Poslovno Pravo PDF

POSLOVNO PRAVO
UVOD U PRAVO, OSNOVI OBLIGACIJA I PRIVREDNA DRUTVA
Trifkovic Simic Trivun Silajdic Mahmutcehajic Novalija
Naziv djela
POSLOVNO PRAVO:
Uvod u pravo, osnovi obligacija i privredna drutva
Urednici:
doc. dr. Fatima Mahmutehaji Novalija

doc. dr. Vedad Silajdi
Autori
Akademik prof. dr. Milo Trifkovi

prof. dr. Mili Simi
prof. dr. Veljko Trivun
doc. dr. Vedad Silajdi
doc. dr. Fatima Mahmutehaji Novalija
Izdava
EKONOMSKI FAKULTET U SARAJEVU
Za izdavaa
prof. dr. eljko AIN, dekan
Recenzenti
prof. dr. Nevenko Misita

prof. dr. Mirko VasiljeviI
Obrada teksta
vii ass. Mia Mrgud, MA
prof. dr. sc. Darko TIPURI
Dizajn i DTP
Adis Duhovi, prof.
Tira
200 primjeraka 150 primjeraka
CIP - Katalogizacija u publikaciji

Nacionalna i univerzitetska biblioteka
Bosne i Hercegovine, Sarajevo
347.7(075.8)
POSLOVNO pravo : uvod u pravo, osnovi
obligacija i privredna drutva / Milo Trifkovi
... [et al.]. - Sarajevo : Ekonomski fakultet,
2014. - 569 str. : ilustr. ; 24 cm
O autorima: str. 467-469. - Bibliografija: str.
455-466 i uz tekst.
ISBN 978-9958-25-091-0
1. Trifkovi, Milo
COBISS.BH-ID 21530374
Trifkovi Simi Trivun Silajdi Mahmutehaji Novalija
POSLOVNO PRAVO
Uvod u pravo, osnovi obligacija i privredna drutva
Sarajevo, 2014.
PREDGOVOR
sposobljavanje strunjaka za razumijevanje i realiziranje prisutnosti u sloenim ekonomskim

tokovima svijeta pretpostavlja sticanje pouzdanih i obuhvatnih znanja koja su odreena kao
Poslovno pravo (Business Law). Takvom cilju sluila su i sva prethodna izdanja udbenika
Poslovno pravo: osnovi prava i obligacija, privredna/trgovaka drutva. Studenti Ekonomskog
fakulteta u Sarajevu su za autore ciljni korisnici ove knjige. Zato su takvim ciljem determinisani
organiziranje i obim tekstova u ovoj knjizi.
Mogunosti koritenja knjige znatno su ire. Iako postoje sadraji poslovnog prava koji zadravaju
vrijednosti u dugom vremenu, promjene u najirim drutvenim, ekonomskim i politikim okvirima su
stalne. Spomenute promjene i globalizacijski procesi zahtijevaju prilagoavanja i pristupa i sadraja
u predstavljanju postojeih znanja poslovnog prava. Mijenjanja i dopunjavanja prethodnih izdanja
su preduslov za postizanje takvog zadatka meu studentima, strunjacima i svima koji u svom
profesionalnom radu ne mogu zaobii ona pitanja koja su obuhvaena knjigom Poslovno pravo.
Vano je napomenuti da su u ovom udbeniku na jezgrovit nain data glavna znanja o dravi i
pravu, obligacijama i kompanijskom pravu. Sticanje znanja u svim podrujima je otvoren proces.
U ovom udbeniku autori nastoje njegovim korisnicima jasno ukazati na tu otvorenost, ali im dati i
pouzdanu osnovu preko koje e se ukljuiti u taj otvoreni put prema stalnom sticanju novih znanja i
otkrivanju njihove povezanosti s realnim drutvenim, kulturnim, politikim i ekonomskim procesima.
Takvo ukljuenje nije mogue bez teorijskih i praktinih znanja prava, u njegovom najirem smislu.
Autori su zahvalni mr. Miji Mrgud, vioj asistentici na Katedri za Poslovno pravo Ekonomskog
fakulteta u Sarajevu za saradnju u pripremi ovog izdanja knjige, ali i svima onima koji su na
razliite naine dali svoj doprinos.
Autori
Sarajevo, septembar 2014. godine
5
PREGLED SADRAJA
Predgovor .................................................. 5
Pregled sadraja ......................................... 7
Sadraj ...................................................... 9
Skraenice ............................................... 17
Poglavlje 6
Drutvo sa ogranienom
odgovornou ................. 303
Poglavlje 7
Drutvo s neogranienom
solidarnom
odgovornou ................. 353
Poglavlje 8
Komanditno drutvo ........ 383
Poglavlje 9
Specini oblici poslovnih

subjekata ....................... 407
Poglavlje 1
Osnovni pojmovi o dravi i

pravu ............................... 21
Poglavlje 2
Osnovi obligacionog
prava ................................ 85
Poglavlje 3
Pojam, izvori i subjekti

poslovnog prava ............. 121
Poglavlje 4
Privredna drutva ............ 137
Koriteni propisi ...................................... 461
Poglavlje 5
Dioniko drutvo ............. 203
O autorima ............................................. 467
Poglavlje 10 Prestanak privrednih

drutava ........................ 433
Literatura ............................................... 455
SADRAJ
PREDGOVOR ................................................................................................................... 5
PREGLED SADRAJA ....................................................................................................... 7
SADRAJ .......................................................................................................................... 9
SKRAENICE ...................................................................................................................17
Poglavlje 1
OSNOVNI POJMOVI O DRAVI I PRAVU
1. POJMOVI DRAVE I PRAVA ............................................................................................ 23
1.1. Drutvene organizacije i drutvene norme ................................................................ 23
1.2. Pojam drave ......................................................................................................... 24
1.3. Vrste drava .......................................................................................................... 28
1.4. Bosna i Hercegovina ................................................................................................ 31
1.5. Pojam prava ........................................................................................................... 33
2. SISTEM PRAVA .............................................................................................................. 36
2.1. Pojam sistema prava i kriteriji za njegovo odreivanje ............................................... 36
2.2. Elementi sistema prava ........................................................................................... 38
3. PRAVNA NORMA ........................................................................................................... 41
3.1. Elementi pravne norme ........................................................................................... 41
3.2. Hipoteza dispozicije i sankcije .................................................................................. 41
3.3. Dispozicija ............................................................................................................. 42
3.4. Sankcija ................................................................................................................. 43
POSLOVNO PRAVO: Uvod u pravo, osnovi obligaca i privredna drutva

3.5. Pravne norme prema obimu i predmetu regulisanja .................................................... 45
3.6. Pravne norme prema stepenu odreenosti dispozicije ................................................ 46
4. POJAM I PODJELA PRAVNIH AKATA ................................................................................ 47
4.1. Sadrina pravnog akta ............................................................................................. 47
4.2. Oblik pravnog akta .................................................................................................. 48
4.3. Kriteriji podjele pravnih akata ................................................................................... 50
5. VRSTE OPTIH PRAVNIH AKATA ..................................................................................... 51
5.1. Ustav ..................................................................................................................... 51
5.2. Zakon .................................................................................................................... 54
5.3. Podzakonski akti ..................................................................................................... 55
5.4. Akti drutvenih organizacija ..................................................................................... 56
5.5. Obiaj .................................................................................................................... 56
5.6. Sudski akti ............................................................................................................. 58
5.7. Ugovor ................................................................................................................... 59
6. VRSTE POJEDINANIH PRAVNIH AKATA .......................................................................... 60
6.1. Podjela pojedinanih pravnih akata ........................................................................... 60
6.2. Vrste pojedinanih pravnih akata .............................................................................. 60
6.2.1. Upravni akt ................................................................................................... 60
6.2.2. Pravni posao ................................................................................................. 61
6.2.3. Sudski akt ..................................................................................................... 62
7. POJAM I HIJERARHIJA IZVORA PRAVA ............................................................................ 63
7.1. Pojam materijalnih i formalnih izvora prava ................................................................ 63
7.2. Hijerarhija formalnih izvora prava ............................................................................. 64
7.3. Izvori prava Evropske unije ...................................................................................... 66
8. PRAVNI ODNOS ............................................................................................................ 68
8.1. Pojam pravnih injenica i dogaaja ........................................................................... 68
8.2. Pojam pravnog odnosa ............................................................................................ 69
8.3. Subjektivno pravo ................................................................................................... 70
8.4. Obaveza ................................................................................................................ 72
8.5. Objekat prava ......................................................................................................... 73
8.6. Uticaj vremena na pravne odnose ............................................................................ 75
9. SUBJEKTI PRAVA .......................................................................................................... 77
9.1. Pojam subjekta prava .............................................................................................. 77
9.2. Fiziko lice kao subjekat prava ................................................................................. 77
9.3. Pravno lice kao subjekat prava ................................................................................. 79
9.4. Zastupanje zikih i pravnih lica ............................................................................... 81
Poglavlje 2
OSNOVI OBLIGACIONOG PRAVA
1. POJAM I KARAKTERISTIKE OBLIGACIONIH ODNOSA ....................................................... 87
1.1. Pojam obligacionog odnosa ..................................................................................... 87
1.2. Karakteristike obligacionog odnosa ........................................................................... 88
1.3. Obligaciona radnja .................................................................................................. 90
10
Trifkovi Simi Trivun Silajdi Mahmutehaji Novala
SADRAJ
2. VRSTE OBLIGACIJA ....................................................................................................... 92
2.1. Obligacije prema vrsti radnje ................................................................................... 92
2.2. Obligacije prema nainu odreivanja obligacione radnje ............................................. 94
3. SUBJEKTI OBLIGACIONIH ODNOSA ................................................................................ 97
3.1. Mnoina subjekata u obligaciji .................................................................................. 98
3.2. Promjena subjekata u obligaciji .............................................................................. 102
4. IZVORI OBLIGACIONIH ODNOSA .................................................................................. 105
4.1. Pojam izvora obligacija .......................................................................................... 105
4.2. Vrste izvora obligacija ............................................................................................ 106
5. PRESTANAK OBLIGACIONIH ODNOSA ........................................................................... 109
5.1. Ispunjenje ............................................................................................................ 109
5.2. Nemogunost ispunjenja ....................................................................................... 111
5.3. Smrt subjekta obligacije ......................................................................................... 112
5.4. Kompenzacija ....................................................................................................... 112
5.5. Novacija ............................................................................................................... 114
5.6. Ostali naini prestanka obligacija ............................................................................ 116
Poglavlje 3
POJAM, IZVORI I SUBJEKTI POSLOVNOG PRAVA
1. POJAM, PREDMET I METOD POSLOVNOG PRAVA ........................................................... 123
1.1. Pojam poslovnog prava .......................................................................................... 123
1.2. Predmet poslovnog prava ...................................................................................... 124
1.3. Metod poslovnog prava .......................................................................................... 125
2. IZVORI POSLOVNOG PRAVA ......................................................................................... 126
2.1. Opti izvori poslovnog prava ................................................................................... 127
2.2. Autonomni izvori poslovnog prava ........................................................................... 128
3. SUBJEKTI POSLOVNOG PRAVA ..................................................................................... 132
3.1. Pojam subjekata poslovnog prava ........................................................................... 132
3.2. Sistematizacija subjekata poslovnog prava .............................................................. 133
Poglavlje 4
PRIVREDNA DRUTVA
1. UVOD ......................................................................................................................... 139
1.1. Pojam privrednog drutva ...................................................................................... 139
1.2. Izvori prava .......................................................................................................... 145
1.2.1. Domai izvori prava ...................................................................................... 145
1.2.2. Meunarodni izvori prava ............................................................................. 148
1.3. Vrste privrednih drutava ....................................................................................... 150
1.4. Pravna priroda privrednih drutava ......................................................................... 154
1.5. Sistemi osnivanja privrednih drutava ..................................................................... 155
11

1.6. Privredna drutva u pravu Evropske unije ................................................................ 157
2. ATRIBUTI PRIVREDNIH DRUTAVA ............................................................................... 159
2.1. Firma ................................................................................................................... 160
2.2. Sjedite ................................................................................................................ 169
2.3. Djelatnost ............................................................................................................ 170
2.4. Ostala obiljeja privrednih drutava ........................................................................ 171
3. REGISTRACIJA POSLOVNIH SUBJEKATA ........................................................................ 172
3.1. Pojam i subjekti registracije .................................................................................... 172
3.2. Predmet i postupak upisa ....................................................................................... 174
3.3. Vrste upisa ........................................................................................................... 177
3.4. Naela upisa u sudski registar ................................................................................. 178
4. ZASTUPANJE I PREDSTAVLJANJE PRIVREDNIH DRUTAVA ............................................ 180
4.1. Pojam .................................................................................................................. 180
4.1.1. Zastupanje drutava kapitala ........................................................................ 184
4.1.2. Zastupanje drutava lica ............................................................................... 185
4.2. Punomostvo ........................................................................................................ 186
4.3. Prokura ................................................................................................................ 190
5. STATUSNE PROMJENE I PROMJENA OBLIKA .................................................................. 192
5.1. Spajanje .............................................................................................................. 193
5.2. Pripajanje ............................................................................................................ 194
5.3. Podjela ................................................................................................................ 195
5.4. Promjena oblika .................................................................................................... 196
5.5. Plan reorganizacije ................................................................................................ 197
6. POVEZANA DRUTVA .................................................................................................. 198
Poglavlje 5
DIONIKO DRUTVO
1. POJAM, ZNAAJ, KARAKTERISTIKE I PRAVNA PRIRODA ................................................. 205
1.1. Pojam dionikog drutva ........................................................................................ 205
1.2. Znaaj dionikog drutva ....................................................................................... 206
1.3. Pravne karakteristike dionikog drutva ................................................................... 208
1.4. Pravna priroda dionikog drutva ............................................................................ 210
2. OSNIVANJE DIONIKOG DRUTVA ............................................................................... 211
2.1. Osnivai dionikog drutva ..................................................................................... 211
2.2. Uslovi za osnivanje dionikog drutva ...................................................................... 211
2.3. Naini osnivanja dionikog drutva .......................................................................... 213
2.3.1. Simultani nain osnivanja ............................................................................. 214
2.3.2. Sukcesivni nain osnivanja ............................................................................ 216
2.3.3. Pravni odnos izmeu osnivaa i upisnika dionica ............................................. 218
2.3.4. Kvalikovano osnivanje ................................................................................ 220
2.4. Upis dionica .......................................................................................................... 220
2.5. Uplata dionica ....................................................................................................... 222
2.6. Osnivaka skuptina .............................................................................................. 225
12
SADRAJ
2.7. Statut dionikog drutva ......................................................................................... 227
3. DIONICE .................................................................................................................... 228
3.1. Pojam dionica ....................................................................................................... 228
3.2. Pravne karakteristike dionica .................................................................................. 231
3.3. Pojam, prava i obaveze dioniara ............................................................................ 233
3.3.1. Upravljaka prava ........................................................................................ 234
3.3.2. Imovinska prava .......................................................................................... 240
3.3.3. Ostala prava ................................................................................................ 243
3.3.4. Obaveze dioniara ....................................................................................... 244
3.4. Klase i serije dionica .............................................................................................. 246
3.5. Emisija dionica ...................................................................................................... 249
3.6. Promet dionica ...................................................................................................... 255
3.7. Vrste dionica ......................................................................................................... 257
4. KORPORATIVNO UPRAVLJANJE I ORGANI DIONIKOG DRUTVA .................................... 261
4.1. Pojam korporativnog upravljanja ............................................................................ 261
4.2. Naela korporativnog upravljanja ............................................................................ 262
4.3. Organi dionikog drutva ....................................................................................... 272
4.3.1. Skuptina .................................................................................................... 273
4.3.2. Zatita manjine ............................................................................................ 279
4.3.3. Nadzorni odbor ............................................................................................ 281
4.3.4. Uprava ....................................................................................................... 286
4.3.5. Odbor za reviziju .......................................................................................... 290
5. POVEANJE I SMANJENJE OSNOVNOG KAPITALA .......................................................... 293
5.1. Poveanje osnovnog kapitala ................................................................................. 293
5.2. Smanjenje osnovnog kapitala ................................................................................. 295
5.3. Sticanje vlastitih dionica ........................................................................................ 297
6. PRESTANAK LANSTVA, PROMJENA OBLIKA I PRESTANAK DRUTVA .............................. 299
6.1. Prestanak lanstva u drutvu .................................................................................. 299
6.2. Promjena organizacionog oblika drutva .................................................................. 300
6.3. Prestanak drutva ................................................................................................. 301
Poglavlje 6
DRUTVO SA OGRANIENOM ODGOVORNOU
1. POJAM, KARAKTERISTIKE, PRAVNA PRIRODA I OSNIVANJE ............................................ 305
1.1. Pojam drutva sa ogranienom odgovornou .......................................................... 305
1.2. Karakteristike drutva sa ogranienom odgovornou ............................................... 307
1.3. Pravna priroda drutva sa ogranienom odgovornou .............................................. 309
1.4. Osnivanje drutva sa ogranienom odgovornou ..................................................... 310
1.5. Statut drutva sa ogranienom odgovornou .......................................................... 313
2. IMOVINSKOPRAVNI ODNOSI U DRUTVU I PREMA TREIM LICIMA ................................ 315
2.1. Ulozi u drutvo sa ogranienom odgovornou ......................................................... 315
2.2. Sporedne inidbe lanova u korist drutva ............................................................... 317
2.3. Osnovni kapital i rezerve ........................................................................................ 318
13

2.3.1. Osnovni kapital ............................................................................................ 318
2.3.2. Poveanje i smanjenje osnovnog kapitala ....................................................... 320
2.3.3. Zakonska i statutarna rezerva ....................................................................... 321
2.4. Udjeli, knjiga udjela i raspolaganje udjelima ............................................................. 321
2.4.1. Udjeli lanova .............................................................................................. 321
2.4.2. Knjiga udjela ............................................................................................... 323
2.4.3. Prenos udjela i pravo pree kupovine ............................................................. 323
2.4.4. Sticanje vlastitog udjela ................................................................................ 325
2.4.5. Zalaganje udjela .......................................................................................... 325
2.4.6. Povlaenje (amortizacija) udjela .................................................................... 326
2.5. Uee u dobiti i pokrivanje gubitaka ....................................................................... 327
2.5.1. Uee u dobiti i ostvarivanju drugih imovinskih interesa ................................. 327
2.5.2. Pokrivanje gubitaka ..................................................................................... 328
2.6. Zabrana konkurencije, sukob interesa i lojalnost drutvu ........................................... 329
2.6.1. Zabrana konkurencije ................................................................................... 329
2.6.2. Sukob interesa ............................................................................................ 330
2.6.3. Lojalnost drutvu ......................................................................................... 331
2.7. Imovinskopravna odgovornost drutva i lanova ....................................................... 331
2.7.1. Odgovornost drutva .................................................................................... 331
2.7.2. Odgovornost lanova .................................................................................... 333
3. UPRAVLJANJE I VOENJE POSLOVANJA DRUTVA ......................................................... 334
3.1. Skuptina ............................................................................................................. 334
3.2. Nadzorni odbor ..................................................................................................... 338
3.3. Uprava ................................................................................................................. 340
3.4. Odbor za reviziju ................................................................................................... 343
3.5. Zatita prava manjine ............................................................................................ 344
3.6. Derivativna tuba .................................................................................................. 346
4. PRESTANAK LANSTVA, PROMJENA OBLIKA I PRESTANAK DRUTVA .............................. 347
4.1. Prestanak lanstva u drutvu sa ogranienom odgovornou ..................................... 347
4.1.1. Prestanak postojanja lana ........................................................................... 347
4.1.2. Istupanje lana iz drutva ............................................................................. 347
4.1.3. Iskljuenje lana iz drutva ........................................................................... 348
4.2. Promjena oblika drutva sa ogranienom odgovornou ............................................ 349
4.3. Prestanak drutva sa ogranienom odgovornou ..................................................... 350
Poglavlje 7
DRUTVO S NEOGRANIENOM SOLIDARNOM ODGOVORNOU
1. POJAM, KARAKTERISTIKE I OSNIVANJE ........................................................................ 355
1.1. Pojam drutva s neogranienom solidarnom odgovornou ....................................... 355
1.2. Karakteristike drutva s neogranienom solidarnom odgovornou ............................ 356
1.3. Osnivanje drutva s neogranienom solidarnom odgovornou .................................. 358
2. PRAVNI ODNOSI IZMEU LANOVA ............................................................................. 360
2.1. Osnovni kapital ..................................................................................................... 360
14
SADRAJ
2.2. Ulozi lanova u drutvo .......................................................................................... 362
2.3. Raspolaganje udjelima .......................................................................................... 364
2.4. Uee u raspodjeli dobiti i pokriu gubitaka ............................................................ 367
2.5. Obavjetavanje lanova drutva ............................................................................. 367
2.6. Savjesnost i potenje lanova ................................................................................. 368
2.7. Zabrana konkurentskog djelovanja i sukob interesa .................................................. 369
3. UPRAVLJANJE I VOENJE POSLOVANJA DRUTVA ........................................................ 370
3.1. Upravljanje drutvom ............................................................................................ 370
3.2. Voenje poslovanja drutva ................................................................................... 373
4. PRAVNI ODNOSI DRUTVA I LANOVA PREMA TREIM LICIMA ...................................... 375
4.1. Zastupanje i predstavljanje .................................................................................... 375
4.2. Imovinskopravna odgovornost za obaveze drutva ................................................... 376
5. PROMJENE U LANSTVU, PROMJENA OBLIKA I PRESTANAK DRUTVA ............................. 378
5.1. Pristupanje drutvu ............................................................................................... 378
5.2. Prestanak lanstva u drutvu .................................................................................. 378
5.3. Promjena oblika drutva ........................................................................................ 380
Poglavlje 8
KOMANDITNO DRUTVO
1. POJAM, KARAKTERISTIKE I OSNIVANJE ........................................................................ 385
1.1. Pojam komanditnog drutva ................................................................................... 385
1.2. Karakteristike komanditnog drutva ........................................................................ 387
1.3. Osnivanje komanditnog drutva .............................................................................. 388
2. PRAVNI ODNOSI IZMEU LANOVA DRUTVA ............................................................... 390
2.1. Osnovni kapital, njegovo poveanje i smanjenje ....................................................... 390
2.2. Ulozi komplementara i komanditora ........................................................................ 391
2.3. Raspolaganje udjelima .......................................................................................... 392
2.4. Uee u raspodjeli dobiti i pokriu gubitaka drutva ................................................. 394
2.5. Obavjetavanje lanova drutva ............................................................................. 395
2.6. Savjesnost i potenje lanova ................................................................................. 396
2.7. Zabrana konkurentskog djelovanja i sukob interesa .................................................. 396
3. UPRAVLJANJE I VOENJE POSLOVANJA DRUTVA ......................................................... 397
3.1. Upravljanje drutvom ............................................................................................ 397
3.2. Voenje poslovanja drutva ................................................................................... 399
4. PRAVNI ODNOSI DRUTVA I LANOVA PREMA TREIM LICIMA ....................................... 400
4.1. Zastupanje i predstavljanje komanditnog drutva ..................................................... 400
4.2. Imovinskopravna odgovornost za obaveze komanditnog drutva ............................... 401
5. PROMJENE U LANSTVU, PROMJENA OBLIKA I PRESTANAK DRUTVA ............................. 403
5.1. Pristupanje drutvu ............................................................................................... 403
5.2. Prestanak lanstva ................................................................................................ 403
5.3. Promjena oblika .................................................................................................... 404
15

Poglavlje 9
SPECIFINI OBLICI POSLOVNIH SUBJEKATA
1. BANKE ........................................................................................................................ 409
2. LIZING DRUTVA ........................................................................................................ 413
3. DRUTVA ZA OSIGURANJE ........................................................................................... 415
4. INVESTICIONI FONDOVI I DRUTVA ZA UPRAVLJANJE FONDOVIMA ............................... 418
5. PROFESIONALNI POSREDNICI NA TRITU KAPITALA .................................................... 421
6. MIKROKREDITNE ORGANIZACIJE ................................................................................. 421
7. BERZE I DRUGA UREENA JAVNA TRITA .................................................................... 423
8. JAVNA PREDUZEA ...................................................................................................... 424
9. UDRUENJA I FONDACIJE ............................................................................................ 424
10. NOTARSKA I ADVOKATSKA PROFESIJA ........................................................................ 425
11. OBRTNIK .................................................................................................................. 429
12. INDIVIDUALNI TRGOVAC ........................................................................................... 430
Poglavlje 10
PRESTANAK PRIVREDNIH DRUTAVA
1. POJAM STEAJA I LIKVIDACIJE .................................................................................... 436
2. STEAJNI POSTUPAK ................................................................................................... 437
2.1. Organi steajnog postupka .................................................................................... 438
2.2. Faze steajnog postupka ........................................................................................ 439
2.3. Pravne posljedice otvaranja steajnog postupka ....................................................... 444
2.4. Reorganizacija ...................................................................................................... 450
3. LIKVIDACIONI POSTUPAK ............................................................................................ 452
LITERATURA ................................................................................................................ 455
KORITENI PROPISI ................................................................................................... 461
O AUTORIMA ............................................................................................................... 467
16
SKRAENICE
AGZ
Austrijski Opti graanski zakonik od 1811, ukljuujui Novele od 1914,

1915, 1916.god.
AZB
Agencija za bankarstvo
BiH
Bosna i Hercegovina
l.
lan
d.d./a.d.
dioniko/akcionarsko drutvo
d.n.o.
drutvo sa neogranienom solidarnom odgovornou
d.o.o.
drutvo sa ogranienom odgovornou
DUF
drutvo za upravljanje fondovima
DUO
drutvo za uzajamno osiguranje
SE
evropska kompanija
EEIG
Evropska ekonomska interesna grupacija (European Economic Interest

Grouping)
EEZ
Evropska ekonomska zajednica
engl.
engleski
17
18
EWIV
Evropska ekonomska interesna grupacija (Europische Wirtschaftliche

Interessenvereinigung)
FBiH
Federacija Bosne i Hercegovine
FBA
Agencije za bankarstvo Federacije BiH
fr.
francuski
HUTZ
Hrvatsko-ugarski trgovaki zakonik (1875)
ISIN
meunarodni identikacijski broj vrijednosnog papira (International

Securities Identication Number)
k.d.
komanditno drutvo
k.d.d./k.a.d.
komanditno drutvo na dionice/akcije
KVP
Komisija za vrijednosne papire
KZ FBiH
Krivini zakon Federacije BiH (Slubene novine FBiH, br. 36/03, 37/03,
21/04, 69/04, 18/05, 42/10, 42/11)
lat.
latinski
MBS
matini broj subjekta upisa
MRS
Meunarodni raunovodsteni standardi
MSFI
Meunarodni standardi nansijskog izvjetavanja
njem.
njemaki
OK
osnovni kapital
OZRPS
Okvirni Zakon o registraciji poslovnih subjekata u Bosni i Hercegovini

(Slubeni glasnik Bosne i Hercegovine, br. 42/04)
RS
Republika Srpska
RVP
Registar vrijednosnih papira
SAD
Sjedinjene Amerike Drave
SE
evropska kompanija
SKRAENICE
st.
stav
tal.
talijanski
TZBiH
Trgovaki zakonik za Bosnu i Hercegovinu (1883)
TZKJ
Trgovaki zakon Kraljevine Jugoslavije (1937)
TZKS
Trgovaki zakonik Kraljevine Srbije (1860, 1896, 1898)
ZB
Zakon o bankama (Slubene novine FBiH, br. 39/98, 32/00, 48/01,

27/02, 41/02, 58/02, 13/03, 19/03 i 66/13)
ZDOPO
Zakon o drutvima za osiguranje u privatnom osiguranju (Slubene

novine FBiH, br. 24/05 i 36/10)
ZEP
Zakon o elektronskom potpisu (Slubeni glasnik BiH 91/06)
ZIF
Zakon o investicionim fondovima (Slubene novine FBiH, br. 85/08)
ZIP
Zakon o izvrnom postupku (Slubene novine FBiH, br. 32/03, 33/06,

39/09)
ZJP
Zakon o javnim preduzeima (Slubene novine FBiH, br. 8/05)
ZK
Zakon o konkurenciji (Slubeni glasnik BiH br. 48/05, 76/07 i 80/09)
ZKVP
Zakon o Komisiji za vrijednosne papire (Slubene novine FBiH,

br. 39/98, 36/99 i 33/04)
ZL
Zakon o leasingu (Slubene novine FBiH, br. 85/08, 39/09 i 65/13)
ZLP
Zakon o likvidacionom postupku (Slubene novine FBiH, br. 29/03)
ZMO
Zakon o mikrokreditnim organizacijama (Slubene novine FBiH,

br. 59/06)
ZN
Zakon o notarima Federacije Bosne i Hercegovine (Slubene novine

FBiH, br. 45/02)
ZOO
Zakon o obligacionim odnosima (Slubeni list SFRJ, br. 29/78, 39/85,

45/89, 57/89 - preuzet Slubeni list RBiH, br. 2/92, 13/93, 13/94 i
Slubene novine FBiH, br. 29/03 i 42/11)
19
20
ZPD
Zakon o privrednim drutvima Federacije Bosne i Hercegovine (Slubene

novine FBiH, br. 23/99, 45/00, 2/02, 6/02, 29/03, 68/05, 91/07, 84/08,
88/08, 7/09, 63/10 i 75/13)
ZPDD
Zakon o preuzimanju dionikih drutava (Slubene novine FBiH,

br. 7/06)
ZPDSU
Zakon o politici direktnih stranih ulaganja u Bosni i Hercegovini

(Slubeni glasnik BiH, br. 4/98 i 13/03)
ZRPS
Zakon o registraciji poslovnih subjekata u Federaciji BiH (Slubene

novine FBiH, br. 27/05, 68/05 i 43/09)
ZRVP
Zakon o registru vrijednosnih papira (Slubene novine FBiH, br. 39/98,

36/99 i 33/04)
ZSP
Zakon o steajnom postupku (Slubene novine FBiH, br. 29/03, 32/04 i

42/06)
ZTD
Zakon o trgovakim drutvima Republike Hrvatske (Narodne novine

Republike Hrvatske, br. 111/93, 34/99, 121/99, 52/00, 118/03, 107/07,
146/08, 137/09, 152/11, 111/12, 144/12)
ZTVP
Zakon o tritu vrijednosnih papira (Slubene novine FBiH, br. 85/08 i

109/12)
Poglavlje
OSNOVNI POJMOVI O DRAVI I

PRAVU
1. POJMOVI DRAVE I PRAVA
2. SISTEM PRAVA
3. PRAVNA NORMA
4. POJAM I PODJELA PRAVNIH AKATA
5. VRSTE OPTIH PRAVNIH AKATA
6. VRSTE POJEDINANIH PRAVNIH AKATA
7. POJAM I HIJERARHIJA IZVORA PRAVA
8. PRAVNI ODNOS
9. SUBJEKTI PRAVA
Ubi societas, ibi ius.

Gdje je drutvo, tamo je i pravo.
Drutvo (zajednica, drava) je
nerazdvojno vezana uz pravo.
OSNOVNI POJMOVI
O DRAVI I PRAVU
1. POJMOVI DRAVE I PRAVA
1.1. Drutvene organizace i drutvene norme
rutvo je pretpostavka egzistencije ovjeka i okvir njegove

aktivnosti, bilo prema drugim ljudima pojedincima,
grupama ili zajednici kao cjelini. Radi postizanja svojih
ciljeva ljudi u drutvu djeluju organizovano ili neorganizovano.
Njihova djelatnost moe biti spontana i improvizovana, ili
podvrgnuta odreenom sistemu pravila (normi) koja unaprijed
odreuju eljeno ponaanje i sankcije za njegovo eventualno
neostvarivanje. to je drutvo razvijenije vei je broj organizacija
kroz koje i posredstvom kojih ovjek i drutvo ostvaruju svoje
ciljeve. Uz to poveava se i broj normi kojima se ljudi koriste.
S obzirom da su pravila o ustrojstvu i funkcionisanju pojedinih
organizacija (poslovnih, kulturnih, obrazovnih, vjerskih, i dr.) od
interesa za ljude koji ive i rade unutar tih organizacija, to su oni
zainteresovani za kanjavanje prekrilaca tih pravila (negativna
sankcija) ili nagraivanje za bolje potivanje pravila (pozitivna
sankcija). Za povrede pravila poslovanja sudovi izriu imovinske
i krivine sankcije. Pored toga, postoje i kazne koje izriu sudovi
asti privrednih komora: zabrana uea u radu komore, zabrana
uea na sajmovima, bojkot, stavljanje na crne liste itd. Sankcije
za povrede politikih i drutvenih pravila koje izriu politike i
drutvene organizacije jesu iskljuivanje iz stranaka i asocijacija,
POGLAVLJE 1.
23
zabrana uea u javnom ivotu, nemogunost vrenja odreenih

funkcija i mnoge druge. Zbog prekraja religijskih pravila moe
da uslijedi ekskomunikacija (iskljuenje, istjerivanje iz nekog
drutva ili zajednice) nekada najtea kazna poslije smrtne i
niz ostalih sankcija. Tipina sankcija za nepotivanje kulturnih i
obiajnih pravila jeste drutveni prezir.
Naprijed navedeni tipovi drutvenih organizacija i normi postojali
su, makar i u rudimentarnoj formi, u prvobitnoj zajednici.
Pojavom imovinskog raslojavanja unutar gentilnog drutva,
razvojem privatne svojine i rascjepom tog drutva na grupe sa
suprotstavljenim interesima, javlja se jedna nova vrsta drutvene
organizacije i jedan novi sistem pravila ponaanja: drava i pravo.
Njihovo osnovno unutranje obiljeje jeste klasnost. Najvanija
spoljna karakteristika drave i prava je monopol za ziku
prinudu.
1.2. Pojam drave

Drava je politika i
pravna organizacija ije
institucije, imajui monopol
na legitimnu upotrebu sile,
vre politiku kontrolu nad
stanovnitvom odreenog
podruja, i entitet kojem
meunarodno
pravo
priznaje pravnu osobnost.
24
Drava (engl. state; njem. Staat; fr. tat) je politika i pravna

organizacija ije institucije, imajui monopol na legitimnu upotrebu
sile, vre politiku kontrolu nad stanovnitvom odreenog
podruja, i entitet kojem meunarodno pravo priznaje pravnu
osobnost. U latinskom jeziku rije status oznaavala je uvjet ili
nain egzistencije stvari, ali su se njome oznaavali i opisivali
uvjeti koji odreuju egzistenciju zike osobe odnosno drutvene
klase. Rimski pisci Ciceron i Ulpijan, te kasnije srednjovjekovni
pisci, koristili su je u izrazima stauts civitatis ili status regni, a
politika upotreba susree se u rimskim izvorima, gdje izraz status
rei publicae oznaava legalne strukture zajednice.1 Za dravu je
tipina povezanost za prostor/teritorij odnosno materijalno,
ekonomski, ziki i psiholoki neovisno geografsko podruje
s narodom koji ima jezini ili kulturni identitet. Sa stajalita
meunarodnog prava drava je zajednica koja na odreenom
podruju djeluje u obliku najvie organizacije pravnog poretka,
neovisno o drugoj vlasti.
Vidjeti vie: Pravni leksikon (2007) Zagreb: Leksikografski zavod Miroslav Krlea.
U irem znaenju drava

je
posebnim
sistemom
pravila (pravom) ureena
organizacija
vladajue
klase sa monopolom zike
prinude koja stanovnitvo
na
odreenoj
teritoriji
podvrgava svojoj suverenoj
vlasti i time u datom drutvu
odrava nain proizvodnje
i politike odnose koji su u
interesu vladajue klase.
U uem znaenju pod
pojmom
drave
se
podrazumijeva
dravna
organizacija
ili
dravni
aparat.
Dravna
organizacija,
odnosno drava u uem
smislu, jeste hijerarhijski
ustrojen
i
pravom
organizovan sistem organa
koji raspolae monopolom
za ziku prinudu i moi
stvaranja i primjene pravila
ponaanja.
Dravni organ je dio
dravne organizacije. Pod
njim
se
podrazumijeva
jedno ziko lice ili skup
zikih lica, ljudi, koji stoje
u posebnoj pravnoj vezi
sa
dravnim
aparatom
(dravna slubena lica) i koji,
povjerenim im sredstvima,
na odreenoj teritoriji vre
odreeni krug poslova.
Teritorija
djelovanja
dravnog organa predstavlja
mjesnu
nadlenost,
a
krug
poslova
koje
obavlja njegovu stvarnu
nadlenost.
U irem znaenju drava je posebnim sistemom pravila (pravom)

ureena organizacija vladajue klase sa monopolom zike
prinude koja stanovnitvo na odreenoj teritoriji podvrgava
svojoj suverenoj vlasti i time u datom drutvu odrava nain
proizvodnje i politike odnose koji su u interesu vladajue klase.
Dravu ine tri konstitutivna elementa teritorija, stanovnitvo i
suverenitet/suverena javna vlast.
U uem znaenju pod pojmom drave se podrazumijeva dravna
organizacija ili dravni aparat. Dravna organizacija, odnosno
drava u uem smislu, jeste hijerarhijski ustrojen i pravom
organizovan sistem organa koji raspolae monopolom za ziku
prinudu i moi stvaranja i primjene pravila ponaanja. Drava
kao organizacija, kao aparat, samo je jedna od drutvenih
organizacija i predstavlja pravni subjekt. Ona ne postoji iznad
drutva, nego predstavlja njegov sastavni dio. Zbog toga funkcija
drave, iako bazirana na monopolu za ziku prinudu, ipak je
faktiki ograniena ekonomskim, politikim, kulturnim i drugim
razlozima u datom istorijskom trenutku. Drava jeste drutvena
sila, ali nije sila iznad drutva.
Ponekad se pojam drave upotrebljava kao sinonim za dravni
organ. Dravni organ (vlada, ministarstvo, sud) je dio dravne
organizacije. Pod njim se podrazumijeva jedno ziko lice ili skup
zikih lica, ljudi, koji stoje u posebnoj pravnoj vezi sa dravnim
aparatom (dravna slubena lica) i koji, povjerenim im sredstvima,
na odreenoj teritoriji vre odreeni krug poslova. Teritorija
djelovanja dravnog organa predstavlja mjesnu nadlenost,
a krug poslova koje obavlja njegovu stvarnu nadlenost. Njih
takoe odreuje pravo. Svaki dravni organ u vrenju svoje
nadlenosti raspolae odreenim dijelom monopola za ziku
prinudu. Ipak, treba imati na umu da to ne znai da svaki dravni
organ neposredno primjenjuje ziku silu.2 U jedinstvenom
djelovanju dravnih organa zasniva se aktuelno jedinstvo dravne
organizacije.
Dravljanstvo
(engl.
nationality,
citizenship;
njem.
Staatsangehrigkeit; fr. nationalit) je relativno trajna pravna
Opirnija izlaganja o pravnoj teoriji drave nalaze se u udbeniku: Sultanovi, Aziz, Trifkovi, Milo i Simi, Mili (1984) Teorija drave i
prava, statusnog i obligacionog prava, Sarajevo: Veselin Maslea.
POGLAVLJE 1.
25
Dravljanstvo je relativno
trajna pravna veza koja
povezuje
pojedinca
sa
dravom dajui mu pravni
status dravljanina.
Prema naelu krvne veze

ili porijekla dijete stie
dravljanstvo svojih roditelja
bez obzira na to gdje se
rodilo.
veza koja povezuje pojedinca sa dravom dajui mu pravni status

dravljanina. Osoba sa statusom dravljanina u svojoj dravi
uiva sva politika, ekonomska, socijalna, kulturna i graanska
prava, odnosno obaveze predviene ustavom i zakonima, a u
inostranstvu diplomatsku i konzularnu zatitu. Ta prava razlikuju
dravljanina od stranca.
Dravljanstvo se, u pravilu, stie trenutkom roenja. Tri su
osnovna naela za njegovo sticanje: naelo krvne veze ili porijekla
(ius sanguinis), naelo podruja (ius soli) i naelo prebivalita
(ius domicili). Prema naelu krvne veze ili porijekla dijete stie
dravljanstvo svojih roditelja bez obzira na to gdje se rodilo.
U historiji prava dijete roeno u braku sticalo je dravljanstvo
oca, a dijete roeno izvan braka dobijalo je dravljanstvo majke.
U savremenim zakonodavstvima dijete stie dravljanstvo po
naelu oba roditelja ili po jednom od njih, pri emu je nevano
da li je roeno u braku ili izvan njega. Ovo naelo primjenjuju
gotovo sve evropsko kontinentalne drave, a opravdavaju ga
potrebom za jedinstvom porodice ili nacionalnim interesima. Ovo
naelo primjenuje se u Bosni i Hercegovini.
Naelo podruja je naelo

prema kojem dijete stie
dravljanstvo drave u kojoj
se rodilo, bez obzira na
dravljanstvo roditelja.
Naelo podruja je naelo prema kojem dijete stie dravljanstvo

drave u kojoj se rodilo, bez obzira na dravljanstvo roditelja.
Opravdanje za primjenu ovog naela nalazi se u dravnim
interesima i primjenjuju ga, u pravilu, sve imigracijske drave
(npr. Sjedinjene Amerike Drave).
Naelo
prebivalita
podrazumijeva da dijete
stie dravljanstvo drave u
kojoj prebivaju roditelji.
Naelo prebivalita podrazumijeva da dijete stie dravljanstvo

drave u kojoj prebivaju roditelji. Danas se u veini drava
dravljanstvo stie kombinacijom naela porijekla i podruja, tako
da je jedno od njih primarno, a drugo se uz naelo prebivalita
javlja kao sekundarno.
Dravljanstvo se moe stei i naturalizacijom (sklapanjem braka
sa strancem, posvojenjem, pozakonjenjem, itd.). Dravljanstvo
moe prema nacionalnim propisima, prestati na vie naina:
odricanjem, otpustom, oduzimanjem, iseljenjem, odsutnou,
sticanjem dravljanstva druge drave, posvojenjem, opcijom, i
tako dalje. Kao posljedice razliitog ureivanja naina sticanja i
prestanka dravljanstva mogue su pojave osoba koje imaju dvojno
dravljanstvo (bipatridi), viestruko dravljanstvo (polipatridi),
26
ili osobe koje su ostale bez dravljanstva (apatridi).3 U pravu

Evropske unije postoji pravo nastanjenja (nastana) prema kome
dravljanin jedne lanice ima pravo nastaniti se u drugoj dravi
lanici i ostvariti svoja prava. Pravna lica (kompanije) nemaju
dravljanstvo, nego nacionalnu pripadnost odreenoj dravi.
Teritorij je podruje na
kojem se prostire dravna
vlast.
Teritorij (lat. territorium; engl. teritory; njem. Gebiet; fr. territoire)

je podruje na kojem se prostire dravna vlast. Sastoji se od
kopnenog podruja, ukljuujui rijeke i jezera, morskog prostora
koji ukljuuje unutarnje morske vode i teritorijalno more, te
zranog prostora koji se prostire iznad kopna i mora. Obuhvaa i
podzemlje ispod kopna i mora. Drava na svom teritoriju unutar
dravnih granica vri vlast i ima teritorijalni suverenitet nad svim
osobama i objektima.
Meutim, narav vlasti nije jednaka u svim dijelovima teritorija.
Na kopnu drava ostvaruje potpunu vlast, a na moru brodovi
treih drava imaju pravo nesmetanog prolaza kroz teritorijalno
more, koje obalna drava ne smije spreavati. I na kopnu je vlast
ograniena nekim pravilima opteg meunarodnog javnog prava.
Drava ne smije izvravati vlast tako da teti pravima drugih
drava i ne smije unutar svojih granica kriti ljudska prava koja
imaju karakter imperativnih normi. Iz dravne vlasti na njenom
teritoriju izuzete su osobe i objekti koji prema meunarodnom
javnom pravu uivaju diplomatski ili suvereni imunitet (poput
ambasada ili stranih ratnih brodova).
Suverenitet
je
tradicionalno
obiljeje
dravne vlasti po kojem u
svakoj dravi postoji i mora
postojati najvia, nedjeljiva
i apsolutna vlast koja nije
podlona niijoj pravnoj
kontroli.
Drava moe svoj suverenitet ograniiti ugovornim putem i

dijelom ga prenijeti na drugu dravu ili meunarodnu organizaciju
(npr. Evropska Unija). Dravna vlast je iskljuiva na dravnom
teritoriju, pa meunarodno javno pravo zabranjuje intervencije
drugih drava na tom podruju bez njenog pristanka, uz iznimku
mjera koje preduzima Vijee sigurnosti UN.
Suverenitet (lat. supremitas; engl. sovereignty; njem. Souvernitt; fr. souverainet) je tradicionalno obiljeje dravne
vlasti po kojem u svakoj dravi postoji i mora postojati najvia,
Da bi se smanjile takve pojave pod okriljem Ujedinjenih Naroda zakljueno je vie multilateralnih meunarodnih ugovora koji reguliraju
ovo podruje Ugovor o pravnom poloaju osoba bez dravljanstva (1954); Ugovor o dravljanstvu udanih ena (1957); Ugovor o
smanjenju bezdravljanstva (1961); Konvencija Vijea Evrope o smanjenju sluajeva viestrukog dravljanstva i o vojnoj obvezi u
sluajevima viestrukog dravljanstva (1963); Ugovor o pravima djece (1989); Evropska konvencija o dravljanstvu (1997).
POGLAVLJE 1.
27
nedjeljiva i apsolutna vlast koja nije podlona niijoj pravnoj

kontroli. Suverenitet se sastoji od dva razliita dijela vanjskog i
unutranjeg suvereniteta.
Vanjski
suverenitet
je
svojstvo
subjekata
meunarodnog
prava
na osnovu kojeg on ima
najviu vlast nad osobama
i stvarima na odreenom
podruju, te je neovisan
o svakoj drugoj vlasti,
samostalno odluuje o svom
unutranjem ureenju i o
svojim odnosima sa drugim
meunarodnim subjektima.
Unutranji suverenitet
je atribut koji drava ima
u odnosu prema drutvu
koje je podreeno vlasti tog
drutva.
Vanjski suverenitet je svojstvo subjekata meunarodnog prava

na osnovu kojeg on ima najviu vlast nad osobama i stvarima
na odreenom podruju, te je neovisan o svakoj drugoj vlasti,
samostalno odluuje o svom unutranjem (ekonomskom,
drutvenom, politikom) ureenju i o svojim odnosima sa drugim
meunarodnim subjektima (pojavni oblici: suverenitet drave
nad prirodnim bogatstvima, pravna jednakost drava, pravo
na poslove iskljuive unutranje nadlenosti drave, dunost
nemijeanja u unutranje poslove druge drave, itd.). Iako je
pravno neograniena, dravna vlast moe biti faktiki ograniena
(ekonomskim, geostratekim razlozima) to je prisutno u
savremenom svijetu.
Unutranji suverenitet je atribut koji drava ima u odnosu prema
drutvu koje je podreeno vlasti tog drutva. U tom smislu
suverenitet poiva u vrhovnoj zapovijedi nad civilnim drutvom te
ima svoj pravni (de iure) i svoj faktiki aspekt (de facto). Pravni
suverenitet poiva u osobi, tijelu ili organu ije se odluke ne mogu
pravno osporavati. Faktiki suverenitet poiva u osobi, tijelu ili
organu koji stvarno kontrolie ovlasti koje se vre i ostvaruju u
ime vlasti.
1.3. Vrste drava

Monarhija je drava u
kojoj ef drave monarh,
kralj dolazi na svoju
funkciju nasljedno, vlada
doivotno ili do njegovog
povlaenja, te je politiki i
pravno neodgovoran, a to
znai da prema naelima
Ustava ne moe biti suen
i osuen.
28
Drave se mogu razvrstati prema njihovim razliitim osobinama

prema obliku vladavine; prema dravnom ureenju (stepenu
centralizacije/decentralizacije); prema politikom sistemu; i
prema obliku dravne vlasti.4
Prema obliku vladavine, odnosno prema poloaju efa drave,
razlikuju se tri osnovna tipa: monarhije, republike i diktature.
Monarhija je drava u kojoj ef drave monarh, kralj dolazi
na svoju funkciju (na prijestolje) nasljedno, vlada doivotno
Vie o dravi vidjeti u Pusi, Eugen (2007) Drava i dravn a uprava, Zagreb: Biblioteka Suvremena Javna Uprava.
U republici ef drave
dolazi na svoju funkciju
izborom, obavlja tu funkciju
na odreeno vrijeme i
podlijee pravnoj i politikoj
odgovornosti moe biti
suen, kanjen i smijenjen
s poloaja ako poini delikt.
Diktatura jeste drava

u kojoj ef drave dolazi
na svoju funkciju nasilno
i
protivpravno,
vlada
neodreeno vrijeme ili koliko
se nasiljem uspije odrati na
vlasti, i faktiki je politiki
i pravno neodgovoran sve
dok se na vlasti dri.
Jedinstvene (unitarne)
drave imaju samo jednu
organizaciju vlasti, jedan
ustavno-zakonodavni
organ, jednog efa drave,
jednu vladu, jedan sistem
pravosudnih organa i jedan
sistem upravnih organa.
Sloene
drave
su
sastavljene od vie dravnih
organizacija.
U
svakoj
sloenoj
dravi
postoji
jedna dravna organizacija
koja djeluje na najirem
dravnom
teritoriju
savezna drava, te barem

dvije dravne organizacije
koje djeluju na dijelovima
teritorija savezne drave
drave lanice.
ili do njegovog povlaenja (abdikacija), te je politiki i pravno

neodgovoran, a to znai da prema naelima Ustava ne moe biti
suen i osuen. Republika je oblik drave suprotan monarhiji.
U njoj ef drave dolazi na svoju funkciju izborom (neposredno
od naroda ili od parlamenta), obavlja tu funkciju na odreeno
vrijeme (mandat) i podlijee pravnoj i politikoj odgovornosti
moe biti suen, kanjen i smijenjen s poloaja ako poini
delikt. Diktatura, u starije doba i tiranija, jeste drava u kojoj
ef drave dolazi na svoju funkciju nasilno i protivpravno, vlada
neodreeno vrijeme ili koliko se nasiljem uspije odrati na vlasti,
i faktiki je politiki i pravno neodgovoran sve dok se na vlasti
dri.
Prema dravnom ureenju, odnosno polazei od broja dravnih
organizacija u jednoj dravi, postoje dva osnovna tipa:
jedinstvena drava i sloena drava. Jedinstvene (unitarne)
drave imaju samo jednu organizaciju vlasti, jedan ustavnozakonodavni organ, jednog efa drave, jednu vladu, jedan
sistem pravosudnih organa i jedan sistem upravnih organa (npr.
Francuska, vedska, Nizozemska, Hrvatska). Sloene drave
su sastavljene od vie dravnih organizacija. U svakoj sloenoj
dravi postoji jedna dravna organizacija koja djeluje na najirem
dravnom teritoriju savezna drava, te barem dvije dravne
organizacije koje djeluju na dijelovima teritorija savezne drave
drave lanice (npr. Sjedinjene Amerike Drave). Pri tome
i savezna drava i svaka drava lanica imaju svoje ustavnozakonodavne, izvrno- politike, pravosudne i upravne organe,
svoje ustave i zakone, dravne simbole, dravljane i teritorije.
Izmeu savezne drave i drava lanica postavlja se saveznim
ustavom podjela nadlenosti, i to tako to neki dravni poslovi
pripadaju iskljuivo saveznoj dravi, drugi iskljuivo dravama
lanicama, a trei se dijele izmeu savezne drave i lanica.5
Klasikacija drava (prema dravnom ureenju) na centralizirane
i decentralizirane izvodi se i s obzirom na to kakvi su odnosi
izmeu centralnih i lokalnih organa vlasti. Centralizirana drava
je ona u kojoj veina ili svi lokalni organi imaju malu samostalnost
Tokom historije bilo je vie oblika sloenih drava. Najpoznatiji su personalna unija, realna unija, konfederacija i federacija. Prva tri
oblika pripadaju prolosti, a federacije su jedine, ali i brojne sloene drave u savremenom svijetu. Vidjeti vie u Viskovi, Nikola (1996)
Drava i Pravo, Sarajevo: Univerzitetska knjiga.
POGLAVLJE 1.
29
Centralizirana
drava
je ona u kojoj veina ili svi
lokalni organi imaju malu
samostalnost u obavljanju
poslova
iz
njihove
nadlenosti.
Decentralizirana drava
je ona u kojoj veina lokalnih
organa
ima
odreenu,
ponekad i veliku, mjeru
samostalnosti.
Decentralizirana drava je ona u kojoj veina lokalnih organa

ima odreenu, ponekad i veliku, mjeru samostalnosti. Lokalni
organi moraju potivati ope norme viih organa, ali ne primaju
nareenja od njih o tome kako primjenjivati te norme na
konkretne pravne odnose. Centralni organi mogu davati smjernice
i savjete za rad lokalnim organima, nadzirati zakonitost (ne i
svrhovitost) njihova rada i ukidati njihove nezakonite odluke.
Slubene osobe decentraliziranih lokalnih organa najee ne
postavljaju centralni organi, ve skuptine lokalnih zajednica ili
ak neposrednim izborima graani (npr. gradonaelnik). Nema
zapravo drave koja bi bila potpuno centralizirana, kao to nije
mogue da drava bude potpuno decentralizirana.
Pod politikim sistemom

misli se na to da li i u
kojoj mjeri narod utie
na postavljanje, rad i
odgovornost
nosilaca
dravne vlasti, i uestvuje u
drutvenim poslovima.
Prema politikom sistemu glavni kriterij klasiciranja drava je

nain koji polazi od najznaajnijih osobina dravne vlasti od
politikih odnosa, koji vlast ustanovljavaju. Pri tome se pod
politikim sistemom misli na to da li i u kojoj mjeri narod utie
na postavljanje, rad i odgovornost nosilaca dravne vlasti, i
uestvuje u drutvenim poslovima. Razlikujemo tri osnovna tipa
politikog sistema demokratija, oligarhija i autokratija
Demokratija je politiki
sistem gdje znatan dio ili
veina naroda ima slobode i
prava politikog odluivanja
i postavljanja, nadzora i
pozivanja na odgovornost
nosilaca dravne vlasti.
Demokratija je politiki sistem gdje znatan dio ili veina naroda

ima slobode i prava politikog odluivanja i postavljanja, nadzora
i pozivanja na odgovornost nosilaca dravne vlasti. Temelj
politikog sistema demokratije je ideja narodne suverenosti
koja se u savremenom svijetu javlja i kao ideja nacionalne
suverenosti. Nije mogua demokratija bez pravila koja propisuju
temeljne slobode i prava ovjeka i graanina sadranih u
ustavima pojedinih drava i potvrenih meunarodnim aktima
poput Univerzalne deklaracije o ljudskim pravima (1948)6 i Dva
30
u obavljanju poslova iz njihove nadlenosti. To znai da oni u

postupcima primjene viih pravnih normi ne mogu odluivati
nezavisno od centralnih organa i moraju se strogo pridravati ne
samo opih nego i konkretnih nareenja viih organa. Centralni
organi postavljaju slubene osobe lokalnih organa, te nadziru i
zakonitost i svrhovitost njihovog rada i mogu smijeniti slubene
osobe lokalnih organa.
The Universal Declaration of Human Rights (1948) http://www.un.org/en/documents/udhr
meunarodna pakta o ljudskim pravima (1966)7. Ova pravila su

od mnogih shvaena kao pravila prirodnog prava koja su via i
nepovrediva od svih pozitivnih dravnih normi.
Oligarhija je oblik u kojoj
je vlast odnosno pravo
odluivanja
u
rukama
relativno male grupe ljudi.
Autokratija je
drava
u kojoj dravni poglavar,
monarh ili diktator, ne
izvodi svoju vlast iz volje
naroda ili nekih znaajnijih
dijelova drutva, ve vlada
sam oslanjajui se na ugled
to mu daju religijska i
tradicionalna shvaanja i na
oruanu silu kojom upravlja
jedan broj njemu vjernih
monika.
Oligarhija je oblik u kojoj je vlast odnosno pravo odluivanja

u rukama relativno male grupe ljudi. To je drava u kojoj uz
dravnog poglavara politiku vlast ima po vlastitom pravu i manji
dio drutva, koji je ujedno i ekonomski vladajui stale, dok je
veina drutva iskljuena iz politikog odluivanja. Postoje dvije
klasine vrste oligarhija aristokratska (sastoji se od plemstva) i
plutokratska (sastoji se od bogatih ljudi).
Autokratija je termin starogrkog porijekla, koji oznaava
neogranienu vlast. U najirem smislu autokratija je antonim8 za
demokratiju, pa obuhvaa kako sve predmoderne nedemokratske
poretke (tiraniju, despotiju, diktaturu, apsolutnu monarhiju)
tako i sve moderne nedemokratske poretke (neustavnu,
neparlamentarnu odnosno apsolutnu monarhiju, diktaturu i
razne oblike autoritarnih i totalitarnih poredaka). To je drava u
kojoj dravni poglavar, monarh ili diktator, ne izvodi svoju vlast
iz volje naroda ili nekih znaajnijih dijelova drutva, ve vlada
sam oslanjajui se na ugled to mu daju religijska i tradicionalna
shvaanja i na oruanu silu kojom upravlja jedan broj njemu
vjernih monika. Cjelokupno stanovnitvo je u takvoj dravi
lieno bilo kakvih prava da utie na politiku vlast.
1.4. Bosna i Hercegovina

Pravni sistem Bosne i Hercegovine odreen je specinostima
naeg ustavnog ureenja. Ustav Bosne i Hercegovine je sastavni
dio Opeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini
(Dejtonski mirovni sporazum), koji je pararan 21. novembra
1995. godine u Dejtonu, a potpisan 14. decembra 1995. godine
u Parizu. Opi okvirni sporazum za mir sadri 11 aneksa od kojih
je Aneks 4 Ustav.9
International Covenant on Civil and Political Rights (1966) http://treaties.un.org Bosna i Hercegovina je sukcesijom 1. septembra 1993
pristupila i preuzela obaveze predviene ovim aktom.
Antonim rije suprotna znaenju. Autokratija je suprotnost demokratiji.
https://www.parlament.ba/sadrzaj/about/ustav/Archive.aspx?langTag=bs-BA&template_id=5&pril=b&pageIndex=1
POGLAVLJE 1.
31
Bosna i Hercegovina je po svom obliku vladavine polupredsjednika

republika (ef drave je neposredno biran, on je kolegijalni
organ ija je teritorijalna nadlenost na cijeloj teritoriji Bosne
i Hercegovine, a istovremeno lanovi ovog organa nisu dobili
legitimitet graana na cijeloj teritoriji).10 Po dravnom ureenju
Bosna i Hercegovina je jedna vrsta sloene drave. Sastoji se od
dva entiteta Republike Srpske koja je ureena po unitarnom
principu i Federacije Bosne i Hercegovine koja ima 10 kantona
i Brko Distrikta koji je pod direktnom nadlenou Bosne i
Hercegovine.11
Bosna i Hercegovina je s obzirom na politiki sistem12 demokratska
drava. Posjeduje sve elemente formalne demokratije podjelu
vlasti na zakonodavnu, izvrnu i sudsku, propisano naelo
vladavine ustavnosti i zakonitosti, postojanje pluralizma politikih
stranaka, ope neposredne i tajne izbore, predvienu politiku i
pravnu odgovornost nosilaca politike vlasti, nezavisno sudstvo
itd.13 S obzirom na odnos centralnih i lokalnih organa kao drava
Bosna i Hercegovina je decentralizirana, s tim da je Federacija
Bosne i Hercegovine decentralizirani, a Republika Srpska
centralizirani entitet.
U skladu sa ovakvim dravnim ustrojstvom i administrativnom
podjelom u okvirima Bosne i Hercegovine egzistiraju:
1) zakoni i opi pravni akti koji su jedinstveni za cijelu teritoriju
Bosnu i Hercegovinu,
2) zakoni i opi pravni akti koji postoje na nivou Republike
Srpske,
3) zakoni i opi pravni akti koji postoje na nivou Federacije
Bosne i Hercegovine,
4) zakoni i opi akti Brko Distrikta i
5) zakoni i opi akti koji egzistiraju u deset kantona zasebno, a
u okviru Federacije Bosne i Hercegovine.
32
10
Baki-Mufti, Jasna (2005) Razumijevanje Dejtonskog ustava 10 godina kasnije, Zbornik radova Pravnog fakulteta u Splitu, god. 42,
str. 71.
11
Vidjeti vie: Pobri, Nurko (2000) Ustavno pravo, Mostar: Slovo; Vie o dravi i pravnim sistemima vidjeti u: Peri, Berislav (1994)
Drava i pravni sustav, Zagreb: Informator.
12
Vidjeti vie: Gavri, S., Banovi, D. i Krause, C., ur. (2009) Uvod u politiki sistem Bosne i Hercegovine - izabrani aspekti, Sarajevo:
Sarajevski otvoreni centar i Fondacija Konrad Adenauer, Predstavnitvo u Bosni i Hercegovini.
13
Baki-Mufti, J. (2005) op. cit., str. 71.
U Bosni i Hercegovini postoji politiki konsenzus o pridruivanju u

Evropsku Uniju. Od svih zemalja s opredijeljenou za pridruivanje
Evropskoj Uniji oekuje se da naprave Mapu puta, te da provedu
strukturne reforme svog pravnog, politikog i ekonomskog
sistema. Nakon to budu provedene osnovne reforme, koje su
odreene u Mapi puta14, zemlje potpisuju Sporazum o stabilizaciji
i pridruivanju.
Potpisivanjem navedenog sporazuma zemlje ulaze u novu fazu
procesa pridruivanja u kojoj se pravno, politiko i ekonomsko
prestruktuiranje ostvaruje u saradnji s institucijama Evropske
Unije i uz njihovu pravnu, politiku i nansijsku pomo. Bosna
i Hercegovina je 16. juna 2008. godine potpisala Sporazum o
Stabilizaciji i pridruivanju. Potpisivanjem tog sporazuma Bosna
i Hercegovina je preuzela obavezu usklaivanja svojih zakona i
propisa sa zakonima i propisima Evropske Unije.
1.5. Pojam prava

Socioloki
posmatrano,
pravo predstavlja jedan od
sistema pravila ponaanja
ljudi u drutvu u kome
postoji drava.
14
Socioloki posmatrano, pravo (engl. law, lat. ius) predstavlja

jedan od sistema pravila ponaanja ljudi u drutvu u kome postoji
drava. Izmeu prava i drugih sistema drutvenih normi (moral,
obiaji) ne postoji razlika u strukturi norme; sve drutvene
norme kao svoje osnovne sastojke imaju dispoziciju primarno
pravilo ponaanja, i sankciju sekundarno pravilo ponaanja lica
koje je prekrilo dispoziciju i lica koja za to treba da primijene
odreenu mjeru, kaznu. No, sankcija se moe pojaviti i kao
nagrada (priznanje) koja se daje zbog potivanja dispozicije.
Bitna razlika ne mora da postoji ni u predmetu regulisanja; jedan
te isti drutveni odnos istovremeno moe biti regulisan obiajnom
i moralnom normom, normom neke drutvene organizacije (npr.
religijske) i pravnom normom. Pravo se sutinski razlikuje od
drugih sistema drutvenih normi jer sadri zahtjev za izvravanje
sankcija od strane dravnih organa. Pravo, oigledno, nije manje
sloena pojava od drave. Otuda brojna znaenja njegovog
pojma.
http://www.ceeol.com/aspx/getdocument.aspx?logid=5&id=DDAF7A3A-CF16-4822-A875-F291CCD673EB
POGLAVLJE 1.
33
U irem znaenju pojam

pravo obuhvata pravni
sistem. To je po naelima
hijerarhije
sistematizovan
skup pravila ponaanja
subjekata u drutvu ije
neostvarivanje u drutvenim
odnosima
sankcionie
posebna organizacija sa
monopolom
za
ziku
prinudu (drava).
Pravna norma je pravilo

ponaanja subjekata iji
eventualni prekraj treba da
sankcionie drava.
U irem znaenju pojam pravo obuhvata pravni sistem. To je

po naelima hijerarhije sistematizovan skup pravila ponaanja
subjekata u drutvu ije neostvarivanje u drutvenim odnosima
sankcionie posebna organizacija sa monopolom za ziku
prinudu (drava). Ta pravila ponaanja kreiraju dravni organi
(parlament, vlada), nedravni organi (korporacije) i zika lica.
Elementi pravnog sistema jesu: pravna norma, pravni institut
ili ustanova, grana prava i pravna oblast. Najvanija je pravna
norma, tj. pravilo ponaanja subjekata iji eventualni prekraj
treba da sankcionie drava. Svi ostali elementi pravnog sistema
nastaju grupisanjem pravnih normi prema kriteriju srodnosti u
pogledu drutvenog odnosa koji je predmet regulisanja i naina
(metoda) na koji se taj odnos ureuje.
Pravna norma, skup pravnih

normi ili itav sistem prava
ponekad se nazivaju i
objektivnim pravom ili
pravom u objektivnom
smislu.
Pravna norma, skup pravnih normi ili itav sistem prava ponekad
se nazivaju i objektivnim pravom ili pravom u objektivnom
smislu. Izraz objektivno pravo obuhvata sve pravne norme koje
je stvorila drava kao i drugi ovlateni subjekti. Upotreba ovog
termina korisna je zbog toga to se pomou njega moe jasnije
denisati subjektivno pravo ili pravo u subjektivnom smislu za
koje se esto u svakom konkretnom sluaju upotrebljava samo
rije pravo.15
Subjektivno pravo je
na
objektivnom
pravu
zasnovano i od drave
obezbijeeno
ovlatenje
jednog lica da se u
sopstvenom
interesu
ponaa na nain odreen
objektivnim pravom ili da
od obaveznih lica trai da se
ona ponaaju na odreeni
nain.
Subjektivno pravo je na objektivnom pravu zasnovano i od drave

obezbijeeno ovlatenje jednog lica da se u sopstvenom interesu
ponaa na nain odreen objektivnim pravom ili da od obaveznih
lica trai da se ona ponaaju na odreeni nain. Elementi
subjektivnog prava jesu: ovlatenje na vrenje odreenih radnji,
mogunost da se one vre u sopstvenom interesu i zahtjev, ili
tuba u materijalnom smislu, upuen dravnom organu u sluaju
kada ovlatenja nisu potovana od drugih ljudi dobrovoljno,
kada pravne obaveze nisu izvrene ili nisu izvrene uredno (npr.
docnja sa izvrenjem ugovora).
Postojanje subjektivnog prava, kao od drave zatienog
ovlatenja jednog lica prema drugom ili drugim licima, pokazuje
da pravna norma i pravni sistem objektivno pravo - nisu sami
sebi svrha. Cilj objektivnog prava jeste usmjeravanje ponaanja
15
34
U pojedinim jezicima postoje posebni izrazi za objektivno i subjektivno pravo: u engleskom law i right, u slovenakom pravo i pravica.
Cilj objektivnog prava

jeste
usmjeravanje
ponaanja
subjekata
u
eljenom pravcu. Pojam
pravo obuhvata i pravni
odnos.
Pod
obavezom
se
podrazumijeva
dunost
odreenog
ponaanja,
vrenja
nekih
zikih
ljudskih radnji, koja moe u
krajnjoj liniji biti ostvarena
monopolom
za
ziku
prinudu ili dunost nekog
ponaanja ije proputanje
za sobom povlai sankciju
od dravnih organa.
Pravni poredak je mogue

denisati kao postavljanje,
stvaranje pravnih normi i
njihovo ostvarivanje.
Normativni
elemenat
obuhvata
hijerarhijski
ureene sisteme normi i
pravnih akata koji te norme
izraavaju,
a
faktiki
elemenat se sastoji od
pravnih odnosa, sistema
ljudskih ponaanja.
Rije
pravo
se
upotrebljava i tako da znai
pojam pravnog poretka.
16
subjekata (zikih i pravnih lica) u eljenom pravcu. Otuda

pojam pravo ima jo jedno znaenje, on obuhvata i pravni odnos.
Zavisno od konkretnih okolnosti, veza izmeu subjekata koja
predstavlja pravni odnos moe biti ureena bilo dispozicijom, bilo
sankcijom.
Elementi pravnog odnosa su subjektivno pravo i obaveza. Ukoliko
nosilac (titular) ovlatenja ne djeluje u svom nego u tuem
interesu, onda se umjesto subjektivnog prava kao elemenat
pravnog odnosa pojavljuje nadlenost. Nadlenost kao elemenat
pravnog odnosa ne treba mijeati sa pojmom nadlenosti dravnih
organa koji oznaava njihov djelokrug rada. Pod obavezom se
podrazumijeva dunost odreenog ponaanja, vrenja nekih
zikih ljudskih radnji, koja moe u krajnjoj liniji biti ostvarena
monopolom za ziku prinudu ili dunost nekog ponaanja ije
proputanje za sobom povlai sankciju od dravnih organa.
Postojanje objektivnog prava i pravnih odnosa jo uvijek nuno
ne znai i izvrenje ljudskih radnji kojima se moe zadovoljiti
zatieni interes. Da bi to postigla, drava neprekidno u veoj
ili manjoj mjeri intervenie svojom zikom prinudom. Time se
postie znatno usaglaavanje ponaanja subjekata sa pravnim
normama za njihovo efektivno djelovanje. Kada je to sluaj,
govorimo o pravnom poretku. injenica da postoji izvjestan broj
ljudskih ponaanja koja nisu u skladu sa pravnim normama,
iako bi trebalo da budu, ne utie na postojanje pravnog
poretka sve dok je on u stanju da vri svoju osnovnu funkciju:
ouvanje postojeeg naina proizvodnje i postojeih politikih
odnosa.
Pravni poredak je mogue denisati kao postavljanje, stvaranje
pravnih normi i njihovo ostvarivanje.16 Dakle, pravni poredak se
sastoji iz dva osnovna elementa: normativnog i faktikog, koji su
meusobno dijalektiki povezani naelom zakonitosti. Normativni
elemenat obuhvata hijerarhijski ureene sisteme normi i pravnih
akata koji te norme izraavaju, a faktiki elemenat se sastoji
od pravnih odnosa, sistema ljudskih ponaanja, i uglavnom je
u skladu sa donesenim normama i usljed toga u naelu zakonit
Luki, Radomir (1979) Uvod u pravo, Beograd: Nauna knjiga, str. 199.
POGLAVLJE 1.
35
i ekasan.17 Rije pravo se upotrebljava i tako da znai pojam

pravnog poretka. Ona tada ima najire znaenje.
Pod
dravno-pravnim
poretkom podrazumijeva
se
jedinstvo
dravne
organizacije
i
pravnog
poretka, iji je zadatak da
u datom drutvu odre
onaj nain proizvodnje i
onu vrstu politikih odnosa
koji, shodno konkretnim
istorijskim
uslovima,
zadovoljavaju
najire
shvaene interese vladajue
klase.
Meusobna uslovljenost drave i prava vidljiva je iz njihovih

osnovnih denicija, iz drugih znaenja rijei drava i pravo
koje su navedene i iz njihovog meusobnog odnosa. Brojnost i
karakter veza izmeu drave i prava jasno ukazuju da su to dvije
samo relativno nezavisne pojave. U stvarnosti, one ine jedinstvo
koje se naziva dravno-pravni poredak. Pod dravno-pravnim
poretkom podrazumijeva se jedinstvo dravne organizacije i
pravnog poretka, iji je zadatak da u datom drutvu odre onaj
nain proizvodnje i onu vrstu politikih odnosa koji, shodno
konkretnim istorijskim uslovima, zadovoljavaju najire shvaene
interese vladajue klase.
2. SISTEM PRAVA
2.1. Pojam sistema prava i kriteri za njegovo odreivanje
Pravo se sastoji od ogromnog broja pravnih normi, pravila
ponaanja. Da bi se one to potpunije i ekasnije primijenile u
praksi, tj. ostvarile u drutvenim odnosima, da bi se to lake
utvrdile eventualne suprotnosti (antinomije) izmeu pojedinih
normi i da bi se pravne praznine to bolje popunjavale, nuno je
izvriti sreivanje svih vaeih pravnih normi u jedinstvenu cjelinu.
Sistem
prava
je
jedinstvena i neprotivrjena
cjelina nastala hijerarhijskim
povezivanjem svih vaeih
pravnih normi i njihovim
udruivanjem u manje ili
vee, nie ili vie srodne
grupe.
17
36
Na osnovu utvrenih vaeih pravnih normi te pojmova, instituta

i pravnih kategorija, pristupa se konstatovanju pravnog sistema
(engl. legal system). S obzirom na to da stvaranje, kreiranje
sistema prava nije samo sebi cilj, nego da slui lakoj i ekasnoj
primjeni pravnih normi u drutvenim odnosima, smatra se da
sistem prava mora da obuhvati sva vaea pravna pravila, bilo
da su opta, bilo pojedinana. Dakle, sistem prava je jedinstvena
i neprotivrjena cjelina nastala hijerarhijskim povezivanjem svih
O strukturi normativnog i faktikog dijela pravnog poretka u teoriji ne postoji jedinstveno gledite.Tako, Gaber, Stevan (1973) Teorija
na dravata i pravoto, Skopje: Kultura, str. 29 kao elemente normativnog dijela navodi: pravne norme, pravne akte i pravne odnose;
Elementi faktikog dijela su: subjekti prava i faktiko dejstvo, tj. ljudske pravno relevantne radnje.
vaeih pravnih normi i njihovim udruivanjem u manje ili vee,

nie ili vie srodne grupe.
Na osnovu razliitih kriterija mogu se utvrditi tri osnovna elementa
svakog pravnog sistema: pravna norma,18 pravna ustanova ili
institut19 i grana prava. Pravne oblasti (kardinalne ili osnovne
grupe) koje objedinjavaju vie srodnih grana prava mogu, ali i
ne moraju biti elemenat sistema prava.20 To zavisi od konkretnog
pravnog poretka.
Prema primijenjenoj pravnoj tehnici, tj. nainu regulisanja
drutvenih odnosa prvenstveno u oblasti izvora prava, postojei
sistemi u svijetu mogu se svrstati u tri velike grupe: evropskokontinentalni, anglo-saksonski i religijsko-tradicijski sistemi.21
Ova podjela rezultat je razliite politike istorije pojedinih
naroda.
Evropsko-kontinentalni
pravni sistem zasnovan je
na pisanom kodikovanom
pravu. U ovom sistemu na
vrhu hijerarhijske strukture
su kao izvor prava ustav i
zakoni.
Evropsko-kontinentalni pravni sistem zasnovan je na pisanom

kodikovanom pravu. U ovom sistemu na vrhu hijerarhijske
strukture su kao izvor prava ustav i zakoni. Osnovna pravna
naela i najvei dio pravnih normi sadran je u tim temeljnim
izvorima prava. Uz to, vano mjesto u ovome sistemu pripada
izvorima prava, kao to su sudska praksa, pravna nauka, akti
drutvenih organizacija, obiaji.
Anglo-saksonski sistem
prava preteno je zasnovan
na pravilima koja su nastala
u sudovima. Osnovni izvor
prava je sudski sluaj
(precedent).
Anglo-saksonski sistem prava preteno je zasnovan na pravilima

koja su nastala u sudovima. Osnovni izvor prava je sudski sluaj
(precedent). Precedent je presueni sluaj koji se prije dogodio i
koji slui kao primjer ili opravdanje za kasnije sline sluajeve.22
S obzirom na veliki znaaj precedenata, vai pravilo da je
engleski sudija rob prolosti a despot budunosti, jer on je vezan
odlukama umrlih prethodnika, a svojim odlukama obavezuje
18
Pupi, Borivoje (1980) Uvod u pravne nauke, Beograd: Savremena administracija, str. 332 ne navodi pravnu normu kao elemenat
sistema prava. Tako i Gaber, S. (1973) op. cit., str. 433.
19
Golunski S.A. i Strogorovi M.S. (1964) Teorija drave i prava, Beograd, str. 243-244 u deniciji sistema prava ne spominju pravni
institut.
20
Slino, Pupi, B. (1980) op. cit., str. 333.
21
Opirnije kod Rene, David (1960) Uvod u privatno pravo Engleske, Beograd: Institut za uporedno pravo.i Fornsworth E. Allan (1973)
Uvod u pravni sistem Sjedinjenih Amerikih Drava, Beograd: Savremena administracija.
22
Goldman, Arnold J. i Sigismond, William D. (2001) Business Law: Principles and Practices, 5th Ed., Boston-New York: Houghton Mifin
Company, str. 6.
POGLAVLJE 1.
37
Precedent je presueni
sluaj koji se prije dogodio
i koji slui kao primjer ili
opravdanje za kasnije sline
sluajeve.
Religijsko-tradicijski
sistem prava je pravni
poredak iji su izvori u
objavljenim
knjigama
(Biblija, Kuran i druge s
njima povezane knjige).
budue generacije. Uz sudske sluajeve u anglo-saksonskom

pravu raste i znaaj zakona. S obzirom na to da je Ujedinjeno
Kraljevstvo Velike Britanije ukljueno u Evropsku Uniju, u novije
vrijeme u pravni sistem te drave ukljuene su uredbe i odluke
Evropskog savjeta i Komisije.23
Religijsko-tradicijski sistem prava je pravni poredak iji su
izvori u objavljenim knjigama (Biblija, Kuran i druge s njima
povezane knjige). Primjene tog pravnog sistema susreu se
u veoj ili manjoj mjeri u cijelom svijetu. U veini dananjih
drava svijeta primijenjeno je naelo odvojenosti crkve i drave.
To znai da je pravni sistem univerzalno primijenjen na cijelo
drutvo, uz priznanje autonomije crkava u skladu sa zakonom ili
konkordatom. Na taj nain je mogue da ak i izrazito sekularne
drave dopuste ogranienu autonomiju u primjeni religijskotradicijskih pravnih normi za pojedine religijske zajednice koje su
u toj dravi (na primjer, prava Jevreja u Kanadi i Velikoj Britaniji).
Postoje i drave u kojima nije provedeno spomenuto razdvajanje
drave i crkve, pa religijsko-tradicijski pravni sistem ima potpunu
ili preovlaujuu primjenu u ureenju drutvenih odnosa (na
primjer, Kraljevstvo Saudijske Arabije i Vatikan).
2.2. Elementi sistema prava

Elementi sistema prava ve su navedeni. Sada ih treba posebno
razmotriti.
Pravna norma je osnovna
elija, atom prava i osnovni
elemenat pravnog sistema.
23
38
Pravna norma je osnovna elija, atom prava. Prema tome,

pravna norma mora biti i osnovni elemenat pravnog sistema.
Ona to svojstvo ima bez obzira na injenicu koju vrstu pravnih
odnosa (graanskopravne, krivinopravne, administrativne)
regulie, kojom metodom (koordinacije, subordinacije) i u kome
obimu. Sadraj pravne norme, njena obaveznost (imperativnost)
ili dispozitivnost i pitanje da li je ona opta ili pojedinana ne
utiu na njeno svojstvo elementa prava.
Trivun, Veljko, Silajdi, Vedad, Mahmutehaji, Fatima i Grbo, Zinka (2003) Praktikum poslovnog prava, Sarajevo: Izdavaka djelatnost
Ekonomskog fakulteta u Sarajevu, str. 19.
Pravna
ustanova
ili
institut je skup svih pravnih
normi koje zajednikim
metodom reguliu razliite
strane
istog
pravnog
odnosa.
Pravnom granom naziva

se skup, po pravilu, viih,
sloenijih, ustanova koje
istim osnovnim metodom
reguliu iru oblast srodnih
drutvenih odnosa.
Ustavno pravo predstavlja

osnovnu
granu
svakog
pravnog sistema. Njime
se
postavljaju
temelji
ekonomskog, politikog i
socijalnog ureenja jednog
drutva.
Upravno pravo je sistem

pravnih normi kojima se
uspostavlja
ustrojstvo
dravnih
upravnih
(administrativnih) organa,
odreuju njihovi meusobni
odnosi, odnosi upravnih
organa prema treim licima,
propisuju pravila o nainu
njihovog
postupanja
i
procedure.
Pravna ustanova ili institut je zajedniki naziv za skup svih pravnih

normi koje zajednikim metodom reguliu razliite strane istog
pravnog odnosa. Iz ove denicije se vidi da je pravna ustanova
elastina kategorija. Ona moe da obuhvati uu ili iru grupu bilo
ravnopravnih, bilo subordiniranih pojmova. Dobru ilustraciju za
ovu tvrdnju prua institut ugovora.
Pravnom granom naziva se skup, po pravilu, viih, sloenijih,
ustanova koje istim osnovnim metodom reguliu iru oblast
srodnih drutvenih odnosa. Kao ni izmeu ustanova, tako ni
izmeu grana prava nije mogue postaviti vrste i neopozive
granice. Ne samo da se prepliu drutveni odnosi nego se
naroito u novije vrijeme mijeaju i metode regulisanja. Metoda
nareivanja, subordinacije, ve je duboko usaena u graanskom
i poslovnom pravu, nekadanjim bastionima metoda koordinacije
i dispozitivnog prava. Stoga je razumljivo da i odreivanje
granica pojedinih grana sve vie postaje stvar dogovora. Uprkos
tome, u svakom pravnom sistemu se mogu otkriti i utvrditi neke
osnovne grane. Izloiemo ukratko sadraj najvanijih meu
njima.
Ustavno pravo (engl. constitutional law) predstavlja osnovnu
granu svakog pravnog sistema. Njime se postavljaju temelji
ekonomskog, politikog i socijalnog ureenja jednog drutva.
Zbog toga ustavno pravo obrauje samo najvanija pitanja
organizovanja drutveno-ekonomskog ivota najviih dravnih
organa i pravnog poretka. Ostala materija regulie se naelima.
Njihova razrada i sankcionisanje preputeni su drugim granama
prava.
Upravno pravo (engl. administrative law) je sistem pravnih
normi kojima se uspostavlja ustrojstvo dravnih upravnih
(administrativnih) organa, odreuju njihovi meusobni odnosi,
odnosi upravnih organa prema treim licima, propisuju pravila
o nainu njihovog postupanja i procedure. Za upravno pravo
karakteristian je metoda nareivanja, subordinacije, budui da su
njegovi nosioci lica koja neposredno posjeduju monopol za ziku
prinudu.
Krivino pravo (engl. criminal law) se moe odrediti kao sistem
normi kojima se kao delikt deniu najtee povrede drutvenih
vrijednosti i predviaju sankcije za njih. Poto je dravnopravni
POGLAVLJE 1.
39
Krivino pravo je sistem

normi kojima se kao delikt
deniu najtee povrede
drutvenih
vrijednosti
i
predviaju sankcije za njih.
Krivina
djela
su
najopasniji delikti, najtei
prekraji normi drugih grana
prava.
Privredni
prestupi
su povrede pravila o
materijalnom i nansijskom
poslovanju
privrednih
subjekata, kao i povrede
pravila o upravljanju, koje
po svom tetnom intenzitetu
nisu takve da bi bile uvrtene
u krivina djela.
Odnosi
pojedinaca
i
organizacija koji ne djeluju
na bazi dravne vlasti, nego
dispozitivnosti, a u sebi
nose elemente inostranosti
(strani element) ureeni
su
meunarodnim
poslovnim (trgovinskim)
pravom.
Prava i obaveze drava i

meunarodnih organizacija
javnog karaktera predmet
su
posebne
grane:
meunarodnog javnog
prava.
Prema vrsti odnosa koje

reguliu, po metodu kojim
to ine i zavisno od domena
u kome djeluju, grane
prava se mogu svrstati u
velike srodne grupe koje
se
nazivaju
pravnim
oblastima.
40
poredak nastao iz potrebe suzbijanja ekonomskih delikata i

zatite ivota ljudi moe se smatrati da je krivino pravo, zajedno
sa ustavnim i upravnim, jedna od najstarijih grana prava. Delikti
krivinog prava mogu se podijeliti na dvije najvanije grupe:
krivina djela i prestupe u irem smislu, tj. grupu delikata koji
obuhvataju prestupe i prekraje. Krivina djela su najopasniji
delikti, najtei prekraji normi drugih grana prava. Privredni
prestupi su povrede pravila o materijalnom i nansijskom
poslovanju privrednih subjekata, kao i povrede pravila o
upravljanju, koje po svom tetnom intenzitetu nisu takve da
bi bile uvrtene u krivina djela. Za metod krivinog prava
najkarakteristinije je naelo legaliteta.
Imovinski odnosi subjekata, oni koji nastaju povodom objekata
koji u sebi nose neku ekonomsku vrijednost izrazivu u novcu,
regulisani su itavim nizom pravnih grana. Najznaajniju grupu
tih odnosa, one koji nastaju povodom stvari i u robno-novanoj
razmjeni ili povodom nje, normativno izraavaju graansko (engl.
civil law) i poslovno (trgovinsko) pravo (engl. business law). Tim
granama posvetie se kasnije posebna panja.
U savremenom svijetu imovinski i ekonomski odnosi izmeu
subjekata iz razliitih zemalja postaju sve znaajniji predmet
posebnog pravnog regulisanja. Zbog toga se formira nova grana
prava u ovoj oblasti. Tako su odnosi pojedinaca i organizacija koji
ne djeluju na bazi dravne vlasti, nego dispozitivnosti, a u sebi nose
elemente inostranosti (strani element) ureeni meunarodnim
poslovnim (trgovinskim) pravom (engl. international business
law). Prava i obaveze drava i meunarodnih organizacija javnog
karaktera predmet su posebne grane: meunarodnog javnog
prava (engl. public international law).
Prema vrsti odnosa koje reguliu, po metodu kojim to ine i
zavisno od domena u kome djeluju, grane prava se mogu svrstati
u velike srodne grupe koje se nazivaju pravnim oblastima.
Postoji est pravnih oblasti, a u nauci je uobiajeno da se one
svrstavaju u tri velike grupe. Prvu ine materijalno i procesno
pravo, drugu javno i privatno i treu domae i meunarodno
pravo.
3. PRAVNA NORMA
3.1. Elementi pravne norme
Pravna norma je sastavljena iz dva osnovna elementa: dispozicije i
sankcije. Svaki od tih sastavnih dijelova pravne norme predstavlja
pravilo ponaanja i stoga imaju normativan karakter. Meusobna
veza ta dva pravila ponaanja je takva da se ona moraju zajedno
nalaziti u pravnoj normi, mada pravnotehniki ne i u odredbi istog
lana. Pravna norma nuno sadri dispoziciju, pravilo o ponaanju
i sankciju, pravilo o kazni, ako se primarno nareenje ne izvri.24
U primjeni pravne norme, meutim, dispozicija i sankcija se
iskljuuju, alternativni su: moe se ponaati po jednom ili po
drugom, ali nikako se ne mogu primijeniti oba.
Hipoteza predstavlja opis

stvarnog, faktikog, stanja
koje treba da nastane,
postoji, da bi se primijenila
dispozicija
(hipoteza
dispozicije),
odnosno
sankcija (hipoteza sankcije).
Svako od ovih pravila ponaanja moi e se primijeniti ako su

ispunjeni odgovarajui uslovi. Taj dio norme u kome su sadrani
uslovi za primjenu jednog od osnovnih elemenata pravne norme
je njihova pretpostavka (hipoteza). Hipoteza predstavlja opis
stvarnog, faktikog, stanja koje treba da nastane, postoji, da bi
se primijenila dispozicija (hipoteza dispozicije), odnosno sankcija
(hipoteza sankcije).
3.2. Hipoteza dispozice i sankce

Hipoteza
dispozicije
odreuje faktiku situaciju
koja treba da se desi, pa
da nastane obaveza na
ponaanje po dispoziciji,
odnosno po pravnoj normi.
24
Hipoteza dispozicije odreuje faktiku situaciju koja treba da

se desi, pa da nastane obaveza na ponaanje po dispoziciji,
odnosno po pravnoj normi. Primjer: ko ima imovinu, duan je
plaati porez; vozai motornih vozila duni su voziti desnom
stranom. Dispozicija je obaveza na plaanje poreza, na vonju
desnom stranom. Ali ta obaveza postoji samo za onoga ko
ima imovinu odnosno upravlja motornim vozilom. Hipoteza
dispozicije je, dakle, ko ima imovinu ili ko upravlja motornim
vozilom. Hipoteza je katkad formulisana kao sastavni dio pravne
norme, a katkada se vidi iz smisla, iz logike norme. Ona je tako
jasna da nema potrebe da se naroito naglasi. Primjer: pjeaci
Gaber, S. (1973) op. cit., str. 301, smatra da pravna norma ne mora da sadri oba ova elementa.
POGLAVLJE 1.
41
mogu prelaziti ulicu kad se upali zeleno svjetlo na semaforu.

Pretpostavka za primjenu ove norme je da je u toj ulici na nekom
mjestu instaliran semafor.
Hipoteza sankcije je opis

radnje koja predstavlja
prekraj
dispozicije.
Hipoteza sankcije, opisano
nepostupanje po dispoziciji
naziva se prekrajem ili
deliktom.
Sankcija ima takoe svoju hipotezu.25 To je opis radnje koja

predstavlja prekraj dispozicije. U toj hipotezi dat je uslov
koji treba da se ispuni da bi se primijenila sankcija. Obino se
oznaava rijeima: u protivnom. I hipoteza sankcije moe da
se u normi izriito navede, a moe i da se pretpostavi. Bez obzira
na nain odreivanja hipoteze sankcije, opisano nepostupanje po
dispoziciji naziva se prekrajem ili deliktom. To je radnja suprotna
onom ponaanju koje se nareuje dispozicijom. Prekraj se moe
sastojati kako u pozitivnoj, tako i u negativnoj radnji, u injenju
ili u neinjenju. Prekraj, dakle, postoji i kad se neko suzdrava
da se ponaa po dispoziciji, kad ne preduzima radnju koja je
nareena dispozicijom. Sama radnja koja predstavlja prekraj
dispozicije treba da je svjesna i voljna.
3.3. Dispozica
Dispozicija je dio pravne
norme u kome je sadrano
primarno pravilo ponaanja.
Njom se nareuje ta treba
initi u datoj situaciji.
Dispozicija je dio pravne norme u kome je sadrano primarno

pravilo ponaanja. Njom se nareuje ta treba initi u datoj
situaciji. Sa ciljnog stanovitva ona je bitan dio pravne norme.
Dispozicija je normativni dio pravne norme, ali sama dispozicija
jo nije pravna norma. Bie to tek kad joj se pridoda sankcija.
Zapovijest o ponaanju, eljno pravilo ponaanja koje sadri
dispozicija, moe biti razliito izraena: kao nareenje, kao
zabrana i kao ovlatenje. Npr.: graani koji imaju imovinu duni
su plaati porez (nareujua dispozicija); zabranjeno je voziti
auto bez vozake dozvole (zabranjujua dispozicija); graani
mogu slobodno raspolagati imovinom (ovlaujua dispozicija).
Neki autori dijele dispozicije po kriterijima po kojima se dijele
pravne norme. Takve podjele imaju opravdanje, jer je dispozicija
sutinski dio pravne norme, ona je primarno pravilo ponaanja.
25
42
Gaber, S. (1973) op. cit., str. 301-302, pod hipotezom podrazumijeva samo hipotezu dispozicije. O hipotezi sankcije, tj. o deliktu, govori
u sklopu sankcije (vidjeti str. 310).
Odreenim
se
dispozicijama
utvruje
(propisuje) kakvo ponaanje
treba da bude, dok relativno
neodreene ostavljaju vie
ili manje slobode subjektu u
ponaanju.
Po toj podjeli dispozicije mogu biti odreene i relativno

neodreene. Odreenim se dispozicijama utvruje (propisuje)
kakvo ponaanje treba da bude, dok relativno neodreene
ostavljaju vie ili manje slobode subjektu u ponaanju. Po
kriteriju odreenosti dispozicije bi bile: kogentne, dispozitivne,
alternativne, diskrecione i sa upotrebom pravnih standarda.
Denicija svake od ovih dispozicija jednaka je deniciji
odgovarajue pravne norme, o emu e biti rijei.
3.4. Sankca
Sankcija je sekundarno
pravilo ponaanja.
Sankcijom se oznaava:
prvo, dio norme koji
sadri pravilo o ponaanju
onoga ko nije postupio po
dispoziciji, ko je prekrio
dispoziciju,
i
drugo,
ponaanje
(postupak)
onoga koji je odreen
da protiv tog prekrioca
primijeni predvienu mjeru
(sankciju).
Sankcijom se naziva i sama

ta mjera koja se preduzima
protiv prekrioca dispozicije
(poinioca delikta).
26
Sankcija, kao elemenat pravne norme, je sekundarno pravilo

ponaanja. Moe biti pozitivna i negativna, prema tome kako
drutvo ocjenjuje radnju subjekta u odnosu na pravilo ponaanja
iz dispozicije. Ako drutvo smatra da je ta radnja posebno korisna
po drutvo, da je pozitivna za stanje drutva, sankcija e biti
nagrada za uinioca.26 Naprotiv, reakcija drutva bie negativna
prema uiniocu radnje koju je drutvo ocijenilo da je upravljena
protiv interesa drutva ili drugih subjekata. Sankcija e se
tada sastojati u nanoenju neke rave, neprijatne posljedice,
u oduzimanju nekog dobra. U pravu, iz praktinih razloga,
preovladavaju negativne sankcije.
Pri primjeni pravne norme, pa i drutvene uopte, rije sankcija
se upotrebljava u dvojakom znaenju. Njom se oznaava: prvo,
dio norme koji sadri pravilo o ponaanju onoga ko nije postupio
po dispoziciji, ko je prekrio dispoziciju, i drugo, ponaanje
(postupak) onoga koji je odreen da protiv tog prekrioca
primijeni predvienu mjeru (sankciju). Protiv prekrioca pravne
norme mjeru (sankciju) treba da primijeni drava, odnosno njen
nadleni organ. Poto je jedan od subjekata odnosa stvorenog
sankcijom uvijek dravni organ, pravilo o kazni je uvijek
formulisano tako da se u krajnjoj liniji moe izvriti primjenom
monopola za ziko nasilje, tj. prinudnim putem. Sankcijom se,
dalje, naziva i sama ta mjera koja se preduzima protiv prekrioca
dispozicije (poinioca delikta). Ukoliko se sankcija ne primijeni,
Ovakve sluajeve poznaje nae obligaciono pravo. Na primjer, reklamacija na materijalne nedostatke koja je poslana na vrijeme i na
pouzdan nain, odrava pravo kupca na naknadu tete iako je prodavcu stigla sa zakanjenjem.
POGLAVLJE 1.
43
pravna norma je neekasna, a pravni poredak kao cjelina ne

ostvaruje svoju funkciju.27
Da sankcija ne bi ostala neprimijenjena, predvia se i sankcija
protiv dravnog organa (prvostepeni organ) ako ne bi primijenio ili
ne bi pravilno primijenio sankciju. Druga sankcija je, znai, pravna
posljedica prekraja prve, pa zato treba stvoriti u dravi takav sistem
vlasti da tu drugu sankciju primijeni drugi vii organ (drugostepeni
organ). U obezbjeivanju primjene pravne sankcije moe se ii i
dalje, ali se obino sistem ureuje tako da se ne ide dalje od tree
sankcije, odnosno od treeg nadreenog dravnog organa.
Naelo
zakonitosti
(princip legaliteta) znai
da se krivinim djelom moe
smatrati samo ona ljudska
radnja koja je zakonom
predviena kao krivino
djelo i da se za tu radnju
moe izrei samo ona
kazna koja je predviena
zakonom.
Sankcije su razliite i iz tog razloga postoji vie vrsta sankcija.

