii katsays olarak belirtilir ve k , y 1 olarak alnr.
Uygulamada oklukla karlald gibi kazlp ardndan yklenecek zemin iin ayn
sre iinde her iki iin bitirilmesi esas alnrsa,
Vk=Vy=V , Gk=Gy=G
eitlikleri son yazlan bantlar yardm ile gnlk ilenecek zemin hacmi (doal)
olarak,

Buradan
,
elde edilir. ayet k=y kabul edilirse,

elde edilir.
13

Makine (ekskavatr) ile kaz ve ykleme:

Makinelerle yaplan kazlarda genellikle ekskavatr kullanlr.Burada esas alnan
kakl ekskavatrlerdir.
Ekskavatrn makinesi ka, A
B arasnda zemini kreyerek doldurulur. Kak
hacmi (d) ise, zeminin kazlmas srasnda geici kabarma ile ka tam dolduran
zemin hacmi, doal (sklmemi) olarak,

14

Makinist tarafndan ekilde gsterildii gibi A ve B arasnda kan bir miktar u

ksmndan topraa sokularak yaplan kreme srasnda hacim deeri (d) kadar
zeminin kaa alnmas gerekir. Aslnda bu teorik gerereklilik uygulamada her
zaman salanamaz. Kan kreme sonucu zeminle doldurulduktan sonra kabinin
dey ekseni etrafnda dndrlerek yklenecek tama aracna kaktaki zemin
boaltlp tekrar kreme durumuna dnp ka doldurma iine balamasna kadar
geen sreye Devir Sresi (t) ad verilir.
Makinist, ekilde verilen dz kakl ekskavatrde ka (A) noktasnda bir miktar
(m) zemine sokarak ve yukar doru kaldrarak kremeyi yapar ve ka zeminle
doldurur, kolu ve ona bal ka dndrerek zeminde belirli bir yere veya beklenen
tama aracna kaktaki zemini boaltr. Boalan kakla tekrar eski konumuna
dner, bir sonraki kreme iine giriir.

15

Devir sresine zeminin krenmesi srasnda zeminin sertlii, kazlmaya kar direnci,
kaktaki zeminin boaltlmasnda da zeminin yapkanl, plastik kvam etki eder.
Yapkan zeminler, kan ters evrilmesine karn ka kolaylkla terk etmezler.
Devir sresini; ayrca kan (d) hacmi, yklenecek aracn kasa hacmi ve kukusuz
makinist mahareti de etkiler. Yaplan uygulamalarla ilgili gzlemler sonucu (t) devir
sresinin zemin cinslerine ve kan (d) m3 kak hacmine bal olarak
belirlenmesine ynelinmi olup dier ilgili etkenler gerektikleri lde aklanacak
olan verim katsaylar iinde deerlendirilmitir (Tablo 1).

16

Ekskavatrn koluna birletirilmi sapn uzamas buna bal olarak da kan

kreme yerine erime olana snrldr. Bundan tr zaman zaman makinistin,
kazlan (AB) kesiminin ekskavatrden uzak kalmas karl ekskavatr bu
kesime yaklatrmas gerekir. alan biimine bal olarak eitli manevralara da
bavurabilir. almada ortaya kan bu kesiklikler verimi drr. alma
srasnda
sklmemi cinsten zemin hacminin kazlarak yklenmesi iin
geen devir sresi (t) sn ile gsterilirse, 1 saatlik sre iindeki ekskavatr verimi
olarak,

bants yazlabilir. K, verim katsaylar olarak tanmlanacak katsaylarn

arpmdr. Bu katsaylar kg, kr, kl olup tanmlanacaklardr. K=kg.kr.kldir.
() ekskavatrn daha ok ykleme ile ilgili koullara ait olan ibirlii katsaysdr.
Genelde =0,80-0,90 arasnda olup pratik olarak 1 saatlik srede 50 dakikalk
alld yaklam ile
=5/6=0,83
alnabilir.
17

Dolum katsays(kr): Verim bantsnda kreme yapldktan sonra kazlm zeminin

hacmi (d) olan kaa tam dolduu, yani kan kapasitesi kadar yklendii
kabullenilmitir. Uygulamada kk taneli ayrk zeminlerin manevra sonrasndaki
sarslmalarla yklemeden nce kaktan dklebildikleri, yapkan killi zeminlerin
kak yzeyine yaparak bu kez (d) den fazla hacimde kaa alnabildikleri
bilinmektedir. Bu durumu belirlemek zere, eitli zemin trlerine gre saptanm
bulunan (kr) dolum katsays deerleri (d) hacmine, zemin trlerine bal olarak,
ortalama (1+g) deerleri beraberinde olmak zere aadaki Tabloda verilmitir.

18

Dnme katsays (kg):

Ekskavatrn kan zemin kremesi sonras kolla birlikte bir a tarayarak
boaltma yerine (genelde kamyon kasas) dnd aklanmt. Verim bantsnda
dnme asnn =90o olmas esas alnmtr. Bu durum iin kg=1dir. Tabloda ()
dnme asnn deiik deerleri iin (kg) deerleri verilmektedir. 90o deerleri iin
kg 1, > 90o iin ise kg 1 olduu tablodaki deerlerden grlmektedir. (A
kldke ykleme sresi azalacandan verim artar).

Kaz yrngesi katsays(kl):

ekilde grld gibi, makinist (AB) arasnda zemini krerken zemin cinsine bal
en uygun kreme uzunluunu Adan Bye doru, bir defada oluu salayacak
biimde dikkatli bir yaklamla saptamaldr. Kaz srasnda uygulanan kreme
uzunluunun tam dolumu salayan uygun kreme uzunluuna orannn (1) olmas
en ideal durumdur. Bu oran azalrsa yani uygulanan uzunluun gereken uygun
deerden kk kalmas, kreme srasnda kan tam dolmadn, aklanan
orannn (1)den byk olmas da bu defa uygulanan kreme uzunluunun gerekli
olan en uygun uzunluktan byk olarak kan dolduktan sonra da gereksiz
anlamda kremenin devam ettirildiini belirler. Her iki kta da en uygun duruma
19
karlk olan

verim deeri der. Bu durum aadaki tabloda belirginlemektedir.

Ekskavatrn almas srasnda zorunlu yer deiimlerinin yaplmas gerektii

aklanmt. Yer deitirme sresince kaz ileri yaplmayaca iin bu srelerin (sn)
biriminde olarak, 1 saatlik deer olan 3600 snden kartlmas gerekir. 1 saat iinde
yaplan yer deitirme says (ns), her bir yer deitirmede geen ortalama sre () sn.
olarak alnrsa, allmayan sre (ns.) olur.
deerler bir ortalama anlamnda tek deer olarak alnmaktadr.
Bu durumda ekskavatrn (S) saat allan gnlk verimi (m3)

olarak belirlenmi olur. (S) saat olarak alma sresidir. Ekskavatrn 1 saat iindeki
yer deitirme saysnn (ns) belirli kk deerleri iin (ns.) hesaplamaya sokulmaz.
Bu belirleme kak hacmine (d) bal olarak verilmektedir.
20

d(m3)
0,50-0,75
1,12-1,90
2,25-3,00

(ns)
Kk 4 ise
Kk 3 ise
Kk 2 ise

(ns .t)=0 kabul edilir.

21