Sankcije se najprije mogu podijeliti prema deliktima (prekrajima)
za koje se primjenjuju. Za krivinopravne delikte (krivina djela)
sankcija je kazna koja se sastoji u oduzimanju nekog ljudskog
dobra, kao to su ast, sloboda, imovina, ivot. Uinilac krivinog
djela kanjava se u pravilu, zatvorom ili novanom kaznom,
zabranom obavljanja neke funkcije ili nekog posla. Za krivina
djela je usvojeno naelo zakonitosti (princip legaliteta). To znai
da se krivinim djelom moe smatrati samo ona ljudska radnja
koja je zakonom predviena kao krivino djelo i da se za tu
radnju moe izrei samo ona kazna koja je predviena zakonom
(Nullum crimen sine lege. Nulla poena sine lege.).
Za graanskopravne delikte sankcija je naknada tete. Ona se
odnosi na imovinu lica koje je prekrilo dispoziciju, koje je uinilo
delikt. Sankcija se ne izvrava na linosti prekrioca norme, nego
na njegovoj imovini.
Administrativni prekraji su radnje manje drutvene opasnosti.
Sankcija je administrativna kazna, odnosno mjera, koja se sastoji
u oduzimanju imovine, zabrani obavljanja djelatnosti ili liavanju
slobode (zatvor) ili asti, ali u blaem obliku, u manjoj mjeri nego
za krivino djelo. I za ovu vrstu prekraja vai princip legaliteta.
Disciplinske mjere su sankcije za disciplinski prekraj odnosno
povredu radne dunosti. Izriu se protiv uposlenika koji ne
27
44
Upravo zbog toga Peri, Berislav (1978) Struktura prava, Zagreb: SNL., str. 4, smatra ekasnost, uz vezanost za dravu, bitnom osobinom pravne norme. Vidjeti i str. 33-39.
obavljaju svoj posao onako kako je odreeno pravilima o radu i

ugovorom o radu.
Sankcije mogu biti, kao i dispozicije, odreene i relativno
neodreene. Po tom mjerilu, one se dijele na kogentne,
dispozitivne, alternativne, diskrecione i sankcije sa upotrebom
pravnih standarda. Znaenje svake od ovih vrsta sankcija
odgovara tipu pravne norme sa istim nazivom.
3.5. Pravne norme prema obimu i predmetu regulisanja

Opte
(generalne)
norme
se
tiu
svih
subjekata koji se nau ili
se mogu nai u situaciji
predvienoj
hipotezom
dispozicije te norme.
P o j e d i n a n e
(individualne) norme se
odnose na jedan odreen,
konkretan sluaj; tiu se
jednog lica i zna se koga
lica.
Materijalno-pravne
prirode su norme koje
reguliu sam odnos meu
subjektima
u
drutvu,
dok
procesno-pravne
odreuju samu proceduru
tj. kako e postupati onaj
koji treba da se ponaa po
normi, na prvom mjestu
dravni organ, kad treba da
primijeni pravnu normu.
28
Prema tome da li se pravna norma odnosi na neodreen broj

sluajeva iste vrste ili je njom regulisan jedan konkretan odnos,
norme se dijele na opte i pojedinane. Opte (generalne) norme
se tiu svih subjekata koji se nau ili se mogu nai u situaciji
predvienoj hipotezom dispozicije te norme. Opte norme, dakle,
reguliu tano odreenu vrstu odnosa. Broj sluajeva na koje
se one odnose teorijski je beskonaan. Zato se moe rei da
opte norme svoj predmet regulisanja ureuju unaprijed. Lica
koja imaju imovinu duna su plaati porez predstavlja primjer
opte norme. Pojedinane (individualne) norme se odnose na
jedan odreen, konkretan sluaj; tiu se jednog lica i zna se
koga lica, npr. J.M. duan je platiti 1.000 KM poreza na ukupan
prihod graana. Zbog toga se pojedinana norma moe donijeti i
unazad poto je odnos koji se regulie ve nastao.28
Norme se mogu dalje dijeliti prema tome koju oblast drutvenog
ivota reguliu, u koju granu prava spadaju. Tako se razlikuju:
ustavne, graanskopravne, krivinopravne, upravne norme itd.
Graanskopravne norme ureuju graanskopravne odnose,
krivinopravne norme krivinopravne odnose itd.
Materijalno-pravne prirode su norme koje reguliu sam odnos
meu subjektima u drutvu, dok procesno-pravne odreuju samu
proceduru tj. kako e postupati onaj koji treba da se ponaa po
normi, na prvom mjestu dravni organ, kad treba da primijeni
U teoriji postoje jo neke, razuenije, klasikacije normi po ovome kriteriju. Tako, Pupi, B. (1980) op. cit., str. 238-240, govori o:
optim, posebnim i pojedinanim, te o apstraktnim i konkretnim pravnim normama. Istu podjelu usvaja i Muhi, Fuad (1983) Teorija
prava, Sarajevo: Svjetlost, str. 73-74. Vidjeti: Viskovi, Nikola (1976) Pojam prava, Split: Pravni fakultet, str. 189 i dalje.
POGLAVLJE 1.
45
pravnu normu. Materijalno-pravne norme nalaze se u raznim

zakonima (na prvom mjestu u graanskom zakonu i u krivinom
zakonu). Procesnopravne norme sadrane su u propisima o
pojedinim vrstama postupaka (zakon o graanskom postupku,
zakon o krivinom postupku, zakon o upravnom postupku).
3.6. Pravne norme prema stepenu odreenosti dispozice

U
kogentnoj
normi
dispozicija je odreena, zna
se tano kakvo ponaanje
se trai.
Alternativna
norma
sadri dva ili vie pravila
ponaanja, od kojih subjekt
kome je norma upuena
(adresat), moe odabrati
ono koje njemu odgovara.
Dispozitivna
norma
sadri pravilo ponaanja,
ali istovremeno subjektima
daje ovlatenje da urede
svoj
odnos
kako
im
odgovara,
da
kreiraju
drugaije pravilo ponaanja
onako kako ele.
29
46
U kogentnoj normi dispozicija je odreena, zna se tano kakvo

ponaanje se trai.29 Subjekt se moe ponaati samo onako kako
glasi jasno formulisano jedno pravilo ponaanja, inae e se
primijeniti sankcija. Primjer: dunik je duan vratiti dug. Ovakve
norme (i dispozicije) nazivaju se jo apsolutno odreenim i
kategorikim.
Alternativna norma sadri dva ili vie pravila ponaanja, od kojih
subjekt kome je norma upuena (adresat), moe odabrati ono
koje njemu odgovara. Po kome god se pravilu sadranom u toj
normi ponaa, postupa po normi. Ostavlja mu se, dakle, na volju
da odabere jedno od tih odreenih pravila ponaanja. U tom
krugu je slobodan. Dakle, alternativne norme spadaju u vrstu
relativno neodreenih pravnih normi, koje subjektu ponaanja
daju slobodu da odabere jedno pravilo iz te norme i da se ponaa
po njemu, npr. Porez se moe platiti ili u novcu ili polaganjem
vrijednosnih papira.
Dispozitivna norma sadri pravilo ponaanja, ali istovremeno
subjektima daje ovlatenje da urede svoj odnos kako im odgovara,
da kreiraju drugaije pravilo ponaanja onako kako ele. Tek ako
adresati nee da sami odrede kakva e prava i obaveze proisticati
za njih iz konkretnog odnosa, primijenie se pravilo ponaanja iz
pravne norme. Dispozitivna norma, dakle, ostavlja punu slobodu
strankama da same urede svoje ponaanje, naravno, u okviru
objektivnog prava. Pravilo ponaanja koje sadri dispozitivna
norma odreuje kako e se subjekti ponaati tek u sluaju ako
oni sami to ne uine. One se zbog toga nazivaju i zamjenjivim,
npr. Prodavac je duan isporuiti robu srednjeg kvaliteta, ako
Vidjeti npr. Peri, B. (1978) op. cit., str. 23.
nije drugaije ugovoreno. Dispozitivne norme su karakteristine

za obligacione ugovore. U pogledu formulacije, kao to se vidi,
one najee sadre izraz ako nije drugaije ugovoreno.
Diskreciona
norma
sadri ovlatenje dravnog
organa da, uzimajui u obzir
izvjesne okolnosti, moe
postupiti kako smatra da je
najcjelishodnije, tj. daje mu
diskrecionu vlast.
Norme
sa
pravnim
standardima su pravne
norme koje u dispoziciji
sadre neki nedovoljno
odreen pojam (standard).
Kao
standardno
ponaanje uzima se ono
koje je tipino, koje se
pod istim datim uslovima
prosjeno
ili
najee
deava u datoj sredini i u to
vrijeme.
Diskreciona norma sadri ovlatenje dravnog organa da,

uzimajui u obzir izvjesne okolnosti, moe postupiti kako smatra
da je najcjelishodnije, tj. daje mu diskrecionu vlast. Sloboda
dravnog organa u vrenju diskrecionih ovlatenja ograniena je
ne samo okolnostima nego i ciljem radi koga je ona konstituisana.
Ni u kom sluaju ne smije biti koritena u interesu slubenih lica
koja taj organ sainjavaju (zloupotreba ovlatenja). Ovlatenja iz
diskrecionih normi vre se na osnovu i u okviru propisa.
Ima pravnih normi koje u dispoziciji sadre neki nedovoljno odreen
pojam (standard). Ti standardi imaju relativno znaenje, kakvo
e biti pravilo, zavisi od raznih uslova i okolnosti, od shvatanja
sredine. Znai da ono moe biti drugaije u neko vrijeme, pod
drugim uslovima, u drugom kraju, u drugoj drutvenoj grupi itd.
Kao standardno ponaanje uzima se ono koje je tipino, koje se
pod istim datim uslovima prosjeno ili najee deava u datoj
sredini i u to vrijeme. Takvi su standardi npr.: poten ovjek,
briljiv domain, dobar privrednik, savjesno postupanje. Za
jedan krug ljudi (profesionalaca ili laika), u jednom vremenu, u
konkretnim uslovima ocijenie se neije postupanje kao savjesno,
a neije kao nedovoljno savjesno. Norme sa pravnim standardima
donose se za one situacije u kojima pravilo ponaanja, zbog obilja
razliitih konkretnih okolnosti, nije mogue postaviti kategoriki.30
Zato se ove norme nazivaju i elastinim.
4. POJAM I PODJELA PRAVNIH AKATA

4.1. Sadrina pravnog akta
U sutini, pravna norma je jedno treba, zapovijest, pravilo
ije je ostvarenje u drutvu preputeno relativno slobodnoj volji
30
Muhi, F. (1983) op. cit., str. 83: Pravni standardi su, zapravo, take vezivanja normativnog i sociolokog elementa u licu pravne norme,
jer se njihovo vaenje vezuje za spoznaju sociolokih osobenosti situacije na koju treba da budu primijenjeni.
POGLAVLJE 1.
47
Materijalizacija
normi
i
drugih pravno relevantnih
svjesnih
radnji
po
odreenom postupku je
pravni akt.
Osnovnu sadrinu svakog

pravnog akta predstavlja
jedna
individualna
ili
kolektivna odluka volje,
neko htijenje.
adresata, motivisanoj izmeu ostalog i vjerovatnou primjene

sankcije. Iz naprijed iznesenog se jasno vidi da su i pravna
norma i ogroman dio svjesnih ljudskih radnji kojima se pravilo
ponaanja iz pravnih normi pretae u ivot, u drutveni odnos,
prvenstveno psihiki akti, bilo individualni ili kolektivni (akt
parlamenta, skuptine drutva). Kao i ostali psihiki akti, norme
i druge pravno relevantne svjesne radnje su u prvom stadijumu
svog postojanja individualan unutranji i kratkoroni akt. Da bi
ovi akti mogli da djeluju na svijest, volju i ponaanje drugih ljudi,
nuno je uiniti ih saznatljivim, nuno je materijalizovati ih. Ta
materijalizacija po odreenom postupku u stvari je pravni akt.
Sadrina pravnog akta odreena je sutinom psihikih akata koji
ga ine. Osnovnu sadrinu svakog pravnog akta predstavlja jedna
individualna ili kolektivna odluka volje, neko htijenje. Odluka
volje, kao pravni element sadrine pravnog akta31, moe se
odnositi na postavljanje jedne pravne norme, normativnog dijela
pravne norme (dispozicije, odnosno sankcije) ili na ispunjavanje
uslova za primjenu neke druge pravne norme, predvienih u
hipotezi dispozicije te norme.
Da bi se osnovna sadrina konkretnog pravnog akta mogla to
lake i bre saznati, da bi se to tanije utvrdilo njegovo mjesto u
pravnom poretku i da bi se on to bolje realizovao u drutvenim
pravnim odnosima, nuno je pravni akt to detaljnije oznaiti. Tih
oznaka ima vie i one predstavljaju sporedni element sadrine
pravnog akta (subjekt koji donosi pravni akt i njegov poloaj,
naziv akta i najoptije naznaenje njegovog sadraja, postupak,
vrijeme i mjesto donoenja akta).
4.2. Oblik pravnog akta

Oblik
pravnog
akta
predstavlja
dijalektiko
jedinstvo procesa stvaranja
akta i samog akta kao
posebne drutvene i pravne
tvorevine.
31
48
Oblik pravnog akta predstavlja dijalektiko jedinstvo procesa

stvaranja akta i samog akta kao posebne drutvene i pravne
tvorevine. Iz navedene denicije je vidljivo da je oblik pravnog
akta pojam sloen iz nekoliko elemenata.
Luki, Radomir (1958) Teorija drave i prava, Beograd: Nauna knjiga, str. 93, tvrdi da potpuno podudaranje pravne i psiholoke volje
ne postoji ni onda kada odluku volje donosi pojedinac. Podvlaimo da pored voljnih procesa na odluku volje djeluju razum, emocije i
drugi faktori. Muhi, F. (1983) op. cit., str. 90, navodi svijest, volju i razum kao faktore stvaranja pravnog akta.
Kada
govorimo
o
obliku
pravnog
akta,
pod
nadlenou
podrazumijevamo
ovlatenje za donoenje
konkretnog pravnog akta.
Prvi od tih elemenata je nadlenost. Kada govorimo o obliku

pravnog akta, pod nadlenou podrazumijevamo ovlatenje
za donoenje konkretnog pravnog akta. Ovakvom formulacijom
obuhvaeno je ovlatenje dravnih organa (parlamenta, vlade)
kao i pravo nedravnih subjekata na stvaranje nekih vrsta pravnih
akata (kompanija, asocijacija). Nadlenost subjekta za donoenje
jednog akta, po pravilu, se odreuje u nekoj pravnoj normi, i to
obino u onoj koja zauzima vii rang u hijerarhiji normativnog
poretka. Pored toga, ovlatenje moe poticati iz prethodnog akta
iste snage. No, od ovog pravila, kao i od drugih, postoji izuzetak.
Radi se o tome da donoenje novog ustava ne mora da izvire iz
neke prethodne norme; nju moe da zamijeni faktika injenica
konstelacija drutvenih snaga u datom istorijskom trenutku.
Drugi element oblika pravnog akta je postupak za njegovo
donoenje. Svrha postupka za donoenje akta je precizno
odreivanje sadraja i njegova pravilna materijalizacija. Postupak
treba da bude garancija kvaliteta akta koji iz njega proizlazi.
Zato je razumljivo da e za vanije akte biti predviena sloenija
procedura. Pravni poredak ne regulie samo postupak donoenja
pravnih akata od strane dravnih organa nego i od strane zikih
i pravnih lica subjekata graanskog i poslovnog prava. I ovdje
vai pravilo: to je akt znaajniji, procedura koja mu prethodi
je sloenija. Tako npr. l. 32 Zakona o obligacionim odnosima
ne zahtijeva nikakve posebne radnje za nastanak ponude jer je
dovoljna izjava volje koja sadri barem bitne elemente budueg
ugovora. Naprotiv, l. 3 Zakona o mjenici trai da mjenica bude
pismeno sastavljena (isprava) i da sadri Zakonom odreene
bitne elemente.
Materijalizacija
akta
je tjelesna radnja kojom
se akt spolja izraava,
kao i materijalno sredstvo
pomou kog se obezbjeuje
eventualno
njegovo
trajanje.
32
Trei element oblika je materijalizacija akta, odnosno tjelesna

radnja kojom se akt spolja izraava, kao i materijalno sredstvo
pomou kog se obezbjeuje eventualno njegovo trajanje.32
Izraavanje akta (odluka volje) moe biti: usmeno, nedvosmislenim
pokretima ili drugim radnjama (konkludentne radnje) i pisano.
Izuzetno se u sluajevima odreenim u zakonu i utnji pridaje
isto dejstvo. Pisani dokument, kao rezultat pisanog izraavanja
odluke volje, danas je najei vid trajne materijalizacije akta.
Luki, R, (1979) op. cit., str. 225.
POGLAVLJE 1.
49
4.3. Kriteri podjele pravnih akata

U teoriji prava se sadrina i oblik (forma) akta zbog svoje optosti
najee uzimaju kao kriterij podjele pravnih akata. I mi emo se
koristiti ovim mjerilima.
Pravni akti koji sadre
pravne norme dijele se
na opte i pojedinane,
zavisno od toga da li sadre
optu ili pojedinanu pravnu
normu.
Prema glavnom elementu sadrine, pravni akti se mogu podijeliti

na one koji sadre pravnu normu ili njene normativne elemente
i na one koji ne sadre pravne norme kod kojih je odluka volje
uperena na ispunjavanje uslova iz hipoteze dispozicije neke ve
postojee pravne norme. U prvu grupu spadaju svi pravni akti
kojima je stvorena bilo opta, bilo pojedinana pravna norma,
bilo dispozicija ili sankcija pojedinane norme. Primjera ima
bezbroj, poevi od krivinog zakona, preko ugovora koji sadri
klauzulu o ugovornoj kazni do upravnog akta i presude. U drugoj
grupi se nalaze izjave volje koje su uslov za primjenu pojedinih
pravnih normi. Kao primjere iz ove grupe moe se navesti prijava
za upis na fakultet, tuba sudu, aplikacija za dobijanje odreenog
uvjerenja/certikata.
Za stvaranje, pa i za primjenu prava, akti koji imaju normativan
karakter su od daleko veeg znaaja. Zato emo se u daljim
izlaganjima zadrati samo na njima.
Prema glavnom elementu sadrine, pravni akti koji sadre pravne
norme dijele se na opte i pojedinane, zavisno od toga da li
sadre optu ili pojedinanu pravnu normu. Sa formalne strane
posmatrano, prema obliku donoenja i opti i pojedinani pravni
akti se mogu podijeliti u nekoliko vrsta. Pri tome kao osnovni
kriterij slui nadlenost (subjekat), a kao dodatni - ako je subjekat
donoenja vie vrsta akata isti - postupak po kome je akt kreiran.
Sluei se kriterijem pravnog oblika, opti pravni akti mogu
se podijeliti na sljedee podgrupe: ustav, zakon, podzakonski
akti (uredbe, naredbe, odluke), sudska odluka sa svojstvom
precedenta, obiajno pravo i opti akti drutvenih organizacija,
ovlatenih od strane pravnog poretka za stvaranje pravnih normi.
Pojedinani pravni akti se po istim mjerilima dijele na: odluku
kao akt zakonodavnih organa, ukaz i rjeenje kao akte upravnih
organa, sudske odluke (presuda i rjeenje), odluku ovlatenih
drutvenih organizacija i pravni posao.
50
Opti pravni akt unaprijed

i na uopten nain regulie
niz vie ili manje odreenih
ponovljivih odnosa istih
osobina, iste vrste.
Pojedinanim aktom se
regulie jedan konkretan,
neponovljiv i ve postojei
odnos.
Opti pravni akt unaprijed i na uopten nain regulie niz vie ili
manje odreenih ponovljivih odnosa istih osobina, iste vrste. Nain
primjene opteg akta zavisi od stepena odreenosti hipoteze
dispozicije i dispozicije opte pravne norme koju sadri. Ako su ta dva
elementa potpuno i precizno odreeni, opti pravni akt je mogue
neposredno primijeniti na odgovarajui konkretan drutveni odnos.
Ako nisu, potrebno je donijeti pojedinani pravni akt, tj. pojedinanu
pravnu normu i njima na osnovu opte norme tj. opteg pravnog
akta precizno odrediti pravilo ponaanja za konkretni sluaj.
Iz naina primjene optih pravnih akata izviru osobine
pojedinanih. Pojedinanim aktom se regulie jedan konkretan,
neponovljiv i ve postojei odnos. On se donosi unazad i zato
je, po pravilu, bezuslovan. I jo neto: osim u sluaju pravne
praznine nepostojanja opte norme za drutveni odnos koji bi
morao biti unaprijed regulisan, pojedinani pravni akt se donosi
na osnovu opteg. On, dakle, predstavlja konkretizaciju opteg
akta, ali takvu iz koje elemenat kreativnosti nije iskljuen.
5. VRSTE OPTIH PRAVNIH AKATA

5.1. Ustav
Pod
ustavom
se
podrazumijevaju najvanije
radnje
organizacije
dravnog aparata vlasti i
pravnog poretka.
Pod ustavom se podrazumijevaju najvanije radnje organizacije

dravnog aparata vlasti i pravnog poretka. Faktike radnje
organizovanja drave i prava imaju istovremeno i socio-politiki
i pravni karakter. U skladu sa ovim i ustav se moe posmatrati u
socio-politikom (sociolokom) i pravnom smislu.
Ustav u pravnom smislu je sistem optih pravnih akata ili jedan
opti pravni akt koji sadri politike i pravne norme i principe
organizovanja monopola zike prinude i pravnog poretka u datom
drutvu i pravna naela organizovanja onih oblasti drutvenog
ivota na kojima nosioci monopola zike sile posebno insistiraju.33
33
Jovievi, Miodrag (1977) O ustavu - teorijsko-komparativna studija, Beograd: Savremena administracija, na str. 28 denie ustav:
ustav je pisani akt najvee pravne snage koji prvenstveno regulie osnove dravnog i drutvenog ureenja date zemlje. Ovo ne znai
negiranje ideolokog i politikog karaktera ustava. Vidjeti str. 192-193 istog djela.
POGLAVLJE 1.
51
Ustav
u
pravnom
smislu je sistem optih
pravnih akata ili jedan
opti pravni akt koji sadri
politike i pravne norme
i principe organizovanja
monopola zike prinude i
pravnog poretka u datom
drutvu i pravna naela
organizovanja onih oblasti
drutvenog ivota na kojima
nosioci monopola zike sile
posebno insistiraju.
To je pravni akt sa najviom pravnom snagom.34

Ma koliko ustav bio blizak drutvenoj stvarnosti, on ne moe
potpuno da je obuhvati. Ustavom nije mogue detaljno regulisati
sva pitanja koja su od bitnog interesa za vladajuu klasu i drutvo
u cjelini. Ta pitanja moraju biti ureena drugim propisima.
Odredbe tih propisa, zajedno sa odredbama ustava, sainjavaju
ustavno ureenje. Pojam ustavnog ureenja je, dakle, iri od
pojma ustava. Dobru ilustraciju ove tvrdnje predstavlja i Dejtonski
ustav u koji spadaju Opti okvirni sporazum za mir u Bosni i
Hercegovini i 10 opsenih aneksa.
Iz denicije ustava jasno slijedi da se sadraj za sve drave
ne moe odrediti jedinstveno, poto on zavisi od konkretnih
drutveno-politikih i istorijskih uslova svake pojedine drave.
Analizom se, pak, mogu utvrditi neki zajedniki sadraji.
Poto je ustav opti pravni akt koji sadri pravne principe
organizovanja monopola zike prinude, to su odredbe o vlasti i
njenom odnosu prema drutvu, ovjeku35 uvijek minimalan sadraj
ustava. Akt koji ih ne sadri nije ustav. Odreivanje minimalnog
sadraja ustava moe biti vie ili manje opirno. U modernim
drutvima minimalan sadraj ustava, po pravilu, obuhvata bar
osnovne odredbe o sva etiri oblika drave (vladavine, politikog
reima, dravnog ureenja, dravne vlasti). U minimalan sadraj
ustava uvijek moraju da uu i odredbe o osnovnom drutvenoekonomskom odnosu odredbe o vladajuem svojinskom odnosu
i o njegovom pravnom izrazu. Treba naglasiti da se odreivanjem
oblika drave i vladajueg svojinskog oblika ujedno postavljaju i
osnove pravnog poretka.
Kao i u pogledu sadraja, tako i u pogledu oblika ustava,
jedinstvena pravila ne postoje. Analizom istorijske i pozitivnopravne grae neka zajednika pravila ipak se mogu utvrditi.
Nadlenost za donoenje ustava pripada najviim dravnim
organima. Kojem od njih konkretno, to zavisi od drutvenih okolnosti
52
34
U nekim sluajevima, meunarodni sporazumi i konvencije koje je drava ratikovala imaju prvenstvo nad ustavom i zakonima (primjer
BiH).
35
orevi, Jovan (1975) Ustavno pravo, Beograd: Savremena administracija, str. 22.
u kojima se ustav donosi. U savremenim dravama nadlenost

za donoenje ustava esto pripada vie ili manje demokratski
izabranom vrhovnom predstavnikom tijelu (parlamentu, skuptini).
Nepisani ustav predstavlja

skup najvanijih principa
i
normi
organizacije
dravne vlasti i organizacije
postojeih institucija koje
funkcioniu
u
politikoj
praksi.
Pod pisanim ustavima

podrazumijevaju se oni
u
kojima
su
ustavni
principi i ustavne norme
obuhvaeni pisanim aktima
(dokumentima), jednim ili
vie.
Ako tih dokumenata ima vie

i ako izmeu njih ne postoji
vrsta
pravno-tehnika
veza, pisani ustav se naziva
nekodikovanim.
Kodikovani
ustav
jeste pisani ustav u kome
su
osnovne
ustavne
norme i najvaniji principi
obuhvaeni
jednim
jedinstvenim
optim
pravnim aktom.
Bez obzira na to koji organ u republikanskom obliku vladavine

donosi ustav, postupak donoenja ustava uvijek je specian.
U odnosu na zakonodavnu proceduru, on se odlikuje veom
duinom i veom sloenou. U njemu, po pravilu, uestvuju svi
domovi predstavnikog tijela, predviena je posebna procedura
predlaganja i posebna veina za izglasavanje ustava. U pravnotehnikom pogledu Dejtonski ustav BiH je specian jer
predstavlja meunarodni sporazum.
Prema nainu materijalizacije, ustavi se mogu podijeliti na
nepisane i pisane. Nepisani ustav predstavlja skup najvanijih
principa i normi organizacije dravne vlasti i organizacije postojeih
institucija koje funkcioniu u politikoj praksi.36 Pod pisanim
ustavima podrazumijevaju se oni u kojima su ustavni principi
i ustavne norme obuhvaeni pisanim aktima (dokumentima),
jednim ili vie. Ako tih dokumenata ima vie i ako izmeu njih
ne postoji vrsta pravno-tehnika veza, pisani ustav se naziva
nekodikovanim. Kodikovani ustav jeste pisani ustav u kome su
osnovne ustavne norme i najvaniji principi obuhvaeni jednim
jedinstvenim optim pravnim aktom.
Promjena ustava moe biti izvrena na zakonit i na nezakonit
nain. Zakonite promjene ustava po pravilu oznaavaju evoluciju
istog drutveno-ekonomskog ureenja. One su bazirane na
odredbama ustavnog akta koji se mijenja. Nezakonite promjene
ustava rezultat su uspjenih revolucija ili kontrarevolucija. Prvi
nezakonito donesen ustav utemeljiva je novog dravnopravnog
poretka. Tu, dakle, nema ustavnog kontinuiteta.37
Promjena ustava moe se izvriti tako da se donese potpuno
novi tekst (revizija ili reforma ustava) ili da se stari tekst ustava
djelimino izmijeni amandmanima. Iako je prvobitna namjena
amandmana dopuna datog teksta bez njegovog mijenjanja
36
Ovakvi ustavi nazivaju se i faktikim. Vidjeti opirnije kod Mratovi, Veljko (1971) Problemi ustava i demokratije u suvremenoj dravi,
Zagreb: Naprijed, str. 19.
37
Jovievi, M. (1977) op. cit., str. 48.
POGLAVLJE 1.
53
dodavanjem posebnih cjelina na kraj postojeeg akta, oni u sutini

ipak predstavljaju promjenu propisa kome se dodaju. Na ovakav
zakljuak upuuju i pravila tumaenja po kojima kasniji propis iste
snage ukida onaj koji je ranije donesen. Amandmanima mogu
ustavne odredbe da se mijenjaju ili ukidaju i na izriit nain.
5.2. Zakon
Zakon je pisani pravni
akt koji je donesen od
zakonodavnog organa po
zakonodavnoj proceduri i
koji sadri pravne norme
bilo pojedinane, bilo opte.
Ustavni principi su tako formulisani da ih je veoma teko

primijeniti neposredno. Zato je njihovu konkretizaciju, razradu
i sankcionisanje nuno izvriti u niim pravnim aktima. Prvi akt
u kome se to ini je zakon. Zbog toga ustav pored odreivanja
sadraja zakona odreuje i oblik u kome se oni donose. Taj oblik
je garancija pravilnog izraavanja ustavnih principa u zakonu.
Na osnovu izloenog zakon se moe denisati kao pisani pravni
akt koji je donesen od zakonodavnog organa po zakonodavnoj
proceduri i koji sadri pravne norme bilo pojedinane,38 bilo
opte. On je zakonodavni, legislativni akt.
Vaenje zakona moe biti u njemu samom vremenski unaprijed
ogranieno. Inae, pravilo je da se zakon primjenjuje dok ne
bude ukinut izriito (abrogacija), ili derogacijom, donoenjem
novijeg zakona koji regulie istu materiju (Lex posterior derogat
lege priori.).
Oblik zakona takoe je odreen donosiocem, postupkom i
materijalizacijom. Subjekat nadlean za donoenje zakona
uvijek je najvie predstavniko tijelo (zakonodavni organ). Ovo
pravilo vai za dravne, federalne i kantonalne zakone. Po svojoj
sloenosti zakonodavna procedura dolazi odmah iza ustavne.
Postupak donoenja zakona se, zbog njegovog znaaja, po
pravilu sastoji iz vie faza. Broj ovih faza nije isti jer se zakoni
mogu donositi i po hitnom (skraenom) postupku. Najee se,
ipak, susreu sljedee: inicijativa za donoenje zakona koja moe
biti politika i pravna, izrada nacrta i prijedloga, pretres prijedloga
u strunim tijelima i u domovima (vijeima) parlamenta uz
mogunost obavljanja organizovane ili javne rasprave, usvajanje
38
54
Peri, Berislav (1964) Struktura prava, Zagreb: Narodne novine, str. 141. Suprotno Luki, R, (1979) op. cit., str. 234.
prijedloga putem glasanja i, eventualno, usaglaavanje stavova

nadlenih vijea, proglaavanje zakona od strane efa drave i
objavljivanje u slubenom glasilu. Uobiajeno je da zakon stupa
na snagu osmog dana od dana objavljivanja (vacatio legis).
5.3. Podzakonski akti

U podzakonske akte, u
irem smislu, mogu se
svrstati svi pravni akti nii
od zakona, bez obzira na to
ko je njihov donosilac i ta
sadre.
U uem smislu, pod

podzakonskim
aktima
podrazumijevamo
jedino
opte akte dravnih organa
niih od skuptine.
Uredbe
za
primjenu
zakona su najvaniji akti
izvrnih organa, odnosno
najvieg organa uprave
vlade.
U podzakonske akte, u irem smislu, mogu se svrstati svi pravni akti

nii od zakona, bez obzira na to ko je njihov donosilac i ta sadre.
U uem smislu, pod podzakonskim aktima podrazumijevamo
jedino opte akte dravnih organa niih od skuptine.39 Ovi
podzakonski akti takoer mogu sadravati i pojedinane pravne
norme. Zadrat emo se samo na podzakonskim aktima koji
materijalizuju opte norme.
Ukoliko se podzakonski akt donosi radi regulisanja pitanja koje
je prethodno obuhvaeno zakonom, tada norme koje sadri
podzakonski akt moraju da se kreu u granicama zakona. Ovaj
princip naziva se zakonitou podzakonskih akata. Pored toga,
podzakonski akti ove vrste su i funkcionalno i egzistencijalno
zavisni od zakona. Postoji vie vrsta podzakonskih akata koje
radi provoenja zakona donosi vlada kao najvii upravni organ,
te drugi organi uprave ministarstva, direkcije, agencije i druge
institucije.
Uredbe za primjenu zakona su najvaniji akti izvrnih organa,
odnosno najvieg organa uprave vlade.40 S obzirom na svoga
donosioca i hijerarhiju pravnih akata, one su neposredno ispod
zakona. Njihovo postojanje je nuno zato to je esto nemogue
ili nepraktino da zakonski tekstovi obuhvate svu raznolikost i
detaljnost sluajeva koji se mogu pojaviti na onom ivotnom
podruju koje zakon regulira.41 Materijalizacija se uvijek vri u
pisanoj formi, a objavljivanje uredbe u slubenom glasilu je uslov
za njeno vaenje.
39
Jovii, Miodrag (1977) Zakon i zakonitost ivot pravnih propisa, Beograd: Radnika tampa, str. 106. smatra da zajedniko za sve
podzakonske propise je to to njih donose drugi organi, a ne parlament i to su manje pravne snage od zakona.
40
Istorijat, vidjeti kod Jovii, M. (1977) op. cit., str. 107-113.
41
Peri, B. (1978) op. cit., str. 145.
POGLAVLJE 1.
55
Uputstva
(instrukcije)
su pravni akti kojima se
utvruje postupak organa
uprave
pri
provoenju
nekog
veeg
pravnog
propisa i instrukcije za rad
slubenih lica i slubi u
organima uprave.
Drugi akt ove vrste je odluka. Izmeu uredbe i odluke, naelno

u praksi, nema bitnije razlike. Diferenciranje je mogue izvriti
samo u irini predmeta regulisanja.42
Pored ovih akata organi uprave mogu donositi i druge. Najvaniji
meu njima su uputstva (instrukcije) kojima se utvruje postupak
organa uprave pri provoenju nekog veeg pravnog propisa i
instrukcije za rad slubenih lica i slubi u organima uprave.
5.4. Akti drutvenih organizaca

Postoje tri naina na koja drava usvaja opte akte drutvenih
organizacija (kompanija, asocijacija) u pravni poredak. Prvi je
pravno iniciranje, tj. odreivanje unaprijed ustavom ili zakonom
da su akti koje donose drutvene organizacije pravni akti. Drugi
nain se svodi na pravno sankcioniranje, tj. usvajanje u pravni
poredak akata koji prilikom donoenja nisu imali pravni karakter.
Trei nain je kombinacija prethodna dva: pravno iniciranje i
pravno sankcioniranje. Drava svojim propisom odreuje da je
akt drutvene organizacije pravni akt ukoliko ga odreeni dravni
organ potvrdi.43 Prvi sistem prihvaen je u naem pravu kada su
u pitanju opti akti privrednih drutava i asocijacija. O njima e
kasnije biti detaljno govoreno.
5.5. Obiaj
Obiaj je drutvena norma
koja nastaje tako to se
izvjestan nain ponaanja
ljudi u jednoj situaciji
ponavlja sve dok se kod
subjekata ne formira svijest
da je takvo ponaanje
obavezno i u buduim
identinim situacijama.
56
Obiaj je drutvena norma koja nastaje tako to se izvjestan

nain ponaanja ljudi u jednoj situaciji ponavlja sve dok se kod
subjekata ne formira svijest da je takvo ponaanje obavezno i
u buduim identinim situacijama. Faktiki odnos time dobija
normativnu snagu. Ovo je znaajno zbog toga to svijest o
obaveznosti ponaanja povlai i mogunost da se primijeni
sankcija protiv onoga ko se ne ponaa na taj prihvaeni nain,
tj. po obiaju.44
42
Vie u: orevi, J. (1975) navedeno djelo.
43
Ova tri naina izloena su prema: Peri, B. (1978) op. cit., str. 161.
44
O nastanku obiaja vidjeti Muhi, F. (1983) op. cit., str. 55-57.
Prema teritoriji na kojoj nastaju, obiaji se dijele na: opte, koji

vae na teritoriji cijele drave, regionalne i lokalne. Druga podjela
obiaja poiva na personalnom kriteriju (personalni partikularizam).
U njoj opte obiaje sainjavaju oni koji vae za sve pripadnike
jednog drutva, a posebne obiaje oni koji vae za pojedine ue
grupe. Napokon, u oblasti privreivanja obiaji se, prema tome
da li vae za sve ili samo za pojedine poslove, odnosno vrste
poslova, dijele na opte i posebne. Ova podjela naroito je vana
u poslovnom pravu. Pripadnost obiaja nekoj od ovih grupa ne
utie na vaenje obiaja, ali odreuje njihovu hijerarhiju u sluaju
meusobnog sukoba. Tada vai pravilo: jai je, pa prema tome i
prvi primjenjiv obiaj koji potie sa ueg podruja.
Sankcionisanje obiaja
je pretvaranje obiaja u
pravno pravilo.
Pozakonjenje obiaja je
unoenje obiajnih normi,
bilo u zakon kao formalan
pravni akt, bilo u neki
drugi formalni podzakonski
propis.
Obiajno
pravo
je
skup
pravila
koja
su
nastala kao obiaj, ali su
pretvorena u pravne norme
naknadnim
sistematskim
sankcionisanjem od strane
dravnih organa.
Da bi drava sankcionisala jedno obiajno pravilo i time ga priznala

kao izvor prava, on mora da ispunjava dva uslova. Prvo dotini
obiaj ne smije biti suprotan postojeim pravnim propisima,
naelima pravnog poretka i moralnim principima datog drutva.
I drugo, on mora biti u skladu sa osnovama drutveno-politikog
ureenja.45
Kada se utvrdi da obiaj postoji, da je pobodan da bude izvor prava
i da ima potrebe za njihovim funkcionisanjem u tom svojstvu,
dravnim organima stoje na raspolaganju dva osnovna naina za
njegovo sankcionisanje, tj. pretvaranje u pravno pravilo. Prvi je
zakonodavni put. On se sastoji u tome to se jednim dravnim
pravnim izvorom propie dravnim organima koji primjenjuju
sankcije u uem smislu (mjere prinude) da za pojedine obiaje
primjenjuju te sankcije.46 Drugi nain naziva se sudsko-izvrni
put. On se sastoji u mogunosti da sudovi i drugi izvrni organi
i bez dozvole zakonodavca prihvataju obiaje kao normative,
stvarajui ad hoc obiajno pravo.47 Od sankcionisanja obiaja
treba razlikovati njegovo pozakonjenje, tj. unoenje obiajnih
normi, bilo u zakon kao formalan pravni akt, bilo u neki drugi
formalni podzakonski propis.
Uz izlaganje obiaja potrebno je objasniti i pojam obiajnog
prava. Obiajno pravo je skup pravila koja su nastala kao obiaj,
45
Peri, B. (1978) op. cit., str. 159. postavlja i zahtjev da obiaj bude u skladu sa kretanjem (razvitkom) dotinog drutva.
46
Luki, R, (1979) op. cit., str. 249.
47
Peri, B. (1978) op. cit., str. 158.
POGLAVLJE 1.
57
ali su pretvorena u pravne norme naknadnim sistematskim

sankcionisanjem od strane dravnih organa. Norma obiajnog prava
je po porijeklu obiajna, a po karakteru, sankciji, ona je pravna.
5.6. Sudski akti

Kontinentalna prava bitno se razlikuju od anglo-saksonskih
(SAD, Velika Britanija, Kanada) upravo po teorijskom i politikom
shvatanju uloge sudskog akta kao izvora prava. Poto i na
poredak spada u grupu kontinentalnih sistema, na njima emo
se zadrati neto due.
Bez obzira na to da li pod izvorima prava podrazumijevaju samo
opte akte, i/ili opte i pojedinane, danas se svi teoretiari slau
u tome da su odluke ustavnog suda izvor prava.48 Poto ustavni
sudovi odluuju o saglasnosti niih optih pravnih akata sa viim,
to i njihove odluke moraju imati opti karakter. Odluka suda
zamjenjuje zakon i djeluje prema svakome (erga omnes).49
Pored odluka ustavnog suda, u teoriji se svojstvo izvora prava
priznaje i odlukama najvieg suda u zemlji budui da se smatra
da one imaju precedentni karakter.50
Pod sudskom praksom

podrazumijeva se donoenje
istovjetnih odluka od strane
raznih sudova u istim ili bitno
slinim sporovima u duem
vremenskom periodu.
58
Pridavanje svojstva izvora prava presudama niih sudova je

sporno. ini nam se da se moe usvojiti gledite koje sudskoj
odluci uvijek priznaje svojstvo izvora prava.51 Za njega govori
postojanje i nunost popunjavanja pravnih praznina, nain rada
sudova i formiranje sudske prakse. Odreivanjem presude kao
izvora prava jo nije potpuno rijeeno pitanje njenog pravnog
dejstva. Nesumnjivo je da presuda uvijek predstavlja izvor prava
za stranke u sporu. Da li e njeni elementi opteg normativnog
karaktera biti priznati kao izvor prava u drugim istim ili bitno slinim
sporovima to zavisi od stava drugih sudova. Ako budu usvojeni,
formira se sudska praksa. Pod sudskom praksom podrazumijeva
se donoenje istovjetnih odluka od strane raznih sudova u istim ili
48
Vidjeti Kouti, Budimir (1973) Sudska presuda kao izvor prava, Beograd: Savremena administracija, str. 140.
49
orevi, J. (1975) op. cit., str. 763.
50
Kouti, B. (1973) op. cit., str. 139-140.
51
Tako i Viskovi, N. (1976) op. cit., str. 214. naroito.
bitno slinim sporovima u duem vremenskom periodu. Njome se

stvara dopunsko pravilo kao i pravila za jednoobrazno tumaenje
zakona, to znatno poveava pravnu sigurnost. Ujedno, sudska
praksa prua potrebnu mjeru sigurnosti u oslanjaju na sudsku
presudu kao izvor prava.
5.7. Ugovor
Ugovor
je
rezultat
saglasnosti dviju ili vie
strana kojim se zasniva,
mijenja ili ukida pravni
odnos izmeu njih.
Ugovor je rezultat saglasnosti dviju ili vie strana kojim se zasniva,

mijenja ili ukida pravni odnos izmeu njih. Ugovor je pravni akt koji
se svrstava u pravne poslove. Sadri bilo optu, bilo pojedinanu
pravnu normu u cjelini, ili, ee samo dispoziciju pojedinane
pravne norme. Prema vrsti pravnih odnosa koje stranke meusobno
reguliu ugovorom, ugovori mogu imati razliit karakter i spadati
u razne grane prava: nasljedno, porodino, administrativno,
obligaciono, meunarodno, itd. U teoriji prava se naelno priznaje
da je ugovor koji sadri opte pravne norme izvor prava.52
Pitanje meunarodnog ugovora koji sadri opte norme
(legislativni ugovor) je sporno. Smatra se da oni nisu izvor prava
neposredno, nego da predstavljaju grau za akt ratikacije
kojim se meunarodni ugovor usvaja u domai pravni poredak.53
Neposredan izvor prava je sam akt o ratikaciji: zakon ili, rjee,
uredba. Ukoliko za stupanje meunarodnog ugovora na snagu
ratikacija nije potrebna, on neposredno vri funkciju izvora prava.54
Ugovor koji sadri pojedinane norme ili samo pojedinane
dispozicije u teoriji prava uglavnom se ne smatra izvorom. U
skladu sa naim stavom da opte i pojedinane norme, odnosno
opti i pojedinani akti, ine jedinstvo u procesu stvaranja i
primjene prava i da donosilac pojedinanog akta takoer djeluje
kreativno ak i kada postoje odgovarajui opti akti, mislimo da
se i ugovor koji sadri pojedinanu normu, odnosno dispoziciju,
moe smatrati izvorom prava.
52
Luki, R, (1979) op. cit., str. 247-248.
53
Luki, R, (1979) op. cit., str. 248, Dimitrijevi, Momilo (1974) Uvod u pravo, Beograd: Savremena administracija, str. 150. Ratikacija
je pravni akt usvajanja meunarodnog sporazuma u domae pravo.
54
Meunarodni ugovor izuzetno stupa na snagu bez ratikacije. Zato je potrebno da odgovarajua klauzula bude izriito unesena u ugovor
i da opunomoeni predstavnici drava imaju ovlatenje za potpis ugovora.
POGLAVLJE 1.
59
6. VRSTE POJEDINANIH PRAVNIH AKATA

6.1. Podjela pojedinanih pravnih akata
Rekli smo da pojedinani pravni akti uglavnom predstavljaju
konkretizaciju opteg akta, konkretizaciju koja treba da omogui
ostvarivanje optih pravnih normi putem materijalnih ljudskih
radnji. Poto se pojedinani akt na neki nain oslanja na ve
postojei opti akt i optu normu, razumljivo je da on moe, ali ne
mora da sadri oba bitna elementa pojedinane pravne norme:
konkretnu dispoziciju i konkretnu sankciju. Ako ih sadri, govorimo
potpunom pojedinanom pravnom aktu. Oni su relativno rijetka
pojava. Ako pojedinani akt sadri samo dispoziciju ili samo
sankciju, radi se o nepotpunom pojedinanom pravnom aktu.
Nepotpuni pojedinani pravni akti dijele se na one koji sadre
dispoziciju: upravne akte i pravne poslove i na one koji sadre
sankciju sudske odluke. Razumije se da ni ovu podjelu ne
treba smatrati apsolutnom. Presuivanje nekog spora i izricanje
sankcije moe biti povjereno bilo upravnom organu, bilo
posebnom tijelu koje konstituiu privatni subjekti, tj. izabranim
sudovima ili arbitraama. S druge strane, stvaranje dispozicije
moe biti stavljeno u nadlenost i sudovima.
6.2. Vrste pojedinanih pravnih akata

6.2.1. Upravni akt
Upravni
akt
je
pojedinaan akt kojim se
odreuje dispozicija koja
subjekta ije ponaanje
regulie obavezuje i protiv
njegove volje.
55
60
Upravni akt je razliito denisan. Ako se kao kriterij uzme sadrina

akta, onda je on pojedinaan akt kojim se odreuje dispozicija
koja subjekta ije ponaanje regulie obavezuje i protiv njegove
volje.55 Pod upravnim aktom u formalnom smislu podrazumijeva
se na osnovu javne vlasti obavezujui akt dravnog organa, ili
organizacije koja vri javna ovlatenja, donijet po posebnom
upravnom postupku (administrative procedure). Najvaniji
i najtipiniji dio te procedure je kod nas regulisan Zakonom o
Luki, R, (1979) op. cit., str. 263.
Pod upravnim aktom

u
formalnom
smislu
podrazumijeva se na osnovu
javne vlasti obavezujui
akt
dravnog
organa,
ili organizacije koja vri
javna ovlatenja, donijet
po posebnom upravnom
postupku
(administrative
procedure).
Pravni
posao
je
pojedinaan
pravni
akt
nedravnog subjekta koji
je on na osnovu ovlatenja
pravnog poretka i u njegovim
okvirima dobrovoljno stvorio
i koji ga na tim osnovama i
obavezuje.
upravnom postupku56. Izriito ga ovdje spominjemo jer se u

praksi svakodnevno primjenjuje.
6.2.2. Pravni posao

Pravni posao je pojedinaan pravni akt nedravnog subjekta koji
je on na osnovu ovlatenja pravnog poretka i u njegovim okvirima
dobrovoljno stvorio i koji ga na tim osnovama i obavezuje.
Izloeni pojam obuhvata sutinu i najei pojavni oblik
pravnog posla. Tipian sadraj pravnog posla jeste pojedinana
dispozicija koja obavezuje na osnovu pristanka stvaraoca posla.
No, pored pojedinane dispozicije, pravni posao moe sadravati
i pojedinanu sankciju, pa se tada javlja kao potpun pojedinaan
pravni akt. Obligacioni ugovor u koji je sporazumom stranka
unesena klauzula o ugovornoj kazni dobra je ilustracija ovog
sluaja. U nekim situacijama pravnim poslom moe se stvoriti
bilo dispozicija opte pravne norme, bilo opta pravna norma u
cjelini. Kao primjer moe da poslui kolektivni ugovor o radu.
U stvaranju pravnog akta mogu uestvovati dva ili vie nedravnih
lica zajedno. Pod nedravnim subjektima treba podrazumijevati
sva ona lica sa pravnom sposobnou koja djeluju metodom
koordinacije, a ne metodom nareivanja zasnovanog na
suverenoj vlasti.57 U tom smislu se u nekim granama prava, u
meunarodnom javnom pravu i granama imovinskog prava, kao
stvaralac pravnog posla moe pojaviti i dravni organ.
Pravni posao, po pravilu, obavezuje samo njegove stvaraoce,
i to na osnovu njihovog sopstvenog prestanka. On je, dakle,
neimperativan pravni akt.58 Izuzetno, imperativan karakter
moe da se sretne kod jednostranih pravnih poslova. Tada se
kae da privatno lice vri vlast (oinsku, starateljsku i sl.).59
Pravni posao se moe pojaviti u raznim granama prava: radnom,
meunarodnom, javnom, porodinom, nasljednom i u svim
56
Slubeni glasnik BiH, br. 29/02, 12/04, 88/07, 93/09 i 41/13.
57
Luki, R, (1979) op. cit., str. 264.
58
Luki, R, (1979) op. cit., str. 133.
59
Luki, R, (1979) op. cit., str. 133.
POGLAVLJE 1.
61
granama imovinskog prava. Ako pravni posao nastaje u oblasti

ekonomskih, imovinskih odnosa, govori se o graanskopravnom
poslu. Graanskopravni poslovi se mogu podijeliti na
graanskopravne poslove u uem smislu i na poslove poslovnog
(trgovakog) prava. Prva grupa je regulisana normama graanskog
prava, druga normama poslovnog prava. Izmeu ove dvije
vrste graanskopravnih poslova u irem smislu postoje uglavnom
pravno-tehnike, a ne sutinske razlike. Na tim razlikama
detaljnije emo se zadrati prilikom izlaganja karakteristika
ugovora poslovnog prava.
Sve osobine pravnih poslova su najrazvijenije u graanskopravnim
poslovima.60 Zato ih ovdje nije potrebno detaljnije iznositi.
6.2.3. Sudski akt

Sudski akt se moe
odrediti kao akt koji je
donesen od sudskih organa
(sudova) po posebnom
sudskom postupku.
Presuda je sudski akt kojim

se odluuje o tubenom
zahtjevu, to e rei o
predmetu spora.
Sudski akt predstavlja jedno od najspornijih pitanja pravne teorije.61

Na njega je teko, ako ne i nemogue dati sveobuhvatan i do kraja
neprotivrjean odgovor. Veina autora ipak se slae u tome da
je pri denisanju sudskog akta nuno poi od njegovih formalnih
obiljeja, od donosioca i postupka donoenja akta. Stoga se,
najire govorei, sudski akt moe odrediti kao akt koji je donesen
od sudskih organa (sudova) po posebnom sudskom postupku.
Mnogobrojnost sudskih organa, razliiti postupci koje oni
primjenjuju i raznovrsnost potreba koje se sudskim aktima
zadovoljavaju doveli su do stvaranja vie vrsta sudskih akata.
Najznaajniji meu njima su: presuda, rjeenje i naelan stav.
Svaki od ovih akata ne stoji jednako blizu sutini sudske funkcije
otklanjanju povreda pravnog poretka. Njihov sadraj se stoga
mora donekle da razlikuje.
Presuda je sudski akt kojim se odluuje o tubenom zahtjevu,
to e rei o predmetu spora.62 Ona se moe denisati i kao
62
60
Vidjeti Luki, R, (1979) op. cit., str. 133,134; Peri, B. (1964) op. cit., str. 167-169; Kelzen, Hans (1973) Opta teorija drave i prava,
Beograd: Arhiv za pravne i drutvene nauke, str. 145-146, pod pravnim poslom podrazumijeva iskljuivo posao graanskog prava.
Postojanje pravnog posla ovaj autor smatra specijalnom karakteristikom graanskog prava (vidjeti str. 140).
61
O tome vidjeti: Kouti, B. (1973) op. cit., str. 77-79 i Pozni, Borivoje (1970) Graansko procesno pravo, II izdanje, Beograd: Savremena
administracija, str.49-50.
62
Pozni, B. (1970) op. cit., str. 173.
pravni akt koji donosi sudski organ po posebnom sudskom

postupku, kojim se utvruje postojanje ili nepostojanje povreda
prava u prolosti i, shodno tome, izrie ili ne izrie sankcija.63
Iz navedenih dispozicija vidljivo je da se presuda moe svrstati
u pojedinane pravne akte iji je osnovni sadraj odluka o
konkretnoj sankciji.
Rjeenje je sudski akt
kojim sud rjeava o svim
pitanjima, osim o predmetu
spora.
Naelan stav uobiajen

je u pravnoj terminologiji
kada se eli oznaiti da
zauzeti sudski stav ima opi
karakter i iri znaaj.
Rjeenje je sudski akt kojim sud rjeava o svim pitanjima, osim

o predmetu spora.64 Od ovoga principa postoji svega nekoliko
izuzetaka, na pr. smetanja posjeda. Rjeenjem, dakle, sud
uglavnom odluuje o onim pitanjima koja je u toku postupka
potrebno rijeiti da bi se mogla donijeti pravilna odluka o sankciji
(izvoenje odreenih dokaza, odreivanje vjetaka, pribavljanje
isprava, provoenje uviaja).
Naelan stav uobiajen je u pravnoj terminologiji kada se eli
oznaiti da zauzeti sudski stav ima opi karakter i iri znaaj.
7. POJAM I HERARHA IZVORA PRAVA

7.1. Pojam materalnih i formalnih izvora prava
Svi
drutveni
inioci
koji utiu na stvaranje i
primjenu pravnih normi, kao
i injenice preko kojih se te
norme saznaju, u teoriji se
nazivaju jednim gurativnim
izrazom izvori prava.
Svi drutveni inioci koji utiu na stvaranje i primjenu pravnih

normi, kao i injenice preko kojih se te norme saznaju, u teoriji
se nazivaju jednim gurativnim izrazom izvori prava. On je
gotovo opte prihvaen.65 Koristiemo ga i mi jer na dobar nain
odraava dijalektiko jedinstvo onih materijalnih injenica koje
stvaraju norme i onih preko kojih se norme izraavaju, odnosno
saznaju. Prema tome da li stvaraju ili samo izraavaju normu, svi
izvori prava se mogu podijeliti na materijalne i formalne.
Materijalne izvore prava moemo denisati kao one drutvene
injenice i one inioce koji dovode do stvaranja pravnih
63
Kouti, B. (1973) op. cit., str. 105.
64
Pozni, B. (1970) op. cit., str. 173. O rjeenju vidjeti i str. 285-286.
65
Postoje i izuzeci. Kelzen, H. (1973) op. cit., str. 135 kae: Izvor prava je gurativan i veoma nejasan izraz.
POGLAVLJE 1.
63
Materijalne izvore prava

moemo
denisati
kao
one drutvene injenice i
one inioce koji dovode do
stvaranja pravnih normi i do
njihove primjene.
Formalni izvori prava su

akti kojima se materijalni
izvori
prava
pravno
uobliavaju.
normi i do njihove primjene. Mogu se podijeliti na objektivne

i subjektivne. U objektivne materijalne izvore spadaju sve one
drutvene injenice koje uslovljavaju nastanak, izgled i primjenu
normativnog dijela konkretnog pravnog poretka. Njihov bitan
sastavni elemenat jeste, u krajnjoj liniji, ali ne iskljuivo i ne
direktno, stepen razvijenosti datog drutva (ekonomski, politiki,
vjerski, obrazovni i drugi inioci). U subjektivne izvore treba
uvrstiti one pojedince, grupe i asocijacije koje aktivno uestvuju
u stvaranju i primjeni pravnih normi (politike stranke, klubovi,
asocijacije civilnog drutva i dr.).
Formalni izvori prava su, najkrae reeno, akti kojima se materijalni
izvori prava pravno uobliavaju. O tome postoji opta suglasnost
teorije.66 No jedinstvo miljenja prestaje im se prijee na
konkretno utvrivanje oblika u kojima se materijalni izvori prava
iskazuju. Smatramo da su izvori prava u formalnom smislu svi
pravni akti koji sadre bilo optu, bilo pojedinanu pravnu normu.
7.2. Herarha formalnih izvora prava

Hijerarhija
oznaava
formalno odreen odnos
nadreenosti i podreenosti
dijelova jednog sistema.
Hijerarhija izvora prava

je prema pravnoj snazi
odreen skup optih i onih
pojedinanih pravnih akata
koji sadre pravne norme.
Pravna snaga pravnog

akta jeste njegovo dejstvo
(uticaj) na ostale pravne
akte i na faktika ljudska
ponaanja.
64
Hijerarhija uopte oznaava formalno odreen odnos nadreenosti

i podreenosti dijelova jednog sistema. Hijerarhija izvora prava
je prema pravnoj snazi odreen skup optih i onih pojedinanih
pravnih akata koji sadre pravne norme. Pravna snaga pravnog
akta jeste njegovo dejstvo (uticaj) na ostale pravne akte i na
faktika ljudska ponaanja. Ta snaga zavisi od donosioca akta i
od postupka po kome je taj akt donesen.
Tehnika sredstva za uspostavljanje hijerarhije izvora prava
jesu naela ustavnosti i zakonitosti. Oba ova principa imaju svoj
politiki i pozitivno-pravni vid. Najire govorei, u politikom
smislu ustavnost i zakonitost znae pravnu institucionalizaciju
vlasti radi spreavanja njene zloupotrebe i radi spreavanja ili
sankcionisanja samovolje.67 Pozitivistiko-pravno shvatanje
ustavnosti odnosi se na specinu strukturu pravnog poretka.
66
Od teoretiara vidjeti Peri, B. (1964) op. cit., str. 103 i Luki, R, (1979) op. cit.
67
ire o ovim pitanjima vidjeti orevi, J. (1975) op. cit., str. 327-333, Peri, B. (1978) op. cit., str. 122-128, Luki, R, (1979) op. cit.,
str. 291-295.
Ustavnost postoji kada je

pravni poredak zasnovan
na
hijerarhiji
optih
pravnih akata i na njihovoj
meusobnoj usklaenosti.
Naelo zakonitosti u
pozitivno-pravnom
smislu
jeste sadrinska i formalna
usklaenost
svih
niih
pravnih akata sa zakonima.
Ustavnost postoji kada je pravni poredak zasnovan na hijerarhiji

optih pravnih akata i na njihovoj meusobnoj usklaenosti.
Osnovu te hijerarhije ini ustav koji je ne samo najvii ve i
osnovni zakon.68
Naelo zakonitosti u pozitivno-pravnom smislu jeste sadrinska
i formalna usklaenost svih niih pravnih akata sa zakonima.69
Nema naela zakonitosti ako i svi individualni akti ne izviru iz
zakona i nisu podreeni zakonu.70 Radi potpunijeg shvatanja
ustavnosti i zakonitosti potrebno je dodati jo neto. Za njihovo
ostvarenje nije dovoljna samo suglasnost niih sa viim pravnim
aktima nego i suglasnost materijalnih, zikih radnji pravnih
subjekata sa pojedinanim i optim pravnim aktima. Tek tako
ovi principi mogu biti ostvareni i u realnim drutvenim odnosima.
Znaaj postojanja i utvrivanja hijerarhije izvora prava je ogroman.
Hijerarhija od skupa pravnih akata ini sistem i omoguuje njihovu
ekasnu i efektivnu primjenu (implementaciju). Posredstvom
hijerarhije izvora normativni elemenat pravnog poretka lake
se vee sa njegovim faktikim dijelom ponaanjem subjekata.
Time hijerarhija izvora omoguava ostvarenje sutine prava
regulisanje drutvenih odnosa i ostvarivanje relevantnih interesa
u njima. Pored toga, hijerarhijom izvora prava se obezbjeuju i
dva vana pravno-politika principa: pravna sigurnosti i pravna
jednakost.
Opti izgled hijerarhije izvora prava zavisi od razvijenosti
konkretnog pravnog poretka i od grupe pravnih sistema kojima
pripada. Ovdje emo se zadrati samo na optoj hijerarhiji
naih izvora. Ona ima sljedei izgled: Ustav BiH, pa entitetski
i kantonalni ustavi; ratikovani meunarodni ugovori; zakoni;
drugi opti akti zakonodavnih organa; uredbe, odluke i drugi
opti podzakonski akti upravnih organa (pravilnici, uputstva) i
opti akti skuptina; opti akti drutvenih organizacija (statuti,
pravilnici, poslovnici); pojedinani akti upravnih i sudskih organa
te akti nedravnih subjekata i obiaj.
68
orevi, J. (1975) op. cit., str. 327.
69
Prva vrsta saglasnosti se naziva i zakonitou u materijalnom, a druga u formalnom smislu. O njihovom odnosu vidjeti Muhi, F. (1983)
op. cit., str. 149-150.
70
orevi, J. (1975) op. cit., str. 332.
POGLAVLJE 1.
65
7.3. Izvori prava Evropske une

Evropska unija osnovana je nakon Drugog svjetskog rata.
Sve je poelo poticanjem ekonomske saradnje i integracije s
namjerom da zemlje koje meusobno trguju postanu ekonomski
ovisne jedna o drugoj i time izbjegavaju sukobe. Tako je 1958.
nastala Evropska ekonomska zajednica (EEZ) kojom je u poetku
pojaana ekonomska saradnja est zemalja: Belgije, Njemake,
Francuske, Italije, Luksemburga i Nizozemske. Evropska unija
formalno je uspostavljena 1. novembra 1993. godine stupanjem
na snagu Ugovora o Evropskoj uniji (Ugovor iz Maastrichta71).
Evropska unija je evropska regionalna integracija unutar koje
su drave lanice dio svojih regulatornih ovlasti prenijele na
zajednike institucije.
66
Evropsko
pravo
predstavlja skup pravnih
normi Evropske unije kojima
se reguliraju nadlenosti
njezinih institucija te prava
drava lanica i pojedinaca
koji se nalaze u njenom
sastavu.
Evropsko pravo predstavlja skup pravnih normi Evropske unije

kojima se reguliraju nadlenosti njezinih institucija te prava drava
lanica i pojedinaca koji se nalaze u njenom sastavu.72 Prema
stajalitu Evropskog suda pravde73 evropsko pravo je osnova
jednog novog pravnog poretka u Evropi kao cjeline regulativnog
kompleksa, najprije ekonomskog ivota, te sr pravnih steevina
(acquis communautaire) koje se ostvaruju u dravama lanicama
i kojeg su sudovi drava lanica duni primjenjivati.74
Primarno komunitarno
pravo ine pravne norme
sadrane u aktima koje
su usvojile drave lanice
u
njihovoj
ugovornoustavotvornoj ulozi, a to
znai u ulozi subjekata
meunarodnog
prava
i
utemeljivaa Zajednice kao
nadnacionalne tvorevine sui
generis.
Primarno komunitarno pravo ine pravne norme sadrane u

aktima koje su usvojile drave lanice u njihovoj ugovornoustavotvornoj ulozi, a to znai u ulozi subjekata meunarodnog
prava i utemeljivaa Zajednice kao nadnacionalne tvorevine
sui generis.75 Pravila sadrana u ovim aktima u Zajednici sa
skupinom optih pravnih principa, predstavljaju ustavno-pravni
okvir Evropske unije.76 Sekundarno pravo predstavlja posebnu
skupinu izvora prava koje u skladu sa odgovarajuim odredbama
primarnog komunitarnog prava usvajaju, odnosno donose,
71
http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/treaties_maastricht_en.htm
72
O opim principima evropskog prava vie vidjeti u Steiner, Josephine, Woods, Lorna, i Twigg-Flesner, Christian (2006) EU Law, 9th
Edition, Oxford: Oxford University Press.
73
European Court of Justice http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/court-justice
74
Vidjeti vie Pravni leksikon (2007), Zagreb: Leksikografski zavod Miroslav Krlea.
75
Vidjeti vie u Misita, Nevenko (2007) Osnovi prava Evropske Unije, Sarajevo: Pravni fakultet Univerziteta u Sarajevu
76
Vie vidjeti u Fairhust, John (2006) Law of the European Union, London: Pearson Education Limited
Sekundarno
pravo
predstavlja posebnu skupinu
izvora prava koje u skladu sa
odgovarajuim odredbama
primarnog
komunitarnog
prava usvajaju, odnosno
donose, institucije Evropske
unije.
Uredbe
(Regulations)
su propisi koji se izravno
primjenjuju u svim dravama
lanicama, i stupaju na
snagu istovremeno u cijeloj
zajednici.
Direktiva
(Directive)
obavezuje drave lanice
kojima se upuuje kako bi
se ostvario zadani cilj, ali im
ostavlja slobodu da same
izaberu formu i metodu za
njegovo postizanje.
Odluke (Decisions) su
pojedinani akti institucija
Evropske unije koji mogu
biti adresirani dravama ili
zikim odnosno pravnim
licima. To je akt koji u
cjelosti
obavezuje
one
kojima je upuen.
P r e p o r u k a
(Recommendation)
je
specini oblik akta upuena
dravama lanicama, kojima
se adresati pozivaju na
odreeno
ponaanje
u
odreenim podrujima od
interesa za Zajednicu.
institucije Evropske unije. Ova grupa izvora prava se prema

donosiocu moe podijeliti na akte Vijea Evrope, akte Evropske
Komisije donesene samostalno ili uz participaciju Evropskog
parlamenta, te akte Suda. Prema formalno-pravnom dejstvu su
obavezujui, prinudni ili neobavezujui. Sekundarno pravo ine:
uredbe (Regulation), direktive (Directive), odluke (Decision),
preporuke (Recomendation) i miljenja (Opinion).
Uredba (Regulation) je propis koji karakteriu optost,
apstraktnost, obaveznost i neposredna primjenjivost u dravama
lanicama. To su propisi koji se izravno primjenjuju u svim
dravama lanicama, i stupaju na snagu istovremeno u cijeloj
zajednici. lanice ne smiju donositi kasnije propise kojima
se mijenjaju ili dopunjavaju odredbe uredbi. Svrha Uredbe je
unicirati prava drava lanica, zato se one u dravama lanicama
primjenuju izravno na osnovu njihove objave u Slubenom listu
Evropske unije. Uredba predstavlja svojevrsni pandan zakonu u
nacionalnim pravima.77
Direktiva (Directive) je jedan od tri vrste obvezujuih akata (akti
institucija Evropske unije) koji su temeljem ugovora o Evropskoj
zajednici ovlatene usvajati institucije Evropske unije. Naziva
se jo i smjernica. Ovaj akt obavezuje drave lanice kojima se
upuuje kako bi se ostvario zadani cilj, ali im ostavlja slobodu
da same izaberu formu i metodu za njegovo postizanje. Svrha
direktiva je pribliiti (harmonizirati) pravo drava lanica, za razliku
od Uredbi, kojima se pravo potpuno ujednaava (unikacija).
Odluke (Decision) su pojedinani akti institucija Evropske unije
koji mogu biti adresirani dravama ili zikim odnosno pravnim
licima. To je akt koji u cjelosti obavezuje one kojima je upuen.
Ovisno o sadraju, odluke se dijele na izvrne, administrativne
i kvazisudske.78 Pod nazivom Odluka esto se podrazumijevaju
podzakonski akti Evropske unije.
Preporuke i miljenja predstavljaju pravno neobavezujue akte.
Preporuka (Recommendation) je specini oblik akta. U pravilu
77
Isto, str. 459.
78
Preuzeto iz Trifkovi, Milo, Omanovi, Sanjin (2001) Meunarodno poslovno pravo i Arbitrae, Sarajevo: Ekonomski fakultet, biljeka
114., str. 79.
POGLAVLJE 1.
67
Miljenje (Opinion) je
izjava u pravilu data na
zahtjev odreenog lica,
kojom odreena institucija
Evropske unije, odnosno
njen organ, izraava stav o
predmetnom pitanju.
preporuka je upuena dravama lanicama, kojima se adresati

pozivaju na odreeno ponaanje u odreenim podrujima od
interesa za Zajednicu. Miljenje (Opinion) je izjava u pravilu data
na zahtjev odreenog lica, kojom odreena institucija Evropske
unije, odnosno njen organ, izraava stav o predmetnom pitanju.79
Sa teorijskog stanovita predstavljaju lex imperfecta (pravilo bez
sankcije).
8. PRAVNI ODNOS
8.1. Pojam pravnih injenica i dogaaja
Na drutveni odnos e biti
primijenjena pravna norma,
on e biti pravni odnos,
ako su njegov nastanak,
promjena
ili
prestanak
uslovljeni nekom injenicom
kojoj pravna norma priznaje
to dejstvo. Takve injenice
nazivaju
se
pravnim
injenicama.
Dogaajima nazivamo sve

promjene u prirodi i drutvu
koje nastaju bez uea
ljudske volje i svijesti.
Ljudske radnje su izraz

ovjekove aktivnosti.
79
68
Svi drutveni odnosi nisu predmet pravnog regulisanja. Onaj koji

je ureen pravnom normom naziva se pravnim odnosom. Na
drutveni odnos e biti primijenjena pravna norma, on e biti
pravni odnos, ako su njegov nastanak, promjena ili prestanak
uslovljeni nekom injenicom kojoj pravna norma priznaje to
dejstvo. Takve injenice nazivaju se pravnim injenicama. Svako
pozitivno pravo i svaka grana prava u njemu konkretno odreuju
kojim e faktikim injenicama i okolnostima dati svojstvo i
dejstvo pravnih injenica. Pravne injenice se najee odreuju
pretpostavkama dispozicije i sankcije. Dakle, pravne injenice su
fakti i okolnosti za koje objektivno pravo vee nastanak, promjenu
ili prestanak pravnog odnosa.
Pravne injenice su veoma raznovrsne i mogu se klasikovati
prema raznim mjerilima u razne grupe. Tih klasikacija ima vie.
Najobinija i najosnovnija podjela tih injenica je na dogaaje i
ljudske radnje. Dogaajima nazivamo sve promjene u prirodi i
drutvu koje nastaju bez uea ljudske volje i svijesti (roenje,
smrt, zemljotres). Ljudske radnje su izraz ovjekove aktivnosti.
One mogu biti preduzete bez volje ili voljno. Voljne ljudske
radnje su kao pravne injenice daleko znaajnije. One mogu
biti pravne injenice ako su upravljene na zasnivanje, izmjenu
ili prestanak pravnog odnosa. Sa stanovita prava dijele se na
Misita, Nevenko (2007), navedeno djelo, str. 474.
dozvoljene (npr. pravni poslovi) i nedozvoljene radnje ili delikte

(npr. prouzrokovanje tete).
Ponekad se uzima da je jedna pravna injenica nastupila, iako
to nije, da bi ostale pravne injenice mogle proizvesti pravno
dejstvo. Radi postizanja izvjesnih korisnih ciljeva, objektivno
pravo pretpostavlja da postoje neke injenice koje stvarno ne
postoje. Da bi se, dakle, postiglo da neki pravni odnos nastane
ili prestane ili se izmijeni, injenice se svjesno predstavljaju
netano. Ovo je sluaj kcija u pravu. Pobijanje kcija, ktivnih
injenica, nije dozvoljeno.
O pretpostavci ili prezumpciji se govori kad se uzme kao dokazana
neka pravna injenica ili neko stanje, a da njihovo postojanje ili
nepostojanje nije jo utvreno. Time se prezumpcija razlikuje od
kcija: kod kcije se svjesno i namjerno pretpostavlja neto to
se uopte nije dogodilo, kod pretpostavke se samo ne zna da li
se neto dogodilo. Prezumpirati se moe injenica (na primjer,
da je neko iv kad se desila eksplozija, zemljotres), a moe i
pravo (pretpostavka prava na zastupanje privrednog subjekta
koje postoji u korist lica upisanog u sudski registar).
U modernim pravima, po pravilu, se pretpostavljaju (prezumpiraju)
one injenice koje najee u praksi postoje i koje odgovaraju
redovnom toku stvari. Onaj ko tvrdi da pretpostavljena injenica
nije tana, u naelu to moe dokazivati protudokazima. Takve
prezumpcije se nazivaju oborivim, ukoliko interes pravne
sigurnosti to zahtijeva, zakonodavac moe zabraniti obaranje
pretpostavke protudokazima. Ova vrsta prezumpcije naziva se
neoborivim.
8.2. Pojam pravnog odnosa

Pravnim
odnosima
smatraju se samo oni koji su
ureeni, regulisani pravnom
normom, bez obzira na
to da li su postojali prije
donoenja norme ili ih je
norma stvorila.
Pravo regulie drutvene odnose meu ljudima, pravnim

licima (kompanijama, asocijacijama) i drugim subjektima. Ono
je regulator ponaanja subjekata jednih prema drugima u
meusobnim odnosima kao i u odnosima prema dravi. Pravnim
odnosima smatraju se samo oni koji su ureeni , regulisani
pravnom normom, bez obzira na to da li su postojali prije
POGLAVLJE 1.
69
donoenja norme ili ih je norma stvorila.80 U naelu, pravni odnosi

se mijenjaju i prestaju na isti nain na koji i nastaju.
Ma kakvom normom bili regulisani, ti se drutveni odnosi nazivaju
pravnim odnosima. Lica koja se nalaze u tom odnosu shodno
objektivnom pravu nazivaju se subjektima pravnog odnosa.
Pravni odnos sastoji se iz ovlatenja jednog subjekta i dunosti
drugog subjekta koji uestvuju u tom pravnom odnosu. Iz pravnih
propisa, iz objektivnog prava, pojedinci kao i pravna lica dobijaju
ovlatenje ili im se nameu obaveze.
Dvije bitne komponente pravnog odnosa su: ovlatenje i dunost
ili obaveza. Ovlatenje i dunost u pravnom odnosu su u korelaciji:
svakom ovlatenju jednog subjekta odgovara dunost drugog,
i obratno (npr. ovlatenju prodavca da trai od kupca plaanje
cijene stoji obaveza kupca na plaanje). Ako se ovlatenje vri u
sopstvenom interesu, naziva se subjektivnim pravom.81 Ukoliko se
to ini u tuem interesu radi se o nadlenosti. Titular nadlenosti
mora da izraava racionalnu volju lica u ijem interesu djeluje.
Odnosi ovlatenja i obaveza koji postoje izmeu subjekata moraju
se vriti povodom neega , na neemu. To su objekti prava.
8.3. Subjektivno pravo

Subjektivno
pravo
se moe denisati kao
na
objektivnom
pravu
zasnovano
ovlatenje
titulara
na
odreeno
ponaanje
u
njegovom
sopstvenom
interesu
koje je u krajnjoj liniji,
obezbijeeno
zahtjevom
prema nadlenom dravnom
organu
za
prinudnim
ostvarenjem.
70
Subjektivno pravo je sloena pojava. Ono se moe denisati kao

na objektivnom pravu zasnovano ovlatenje titulara na odreeno
ponaanje u njegovom sopstvenom interesu koje je u krajnjoj
liniji, obezbijeeno zahtjevom prema nadlenom dravnom
organu za prinudnim ostvarenjem (npr. pravo zahtijevati plaanje
duga iz ugovora o kreditu). Elementi subjektivnog prava su,
dakle, ovlatenje, sopstveni interes titulara i zahtjev ili tuba u
materijalnom smislu.
Ovlatenje je na objektivnom pravu zasnovana mogunost
nosioca (titulara) subjektivnog prava da se sam ponaa na
80
Luki, Radomir (1979) Metodologija prava, Beograd: Nauna knjiga, str. 218.
81
Muhi, F. (1983) op. cit., str. 122, smatra subjektivno pravo drugim nivoom pravnog odnosa. Po njemu, tek tu pravni odnos postaje
konkretan. Isti stav zauzima i Gaber, S. (1973) op. cit., str. 359.
Ovlatenje
je
na
objektivnom
pravu
zasnovana
mogunost
nosioca
(titulara)
subjektivnog prava da se
sam ponaa na odreeni
nain
ili da od drugih
lica zahtijeva ponaanje
sadrano u ovlatenju.
odreeni nain ili da od drugih lica zahtijeva ponaanje sadrano

u ovlatenju. S obzirom na sloenost drutvenih odnosa, jedno
ovlatenje moe sadravati vie pravno dozvoljenih mogunosti
ponaanja. Na primjer, vlasnik (titular) prava privatne svojine
je ovlaten da stvari posjeduje, ekonomski iskoritava, stavlja
u promet (proda, pokloni), ubire plodove sa njih i da sva druga
lica iskljui u koritenju te stvari. Sve te mogunosti sadrane u
jednom ovlatenju nazivaju se podovlatenja.
Interes titulara objanjava smisao ovlatenja i ukazuje na cilj radi
kojeg se ono uspostavlja i vri. Postojanje ovlatenja u interesu
titulara je ono to mu dozvoljava da subjektivno pravo ne vri ili
vri, kao to mu omoguava i to da sam odredi nain vrenja svoga
prava. U imovinskom pravu realizacija interesa kroz ovlatenje
nije nita drugo nego prisvajanje ili iskoritavanje nekog svojstva,
neke upotrebne vrijednosti objekta od strane ovlatenog
subjekta.82 Interes titulara se kroz ovlatenje i njegovo vrenje
moe realizovati u granicama koje su neposredno ili posredno
postavljene pozitivnim, objektivnim pravom. Prekoraenje ovih
granica predstavlja zloupotrebu prava, to je zabranjeno.
Zahtjev ili tuba u

materijalnom
smislu
je
objektivnim
pravom
obezbijeena
mogunost
nosioca subjektivnog prava
da se u sluaju u kojem
ne
postoji
dobrovoljno
potovanje
njegovih
ovlatenja,
dobrovoljno
izvravanje obaveza, obrati
nadlenom
dravnom
organu radi obezbjeenja i
zatite ovlatenja prinudnim
putem.
Trei elemenat subjektivnog prava jeste zahtjev ili tuba

u materijalnom smislu.83 Zahtjev je objektivnim pravom
obezbijeena mogunost nosioca subjektivnog prava da se
u sluaju u kojem ne postoji dobrovoljno potovanje njegovih
ovlatenja, dobrovoljno izvravanje obaveza, obrati nadlenom
dravnom organu radi obezbjeenja i zatite ovlatenja prinudnim
putem. Zahtjev ujedno oznaava i obavezu dravnog organa da
tu zatitu prui ako su ispunjeni svi pravom predvieni uslovi.
Poto se zatita najee trai od sudskih organa, zahtjev se
naziva i tubom u materijalnom smislu.
Tubu u materijalnom smislu treba razlikovati od tube u
formalnom smislu koja predstavlja pisani podnesak (akt) kojim
se od suda zahtijeva zatita konkretnog subjektivnog prava. Da
rezimiramo, zahtjev je funkcionalna spona izmeu individualnog
ovlatenja i njegove zatite od strane dravnog organa. On je
82
Vedri, Martin (1971) Osnove imovinskog prava, Zagreb: Informator, str. 43.
83
Vedri, M. (1971) op. cit., str. 43, smatra da je zahtjev samostalan pratilac subjektivnog prava zasnovan na normi objektivnog prava, a
ne njegov elemenat.
POGLAVLJE 1.
71
dio subjektivnog prava koji sankciju ini ne samo moguom nego

i vjerovatnom, pa samim tim i subjektivno pravo ekasnim i to
esto i bez direktne intervencije drave.84
Mogue su razliite podjele subjektivnog prava. Osvrnuemo se
na dvije, za nas najvanije. Na osnovu mogunosti stavljanja
subjektivnih prava u pravni promet, dijelimo ih na neprenosiva
(netransferabilna) i prenosiva (transferabilna). Javna prava
ona koja nastaju naredbom dravne vlasti spadaju, po pravilu, u
prvu, a imovinska u drugu grupu.
Apsolutno subjektivno
pravo je ono ije ovlatenje
djeluje prema svim drugim
subjektima.
Relativna
subjektivna
prava su ona ije ovlatenje
djeluje
samo
prema
tano odreenom nosiocu
obaveze.
Pravna obaveza se moe

denisati kao zapovijest u
odreenom ponaanju, koja
je odreena u pravnoj normi
i obezbijeena mogunou
neposrednog ostvarenja od
strane subjekta obaveze
ili mogunou primjene
(prisile) sankcije za sluaj
neizvravanja
dunog
ponaanja od strane drave.
Prema kriterijumu dejstva subjektivna prava se dijele na apsolutna

i relativna. Apsolutno subjektivno pravo je ono ije ovlatenje
djeluje prema svim drugim subjektima (erga omnes). Obaveza
koja odgovara ovome pravu uvijek je negativna, tj. sastoji se
u proputanju, suzdravanju i trpljenju. Iz ovog dalje logino
proizilazi da svako moe ma kakvom radnjom izvriti povredu
apsolutno subjektivnog prava. Najvanija apsolutna prava su
vlasnitvo, hipoteka/zaloga, zatim prava industrijske svojine,
pronalazako i autorsko pravo, te lina prava.
Relativna subjektivna prava su ona ije ovlatenje djeluje samo
prema tano odreenom nosiocu obaveze (inter partes). Kao
titulari jedne obaveze moe se pojaviti vie pojedinanih subjekata
zajedno. Obaveza koja odgovara relativnom pravu moe biti
pozitivna (davanje, injenje) ili negativna (proputanje ili trpljenje
onoga to se po objektivnom pravu ne bi moralo tolerisati). No,
bez obzira na vrstu obaveze jasno je da relativno subjektivno
pravo moe da povrijedi samo titular obaveze. Radnje kojima se
vri prekraj obaveze koja odgovara relativnom pravu tano su
odreene. Najznaajnija grupa relativnih prava jesu obligaciona.
8.4. Obaveza
Za nae potrebe pravna obaveza se moe denisati kao zapovijest
u odreenom ponaanju, koja je odreena u pravnoj normi i
obezbijeena mogunou neposrednog ostvarenja od strane
84
72
Ovo dejstvo zahtijeva, u stvari, omoguava kontrolisanje drutvenih odnosa od strane dravnopravnog poretka. Tu kontrolabilnost
Muhi, F. (1983) op. cit., str. 123 smatra treim bitnim elementom pravnog odnosa.
subjekta obaveze ili mogunou primjene (prisile) sankcije

za sluaj neizvravanja dunog ponaanja od strane drave.85
Najkrae reeno, obaveza je pravna dunost na odreeno
ponaanje ili izvrenje odreenih radnji.
8.5. Objekat prava

Pod
objektom
prava
podrazumijevamo sve ono
na ta su upereni i na emu
se ostvaruju ovlatenja i
obaveze.
Pod objektom prava podrazumijevamo sve ono na ta su upereni

i na emu se ostvaruju ovlatenja i obaveze. Funkcionalno
posmatrano, objekat prava se moe denisati i kao izvjesna
spona, sredstvo, razlog koji povezuje pravne subjekte i pravni
odnos.86 Dakle, ratio pravnog odnosa jest njegov objekat. On
je razlog zbog kojeg se sastaju ljudske volje.87 Objekat kao razlog
pravnog odnosa ipak ne treba shvatiti isto subjektivistiki, tj.
u smislu cilja i motiva. Objekat prava uvijek je objektivizirani
elemenat prirode ili drutvene realnosti. Svaka grana prava
posebno utvruje svoje objekte i njihove osobine. Mi emo se
zadrati jedino na objektima imovinskog prava.
Prva posebna karakteristika objekata imovinskog prava jeste
da se oni moraju nalaziti u pravnom prometu (in commercio).
Ekonomski posmatrano, ova osobina oznaava zahtjev da objekat
imovinskog prava bude podoban predmet razmjene. Pravno
gledano, sposobnost objekta da bude u prometu oznaava njegovu
sposobnost da neposredno ili u novanom izrazu moe prelaziti
iz jednog u imovinsku masu drugog subjekta. Ova karakteristika
se potpuno ispoljava kod stvari, radnji i intelektualnih produkata.
Kod svih linih dobara, kao posebne (granine) vrste objekata
prometno svojstvo nije podjednako istaknuto. Postoje ogranienja
u prometu za pojedine stvari (lijekovi, oruje, otrovi i dr.).
Druga karakteristika objekata imovinskog prava jeste njihov
imovinski karakter. On se ogleda u tome to se ovi objekti mogu
neposredno izraziti u novcu, ili u tome to su tijesno vezani za
prava i interese izrazive u novcu. Usljed toga ovi objekti i sami
poprimaju imovinski karakter (rma, robni ig npr.).
85
Viskovi, N. (1976) op. cit., str. 174.
86
Peri, B. (1978) op. cit., str. 74.
87
Peri, B. (1978) op. cit., str. 74.
POGLAVLJE 1.
73
S obzirom na navedene karakteristike u imovinskom pravu je

etvorna podjela objekata gotovo opte prihvaena. Zato emo
se zadrati na stvarima, ljudskim radnjama, linim dobrima i
intelektualnim produktima kao objektima subjektivnih prava koja
se mogu nalaziti u prometu ili izraziti u novcu.
Stvari ima vrlo razliitih i mogu se veoma razliito tretirati. U
imovinskom pravu one su najvaniji objekat. Stvari su materijalni
dijelovi prirode, a da bi bile i stvari u pravno-tehnikom smislu
imovinskog prava, potrebno je jo da budu faktiki ili virtuelno
u ovjekovoj zikoj vlasti. To znai da pored toga to stvar ima
ogranieno mjesto u prostoru, potrebno je i da je ovjek moe
prisvajati. Nije potrebno da se stvari mogu neposredno ulima
opaati.
Postoji vie podjela stvari. One su vane budui da je pravni
reim (pravila) za pojedine vrste drugaiji. Navest emo podjele
koje su najinteresantnije za imovinsko pravo. To su: a) stvari
odreene po rodu i individualizirane; b) pokretne i nepokretne
stvari; c) glavna stvar i pripadak; d) proste i zbirne stvari; e)
potrone i nepotrone stvari; f) zamjenjive i nezamjenjive stvari.
Ljudsku radnju (inidbu) kao samostalan objekat imovinskog
prava ovdje emo razmotriti samo ukratko. Detaljno se izuava
kao predmet (objekat) obligacionog odnosa budui da povodom
nje nastaju obligacioni odnosi. Inae, to je radnja (prestacija)
koju je dunik obavezan izvriti povjeriocu na bazi obligacionog
odnosa.88 Ljudska radnja kao objekat imovinskog prava se moe
manifestovati kao injenje i davanje ili kao proputanje i trpljenje
onoga to se po objektivnom pravu ne bi moralo propustiti ili
trpjeti. Prva grupa se naziva pozitivnim, a druga negativnim
radnjama. Bez obzira na to u koje prethodne dvije klasikacije
spada ljudska radnja u ovom svojstvu mora imati sljedee
osobine: da je doputena, mogua, odreena i da ima imovinski
karakter.
Lina dobra su nematerijalne vrijednosti, dobra koja su neodvojiva
od linosti kao pravnog subjekta. Takva su dobra ivot, zdravlje,
ime, ast, znanje, drutveno priznanje. To jesu najvee
88
74
Vedri, M. (1971) op. cit., str. 74.
vrijednosti u ivotu, ali nisu ekonomske vrijednosti. Ekonomska

vrijednost im se, u izvjesnim sluajevima, moe pridruiti. Za
imovinsko pravo ona predstavljaju objekat i dobijaju graanskopravnu zatitu samo onda kad ih moemo na neki nain izraziti
i novanim ekvivalentom (ime i imid kod procjene vrijednosti
privrednog drutva).
Od navedenih linih dobara treba razlikovati druge nematerijalne
vrijednosti, koje su proizvodi ljudskog duha i uglavnom se
opredmeuju kao nauna, tehnika i umjetnika djela. Ponekad se
nazivaju i bestjelesne stvari ili intelektualne tvorevine. Tvorac
intelektualnih tvorevina moe s njima da raspolae i da izvlai iz
njih materijalnu korist. U ovom sluaju povodom nematerijalnih
vrijednosti nastaje imovinskopravni odnos. Prava iz tog odnosa
su specina i zavisno od objekta nazivaju se autorskim, te
pronalazakim pravima i pravima industrijske svojine. Ona sadre
pored imovinskopravnih i tzv. lino-pravne elemente. Najvaniji
objekti ove grupe su autorsko djelo, izum ili pronalazak, tehniko
unapreenje i know-how (znati kako, znanje i umijee).
8.6. Uticaj vremena na pravne odnose

Protekom vremena moe doi do sticanja ili gubljenja prava,
odnosno do njihove modikacije. To znai da vrijeme djeluje
na nastajanje, izmjenu i prestanak pravnog odnosa. U pravnoj
terminologiji to vrijeme koje ima uticaja na pravne situacije
naziva se rokom. Uticaj rokova na pravo manifestuje se, pored
njegovog vezivanja za poetak i kraj pravnog odnosa, i u vidu
zastarjelosti, odraja i prekluzije.
Zastarjelost je pravni
institut po kome prestaje
mogunost
prinudnog
ostvarenja prava usljed
nevrenja tokom zakonom
odreenog dueg vremena.
Zastarjelost je pravni institut po kome prestaje mogunost

prinudnog ostvarenja prava usljed nevrenja tokom zakonom
odreenog dueg vremena. Zastarjelost je, dakle, gubljenje tube
u materijalnom smislu ili zahtjeva, kao elemenata subjektivnog
prava, usljed nevrenja dospjelih ovlatenja u zakonom
predvienim rokovima. Sudovi i drugi dravni organi ne paze po
slubenoj dunosti (ex ofcio) na istek zastarnih rokova. Zastarjelost
ima veliki znaaj u pravu: olakava pravni promet, otklanjajui
mnoge tekoe i zloupotrebu naroito u pogledu dokazivanja
nekog prava; pojaava pravnu sigurnost, koja trai da uspostavljeni
POGLAVLJE 1.
75
faktiki odnosi budu legalizovani i da im uvijek ne prijeti opasnost

da mogu biti poniteni; stvara pravnu bezbjednost i stabilizuje
odnose. Zastarijevaju samo obligacionopravna potraivanja.
Apsolutna prava, na primjer svojina (sluio se neko svojom stvari
ili se njome nikako ne sluio, ona ostaje njegova) i porodina
prava ne zastarijevaju.89
Vrijeme u kojem treba
iskoristiti neko svoje pravo
naziva se prekluzivnim
rokom.
Odraj (dosjelost) je
sticanje nekog prava usljed
proteka
vremena,
pod
odreenim uslovima.
76
esto je propisom odreeno da se neko pravo moe izvriti samo

do odreenog roka. To vrijeme u kojem treba iskoristiti neko
svoje pravo naziva se prekluzivnim rokom; pravo traje onoliko
koliko je propisom odreeno. Kad se u prekluzivnom roku ne
izvri radnja i na taj nain ne iskoristi pravo, pravo se gubi u
cjelini. Nestaju, dakle, ovlatenje i mogunost da se ono vri u
sopstvenom interesu kao i zahtjev (tuba). Sud i drugi dravni
organi po slubenoj dunosti paze na postojanje prekluzije.
Kad dravni organ utvrdi da je prekluzivni rok istekao, mora
odbaciti zahtjev. Prekluzivni rokovi su krai od zastarnih (npr.
rok za ulaganje reklamacije na skrivene nedostatke robe je est
mjeseci).90
Odraj (dosjelost) je sticanje nekog prava usljed proteka vremena,
pod odreenim uslovima. Da bi se protekom vremena (odrajem)
steklo pravo, treba da je dravina, dranje tue stvari (posjed),
savjesno ili savjesno i zakonito. To znai, kad neko kroz zakonom
predvieno vrijeme savjesno ili savjesno i zakonito dri neku
stvar, postaje njen vlasnik. Samostalni posjednik nekretnine,
iji je posjed savjestan, stie dosjelou vlasnitvo na nekretnini
protekom dvadeset godina neprekidnog posjedovanja. Ako mu je
posjed zakonit i savjestan, a nije pribavljen silom, prijetnjom ili
zloupotrebom povjerenja, stie vlasnitvo protekom deset godina
neprekidnoga posjedovanja nekretnine.91 Savjesno dranje znai
da dralac misli o sebi da je vlasnik te stvari. Razlika izmeu
prekluzije i odraja je u tome to se prekluzijom pravo gubi (gasi),
a odrajem se pravo stie (pribavlja) usljed proteka vremena. I
odraj ima za cilj da konsoliduje duu zakonitu i savjesnu dravinu
(posjed) stvari. Odrajem se stiu samo stvarna prava, prava
89
O zastarjelosti vie u Poglavlju 2 Osnovi obligacionog prava.
90
Trifkovi, Milo, Simi, Mili i Trivun, Veljko (2004) Poslovno pravo ugovori, vrijednosni papiri i pravo konkurencije, Sarajevo: Ekonomski
fakultet, str. 87.
91
l. 58 Zakona o stvarnim pravima (Slubene novine FBiH, br. 66/2013).
na stvarima (pravo svojine i pravo slunosti). Inae, primjena

odraja u pravnom prometu je od manjeg znaaja i rjea od
zastarjelosti i prekluzije.
9. SUBJEKTI PRAVA
9.1. Pojam subjekta prava
Nosioci prava, nadlenosti
i obaveza (titulari) nazivaju
se subjektima prava.
Osobina da mogu biti

nosioci prava i obaveza, ta
mogunost da mogu imati
prava i obaveze naziva se
pravnom sposobnou.
Svijest o postojanju i
sadrini prava predstavlja
pravnu svijest.
U pravnim odnosima nalaze se neposredno ili preko svojih

organizacija (privrednih drutava, asocijacija) ljudi. Oni su nosioci
ovlatenja i obaveza iz tih odnosa. Ovi nosioci prava, nadlenosti
i obaveza (titulari) nazivaju se subjektima prava, subjektima u
pravnom odnosu, pravnim subjektima. Njihova osobina da mogu
biti nosioci prava i obaveza, ta mogunost da mogu imati prava
i obaveze naziva se pravnom sposobnou. Pod uslovima koje
odreuje pravni poredak, i grupa ljudi, kolektivitetu (kompaniji),
moe biti priznata posebna i samostalna pravna sposobnost.
Takav subjekat prava naziva se pravnim licem. Svojstvo subjekta
prava odreuje zakon pa ono ne zavisi od svijesti i volje subjekta.
Svijest o postojanju i sadrini prava, pravna svijest, veoma je
znaajna. Pravna svijest se sastoji iz dvije bazine komponente:
saznanja prava i stava prema pravu. Saznanje prava je jedan
od osnovnih uslova za njegovu primjenu. Nepostojanje ovog
elementa pravne svijesti kodi onome ko ga nije stekao
(Ignorantia legis nocet.).92
9.2. Fiziko lice kao subjekat prava

Moderno pravo priznaje svakom ovjeku, svakom zikom licu
svojstvo pravnog subjekta. Za priznanje je dovoljno da dijete
bude ivo roeno i da ima ovjeiji oblik, da nije monstrum.
Fiziko lice smru prestaje biti subjekt prava. Pod odreenim
92
Muhi, F. (1983) op. cit., str.113 definie pravnu svijest kao sskup psihikih procesa ijim posredstvom omoguuje subjektima prava da spoznaju
smisao pravnih zapovijesti i da prema njima zauzmu stav prihvatanja ili odbijanja s. Interesantno je da pravnu svijest smatra elementom normativne
sfere pravnog poretka.
POGLAVLJE 1.
77
zakonskim uslovima sud moe nestalo ziko lice proglasiti umrlim.

Tada se sudskim aktom stvara oboriva pravna pretpostavka o
prestanku pravnog subjektiviteta zikog lica. Suprotno se moe
dokazivati.
Fizika lica imaju izvjesne oznake, obiljeja po kojima se razlikuju.
Te oznake nazivaju se atributima i slue za identikaciju svakog
lica ponaosob, blie ga oznaavaju, njima se karakterie spoljni
odnos lica prema njegovoj sredini. U pravnoj teoriji se kae da
atributi slue za pravno odreivanje subjekata u pravu. Atributi
zikog lica kao pravnog subjekta su: ime, prebivalite i/ili
boravite, dravljanstvo i jedinstveni matini broj.
Mogunost da ovjek bude
nosilac prava i obaveza
naziva
se
pravnom
sposobnou.
Poslovna
sposobnost
je takvo pravno stanje
(svojstvo) subjekta prava
da moe svojim izjavama
volje preduzimati radnje
relevantne za pravo.
93
78
Svaki je ovjek subjekat prava. Takav njegov poloaj u drutvu,

mogunost da bude nosilac prava i obaveza naziva se pravnom
sposobnou. Pravna je sposobnost, prema tome, najoptije
pravno stanje koje objektivno pravo priznaje svim ljudima.
Kad se radi o graanskom pravu, onda se pravna sposobnost
manifestuje preko imovine.93 Sposobnost da ovjek bude nosilac
prava i obaveza, da bude pravni subjekat u stvari znai mogunost
da ima prava, te da mu objektivno pravo priznaje i titi prava i
ovlaenja.
Poslovna sposobnost je takvo pravno stanje (svojstvo) subjekta
prava da moe svojim izjavama volje preduzimati radnje
relevantne za pravo. To je mogunost ostvarivanja pravne
sposobnosti, mogunost sticanja prava i obaveza svojim svjesnim
radnjama, svojim svjesnim izjavama volje. Poslovna sposobnost
se u pravu Bosne i Hercegovine stie sa navrenih 18 godina
(punoljetstvo) ili kada maloljetno lice sa navrenih 16 godina
stupi u brak (emancipacija). Postoji puna poslovna sposobnost,
ograniena poslovna sposobnost i poslovna nesposobnost.
Puna poslovna sposobnost je sposobnost punoljetnog lica ili
maloljetnog lica koje je sklopilo brak da sklapa pravne poslove.
Maloljetnik sa navrenih 14 godina stie ogranienu poslovnu
sposobnost. Osobe sa ogranienom ili djeliminom poslovnom
sposobnou mogu u pravilu same sklapati pravne poslove, ali
takvi pravni poslovi vae kad ih odobri zakonski zastupnik kojeg
ima osoba sa ogranienom poslovnom sposobnou. Potpuno
Muhi, F. (1983) op. cit., str. 135. govori i o spolitikoj sposobnostis kao posebnoj sposobnosti fizikih lica.
poslovno nesposobne osobe ne mogu uopte same sklapati

pravne poslove, ve to za njih ine njihovi zakonski zastupnici.
Sposobnost
pravnog
subjekta da snosi sankciju za
delikt naziva se deliktnom
sposobnou.
Radna
sposobnost
je sposobnost da lica
samostalno, bez odobrenja
roditelja ili staratelja zasnuju
radni odnos i raspolau
svojim linim primanjima
i imovinom koju su stekli
svojim radom.
Pravni odnos moe nastati iz protivpravne, nedozvoljene radnje,

iz delikta. Za delikt se odgovara, poto je to ponaanje protivno
pravnoj normi i poto je po pravilu skrivljeno. Ta sposobnost,
to stanje pravnog subjekta da snosi sankciju za delikt naziva
se deliktnom sposobnou. Deliktna sposobnost nastupa sa
navrenih 7 godina uz oborivu pretpostavku da je deliktno
nesposoban. Maloljetnik koji je navrio 14 godina potpuno je
deliktno sposoban ako je duevno zdrav.
Lica sa navrenih 15 godina ivota imaju radnu sposobnost. To je
sposobnost da samostalno, bez odobrenja roditelja ili staratelja
zasnuju radni odnos i raspolau svojim linim primanjima i
imovinom koju su stekli svojim radom.
9.3. Pravno lice kao subjekat prava

Pravno lice je drutvena
tvorevina,
organizacija,
koja ima svoje posebne
drutveno prihvatljive ciljeve
i interese i kojoj pravni
poredak priznaje pravni
subjektivitet.
Pravno lice je konstrukcija prava, ali ipak predstavlja stvarnost,

realnost. To je drutvena tvorevina, organizacija, koja ima svoje
posebne drutveno prihvatljive ciljeve i interese i kojoj pravni
poredak priznaje pravni subjektivitet. Kao poseban subjekt,
pravno lice se i faktiki i juridiki jasno razlikuje od zikih lica
koja se nalaze u njegovom sastavu ili su u vezi s njim. Pravno
lice postaje osnivanjem, a prestaje brisanjem iz odgovarajueg
registra u kojem se vode njegovi statusni podaci. Uslovi,
postupak osnivanja, poslovanje, upravljanje i prestanak ureuju
se zakonom. Postoje razlike zavisno od vrste/tipa pravnog lica.
Da bi se jednoj drutvenoj tvorevini (entitetu) priznalo svojstvo
pravnog lica, potrebno je da se ispune sljedei uslovi:
a) da postoji legalna organizacija (organizaciono jedinstvo)
i organi te organizacije preko kojih ona formulie svoje
interese, ciljeve i odluke, stupa u odnose sa treim licima;
b) da ta organizacija ima cilj radi kojeg je osnovana, da ima
zadatke koje treba da ostvaruje radi postizanja toga cilja,
te da ima svoju viziju i misiju. Zadaci treba da su u skladu
POGLAVLJE 1.
79
sa drutvenim interesima, ili da ne vrijeaju interese

drutva. U ovom elementu pravnog lica dolazi do izraaja
politiki i pravni reim. Drava ne dozvoljava osnivanje ni
rad, ne priznaje, dakle, pravni subjektivitet organizacijama
iji cilj nije u skladu sa zakonom ili su suprotni javnoj
politici;94
c) da istupa u svoje ime radi vrenja prava i obaveza, da ima,
znai svoju samostalnost i svoju egzistenciju, odvojenu od
egzistencije osnivaa/lanova i zaposlenih;
d) da ima svoju posebnu imovinu (samostalnu imovinu)
odvojenu od imovine svakog lana toga pravnog lica (npr.
kompaniji) i da samostalno odgovara. Znaaj imovine kao
elementa pravnog lica zavisi od vrste pravnog lica i od oblasti
drutvenog ivota u kojoj ono djeluje. Otuda i teorijski stavovi
koji idu od apsolutizacije do negiranja ovog elementa.
Slino zikom licu i pravno lice mora posjedovati atribute koji
odreuju njegov pravni subjektivitet. Atributi su po vrstama i
osobinama prilagoeni specinostima pravnog lica kao subjekta
prava. U njih spadaju: ime ili rma, prebivalite ili sjedite i
dravljanstvo ili pripadnost. Pravni reim ovih obiljeja razliit je
od reima istovrsnih atributa zikih lica.
Pravna lica imaju specijalnu pravnu sposobnost. Ona ne mogu
imati, niti vriti ona prava i obaveze koje su vezane samo za
ziku linost (npr. porodina). Veina autora smatra da pravna
lica ne mogu imati ni sva preostala prava.
Pravna lica su ustanovljena radi postizanja izvjesnog cilja koji
je odreen aktom o osnivanju i statutom (kompaniji), pa i
njihova pravna sposobnost treba da odgovara tome cilju. Nae
zakonodavstvo i sudska praksa su u pogledu ovog pitanja
kolebljivi. Smatramo da treba prihvatiti shvatanje da pravna lica
mogu imati samo ona prava koja su potrebna radi postizanja
ciljeva radi kojih su osnovana. Prema tome, imaju specijalnu
pravnu sposobnost u odnosu na zika lica.
94
80
l. 11 Prve direktive EU (68/151/CEE) predvia mogunost ponitenja upisa kompanije.
Poslovna sposobnost znai sticanje i vrenje prava i obaveza

svojim svjesnim radnjama izjavama volje. Pravno lice nema
svijest, jer nju moe imati samo ovjek. Budui da pravno lice
ne bi moglo imati poslovnu sposobnost (nema svijesti), a nuno
je da je radi ostvarivanja svojih ciljeva ima, morala su se kod
njega napustiti neka obiljeja koja vae za poslovnu sposobnost
zikih lica. Poslovna sposobnost pravnim licima mora se priznati
na osnovu drugih kriterija. Pravno lice se pojavljuje kao subjekt
u pravnim odnosima, a svoju poslovnu sposobnost ostvaruje
izjavama volje zikih lica koja ulaze u sastav njegovih organa
(npr. menadmenta, prokuriste).
Poto organi pravnog lica mogu da uine protivpravnu radnju
vrei poslove za pravno lice, valjalo je pravnom licu priznati i
delikatnu sposobnost i uiniti ga odgovornim za delikte.95 Pravno
lice odgovara i za rad svojih zaposlenika. Ovakva delikatna
odgovornost pravnog lica pravda se teorijom rizika, po kojoj onaj
koji vue korist od neke djelatnosti treba da snosi i tetu koja bi
proistekla iz te djelatnosti.
9.4. Zastupanje zikih i pravnih lica

Zastupnitvo je odnos
na osnovu koga jedno lice
(zastupnik) sklapa posao
ili obavlja neku pravnu
radnju, daje izjavu volje, za
drugo lice (zastupano), ali
tako da sva pravna dejstva
iz tog pravnog posla,
odnosno radnje, prelaze na
zastupanog.
Zastupnitvo (engl. agency) je odnos na osnovu koga jedno lice

(zastupnik) sklapa posao ili obavlja neku pravnu radnju, daje izjavu
volje, za drugo lice (zastupano), ali tako da sva pravna dejstva
iz tog pravnog posla, odnosno radnje, prelaze na zastupanog.
To je vrenje neke pravne radnje ili davanje izjave za tui raun
i tue ime. Posljedice navedene radnje tiu se ne onoga ko ih
je preuzeo, nego onoga za koga su preduzete. Sva ovlaenja
i obaveze iz pravnog posla ne nastaju za zastupnika koji je taj
posao zakljuio, koji je radnju preduzeo, nego za zastupanog. I
pravni i ekonomski rezultati posla pripadaju zastupanom.
Zastupnitvo je jedinstvena ustanova i zahtijeva jedinstveno
pravno objanjenje svojih djelovanja.96 No, uprkos tome, brojnost
95
l.172 ZOO kae: Pravno lice odgovara za tetu koju njegov organ prouzrokuje treem licu u vrenju ili u vezi sa vrenjem svojih
funkcija.
96
Radovanovi-Vukovi, Marija (1969) Zastupnitvo u graanskom i privrednom pravu, Beograd: Institut za uporedno pravo, str. 111.
POGLAVLJE 1.
81
tipova odnosa u zastupnitvu zahtijeva njihovu sistematizaciju.97

Kriterija za klasikaciju zastupnitva ima vie. Najvaniji su osnov
i obim ovlatenja.
Pod osnovom podrazumijevamo pravnu injenicu na kojoj odnos
zastupanja poiva. Prema njemu zastupnitvo se moe podijeliti
na: zakonsko, statutarno, zasnovano na aktu nadlenog organa i
zastupanje po punomoju, ili ugovorno zastupnitvo.
Za lica koja su poslovno nesposobna postoji zakonsko zastupnitvo.
Zakonom je odreeno da ta lica moraju biti zastupana i ko ih
zastupa (roditelji su zakonski zastupnici svoje maloljetne djece).
Direktor i izvrni direktori su zakonski zastupnici privrednog
drutva.
Statutarno zastupnitvo
obuhvata
ne
samo
zastupanje
na
osnovu
statuta nego i na bazi drugih
optih akata ili pravila.
Statutarno zastupnitvo je pravno-tehniki termin. Ono obuhvata

ne samo zastupanje na osnovu statuta (kompanije, asocijacije)
nego i na bazi drugih optih akata ili pravila. U ovom smislu
statutarno zastupnitvo odreuje i Zakon o obligacionim
odnosima (l. 22 i 84). O statutarnom zastupnitvu bit e vie
rijei kod zastupanja privrednih drutava.
Akt nadlenog organa, kao osnov zastupnitva i kao posebnu vrstu
zastupanja, takoe, spominje Zakon o obligacionim odnosima
(l. 84). Najei pojavni vid ovog zastupanja jeste tzv. sudsko
zastupstvo, ono koje se zasniva rjeenjem nadlenog suda. U
ovu vrstu zastupnika spadaju zastupnik siromane stranke na
sudu i upravitelj steajne mase.98
Za lica koja su poslovno

sposobna, ali nee ili ne
mogu da vre pravne
radnje postoji ugovorno
zastupnitvo.
82
Za lica koja su poslovno sposobna, ali nee ili ne mogu da vre

pravne radnje postoji ugovorno zastupnitvo. Kod ugovornog
zastupnitva obim pravnih radnji koje obavlja zastupnik odreuje
se ovlaenjem zastupljenog. To ovlaenje daje zastupljeni u
vidu punomoi (punomoje, opunomoje, ovlaenje), kojom
zastupljeni prenosi na zastupnika pravo da u njegovo ime i za
njegov raun obavlja pravne radnje. Zato se ugovorni zastupnik
97
O tome vie: Biki, Enes (2005) Ugovorno zastupanje u domaem pravu i principima evropskog ugovornog prava, doktorska disertacija,
Mostar, str. 69 i dalje.
98
Vizner, Boris (1982) Komentar zakona o obveznim odnosima, Zagreb, str. 381, sudsko zastupstvo svrstava u zakonsko zastupnitvo u
irem smislu.
Punomo je samostalan,
apstraktan i jednostran
posao, jednostrana izjava
volje, kojom vlastodavac
izjavljuje da e u okviru
punomoi
smatrati
punomonikove
pravne
radnje za svoje.
Obim ovlaenja jeste

mogunost
zastupnika
da sklapa neodreen ili
odreen,
limitiran
broj
pravnih poslova u ime i za
raun zastupanog, odnosno
da za njega daje teorijski
beskonaan
ili
tano
precizan broj drugih pravno
relevantnih izjava volja.
Po optem zastupnitvu,
zastupnik
moe
da
obavlja sve poslove ili iri
krug poslova za svoga
vlastodavca.
Posebnim zastupnitvom
zastupnik
se
ovlauje
na jedan ili na nekoliko
konkretno
odreenih
poslova.
N e o g r a n i e n i m
ovlaenjem se preputa
zastupniku da radi kako
nalazi za potrebno, bez
posebnog naloga i uputstva.
i zove punomonik, a zastupljeni-vlastodavac ili nalogodavac.

Punomo je samostalan, apstraktan i jednostran posao,
jednostrana izjava volje, kojom vlastodavac izjavljuje da e u
okviru punomoi smatrati punomonikove pravne radnje za
svoje. Na ovakav karakter punomoi ne utie injenica to je
ono, eventualno, izdato na bazi dvostranog pravnog ugovora.99
Obim ovlaenja, kao kriterij za klasikaciju zastupnitva, jeste
mogunost zastupnika da sklapa neodreen ili odreen, limitiran
broj pravnih poslova u ime i za raun zastupanog, odnosno da
za njega daje teorijski beskonaan ili tano precizan broj drugih
pravno relevantnih izjava volja. Polazei od ovoga kriterija
zastupnitvo moe biti opte (generalno) ili posebno (specijalno).
Po optem zastupnitvu, zastupnik moe da obavlja sve poslove ili
iri krug poslova za svoga vlastodavca. Za generalno zastupnitvo
je bitno da je ovlatenje na davanje izjava volja u tue ime i za
tui raun odreeno na najuopteniji nain ili po rodu ili po vrsti.
Posebnim zastupnitvom zastupnik se ovlauje na jedan ili na
nekoliko konkretno odreenih poslova.
Ovlaenje, moe, nadalje, biti neogranieno i ogranieno.
Neogranienim ovlaenjem se preputa zastupniku da radi
kako nalazi za potrebno, bez posebnog naloga i uputstva.
Ogranienim se ovlaenjem zastupnik ograniava i treba da radi
prema uputstvima, odnosno tano mu se nalae kako e i koje e
pravne radnje preduzimati. Ogranienje se moe ticati i teritorije
i/ili vremena u kojem zastupnik djeluje.
Ogranienim
se
ovlaenjem
zastupnik
ograniava i treba da radi
prema uputstvima, odnosno
tano mu se nalae kako
e i koje e pravne radnje
preduzimati.
99
Biki, E. (2005) op. cit., str. 117.
POGLAVLJE 1.
83
Poglavlje

1. POJAM I KARAKTERISTIKE OBLIGACIONIH ODNOSA
2.VRSTE OBLIGACIJA
3. SUBJEKTI OBLIGACIONIH ODNOSA
4. IZVORI OBLIGACIONIH ODNOSA
5. PRESTANAK OBLIGACIONIH ODNOSA
Unus pro omnibus et omnes pro uno.

Svi za jednoga i jedan za sve.
(Princip solidarne odgovornosti).

1. POJAM I KARAKTERISTIKE OBLIGACIONIH
ODNOSA
1.1. Pojam obligacionog odnosa
O
Obligaciono pravo je skup
pravnih normi koje reguliu
obligacione odnose.
Obligacioni odnos je
takav pravni odnos meu
odreenim licima u kome
je jedno lice obavezno da
drugom licu izvri odreenu
inidbu, a to drugo lice ima
pravo, ovlatenje, da trai
od prvog da mu to uini.
100
bligaciono pravo je skup pravnih normi koje reguliu

obligacione odnose.100 Obligacioni odnos je takav pravni
odnos meu odreenim licima u kome je jedno lice
obavezno da drugom licu izvri odreenu inidbu, a to drugo lice
ima pravo, ovlatenje, da trai od prvog da mu to uini. Postoji,
dakle, dunost, obaveza na jednoj strani i pravo, ovlatenje na
drugoj. Obaveza i ovlaenje su u direktnoj korelaciji: ono to je
za jednog u tom odnosu dunost, obaveza, za drugog je pravo,
ovlaenje. Dug je jednak potraivanju. Ove termine susreemo
i u knjigovodstvu: ono to neko potrauje je njegova aktiva, on
je za to povjerilac. Ono to neko duguje je njegova pasiva, za to
je dunik, pasivna strana. U imovini se, dakle, na strani dunika
pojavljuje pasiva, dug, a na strani povjerioca pojavljuje se aktiva,
potraivanje. Obligacioni odnosi se zasnivaju povodom prometa
robe i vrenja usluga voljom subjekata. No, oni se zasnivaju i
mimo volje subjekata npr. prouzrokovanjem tete.
Vidjeti: Loza, Bogdan (1981) Obligaciono pravo, Sarajevo: Dom tampe, str. 5; Vedri, Martin i Kari, Petar (1996) Graansko pravo,
Zagreb: Narodne novine, str. 269; Biki, Abedin (2004) Obligaciono pravo opi dio, Sarajevo: Univerzitetska knjiga, str. 7.
POGLAVLJE 2.
87
Lice koje je ovlaeno, ima

pravo da trai, zahtijeva
naziva se povjerilac ili
vjerovnik.
Lice koje je povjeriocu

duno da neto uini se
naziva dunik.
U obligacionom odnosu nalaze se dvije strane, s tim to na svakoj

strani moe biti jedno ili vie lica. Na jednoj strani lice koje je
ovlaeno, ima pravo da trai, zahtijeva i naziva se povjerilac
ili vjerovnik creditor (aktivna strana obligacije). To njegovo
ovlaenje da trai neto od druge strane naziva se trabinom,
potraivanjem. Otuda se obligaciono pravo naziva i trabenim
pravom.101 Na drugoj je strani lice koje je povjeriocu duno da neto
uini, pa se naziva dunik debitor (pasivna strana obligacije).
Subjekti u obligacionom odnosu mogu biti pravna i zika lica.
Na duniku je da ispuni odnosno izvri obavezu povjeriocu, da
uini ono na to je povjerilac ovlaen da od njega trai. Otuda se
obligaciono pravo naziva i obaveznim (lat. obligatio = obaveza).
Obligacijom se naziva i itav konkretni obligacioni pravni odnos
izmeu povjerioca i dunika. S obzirom da je obligacioni odnos
pravni odnos, povjerilac moe dunika da prinudi i putem
intervencije dravne vlasti (dravnog organa) da uini ono to je
duan u tom odnosu. Kao i drugi pravni odnosi, dakle, i obligacija
je zatiena i moe se ostvariti podizanjem tube kod suda. Sud
obuhvata i arbitrau.102
1.2. Karakteristike obligacionog odnosa

Obligacioni odnos je graansko-pravni odnos, a njegova je
karakteristika u tome to je on pravni odnos izmeu tano
odreenih lica103 i povodom tano odreene radnje.104 Obligaciono
pravo spada u relativna prava, to znai da ono ne djeluje prema
svima i da njegov nosilac nije zatien protiv bilo ijih radnji,
to je sluaj kod apsolutnih prava (npr. vlasnitva, zaloge).
Povjerilac moe svoje pravo iz obligacije ostvariti samo prema
svom (konkretnom) duniku (npr. prodavac prema kupcu). Prema
treim licima, koja nisu u tom obligacionom odnosu, povjerilac
nema nikakvog prava.
88
101
Jaki, Stevan (1960) Obligaciono pravo, Sarajevo: Veselin Maslea, str. 17; Vedri, M. i Kari, P. (1996) op. cit., str. 275.
102
l. 1:301 (2) Naela evropskog ugovornog prava - Landova naela (The Principles of European Contract Law) 1999, dostupno na:
http://frontpage.cbs.dk/law/commission_on_european_contract_law/PECL%20engelsk/engelsk_partI_og_II.htm (pristupljeno 23.09.
2013. godine).
103
Perovi, Slobodan (1980) Obligaciono pravo, Beograd: Privredna tampa, str. 18.
104
Jaki, S. (1960) op. cit., str. 31; Loza, B. (1981) op. cit., str. 23.
Kad se radi o stvari povodom koje je nastao pravni odnos, razlika

izmeu stvarnog i obligacionog prava je u sljedeem. Nosilac
stvarnog prava (npr. vlasnitva) moe svoje pravo na stvar
ostvariti neposredno i traiti od svih drugih lica da ga u tome ne
ometaju, moe je ustupiti drugom licu pod kakvim hoe uslovima,
moe stvar uniiti, oduzeti je od drugoga, pa i intervencijom
dravnog organa. Povjerilac u obligacionom odnosu, naprotiv,
moe svoje pravo na stvar ostvariti samo posredstvom dunika.
Dunik, kao druga strana u obligacionom odnosu, treba da
preduzme odreenu radnju kojom e dovesti povjerioca u vezu
sa stvari i omoguiti mu da se njom koristi. Da bi postao vlasnik,
kupac ne moe sam uzeti kupljenu stvar, nego mu je mora
predati prodavac.
Radnja iz obligacije je, po pravilu, pozitivna (aktivna). Dunik je
duan da neto uini ili da neto d. Rjee je obaveza negativna
i sastoji se u uzdravanju da se neto uini, tj. u neinjenju.
To neinjenje, odnosno uzdravanje mora biti konkretno, zna se
ta ne treba uiniti, odnosno od koje se radnje, koja bi se inae
pravovaljano mogla preduzeti, treba suzdrati.
U naem pravu, kao uostalom uopte u modernom pravu,
tipina tuba za zatitu obligacije je graansko-pravna tuba:
na prvom mjestu tuba da se utvrdi da postoji potraivanje,
odnosno obligacija, a potom tuba za ispunjenje obligacije.
Sredstva prinude protiv dunika koji nee da podmiri trabinu
svoga povjerioca nisu upravljena protiv njegove linosti, nego
protiv njegove imovine. Karakteristina sankcija protiv prekrioca
obligacije je popravljanje (naknada) tete. Ona se vri na razne
naine. Izvravanje radnje koja je predmet obligacije moe
se povjeriti nekom drugom, ako je to prema karakteru radnje
mogue na troak dunika. Pored toga, sud moe procijeniti
vrijednost neizvrene radnje i narediti da se ona isplati iz imovine
dunika. Nee li dunik dobrovoljno da podmiri te izdatke, sud
e narediti prisilnu naplatu putem javne prodaje dunikove
stvari. Kao to se vidi, obaveza iz obligacije je uvijek imovinska
(imovinskog karaktera) i ostvaruje se na imovini dunika. To je
dunikova pasiva, dug. Istovremeno, pojavljuje se i u imovini
povjerioevoj, ali kao aktiva, potraivanje.
POGLAVLJE 2.
89
1.3. Obligaciona radnja

Ponaanje subjekata, ono
to treba da rade u tom
obligacionom
odnosu,
naziva se obligacionom
radnjom. Sama ta radnja
je predmet obligacije.
Sadrina obligacije su
prava i obaveze subjekata u
obligacionom odnosu.
Obaveza
dunika
na
davanje
i injenje
je
pozitivna inidba, dok
su proputanje i trpljenje
negativne inidbe.
105
90
Obligacioni odnos odreen je pravnom normom. Dispozicijom

pravne norme odreeno je ponaanje subjekata u toj obligaciji.
To njihovo ponaanje, ono to treba da rade u tom obligacionom
odnosu, naziva se obligacionom radnjom, radnjom obligacije,
ili samo radnjom, a ponajee inidbom, prestacijom. Sama ta
radnja je predmet obligacije, za razliku od sadrine obligacije.
Sadrina su prava i obaveze subjekata u obligacionom odnosu:
ovlaenje povjerioca da trai od dunika odreeno ponaanje
(npr. isplata zakupnine) i dunost dunika da udovolji tome
zahtjevu povjerioca, da postupi onako kako je obavezan (da plati
zakupninu).105
Obligaciona radnja (po svojoj prirodi) moe se sastojati u davanju
(dare) neke stvari, u nekom injenju (facere), u neinjenju (non
facere), tj. u uzdravanju da se neto uini, u proputanju da
se neto uradi, te u trpljenju (pati), doputanju da povjerilac
neto ini, to inae ne bi smio. Dunik moe biti obavezan da
svom povjeriocu preda neku stvar (npr. preda kupcu prodatu
stvar). Radnja se moe sastojati u tome da dunik neto uradi
povjeriocu, da mu obavi neki posao (npr. popravi automobil,
preveze namjetaj, posreduje u zakljuenju ugovora). Radnja
obligacije moe biti i neinjenje, uzdravanje dunika od neega,
to bi dunik inae imao pravo da uradi (npr. nee raditi u
radionici u odreeno vrijeme da bi komije imale mira). Slino
je sa trpljenjem: dunik se obavezuje da e dozvoliti, nee se
protiviti da povjerilac radi neto to bi mu taj dunik, da nema
obligacije, mogao zabraniti (npr. da postavi stub na njegovom
zemljitu, antenu na njegov balkon, da zastupa i konkurente
komitenta).
Kao to se vidi, obligaciona radnja moe biti pozitivna ili aktivna
i negativna ili pasivna. Obaveza dunika na davanje i injenje
je pozitivna inidba, dok su proputanje i trpljenje negativne
inidbe.
Isti stav zauzima i veina drugih autora. Vidjeti Jaki, S. (1960) op. cit., str. 32; Perovi, S. (1980) op. cit., str. 71; Vedri, M. (1971)
op. cit., str. 214. Suprotan stav zauzima Gams, Andrija (1963) Uvod u graansko pravo, Beograd: Nauna knjiga, str. 143. Prema ovome
autoru, radnja nije predmet nego sadraj obligacije. Predmet obligacije je ona ekonomska vrijednost koja se putem odreene inidbe
prenosi iz imovine dunika u imovinu povjerioca.
Obligaciono pravo kao dio graanskog, odnosno imovinskog prava,

regulie imovinske odnose meu ljudima. Stoga i obligaciona
radnja mora biti na prvom mjestu imovinskog karaktera, mora
se ticati neposredno ili posredno imovine lica koja zasnivaju
obligacioni odnos.106 To znai da mora biti izraziva u novcu.
Radnja treba da je mogua (l. 46 ZOO107) jer to nije mogue,
nijesi mi duan.108 Besmislica bi bila obavezivati se na neto to
niko ne moe uiniti (izvriti). To je objektivna nemogunost
i takva radnja ne moe biti predmet obligacije. Objektivna
nemogunost ima za posljedicu prestanak obligacije ako je ta
nemogunost nastupila poslije zasnivanja obligacije. Ako radnju
ne moe uraditi dunik, a neko drugo lice bi to moglo uiniti, onda
takva radnja moe biti predmet obligacije. Ovdje je u pitanju
subjektivna nemogunost. Nije u stanju to uraditi onaj subjekt
koji se obavezao, ali je inae objektivno ta radnja mogua. U
sluaju subjektivne nemogunosti, obligacija je valjana. Dunik
moe platiti nekom drugom ko tu radnju moe izvriti ili moe
povjeriocu naknaditi tetu zbog neizvrenja.
Radnja koja je predmet obligacije treba da je doputena (l. 46
ZOO). Jasno je da se na pravno nedoputene radnje niko ne moe
obavezati. Pravo nareuje ili zabranjuje ili ovlauje na neko
ponaanje, pa se razumije da ne moe regulisati istovremeno isto
ponaanje kao zabranjeno i kao doputeno. Pravno nedoputene
radnje mogu biti ili na osnovu nekog propisa, ili su to po moralnom
shvatanju drutva nedopustiva ponaanja. Predmet obaveze je
nedoputen ako je protivan ustavu, prinudnim propisima i moralu
drutva (l. 49 ZOO).
Odredive
radnje
su
radnje za koje su subjekti
obligacije odredili samo
neke podatke, elemente,
na osnovu kojih se inidba
moe identikovati.
Najposlije, radnja treba da je odreena odnosno odrediva (l. 46

ZOO), da se po nekim osobinama, znacima i pojedinostima zna o
kojoj se inidbi radi. Treba da se zna koju stvar dunik treba da
preda povjeriocu, odnosno koju radnju treba da uradi, kako to da
uradi, na kom mjestu i kada. Tzv. odredive radnje su radnje za
koje su subjekti obligacije odredili samo neke podatke, elemente,
106
Jaki, S. (1960) op. cit., str. 36; Perovi, S. (1980) op. cit., str. 13.
107
Zakon o obligacionim odnosima (Slubeni list SFRJ, br. 29/78, 39/85, 45/89, 57/89 - preuzet Slubeni list RBiH, br. 2/92, 13/93, 13/94
i Slubene novine FBiH, br. 29/03 i 42/11), dalje: ZOO.
108
l. 914 Opteg imovinskog zakonika za Crnu Goru.
POGLAVLJE 2.
91
na osnovu kojih se inidba moe identikovati (npr. obaveza

dunika moe biti da preda odreenu stvar kad povjerilac zatrai
i na mjestu gdje on zatrai; da kupi robu na odreenoj berzi na
odreeni dan). Ovdje spadaju naroito alternativne i generiki
odreene inidbe. Dunik moe biti obavezan da preda ovu ili onu
stvar, ili da izvri ovu ili onu radnju (alternativno, jednu ili drugu).
Izbor moe biti ostavljen duniku ili povjeriocu. Predmet obligacije
mogu biti i radnje povodom stvari odreenih po rodu i po vrsti,
stvari koje nisu individualizirane (npr. ito, bicikli, cipele). Predmet
obaveze je takoe odrediv kad su strane ostavile treem licu da
ga odredi. Ako ga nee ili ne moe odrediti, obligacioni odnos je
nitav. Ima miljenja da bi trebalo dopustiti da tree lice zamijeni
sud na zahtjev bilo koje stranke u obligacionom odnosu.109 Ako je
predmet obaveze nemogu, nedoputen, neodreen ili neodrediv,
obligacioni odnos je nitav. On je nitav zbog predmeta (l. 47 ZOO).
2. VRSTE OBLIGACA
2.1. Obligace prema vrsti radnje
Prema ovom kriteriju, tj. da
li se radnja sastoji u davanju
i injenju, ili u neinjenju
i
trpljenju,
obligacije
se dijele na aktivne ili
pozitivne i pasivne ili
negativne.
Radnja obligacije moe se sastojati, kao to je ve reeno, u

davanju, injenju i neinjenju, odnosno trpljenju i proputanju. To
znai da dunikova uloga u jednom obligacionom odnosu moe biti
aktivna, kad neto daje ili ini, ili pasivna, kad je obavezan da neto
ne ini, da propusti to bi, da nije obligacije, imao pravo da uini, ili
da trpi neto to inae ne bi bio duan. Prema ovom kriteriju, tj. da
li se radnja sastoji u davanju i injenju, ili u neinjenju i trpljenju,
obligacije se dijele na aktivne ili pozitivne i pasivne ili negativne.
Znaaj razlikovanja je u teretu dokazivanja: kod pozitivnih teret
dokazivanja je na povjeriocu, a kod pasivnih na duniku.
Obligacije su isto (strogo) line ako je inidbu duan da izvri
samo dunik i niko drugi (intuitu personae). Nema uticaja iz kojih
je razloga dolo do prihvatanja takve obaveze da e se obligacija
smatrati ispunjenom samo ako radnju izvri lino dunik. Ne mora
109
92
Cigoj, Stojan (1980) Komentar zakona o obligacionim odnosima, Beograd: Savremena administracija, str. 160.
Obligacije
su
isto
(strogo) line ako je
inidbu duan da izvri samo
dunik i niko drugi. Ostale
su obligacije neline.
Prema tome da li se radnja

obligacije
moe
izvriti
u odreenom, odnosno
u
kratkom
vremenu,
ili izvrenje traje due
vremena, obligacije su
trenutne ili trajne.
S obzirom na to da li je
radnja obligacije djeljiva,
moe se izvriti u dijelovima
(na obroke) koji imaju ista
svojstva ili je nedjeljiva,
ne moe se rastavljati, ne
moe se izvriti dio po dio
a da to ne pokvari njenu
sutinu i smanji vrijednost,
obligacije su djeljive ili
nedjeljive.
se raditi o nekoj posebnoj sposobnosti dunika, ili o povjerenju

povjerioca, iako je to najee sluaj. Ostale su obligacije neline,
mada ih neki autori nazivaju linim obligacijama.110 Kod nelinih
obligacija inidbu moe za dunika izvriti i neko drugi.111 Neline
obligacije su obino pozitivne. Znaaj razlikovanja: kod nelinih
je mogua promjena subjekata, a kod strogo linih nije; smrt
subjekta u obligaciji dovodi do prestanka strogo line obligacije,
a kod neline to nije sluaj.
Prema tome da li se radnja obligacije moe izvriti u odreenom,
odnosno u kratkom vremenu, ili izvrenje traje due vremena,
obligacije su trenutne ili trajne. Trenutna bi obligacija bila npr.
predaja prodate stvari ili prevoz u jednoj ili u nekoliko tura, jednom
za drugom. Trajna je obligacija npr. zakup, obaveza transportne
organizacije da svu robu nekom prevozi od eljeznike stanice do
skladita u odreenom periodu. Trajanje obaveze moe biti za
odreeno vrijeme (npr. 6 mjeseci, godinu dana) ili za neodreeno
vrijeme (npr. do otkaza). Trajne obligacije su ee podlone
povredi, promjeni subjekata ili izmjeni sadraja obligacije.
S obzirom na to da li je radnja obligacije djeljiva, moe se izvriti
u dijelovima (na obroke) koji imaju ista svojstva ili je nedjeljiva,
ne moe se rastavljati, ne moe se izvriti dio po dio a da to ne
pokvari njenu sutinu i smanji vrijednost, obligacije su djeljive ili
nedjeljive (l. 412 ZOO). Djeljiva je obligacija npr. dug u novcu.
Dug od 1.000 KM moe se vratiti odjednom, a moe u obrocima,
jednakim (5 puta po 200 KM) ili nejednakim. Obligacija moe
biti nedjeljiva usljed prirodnih ili ekonomskih svojstava radnje,
odnosno po zakonu ili ugovoru, kada su se subjekti obligacionog
odnosa sporazumjeli da dunik izvri inidbu odjednom, u cjelini
- tzv. pravna nedjeljivost (npr. sporazum da dunik vrati dug
odjednom, a ne u ratama). Ova podjela je znaajna zbog toga to
djeljiva obligacija moe djelimino prestati, a nedjeljiva ne moe.
Obaveza iz obligacionog odnosa moe se izvriti jednom radnjom,
bez obzira na to da li ta radnja traje kratko ili due vremena, a
moe biti i takva da je dunik obavezan preduzeti vie radnji,
koje sve zajedno sainjavaju predmet obligacije. Po tom kriteriju,
110
Loza, B. (1981) op. cit., str. 33.
111
Miloevi, Ljubia (1977) Obligaciono pravo, Beograd: Nauna knjiga, str. 48.
POGLAVLJE 2.
93
Obaveza iz obligacionog
odnosa moe se izvriti
jednom radnjom, a moe
biti i takva da je dunik
obavezan preduzeti vie
radnji, koje sve zajedno
sainjavaju
predmet
obligacije. Po tom kriteriju,
obligacije se dijele na
jednostavne ili proste i
sastavljene ili sloene.
Sastavljena obligacija moe

se sastojati iz jedne glavne
i sporednih obligacija.
Obligacije
mogu
biti
novane i nenovane.
Podjela je jasna: da li je
obaveza
dunikova
da
povjeriocu da novac, ili neku
stvar, odnosno da neto
uini ili ne uini.
obligacije se dijele na jednostavne ili proste i sastavljene ili sloene.

Pojedine radnje sastavljene obligacije mogu, ali ne moraju, biti
poznate prilikom zasnivanja obligacionog odnosa. I jednostavna
i sastavljena obligacija mogu biti djeljive ili nedjeljive, trajne ili
trenutne. Kriteriji za podjelu su razliiti. Jednostavna obligacija bi
bila predaja prodatih stvari kupcu. Obaveza se moe sastojati od
jedne ili vie radnji, mogu se stvari predati odjednom ili iz vie
puta, ili kroz due vremena. Radnja je uvijek ista davanje stvari.
Sloena, sastavljena obligacija bi bila generalno zastupanje:
zastupnikova obaveza moe se sastojati u sklapanju ugovora, u
podizanju tube, u zastupanju pred dravnim organom, u naplati
potraivanja, u prijemu neke stvari, u isplati duga, u nadgledanju
nekih radova itd.
Sastavljena obligacija moe se sastojati iz jedne glavne i sporednih
obligacija. Razumije se da su one vezane i da je znaaj sporednih
obligacija manji. Sporedne slue uveanju ili dopuni glavne
obligacije, zavisne su (akcesorne) o glavnoj obligaciji, to znai
da nisu samostalne. Zbog toga one dijele pravnu sudbinu glavne
obligacije. Nastaju uvijek s glavnom, a najee i prestaju kad
prestane glavna obligacija. Sporedna bi obligacija bila plaanje
kamata uz glavnicu, predaja plodova uz glavnu stvar (npr. uz
stoku, voe).
Obligacije mogu biti novane i nenovane. Podjela je jasna:
da li je obaveza dunikova da povjeriocu da novac, ili neku
stvar, odnosno da neto uini ili ne uini. Poto je novac opte
mjerilo vrijednosti, ekvivalent za druge imovinske vrijednosti i
opte sredstvo plaanja, nenovane se obligacije veoma lako i
jednostavno mogu pretvoriti u novane. To je naroito sluaj
kod povrede obligacije, kad dunik ne izvri obligacionu radnju.
Tada nastaje obaveza na naknadu tete koja se, po pravilu, plaa
novcem. Pravila o ispunjenju su drugaija kod novanih obligacija
(npr. mjesto ispunjenja, posljedice neispunjenja).
2.2. Obligace prema nainu odreivanja obligacione radnje

Obligaciona radnja, kao to je reeno, treba da bude poznata,
da bude na neki nain odreena. Moe se znati u momentu
nastajanja obligacije tano u emu se radnja sastoji, ta treba da
94
subjekti urade da bi ispunili obligaciju (npr. kupac da plati odmah

i odjednom 1.000 KM, a prodavac da mu preda 300 kg jabuka i
200 kg kruaka tri puta u jednakim dijelovima i u roku od mjesec
dana). Radnja obligacije moe biti i odrediva (npr. vrijeme, mjesto
i nain izvrenja su poznati iz propisa, ili iz obiaja, ili e ih neko
naknadno odrediti). Radnja obligacije moe biti, dakle, razliito
odreena. Po kriteriju kako je odreena obligaciona radnja,
obligacije se dijele na: individualne ili specijalne, generike
(odreene po vrsti), te alternativne i fakultativne.
Specijalna ili individualna
obligacija je ona kod koje
se zna na koju je tano
odreenu inidbu dunik
obavezan.
Predmet obligacije moe

biti odreen samo po
rodu odnosno vrsti. To su
generike obligacije.
Specijalna ili individualna obligacija je ona kod koje se zna na koju

je tano odreenu inidbu dunik obavezan. Radnja je specijalno
odreena (in species) i obligacija se moe ispuniti samo izvrenje
te konkretne radnje (npr. mora se vratiti ista maina dana u
zakup). Za specijalne obligacije je karakteristino da dunik
ne odgovara ako se inidba ne moe izvriti usljed naknadne
objektivne nemogunosti uz uslov odsustva njegove krivnje (npr.
kada stvar propadne usljed vie sile).
Predmet obligacije moe biti odreen samo po rodu odnosno
vrsti. To su generike obligacije. Za razliku od individualnih,
kod kojih je predmet obligacije tano odreen, kod generikih
predmet nije dovoljno odreen (npr. 100 l bijelog vina). Odreena
je samo vrsta, rod stvari (genus) ili radnje obligacije, a koja
e to stvar, odnosno radnja ba biti pri izvrenju obligacije, za
stranke u obligacionom odnosu je manje vano. Obino se radi
o zamjenjivim stvarima ija vrsta moe biti odreena ire ili ue.
Za generike obligacije je karakteristino da se dunik ne
oslobaa obaveze ako stvar propadne, ak i kad sve to dunik
ima od takvih stvari propadne, pa i bez njegove krivice.112
Predmet obligacije je veoma irok i ne propada cijela vrsta, pa
da se ne moe obaveza izvriti. Ipak, ako su predmet obligacije
stvari odreene po rodu koje se imaju uzeti iz odreene mase,
obaveza prestaje kad propadne cijela masa tih stvari (l. 355
ZOO). Za povjerioca je sigurnija generika obligacija jer se polazi
od pravila da rod (genus) ne moe propasti.
112
Do prestanka ugovora zbog nemogunosti ispunjenja za koju nisu odgovorne ugovorne strane, dolazi zbog objektivne nemogunosti
koje u pravilu nema ako su predmet obaveze stvari odreene po rodu. (Rjeenje Vrhovnog suda Federacije BiH, P73/99 Bilten
sudske prakse, br. 2/99).
POGLAVLJE 2.
95
Predmet obligacije mogu biti

dvije ili vie radnji, a dunik
je duan izvriti samo jednu
od njih. To je alternativna
obligacija.
Predmet obligacije mogu biti dvije ili vie radnji, a dunik je duan
izvriti samo jednu od njih. To je alternativna obligacija. Obaveza
je u alternativi: ima vie mogunosti za ispunjenje, a obaveza se
izvrava jednom ili drugom radnjom (alter = drugi). Dunik nije
obavezan kumulativno izvriti vie radnji predvienih obligacijom,
nego samo jednu od njih. Koja e to biti, zavisi od sporazuma
stranaka. Izbor se moe ostaviti povjeriocu ili duniku ili nekom
treem, to zavisi od sporazuma stranaka. Ako strane nisu nita
odredile, pravo izbora pripada, po zakonu, duniku (l. 403 ZOO).
Alternativnu obligaciju, dakle, karakterie mogunost izbora
jedne izmeu vie predvienih radnji. Obligacija je ispunjena kad
je izvrena jedna radnja, iako ih ima vie koje su dolazile u obzir.
Na primjer, lice A pozajmi licu B 10.000 KM i sporazumiju se da B
moe, po svom izboru, vratiti 10.000 KM, ili dati svoj sat, ili skrojiti
i saiti odijelo, ili donijeti u kuu licu A 300 kg jabuka. Koju god od
ovih radnji izvri, B je ispunio obligaciju. Kada doe do naknadne
nemogunosti ispunjenja obaveze nastale bez krivice stranaka,
obaveza se ne gasi nego se ograniava na preostali predmet
(l. 407 ZOO), i to bez obzira na to ko je imao pravo izbora.
Ako je neka od predvienih radnji postala nemogua krivicom
onoga ko je imao pravo izbora, on u principu moe birati od
preostalih radnji onu koju hoe. Zakon predvia i druga pravila
kod naknadne subjektivne nemogunosti (l. 408 ZOO).
Obligacija moe biti i

takva da se tie jedne
radnje, predmet joj je
jedna odreena radnja,
ali dunik je ovlaten da
obligaciju ispuni izvrenjem
druge, ali takoe odreene
radnje. To je fakultativna
obligacija.
Obligacija moe biti i takva da se tie jedne radnje, predmet joj je

jedna odreena radnja, ali dunik je ovlaten da obligaciju ispuni
izvrenjem druge, ali takoe odreene radnje. To je fakultativna
obligacija. Na primjer, stolar je ugovorio da napravi kombinovani
ormar po nacrtu. Dogovoreno je da on, ipak, moe umjesto
izrade ormara da radi kod istog saugovaraa tri dana druge
stolarske radove. Obaveza dunika je usmjerena samo na jednu
radnju (izradu ormara), ali on moe ispuniti obligaciju i drugom
predvienom radnjom (tri dana rada). To znai da se fakultativna
obligacija moe ispuniti jednom od dvije predviene radnje.
U prvi mah fakultativna obligacija podsjea na alternativnu.
Razlika ipak postoji. Kod alternativne obligacije predmet
obligacije je vie inidbi, kod fakultativne samo jedna radnja.
Kod ispunjenja alternativne obligacije neko (povjerilac, dunik,
tree lice) ima pravo izbora jedne od predvienih inidbi; kod
fakultativne dunik je ovlaen da bira kako e ispuniti obligaciju
96
onom radnjom koja je predmet obligacije ili drugom koja je

takoe odreena. No, povjerilac moe zahtijevati samo ispunjenje
radnje koja je predmet obligacije (l. 410 ZOO). To znai da je
dunik obavezan prema povjeriocu samo na jednu radnju i to
onu koja je predmet obligacije, ali je pri ispunjenju ovlaen da
izabere onu drugu radnju. Ukoliko doe do naknadne objektivne
nemogunosti izvrenja radnje koja je predmet obligacije,
obligacija prestaje. No, dunik moe, ako hoe, izvriti onu
drugu radnju predvienu obligacijom. Obligacija prestaje i kada
naknadno postane nemogue izvriti radnju koja je predmet
obligacije, onu prvu radnju, usljed krivice povjerioca.113 Ako bi za
naknadnu nemogunost bio kriv dunik, on moe birati: da izvri
onu drugu radnju, ili da obligaciju ne ispuni uopte, u kom bi
sluaju nastala njegova obaveza za naknadu tete, to povjerilac
jedino moe da trai (l. 410 ZOO).
Prirodne obligacije nisu
pravno zatiene, ne mogu
se ostvariti putem suda, ali
su ipak pravno priznate.
Posebna vrsta obligacije je prirodna ili naturalna obligacija. Za

razliku od ostalih civilnih (utuivih), prirodne obligacije nisu
pravno zatiene, ne mogu se ostvariti putem suda, ali su
ipak pravno priznate. Njihovo izvrenje je stvar dobrovoljnosti
samih subjekata. Dunik, ako hoe, moe izvriti obavezu, ali ga
povjerilac ne moe prinudno natjerati na izvrenje. Kada dunik
izvri obavezu, smatra se da je ispunio obligaciju, a ne da je to
poklonio, ili uradio bez naknade. Ono to je uinjeno izvreno je
u ispunjenju obaveze iz te naturalne obligacije. Dunik ne moe
traiti da mu se vrati ono to je dao ili uinio, pa ni ako je to
uinio ne znajui da je obligacija naturalna, u zabludi (l. 213
ZOO). Poto je naturalna obligacija pravno priznata, izvrenjem
obaveze dobrovoljno ne smatra se da je dolo do neosnovanog
obogaenja. Prirodna obligacija postoji kada je protekao rok
zastare (l. 367 ZOO).
3. SUBJEKTI OBLIGACIONIH ODNOSA

Obligacija kao dvostrani pravni odnos se, po pravilu, zasniva
izmeu dva lica koja su subjekti toga odnosa. Jedan subjekat
je nosilac prava povjerilac, drugi je nosilac obaveze dunik.
113
Biki, A. (2004) op. cit., str. 44 i 45.
POGLAVLJE 2.
97
Jedan potrauje, drugi duguje. Ti subjekti obligacije mogu biti

kako zika lica, tako i pravna lica i to na svakoj strani. Oba
subjekta mogu biti zika ili pravna lica kao to moe biti na
jednoj strani povjerilakoj ili dunikoj ziko, a na drugoj
strani pravno lice, npr. privredno drutvo (l. 2 ZOO).
Obligacioni odnos moe biti i takav da svaki od subjekata obligacije
neto potrauje i istovremeno neto duguje, da je svaki od njih
i nosilac ovlatenja i nosilac obaveze. Ove su obligacije vrlo
este. Takav je ugovorni odnos prodaje. Prodavac je obavezan
da preda kupcu prodatu stvar, a od kupca potrauje cijenu,
dok kupac potrauje od prodavca kupljenu stvar, a duguje mu
cijenu. inidba svakog od njih sastoji se istovremeno u davanju
i primanju. Takve obligacije nazivaju se dvostranim ili dvostrano
obaveznim, za razliku od onih prvih, u kojima je jedan subjekat
povjerilac, a drugi dunik i koje se stoga nazivaju jednostranim ili
jednostrano obaveznim obligacijama.
Obligacija moe biti i takva da na jednoj ili drugoj strani ili na
obje strane istovremeno bude vie subjekata. Razumljivo je da
obligacija ne moe biti sa jednim subjektom, jer ne moe biti u
pravnom odnosu sa samim sobom. Naime, ne moe niko sebi
dugovati, niti neto od samog sebe potraivati.
3.1. Mnoina subjekata u obligaci

U obligacionom odnosu moe se nai u isto vrijeme vie lica na
svakoj strani ponaosob, tj. vie lica kao povjerioci ili vie lica kao
dunici, ili da bude po vie lica na obje strane. Do takvih sluajeva
moe doi iz razliitih razloga. Takoe, meusobni odnos vie lica
koja predstavljaju istu stranu obligacije moe biti razliit. Radnja
obligacije moe biti djeljiva, pa da vie lica budu obavezni, ili da
se pojave kao povjerioci, ili svi zajedno ili svaki ponaosob. Radnja
obligacije moe biti i takva da se moe izvriti samo odjednom,
da se ne moe dijeliti i da stoga svako lice koje se nalazi na
povjerilakoj strani moe traiti ispunjenje cijele radnje, odnosno
svako lice na dunikoj strani moe ispuniti samo cijelu obligaciju.
Kad je radnja obligacije djeljiva, a odnos izmeu mnoine
subjekata obligacije je takav da je svaki povjerilac ovlaen da
98
trai samo svoj dio trabine, odnosno da svaki dunik duguje

samo svoj dio duga, takva obligacija je razdijeljena (podijeljena
ili prosta zajednika obligacija).114 Na primjer, lica A i B obeaju
da e platiti 5.000 KM nagrade onom ko im donese izgubljenu
stvar. Nagrada, dug, dijeli se na pola, te je svaki duan isplatiti
nalazau po 2.500 KM. Ovo bi bila aktivna razdijeljena obligacija,
jer je na povjerilakoj strani vie lica. Ako je mnoina subjekata
na dunikoj strani, govori se o pasivnoj razdijeljenoj obligaciji.
Lice A odredi testamentom da njegova djeca B i C vrate njegov
dug od 8.000 KM njegovom povjeriocu licu D. Lice D ima pravo
potraivanja od svakog od nasljednika B i C, odnosno svaki
nasljednik duguje po 4.000 KM.
to se tie meusobnih odnosa vie dunika (sadunika) ili vie
povjerilaca (sapovjerilaca), ti odnosi mogu biti ureeni njihovim
sporazumom tako da u obligaciji uestvuju sa jednakim ili
nejednakim dijelovima. Moe, dakle, da svaki duguje po jednak dio
(po 1/3, po itd.), odnosno da svaki potrauje po jednak dio. Moe
biti i da su ti dijelovi nejednaki. Ako meu sadunicima, odnosno
meu sapovjeriocima nema o tome posebnog sporazuma, smatra
se da u obligaciji uestvuju sa ravnim dijelovima (l. 412 ZOO).
Taj njihov odnos naziva se unutranjim odnosom ili meusobnim
unutranjim odnosom dunika, odnosno povjerilaca.
im je na jednoj strani obligacije vie subjekata, a radnja
djeljiva, obligacija je razdijeljena, ako zakonom ili ugovorom nije
odreeno da je ta obligacija solidarna. U takvoj situaciji, ukoliko
se radi o ugovoru poslovnog prava, a na strani dunika ima vie
subjekata, postoji zakonska pretpostavka o solidarnoj obligaciji
koja se ugovorom izriito moe iskljuiti (l. 413 ZOO).
Razdijeljena obligacija
je skup vie samostalnih
pojedinanih obligacija.
114
Razdijeljena obligacija je, u stvari, skup vie samostalnih

pojedinanih obligacija. One su samo prividno jedna obligacija.
Svaki dio trabine, odnosno duga postoji sam za se, ima
svoju pravnu egzistenciju, svoju pravnu sudbinu. Tako svaki
sapovjerilac ima pravo da trai samo svoj dio trabine, a svaki
sadunik je obavezan da ispuni samo svoj dio duga. Ako jedan
sadunik nije u mogunosti da izvri svoju obavezu, povjerilac ne
Miloevi, Lj. (1977) op. cit., str. 280.
POGLAVLJE 2.
99
moe taj njegov dio duga traiti od drugih sadunika.115 Isto tako,
za povredu dunike obaveze jednog sadunika ne odgovaraju
ostali. Zastarjelost tee posebno prema svakom saduniku.
Najposlije svaki odgovara za svoj dio duga, ali se mogu tuiti
jednom tubom svi sadunici (suparniari), a moe i svaki
ponaosob, odvojeno za njegov dio duga.
Kada su svi sadunici
obavezni da izvre cijelu
inidbu, i svi sapovjerioci
ovlateni da trae izvrenje
cijele inidbe bez obzira na
to to je radnja obligacije
djeljiva to su solidarne
obligacije.
Kod mnoine subjekata u jednoj obligaciji njihov meusobni

odnos moe biti tako ureen da su svi sadunici (npr. njih tri)
obavezni da izvre cijelu inidbu, i da su svi sapovjerioci (npr.
njih dva) ovlateni da trae izvrenje cijele inidbe, i to bez
obzira na to to je radnja obligacije djeljiva. To su solidarne
obligacije (solidum = vrsto, cijelo). Princip je: jedan za sve,
svi za jednoga. Odnos solidarnosti moe postojati na strani
povjerilaca (aktivna solidarnost), kao i na strani dunika (pasivna
solidarnost), a moe istovremeno i na obje strane. Kod solidarne
obligacije postoji spoljni, eksterni odnos (povjerioci dunici)
i unutranji, interni odnos (odnos izmeu povjerilaca odnosno
dunika).
U spoljnem odnosu svi povjerioci zajedno (npr. njih dva), kao
i svaki sapovjerilac odvojeno mogu traiti ispunjenje obligacije,
cijele ili njenog dijela. Solidarna obligacija je jedinstvena: postoji
jedna obaveza i jedno potraivanje.116 No, svaki od solidarnih
povjerilaca ovlaen je da trai izvrenje inidbe, i to cijele, kako
od svih sadunika, tako i od svakog pojedinano. Moe traiti
i ispunjenje samo jednog dijela duga. Mogu i svi sapovjerioci
zajedno traiti izvrenje inidbe i opet cijele ili nekog njenog dijela.
Mogu traiti od svih sadunika zajedno ili od svakog pojedinano.
Dakle, kod aktivne solidarnosti postoji jedno potraivanje, a vie
ovlatenih lica povjerilaca.
Isto tako svaki dunik je sadunik za cijeli dug. Izvrenje inidbe
u cjelosti ili samo nekog njenog dijela obaveza je svih zajedno
kao i svakog sadunika ponaosob. Svaki dunik moe izvriti
inidbu bilo kom povjeriocu. Kad ma koji od sadunika ispuni
obligaciju u cjelosti, obligacija prestaje potpuno bez obzira na
to kome je od sapovjerilaca izvrena inidba (l. 414 ZOO). Ako
115
Miloevi, Lj. (1977) op. cit., str. 281.
116
O drugaijim miljenjima vidjeti: Perovi, S. (1980) op. cit., str. 123-125.
100 Trifkovi Simi Trivun Silajdi Mahmutehaji Novala
cijelo potraivanje iz solidarne obligacije ne izmiri jedan sadunik,

izmirenje se moe traiti od drugog ili od svih zajedno.
Sve dok se inidba ne izvri u cijelosti (potpuno), bez obzira na
to koji je dunik izvrio, svaki sapovjerilac moe traiti izvrenje
preostalog dijela od svih sadunika zajedno, ili od svakog
ponaosob, pa i od onoga koji je ve izvrio dio inidbe. Nijedan
sadunik ne skida sa sebe obavezu time to izvri dio inidbe.
Kod solidarne obligacije nema svog dijela, kao kod razdijeljene.
U tom je smisao pasivne solidarnosti: svi sadunici duguju cio
dug. Dok god postoji ma koji dio duga, za njega odgovaraju svi
solidarni dunici. Ipak, od vie solidarnih dunika svaki moe
dugovati s drugim rokom ispunjenja, pod drugim uslovima i
uope sa razliitim odstupanjima (l. 414 ZOO).
Onaj koji ispuni cijelu
obligaciju ima pravo da
trai od ostalih sadunika
da mu naknadi svaki od
njih onaj dio koji otpada na
toga sadunika. To je pravo
regresa.
I u solidarnoj obligaciji postoji unutranji (interni) odnos,

odnos izmeu samih solidarnih povjerilaca, kao i odnos izmeu
solidarnih dunika. Kakav je taj meusobni odnos, zavisi od
njihovog sporazuma. Onaj koji ispuni cijelu obligaciju ima pravo
da trai od ostalih sadunika da mu naknadi svaki od njih onaj dio
koji otpada na toga sadunika (l. 423 ZOO). To je pravo regresa.
Isto tako svaki solidarni povjerilac ima pravo da trai svoj dio
trabine od povjerioca kome je izvrena cijela obligaciona radnja
(l. 434 ZOO).
To znai da je u solidarnoj obligaciji obaveza svakog sadunika
da izvri cijelu inidbu, ali ne i da u konanici snosi cio teret.
Teret, dug je raspodijeljen na sve dunike po dijelovima koji
na svakog od njih otpadaju saglasno internom sporazumu, ili
zakonu, ili posljednjoj volji ostavioca (testamentu). Takoe,
ovlatenje iz solidarne obligacije da trai izvrenje cijele inidbe
pripada svakom solidarnom sapovjeriocu, ali mu u konanom ne
pripada cijela korist. I korist, odnosno vrijednost inidbe se dijeli
na sve sapovjerioce.
Vanjski ili spoljni odnos je ono to je karakteristino za solidarne
obligacije. Postoji jedinstvena trabina i solidarni povjerioci su
prema duniku jedinstveni, jedna cjelina, kao to su takoe i
solidarni dunici jedinstveni. Ako se izvri obligaciona radnja ma
kome solidarnom povjeriocu, obligacija prestaje. Smatra se da je
izvrena svima zajedno i svakom posebno.
POGLAVLJE 2. 101
Solidarna obligacija se ne pretpostavlja u graanskom pravu.

Solidarnost mora proisticati ili iz volje stranaka (ugovor, testament)
ili iz zakona.117 Po zakonu su npr. nasljednici solidarni dunici
povjeriocima umrlog; mjenini potpisnici su solidarni dunici
zakonitom imaocu mjenice. U poslovnom pravu solidarnost se
pretpostavlja (l. 413 ZOO).
3.2. Promjena subjekata u obligaci

U pravnom odnosu uopte, izuzev ako se radi o strogo linoj
obligaciji, subjekti koji u njemu uestvuju mogu se promijeniti.
To vai i za obligacioni odnos, u kome predmet obligacije ima
imovinsku vrijednost, jer se u naelu moe imovinom raspolagati.
Mogu se, dakle, prava i obaveze iz obligacionog odnosa prenositi
na druga lica. Razumije se, predmet obligacije ostaje isti. Ne
mijenja se sadraj (identitet) obligacije, nego se samo mijenjaju
subjekti koji u njoj uestvuju. Umjesto ranijeg povjerioca moe
u istu obligaciju doi drugi i imati ista ovlaenja, kao to moe
umjesto ranijeg dunika doi novi i preuzeti istu obavezu koju je
dugovao raniji dunik.
Ako se u istoj obligaciji
mijenja
povjerilac,
to
se naziva ustupanje ili
prijenos
potraivanja
(cesija).
Ako se u istoj obligaciji mijenja povjerilac, to se naziva ustupanje

ili prijenos potraivanja (cesija). Do ustupanja trabine odnosno
promjene povjerioca najee dolazi na osnovu ugovora. Izuzetno
moe doi i na osnovu jednostranog pravnog posla (npr. ostavilac
za sluaj smrti ostavlja nekom svoje potraivanje). Ugovorom stari
povjerilac (cedent) prenosi svoju trabinu na svoga saugovaraa
novog povjerioca (cesionara). Dunik (cesus) ostaje isti, kao to
i inidba ostaje ista. Ustupanje moe biti izvreno vie puta: svaki
povjerilac moe trabinu cedirati na novog cesionara.
Ustupanje trabine ima svoj ekonomski razlog i svoj pravni osnov.
Pravni osnov je neki pravni posao u ijem ispunjenju dolazi do
ustupanja. Taj osnovni pravni posao moe biti razliit. Moe se
nekom pokloniti svoje potraivanje ili dug vratiti ustupanjem
svoga potraivanja, moe se platiti kupljena stvar cediranjem
neke trabine. Moe se i sama trabina prodati i time povjerilac
117
Perovi, S. (1980) smatra da solidarnost moe nastati, pod odreenim uslovima, i preutno, odnosno posredno (op. cit., str. 128).
prenosi svoje potraivanje na novog povjerioca. Uzrok (causa)

moe biti: causa solvendi ispunjenje neke druge ve postojee
trabine, causa credendi ustupljena trabina predstavlja kredit
ili causa donandi ustupljena trabina predstavlja poklon. Do
cesije moe doi i na osnovu sudske odluke, a moe i na osnovu
zakona,118 to su rjei sluajevi.
Predmet ustupanja mogu biti sve trabine, osim onih iji je prenos
zakonom zabranjen, zatim koje su vezane za linost povjerioca, te
trabine ija se priroda protivi prenoenju (l. 436 ZOO). Moe se
ustupiti cijela trabina ili njen dio. Ako je trabina ustupljena bez
naknade, ako je poklonjena, cedent za nju ne odgovara novom
povjeriocu (cesionaru). Ako je trabina ustupljena uz naknadu,
cedent odgovara i za njenu istinitost (veritet). Za naplativost
(bonitet) on odgovara samo ako je ugovorom o ustupanju
predvieno. I tada, odgovara samo do visine onoga to je primio
od cesionara, ukljuujui kamate, trokove oko ustupanja i
trokove postupka protiv dunika (l. 443 ZOO).
Za punovanost cesije ne trai se pristanak dunika119 (l.
438 ZOO). Duniku je svejedno kome e dugovanu inidbu
izvriti. Zakon trai da dunik (cesus) o ustupanju duga bude
obavijeten.120 Ali dok ne bude obavijeten, odnosno dok na ma
koji nain ne sazna o promjeni, dunik moe smatrati cedenta
(ranijeg povjerioca) za povjerioca i njemu izvriti inidbu. Znai
da njegova obaveza prema ranijem povjeriocu prestaje tek kad
sazna za promjenu povjerioca. Pri ustupanju potraivanja poloaj
dunika se ne moe pogorati. On duguje onoliko i onako, sa svim
pravima i, razumije se i obavezama, kako je i koliko je dugovao i
ranije do ustupanja trabine.
Promjena subjekata obligacije na dunikoj strani mogua je na
vie naina. Najea promjena dunika vri se preuzimanjem
duga (intercesija). Pored toga, promjena dunika mogua je putem
pristupanja dugu, kao i preuzimanjem ispunjenja. Do promjene
118
Miloevi, Lj. (1977) smatra da se kod prelaska trabine na osnovu zakona radi o isplati sa subrogacijom, zakonska personalna
subrogacija, a ne zakonskoj cesiji (op. cit., str. 284).
119
Presuda Vrhovnog suda Republike Hrvatske, Rev. 1559/01 od 12.09.2001. godine.
120
Prema Naelima evropskog ugovornog prava (l. 1:303), svako obavjetenje moe se poslati na bilo koji nain, pismenim ili drugim
putem, koji odgovara okolnostima sluaja; obavjetenje obuhvata poruku.
POGLAVLJE 2. 103
dunika moe doi ugovorom, a moe i na osnovu zakona, to se

rjee deava. Promjenom dunika obligacija (sadraj obligacije)
ostaje kakva je i bila, a samo se mijenja linost dunika.
Preuzimanje duga vri se
ugovorom izmeu dunika
i onoga koji dug preuzima
(preuzimaoca), na koji je
pristao povjerilac.
Dug se moe preuzeti

potpuno, tako da se dunik
potpuno oslobodi obaveze,
a da u obavezu ulazi novi
subjekt,
preuzimalac
duga
(intercedent).
To
je preuzimanje duga u
pravom smislu budui da se
mijenja subjekt obligacije
na
dunikoj
strani
(privativna intercesija).
Postoje sluajevi kada se

dunik ne oslobaa svoje
obaveze
u
potpunosti,
ve se u obligaciji pored
njega pojavljuje jo i novi
dunik. Na dunikoj strani
imamo u tom sluaju dva
subjekta
(kumulativna
intercesija).
Ugovorom
izmeu
povjerioca i treeg lica,
kojim se ovaj obavezuje
povjeriocu da e ispuniti
njegovo potraivanje od
dunika, trei stupa u
obavezu pored dunika. To
se zove pristupanje dugu.
121
Loza, B. (1981) op. cit., str. 56.
122
Biki, A. (2004) op. cit., str. 304
Preuzimanje duga vri se ugovorom izmeu dunika i onoga koji

dug preuzima (preuzimaoca), na koji je pristao povjerilac. Povjerilac
mora dati pristanak, jer se radi o raspolaganju njegovim pravom (l.
446 ZOO). Povjeriocu nije svejedno ko mu je dunik i valja ga pitati
pristaje li na promjenu, jer novi dunik moe biti nesiguran, pa da
se tim dovede u pitanje potraivanje povjerioca. Ako povjerilac ne
dadne svoju saglasnost ne dolazi do preuzimanja duga.
Dug se moe preuzeti potpuno, tako da se dunik potpuno
oslobodi obaveze, a da u obavezu ulazi novi subjekt, preuzimalac
duga (intercedent). To je preuzimanje duga u pravom smislu
budui da se mijenja subjekt obligacije na dunikoj strani
(privativna intercesija). Meutim, postoje sluajevi kada se dunik
ne oslobaa svoje obaveze u potpunosti, ve se u obligaciji pored
njega pojavljuje jo i novi dunik. Na dunikoj strani imamo u
tom sluaju dva subjekta, te nema potpune promjene subjekata u
obligaciji. Subjekti obligacije ostaju isti, ali se na dunikoj strani
pojavljuje jo jedan pored onog ranijeg (kumulativna intercesija).
Preuzimanjem duga preuzimalac stupa na mjesto prijanjeg
dunika, a ovaj se oslobaa obaveze. Izmeu preuzimaoca i
povjerioca postoji ista obaveza koja je dotle postojala izmeu
preanjeg dunika i povjerioca. Meutim, ako je u vrijeme
povjerioevog pristanka na ugovor o preuzimanju duga, preuzimalac
bio prezaduen, a povjerilac to nije znao niti morao znati, preanji
dunik ne oslobaa se obaveze, a ugovor o preuzimanju duga ima
dejstvo ugovora o pristupanju dugu (l. 448 ZOO).
Ugovorom izmeu povjerioca i treeg lica, kojim se ovaj obavezuje
povjeriocu da e ispuniti njegovo potraivanje od dunika, trei
stupa u obavezu pored dunika. To se zove pristupanje dugu
(l. 451 ZOO). Smatra se da nije potreban pristanak postojeeg
dunika,121 a ugovor je mogue zakljuiti i kada se dunik tome
protivi.122 Obaveza dotadanjeg dunika se ne gasi, niti on izlazi iz
obligacije. Na dunikoj su strani sada u obligaciji dva subjekta.
Meutim, povjerilac moe primiti ispunjenje samo od jednog od

njih, u protivnom bi se neosnovano obogatio.123
Slino pristupanju dugu je jemstvo. Jemstvo takoe nastaje
ugovorom zakljuenim izmeu povjerioca i treeg lica (jemca),
kojim se jemac u pisanoj formi obavezuje da e povjeriocu ispuniti
obavezu dunika ukoliko to dunik ne uini. Jemac pristupa
obavezi dunika pored postojeeg dunika, koji se u ovom sluaju
naziva glavnim (principalnim) dunikom. Kao i kod pristupanja
dugu, ugovor o jemstvu moe se zakljuiti i protiv volje glavnog
dunika. Meutim, lice koje isplati dunikov dug kao jemac ima
pravo regresa prema duniku, za razliku od lica koje izvri obavezu
umjesto dunika na osnovu ugovora o pristupanju dugu. Naime,
odgovornost jemca u pravilu je supsidijarna. To znai da jemac
odgovara tek ako obavezu ne ispuni glavni dunik. U pogledu
odgovornosti jemac, dakle, dolazi ispod (sub) glavnog dunika.
Odgovornost moe biti i solidarna, pa tada i glavni dunik i jemac
odgovaraju solidarno, to mora biti izriito ugovoreno (l. 1004
ZOO). S druge strane, lice koje pristupi dugu nije ni supsidijarni
ni solidarni dunik, izuzev ako je solidarnost ugovorena124.
Preuzimanje ispunjenja
se vri ugovorom izmeu
dunika i treeg lica kojim
se ovaj obavezuje prema
duniku da ispuni njegovu
obavezu prema povjeriocu.
Preuzimanje ispunjenja se vri ugovorom izmeu dunika i treeg

lica kojim se ovaj obavezuje prema duniku da ispuni njegovu
obavezu prema povjeriocu. U tom sluaju tree lice ne preuzima
dug, niti pak pristupa dugu, pa povjerilac od njega ne moe traiti
ispunjenje obaveze. Radi se o obeanju treeg lica duniku da e
ispuniti njegovu obavezu prema povjeriocu (l. 453 ZOO).
4. IZVORI OBLIGACIONIH ODNOSA

4.1. Pojam izvora obligaca
Kao i ostali graansko-pravni odnosi, i obligacije nastaju usljed
nekih dogaaja i okolnosti za koje pravna norma vee njihov
123
Biki, A. (2004) op. cit., str. 304
124
Biki, A. (2004) op. cit., biljeka 462
POGLAVLJE 2. 105
Pravne injenice i stanja

na osnovu kojih nastaju
obligacije
su
izvori
obligacija.
nastanak. Ti dogaaji, okolnosti i stanja nazvani su pravnim

injenicama i pravnim stanjima. Pravne injenice i stanja na
osnovu kojih nastaju obligacije su izvori obligacija, osnovi
nastajanja obligacija. To su razlozi usljed kojih nastaju obligacije.
ta e se smatrati izvorom obligacije, zavisi na prvom mjestu od
pozitivnog prava, tj. ta graanski zakonici ili zakonici obligacionog
prava pojedinih zemalja uzimaju za izvor obligacija, odnosno kako
dijele obligacije. Uzimajui zakonike kao najmjerodavniji osnov
za odreivanje izvora obligacija, ti su izvori razliiti. To je i glavni
razlog zato su u pravnoj nauci miljenja o tome podijeljenja.
I zakonici i pravni pisci navode kao izvor obligacija: zakone,
ugovore, jednostrane izjave volje i protivpravne tetne radnje
(delikte).125 U naem izuavanju izvora obligacije sluiemo se
klasikacijom koju prihvata i Zakon o obligacionim odnosima.
4.2. Vrste izvora obligaca

Ugovori su saglasne izjave
volje dvaju ili vie lica kojima
se ta lica sporazumijevaju
da meu njima nastane
odreeni obligacioni odnos,
da jedno drugom izvre
dogovorenu inidbu.
Jednostrani graanskopravni poslovi - obligacija

kao dvostrani pravni odnos
nastaje izjavom volje samo
jednog lica.
Prvi, najbogatiji i najei izvor obligacija su pravni poslovi

uopte, a posebno ugovori. Ugovori su saglasne izjave volje
dvaju ili vie lica kojima se ta lica sporazumijevaju da meu
njima nastane odreeni obligacioni odnos, da jedno drugom
izvre dogovorenu inidbu (l. 26-153 ZOO). Ugovori se posebno
obrauju u zasebnoj knjizi.126
Drugi izvor obligacija su jednostrani graansko-pravni poslovi.
Njihova je specinost u tome da obligacija kao dvostrani
pravni odnos nastaje izjavom volje samo jednog lica (npr. javno
obeanje nagrade, vrijednosni papiri l. 229-261 ZOO). O
vanijim vrijednosnim papirima vidjeti u drugoj knjizi, takoe
(mjenica, ek, obveznica, skladinica).
Trei izvor je prouzrokovanje tete (l. 154-209 ZOO).
Graanski delikt je izvor obligacije u tom smislu to za onoga
ko protivpravnom radnjom nanese tetu drugom licu nastaje
125
Neslaganje nastaje u pogledu ostalih izvora prava. Pojedini autori u izvore navode i: razliite injenice; izvore sline ugovorima i sline
deliktima (kvaziugovori quasi-contracti i kvazidelikti - quasidelicta); neopravdano bogaenje; prouzrokovanje tete; pravne poslove
openito; poslovodstvo bez naloga; raspis nagrade; jednostrane izjave volje.
126
Trifkovi, M. et al. (2004) navedeno djelo.
Graanski delikt je izvor

obligacije u tom smislu to
za onoga ko protivpravnom
radnjom
nanese
tetu
drugom licu nastaje obaveza
da tu tetu nadoknadi tom
licu (oteenom), ukoliko ne
dokae da je teta nastala
bez njegove krivice.
obaveza da tu tetu nadoknadi tom licu (oteenom), ukoliko ne

dokae da je teta nastala bez njegove krivice. Po pravilu, dakle,
da bi nastala obligacija, treba da je do tete dolo krivicom onog
lica (tetnika) usljed ije je radnje teta nastala. To je sistem
(teorija) subjektivne odgovornosti za koju je potrebno da se ispune
ovi uslovi: protivpravnost radnje tetnika; da je teta nastala za
drugog (oteenog); uzrona veza izmeu protivpravne radnje i
nastale tete i da postoji krivica (namjera, nepanja) oteenog
(l. 158 ZOO).
Meutim, danas, kad su se privredne snage jako razvile, kad
su tehnoloki procesi sve sloeniji i rizici veliki, a proizvodi sve
kompliciraniji i kad je robni promet ogroman, dolazi do teta
i bez krivice neposrednog uesnika u tom prometu i u tim
odnosima. Bez obzira na krivicu postoji odgovornost za stvari i
vrenje djelatnosti kod kojih postoji poveana opasnost tete za
okolinu odgovornost za opasne stvari127 i opasne djelatnosti
(npr. automobil, pas uvar, dotrajalo i staro stablo, vatromet,
rad u rudniku). Ovdje se radi o sistemu (teoriji) objektivne
odgovornosti za koju nije potrebno postojanje krivice, nego
samo: protivpravnost radnje; teta nastala oteenog; i uzrona
veza izmeu protivpravne radnje i nastale tete.
teta
moe
biti
prouzrokovana
tetnom
radnjom licu sa kojim tetnik
do tada nije bio u pravnom
odnosu. Tada se govori o
deliktnoj
graanskopravnoj
odgovornosti
( v a n u g o v o r n o j
odgovornosti).
teta moe biti prouzrokovana tetnom radnjom licu sa kojim

tetnik do tada nije bio u pravnom odnosu. Tada se govori o
deliktnoj graansko-pravnoj odgovornosti (vanugovornoj
odgovornosti). teta se moe nanijeti i ugovornom partneru
neizvrenjem ili neurednim izvrenjem ugovornih obaveza. To je
ugovorna graansko-pravna odgovornost (l. 262-269 ZOO). Na
te odgovornosti primjenjuju se jedinstvena pravila, mada postoje
i posebna pravila za svaku od njih to je dolo do izraaja u ZOO.
teta se moe nanijeti

i
ugovornom
partneru
neizvrenjem ili neurednim
izvrenjem
ugovornih
obaveza. To je ugovorna
graansko-pravna
odgovornost.
etvrti izvor obligacija je sticanje bez osnova (l. 210 ZOO).

Naziva se i neopravdanim ili neosnovanim obogaenjem. Sticanje
bez osnova stvara obavezu da se vrati ono to je neosnovano
primljeno. Kad neko neto dobije ili uopte primi i time povea
svoju imovinu, a nema za to pravnog osnova, dakle, neosnovano,
kae se da se obogatio bez osnova, neosnovano, bez razloga,
127
Prema stavu Kantonalnog suda Sarajevo, opasna je svaka ona stvar koja po svojim osobinama, poloaju, nainu i mjestu upotrebe ili
na neki drugi nain predstavlja opasnost za ljude i imovinu Bilten sudske prakse, br. 3/2000.
POGLAVLJE 2. 107
Kad neko neto dobije ili

uopte primi i time povea
svoju imovinu, a nema za to
pravnog osnova, kae se da
se obogatio bez osnova.
neopravdano, nepravedno. Naime, jedan dio neije imovine

preao je u imovinu drugog lica, a taj prijelaz nema osnove u
pravnom poslu ili zakonu.128 Do prelaska imovine nije dolo npr.
prodajom, poklonom, zakupom, zajmom i sl. Ako takvog pravnog
posla nije bilo, a ipak je dolo do poveanja imovine jednog lica
i do smanjenja imovine drugog lica, onda je jasno da se to lice
obogatilo na raun drugog, a da zato nije postojao pravni osnov
(npr. lice A je platilo licu B dva puta isti dug). Ako je do toga
dolo na dozvoljen nain, nije kraom, ni prevarom, niti kakvom
drugom nedoputenom radnjom i u tome nema delikta, govori se
o sticanju bez osnova.
Time nastaje obligacija iz osnova neopravdanog ili neosnovanog
obogaenja. Obligacija se sastoji u tome da je onaj ija se
imovina uveala, obogaeni, duan vratiti, odnosno naknaditi
drugoj strani, onoj ija se imovina umanjila, osiromaenom, ono
to je iz imovine drugog neosnovano prelo u njegovu imovinu.129
Vrijednost toga to se vraa, odnosno vrijednost naknade ne
moe biti vea od one za koliko se obogaeni obogatio. Koliko
e vratiti, odnosno nadoknaditi obogaeni, zavisi o kakvom se
sluaju radi i koliko je pri tom obogaenju savjesno postupao.
Ako neko u dobroj namjeri

preduzme neku radnju u
interesu drugog lica, a bez
njegovog ovlaenja, to se
naziva
poslovodstvom
bez naloga.
Obligacija iz neosnovanog obogaenja slina je obligaciji na

naknadu tete, ali razlika postoji. Kod prouzrokovanja tete
trai se, po pravilu, krivica tetnika i da je teta prouzrokovana
njegovom protivpravnom radnjom. Za postojanje obligacije iz
neosnovanog obogaenja potrebni su ovi uslovi: da se jedno lice
obogatilo na raun drugog; da za to nije bilo pravnog osnova;
da je drugo lice osiromailo i da postoji uzrona veza izmeu
obogaenja i osiromaenja. Ovdje nema protivpravne radnje kao
kod prouzrokovanja tete.
Peti izvor predstavlja poslovodstvo bez naloga (l. 220-228
ZOO). Ako neko u dobroj namjeri preduzme neku radnju u
interesu drugog lica, a bez njegovog ovlaenja, to se naziva
poslovodstvom bez naloga, nezvanim vrenjem tuih poslova ili
128
Presuda Vrhovnog suda Republike Hrvatske, P-3004/93 od 26.04.1994.
129
Kupac koji je platio veu cijenu od ugovorene moe traiti vraanje vika isplaenog iznosa. Osoba koja je u oekivanju braka
pridonijela poveanju imovine svoga zarunika ima pravo na naknadu iz osnova neosnovanog obogaenja, ako brak nije zakljuen
(Presude Vrhovnog suda Hrvatske, Rev. 86/1987; G 1796/78.)
djelovodstvom bez punomostva. Ako preduzetu radnju prihvati i

odobri to drugo lice, nastaje odnos kao kod zastupnitva. Ukoliko
ne odobri, nastaje ova obligacija, slino kao kada zastupnik
prekorai ovlaenje (l. 87 ZOO). Ako je poslovoa bez naloga
paljivo postupao i poloio raun gospodaru posla, ovaj je duan
naknaditi mu nune trokove ukljuujui i nagradu za uloeni rad
(l. 223 ZOO).
5. PRESTANAK OBLIGACIONIH ODNOSA

Svrha je obligacije da dunik ispuni radnju i da time zadovolji
odreeni interes povjerioca. Time ostvaruje njen sadraj
i obligacioni odnos prestaje, obligacija se gasi. Redovan
(uobiajen) nain prestanka obligacije je da dunik izvri inidbu
koja je predmet obligacije, da uradi ono na ta se obavezao. No,
razumljivo je da se obligacija moe ugasiti i iz drugih razloga, koji
mogu da nastanu i mimo volje uesnika u obligacionom odnosu.
Moe se desiti da dunik ne moe ispuniti obligaciju onako kako
se obavezao; moe biti da se uopte, iz objektivnih razloga, ne
moe radnja izvriti; mogu se subjekti obligacije sporazumjeti
da se inidba ne izvri onako kako je predvieno, nego drukije;
moe povjerilac odustati od svog ovlaenja i ne traiti ispunjenje;
moe se i neto drugo dogoditi, kao to je smrt dunika, usljed
ega nee biti mogue izvriti obligacionu radnju itd.
Postoje, znai, razni naini prestanka obligacije. To su: ispunjenje,
nemogunost ispunjenja, prestanak subjekta, kompenzacija,
novacija, konfuzija, oprotaj duga, poravnanje, zastarjelost,
prestanak obligacije pravnim propisom.
5.1. Ispunjenje
Ispunjenje, isplata130 (lat. solutio) je normalan nain prestanka
obligacije. Dunik izvrava povjeriocu onu radnju koju je bio
130
Isplata je najei naziv za ispunjenje novanih obaveza, mada se koristi i u irem smislu.
POGLAVLJE 2. 109
obavezan izvriti. Niti povjerilac moe traiti da mu dunik uradi

neto drugo, niti dunik moe nametnuti povjeriocu da mu izvri
drugu inidbu, osim one na koju se obavezao. No, strane se o
tome mogu uvijek sporazumjeti i izmijeniti i predmet obligacije i
nain njenog izvrenja.
Pravilo je da obligaciju ispunjavaju subjekti te obligacije: dunik
izvrava inidbu, povjerilac prima ispunjenje. Moe, meutim,
umjesto dunika inidbu izvriti i neko drugi. Ako obligaciju
ispunjava drugi sa znanjem dunika, povjerilac je duan primiti
ispunjenje.
Povjerilac je duan primiti ispunjenje i od svakog lica koje ima
neki pravni interes da obaveza bude ispunjena. Duan je primiti
od takvog lica ak i kad se dunik protivi tom ispunjenju, kao i
kad dunik i ne zna da neko tree lice ispunjava njegovu obavezu
(l. 296 ZOO). I poslovno nesposoban dunik moe pravovaljano
ispuniti obavezu, ako je obaveza nesumnjiva i ako je dospjela,
ako je dolo vrijeme njenog ispunjenja (l. 297 ZOO). Razumije
se, ako se radi o strogo linoj obavezi, moe je ispuniti samo
dunik, zamjene nema (l. 296 ZOO). Povjerilac nije duan primiti
djelimino ispunjenje, osim ako priroda obligacije drugaije ne
zahtijeva. No, u principu, on je duan primiti djelimino ispunjenje
novane obligacije (l. 310 ZOO). Ako dunik pored glavnice
duguje i kamate i trokove uraunavanje se vri tako da se prvo
otplauju trokovi, zatim kamate i napokon glavnica.131
Ispunjenje obligacije se moe izvriti ne samo povjeriocu nego
i licu odreenom zakonom, sudskom odlukom, ugovorom ili
treem licu koje je za to ovlastio povjerilac. Povjerilac moe i
naknadno odobriti ispunjenje treem licu (l. 305 ZOO). Trokove
ispunjenja snosi dunik, ako ih nije prouzrokovao povjerilac.
Dunik treba da ispuni obligaciju pravilno, uredno, tano prema
njenom sadraju, onako kako je predvieno obligacijom.
Obligacija je uredno ispunjena kad su subjekti svoje radnje izvrili
na nain, na mjestu i u vrijeme koji odgovaraju njenom sadraju.
O tome e kasnije biti vie govora. Ko ispuni obavezu potpuno
131
Opirnije, Simi, Mili (2005) Red uraunavanja ispunjenja kad postoji vie novanih obligacija, kamate i trokovi, Zbornik radova,
Udruenje raunovoa i revizora FBiH, Neum, str. 5-24.
ili djelimino ima pravo zahtijevati da mu povjerilac izda o tome

potvrdu, priznanicu (l. 321 ZOO).
5.2. Nemogunost ispunjenja

Moe se desiti da nakon zasnivanja obligacije (npr. zakljuenja
ugovora) nastanu takve okolnosti usljed kojih se obligacija ne
moe ispuniti. Kakve e biti posljedice, zavisi prvenstveno od
toga ima li dunikove krivice u tome to je dolo do nemogunosti
ispunjenja obligacije. Ako ima, onda se obligacioni odnos ne
gasi, nego se samo mijenja predmet te obligacije (identitet).
Umjesto one radnje na koju je dunik bio obavezan, a ije je
izvrenje postalo nemogue njegovom krivicom, dunik je
obavezan da povjeriocu naknadi tetu koja mu je time
prouzrokovana.
Ako zbog okolnosti za koje dunik ne odgovara naknadno postane
nemogue ispuniti obligaciju, takva obligacija prestaje. Tada nema
ni obaveze na naknadu tete, jer nema dunikove odgovornosti,
poto nemogunost ispunjenja obligacije nije posljedica krivice
dunika (l. 354 ZOO). Do nemogunosti ispunjenja dolo je ili
sluajno, ili usljed vie sile, ili ak usljed krivice povjerioca, ili
moda nekog treeg lica za koje dunik ne odgovara. Glavno
je da nije krivicom dunika. Dunik mora da dokae okolnosti
koje iskljuuju njegovu odgovornost. No, ako je dunik svojom
krivicom pao u docnju, pa tada nastupe vanredne okolnosti (via
sila) on tada odgovara i duan je naknaditi tetu.132
Kod prestanka obligacije usljed naknadne nemogunosti
ispunjenja treba razlikovati i to da li je predmet obligacije
individualno odreena stvar ili je odreena generiki. Ako je
stvar odreena po rodu, generiki, onda obligacija ne prestaje
ni kad stvar propadne sluajno, jer je mogue dati drugu takvu
stvar. ak i kad propadnu sve takve stvari koje dunik ima, pa
i usljed okolnosti za koje on ne odgovara, obaveza ne prestaje.
Ako je predmet obligacije individualno odreena stvar, pa ta
132
Ugovor ne prestaje zbog nemogunosti ispunjenja, ako su vanredne okolnosti nastupile poslije docnje za koju dunik odgovara
Rjeenje Vrhovnog suda Federacije BiH, br. P 127/97, Bilten 2/97; l. 262 ZOO.
POGLAVLJE 2. 111
stvar naknadno (poslije nastanka obligacije) propadne bez krivice

dunika, obligacija e prestati.
Ukoliko doe do toga da obavezu ne moe ispuniti jedna strana
bez svoje krivice, prestaje obaveza i druge strane (l. 137 ZOO).
No, poto je kod ovih obligacija naroito mjerodavna volja
stranaka, ugovorom se moe proiriti odgovornost, da dunikova
obaveza na ispunjenje inidbe ne prestaje ni ako stvar propadne
sluajno ili usljed vie sile.
5.3. Smrt subjekta obligace

Smrt subjekta obligacije (povjerioca i dunika), u naelu, ne
povlai gaenje obligacije, nego prava i obaveze prelaze na
nasljednike. Usljed smrti subjekta prestaje, meutim, obligacija
kad je obaveza ili pravo vezano strogo za linost subjekta obligacije
(l. 359 ZOO). Takve obligacije vezane za linost subjekta mogu
nastati sporazumom stranaka, ili radnja dunikova moe biti
strogo line prirode, to znai da je moe samo on ispuniti (npr.
izrada slike, plaanje alimentacije). Vrlo rijetko to biva i na osnovu
zakona.
5.4. Kompenzaca
Kompenzacija
je
prebijanje duga za dug
obraunavanjem uzajamnih
obligacija.
Kompenzacija, preboj, prebijanje (lat. compensatio) je prebijanje

duga za dug obraunavanjem uzajamnih obligacija. Obligacije
su uzajamne ako se dva ista lica (A i B) nalaze u meusobnom
odnosu tako da je jedno lice (A) dunik po jednoj obligaciji, a
povjerilac po drugoj, i obratno, drugo lice (B) je povjerilac
po prvoj, a dunik po drugoj obligaciji. Prebojem moe biti
obuhvaeno vie obligacija izmeu istih lica, naroito kada su oni
umreili svoje obligacione odnose.
Obligacije e potpuno prestati, ako su jednake, ako se, dakle,
potrauju jednake vrijednosti, ako su im iznosi isti. Ukoliko dugovi
nisu jednaki, kompenzacijom prestaje manji dug, povjerilac sa
manjim potraivanjem je izmiren, a vei dug prestaje za onoliko
koliko je bila vrijednost manje obaveze. Znai da obligacija sa
veim dugom ne prestaje potpuno, nego se iznos potraivanja
smanjuje i dunik duguje razliku izmeu ranijeg iznosa i iznosa

koji je prebijen (saldo). Kompenzacija je znaajan instrument
u privredi i vrlo podesno sredstvo za likvidiranje obaveza, jer
se izbjegava plaanje u gotovu i smanjuju trokovi ispunjenja
obligacije (npr. plaanje provizije).
Do kompenzacije moe
doi voljom oba subjekta
obligacije
(ugovorna
kompenzacija),
a
moe
i
jednostranim
zahtjevom
jednog
subjekta jednostrana
kompenzacija.
Do kompenzacije moe doi voljom oba subjekta obligacije

(ugovorna kompenzacija), a moe i jednostranim zahtjevom
jednog subjekta jednostrana kompenzacija (l. 337 ZOO).
Subjekti obligacije mogu ugovoriti da svoja dospjela meusobna
potraivanja i dugove prebiju, te ugovoriti uslove kako e to
uiniti i ta e biti sa eventualnom razlikom. Osnov kompenzacije
moe biti i zakon, tzv. multilateralna kompenzacija, kojim se
utvruju uslovi i nain provoenja kompenzacije.
Osnov
kompenzacije
moe
biti
i
zakon,
tzv.
multilateralna
kompenzacija,
kojim
se utvruju uslovi i nain
provoenja kompenzacije.
Kompenzacija se moe ostvariti izjavom jednog subjekta

obligacije, pa najee i dolazi do kompenzacije jednostranom
izjavom subjekta.133 Za jednostranu kompenzaciju zakon (l. 336
ZOO) postavlja sljedee uslove:
1) da postoje dvije ili vie obligacija izmeu dva ista lica.
One treba da su uzajamne, da lica stoje u dvostrukom
obligacionom odnosu, i to tako da je svako od njih povjerilac
po jednoj ili vie, a dunik po drugoj ili drugim obligacijama
(npr. sve obligacije su izmeu lica A i lica B);
2) trabine obiju obligacija treba da su jednorodne: da stvari
koje su predmet obligacije budu iste vrste, istog roda. Po
pravilu se prebijaju novane trabine, ali se mogu prebijati
i sve trabine iji su predmet generike, zamjenjive stvari,
stvari istog roda (npr. cigla za ciglu, penica za penicu). U
ovom drugom sluaju tee dolazi do kompenzacije, jer se
uzima u obzir ne samo vrsta stvari nego i njihov kvalitet;
3) sve trabine treba da su dospjele, da je dolo vrijeme kad
treba i jednu i drugu izvriti. Mogle su trabine da dospiju i u
razno vrijeme, ali je vano da sve budu dospjele u asu kad
se zahtijeva kompenzacija;
133
Za preboj se ne trai suglasnost druge strane, ve je dovoljno da jedna strana izjavi drugoj da vri preboj. Nakon te izjave smatra se
da je kompenzacija nastala onog trenutka kada su se stekli uslovi za to Visoki trgovaki sud RH, P - 472/95; l. 337, st. 2 ZOO.
POGLAVLJE 2. 113
4) sve trabine treba da su likvidne. To znai, da su iste, da

se u sluaju spora mogu lako i brzo dokazati (da su utuive,
da nijedna nije npr. prirodna obligacija, da nisu stavljene
reklamacije).
Kontokorent se sastoji u
tome da stranke ugovore da
e svaka od njih meusobna
uzajamna
novana
potraivanja evidentirati na
jedan jedinstveni raun i da
e s vremena na vrijeme,
za ugovoreni period, taj
raun, svaka svoj, zakljuiti i
potraivanje prebiti, a saldo
e isplatiti ona strana iji
dug bude vei.
Ovdje treba spomenuti kontokorent. Kontokorent neki pisci

smatraju vrstom kompenzacije, drugi ga smatraju vrstom
novacije, trei ugovorom posebne vrste. Oigledno, da je njegova
pravna priroda sporna. Posao se sastoji u tome da stranke
ugovore da e svaka od njih meusobna uzajamna novana
potraivanja evidentirati na jedan jedinstveni raun (kontokorent,
tekui raun) i da e s vremena na vrijeme (npr. kvartalno), za
ugovoreni period, taj raun, svaka svoj, zakljuiti i potraivanje
prebiti, a saldo e isplatiti ona strana iji dug bude vei. Moe
se ugovarati i tako da se razlika (saldo) ne isplauje, nego da se
prenosi na novi kontokorent. Za kontokorent je vano s pravnog
stanovita da je to jedinstven raun, da pojedine stavke ne postoje
samostalno, nego su vezane i predstavljaju dio kontokorenta.
Stoga nijedna stranka ne moe raspolagati sa trabinom koja je
unesena u kontokorent; ne moe je ustupiti drugom, ne moe je
utuiti itd.
5.5. Novaca
Novacija je pretvaranje
postojee
obligacije
u
drugu, novu.
Novacija, prenov (lat. novatio) je pretvaranje postojee obligacije

u drugu, novu. Otuda joj i naziv prenov. Sporazumom subjekata
se gasi postojea (stara) obligacija, a umjesto nje nastaje nova
(l. 348 ZOO). Novacija se ubraja u naine prestanka obligacije,
jer stvarno postojea obligacija prestaje, dunik se oslobaa
stare obaveze i povjerilac vie ne moe zahtijevati ispunjenje te
obligacije. Ali upravo tim prestankom stare obligacije simultano
se zasniva (nastaje) nova u kojoj subjekti ostaju isti, a mijenja
se predmet, ili pravni osnov. Stoga je bilo pravnih teoretiara
koji novaciju nisu smatrali nainom prestanka obligacije, nego
da se njom samo preinauje stara, time to se mijenja njen
sadraj.
Da bi dolo do prenova obligacije, treba da su ispunjeni sljedei

uslovi:
1) da su stranke htjele da umjesto postojee (stare) nastane
nova obligacija (animus novandi). Stranke treba da jasno
izraze namjeru kojom prestaje stara obligacija i istovremeno
umjesto nje nastane nova. Prenov se ne pretpostavlja (l. 349
ZOO). Namjera se ne mora izraziti izriito, moe i preutno,
ali valja da se jasno zna da se eli prenov, da umjesto jedne
obaveze nastaje druga;
2) stara obligacija mora biti punovana. Ako stara obligacija
nije bila pravno valjana, ne moe umjesto nje nastati nova
punovana obligacija;
3) stara i nova obligacija moraju se razlikovati u neem bitnom,
bilo u predmetu ili u pravnom osnovu (l. 348 ZOO). Ako se
subjekti sporazumiju da se u njihovom obligacionom odnosu
izmijene neki elementi (rok, mjesto, nain ispunjenja), onda
to nije novacija. Novacija postoji kad se izmijeni pravni osnov
postojee obligacije u kojoj ostaju isti subjekti i isti predmet.
Npr. prodavac ugovori sa kupcem da mu proda odreenu
stvar. Kasnije izvri novaciju tako da umjesto prodaje stvar
bude u zakupu. Lice A e biti duno da licu B preda istu stvar,
kad za to doe vrijeme, ali ne vie po osnovu ugovora o
prodaji, nego po osnovu ugovora o zakupu. Novacija postoji
i kad se promijeni predmet obligacije, kad strane ugovore da
po istom pravnom osnovu (npr. ugovoru o prodaji) dunik
bude duan da preda povjeriocu drugu stvar (npr. umjesto
auta motocikl), ili da umjesto ugovorene radnje izvri drugu,
ili da umjesto toga preda neku stvar.134 Na primjer, kupac
i prodavac se pogode da za istu cijenu prodavac kupcu
umjesto prodatog ormara preda pisai sto; ili da majstor
umjesto postavljanja ploica, to je bilo ugovoreno ranije,
uvede elektrinu struju u kuu.
134
Novacijom koja je nastala promjenom predmeta obaveze prestala je obaveza za ije obezbjeenje je dana bankarska garancija, pa
prestaje i garancija, ukoliko drugaije ne proizilazi iz njenog sadraja. Banka je dala garanciju za jednu, a isporuena je druga roba
ime se promijenio identitet obaveze Presuda Vrhovnog suda FBiH, br. P 276/97 Bilten, br. 1/98.
POGLAVLJE 2. 115
Promjena subjekata obligacije nije novacija. Promjenom

subjekata niti se ugasila postojea obligacija, niti je nastala nova.
5.6. Ostali naini prestanka obligaca

Pored ovih navedenih naina prestanka, obligacija moe prestati
i oprotajem duga, sjedinjavanjem potraivanja i duga, protekom
vremena, poravnavanjem i silom zakona.
Oprost duga je odricanje
od prava potraivanja, tj.
poklon onoga to je dunik
dugovao.
Povjerilac se moe odrei

potraivanja i zbog toga to
mu je dunik izvrio neku
drugu inidbu, a ne onu koja
je bila predmet obligacije.
To bi bio oprost duga za
naknadu.
Kod istog lica sjedinjavanje

trabine i duga naziva se
konfuzija.
1) Prvi od ovih naina je otputanje duga, oprost duga.

Obligacija je pravni odnos izmeu zainteresovanih lica koji
je nastao, po pravilu, njihovom voljom, a u kome je jedna
strana ovlaena da neto trai, a druga duna da to izvri.
Jasno je da onaj ko ima ovlaenja moe da ga se odrekne,
jer u tome i jest smisao opratanja. To je odricanje od
prava potraivanja, to je u stvari poklon onoga to je dunik
dugovao. Stoga se na oprotaj duga i primjenjuju pravila o
poklonu. Ovo znai na prvom mjestu da dunik nije duan
prihvatiti poklon, pa ni oprost duga. Prema tome za oprost
duga potreban je pristanak (suglasnost) dunika (l. 344
ZOO). Za oprost duga potreban je ugovor izmeu povjerioca
i dunika, ali se ne trai posebna forma. Ako dunik ne
prihvata oprost, on tada moe dugovani predmet poloiti
kod suda. Polaganjem (deponovanjem kod suda) dunik se
rjeava obaveze, oslobaa se duga i obligacija prestaje.
Povjerilac se moe odrei potraivanja i zbog toga to mu je
dunik izvrio neku drugu inidbu, a ne onu koja je bila predmet
obligacije. To bi bio oprost duga za naknadu. Naknada ne
mora biti onolika kolika je bila vrijednost inidbe iz obligacije.
Dug se moe oprostiti i djelimino, a ne samo u cijelosti.
Prema tome i obligacija se gasi samo u dijelu, koliko je dug
oproten.
2) Obligacija se gasi kad se kod istog lica sjedine trabina i dug,
kad se u istoj linosti nau svojstva povjerioca i dunika.
To sjedinjavanje trabine i duga naziva se konfuzija (lat.
confusio), l. 353 ZOO. Jedno lice se pojavljuje u istoj
obligaciji i u svojstvu povjerioca i u svojstvu dunika. Poto
niko ne moe sam sebi dugovati i jer u obligaciji moraju biti
najmanje dvije strane i dva lica, konfuzijom obligacija prestaje

jer nema osnovnih elemenata za njeno postojanje.135
Objedinjenjem trabine i duga u istoj linosti ne mogu biti
povrijeena prava treih lica iz te obligacije. Stoga solidarna
obligacija prestaje samo za onog dunika kod koga je nastala
konfuzija (u kome su se sjedinili dunik i povjerilac), a prema
ostalim solidarnim povjeriocima i dunicima ne prestaje,
nego se smanjuje za iznos onog dijela koji na njega otpada
(l. 419 ZOO).
Otkaz je izjava volje jedne

strane dostavljena drugoj
kojom u odreenom asu
prestaje obligacioni odnos.
3) Ima nekih obligacionih odnosa koji su odreeni da due traju

i u kojima se obaveza dunika sastoji u nizu radnji, koje se
ponavljaju, po pravilu, u jednakim vremenskim razmacima.
Takvo je npr. mjeseno plaanje zakupnine, plaanje lizing
rate i sl. Za takve obligacije moe biti unaprijed ugovoreno
vrijeme dokle e trajati, a nekad to vrijeme moe biti odreeno
i zakonom (npr. plaanje alimentacije do punoljetstva). Ako
vrijeme trajanja takvih obligacija nije odreeno, one prestaju
otkazom. Otkaz je izjava volje jedne strane dostavljena
drugoj kojom u odreenom asu prestaje obligacioni odnos.
Pravo otkaza moe biti ugovoreno za obje strane, a moe i
samo za jednu. Takoe moe biti predvieno da obligacija
prestaje odmah po saoptenju otkaza (bez otkaznog roka) ili
u kom vremenu e prestati obligacija poslije davanja otkaza
sa otkaznim rokom. I to je pravilo. Izuzetno za neke obligacije
je taj rok odreen zakonom ili obiajem.
4) Dalji nain prestanka obligacije jeste poravnanje ili nagodba.
Jedni ga smatraju posebnom vrstom pravnog posla, pa
prema tome i posebnim nainom prestanka obligacije. Drugi
ga smatraju vrstom novacije.
Poravnanjem se raiavaju pravni odnosi meu strankama,
utvruje se u emu se sastoje obaveze dunika, a u emu
prava povjerioca. Poto su ta prava i obaveze bili sporni ili
sumnjivi, stranke nisu bile sigurne, pa ni saglasne u pogledu
sadrine obligacije, osporavale su jedna drugoj u nekom
pogledu ovlaenja, odnosno obaveze (npr. visinu kamate,
135
Obaveza prestaje konfuzijom kad ista osoba postane i vjerovnik i dunik Vii privredni sud Hrvatske, P 333/79.
POGLAVLJE 2. 117
Poravnanje je ugovor
izmeu subjekata jedne
postojee
obligacije,
kojim oni svoja nejasna i
osporavana potraivanja i
dugovanja iz te obligacije
odstranjuju i utvruju ta
ostaje da jedni drugom
uine, ta ko duguje, ta
potrauje.
produenje roka izvrenja, da se otplata vri u ratama).136

Poravnanje je ugovor izmeu subjekata jedne postojee
obligacije, kojim oni svoja nejasna i osporavana potraivanja
i dugovanja iz te obligacije odstranjuju i utvruju ta ostaje
da jedni drugom uine, ta ko duguje, ta potrauje.137
Do poravnanja dolazi obostranim uzajamnim poputanjem
obiju strana jedne obligacije (l. 1089 ZOO). Kad samo jedna
strana popusti drugoj onda to nije poravnanje. Poto je to
ugovor, na poravnanje se primjenjuju pravila koja vae za
dvostrane ugovore u naelu (l. 1093 ZOO). Ne moe se
traiti ponitenje poravnanja zbog prekomjernog oteenja
(leasio enormis).
Pravno dejstvo poravnanja je, dakle, u tome to se prvobitna
obligacija ne gasi, nego joj se mijenja sadrina. U stvari,
nejasna sadrina poravnanjem postaje jasna, zna se u
emu su ovlaenja i u emu obaveze subjekata obligacije.
Oni koji poravnanje uzimaju kao vrstu novacije smatraju
da se poravnanjem mijenja pravni osnov obligacije, jer
nastaje nova obligacija, koja se zasniva na sporazumu
(poravnanju) istih subjekata. Zakon o obligacionim
odnosima poravnanje smatra ugovornim odnosom
(l. 1089).
Do poravnanja moe doi i u parnici pred sudom (sudsko
poravnanje, nagodba). Kada dvije strane iz istog ili iz
vie obligacionih odnosa imaju meusobna potraivanja
i dugovanja i kad zbog nejasnih, nesigurnih, sumnjivih i
uopte spornih potraivanja i dugovanja doe do spora pred
sudom, strane se mogu poravnati, odrediti ta su i kolike su
obaveze i prava svake od njih. Sud prihvata to poravnanje i
potvruje ga. Poravnanje sklopljeno pred sudom ima pravnu
snagu sudske odluke.
5) Iz razliitih razloga moe se donijeti zakon kojim se
ponitavaju ili ukidaju i uopte gase neki obligacioni odnosi.
136
Ugovorom o nagodbi osobe izmeu kojih postoji spor ili neizvjesnost o nekom pravnom odnosu pomou uzajamnih poputanja
prekidaju spor, odnosno uklanjaju neizvjesnost i odreuju svoja uzajamna prava i obaveze Privredni sud Hrvatske, P 1321/93.
137
Vidjeti: l. 360-393 ZOO.
To je nerijetko sluaj u revolucijama i politikim, socijalnim,

pa i ekonomskim reformama.
6) O zastarjelosti kao nainu prestanka obligacionih odnosa
izlagano je u dijelu o uticaju vremena na pravne odnose. To
je gubitak prava na prinudno ostvarenje svoga potraivanja
istekom odreenog vremena tj. protekom roka zastare.
Rokove zastare utvruje zakon i oni se ne mogu mijenjati
(produivati, skraivati) voljom uesnika u obligacionom
odnosu. Opti rok zastare u naem pravu je 5 godina; rok
je 3 godine kod meusobnih potraivanja pravnih lica, te
potraivanja zakupnine i kod naknade tete (subjektivni
rok) odnosno za 5 godina od kada je teta nastala. Postoji
i zastarni rok od 1 godine (potraivanja za isporuenu
elektrinu i toplotnu energiju, plin, vodu, radio i televizijske
pretplate, telefonske usluge i sl.). Kod zastarjelosti postoji
zastoj i prekid zastare usljed odreenih okolnosti.
POGLAVLJE 2. 119
Poglavlje
POJAM, IZVORI I SUBJEKTI
POSLOVNOG PRAVA
1. POJAM, PREDMET I METOD POSLOVNOG PRAVA
2. IZVORI POSLOVNOG PRAVA
3. SUBJEKTI POSLOVNOG PRAVA
Aequior est dispositio legis quam hominis.

Pravinija je odluka zakona nego ovjeka.
(Ljudi e se lake pokoriti odluci
zakona nego volji pojedinaca).
POJAM, IZVORI I SUBJEKTI

POSLOVNOG PRAVA
1. POJAM, PREDMET I METOD POSLOVNOG PRAVA
1.1. Pojam poslovnog prava
Poslovno
pravo
je
sistematizovan
skup
preteno
dispozitivnih
pravnih
normi
koje
ureuju imovinske odnose
profesionalnog imovinskog
prometa, onoga koji je
usmjeren na razmjenu i
prisvajanje prometnih, a
ne primarno upotrebnih
vrijednosti dobara.
Poslovno pravo je grana

prava koja ureuje odnose
koji nastaju iz obavljanja
privrednih djelatnosti ili koji
su u najtjenjoj predmetnoj
ili funkcionalnoj vezi sa tim
djelatnostima.
Poslovno pravo je grana

prava koja ureuje odnose
iz i povodom trgovine
shvaene u najirem smislu,
tj. profesionalnog obavljanja
privrednih djelatnosti.
oslovno pravo je sistematizovan skup preteno dispozitivnih

pravnih normi koje ureuju imovinske odnose profesionalnog
imovinskog prometa, onoga koji je usmjeren na razmjenu
i prisvajanje prometnih, a ne primarno upotrebnih vrijednosti
dobara; poslovno pravo je grana prava koja ureuje odnose koji
nastaju iz obavljanja privrednih djelatnosti ili koji su u najtjenjoj
predmetnoj ili funkcionalnoj vezi sa tim djelatnostima; poslovno
pravo je grana prava koja ureuje odnose iz i povodom trgovine
shvaene u najirem smislu, tj. profesionalnog obavljanja
privrednih djelatnosti.
Trgovako pravo ili pravo trgovaca: termin je nastao kao

kontrapunkt rimskom ius civile - pravo graana. U rimskom
pravu je bio prikriven terminom ius gentium. Od X vijeka
se u Evropi razvija specino pravo koje regulie odnose
trgovaca i koje se naziva Lex mercatoria ili Law Merchant.
U velikim buroaskim kodikacijama, koje su trgovaki posao
denirale najprije subjektivno - kao posao trgovca, zadran je
izraz trgovako pravo ili trgovinsko pravo. To je uinjeno
prvenstveno u Austrijskom Trgovakom zakoniku iz 1811. i
Njemakom trgovinskom zakoniku iz 1863. U tim zakonima
trgovako pravo je apsolutno adekvatan izraz.
POGLAVLJE 3. 123
Trgovinsko pravo je izraz koji svoj smisao nalazi u politikoj

potrebi da se pravo na bavljenje trgovinom, tj. privrednim
djelatnostima oslobodi cehovskih i administrativnih stega koje
su nametali apsolutni monarsi. Otuda je Napolenov Code de
commerce 1807. odreivao poslove koji su objektivno, po svojoj
prirodi i karakteristikama privredni, tj. trgovinski. Svako ko
se bavio tim poslovima imao je status trgovca , bez obzira na
cehovske ili druge administrativne uslove. Kasnijim razvojem ove
dvije koncepcije su se pribliile. Njemako pravo npr. poznaje
Musskaueute i Kannkaueute.
Privredno pravo ili Wirtschaftsrecht nastaje u Njemakoj
od kraja XIX vijeka kada se formirao veliki skup prinudnih
propisa koji su regulisali pravne okvire obavljanja privrednih
djelatnosti. Razlika izmeu Handelsrecht i Wirtschaftsrecht
je prvenstveno u metodi i izraava suprotnost: koordinacija
vs. subordinacija. Kada je administrativni socijalizam prihvatio
injenicu da administrativna intervencija u privredi ima svoje
specinosti (gosudarstvenici vs. hazjastvenici), usvojen je
i za ekonomske i za dravno-pravne odnose vezane za privredu
izraz privredno pravo.
Poslovno pravo ili Business Law potie iz common law sistema,
naroito iz onog u Sjedinjenim Amerikim Dravama. Po svojoj
sadrini je pandan izrazu trgovinsko pravo. Razlozi za usvajanje
termina poslovno pravo:
1) kod nas dominira poimanje trgovine kao razmjene robe za
novac, a ne kao sinonima za sve privredne djelatnosti;
2) izraz privredno pravo nije uobiajen u trinim ekonomijama,
budui da asocira na prinudno-pravni administrativni okvir
obavljanja privrednih djelatnosti;
3) nestala je drutvena svojina kao vlasnika osnova
privrednog prava
1.2. Predmet poslovnog prava

Teorija nije jedinstvena u pogledu predmeta poslovnog prava:
profesor Barto kae da su to svi odnosi koji se tiu trgovine
u pravnom znaenju te rijei, bez obzira ko u njih stupa i da
li su regulisani dispozitivnim ili prinudnim normama (statusno,

reglementarno pravo, i materijalno pravo o privrednim
poslovima); profesor Vedri kae da su to samo pravni odnosi
koji proistiu iz dinamike robno-novanih odnosa; samo odnosi
koji se tiu trgovine u pravnom znaenju u koje stupaju subjekti
koji se njima bave profesionalno i radi sticanja dobiti, nezavisno
od metoda regulisanja.
Predmet ove grane prava obuhvata skup propisa koji reguliu
poslovne-pravne odnose u koje subjekti stupaju s ciljem trajnog
sticanja dobiti (propise koji se odnose na: privredna drutva,
steaj i likvidaciju, pravo intelektulane svojine, ugovore poslovnog
prava, vrijednosne papire, pravo konkurencije i javne nabavke).
Kao nosioci prava i obaveza pojavljuju se lica koja u te odnose
stupaju stalno i profesionalno, a ne povremeno. Zbog izloenog
karaktera odnosa i naina djelovanja subjekata u njima, kao
subjekti poslovnog prava pojavljuju se sve vrste drutava,
ukljuujui i samostalne privrednike. Ovakav stav nesumnjivo
potvruje lan 25 ZOO koji ugovore o privredi denie kao
ugovore to ih preduzea i druga pravna lica koja obavljaju
privrednu djelatnost, te imaoci radnji i drugi pojedinci koju
u obliku registrovanog zanimanja obavljaju neku privrednu
djelatnost sklapaju meu sobom u obavljanju djelatnosti koje ine
predmete njihovog poslovanja ili su u vezi s tim djelatnostima138.
1.3. Metod poslovnog prava

Profesionalno obavljanje djelatnosti radi sticanja dobiti odredilo je
osnovne karakteristike metoda poslovnog prava. Poslovno pravo
je dinamina kategorija, u kojoj se pravni poslovi zakljuuju u
velikom broju sluajeva, velikom brzinom i u pravilu radi se o
poslovima vee vrijednosti. Upravo iz tih razloga, strunost je
osobina koja se pretpostavlja kod svakog uesnika u poslovnom
prometu, kao i odnosi utemeljeni na povjerenju i poslvnoj etici. U
podruju poslovnog prava prisutna je dravna intervencija, kao i
formiranje posebnih sudova i arbitraa.
138
l. 25 ZOO.
POGLAVLJE 3. 125
Metod poslovnog prava je skup principa i pravila kojima se

ureuju poslovni odnosi profesionalnih subjekata. Specinosti
metoda poslovnog prava su:
1) pravna jednakost stranaka u odnosu i ravnopravnost njihovih
volja ukljuujui specian poloaj pojedinih subjekata
(monopolski i oligopolski);
2) sloboda inicijative stranaka i autonomija njihovih volja uz
znaajna ogranienja u poslovnom pravu;
3) formularni ugovori i opti uslovi poslovanja;
4) imovinske sankcije, uz primjenu neimovinskih sankcija
vanugovornog karaktera;
5) mogunost prenosa prava na drugog subjekta;
6) pretenost dispozitivnih normi, u principu;
7) izvori prava koji odgovaraju potrebama privrede i obiaji;
8) stroija odgovornost uesnika poslovnog odnosa;
9) rjeavanje sporova (posebni sudovi i arbitrae) i
pojednostavljen postupak dokazivanja.
Detaljnija analiza principa i pravila jasno pokazuje da je u
poslovnom pravu prisutan metod subordinacije koji egzistira
pored metoda koordinacije.
2. IZVORI POSLOVNOG PRAVA

U
poslovnim
odnosima
pojavljuju
se
razliite
injenice, stanja, radnje,
kojima
se
poslovanje
realizuje. Oni predstavljaju
materijalne
izvore
poslovnog prava.
Formalni
izvori
poslovnog
prava
su
pojavni oblici (pravni akti)
koji sadre pravne norme za
regulisanje poslovnopravnih
odnosa.
Hijerarhija izvora poslovnog prava za razliku od ope hijerarhije

pravnih izvora, nije nigdje ni djelimino odreena propisima,
nego je preputeno pravnoj teoriji. Ona se zato mora utvrditi
na osnovu optih pravila konstituisanja hijerarhije izvora. U
skladu s tim, hijerarhija izvora poslovnog prava je: ustavi;
ratikovani meunarodni ugovori; zakoni; drugi obavezni opi
akti zakonodavnih organa; podzakonski akti; opi akti poslovnih
subjekata; ugovori; obiaji; uzanse; graansko pravo; te odluke
upravnih i sudskih organa.
Kada govorimo o izvorima poslovnog prava, dijelimo ih na
materijalne i formalne izvore prava. U poslovnim odnosima
pojavljuju se razliite injenice, stanja, radnje, kojima se poslovanje
realizuje. Oni predstavljaju materijalne izvore poslovnog prava.
Formalni izvori poslovnog prava su pojavni oblici (pravni akti)

koji sadre pravne norme za regulisanje poslovnopravnih
odnosa. Glavna podjela formalnih izvora poslovnog prava je
na: ope izvore (ustav, zakon i podzakonski akti) i autonomne
izvore (obiaj, uzanse, formularni ugovori i opti uslovi
poslovanja).
2.1. Opti izvori poslovnog prava

Kao izvor poslovnog prava ustav funkcionie u onoj mjeri u
kojoj drutveno i ekonomsko ureenje jesu predmet ustavnog
regulisanja. Istorijat ustavnosti to potvruje. Ustav Bosne i
Hercegovine sadran u Aneksu 4 Opteg okvirnog sporazuma
za mir u Bosni i Hercegovini i ustavi Entiteta polaze od svojine
kao prirodnog ljudskog prava. Upravo radi toga, od svih
odredbi relevantnih za ureivanje imovinskih odnosa, ustavi
sadre samo pojedine zakonodavne nadlenosti. To znai da
se ustavi ne pojavljuju kao neposredni izvori poslovnog prava.
Kao izvori prava, ustavna naela se primjenjuju posredstvom
zakona.
Zakoni su najvaniji izvor poslovnog prava, ali i najbrojniji. Zakoni
kao izvori poslovnog prava, u pravilu, na uopen i jednoobrazan
nain reguliu imovinskopravne odnose koji nastaju izmeu
poslovnih subjekata i tako najbolje odgovaraju potrebama pravne
sigurnosti u poslovnim transakcijama na tritu. Kao najvanije
zakone u podruju poslovnog prava mogue je navesti: Zakon o
privrednim drutvima, Zakon o obligacionim odnosima, Zakon o
bankama, Zakon o steajnom postupku, Zakon o likvidacionom
postupku, Zakon tritu vrijednosnih papira, Zakon o unutranjoj
trgovini, Zakon o mjenici, Zakon o eku, i tako dalje.
Od svih podzakonskih akata, kao izvor poslovnog prava, najvaniji
su oni koje donosi vlada. Oni se nalaze neposredno ispod zakona,
i slue odreivanju naina provoenja zakona. Upravo zato u
pravnoj teoriji i praksi susree se i naziv provedbeni akti (propisi).
Pored podzakonskih akata koje donosi vlada, treba spomenuti i
one koje donose nii dravni organi, na primjer: ministarstva,
agencije, i tako dalje.
POGLAVLJE 3. 127
2.2. Autonomni izvori poslovnog prava

Obiaj kao izvor prava ima daleko veu ulogu u poslovnom nego
u graanskom pravu. Uloga trgovakih obiaja kroz stoljea i
uticaj na poslovno pravo je izuzetno velika. Racionalnost i
praktinost trgovinskih ili privrednih obiaja doveli su do toga da
u uporednom pravu predstavljaju znaajan izvor prava. Razlozi
za ovo su dinaminost robnog prometa koja ne trpi odgaanja u
pronalasku pogodnih pravnih rjeenja za nove situacije. Danas se
poslovni obiaji formiraju vrlo brzo i na osnovu akata autonomnog
poslovnog prava (formulari, opti uslovi poslovanja), tako da su
svima brzo i lako dostupni. Zakonom o obligacionim odnosima
odreen je pojam obiaja i osnovi njegove primjene u podruju
graanskog i poslovnog prava.
Dobri poslovni obiaji su
pravila poslovne etike.
Trgovinski
poslovni
obiaji
predstavljaju
poslovne obiaje u uem,
pravnotehnikom smislu. To
je komercijalna praksa koja
je u tako irokoj primjeni da
sudionici poslovnih odnosa
oekuju da e ugovorne
strane postupiti u skladu sa
takvom praksom.
Dobri poslovni obiaji su pravila poslovne etike i obavezujui se na

njihovo potovanje zakonodavac je postavio jedan od korektiva
strogosti i zloupotrebe propisa.139 Na ovaj nain je pojaan zahtjev
za moralno ponaanje u podruju robnog prometa i usluga, i
postavljen je jo jedan kriterij za vrijednosnu ocjenu ponaanja
subjekata na tritu. Osnov primjene dobrog poslovnog obiaja
jeste izriita naredba zakonodavca (l. 21 ZOO).
Trgovinski poslovni obiaji predstavljaju poslovne obiaje u
uem, pravnotehnikom smislu. To je komercijalna praksa koja
je u tako irokoj primjeni da sudionici poslovnih odnosa oekuju
da e ugovorne strane postupiti u skladu sa takvom praksom.140
Da bi odreeno ponaanje postalo trgovinski poslovni obiaj
potrebno je da bude razumno, izvjesno, ope poznato, u skladu
sa moralom drutva i pravnim poretkom, te prihvaeno od
veine sudionika poslovnih odnosa. Trgovinske poslovne obiaje
mogue je podijeliti prema vie mjerila. Na osnovu teritorijalne
obuhvatnosti dijelimo ih na: ope, regionalne i lokalne. Prema
strukama u kojima vae obiaji se dijele na ope (horizontalne
koji vae u svim privrednim djelatnostima) i posebne (vertikalne
koji se primjenjuju samo u pojedinim strukama). Ukoliko
doe do sukoba raznih vrsta obiajnih pravila, hijerahijski su
139
Blagojevi, Borislav i Krulj, Vrleta (1983) Komentar Zakona o obligacionim odnosima, Beograd: Savremena administracija.
140
Goldtajn, Aleksandar (1967) Privredno ugovorno pravo, Zagreb: Informator, str. 26.
jai oni obiaji koji dolaze sa ueg teritorijalnog ili strukovnog

podruja.
Sudionici u obveznim odnosima duni su u pravnom prometu
postupati u skladu sa dobrim poslovnim obiajima.141 Ukoliko su
dobri poslovni obiaji, odnosno trgovinski poslovni obiaji, suprotni
dispozitivnim odredbama Zakona o obligacionim odnosima njihova
primjena je mogua samo kada su to stranke izriito ugovorile
(l.1107 ZOO). U pogledu naina primjene obiaja usvojeno
je objektivno shvatanje o njegovom vaenju. Obiaj se, dakle,
primjenjuje i bez obzira na to da li su stranke znale za njega ili
nisu, kada propis ne postoji ili nije dovoljan, a stranke nisu u
ugovoru ni izriito ni preutno iskljuile primjenu obiaja.
Kao izvor poslovnog prava obiaj se moe pojaviti u dva svojstva.
On moe djelovati primarno, ako propis ne postoji. Ukoliko propis
postoji, obiaj ima interpretativno svojstvo. U takvim sluajevima,
obiaj dopunjuje zakon, odnosno olakava njegovo tumaenje u
skladu sa potrebama vremena.
Uzanse su dobri poslovni
obiaji, sistematizovani u
zbornike.
Uzanse su dobri poslovni obiaji, sistematizovani u zbornike.

Stvaranje uzansi teorijski znai samo konstatovanje postojeih
obiajnih normi i njihovo objavljivanje radi lake primjene. U
praksi, donoenje uzansi uvijek je i kreativan proces kojim se
vri redakcija obiaja i stvara neto novo. Taj proces ukljuuje:
sistematizaciju obiaja, odnosno njihovu selekciju prema kriteriju
cjelishodnosti; svrstavanje jednog obiajnog pravila u sistem,
daje mu i ona znaenja koja to pravilo nema kada se primjenjuje
izolovano; i onaj koji uzanse stvara veoma esto vri izvjesne
modikacije postojeih obiaja radi usmjeravanja poslovne
prakse u eljenom pravcu. I pored navedenog procesa redakcije
uzansi, ne mijenja se njihov karakter one i dalje ostaju obiaji.
Ovisno o tome koji su obiaji predmet sistematizacije, uzanse se
mogu podijeliti na opte (one koje vae za sve poslove u privredi)
i posebne (one koje se primjenjuju samo u pojedinim strukama).
U sluaju meusobnog sukoba uzansi jae su one koje dolaze
sa ueg podruja. Donosioci uzansi su privredne komore,
profesionalna udruenja privrednika, te institucije javnog ili
141
l. 21 ZOO.
POGLAVLJE 3. 129
polujavnog karaktera. Dravni organi vre ogranienu kontrolu nad

donoenjem uzansi. Ona se obavlja prilikom davanja ovlatenja
za donoenje uzansi ili njihovog formulisanja. Cilj ove kontrole
je prvenstveno zatita javnog interesa. Kao izvor poslovnog
prava najznaajnije su Ope uzanse za promet robom iz 1954.
godine.142
Ako se radi o uzansama koje nisu suprotne dispozitivnim
odredbama Zakona o obligacionim odnosima, vait e ako su
sudionici u obveznim odnosima ugovorili njihovu primjenu ili ako
iz okolnosti proizilazi da su njihovu primjenu htjele.143 Ukoliko
se radi o uzansama koje su suprotne dispozitivnim normama
Zakona o obligacionim odnosima, moi e se primijeniti samo
ako su stranke izriito ugovorile primjenu uzansi.144
S obzirom da uzanse predstavljaju izbor odreenih dobrih
poslovnih obiaja iz ukupne mase postojeih, na njihovo vaenje
nije mogue primijeniti objektivnu teoriju koja je osnov primjene
obiaja. Uzanse, prema tome, vae samo na osnovu volje
stranaka. One su lex contractus (ugovoreni zakon). lanstvo u
organizaciji koja je donijela uzanse podrazumijeva i pristanak
na poslovanje po njenim uzansama, uvijek kada u meusobni
odnos stupaju lanovi te organizacije. Osnov primjene uzansi u
ovom sluaju je utnja stranaka, jer kada ne bi htjele primjenu
uzansi, stranke su obavezne to izriito naglasiti. Za sve one koji
nisu lanovi organizacija koje su donijele uzanse, pristanak na
primjenu uzansi daju izriito ili konkludentnim radnjama.
Tipski ugovori, odnosno
formularni
ugovori,
su
rezultat
sporazuma
stranaka,
postignut
na
osnovu obrasca u kome
su unaprijed formulisani
najkarakteristiniji i najei
elementi pravnog posla.
Brojnost i esto ponavljanje istih privrednih poslova doveli su do

tipizacije karakteristinih elemenata obligacionih ugovora koji te
poslove pravno formuliu. Radi brzine i ekonominosti zakljuivanja
ugovora privrednici su veoma rano, jo u 12. stoljeu poeli
tipine elemente da formuliu unaprijed i da ugovore sklapaju na
osnovu tako stvorenih obrazaca. Moderni promet samo je dalje
razvio tehniku stranu ovakvog postupka ugovaranja. Tipski
ugovori, odnosno formularni ugovori, su rezultat sporazuma
142
Opte uzanse za promet robom (Slubeni list FNRJ, br. 15/54) su u primjeni u onoj mjeri u kojoj je to odreeno Zakonom o obligacionim
odnosima.
143
l. 21, st. 2 ZOO.
144
l. 1107, st. 3 ZOO.
stranaka, postignut na osnovu obrasca u kome su unaprijed

formulisani najkarakteristiniji i najei elementi pravnog posla.
Precizna denicija formularnih odnosno tipskih ugovora glasila
bi skup klauzula koje su pismeno formulisane unaprijed, a koje
e u takvom ili izmijenjenom vidu predstavljati sadrinu ugovora
prilikom zakljuenja jednog konkretnog ugovora u budunosti145.
Opi uslovi poslovanja
su
propisi
ugovornih
klauzula koje ugovorne
stranke koriste kao dio svog
ugovora.
Prilikom ugovaranja u savremenim uslovima poslovanja,

poveava se i broj pravno relevantnih injenica o kojima je
potrebno voditi rauna. Te injenice vie ne zadiru u samu
sutinu posla, obuhvaenog obrascem tipskog ugovora pa ih
privrednici formuliu za svaku okolnost posebno i dopisuju ili
na poleinu ugovornog formulara ili na poseban dodatak. Tako
formulisane klauzule nazivaju se opim uslovima poslovanja. U
skladu s tim opi uslovi poslovanja su propisi ugovornih klauzula
koje ugovorne stranke koriste kao dio svog ugovora146. Njihova
primjena bazira se na posebnom sporazumu. Navedene klauzule
mogu biti iskoritene u cjelini ili djelimino.
Ubrzan rast i poveana tipizacija prometa doveli su do toga da
se u opte uslove poslovanja unosi sve vie elemenata koji se
tiu odreenog posla. Kvantitativno poveanje sadraja dovodi
do kvalitativnih promjena u strukturi i karakteru optih uslova
poslovanja. Opti uslovi u dananjim okolnostima poslovanja
pokrivaju itav poslovni odnos stranaka, a ne samo sadraj
ugovora. Pored odredaba o bitnim elementima ugovora oni sadre
i pravila o nainu zakljuivanja ugovora, nainu izvravanja i o
nainima rjeavanja sporova koji proisteknu iz ugovora. Opti uslovi
poslovanja moraju biti sistematizovani i objavljeni na uobiajen
nain. Individualnost pojedinih klauzula se gubi, i one postaju dio
sistema i tumae se u skladu sa njim. Od dijelova individualnog
ugovora opti uslovi poslovanja postaju, vie ili manje potpun
pravni reim, po kome se ravnaju svi poslovi iste vrste.147
Razvoj sadraja i znaaja formularnih (tipskih) ugovora i optih
uslova poslovanja pokazuje da je pojedinana norma koju
su oni nekada sadravali poela da prerasta u opu normu.
145
Vilus, Jelena (1986) Opti uslovi formularnih ugovora, Beograd: Institut za uporedno pravo Savremena administracija, str. 17-18.
146
Goldtajn, A. (1967) op. cit., str. 142. i Vilus, J. (1986) op. cit., str. 19-20.
147
Opirnije u Vilus, J. (1986) op. cit., str. 26-93.
POGLAVLJE 3. 131
Osnov primjene formularnih ugovora i optih uslova poslovanja

je autonomija volje stranaka. Opti karakter ovih ugovornih
instrumenata i ovdje dovodi do znaajne novine. Zakonodavac
u itavom nizu sluajeva nareuje obaveznu i jednaku primjenu
formularnih ugovora i optih uslova poslovanja. Po svom znaaju,
oni se izjednaavaju sa propisom kao optim aktom.148
3. SUBJEKTI POSLOVNOG PRAVA

3.1. Pojam subjekata poslovnog prava
Subjekt prava je svako
lice koje ima sposobnost
da bude nosilac prava i
obaveza.
Prema
objektivnom
kriteriju,
svojstvo
trgovca se izvodi iz pojma
trgovinskog posla koji je
objektivno
denisan
zakonom su izriito odreeni

ti poslovi.
Subjekt prava je svako lice koje ima sposobnost da bude nosilac

prava i obaveza. Kao subjekti prava openito pojavljuju se zika
i pravna lica. Iz tog razloga, subjekte poslovnog prava treba
traiti u okviru zikih i pravnih lica, za koje vrijede odreene
specinosti u odnosu na ostala lica. Klasina teorija subjekte
poslovnog prava najee odreuje preko pojma trgovinskog
posla i svojstva (karakteristika) lica koja preduzimaju poslovne
aktivnosti. Takav pristup ukazuje da postoje tri osnovna kriterija
kojima se odreuju subjekti poslovnog prava: objektivni,
subjektivni i mjeoviti.
Prema objektivnom kriteriju, za koji je model francusko pravo
(Code de commerce, 1807), svojstvo trgovca se izvodi iz pojma
trgovinskog posla koji je objektivno denisan zakonom su
izriito odreeni ti poslovi. Iz toga slijedi da je trgovac (subjekt
poslovnog prava) lice koje obavlja trgovake poslove u vidu
svog redovnog zanimanja (profesije). U objektivne (apsolutne)
trgovake poslove spadaju: bankarski poslovi, izdavanje mjenice,
kupovina robe radi preprodaje, posredniki poslovi i drugi.149
Lice koje ue u takve poslove, pa i prvi put, ima svojstvo
trgovca.150
148
Opti uslovi odreeni od strane jednog ugovaraa, bilo da su sadrani u formalnom ugovoru, bilo da se na njih ugovor poziva,
dopunjuju posebne pogodbe utvrene meu ugovaraima u istom ugovoru i po pravilu obavezuju kao i ove (l. 142 ZOO). Upravo iz
tog razloga su u Zakonu o obligacionim odnosima paljivo regulisani.
149
Vrbani, J. (1909) op. cit., str. 5.
150
Starije njemako pravo kao i starije bosanskohercegovako pravo je prihvatilo ovu koncepciju. Vidjeti na primjer, l. 282-284 TZBiH.
Subjektivni kriterij uzima

u obzir svojstvo lica a ne
prirodu posla. Trgovcem
se denie lice koje obavlja
trgovaku profesiju, a za to
je uslove odredio zakon.
Prema
mjeovitom
kriteriju
niz
obiljeja
odreuje pojam trgovca.
Subjektivni kriterij za koji je uzor njemako pravo

(Handelsgesetzbuh, 1897), uzima u obzir svojstvo lica a ne
prirodu posla. Trgovcem se zapravo denie lice koje obavlja
trgovaku profesiju, a za to je uslove odredio zakon. Trgovac
je onaj koji poslove obavlja: u vidu svog zanimanja; ili da je po
nainu postanka i formi trgovac; ili da poslove obavlja na nain
ili po obimu koji zahtijevaju njegovo regulisanje kao trgovca. Svi
poslovi koje preduzmu trgovci jesu trgovaki poslovi i na njih se
primjenjuje reim trgovakog prava.
Prema mjeovitom kriteriju niz obiljeja odreuje pojam trgovca,
ime ta kategorija dobija iroko znaenje. Tipian primjer jeste
ameriko pravo151. Koristei mjeovite kriterije u denisanju
pojma trgovca, ameriko pravo152 alternativno uzima u obzir ova
obiljeja: poslovanje odreenom robom (predmet transakcije);
zanimanje lica koje pokazuje znanje ili vjetinu svojstveno
djelovanjima ili robama obuhvaenim transakcijama (odnos
prema ukupnoj transakciji); i profesiju ili zaposlenje lica (agent,
broker, drugi posrednici) koje svojim angmanom pokazuje da
posjeduje znanje ili vjetinu za te poslove. Jedan od ovih kriterija
moe ispunjavati ziko ili pravno lice i tada je subjekt poslovnog
prava, odnosno ima status poslovnog subjekta.
3.2. Sistematizaca subjekata poslovnog prava

Kao i u savremenim uporednim pravima, tako i u naem postoje
razliiti kriteriji prema kojima se mogu odrediti subjekti poslovnog
prava. U Bosni i Hercegovini primijenjen je mjeoviti sistem. Lica
koja ulaze u krug subjekata poslovnog prava redovno ispunjavaju
vie kriterija. Osnovni kriteriji su ovi:
1) cilj radi kojeg se osniva i postoji odreeno lice;
2) obavezna registracija kod nadlenog dravnog organa (suda
ili organa uprave);
151
Chesseman, Henry R. (2007) Business Law: legal environment, online commerce, business ethics and international issues, 6th edition,
New Jersey: Pearson Education Inc.
152
Jednoobrazni trgovaki zakonik (Uniform Commercial Code) od 1952. godine, l.2-104 vidjeti: http://www.law.cornell.edu/ucc
POGLAVLJE 3. 133
3) obavljanje registrovane djelatnosti u vidu registrovanog

zanimanja (profesije) i nain obavljanja djelatnosti;
4) priroda poslova kojima se odreeni subjekt bavi.
Subjekti poslovnog prava se osnivaju i posluju radi postizanja
dobiti (lukrativni ciljevi).153 Za lica koja se osnivaju i rade na bazi
regula poslovnog prava uvijek se pretpostavlja da imaju te ciljeve.
U pravnoj teoriji i praksi postoje protne i neprotne organizacije.
Poslovnopravna lica (privredna drutva i svi njihovi statusni
oblici) su uvijek protne organizacije. Neprotne organizacije su
pravna lica koja za cilj imaju zadovoljenje kulturnih, obrazovnih,
naunih, humanitarnih, socijalnih, zdravstvenih, i drugih potreba
i interesa. Oni nisu subjekti poslovnog prava.
Ciljevi odreenih subjekata poslovnog prava ne moraju se ogledati
u postizanju neposrednih ekonomskih ciljeva (dobit/prot), nego
i radi: odvijanja odreenih poslovnih funkcija i prometa openito
(na primjer berze i profesionalni posrednici); zadovoljenja trinih
i drugih interesa osnovnih poslovnih subjekata; neophodnosti
obavljanja djelatnosti u funkciji zadovoljavanja potreba graana
i poslovnih subjekata (javne kompanije); te radi zadovoljavanja
interesa odreenog kruga lica (zadruge).
Registracija je zajedno sa ciljevima, bitan kriterij za odreivanje
subjekata poslovnog prava. Neki subjekti se registriraju kod suda,
drugi kod opinskog organa. Upis u javni registar je obligatoran i
bez njega nije mogue stei svojstvo subjekta poslovnog prava.
Priroda posla, kao objektivan kriterij, i registracija daju odreenim
licima status subjekata poslovnog prava. I pored toga to ima
svojstvo subjekta poslovnog prava, priroda posla iskljuuje
odreene subjekte u vrenju nekih djelatnosti. Tako na primjer,
individualni trgovac ne moe obavljati odreene trgovinske
usluge (komision, uskladitenje, pedicija, kontrolu kvaliteta i
kvantiteta robe, osiguranje robe, i drugo). U literaturi i praksi se
esto spominje pod pojmom nepotpuni trgovac.
Polazei od kriterija za odreivanje subjekata poslovnog prava,
mogue je izvriti njihovo razvrstavanje i osnovnu sistematizaciju.
153
l. 2 ZPD.
Osnovna sistematizacija subjekata poslovnog prava u Bosni i

Hercegovini je:
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
Individualni trgovac (poduzetnik)

Privredna drutva
Statusni i ugovorni oblici povezivanja drutava
Drutva u nansijskom sektoru (nansijske organizacije)
Organizovana i ureena javna trita kapitala
Javna preduzea/kompanije
Zadruge, zadrune organizacije i savezi
Privredne komore, komorske asocijacije i udruenja
Ostala pravna lica
Neki od ovih subjekata su osnovni nosioci privrednog ivota

(privredna drutva i nansijske organizacije banke i osiguravajua
drutva), dok se drugi pojavljuju kao oblici statusnog ili ugovornog
povezivanja (holding, koncern) ili su svojevrsna trita kapitala
(berze). S obzirom na ciljeve osnivanja, neprotne organizacije
se sporadino pojavljuju kao subjekti poslovnog prava. Javna
preduzea i zadruge imaju mjeovite ciljeve, javni interes,
odnosno zadovoljavanje interesa zadruga, ali imaju i lukrativne
ciljeve. Komore, savezi, udruenja predstavljaju asocijacije i ine
posebne ustanove poslovnog prava.
POGLAVLJE 3. 135
Poglavlje
PRIVREDNA DRUTVA
1. UVOD
2. ATRIBUTI PRIVREDNIH DRUTAVA
3. REGISTRACIJA POSLOVNIH SUBJEKATA
4. ZASTUPANJE I PREDSTAVLJANJE PRIVREDNIH DRUTAVA
5. STATUSNE PROMJENE I PROMJENA OBLIKA
6. POVEZANA DRUTVA
Utilitas communis vinculum

societatis maximum est.
Zajednika korist je najvea veza drutva
(ortakluka, udruenja, zajednice).
PRIVREDNA DRUTVA
1. UVOD
1.1. Pojam privrednog drutva
naoj, kao i u teoriji uporednih prava, koriste se razliiti

izrazi kojim se oznaavaju (odreuju) pravna lica poslovnog
karaktera, a koja su subjekti i predmet izuavanja poslovnog/
trgovakog prava, odnosno ue, kompanijskog prava. Neki od tih
izraza su tradicionalni, dok su drugi novijeg datuma ili su specini
za neke pravne sisteme (evropskokontinentalni, anglosaksonski).
Za pravna lica koja imaju lukrativne ciljeve redovno se koriste
generiki pojmovi kao to su poslovne organizacije ili protne
organizacije, naroito u ekonomskoj literaturi. Nerijetko,
upotrebljava se i pojam rma sa irim znaenjem, jer ukljuuje i
individualnog trgovca kao subjekta poslovnog prava.
Tradiciji evropskokontinentalnih pravnih sistema odgovara

termin drutvo (fr. socit, njem. Gesselschaft) u kome pravcu
se i razvila posebna teorija (teorija drutava). Taj termin ima ire
znaenje poto obuhvata kako drutva poslovnog, tako i drutva
graanskog prava, tipa ortakluka (lat. societas). Meutim, kada
se iskljuivo misli (obrauju) drutva poslovnog prava (poslovne
prirode), teorija i zakonodavstvo najee koriste tradicionalni
pojam trgovaka drutva (njem. Handelsgesellschaft). U
novije vrijeme u upotrebi je pojam privredna drutva. Istorijski
posmatrano, termin trgovaka drutva ima tradiciju na podruju
POGLAVLJE 4. 139
Bosne i Hercegovine i susjednih zemalja, jer se njime slui i

teorija i pravna reglementacija od sredine XIX vijeka154.
U
klasinom
znaenju,
pojam
preduzee
ne
oznaava
pravno
lice,
nego
jedan
poslovni
poduhvat koji je planiran,
organizovan i nansiran,
a iji su nosioci trgovaka
drutva. U novije vrijeme
tim pojmom oznaavaju
se svi organizovani oblici
vrenja poslovnih aktivnosti
koji se ne mogu svrstati
u kategoriju trgovakih
drutava (nisu tipini).
Pod
uticajem
ranijeg
drutveno-ekonomskog
sistema
(socijalistikog) nae zakonodavstvo, pa i pravna teorija, je
koristilo termin preduzee. Pored toga to nije kompatibilan sa
uporednim pravnim sistemima, taj izraz ima veoma iroko pravno
znaenje, pa nije adekvatan. U klasinom znaenju, pojam
preduzee ne oznaava pravno lice, nego jedan poslovni poduhvat
koji je planiran, organizovan i nansiran, a iji su nosioci trgovaka
drutva. Ipak, u novije vrijeme tim pojmom (engl. enterprise)
oznaavaju se svi organizovani oblici vrenja poslovnih aktivnosti
koji se ne mogu svrstati u kategoriju trgovakih drutava (nisu
tipini).
U anglosaksonskoj pravnoj teoriji generiki pojam business
organization obuhvata dvije kategorije poslovnih subjekata
i to: partnership i corporation odnosno company155. Oni bi
trebali da odgovaraju pojmu trgovako drutvo evropskog
prava (partnership = ortaka drutva, drutva lica, a company i
corporation = drutva kapitala).
U ovom udbeniku koristimo alternativno (naizmjenino) i sa istim
znaajem termine trgovako drutvo i privredno drutvo. Rije
preduzee koristi se samo kod kategorije javnog preduzea,
kao generiki pojam.
Jedan od prvih oblika

udruivanja
trgovaca
pojedinaca jeste institut
commenda,
prvobitno
razvijen u pomorskom pravu
gdje su se trgovci povezivali
radi zajednikog prevoza i
prodaje robe, uz zajedniki
rizik i podjelu dobiti.
Individualni trgovci su veoma rano poeli da se udruuju radi

zajednikog obavljanja trgovakih poslova. Te forme povezivanja
bile su jednostavne, a svoje mjesto nalazile su u statutima pojedinih
gradova, primorskih naroito. Jedan od prvih oblika udruivanja
trgovaca pojedinaca jeste institut commenda, prvobitno razvijen
u pomorskom pravu gdje su se trgovci povezivali radi zajednikog
prevoza i prodaje robe, uz zajedniki rizik i podjelu dobiti. Kasniji
razvoj poslovnog prava iao je u pravcu stvaranja trgovakih
drutava. U anglosaksonskom pravu, osnovu za stvaranje
154
Trgovaki zakonik za Bosnu i Hercegovinu (1883) krae: TZBiH; Hrvatsko-ugarski trgovaki zakonik (1875) krae: HUTZ; Trgovaki
zakonik Kraljevine Srbije (1860, 1896, 1898) krae TZKS; Trgovaki zakon Kraljevine Jugoslavije (1937) krae: TZKJ
155
Ellison, John, Bedingeld, Jim i Harrison, Tom (1994) Business Law, Durham: Business Education Publishers Limited, str. 161-173;
Barnes, A. James, Dworkin, Terry M. i Richards, Eric (1987) Law for Business, Homewood: IRWIN, str. 411 i 481, respektabilno
PRIVREDNA DRUTVA
Privredno/trgovako
drutvo
(kompanija)
je poslovna organizacija
koja predstavlja: zajednicu
stvorenu ugovorom, po
pravilu dva ili vie lica
(pravnih i/ili zikih), sa
statusom pravnog lica, u
koju ona ulau kapital i
rad da pod zajednikim
imenom (rmom) obavljaju
registrovanu
poslovnu
aktivnost s ciljem sticanja
dobiti.
Privredno drutvo moe

se denisati i kao protna
organizacija sa statusom
pravnog lica, formirana od
jednog ili vie lica (pravnih
i/ili zikih) u koju oni trajno
ulau kapital (novac, stvari,
prava) kroz uloge, iji je
osnovni kapital podijeljen
na udjele, u cilju obavljanja
registrovane djelatnosti na
tritu i sticanja dobiti, i tom
organizacijom
upravljaju
lanovi drutva.
U amerikom pravu, trust

je imovinskopravni odnos
stvoren ugovorom u kome,
po pravilu vie lica povjerava
svoju imovinu drugom licu
trustee-u. Povjerenik uva
povjerenu imovinu za raun
vlasnika i nastoji je uveati,
pa otuda ima posebne
ducijarne dunosti.
trgovakih drutava treba traiti u ideji trust-a zasnovanoj na

ugovornom odnosu principala i agenata156.
Trgovaka drutva su nastala onda kada su razvoj proizvodnih
snaga i potrebe drutva doli do toga stepena da pojedinani
kapital i individualni trgovac (pojedinac) vie nisu mogli da ih
zadovolje. Poslovne aktivnosti i privredni ivot esto su takvi da
je teko, gotovo nemogue, obavljati ih pojedinanim snagama.
Stoga je vrlo rano dolo do udruivanja bilo kapitala, bilo linosti
na bazi zajednike saradnje.157 Tako se stvaraju organizacione
forme koje omoguavaju zajednicu kapitala i/ili rada, tih dviju
ideja.
U pravnoj teoriji postoje razliita pojmovna odreenja privrednog
drutva. Generalno, privredno/trgovako drutvo (kompanija)
je poslovna organizacija koja predstavlja: zajednicu stvorenu
ugovorom, po pravilu dva ili vie lica (pravnih i/ili zikih), sa
statusom pravnog lica, u koju ona ulau kapital i rad da pod
zajednikim imenom (rmom) obavljaju registrovanu poslovnu
aktivnost s ciljem sticanja dobiti. Postoji mogunost da i jedno
lice formira i vodi trgovako drutvo (jednolana drutva
njem. Einmann Gesellschaft, engl. one man company). Tako se
privredno drutvo moe denisati i kao protna organizacija sa
statusom pravnog lica, formirana od jednog ili vie lica (pravnih
i/ili zikih) u koju oni trajno ulau kapital (novac, stvari, prava)
kroz uloge, iji je osnovni kapital podijeljen na udjele, u cilju
obavljanja registrovane djelatnosti na tritu i sticanja dobiti, i
tom organizacijom upravljaju lanovi drutva.
Elementi opte denicije trgovakog drutva su sljedei: cilj
privrednog drutva, pravni status, pravni osnov nastajanja,
osnivai, trajni ulozi, registracija, osnovni kapital, imovina i
imovinskopravna odgovornost. Drugim rijeima, privredna
drutva imaju sljedee pravne karakteristike:
156
Henn, Harry G. (1970) Handbook of the Law of Corporations and Other Business Enterprises, St. Paul: West Publishing Co., str. 87, 315,
359, 394. U amerikom pravu, trust je imovinskopravni odnos stvoren ugovorom u kome, po pravilu vie lica povjerava svoju imovinu
(sredstva, dionice, a kod glasanja i glasaka prava) drugom licu trustee-u. Povjerenik uva povjerenu imovinu za raun vlasnika i
nastoji je uveati, pa otuda ima posebne ducijarne dunosti (dunosti iz osnova povjerenja). Izmeu vlasnika kapitala i povjerenika
stvara se poslovni krug.
157
Barto, Milan (1933) Privatno pravo, Beograd, str. 329.
POGLAVLJE 4. 141
1) cilj privrednog drutva: ostvarivanje dobiti, saglasno

nansijskim propisima, koja se dijeli izmeu lanova drutva.
Cilj ili misija zbog kog se osniva pojedino drutvo je osnov
razlikovanja privrednih od ostalih vrsta drutava. Osnovni
cilj organizovanja privrednih drutava je sticanje prota dok
je kod ostalih tipova drutava cilj zadovoljavanje odreenih
interesa koji nemaju karakter sticanja zarade. Ue poimanje
privrednih drutava je opravdano iz vie razloga. Njegova
misija, motivi osnivanja, nain organizovanja, pravila vezana
za nansijsko poslovanje, iskazivanje i obraun dobiti, poreske
obaveze, pravila vezana za steaj i redovnu likvidaciju su
samo neki od razloga koji opravdavaju distinkciju. U prilog
ove tvrdnje govore nam i rjeenja uporednih zakonodavstava
koja, u pravilu, u uvodnim odredbama deniu privredno
drutvo kao oblik organizovanja koji se osniva radi sticanja
dobiti;
2) pravni status: pozitivno pravo priznaje drutvu, kao
drutvenoj tvorevini svojstvo pravnog lica, moe tuiti i
biti tueno. U nekim pravima, za pojedina drutva, postoje
izuzeci. Tako ortaka/partnerska drutva odnosno drutva
lica (drutvo sa neogranienom solidarnom odgovornou
i komanditno drutvo) u nekim pravima nemaju status
pravnog lica (njemako, francusko), dok u naem imaju.
Pravna osobenost znai da kompanija ima sposobnost,
mo, snagu, kapacitet da u pravnom prometu stie prava i
preuzima obaveze, moe imati imovinu i raspolagati njom;
3) pravni osnov nastajanja: u principu, to je ugovor izmeu
osnivaa (drutveni ugovor), a kod jednolanog drutva
osnivaki akt je odluka o osnivanju.
4) osnivai drutva: jedno ili vie lica (drutva kapitala) odnosno
dva ili vie lica (drutva lica), bilo da su pravna i/ili zika,
domaa i/ili strana. Broj osnivaa zavisi od njihove odluke
izraene u osnivakom aktu. Opte prihvaen princip u
naem i komparativnim pravima jeste da drutvo kapitala
moe osnovati jedno lice (jednolano drutvo) ili vie lica i
tu nema zakonskih ogranienja. Strano lice, investitor, ima
nacionalni tretman, to znai da moe osnovati kompaniju
pod istim uslovima kao i domae. Izuzetak postoji u pogledu
ulaganja u drutva koja se bave proizvodnjom i prodajom
PRIVREDNA DRUTVA
naoruanja i u oblasti javnog informisanja gdje ulog stranca

moe biti do 49%, kao i u kompanije iz drugih sektora
zakonom odreene. Meutim, strani investitori imaju pravnu
zatitu kroz stabilizacionu klauzulu izmjene zakona o
stranim direktnim investicijama, poslije ulaganja, ne mogu
ii na tetu stranog investitora, ako on to ne prihvati;
5) trajni ulozi: osnivai, investitori, ulau svoj kapital u kompaniju
u vidu trajnih uloga koje, u naelu, ne mogu povui, osim
u izuzetnim sluajevima zakonom doputenim. Ulozi mogu
biti u novcu, stvarima i pravima zavisno od razvojnih ciljeva
kompanije i interesa investitora. Kod kasnijih investiranja
(poveanja osnovnog kapitala) ulozi su, u principu, u novcu,
odnosno u obliku nansijskog kapitala;
6) registracija: drutvo se obavezno registruje, u naem pravu kod
suda, kao i njegova djelatnost (poslovne aktivnosti), ukljuuji
i druge pravno relevantne injenice odreene zakonom.
7) osnovni kapital: od uloga osnivaa, kasnije i drugih investitora,
formira se u kompaniji nansijska kategorija koja se naziva
osnovni kapital. Prilikom osnivanja to je inicijalni osnovni
kapital koji se uveava ulaganjem novih uloga. Osnovni kapital
je podijeljen na udjele (zbir prava koja pripadaju jednom
investitoru), a u dionikom drutvu na dionice (dijelove,
jedinice). Sve dionice koje pripadaju jednom investitoru ine
njegov udio. Kompanijski zakoni strogo uvaju integritet
osnovnog kapitala kompanije, pa njegove izmjene podlijeu
sloenim procedurama koje propisuju zakoni i regulatorne
institucije;
8) imovina drutva: je odvojena od imovine lanova i ne smije
se pravno mijeati. U suprotnom, stvara se privid pravnog
identiteta i tada lanovi drutva potpadaju pod veoma strogu
zakonsku odgovornost - neogranienu solidarnu odgovornost
za obaveze drutva i to svojom linom neunesenom imovinom
(l. 6 ZPD), o emu e biti rijei kasnije. Udio pokazuje
procenat uea investitora u osnovnom kapitalu kompanije,
njegova prava u upravljanju i imovinskim interesima;
9) imovinskopravna odgovornost: za svoje obaveze stvorene
u prometu drutvo odgovara cjelokupnom imovinom, kao
POGLAVLJE 4. 143
pravno lice. U tome smislu postoje odreene specinosti

kod drutava personalnog tipa. Investitori u drutvima
kapitala snose ogranieni poslovni rizik do visine svojih uloga
to dolazi do izraaja kod pokria gubitaka na teret osnovnog
kapitala i u sluaju steaja drutva. Za razliku od ortakih
drutava, lanovi drutva kapitala snose ogranieni poslovni
rizik. U pravnom prometu oni ne odgovaraju za obaveze
drutva, osim u sluaju stvaranja privida pravnog identiteta
sa drutvom. Povjerilac ne moe tuiti dioniara za obaveze
koje drutvo ima prema njemu, to nije sluaj sa lanovima
drutava lica koji snose neogranieni poslovni rizik.
Upravljanje i voenje nisu ukljueni u optu deniciju trgovakog
drutva. Zavisno od tipa, kao i organizacije tih funkcija, postoje
bitne razlike kod drutava lica i kapitala.
Povui razliku izmeu privrednih drutava i drugih oblika
organizovanja nije teko. Pod ovim se misli na razliku koja postoji
izmeu protabilnih i neprotabilnih oblika organizovanja. Osnov
njihovog razlikovanja je u motivima osnivanja kao i ciljevima
koji se ele postii. Motivi osnivanja privrednih drutava su
ostvarenje zacrtanih ciljeva u smislu udruivanja kako bi se na
zajednikoj osnovi i razliitim doprinosom ostvario osnovni cilj, a
to je sticanje dobiti.
Neprotabilni oblici organizovanja imaju sasvim druge motive
njihovog organizovanja. Oni se sastoje u elji i namjeri da se
grupa ljudi ili osnivaa na organizovan nain bave odreenim
aktivnostima. Za preduzimanje odreenih akcija njima je
potrebno i da imaju svojstvo pravnog lica. Ciljevi kod ovih oblika
pravnih lica nisu ostvarivanje zarade nego zadovoljenje odreenih
potreba koje mogu biti razliite vrste. Moe se raditi o intencijama
ekoloke naravi, karitativnim (dobrotvornim) aktivnostima,
zatitom ineteresa odreene populacije npr. penzionera itd., a
bez namjere da se ostvari dobit. Ovi oblici organizovanja svoje
aktivnosti obavljaju prema sasvim drugoj vrsti pravnih propisa.
Iskazivanje njihovih rezultata rada je zakonska obaveza, ali se
to radi na drugi nain i na drugim osnovama. Tako ovi oblici
organizovanja, izmeu ostalog, ne iskazuju dobit, a obraun
poslovanja vre po drugim pravilima u odnosu na privredna
drutva. Njihovi organi su organizovani na drugaiji nain a
kontrolu rada i poslovanja obavljaju drugi dravni organi. Oni se
PRIVREDNA DRUTVA
najee javljaju kao udruenja graana, i fondacije, odnosno

zadubine.
1.2. Izvori prava

Pravo
privrednih
drutava obuhvata skup
pravila kojima se ureuju
njihovo
organizovanje,
rad, ustrojstvo i nadlenost
organa, organizacija, reim
odgovornosti kao i uslovi i
naini prestanka njihovog
postojanja.
Pravo
privrednih
drutava je samostalna
pravna disciplina koja za
predmet svog prouavanja
ima pravni reim privrednih
drutava i to kako opti
pravni reim tako i pravni
reim svakog od pojedinih
privrednih drutava.
Pravo privrednih drutava obuhvata skup pravila kojima se

ureuju njihovo organizovanje, rad, ustrojstvo i nadlenost
organa, organizacija, reim odgovornosti kao i uslovi i naini
prestanka njihovog postojanja. Ovu pravnu disciplinu moemo
denisati i na drugaiji nain. Pravo privrednih drutava je
samostalna pravna disciplina koja za predmet svog prouavanja
ima pravni reim privrednih drutava i to kako opti pravni reim
tako i pravni reim svakog od pojedinih privrednih drutava.
Time se ova zasebna pravna disciplina izdvaja iz poslovnog
prava, to moe da zahvali sloenosti materije koja se prouava,
samostalnim izvorima prava te sve veem stepenu specijalizacije
i potrebe odvojenog izuavanja pojedinih pravnih instituta.
1.2.1. Domai izvori prava

Regulativa, izvori prava, kojima se ureuju privredna drutva
sistematizuju se po raznim kriterijima. Polazei od nivoa
regulacije, pravni izvori privrednih drutava mogu se klasicirati
na sljedei nain:
1) dravni nivo Bosne i Hercegovine;
2) nivo entiteta - Federacije Bosne i Hercegovine i Republike
Srpske;
3) nivo Distrikta Brko;
4) regulativa regulatornih institucija (Komisija za vrijednosne
papire, Registar vrijednosnih papira, Agencija za bankarstvo,
Agencija za osiguranje i drugih agencija) i
5) autonomna regulativa privrednih drutava.
Kako Bosna i Hercegovina pripada evropskokontinentalnom
sistemu prava, najznaajni izvor u oblasti kompanijskog prava
jeste zakon. Zakoni na nivou Bosne i Hercegovine na jednoobrazan
nain ureuju pojedine oblasti bitne za poslovanje kompanija, a
to su:
POGLAVLJE 4. 145
1) Zakon o politici direktnih stranih ulaganja u Bosni i

Hercegovini, dalje ZPDSU,158
2) Zakon o konkurenciji, dalje ZK,159
3) Zakon o vanjskotrgovinskoj politici,160
4) Zakon o carinskoj politici Bosne i Hercegovine,161
5) Zakon o slobodnim zonama.162
Centar regulatorne djelatnosti iz oblasti kompanijskog prava
i trita kapitala nalazi se u entitetima (Federaciji Bosne i
Hercegovine i Republici Srpskoj). Regulativa sadri pravila i
mehanizme koji se odnose na: osnivanje, poslovanje, upravljanje
i prestanak drutava, institucije trita kapitala i instrumente.
Polazei od toga, najvaniji zakoni u Federaciji Bosne i Hercegovine
su:
1) Zakon o privrednim drutvima Federacije Bosne i Hercegovine,
dalje ZPD,163
2) Zakon o registraciji poslovnih subjekata u Federaciji Bosne i
Hercegovine, dalje ZRPS,164
3) Zakon o tritu vrijednosnih papira, dalje ZTVP,165
4) Zakon o investicionim fondovima, dalje ZIF,166
5) Zakon o bankama, dalje ZB,167
6) Zakon o drutvima za osiguranje u privatnom osiguranju,
dalje ZDOPO,168
7) Zakon o Komisiji za vrijednosne papire, dalje ZKVP,169
8) Zakon o registru vrijednosnih papira, dalje ZRVP,170
158
Slubeni glasnik BiH, br. 4/98 i 13/03.
159
Slubeni glasnik BiH, br. 48/05, 76/07 i 80/09.
160
Slubeni glasnik BiH, br. 7/98 i 35/04.
161
162
Slubeni glasnik BiH, br. 99/09.
163
Slubene novine FBiH, br. 23/99, 45/00, 2/02, 6/02, 29/03, 68/05, 91/07, 84/08, 88/08, 7/09, 63/10 i 75/13.
164
Slubene novine FBiH, br. 27/05, 68/05 i 43/09.
165
Slubene novine FBiH, br. 85/08 i 109/12.
166
Slubene novine FBiH, br. 85/08.
167
Slubene novine FBiH, br. 39/98, 32/00, 48/01, 27/02, 41/02, 58/02, 13/03, 19/03 i 28/03.
168
Slubene novine FBiH br. 24/05 i 36/10.
169
170
PRIVREDNA DRUTVA
9)
10)
11)
12)
Zakon
Zakon
Zakon
Zakon
o
o
o
o
javnim preduzeima, dalje ZJP,171

preuzimanju dionikih drutava, dalje ZPDD,172
steajnom postupku, dalje ZSP,173
likvidacionom postupku, dalje ZLP.174
U materiji koja regulie kompanijsko pravo nezaobilazan pravni

izvor su akti regulatornih institucija - komisija za vrijednosne
papire u entitetima. Radi se o regulatornim institucijama koje
imaju dvojaku funkciju: regulatornu i kontrolnu nad dionikim/
akcionarskim drutvima. Svojim pravilima, pravilnicima i odlukama
ove institucije, izmeu ostalog: reguliu uslove i nain izdavanja
i prometa dugororonih investicionih papira; odobravaju emisiju
dionica, obveznica i drugih investicionih papira; propisuju i vre
neposredan nadzor u primjeni standarda izvjetavanja investitora
i javnosti o poslovanju dionikih drutava u prometu papirima;
primjenjuju mjere u cilju zatite investitora; propisuju i nadziru
primjenu standarda upravljanja dionikim drutvima; propisuju
uslove, daju odobrenja za rad i nadziru rad profesionalnih
posrednika i drugih uesnika u prometu vrijednosnih papira.
Nadalje, u nansijskom sektoru (bankarstvo, osiguranje,
reosiguranje, lizing), sektoru energetike, telekomunikacija i dr.
postoje, takoe, regulatorne i kontrolne institucije (agencije).
Pored Komisije za vrijednosne papire (krae: Komisija ili
KVP), kao regulatorna institucija, pojavljuje se institucija
javnog registra koja obavlja poslove registracije, uvanja,
odravanja podataka i prenosa investicionih vrijednosnih
papira (Registar vrijednosnih papira, krae: Registar ili RVP) u
kom pravcu je doneseno niz propisa. U oblasti trita kapitala
pojavljuju se pravni akti samoregulacionih organizacija kao
to su berze i organizacije profesionalnih posrednika. Ti akti
utvruju pravila i standarde berzanskog poslovanja, odnosno
pravila za profesionalne posrednike (brokere, dilere i druge
posrednike).
171
172
173
174
POGLAVLJE 4. 147
1.2.2. Meunarodni izvori prava

Pored domaih izvora, za podruje kompanijskog prava znaajni
su: OECD Principi korporativnog upravljanja175, usvojeni 1999.
godine (dalje: OECD Principi) koji su uspostavili osnove za
inicijative u podruju korporativnog upravljanja u zemljama
lanicama OECD-a, kao i onim koje nisu lanice, jer sadre skup
standarda i smjernica za korporativno upravljanje; i White Paper
Preporuke o korporativnom upravljanju u jugoistonoj Evropi
(OECD)176 koji donosi jedinstven skup preporuka za poboljanje
praksi korporativnog upravljanja i odgovarajueg institucionalnog
okvira u tom dijelu Evrope.
Na osnovu ovlatenja iz Rimskog ugovora177 (l. 189, 189 A,
189 B, 189 C), Evropski parlament zajedno sa Savjetom, Savjet
i Komisija EU donose kao sekundarne izvore pravne akte u vidu
uredbi, uputstava, odluka, upuujuih preporuka i miljenja.
Znaajne su direktive/smjernice/uputstva koje su donesene u
oblasti prava kompanija (prava drutava) i berzanskog prava.
Ovdje ih navodimo, a u daljem objanjavanju pojedinih pitanja
izlagaemo njihova meritorna rjeenja.
a) Direktive EU i drugi relevantni akti meunarodnog karaktera
iz oblasti prava kompanija:
y I Direktiva Savjeta EU (68/151/EEC od 09. 03. 1968.) o
koordinaciji zatitnih mjera, koje se, radi zatite interesa
lanova i drugih lica drave lanice, u smislu lana 58.
stav 2. Rimskog ugovora, zahtijevaju od kompanija sa
ciljem ujednaavanja mjera u Zajednici. Primjenjuje se
na dionika drutva, komanditna drutva na dionice i
drutva sa ogranienom odgovornou;
175
Organisation for Economic Co-Operation And Development (2004), OECD Principles of Corporate Governance, OECD Publications,
Pariz.
176
South East Corporate Governance Roundtable and the Corporate Affairs Division in Co-operation with the Investment Compact
Team (2003) White Paper on Corporate Governance in South East Europe, Stability Pact South East Europe Compact for Reform,
Investment, Integrity and Growth, OECD Publications.
177
Rimski sporazum (The Treaty of Rome) od 1957. godine, http://ec.europa.eu/archives/emu_history/documents/treaties/rometreaty

2.pdf
PRIVREDNA DRUTVA
y II Direktiva Savjeta EU (77/91/EEC od 13. 12. 1976.) o

koordinaciji zatitnih mjera, koje se, radi zatite interesa
lanova i drugih lica drave lanice, u smislu lana 58.
stav 2. Rimskog ugovora, zahtijevaju od kompanija
u pogledu osnivanja dionikih drutava i odravanja i
promjena osnovnog kapitala sa ciljem ujednaavanja
mjera u Zajednici. Primjenjuje se iskljuivo na dionika
drutva;
y III Direktiva Savjeta EU (78/855/EEC od 09. 10. 1978.)
zasnovana na paragrafu 54. (3) (g) Rimskog ugovora koja
se odnosi na spajanje dionikih drutava. Primjenjuje se
samo na dionika drutva;
y IV Direktiva Savjeta EU (78/660/EEC od 25. 07.
1978.) bazirana na lanu 54. (3) (g) Rimskog ugovora
o godinjim raunima nekih kompanija. Amandmani
83/349, 84/569, 90/604, 90/605. Primjenjuje se, takoe,
na dionika drutva;
y VI Direktiva Savjeta EU (82/891/EEC od 17. 12. 1982.)
zasnovana na lanu 54. (3) (g) Rimskog ugovora koja se
odnosi na podjelu dionikih drutava. Odnosi se iskljuivo
na dionika drutva;
y VII Direktiva Savjeta EU (83/349/EEC od 13. 06.
1983.) bazirana na lanu 54.(3) (g) Rimskog ugovora
o konsolidovanim raunima. Primjenjuje se na dionika
drutva, komanditna drutva na dionice, drutva sa
ogranienom odgovornou povezana u grupaciju, tj.
grupaciju drutava kapitala;
y VIII Direktiva Savjeta EU (84/253/EEC od 10. 04. 1984.)
zasnovana na lanu 54. (3) (g) Rimskog ugovora o
reviziji (odobravanju) raunovodstvenih dokumenata od
ovlatenih lica;
y IX Direktiva Savjeta EU - Direktiva o pravima dioniara
(2007/36/EC od 11. 07. 2007.) o izvravanju odreenih
prava dioniara u drutvima uvrtenim u berzansku
kotaciju;
POGLAVLJE 4. 149
y XI Direktiva Savjeta EU (89/666/EEC od 21. 12. 1989.) o

obavezi objavljivanja odreenih podataka od strane lijala
otvorenih u EU od kompanija za koje je nadleno pravo
druge drave. Odnosi se, u principu, na drutva kapitala;
y XII Direktiva Savjeta EU (89/667/EEC od 21. 12. 1989.)
o jednolanom drutvu sa ogranienom odgovornou.
Njena pravila se mogu analogno primijeniti i na dionika
drutva;
y XIII Direktiva Savjeta EU (2004/25/EC od 21. 04. 2004.)
o preuzimanju dionikih drutava.
Na planu unikacije komunitarnog prava u ovoj oblasti veliki
znaaj imaju Uredba o Evropskoj ekonomskoj interesnoj grupaciji
(EEIG) iz 1985. godine i Uredba o statutu evropske kompanije
(SE) iz 2001. godine. Evropska kompanija ima pravnu prirodu
dionikog drutva. Sa stanovita primjene raunovodstvenorevizijskih standarda i standarda nansijskog izvjetavanja
primarni izvori su: Meunarodni raunovodsteni standardi (MRS)
i Meunarodni standardi nansijskog izvjetavanja (MSFI).
b) Direktive EU iz oblasti berzanskog prava:
U prvu grupu ulaze Direktive EU na podruju jedinstvenog
regulisanja kretanja novca i kapitala i poslovanja ocijelnih
poslovnih subjekata kao uesnika u trgovini na evropskim
berzama i nansijskim tritima.
U drugu grupu ulaze Direktive EU na podruju izdavanja
dozvola za emitovanje vrijednosnih papira, izradu i objavljivanje
prospekata emisije, kao i na podruju izdavanja dozvola za
berzansku trgovinu emitovanim vrijednosnim papirima.
1.3. Vrste privrednih drutava

Privredna drutva se generalno dijele na:
1) drutva kapitala (drutva kapitalnog tipa) i
2) drutva lica/osoba (personalnog tipa, personalna drutva).
PRIVREDNA DRUTVA
Pored navedene generalne podjele privredna drutva se, dalje,

dijele na:
1) dioniko drutvo, koje moe biti:
a) zatvoreno dioniko drutvo i
b) otvoreno dioniko drutvo, ije su dionice emitovane
putem javne ponude i koje ispunjava jedan od zakonom
utvrenih kriterija,
2) drutvo sa ogranienom odgovornou,
3) drutvo sa neogranienom solidarnom odgovornou, i
4) komanditno drutvo, a koje moe biti:
a) obino komanditno drutvo i
b) komanditno drutvo na dionice u sluaju da mu je osnovni
kapital podijeljen na dionice, a nastaje transformacijom
obinog (prostog) komanditnog drutva.
Ovo je podjela koju poznaje Zakon o privrednim drutvima
Federacije Bosne i Hercegovine. Dioniko drutvo i drutvo sa
ogranienom odgovornou su drutva kapitala, dok ostala dva
oblika pripadaju drutvima lica. Postojanje ili uvoenje nekog
drugog tipa drutva izvan onih koji su kao takvi utvreni Zakonom
nije mogue. U pravnoj literaturi pojavljuje se, pored drutava lica
i drutava kapitala, i pojam drutava mjeovite pravne prirode
(drutva lica i kapitala) u koje se svrstavaju komanditna drutva
na dionice i drutva sa ogranienom odgovornou.178
Drutva
kapitala
predstavljaju poseban oblik
organizovanja
privrednih
drutava kod kojih su
izraeni imovinski interesi ili
elementi.
178
Drutva kapitala predstavljaju poseban oblik organizovanja

privrednih drutava kod kojih su izraeni imovinski interesi ili
elementi. Interesi kapitala su dominantniji u odnosu na personalna
obiljeja lanova, odnosno osnivaa privrednog drutva. Imovinski
interesi su izraeni i kod privrednih drutava personalnog tipa
samo to je kod njih veza izmeu lanova samog personalnog
drutva znatno tjenja. Ona se obino zasniva na rodbinskim ili
uim porodinim odnosima. Ovaj element nedostaje kod drutava
kapitala to ne znai da kod pojedinih od ovih oblika organizovanja
Simi, Mili i Trifkovi, Milo (1999) Poslovno pravo - osnovi prava i obligacija, privredna/trgovaka drutva, Sarajevo: Ekonomski
fakultet u Sarajevu, str. 107.
POGLAVLJE 4. 151
ne mogu postojati i ovi elementi. Kao drutva kapitala postoje:

dioniko drutvo i drutvo sa ogranienom odgovornou.
Personalna drutva su: drutvo sa neogranienom solidarnom
odgovornou, komanditno drutvo i komanditno drutvo na
dionice. Prema ZPD drutvo sa neogranienom solidarnom
odgovornou mogu osnovati i pravna lica. Istina, ZPD kae da
ovo drutvo osnivaju najmanje dva ili vie lica ne govorei da li se
radi samo o zikim ili o zikim i pravnim licima kao subjektima
prava. Meutim kod odredbi vezanih za naine prestanka
postojanja ovog tipa privrednog drutva utvreno je da isto moe
da prestane i u sluaju prestanka postojanja i pravnog lica kao
lana drutva, odnosno u sluaju njegovog steaja (l. 92 ZPD).
Pored ovog termina za ovaj oblik personalnog organizovanja
koristi se i pojam javno trgovako drutvo. Bez obzira na razliite
nazive za ovaj tip privrednih drutava karakteristino je postojanje
personalnih elemenata koji su preovlaujui.
Postojanje personalnih elemenata ne znai da je cilj osnivanja
ovih privrednih drutava razliit od ciljeva koji su prisutni kod
privrednih drutava kapitalnog tipa. I ovdje egzistira osnovni cilj,
a to je sticanje dobiti. Osnovna razlika, u odnosu na privredna
drutva kapitalnog tipa, je u reimu imovinske odgovornosti za
obaveze u pravnom, odnosno poslovnom prometu.
Uporedno posmatrano, Zakon o trgovakim dutvima Republike
Hrvatske (ZTD)179 trgovaka drutva dijeli na:
1)
2)
3)
4)
5)
6)
javno trgovako drutvo,

komanditno drutvo,
tajno drutvo,
dioniko drutvo,
drutvo sa ogranienom odgovornou i
gospodarsko interesno udruenje.
Javno trgovako drutvo i komanditno drutvo su trgovaka

drutva osoba, dok su dioniko drutvo, drutvo ograniene
odgovornosti i gospodarsko interesno udruenje trgovaka
179
Zakon o trgovakim drutvima Republike Hrvatske (Narodne novine Republike Hrvatske, br. 111/93, 34/99, 121/99, 52/00, 118/03,
107/07, 146/08, 137/09, 152/11, 111/12, 144/12), dalje: ZTD.
PRIVREDNA DRUTVA
Tajno drutvo je pravna i

poslovna konstrukcija koja
nema svojstvo pravnog lica
niti ima svoju rmu. Radi
se o zasebnom ugovoru
obligacionog
prava
na
osnovu koga tajni ortak
ulae novac, stvari ili prava
u ve postojee trgovako
drutvo a u cilju uea u
podjeli dobiti kao i snoenju
gubitaka.
drutva kapitala (l. 2 ZTD). Javno trgovako drutvo je pandan

drutvu neograniene solidarne odgovornosti u naem pravu,
odnosno ortakom drutvu. Tajno drutvo se pojavljuje kao
pravna kategorija preuzeta iz njemakog pravnog sistema. Ne
radi se o nekom posebnom obliku trgovakog drutva ve o jednoj
pravnoj i poslovnoj konstrukciji koja nema svojstvo pravnog lica
niti ima svoju rmu, odnosno tvrku. Radi se o zasebnom ugovoru
obligacionog prava na osnovu koga tajni ortak ulae novac, stvari
ili prava u ve postojee trgovako drutvo a u cilju uea u
podjeli dobiti kao i snoenju gubitaka. Ovo nije samo ugovor
obligacionog prava ve i ugovor prava privrednih drutava.
Pored pobrojanih podjela oblika organizovanja drutava postoje i
specijalizovani oblici organizovanja. U ove specijalizovane oblike
bi spadali svi oni oblici organizovanja na koje se primjenjuje
neki lex specialis, kao to su npr. poslovne banke, osiguravajua
drutva, investicioni fondovi, berze, javna preduzea, profesionalni
posrednici i mikrokreditne organizacije. Ono to je za ove oblike
organizovanja specino je to da je ZPD opti pravni akt koji
se primjenjuje na reim njihovog osnivanja i rada, a u sluaju
da ZPD i lex specialis na razliit nain tretiraju pojedino pitanje
primijenie se lex speicialis. Ako neko pitanje nije ureeno
sa lex specialis, u tom sluaju e se analogijom primjenjivati
odredbe ZPD.
Javna preduzea mogu imati pravni oblik dionikog ili drutva sa
ogranienom odgovornou, ali sa mjeovitim ciljevima i naroitim
pravnim vezama sa dravom. Zbog toga se smatraju posebnim
oblikom organizovanja. Javna preduzea predstavljaju onaj oblik
privrednog organizovanja u ijoj vlasnikoj strukturi je, u pravilu,
dominantan dravni kapital. Moe biti govora o preduzeima na
optinskom, kantonalnom, entitetskom kao i dravnom nivou,
kao to je to sluaj u Bosni i Hercegovini. To dalje ovisi i od
vrste privredne aktivnosti koja se obavlja. Radi se o djelatnostima
tzv. javnog sektora, odnosno djelatnostima koje se tretiraju kao
djelatnosti koje se obavljaju u interesu svih graana. Ovdje se
radi i o djelatnostima koje treba, u pravilu, da se obavljaju na
jedinstvenim tehniko-tehnolokim osnovama. Bez ovog zahtjeva
ni njihovo adekvatno obavljanje ne bi dolazilo u obzir.
U osnovne tipove trgovakih drutava nisu ukljueni holding i
koncern jer predstavljaju sloene oblike statusnog povezivanja
POGLAVLJE 4. 153
temeljnih oblika trgovakih drutava, tipa dionikog i drutva sa

ogranienom odgovornou. Pravna struktura holding drutva ili
koncerna jeste struktura dionikog ili drutva sa ogranienom
odgovornou, ali sa bitnim specinostima. Za razliku od
uporednih prava, nae pravo ne poznaje meutipove trgovakih
drutava. To su specine forme nastale kombinovanjem
vie osnovnih tipova drutava (npr. komanditnog i drutva sa
ogranienom odgovornou).
1.4. Pravna priroda privrednih drutava

Pravna teorija nije jedinstvena kada je u pitanju pravna priroda
trgovakih drutava. U amerikoj teoriji, pravna priroda trgovakog
drutva, posebno korporacije, uporeuje se sa prirodom linosti,
bia (entiteta), drave i dravljanstvom.180 U evropskom pravu
prisutne su tri osnovne teorije: teorija ugovora, teorija institucije
i mjeovita.181 Iznijeemo osnovne ideje tih teorija.
Prema
teoriji
ugovora,
trgovako
drutvo
predstavlja drutvo-ugovor.
Prema teoriji ugovora, trgovako drutvo predstavlja drutvougovor. Osnovna postavka ove teorije jeste u injenici da je
drutvo ugovorna tvorevina. Tim pravnim aktom odreuje
se njegova pravna struktura, pravna organizacija i sve ostale
funkcije. Drutvo se na osnovu ugovora i kako ugovor odreuje
registruje. Rjeenja ostalih akata (statuta, pravila) izvedena su
iz osnovnog ugovora. Odnosi izmeu osnivaa (lanova) drutva
utvreni su, prima vista, ugovorom. Ukoliko odreena rjeenja
ugovor ne sadri, prema zastupnicima ove teorije, treba primijeniti
opta pravila teorije ugovora (obligacionog prava). Tako npr.
neunoenje uloga u drutvo ili unoenje uloga (stvari, prava)
sa nedostacima valja procjenjivati po pravilima o materijalnim i
pravnim nedostacima ili pravilima o neispunjenju ugovora, koja
vrijede u ugovornom pravu.
Teorija institucije vidi u trgovakom drutvu posebnu i
samostalnu pravnu instituciju (bie, entitet). Tano je, kau
180
Opirnije: Henn, H. G. (1970) op. cit., str. 107-130; Barnes, A. J. et al. (1987), op. cit., str. 418.
181
Vidi: Prica, Radoje (1976) Organizacioni oblici direktnih inostranih investicija, Beograd: Institut drutvenih nauka, str. 45-47; Strezoski,
Strezo (1977) Trgovac, trgovako drutvo i njihovo udruivanje u kapitalistikim zemljama, Novi Sad: Pravni fakultet, str. 24-31
PRIVREDNA DRUTVA
Teorija institucije vidi

u
trgovakom
drutvu
posebnu
i
samostalnu
pravnu instituciju (bie,
entitet).
Teorija o mjeovitoj
pravnoj
prirodi
trgovakih drutava stoji
na stanovitu da ona nisu,
u potpunosti, ni ugovori niti
institucije.
zastupnici ovog shvatanja, da se trgovaka drutva formiraju

na osnovu ugovora, te da se na pojedine odnose, u odreenim
situacijama, primjenjuju pravila ugovornog prava. Meutim,
objektivno pravo (zakon) odreuje svojim normama, za svaki tip
drutva, kljuna pravila u pogledu uslova i naina osnivanja kao i
uslove i nain njihovog poslovanja. Norme zakona, koje su esto
imperativne, imaju dominaciju nad ugovornim pravilima (obim i
nain unoenja kapitala, ouvanje integriteta osnovnog kapitala,
osnovna pravila u raspolaganju udjelima, ureenje funkcije
upravljanja i voenja, te regulisanje kontrole, revizije rada i
poslovanja). Svojstvo pravnog lica pokazuje ekonomsku i pravnu
samostalnost drutva. Donoenje statuta, njegove izmjene i
dopune od strane organa drutva upuuju na to da se veoma
esto odstupa od ugovornih rjeenja, prvobitnih ciljeva i namjera
osnivaa, posebno kada se radi o drutvima kapitala. Uostalom,
trgovaka drutva, kao osnovni nosioci privrednog ivota zemlje,
nemaju samo cilj zadovoljenje interesa lanova, nego i drutva
u cjelini. Obavezno organizovanje kontrole od strane drutva i
kontrola dravnih organa idu u prilog tome.
Teorija o mjeovitoj pravnoj prirodi trgovakih drutava stoji na
stanovitu da ona nisu, u potpunosti, ni ugovori niti institucije. U
tim biima (entitetima) uporedo koegzistiraju pravila ugovornog
prava i zakonska pravila, kao i autonomna pravila izraena
u statutima i odlukama organa upravljanja (pravila drutvainstitucije). Kod pojedinih tipova drutava prevladavaju ugovorna
(drutva personalnog tipa), a kod drutava kapitala pravila zakona
i autonomna pravila drutva-institucije, smatraju zastupnici ove
teorije.
1.5. Sistemi osnivanja privrednih drutava

Teorijski posmatrano, osnivanje trgovakog drutva obuhvata
skup pravnih i faktikih radnji osnivaa (jednog ili vie) i
dravnog organa, preduzetih po zakonom predvienom postupku
i uz ispunjenje zakonskih uslova, da bi jedinstvo kapitala i rada
bilo priznato od pravnog poretka i postalo pravno lice. Sistem
osnivanja predstavlja skup pravnih pravila koja odreuju nain
i uslove osnivanja. Postoje tri osnovna sistema po kojima se
formiraju privredna drutva: sistem koncesije (koncesioni
POGLAVLJE 4. 155
Osnivanje
trgovakog
drutva obuhvata skup
pravnih i faktikih radnji
osnivaa (jednog ili vie) i
dravnog organa, preduzetih
po zakonom predvienom
postupku i uz ispunjenje
zakonskih uslova, da bi
jedinstvo kapitala i rada bilo
priznato od pravnog poretka
i postalo pravno lice.
Sistem
osnivanja
predstavlja skup pravnih
pravila koja odreuju nain
i uslove osnivanja.
Sistem
koncesije
(dozvole)
polazio
je
od pretpostavke da je
obavljanje
privrednih
djelatnosti
relativno
zabranjeno, odnosno da je
dozvoljeno pod izvjesnim
uslovima. Da li su ti uslovi
ispunjeni
za
osnivanje
drutva, odluuje nadleni
dravni organ.
Normativni
sistem
(sistem
prijave)
ima
za osnovu injenicu da
je obavljanje poslovnih
aktivnosti
i
osnivanje
organizacionih formi za to
dostupno svakom licu i pod
jednakim uslovima.
sistem), normativni sistem (sistem prijave) i sistem zakona ili

upravnog akta. Koji e sistem biti primijenjen u jednoj dravi,
zavisi od stava drutva prema privredi ili ingerencijama drave
u privrednoj aktivnosti. Pozitivna zakonodavstva, po pravilu,
kombinuju ove sisteme, ali je jedan uvijek dominantan. Razlike
postoje, najee, zavisno od oblasti u kojoj se trgovako drutvo
osniva (oblast nansija) ili od samih osnivaa (strana ulaganja).
Sistem koncesije (dozvole), javio se u doba apsolutistikih
monarhija, a polazio je od pretpostavke da je obavljanje
privrednih djelatnosti relativno zabranjeno, odnosno da je
dozvoljeno pod izvjesnim uslovima. Da li su ti uslovi ispunjeni
za osnivanje drutva, odluuje nadleni dravni organ. Dravni
organ ima iroka ovlatenja jer cijeni: cjelishodnost (oportunost)
osnivanja drutva, kao i druge uslove za koje nae za potrebno
(npr. ekonomske). Ako utvrdi da je osnivanje svrsishodno
(cjelishodno), izdaje dozvolu za osnivanje drutva (koncesiju),
pa otuda i sam naziv sistema.
Koncesija je akt konstitutivnog karaktera, po pravilu. Ovaj sistem
prisutan je, u nekim pravima, i danas kod osnivanja dionikih
drutava, a izraava se kroz proceduru prethodne administrativne
ili sudske kontrole. U naem pravu, koncesioni sistem je prisutan
u ogranienom obimu, kod osnivanja dionikih drutava koja
predstavljaju institucionalne oblike kapitala (banke, osiguravajua
drutva, drutva za upravljanje fondovima, investicioni fondovi), te
organizacija iz oblasti vojne industrije. Sa koncesionim sistemom
osnivanja ne treba mijeati dobijanje dozvole (koncesije) dravnog
organa za koritenje obnovljivog ili neobnovljivog prirodnog dobra
(izvora pitke ili mineralne vode, uma, ruda).
Normativni sistem (sistem prijave) ima za osnovu injenicu da je
obavljanje poslovnih aktivnosti i osnivanje organizacionih formi za
to dostupno svakom licu i pod jednakim uslovima. Njegova pravna
sutina jeste u tome to se zakonom (ne i podzakonskim aktom)
utvruje naroito: ko se moe prijaviti kao osniva trgovakog
drutva, koje uslove treba ispuniti (formalne i materijalne) te
kakav postupak osnivanja treba provesti (procedura). Funkcija
dravnog organa svodi se na osiguranje primjene zakonskih
pravila (ispunjenje uslova i naina osnivanja). On nije ovlaten
da ispituje cjelishodnost osnivanja, kao u koncesionom sistemu.
Ako utvrdi da su ispunjeni zakonski uslovi izvrie registraciju
PRIVREDNA DRUTVA
trgovakog drutva, u protivnom, daje rok osnivaima da

upotpune prijavu i ispune uslove. Bezuspjenim protekom roka
odbija se upis drutva u registar. Ovaj sistem osnivanja je danas
dominantan u uporednim, kao i u naem pravu.
Sistem
zakona
podrazumijeva
da
se
privredno drutvo osniva
posebnim zakonskim aktom
ili nekim upravnim, odnosno
administrativnim aktom.
Sistem zakona podrazumijeva da se privredno drutvo osniva

posebnim zakonskim aktom ili nekim upravnim, odnosno
administrativnim aktom. Ovaj sistem bio je karakteristian za
period administrativnog upravljanja privrednim tokovima.182
Meutim, on se zadrao i danas u pojedinim oblastima koje
su od znaaja za obavaljanje pojedinih poslova ili djelatnosti
od opteg interesa, a to je izraz potrebe za zadovoljavanjem
interesa graana. Ove djelatnosti se nazivaju i komunalnim
djelatnostima. Bez obzira to se ova privredna drutva osnivaju
posebnim zakonskim aktima, ona se registruju kao jedan od dva
oblika drutava kapitala. I ovi oblici organizovanja moraju da
prou proceduru registracije kod nadlenog registracionog suda.
1.6. Privredna drutva u pravu Evropske une

U okviru komunitarnog prava Evropske unije prepoznajemo
sljedee protabilne oblike privrednog organizovanja:
1) evropsku ekonomsku ineteresnu grupaciju i
2) evropsko drutvo ili evropsko preduzee.
Kao neprotabilni oblici organizovanja javljaju se:
1) evropsko zadruno drutvo,
2) evropsko drutvo za osiguranje i
3) evropska asocijacija.
Jedno od osnovnih prava u okviru prava Evropske unije tzv.
pravo nastanjivanja zikih i pravnih lica ini pravni osnov
za slobodno obavljanje komercijalnih aktivnosti na teritoriji
zemalja lanica Evropske unije. To podrazumijeva obavljanje
182
Tako: Zakon o osnivanju Javnog preduzea Elektroprivreda Bosne i Hercegovine, zakonski akti o osnivanju javnih komunalnih
kantonalnih preduzea, Zakon o javnim cestama kojim se osniva Direkcija za ceste u Federaciji BiH itd.
POGLAVLJE 4. 157
privrednih aktivnosti kroz postojee kompanije ili obavljanje

takvih aktivnosti osnivanjem novih kompanija. Sloboda osnivanja
preduzea je utvrena osnivakim aktom Evropske unije.183 Ovo
podrazumijeva da su ukinuti svi oblici restrikcija i diskriminacije
uvoenjem tzv. nacionalnog tretmana za osnovana privredna
drutva prije osnivanja Evropske unije kao i uvoenjem obaveze
postepenog ukidanja nacionalnih prava u prelaznom periodu.184
Smjernice Komisije Evropske unije obavezuju zemlje lanice da
ih adoptiraju u njihov pravni sistem bez rezervi. Harmonizirano
evropsko nadnacionalno pravo iskljuuje primjenu nacionalnog
prava koje je u suprotnosti sa ovim komunitarnim pravom.
Pored pravila vezanih za osnivanje ovih oblika organizovanja Ugovor
o osnivanju Evropske ekonomske zajednice predvia obavezu i
harmonizacije nacionalnih propisa vezanih za organizovanje i
rad klasinih oblika privrednih drutava. Ova materija se ureuje
uputstvima. Do sada je doneseno 11 uputstava iz materije prava
privrednih drutava, a veina njih se odnosi na rad dionikih
drutava. Predmet regulisanja putem uputstava je sljedee:
Pravila vezana za rad

evropske
kompanije
predviaju da ista ima
oblik dionikog drutva
sa svojstvom pravnog lica
u
zemljama
lanicama
Evropske unije, obavlja
komercijalne
aktivnosti,
i ima minimalni osnovni
kapital 100.000 eura.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)
zatita interesa dioniara i treih lica;

osnivanje i elementi statuta dionikog drutva;
izmjene osnivakog kapitala i spajanje dionica;
sadrina i objavljivanje poslovnih iskaza;
odgovornost organa dionikih drutava;
statusna promjena spajanja dionikih drutava;
izrada konsolidovanih bilansa;
imenovanje revizora;
obavezni podaci koje moraju objavljivati lijale;
pitanja vezana za rad i osnivanje jednolanih drutava; i
preuzimanje drutava.
Pravila vezana za rad evropske kompanije predviaju da ista ima

oblik dionikog drutva sa svojstvom pravnog lica u zemljama
lanicama Evropske unije, obavlja komercijalne aktivnosti, i ima
minimalni osnovni kapital 100.000 eura.185 Ovaj vid kompanije
se ne moe osnivati niti simultano niti sukcesivno ve mora biti
183
l. 52 i 54 Ugovora o osnivanju EEZ iz 1957. godine.
184
l. 58, st. 1 Ugovora o osnivanju EEZ.
185
Poblie vidjeti kod: Vukadinovi, Radovan (2001) Pravo Evropske unije, Beograd: Megatrend, str. 190.
PRIVREDNA DRUTVA
osnovan od strane neke ve postojee kompanije sa registrovanim

sjeditem u Evropskoj uniji.
Evropska
ekonomska
interesna
grupacija
predstavlja oblik interesnog
povezivanja koje ima za cilj
meusobno povezivanje ve
postojeih drutava.
Evropska ekonomska interesna grupacija (EEIG)186 predstavlja

oblik interesnog povezivanja koje ima za cilj meusobno
povezivanje ve postojeih drutava. Kao osnivai se mogu
pojaviti zika i pravna lica kako privatnog tako i javnog prava.
Pravna lica, kao osnivai, moraju imati registrovano sjedite na
teritoriji zemlje lanice Evropske unije, dok zika lica moraju
da obavljaju neki oblik industrijske, intelektualne, zanatske,
trgovake ili poljoprivredne djelatnosti. Osnivaki akt je ugovor.
Upisom u registar grupacija stie poslovnu sposobnost na
cijeloj teritoriji Evropske unije. Pravilo o EEIG iz 1989. godine
ne odreuje minimalnu visinu osnovnog kapitala. Cilj osnivanja
grupacije nije sticanje prota ve samo saradnja i kooperacija
lanica u okvirima dogovorenih polja zajednikih im privrednih
aktivnosti. Organi grupacije su: skuptina lanova i direktor ili
direktori u ovisnosti kako je to ureeno osnivakim aktom.
2. ATRIBUTI PRIVREDNIH DRUTAVA

Privredni subjekti su uesnici na tritu, pa zato imaju opravdan
ekonomski interes da postignu poslovni ugled (image) odnosno
goodwill i preko svojih atributa. Vrlo je vano da se na tritu
razlikuje individualnost trinih subjekata za budue poslovne
partnere kao korisnike njihovih usluga ili pak kupovinu proizvoda.
Zato atributi privrednih drutava imaju viestruki znaaj za njihovu
individualizaciju na tritu i to: za ostvarenje poslovnog interesa
privrednog drutva; za ostvarenje interesa potroaa odnosno
korisnika usluge i njihove zatite; za ostvarenje i postizanje
pravne sigurnosti na tritu; i radi osiguranja irih drutvenih
interesa.
Poslovni individualitet na tritu svako privredno drutvo ostvaruje
putem sljedeih obaveznih atributa: imena (rme) privrednog
subjekta; djelatnosti (predmeta) poslovanja; sjedita privrednog
186
European Economic Interest Grouping - EEIG; Europische Wirtschaftliche Interessenvereinigung - EWIV.
POGLAVLJE 4. 159
subjekta; nacionalne pripadnosti (dravljanstva) i jedinstvenog

identikacionog broja.187 U poslovnoj praksi postoje i druga
obiljeja putem kojih se postie prepoznatljivost kompanije (npr.
menadment).
2.1. Firma
Pojam rma (engl. trade name, trading name ili business
name) porijeklom je iz njemakog prava. U poslovnoj praksi
taj se pojam upotrebljava najee kao sinonim za privredno
drutvo (kompaniju). Razlog za to je veliki privredni znaaj rme
u odnosu na druge statusne oznake drutva. Tako proizvodi i
usluge privrednog drutva dobijaju svoju individualnost na tritu
preko rme.
Firma (ime) predstavlja individualnu oznaku pod kojom jedan
poslovni subjekt ima pravo i obavezu da posluje i da se u svom
poslovanju tako predstavlja i potpisuje.188 Firma je ime pod kojim
drutvo posluje (l. 12 ZPD). Upravo zato je rma najznaajniji
znak individualizacije i statusni atribut neodvojiv od privrednog
drutva. Pod rmom se vrlo esto podrazumijeva i iri pojam
od samog imena privrednog drutva. Pojmom rma se oznaava
odreeno privredno drutvo, u smislu isticanja da je to dobra ili
loa kompanija, da se posluje s tom rmom i sl., ime se eli istai
da se radi o tano odreenom pravnom subjektu189 uz naglasak
kvaliteta kompanije i pravne sigurnosti u poslovanju s njom.
Firma se mora jasno razlikovati od rmi drugog drutva. ta je
to jasna razliitost ne moe se unaprijed utvrditi za sve rme i
bit e uvijek stvar konkretnih okolnosti, u svakom pojedinanom
sluaju, koje treba uzeti u obzir. Ali, ono to je bitno, jeste da se
razliitost ne odnosi samo na rme unutar odreene djelatnosti,
ve i na rme bilo kojeg poslovnog subjekta upisane u sudski
registar. To je naelo distinkcije. Firma ne smije sadravati rijei
187
ovi, efkija (2003) Poslovno pravo: statusno pravo i pravo privrednih drutava, Sarajevo: Pravni fakultet Univerziteta u Sarajevu,
str. 52.
188
Simi, Mili i Trifkovi, Milo, (1999) Poslovno pravo: osnovi prava i obligacija, privredna/trgovaka drutva, Sarajevo: Ekonomski
fakultet Univerziteta u Sarajevu, str. 304.
189
Velimirovi, M. (1980) Privredno pravo: organizacije udruenog rada, Sarajevo: Svjetlost, str. 75.
PRIVREDNA DRUTVA
i oznake koje bi mogle stvoriti zabunu u prometu u pogledu vrste

i obima poslovanja ili dovesti do zamjene sa rmom ili znakom
drugog drutva ili povrijediti prava drugih lica.190 Razlike treba
postaviti samo prema onim rmama koje su ve upisane u sudski
registar i one koje su ve uredno prijavljene sudu za registraciju.
Firma se odreuje aktom o osnivanju, unosi u statut i upisuje u
sudski registrar.
a) Naela rme. Naela na kojima se temelji pravni reim
privrednog drutva propisuje Zakon o privrednim drutvima
kao jedini zakon kojim se to podruje sustavno ureuje. To su,
naime, principi koji moraju biti potovani prilikom odreivanja
i upotrebe rme191. Bosanskohercegovako pravo, za razliku
od mnogih prava, u samom Zakonu o privrednim drutvima
Federacije Bosne i Hercegovine propisuje jedino naelo
iskljuivosti192, ali to ni u kom sluaju ne umanjuje znaaj
i obaveznost potovanja ostalih naela, koja sistemskim
tumaenjem proizilaze iz ovog Zakona.
Naelo
iskljuivosti
podrazumijeva
da
se
rma drutva mora jasno
razlikovati od rme svakog
drugog drutva.
1) Naelo iskljuivosti podrazumijeva da se rma drutva

mora jasno razlikovati od rme svakog drugog drutva.193
Jedan od razloga te iskljuivosti jeste potreba lake
identikacije samog privrednog drutva, tako da se u
literaturi ovo naelo moe nai i pod imenom naelo
posebnosti ili naelo distinkcije. Razlike moraju biti takve
da u uobiajenom prometu sprjeavaju zamjenu rmi194.
Da bi se ocijenilo razlikuju li se dovoljno rme jedna od
druge mora se poi od obiljeja koja su im zajednika,
a ne od onih po kojima se razlikuju, jer obian ovjek
svoju panju najee usmjerava na ono to je slino
i zajedniko.195 Upravo zato, treba rei, da se rme
ne razlikuju dovoljno ako je potrebna posebna panja
da bi se utvrdila razlika. Slinost postoji i kada rijei u
190
l. 16, taka 5 ZPD.
191
Drakuli, M. (2001) Osnovi poslovnog prava, Beograd: Fakultet organizacionih nauka Univerziteta u Beogradu, str. 45.
192
l. 19, st. 1 ZPD.
193
l. 19, st. 1 ZPD.
194
Barbi, Jaka (1999) Pravo drutava: Opi dio, Knjiga I, Zagreb: Organizator, str. 281.
195
Barbi, J. (1999) op. cit., biljeka 170, str. 281.
POGLAVLJE 4. 161
nazivu nisu istovjetne, ali kada se transkripcijom, tj.

izgovorom, jednako itaju, a u konkretnom sluaju ne
radi se o slinosti, ve gotovo identinosti (npr. Tekos i
Techos) 196
Naelo istinitosti ogleda
se u tome da svi elementi
rme odgovaraju stvarnom
stanju, odnosno sadraju
upisa u sudski registar.
2) Naelo istinitosti ogleda se u tome da svi elementi rme

odgovaraju stvarnom stanju, odnosno sadraju upisa u
sudski registar. Ako su, nakon upisa u sudski registar
napravljene promjene u elementima rme, to mora
biti dodano u sudski registar da bi registracija istinito
odgovarala stvarnom stanju. Ovo se odnosi samo na
one podatke koji se navode u rmi, kako obavezne tako
i one koje privredno drutvo odlui naknadno unijeti.
Najvanije podruje primjene ovog naela odnosi sa
na obavezne (obligatorne) elemente. Ako poslovni
subjekt ne koristi rmu onako kako je upisana u registar
suda, tada ini prekraj. ak ga je mogue predstaviti
i kao osnovno naelo, jer obuhvaa i pravo trinog
natjecanja197. Naelo istinitosti izraeno je u ZPD gdje
stoji da rma ne smije sadravati rijei i oznake koje bi
mogle stvoriti zabunu u pogledu vrste i obima poslovanja
ili dovesti do zamjene s rmom ili znakom drugog drutva
ili povrijediti prava drugih lica198. Ova odredba izraz je i
naela istinosti i naela iskljuivosti.
Podaci o rmi ne smiju navesti trea lica na pogrean
zakljuak o onim obiljejima koji se iskazuju u rmi. Zatitu
rme i naela istinitosti predvia i krivino zakonodavstvo.
Upisivanje neistinitih podataka u rmu moe dovesti i do
krivine odgovornosti: Ko se u namjeri da obmane kupca
ili korisnika usluga poslui tuom rmom, tuim igom ili
zatitnim znakom ili tuom posebnom oznakom robe ili
unese pojedina obiljeja oznaka u svoju rmu, svoj ig
ili zatitni znak ili u svoju posebnu oznaku robe, kaznit
e se zatvorom do jedne godine.199 Takav postupak
je nazvan neovlatena upotreba tue rme. Krivino
196
Barbi, J. (1999) op. cit., biljeka 171, str. 281.
197
Barbi, J. (1999) op. cit., str. 278.
198
l. 16, st. 5 ZPD.
199
l. 264 Krivinog zakona Federacije BiH (Slubene novine FBiH, br. 36/03, 37/03, 21/04, 69/04, 18/05, 42/10, 42/11), dalje: KZ FBiH.
PRIVREDNA DRUTVA
djelo je i djelo neovlatene upotrebe tueg modela ili

uzorka Ko na svom proizvodu u prometu neovlaeno
upotrijebi tui prijavljeni ili modelom ili uzorkom
zatieni vanjski oblik, sliku ili crte, kaznit e se kaznom
zatvora do tri godine.200 Za ovo djelo bitno je da se
radi o neovlatenom upisivanju spomenutih podataka,
to znai da taj podatak ne odgovara stvarnom stanju, a
to je povreda naela istinitosti.
Naelo obaveznosti rme
znai da svako privredno
drutvo mora imati rmu
koja je
odreena u
osnivakom aktu i upisana
u registar.
Naelo
javnosti
(publiciteta) slui prije
svega pravnoj sigurnosti.
Obaveza je drutva da javno
istakne punu i skraenu
rmu (ime) na poslovne
prostorije.
Naelo zakonitosti je
naelo prema kojem e
registarski sud odbiti da
upie u sudski registar
onu rmu koja je protivna
odredbama ZPD ili se
jasno ne razlikuje od
ve registrovanih rmi u
Federaciji.
200
l. 263 KZ FBiH.
201
l. 20 ZPD.
202
l. 21 ZPD.
203
l. 20 ZPD.
3) Naelo obaveznosti rme znai da svako privredno

drutvo mora imati rmu koja je odreena u osnivakom
aktu i upisana u registar.201 Ako drutvo nema rmu, ono
ne moe biti registrovano.
4) Naelo javnosti (publiciteta) slui prije svega pravnoj
sigurnosti. Obaveza je drutva da javno istakne punu i
skraenu rmu (ime) na poslovne prostorije. Isto tako,
sva poslovna pisma i narudbe moraju sadravati punu
rmu i adresu sjedita202. Budui da trea lica u prometu
stiu prva saznanja o osobi s kojom ulaze u poslovni
odnos, potrebno je da se tano zna kako glasi rma i
da se tako i upotrebljava samo ime, koje je kao takvo
registrovano. Firma i skraena rma upisuju se u sudski
registrar. Drutvo je duno u poslovanju koristiti punu
ili skraenu rmu kakva je upisana u sudski registar203,
to takoer ide u prilog interesima pravne sigurnosti. Svi
podaci iz registra i eventualne naknadne izmjene, koje se
obavezno moraju upisati u registar, su dostupni javnosti,
to je svakako izraz naela publiciteta. Pravosnano
rjeenje o registraciji objavljuje se u zavisnosti gdje
je registracija obavljena (npr. u Slubenim novinama
Federacije Bosne i Hercegovine).
5) Naelo zakonitosti je naelo prema kojem e registarski
sud odbiti da upie u sudski registar onu rmu koja je
protivna odredbama ZPD ili se jasno ne razlikuje od ve
POGLAVLJE 4. 163
registrovanih rmi u Federaciji. Pri ispitivanju sadraja

rme sud e najprije usporediti njezine sastojke sa onim
to propisuje Zakon, a naelo zakonitosti mu omoguuje
da ne dopusti upis u sudski registar ako nema nekog
propisanog elementa ili ako rma ima takav element,
ali on nije u skladu s nekom odredbom Zakona,
ukljuujui i pravila koja proizilaze iz drugih naela
rme na koja se zakon poziva ili koja iz njega posredno
proizilaze.204
Naelo
savjesnosti
i
potenja podrazumijeva da
se stranke u meusobnim
odnosima
moraju
pridravati
opeusvojenih
moralnih pravila, dobrih
obiaja, ustaljenih shvatanja
prometa i drugih slinih
standarda ponaanja.
6) Naelo savjesnosti i potenja podrazumijeva da se

stranke u meusobnim odnosima moraju pridravati
opeusvojenih moralnih pravila, dobrih obiaja, ustaljenih
shvatanja prometa i drugih slinih standarda ponaanja.
Bona de (u dobroj vjeri, u dobroj namjeri) znai da lice
nije imalo nikavu namjeru da uini neto nepoteno ili
protivpravno, niti je znalo, ni prema okolnostima moglo
ili moralo znati, za postojanje protivpravnosti. Savjesnost
se u pravilu pretpostavlja (bona des praesumitur).
Sudija ili drugi organ koji primjenjuje pravo, ne cijeni
savjesnost kao psihiki fenomen kod svakog pojedinca,
ve je utvruje prema usvojenom standardu, tj. prema
tome da li bi se prosjena osoba u odreenoj sredini i u
odreenoj situaciji mogla smatrati savjesnom ili ne.205
Princip savjesnosti postaje dodatno vaan za poslovanje
u cyber-prostoru, to je obuhvaeno Landovim naelima
(Principles of European Contract Law).206 Upravo
zato, naelo savjesnosti i potenja kao neka vrsta
standarda dopunjuje i zajedno sa pozitivnopravnim
normama regulie odreene odnose jer injenica da
neto nije zabranjeno, ne znai da to nije nepoteno.
Pri ocjenjivanju da li su postupci stranaka u skladu sa
204
Ovakav stav sadran je i u slovenakom Opomnik za ustanavljanje gospodarskih drub in priglasitev dejavnosti samostojnega
podjetnika posameznika od 29. septembra 2006 Registrsko sodie po uradni dolnosti nadzoruje spotovanje naela izkljunosti
rme, kot tudi ugotavlja skladnost rme z drugimi dolobami ZGD-1. Vie vidjeti na http://www.gzs.si/slo
205
Pravni leksikon (1978) Beograd: Savremena administracija, str. 824.
206
Principles of European Contract Law lan 1:302. U bosanskohercegovakoj pravnoj terminologiji uobiajeni su pojmovi savjesnost i
potenje. Kako je vidljivo iz citiranog dokumenta, tim pojmovima odgovora engleski reasonableness. Prema Webster's New Universal
Unabridged Dictionary (New World Dictionaries, New York, 1983) reasonableness je kvalitet ili stanje bivanja razumnim (savjesnim,
potenim); usklaenost bivanja razumnim., http://webh01.ua.ac.be/storme/PECL2en.html
PRIVREDNA DRUTVA
naelom savjesnosti i potenja ili nisu potrebno je uzimati

u obzir sve okolnosti i cijeniti ih ne samo sa stanovita
interesa samih stranaka ve i sa stanovita interesa
pravnog prometa i ire drutvene zajednice.
b) Elementi rme. Da bi se postigla individualizacija na tritu,
ime (rma) svakog privrednog drutva sadri odreene
elemente. Elementi se dijele na: obavezne, fakultativne,
uslovno doputene i nedoputene.
Obavezni elementi rme su oni elementi, zakonom odreeni,
koje svako drutvo mora sadravati. Ako privredno drutvo ne
bi imalo ove elemente, ne bi bilo mogue izvriti registraciju.
Prema ZPD, obavezni elementi privrednog drutva su:
y oznaka kojom se blie oznaava ime (rma) privrednog
drutva;
y oznaka kojom se direktno oznaava djelatnost privrednog
drutva207;
y oznaka sjedita privrednog drutva208;
y oznaka oblika privrednog drutva209.
Prema ZPD, rma drutva s neogranienom solidarnom
odgovornou mora sadravati prezime najmanje jednog
lana, uz oznaku da ih ima vie, i oznaku d.n.o..210 Firma
komanditnog drutva mora sadravati prezime najmanje
jednog komplementara i oznaku k.d., a ne smije sadravati
imena komanditora. Firma drutva s neogranienom
solidarnom odgovornou i komanditnog drutva obavezno
sadri rmu drugog drutva koje je lan drutva s
neogranienom solidarnom odgovornou ili komplementar
komanditnog drutva. Firma drutva s ogranienom
odgovornou mora sadravati oznaku d.o.o., a dionikog
drutva oznaku d.d..211
207
l. 7 ZPD.
208
l. 10 ZPD.
209
l. 3 ZPD.
210
Tako bi moglo biti Mujezinovi i sinovi, Mujezinovi i drugovi ili ako su osnivai drutva neograniene solidarne odgovornosti dva
zika lica u rmu moemo unijeti prezimena oba ta lica ili samo navesti prezime jednog od njih, npr. Mujeznovi i Petrovi ili samo
Mujezinovi i drugi ili Petrovi i drugi.
211
l. 13 ZPD.
POGLAVLJE 4. 165
Danom otvaranja steaja ili likvidacije, u rmu se upisuje

oznaka u steaju ili u likvidaciji, kako bi se istakla
statusnopravna situacija u kojoj se nalazi poslovni subjekt.
Firma i skraena rma upisuju se u registar drutava. Drutvo
je duno u poslovanju koristiti punu i skraenu rmu kakva je
upisana u registar drutava.
Fakultativni elementi rme privrednog drutva su oni elementi
koji su doputeni, ali ih rma ne mora nuno sadravati. Mogu
biti izraeni kao crte, slika, boja, izgled slova, ukras ili godina
osnivanja. Cilj ovih elemenata je potpunija identikacija i
individualizacija privrednog subjekta na tritu.
Uslovno doputeni elementi su oni elementi koji mogu postojati
u rmi ali samo na osnovu odobrenja nadlenog organa ili
linosti, zavisno od toga koji se elementi unose. Firma moe
sadravati rijei Bosna i Hercegovina i Federacija i njihove
izvedenice i kratice samo na osnovu odobrenja Federalnog
ministarstva nadlenog za poslove uprave i pravosua, a naziv
kantona, grada i opine i njihove izvedenice i skraenice samo
na osnovu kantonalnog ministarstva nadlenog za poslove
uprave i pravosua, gradonaelnika ili opinskog naelnika
prema mjestu sjedita drutva.212 Firma moe sadravati ime i
prezime lica koje nije osniva drutva samo uz odobrenje tog
lica ili njegovih zakonskih nasljednika.213
Zabranjeni elementi su oni elementi koje su zakonom, kao takvi,
jasno navedeni. Firma ne smije sadravati: 1) rijei i oznake
koje su protivne zakonu; 2) zatiene robne ili uslune znakove
drugih pravnih i zikih lica, 3) slubene simbole i znakove; 4)
nazive ili znakove stranih drava ili meunarodnih organizacija;
5) rijei i oznake koje bi mogle stvoriti zabunu u pogledu vrste
i obima poslovanja ili dovesti do zamjene s rmom ili znakom
drugog drutva ili povrijediti prava drugih lica.214
c) Pravna zatita rme. Drutvo posluje pod svojom
registrovanom rmom. Ono se preko nje predstavlja svim
212
l. 17, st. 1 ZPD.
213
l. 17, st. 2 ZPD.
214
l. 16 ZPD.
PRIVREDNA DRUTVA
moguim subjektima na tritu. Mogunost drutva da svoju

rmu zatiti je garancija njegovog uspjenog i dugorono
planiranog poslovanja. Firma svakog privrednog subjekta
mora biti koritena onakva kakva je registrovana, jer samo
kao takva moe u sluaju zloupotrebe imati pravnu zatitu.
Da bi ta zatita bila osigurana, svaka promjena rme ili nekog
njenog elementa, mora biti prethodno registrovana.
Firma poslovnog subjekta uiva viestruku pravnu zatitu:
1) Sudska zatita u postupku registracije, koja se provodi
po slubenoj dunosti (ex ofcio) od strane nadlenog
registarskog suda ili druge institucije koja vodi registar
privrednih drutava.
Zatita rme, u postupku registracije, po slubenoj dunosti
se provodi kod mjesno nadlenog suda na ijem podruju
drutvo ima sjedite. Ova zatita se vodi u postupku registracije
tako to je sud ili druga institucija koja vodi registar drutava
duna da po slubenoj dunosti (ex ofcio) ne dozvoli da se
u javni registar drutava ili sudski registar upiu dva drutva
pod istom ili slinom rmom ili pak dva drutva koja obavljaju
istu ili slinu djelatnost. To znai da institucija nadlena za
registraciju nee registrovati dva privredna drutva pod istom
ili slinom rmom koja obavljaju istu ili slinu djelatnost.
U sluaju kumulacije istih rmi i istih djelatnosti dva drutva, u
javni registar e se upisati ono drutvo koje je prvo podnijelo
zahtjev za registraciju, po principu prior tempore potior iure
(prvi u vremenu, jai u pravu), a drugom drutvu odbiti
zahtjev za registraciju. Istovremeno sud ili nadleni organ
e, po slubenoj dunosti, u svakom konkretnom sluaju
ispitati da li su u rmi drutva koje trai registraciju sadrani
zabranjeni elementi, kao i da li postoji saglasnost nadlenog
organa ili lica za uslovno doputene elemente.
2) Imovinskopravna zatita, na osnovu opravdanog poslovnog
interesa drutva, nakon registracije drutva kod suda ili druge
institucije koja vodi registar sjedita drutva.
Zakonska zatita rme mogua je i nakon postupka
registracije, ali tada se ona ne prua po slubenoj dunosti
POGLAVLJE 4. 167
ve na osnovu zahtjeva da je rma ugroena ili povrijeena

ili samo prijeti opasnost da se to dogodi. Za ovakvu vrstu
zatite nije bitno u registru kojeg suda je rma upisana.
Zatita se prua protiv upotrebe i/ili upisa tue rme.
Pretpostavke za traenje zatite su da neko upotrebom ili
upisom iste ili sline rme koja je upisana u sudski registar
istoga ili drugog suda vrijea njegova prava ili ugroava njegov
poloaj u trinoj utakmici, ili da postoji opasnost da njegova
prava i poloaj u trinoj utakmici budu povrijeeni ili ugroeni,
ili da se neovlateno koristi (upotrebom rme) njegovim
poslovnim ugledom ili ga prisvaja.215 Ne trai se da je neko
pravo u trinoj utakmici ve povrijeeno, na primjer pravo na
iskljuivost rme, ve je dovoljno da je ugroeno ili da postoji
opasnost od ugroavanja tog prava (prijetea opasnost).
Zatita se ostvaruje tubom. Tuba se podnosi sudu koji
vodi sudski registar u kojem je upisana rma druge osobe,
a tim upisom nastaje spomenuta opasnost, ugroavanje
ili povreda rme. Tuba se moe podignuti u roku od 3
godine od upisa druge rme u sudski registar. Dok je zatita
rme po slubenoj dunosti teritorijalno ograniena, zatita
putem tube povrijeene rme se odnosi, u pravilu, za cijelu
teritoriju entiteta, drave, pa i ire, zavisno od zabranjenih
elemenata rme jednog poslovnog subjekta u rmi drugog.
Tako moe doi i do meunarodne zatite, pod odreenim
uslovima, naroito u pogledu nejasnoe u razlikovanju imena
i drugih elemenata rme.216
Tubom se moe zahtijevati: a) da tueni prestane
upotrebljavati rmu za koju se trai zatita; b) da se rma
tuenog brie iz sudskog registra; i c) da se tueni obavee
nadoknaditi tetu poinjenu upotrebom rme. Za podizanje
tube tuitelj mora imati pravni interes, koji potvruje
ispunjenjem pretpostavki za traenje zatite.217
215
Barbi, Jaka (2006) Pravo drutava, Knjiga I, Zagreb: Organizator, str. 344.
216
Sluaj Maxim's i presuda Maxim's ltd. v. Dye, gdje je engleski sud zatitio good will francuske rme u Engleskoj, jer su Francuska i
Engleska lanice EU. http://www.lawteacher.net/free-law-essays/descriptivetrademarks.php
217
Privredni sud Hrvatske u rjeenju br. P-1068/93 od 4. maja 1993., smatra da treba iz injenica utvrditi postoji li mogunost zamjene
rme zbog njihove istovjetnosti ili slinosti bez obzira na to je li u radi rme ve dolo do zabune. Okolnost da je ve dolo do zabune
moe samo ojaati zakljuak o osnovanosti zahtjeva za pruanjem zatite. Pruzeto iz Barbi, J., (2006) op. cit., biljeka 211, str. 347.
PRIVREDNA DRUTVA
3) Krivinopravna zatita218, zbog neovlatenog koritenja tue

rme u pravnom prometu ili zbog unesenih tuih obiljeja u
svoju rmu.
Neovisno od koritenja prava na tubu, mogue je da
privredna drutva kao privredni subjekti koriste instrumente
pravne zatite na osnovu propisa o 3 konkurenciji propisa o
zatiti intelektualnog i industrijskog vlasnitva, kao i krivinog
zakonodavstva. Ova vrsta zatite naroito je uobiajena
u uporednom zakonodavstvu na meunarodnom planu,
upravo iz razloga meunarodne zatite rmi i njihovih robnih
i uslunih znakova.219
2.2. Sjedite
Sjedite drutva je mjesto
koje je kao sjedite upisano
u registar drutava.
Sjedie privrednog drutva je njegov obavezni element, odnosno

predstavlja sastavni dio rme. Sjedite drutva je mjesto koje
je kao sjedite upisano u registar drutava. Ono se utvruje
osnivakim aktom ili statutom (l. 10 ZPD), a u praksi u oba akta.
Sjedite je obavezni element rme te svako privredno drutvo
moe imati samo jedno sjedite. Samo odreivanje sjedita je
stvar slobodno izraene volje osnivaa privrednog drutva. Obino
se kao sjedite odreuje mjesto odakle se upravlja poslovnim
operacijama- sjedite generalne direkcije.
Zakon propisuje da se podrunice upisuju samo u sudski registar
u registarskom sudu kod koga je upisano privredno drutvo (l.
11 ZPD). Za dijelove drutva, odnosno za podrunice treba da
vai pravilo da se obavezno u naziv podrunice upisuje njeno
sjedite uz obavezno navoenje poslovnog sjedita samog
privrednog drutva. Ovo je nuno zbog utvrivanja odgovornosti,
odreivanja nadlenosti suda kod voenja sudskih sporova i
sprovoenja izvrenja, kao i u cilju identikacije te zatite interesa
treih savjesnih lica.
218
l. 264 KZ FBiH.
219
Trivun, Veljko i Mahmutehaji, Fatima (2008) Zakonska zatita rme na Internetu, Godinjak Pravnog fakulteta u Sarajevu LI-2008,
str. 687-716.
POGLAVLJE 4. 169
Razlozi obaveznog odreivanja poslovnog sjedita jednog

privrednog drutva su brojni. Prema upisanom sjeditu privrednog
drutva vri se odreivanje: mjerodavnog prava, nadlenost suda,
nadlenost upravnih organa i organa kontrole, kao i nadlenost u
izmirenju poreskih, carinskih i drugih obaveza.
2.3. Djelatnost
Djelatnost
predstavlja
poslovne aktivnosti koje
obavlja jedno privredno
drutvo radi ostvarivanja
svojih ciljeva i koje su kao
takve upisane u sudski
registar.
Djelatnost predstavlja poslovne aktivnosti koje obavlja jedno

privredno drutvo radi ostvarivanja svojih ciljeva i koje su kao
takve upisane u sudski registar. Djelatnost se esto naziva
i predmetom poslovanja. Poslovni subjekt moe obavljati
djelatnosti u domaem i spoljnotrgovinskom prometu. Praksa je
da privredna drutva upisuju u registar vei broj djelatnosti i to
obino one djelatnosti za koje pretpostavljaju da bi mogle biti
predmet njihovog poslovanja. Osnivai odnosno lanovi drutva
slobodni su u odreivanju djelatnosti koje su utvrene Zakonom
i razraene podzakonskim aktima.220
Djelatnost se odreuje aktom o osnivanju i unosi u statut. Privredna
drutva svoju djelatnost moraju registrovati, odnosno upisati u
sudski registar. Sam in upisa u sudski registar ne predstavlja
dovoljan uslov za poetak obavljanja registrovane djelatnosti.
Dodatni uslov je da se pribavi akt nadlenog dravnog organa o
ispunjavanju, prije svega, tehnikih uslova za obavljanje odreene
djelatnosti.221 Privredno drutvo se time moe baviti samo onom
djelatnou za koju je ispunilo i posebne uslove rjeenjem nadlenog
dravnog upravnog organa. Posebni uslovi za obavljanje pojedinih
djelatnosti su ureeni brojnim podzakonskim aktima i ovise od
vrste djelatnosti. U veini sluajeva resorna ministarstva propisuju
te posebne uslove ili to ine entitetske vlade.222
Drutvo moe obavljati poslove samo u okviru djelatnosti upisane
u registar drutava. Uz to, drutvo moe obavljati i druge poslove
220
Zakon o klasikaciji djelatnosti BiH (Slubeni glasnik BiH, br. 76/06, 100/08, 32/10) i Odluka o klasikaciji djelatnosti BiH (Slubeni
glasnik BiH, br. 84/06 i 47/10).
221
l. 7 ZPD.
222
Poetak obavljanja djelatnosti prije dobijanja rjeenja nadlenog dravnog organa o ispunjavanju posebnih uslova sankcionisano je
lanom 375 ZPD sa novanom kaznom za privredni prestup u rasponu 500 do 15.000 KM.
PRIVREDNA DRUTVA
koji se uobiajeno obavljaju uz djelatnosti upisane u registar

drutava, u obimu i na nain koji su potrebni za poslovanje, a ne
predstavljaju obavljanje tih poslova kao redovne djelatnosti223.
U teoriji postoje razliita shvatanja o sudbini pravnog posla (npr.
ugovor) kojeg poslovni subjekt zakljui izvan svoje registrovane
djelatnosti. Klasina ultra vires teorija anglosaksonskog prava
stoji na stanovitu da je takav pravni posao iregularan, mada je
moderna teorija statuta korigovala taj stav. Drugi smatraju da je
ugovor nitavan ako su oba subjekta zakljuila ugovor izvan svojih
registrovanih djelatnosti, a trei stoje na stanovitu da nitavnost
postoji ako se takvim ugovorom remeti redovan tok prometa ili se
vri monopolistiko djelovanje.224 Prema naem pozitivnom pravu,
poslovi koje zakljui lice koje je svojim poloajem ili na drugi nain
ovlateno za zastupanje i predstavljanje drutva, valjani su za
tree lice i u sluaju da su zakljueni poslovi izvan djelatnosti
upisane u registar drutava, osim ako je tree lice znalo ili moralo
znati da su takvi poslovi izvan djelatnosti drutva.225
Djelatnost poslovnog subjekta se moe promijeniti tokom
postojanja subjekta. Promjenu djelatnosti vri organ upravljanja ili
skuptina time to se mijenja statut drutva. Pravno posmatrano,
promjena djelatnosti jeste: proirivanje, suavanje ili zamjena
predmeta poslovanja. Do promjene dolazi iz prirodnih, trinih,
tehniko-tehnolokih i drugih razloga.
2.4. Ostala obiljeja privrednih drutava

Pored izloenih atributa, postoje i druga obiljeja privrednih
drutava. Cilj uspostavljanja tih obiljeja je postizanje to
potpunije identikacije jednog privrednog drutva u odnosu
na ostala. Radi se o obiljejima koja se odnose na zakonsku
obavezu otvaranja i evidentiranja: poreskih, carinskih, matinih
i identikacionih brojeva. Ovdje bi u obzir dolo i obavezno
223
l. 8 ZPD.
224
Simi, Mili (1981) Sudbina pravnog posla zakljuenog izvan registrovane djelatnosti, Zbornik radova Ekonomskog fakulteta, Sarajevo,
str. 193-207.
225
l. 9 ZPD.
POGLAVLJE 4. 171
isticanje na slubenoj korespondenciji i brojeva transakcijskih

rauna privrednog drutva uz oznaavanje poslovnih banaka
kod kojih su ti rauni otvoreni. Ovo bi bila obavezna dodatna
obiljeja pojedinog privrednog drutva bez ijeg vidnog isticanja
ono ne bi moglo istupati u pravnom i poslovnom prometu. Ova
posebna i dodatna obiljeja se propisuju posebnim zakonskim i
podzakonskim aktima.
Zakonom o registraciji poslovnih subjekata u Federaciji BiH se nalae
registarskom sudu kod koga je registrovano privredno drutvo
pribavljanje poreznog identikacionog broja i carinskog broja (l.
74-75 ZRPS). Porezni identikacioni broj i podbroj su jedinstveni
za teritoriju cijele Bosne i Hercegovine. Kao razlog za odbijanje
izdavanja ovog broja moe da se pojavi postojanje poreznog duga
subjekta upisa. Moe se raditi kako o zikim tako i pravnim licima
koja se pojavljuju kao osnivai privrednog drutva. Ova odredba
na vrlo praktian nain omoguava da se sprijei tzv. porezna
evazija odnosno izbjegavanje obaveze plaanja poreza. Ovim se
sprjeava i mogunost da postojee privredno drutvo, koje ne
plaa porezne obaveze ili to radi neblagovremeno, osnuje novo
privredno drutvo na koje bi prenijelo svoju operativnu djelatnost,
a sa ciljem izbjegavanja kako plaanja poreza tako i plaanja
preuzetih obaveza prema treim licima u poslovnom prometu.
Od ostalih obiljeja privrednih drutava moemo govoriti o tzv.
njegovim neobaveznim elementima koji vie doprinose vizuelnom
prepoznavanju rme i samog privrednog drutva. To mogu biti:
zatienih robni i usluni igovi, razliita dizajnerska rjeenja,
stilizacija rijei, skraenice, slogani koji se koriste u robnom
prometu i sl. Ovo pitanje je stvar slobodnog opredjeljenja
osnivaa privrednog drutva.
3. REGISTRACA POSLOVNIH SUBJEKATA

3.1. Pojam i subjekti registrace
Registracija je, po propisanoj proceduri, dokumentovan upis
zakonom odreenih injenica i pravnih stanja poslovnog subjekta
u sudski ili drugi registar. Privredna drutva se upisuju u registar
PRIVREDNA DRUTVA
Registracija
je,
po
propisanoj
proceduri,
dokumentovan
upis
zakonom
odreenih
injenica i pravnih stanja
poslovnog subjekta u sudski
ili drugi registar.
drutava (sudski registar) kod nadlenog suda, a individualni

trgovci u registar samostalnih privrednika koji se vodi u optinama.
Sudski registar ima znaaj javne knjige. Podaci upisani u sudski
registar su javni i svako moe, bez dokazivanja pravnog interesa,
izvriti uvid u podatke upisane u glavnoj knjizi registra i javne
podatke iz zbirke isprava registra, te zahtijevati da mu se izda
izvod odnosno prepis javnih podataka iz glavne knjige registra
(l. 4 ZRPS).
Subjekti upisa u sudski registar su svi poslovni subjekti za koje
postoji ta obaveza, a koja je utvrena zakonima entiteta i Distrikta
Brko226. Prema ZRPS u registar poslovnih subjekata u Federaciji
Bosne i Hercegovine se upisuju:
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
svi oblici privrednih drutava i njihova povezivanja,

javna preduzea,
institucije koje imaju javna ovlatenja,
ustanove,
javne korporacije,
poslovna udruenja,
zadruge,
zadruni savezi i
drugi subjekti odreeni posebnim zakonom u Federaciji
Bosne i Hercegovine (l. 5 ZRPS).
Sline denicije se nalaze i u zakondavstvu Republike Srpske i

Distrikta Brko. Znai da se obavezno, kod dravnog organa,
registruju svi oni poslovni subjekti koji istupaju u pravnom i
poslovnom prometu, ali i subjekti koji imaju tzv. javna ovlatenja
kao to su npr. kolske ustanove, dravni zavodi, agencije i sl.
Sam in registracije dovodi do injenice da poslovni subjekt
stie mogunost istupanja u pravnom i poslovnom, odnosno
ekonomskom prometu na opisani nain. Naravno da su potrebni
i drugi preduslovi, ali se ovaj trenutak ima smatrati kao trenutak
sticanja pravne i poslovne sposobnosti privrednog drutva.
Pravno, subjekt upisa nastaje danom upisa u registar, a prestaje
danom njegovog brisanja iz sudskog registra.
226
l. 3, st. 1, taka f) Okvirnog Zakona o registraciji poslovnih subjekata u Bosni i Hercegovini (Slubeni glasnik Bosne i Hercegovine,
br. 42/04), dalje: OZRPS.
POGLAVLJE 4. 173
Dijelovi privrednih / trgovakih drutava (podrunice, pogoni,

ekspoziture i dr.), iako nisu pravna lica, upisuju se u sudski
registar ako imaju odreena ovlatenja za istupanje u pravnom
prometu. Pored sudskog registra, postoje i drugi registri u koje
se vre odreeni upisi vezani za poslovne subjekte. Nakon
upisa u sudski registar vre se upisi u statistike i carinske
evidencije, te evidencije spoljnotrgovinskih organizacija, ako se
subjekt upisa bavi izvozom i uvozom roba i usluga. U zemljine
(gruntovne) knjige upisuju se stvarna prava (svojina, hipoteka,
slunost) i odreena obligaciona prava (dugoroni zakup, pravo
pree kupovine) na nepokretnostima poslovnih subjekata. Za
vrijednosne papire u smislu Zakona o tritu vrijednosnih papira
evidencije i promet vodi Registar vrijednosnih papira u Federaciji
Bosne i Hercegovine. Komisija za vrijednosne papire u Federaciji
Bosne i Hercegovine vodi registar emitenata vrijednosnih papira.
3.2. Predmet i postupak upisa

Registar je baza podataka koja sadri podatke i isprave o
subjektima upisa koji su obavezni registrovati se u skladu sa
odredbama ZRPS, a sastoji se od glavne knjige registra i zbirke
isprava registra. Glavna knjiga registra predstavlja javni dio
registra koji sadri podatke o subjektima upisa, a zbirka isprava
registra je dio registra koji sadri isprave na osnovu kojih je
izvren upis podataka, kao i druge dostavljene dokaze i odluke
donesene u postupku upisa u registar. Registar vodi nadleni
registarski sud koji se odreuje prema sjeditu subjekta upisa.
U sudski registar upisuju se pravna stanja (situacije)
statusnopravnog karaktera u koja doe poslovni subjekt tokom
njegovog postojanja od osnivanja do prestanka. Upisuju se:
1) osnivanje, povezivanje i prestanak subjekta upisa,
2) osnivanje odnosno prestanak dijela subjekta upisa,
3) sve statusne promjene ukljuujui promjene oblika
organizovanja subjekta,
4) podaci o subjektu upisa koji su od znaaja za pravni promet
i njihova izmjena,
5) podaci u vezi sa steajnim odnosno likvidacionim postupkom,
6) podaci o pokretanju postupka brisanja subjekta registracije,
PRIVREDNA DRUTVA
7) zabrana obavljanja djelatnosti na osnovu pravosnanog

rjeenja nadlenog organa,
8) privremene mjere odnosno zabiljebe o odlukama donesenim
u skladu sa drugim propisima
9) i drugi podaci utvreni zakonskim propisima (l. 7 ZRPS).
U sudski registar upisuju se podaci, ukljuujui i njihove izmjene
(pravno relevantne injenice), koji su znaajni za odvijanje
pravnog prometa. Opti podaci o poslovnim subjektima, koje
nadleni registarski sud unosi u glavnu knjigu registra su:
1) rma i sjedite, odnosno ime, prezime i prebivalite (svih)
osnivaa/vlasnika subjekta upisa;
2) predmet upisa;
3) datum, dan i as prijema prijave za upis;
4) rma i sjedite subjekta upisa;
5) skraena oznaka rme subjekta upisa;
6) MBS i poreski identikacioni broj;
7) oblik subjekta upisa;
8) naziv, broj i datum notarski obraenog akta o osnivanju
subjekta upisa;
9) ime, prezime i poloaj ovlaenog predstavnika/zastupnika
subjekta upisa;
10) obim ovlaenja ovlaenog predstavnika/zastupnika
subjekta upisa;
11) visina ugovorenog (upisanog) osnovnog kapitala;
12) visina uplaenog kapitala u novcu;
13) vrijednost kapitala u stvarima i pravima;
14) procentualno uee pojedinanog osnivaa u kapitalu
subjekta upisa (u novcu, pravima i stvarima);
15) djelatnost subjekta upisa sa iframa odjeljaka djelatnosti
predvienim vaeom klasikacijom djelatnosti (l. 13
ZRPS).
Posebni podaci, odnosno podaci koji se obavezno unose u
registar u sluaju upisa dijelova subjekta upisa, upisa meusobno
povezanih subjekata upisa i upisa statusnih promjena, odnosno
promjena optih i posebnih podataka od znaaja za pravni
promet, odnose se na upis:
1) podrunice ili poslovne jedinice subjekta upisa;
2) veze supsidijarnog drutva;
POGLAVLJE 4. 175
3) spajanja dva ili vie subjekata upisa;

4) pripajanja jednog ili vie subjekata upisa drugom subjektu
upisa;
5) podjele subjekta upisa na dva ili vie subjekata upisa;
6) promjene oblika subjekta upisa; i
7) prestanka subjekta upisa (l. 14 ZRPS).
Kako
bi
se
dokazalo
postojanje optih i posebnih
podataka prilikom upisa
u registar drutava oni
moraju biti dokumentovani
sa
odgovarajuim
ispravama. One se nazivaju
registarske isprave.
Kako bi se dokazalo postojanje optih i posebnih podataka

prilikom upisa u registar drutava oni moraju biti dokumentovani
sa odgovarajuim ispravama. One se nazivaju registarske isprave.
Uglavnom se radi: za zika lica o identikacionim dokumentima;
kod dokazivanja postojanja osnovnog kapitala o potvrdi poslovne
banke; kod osnivanja dionikih drutava odgovarajue rjeenje
Komisije za vrijednosne papire; notarski obraenom aktu o
osnivanju, statutu subjekta upisa i odgovarajuim odlukama
o imenovanju ovlatenih lica za zastupanje u unutranjem i
spoljnotrgovinskom prometu (l. 22 ZRPS).
Za pojedinane oblike organizovanja (dionika drutva, banke ili
druge nansijske organizacije, dionika drutva za osiguranje,
drutva sa ogranienom odgovornou, drutva sa neogranienom
solidarnom odgovornou, komanditna drutva, javna preduzea,
preduzea koja imaju javna ovlatenja, poslovna udruenja,
zadruge i zadrune saveze) i jedan poseban upis, a to je upis
najvieg trgovinskog ovlatenja prokure, trae se dodatne i
posebne isprave.227
Posebne isprave su potrebne i za upis promjena podataka koji
su od znaaja za pravni promet. Ovo je zbog zatite interesa
povjerilaca i treih savjesnih lica izuzetno znaajno. Radi se
o promjeni podataka o: rmi, sjeditu i djelatnosti subjekta
upisa, licima ovlatenim za zastupanje u unutranjem i
spoljnotrgovinskom prometu i osnivaima. Neevidentiranje ili
nepravovremeno evidentiranje ovih promjena moe da izazove
tetne posljedice po trea savjesna lica i posebno povjerioce.
Kao posebnu obavezu upisa posebnih podataka ZPD je predvidio
upisivanje identikacionih podataka o lanovima, ulozima i
odgovornosti za obaveze drutva, udjelima i dionicama u drutvu.
227
Poblie vidjeti odredbe l. 23 - 32 ZRPS.
PRIVREDNA DRUTVA
Radi se o sljedeim podacima:

1) ime i prezime i adresa prebivalita, ili rma i adresa
sjedita, lanova drutva sa neogranienom solidarnom
odgovornou, komanditnog drutva i drutva sa ogranienom
odgovornou;
2) visina ugovorenog (upisanog) i iznos uplaenog osnovnog
kapitala dionikog drutva i drutva sa ogranienom
odgovornou;
3) iznos ugovorenih (upisanih) i iznos uplaenih uloga
komanditora u komanditnom drutvu i lanova drutva sa
ogranienom odgovornou;
4) ukupan broj udjela i visina pripadajuih udjela, iskazana
procentualnim ueem u osnovnom kapitalu za svakog
lana drutva sa ogranienom odgovornou i
5) oznaka klase, broj i nominalna vrijednost dionica dionikog
drutva, po klasama (l. 56 ZPD).
Upis u sudski registar predstavlja posebnu vrstu vanparninog
postupka koji je hitan, formalan, jednoobrazan i primjenjljiv na
sve poslovne subjekte osnovane, kako od domaih, tako i od
stranih zikih i pravnih lica. Pokree se pismenom prijavom
ovlatenog lica (osnivaa, lica ovlatenog osnivakim aktom,
generalnim odnosno specijalnim punomojem ili na osnovu
drugog pravnog osnova) ili po slubenoj dunosti, kada je to
zakonom predvieno. Uz prijavu se prezentiraju odgovarajue
isprave kojim se potvruju podaci upisa, dokazuje ispunjenje
optih i posebnih uslova. Sud vri ispitivanje da li su ispunjene
formalne i materijalne pretpostavke za upis. Moe traiti dopunu
prijave, dopunu dokaza ili njihove ispravke (l. 53-54 ZRPS). O
upisu subjekta sud odluuje rjeenjem, a o pitanjima koja se
odnose na tok postupka (procesnopravna pitanja) zakljukom
(l. 57 ZRPS).
3.3. Vrste upisa

Upisi u sudski registar se mogu razvrstati po razliitim kriterijima.
Najee se odreuju prema pravnim dejstvima upisa i dijele se
na: konane, privremene (uslovne) i obavjetavajue.
POGLAVLJE 4. 177
Konani upis je takav upis

kada se u registar unose
injenice koje su bezuslovne
i konane, bez vremenskog
ogranienja.
Uslovni
(privremeni)
upis
je
uslovljen
i
privremen upis injenica.
To je predbiljeba koja
ima za cilj obezbjeenje
uslova za konani upis, s
tim da trebaju biti ispunjeni
odreeni uslovi u nekom
roku, koji sud odredi.
Obavjetavajui
upis
(zabiljeba) ima za cilj
obavjetavanje drugih lica
o relevantnim injenicama
vezanim za poslovni subjekt
ili njegova odgovorna lica.
Konani upis je takav upis kada se u registar unose injenice koje

su bezuslovne i konane, bez vremenskog ogranienja. U ovu
vrstu upisa spada: upis osnivanja, promjene oblika organizacije
(transformacije), upis statusnih promjena, upis statusnog
povezivanja te upis prestanka poslovnog subjekta. Nadleni
registarski sud brisae neosnovani konani upis po slubenoj
dunosti ili na zahtjev lica koje ima pravni interes (l. 68-73 ZRPS).
Uslovni (privremeni) upis je uslovljen i privremen upis injenica.
U sutini, to je predbiljeba koja ima za cilj obezbjeenje uslova
za konani upis, s tim da trebaju biti ispunjeni odreeni uslovi u
nekom roku, koji sud odredi. Predbiljebom se upisuju odreena
pravna stanja u kojima se subjekt upisa nalazi i koja se mogu
kasnije izmijeniti (otvaranje steajnog postupka ili postupka
likvidacije, ogranienja prava steajnog dunika u raspolaganju
imovinom). Kada se steknu uslovi za konani upis, sud ex ofcio
brie predbiljebe.
Obavjetavajui upis (zabiljeba) ima za cilj obavjetavanje
drugih lica o relevantnim injenicama vezanim za poslovni subjekt
ili njegova odgovorna lica. Zabiljeba ima deklaratorni karakter,
a obuhvata upise vezane za: zabranu bavljenja odreenom
djelatnosti, odnosno poslovima, upis privremenih mjera zatite
izreenih prema subjektu ili ovlatenim licima, upis ogranienja u
prometu. Kada istekne vrijeme za koje je upisana zabiljeba, sud
istu brie po slubenoj dunosti.
3.4. Naela upisa u sudski registar
Naelo
obligatornosti
(obaveznosti) znai da
se, po zakonu, svi poslovni
subjekti obavezno upisuju u
registar.
228
Naela na kojima se zasnivaju upisi poslovnih subjekata u

registar suda ima vie. Pravna teorija u tome nije jedinstvena228.
Analizom zakonskih rjeenja i provedbenih propisa mogu se
izdvojiti sljedea.
1) Naelo obligatornosti (obaveznosti) znai da se, po zakonu,
svi poslovni subjekti obavezno upisuju u registar. Ostali se
upisuju u druge registre i kod drugih organa. Ovo naelo
Neki autori navode tri (Velimirovi), drugi est (Barbi, 1991), trei sedam naela (Vasiljevi, 1997).
PRIVREDNA DRUTVA
jasno pokazuje da je dosljedno proveden subjektivni kriterij u

odreivanju subjekata poslovnog prava, ime se obezbjeuje
vei stepen pravne sigurnosti prometa i njegovih uesnika.
Naelo
legaliteta
( z a k o n i t o s t i )
podrazumijeva:
upisi
u
registar suda se vre na
osnovu postupka koji je
utvren zakonom i na
zakonu zasnovanim aktima
i da se upisuju pravna
stanja i podaci koje je zakon
odredio.
Naelo
ocijelnosti
(slubenosti)
obuhvata
sljedee: registarski sud ne
moe odbiti uredno zatraeni
podnesenu i dokumentiranu
prijavu, a poslije podnesene
prijave cijeli postupak sud
vodi po slubenoj dunosti.
Naelo
pismenosti
(formalizma) - prijava,
dokazi i isprave moraju biti
prezentirani u pisanoj formi.
N
a
e
l
o
dokumentovanosti znai
da se upisi u registar suda
vre na osnovu prezentiranih
dokumenata i isprava u
kojima se dokazuju injenice
relevantne za upis.
Naelo
prioriteta
( p r v e n s t v a )
podrazumijeva
prvenstvo
onog subjekta koji je ranije
zatraio upis u registar, tj.
iju je prijavu sud ranije
primio.
2) Naelo legaliteta (zakonitosti) dopunjuje princip obaveznosti.

U sutini, ono izvire iz normativnog sistema osnivanja
poslovnih subjekata. Zakonitost podrazumijeva: upisi u
registar suda se vre na osnovu postupka koji je utvren
zakonom i na zakonu zasnovanim aktima i da se upisuju
pravna stanja i podaci koje je zakon odredio. Sud na to
pazi po slubenoj dunosti. Provoenje naela legaliteta je
obezbijeeno principom dvostepenosti jer postoji mogunost
ulaganja pravnih lijekova, kao i instituisanjem prava da se
trai brisanje neosnovanog upisa.
3) Naelo ocijelnosti (slubenosti) obuhvata sljedee:
registarski sud ne moe odbiti uredno zatraeni podnesenu
i dokumentiranu prijavu, a poslije podnesene prijave cijeli
postupak sud vodi po slubenoj dunosti. Naelo ocijelnosti,
dakle, djeluje kako prema subjektima upisa, tako i prema sudu.
Subjekti upisa moraju podnijeti prijavu za upis sa dokazima
i ispravama, a sud vri upis ako su ispunjeni zakonski uslovi.
Sud radnje upisa obavlja bez uea ovlatenih lica subjekta
upisa (poslovnog subjekta).
4) Naelo pismenosti (formalizma) zastupljeno je tokom
cijele procedure upisa. Prijava, koja predstavlja zahtjev u
materijalnopravnom smislu, zatim dokazi i isprave moraju biti
prezentirani u pisanoj formi. Uopte se ne provodi sasluanje
svjedoka, odgovornih lica niti bilo koji dokazi usmene naravi.
Takoe, radnje koje sud vri prema subjektima upisa i u
samom registru su u pisanoj formi.
5) Naelo dokumentovanosti znai da se upisi u registar suda
vre na osnovu prezentiranih dokumenata i isprava u kojima
se dokazuju injenice relevantne za upis. To su: akt o
osnivanju, akt o promjeni oblika, akt o statusnim izmjenama,
saglasnosti, odobrenja, dokazi o uplati odnosno unoenju
uloga i dr.
6) Naelo prioriteta (prvenstva) podrazumijeva prvenstvo onog
subjekta koji je ranije zatraio upis u registar, tj. iju je
POGLAVLJE 4. 179
prijavu sud ranije primio. Irelevantan je sam momenat upisa.

Vai stari pravni princip: prio tempore, potior iure prvi u
vremenu, jai u pravu. Ovo naelo dolazi naroito do izraaja
kod zatite rme u postupku registracije.
Naelo konstitutivnosti
znai da se faktike injenice
koje se odnose na subjekt
upisa momentom upisa
pretvaraju u pravne.
Naelo
istinitosti
podrazumijeva da su podaci
uneseni u sudski registar
tani i istiniti, u formalnom
i materijalnom smislu, da su
saglasni sa injenicama koje
postoje u ostalim pravnim
aktima i ispravama, kao i sa
stvarnim stanjem.
Naelo
publiciteta
(javnosti)
ima
dva
aspekta. Prvi, sudski registar
je javna knjiga i svako je
moe razgledati, prepisivati
i iz nje traiti izvode. Drugi
aspekt, podaci upisani u
registar suda objavljuju se
u Slubenim novinama
Federacije BiH.
7) Naelo konstitutivnosti znai da se faktike injenice koje

se odnose na subjekt upisa momentom upisa pretvaraju u
pravne. Poslovni subjekti pravnu i poslovnu sposobnost stiu
danom upisa u registar, a iste gube danom brisanja. Pravna
dejstva (uinci) prema treim licima nastupaju od dana kada
je izvren odgovarajui upis u registar.
8) Naelo istinitosti podrazumijeva da su podaci uneseni u sudski
registar tani i istiniti, u formalnom i materijalnom smislu, da
su saglasni sa injenicama koje postoje u ostalim pravnim
aktima i ispravama, kao i sa stvarnim stanjem. Stoga svako
ko se u pravnom prometu, postupajui savjesno, pouzda u
tanost i istinitost podataka u registru suda, ne moe snositi
tetne posljedice koje iz toga nastanu.
9) Naelo publiciteta (javnosti) ima dva aspekta. Prvi, sudski
registar je javna knjiga i svako je moe razgledati, prepisivati
i iz nje traiti izvode. Drugi aspekt, podaci upisani u registar
suda objavljuju se u Slubenim novinama Federacije BiH.
Ostali subjekti (pravna i zika lica) mogu se upoznati sa
podacima koji su za odreeni poslovni subjekt upisani
u registar suda, bilo da im slue kao informacije ili za
preduzimanje odgovarajuih pravnih radnji.
4. ZASTUPANJE I PREDSTAVLJANJE PRIVREDNIH

DRUTAVA
4.1. Pojam
Zastupanje
predstavlja
preduzimanje pravnih radnji
u tue ime i za tui raun.
Zastupanje predstavlja preduzimanje pravnih radnji u tue ime

i za tui raun. U privrednom drutvu zakonski zastupnik je, ex
lege, direktor ili predsjednik uprave. Statutom se moe odrediti
i iri krug rukovodnih lica ili radnika kao zastupnika privrednog
PRIVREDNA DRUTVA
drutva. Statutom ili nekim drugim posebnim aktom potrebno je

izvriti i razgranienje nadlenosti kod postojanja vie zastupnika.
Zastupanje se moe podijeliti na zakonsko, statutarno, ugovorno
zastupanje kao i zastupanje na osnovu jednostrane izjave volje
u vidu punomoi.
Postoji obaveza da se svi zastupnici i zakonski i statutarni kao
takvi evidentiraju u registru drutava. Obaveza postoji i kod
promjena u krugu lica ovlatenih za zastupanje. injenica da je
direktor ili predsjednik uprave privrednog drutva ovlaten, ex
lege, za zastupanje ne znai da se ta injenica ne mora evidentirati
u registru drutava. Posebno se evidentiraju ovlatenja u
unutranjem a posebno u spoljnotrgovinskom prometu. Ukoliko
postoje ogranienja, naroito u pogledu zastupanja do odreene
vrijednosti pojedinih poslovnih transakcija ista se, takoer,
moraju upisati. Ovo je vrlo znaajno zbog reima odgovornosti
i valjanosti zakljuenih ugovora kod ovog pravnog instituta u
sluaju da se data ovlatenja prekorae.
Postojanje ovlatenja za zastupanje privrednog drutva
podrazumijeva da postoji i ovlatenje za potpisivanje razliitih
dokumenata. Radi se o novanim instrumentima razliite prirode i
namjene. To mogu biti virmani za plaanje roba i usluga, poreskih
obaveza; nalozi za otvaranje akreditiva i izdavanje bankarskih
garancija, potpisivanje ekova ili, pak obavezivanje po mjenici,
njeno indosiranje ili davanje avala za nekog poslovnog partnera.
Od pobrojanih poslovnih i novanih transakcija jedino se posebno
punomoje trai za mjenino obavezivanje.229 Da bi neko bio
ovlaten za potpisivanje novanih dokumenata potrebno je da
ima deponovan potpis kod poslovne banke, a za prihvatanje
deponovanog potpisa potreban je dokaz u vidu izvoda iz sudskog
registra.
Predstavljanje
je
istupanje u ime, ali ne i za
raun privrednog drutva.
229
Za razliku od zastupanja, predstavljanje je zasebna kategorija.

Ono nije nita drugo nego istupanje u ime, ali ne i za raun
privrednog drutva. Ne postoji pravno obavezivanje koje bi
naknadno dovelo do poslovnih promjena, odnosno odreenih
ekonomskih efekata. O kojim je situacijama rije? Radi se o
reprezentovanju privrednog drutva npr. u razliitim komorskim
Vidjeti l. 91 ZOO.
POGLAVLJE 4. 181
tijelima, protokolarnim prijemima i sl. Poslove predstavljanja

mogu da obavljaju sami zakonski zastupnici ili pak svaki od
zaposlenika koji za to dobije ovlatenje. Ko e, u pojedinim
situacijama, predstavljati privredno drutvo ovisi o znaaju
samoga poziva, odnosno institucije koja je uputila poziv.
Sutinski posmatrano, zastupanje je istupanje u ime i za
raun zastupanog lica u granicama datih ovlatenja. Zakon o
obligacionim odnosima je osnovni zakonski akt koji odreuje
pojam instituta zastupanja. Ovaj pravni institut ureuju i drugi
zakonski akti: Zakon o privrednim drutvima, Zakon o parninom
postupku, Zakon o upravnom postupku230, Zakon o javnim
nabavkama u Bosni i Hercegovini231. Odnos izmeu ZOO i ostalih
zakonskih akata koji ureuju postulate ovog pravnog instituta je u
tome to ZOO predstavlja materijalni propis. ZPD kao zastupnika
uzima upravu privrednog drutva.232 Uprava privrednog drutva
organizuje rad i rukovodi poslovanjem, zastupa i predstavlja
privredno drutvo te odgovara za zakonitost poslovanja. Upravu
privrednog drutva ine lica koja su osnivakim aktom ili stautom
ovlatena da vode poslovanje drutva. Privredno drutvo mogu
da zastupaju i druga lica na nain i u okvirima koji su odreeni
osnivakim aktom ili statutom, a u skladu sa zakonom.
Postoji
poseban
krug
lica
koja
predstavljaju
punomonike
po
zaposlenju. Radi se o
trgovinskim putnicima u
privrednim drutvima koji
su ovlateni za prodaju robe
na terenu, a u okviru date
im punomoi.
Postoji poseban krug lica koja predstavljaju punomonike

po zaposlenju. Ovu kategoriju poznaje Zakon o obligacionim
odnosima.233 Radi se o trgovinskim putnicima u privrednim
drutvima koji su ovlateni za prodaju robe na terenu, a u
okviru date im punomoi. Specinost je u tome to trgovinski
putnik radi izvan sjedita privrednog drutva na osnovu posebne
punomoi. Ako postoji sumnja, ima se smatrati da nije ovlaten
za zakljuivanje ugovora nego samo za prikupljanje ponuda. U
sluaju da nije ovlaten da zakljui ugovor, pa ga zakljui, on e
biti pravno valjan ako ga naknadno odobri zakonski zastupnik.
Trgovinski putnik nema, ex lege, ovlatenja da naplauje
kupoprodajnu cijenu, kao ni da prodaje na kredit. Za ove poslovne
230
231
Slubeni glasnik BiH, br. 49/04,19/05, 52/05, 92/05, 94/05, 8/06 , 24/06, 70/06, 12/09, 60/10.
232
l. 23 ZPD.
233
l. 97-98 ZOO.
PRIVREDNA DRUTVA
i pravne radnje potrebna mu je posebna punomo. ZOO govori

o posebnoj punomoi samo za davanje robe na kredit, odnosno
poek, meutim u praksi je najea situacija da trgovaki putnik
ima ovlatenje i za naplatu prodajne cijene kao i davanje robe na
kredit. Pored ovoga, trgovaki putnik je ovlaten da za privredno
drutvo prima reklamacije koje su nastale usljed nedostataka na
prodatoj robi, ostale izjave u vezi sa izvravanjem zakljuenih
ugovora, te da preduzima sve neophodne radnje za ouvanje
prava vlastodavca.234
U pojedinim privrednim drutvima postoji posebna kategorija
zaposlenika koji obavljaju takve poslove koji su vezani za
svakodnevno zakljuivanje ugovora o prodaji i/ili pruanje usluga
razliite novane vrijednosti. To su, u pravilu, alterski slubenici
u poslovnim bankama, potama, agenti osiguravajuih drutava,
kao i trgovci u maloprodajnim poslovnim objektima i slino. Brzina
razvoja poslovnog prometa i njegov sve vei broj pojavnih oblika
dovodi do toga da se krug ovih lica svakim danom sve vie iri.
Ovlatenje za preduzimanje pojednih pravnih, ali i drugih
radnji moe se dati licu koje dolazi izvan privrednog drutva.
To je situacija npr. sa davanjem punomoi u pisanom obliku
advokatskoj kancelariji ili zakljuivanjem posebnog ugovora kojim
se dio ovlatenja prenosi na neko tree lice. Davanje ovakvih
ovlatenja se ne evidentira u registru drutava. Zakonski ili drugi
zastupnik privrednog drutva ovlatenje ne moe dati izvan
granica ovlatenja koje vai za njega. Radi se samo o dosljednoj
primjeni pravnog principa da niko na drugoga ne moe prenijeti
vie prava nego to ih on sam ima.
Postupanje izvan okvira koji su utvreni bilo zakonom, osnivakim
aktom, statutom ili nekim drugim posebnim pisanim dokumentom
ima odgovarajue posljedice. ZPD propisuje da je lice kome je
povjereno obavljanje odreenih poslova, u okviru djelatnosti
privrednog drutva, ovlateno da preduzima sve radnje i
zakljuuje poslove koji se uobiajeno obavljaju ili nastaju uz
poslove koji su im povjereni.235 Privredno drutvo e da odgovara
234
ZOO govori o vlastodavcu a pod njim se ima smatrati zakonski ili drugi zastupnik koji predstavlja personikaciju volje privrednog
drutva kao jednog kolektiviteta.
235
l. 24 ZPD.
POGLAVLJE 4. 183
za obaveze koje, u njegovo ime, od njega ovlateno lice stvori

prekoraenjem ovlatenja pod uslovom da tree lice nije znalo
ili nije moglo znati za postojanje prekoraenja ovlatenja, da je
savjesno.
4.1.1. Zastupanje drutava kapitala

Funkciju zakonskog zastupnika u drutvima kapitala obavlja
uprava privrednog drutva. U ZPD236 denisano je da uprava
dionikog drutva organizuje rad i rukovodi poslovanjem,
zastupa i predstavlja dioniko drutvo te odgovara za zakonitost
poslovanja. Upravu dionikog drutva ini direktor ili direktor i
jedan ili vie izvrnih direktora kako je to utvreno statutom.237
Upravom predsjedava direktor ili predsjednik uprave.
Kod odredbi vezano za rad i poslovanje drutava ograniene
odgovornosti, Zakon je propisao da poslovanje drutva vodi i
drutvo zastupa uprava. Upravu drutva ograniene odgovornosti
ini jedno ili vie lica, koja ne moraju biti lanovi drutva. U
sluaju da upravu ini vie lanova osnivakim aktom ili statutom
se ureuju ovlatenja i odgovornosti lanova uprave.238 Uz to
primjenjuju se odredbe koje se odnose na rad uprave dionikog
drutva.239
U sluajevima kada je uprava privrednog drutva kolegijalna
treba razgraniiti odgovornost direktora, kao predsjednika
uprave, i izvrnih direktora, kao lanova uprave. ZPD je propisao
da izvrni direktor organizuje rad, zastupa i predstavlja dioniko
i drutvo ograniene odgovornosti, i odgovara za zakonitost
poslovanja u poslovima i obimu utvrenim pismenim aktom
direktora (odluka). Pored ove odluke obim ovlatenja se, u praksi,
odreuje osnivakim aktom kao i statutom privrednog drutva.
Direktor moe pismeno ovlastiti jednog od izvrnih direktora da
ga zamjenjuje u sluaju sprijeenosti i utvruje mu ovlatenja.
236
l. 275-278 ZPD.
237
l. 275, st. 2 ZPD.
238
l. 347 ZPD.
239
l. 310 ZPD.
PRIVREDNA DRUTVA
4.1.2. Zastupanje drutava lica

Drutva lica funkciju zastupstva ostvaruju, u osnovi, na
razliit nain u odnosu na drutva kapitala. Bez obzira na tip
personalnog privrednog drutva funkcija zastupstva se ostvaruje
kroz ravnopravnost svih lanova/ortaka. To je osnovni postulat
i svih uporedno pravnih rjeenja. Zakonodavac daje mogunost
da se ova pitanja drugaije urede, ali ako se to ne uini onda se,
ex lege, pretpostavlja da privredno drutvo zajedniki zastupaju
svi ortaci, odnosno osnivai ili kod komanditnog drutva svi
komplementari kao javni drugari. Kako e se ovo pitanje urediti
stvar je osnivaa, odnosno vlasnika privrednog drutva. Ova
pitanja mogu biti ureena i na drugaiji nain, samo to ta
rjeenja moraju biti denisana osnivakim ugovorom ili statutom
te upisana u sudski registar.
ZPD propisuje za drutvo neograniene solidarne odgovornosti
da ga zastupa svaki lan ako osnivakim ugovorom nije
drugaije odreeno.240 Zastupanje komanditnog drutva, kao
drugog osnovnog tipa personalnih privrednih drutava, takoer,
sa sobom nosi specinosti. Ovo iz razloga to ovo privredno
drutvo u svom sastavu ima dvije vrste lanova. Prvi su
komplementari koji su javni ortaci, a drugi su komanditori koji su
tajni lanovi ovog tipa privrednog drutva. Poto su komanditori
tajni drugari i poto ne istupaju u pravnom i poslovnom
prometu oni ni ne uestvuju u zastupanju, predstavljanju kao
i upravljanju ovim tipom privrednog drutva. Iz ovog rjeenja
proizlazi da su komplementari ti koji zastupaju, predstavljaju
privredno drutvo i upravljaju sa istim.241 I kod ovog tipa
personalnog drutva analogijom legis se primjenjuju pravila koja
se odnose na rad i poslovanje drutva neograniene solidarne
odgovornosti.242
240
l. 82-87 ZPD. Ovakvo rjeenje je nepraktino i neprimjenljivo u praksi u smislu posljedica koje isto moe prouzrokovati. Moemo
zamisliti situaciju u kojoj imamo pet osnivaa i lanova drutva neograniene slolidarne odgovornosti u kome svaki lan ima ovlatenje
za zastupanje u smislu preduzimanja pravnih radnji u poslovnom prometu koje proizvode ekonomske posljedice. Bez koordinacije
rada vjerovatno bi jako brzo dolo do negativnih reperkusija po rad i poslovanje. Stoga je mnogo praktinije rjeenje prema kome
se ugovorom o osnivanju samo neki lanovi mogu ovlastiti da pojedinano zastupaju drutvo, a da ostali lanovi to ne mogu da ine.
Jo praktinije je rjeenje da se neki od lanova imenuje za direktora koji e sada, ex lege, obavljati funkciju zakonskog zatsupnika.
Naravno da je ovo potrebno urediti osnivakim aktom, a za to je potrebna saglasnost svih osnivaa drutva.
241
l. 100-102 ZPD.
242
l. 96 ZPD.
POGLAVLJE 4. 185
Punomonici po osnovu
zaposlenja su svi oni
zaposlenici koji su na
osnovu svog radnopravnog
poloaja
u
privrednom
drutvu
ovlateni
da
zakljuuju odreene vrste
pravnih poslova, odnosno
da zakljuuju ugovore.
Ko bi se sve imao smatrati punomonikom po osnovu zaposlenja?

To su svi oni zaposlenici koji su na osnovu svog radnopravnog
poloaja u privrednom drutvu ovlateni da zakljuuju odreene
vrste pravnih poslova, odnosno da zakljuuju ugovore.243 U ovaj
krug zaposlenika spadaju svi prodavai, npr. svi prodavai u
maloprodajnim objektima privrednog drutva; svi zaposlenici na
poslovima komercijalne prirode koji su ovlateni da zakljuuju
ugovore o maloprodaji, veleprodaji ili daljoj prodaji. U ovaj krug
poslova spadaju i pravni poslovi na osnovu kojih su pojedini
zaposlenici ovlateni ne samo da prodaju proizvode i usluge nego
i oni zaposlenici koji su ovlateni na kupovinu, npr. proizvoda,
sirovina, opreme i sl. U sferi pruanja usluga u ovaj krug
zaposlenika spadaju svi oni zaposlenici koji su ovlateni, takoer,
na zakljuenje odreene vrste ugovora. To bi bili bankarski
slubenici koji mogu da vre isplate i primaju isplate, zaposlenici u
osiguravajuim privrednim drutvima koji su ovlateni da prodaju
polise osiguranja ili nude, iz ove privredne brane, druge vrste
usluga.
4.2. Punomostvo
Punomostvo predstavlja
pravni odnos po osnovu
koga odreeno lice, a koje
nazivamo
punomonik,
raspolae sa ovlatenjem ili
ovlatenjima za zastupanje
drugog lica koga nazivamo
davalac punomoi.
Punomostvo predstavlja pravni odnos po osnovu koga odreeno

lice, a koje nazivamo punomonik, raspolae sa ovlatenjem ili
ovlatenjima za zastupanje drugog lica koga nazivamo davalac
punomoi. Punomostvo je, u naem pravnom sistemu, ostalo
denisano putem normi koje su sadrane u ZOO.244
Zastupnik i punomonik uvijek postupaju u ime i za raun
zastupanog, odnosno vlastodavca ili davaoca punomoi. Pravni
osnov za zastupstvo je zakon, a za punomostvo pismeno data
punomo. Zastupstvo, u pravilu, preduzima neko lice koje se
nalazi u radnopravnom statusu sa privrednim drutvom, dok se
kod punomoi, u najveem broju sluajeva, radi o licima koja
nemaju takav radnopravni status.
243
Opte uzanse za promet robom su ovo pitanje uredile tako to su pod punomonikom po zaposlenju smatrale svako lice kome je
povjereno obavljanje odreenih dunosti iz kojih, po redovnom toku stvari, proizlazi i ovlatenje za sklapanje odrenih vrsta ugovora.
244
l. 89-98 ZOO.
PRIVREDNA DRUTVA
Punomostvo u domaem
pravu predstavlja pravni
odnos
kojim
se
daje
ovlatenje za zastupanje
bilo zikog bilo pravog lica.
Punomostvo u domaem pravu predstavlja pravni odnos kojim

se daje ovlatenje za zastupanje bilo zikog bilo pravog lica.
Zato se javljaju punomonici pored zakonskih zastupnika? Oni
se javljaju u onim sluajevima kada zakonski zastupnici nisu u
mogunosti da preduzimaju pojedine radnje zastupanja. Razlozi
sprijeenosti zakonskih zastupnika za preduzimanje pojedinih
radnji mogu se sastojati u njihovoj sprijeenosti, to je rjea
situacija, ili u injenici da zakonski zastupnici, to je ei sluaj,
ne raspolau sa pojedinim specinim znanjima i vjetinama
koje su potrebne da se preduzimaju pred nadlenim dravnim
organima.
U praksi i u svakodnevnom jeziku punomostvo se poistovjeuje sa
poslovima koje obavljaju advokati te se, ujedno, poistovjeuje sa
radnjama koje preduzimaju advokati pred sudovima, arbitraama
ili pred drugim nadlenim dravnim organima. injenica je da se,
u praksi, najvei broj radnji punomostva odvija na ovakav nain i
u ovoj formi, ali punomostvo moe da se odnosi i na druge svrhe
njenog davanja. Poslovni promet danas iziskuje interdisciplinarni
pristup koji u sebi nosi elemente razliitih struka, znanja i vjetina.
Za pojedine vrste specinih poslovnih poduhvata mogu se, kao
punomonici pojaviti i ekonomisti, razliite inenjerske struke,
doktori medicinskih nauka, pojedine vrste ovlatenih sudskih
vjetaka i drugi, a sve u ovisnosti od predmeta na koji se odnosi
punomostvo.
Za pravni posao punomoja neophodna je zakonski odreena
pismena forma, a sama punomo se moe davati i u formi
standardizovanog obrasca u koji se unose pojedini specini
elementi. Punomoje moe biti vremenski ogranieno ili
vremenski neogranieno, te teritorijalno ogranieno i teritorijalno
neogranieno. Pravilo je da se punomo daje za odreeni vremenski
period, te za odreenu teritoriju. Ukoliko punomo nije vremenski
ograniena vai sve do dana njenog opoziva, a ako nije teritorjalno
ograniena onda se ogranienja veu za postupanja izvan granica
suvereniteta na ijoj teritoriji je registrovano privredno drutvo
iji je ovlateni zakonski zastupnik dao predmetnu punomo.
Ogranienja se nalaze u pozitivnim zakonima druge drave i ona
mogu biti razliita. Najee se ogranienje javlja kod postupanja
advokata i ovlatenih sudskih vjetaka. Moe se slobodno rei
da je uporedno rjeenje uniformno, tako da se kod istupanja
pred dravnim organima u drugim dravama, a posebno pred
POGLAVLJE 4. 187
sudovima, pravne radnje mogu preduzimati samo od strane

advokata i sudskih vjetaka koji su regsitrovani u toj dravi prema
njihovim nacionalnim propisima. Jedno od osnovnih pravila je
da je obavljanje advokatskih poslova uslovljeno dravljanstvom
zemlje u kojoj se i obavlja advokatska praksa.
Na
osnovu
opte
punomoi
mogu
se
preduzimati samo pravne
radnje koje se nalaze u
okviru kruga tzv. redovnog
poslovanja.
Obim punomoja je odreen voljom vlastodavca, odnosno

davaoca punomoi pa se tako na osnovu opte punomoi mogu
preduzimati samo pravne radnje koje se nalaze u okviru kruga
tzv. redovnog poslovanja.245 ta bi predstavljalo krug redovnog
poslovanja odreeno je, u ovom sluaju, u ZOO. Sve za to je ZOO
propisao davanje posebne punomoi ne ulazi u krug redovnog
poslovanja. Za ostale poslove koji ne ulaze u krug redovnog
poslovanja potrebno je pribaviti posebnu punomo. Sluajevi
davanja posebne punomoi su propisani putem ZOO. Ostali
posebni oblici punomoi mogu biti propisani i putem lex specialis.
ZOO je posebnu punomo propisao za sljedee sluajeve:
1)
2)
3)
4)
preuzimanje mjenine obaveze,

zakljuivanje ugovora o jemstvu,
zakljuivanje ugovora o poravnanju,
zakljuivanje ugovora o izabranom sudu, odnosno
zakljuivanje ugovora o arbitranom rjeavanju sporova i
5) odricanje od nekog prava bez naknade.
Za izdavanje, opoziv ili otkazivanje punomoi ne postoji zakonska

obaveza upisivanja u sudski registar, za razliku od pravnih
instituta zastupstva i prokure.
Poslovno
punomoje
je punomoje koje je dato
u okviru zakonom datih
ovlatenja
punomoniku
za preduzimanje pojedinih
pravnih radnji.
245
l. 91 ZOO.
246
l. 95-96 ZOO.
247
l. 96 ZOO.
Poslovno punomoje246 je punomoje koje je dato u okviru

zakonom datih ovlatenja punomoniku za preduzimanje
pojedinih pravnih radnji. Ovaj pojam posebne poslovne punomoi
odnosi se iskljuivo na rad i postupanje u ime i za raun
privrednog drutva, a analogijom legis ove odredbe o poslovnom
punomostvu se primjenjuju i na rad i postupanje imaoca radnje,
odnosno privatnog preduzetnika.247 Kod poslovnog punomoja
PRIVREDNA DRUTVA
postoje i Zakonom propisana ogranienja.248 Nosilac poslovne

punomoi ne moe bez posebnog ovlatenja:
1)
2)
3)
4)
5)
otuiti ili opteretiti nekretnine,

preuzeti mjenine obaveze,
preuzeti obaveze jemstva,
uzeti zajam i
voditi sudski spor.
Poslovno punomoje se moe ograniiti na odreenu vrstu

poslova, a ova ogranienja e proizvesti pravno dejstvo prema
treim savjesnim licima samo ako su ova znala ili mogla znati za
postojanje predmetnih ogranienja. S obzirom na nepostojanje
zakonske obaveze upisa ina davanja punomoi u sudski registar
opravdano se postavlja pitanje kako trea lica mogu znati za obim
ovlatenja punomonika. Ovo se pitanje rjeava na praktian
nain prezentovanjem punomoi od strane samog punomonika
a u sluajevima postupanja punomonika pred sudovima i drugim
dravnim organima punomo se nalazi u okviru samog spisa.
Punomonici su lica koja
su ovlatena za zastupanje
kako pravnih tako i zikih
lica.
Punomonici su lica koja su ovlatena za zastupanje privrednih

drutava. Generalno posmatrano, punomonici su lica koja su
ovlatena za zastupanje kako pravnih tako i zikih lica.
Kao zika lica, kao punomonici se mogu javiti:
1) zaposlenici u privrednom drutvu bez svojstva punomonika
po zaposlenju,
2) zaposlenici u privrednom drutvu sa svojstvom punomonika
po zaposlenju i
3) trea lica bez svojstva zaposlenika u privrednom drutvu.
Kao punomonici sa svojstvom pravnog lica mogu da se pojave:
1) privredna drutva specijalizovana za prane poslove
zastupanja,
2) ostala privredna drutva i
3) druga pravna lica koja nemaju svojstvo privrednog drutva.
248
l. 95, st. 2 ZOO.
POGLAVLJE 4. 189
Pored opoziva punomoi, kao ostali naini prestanka punomoi

javljaju se:
1) prestankom postojanja pravnog lica koje je izdalo punomo,
2) privremenom ili trajnom zabranom obavljanja djelatnosti
pravnom licu upravnim aktom nadlenog dravnog organa,
3) oduzimanjem licence ili dozvole pravnom lciu koje je
osnovom lex specialis dobilo ovlatenje za preduzimanje
pravnih radnji punomostva,
4) smru punomonika,
5) gubitkom poslovne sposobnosti zikog lica kao punomonika,
6) prestankom postojanja pravnog lica koje je nosilac
punomoi, odnosno koje je punomonik,
7) nastupanjem pravne posljedice otvaranja steajnog kao i
likvidacionog postupka nad pravnim licem koje ima svojstvo
punomonika,
8) istekom vremena kada je punomo data na odreeni
vremenski period,
9) obavljanjem pravnog posla zbog ijeg je obavljanja izdata
punomo,
10) nastupanjem rezolutivnog odnosno raskidnog uslova ako je
isti utanaen ugovorom o punomostvu.
4.3. Prokura
Prokura je poseban oblik
poslovnog
ovlatenja
vezanog za preduzimanje
pravnih radnji u ime i za
raun drutva.
Prema
ZPD
prokura
predstavlja
pismeno
ovlatenje za preduzimanje
svih pravnih radnji i poslova
u ime i za raun drutva,
osim prenosa i optereenja
nakretnina ako ovlatenje za
to nije posebno navedeno.
249
Prokura je poseban oblik poslovnog ovlatenja vezanog za

preduzimanje pravnih radnji u ime i za raun drutva. Porijeklo
vodi iz germanskog pravnog kruga i danas predstavlja tipian
oblik trgovake ili poslovne punomoi. Prokura se, uporedno
gledano, pravno denie na dva naina. To se ini ili u okviru
obligacionopravnih ili u okviru trgovakopravnih kodikacija.
Prema ZPD249 prokura predstavlja pismeno ovlatenje za
preduzimanje svih pravnih radnji i poslova u ime i za raun
drutva, osim prenosa i optereenja nakretnina ako ovlatenje
za to nije posebno navedeno. Znai da, ako nita nije navedeno,
prokurist ne moe otuivati niti hipotekarno optereivati
l. 26 ZPD.
PRIVREDNA DRUTVA
nekretnine koje se u poslovnim knjigama vode na privrednom

drutvu, ukljuujui prioritetna obligaciona prava (na primjer:
dugoroni zakup). Prokurista e moi ovo obavljati jedino kada
je to izriito navedeno. Inae, ogranienja prokure koja nisu
utvrena zakonom nemaju pravnog uinka. Ogranienja se
ne mogu uvoditi osnivaki aktom, statutom ili nekim drugim
aktom u privrednom drutvu. Posebno ovlatenje za prokuristu
je potrebno i u sluaju kada prokurista nastupa kao ugovorna
strana sa samim privrednim drutvom, te zakljuuje ugovore u
svoje ime i za svoj raun ili u ime i za raun drugih lica.
Prokura se denie i kao najire trgovako punomoje, te sa tog
stanovita ne bi trebala da sa sobom nosi bilo kakva ogranienja.
Ako nita nije navedeno smatra se da je prokura data za cijelo
privredno drutvo, s tim to se moe dati i za podrunicu, to
mora biti izriito navedeno i upisano u registar drutava. Prokura
se daje samo poslovno sposobnim zikim licima250. Ta zika
lica ne moraju imati neku vezu sa privrednim drutvom. Ona
mogu biti zaposlenici, osnivai ili pak trea lica koja se nalaze
izvan privrednog drutva. Prokura se esto, u poslovnoj praksi,
koristi da bi osnivai, koji ne obavljaju rukovodne funkcije u
privrednom drutvu, za sebe zadrali potpunu kontrolu nad radom
privrednog drutva, a posebno nad raspolaganjem sa njegovom
imovinom.
Kada se radi o skupnoj
prokuri onda su pravne
radnje
zastupanja
koje
preduzimaju
prokuristi
pravno validne samo ako ih
uine svi prokuristi zajedno.
250
Sama prokura se ne moe prenositi na drugo lice, a prokurista

ima zakonsku obavezu da kada istupa kao prokurista to izriito
naznai (na primjer: per procura, procurator, i slino). Prokura,
dalje, moe biti pojedinana i skupna, to znai da se moe dati
prema vie zikih lica. Kod skupne ili zajednike prokure svaki od
prokurista istupa samostalno u zastupanju privrednog drutva, a
pod uslovom da nije naznaeno da se radi o skupnoj prokuri. U
sluaju da je posebno naznaeno da se radi o skupnoj prokuri
onda su pravne radnje zastupanja koje preduzimaju prokuristi
pravno validne samo ako ih uine svi prokuristi zajedno. Ovakvo
preduzete pravne radnje imaju pravnu validnost i u sluaju
da ih je preduzeo jedan od prokuruista iz skupne prokure pod
uslovom da postoji ili prethodna saglasnost ostalih prokurista ili
pak naknadno odobrenje to predstavlja in ratihabicije. Kada
l 26. i 27 ZPD
POGLAVLJE 4. 191
trea lica daju izjave volje prema pojedinom prokuristi one imaju
pravno dejstvo i prema ostalim prokuristima. Postojanje nekog
oblika krivice pojedinog prokuriste, iz skupne prokure, ili znanje
o nekim pravno odluujuim injenicama, proizvodie pravno
dejstvo prema davaocu prokure bez obzira da li su za ovo znali
ostali prokuristi.251
Sve promjene koje se odnose na prokuru moraju biti evidentirane
u registru drutava.252 Tako se obavezno moraju evidentirati:
ovlatenja za otuivanje i optereivanje nekretnina, davanja
posebnog ovlatenja za sklapanje ugovora sa privrednim
drutvom kada je druga ugovorna strana sam prokurista, skupna
prokura, prokura za podrunice privrednog drutva, opoziv
prokure i davanja nove prokure, odnosno promjena prokuriste.
Pored ovog, postoji i obaveza da prokurista deponuje svoj potpis
u registru drutava.
Razlozi za prestanak prokure su opoziv od strane privrednog
drutva i otkaz od strane prokuriste. U obzir dolaze i smrt
prokuriste, jer ovo nije nasljedna kategorija, kao i gubitak
poslovne sposobnosti prokuriste.
5. STATUSNE PROMJENE I PROMJENA OBLIKA

Statusne promjene predstavljaju niz pravnih i faktikih radnji
preduzetih na zakonom propisan nain koje dovode do univerzalne
sukcesije253 imovine i izmjene pravnog statusa (poloaja) drutva
ili drutava obuhvaenih tim promjenama. Nastaju izmjene u
ekonomskom i pravnom identitetu subjekata, to ima odraza u
pravnom prometu. Ovim promjenama dolazi do stvaranja veih
ili manjih subjekata jer se spajaju odnosno pripajaju ili cijepaju
imovine postojeih pravnih lica. Neki od oblika statusnih promjena
predstavljaju vidove integracije ili koncentracije kapitala (spajanje
251
l. 28 ZPD.
252
l. 31 ZPD
253
Univerzalni sljednik ili sukcesor je osoba koja u cjelosti stupa u pravni poloaj svog prednika. Ta osoba jednim jedinstvenim aktom stie
sva prava i obaveze svog prednika koje su otuive odnosno prenosive, osim onih koje u tom trenutku na osnovi nekog drugog pravnog
temelja prelaze na treu osobu ili prestaju.
PRIVREDNA DRUTVA
i pripajanje), dok drugi imaju za posljedicu cijepanje postojee

imovine na vie i stvaranje mnoine subjekata u privrednom
ivotu (podjela).
Razlozi za provoenje statusnih promjena drutava mogu
biti razliite prirode. U uslovima trine ekonomije oni su,
prvenstveno, ekonomske i razvojne naravi. Spajanje i pripajanje,
kao vidovi poslovne integracije, treba da doprinesu stvaranju
veih i ekonomski jaih poslovnih subjekata sa veom sposobnosti
da uestvuju u tokovima trine utakmice. S druge strane,
podjela jednog drutva treba da omogui da se njegova razvojna
koncepcija, rast i razvoj odvijaju disperzirano, u vie ekonomsko
pravnih cjelina.
Statusne promjene predstavljaju, u skladu sa navedenim, pojavne
oblike razliitih transformacija tokom poslovanja privrednog
drutva. Privredna drutva se mogu spajati, pripajati i dijeliti,
i to su statusne promjene. Od statusnih promjena potrebno je
razlikovati promjenu oblika privrednog drutva. Za razliku od
statusnih promjena koje dovode do nastanka novih privrednih
drutava ili koje dovode do pripajanja postojeih privrednih
drutava takoer postojeim privrednim drutvima ovdje dolazi
do promjene forme odnosno promjene oblika privrednog
drutva (npr. d.o.o. mijenja oblik u d.d.).
Statusne promjene uvijek dovode do prestanka postojanja
jednog od privrednih drutava bez obzira o kojoj se vrsti statusne
promjene radi. Ovdje se ne radi o likividaciji privrednog drutva
nego o prestanku njegovog postojanja na osnovu pravnog
sljednitva ili univerzalne sukcesije. Privredno drutvo prestaje
na osnovu autonomije volje lanova privrednog drutva ili po sili
zakona, a na osnovu slobodno izraene volje lanova privrednog
drutva.
5.1. Spajanje
Statusna promjena spajanja (fuzija) predstavlja povezivanje dva
ili vie privrednih drutava istog ili razliitog organizacionog oblika
u jedno novo privredno drutvo. Radi se o spajanju dva ili vie
privrednih drutava radi osnivanja novog privrednog drutva bez
POGLAVLJE 4. 193
Statusna
promjena
spajanja
(fuzija)
predstavlja
povezivanje
dva ili vie privrednih
drutava istog ili razliitog
organizacionog
oblika
u jedno novo privredno
drutvo.
provoenja postupka likvidacije. Ovo je univerzalna sukcesija u

smislu obaveze preuzimanja prava i obaveza privrednih drutava
prednika. Odluku o ovoj statusnoj promjeni donosi skuptina kod
drutava kapitala, a svi lanovi drutva u sluaju drutava lica.
Odluku moraju donijeti sva privredna drutva koja se spajaju i
ove odluke moraju biti istovjetne. Svaki oblik statusne promjene
mora se evidentirati u registru drutava. Evidentira se prestanak
drutava koja se spajaju, te upisuje nastanak novog privrednog
drutva kao drutva sljednika.
Mogue je spajanje drutava kapitala sa drugim drutvima
kapitala: d.d. sa d.d.; d.d. sa d.o.o.; i d.o.o. sa d.o.o. Kao rezultat
spajanja nastaje novo drutvo kapital (d.d. ili d.o.o.). U sluaju
spajanja otvorenog dionikog drutva sa bilo kojim drugim
drutvom kapitala uslov je da kao rezultat spajanja nastane novo
otvoreno dioniko drutvo.254 Prema rjeenjima ZPD nije mogue
spajanje izmeu drutava kapitala i drutava lica.
5.2. Pripajanje
Pripajanje je, takoe, oblik
fuzije koji je mnogo ei u
praksi. Ovom statusnom
promjenom jedno ili vie
drutava pripaja se nekom
drugom drutvu, pri emu
pripojena drutva prestaju
postojati kao samostalni
pravni subjekti.
Pripajanje je, takoe, oblik fuzije koji je mnogo ei u praksi.

Ovom statusnom promjenom jedno ili vie drutava pripaja se
nekom drugom drutvu, pri emu pripojena drutva prestaju
postojati kao samostalni pravni subjekti. Pripojena drutva
se asimiliraju, njih apsorbuje drutvo kome su se pripojila.
Statusnom promjenom pripajanja ne formira se potpuno novo
drutvo. Drutvo koje je apsorbovalo druga pripojena drutva
zadrava svoj pravni status, sa neto izmijenjenom imovinskom
strukturom. Naime, imovine pripojenih drutava ulaze u njegovu
imovinu, inei jedno imovinsko jedinstvo mnogo jae i snanije.
Pripojena drutva nestaju, briu se iz sudskog registra, a
njihov pravni sljednik je drutvo kome su se pripojila. S toga
ono odgovara za njihove nastale obaveze prije pripajanja, kao
univerzalni sukcesor.
Pripajanje se moe vriti samo izmeu drutava kapitala
meusobno ili izmeu drutava lica meusobno. U skladu s tim ne
254
l. 291 ZPD.
PRIVREDNA DRUTVA
postoji mogunost da se izvri statusna promjena pripajanja npr.

drutva sa neogranienom solidarnom odgovornou dionikom
drutvu. Izuzetno, otvoreno dioniko drutvo se moe pripojiti
samo drugom drutvu koje e nakon pripajanja ispunjavati
jedan od kriterija za otvoreno dioniko drutvo.255 Drutvo sa
ogranienom odgovornou moe se spojiti s drugim drutvom s
ogranienom odgovornou ili dionikim drutvom ili se pripojiti
jednom od njih, ali ne prije isteka dvije godine od dana upisa
drutva u registar drutava.256
5.3. Podjela
Podjela
predstavlja
oblik statusne promjene
kada se jedno privredno
drutvo prenosom imovine
i obaveza dijeli na dva ili
vie privrednih drutava, a
bez provoenja postupka
likvidacije.
Podjela predstavlja oblik statusne promjene kada se jedno

privredno drutvo prenosom imovine i obaveza dijeli na dva ili vie
privrednih drutava, a bez provoenja postupka likvidacije. Ta
nova drutva postaju njegovi pravni sljednici solidarno odgovorni
za njegove obaveze. Statusna promjena podjele se moe izvriti
na sljedee naine:
1) pripajanjem, kada privredno drutvo koje se dijeli prenese na
dva ili vie postojeih privrednih drutava ukupnu imovinu i
obaveze;
2) osnivanjem novih privrednih drutava kada privredno drutvo
koje se dijeli prenese na dva ili vie novih privrednih drutava
ukupnu imovinu i obaveze.257
U sluaju da se statusna promjena podjele vri na taj nain da
se privredno drutvo dijeli i njegovi dijelovi pripajaju dva ili vie
ve postojeih privrednih drutava, potrebna je odluka skuptine
svakog od privrednih drutava uesnika. U drugom sluaju kada
se ova statusna promjena vri uz osnivanje novih privrednih
drutava potrebna je samo odluka skuptine privrednog drutva
koje se dijeli.
255
l. 291 ZPD.
256
l. 363 ZPD.
257
l. 62 ZPD.
POGLAVLJE 4. 195
5.4. Promjena oblika

Promjena
oblika
podrazumijeva
takvu
transformaciju drutva iz
jednog u drugi oblik pri kojoj
se ne mijenjaju vlasnika
struktura, imovina, naziv
odnosno rma, kao i ostala
identikaciona
obliljeja
privrednog drutva.
Promjena oblika podrazumijeva takvu transformaciju drutva iz

jednog u drugi oblik pri kojoj se ne mijenjaju vlasnika struktura,
imovina, naziv odnosno rma, kao i ostala identikaciona
obliljeja privrednog drutva. Svako drutvo, iskljuujui drutvo
sa neogranienom solidarnom odgovornou i otvoreno dioniko
drutvo, moe promijeniti oblik.
Zatvoreno dioniko drutvo moe promijeniti svoj oblik samo u
drutvo sa ogranienom odgovornou na osnovu odluke skuptine
koja mora biti donesena dvotreinskom veinom zastupljenih
dionica sa pravom glasa i na taj nain da dioniari steknu udjele
u drutvu sa ogranienom odgovornou srazmjerno njihovom
ranijem ueu u osnovnom kapitalu dionikog drutva.258 Prema
tome, zatvoreno dioniko drutvo nije mogue transformisati u
drutvo sa neogranienom solidarnom odgovornou, komanditno
drutvo ili u komanditno drutvo na dionice.
Dioniko drutvo podnosi Komisiji za vrijednosne papire zahtjev
za odobrenje promjene oblika potpisan od lanova nadzornog
odbora, koji su glasali za prijedloge odluka o promjeni oblika
i lanova uprave koji su predloili plan reorganizacije i odluku
o promjeni oblika. Na osnovu odluke Komisije o odobrenju
promjene oblika, izvrit e se upis promjene oblika dionikog
drutava u registar drutava.259
U sluajevima promjene oblika drutva sa ogranienom
odgovornou, ZPD propisuje da ono moe promijeniti svoj oblik
u dioniko drutvo i to na osnovu odluke skuptine donesene
dvotreinskom veinom glasova svih lanova drutva.260 Meutim,
ukoliko drutvo sa ogranienom odgovornou ispunjava kriterije
za otvoreno dioniko drutvo, duno je promijeniti oblik u
dioniko drutvo. Ako drutvo ne uskladi oblik organizovanja,
prema odredbama ZPD, nadleni sud donosi odluku o njegovom
prestanku.
258
l. 287 ZPD.
259
l. 289-290 ZPD.
260
lan 361 ZPD.
PRIVREDNA DRUTVA
Na osnovu odluke skuptine o promjeni oblika, lanovi stiu dionice

dionikog drutva srazmjerno njihovom ueu u osnovnom
kapitalu drutva s ogranienom odgovornou. Dioniko drutvo
nastalo promjenom oblika drutva s ogranienom odgovornou
mora imati
osnovni kapital najmanje u iznosu 50.000 KM. Uprava drutva
s ogranienom odgovornou podnosi Komisiji zahtjev za
odobrenje promjene oblika u dioniko drutvo, uz koji prilae
odluku skuptine o promjeni oblika i ugovor s Registrom. Na
osnovu odluke Komisije o odobrenju promjene oblika, izvrit e
se upis promjene oblika drutva u registar drutava.261
5.5. Plan reorganizace

Bez obzira da li se radi o statusnoj promjeni spajanja, pripajanja
ili podjele, kao i kod promjene oblika privrednog drutva,
potrebno je donijeti tzv. plan reorganizacije.262 Plan reorganizacije
priprema uprava i nadzorni odbor privrednog drutva ili neki
drugi organ privrednog drutva uesnika u statusnoj promjeni
ili transformaciji drutva, a koji je ovlaten osnivakim aktom ili
statutom.
Zakonom su propisani obavezni elementi plana reorganizacije.
Plan reorganizacije sadri:
1) podatke o privrednim drutvima uesnicima tj. oblik, rmu i
sjedite drutava uesnika i drutava sljednika;
2) svojinska prava dioniara ili drutava prednika u drutvu
sljedniku;
3) opis, procjenu i raspodjelu imovine i obaveza drutva prednika
koji se prenose na drutvo sljednika sa izvjetajem revizora;
4) datum od kog e vlasnici dionica ili udjela drutava sljednika
moi uestvovati u dobiti i uslove koji utiu na to pravo i
5) datum od koga e se poslovi drutva prednika raunovodstveno
iskazivati za drutvo sljednika.
261
l. 361-362 ZPD.
262
lan 64 ZOPD.
POGLAVLJE 4. 197
Plan reoganizacije obavezno sadri i pismeni izvjetaj revizora o

raunovodstvenim iskazima drutava uesnika.263
Osim navedenih elemenata u sluaju kada se radi o statusnoj
promjeni podjele privrednog drutva plan reorganizacije
obavezno sadri i sljedee:
1) omjer zamjene prava;
2) uslove alokacije dionica ili udjela i iznos isplata u novcu;
3) prava u drutvima sljednicima koja pripadaju vlasnicima
dionica ili udjela podijeljenog drutva koji su sadravali
posebna prava, kao i o vlasnicima drugih vrijednosnih papira
podijeljenog drutva i
4) opis i alokaciju imovine i obaveza koji se prenose na svako
drutvo sljednika.
lanovi uprave privrednog drutva i druga lica koja su
pripremala plan reorganizacije, kao i revizori koji su izvrili
pregled i dali miljenje za privredna drutva uesnike, odgovorni
su neogranieno solidarno drutvima uesnicima i njihovim
dioniarima ili lanovima za tetu, ako u utvrivanju omjera
zamjene prava pri spajanju, pripajanju, podjeli ili promjeni oblika
privrednog drutva nisu postupali po pravilima struke.
6. POVEZANA DRUTVA
U naem pravnom sistemu povezana drutva su vladajue i
zavisno drutvo, drutva sa uzajamnim ueem, holding i
koncern. Drutva se mogu povezivati ugovorom i u druge oblike
povezivanja (konzorcij, franizing, zajednica drutava, poslovna
unija, poslovni sistem, pul i drugi).264
Vladajuim drutvom se smatra drutvo koje ima veinsko
uee u osnovnom kapitalu drugog drutva ili koje na osnovu
ugovora zakljuenog sa drugim drutvom ima pravo da imenuje
263
lan 66 ZOPD.
264
l. 45 i 50c ZPD.
PRIVREDNA DRUTVA
Vladajuim
drutvom
se smatra drutvo koje
ima veinsko uee u
osnovnom kapitalu drugog
drutva ili koje na osnovu
ugovora zakljuenog sa
drugim drutvom ima pravo
da imenuje veinu lanova
nadzornog
odbora
tog
drugog drutva, odnosno
ima veinu glasova u
skuptini. Pri tom se drugo
drutvo smatra zavisnim.
Vladajue drutvo sa
veinskim ueem u
osnovnom kapitalu je
drutvo koje, neposredno
ili posredno preko drugog
drutva, na osnovu vie od
50% uea u osnovnom
kapitalu drugog drutva
ima vie od 50% glasova u
skuptini zavisnog drutva.
Drutva sa uzajamnim
ueem u osnovnom
kapitalu
su
povezana
drutva kod kojih svako
drutvo ima uee u
osnovnom kapitalu drugog
drutva.
Holding ine vladajue

i jedno ili vie zavisnih
drutava
koja
su
na
osnovu
zakljuenog
ugovora o voenju poslova
objedinjena
jedinstvenim
voenjem poslova od strane
vladajueg drutva.
265
l. 46 ZPD.
266
l. 47 ZPD.
veinu lanova nadzornog odbora tog drugog drutva, odnosno

ima veinu glasova u skuptini. Pri tom se drugo drutvo smatra
zavisnim. Posebno se denie vladajue drutvo sa veinskim
ueem u osnovnom kapitalu kao drutvo koje, neposredno ili
posredno preko drugog drutva, na osnovu vie od 50% uea
u osnovnom kapitalu drugog drutva ima vie od 50% glasova u
skuptini zavisnog drutva.265
Vladajue drutvo moe upuivati obavezujue naloge, odluke
ili uputstva zavisnom drutvu, a moe se dogoditi i da dovede
zavisno drutvo u situaciju da neto uini na svoju tetu.
Vladajue drutvo je duno nadoknaditi prouzrokovanu tetu
zavisnom drutvu ako ga dovede u poloaj da izvri za sebe
tetan pravni posao ili da na svoju tetu neto uini ili propusti
da uini. Zahtjev za naknadu tete u ime zavisnog drutva mogu
podnijeti dioniari i lanovi, kao i povjerioci zavisnog drutva u
skladu sa zakonom.
Pored vladajueg drutva, kao solidarni dunici e odgovarati
lanovi uprave vladajueg drutva i lanovi uprave zavisnog
drutva ako su povrijedili svoje dunosti, osim ako su postupali
po uputstvima uprave vladajueg drutva. U sluaju da se
prouzrokuje steaj zavisnog drutva na osnovu postupanja po
obavezujuim nalozima, odlukama ili uputstvima vladajueg
drutva, za obaveze prema steajnim povjeriocima e odgovarati
i vladajue drutvo i to neogranieno solidarno.
Drutva sa uzajamnim ueem u osnovnom kapitalu su povezana
drutva kod kojih svako drutvo ima uee u osnovnom kapitalu
drugog drutva.266 Zavisno drutvo moe pribavljati dionice i
udjele u vladajuem drutvu i na osnovu njih ostvarivati pravo
glasa.
Holding ine vladajue i jedno ili vie zavisnih drutava koja su
na osnovu zakljuenog ugovora o voenju poslova objedinjena
jedinstvenim voenjem poslova od strane vladajueg drutva.
Pojedinana drutva se u tom sluaju nazivaju drutvima holdinga.
POGLAVLJE 4. 199
U uporednim pravima holding predstavlja takav oblik povezivanja

vie drutava gdje se ostvaruje faktika kontrola nad kontrolisanim
drutvima putem posjedovanja redovnih dionica kao i dionica sa
vie glasova. Razliite su pravne tehnike formiranja holdinga,
pa tako: osnivanjem novih drutava u kojima se ve ima
veinsko kapitalno uee; preuzimanjem drugih drutava;
statusnim promjenama; povezivanjem vie drutava; prenosom
ili transferom imovine sa jednog na drugo drutvo; ulaganja u
postojee drutvo ili dokapitalizacija.
Holding moe biti isti ili nansijski holding i njegova djelatnost
je osnivanje drutava, upravljanje tim drutvima te njihovo
nansiranje. Ovaj tip holdinga ne obavlja neku operativnu
proizvodnu, industrijsku ili trgovinsku djelatnost. Poznati su jo
i kontrolni holdinzi koji upravljaju drugim drutvima po osnovu
vlasnitva nad veinskim paketom dionica kao i investicioni
holdinzi koji imaju faktiku kontrolu nad dionicama a iji plasman
vre, u za njih, najpovoljnijem momentu te, s obzirom na
djelatnost, isti i mjeoviti holdinzi.
Ako
vladajue
drutvo
pored jedinstvenog voenja
poslova obavlja i druge
djelatnosti, drutva ine
koncern.
U naem pravnom sistemu, ako vladajue drutvo pored

jedinstvenog voenja poslova obavlja i druge djelatnosti, drutva
ine koncern, a pojedinana drutva su drutva koncerna.267
Holding i koncern mogu formirati i drutva koja nisu zavisna jedno o
drugome.
Za razliku od holdinga koncept koncerna iz germanskog pravnog
kruga se zasniva na tome da se kontrola vie drutava vri kroz
objedinjavanje upravljanja. Dva ili vie preduzea se grupiu pod
jedinstvenu upravu veinskog ili dominantnog drutva. Koncern
moe nastati na osnovu ugovora kojim se stie dominacija nad
drugim presuzeima. Ovaj koncern se naziva i ugovorni koncern
a modaliteti ugovora mogu biti razliiti. To mogu biti ugovori o
upravljanju ili ugovori o prenosu dobiti.
Faktiki koncern ima najvie srodnosti i slinosti sa koncernom
poto se on zasniva na faktikoj dominaciji jednog drutva nad
kontrolisanim drutvima. Osnov faktike dominacije se ogleda
u injenici da veinsko drutvo ima nad zavisnim drutvima
267
l. 49 ZPD.
PRIVREDNA DRUTVA
kontrolu posjedovanjem veinskog paketa dionica ili udjela. Trei

oblik koncerna je ostvarena dominacija po osnovu vlasnitva nad
100% ili 95% dionica zavisnih drutava ponaosob.
Poslovno udruenje je
pravno lice koje se upisuje
u registar drutava, a koje
mogu osnovati dva ili vie
drutava radi unapreenja
sopstvenog
privreivanja
i
usklaivanja
svoje
djelatnosti, ali ne i radi
sticanja dobiti.
Poslovno udruenje je pravno lice koje se upisuje u registar

drutava, a koje mogu osnovati dva ili vie drutava radi
unapreenja sopstvenog privreivanja i usklaivanja svoje
djelatnosti, ali ne i radi sticanja dobiti. Prava lanova poslovnog
udruenja ne mogu biti izraena u vrijednosnim papirima.
U pravnom prometu ono istupa u svoje ime i za raun svojih
lanova i u ime i za raun svojih lanova.
Za obaveze preuzete u pravnom prometu poslovno udruenje
odgovara svojom imovinom. lanovi odgovaraju na nain odreen
ugovorom o osnivanju, odnosno ugovorom s treim licem.
Ugovorom o osnivanju utvruje se naziv, vrijeme osnivanja,
cilj i djelatnost, sjedite, upravljanje, zastupanje, odgovornost,
pristupanje, istupanje, istupanje u pravnom prometu, iskljuenje,
imovina, nadzor, prestanak, kao i druga pitanja znaajna za
ostvarivanje ciljeva osnivanja poslovnog udruenja.268
Poseban oblik ugovornog

povezivanja
privrednih
drutava
predstavlja
konzorcij kod koga se
povezivanje
vri
radi
ostvarivanja
odreenog
poslovnog poduhvata.
Kao poseban oblik ugovornog povezivanja privrednih drutava

predstavlja konzorcij kod koga se povezivanje vri radi
ostvarivanja odreenog poslovnog poduhvata. Povezivanje se
vi na osnovama ugovornog prava bez nastanka novog pravnog
subjekta. Cilj je da se izvri vremenski ogranieno grupisanje i
udruivanje vie privrednih subjekata a radi postizanja odreenog
poslovnog poduhvata.
Konzorcij se esto poistovjeuje sa joint venture ili zajednikim
poduhvatom. Joint venture je vrsta zajednikog poduhvata, i
smatra se da je to podvrsta ugovora o ortakluku. Ugovorom se
strane obavezuju da e zajedniki ostvariti neki poslovni cilj, npr.
izgradnju nekog objekta ili voenje nekog poslovnog poduhvata,
zajednikog istraivanja. U amerikom pravu korporacije nisu
mogle sklapati ugovor o ortakluku, ali su im sudovi doputali da
sklapaju ugovore joint venture. Ti se ugovori najee sklapaju
za odreenu transakciju i za odreeno vrijeme.
268
l. 50b ZPD.
POGLAVLJE 4. 201
U kontinentalnom pravu konzorcij je razliito ureen. U veini

sluajeva njegovo organizovanje se vri na osnovu normi
ugovornog prava i on, u pravilu, predstavlja neimenovani
ugovor poslovnog prava. Izuzetak predstavlja italijansko pravo
iji graanski zakonik konzorcij denie kao oblik interesnog
povezivanja i koji se javlja kao interni i eksterni konzorcij.
U naem pravnom sistemu konzorcij je oblik povezivanja
privrednih drutava radi postizanja odreenog poslovnog
poduhvata, te predstavlja neimenovani ugovor poslovnog prava
na koji se primjenjuju opta pravila ugovornog prava. Ujedno u
naem pravnom sistemu ne postoji zabrana, odnosno neki oblik
ogranienja da li e se ovo povezivanje privrednih drutava vriti
iskljuivo na ugovornoj osnovi ili e se formirati novo privredno
drutvo. Ukoliko se vri organizovanje novog privrednog drutva,
ono moe biti organizovano na odreeno vrijeme trajanja, a
do okonanja poslovnog poduhvata, ili na neodreeno vrijeme
trajanja kada e to novo privredno drutvo egzistirati i po
ostvarenju poslovnog poduhvata.
U poslovnoj praksi ovakav vid povezivanja privrednih subjekata
se najee susree kod provoenja tenderskih procedura i
dodjeljivanja ugovora vee vrijednosti (npr. zahtjevni graevinski
radovi i dodjela ugovora putem javnih nabavki). Na pojedinim
zahtjevnim investicionim poduhvatima vrlo je rijetka situacija
da jedno privredno drutvo moe samostalno udovoljiti svim
zahtjevima utvrenim tenderskom dokumentacijom, pa je to
jedan od razloga za povezivanje u konzorcij.
Poglavlje
DIONIKO DRUTVO
1. POJAM, ZNAAJ, KARAKTERISTIKE I PRAVNA PRIRODA
2. OSNIVANJE DIONIKOG DRUTVA
3. DIONICE
4. KORPORATIVNO UPRAVLJANJE I ORGANI DIONIKOG DRUTVA
5. POVEANJE I SMANJENJE OSNOVNOG KAPITALA
6. PRESTANAK LANSTVA, PROMJENA OBLIKA I
PRESTANAK DRUTVA
Societas cum contrahitur,

tam lucri quam damni communio initur.
Kada se zakljui ugovor o ortakluku, stvara se
zajednica kako u pogledu koristi (dobitka),
tako i u pogledu tete (gubitka).
(Paulus)
DIONIKO DRUTVO
1. POJAM, ZNAAJ, KARAKTERISTIKE
I PRAVNA PRIRODA
1.1. Pojam dionikog drutva
aeci dionikog drutva (d.d.) seu u XIV, a po nekim

autorima u XV vijek, ija je kolijevka Italija. Prvo dioniko
drutvo nastalo je 1600. godine. Bila je to Britanskoistonoindijska kompanija koja je dobila monopol trgovine sa
Indijom. Kasnije, a posebno u XIX vijeku, svoju punu ekonomsku
i pravnu armaciju ovaj tip trgovakog drutva doivljava u
razvijenim zemljama trine ekonomije. Najstarije dananje
dioniko drutvo je tri vijeka staro francusko drutvo SaintGobain, koje nakon spajanja 1970. godine posluje pod rmom
Saint-Gobain/Pont--Mousson.269
Danas se dioniko drutvo u uporednim pravnim sistemima

susree
pod
razliitim
nazivima:
Aktiengesellschaft
(Njemaka), socit anonyme - SA (Francuska), public limited
liability company (Velika Britanija), joint stock company
269
Pravni leksikon (2007) op. cit., str. 216. Iz uvida u historiju kompanije Saint-Gobain, vidljivo je da su 1684. godine zaprimili
narudbu da izrade 357 ogledala za danas poznatu Dvoranu ogledala (Hall of Mirrors) u palai Versailles (Pariz, Francuska).
http://www.saint-gobain.com/en/group/our-history/1665-1789
POGLAVLJE 5. 205
(SAD).270 U pravnoj teoriji su oznaavana kao bezimena, anonimna

ili kapitalistika drutva.271 Za ovaj tip drutva u Federaciji Bosne
i Hercegovine usvojena je zakonska terminologija dioniko
drutvo, a u Republici Srpskoj akcionarsko drutvo.
Dioniko
drutvo
je
tip
trgovakog
drutva
koji osniva jedan ili vie
osnivaa
(pravnih
i/ili
zikih lica), iji je osnovni
kapital unaprijed odreen i
podijeljen na dijelove koji su
reprezentovani dionicama/
akcijama, kao vrijednosnim
papirima, a za obaveze u
prometu drutvo odgovara
cjelokupnom
svojom
imovinom.
Dioniko drutvo predstavlja drutvo kapitala, to se ogleda i u

njegovom pojmovnom odreenju. To je tip trgovakog drutva
(poslovne organizacije), koji osniva jedan ili vie osnivaa (pravnih
i/ili zikih lica), iji je osnovni kapital unaprijed odreen i podijeljen
na dijelove koji su reprezentovani dionicama/akcijama, kao
vrijednosnim papirima, a za obaveze u prometu drutvo odgovara
cjelokupnom svojom imovinom. U veini pravnih sistema ovaj
tip drutva je poslovna organizacija/trgovako drutvo po svome
postanku i obliku, bez obzira na predmet poslovanja/djelatnost.
Veoma je rairena forma poslovne organizacije ijem osnivanju,
poslovanju, poslovnim transakcijama sa dionicama, upravljanju i
prestanku trgovaki i drugi zakoni daju izuzetan znaaj. Stoga su
u uporednim pravnim sistemima predmet veoma detaljne pravne
regulacije.
1.2. Znaaj dionikog drutva

Razvojem i znaajem dionikih drutava detaljnije se bavi
ekonomska teorija, posebno u savremenim uslovima pratei razvoj
i rast svjetske privrede i multinacionalnih kompanija. Za razvoj
ovog tipa drutva veliki znaaj ima era liberalnog kapitalizma.
Razvoj proizvodnih snaga i sloboda preduzimanja poslovnih
aktivnosti, ukljuujui i ugovornu autonomiju volje, zahtijevali su
razvoj poslovnih subjekata koji e omoguiti koncentraciju kapitala,
preduzimanje poslova velike vrijednosti, izgradnju kapitalnih
objekata, uz ogranieni poslovni rizik ulagaa. Zbog svoje pravne
prirode i ogranienih resursa drutva personalnog tipa nisu mogla
270
Pennington, R. Robert (1990) Company Law, London, Dublin and Edinburgh: Butterworths, str. 751-772; Henn, H. G. (1970) op. cit.,
str. 107-503; Barnes et al. (1987) op. cit., str. 508-552; Ferri, Giuseppe (1968) Manuale di diritto commerciale, Torino: UTET, str. 237342; Stranicky, Milorad (1939) Tuma trgovakog zakona, Zagreb, str. 107-156; Vasiljevi, M. (1997) op.cit., str. 64-88; Sultanovi,
Aziz, Trifkovi, Milo i Simi, Mili (1991) Privredno pravo - dio I, Sarajevo: Ekonomski fakultet, str.345-435.
271
von Julius, Gierke (1949) Handelsrecht und Sehiffahrtsrecht, Berlin: Walter de Gruyter CO,str. 218; Hmmerle, Hermann (1960)
Handelsrecht, Graz, Vienna, Kln: Verlag Styria, str. 360; Radoji, Spasoje (1919) Osnovi trgovakog prava, Beograd: Knjiarnica Gece
Kona, str. 66.
DIONIKO DRUTVO
zadovoljiti narasle potrebe i zahtjeve pravnog prometa i privrednog

ivota (ogranieni izvori nansiranja, neogranien poslovni rizik
ulagaa, ogranienja u raspolaganju kapitalom).
Pribavljanje/sticanje kapitala izdavanjem (emisijom) negocijabilnih
(prenosivih) vrijednosnih papira u vidu dionica omoguilo je
stvaranje krupnih ekonomsko-pravnih subjektiviteta kakva su
dionika drutva. Dionika drutva su ubrzala razvoj proizvodnih
snaga jer su omoguila pretvaranje aktivnog kapitaliste u
prostog dirigenta, upravitelja tueg kapitala, a vlasnika u proste
vlasnike, proste novane kapitaliste.272
U dionikom drutvu koncentrie se kapital vie stotina i hiljada
ulagaa kojim upravljaju lica sa posebnim znanjem, iskustvom
i vjetinom (menaderi). Upravljanje kapitalom odvojeno je
od prava vlasnitva nad kapitalom, kapital se koncentrie,
a upravljanje centralizuje. Ulagai su poslovni subjekti,
institucionalizovani oblici kapitala (banke, osiguravajua drutva,
investicione kompanije, holding kompanije, razni fondovi), ali i
iroka publika, pojedinci. Poslovanje drutva je izloeno javnosti,
posebno kada dionice imaju redovnu kotaciju/teaj na berzama.
Zbog toga drutva imaju otvoren i laki pristup nansijskim
izvorima kapitala, ali i stalni pritisak na menadment da bolje
radi. Pitanje uticaja krupnih i sitnih dioniara i distribucije moi u
dionikom drutvu aktuelizirano je u uporednoj pravnoj teoriji.273
Dionika drutva su, sa druge strane, privlana za same ulagae,
pravna i zika lica. Njihova preimustva ogledaju se u sljedeem:
ne moraju imati status trgovaca niti ispunjavati odreene
specijalne uslove koji se obino trae kod ostalih drutava; mogu
se baviti svojom profesijom neovisno od dionikog drutva u koje
su uloili kapital; rizik ulagaa je ogranien jer obuhvata samo
ulog; postoji velika mogunost da se poslovni rizik disperzuje
(stvaranje portfolia)274, lina svojstva ulagaa nisu relevantna
(zato se i nazivaju anonimnim, bezimenim); ulozi ne moraju
272
Marks, Karl (1972) Kapital, Beograd: Prosveta, str. 370
273
Interesantna je teorija italijanskog Profesora Guiseppe Ferri, vidjeti u: Krulj, Vrleta (1978) Pravni reim i oblici koncentracije u privredi,
Beograd: Savremena administracija, str. 18-20.
274
Markowitz, Harry (1952) Portfolio Selection, The Journal of Finance, Vol. 7, No. 1, str. 77-91.
POGLAVLJE 5. 207
biti veliki; prihod u vidu dividende je varijabilan i neizvjestan,

to predstavlja odreen izazov za ulagaa; udjeli u drutvu koji
su predstavljeni dionicama slobodno i jednostavno se prenose.
Dionika drutva daju mogunost da veoma irok krug lica
postanu mali investitori, ime se iri kultura investiranja,
trajnog ulaganja. No, rizik ulaganja uvijek postoji, a naroito ako
se kupe dionice loeg dionikog drutva.
1.3. Pravne karakteristike dionikog drutva

Osnovne pravne karakteristike po kojima se dioniko drutvo
razlikuje od ostalih tipova drutava su ove:
1) Broj osnivaa je uobiajeno vei nego kod ostalih tipova
privrednih drutava, mada i nae pravo kao i uporedna prava
dozvoljavaju da jedno lice moe osnovati dioniko drutvo
(one man company). Zakon nikada ne odreuje maksimalan
broj lanova, tako da neke amerike kompanije imaju i po
nekoliko stotina hiljada dioniara. U naem pravu dioniko
drutvo moe osnovati jedno ili vie lica, zikih i/ili pravnih
(l. 109 ZPD). Specijalnim zakonima taj broj moe biti
drugaije odreen.
2) Visina osnovnog/temeljnog kapitala utvruje se osnivakim
aktom (ugovorom ili odlukom o osnivanju), ali zakon uvijek
odreuje najmanji iznos ispod koga se drutvo ne moe
osnovati, niti postojati. Zakon, takoe, odreuje uslove
i naine poveanja i smanjenja osnovnog kapitala. Prema
Zakonu o privrednim drutvima, minimalni iznos osnovnog
kapitala je 50.000 KM, s tim da ukupni ulozi u novcu ne smiju
biti manji od tog iznosa (l. 127-128 ZPD). Za nansijske
institucije taj cenzus je daleko vii: za banke - najmanje
15.000.000 KM (l. 20 ZB), a za dionika drutva u osiguranju
- izmeu 1.000.000 i 2.000.000 KM ako drutvo posluje sa
jednom ili vie vrsta osiguranja; i 3.000.000 KM ako drutvo
posluje sa ivotnim osiguranjem i ako drutvo obavlja
poslove reosiguranja275. Minimalni osnovni kapital potreban
275
Detaljnije l. 31 i l. 50 Zakona o drutvima za osiguranje u privatnom osiguranju (Slubene novine FBiH, br. 24/05 i 36/10), dalje: ZDOPO.
DIONIKO DRUTVO
za osnivanje drutva za upravljanje investicionim fondovima

je 200.000 KM.276
3) Osnovni/temeljni kapital podijeljen je na dijelove, jedinice
(units) koji su predstavljeni dionicama, a one su investicioni
vrijednosni papiri. Jedno lice moe imati vie tih papira koji
skupa ine njegov udio u dionikom drutvu. Zbir nominalnih
vrijednosti dionica svih klasa i serija, svih dioniara, ini
ukupan iznos osnovnog kapitala drutva (OK = ukupan broj
dionica (svih klasa, rodova) x njihova nominalna vrijednost).
4) Prenos (transfer) dionica je, po pravilu, slobodan jer se
radi o negocijabilnom i fungibilnom (zamjenjivom) papiru.
Prenosom dionica prenosi se dio ili cijeli udio sa jednog na
drugo lice, sa dotadanjeg na novog lana drutva. Promet
dionicama se vri na berzama, drugim organizovanim
tritima kapitala ili u slobodnoj i neposrednoj pogodbi. Tako
se ostvaruje trgovina udjelima ili dijelom udjela, a da to
uopte nema uticaja na drutvo koje normalno obavlja svoje
poslovanje (npr. proizvodnju automobila, aviona, brodova,
vri prevoz putnika i stvari, obavlja industrijsku djelatnost,
graevinsku, turistiku).
5) Zakon izriito zahtijeva da se u dionikom drutvu organizuje
upravljanje i voenje poslova drutva i da se formiraju
organi drutva (skuptina, nadzorni odbor, uprava i odbor
za reviziju). Poloaj, djelokrug, nain rada i odgovornosti
organa zakonom su denisani, posebno u pogledu zabrane
konkurencije, iskljuenja sukoba interesa i lojalnosti drutvu.
Upravljanje u dionikom drutvu postavljeno je na principu
koji podrazumijeva odnos izmeu: principala (dioniara) i
agenta (uprave drutva).
6) Za svoje obaveze stvorene u pravnom prometu, drutvo
odgovara cjelokupnom imovinom. Ulagai snose ogranien
poslovni rizik, do visine svoga uloga, u sluaju smanjenja
osnovnog kapitala ili steaja drutva. Upravo radi ogranienog
poslovnog rizika dioniko drutvo je isto kao i drutvo sa
ogranienom odgovornosti privlana forma organizovanja.
276
l. 22 Zakon o investicionim fondovima (Slubene novine Federacije BiH, br. 85/08), dalje: ZIF.
POGLAVLJE 5. 209
7) Pored osnivakog akta, dioniko drutvo obavezno mora

imati statut koji se deponuje kod suda, to nije sluaj sa
drutvima personalnog tipa. Prvi statut dionikog drutva
donosi osnivaka skuptina (l. 121 ZPD), a kasnije
izmjene i dopune statuta skuptina dioniara (l. 246, st.
15 ZPD).
8) Dionika drutva mogu biti otvorena i zatvorena. Otvorena
dionika drutva, prema ZPD, su drutva ije su dionice
emitovane putem javne ponude i koja ispunjavaju jedan
od sljedeih kriterija: da se radi o bankama ili drutvima za
osiguranje, ukljuujui i reosiguranje; ili da imaju osnovni
kapital najmanje u iznosu 4.000.000 KM i najmanje 40
dioniara. Otvoreno dioniko drutvo ne moe ograniiti
prenos dionica treim licima. Zatvoreno dioniko drutvo
postaje otvoreno kada ispuni jedan od prethodno navedenih
kriterija (l. 107 ZPD).
1.4. Pravna priroda dionikog drutva

Pravna teorija je jedinstvena u stavu da je dioniko drutvo,
u svim pravnim sistemima, po svojoj pravnoj prirodi drutvo
institucija, legalno pravno lice ili entitet (entity). Jedinstveno
miljenje je i u tome da je dioniko drutvo drutvo kapitala ili
kapitalni tip drutva. Razlozi koji se istiu u prilog drutva kapitala
su, izmeu ostalih, sljedei: dioniari nisu ili ne moraju biti vezani
za drutvo kao to je sluaj kod ostalih tipova; zakonski minimum
osnovnog kapitala je relativno visok; uslovi i nain poveanja ili
smanjenja kapitala su zakonom regulisani; nain sticanja kapitala
emisijom i prodajom vlastitih dionica karakteristika je samo ovog
drutva; emisija dionica stoji strogo pod kontrolom nadlenog
dravnog organa; promjena imaoca dionica (dioniara) nema
uopte nikakav uticaj na poslovanje drutva, pa je stoga promet
udjela slobodan; drutvo obavezno ima statut kojim se utvruje
unutranja zionomija drutva; drutvo obavezno ima organe
upravljanja, voenja i kontrole. lanom drutva moe postati
svako lice koje ima imovinski interes da trajno investira u
njega kupovinom dionica na primarnom ili sekundarnom tritu
kapitala.
DIONIKO DRUTVO
2. OSNIVANJE DIONIKOG DRUTVA

2.1. Osnivai dionikog drutva
Osniva je svako lice koje
potpie akt o osnivanju
(odluku
ili
ugovor
o
osnivanju) i uplati (otkupi)
osnivake dionice, te time
postaje dioniar, odnosno
lan drutva.
Dioniko drutvo mogu osnovati zika i pravna lica, domaa i

strana. Osniva je svako lice koje potpie akt o osnivanju (odluku
ili ugovor o osnivanju) i uplati (otkupi) osnivake dionice, te time
postaje dioniar, odnosno lan drutva. Dioniari koji kasnije
pristupe drutvu, kupe dionice narednih emisija, nisu osnivai,
iako su lanovi. U uporednom pravu mogu biti razliita prava
osnivaa i lanova koji kasnije pristupe.
U naem, kao i u uporednim sistemima, postoji mogunost da i
jedno lice osnuje dioniko drutvo (l. 109 ZPD). Maksimalan broj
se uopte ne odreuje jer je povoljnije da drutvo ima to vie
lanova. Zakonom o politici direktnih stranih ulaganja u Bosni
i Hercegovini regulisana su pravila pod kojim stranci, uopte,
mogu osnivati poslovne subjekte.
2.2. Uslovi za osnivanje dionikog drutva

U pogledu sistema osnivanja dionikog drutva vai sve to je
reeno kod osnivanja poslovnih subjekata, uopte. U uporednim
pravima prevladava normativni sistem (sistem slobodnog
osnivanja), mada se u nekim zemljama kod osnivanja dionikih
drutava primjenjuju odreena pravila prethodne sudske ili
administrativne kontrole, kao ostaci koncesionog sistema
(sistema dozvole). Nae pravo usvaja normativni sistem, kao
osnovni, kod osnivanja dionikog drutva.
Izuzeci postoje u zakonom odreenim sluajevima. Dozvolu
za osnivanje poslovne banke ili za otvaranje organizacionog
dijela strane banke u zemlji (lijale, alijacije, ekspoziture) daje
Agencija za bankarstvo; odobrenje za rad dionikog drutva za
osiguranje daje Agencija za nadzor277; Komisija za vrijednosne
papire daje odobrenje za osnivanje drutva za upravljanje
277
l. 26 ZDOPO.
POGLAVLJE 5. 211
investicionim fondovima i osnivanje investicionih fondova278. U

svim sluajevima osnivai treba da prethodno pribave dozvolu/
saglasnost za osnivanje drutva, odnosno ispune poseban uslov.
Inae, sud e odbiti upis drutva u sudski registar.
Dva su opta uslova koje osnivai treba da ispune da bi osnovali
dioniko drutvo, a to su: zakljuenje ugovora o osnivanju drutva
ili donoenje odluke o osnivanju u pisanoj formi u obliku notarske
isprave279 i drugi opti uslov, obezbjeenje osnovnog kapitala za
osnivanje i rad drutva, saglasno osnivakom aktu drutva, ali ne
ispod zakonskog minimuma.
Prvi opti uslov za osnivanje je da akt o osnivanju mora biti
sastavljen u obliku notarski obraene isprave, jer predstavlja
jedan od dokumenata na osnovu koga se vri upis drutva u
registar suda. Moraju ga potpisati svi osnivai u skladu sa
odredbama lana 74 ZN, ili njihovi punomonici.280 Osnivaki akt
ima karakter javnobiljenikog akta kao i u uporednim pravnim
sistemima. Ugovor o osnivanju drutva je ugovor statusnopravnog
karaktera na koji se primjenjuju opta pravila ugovornog
prava.
Osnivaki akt obavezno sadri sljedee elemente: ime i prezime
ili rmu i adresu prebivalita ili sjedita osnivaa; rmu i sjedite
drutva; djelatnost drutva; prava i obaveze osnivaa; ukupan
iznos osnovnog kapitala; oznaku klase, ukupan broj i nominalnu
vrijednost dionica; opis prava sadranih u dionici; broj dionica
koji upisuje svaki osniva; postupak i rokove prodaje i banku kod
koje se vri uplata dionica; opis i procjenu vrijednosti uloga u
stvarima i pravima; nain naknade trokova osnivanja; posljedice
neizvravanja obaveza osnivaa; nain rjeavanja sporova
izmeu osnivaa; te ime i prezime lica koje predstavlja dioniko
drutvo u postupku osnivanja (l. 110 ZPD).
Ugovor o sukcesivnom osnivanju dionikog drutva uz navedene
obavezne elemente, obavezno sadri i: mjesto, vrijeme i nain
upisa dionica; mjesto, vrijeme i nain uplate dionica; vrstu
278
l. 8 i 10 ZDUFIF.
279
l. 73 Zakona o notarima Federacije Bosne i Hercegovine (Slubene novine FBiH, br. 45/02), dalje: ZN.
280
Uz potpis punomonika prilae se ovjereno pismeno ovlatenje (l.110 ZPD).
DIONIKO DRUTVO
uloga kojim se mogu platiti dionice; postupak kada upisani iznos

premauje iznos objavljen u javnoj ponudi; nain odreivanja
cijene dionica po okonanju upisa; i nain sazivanja osnivake
skuptine dionikog drutva (l. 113 ZPD). Ugovor o osnivanju
moe sadravati i fakultativne elemente koje u njega unesu
osnivai.
Drugi opti uslov, kako je reeno, jeste obezbjeenje osnovnog
kapitala drutva. Opti zakonski minimum za osnivanje dionikog
drutva jeste 50.000 KM (l. 127 ZPD). Ako se osnovni kapital
prilikom osnivanja drutva, osim ulozima u novcu, obezbjeuje
ulozima u stvarima i pravima, ukupni ulozi u novcu ne mogu
biti manji od zakonskog minimuma (l. 128 ZPD). Kada e
biti konstituisan ukupan iznos osnovnog kapitala predvien
ugovorom o osnivanju, zavisi da li je njime predvien simultani
ili sukcesivni nain osnivanja drutva, o emu e biti rijei
kasnije.
U pogledu obezbjeenja osnovnog kapitala osnivai, dakle, mogu
postupiti na dva naina. Prvi, da u cijelosti uplate osnovni kapital
kako je predvieno ugovorom o osnivanju (npr. 100.000 KM
uplate prije upisa drutva u registar, od toga u novcu). Drugi
nain je komplikovaniji. Ako je ugovorom o osnivanju predvien
ukupni osnovni kapital od 100.000 KM, osnivai: uplauju na ime
osnovnog kapitala jedan dio, a drugi dio se nudi javnosti putem
javnog poziva za upis i uplatu dionica.
Da bi drutvo moglo otpoeti obavljanje poslovne djelatnosti za
koju je registrovano, moraju se ispuniti dodatni uslovi, zavisno
od prirode djelatnosti. Oni ne utiu na osnivanje drutva, nego na
poetak rada. Radi se o obezbjeenju odgovarajuih ekolokih,
tehnikih, sanitarnih i drugih uslova koje provjerava nadleni
dravni organ (optine, grada, kantona).
2.3. Naini osnivanja dionikog drutva

Pravna teorija poznaje dva naina osnivanja dionikih drutava
koji su poznati kao simultani i sukcesivni nain osnivanja. Zavisno
od naina osnivanja, neka uporedna prava odreuju razliit iznos
osnovnog kapitala (npr. kod sukcesivnog osnivanja znatno vii),
POGLAVLJE 5. 213
to nije sluaj u naem pravu. Zakon o privrednim drutvima

Federacije BiH poznaje oba naina281.
Bez obzira da li se drutvo osniva simultano ili sukcesivno,
postupak osnivanja dionikog drutva obuhvata sljedee:
1) zakljuivanje ugovora odnosno donoenje odluke o osnivanju;
2) zakljuivanje ugovora izmeu osnivaa i Registra vrijednosnih
papira;
3) zakljuivanje ugovora izmeu osnivaa i banke depozitara;
4) emisija dionica putem zatvorene ili javne ponude (upis i
uplata dionica);
5) odravanje osnivake skuptine:
a) usvajanje izvjetaja o osnivanju
b) usvajanje statuta
c) izbor nadzornog odbora
d) potvrivanje vrijednosti uloga u stvarima i pravima i
broja dionica emitovanih po tom osnovu
6) imenovanje uprave;
7) upis drutva u registar emitanata kod Komisije za vrijednosne
papire282 i
8) upis osnivanja u registar drutava.
U postupku sukcesivnog osnivanja dionikog drutva pojavljuju
se dodatne, specine faze koje se odnose na emisiju dionica
putem javne ponude.
2.3.1. Simultani nain osnivanja

Dioniko drutvo se osniva
na simultani nain kada
osnivai bez upuivanja
javnog poziva za upis i uplatu
dionica izvre supskripciju i
preuzmu sve dionice drutva
koje se osniva.
Dioniko drutvo se osniva na simultani (istovremeni) nain kada

osnivai bez upuivanja javnog poziva za upis i uplatu dionica
izvre supskripciju i preuzmu sve dionice drutva koje se osniva.
Smatra se da su osnivai preuzeli svoje dionice u trenutku
potpisivanja ugovora o osnivanju drutva.283 Kod simultanog
osnivanja nije potrebno prethodno odobrenje Komisije za
281
l. 112 118 ZPD.
282
Komisija vodi registar emitenata vrijednosnih papira (u daljnjem tekstu: registar emitenata) u koji upisuje podatke o emitentu i emisiji,
osnovne podatke o vrijednosnim papirima i osnovnom kapitalu i dr. (l. 19 ZTVP).
283
l. 112 ZPD.
DIONIKO DRUTVO
vrijednosne
ponude.284
papire
za
emisiju
dionica
putem
zatvorene
Dionice se uplauju u novcu, ulaganjem stvari i prava, kao i kod

ostalih tipova drutava. Prije upisa drutva u registar emitenata
kod Komisije, osnivai su duni uplatiti iznos osnovnog kapitala
koji je odreen ugovorom o osnivanju285, ali ne manji od
zakonskog minimuma (50.000 KM). U uporednim pravima se
obino predvia da su osnivai duni, do upisa drutva u sudski
registar, upisati sve dionice, s tim da se uplati najmanje 1/4
svake od njih, plus dionika premija (aggio)286, ako se prodaju
iznad nominalne vrijednosti. Ulozi u stvarima i pravima, kako
predvia nae pravo, unose se u cijelosti prije upisa drutva u
registar emitenata.
U ekonomskom pogledu, simultani nain osnivanja se praktikuje
pri osnivanju manjih i srednjih drutava, odnosno u sluaju kada
za osnivanje i poetak rada drutva nije potreban veliki kapital.
Ili, kada je potrebno da kapital postepeno pritie, a ulagaima nije
veliko nansijsko optereenje. Postupak simultanog osnivanja
dionikog drutva je jednostavan i brz, pa se esto koristi u
praksi, a kasnije se ide na javnu emisiju dionica. Kada odreena
lica imaju slobodan kapital za plasman (banke, investiciona
drutva, poslovne organizacije), ona prilaze osnivanju drutva
na ovakav nain kako bi relativno brzo uloili i oplodili svoj
kapital.
Simultani nain osnivanja moe biti veoma neprihvatljiv za
lica koja kasnije steknu dionce (kasnije emisije). Simultano
osnivanje ne podrazumijeva prisustvo javnosti (javno dranje
dionica kod publike). Upravljanje i voenje drutva je u krugu
osnivaa koji, obino, imaju steene pogodnosti i preimustva.
Osim toga, osnivai ne odgovaraju kasnijim lanovima drutva
za organizaciju i upravljanje drutvom. U sutini, simultani
nain osnivanja omoguava da se dioniko drutvo formira kao
zatvorena kompanija koja je kontrolisana od ueg kruga lica.
284
l. 54, st. 1, taka b) ZTVP.
285
l. 124-125 ZPD.
286
aggio, tal. premija. Ovdje se pojam odnosi na dioniku premiju koja je razlika cijene dionice nakon okonanja emisije iznad njene
nominalne vrijednosti (l. 130 ZPD).
POGLAVLJE 5. 215
2.3.2. Sukcesivni nain osnivanja

Dioniko drutvo se osniva
na
sukcesivan nain
kada
osnivai
upuuju
publici (anonimnoj masi
upisnika) javni poziv za upis
i uplatu dionica i prospekt,
uz prethodno odobrenje
Komisije za vrijednosne
papire.
Dioniko drutvo se osniva na sukcesivan (postepeni) nain

kada osnivai upuuju publici (anonimnoj masi upisnika) javni
poziv za upis i uplatu dionica i prospekt, uz prethodno odobrenje
Komisije za vrijednosne papire.287 Osnivai otkupljuju ugovoreni
broj dionica, a za preostali dio (moe biti vei ili manji) obraaju
se javnosti, pa dionice kupuju druga lica na osnovu javnog poziva
za upis i uplatu, koja izraze imovinski interes da trajno uloe u to
dioniko drutvo. Osnovni kapital drutva se konstituie iz uloga
osnivaa i uloga drugih lica koja su prihvatila prospekt i javni
poziv. Kod ovakvog osnivanja drutva jedan dio dionica obavezno
upisuju i preuzimaju osnivai. Nije mogue da se sve osnivake
dionice ponude u javnoj prodaji. Kasnije emisije dionica mogu se
u cijelosti nuditi javnosti.
Sukcesivni nain osnivanja je znatno sloeniji i skuplji jer se
emisija dionica vri putem javne ponude (l. 25-45 ZTVP).
Postupak obuhvata prethodno dobijanje odobrenja Komisije
za vrijednosne papire za emisiju dionica putem javne ponude,
a zatim, objavljivanje prospekta i javnog poziva. Uz zahtjev za
dobijanje odobrenja Komisiji treba dostaviti: ugovor o osnivanju
drutva, prijedlog statuta, prijedlog prospekta, ugovor zakljuen
izmeu osnivaa i Registra vrijednosnih papira u Federaciji
Bosne i Hercegovine, ugovor zakljuen izmeu osnivaa i
banke depozitara putem koje emitent izvrava obaveze prema
vlasnicima dionica, te ugovor o otvaranju privremenog rauna za
deponovanje uplata dionica (l. 114 ZPD).
U sluaju sukcesivnog osnivanja dionikog drutva postupak
osnivanja obuhvata naprijed navedeno, s tim da se proiruje
(taka 4- koja se odnosi na emisiju dionica putem javne ponude),
pa postupak tada obuhvata sljedee:
1) zakljuivanje ugovora odnosno donoenje odluke o osnivanju;
2) zakljuivanje ugovora izmeu osnivaa i Registra vrijednosnih
papira;
3) zakljuivanje ugovora izmeu osnivaa i banke depozitara;
287
l. 113-118 ZPD i l. 25-45 ZTVP.
DIONIKO DRUTVO
4) emisija dionica putem javne ponude:

a. zahtjev Komisiji za odobrenje emisije dionica putem
javne ponude;
b. rjeenje Komisije o odobrenju emisije dionica putem
javne ponude;
c. objavljivanje javnog poziva za upis i uplatu dionica i
prospekta;
d. upis i uplata dionica, te izdavanje privremenih potvrda od
strane banke depozitara o upisu i uplati (privremenice);
e. sainjavanje izvjetaja o broju i iznosu upisanih i uplaenih
dionica od strane banke depozitara i dostavljanje tog
izvjetaja Komisiji i osnivaima;
f. rjeenje Komisije kojim se utvruje da je javna ponuda
dionica uspjela, te ukupan broj i iznos upisanih i uplaenih
dionica;
g. objavljivanje izvjetaja o ukupnom broju i iznosu upisanih
i uplaenih dionica;
5) odravanje osnivake skuptine:
a. usvajanje izvjetaja o osnivanju
b. usvajanje statuta
c. izbor nadzornog odbora
d. potvrivanje vrijednosti uloga u stvarima i pravima i
broja dionica emitovanih po tom osnovu
6) imenovanje uprave;
7) upis drutva u registar emitanata kod Komisije za vrijednosne
papire i
8) upis osnivanja u registar drutava kod suda.
Emitent je duan pripremiti prospekt koji treba sadravati
dovoljno informacija da investitor moe ocijeniti prava sadrana
u dionicama na koje se odnosi prospekt (l. 32 ZTVP). Prospekt
treba da sadri podatke o: emitentu, dionicama (broj, nominalna
vrijednost, prava, mjesto i vrijeme upisa, depozitar i dr.),
pravnom statusu i vlasnitvu osnivaa; djelatnosti kojom e se
drutvo baviti (ovisnost o licencama i znaajnim ugovorima),
potpisanu izjavu osnivaa i dr. Inae, za tanost podataka
u prospektu odgovaraju osnivai, odnosno lice odreeno
ugovorom o osnivanju, kao i lica koja su sainila prospekt.
Komisija za vrijednosne papire, nakon prijema zahtjeva i svih
dokumenata, moe izdati odobrenje za emisiju dionica, traiti
POGLAVLJE 5. 217
otklanjanje nedostataka ili odbiti zahtjev u zakonom odreenim

sluajevima288.
Nakon dobijanja rjeenja Komisije o odobravanju emisije objavljuje
se javni poziv za upis i uplatu dionica u formi oglasa u najmanje
jednom domaem dnevnom listu u kojem je sadran tekst
prospekta ili obavjetenje gdje se prospekt moe besplatno dobiti,
kao i na internet stranici berze (l. 36 ZTVP). Javni poziv trebao bi
sadravati i odluku o emisiji odnosno izvod iz ugovora o osnivanju.
Upis dionica (supskripcija)

vri se potpisivanjem pisane
izjave o upisu koja se naziva
upisnica.
Upis dionica (supskripcija) vri se potpisivanjem pisane

izjave o upisu koja se naziva upisnica.289 Izjava se moe dati
neposredno, lino ili preko zastupnika uz polaganje punomoi.
Prijemom pismene izjave (upisnice) od strane banke zasnovan
je obligacionopravni odnos izmeu upisnika dionica i osnivaa
drutva, jer drutvo jo nije registrovano. Poslovna banka djeluje
u ulozi zastupnika osnivaa. Za izvrene uplate upisanih dionica
po cijeni nakon izdavanja osnivai su duni izdati pismenu
privremenu potvrdu, koja obavezno sadri klasu, broj, nominalnu
vrijednost i cijenu upisanih dionica nakon izdavanja.290
2.3.3. Pravni odnos izmeu osnivaa i upisnika

dionica
Javni poziv, ukljuujui

prospekt predstavlja optu,
generalnu ponudu, prijedlog
za zakljuenje ugovora, koji
je uinjen neodreenom
broju lica, a sadri sve bitne
elemente ugovora ijem je
zakljuenju namijenjen.
288
l. 30 ZTVP.
289
l. 115 ZPD.
290
l. 117 ZPD.
U pravnoj teoriji je naroito sporna priroda izjave upisnika

dionica, od ega zavisi priroda zasnovanog pravnog odnosa, kao
i trenutak zasnivanja. Razjanjenje ovog problema je vano tim
prije to se radi o odnosima koji u sebi nose javno povjerenje i
zakljuuju sa velikim brojem subjekata, kupaca dionica.
Javni poziv, ukljuujui prospekt predstavlja optu, generalnu
ponudu, prijedlog za zakljuenje ugovora, koji je uinjen
neodreenom broju lica, a sadri sve bitne elemente ugovora
ijem je zakljuenju namijenjen (l. 33 ZOO). Ponuda sadri
ovlatenje za upisnika-ponuenog da u okviru postavljenih uslova
DIONIKO DRUTVO
iz prospekta i javnog poziva izvri odreene upise na nain kako

se to trai, ali se nijedan uslov ne moe mijenjati. Istovremeno,
njegova izjava ne moe prei ovlatenja i pravni okvir utvren u
prospektu osnivaa drutva. Dato ovlatenje upisniku dionica i
jeste causa, neposredan razlog za pravno obavezivanje.
Upisnica je izjava o
prihvatanju uslova iz opte
ponude.
Upisnica, kao pisani dokument koji popunjava upisnik dionica,

jeste izjava o prihvatanju uslova iz opte ponude. Stoga ona
pravno ima znaaj prihvata ponude. Upisi koje u nju unosi upisnik
dionica (broj, cijena, klasa i dr.) temelje se na ovlatenjima
ponudioca (osnivaa) koja su sadrana u prospektu-ponudi.
Izjava koju upisnik daje u upisnicu u bitnim dijelovima treba da
sadri izriit prihvat elemenata datih u prospektu-ponudi. Njihovo
neprihvatanje, bez obzira na eventualno druge prihvaene
elemente, ima za posljedicu odbijanje prospekta-ponude,
odnosno nevanost izvrenih upisa dionica.
Da bi upisnica imala karakter prihvata, ona mora potvrdno
odgovoriti na sve elemente iz ponude. Ponuda se u cijelosti
prihvata ili odbija. Zbog javnog karaktera prospekta-ponude,
kojim se neodreenom broju lica pod istim uslovima nudi upis
i kupovina dionica, nema mjesta individualnim dogovorima,
izmjenama ponude ili kontraponudi. Cijela operacija tada ne bi
ispunila svoj ekonomski cilj, pribavljanje dijela osnovnog kapitala
za drutvo koje se osniva.
Predajom potpisane izjave (upisnice) ovlatenom licu banke, kao
zastupniku osnivaa, zakljuen je ugovor o ortakluku izmeu
osnivaa i upisnika dionica. Sa drutvom nije zakljuen ugovor jer
jo nije upisano u registar, nije osnovano. Nije zakljuen ugovor u
korist treeg (in favorem tertii) jer on ne podrazumijeva stvaranje
obaveza za tree lice, ovdje budue drutvo (l. 149 ZOO).
Zakljuen je ugovor o ortakluku kojim je stvorena jedna pravna
zajednica graanskopravnog karaktera, izmeu svih osnivaa i
svih upisnika dionica (ortaka). Trajanje te zajednice (ortakluka)
je privremeno, do momenta registracije drutva, jer je ona i
formirana sa ciljem da se izvri konkretan poslovni poduhvat,
formiranje dionikog drutva. Obaveze osnivaa (ortaka) su da
izvre sve radnje, pravne i faktike, koje se trae po zakonu za
osnivanje drutva, a upisnika dionica (ortaka) da izvre svoje
preuzete obaveze i to do momenta registracije drutva (uplate/
unesu uloge kako su preuzeli u izjavi o upisu dionica). Ta ortaka
POGLAVLJE 5. 219
zajednica procjenjuje se prema pravilima graanskog prava.

Osnivai odgovaraju neogranieno solidarno svojom imovinom,
do momenta upisa drutva u registar suda.
Prema optim pravilima graanskog prava291 ortakluk prestaje
sam po sebi kad se svri preuzeti posao ili kad se ne moe dalje
voditi (par. 1205 AGZ). Registracijom dionikog drutva prestaje
ortakluk poto je to i bio njegov cilj. Preuzeta prava i obaveze iz
ortakog odnosa prelaze na registrovano drutvo, tako da sada
ono ulazi u pravni odnos sa svakim upisnikom dionica (ve sada
lanom drutva).
2.3.4. Kvalikovano osnivanje

Kvalikovano osnivanje
drutva postoji onda kada
osnivai ugovore (omogue)
da svi ili neki od upisnika,
umjesto novcem, svoje
dionice plate ulogom u
naturi.
Pravna teorija spominje i kvalikovani nain osnivanja dionikog

drutva, mada se istovremeno istie da to nije poseban nain
osnivanja, jer simultani i sukcesivni nain osnivanja mogu biti
kvalikovani. Kvalikovano osnivanje drutva postoji onda kada
osnivai ugovore (omogue) da svi ili neki od upisnika, umjesto
novcem, svoje dionice plate ulogom u naturi odnosno stvarima
i pravima (unoenjem maina, postrojenja, opreme, nekretnina,
prava industrijske svojine i dr).
U nekim pravnim sistemima kvalikovano osnivanje moe biti
nepovoljno za budue dioniare (kupce dionica narednih emisija),
posebno ako su prilikom osnivanja utvrene naroite pogodnosti
za osnivae ili pojedine kategorije upisnika dionica. Obino je to
sluaj vezan za sticanje preferencijalnih dionica prilikom osnivanja
drutva ili uee u upravi ili nadzornom odboru, te druge povlastice
i prioritete u odnosu na druge kategorije kasnijih dioniara.
2.4. Upis dionica

Upis (supskripcija) dionica vri se kod banke (depozitara) koju
angauju osnivai, bilo da se radi o simultanom ili sukcesivnom
291
Rjeenja Austrijskog graanskog zakonika o ortakluku primjenjuju se u naem pravu kao pravna pravila ako su u skladu sa ustavnim
sistemom.
DIONIKO DRUTVO
osnivanju. Pitanje upisa dionica mnogo je znaajnije kod

sukcesivnog osnivanja jer je ukljuena javnost. Izmeu osnivaa
i banke sklapa se poseban ugovorni aranman. Banka moe da
preuzme: informisanje javnosti, obavljanje radnji upisa dionica,
promotivne aktivnosti, distribuciju dionica. Banka je zastupnik
osnivaa i naplauje proviziju za svoj rad. Meutim, uloga banke
moe biti pojaana. Banka moe preuzeti na sebe obavezu da
upie i preuzme preostali dio dionica koje ne budu upisane,
ime osnivau garantuje osnivanje drutva. Radi se o jednom
vidu garancije za uspjeh poduhvata, tako da banka naplauje
posebnu proviziju (garantnu). Poslovna banka kod koje se vri
upis dionica snabdjevena je potrebnim brojem prospekata i
javnih poziva, ugovora o osnivanju, izjava o upisu (upisnica), a
po mogunosti i prijedlogom statuta drutva.
Lica koja upisuju dionice ispunjavaju upisnicu u nekoliko
primjeraka, najee tri, jedan za upisnika, a dva za drutvo.
Upisnica ima dokaznu snagu obine privatno-pravne isprave.
Upis dionica se vri na mjestima i u vrijeme koje je odreeno u
javnom pozivu. Odreivanje roka upisa stvar je samih osnivaa
(dan poetka i zavretka upisa dionica), ali ne moe biti dui od
90 dana (l. 115 ZPD). Ekonomski smisao cjelokupne operacije
jeste da se upis obavi u to kraem vremenu. Zato osnivai i
angauju banke sa velikom apsorpcionom moi.
Upis i uplata dionica mogu biti okonani prije isteka roka, bilo
da se vri simultano osnivanje (zatvorena ponuda) ili sukcesivno
osnivanje (javna ponuda dionica). To e biti sluaj kada je
ukupan broj dionica upisan prije isteka objavljenog roka (npr. rok
upisa utvren do 30. juna, a sve dionice upisane do 5. juna).292
Po isteku roka za upis dionica, odnosno okonanja upisa prije
roka, osnivai kod zatvorene ponude, a depozitar kod javne
ponude, dostavljaju pisani izvjetaj Komisiji za vrijednosne
papire. Izvjetaj sadri broj upisanih i uplaenih dionica. Ako sve
ponuene dionice nisu upisane u objavljenom roku, osnivai i
drugi upisnici mogu upisati preostale dionice u roku od 15 dana.
Ako to ne uine, osnivanje dionikog drutva nije uspjelo (l. 118
ZPD). Komisija donosi rjeenje kojim se proglaava da je ponuda
dionica uspjela ili je proglaava neuspjelom.
292
l. 39 ZTVP.
POGLAVLJE 5. 221
Rjeenje Komisije o uspjeloj ili neuspjeloj emisiji dionica se

dostavlja Registru vrijednosnih papira u Federaciji Bosne i
Hercegovine i osnivaima. Osnivai su duni objaviti izvjetaj o
uspjeloj emisiji (ukupan broj upisanih i uplaenih dionica), najmanje
u jednom domaem dnevnom listu u roku od 8 dana od dana
prijema rjeenja Komisije kojom se utvruje da je emisija dionica
uspjela. Izvjetaj sadri: ime i prezime ili rmu i adresu prebivalita
ili sjedita upisnika dionica; klasu, broj i nominalnu vrijednost
upisanih dionica; podatke o nainu i roku plaanja upisanih dionica;
iznos uplaen pri upisu dionica; popis i procijenjenu vrijednost stvari
i prava kojima su plaene upisane dionice; i cijenu dionica prilikom
emisije.293 Isto tako, objavljuju izvjetaj o neuspjeloj emisiji uz
podatak o nainu i roku povrata izvrenih uplata.294
Upisane dionice sa uplatama se evidentiraju (registruju) kod
Registra vrijednosnih papira koji obavlja i poslove uvanja
i odravanja podataka o dionicama, kao i poslove prenosa.
Registar, inae, posluje kao poseban pravni subjekt u obliku
dionikog drutva. Upisi i uplate dionica, koje Registar vodi u
nematerijaliziranom obliku (elektronski zapis) imaju pravna
dejstva prema dionikom drutvu momentom upisa osnivanja
drutva u sudski registar.
2.5. Uplata dionica

Cilj uplate (otkupa) dionica jeste formiranje osnovnog kapitala
drutva u obimu kako je odreeno ugovorom o osnivanju,
a objavljeno u prospektu i javnom pozivu, kao i sticanje
prava uea dioniara u tako formiranom drutvu. Stoga su
imperativna pravila trgovakih zakona usmjerena na ouvanje
integriteta unaprijed odreenog osnovnog kapitala, posebno u
fazi osnivanja drutva. Naveemo osnovna pravila:
1) Uplata novanih uloga, novanog dijela osnovnog kapitala,
vri se na privremeni raun za deponovanje uplata jer drutvo
jo nije osnovano. Niko nema pravo raspolaganja sa tim
293
l. 116 ZPD.
294
l. 118, st. 3 ZPD.
DIONIKO DRUTVO
iznosima, ni osnivai, sve do upisa drutva u registar. Nakon

upisa, kapital se stavlja na vlastiti raun drutva i sa njime
moe raspolagati lice ili lica koja su ovlatena od osnivake
skuptine.
2) Dionice za koje dospjele uplate nisu izvrene i koje prije upisa
u registar emitenata nisu preuzeli i uplatili osnivai ili drugi
upisnici, osnivai su duni proglasiti nevaeim295.
3) U postupku osnivanja dionikog drutva, dionice se ne mogu
prodavati ispod njihove nominalne vrijednosti (npr. dionice
od 100 KM nominalne vrijednosti da se prodaju za 95 KM).
Time se neposredno naruava integritet unaprijed odreenog
osnovnog kapitala. Isto pravilo vrijedi i za dionice narednih
emisija: kod prodaje dionica iz prve ruke od strane drutva
njihova cijena ne moe biti ispod nominalne vrijednosti.
Meutim, kupljene dionice njihov vlasnik kasnije moe kod
prodaje iz druge i svake naredne ruke prodavati ispod
nominalne vrijednosti. Drutvo je, zapravo, u prvoj prodaji
namirilo predvieni iznos osnovnog kapitala.
4) Sve dionice, kao reprezentanti udjela, moraju biti uplaene,
u cijelosti, u rokovima i na nain kako je utvreno aktom
o osnivanju drutva, a kod sukcesivnog osnivanja i javno
objavljeno.
5) Ako se dionice prodaju iznad njihove nominalne vrijednosti
(npr. dionice od 100 KM nominalne vrijednosti prodaju se
za 105 KM), tada upisnik dionica plaa taj iznos, dioniku
premiju (aggio). On se uplauje zajedno sa uplatom dionice.
Vrijednost aggio ne ulazi u osnovni kapital drutva niti je
osnov za konstituisanje udjela, nego ulazi u fond rezervi
drutva.
Uplatu dionica vre lica koja su ih upisala. Kod simultanog
osnivanja to su iskljuivo osnivai, a kod sukcesivnog osnivai
i lica koja su se odazvala javnom pozivu, dala izjavu o upisu
dionica. Uplata dionica vri se kod banke kod koje je i obavljen
upis. Inae, uplata se moe izvriti lino ili putem zastupnika.
295
l. 125 ZPD.
POGLAVLJE 5. 223
Generalno pravilo je da se dionice moraju otkupiti, u cjelini i od

svakog upisnika, u roku ili rokovima koji su odreeni osnivakim
aktom, a kod javnog upisa, prema prospektu i javnom pozivu.
Do registracije drutva svi ulozi moraju biti uplaeni i uneseni.
Za izvrene uplate dionica, prije registracije drutva, banka, kao
zastupnik osnivaa, izdaje pismene privremene potvrde, koje
imaju karakter prostog dokaznog sredstva (l. 117 ZPD). Prije
registracije drutva one predstavljaju isprave kojim se dokazuje
potraivanje prema osnivaima drutva. Njihovim imaocima
odgovaraju osnivai neogranieno solidarno.
Dionice se uplauju ulozima koji mogu biti u novcu, ulaganjem
stvari i prava (l. 128 ZPD). Nije doputen ulog u izvrenom
radu ili uslugama, kao u nekim uporednim pravima. Vrijednost
uloga se iskazuje u konvertibilnim markama (KM). Ovo zbog
toga to se vrijednost osnovnog kapitala, po zakonu, izraava
u domaoj valuti. Novani ulog se uplauje u gotovom novcu ili
efektivnim sredstvima plaanja. Ulog u novcu mora biti najmanje
50.000 KM.
Kada se dionice uplauju (otkupljuju) ulaganjem u naturi (stvari,
prava), ti ulozi moraju biti u cijelosti uneseni do momenta
odravanja osnivake skuptine drutva. Smatra se da su stvari
i prava uneseni u drutvo ako ono moe sa njima u potpunosti,
slobodno i trajno raspolagati. Zakon, dakle, trai i predaju u
posjed, odnosno mogunost njihovog koritenja. Na nekretninama
i evidentiranim pravima prenos je izvren na drutvo kada je
prenos upisan u javnu knjigu (registar). Da bi se izvrio prenos
vlasnitva nad nekretninama u zemljinim knjigama (gruntovnici),
pravni osnov o prenosu mora sadravati clausulu intabulandi296.
Prenos pokretnih stvari (oprema, alat) vri se prostom predajom,
a vrijednosnih papira zakonitim prenosom koji vai za njih (cesija,
indosament, prosta predaja).
Ulozi mogu biti u pravima pa se dionice mogu otkupiti njihovim
unoenjem u drutvo koje se osniva. To moe biti: pravo na patent,
licencu, ig, model, uzorak, rmu, know-how, imovinsko autorsko
pravo, pravo zakupa, lizinga, i dr. Nekim od tih prava koja imaju
obligacioni karakter daje se stvarnopravno dejstvo upisom u
296
lat. clausula intabulandi pristanak na uknjibu.
DIONIKO DRUTVO
javnu knjigu (dugoroni zakup, lizing). Inae, obligaciona prava

mogu biti predmet ulaganja, to je rijetkost u praksi.
U sluaju osnivanja drutva ulog za uplatu dionica ne bi mogao
biti u obliku konverzije duga297, po prirodi stvari. Takoer, ne
bi se mogle dionice uplaivati na bazi kompenzacije, niti putem
novacije. Cesijom potraivanja na drutvo mogle bi se uplaivati
dionice, ako kupac dionica (cedent) preuzme odgovornost prema
drutvu (cesionaru) za naplativost prenesenog potraivanja (l.
443 ZOO).
Nenovane uloge (stvari, prava) procjenjuju specijalizovane
organizacije ili strunjaci (ovlateni procjenitelji), kako ne bi dolo
do precjenjivanja ili potcjenjivanja vrijednosti uloga. Procijenjena
vrijednost uloga u naturi iskazuje se u konvertibilnim markama.
2.6. Osnivaka skuptina

Osnivai su duni sazvati osnivaku skuptinu u roku od 60 dana
od dana prijema rjeenja Komisije kojim se utvruje da je emisija
dionica uspjela. Ukoliko osnivaka skuptina nije sazvana u
ovom roku upis dionica postaje nitavan i smatra se da dioniko
drutvo nije osnovano298. Prije odravanja osnivake skuptine,
uobiajeno je da osnivai omogue upisnicima razgledanje:
statuta drutva, izvjetaja o upisu i uplati dionica izvjetaja o
trokovima osnivanja drutva, ugovora koji su zakljueni u
svrhu osnivanja drutva i ostalih dokumenata vezanih za upis i
preuzimanje dionica od osnivaa i drugih lica.
Osnivaka skuptina moe punovano da radi i donosi odluke
ako joj prisustvuju, lino ili putem punomonika, dioniari sa
vie od polovine ukupnog broja dionica sa pravom glasa. Ukoliko
kvorum299 ne postoji po proteku od 60 minuta od zakazanog
vremena poetka skuptine, osnivaka skuptina se odgaa i
297
Izuzetno u sluaju ve osnovanog drutva u skladu sa l. 135 ZPD.
298
l. 119-123 ZPD.
299
kvorum zakonom predvien broj lanova jedne organizacije ije je prisustvo na sjednici potrebno da bi se mogle donositi legitimne
oduke i obavljati poslovi.
POGLAVLJE 5. 225
ponovo saziva najranije 15, a najkasnije 30 dana od prvobitno

zakazanog datuma odravanja. U sluaju ponovnog sazivanja,
osnivaka skuptina moe odluivati ukoliko je zastupljeno
vie od jedne treine ukupnog broja dionica sa pravom glasa
(l. 120 ZPD).
Osnivakom skuptinom do izbora predsjedavajueg, predsjedava
jedan od osnivaa. Na osnivakoj skuptini bira se predsjednik koji
rukovodi radom skuptine, lica koja verikuju mandate prisutnih
i zapisniar. Osnivaka skuptina naroito: usvaja izvjetaj o
osnivanju; usvaja statut; bira predsjedavajueg skuptine,
imenuje lanove nadzornog odbora i potvruje vrijednost uloga
u stvarima i pravima i utvruje broj dionica emitovanih po tom
osnovu300.
Ako osnivaka skuptina usvoji predloene dokumente, tada
se mogu preduzeti radnje za upis drutva u sudski registar
(registraciju). U protivnom, ide se na provjeravanje izvjetaja,
svih dokumenata i reviziju cjelokupnih ili dijela dokumenata.
Obino se formiraju komisije sastavljene od strunjaka koje e
izvriti te radnje i prezentirati izvjetaje osnivakoj skuptini.
Nakon odrane osnivake skuptine, u sluaju simultanog ili
sukcesivnog osnivanja, uprava dionikog drutva duna je
podnijeti zahtjev za upis u registar emitenata vrijednosnih papira
kod Komisije, najkasnije 15 dana od dana odravanja osnivake
skuptine. Uz ovaj zahtjev Komisiji se dostavlja zapisnik osnivake
skuptine; dokaz o uplati ukupnog iznosa upisanih dionica po
cijeni nakon emisije; statut i popis lanova nadzornog odbora i
uprave.301
Opte je pravilo da se na osnivaku skuptinu primjenjuju pravila
koja vae za rad skuptine dioniara, ako odreena pitanja nisu
posebno regulisana zakonom. Na zakon o tome nita ne govori,
ali logika nalae primjenu analogije.
300
l. 121 ZPD.
301
l. 124 ZPD.
DIONIKO DRUTVO
2.7. Statut dionikog drutva

Dioniko drutvo, za razliku od drutava personalnog tipa,
obavezno ima statut. Prvi statut prilikom osnivanja drutva donosi
osnivaka skuptina (l. 121 ZPD). Njegove izmjene i dopune,
odnosno novi statut, usvaja kasnije skuptina dioniara. Kasnije
izmjene i dopune kao i novi statut obavezno se dostavljaju
registarskom sudu. Statut ima karakter javnobiljenikog
akta, mora biti notarski obraen302. Radi pravne sigurnosti bilo
bi potrebno uz statut priloiti sudu dokaz o tome da je statut
usvojen od skuptine na vjerodostojan nain.
Statut je osnovni organizaciono-pravni akt dionikog drutva.
Otuda i veliki broj pitanja koja se obavezno moraju regulisati
statutom. U sluaju kolizije statuta sa ugovorom o osnivanju,
smatramo da prednost treba dati rjeenjima statuta. Razlog lei u
injenici to je dioniko drutvo po svojoj pravnoj prirodi drutvoinstitucija, odnosno drutvo kapitala ija je pravna zionomija
detaljno oblikovana statutom. Autentina tumaenja u primjeni
statuta bi trebalo da daje nadzorni odbor drutva, kao organ
upravljanja izmeu dva zasjedanja skuptine akcionara.
Prema zakonu, statut dionikog drutva obavezno sadri: rmu,
sjedite i djelatnost drutva; iznos osnovnog kapitala, klasu, broj
i nominalnu vrijednost dionica; postupak u sluaju neplaanja
upisanih dionica; nain poveanja i smanjivanja osnovnog
kapitala; nain formiranja i koritenja fonda rezervi; nain podjele
dobiti i isplate dividende; nain pokria gubitka; broj glasova po
klasi dionica; nain sazivanja skuptine i odluivanja, sastav i
nadlenosti odbora; sastav, nain imenovanja i razrjeenja,
i ovlatenja nadzornog odbora i uprave drutva; postupak
pripajanja, spajanja, podjele i promjene oblika drutva; prestanak
drutva; i postupak izmjena i dopuna statuta (l. 123 ZPD).
Statut obino sadri i fakultativne elemente koje skuptina
odlui da unese u statut kao to su: upravljanje poslovanjem,
donoenje programa razvoja, zabrana konkurencije, klauzula o
sukobu interesa, lojalnost drutvu, poslovna tajna, osnove o radu
302
l. 23 ZRPS.
POGLAVLJE 5. 227
zaposlenih, zatita okoline i dr. Fakultativni elementi uneseni u

statut imaju obavezujui karakter.
3. DIONICE
3.1. Pojam dionica
Opti pojam vrijednosnog
papira glasi: to je pisana
isprava ili elektronski zapis
koji daje odreena prava
koja se ne mogu iskoristiti,
niti prenositi bez pisane
isprave
ili
elektronskog
zapisa.
U naem pravu, dionicu

je mogue denisati kao
dugoroni
investicioni
vrijednosni papir emitovan
u
nematerijaliziranom
obliku (elektronski zapis)
koji njegovom imaocu daje
prava utvrena zakonom
i statutom drutva, a koja
se ne mogu iskoristiti, niti
prenositi bez elektronskog
zapisa.
Dionica ili akcija je vrijednosni papir iji izdavalac moe biti dioniko
drutvo ili komanditno drutvo na dionice. Ostali tipovi trgovakih
drutava kao i zika lica mogu sticati i trgovati sa dionicama. U
skladu s rjeenjima uporednih prava opti pojam vrijednosnog
papira glasi: to je pisana isprava ili elektronski zapis koji daje
odreena prava koja se ne mogu iskoristiti, niti prenositi bez pisane
isprave ili elektronskog zapisa. U naem pravu, dionicu je mogue
denisati kao dugoroni investicioni vrijednosni papir emitovan
u nematerijaliziranom obliku (elektronski zapis) koji njegovom
imaocu daje prava utvrena zakonom i statutom drutva, a koja
se ne mogu iskoristiti, niti prenositi bez elektronskog zapisa303.
Kao to zakonska pravila vrijede za ostale vrijednosne papire,
ona vae i za dionice. No za svaki vrijednosni papir, pa tako i za
dionicu, postoje posebna pravila koja proizlaze iz njene funkcije
i prirode. Sadrana su u Zakonu o privrednim drutvima, Zakonu
o tritu vrijednosnih papira, propisima Komisije za vrijednosne
papire, aktima berze i samoregulacionih organizacija, ukljuujui
statute dionikih drutava.
Dionica je investicioni papir sa ueem koji je reprezentant,
uea u odreenom procentu u nekoj kompaniji. Radi se
o vlasnikom papiru kojim se zasniva pravni odnos nazvan
dioniarskim na osnovu kojeg se uspostavlja uee u vlasnitvu
nad kompanijom. Kao vlasnik u odreenom procentu, prema
optim pravilima imovinskog prava, dioniar ima pravo da u
tom omjeru upravlja i vri prisvajanje pripadajueg dijela dobiti,
ukljuujui i pravo raspolaganja dionicama kao predmetom svoga
vlasnitva.
303
u smislu ZTVP, l. 2 ZTVP.
DIONIKO DRUTVO
U pravnoj teoriji susreu se tri osnovna znaenja pojma dionica.304

Svako od njih naglaava neku od njenih funkcija i obiljeja.
Prema prvom znaenju, koje
u prvi plan istie imovinsku
sadrinu, dionica je dio,
jedinica (unit) osnovnog
kapitala
Drugo
znaenje
pojma
dionica
jeste
reprezentovanje
lanstva
u drutvu i prava koja
proizlaze iz dionice, prava
koja ona nosi svome imaocu
(dioniaru).
Po
treem
znaenju,
dionica
je
dugoroni
investicioni vrijednosni papir
i on moe biti predstavljen
pisanom
ispravom
ili
elektronskim zapisom.
304
Prema prvom znaenju, koje u prvi plan istie imovinsku

sadrinu, dionica je dio, jedinica (unit) osnovnog kapitala. Lice
koje je upisalo i uplatilo neki iznos u drutvo kao trajni ulog
ima u drutvu dio, odnosno dionicu, jednu ili vie. Dionica je
nedjeljivi dio i sa tim dijelom dioniar uestvuje u imovinskim
interesima drutva. Poto dionica ima nominalnu vrijednost, ona
predstavlja kvanticirani i unaprijed odreen imovinski interes
dioniara u osnovnom kapitalu. U poslovnim knjigama, dionice
se evidentiraju i vode po nominalnoj vrijednosti, pa predstavljaju
jednu stavku u bilansu drutva. Samo oni ulozi lica ija vrijednost
predstavlja dio osnovnog kapitala drutva su dionice. U naem
pravu, za razliku od amerikog, dionica nije djeljiva.
Drugo znaenje pojma dionica jeste reprezentovanje lanstva u
drutvu i prava koja proizlaze iz dionice, prava koja ona nosi
svome imaocu (dioniaru). Zato se dionica i naziva korporativnim
papirom. Prava koja nosi (daje) dionica zakonitom imaocu su:
imovinska prava (imovinski interes), pravo na upravljanje i
druga prava, saglasno statutu drutva. Neke dionice daju samo
imovinska prava (dividendne). Kako i druga lica imaju vie ili
manje dionica u istom drutvu, vie ili manje kvanticiranih
prava, ta se prava po osnovu dionica izraavaju kao odreen
stepen uea (participacije). lanstvo u drutvu, a posebno
pravo na upravljanje, ne daje niti jedan drugi vrijednosni papir,
osim u zakonom predvienim sluajevima.
Po treem znaenju, dionica je dugoroni investicioni vrijednosni
papir i on moe biti predstavljen pisanom ispravom ili elektronskim
zapisom. U klasinom obliku, dionica je predstavljena pisanom
ispravom (certikatom), a u novije vrijeme koristi se elektronski
zapis. Bez obzira na to ime je dionica predstavljena (isprava,
elektronski zapis), sutina po ovom shvatanju jeste u tome da su
u njih inkorporisana odreena prava dioniara. Prava na ispravu
ili zapis i prava iz njih su nerazdvojno povezana. Bez isprave ili
elektronskog zapisa (evidencije u registru) ne mogu se prava ni
ostvariti niti se dionica moe prenositi.
Hmmerle, H. (1960) op. cit., str. 519-523; Ferri, G. (1968) op. cit., str. 255-258; Radoji, S. (1919) op. cit., str. 69-71.
POGLAVLJE 5. 229
Kao to je reeno, dionice se vode kao elektronski zapisi na

raunu vlasnika kod Registra vrijednosnih papira koji vlasniku
izdaje certikat. Elementi koje treba da sadri elektronski zapis i
predstavljaju obavezne sastojke dionice305 su ovi:
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)
12)
oznaka da se radi o dionici;

oznaka klase i redni broj emisije;
oznaka dionice u Registru;
ISIN broj306;
naziv, sjedite i adresa emitenta, jedinstveni identikacijski
broj odnosno druga oznaka i registarski broj u registru
emitenata kod Komisije;
nominalna vrijednost dionice;
ukupna nominalna vrijednost cijele emisije;
podaci o vlasniku dionice: naziv, sjedite i jedinstveni
identikacijski broj pravnog lica ili ime i prezime i jedinstveni
matini broj zikog lica, odnosno identikacijski broj za
strana zika i pravna lica;
obaveze emitenta, prava vlasnika dionica i nain njihovog
ostvarivanja;
mjesto i datum emisije dionica;
imena lica ovlatenih za zastupanje emitenta;
drugi elementi odreeni posebnim zakonom ili opim aktima
Komisije.
Dioniko drutvo je duno zakljuiti ugovor sa Registrom

vrijednosnih papira i dostaviti Registru podatke o dionicama i
dioniarima u roku od 30 dana od dana upisa u registar emitenata.
Registar uspostavlja listu dioniara i registrira promjene vlasnitva
na dionicama dionikog drutva (l. 196 ZPD).
305
lanom 8 ZTVP su odreeni obavezni sastojci vrijednosnog papira u smislu Zakona o tritu vrijednosnih papira, to ukljuuje dionicu
kao vrijednosni papir.
306
Oznaka vrijednosnog papira u meunarodnom prometu vrijednosnih papira, vidjeti Uputstvo o nainu odreivanja oznaka vrijednosnim
papirima (security code), Registar vrijednosnih papira u Federaciji Bosne i Hercegovine, 2009, objavljeno na web stranici Registra:
www.rvp.ba; meunarodni identikacijski broj vrijednosnog papira (International Securities Identication Number), vidjeti web stranicu
International Securities Identication Numbers Organisation: http://www.isin.org/isin/.
DIONIKO DRUTVO
3.2. Pravne karakteristike dionica

Dionica se razlikuje od drugih vrijednosnih papira (obveznice,
mjenice, eka, robnih papira). Karakteristike dionice proizlaze
iz njene funkcije kao korporativnog papira, a ogledaju se u
sljedeem:
1) Izdavalac d.d. ili k.d.d.: Izdavalac (emitent) dionica moe biti
iskljuivo dioniko drutvo ili komanditno drutvo na dionice.
Ostali tipovi trgovakih drutava, kao i zika lica, mogu
sticati dionice dionikih i komanditnih drutava na dionice i
sa njima trgovati (prodavati, ustupati, poklanjati, zalagati).
2) Prethodno odobrenje Komisije za vrijednosne papire: Za
izdavanje dionica u pravilu je potrebno prethodno odobrenje
Komisije za vrijednosne papire307, a koja ispituje postojanje
uslova za emisiju (izdavanje) dionica. Emitovane (izdate)
dionice se kasnije registruju kod Komisije i Registra vrijednosnih
papira, kod koga se vode rauni vlasnika dionica. Kao berzanski
papir, sama dionica, kao i njen emitent (izdavalac), podvrgnuti
su ocjeni podobnosti od strane berzanskih organa kada se
vri uvrtavanje (kotiranje) na berzi.
3) Dugoroni investicioni papir ija je ekonomska funkcija
akumulacija i mobilizacija kapitala: Dionica je dugoroni
investicioni
papir
ija
je
ekonomska
funkcija
akumulacija
kapitala.
Njome
se
zasniva
lanski
(dioniarski)
odnos
izmeu
drutva
i
trajnog
ulagaa. Trajni ulaga koji postaje dioniar je investitor u
drutvo i na bazi toga dioniarski odnos obuhvata:
imovinskopravni odnos u koji je ukljuen poslovni rizik i
upravljaki odnos, uee u upravljanju i kontroli, saglasno
veliini udjela. Zasnivanjem ta dva osnovna pravna odnosa
dioniar stie prava nad drutvom kao vlasnik308. Na bazi
ostalih vrijednosnih papira zasniva se obligacionopravni
odnos (obveznica, mjenica). Izuzetak je dividendna dionica
koja daje samo imovinska prava.
307
Izuzetak su posebne emisije u skladu sa l. 54 ZTVP.
308
Henn, H. G. (1970) op. cit., str. 279.
POGLAVLJE 5. 231
4) Nosi varijabilni prihod (dividendu, superdividendu): Dionica je

papir koji nosi varijabilni prihod (dividendu, superdividendu).
Prihod dioniara zavisi od dobiti drutva i odluke skuptine
o podjeli dobiti. Logika lei u injenici to dioniar ima
pravo uea u upravljanju i kontroli drutva, to ima status
vlasnika koji uvijek snosi odreen stepen rizika za objekte
vlasnitva. Kauza dioniarskog odnosa je u ovome: dioniar
se obavezuje da plati cijenu dionice (nominalnu, trinu) a, s
druge strane, dioniko drutvo (izdavalac dionice) obavezuje
se da mu ustupi lanstvo u drutvu koje daje imovinska
prava, pravo upravljanja i kontrole, te druga prava, saglasno
statutu drutva.
5) Trgovaki efekat: Dionica je tipian trgovaki papir. Masovno
se izdaje u serijama (serijski papir) i predstavlja jedan od
osnovnih predmeta poslovanja berze trgovakih efekata.
Kao i svaki trgovaki efekat, tako i dionica ima svoju trinu
vrijednost koja zavisi od niza faktora. Kod prodaje iz prve
ruke na primarnom tritu kapitala ne moe se prodavati ispod
nominalne vrijednosti, dok je to mogue na sekundarnom
tritu, kod prodaje iz druge i svake naredne ruke.309
6) Negocijabilan papir: Dionica je prenosivi (negocijabilan)
papir kojim se vri mobilizacija kapitala. Dionica glasi na ime
i prenosi se zakljuenjem pravnog posla o prenosu vlasnitva
o emu kupac izvjetava Registar. Vlasnitvo na dionici se
stie upisom dionice na raun vlasnika vrijednosnog papira
kod Registra (l. 9 ZTVP).
7) Fungibilan papir: Dionica je zamjenjivi (fungibilni) vrijednosni
papir. Inae, zamjenjivost je conditio sine qua non svakog
predmeta berzanskog prometa. Kupcu dionica sasvim je
svejedno koje e dionice dobiti (seriju i kontrolni broj), ako
primjerci koji mu se isporue daju vrstu i obim prava koja je
on kupio od izdavaoca dionica, dionikog drutva.
8) Mogunost spajanja i podjele: Dionice iste klase izdate u
serijama mogu se, na osnovu odluke emitenta i uz odobrenje
309
Primarno trite je ono na kom se novi vrijednosni papiri inicijalno plasiraju i rasporeuju. Sekundarno trite je ono na kom se
vrijednosni papiri kupuju i prodaju poslije inicijalne distribucije. (Preuzeto sa: http://www.cbbh.ba/pdf.php?id=692&lang=bs)
DIONIKO DRUTVO
Komisije, sjediniti u jednu ili vie, ali se mogu i podijeliti u

vie primjeraka manje nominalne vrijednosti - spajanje i
podjela.310
9) Nedjeljiv papir: Dionica je nedjeljivi vrijednosni papir. Prava iz
njega ne mogu se dijeliti na vie lica, u sluaju nasljeivanja.
Ako vie lica naslijedi dionicu, nasljednici moraju odrediti
jedno lice, kao svoga punomonika, koje e u njihovo ime
vriti prava iz dionice.
Registraciju, uvanje, odravanje i prijenos dionica obavlja
posebna institucija Registar vrijednosnih papira. U dionicu su
inkorporisana (utjelovljena) prava utvrena zakonom, aktima
regulatorne institucije, statutom i odlukom o emisiji. Dionice
se emituju u elektronskom (nematerijalnom) obliku. Bez
elektronskog zapisa prava iz dionice se ne mogu ostvarivati, niti
prenositi.
3.3. Pojam, prava i obaveze dioniara

Dioniari su investitori koji
ulau u drutvo trajne uloge
prilikom osnivanja drutva
ili kasnije kroz poveanje
osnovnog kapitala, emisijom
novih dionica.
310
Dioniari su investitori koji ulau u drutvo trajne uloge (novac,

stvari, prava) prilikom osnivanja drutva (inicijalni osnovni
kapital) ili kasnije kroz poveanje osnovnog kapitala, emisijom
novih dionica. Njihov poloaj u drutvu, uee u upravljanju i
imovinskim interesima, zavisi od visine udjela koji se formira na
osnovu uloga, jer su prava dioniara kvanticirana, izraena u
procentu. Dioniari su lanovi drutva, osim vlasnika dividendnih
dionica (ameriko pravo), i imaju stanovita prava i obaveze prema
drutvu kao posebnom ekonomsko-pravnom subjektivitetu. Opti
je pravni princip da se titular prava ne moe pravno natjerati da
vri svoja subjektivna prava, pa je tako i u dionikom drutvu kada
se radi o dioniaru i njegovim pravima. Jedan od principa prava
EU jeste da zakoni drava lanica treba da osiguraju ravnopravan
tretman prema svim dioniarima koji su u istoj poziciji (l. 42
Druge Direktive).
l. 55 ZTVP
POGLAVLJE 5. 233
Isti princip je iskazan i u propisima Komisije za vrijednosne

papire (l. 3 Pravilnika o upravljanju dionikim drutvima311). U
kojoj mjeri e dioniari koristiti svoja prava zavisi od njih. Pravna
teorija i regulativa kompanijskog prava ukazuju na to da dioniari
na osnovu vlasnitva nad dionicama imaju slijedee grupe
prava:
1) upravljaka,
2) imovinska, i
3) ostala prava.
S obzirom na prava koja nose dionice, zavisno od njihove klase,
teorija uporednih prava razlikuje:
1) standardna (normalna prava) koja daju obine/redovne
dionice,
2) prava iznad standardnih (vea) po osnovu prioritetnih/
preferencijalnih dionica; i
3) prava ispod standardnih (manja) koje imaju dividendne/
nevotirajue dionice.
Pravna teorija i regulativa vie panje poklanjaju pravima
dioniara, a manje njihovim obavezama.
3.3.1. Upravljaka prava

Kategorija upravljakih prava obuhvata itav set prava. Obim tih
prava zavisi od visine ulaganja u drutvo, tj. visine investicije,
trajnog uloga. Ostvarivanje prava na upravljanje vezano je za
vrijeme: pravo odluivanja u skuptini ima dioniar koji se na
listi dioniara kompanije kod Registra nalazio 20 dana prije
datuma odravanja skuptine ili posljednjeg radnog dana koji
prethodi tom roku, ako on pada u neradni dan (l. 242 ZPD).
Za odluivanje jedino je mjerodavno stanje, evidencija (listing)
Registra. Upravljanje kompanijom treba da omogui dioniarima
jednak pristup u ostvarivanju njihovih upravljakih prava.312
311
Slubene novine Federacije BiH, br. 19/10.
312
l. 4 Pravilnika o upravljanju dionikim drutvima.
DIONIKO DRUTVO
Pravo upravljanja je generiki pojam koji obuhvata:

1) pravo glasa u skuptini drutva koje se moe izraavati
kao: pluralni votum kada jedna dionica nosi vie glasova i
singularni votum koji se temelji na principu jedna dionica =
jedan glas. Navedeno vai za obine dionice. Drugi princip
je zastupljen u Federaciji Bosne i Hercegovine kao jedini (l.
199 ZPD). U dosta pravnih sistema data je mogunost da
se statutom kompanije ogranie glasaka prava dioniara
(Austrija, Grka, Italija, Hrvatska, Republika eka,
Slovenija);
2) uee u radu skuptine (prisustvo, postavljanje pitanja
nadzornom odboru i upravi, diskusija, replika, protivljenje,
stavljanje prigovora na zapisnik skuptine i dr.). Uee moe
biti lino i putem punomonika na osnovu pisane i potpisane
izjave dioniara to je predvieno i u zakonima drugih zemalja
(Republike eke, Maarske, Rusije, Slovenije, Austrije),
na emu insistiraju OECD Principi. Punomonik je duan
postupati u skladu sa instrukcijama vlastodavca, odnosno sa
razumnom prosudbom najboljeg interesa dioniara. Radi se o
pojedinanoj punomoi, mada je u nekim pravima (belgijsko)
dozvoljena i generalna punomo.
U sluaju da dioniar iskae namjeru da eli lino glasati,
pravna teorija smatra da tada prestaje data punomo, jer
je lino pravo dioniara jae, to je predvieno i ZPD (l.
250). Neka prava suavaju krug punomonika na banku,
asocijaciju dioniara, suprunika, srodnika, drugog dioniara.
U nekim pravima, izriito je zabranjeno lanovima nadzornog/
upravnog odbora i uprave/menadmenta da se pojavljuju kao
punomonici dioniara (Republika eka, Poljska), dok druga
to dozvoljavaju (francusko, portugalsko). U pravu Federacije
Bosne i Hercegovine za dionika drutva opteg tipa to nije
iskljueno. U kompanijama sa velikim brojem dioniara
(vie od 100) dozvoljeno je glasanje putem popunjenih i
potpisanih glasakih listia, pod uslovima i na nain utvren
statutom kompanije (l. 13 Pravilnika o upravljanju dionikim
drutvima);
3) pasivno pravo dioniara koje se ogleda u izboru u druge
organe upravljanja kompanije: nadzorni i odbor za reviziju,
POGLAVLJE 5. 235
te imenovanje u upravu. Zatim pravo da bude izabran u

odbor za imenovanja i naknade, ukljuujui i druga stalna ili
povremena tijela. Ako se radi o povezanim drutvima (majka
kerka, sestrinske rme), dioniar jednog drutva moe
biti izabran u organe kapitalno povezanih drutava pri emu
se mora voditi rauna o zakonskim ogranienjima (nekrenje
konkurentskih pravila);
4) pravo dioniara ili grupe dioniara sa najmanje 5% ukupnog
broja dionica sa pravom glasa da pismeno predloe pitanja
i prijedlog odluka za uvrtavanje u dnevni red naredne
skuptine kompanije (l. 243 ZPD). Rjeenje ide u prilog
jaanja dioniarske inicijative i njihovih direktnih aktivnosti,
a ne da se eka inicijativa nadzornog odbora. U tom pravcu
se zalau OECD Principi;
5) pravo dioniara ili grupe dioniara sa najmanje 5% ukupnog
broja dionica sa pravom glasa da pismeno predloe izmjenu
dnevnog reda (uvrtavanje nove take, skidanje take sa
dnevnog reda, izmjenu redoslijeda taaka, spajanje taaka
i dr.) i/ili prijedloga odluka pripremljenih za skuptinu koja
je ve zakazana, ali sve u roku od osam dana od dana
objavljivanja obavjetenja o sazivanju skuptine (l. 243
ZPD). Prema portugalskom i vedskom zakonu, ovo pravo
ima dioniar koji predstavlja 1/10 osnovnog kapitala ili
manji dio odreen statutom. U nekim pravima svaki dioniar
moe podnijeti prijedlog za izmjene dnevnog reda, odnosno
protivprijedlog (Velika Britanija, Irska, Njemaka, Slovenija),
uz potivanje odreenih rokova;
6) pravo dioniara ili grupe dioniara sa najmanje 5% dionica
sa pravom glasa da predloe jednog ili vie kandidata za
lana nadzornog odbora (l. 261 ZPD). Na taj nain dato
je zakonsko pravo dioniarima da neposredno uestvuju u
kreiranju sastava ovog organa drutva. U praksi se deava
da se pojavi vie lista kandidata, prijedlozi vie dioniara
ili grupa, koji ele da utiu na personalni sastav nadzornog
odbora pojaavajui time konkurenciju. Rijetka je praksa
da se u obavjetenju za sazivanje skuptine objavi lista
predloenih kandidata to bi trebalo armisati;
DIONIKO DRUTVO

sa pravom glasa da predloi jednog ili vie kandidata za
lana odbora za reviziju. U zakonu nije izriito instituisano
ovo pravo, ali praksa primjenjuje analogiju legis (l. 261
ZPD), rjeenje koje je predvieno za nadzorni odbor, i to je
legalno;
8) pravo dioniara ili grupe dioniara sa vie od 10% ukupnog
broja dionica sa pravom glasa (l. 244 ZPD), da zahtijevaju
sazivanje skuptine. Ukoliko nadzorni odbor to ne uini
dioniari imaju pravo da direktno (neposredno) zakau
odravanje skuptine. Dioniari e to znaajno pravo koristiti
u situacijama kada treba donijeti razvojne odluke ili kada
postoje nansijske tekoe za kompaniju ili kada nadzorni
odbor ili neki njegovi lanovi ne izvravaju ili neuredno
izvravaju svoje dunosti. Ovaj procenat od 10% ili manji,
primijenjen je u pravima zemalja istone i centralne Evrope
to je u okviru najbolje prakse EU;
9) pravo dioniara ili grupe dioniara koji predstavljaju vie od
10% osnovnog kapitala da direktno sazovu skuptinu (bez
obraanja nadzornom odboru) u sluaju da nadzorni odbor
nije sazvao skuptinu pet mjeseci po isteku poslovne godine
(do 31. maja naredne godine) radi izjanjavanja o godinjem
izvjetaju kompanije, ukljuujui nansijski izvjetaj,
izvjetaj revizora, nadzornog i odbora za reviziju (l. 244
ZPD). U takvom sluaju, predsjednik i lanovi nadzornog
odbora ine privredni prestup. Radi se o pitanjima daljeg
poslovanja, pa i opstanka kompanije. Tehnika pitanja
obavlja sekretar drutva. Odlukom suda kompanija moe
prestati, ako skuptina nije odrana deset mjeseci od isteka
roka za izradu godinjeg obrauna (l. 299 ZPD);
sa pravom glasa da zahtijevaju od odbora za reviziju da
izvri reviziju polugodinjeg obrauna kompanije i da dostavi
izvjetaj skuptini i nadzornom odboru (l. 285 ZPD);
11) pravo dioniara ili grupe dionia sa najmanje 10% dionica sa
pravom glasa da zahtijevaju od odbora za reviziju da izvri
POGLAVLJE 5. 237
reviziju godinjeg obrauna kompanije i da dostavi izvjetaj

skuptini i nadzornom odboru (l. 285 ZPD). Dioniari e
koristiti ovo pravo u sluaju sumnje u nalaz nezavisnog
revizora ili raunovodstvenih evidencija i iskaza. Tada se
zadatak odbora za reviziju ne svodi na pregled godinjih
izvjetaja, nego na meritorno, struno i profesionalno
analiziranje godinjeg poslovanja kompanije;
sa pravom glasa da zahtijevaju od odbora za reviziju da
izvri reviziju nansijskog poslovanja kompanije i da dostavi
izvjetaj skuptini i nadzornom odboru (l. 285 ZPD). I u
ovom sluaju odbor za reviziju ulazi u analize in merito to
pojaava ulogu ovog organa drutva;
13) pravo dioniara ili grupe dioniara sa vie od 20% dionica
sa pravom glasa da predloe skuptini imenovanje vanjskog
revizora za vanredno ispitivanje svih predmeta koji se
odnose na osnivanje i poslovanje kompanije u posljednjih
pet godina. Ako skuptina ne usvoji prijedlog, dioniari se
mogu obratiti Komisiji za vrijednosne papire da ona imenuje
revizora (l. 256 ZPD). Regulatorna institucija preduzima
korake u zatiti prava investitora. U tom sluaju funkcija
nadzora izlazi izvan kruga organa kompanije;
14) neogranieno pravo glasa dioniara sa prioritetnim
dionicama na sastanku dioniara te klase (l. 219 ZPD);
15) pravo dioniara sa prioritetnim dionicama koje ine 5%
svih dionica sa pravom glasa (obinih, za zaposlene) da
koriste prava koja pripadaju dioniarima sa 10% dionica sa
pravom glasa (predlaganje pitanja za narednu skuptinu,
predlaganje izmjena dnevnog reda i odluka za zakazanu
skuptinu, predlaganje kandidata za nadzorni odbor,
postavljanje zahtjeva odboru za reviziju da izvri reviziju
polugodinjeg ili godinjeg obrauna ili izvri reviziju
nansijskog poslovanja kompanije) (l. 220 ZPD);
16) pravo glasa po osnovu prioritetnih dionica ne moe se
iskljuiti kada se odluuje o znaajnim pitanjima: smanjenju
osnovnog kapitala; statusnim promjenama i promjenama
oblika organizovanja i prestanku kompanije; poslovnim
DIONIKO DRUTVO
transakcijama u obimu veem od 1/3 knjigovodstvene

vrijednosti ukupne imovine drutva; izmjenama i dopunama
statuta (l. 221 ZPD);
17) pravo vlasnika prioritetnih dionica po osnovu zakonske
konverzije tih dionica u obine, ako dividenda za prioritetne
dionice nije isplaena za dvije uzastopne godine. Konverzija
traje sve do isplate zaostalih dividendi jer se radi o
privremenoj zakonskoj konverziji. Glasaka prava traju do
dana isplate dividende po osnovu prioritetnih dionica (l.
220 i 222 ZPD);
18) pravo dioniara da posjeduje vlastiti raun kod Registra i
da vri uvid u taj raun kako bi se informisao o relevantnim
podacima za sve investicione papire koje ima (dionice,
obveznice i dr);
19) pravo dioniara da zahtijeva od Registra da mu izda certikat
(pisanu ispravu) u koji su ukljueni svi investicioni papiri kao
npr. dionice, obveznice, koji se registruju kod te institucije;
20) pravo svakog dioniara, bez obzira na visinu uea, da
zahtijeva od drutva otkup dionica, pod uslovom da je
pisanom izjavom prije odravanja skuptine ili usmeno na
zapisnik prije glasanja, izjavio da se protivi prijedlogu odluke
koja proizvodi znaajne promjene u drutvu ili pravima
dioniara. Prema ZPD, znaajne promjene su: emisija
novih dionica postojee ili nove klase; emisija zamjenjivih
obveznica ili obveznica sa pravom pree kupovine dionica;
ogranienja ili iskljuenja prava pree kupnje, te promjena
oblika drutva i statusne promjene. Kompanija je obavezna
otkupiti dionice u roku i pod uslovima propisanim zakonom
(l. 255 ZPD).
Ovo pravo ulazi u korpus zatite manjinskih prava (minoriteta)
jer sitni dioniar ne moe zaustaviti donoenje odluke,
ako veina odlui. Koritenje ovog prava je ogranieno na
znaajne promjene u drutvu i pravima dioniara. Ne
odnosi se na sva pitanja iz nadlenosti skuptine u kojima se
izraava interes dioniara kao to su: usvajanje nansijskog
izvjetaja, izmjene statuta, podjela dobiti, velike poslovne
transakcije, supsidijarna drutva i dr. Bez obzira na prednje
POGLAVLJE 5. 239
pravo, dioniar moe svoje dionice prodati na sekundarnom

tritu kapitala;
21) u sluaju preuzimanja drutva, svaki dioniar ima pravo
zahtijevati putem suda obavezno sklapanje ugovora o
prodaji dionica sa licem (zikim ili pravnim) koje je steklo
vie od 30% dionica sa pravom glasa313;
22) pravo svakog dioniara, bez obzira na visinu njegovog
uea u osnovnom kapitalu kompanije, da pobija odluku
skuptine pred sudom, ako su se stekli zakonom propisani
razlozi (prigovor na odluku unesen u zapisnik, prijedlog
ili prigovor nije pravilno unesen u zapisnik, dioniar nije
prisustvovao skuptini jer ona nije propisno sazvana). Opte
je pravilo kompanijskog prava da odluke skuptine podlijeu
sudskoj kontroli, voenju sudskog postupka, po prijedlogu
lica koje ima pravni interes/dioniara (l. 258 ZPD). Nosioci
materijalnih interesa (povjerioci, zaposlenici) nemaju tu
pravnu mogunost;
23) druga prava doniara utvrena zakonom, pravilima
regulatorne institucije i statutom kompanije koja ostvaruju
na nain utvren tim pravnim aktima.314
3.3.2. Imovinska prava

Imovinska prava predstavljaju drugu kategoriju prava dioniara.
Naelno, svi investitori su zainteresovani za uee u imovinskim
interesima kompanije jer na takav nain postiu povrat uloenog
kapitala. Pravna teorija istie zainteresovanost malih, sitnih,
dioniara jer njihovo uee u korporativnom upravljanju, zbog
razumnih ogranienja, ima manji uticaj. Nasuprot tome, vei ili veliki
investitori kroz mehanizam korporativnog upravljanjja svoje interese
u kompaniji mogu ostvariti realizacijom razvojnih ciljeva kompanije.
Razliita distribucija moi i uticaja dioniara ima za posljedicu da
dioniarska struktura kompanije nije uvijek homogena, strateki
investitori preferiraju upravljaka, a mali imovinska prava.
313
Vidjeti ZPDD.
314
l. 62 Pravilnika o upravljanju dionikim drutvima
DIONIKO DRUTVO
Analitiki pristup ukazuje na to da postoje ova osnovna imovinska

prava dioniara:
1) svaki dioniar ima pravo uea u podjeli dobiti kompanije
(l. 194 i 206 ZPD) naplatom dividende u novcu ili sticanjem
novih dionica (gratis) ili poveanjem nominalne vrijednosti
njegovih ve postojeih dionica (poveanje osnovnog
kapitala iz vlastitih sredstava), ako skuptina odlui. I to
pravo je kvanticirano: dioniar ga ostvaruje srazmjerno
ueu nominalne vrijednosti njegovog udjela (dionica) u
osnovnom kapitalu kompanije. Samo je kategorija osnovnog
kapitala razdijeljena na dionice, ne i ostale nansijske
kategorije (fond rezervi, ostali kapital), i mjerodavna je
njegova nominalna, a ne trina vrijednost.
Ostvarivanje ovog prava zavisi od: toga da li je kompanija
ispunila zakonske uslove za isplatu dividende (l. 207 ZPD,
l. 15 Druge Direktive); odluke skuptine i u kom obimu
se dobit dijeli (npr. 40% od ostvarene dobiti); perioda za
koji se dividenda isplauje (godinje, polugodinje) i na
koji nain; klase, odnosno potklase dionica (preferencijalne
- kumulativne, preferencijalne participativne); da li su
dionice uplaene i kada; da li je dioniar bio na listi dioniara
kompanije kod Registra na dan donoenja odluke skuptine.
Ako su ispunjeni svi uslovi, dioniar stie pravo potraivanja
(obligaciono pravo) na isplatu dividende koje moe realizovati
i sudskim putem;
2) vlasnici prioritetnih dionica imaju pravo prioritetne naplate
dividende i to naplate dividende iz tekue poslovne godine
(tekueg skalnog perioda), kao i naplate dividende za
posljednjih pet godina, prije isplate dividende za obine
dionice (prioritetne - kumulativne) - l. 220 ZPD;
3) kod poveanja osnovnog kapitala emisijom dionica iz vlastitih
sredstava kompanije (dobiti, fonda rezervi iznad 25%
osnovnog kapitala) svaki dioniar ima pravo na besplatne
(gratis) dionice ili poveanje nominalne vrijednosti postojeih
dionica, saglasno odluci o emisiji (l. 152-153 i 190 ZPD).
U sutini, radi se o nainima isplate ostvarene dividende.
Poveanje osnovnog kapitala, na taj nain, rasporeuje se
na sve dionice srazmjerno nominalnoj vrijednosti;
POGLAVLJE 5. 241
4) svaki dioniar, bez obzira na klasu dionica, ima pravo uea

u diobi imovine preostale (neto) nakon steaja ili likvidacije
kompanije (l. 219 i 220 ZPD). Zakon o steajnom postupku
i Zakon o likvidacionom postupku prvenstveno tite nosioce
materijalnih interesa, povjerioce i zaposlenike, razvrstavajui
ih u odreene isplatne redove (vii, opti, nii). Kada se namire
povjerioci kompanije u steaju ili likvidaciji, bilo unovavanjem
ili reorganizacijom dunika, ako ta imovine (steajne ili
likvidacione mase) ostane, to se dijeli vlasnicima/dioniarima
po istom principu po kome se vri podjela dividende. Polazei
od razloga za otvaranje steaja ili likvidacije, ovo pravo
e ee moi ostvariti dioniari kompanije nad kojom je
proveden likvidacioni postupak. Inae, sa ovim pravom
ne treba mijeati pravo dioniara na potraivanje iz nekog
pravnog odnosa (ugovora o prodaji, prevozu, graenju ili
naknade tete) koje on ima prema kompaniji. Dioniar iz tog
odnosa ima status steajnog ili likvidacionog povjerioca, kao i
svi ostali povjerioci, saglasno zakonu;
5) vlasnici preferencijalnih dionica imaju pravo prioritetnog
uea u raspodjeli ostatka imovine nakon likvidacije, prije
imalaca obinih dionica (l. 220 ZPD);
6) svaki postojei dioniar kompanije ima pravo pree kupovine
dionica novih (kasnijih) emisija, u obimu kojim zadrava svoje
uee u osnovnom kapitalu kompanije koje je imao prije
nove emisije (l. 213 ZPD), ako je to pravo zadrano odlukom
skuptine kompanije. Radi transparentnosti, zadrano pravo
se objavljuje u javnom pozivu kod javne ponude dionica ili u
ponudi za kupnju dionica putem zatvorene ponude, i upisuje
u prospekt o emisiji. Meutim, odlukom skuptine ovo pravo
dioniara moe biti iskljueno ili ogranieno to se, takoe,
mora naznaiti u javnom oglasu ili ponudi i upisati u prospekt
(l. 213 ZPD, l. 33 ZTVP). Prema pravu EU, pravo pree
kupovine ne moe se uslovljavati ili oduzimati statutom ili
osnivakim aktom kompanije (l. 29 Druge Direktive). Pravo
pree kupovine dionica, u naem pravu, nije prenosivo. Ako
dioniar nee da otkupi dionice koje mu pripadaju po pravu
pree kupovine, to pravo on ne moe ustupiti drugom licu;
7) pravo slobodnog raspolaganja dionicama koje obuhvata
prodaju, poklon, zamjenu, zalaganje i na drugi nain
DIONIKO DRUTVO
raspolaganje (l. 210 ZPD). Dionice koje dioniar ima u nekoj

kompaniji predstavljaju dio njegove imovine. Vlasnik ne
moe svoje dionice niti imovinska prava iz dionica prenositi
na druga lica, ako one nisu upisane u registar emitenata
kod Komisije odnosno kod Registra vrijednosnih papira
(l. 20 ZTVP, l. 218 ZPD). Iako su dionice neogranieno
prenosive, osim dionica za zaposlene, njihov prenos se moe
privremeno ograniiti na dva naina: a) odlukom o emisiji
dionica putem zatvorene ponude koja ima pravna dejstva
prema svim kupcima (erga omnes) i b) ugovorom zakljuenim
izmeu dioniara sa dejstvom prema potpisnicima ugovora/
dioniarima (inter partes) (l. 210 ZPD). Pravo nasljeivanja
se ne moe ograniiti. Takoe, prenos dionica se ne moe
ograniiti, ako se emisija vri putem javne ponude;
8) pravo vlasnika dionica za zaposlene da zahtijeva otkup
njegovih dionica kada mu prestaje status kod emitenta
pravnim poslom inter vivos. Kompanija je, po zakonu,
obavezna otkupiti sve dionice po pravinoj trinoj vrijednosti
(l. 218 ZPD);
9) dioniar koji je pretrpio tetu usljed manipulacije sa cijenama
na sekundarnom tritu kapitala ima pravo na njenu naknadu
od lica koja su tetu prouzrokovala (l. 236 ZTVP).
3.3.3. Ostala prava

Ostala prava su u funkciji ostvarivanja upravljakih i imovinskih
prava. Neki autori ih svrstavaju u upravljaka. Ta ostala prava su:
1) pravo dioniara na tane, blagovremene i potpune informacije
koje se odnose na rad i poslovanje kompanije, ukljuujui
informacije za odbore i o odborima315;
2) pravo uvida u isprave kao to su: osnivaki akt sa njegovim
izmjenama i dopunama; bilansi stanja i bilansi uspjeha;
izvjetaji o plaenim porezima; zapisnici sa skuptina i odbora
za reviziju; spisak lica za zastupanje kompanije; spisak
315
l. 4. Pravilnika o upravljanju dionikim drutvima.
POGLAVLJE 5. 243
lanova nadzornog odbora i uprave sa relevantnim podacima

(l. 216 ZPD). Nakon zakazivanja skuptine svaki dioniar
ima pravo izvriti uvid u listu dioniara, nansijski izvjetaj sa
izvjetajem revizora, nadzornog odbora i odbora za reviziju,
kao i druge isprave vezane za prijedlog odluka (l. 247 ZPD);
3) strani ulagai imaju itav set prava na osnovu Zakona o politici
direktnih stranih ulaganja, kao to su npr. otvaranje rauna u
domaoj ili slobodno konvertibilnoj valuti; slobodno vrenje
konverzije domae valute u bilo koju slobodno konvertibilnu
valutu; pravo transfera dobiti u inostranstvo, te druga prava,
ukljuujui prava na osnovu stabilizacione klauzule (l.11-16
i 20 ZPDSU);
4) druga prava koja su utvrena specijalnim zakonima i
statutima kompanija.
3.3.4. Obaveze dioniara

Obaveze se mogu sistematizovati po raznim kriterijima kao to
su: vrijeme nastanka obaveze, vrsta obaveze, rokovi ispunjenja i
dr. Izloiemo ih sintetiki bez detaljnije klasikacije:
1) uplata cijene kupljenih dionica (nominalna vrijednost plus
dionika premija) prilikom osnivanja drutva do momenta
upisa osnivanja kompanije u registar emitenata kod Komisije.
Radi se o kupovini dionica na primarnom tritu kapitala.
Upisnici dionica, kod osnivanja, jo nisu stekli status dioniara
jer kompanija nije pravno osnovana, tj. nije upisana kod
suda. No, oni, kao upisnici, obavezni su unijeti cijeli ulog u
naturi (stvari, prava) ili uplatiti cijeli ulog u novcu kako ne
bi dolo do stvaranja ktivnog osnovnog kapitala. Ako to ne
izvre, dionice se proglaavaju nevaeim (l. 39 i 124-125
ZPD);
2) kod poveanja osnovnog kapitala kasnijim emisijama uz
nove investicije, postoji obaveza uplate cijene upisanih
dionica jednokratno ili u najvie est mjesenih rata, ako
je tako predvieno odlukom o emisiji, a ulozi se sastoje u
novcu. Prije upisa emisije u registar emitenata mora, ex lege,
biti uplaena u cijelosti dionika premija i najmanje 30%
DIONIKO DRUTVO
nominalne vrijednosti dionica. Za uloge u naturi, i ovdje,

vrijedi princip jednokratnog unoenja (l. 135 i 144 ZPD).
Radi se, takoe, o prodaji dionica iz prve ruke, odnosno na
primarnom tritu kapitala. Pravo EU predvia laka rjeenja
za investitore uplatu najmanje 25% nominalne vrijednosti
dionica (l. 26 Druge Direktive);
3) uzdravanje dioniara od glasanja na skuptini o odlukama
koje se odnose na njihove postupke, odgovornosti i
potraivanja koja imaju od kompanije. Prednje zakonsko
pravilo je posebno vano za velike dioniare, dioniare
upravljae, kao i dioniare koji sa kompanijom posluju,
zakljuuju poslovne ugovore (npr. o prodaji, investicionoj
izgradnji, prevozu). Svojim veinskim glasovima oni mogu
uticati na donoenje tetnih odluka za kompaniju. Ako su
preferirali vlastite interese, a ne interese kompanije, ili su
koristili kompaniju za prevare ili oteenje povjerilaca ili su
uticali da kompanija preuzme obaveze koje ne moe ispuniti
(l. 6 ZPD), postavlja se pitanje neograniene solidarne
odgovornosti dioniara za imovinske obaveze kompanije u
pravnom prometu usljed probijanja pravnog subjektiviteta
pravnog lica (lifting the veil - piercing the corporate veil316);
4) objava podataka i obavjetenje Komisije o sticanju vie od
5% dionica sa pravom glasa istog emitenta koje su emitovane
putem javne ponude, te o prodaji ili kupovini kojom je uee
u ukupnom broju dionica sa pravom glasa istog emitenta
dioniar poveao iznad ili smanjio ispod 1/10, 1/5, 1/4, 1/3,
1/2 i 2/3. Transparentnost je potrebna da bi se mogao ocijeniti
uticaj konkretnog dioniara u kompaniji (l. 248 ZTVP);
5) obaveza dioniara da uva poslovnu tajnu o podacima i
informacijama koje je saznao uvidom u isprave i dokumenta,
na skuptini ili na sjednicama odbora kompanije, ako su aktom
kompanije proglaeni poslovnom tajnom (l. 32-33 ZPD);
6) dioniar koji je lan nadzornog odbora, uprave ili prokurista
kompanije obavezan je potovati pravilo o zabrani konkurencije
316
Situacija u kojoj sudovi zanemaruju ogranienu odgovornost i smatraju dioniare i lanove odbora kompanije lino odgovornima za
radnje i obaveze kompanije (Vidjeti: http://www.law.cornell.edu/wex/piercing_the_corporate_veil).
POGLAVLJE 5. 245
kompaniji. Ne moe u tom svojstvu ili kao zaposlenik u

drugoj kompaniji ili samostalni privrednik sudjelovati u
djelatnosti koja je ili bi mogla biti u konkurentskom odnosu
sa djelatnou kompanije (l. 34 ZPD). Nije potrebno da je
i ostvarena konkurencija kompaniji, nego je dovoljno da je
ona mogua, odnosno potencijalna.
3.4. Klase i sere dionica

Klase (rodovi) dionica
se odreuju prema sadrini
prava koja daju njihovim
vlasnicima.
Klase (rodovi) dionica se odreuju prema sadrini prava koja daju

njihovim vlasnicima. Dionice koje sadre ista prava ine jednu
klasu i imaju istu nominalnu vrijednost. Dionice jedne klase/roda
sadre odreen set prava koja su kvanticirana i njihov obim i
uee u kompaniji zavisi od visine uloga, odnosno investicije
dioniara. Jedno drutvo moe emitovati vie klasa dionica to se
odreuje osnivakim aktom, statutom i odlukom o emisiji. Male
kompanije obino emituju jednu klasu dionica i to je dosadanja
praksa kompanija u Bosni i Hercegovini. S obzirom na vrstu
(kvalitet) prava, elektronski zapis, koji predstavlja dionicu, mora
da sadri klasu dionice, kao njen bitan elemenat (l. 8 ZTVP).
Ta injenica se evidentira kod Registra vrijednosnih papira na
vlasnikom raunu dioniara.
Pravna teorija i legislativa razlikuju sljedee osnovne klase
dionica:
1) obine, redovne ili upravljake dionice (common shares),
2) prioritetne, preferencijalne ili povlatene dionice (preferred
shares),
3) dionice bez prava glasa ili dividendne (non voting shares),
4) dionice za zaposlene ili radnike dionice (employee shares).
Anglosaksonska teorija polazi od toga da obine dionice sadre
standardna (normalna) prava, preferencijalne prava iznad
standardnih, a dividendne sadre prava ispod standardnih, dok
dionice za zaposlene sadre, u osnovi, ista prava kao i obine
dionice, uz odreena ogranienja u pogledu prenosa. Pravo u
Federaciji Bosne i Hercegovine ne spominje izriito dionice bez prava
glasa (dividendne), mada ih sistemskim tumaenjem zakona ne
zabranjuje.
DIONIKO DRUTVO
Obine
ili
redovne
dionice sadre standardna
prava: daju pravo na
upravljanje, tj. pravo glasa,
pravo na uestvovanje u
raspodjeli dobiti i diobi
imovine preostale (neto)
nakon steaja ili likvidacije
kompanije
Prioritetne
ili
preferencijalne
(povlatene)
dionice
sadre
prava
iznad
standardnih
(specijalna
prava).
Preferencije
se
odnose na: prioritet u
naplati dividende iz tekueg
skalnog perioda, a kod
kumulativnih i iz prethodnih;
prioritet u naplati iz ostatka
steajne ili likvidacione
mase, nakon podmirenja
povjerilaca;
prioritete
u
koritenju
usluga
kompanije.
1) Obine ili redovne dionice sadre standardna prava: daju

pravo na upravljanje, tj. pravo glasa, pravo na uestvovanje
u raspodjeli dobiti i diobi imovine preostale (neto) nakon
steaja ili likvidacije kompanije (l. 194 ZPD). Odlukom
o emisiji i prospektom moe se predvidjeti iskljuenje ili
ogranienje prava pree kupovine postojeih dioniara (l.
213 ZPD). U uporednim pravima kod obinih dionica moe
biti razlike u pravima. Obine dionice jedne kompanije, svih
serija, ne moraju sadravati isti i puni nivo prava, ako je to
predvieno odlukom o emisiji, prospektom i uz odobrenje
regulatorne institucije. U nekim pravima dozvoljena je emisija
obinih dionica sa pluralnim votumom (nagrada za lojalnost,
kada se drutvo nalazi u nansijskim tekoama, osnivaima
kompanije), to nije dozvoljeno u naem pravu.
2) Prioritetne ili preferencijalne (povlatene) dionice sadre
prava iznad standardnih (specijalna prava). Preferencije se
odnose na: prioritet u naplati dividende iz tekueg skalnog
perioda, a kod kumulativnih i iz prethodnih; prioritet u naplati
iz ostatka steajne ili likvidacione mase, nakon podmirenja
povjerilaca; prioritete u koritenju usluga kompanije
(npr. marketinke). Odlukom o emisiji i prospektom, uz
odobrenje regulatorne institucije, moe se odrediti irok
krug preferencija sa razliitim pravima, to poznaju uporedna
prava, a kompanije koriste radi atraktivnosti emisija.
Prioritetne dionice, u principu, ne daju pravo glasa. Imaju
ga ili ga mogu stei u pojedinim situacijama predvienim
zakonom i aktima kompanije (specijalna skuptina, skuptina
dioniara prioritetne klase). Kada je pravo glasa iskljueno,
ipak, zakon ne dozvoljava da se bez saglasnosti dioniara
ove klase njihova steena prava ogranie, smanje ili iskljue.
Dakle, u pravima gdje nemaju pravo glasa, njihovo uee u
odluivanju nije apsolutno iskljueno kako bi mogli uestvovati
u zatiti svojih prava. U protivnom, imaoci obinih dionica bi
mogli izglasati odluke koje ugroavaju njihova prava. Da bi
se uspostavio balans (ravnotea) izmeu vlasnika obinih i
prioritetnih dionica, kao to se vidi, zakoni propisuju razliita
pravila.
Klasa prioritetnih dionica, s obzirom na sadraj prava, moe
imati potklase kao to su: prioritetne nekumulativne,
POGLAVLJE 5. 247
prioritetne kumulativne, prioritetne participativne,

participativno - kumulativne, prioritetne - konvertibilne,
prioritetne sa pravom ponovne kupnje i dr. Zakon o privrednim
drutvima poznaje klasu prioritetnih dionica. U pravu Federacije
Bosne i Hercegovine postoji ogranieno uee prioritetnih
dionica u osnovnom kapitalu kompanije. Nominalna vrijednost
prioritetnih dionica moe iznositi najvie do 50% osnovnog
kapitala. Predvieno je ogranieno uee dioniara ove klase
u upravljanju, kao i ogranieno pravo glasa (l. 219-222 ZPD),
to je detaljno izloeno kod prava dioniara. Inae, ZPD ima u
vidu prioritetne - kumulativne dionice.
Dionice za zaposlene ili
radnike dionice nastale
su kao posljedica potrebe
distribucije vlasnitva na
kategoriju zaposlenika, u
teoriji poznato kao radniko
dioniarstvo.
3) Dionice za zaposlene ili radnike dionice nastale su kao posljedica

potrebe distribucije vlasnitva na kategoriju zaposlenika, u
teoriji poznato kao radniko dioniarstvo. Duga je njegova
istorija. Danas je prisutno u razvijenim zemljama trine
ekonomije (SAD, Velika Britanija, Francuska, Italija, vedska,
Norveka), a u zemljama tranzicije javlja se kao rezultat
razliitih modela privatizacije. Radnikim dioniarstvom postie
se, u ogranienom obimu, i zavisno od ciljeva zakonodavca:
omasovljenje vlasnitva nad kompanijama, uee zaposlenika
u korporativnom upravljanju, pojaanje motivacije i radne
discipline, obezbjeenje vee lojalnosti drutvu, provoenje
specinog plana penzionisanja (Employee Stock Ownership
Plan - ESOP).
I pravo u Federaciji Bosne i Hercegovine poznaje ove
dionice. Regulativa omoguuje participaciju zaposlenika u
korporativnom upravljanju, u ogranienom obimu, najvie do
5% nominalne vrijednosti osnovnog kapitala. Predstavljaju
posebnu klasu i sadre ista prava kao i obine dionice,
daju pravo glasa po principu jedna dionica = jedan glas.
Za njih vae sljedea pravila: ogranieno pravo prenosa na
sekundarnom tritu kapitala, jer se mogu prenositi iskljuivo
na druge zaposlenike kompanije i njene penzionisane radnike;
prava prestaju danom smrti ili prestankom zaposlenja kod
emitenta (poslodavca), iz ma koga razloga; kompanija je
obavezna otkupiti dionice isplatom po pravinoj trinoj
vrijednosti na dan prestanka svojstva zaposlenika ime
kompanija stie vlastite dionice; pojaana je uloga akata
autonomnog prava, jer se odlukom o emisiji i statutom
utvruju uslovi i nain sticanja, prenosa i otkupa ove
DIONIKO DRUTVO
klase dionica (l. 217, 218 i 228 ZPD). U praksi se rijetko

javljaju.
Sa ovim dionicama ne treba mijeati dionice koje su
emitovane u procesu privatizacije Markovievim zakonima
(1990-1992), jer se one, ex lege, smatraju dionicama
emitovanim javnom ponudom i na njih se primjenjuju opta
zakonska pravila o prometu vrijednosnih papira. Isto vrijedi
i za dionice emitovane u procesu privatizacije preduzea i
banaka.317 Dakle, one ulaze u klasu obinih dionica.
Dionice bez prava glasa
ili dividendne daju samo
pravo na naplatu dividende.
4) Dionice bez prava glasa ili dividendne daju samo pravo na

naplatu dividende. Poto ne daju pravo glasa (nevotirajue
su) u nekim pravima (ameriko) dioniari nisu lanovi
kompanije i ne uestvuju u upravljanju. Zbog toga te
dioniare neki autori nazivaju dioniari tedie, s tim to
su preuzeli rizik poslovanja kompanije. Ovim dionicama se, u
sutini, zasniva obligacionopravni odnos na relaciji: dioniar/
povjerilac kompanija/dunik za isplatu dividende, ako se
ostvari. Dijelimo stav nekih autora da se ova klasa dionica
moe uvesti u na pravni sistem aktima autonomnog prava
statutima i odlukama o emisiji. Zakon ne zabranjuje emisiju
tih dionica, ni eksplicite, niti implicite.
3.5. Emisa dionica

Emisija dionica predstavlja jednu od najsloenijih pravnonansijskih operacija, koja stoji pod kontrolom posebnog
dravnog tijela - Komisije za vrijednosne papire Federacije
Bosne i Hercegovine. Komisija je formirana Zakonom o Komisiji
za vrijednosne papire i ima velika ovlatenja i odgovornosti u
ovoj materiji. Ingerencija Komisije proizlazi iz pravno-ekonomske
prirode odnosa koji se uspostavlja: kupci dionica su investitori
koji ulau u drutvo svoj kapital (uloge) uz rizik; emisijom dionica
emitent stie kapital za obavljanje svoje poslovne djelatnosti,
bez obaveze vraanja, ali kupci (vlasnici) dionica oekuju prihod
u vidu dividende. Osim toga, kupovinom dionica njeni vlasnici
317
l. 265 ZTVP
POGLAVLJE 5. 249
stiu pravo uea u upravljanju, koje je u sutini cijena za

preuzeti rizik ulaganja. Iz toga dalje slijede pravna obiljeja
dionice, koja su ranije izloena, a ogledaju u tome da je ona:
dugoroni, masovni (serijski) i berzanski papir, tipian trgovaki
efekat, sa kojim se trguje na organizovanim tritima kapitala.
Pored obveznice dionica je jedan od osnovnih materijala trita
kapitala, berzi efekata. Stoga je ona, nuno, papir povjerenja.
Emisija dionica (l. 25 ZTVP) obavezno ukljuuje:
1) donoenje odluke o emisiji vrijednosnog papira (l. 26 ZTVP);
2) zakljuivanje ugovora izmeu emitenta i banke koja obavlja
poslove depozitara sa ciljem otvaranja privremenog rauna,
za deponiranje uplata na osnovu kupovine vrijednosnih
papira;
3) zakljuivanje ugovora izmeu emitenta i Registra, ako nije
ranije zakljuen;
4) podnoenje zahtjeva Komisiji radi dobijanja odobrenja za
emisiju (kod javne ponude). Zahtjev se podnosi Komisiji
najkasnije u roku od 90 dana od dana donoenja odluke o
emisiji, i 60 dana prije dana odreenog odlukom emitenta za
poetak upisa i uplate vrijednosnih papira318; kod zatvorene
emisije emitent je duan podnijeti zahtjev Komisiji najkasnije
15 dana prije datuma odreenog za poetak upisa i uplate
dionica;
5) donoenje rjeenja po zahtjevu emitenta od strane Komisije;
6) objavljivanje prospekta i javnog poziva za upis i uplatu
vrijednosnih papira. Emisija javnom ponudom ukupne
vrijednosti do 100.000,00 KM i emisija zatvorenom ponudom
vri se uz skraeni prospekt319;
7) upis i uplatu vrijednosnih papira u postupku javne ponude
upis moe trajati najdue 90 dana, izuzev uplate u ratama
318
l. 29, st. 1-2 ZTVP.
319
Sadraj i objavljivanje skraenog prospekta Komisija je propisala posebnim aktom; l. 33 i 48 ZTVP.
DIONIKO DRUTVO
u novcu i u tom sluaju moe trajati najdue 6 mjeseci320.

U postupku zatvorene ponude upis i uplata traje najdue 45
dana od dana poetka roka za upis i uplatu odnosno 90 dana,
ako se radi o zatvorenoj emisiji za zaposlenike emitenta321;
8) utvrivanje i objavljivanje rezultata emisije;
9) upis uspjele emisije u registar emitenata kod Komisije i upis
vrijednosnih papira na raun kupaca kod Registra.
Postoje tri vrste emisije dionica i to: emisija javnom ponudom,
emisija zatvorenom ponudom i posebne emisije (l. 22-61 ZTVP).
Izbor vrste emisije vri emitent zavisno od ciljeva koje eli postii
emisijom i lica koja e kupovati dionice (investitora).
Javna ponuda dionica
je prodaja koja se obavlja
na osnovu javnog poziva
za upis i uplatu dionica,
a koji se javno upuuje
irokom krugu lica, publici
(anonimnoj masi upisnika).
Emisija
dionica
zatvorenom
ponudom
je emisija u kojoj se poziv
za upis i uplatu dionica
upuuje unaprijed poznatim
kupcima:
institucionalnim
investitorima, dioniarima,
zaposlenicima
emitenta
ili grupi od najvie 20 lica
koja imaju status vanjskih
investitora.
320
l. 37 ZTVP.
321
l. 50 ZTVP.
Javna ponuda dionica je prodaja koja se obavlja na osnovu

javnog poziva za upis i uplatu dionica, a koji se javno upuuje
irokom krugu lica, publici (anonimnoj masi upisnika). Ne smatra
se javnom ponudom kada emitent svoje dionice: ponudi samo
licima ija je redovna djelatnost kupovina, dranje, upravljanje
ili raspolaganje ulaganjima, bilo samostalno ili zajedno sa
drugim licima (npr. investicionim fondovima); ponudi postojeim
dioniarima po osnovu prava pree kupovine; emituje u svrhu
podjele ili konverzije ili po osnovu isplate dividendi, kao i u
posebnim okolnostima koje odredi Komisija. Smatra se da je
emisija dionica putem javne ponude uspjela ako je u roku upisan
i uplaen iznos koji je odlukom o emisiji odreen kao najmanji
iznos za uspjenost emisije, a koji ne moe biti manji od 60%
ukupnog broja dionica koje su emitirane, broj emisione mase (l.
40 ZTVP).
Emisija dionica zatvorenom ponudom je emisija u kojoj se poziv
za upis i uplatu dionica upuuje unaprijed poznatim kupcima:
institucionalnim investitorima, dioniarima, zaposlenicima
emitenta ili grupi od najvie 20 lica koja imaju status vanjskih
investitora. Institucionalni investitori su domaa ili strana pravna
lica koja posluju kao investicijski fondovi, penzioni fondovi,
banke, osiguravajua ili reosiguravajua drutva ili druga pravna
POGLAVLJE 5. 251
Institucionalni
investitori su domaa
ili strana pravna lica koja
posluju kao investicijski
fondovi, penzioni fondovi,
banke, osiguravajua ili
reosiguravajua drutva ili
druga pravna lica koja na
osnovu svoje registrirane
poslovne djelatnosti mogu
procijeniti znaaj budue
investicije u vrijednosne
papire.
lica koja na osnovu svoje registrirane poslovne djelatnosti mogu

procijeniti znaaj budue investicije u vrijednosne papire. Pod
licima koja imaju status vanjskog investitora podrazumijevaju
se domaa ili strana zika ili pravna lica koja nisu dioniari,
zaposlenici emitenta niti institucionalni investitori.322 Ovaj nain
emisije je znatno jednostavniji, bri i jeftiniji. Smatra se da je
emisija dionica putem zatvorene ponude uspjela ako je u roku
upisano i uplaeno najmanje 90% od ukupnog broja dionica koje
su emitirane (l. 52 ZTVP).
Odluku o emisiji donosi skuptina drutva. Kod osnivanja, ugovor
o osnivanju drutva predstavlja ujedno i odluku. Zakonom su
odreeni obavezni elementi odluke, a to su: naziv i sjedite
emitenta; naziv organa koji je odluku donio i datum; ciljevi i
efekti investiranja, te nain koritenja sredstava; vrsta emisije;
redni broj emisije (npr. trea emisija), oznaku vrste i klase
dionice; broj i nominalna vrijednost dionica, kao i ukupna
vrijednost emisije; ukupan broj i vrijednost do sada emitiranih
dionica iste klase i iznos registrovanog osnovnog kapitala; prava
koja sadri dionica; nosioce, rok i nain koritenja prava pree
kupnje, ako se emisija vri uz takvo pravo; prodajnu cijenu ili
nain njenog utvrivanja i opis naina rasporeda dionica ako ih
bude upisano vie od koliine koja se emituje; vrijeme poetka
i zavretka i popis mjesta za upis i uplatu; kriterij uspjenosti
emisije; naznaku zadravanja prava emitenta na prekid upisa
i uplate, ako je predvieno, uz naznaku razloga za odustanak;
lice ispred emitenta ovlateno za provoenje emisije te druge
informacije u skladu sa propisima Komisije (l. 26 ZTVP).
Komisija za vrijednosne papire u Federacije Bosne i Hercegovine
obavezno daje prethodno odobrenje. Ona moe odobriti emisiju
ili traiti dopune zahtjeva ili odbiti emisiju. Uz zahtjev za emisiju
dionica emitent je obavezan podnijeti: odluku o emisiji; statut;
rjeenje suda o upisu emitenta u registar drutava; ugovor izmeu
emitenta i banke depozitara o otvaranju rauna za deponiranje
uplata; ugovor izmeu emitenta i Registra; nansijske i revizorske
izvjetaje; prijedlog prospekta za emisiju dionica; dokaz o uplati
naknade za rjeavanje zahtjeva za odobrenje emisije dionica; i
drugo na traenje Komisije. Banke, osiguravajua drutva i druge
322
l. 2, ta. g-j ZTVP.
DIONIKO DRUTVO
nansijske organizacije pored navedene dokumentacije podnose

i miljenje ili saglasnost organa nadlenog za nadzor njihovog
poslovanja (agencije).323 Jedan od najznaajnijih dokumenata
jeste prospekt iji je sadraj odreen zakonom i aktima Komisije.
Taj dokument u sluaju emisije javnom ponudom sadri podatke
o: emitentu; dionicama (oznaka vrste, klase, broja dionica koje
se emituju i ukupnog broja i prava koja sadre); cijeni ili nainu
odreivanja cijene dionica i opis naina rasporeda dionica, ako
ih bude upisano vie od koliine koja se emituje; mjestu, nainu,
roku i vremenu upisa i uplate; agentu i pokrovitelju, ako se
emisija vri uz posredovanje, te o garantu ako se emisija vri uz
garanciju; riziku ulaganja i uzrocima rizika; pravu pree kupnje,
ovlatenicima i obimu tog prava, ako je ukljueno; ogranienju
kupovine, obimu ogranienja i licima na koje se odnosi, ako je
ukljueno; djelatnosti i poslovanju emitenta; odgovornim licima
emitenta; potpisanoj izjavi odgovornih lica emitenta; banci
depozitaru emitenta i izjavi o investiranju, kao i druge podatke
koje emitent smatra bitnim (l. 33 ZTVP).
Emitent je obavezan zakljuiti ugovorne aranmane sa Registrom
vrijednosnih papira u Federaciji Bosne i Hercegovine koji e voditi
evidenciju o dionicama (uvanje i prenos) i bankom koja izvrava
obaveze prema kupcima. Uplate dionica se vre na privremeni
raun koji emitent otvara.
Nakon dobijanja rjeenja Komisije o odobravanju emisije u sluaju
javne ponude objavljuje se javni poziv za upis i uplatu dionica u
formi oglasa u najmanje jednom domaem dnevnom listu, kao i
na internet stranici berze na kojoj su uvrtene te dionice. Javni
poziv mora sadravati tekst prospekta ili obavjetenje gdje se
prospekt moe besplatno dobiti (l. 36 ZTVP).
Nakon isteka roka za upis i uplatu dionica ili okonanja upisa prije
isteka roka ili odustanka od emisije, banka depozitar dostavlja
Komisiji i emitentu pismeni izvjetaj o broju upisanih i uplaenih
dionica najkasnije 5 dana od isteka roka za upis i uplatu. Na osnovu
izvjetaja banke depozitara, Komisija, u roku od 15 dana, dostavlja
rjeenje o uspjelosti ili ne javne ponude dionica i to emitentu i
Registru vrijednosnih papira u Federaciji Bosne i Hercegovine radi
323
l. 29, st. 3 ZTVP.
POGLAVLJE 5. 253
evidencije. Emitent je duan objaviti izvjetaj o ukupnom iznosu i

broju upisanih i uplaenih dionica najkasnije 8 dana od dana prijema
rjeenja Komisije, kao i dostaviti izvjetaj berzi i drugom ureenom
javnom tritu radi objave na njihovoj internet stranici.324 Dionice
koje nisu prodate ili ako je javna ponuda proglaena neuspjelom,
ne mogu biti u pravnom prometu niti proizvoditi pravna dejstva.
Zakon o tritu vrijednosnih papira kao posebne emisije izdvaja
emisije bez odobrenja Komisije i emisije radi konverzije, spajanja,
podjele i denominacije.325 Emitent moe emitirati dionice bez
prethodnog odobrenja Komisije:
Konverzija
dionica
predstavlja
povlaenje
svih dionica jedne klase uz
istovremenu emisiju novih
dionica druge klase.
Spajanje
dionica
je
operacija
koja
podrazumijeva emisiju novih
dionica s ciljem zamjene
vie postojeih za jednu
novu iste klase, ali sa veom
nominalnom vrijednosti.
Podjela je emisija radi

zamjene jedne postojee
dionice za vie novih
iste klase, ali sa manjom
nominalnom vrijednosti.
1) prilikom simultanog osnivanja dionikog drutva u skladu sa

ZPD;
2) kada se dividenda isplauje emisijom novih dionica ili u
sluaju poveanja nominalne vrijednosti dionica u skladu sa
zakonom i statutom emitenta326;
3) prilikom pretvaranja zamjenljivih obveznica u dionice;
4) i u drugim sluajevima odreenim zakonom i opim aktom
Komisije.
Konverzija, spajanje, podjela i denominacija dionica vri se
na osnovu odluke emitenta dionica uz odobrenje Komisije,
i uz skraeni prospekt. Propise o tome donosi Komisija, a ove
operacije vre se o troku emitenta.
Konverzija dionica predstavlja povlaenje svih dionica jedne klase
uz istovremenu emisiju novih dionica druge klase (npr. redovnih
dionica za participativne preferencijalne). Spajanje dionica je
operacija koja podrazumijeva emisiju novih dionica s ciljem
zamjene vie postojeih za jednu novu iste klase, ali sa veom
nominalnom vrijednosti (npr. zamjena 3 redovne dionice od po
50 KM za jednu redovnu od 150 KM). Podjela je operacija sa
suprotnim efektima, emisija radi zamjene jedne postojee dionice
za vie novih iste klase, ali sa manjom nominalnom vrijednosti
(npr. zamjena jedne redovne dionice nominalne vrijednosti 150 KM
za tri redovne dionice od po 50 KM).
324
l. 40-41 ZTVP.
325
l. 54-61 ZTVP.
326
U ovom sluaju izrauje se skraeni prospekt; l. 54 ZTVP.
DIONIKO DRUTVO
Denominacija, predstavlja
operaciju kojom se vri
povlaenje svih dionica
jedne nominalne vrijednosti
i
istovremena
emisija
jednakog broja novih dionica
iste klase, uz srazmjemo
smanjenje
nominalne
vrijednosti.
Denominacija, pak, predstavlja operaciju kojom se vri povlaenje

svih dionica jedne nominalne vrijednosti i istovremena emisija
jednakog broja novih dionica iste klase, uz srazmjemo smanjenje
nominalne vrijednosti. Ne mijenja se klasa niti broj dionica,
nego se postojee zamjenjuju za druge sa manjom nominalnom
vijednou (npr. redovne dionice od po 100 KM zamjenjuju se
za isti broj novih redovnih dionica sa nominalnom vrijednou
od po 90 KM). Konverzija i denominacija se mogu vriti kod svih
investicionih papira, a spajanje i podjela samo kod dionica.
Provoenje operacija konverzije, spajanja, podjele i denominacije
dionica vri se pod ovim uslovima:
Promet dionica odnosno

vrijednosnih
papira
openito obuhvata njihovu
kupovinu i prodaju, kao i
svaki drugi pravni posao
koji je osnov za prijenos
vlasnitva na dionicama/
vrijednosnim papirima.
1) Svi dioniari se obavjetavaju u roku od 8 dana i emitent ih je

duan obavijestiti objavom u jednom dnevnom listu koji izlazi
na podruju Federacije Bosne i Hercegovine ili pojedinanim
obavjetavanjem svih dioniara;
2) Rok za emisiju se odreuje odlukom skuptine emitenta s tim
da ne moe biti dui od 60 dana od dana donoenja odluke;
3) Ouvanje integriteta osnovnog kapitala i fonda rezervi: ove
kategorije se ne mogu mijenjati;
4) Prava dioniara ne mogu biti umanjena;
5) Dejstva steaja ili likvidacije emitenta: operacije se ne mogu
provoditi nakon otvaranja postupka steaja ili likvidacije
emitenta
6) Trokovi i odgovornost: trokove snosi emitent i on je
odgovoran za neprovoenje postupka na nain i u rokovima
utvrenim odredbama ZTVP.327
3.6. Promet dionica

Dionice su prenosivi (transferabilni) papiri pa se sa njima moe
trgovati. Jedini uslov jeste da su registrovane kod Komisije, bez
obzira na to da li su emitovane putem javne ili zatvorene ponude.
Promet dionica odnosno vrijednosnih papira openito obuhvata
njihovu kupovinu i prodaju, kao i svaki drugi pravni posao koji
je osnov za prijenos vlasnitva na dionicama/vrijednosnim
327
l. 55-61 ZTVP.
POGLAVLJE 5. 255
Promet dionica odnosno

vrijednosnih
papira
openito obuhvata njihovu
kupovinu i prodaju, kao i
svaki drugi pravni posao
koji je osnov za prijenos
vlasnitva na dionicama/
vrijednosnim papirima.
Nalog je jednostrana izjava

volje
klijenta
upuena
profesionalnom posredniku
da u svoje ime i za raun
klijenta
obavi
odreeni
posao
sa
vrijednosnim
papirima.
Berzansko
trite
je
mjesto
ili
informacijski
sistem
za
povezivanje
ponude
i
potranje
vrijednosnih papira u cilju
trgovanja prema unaprijed
utvrenim pravilima.
Brokerski poslovi
su
poslovi kupovine i prodaje
vrijednosnih papira u svoje
ime a za raun klijenta, uz
naplatu provizije.
Dilerski
poslovi
su
poslovi kupovine i prodaje
vrijednosnih papira u svoje
ime i za svoj raun radi
ostvarivanja razlike u cijeni.
328
l. 2, ta. l ZTVP.
329
l. 84 ZTVP.
330
l.135 ZTVP.
331
l. 108 ZTVP.
papirima (npr. ugovor o poklonu, o zamjeni, sticanje dionica na

osnovu tender ponude o preuzimanju).328 Nije promet ako se
vri konverzija, denominacija, spajanje i pripajanje ili kada se
zasnivaju prava treih lica na dionicama (zalono pravo, pravo
plodouivanja, te pravo otkupa i pree kupovine dionica).
Kupovina i prodaja dionica na berzi se vri preko profesionalnih
posrednika na tritu vrijednosnih papira. Klijent zakljuuje pisani
ugovor i izdaje nalog profesionalnom posredniku za kupovinu ili
prodaju dionice/dionica. Nalog je jednostrana izjava volje klijenta
upuena profesionalnom posredniku da u svoje ime i za raun
klijenta obavi odreeni posao sa vrijednosnim papirima. Nalog se
smatra prihvaenim upisom u knjigu naloga koju vodi profesionalni
posrednik. Posrednik je duan klijentu izdati potvrdu o prijemu
naloga. Klijent moe opozvati, a profesionalni posrednik otkazati
nalog prije njegovog izvrenja i to za neizvrenu koliinu.329
Berzansko trite je mjesto ili informacijski sistem za povezivanje
ponude i potranje vrijednosnih papira u cilju trgovanja prema
unaprijed utvrenim pravilima. Povezivanje ponude i potranje
vrijednosnih papira na berzanskom tritu berza organizira u dva
segmenta: na kotaciji i na slobodnom berzanskom tritu.330
U okviru obavljanja poslova prometa dionicama (vrijednosnim
papirima) postoje brokerski, dilerski i poslovi podrke tritu.
Brokerski poslovi su poslovi kupovine i prodaje vrijednosnih
papira u svoje ime a za raun klijenta, uz naplatu provizije.
Dilerski poslovi su poslovi kupovine i prodaje vrijednosnih papira
u svoje ime i za svoj raun radi ostvarivanja razlike u cijeni.
Poslovi podrke tritu predstavljaju poslove jednovremenog
isticanja stalne ponude za kupovinu i prodaju vrijednosnih papira
u svoje ime i za svoj raun, radi odravanja stalne ponude i
potranje za odreenim vrijednosnim papirima331. Ostali poslovi
koje obavljaju drugi profesionalni posrednici (agent, pokrovitelj
emisije, investicioni savjetnik, depozitar) ne ulaze u poslove
prometa dionicama.
DIONIKO DRUTVO
Poslovi podrke tritu

predstavljaju
poslove
jednovremenog
isticanja
stalne ponude za kupovinu
i
prodaju
vrijednosnih
papira u svoje ime i za
svoj raun, radi odravanja
stalne ponude i potranje
za odreenim vrijednosnim
papirima
Tender ponude - direktne

pismene ponude kupca
vlasnicima dionica.
Kupovina dionica moe se vriti i putem tender ponude direktne pismene ponude kupca vlasnicima dionica. Osnovne
karakteristike tender ponude kao i sadraj tender ponude i
postupak objavljivanja detaljno su regulisani posebnim zakonom
- Zakonom o preuzimanju dionikih drutava.
Promet dionica je u pravilu slobodan, s tim da moe biti
ogranien zakonom, opim aktom Komisije, odlukom emitenta
i od strane vlasnika dionica u korist treeg lica.332 Meutim,
ZTVP istovremeno propisuje da se odlukom o emisiji ne moe
ograniiti pravo kupovine dionica bilo kojem licu, ako to pravo
nije ogranieno zakonom, niti se moe davati prednost bilo kojem
licu.333 Otvoreno dioniko drutvo ne moe ograniiti prijenos
dionica treim osobama.334
Promet dionica emitovanih putem zatvorene ponude je ogranien
Zakonom. Tako emitovane dionice ne mogu se prodavati, zalagati
ili na drugi nain otuivati u periodu od jedne godine od dana
upisa u Registar, osim u sluajevima odreenim Zakonom. Ti
sluajevi obuhvataju nasljeivanje, transakcije sa emitentom
(kada je to dozvoljeno zakonom) i postojeim dioniarima.
Izuzetak je i sluaj kada se dionice iste klase emitiraju putem
javne ponude uz odobrenje Komisije.335
Osim ogranienja, postoji i mogunost zabrane prijenosa i
to odlukom suda i drugog nadlenog organa, kao i Komisije u
sluajevima predvienim zakonom i opim aktima Komisije.336
3.7. Vrste dionica

Postoje razliite vrste dionica zavisno od kriterija podjele. Teorija
i uporedna zakonodavstva dijele dionice prema:
332
l. 10 ZTVP.
333
l. 23 ZTVP.
334
l. 107 ZPD.
335
l. 53 ZTVP.
336
l. 10 ZTVP.
POGLAVLJE 5. 257
1)
2)
3)
4)
5)
nainu odreivanja imaoca dionice,

nainu oznaavanja (evidentiranja) vrijednosti dionice,
vrsti uloga,
redoslijedu izdavanja odnosno vremenu uplate uloga,
nainu uplate uloga i sl.
U uporednim pravima postoje i specijalne vrste dionica, sui

generis, kao to su vezane dionice, garancijske dionice, zlatne
dionice i dr.
1) Prema nainu odreivanja imaoca dionice postoje dvije vrste
dionica: dionice na ime i dionice na donosioca. U novije
vrijeme prevladavaju dionice na ime. Pet razloga idu tome u
prilog: prvi, dionice se emituju, prenose, registruju i uvaju
u nematerijalizovanoj (elektronskoj) formi; drugi, organi
kompanije (nadzorni odbor, uprava) imaju uvid u strukturu
i personalni sastav dioniara kompanije (npr. koji dioniari
poimenino i u kom obimu imaju uticaj); trei, regulatorna
institucija moe ekasno provoditi nadzor primjene standarda
upravljanja; etvrti, porezni razlozi i, peti, postie se vei
stepen pravne sigurnosti i zatite investitora. Vaei zakoni u
Bosni i Hercegovini ne poznaju dionice na donosioca.
Dionica sa nominalnom
vrijednosti sadri upisan
(evidentiran) novani iznos
na koji ona glasi.
2) Prema nainu oznaavanja (evidentiranja) vrijednosti dionice

razlikuju se dvije vrste dionica: dionice sa nominalnom
(imenovanom) vrijednosti (par value) i kvotne dionice (without
par value). Dionica sa nominalnom vrijednosti sadri upisan
(evidentiran) novani iznos na koji ona glasi (npr. 10 KM,
50 KM, 75 KM). Upisan je u osnivakom aktu, statutu, odluci
o emisiji, registru emitenata, registru vrijednosnih papira i
sudskom registru. Kompanijski zakoni redovno odreuju
najniu nominalnu vrijednost dionice (prema ZPD to je 10,00
KM). Dionice iste klase imaju istu nominalnu vrijednost i
sadre ista prava (l. 195 ZPD).
Tendencija je u poslovnom svijetu da se emituju dionice
sa niskom nominalnom vrijednosti kako bi se poboljala
cirkulacija toga papira na tritu. Ako bi nominalna vrijednost
dionice trebala pasti ispod zakonskog minimuma (npr. 10,00
KM), usljed smanjenja osnovnog kapitala (pokrie gubitaka),
kompanija prethodno mora izvriti operaciju spajanja
dionica. Inae, nominalna vrijednost dionice nije statika
DIONIKO DRUTVO
kategorija, moe se smanjiti (denominacijom ili podjelom) ili

poveati (spajanjem), na osnovu odluke skuptine (l. 55-61
ZTVP).
Opte je pravilo kompanijskog prava da se ova vrsta dionica
na primarnom tritu kapitala (prodaja iz prve ruke)
ne moe prodavati ispod njihove nominalne vrijednosti.
Nominalnu vrijednost ne treba poistovjeivati sa emisionom,
niti trinom, berzanskom vrijednosti.
Kvotne
dionice
ne
sadre upisanu nominalnu
vrijednost
izraenu
u
novanom iznosu, nego
upisan iznos uea dionice
u osnovnom kapitalu.
Kvotne dionice ne sadre upisanu nominalnu vrijednost

izraenu u novanom iznosu, nego upisan iznos uea dionice
u osnovnom kapitalu, i to u vidu razlomka (npr. 1/10.000).
Poznaje ih ameriko i kanadsko pravo, dok je njihova emisija
u nekim evropskim pravima (francusko, englesko) izuzetak.
Za ovu vrstu dionica vano je istai: specina su pravila
emisije; berze s oprezom prihvataju njihovu zvaninu
kotaciju; postoji mogunost raznih zloupotreba; vei su
porezi kod prometa. Nae pravo ih ne poznaje.
3) Prema vrsti uloga dionice se dijele na: gotovinske ili dionice
za ulog u novcu i naturalne ili dionice za ulog u naturi (stvari,
prava). Ova podjela nema vei znaaj u naem pravu, osim
u dva sluaja: prvi, dionice koje se otkupljuju ulozima u
novcu, kod kasnijih emisija, mogu se otplaivati u ratama
(najvie est mjeseci), ako je tako predvieno odlukom
o emisiji (l. 135 ZPD), koje pravilo ne vrijedi za uloge u
stvarima i pravima i drugi sluaj, kada postoje manjkavosti
uloga u stvarima i pravima (procijenjena vrijednost manja od
vrijednosti upisanih dionica ili kompanija nije stekla vlasnitvo
ili je preneseno pravo koritenja prestalo prije ugovorenog
roka) dolazi do promjene identiteta obligacije, iz nenovane
se pretvara u novanu obligaciju (l. 42 ZPD).
4) Prema redoslijedu izdavanja mogu se razlikovati: osnivake
(dionice prve emisije) i dionice kasnijih (sljedeih) emisija.
Razlikovanje je znaajno zbog toga to se u uporednim
pravima osnivakim aktom mogu rezervisati odreena prava
u korist vlasnika osnivakih dionica. To je jedan od razloga
zato OECD Principi istiu potrebu da se investitori detaljno
informiu o pravima dioniara ranijih emisija, prije nego to
se odlue za ulaganje u kompaniju.
POGLAVLJE 5. 259
Privremenice
su
privremene pismene potvde
koje
dioniko
drutvo
izdaje za uplate nominalne
vrijednosti dionica i dionike
premije. Izdaju se kada se
uplata uloga vri u ratama i
vae do uplate pune cijene
upisanih dionica.
Konane, stalne, dionice

se izdaju kupcu kada uplati
cijeli iznos upisanih dionica,
ukljuujui
i
dioniku
premiju.
Vezane dionice su vrsta

dionica izdata na uloge u
stvarima i pravima koje
njihovi
vlasnici/dioniari
deponuju
za
odreeno
vrijeme utvreno statutom
kompanije,
obino
za
vrijeme da se provjeri
procijenjena
vrijednost
uloga,
te
postojanje
materijalnih
i
pravnih
nedostataka.
Garancijske
dionice
predstavljaju
dionice
vezane za lanove organa
kompanije.
5) Prema nainu uplate uloga treba razlikovati: privremene

dionice (privremenice) i stalne (konane) dionice. Ova podjela
je znaajna zato to postoje posebna pravila za privremene
dionice u pogledu sadraja, prenosa i ponitenja (l. 137140 ZPD). Privremenice su privremene pismene potvde
koje dioniko drutvo izdaje za uplate nominalne vrijednosti
dionica i dionike premije. Izdaju se kada se uplata uloga vri
u ratama i vae do uplate pune cijene upisanih dionica.337
Konane, stalne, dionice se izdaju kupcu kada uplati cijeli
iznos upisanih dionica, ukljuujui i dioniku premiju. U
dosadanjoj praksi redovno se emituju konane dionice.
Specijalne vrste dionica imaju, pored opteg pravnog znaenja
i karakteristika, posebne namjene i funkcije sa odgovarajuim
pravilima utvrenim, po pravilu, aktima kompanije (statutom,
odlukom o emisiji).
Vezane dionice su vrsta dionica izdata na uloge u stvarima i
pravima koje njihovi vlasnici/dioniari deponuju za odreeno
vrijeme utvreno statutom kompanije, obino za vrijeme (najvie
dvije godine) da se provjeri procijenjena vrijednost uloga, te
postojanje materijalnih i pravnih nedostataka. Cilj je jaanje
pravne sigurnosti kompanije kod ove vrste uloga. ZPD ne poznaje
ovu vrstu dionica.
U uporednim pravima postoje i garancijske dionice koje
predstavljaju dionice vezane za lanove organa kompanije. U
cilju jaanja odgovornosti lanova organa kompanije statutom
se utvruje njihova obaveza da kupe odreeni broj dionica
kompanije i da ih deponuju, bez prava prenosa, za vrijeme dok im
traje svojstvo lana organa kompanije. ini se da potrebe razvoja
korporativnog upravljanja zahtijevaju uvoenje ovih dionica u
kom pravcu bi bila neophodna instruktivna pravila regulatorne
institucije (Komisije).
Zlatna dionica (golden share) je instrument koji se pojavljuje u
procesu privatizacije kompanija, posebno onih od javnog interesa.
Zlatna dionica je ekasno sredstvo u rukama drave kojim se
spreava iskljuenje ili ograniavanje javnog interesa u sluaju
337
l. 137 ZPD.
DIONIKO DRUTVO
Zlatna
dionica
je
instrument
koji
se
pojavljuje
u
procesu
privatizacije
kompanija,
ekasno sredstvo u rukama
drave kojim se spreava
iskljuenje ili ograniavanje
javnog interesa u sluaju
daljnih (narednih) prodaja
privatizovane kompanije.
daljnih (narednih) prodaja privatizovane kompanije. Prodaja takve

kompanije na sekundarnom tritu (iz druge i svake naredne
ruke), u sutini, zavisi od odluke imaoca zlatne dionice, tj. drave.
Redovno zlatna dionica obuhvata i pravo uea u personalnom
sastavu
organa
upravljanja
kompanije
(menadmenta,
nadzornog/upravnog odbora). Ova vrsta dionice nije spomenuta u
kompanijskim zakonima, niti propisima o privatizaciji u BiH.
4. KORPORATIVNO UPRAVLJANJE I ORGANI

DIONIKOG DRUTVA
4.1. Pojam korporativnog upravljanja
K o r p o r a t i v n o
upravljanje u dionikom
drutvu se denie, u
institucionalnom smislu, kao
sistem organa koji vode i
kontroliu kompaniju.
ire
poimanje
k o r p o r a t i v n o g
upravljanja
obuhvata
sistem
odnosa
i
mehanizama, uspostavljenih
pravnim
propisima
i
dobrom
korporativnom
praksom,
izmeu
dionara
(investitora)
i
kompanije,
dioniara
i
organa kompanije i samih
organa,
u
ostvarivanju
ciljeva, nadlenosti, prava,
obaveza i odgovornosti
radi uspjenog poslovanja
i
razvoja
kompanije,
ukljuujui nosioce razliitih
materijalnih interesa.
Korporativno upravljanje (engl. corporate governance) u dionikom

drutvu (kompaniji, korporaciji) se denie, u institucionalnom
smislu, kao sistem organa koji vode i kontroliu kompaniju.
Naglasak je na dioniarima, te izabranim i imenovanim organima i
poslovnim funkcijama voenja i kontrole. Takvo odreenje je, ini
se, dosta usko. Meutim, ire poimanje korporativnog upravljanja
obuhvata sistem odnosa i mehanizama, uspostavljenih pravnim
propisima i dobrom korporativnom praksom, izmeu dionara
(investitora) i kompanije, dioniara i organa kompanije i samih
organa, u ostvarivanju ciljeva, nadlenosti, prava, obaveza i
odgovornosti radi uspjenog poslovanja i razvoja kompanije,
ukljuujui nosioce razliitih materijalnih interesa. Treba imati
u vidu i injenicu da je kompanija drutveno odgovorni subjekt
prema drutvu/dravi koja, takoe, u okviru svojih nadlenosti,
vri kontrolu zakonitosti rada i poslovanja kompanije.
Redovno je u pitanju, u veem ili manjem obimu, kompleks
odnosa i niz mehanizama (procedura) izmeu ovih lica (pravnih
i/ili zikih, domaih i/ili stranih):
1) samih dioniara, odnosno investitora, tj. vlasnika nad
kompanijom, koji su po tom osnovu stekli pravo upravljanja,
2) dioniara i kompanije (vlasnici institucija/entitet),
3) dioniara i nadzornog/upravnog odbora (vlasnici izabrani
organ),
POGLAVLJE 5. 261
4) dioniara i odbora za reviziju/nadzornog odbora (vlasnici

izabrani organ),
5) dioniara i uprave/menadmenta/odbora direktora (vlasnici
- imenovani organ),
6) nadzornog odbora i uprave/menadmenta (izabrani imenovani organ),
7) nadzornog odbora i odbora za reviziju (izabrani - izabrani
organ),
8) odbora za reviziju i uprave/menadmenta (izabrani imenovani organ),
9) kompanije i nosilaca materijalnih interesa (institucija/entitet
povjerioci, zaposlenici, bez obzira na to da li su pravo stekli
zakonom, ugovorom ili po osnovu prouzrokovanja tete),
10) kompanije i nadlenih dravnih institucija, organa i tijela
(poslovna organizacija drava).
U
pravnom
pogledu,
korporativno upravljanje
znai distribuciju prava,
obaveza i odgovornosti.
Kao to se vidi, iroka je lepeza uesnika, svaki ima svoj interes, ali
ima i razliitu snagu, mo i uticaj u i nad kompanijom. U pravnom
pogledu, korporativno upravljanje znai distribuciju prava,
obaveza i odgovornosti. Voeni vlastitim interesima uesnici
mogu imati nepodudarne (suprotne) ciljeve koji se prelamaju
u i preko organa, koji treba da uspostave prihvatljiv stepen
izbalansiranosti (uravnoteenosti) odnosa i interesa (npr. odnos
stratekih dioniara i minoriteta). Pravni okvir tih odnosa, veza
i procedura jeste zakon, akti regulatorne institucije (Komisije),
meunarodni izvori (EU Direktive, OECD Principi), autonomni
akti (statuti, odluke skuptine i drugih organa), te dobra
meunarodna i domaa praksa korporativnog upravljanja, kao
kategorija instruktivnog karaktera. Uostalom, upravljanje pored
kategorije vlasnitva i vlasti, predstavlja u savremenim uslovima
temeljnu drutvenu kategoriju. U poslovnom svijetu, korporativno
upravljanje predstavlja znaajan segment u trinom vrednovanju
kompanije jer od njega zavisi ekonomska ekasnost kompanije.
4.2. Naela korporativnog upravljanja

Naela korporativnog upravljanja su:
1) Naelo jednakog tretmana dioniara. Ovo je univerzalni
princip prihvaen u nacionalnim pravnim sistemima (npr.
DIONIKO DRUTVO
Naelo
jednakog
tretmana obuhvata jednak
poloaj svih dioniara pod
jednakim uslovima i jednako
postupanje prema svim
dioniarima koji su u istom
rangu, zavisno od klase
(roda) dionica.
francuskom, vajcarskom, hrvatskom, makedonskom), kao

i u evropskom pravu (l. 42 Druge Direktive). Usmjeren je
na zatitu dioniara od akata skuptine i organa kompanije.
Naelo jednakog tretmana obuhvata jednak poloaj svih
dioniara pod jednakim uslovima i jednako postupanje
prema svim dioniarima koji su u istom rangu, zavisno od
klase (roda) dionica.
Jednak poloaj svih dioniara u kompaniji obezbjeuje se
ostvarivanjem upravljakih, imovinskih i ostalih prava. Njima
se osiguravaju, zakonskim odredbama, ravnopravni uslovi u
odreenim situacijama (okolnostima) kao to su: supskripcija
i uplata dionica (l. 135-136 i 144 ZPD), poveanje osnovnog
kapitala, bez obzira na modalitet poveanja (l. 163 ZPD);
utvrivanje elemenata cijene dionice nakon emisije; plaanje
dionike premije (l. 135 ZPD); koritenje, iskljuenje ili
ogranienje prava pree kupovine (l. 213 ZPD); smanjenje
osnovnog kapitala (l. 176 ZPD); reorganizacija kompanije
(l. 65 ZPD), statusne promjene (l. 291-294 ZPD).
Jednako postupanje prema svim dioniarima obuhvata
dioniare istog ranga jer postoje dionice koje sadre razlike
u pravima. Poto klase (ne i serije iste klase) dionica (obine,
prioritetne) odreuju i razliiti rang dioniara, ovo naelo
respektuje te razlike, ali i naglaava da ne moe biti i razlike
u postupanju, ophoenju, prema dioniarima iste klase
(npr. ne moe se isplatiti dividenda jednom broju dioniara
po osnovu prioritetnih dionica). Ili, pravo glasa po osnovu
prioritetnih dionica je ogranieno na optoj (generalnoj)
skuptini, ali ne moe biti ogranieno za sluaj odvojenog
izjanjavanja (engl. class meeting). Dakle, primjena ovog
naela ne znai apsolutnu jednakost dioniara.
Prava minoriteta mogu

se podijeliti na preventivna
prava preduzeta unutar
kompanije prema organima
- skuptini i nadzornom
odboru, i prava eksterne i
sudske kontrole.
2) Naelo zatite manjine (minoriteta). Moe se rei da je ovo

naelo jedno od najaktuelnijih, posebno u kompanijama
koje su privatizovane po Markovievim zakonima sa
disperzovanom strukturom dioniara. U osnovi, redovno
postoje dvije kategorije dioniara: dioniari upravljai i
dioniari tedie (mali), iji su interesi esto sukobljeni.
Ovaj princip postoji i u drugim pravima (npr. francuskom
i hrvatskom). Razraen je zakonskim rjeenjima kojima
je cilj uspostavljanje ravnotee izmeu malih i krupnih
POGLAVLJE 5. 263
dioniara. Prava minoriteta, u principu, mogu se podijeliti

na preventivna prava preduzeta unutar kompanije prema
organima - skuptini (prije zakazivanja ili kada je zakazana) i
nadzornom odboru, i prava eksterne i sudske kontrole.
U veini sluajeva, osnovni kriterij za koritenje prava
minoriteta jeste zakonom odreen procenat (%) dionica
sa pravom glasa koje dioniar ili grupa mora imati da bi
stekao aktivnu legitimaciju u zatiti svojih prava (l. 243244, 256 i 285 ZPD). Za koritenje nekih prava, kao to je
ranije istaknuto, kapital cenzus338 nije bitan, ako su ispunjeni
drugi zakonski uslovi (l. 255 ZPD). Prema ZPD, kao i u
uporednim pravima, kapital cenzus se kree od 5% do 10%,
u odreenim sluajevima i do 20% osnovnog kapitala (npr.
italijansko pravo). Zakonske norme o preventivnoj zatiti
manjine su imperativne prirode, pa se statutom kompanije
ova prava ne mogu iskljuiti, niti ograniiti.
Prava manjinskih dioniara na eksternu i sudsku zatitu su:
pravo na podizanje tube za pobijanje i ponitenje odluke
skuptine (individualna tuba)339, zbog proceduralnih greaka,
i pravo da zahtijeva od Komisije imenovanje vanjskog
revizora, ako je skuptina odbila prijedlog kvalikovane
manjine (sa vie od 20% dionica sa pravom glasa). Nije
predviena administrativna kontrola (npr. ministarstva) kao
to je sluaj u nekim pravima (francusko, englesko).
U naoj praksi korporativnog upravljanja sve vie se aktuelizira
pitanje uvoenja derivativne tube prema kojoj bi dioniar
imao pravo da preduzme pravna sredstva (tubu) pred
sudom, u ime i za raun kompanije, a protiv njenih organa,
drugih dioniara ili treih lica, ako su kompanija i, posredno,
dioniar pretrpili odreenu tetu. Derivativna tuba je
prisutna u anglosaksonskom pravu, ali ne u kontinentalnom.
3) Naelo dvostepene strukture organa. Dok su prethodni
principi prihvaeni kao univerzalni, za ovaj se ne moe
rei. U uporednim pravima postoje, u osnovi, tri sistema
338
Kapital cenzus predstavlja najmanji postotak odnosno uee u kapitalu koje dioniar mora imati da bi ostvario neka prava.
339
l. 258 ZPD.
DIONIKO DRUTVO
(modela) po kojima su strukturirani organi kompanije.

To su:
a) jednostepeni (jednoslojni, jednodomni, jednostruki)
koji je zastupljen u zemljama anglosaksonskog prava i
nekim zemljama kontinentalnog prava (Italija, Grka,
Irska) gdje postoji jedan odbor (odbor direktora, upravni
odbor) koga bira skuptina;
b) dvostepeni (dvoslojni, dvodomni, dvostruki) iji je tipian
predstavnik njemako pravo, s tim to je prihvaen uz
odreene specinosti u velikom broju zemalja u tranziciji
(eka, Maarska, Poljska, Litvanija), gdje skuptina bira
nadzorni odbor, a ovaj imenuje upravu i
c) sistem opcije (mjeoviti) prihvaen u jednom broju
zemalja gdje je data mogunost izbora jednostepenog
ili dvostepenog sistema (pravo EU).
Organizacija organa kompanije u Federaciji Bosne i
Hercegovine postavljena je na dvostepenoj osnovi. Skuptina
bira nadzorni odbor, iskljuivo kao obavezni i kolektivni organ.
Nadzorni odbor nadzire upravu, koja moe biti kolektivni organ
(direktor i izvrni direktori) ili individualni, samo direktor,
menader (l. 275 ZPD). Ko moe biti lan nadzornog odbora
utvruje statut kompanije, a odreena ogranienja su
predviena zakonom. U principu, to mogu biti dioniari, lica
izvan kompanije (strunjaci) i zaposleni. U praksi, najee se
biraju lica iz kruga dioniara i strunjaci izvan drutva. Direktor
i lanovi uprave mogu biti dioniari ili lica koja ne pripadaju
kategoriji dioniara, s tim da imaju status zaposlenika
poto to proizilazi iz prirode njihove funkcije (l. 275 i
277 ZPD).
Postoje odreene specinosti kada se radi o ovom naelu.
Finansijsko raunovodstveni aspekt kontrole povjeren je
odboru za reviziju/nadzornom odboru, kao samostalnom,
obaveznom i kolektivnom organu, koga bira skuptina (l. 246
ZPD). U javnim preduzeima postoje odreene specinosti.
Postojanje pomonih tijela (stalnih i/ili povremenih)
ne utie na dvoslojnu strukturu, jer su ona u funkciji
nadzornog odbora (odbor za naknade, odbor za imenovanja,
komisije, timovi). Inae, pomona tijela moe formirati i
uprava.
POGLAVLJE 5. 265
4) Naelo statusne hijerarhije i funkcionalne samostalnosti

organa. Kada su u pitanju odnosi izmeu organa kompanije
novija pravna teorija naputa shvatanje o potpunoj hijerarhiji
i podjeli organa na vie i nie. Klasina teorija polazi od
toga da su dioniari/investitori principali, a formirani
organi, posebno menadment, agenti, koji rade u ime i za
raun investitora. Danas su prisutna shvatanja o uslovnoj
hijerarhiji organa kompanije, kao i shvatanja o samostalnosti
i nezavisnosti organa u okviru njihovih zakonom utvrenih
prava, obaveza i odgovornosti. U domenu svoga zakonskog
odreenog poloaja svaki organ kompanije je najvii.
U cilju razumijevanja poloaja i odnosa organa kompanije
treba uiniti odreenu distinkciju. Naime, u statusnom
smislu (izbor, imenovanje, razrjeenje) treba prihvatiti
stav da postoji hijerarhija na relaciji: skuptina nadzorni/
upravni odbor - uprava/odbor direktora, odnosno skuptina
odbor za reviziju/nadzorni odbor. Skuptina je najvii
organ u drutvu koja bira i razrjeava nadzorni odbor (l.
246 i 259 ZPD). Sa tog stanovita moe se zakljuiti da
postoji dominacija vlasnika, tj. investitora. Postoji obavezno
podnoenje izvjetaja, te nadziranje rada izabranih i
imenovanih organa, u emu se ogleda uslovna hijerarhija.
Meutim, funkcionalno posmatrano, postoji samostalnost i
nezavisnost svakog organa, u okviru njegovog zakonom i
statutom utvrenog poloaja. Zakonom i statutom kompanije
odreena je nadlenost nadzornog dbora i uprave, te odbora
za reviziju, koji u svom djelokrugu rada donose odluke i
realiziraju ih. Za iste i odgovaraju. U okviru tih ovlatenja
organi imaju nezavisnu diskreciju. Stoga, polje njihovog
djelovanja ne izvire iz mandata vieg organa, nego iz
zakona, prevalentno.
Funkcionalna samostalnost i nezavisnost nadzornog odbora,
uprave i odbora za reviziju naroito se ogleda u sljedeem:
zakonska nadlenost organa se ne moe delegirati na druge
organe (skuptine na nadzorni odbor, nadzornog odbora na
upravu i obrnuto); skuptina ne bi mogla pravno donijeti
odluku iz nadlenosti nadzornog odbora ili uprave, bez
njihove saglasnosti; nadzorni odbor i uprava mogu pokrenuti
postupak za pobijanje i ponitenje odluka skuptine,
DIONIKO DRUTVO
ako postoje zakonski osnov i razlozi (l. 258 ZPD); lan

nadzornog odbora i uprave moe pred sudom pobijati odluku
skuptine. Zato neki autori stoje na stanovitu da je poloaj
direktora sui generis, jer su njegove dunosti ducijarne
prirode.
Funkcionalna samostalnost i nezavisnost organa stvorila
je prostor za vei znaaj i djelovanje menadmenta. Zato
su profesionalizam, znanje, iskustvo i vjetine kljune kod
odreivanja personalnog sastava nadzornog odbora i uprave,
za razliku od skuptine. Odgovornost lanova organa moe
biti krivina, prekrajna i imovinska, posebno ako doe do
nesporazuma izmeu tih organa.
5) Naelo nespojivosti lanstva u izabranim i imenovanim
organima. U pravima gdje je prihvaen dvostepeni sistem
organizacije korporativnog upravljanja postoje pravila
imperativne prirode u kojima je predviena nespojivost
lanstva u organima kompanije i izvan kompanije. Status
dioniara nije nespojiv sa izborom u neki od izabranih
(nadzorni odbor ili odbor za reviziju) ili imenovani organ
(upravu). Ako je izabran/imenovan u jedan organ kompanije,
onda se na njega primjenjuju pravila o nespojivosti funkcija.
U pravu Federacije Bosne i Hercegovine princip nespojivosti
ogleda se u sljedeem:
a) direktor i lan uprave kompanije (izvrni direktor) ne
mogu biti istovremeno predsjednik ili lan nadzornog
odbora kompanije, odvojena je funkcija upravljanja od
funkcije voenja kompanije (l. 264 ZPD);
b) predsjednik i lan odbora za reviziju ne moe biti
predsjednik ili lan nadzornog odbora niti direktor ili
izvrni direktor (l. 284 ZPD);
c) predsjednik i lan odbora za reviziju ne mogu biti lica sa
statusom zaposlenika u kompaniji (poslodavcu), bez obzira
na to da li je ugovor o radu zakljuen na neodreeno
ili odreeno vrijeme, sa punim ili nepunim radnim
vremenom (l. 284 ZPD, l. 19-20 i 29-30 Zakona o
POGLAVLJE 5. 267
radu340). Status zaposlenika nije nespojiv sa lanstvom u

nadzornom odboru ili upravi. Praksa potvruje to pravilo.
Princip nespojivosti funkcija (lanstva) nije zadran samo u
okviru kompanije, nego se protee i izvan kompanije. ire
posmatran ovaj princip obuhvata:
a) direktor i lan uprave dionikog drutva ne moe biti
predsjednik i lan nadzornog odbora ili upravnog odbora
u privrednim drutvima ili institucijama ukljuujui ali
i ne ograniavajui se na fondove, banke, agencije,
komisije (l. 264 ZPD), a ni onda ako se naruava pravilo
o zabrani konkurencije (l. 34 ZPD);
b) svojstvo izabranog zvaninika (funkcionera) na javnu
funkciju, nosioca izvrne funkcije ili savjetnika nije spojivo
sa lanstvom u poslovodnom odboru, nadzornom/
upravnom odboru, izvrnom odboru ili sa svojstvom
ovatenog lica u javnom preduzeu, a u privatnom kada
postoji sukob interesa (l. 4 Zakona o sukobu interesa u
institucijama vlasti BiH341). Da bi postojala nespojivost javne
funkcije i lanstva u organima kompanije, kod privatnih
kompanija, potrebno je da su ispunjena dva uslova: prvi,
izbor ili imenovanje na javnu funkciju i, drugi, da lanstvo
u tim organima dovodi do sukoba interesa, to je faktiko
pitanje i treba ga ispitati od sluaja do sluaja. Problem
koji se ovdje javlja jeste to nije precizno odreen pojam
privatno preduzee, odnosno kompanija, to bi trebala
rijeiti praksa kontrolnih dravnih institucija, prvenstveno.
Kod privrednih koncentracija (grupacije drutava) neki autori
smatraju da princip nespojivosti lanstva u organima kapitalno
povezanih kompanija treba proiriti, bar u ovom obimu:
a) lan uprave kontrolne kompanije (majke, dominantnog,
krovnog, eonog drutva) ne bi mogao biti lan nadzornog
odbora supsidijarne kompanije (kontrolisane, zavisne
kompanije);
340
Slubene novine FBiH, 43/99, 32/00 i 29/03.

341 Slubeni glasnik BiH, br.16/02, 14/03, 12/04, 63/08 i 18/12.
DIONIKO DRUTVO
b) lan uprave supsidijarne kompanije ne bi trebao biti lan

nadzornog odbora kontrolne kompanije (majke);
c) lanovi uprava kompanija koje imaju znaajnije
meusobno uee (uzajamno uee) ne bi mogli biti
lanovi nadzornih odbora tih kompanija. Sa ovog stanovita
diskutabilno je pitanje nespojivosti funkcija lanova u onim
sluajevima kada se smatra da je uspostavljena kontrola
u donoenju poslovne politike, iako je procenat uea
relativno nizak (npr. rjeenje l. 3 ZPDSU koji predvia da
se kontrola moe uspostaviti sa ueem i preko 10%).
6) Naelo zabrane konkurencije kompaniji (nekonkurentsko
pravilo). Naelo o zabrani konkurentskog djelovanja prema
kompaniji od izabranih i imenovanih organa iroko je
primijenjeno u uporednim pravnim sistemima propisivanjem
nekonkurentskog pravila. Ne odnosi se na dioniare/
lanove, kao to je sluaj sa drutvima personalnog tipa
(d.n.o., k.d.). Istina, u nekim pravima odnosi se i na lanove
kompanije kod zatvorene emisije dionica, a u naem pravu
mogu biti obuhvaeni u sluaju kada dioniar ima istovremeno
status zaposlenika (zakljuio ugovor o radu sa kompanijom/
poslodavcem). Naelo nekonkurentskog djelovanja obuhvata
predsjednika i lana nadzornog odbora, direktora, izvrne
direktore i prokuriste (bez obzira na vrstu prokure), koji ne
mogu biti:
a) lanovi nadzornog odbora ili uprave ili prokuristi druge
kompanije;
b) zaposlenici u drugom drutvu i
c) obrtnici ili zaposlenici kod obrtnika, sve pod uslovom,
ako bi u tom svojstvu sudjelovali u djelatnosti koja je
ili bi mogla biti u konkurentskom odnosu sa djelatnosti
prvog drutva (l. 34 ZPD).
Sudjelovanje
u
konkurentskoj
djelatnosti
kompanije
postoji kada se donose
odluke i preduzimaju radnje
kojima se vri ili bi se
mogla initi konkurencija
kompaniji, bez obzira na
registrovanu
djelatnost
ili odredbe statuta druge
kompanije.
Denisani pojam konkurencije je iroko postavljen, pa time

i ovo naelo. Sudjelovanje u konkurentskoj djelatnosti
kompanije postoji kada se donose odluke i preduzimaju
radnje kojima se vri ili bi se mogla initi konkurencija
kompaniji, bez obzira na registrovanu djelatnost ili odredbe
statuta druge kompanije. Osim toga, konkurencija ne mora
biti ostvarena realno. Dovoljna je injenica da bi odnos
konkurencije mogao nastati u budunosti, odnosno dovoljna
POGLAVLJE 5. 269
je prijetea konkurencija. Za razliku od uporednih prava

(npr. njemakog), na zakon ne predvia mogunost
ublaavanja strogosti ovog naela time to bi se davala
saglasnost lanu nadzornog odbora ili uprave ili prokuristi,
iako postoji ili bi mogao postojati konkurentski odnos.
Prekraj pravila o zabrani konkurencije povlai odgovornost
i svodi se na novanu obligaciju (naknada tete, prenos
ostvarene koristi) ili nenovanu obligaciju (ustupanje
posla ili prava). A ako prekrilac ima status zaposlenika
moe i da mu prestane radni odnos (otkaz ugovora o
radu). Odredbama menaderskog ugovora treba regulisati
odgovornost menadera za sluaj nepotivanja pravila o
zabrani konkurencije. Ta praksa jo nije razvijena. Nekada
e biti potrebno da se postojanje konkurencije procjenjuje
prema optim pravilima o konkurenciji.
Naelo o nekoniktnosti
interesa znai da odreeno
lice, s obzirom na svoj
status ili svojstvo, ne moe
postupati ili ulaziti u pravne
odnose u kojima su njegov
poloaj ili svojstvo ) i interes
kompanije u sukobu.
7) Naelo o nekoniktnosti interesa (nekoniktno pravilo).

Materija o sukobu interesa esto se obrauje u okviru
konkurentskog pravila ili obrnuto. No, razlike izmeu njih
postoje kako u pogledu sadrine tako i u pogledu sankcija.
Naelo o nekoniktnosti interesa znai da odreeno lice (lan
nadzornog/upravnog odbora, uprave, odbora za reviziju),
s obzirom na svoj status ili svojstvo, ne moe postupati ili
ulaziti u pravne odnose u kojima su njegov poloaj ili svojstvo
(vlastiti interes) i interes kompanije u sukobu. Najee se
radi o nansijskim interesima. Za razliku od naela o zabrani
konkurencije, povredu ovog pravila moe uiniti i dioniar.
Kada se radi o dioniaru, ovo naelo podrazumijeva da:
a) dioniar ne moe glasati, lino ili putem punomonika,
o odlukama koje se odnose na njegove postupke,
odgovornost i potraivanja kompanije prema njemu, to
je naprijed ve istaknuto (l. 199 ZPD);
b) dioniar ne moe zakljuiti ugovor sa kompanijom kojim
bi njemu kompanija dala ili garantovala avanse, zajmove
i kredite za kupovinu dionica (l. 237 ZPD);
c) dioniar ne moe koristiti kompaniju za postizanje linih
ciljeva koji su suprotni ciljevima kompanije;
d) dioniar ne moe upravljati kompanijom kao svojom
vlastitom imovinom (l. 6 ZPD).
DIONIKO DRUTVO
Dioniar ini prekraj < naela, ako po svome poloaju ili

ugovoru sa kompanijom raspolae ili ima pristup povlatenim
informacijama, pa ne prijavi Komisiji transakciju sa
dionicama ili promjenu vlasnikih prava ili koristi povlatene
informacije kod kupovine/prodaje dionica kompanije. Za
takvo protupravno postupanje moe se izrei novana kazna
ili kazna zatvora (l. 220-236 i 263 ZTVP).
Predsjednik nadzornog odbora, direktor, izvrni direktor,
predsjednik i lan odbora za reviziju, u cilju spreavanja
sukoba interesa, duan je:
a) ne preduzimati radnje koje su naprijed istaknute za
dioniare, ako je i sam dioniar;
b) prijaviti nadzornom odboru svaki direktan ili indirektan
interes u drugom pravnom licu sa kojim kompanija
ima ili namjerava da stupi u poslovni odnos. Indirektni
interes postoji, ako je predsjednik ili lan nadzornog
odbora, direktor ili izvrni direktor povezan (svojstvom,
poloajem) sa treim licem koje je u pravnom odnosu sa
tim drugim pravnim licem (npr. bankom) ili je u njemu
steklo status lica od uticaja;342
c) u nekim pravnim sistemima, prethodno pribaviti saglasnost
od nadzornog odbora za zakljuenje odreenih pravnih
poslova sa kompanijom ugovor o kreditu, zajmu, kauciji,
avansu, garanciji, akceptu i avalu mjenice, jemstvu. U
nekim pravima to nije potrebno samo ako se ugovori
zakljuuju pod uobiajenim uslovima. I nae kompanije
bi trebale takve odredbe unijeti u statute, a posebno
iskljuenje hipoteke od strane kompanije za kredite koje
podiu dioniari, bez obzira na namjenu kredita.
Naelo nekoniktnosti protee se i na izabrane funkcionere,
nosioce izvrnih funkcija i savjetnike. Oni ne mogu glasati
niti preduzimati nikakve slubene radnje prema privatnim
kompanija u kojim oni lino ili njihovi bliski srodnici imaju
nansijski interes343. U tom smislu, prisutne su pojave sukoba
interesa u naoj poslovnoj praksi.
342
l. 6-9 i l. 40 Pravilnika o upravljanju dionikim drutvima.
343
l. 3 Zakona o sukobu interesa u institucijama vlasti BiH.
POGLAVLJE 5. 271
4.3. Organi dionikog drutva

Organi dionikog drutva mogu biti razliito strukturirani,
to pokazuje legislativna praksa uporednih pravnih sistema.
Radi se, zapravo, o tome koji je sistem (model) korporativnog
upravljanja primijenjen u zakonodavstvu. Generalno, u svijetu
danas postoje tri osnovna sistema upravljanja: angloameriki,
njemaki i japanski, sa svojim varijantama. Bitne razlike izmeu
tih modela ogledaju se u strukturi i sastavu organa upravljanja,
ueu institucionalizovanih oblika kapitala, prvenstveno banaka,
i u odnosu sa sitnim dioniarima, stepenu otvorenosti drutva,
nainu uspostavljanja kontrole drutva i pravilima vezanim za
informisanje.344
Upravljanje dionikim drutvima vre ulagai kapitala, investitori.
Stoga je ono, prima vista, izraz vlasnike strukture nad drutvom
kao to je sluaj i kod ostalih tipova poslovnih organizacija. U
novije vrijeme, pravna teorija ide u pravcu naputanja teorije
mandata prema kojoj je skuptina najvii,, organ vlasti i
upravljanja i koja daje mandat ostalim organima drutva. Zapravo,
klasina teorija o agenciji polazi od toga da su ulagai principali,
a organi drutva agenti. Teorija, kao i zakonodavstva, sve su vie
skloni stavu da se zakonom, a potom statutom, jasno razradi
poloaj i ovlatenja svakog organa drutva izmeu kojih nee
biti hijerarhije. Naputanje teorije o pravnoj hijerarhiji organa
dionikog drutva podrazumijeva da je svaki organ najvii,, u
okviru svoga zakonom utvrenog poloaja, prava, obaveza i
odgovornosti. Time se sutinski otvara prostor za pojaavanje
funkcije menadmenta, shvaenog u uem smislu kao odbor
direktora, upravni ili nadzorni odbor.345
Zakonodavni okvir uspostavlja strukturu, sastav, ovlatenja
i druga relevantna pitanja vezana za organe upravljanja i
voenja dionikim drutvom. Prema ZPD organi dionikog
drutva su: skuptina; nadzorni odbor; uprava, i odbor za
reviziju.
344
Opirnije, Mazullo, Geoffrey (1998) Upravljanje dionikim drutvima - uvod u osnovne koncepte, Sarajevo: USAID.
345
Henn, H. G. (1970) op. cit., str. 343.
DIONIKO DRUTVO
4.3.1. Skuptina
Skuptina
dionikog
drutva je obavezan organ
upravljanja koju ine svi
dioniari, kao trajni ulagai
kapitala, i koja izraava
ukupnost volje dionikog
drutva.
Generalna skuptina je, u

principu, osnivaka koja se
saziva na nain i u rokovima
preciziranim zakonom.
Redovna skuptina je ona

koja se saziva polugodinje
ili godinje, u normalnim
okolnostima
za
pitanja
iz
redovne
(ustaljene)
nadlenosti.
Vanredna skuptina se
saziva prema potrebi,
a najee kada iskrsnu
iznimne situacije ili kada se
drutvo nae u posebnim
okolnostima.
Generalno, skuptina dionikog drutva je obavezan organ

upravljanja koju ine svi dioniari, kao trajni ulagai kapitala, i koja
izraava ukupnost volje dionikog drutva. Preciznije, skuptina
je reprezentant volje dioniara u kojoj meritorno odluivanje, u
okviru zakona i statusa dioniara, imaju vlasnici dionica sa pravom
glasa. U starijoj pravnoj teoriji, koja istie princip hijerarhije organa
drutva, skuptina se denie kao vrhovni organ upravljanja,
najvia vlast, odnosno jedini suvereni organ dioniara drutva.346
Istina, u praksi ona ne funkcionie kao najvaniji organ, kako bi se
oekivalo prema njenom pravnom odreenju. Ovo zbog toga to
se rijetko sastaje, kao i zbog nemogunosti ili nezainteresovanosti
svih lanova drutva da se aktivno ukljue u rad, a zatim i zbog
njihove nedovoljne strunosti.
Pojmovno znaenje skuptine ukazuje na slijedee karakteristike:
skuptina je obavezan organ drutva; ona je organ svih
dioniara jer mogu uestvovati u njenom radu; odluke donose,
u pravilu, dioniari vlasnici dionica sa pravom glasa; nadlenost,
funkcionisanje i odluivanje skuptine je u granicama zakona i
statuta drutva, to je u skladu sa teorijom o pravnoj regulaciji
organa dionikog drutva.
Postoji razliito klasiciranje skuptina dionikog drutva. Osnovni
kriterij jeste nain sazivanja, a rjee i vrste nadlenosti. Uporedna
prava razlikuju: generalnu, redovnu i vanrednu (englesko) ili
redovnu i vanrednu (kontinentalno) pravo. Generalna skuptina
je, u principu, osnivaka koja se saziva na nain i u rokovima
preciziranim zakonom. Redovna je ona koja se saziva polugodinje
ili godinje, u normalnim okolnostima za pitanja iz redovne
(ustaljene) nadlenosti.347 Saziva je nadzorni odbor, po vlastitoj
inicijativi, prijedlogu uprave ili zahtjevu ovlatenih dioniara, a moe
je sazvati ovlateni dioniar ili grupa dioniara prema uslovima
utvrenim zakonom. Vanredna skuptina se saziva prema potrebi,
a najee kada iskrsnu iznimne situacije ili kada se drutvo nae
u posebnim okolnostima. Kod ove skuptine zakonom ili statutom
346
Barto, M. (1933) op. cit., str. 295; Strezoski, S. (1977) op. cit., str. 107; Vrbani, Juraj (1909) Trgovako zakonoslavlje, Zagreb, str. 57;
Prica, R. (1976) op. cit., str. 76.
347
l. 181-193 TZ BiH (1883) spominju samo glavnu i redovnu skuptinu.
POGLAVLJE 5. 273
je proiren krug sazivaa (nadzorni odbor, dioniari koji zastupaju

odreeni procenat osnovnog kapitala i dr.).348
Nae pravo poznaje tri vrste skuptine: osnivaku, koju sazivaju
osnivai o pitanjima vezanim za osnivanje drutva, o emu je
bilo rijei ranije (l. 119-123 ZPD); redovnu skuptinu, koja se
saziva najmanje jednom godinje od strane nadzornog odbora;349
i vanrednu skuptinu, koju mogu sazvati dioniar ili grupa
dioniara sa vie od 10% ukupnog broja dionica s pravom glasa,
lan nadzornog odbora i odbor za reviziju. Odbor za reviziju
ovlaten je zahtijevati sazivanje sjednice skuptine kada smatra
da su ugroeni interesi dioniara ili utvrdi nepravilnosti u radu
predsjednika ili lanova nadzornog odbora, direktora ili lanova
uprave.350 Za narednu skuptinu banke zakon predvia posebna
pravila.351
Sastav skuptine (redovne ili vanredne) ine svi dioniari (l.
240 ZPD), bez obzira na klasu dionica koje imaju.352 Sastavni dio
dioniarske demokratije jeste uestvovanje dioniara u radu
skuptine. Dakle, osnov lanstva u skuptini jeste uloeni kapital
u drutvo, a ne zaposlenje ili angaovani rad. U sistemima gdje
jedno lice moe drati sve dionice drutva, funkciju skuptine vri
taj jedini dioniar. Pravo odluivanja u skuptini ima dioniar koji
se na listi dioniara kod Registra nalazio 30 dana prije datuma
odravanja skuptine ili posljednjeg radnog dana koji prethodi
tom roku ako on pada u neradni dan.353 Vjerodostojan dokaz
jeste izvod sa vlastitog rauna dioniara koji on ima kod Registra
Pravo uea u radu i odluivanju skuptine dionikog drutva
dioniar moe ostvariti lino ili putem punomonika, koji je duan
postupati u skladu sa uputama dioniara, a ako upute nije dobio,
u skladu sa razumnom prosudbom najboljeg interesa dioniara
- vlastodavca. Osim svakog poslovno sposobnog zikog
348
vidjeti l. 10-27 Pravilnika o upravljanju dionikim drutvom.
349
l. 241-242 ZPD.
350
l. 286 ZPD.
351
l. 29d ZB.
352
U nekim pravima (ameriko) lanstvo u drutvu imaju dioniari koji posjeduju dionice sa pravom glasa.
353
l. 241 ZPD.
DIONIKO DRUTVO
lica, punomonik moe biti pravno lice registrirano za poslove

posredovanja u prometu vrijednosnih papira i udruenje sa
svojstvom pravnog lica osnovano i registrirano radi udruivanja i
zastupanja dioniara, u kojim sluajevima ovlatenja iz punomoi
vri zakonski ili opunomoeni zastupnik takvog pravnog lica.
Punomo za uee u radu i odluivanju skuptine dionikog
drutva daje se u obliku pisane izjave, potpisane od strane
dioniara vlastodavca i punomonika, i dostavlja se dionikom
drutvu lino, potanskom poiljkom, faksom ili putem e-maila,
najkasnije u roku koji je statutom ili odlukom drutva utvren
za registraciju dioniara za uee u radu skuptine. Punomo
prestaje ako se dioniar vlastodavac registruje za uee i
prisustvuje skuptini s izriito iskazanom namjerom da lino glasa,
zatim, izdavanjem punomoi drugom licu ili opozivom punomoi u
obliku pisane izjave potpisane od strane dioniara vlastodavca,
sa uinkom danom dostavljanja drutvu, te danom upisa kod
Registra prenosa dionica od strane dioniara - vlastodavca.
Punomonik je duan predati odboru za glasanje pismeno
ovlatenje za zastupanje dioniara. Odbor za glasanje provjerava
valjanost ovlatenja i identitet punomonika. Ukoliko dioniar ili
njegov punomonik, u roku od sedam dana od dana odravanja
skuptine, dostavi odboru za glasanje ovjerenu izjavu dioniara,
javnu ispravu ili drugi vjerodostojan dokaz koji pobija valjanost
ovlatenja, odbor za glasanje e proglasiti nevaeim glasove po
osnovu tog ovlatenja i o tome pismeno izvijestiti nadzorni odbor.
Nadzorni odbor je duan obustaviti od izvrenja odluku za ije
donoenje su nevaei glasovi bili odluujui i sazvati skuptinu radi
ponovnog odluivanja o tim pitanjima najkasnije 30 dana od dana
prijema obavjetenja odbora za glasanje o nevaeim glasovima.354
Izuzetno, u otvorenom dionikom drutvu, i to u sluajevima,
pod uslovima i na nain utvrenim statutom drutva u skladu
s propisima Komisije, pravo uea u odluivanju skuptine
dioniar moe ostvariti glasanjem putem popunjenih i potpisanih
glasakih listia dostavljenih drutvu putem pote, faksa ili
e-maila prije datuma odravanja skuptine355.
354
l. 252 ZPD.
355
l. 250 ZPD.
POGLAVLJE 5. 275
Za funkcionisanje skuptine relevantna su, izmeu ostalog,

slijedea pitanja: sazivanje, obavjetavanje o dnevnom redu,
te mjestu i vremenu odravanja, kvorum rada i odluivanja,
rukovoenje radom skuptine, nadlenosti, glasanje i prigovori
na odluke skuptine.
Prvo pitanje odnosi se na sazivanje skuptine. Skuptinu po
redovnom toku stvari saziva nadzorni odbor, a prema zakonu
zahtjev za sazivanje skuptine moe podnijeti:
a) dioniar ili grupa dioniara sa vie od 10% ukupnog broja
dionica s pravom glasa;
b) lan nadzornog odbora;
c) odbor za reviziju.356
Zahtjev za sazivanje skuptine, sa prijedlogom dnevnog reda,
podnosi se nadzornom odboru u pismenoj formi. Trokovi
odravanja skuptine padaju na teret drutva.
Drugo pitanje tie se obavjetavanja lanova skuptine o
dnevnom redu, mjestu, vremenu i poetku rada skuptine. U
principu, skuptina se odrava u sjeditu drutva. Obavjetenje o
dnevnom redu, mjestu, datumu i vremenu odravanja skuptine,
te nainu davanja punomoi i nainu glasanja na skuptini mora
biti objavljeno najmanje u jednom dnevnom listu koji se izdaje
u Federaciji, najkasnije 20 dana prije datuma odreenog za
zasjedanje skuptine.357
Ako je odravanje skuptine zakazano van mjesta sjedita
dionikog drutva, obavjetenje mora biti u istom roku
upueno svakom dioniaru preporuenim pismom, telefaksom
ili elektronskom potom, na adresu iz liste dioniara kod
Registra. Osim objavljivanja i dostavljanja obavjetenja otvoreno
dioniko drutvo duno je osigurati i dodatno objavljivanje, na
svojoj internet stranici ako je ima, a ako nema to obavjetenje
e objaviti Komisija za vrijednosne papire na svojoj internet
stranici.
356
l. 244 ZPD.
357
l. 242 ZPD.
DIONIKO DRUTVO
Dioniar ili grupa dioniara sa najmanje 5% ukupnog broja

dionica s pravom glasa ima pravo pismeno predloiti pitanja
i prijedloge odluka za uvrtavanje na dnevni red naredne
skuptine drutva, u svako doba prije objavljivanja obavjetenja
o odravanju skuptine, kao i izmjenu dnevnog reda i prijedloga
odluka skuptine koja je sazvana, najkasnije osam dana od
dana objavljivanja obavjetenja.358 Nadzorni odbor duan je o
prijedlozima dioniara objaviti obavjetenje na isti nain kao i
obavjetenje o sazivanju skuptine. Obavjetenje o dopuni
dnevnog reda skuptine mora se objaviti u istim dnevnim
novinama u kojima je objavljeno i obavjetenje o sazivanju
skuptine. Statutom drutva ova materija se detaljnije regulie.
Tree pitanje odnosi se na kvorum rada i odluivanja skuptine.
Skuptina moe odluivati ukoliko je na njoj zastupljeno vie od 30%
ukupnog broja dionica s pravom glasa. Ukoliko po isteku 60 minuta
od zakazanog vremena poetka skuptine nije postignut kvorum
za odluivanje skuptina se odgaa, a saziva skuptine je duan
najranije za 15, a najkasnije za 30 dana od prvobitno zakazanog dana
odravanja objaviti obavjetenje o ponovnom sazivanju skuptine.
U sluaju ponovno sazvane skuptine moe se odluivati ukoliko je
na njoj zastupljeno vie od 10% ukupnog broja dionica s pravom
glasa. Statutom dionikog drutva moe se utvrditi vei, ali ne i manji
procenat od navedenih iznosa. Izuzetno, predsjednik skuptine moe
prekinuti rad skuptine najdue do 15 dana, uz utvrivanje tanog
datuma i mjesta nastavka rada zapoete skuptine359.
Skuptina odluuje dvotreinskom veinom zastupljenih dionica
s pravom glasa o pitanjima za koja je izriito tako propisano
(npr. poveanje i smanjenje osnovnog kapitala), ukljuujui
odvojeno glasanje po klasama dionica. Natpolovinom veinom
zastupljenih dionica s pravom glasa, zajednikim glasanjem svih
klasa dionica, skuptina odluuje o svim ostalim pitanjima iz svoje
nadlenosti, osim izbora lanova nadzornog odbora i odbora za
reviziju za koja vrijede posebna pravila.360
358
l. 243 ZPD.
359
l. 245 ZPD.
360
U drutvima sa ueem dravnog kapitala veim od 50% koja se nalaze u postupku privatizacije aktom Vlade Federacije Bosne i
Hercegovine moe biti utvreno da skuptina drutva o svim ili o pojedinim pitanjima iz svoje nadlenosti odluuje veinom glasova
veom od dvotreinske i natpolovine veine; l. 248 ZPD.
POGLAVLJE 5. 277
Glasanje u skuptini vri se putem glasakih listia koji sadre

ime ili rmu dioniara i broj glasova kojim raspolae. Glasanje
se vri zaokruivanjem na glasakom listiu odgovora za
ili protiv prijedloga odluke ili imena kandidata pri izboru
organa dionikog drutva. Rezultate glasanja utvruje odbor za
glasanje361.
Zakonska
nadlenost
obuhvata pitanja koja su
zakonom izriito stavljena u
njen djelokrug odluivanja.
Statutarna
nadlenost
odreena je voljom same
skuptine
ne
dirajui
samostalne
zakonske
nadlenosti drugih organa
(nadzornog
odbora,
direktora).
Nadlenost skuptine proizlazi iz njenog poloaja, kao organa

koji izraava ili reprezentuje ukupnost volje ulagaa kapitala,
vlasnika drutva. Stoga ona odluuje o stratekim pitanjima koja
treba da se realizuju u odreenom periodu, bilo do narednog
zasjedanja ili za dui period. Nadlenost skuptine obino se dijeli
na zakonsku i statutarnu. Zakonska nadlenost obuhvata pitanja
koja su zakonom izriito stavljena u njen djelokrug odluivanja.
Statutarna nadlenost odreena je voljom same skuptine
ne dirajui samostalne zakonske nadlenosti drugih organa
(nadzornog odbora, direktora).
Prema pozitivnom pravu,362 u zakonsku nadlenost skuptine
ulazi odluivanje o sljedeim pitanjima:
1) poveanju i smanjenju osnovnog kapitala;
2) emisiji novih dionica postojee ili nove klase i emisiji obveznica
i drugih dunikih vrijednosnih papira;
3) ogranienju ili iskljuenju prava pree kupnje novih dionica,
u okviru odluke o emisiji novih dionica dionica postojee ili
nove klase;
4) usvajanju godinjeg izvjetaja drutva, koji ukljuuje
nansijski izvjetaj i izvjetaje revizora, nadzornog odbora i
odbora za reviziju;363
5) rasporedu dobiti i isplati dividende;
6) nainu pokria gubitka;
7) spajanju sa drugim drutvima i pripajanju drugih drutava
dionikom drutvu ili dionikog drutva drugom drutvu;
8) promjeni oblika i podjeli dionikog drutva;
361
l. 249 ZPD.
362
l. 246 ZPD.
363
Skuptina je duna najkasnije est mjeseci od zavretka poslovne godine odluiti o godinjem izvjetaju drutva, koji ukljuuje
nansijski izvjetaj i izvjetaje revizora, nadzornog odbora i odbora za reviziju, te o rasporedu dobiti ili nainu pokria gubitka za tu
poslovnu godinu; l. 248 ZPD.
DIONIKO DRUTVO
9) prestanku dionikog drutva sa provoenjem likvidacije i

o odobravanju poetnog likvidacionog bilansa i zavrnog
rauna po okonanju postupka likvidacije;
10) kupovini, prodaji, razmjeni, uzimanju ili davanju u lizing,
uzimanju ili davanju kredita, i drugim transakcijama,
direktno ili posredstvom supsidijarnih drutava, u toku
poslovne godine u obimu veem od treine knjigovodstvene
vrijednosti imovine dionikog drutva po bilansu stanja na
kraju prethodne godine, kao i o takvoj transakciji u manjem
obimu za ije odobrenje je ovlaten nadzorni odbor, ako
on takvu predloenu transakciju nije odobrio jednoglasnom
odlukom;
11) izboru i razrjeenju lanova nadzornog odbora pojedinano;
12) izboru vanjskog revizora i izboru i razrjeenju lanova
odbora za reviziju;
13) osnivanju, reorganizaciji i likvidaciji supsidijarnih drutava, i
odobravanju njihovih statuta;
14) naknadama lanovima nadzornog odbora i odbora za
reviziju;
15) izmjenama i dopunama odredaba statuta koje se ne odnose
na pitanja poveanja i smanjenja osnovnog kapitala, emisije
novih dionica, spajanja sa drugim drutvima i pripajanja
drugih drutava, promjene oblika i podjele dionikog drutva
ili druga pitanja o kojima, u skladu sa zakonom ili statutom
drutva, skuptina donosi posebne odluke iji pravni uinak
ukljuuje izmjenu odgovarajuih odredaba statuta drutva;
16) izuzimanju stalnih sredstava u neprivatizovanim privrednim
drutvima;
17) drugim pitanjima bitnim za poslovanje dionikog drutva, u
skladu sa zakonom i statutom dionikog drutva.
4.3.2 Zatita manjine

Jedno od najaktuelnijih pitanja u uporednim pravima jeste zatita
manjine (minoriteta), malih dioniara. Pravila o zatiti manjine
u pozitivnom pravu ogledaju se, naroito, u slijedeem: pravo
zahtijevati da se sazove skuptina; pravo na dopunu dnevnog
reda; pravo zahtijevati reviziju vanjskog revizora; pravo pobijanja
i traenja ponitenja odluka skuptine, zatim, pravo zahtijevati
od drutva da otkupi njegove dionice.
POGLAVLJE 5. 279
Dioniar koji je, pisanom izjavom dostavljenom nadzornom

odboru prije datuma odravanja skuptine ili usmeno u zapisnik
prije poetka glasanja na skuptini, izjavio da se protivi
prijedlogu odluke koja uzrokuje znaajne promjene u drutvu ili
pravima dioniara, a koju je skuptina potom usvojila, ima pravo
u roku od osam dana od dana odravanja skuptine podnijeti
pisani zahtjev da drutvo otkupi njegove dionice, osim u sluaju
restrukturiranja ili reorganizacije drutva sa veinskim dravnim
kapitalom. Smatra se da znaajne promjene u drutvu ili pravima
dioniara uzrokuje odluka skuptine kojom se usvaja ili odobrava:
1) emisija novih dionica postojee ili nove klase;
2) emisija obveznica zamjenjivih za dionice drutva ili obveznica
s pravom pree kupnje dionica drutva;
3) ogranienje ili iskljuenje prava pree kupnje novih dionica u
okviru odluke o emisiji novih dionica postojee ili nove klase;
4) promjena oblika, podjela ili spajanje drutva, ili pripajanje
drutva drugom drutvu ili obrnuto.
Po zahtjevu dioniara, drutvo je duno otkupiti njegove dionice
u roku od tri mjeseca od dana prijema zahtjeva, uz isplatu po
pravinoj trinoj vrijednosti za period od dana objavljivanja
obavjetenja do datuma odravanja skuptine. U sluaju da
navedena obaveza drutva ukljuuje otkup dionica ukupne
nominalne vrijednosti vee od 10% osnovnog kapitala drutva
i pravine trine vrijednosti u ukupnom iznosu veem od zbira
iznosa rezervi i zadrane dobiti prema bilansu stanja drutva
za prethodnu poslovnu godinu, zahtjev ili, ako ih je vie, svaki
od zahtjeva drutvo je duno ispuniti u roku od tri mjeseca uz
smanjenje broja dionica ili otkupne cijene srazmjerno navedenim
ogranienjima, a preostali dio zahtjeva u daljem roku od est
mjeseci. U sluaju kada drutvo nije ispunilo obavezu otkupa
dionica u skladu sa navedenim, dioniar ima pravo ispunjenje
obaveze drutva zahtijevati podnoenjem tube nadlenom
sudu, osim u sluaju restrukturiranja ili reorganizacije drutva sa
veinskim dravnim kapitalom364.
Uporedna prava daju mogunost eksibilne organizacije rada
skuptine za velike kompanije. Ako je drutvo emitovalo vie
364
l. 255 ZPD.
DIONIKO DRUTVO
klasa dionica, statutom se moe predvidjeti organizovanje

specijalnih sastanaka dioniara svake klase dionica (engl. class
meeting). Oni mogu odluivati samo o pitanjima koja se tiu te
klase dionica.
4.3.3. Nadzorni odbor

Za organ ili organe upravljanja koje bira i razrjeava skuptina
dionikog drutva ne postoji unicirano rjeenje, niti naziv u
uporednim pravnim sistemima. Zapravo, pravni poloaj ovog ili
ovih organa, u najveoj mjeri, daje osnovna obiljeja modelima
(sistemima) upravljanja koji su danas poznati u svijetu. U odnosu
na ove organe postoji: jednostepeni ili jednoslojni model u kojem
skuptina bira jedan organ (nadzorni odbor, odbor direktora,
direktorijum) i dvostepeni ili dvoslojni model (sistem) odbora
gdje postoje dva odbora (nadzorni i upravni) istovremeno,
karakteristian za njemako i starije francusko pravo.
Nadzorni
odbor
je
obavezan i struan organ
dionikog drutva koji bira
i razrjeava skuptina, a
koji vri funkciju upravljanja
drutvom izmeu njena
dva zasjedanja i donosi
meritorne odluke iz domena
operativnog upravljanja i
strategijskog poslovodstva.
Kao to nije jedinstvena u samom nazivu i koncepciji uporedno

pravna teorija nije jedinstvena i u denisanju poloaja ovog ili
ovih organa. Tako se smatra da je to organ upravljanja ili organ
izvrenja ili organ izvrenja i poslovodstva.365 Polazei od pozitivno
pravnih rjeenja moe se dati sljedea denicija nadzornog
odbora: on je obavezan i struan organ dionikog drutva
koji bira i razrjeava skuptina, a koji vri funkciju upravljanja
drutvom izmeu njena dva zasjedanja i donosi meritorne odluke
iz domena operativnog upravljanja i strategijskog poslovodstva.
Osnovna obiljeja ovog organa su: obavezan je organ drutva;
struan je organ iji lanovi moraju imati odgovarajua struna
i profesionalna znanja i iskustvo; bira ga i razrjeava skuptina;
upravlja drutvom izmeu dva zasjedanja skuptine; meritorno
odluuje iz domena operativnog upravljanja i strategijskog
voenja drutvom; stoji pod kontrolom skuptine, ali i kontrolie
rad direktora, odnosno uprave drutva. Nadzorni odbor je
samostalan i nezavisan organ u okviru zakonom i statutom
utvrenog njegovog poloaja i funkcija.
365
Hmmerle, H. (1960) op. cit., str. 554-578; Mazullo, G. (1998) op.cit., str. 12; Stranicky, M. (1939) op. cit., str. 278; Barto, M. (1933)
op.cit., str. 283; Vrbani, J. (1909) op.cit., str. 61.
POGLAVLJE 5. 281
Redovno se zakonom odreuje minimalni broj lanova nadzornog

odbora, ali vrlo esto i maksimalan. Nadzorni odbor sainjavaju
predsjednik i najmanje dva lana koje imenuje i razrjeava
skuptina, s tim da ukupan broj lanova nadzornog odbora
mora biti neparan366. Statutom drutva, u svakom pojedinom
sluaju, odreuje se taan broj lanova tog organa. Skuptina
bira i razrjeava svako lice poimenino. Statutom drutva moe
biti predvien zamjenik predsjednika ili nain odreivanja lica
koje zamjenjuje predsjednika nadzornog odbora. Predsjednik i
lanovi nadzornog odbora upisuju se u registar kod Komisije za
vrijednosne papire367.
Predsjednik i lanovi nadzornog odbora imenuju se istovremeno
na period od etiri godine, s tim da po isteku perioda od dvije
godine od dana imenovanja, skuptina drutva glasa o povjerenju
lanovima nadzornog odbora. Isto lice moe biti imenovano za
predsjednika ili lana nadzornog odbora vie puta bez ogranienja.
Skuptina moe razrijeiti predsjednika i lanove nadzornog
odbora i prije isteka perioda na koji su imenovani:
1) kad nadzorni odbor ili pojedini njegov lan izgubi povjerenje
dioniara,
2) kad skuptina odbije usvojiti godinji izvjetaj drutva, koji
ukljuuje nansijski izvjetaj i izvjetaj revizora, nadzornog
odbora i odbora za reviziju,
3) kad skuptina utvrdi odgovornost predsjednika i lanova
nadzornog odbora za tetu koju je pretrpilo dioniko drutvo,
4) i u drugim sluajevima utvrenim statutom dionikog
drutva.368
Predsjednik i lan nadzornog odbora ne moe biti lice:
1) osuivano za krivino djelo i za privredni prijestup nespojive
s dunou u nadzornom odboru, pet godina od dana
pravosnanosti presude, iskljuujui vrijeme zatvorske kazne;
2) kojem je presudom suda zabranjeno obavljanje aktivnosti u
nadlenosti nadzornog odbora; i
366
l. 259, st. 1 ZPD.
367
l. 259, st. 4 ZPD.
368
l. 259 ZPD.
DIONIKO DRUTVO
3) starije od 65 godina na dan imenovanja.369

Takoer, direktor i lan uprave dionikog drutva ne moe
biti predsjednik i lan nadzornog odbora ili upravnog odbora
u privrednim drutvima ili institucijama, ukljuujui, ali i ne
ograniavajui se na: fondove, banke, agencije, komisije.370
Kandidata za lana nadzornog odbora moe predloiti dioniar ili
grupa dioniara s najmanje 5% dionica s pravom glasa. Prijedlog
se podnosi pismeno, najkasnije osam dana od dana objavljivanja
obavjetenja o sazivanju skuptine u iji je dnevni red ukljueno
i pitanje izbora predsjednika i lanova nadzornog odbora. Ovo
treba tumaiti tako da se ne moe predloiti kompletna lista
kandidata za nadzorni odbor. Kandidati za predsjednika i lanove
nadzornog odbora moraju prije glasanja dati pismenu izjavu o
prihvatanju kandidature.371
lanovi nadzornog odbora biraju se glasanjem, pri emu svakoj
dionici sa pravom glasa pripada broj glasova jednak u broju
lanova nadzornog odbora koji se biraju. Ukupan broj glasova
koji nosi svaki glasaki listi rasporeuje se ravnomjerno na sve
kandidate ija imena su zaokruena na istom listiu. Kandidate
koji su dobili najvei broj glasova skuptina proglaava za lanove
nadzornog odbora. Na prvoj konstituirajuoj sjednici nadzornog
odbora, koju u roku od 15 dana od dana odravanja skuptine
saziva sekretar drutva, nadzorni odbor jednog od svojih lanova
bira za predsjednika nadzornog odbora. Nadzorni odbor, moe
razrijeiti lana nadzornog odbora sa dunosti predsjednika, uz
istovremeno imenovanje jednog od svojih lanova za predsjednika
nadzornog odbora372. Predsjednik i lanovi nadzornog odbora u
prvom mandatu biraju se na osnivakoj skuptini373.
369
l. 260 ZPD.
370
Dioniar sa 50% i vie dionica, direktor i lan uprave bilo kojeg dionikog drutva kao i vlasnik sa 50% i vie vlasnitva, direktor i lan
uprave bilo kojeg drutva sa ogranienom odgovornou ne moe biti predsjednik i lan nadzornog ili upravnog odbora u drutvima
sa veinskim dravnim kapitalom ili institucijama. Predsjednik ili lan nadzornog ili upravnog odbora drutva sa veinskim dravnim
kapitalom ili institucije ne moe istovremeno biti predsjednik ili lan nadzornog ili upravnog odbora drugog drutva ili institucije. Ova
ogranienja ne odnose se na lanove nadzornog odbora privrednog drutva s veinskim dravnim kapitalom, koji su imenovani ispred
privatnog kapitala; l. 264 ZPD.
371
l. 261 ZPD.
372
l. 262 ZPD.
373
l. 263 ZPD.
POGLAVLJE 5. 283
Predsjednik i lanovi nadzornog odbora zakljuuju sa dionikim

drutvom ugovor koji odobrava skuptina. Ugovor u ime dionikog
drutva potpisuje direktor, u skladu sa odobrenjem skuptine. U
pogledu funkcionisanja nadzornog odbora vano je istai slijedee:
nadzorni odbor radi u sjednicama i njima rukovodi predsjednik.
Sjednica nadzornog odbora odrava se najmanje jednom u tri
mjeseca. Sjednicu nadzornog odbora saziva predsjednik nadzornog
odbora. Predsjednik nadzornog odbora duan je sazvati sjednicu na
zahtjev direktora dionikog drutva ili dva lana nadzornog odbora,
najkasnije 14 dana od dana podnoenja zahtjeva, a u protivnom
sjednicu je ovlaten sazvati podnosilac zahtjeva374. Pismeni poziv
za sjednicu nadzornog odbora, u kojem su naznaeni mjesto i
datum odravanja, vrijeme poetka i dnevni red sjednice, dostavlja
se lanovima nadzornog odbora najkasnije 14 dana prije datuma
odravanja sjednice. Uz poziv za sjednicu, dostavljaju se materijali
za svaku taku dnevnog reda. U hitnim sluajevima utvrenim
statutom drutva moe se utvrditi i krai rok od 14 dana.375
Za odravanje sjednice nadzornog odbora potreban je kvorum
od dvije treine ukupnog broja lanova. Nadzorni odbor
donosi odluke veinom glasova prisutnih lanova. Predsjednik
i lan nadzornog odbora ne moe glasati o pitanjima koja se
odnose na njega lino. Lica koja nisu lanovi nadzornog odbora
mogu prisustvovati sjednici samo na osnovu pismenog poziva
predsjednika nadzornog odbora376.
Nadzorni odbor dionikog drutva nadlean je da:
1) nadzire poslovanje dionikog drutva;
2) nadzire rad uprave;
3) usvaja izvjetaj uprave o poslovanju po polugodinjem i
godinjem obraunu, sa bilansom stanja i bilansom uspjeha
i izvjetajem revizije;
4) podnosi skuptini godinji izvjetaj o poslovanju dionikog
drutva, koji obavezno ukljuuje izvjetaj revizora, izvjetaj o
radu nadzornog odbora i odbora za reviziju, i plan poslovanja
za narednu poslovnu godinu;
374
l. 265-266 ZPD.
375
l. 267 ZPD.
376
l. 268 ZPD.
DIONIKO DRUTVO
5) bira predsjednika nadzornog odbora;

6) predlae raspodjelu i nain upotrebe dobiti i nain pokria
gubitka;
7) odobrava kupovinu, prodaju, zamjenu, uzimanje u lizing
i druge transakcije imovinom, direktno ili posredstvom
supsidijarnih drutava u toku poslovne godine u obimu od
15% do 33% knjigovodstvene vrijednosti ukupne imovine
dionikog drutva;
8) imenuje predsjednike i lanove odbora za naknade i odbora
za imenovanje;
9) obrazuje povremene komisije i utvruje njihov sastav i
zadatke;
10) saziva skuptinu; i
11) odobrava emisiju novih dionica postojee klase u iznosu
do treine zbira nominalne vrijednosti postojeih dionica
i odreuje iznos, vrijeme prodaje i cijenu ovih dionica,
koja ne moe biti manja od prosjene trine vrijednosti
postojeih dionica iste klase u 30 uzastopnih dana prije
dana donoenja odluke377.
Nadlenost nadzornog odbora proizlazi iz njegovog poloaja
i odnosa prema skuptini i direktoru, odnosno upravi. Izloeni
djelokrug rada utvren je propisima kao minimalni okvir
nadlenosti i on se statutom drutva moe proiriti. Predsjednik i
lanovi nadzornog odbora imaju ducijarne dunosti koje proizlaze
iz prirode njihove funkcije koju obavljaju. Oni su duni svoje
obaveze i odgovornosti izvravati u skladu sa interesima dioniara
i dionikog drutva i ne mogu obavljati djelatnost konkurentnu
djelatnosti dionikog drutva bez obavjetavanja i saglasnosti
drugih lanova nadzornog odbora. Prilikom predlaganja emisije
novih ili otkupa vlastitih dionica dionikog drutva i drugih
vrijednosnih papira predsjednik i lanovi nadzornog odbora duni
su saoptiti sve bitne podatke koji se odnose na poslovanje
dionikog drutva. Takoer duni su prijaviti nadzornom odboru
svaki direktni ili indirektni interes u pravnom licu s kojim dioniko
drutvo ima ili namjerava da stupi u poslovni odnos. U sluaju
postojanja direknog ili indirektnog interesa predsjednik i lan
nadzornog odbora ne mogu odluivati o pitanjima koja se tiu
odnosa dionikog drutva i drugih pravnih lica u kojima predsjednik
377
l. 269 ZPD.
POGLAVLJE 5. 285
i lan nadzornog odbora imaju direktni ili indirektni nansijski

interes378.
Predsjednik i lanovi nadzornog odbora neogranieno solidarno
odgovaraju za tete koje prouzrokuju
neizvravanjem ili
neurednim izvravanjem svojih dunosti, a dioniko drutvo ima
pravo na naknadu tete koju je usljed toga pretrpilo. Predsjednik
i lanovi nadzornog odbora su odgovorni za tetu koju je pretrpilo
dioniko drutvo ako su suprotno odredbama ZPD, statuta
dionikog drutva i odlukama skuptine:
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
vratili uplate dioniarima;

dioniarima isplatili dividendu;
vlasnicima obveznica dionikog drutva isplatili kamatu;
upisali, sticali ili otkupljivali dionice;
prodavali imovinu drutva;
vrili plaanja nakon to je dioniko drutvo postalonesolventno;
produavali rokove vraanja kredita dionikom drutvu;
izdavali dionice po osnovu uslovnog poveanja osnovnog
kapitala.
Dioniko drutvo moe odustati od potraivanja nakon isteka tri

godine od dana isticanja zahtjeva za naknadu tete, ako se sa
odustajanjem saglasi skuptina, a protiv te odluke nije podnesen
prigovor dioniara koji posjeduju najmanje 10% dionica s pravom
glasa379.
Predsjednik i lanovi nadzornog odbora imaju pravo zahtijevati
sve podatke o poslovanju i prisustvo lanova uprave sjednicama
nadzornog odbora. Predsjednik i lanovi nadzornog odbora imaju
pravo prisustvovati sjednicama uprave dionikog drutva380.
4.3.4. Uprava
Opti princip korporativnog prava usvojen u uporednim pravnim
sistemima jeste da, pored skuptine, obavezno postoji organ
378
l. 270 ZPD.
379
l. 272-273 ZPD.
380
l. 274 ZPD.
DIONIKO DRUTVO
upravljanja (nadzorni odbor, upravni odbor, odbor direktora)

kao i lice ili lica koja vre funkciju operativnog voenja drutva
ili menadment u uem smislu.381 Postoje razliiti sistemi
organizovanja korporativnog upravljanja. Prema jednom sistemu,
organ upravljanja imenuje, od svojih lanova i djelimino
nelanova, izvrne direktore kojim obino rukovodi predsjednik
organa upravljanja koji je ujedno i predsjednik kompanije. Prema
drugom sistemu (modelu), organ upravljanja (nadzorni odbor)
imenuje direktora, a na njegov prijedlog i izvrne direktore, koji
ine menadment drutva u uem smislu (uprava).
Upravu ine lica koja su osnivakim aktom ili statutom drutva,
u skladu sa zakonom, ovlatena da vode poslovanje drutva.382
U dionikom drutvu poslovodni organ je, po pravilu, direktor ili
direktor i jedan ili vie izvrnih direktora. Organizacija voenja,
odnosno poslovoenja drutva, dakle, moe biti postavljena
tako da: direktor (generalni direktor), kao individualni organ,
imenovan od organa upravljanja vodi drutvo ili da pored
direktora organ upravljanja saglasno statutu drutva imenuje
i druga lica (izvrne direktore) koji na kolektivnoj osnovi, a u
okviru razdijeljenih funkcija, vode drutvo (uprava, direktorij
i sl.). Osnov za formiranje i postojanje kolektivnog organa je
u statutu drutva. Manja drutva mogu imati jedno lice kao
direktora drutva. Inae, u strukturi menadmenta vano mjesto
imaju i druga lica (egzekutiva drutva) kao to su sekretar
drutva, razni opunomoenici, ili via rukovodna lica imenovana
iz reda zaposlenih.
Direktor predsjedava upravom, rukovodi poslovanjem, zastupa i
predstavlja dioniko drutvo i odgovara za zakonitost poslovanja.
Mandat lanovima uprave je etiri godine. Poloaj, ovlatenja,
odgovornosti i prava uprave ureuju se ugovorom. Nain
razrjeenja lanova uprave dionikog drutva i prije isteka
mandata na koji su imenovani, utvruje se statutom drutva.
Direktor pismeno ovlauje jednog od izvrnih direktora da ga
zamjenjuje u sluaju sprijeenosti, i utvruje ovlatenja383.
381
U menadment strukturu u irem smislu, u odreenim sluajevima, ulaze: kreditori, dioniari, promotori, agenti i drugo izvrno osoblje
rme - Henn, H. G. (1970) op. cit., str. 343.
382
l. 23 ZPD.
383
l. 276-278 ZPD.
POGLAVLJE 5. 287
Direktor i izvrni direktor duni su prijaviti nadzornom odboru

svaki direktni ili indirektni interes u pravnom licu sa kojim dioniko
drutvo ima ili namjerava da stupi u poslovni odnos, te mogu
uestvovati u tom poslovnom odnosu samo na osnovu pismene
saglasnosti predsjednika nadzornog odbora.384
Karakter i znaaj funkcije voenja (rukovoenja) odreuje
nadlenost ovog organa koja je raznovrsna i sloena, maksimalno
operativna. U osnovi, ona moe biti zakonska - zakonski okvir
nadlenosti i statutarna koja razrauje zakonsku nadlenost. U
skladu sa ZPD, uprava organizuje rad i rukovodi poslovanjem,
zastupa i predstavlja privredno drutvo i odgovara za zakonitost
poslovanja.385 Djelokrug rada uprave obuhvata:
1) organizovanje rada u drutvu,
2) rukovoenje poslovanjem drutva u kome smislu podnosi
izvjetaje nadzornom odboru,
3) donosi pravne akte koji se odnose na organizovanje rada i
rukovoenje poslovanjem,
4) izvrava odluke skuptine i nadzornog odbora,
5) zastupa i predstavlja drutvo, kao zakonski zastupnik,
6) rjeava, u okviru zakona i statuta, pitanja zaposlenih,
7) zatite zakonitosti,
8) odluuje o svim pitanjima koja nisu u nadlenosti skuptine i
nadzornog odbora.
Za vrenje svojih funkcija individualni organ rukovoenja, kao i
predsjednik i lanovi kolektivnog organa (uprave), odgovorni su
pojedinano i kolektivno. Odgovornost moe proistei u sluaju
neizvrenja ili neurednog izvrenja dunosti.
Uprava drutva jeste
obavezan, samostalan i
nezavisan organ, imenovan
na odreeno vrijeme od
organa upravljanja koji
organizuje rad, rukovodi
poslovanjem,
zastupa
i predstavlja drutvo i
odgovara za zakonitost
poslovanja.
384
l. 279 ZPD.
385
l. 275 ZPD.
Denicija ovog organa mogla bi se dati u ovom smislu: direktor,

generalni direktor ili uprava drutva jeste obavezan, samostalan
i nezavisan organ, imenovan na odreeno vrijeme od organa
upravljanja koji organizuje rad, rukovodi poslovanjem, zastupa i
predstavlja drutvo i odgovara za zakonitost poslovanja. Pravna
obiljeja ovog organa su: obavezan je organ na temelju zakona;
formira se na individualnoj ili kolektivnoj osnovi; postupak odabira,
DIONIKO DRUTVO
imenovanja, razrjeenja, sastav i nain odluivanja utvruju se

statutom386; imenuje se na odreeno vrijeme utvreno zakonom
(4 godine); stoji pod kontrolom nadzornog odbora; ima zakonsku
dunost da organizuje rad, rukovodi poslovanjem, zastupa i
predstavlja drutvom i da odgovara za zakonitost rada i poslovanja.
Uslove koje treba da ispuni lice za imenovanje u ovaj organ
redovno odreuje statut drutva. No, ogranienja utvruje zakon
i ona su ista kao za lanove nadzornog odbora (izreena mjera
zabrane vrenja funkcije, osuda za odreena krivina djela i
dr.), a statutom se moe proiriti broj razloga za ogranienje
imenovanja. Funkcija imenovanim licima moe prestati istekom
mandata, opozivom (skidanjem sa funkcije) ili ostavkom.
Ukoliko direktor podnese ostavku, duan je nastaviti obavljanje
poslova u otkaznom roku koji utvruje nadzorni odbor i koji ne
moe biti krai od 30 dana.387
Imovinska odgovornost moe proistei iz osnova povrede
ducijarnih dunosti koje ima poslovodni organ, ukljuujui i
njegove lanove. Inae, ducijarne dunosti ovog organa su iste kao
i lanova nadzornog odbora. Pored imovinskopravne odgovornosti,
poslovodni organ i njegovi lanovi mogu i krivino odgovarati.
Krivinopravna odgovornost se pojavljuje u sluajevima:
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)
12)
13)
14)
povreda ravnopravnosti u vrenju privredne djelatnosti;

nesavjesno poslovanje;
prouzrokovanje steaja;
lani steaj;
zloupotreba u steajnom postupku;
oteenje povjerilaca;
zloupotreba ovlatenja u privrednom poslovanju;
zloupotreba u postupku privatizacije;
izrada lanog bilansa;
zloupotreba procjene;
prevara u privrednom poslovanju;
zakljuenje tetnih ugovora;
stvaranje monopolistikog poloaja na tritu;
odavanje i neovlateno pribavljanje poslovne tajne;
386
U praksi lanove uprave u pravilu imenuje i razrjeava nadzorni odbor dionikog drutva.
387
l. 280 ZPD.
POGLAVLJE 5. 289
15) odavanje i koritenje berzanskih tajnih podataka;

16) krivotvorenje vrijednosnih papira;
17) krivotvorenje i zloupotreba kreditnih i ostalih kartica
bezgotovinskog plaanja;
18) krivotvorenje znakova za vrijednost i sl.;
19) krivotvorenje ili unitenje poslovnih ili trgovakih knjiga ili
isprava;
20) povreda pronalazakog prava;
21) neovlateno koritenje tueg modela ili uzorka;
22) neovlatena upotreba tue rme;
23) obmana kupca;
24) nedozvoljena trgovina i proizvodnja;
25) pranje novca;
26) poreska utaja;
27) zloupotreba poloaja i ovlatenja388.
Dioniko drutvo ima sekretara. Postupak izbora, imenovanja
i razrjeenja sekretara drutva utvruje se statutom drutva.
Meusobni odnosi u obavljanju poslova, visina novane naknade,
odgovornost u izvravanju propisanih obaveza sekretara drutva,
kao i druga pitanja ureuju se ugovorom. Sekretar je odgovoran
za voenje registra zapisnika skuptine i nadzornog odbora
i uvanje dokumenata utvrenih ovim zakonom i statutom
dionikog drutva, osim nansijskih izvjetaja. Sekretar je
ovlaten za provoenje odluka skuptine, nadzornog odbora i
direktora. Osim navedenog, odgovoran je za pripremu sjednica i
voenje zapisnika skuptine i nadzornog odbora389.
4.3.5. Odbor za reviziju

S ciljem zatite interesa dioniara, ulagaa i povjerilaca, kao i
drutva u cjelini, organizuje se vrenje kontrole u drutvima i
nad drutvima. Kontrola je bitna za rad, poslovanje i upravljanje
drutvom, ali i za ostvarivanje privrednih i drugih interesa. Zato se
kontrola organizuje u samom drutvu, kao poslovnom subjektu,
a isto tako je organizuje i drava, i to na nain predvien, po
pravilu, nansijskim propisima.
388
Vidjeti opirnije Krivini zakon FBiH.
389
l. 281-282 ZPD.
DIONIKO DRUTVO
Sa organizaciono-pravnog stanovita, u drutvima se, kao velikim

poslovnim subjektima, vrenje kontrole ostvaruje na jedan od
sljedeih naina: a) kontrolu vri od skuptine posebno izabran
organ drutva, koji je formiran na nain odreen zakonom i
statutom drutva, i b) vrenje kontrole moe se povjeriti strunoj,
profesionalnoj organizaciji koja se inae bavi poslovima nadzora,
odnosno posebnim nezavisnim i strunim licima, vanjskim
revizorima. Kontrola u drutvu se, dakle, moe organizovati kao:
a) stalna funkcija koju permanentno obavlja izabrani organ, a
lica za svoj rad dobijaju naknadu, i b) povremena funkcija koja se
vri od sluaja do sluaja i usmjerena je prvenstveno na pregled
izvjetaja o poslovanju (bilans) drutva, a angaovani revizor
dobija ugovorenu naknadu. Dozvoljena je i kombinacija ova dva
sistema.
Odbor za reviziju je
poseban, obavezan, stalan
i kolektivan organ drutva,
koji vri nansijsku kontrolu
rada poslovanja, a bira ga
skuptina.
Kada se radi o posebnom organu kontrole koji se formira u

drutvu, on se u teoriji denie kao organ koji kontrolie organ
upravljanja,390 upravu, odnosno on je organ kontrole, nadziranja,
poslovanja drutvom. Imajui u vidu stavove teorije, moe se dati
sljedei pojam odbora za reviziju u naem pravu. To je poseban,
obavezan, stalan i kolektivan organ drutva, koji vri nansijsku
kontrolu rada poslovanja, a bira ga skuptina.
Iz ovoga slijede njegove osnovne karakteristike, koje se ogledaju
u ovome: a) formira se kao poseban organ, nezavisan i samostalan
u odnosu na druge organe drutva, b) on je obavezan organ,
koji postoji u drutvu stalno, permanentno, te vri svoju funkciju
nadzora, kolektivno, a ne individualno preko svojih lanova; c)
odbor za reviziju vri kontrolu nansijskog poslovanja drutva,
te urednost i zakonitost voenja poslovnih knjiga organa
upravljanja i poslovodstva; d) on predstavlja organ drutva ili,
preciznije, skuptine. Generalno, odbor kontrolie nansijsku
stranu, odnosno poslovanje drutva koje nije vezano samo za
akte i radnje organa upravljanja i voenja drutva.
Najmanji broj lanova odbora za reviziju jeste tri, a u svakom
konkretnom sluaju utvruje se statutom drutva. lanovi odbora
mogu biti samo zika lica, strunjaci iz pojedinih oblasti nansija.
390
Barto, M. (1933) op. cit., str. 294; Tauber, L. (1928) Udbenik trgovakog prava, Beograd: Geca Kon, str. 96; Vrbani, J. (1909)
op. cit., str. 66; Prica, R. (1976) op. cit., str. 79.
POGLAVLJE 5. 291
Odbor za reviziju bira se na isti nain kao i lanovi nadzornog

odbora. Naknada i druga prava lanova odbora za reviziju
ureuju se ugovorom na osnovu odluke skuptine. Predsjednik
i lan odbora za reviziju ne moe biti lan nadzornog odbora i
uprave, zaposlen niti imati direktni ili indirektni nansijski interes
u dionikom drutvu, izuzev plae po osnovu te funkcije391.
Odbor za reviziju je duan izvriti reviziju polugodinjeg i godinjeg
obrauna i reviziju nansijskog poslovanja dionikog drutva na
zahtjev dioniara s najmanje 10% dionica s pravom glasa, i o
tome dostaviti izvjetaj skuptini i nadzornom odboru, najkasnije
osam dana po okonanju revizije. Odbor za reviziju ovlaten je
zahtijevati sazivanje sjednice nadzornog odbora i skuptine kada
smatra da su ugroeni interesi dioniara ili utvrdi nepravilnosti
u radu predsjednika ili lanova nadzornog odbora, direktora ili
lanova uprave392.
Za lanove organa kontrole vai pravilo da svaki lan ima jedan
glas i odluke se donose veinom glasova. Organ kontrole radi
kolektivno, s tim to je naglaena uloga svakog lana, poto lan
moe izdvojiti miljenje, ako se ne slae sa stavom i miljenjem
ostalih lanova. Potrebno je da tako izdvojen stav bude pismeno
izraen i obrazloen. Tako je skuptina u mogunosti da se
upozna sa stavom veine lanova, ali i sa izdvojenim miljenjem
i argumentima jednog od lanova odbora.
Nadlenost organa revizije obuhvata dvije vrste pitanja: kontrolu
nansijskog poslovanja drutva, ukljuujui pregled godinjih i
polugodinjih obrauna sa svim njihovim elementima (stavkama)
i pregled poslovnih knjiga da li su u skladu sa kodeksom
raunovodstvenih standarda i raunovodstvenim standardima.
Jedno od kljunih pitanja jeste da li ovaj organ moe ocjenjivati
cjelishodnost akata nadzornog odbora i direktora/uprave. Treba
zauzeti stav da nije ovlaten ulaziti u cjelishodnost akata organa
upravljanja i voenja. U funkcionalnom smislu, nadzorni odbor
i direktor/uprava duni su obezbijediti organu kontrole uslove
rada i uvid u potrebne isprave i dokumentaciju. Dokument
koji organ kontrole dostavlja skuptini i nadzornom odboru
391
l. 283-284 ZPD.
392
l. 285-286 ZPD.
DIONIKO DRUTVO
jeste izvjetaj, sastavljen u pisanoj formi i potpisan od lanova

odbora.
Drutvo mora, pored organa kontrole, angaovati i vanjske
revizore. Vanjski ili nezavisni revizori angauju se po ugovoru.
Oni svoj nalaz i miljenje dostavljaju u formi izvjetaja nadzornom
odboru i skuptini.
5. POVEANJE I SMANJENJE OSNOVNOG

KAPITALA
Osnovni kapital je dijalektika kategorija, moe se poveavati ili
smanjivati. Prava upravljanja dioniara su kvanticirana i ona se
mijenjaju poveanjem osnovnog kapitala (zavisno od vrste emisije,
klase i broja dionica), kao i njegovim smanjivanjem (redukcijom).
Radi ouvanja integriteta osnovnog kapitala, odluke donosi
skuptina dvotreinskom veinom zastupljenih dionica sa pravom
glasa (ukljuene prioritetne i dionice za zaposlene po ZPD), a
zakon i akti regulatorne institucije (Komisije) detaljno su regulisali
procedure dominantno imperativnim normama, za razliku od
ugovora. Pod odreenim uslovima odluku moe donijeti i nadzorni
odbor (l. 269 ZPD). Pravo EU detaljno regulie poveanje,
posebno smanjenje osnovnog kapitala (l. 25-41 Druge Direktive).
5.1. Poveanje osnovnog kapitala

Poveanje osnovnog kapitala vri se na osnovu odluke, koju,
na prijedlog nadzornog odbora, donosi skuptina drutva
dvotreinskom veinom zastupljenih dionica sa pravom
glasa, po svakoj klasi dionica393. Prijedlog odluke o poveanju
osnovnog kapitala drutva obavezno sadri: razloge, obim i
nain poveanja; novu nominalnu vrijednost dionica nakon
poveanja osnovnog kapitala; klasu, broj i nominalnu vrijednost
dionica nove emisije; rok za upis i cijenu dionica prilikom emisije
393
l. 131 ZPD.
POGLAVLJE 5. 293
ili nain njenog odreivanja; opis prava sadranih u dionicama

nove emisije i posljedice na prava sadrana u dionicama ranijih
emisija; ogranienje ili iskljuenje prava pree kupnje dionica
nove emisije; i mogunost uplate dionica nove emisije unosom
stvari i prava i nain procjene njihove vrijednosti394.
Prema ZPD, modaliteti poveanja osnovnog kapitala su slijedei:
1) Emisija novih dionica ulaganjem novih uloga, novo
investiranje ili reinvestiranje;395 Osnovni kapital se moe
poveati emisijom novih dionica samo ako su dionice ranijih
emisija uplaene u cjelini. Poveanje osnovnog kapitala
emisijom novih dionica obavlja se putem javne ponude, ako
odlukom izriito nije drugaije utvreno.
2) Poveanje nominalne vrijednosti postojeih dionica;396
Poveanje osnovnog kapitala poveanjem nominalne
vrijednosti emitovanih dionica moe se vriti iz dobiti kao
i na teret fonda rezervi i to za iznos iznad obavezne visine
fonda rezervi (iznad 25% osnovnog kapitala). Dioniari snose
trokove poveanja nominalne vrijednosti dionica.
3) Emisija besplatnih (gratis) dionica iz vlastitih sredstava.397 Kao
i u prethodnom modelu drutvo moe, umjesto poveanja
nominalne vrijednosti postojeih dionica, emitovati besplatne
nove dionice, koje sadre prava kao i obine dionice.
Poveanje osnovnog kapitala iz vlastitih sredstava (modeli
iz take 2 i 3) rasporeuju se na sve dionice srazmjerno
nominalnoj vrijednosti jednak tretman svih dioniara.
4) Uslovno poveanje osnovnog kapitala;398 Odluku o uslovnom
poveanju osnovnog kapitala skuptina drutva donosi u
sluaju: emisije zamjenljivih obveznica i obveznica sa pravom
pree kupnje, u obimu prava koja proizlaze iz ovih obveznica;
spajanja i pripajanja dionikih drutava; i upisa novih dionica
394
l. 133 ZPD.
395
l. 141-145 ZPD.
396
l. 152, 160 ZPD.
397
l. 153 ZPD.
398
l. 155-159 ZPD.
DIONIKO DRUTVO
od strane zaposlenih, u skladu sa planom raspodjele dobiti

dionikog drutva. Uslovno poveanje osnovnog kapitala
moe iznositi vie od 50% iznosa osnovnog kapitala upisanog
u registar emitenata na dan donoenja odluke samo ako je
ta odluka donesena 2/3 veinom ukupnog broja zastupljenih
dionica sa pravom glasa po svakoj klasi dionica.
5) Integrisano poveanje;399 Dioniko drutvo duno je prilikom
poveanja osnovnog kapitala, iz vlastitih izvora platiti
dio cijene dionica nakon emisije u sluaju kada dionice u
prometu na berzi ili drugom ureenom javnom tritu
na dan donoenja odluke imaju cijenu niu od nominalne
vrijednosti, ili se poveanje osnovnog kapitala vri upisom
dionica zaposlenih. Upisnici dionica emitovanih po osnovu
integrisanog poveanja duni su najmanje 50% cijene
dionice uplatiti prije upisa poveanja osnovnog kapitala u
registar emitenata.
6) Konverzija potraivanja u osnovni kapital - u steaju,
reorganizacijom steajnog dunika na bazi steajnog plana
(l. 142 ZSP).
5.2. Smanjenje osnovnog kapitala

Smanjenje osnovnog kapitala vri se na osnovu odluke skuptine
donesene dvotreinskom visinom zastupljenih dionica sa pravom
glasa. Odluka o smanjenju donosi se odvojenim glasanjem za
svaku klasu dionica i objavljuje se u najmanje u jednom domaem
dnevnom listu, dva puta u roku od 30 dana od dana donoenja.
Osnovni kapital ne moe se smanjiti ispod zakonskog minimalnog
osnovnog kapitala400.
Odluka o smanjenju osnovnog kapitala obavezno sadri: iznos i
razlog smanjenja osnovnog kapitala; nain smanjenja osnovnog
kapitala; i nain povlaenja dionica, cijenu povuene dionice
ili nain njenog odreivanja. Smanjivanje osnovnog kapitala
399
l. 165-168 ZPD.
400
l. 169 ZPD.
POGLAVLJE 5. 295
povlaenjem dionica moe se vriti samo ako je mogunost

povlaenja predviena statutom drutva ili odlukom o emisiji
dionica. Povlaenje dionica vri se kupovinom na berzi i drugim
ureenim javnim tritima ili ponudom dioniarima, u skladu sa
statutom i odlukom skuptine o smanjenju osnovnog kapitala. 401
Drutvo je duno podnijeti zahtjev Komisiji za odobravanje
smanjenja osnovnog kapitala najkasnije 30 dana od dana
donoenja odluke. Komisija je duna donijeti odluku o zahtjevu i
upisati smanjenje osnovnog kapitala u registar emitenata u roku
od 30 dana od dana podnoenja zahtjeva. Prije upisa smanjenja
osnovnog kapitala u registar emitenata drutvo ne moe vriti
isplate po osnovu smanjenja osnovnog kapitala ili odustati od
emisije dionica ija nominalna vrijednost nije u cjelini plaena.402
Drutvo mora obavijestiti povjerioce o smanjenju osnovnog
kapitala u roku od 30 dana od dana upisa odluke u registar
emitenata. Povjerioci mogu zahtijevati osiguranje potraivanja u
roku od 90 dana od dana prijema obavijesti o smanjenju osnovnog
kapitala.403
Razliiti su razlozi smanjenja osnovnog kapitala kao to su:
pokrie gubitaka, povlaenje vlastitih dionica, smanjenje
nominalne vrijednosti plaenih dionica ili djelimino plaenih,
povlaenje privremenica, prenos dijela osnovnog kapitala u fond
rezervi (najvie 10%). Najei razlog jeste pokrie gubitaka na
teret osnovnog kapitala.
Smanjenje osnovnog kapitala vri se sljedeim redoslijedom:
1) povlaenjem vlastitih dionica;
2) denominacijom odnosno smanjivanjem nominalne vrijednosti
u cjelini plaenih dionica i djelomino plaenih dionica za koje
su izdane privremenice;
3) otkupom i povlaenjem ostalih dionica;
4) odustajanjem od izdavanja dionica koje nisu u cjelini plaene
i povlaenjem izdanih privremenica.404
401
l. 170 ZPD.
402
l. 171 ZPD.
403
l. 172 ZPD.
404
l. 175 ZPD.
DIONIKO DRUTVO
Smanjenje osnovnog kapitala vri se povlaenjem vlastitih dionica

koje dri drutvo na dan donoenja odluke, a zatim, odustajanjem
od emisije dionica koje nisu u cjelini uplaene do dana donoenja
odluke o smanjenju osnovnog kapitala. Ukoliko mogunosti za
smanjenje osnovnog kapitala na ove naine ne postoje ili se
njihovim koritenjem ne dostie iznos smanjenja osnovnog kapitala
utvren odlukom, smanjenje do ukupnog iznosa utvrenog
odlukom vrit e se smanjivanjem nominalne vrijednosti dionica
koje dre dioniari do najnieg iznosa predvienog zakonom (10
KM = minimalna nominalna vrijednost jedne dionice), ili otkupom
i povlaenjem dionica koje dre dioniari.405
U pravnotehnikom smislu, da bi se izvrilo smanjenje osnovnog
kapitala radi pokria gubitaka, nekada je potrebno prethodno
izvriti operaciju spajanja dionica. To je uvijek sluaj kada
bi smanjenjem nominalne vrijednosti dionica ona pala ispod
zakonskog minimuma (ispod 10,00 KM). Spajanjem dionica
smanjuje se broj glasova svakog dioniara. Poto se ne mijenjaju
odnosi uea, u kompaniji ne dolazi do sutinskih promjena u
korporativnom upravljanju.
OECD Principi istiu potrebu dobijanja djelotvorne zatite nosilaca
materijalnih interesa, prvenstveno povjerilaca kompanije. Postoji
mehanizam zatite povjerilaca u sluaju smanjenja osnovnog
kapitala: obaveza obavjetavanja povjerilaca najmanje dva puta
u domaem dnevnom listu putem javnog oglaavanja, pravo
povjerilaca da zahtijevaju obezbjeenje potraivanja kolateralom,
pravo na naplatu dospjelih potraivanja ako su prijavljena i, in
ultimo linea, sudska zatita pokretanjem postupka pred sudom
(l. 172 ZPD).406
5.3. Sticanje vlastitih dionica

Kategoriju vlastitih (sopstvenih) dionica poznaje nae pravo kao
i uporedna (ameriko, prava evropskih drava), uz stanovite
405
l. 176 ZPD.
406
Zakonom bi trebalo, bar u vidu instruktivne norme, ukazati na mogunost organizovanja i zajednikog nastupa povjerilaca prema
kompaniji koja vri smanjenje osnovnog kapitala. Akcija nosilaca materijalnih interesa (povjerilaca) bi mogla biti ugovornog karaktera
ili formiranjem posebnog subjekta (udruenja i sl).
POGLAVLJE 5. 297
razlike. I pravo EU (l. 19-24 Druge Direktive) sadri detaljna

pravila o sticanju sopstvenih dionica koje je znatno liberalnije
od rjeenja zakona u Bosni i Hercegovini. Opte je pravilo u
kompanijskom pravu da se vlastite dionice ne mogu sticati na
primarnom tritu. Za sticanje ovih dionica vae sljedea pravila:
kompanija ih moe sticati na sekundarnom tritu, direktno ili
indirektno preko kontrolisanih kompanija ili treih lica; ukupna
nominalna vrijednost steenih dionica ne moe prijei 10%
osnovnog kapitala; osnovni kapital i fond rezervi ne mogu pasti
ispod zakonskog minimuma; nansiranje je iz vlastitih sredstava;
odluku o sticanju donosi skuptina, a izuzetno nadzorni
odbor; svako sticanje vlastitih dionica podlijee prijavljivanju
regulatornoj instituciji i Registru i na kraju, skuptina donosi
odluku o sudbini sopstvenih dionica povlaenje ili prodaja
(l. 225-236 ZPD, Pravilnik o nainu sticanja i prometa vlastitih
dionica407).
Sticanje sopstvenih dionica utie na korporativno upravljanje na
nain da:
1) kompanija ne moe ostvarivati upravljaka prava sadrana
u tim dionicama kao i imovinska i ostala prava. Prava iz tih
dionica su suspendovana sve dok ih dri kompanija (l. 232
ZPD);
2) steene sopstvene dionice ne ulaze u kvorum rada i kvorum
odluivanja na skuptini;
3) poto su steene na sekundarnom tritu, tj. od dioniara
kompanije, uz naknadu ili bez naknade, dolo je do smanjenja
broja dionica koje daju puna prava odluivanja, smanjio se
broj glasova. Istina, osnovni kapital jo nije smanjen jer
su prava iz vlastitih dionica privremeno suspendovana, do
odluke skuptine o konanoj sudbini tih dionica;
4) ako skuptina donese odluku o prodaji sopstvenih dionica i
kompanija ih proda, dionice e ponovo nositi pravo upravljanja
i druga prava svojim kupcima (l. 7-8 Pravilnika);
407
DIONIKO DRUTVO
5) kada skuptina donese konanu odluku o smanjenju

osnovnog kapitala tada se vlastite dionice povlae, prestaju
postojati, a to znai prestaju i sva prava iz tih dionica (l. 230
ZPD, l. 7-8 Pravilnika).
6. PRESTANAK LANSTVA, PROMJENA OBLIKA

I PRESTANAK DRUTVA
6.1. Prestanak lanstva u drutvu
Dionice koje su registrovane kod Komisije za vrijednosne papire
su reprezentant lanstva u drutvu, njihov promet je slobodan
jer vlasnik prodajom dionice realizuje svoja vlasnika prava. Kada
dioniar pravnim poslom proda ili prenese na drugog subjekta
sve dionice koje ima u jednom drutvu, cijeli svoj udio, on tada
prestaje biti lan drutva. U nekim pravima, lanstvo u drutvu
se stie samo vlasnitvom nad dionicama koje daju pravo glasa,
odnosno njihovim prenosom prestaje lanstvo.
S obzirom na prirodu ovog tipa drutva (drutvo - institucija)
i nepostojanjem personalnih veza izmeu lanova drutva i sa
drutvom, kao to je sluaj kod ortakih drutava, primjena
instituta iskljuenja iz drutva se i ne postavlja. Ako do toga i
doe, redovno je to po nekom drugom osnovu (povreda dunosti,
povreda tajnosti informacija i dr.), a ne po osnovu lanstva. Kao i
kod ostalih tipova, lanstvo u drutvu moe prestati smru lana
zikog lica ili usljed steaja, odnosno likvidacije lana pravnog
lica.
Prestanak lanstva u drutvu zikog lica, uopte, ne utie na
samo drutvo i njegov osnovni kapital poto je samo izvren
prenos dionica (udjela) na novog lana, bilo pravnim poslom
ili nasljeivanjem. U sluaju prestanka lanstva pravnog lica
prenosom uloga (dionica) pravnim poslom i ta injenica ne utie
na drutvo i njegov osnovni kapital. Meutim, prestanak lanstva
steajem ili likvidacijom lana drutva moe, u odreenim
sluajevima, imati odraza na osnovni kapital drutva jer udio
steajnog dunika u dionikom drutvu ulazi u steajnu, odnosno
POGLAVLJE 5. 299
likvidacionu masu dotadanjeg lana drutva. Bez obzira na to iz

kog razloga dolazi do prestanka lanstva u drutvu nije potrebna
nikakva odluka organa dionikog drutva.
6.2. Promjena organizacionog oblika drutva

Zatvoreno dioniko drutvo moe promijeniti svoj organizacioni
oblik i preobraziti se (transformisati) u drutvo sa ogranienom
odgovornou. Za razliku od njega, otvoreno dioniko drutvo
ne moe promijeniti oblik408. Zatvoreno dioniko drutvo moe
promijeniti oblik u drutvo sa ogranienom odgovornou, na
osnovu odluke skuptine donesene dvotreinskom veinom
zastupljenih dionica s pravom glasa, tako da dioniari steknu udio
u drutvu s ogranienom odgovornou srazmjeran njihovom
ueu u osnovnom kapitalu dionikog drutva.409 Tako nastalo
drutvo s ogranienom odgovornou mora imati osnovni kapital
najmanje u iznosu utvrenom zakonom.410
Dioniko drutvo podnosi Komisiji zahtjev za odobrenje promjene
oblika potpisan od lanova nadzornog odbora, koji su glasali
za prijedloge odluka o promjeni oblika i lanova uprave koji su
predloili plan reorganizacije i odluku o promjeni oblika. Komisija
je duna donijeti odluku o transformaciji najkasnije 60 dana od
dana prijema urednog zahtjeva. Na osnovu odluke Komisije o
odobrenju promjene oblika, izvrie se upis promjene oblika
dionikog drutava u registar drutava. Drutvo je duno pismeno
obavijestiti Registar o promjeni oblika organizovanja, najkasnije
osam dana od dana upisa u registar drutava.411
Promjena oblika zatvorenog dionikog drutva ima sljedea
opta pravna dejstva: ne dolazi do likvidacije imovine ranijeg
drutva; provodi se univerzalna sukcesija koja pravno znai da
na novi oblik drutva prelaze sva dotadanja prava i obaveze
408
l. 62, st. 5 ZPD
409
Zatvoreno dioniko drutvo postaje otvoreno kada ispuni jedan od zakonskih kriterija za otvoreno drutvo (l. 107 ZPD). U tom sluaju
ne govorimo o promjeni oblika dionikog drutva.
410
l. 287-288 ZPD.
411
l. 289-290 ZPD.
DIONIKO DRUTVO
ranijeg dionikog drutva, odnosno novo drutvo postaje njegov

pravni sljednik (transformacija ne dovodi do novacije); ostaju sva
steena prava povjerilaca ranijeg zatvorenog dionikog drutva,
ukljuujui i postojee garancije; organi upravljanja i konstitucija
osnovnog kapitala saobraavaju se novom obliku drutva.
6.3. Prestanak drutva

Dioniko drutvo prestaje, u skladu sa zakonom i statutom:
1)
2)
3)
4)
odlukom skuptine;
spajanjem, pripajanjem i podjelom412;
odlukom suda; i
steajem.413
Odluka skuptine o prestanku dionikog drutva dostavlja se

Komisiji i registarskom sudu najkasnije osam dana od dana
donoenja odluke414. Dioniko drutvo prestaje odlukom suda:
1) po tubi povjerilaca ija dospjela a neizmirena potraivanja
premauju treinu osnovnog kapitala dionikog drutva;
2) kada skuptina dionikog drutva nije odrana deset mjeseci
od isteka roka za izradu godinjeg obrauna;
3) kada se i poslije izricanja kazni nastavljaju povrede zakona
i drugih propisa kojim se ugroavaju interesi povjerilaca ili
vlasnika vrijednosnih papira koje je drutvo emitovalo;
4) kada se steaj zavri diobom steajne imovine;
5) kada steaj nije pokrenut jer imovina drutva nije dovoljna
za pokrie trokova steajnog postupka ili se steaj obustavi
zbog nedovoljne imovine.
Odluka suda upisuje se po slubenoj dunosti u registar emitenata
i registar drutava.415
412
Vidjeti Poglavlje 10 - Statusne promjene privrednih drutava.
413
l. 297 ZPD.
414
l. 298 ZPD.
415
l. 299 ZPD.
POGLAVLJE 5. 301
Poglavlje
DRUTVO SA OGRANIENOM
ODGOVORNOU
1. POJAM, KARAKTERISTIKE, PRAVNA PRIRODA I OSNIVANJE
2. IMOVINSKOPRAVNI ODNOSI U DRUTVU I PREMA TREIM LICIMA
3. UPRAVLJANJE I VOENJE POSLOVANJA DRUTVA
4. PRESTANAK LANSTVA, PROMJENA OBLIKA I PRESTANAK DRUTVA
Voluntate distrahitur societas renuntiatione.

Ortakluk prestaje rasputanjem
po volji ortaka.
(Paulus)
DRUTVO SA OGRANIENOM
ODGOVORNOU
1. POJAM, KARAKTERISTIKE, PRAVNA PRIRODA
I OSNIVANJE
1.1. Pojam drutva sa ogranienom odgovornou
rutvo sa ogranienom odgovornou (d.o.o.), za razliku

od drugih oblika privrednih drutava, relativno je novijeg
datuma poto je prvi put zakonski regulisano u Njemakoj
1892. godine. Danas je opte prihvaen oblik kompanije i susree
se u uporednim pravnim sistemima pod razliitim nazivima:
Gesellschaft mit beschrnkter Haftung - GmbH (Njemaka),
socit responsabilit limite - SARL (Francuska), societ a
responsabilit limitata - SRL (Italija), company limited by shares ili
company limited by guarantee - CO Ltd. (Velika Britanija).416 Teorija
istie da sam naziv drutvo sa ogranienom odgovornou nije
adekvatan jer drutvo odgovara za svoje obaveze neogranieno.
Ipak, taj naziv je zadran zbog tradicije i opte prihvaenosti u
praksi. Zakoni koji su doneseni u XIX vijeku, a vaili su na ovim
i prostorima susjednih drava nisu sadravali ovaj tip drutva.417
Drutvo sa ogranienom odgovornou je tip privrednog/
416
Henn, H. G. (1970) op. cit., str. 80-86; Ellison et al. (1994) op. cit., str. 159; Hmmerle, H. (1960) op. cit., str. 683- 781; Ferri, G. (1968)
op. cit., str. 239- 247.
417
Trgovaki zakonik za Bosnu i Hercegovinu (1883); Hrvatsko-ugarski trgovaki zakonik (1875); Trgovaki zakonik Kraljevine Srbije
(1860).
POGLAVLJE 6. 305
Drutvo sa ogranienom
odgovornou je drutvo
iji je osnovni kapital
podijeljen na udjele. To
je privredno drutvo sa
statusom
pravnog
lica,
osnovano aktom jednog ili
vie lica sa ciljem da pod
odreenom rmom obavlja
registrovanu
djelatnost
proizvodnje
i
prodaje
proizvoda i vrenja usluga
na tritu radi sticanja
dobiti, iji je osnovni kapital
podijeljen na udjele, a
drutvom upravljaju lanovi
koji
snose
ogranieni
poslovni rizik, dok drutvo
za
obaveze
odgovara
cjelokupnom
svojom
imovinom.
trgovakog drutva koje ima osobine drutva personalnog tipa

kao i osobine dionikog/akcionarskog drutva. Stoga neki autori
ovo drutvo nazivaju inkorporisani ortakluk.418 Teorija i zakonska
regulativa polaze od toga da se radi o drutvu kapitalnog tipa
to je prihvaeno i u naem pravu. U nedostatku posebnih
odredbi, na d.o.o. se supsidijarno primjenjuju odredbe zakona
koje vae za dioniko drutvo (l. 310 ZPD). Prihvaen je princip
generalnog upuivanja na dio dioniko drutvo ije odredbe treba
primjenjivati na d.o.o. u mjeri koje odgovaraju njegovoj prirodi
(npr. ne mogu se primijeniti pravila o dionicama).
Prema naem zakonu, to je drutvo iji je osnovni kapital
podijeljen na udjele. Detaljnije denisanje ostavljeno je teoriji
to je praksa i uporednih prava. Polazei od njegove prirode i
injenice da mora ispunjavati opte uslove predviene zakonom
za sve tipove drutava, moe se dati ova denicija: to je privredno
drutvo sa statusom pravnog lica, osnovano aktom jednog ili vie
lica sa ciljem da pod odreenom rmom obavlja registrovanu
djelatnost proizvodnje i prodaje proizvoda i vrenja usluga na
tritu radi sticanja dobiti, iji je osnovni kapital podijeljen na
udjele, a drutvom upravljaju lanovi koji snose ogranieni poslovni
rizik, dok drutvo za obaveze odgovara cjelokupnom svojom
imovinom.
Ovaj tip kompanije je privlana forma organizovanja manjih
i srednje razvijenih poslovnih subjekata. U veini zemalja broj
ovih kompanija je daleko najvei i iznosi preko 95% od ukupnog
broja svih registrovanih tipova drutava. Razlozi su u sljedeem:
jednostavnije i jeftinije osnivanje, ogranien poslovni rizik
lanova, poloaj lanova i njihova povezanost sa drutvom, pravo
prioriteta kod prenosa udjela, elastian mehanizam upravljanja,
pretenost dispozitivnih zakonskih normi. Istina, osnivakim
aktom i statutom mogu se pojaati personalna ili kapitalna
obiljeja zavisno od stava osnivaa/lanova.
418
Pennington, R. R. (1990) op. cit., str. 1029.
1.2. Karakteristike drutva sa ogranienom odgovornou

Osnovne pravne karakteristike i ujedno specinosti d.o.o.,
u odnosu na ostale forme privrednih drutava, ogledaju se u
sljedeem:
1) Drutvo moe osnovati jedno lice (jednolano drutvo) jer
je opte prihvaen princip one man company419 ili vie lica
zikih i/ili pravnih, domaih ili stranih. Za cijelo vrijeme
postojanja, cijeli ivotni vijek, drutvo moe imati samo jednog
lana. Maksimalan broj lanova nije odreen. Osnivaki akt
je odluka, ako je jedan osniva, odnosno ugovor kada je vie
osnivaa. Bez obzira na broj osnivaa drutvo obavezno ima
statut za razliku od drutava lica;
2) Drutvo se osniva, posluje i vodi pod rmom koja sadri
naziv (npr. Trebevi, Max) i oznaku d.o.o., napisanu na
jeziku u slubenoj upotrebi u Federaciji Bosne i Hercegovine,
a moe imati prevod na stranom jeziku. Moe imati i dodatne
sastojke. Prema naelu iskljuivosti, rma konkretnog drutva
se mora jasno razlikovati od rme drugih ve registrovanih
drutava u Federaciji Bosne i Hercegovine;
3) U principu, d.o.o. moe obavljati sve registrovane djelatnosti
u proizvodnji i prometu proizvoda i vrenju usluga, bez
obzira da li je u njega uloen domai ili strani kapital ili je
osniva jedno ili vie lica. Profesionalni posrednici na tritu
vrijednosnih papira,420 lizing drutva,421 drutva za upravljanje
investicionim fondovima422 i javna preduzea423 mogu se
organizovati u formi d.o.o. dok to nije dozvoljeno za subjekte
iz nansijskog sektora (banke, drutva za osiguranje,
zatvorene investicione fondove, berzu);424
419
Dvanaesta Direktiva Savjeta EU (89/667/EEC od 21. 12. 1989.) regulie osnivanje i poslovanje jednolanih drutava.
420
To su brokerski i dilerski poslovi, poslovi podrke tritu, upravljanja portfeljom vrijednosnih papira, poslovi agenta i pokrovitelja
emisije, investicionog savjetovanja - l. 69 i 108- 121 ZTVP.
421
l. 3 Zakona o lizingu (Slubene novine FBiH, br. 85/08, 39/09 i 65/13), dalje ZL.
422
l. 19 ZIF.
423
l. 2 ZJP.
424
l. 1 ZB; l. 50-52 ZDOPO; l. 58 ZIF; l. 135 ZTVP.
POGLAVLJE 6. 307
4) Za ovaj tip drutva uporedna prava, pa tako i nae, zakonom

propisuju minimalni iznos osnovnog kapitala, kao i najnii
iznos pojedinanih uloga (zakonski minimum). U naem
pravu, za drutva opteg tipa, zakonski minimum je 2.000,00
KM, a za pojedinani ulog 100,00 KM, koji mora biti uplaen u
gotovom novcu425. Posebnim zakonima odreen je mnogo vei
minimum osnovnog kapitala za lizing drutva, profesionalne
posrednike i drutva za upravljanje investicionim fondovima.
Osnovni kapital, kao dijalektika kategorija, moe se
poveavati i smanjivati (redukovati) s tim da on ne moe
pasti ispod zakonskog minimuma. Pojedinani ulozi lanova
mogu biti razliiti, po visini i po prirodi (novac, stvari, prava);
5) Za udjele u d.o.o. vai princip jedan lan = jedan udio. Vie
lica mogu biti vlasnici jednog udjela, kao idealni vlasnici. Udio
lana drutva predstavlja dio njegove imovine pa sa istim
moe raspolagati (prodati, pokloniti zaloiti). Pod uslovima
iz zakona, drutvo moe stei vlastiti udio i isti uzeti u zalog.
Drutvo vodi knjigu udjela u koju se upisuju relevantni
podaci426;
6) Udjeli su prenosivi (transferabilni) ugovorom i nasljeivanjem.
lanovi drutva imaju zakonsko pravo pree kupovine
udjela427. Institut pree kupovine (prvokupa) udjela daje
mogunost kontrole izlaska postojeih i ulaska novih lanova;
7) Za razliku od dionikog, drutvo sa ogranienom odgovornou
ne moe emitovati dionice i po tom osnovu pribavljati kapital
(ogranien pristup izvorima nansiranja). Moe sticati
dionice d.d. na primarnom i sekundarnom tritu kapitala.
Pod uslovima odreenim zakonom, d.o.o. moe emitovati
dunike vrijednosne papire obveznice, komercijalne zapise,
te izdavati mjenice, ekove i robne vrijednosne papire;
8) lanovi upravljaju drutvom putem skuptine s tim to je
njeno funkcionisanje kao i ostalih organa jednostavnije i
eksibilnije, za razliku od d.d. Najee, lanovi ili lan vodi
425
l. 314 ZPD.
426
l. 326 ZPD.
427
l. 328-329 ZPD.
drutvo (menadment) i rijetko se deava da je upravljanje

drutvom odvojeno od vlasnitva.428 Ureivanje odnosa
kao i mehanizma upravljanja, zakon je u velikoj mjeri,
prepustio autonomnoj regulaciji, osnivakom aktu i statutu
drutva;
9) Za obaveze u pravnom prometu d.o.o. odgovara cjelokupnom
svojom imovinom, neogranieno. Imovina drutva je
odvojena od imovine njegovih lanova. Drutvo ne odgovara
za line obaveze lanova, niti lanovi odgovaraju za obaveze
drutva, osim u sluaju probijanja pravne linosti drutva.429
lan drutva uvijek snosi poslovni rizik do visine svoga
upisanog uloga koji se ogleda u umanjenju ili gubitku udjela,
u sluaju smanjenja osnovnog kapitala odnosno steaja
drutva.
1.3. Pravna priroda drutva sa ogranienom odgovornou

U pravnoj teoriji postoje razliita shvatanja o pravnoj prirodi
d.o.o. U osnovi postoje tri shvatanja.
Prema prvom, uglavnom starijem shvatanju, d.o.o. predstavlja
posebnu vrstu ortakog drutva, pri emu se naglaavaju
personalna obiljeja. Istie se naroito sljedee: poloaj i lina
svojstva lanova; povezanost lanova, kao i neposredne veze
sa drutvom (lini angaman u drutvu); drutvo osniva manji
broj lica, po pojednostavljenoj proceduri bez javnog poziva i
prospekta za upis uloga; voenje drutva nalazi se, po pravilu,
u rukama lanova ili lana to je odlika drutava lica; redovno
postoje ogranienja u raspolaganju udjelima, bilo da su utvrena
zakonom (pravo prvenstvene kupovine) ili aktima drutva. Ovo
shvatanje prenaglaava personalna obiljeja, mada ne negira
znaaj kapitala, kao realnost u obavljanju biznisa. U teorijskoj
izvedbi ono nije moglo dokazati da je d.o.o. potpuno ortako
drutvo, nego samo njegova posebna varijanta.
428
Isto, Barbi, J. (1999) op. cit., str. 88.
429
Vidjeti, Vilogorac, Esad i Dizdar, Mihret (2000) Zakon o privrednim drutvima - objanjenja i komentar, Sarajevo: Revicon, str. 463;
l. 6 ZPD.
POGLAVLJE 6. 309
Zastupnici drugog shvatanja, koje je novijeg datuma, polaze

od toga da je ovaj tip kompanije poseban oblik dionikog/
akcionarskog drutva, odnosno da ulazi u kategoriju drutava
kapitala. Ovo shvatanje je pod uticajem engleskog prava u kome
pojam share ima znaenje udjela, ali i dionice. Ima razlika u
odnosu na dioniko drutvo jer nema javnog poziva za supskripciju
uloga, niti ono emituje dionice na udjele, osim u nekim pravima
(npr. holandskom uz znatna ogranienja). U prilog stavu da je
d.o.o. drutvo kapitala istie se ovo: drutvo uvijek, po zakonu,
ima status pravnog lica (moe tuiti i biti tueno); zakon odreuje
minimalni iznos osnovnog kapitala, a esto i minimalni iznos
pojedinanog uloga; pored osnivakog akta, drutvo ima statut;
u drutvu je mogue uspostaviti profesionalni menadment, kao
i u dionikom drutvu; lanovi ne odgovaraju za obaveze drutva;
postoji ogranieni poslovni rizik lanova; zakon esto upuuje da
se mutatis mutandis norme o dionikom drutvu primjenjuju i na
ovaj tip drutva.
Tree shvatanje istie da je d.o.o. po svojoj pravnoj prirodi
privredno drutvo sui generis odnosno da je hibridne,430 mjeovite
prirode.431 Ima svoje specinosti po kojima se razlikuje od
ortakog i dionikog drutva, mada ima njihovih elemenata. Te
specinosti se ispoljavaju kroz zakonske norme i pravne akte
samog drutva.
Savremena zakonodavstva propisuju osnovne uslove koji se
moraju ispuniti kod osnivanja, upravljanja i poslovanja drutva to
ide u prilog drutava kapitala (minimalni iznos osnovnog kapitala
i pojedinanog uloga, pravila o poveanju i smanjenju osnovnog
kapitala, vrste organa, supsidijarna primjena zakonskih pravila o
dionikim drutvima).
1.4. Osnivanje drutva sa ogranienom odgovornou

Normativni sistem vai za osnivanje drutava opteg tipa
(ispunjenje zakonskih uslova i procedura). Meutim, postoje
430
Vasiljevi, M. (1997) op. cit., str. 159.
431
Grinhut, K. S., Drutvo sa ogranienom odgovornou po austrijskom pravu, Beograd: Knjiara Ernesta Ajneta ml., str. 3.
elementi koncesionog sistema (sistem dozvole) kod osnivanja

d.o.o u pojedinim oblastima (lesing, profesionalno posredovanje,
upravljanje investicionim fondovima)432. U evropskom i naem
pravu opti uslovi za osnivanje su da cilj osnivanja i djelatnost
poslovanja, vrsta biznisa, nisu suprotni zakonu,433 u protivnom,
drutvo se ne moe registrovati, a ako je registrovano provodi se
likvidacija na osnovu odluke suda o nitavosti upisa.434
Drutvo sa ogranienom odgovornou moe osnovati jedno ili
vie pravnih i/ili zikih, domaih i/ili stranih lica435. Osniva mora
ispunjavati odreene dodatne uslove kao to su: da postojee
drutvo, bez obzira na tip, nad kojim je on veinski vlasnik nema
neizmirene dospjele obaveze; da protiv postojeeg d.o.o. iji
je on jedini lan nije pokrenut postupak steaja ili likvidacije ili
podignuta tuba kod suda iz razloga na osnovu kojih drutvo moe
prestati. Posebnim zakonima mogu biti odreena ogranienja za
domaa, kao i za strana lica. Za razliku od nekih uporednih prava
(francusko, eko), na zakon nije odredio maksimalan broj
lanova koje d.o.o. moe imati.
Drutvo se osniva na simultani nain. Potpisom osnivakog
akta osniva/i su izvrili upis uloga, bez objave javnog poziva
i prospekta. Osnivae, najee, ini ua grupa povezanih i
poznatih lica. Za osnivanje d.o.o. potrebno je da osnivai ispune
tri uslova: dva materijalno pravna - sastave i potpiu osnivaki
akt i uplate/unesu uloge i procesno pravni, da sve radnje obave
u skladu sa zakonom.
Prvi uslov jeste postojanje osnivakog akta jer nae pravo usvaja
koncept jednog akta. Osnivaki akt je odluka, ako je jedan
osniva, odnosno ugovor (drutveni ugovor) kada je vie osnivaa.
Osniva/i potpisuju osnivaki akt koji je u pisanoj formi (forma ad
solemnitatem) obraen od notara.436 Umjesto osnivaa akt moe
432
l. 12-15 ZL; l. 69 ZTVP; l. 23 i 28 ZIF.
433
l. 11 Prve Direktive EU; l. 60 ZPD.
434
l. 4 ZLP.
435
Strani ulaga ima pravo da investira ili reinvestira u bilo koji sektor ili sve sektore privrede u BiH, u istom obliku i pod istim uslovima
denisanim za rezidente BiH. Ogranienje investiranja (ulog ne vei od 49% uea) postoji kod ulaganja u sektor namjenske
proizvodnje i prometa i javno informisanje l. 3-4 ZPDSU.
436
l. 311 ZPD; l. 73 ZN.
POGLAVLJE 6. 311
potpisati punomonik na bazi ovjerene specijalne punomoi.437

Ista pravila vae za izmjene i dopune osnivakog akta. Obavezni
sastojci osnivakog akta su:
1) ime i prezime i adresa prebivalita ili rma i sjedite osnivaa;
2) rma, sjedite i djelatnost drutva koje se osniva;
3) iznos osnovnog kapitala, iznos uloga u novcu, opis i vrijednost
uloga u stvarima i pravima, broj i visina pojedinanih udjela;
4) prava i obaveze lanova;
5) postupak u sluaju kada netko od osnivaa ne uplati svoj
ulog do ugovorenog roka ili ne ispuni drugu obavezu;
6) nain izmirenja trokova osnivanja drutva;
7) imenovanje osoba ovlatenih za voenje poslovanja i
zastupanje drutva i prijavu za upis osnivanja drutva u
sudski registar;
8) posljedice neuspjelog osnivanja;
9) posebnu odredbu ako se drutvo osniva na odreeno
vrijemee.438
Fakultativni elementi su izraz volje osnivaa. O njima su se
saglasili da ih unesu u osnivaki akt.
Drugi materijalno pravni uslov za osnivanje d.o.o. jeste uplata/
unoenje uloga. Vrijeme uplate/unoenja zavisi od vrste uloga.
Do dana podnoenja prijave za upis osnivanja drutva u registar
drutava mora biti uplaena najmanje polovina uloga u novcu, ali
ne manje od zakonskog minimuma osnovnog kapitala (2.000,00
KM).439 Uplata se vri kod banke depozitara koju izaberu osnivai.
Ostatak upisanog uloga u novcu osniva/i uplauju u roku koji
je odreen osnivakim aktom. Meutim, ulozi u stvarima i
pravima moraju biti uneseni u cijelosti prije podnoenja prijave
za registraciju drutva, kako bi drutvo sa njima moglo slobodno
raspolagati440. Moraju biti procijenjeni od strane ovlatenog lica
ili institucije (sudskog vjetaka, revizorske kue). Procjena se
dostavlja banci depozitaru radi verikacije.
437
l. 312 ZPD.
438
l. 313 ZPD.
439
l. 314 ZPD.
440
l. 314 ZPD.
Za osnivanje drutava gdje

sistema potrebna je, pored
dozvola nadlene institucije
KVP, Agencije za bankarstvo-
su prisutni elementi koncesionog

prednja dva uslova, i prethodna
(Komisije za vrijednosne papire AZB).441
Trei, procesni uslov, jeste da osniva/i provedu zakonom

predvienu proceduru i prezentiraju originalne dokaze o
ispunjenju materijalnih uslova.
Drutvo je pravno osnovano danom upisa u sudski registar
i tada stie pravnu i poslovnu sposobnost. Ono se, zatim,
upisuje kod statistike (razvrstavanje), poreske uprave (dobijanje
poreskog broja), carinske uprave (dobijanje carinskog broja),
ministarstva nadlenog za ekonomske odnose (upis u registar
spoljnotrgovinskih organizacija). Da bi osnovano drutvo moglo
poeti sa obavljanjem registrovane djelatnosti treba provjeriti
da li ispunjava sve propisane uslove. Organu nadlenom za
inspekcijski nadzor dostavlja obavjetenje o poetku obavljanja
djelatnosti i ispunjenju uslova tehnike opremljenosti, zatite na
radu, zatite i unapreenja ivotne sredine kao i drugih uslova
propisanih za obavljanje konkretne djelatnosti.
Ako je osnivaki akt donesen, a nije dolo do upisa drutva u
registar suda tada se radi o neuspjelom osnivanju. Razlog moe
biti u injenici da su potpisnici raskinuli ugovor ili su povukli prijavu
o registraciji ili je sud odbio upis iz nekog razloga (nisu uplaeni/
uneseni ulozi, cilj i djelatnost drutva su protivni zakonu, osnivai
ne ispunjavaju zakonske uslove). Posljedice neuspjelog osnivanja
povlae povrat uloga ulagaima, snoenje trokova osnivanja te
prava na regres. Za obaveze stvorene prema povjeriocima u ime
drutva, koje nije osnovano, svi potpisnici ugovora odgovaraju
neogranieno solidarno cjelokupnom svojom imovinom.
1.5. Statut drutva sa ogranienom odgovornou

Za razliku od drutava personalnog tipa, d.o.o. obavezno ima
statut kao osnovni unutranji organizaciono pravni akt kompanije.
441
l. 69 ZTVP; l. 3 ZL; l. 23 i 29 ZIF.
POGLAVLJE 6. 313
Statut nije uslov za osnivanje drutva poto kod osnivanja vai

sistem jednog akta. No, osnivai su obavezni donijeti statut
najkasnije 60 dana nakon registracije442. Izmjene i dopune
statuta donosi skuptina natpolovinom veinom glasova. Ako je
jedan osniva on donosi statut, njegove izmjene i dopune jer ima
ovlatenja skuptine. Statut se deponuje kod suda i ima znaaj
autentinog teksta.
Statut sadri obavezne elemente odreene zakonom i fakultativne
koji se unose voljom osnivaa. Obligatorni sastojci su:
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)
12)
13)
rma i sjedite;
djelatnost;
iznos osnovnog kapitala i visina udjela svakog lana;
voenje poslovanja i zastupanje drutva;
nain utvrivanja i podjele dobiti i pokria gubitka;
prava i obveze lanova;
organizacija drutva;
upravljanje i nain donoenja odluka, sastav, nain
imenovanja i razrjeenja, ovlatenja i odgovornosti organa
drutva, ako se formiraju;
nain informiranja lanova o poslovanju drutva i voenja
knjige udjela;
nain promjene visine osnovnog kapitala;
nain pristupanja drutvu i prestanka lanstva u drutvu;
prestanak drutva;
postupak izmjena i dopuna statuta443.
Fakultativni elementi zavise od toga koje meusobne odnose

i na koji nain osnivai ele urediti. Ti elementi mogu biti:
nasljeivanje imena drutva; znak; ogranienja u zastupanju;
prokura; ugovorna ogranienja izmeu lana i drutva; posebni
kriteriji za uee u podjeli dobiti; uslovi za izbor menadmenta;
zabrana konkurencije i sukob interesa; poslovna tajna; zatita
ivotne sredine, odnos sa sindikatom te druga pitanja.
Obavezno postojanje statuta ukazuje na injenicu da se d.o.o.
tretira kao drutvoinstitucija. Kasnije, tokom poslovanja drutva,
442
l. 317, st. 1-2 ZPD.
443
l. 317 ZPD.
statutarna rjeenja dopunjuju i mijenjaju pravila osnivakog akta.

U sluaju kolizije statuta i osnivakog akta, ako se prihvati teorija
institucije, treba prednost dati statutu.
2. IMOVINSKOPRAVNI ODNOSI U DRUTVU

I PREMA TREIM LICIMA
2.1. Ulozi u drutvo sa ogranienom odgovornou
Ulog je prinos, doprinos
na osnovu koga se formira
osnovni kapital drutva.
Ulog je prinos, doprinos na osnovu koga se formira osnovni

kapital drutva. Ulozi mogu biti u novcu, stvarima i pravima, ali
ne i u izvrenim uslugama i radu ili putem kompenzacije i cesije
potraivanja. Ulozi osnivaa, kao i kasnije kod pristupanja novih
lanova, mogu biti razliiti po vrsti i vrijednosti a odreuju se
osnivakim aktom i upisuju u sudski registar. Pojedinani ulog, u
naem pravu, ne moe biti ispod 100,00 KM kada je vie osnivaa
(zakonski minimum). Ako je jedno lice osniva njegov ulog ne
moe biti ispod 2.000,00 KM, u novcu, poto se na bazi tog
jedinog uloga formira osnovni kapital drutva a on ne moe biti
manji od 2.000,00 KM.
Tabela 6.2.1. Primjer odredbe osnivakog akta o osnovnom kapitalu i ulozima

Ukupna vrijednost osnovnog kapitala Drutva iznosi 45.000,00 KM (etrdesetpethiljada KM).
Nominalni iznos uloga:
Osnivai
Firma Max
Sarajevo
Vrsta uloga
Upisani ulozi
Uplaeni/uneseni ulozi
Novac
9.000,00 KM
3.000,00 KM
Elliot Johanson
vedska
Maina
glodalica
15.000,00 KM
15.000,00 KM
Alen Vukmir
Tuzla
Patent za
hidrauliku
21.000,00 KM
21.000,00 KM
Rok uplate preostalog iznosa novanog uloga je 90 dana po registraciji Drutva.

Procjenu uloga u stvarima i pravima izvrilo je Drutvo za reviziju ____________, Sarajevo koju su
prihvatili osnivai.
Banka depozitar ___________________ d.d., Sarajevo.
POGLAVLJE 6. 315
Ulog u novcu se uplauje u gotovini ili instrumentima

bezgotovinskog plaanja kod banke depozitara koju izaberu
osnivai. Dinamika (rokovi) uplate upisanih novanih uloga
odreuje se osnivakim aktom, s tim to najmanje polovina
ali ne ispod zakonskog minimuma (100 KM po osobi odnosno
2.000 KM ukupno) mora biti uplaeno prije podnoenja prijave
za upis osnivanja drutva u sudski registar444. Znai, drutvo
moe biti osnovano iako upisani iznosi novanih uloga nisu u
cijelosti uplaeni. Docnja sa uplatom ostatka novanih uloga ima
za posljedicu plaanje zatezne kamate i naknadu tete drutvu i
ostalim lanovima445 (povreda novane obligacije).
Ako je zadocnjenje sa uplatom due od 60 dana po isteku roka
iz osnivakog akta uprava pismeno obavjetava lana da je
iskljuen iz drutva; provodi se nulikacija prava kojom iskljueni
lan gubi sva prava iz udjela kao i sva davanja uinjena na ime
udjela; ostaje njegova obaveza da plati preostali iznos uloga u
cijelosti, zatezne kamate i naknadu tete. Udio iskljuenog lana
drutvo moe prodati lanovima uz saglasnost iskljuenog lana,
i treem licu. Iz prihoda od prodaje udjela iskljuenom lanu se
vraa uplaeni dio uloga umanjen za: trokove prodaje, zatezne
kamate i iznos naknade tete. Za neuplaeni dio uloga iskljuenog
lana i zatezne kamate odgovaraju njegovi prethodnici koji su bili
upisani u knjigu udjela u posljednje tri godine, a pod odreenim
uslovima odgovaraju i ostali lanovi drutva srazmjerno njihovim
udjelima446.
Kada se ulog sastoji u stvarima (pokretne, nepokretne, potrone,
nepotrone) i imovinskim pravima (pravo koritenja, zakupa,
udjelu u drugom drutvu, patentu, licenci) te stvari i prava
moraju, ex lege, biti u cijelosti uneseni u drutvo do dana
podnoenja prijave za upis osnivanja drutva447. Isto pravilo vai
i kod kasnijih ulaganja. Unoenje stvari i prava obuhvata vie
radnji kao to su: procjena od strane nezavisnog strunjaka448
(sudskog vjetaka, revizorske kue) koga angauju osnivai;
444
l. 314, st. 5 ZPD.
445
l. 320 ZPD.
446
l. 320-321 ZPD.
447
l. 314 ZPD.
448
l. 10 Druge Direktive EU; l. 40-41 ZPD.
pribavljanje dokumenata i isprava kako bi se drutvo moglo

upisati u javne registre (zemljine knjige, registar motornih
vozila, registre za intelektualna vlasnitva itd.); dostavljanje
nalaza o procjeni, dokumenata i isprava banci depozitaru na
provjeru i njihovo prihvatanje od strane osnivaa. Treba provjeriti
da na stvarima i pravima nije zasnovano neko stvarno pravo
(hipoteka, registrovani zalog) ili prvenstveno obligaciono pravo
u korist treeg lica (pravo dugoronog zakupa, pree kupovine,
otkupa). Za razliku od uporednih prava (francusko), nae pravo
ne zabranjuje ulog u negocijabilnim vrijednosnim papirima449
(dionice, obveznice, mjenice).
Cilj zakonodavca je da se unoenjem uloga efektivno, ne ktivno,
obezbijedi osnovni kapital. Kada drutvo nije u mogunosti da
slobodno raspolae stvarima i pravima koja ine ulog, imperativne
norme zakona, predviaju odreene sluajeve i posljedice:
procijenjena vrijednost je nia od upisane, tada lan plaa razliku
vrijednosti u novcu; drutvo nije steklo vlasnitvo na stvari koja je
predmet uloga (vlasnitvo se ne moe upisati u zemljine knjige),
tada lan uplauje vrijednost cijelog uloga u novcu, a drutvo
vraa primljenu stvar, i najzad, ako ulog ini uspostavljeno ili
preneseno pravo koritenja stvari ili prava (zakup, licenca) i to
pravo prestane prije roka odreenog aktom o osnivanju, lan
drutva plaa naknadu tete450. U svim sluajevima, kao to
se vidi, nenovana obligacija se, ex lege, pretvara u novanu.
Ista pravila i posljedice vae za lana koji kasnije pristupi
drutvu.
2.2. Sporedne inidbe lanova u korist drutva

Osnivakim aktom mogu se utvrditi obaveze osnivaa, kao i onih
koji pristupaju drutvu, na vrenje odreenih radnji sporedne,
dodatne inidbe, u korist drutva i koje se mogu novano izraziti.
Poto ugovaranje inidbi vre lanovi u korist drutva radi se o
ugovornoj klauzuli u korist treeg (pactum in favorem tertii).
449
Kod vrijednosnih papira sa rokom (obveznica, mjenica) rok dospijea prava iz tog papira mora biti prije podnoenja prijave za upis
drutva u registar suda odnosno prije roka odreenog odlukom skuptine za uplatu uloga.
450
l. 42 ZPD.
POGLAVLJE 6. 317
Vrijednost sporednih inidbi ne predstavlja ulog ili dio uloga, niti

ulazi u formiranje udjela i osnovnog kapitala. Meutim, udjel
se moe vezati za izvrenje sporedne inidbe koji se ne moe
prenijeti bez pisane saglasnosti drutva.
Sporedne inidbe mogu biti iroko odreene. Sastoje se u
aktivnim radnjama davanju (dare) i injenju (facere) kao to
su: povremene novane uplate (kvartalno, polugodinje),
preduzimanje odreenih pravnih i faktikih radnji, vrenje usluga
drutvu, obavljanje administrativnih poslova i dr. Ugovorom o
osnivanju utvruje se: vrsta, sadraj i rok/ovi izvrenja, kriteriji
za odreivanje njihove vrijednosti i sankcije za sluaj neizvrenja
ili neurednog izvenja (npr. ugovorna kazna).
Sporedne inidbe u vidu novanih uplata nemaju karakter zajma.
Ako bi se dodatne novane uplate predvidjele za pokrie gubitaka
drutva to bi znailo da lan drutva snosi poslovni rizik u obimu
veem od njegovog udjela.
2.3. Osnovni kapital i rezerve

2.3.1. Osnovni kapital
Osnovni
kapital
predstavlja zbir iznosa svih
uplaenih/unesenih uloga.
Osnovni kapital drutva je podijeljen na udjele izraene u

novcu. Naziva se i temeljni kapital ili osnovna glavnica. Poto
se udjeli formiraju na bazi trajnih uloga znai da osnovni kapital
predstavlja zbir iznosa svih uplaenih/unesenih uloga (OK = zbir
vrijednosti trajnih uloga). U momentu osnivanja, imovina drutva
kao skup subjektivnih imovinskih prava, jednaka je vrijednosti
osnovnog kapitala ili je, eventualno vea, za izvrene sporedne
inidbe. Kasnije, imovina se uveava, prvenstveno, poslovanjem
drutva. U zrelijoj fazi razvoja drutva imovina znatno premauje
visinu osnovnog kapitala.
U Bosni i Hercegovini, kao i u uporednim pravima, zakon propisuje
najnii iznos osnovnog kapitala (zakonski minimum) ispod koga
se d.o.o. ne moe osnovati, niti egzistirati. Prema ZPD, zakonski
minimum je 2.000.00 KM uz kumulativno ispunjenje dva uslova:
ovaj minimum mora biti u novcu i uplata mora biti izvrena prije
podnoenja prijave sudu za registraciju osnivanja.
Upisani osnovni kapital

je iznos koji osnivai
sami unaprijed odrede u
osnivakom aktu i statutu
i on se upisuje u sudski
registar.
Kategoriju
neuplaenog
osnovnog kapitala ine
neuplaeni novani ulozi
osnivaa.
Zakon poznaje kategoriju upisanog i kategoriju neuplaenog

osnovnog kapitala. Upisani osnovni kapital je iznos koji osnivai
sami unaprijed odrede u osnivakom aktu i statutu i on se upisuje u
sudski registar (npr. 15.000,00 KM, 30.000,00 KM). Meutim, upisani
novani iznos osnovnog kapitala, iznad zakonskog minimuma, ne
mora se u cijelosti uplatiti prije upisa osnivanja drutva u sudski
registar. Taj iznos predstavlja kategoriju neuplaenog osnovnog
kapitala a ine ga neuplaeni novani ulozi osnivaa. Dakle,
neuplaeni iznos osnovnog kapitala odnosi se iskljuivo na novane
uloge jer ulozi u stvarima i pravima moraju biti uneseni u cijelosti
do podnoenja prijave sudu za upis osnivanja drutva.
U pogledu funkcije osnovnog kapitala postoje razliiti teorijski
stavovi. Prema starijem shvatanju, uloga osnovnog kapitala je
obezbjeenje pravne sigurnosti i zatita prometa, povjerilaca.
Novije shvatanje polazi od toga da je primarna funkcija osnovnog
kapitala regulisanje internih odnosa izmeu drutva i lanova
kao i odnosa izmeu samih lanova.451 Osnovni kapital tada
primarno slui za odreivanje uea svakog lana u osnovnom
kapitalu i obima njegovih prava, a potom za zatitu povjerilaca.
Za obezbjeenje pravne sigurnosti ekonomskog prometa i zatitu
povjerilaca treba koristiti sredstva pojaanja ugovora putem
kolaterala (bankarska garancija, hipoteka i dr.).
Zakonskim pravilima, koja su imperativne prirode, uva se
integritet (cjelovitost) osnovnog kapitala kod osnivanja i
poslovanja drutva. U tom smislu predvieno je niz pravila: uplata
uloga ne moe se kompenzirati sa bilo kojim potraivanjem lana
prema drutvu452 ili drugim lanovima; ulog se ne moe povui
samovoljno; na ulogu u stvarima i pravima ne moe se zadrati
ili rezervisati nikakvo pravo, niti se drutvu mogu nametati
ogranienja u raspolaganju (npr. zabranjena je klauzula pactum
reservati dominii klauzula o pridraju prava vlasnitva); uplate
uloga drutvo ne moe odgoditi, niti moe lana osloboditi obaveze
uplate, osim kod smanjenja osnovnog kapitala; drutvo ne moe
primiti na ime uplate neto drugo osim onog to je ugovoreno;
predviene su sankcije za sluaj neuplate uloga u ugovorenom
451
Barbi, Jaka (2000) Uloga temeljnog kapitala u dionikom drutvu, Vladavina prava, br. 3-4/00, Zagreb, str. 67.
452
Supsidijarnom primjenom zakonskih pravila o d.d., u d.o.o. koje se nalazi u postupku privatizacije uplata udjela moe se vriti
konverzijom potraivanja prema drutvu (l. 135 ZPD).
POGLAVLJE 6. 319
roku (plaanje zateznih kamata, naknada tete drutvu i ostalim

lanovima, iskljuenje iz drutva); procjena vrijednosti uloga u
stvarima i pravima; obavezna publikacija kod smanjenja kapitala.
lanovima je onemogueno da jednostranim aktom ili putem
skuptine naruavaju cjelovitost osnovnog kapitala ili narue
princip jednakog tretmana svih lanova.
2.3.2. Poveanje i smanjenje osnovnog kapitala

Uporedna prava, kao i nae, daju mogunost promjene osnovnog
kapitala njegovim poveanjem ili smanjenjem. Razlozi mogu biti
razliite prirode: pribavljanje novog kapitala; otvaranje kompanije
za nove investitore; uravnoteenje mehanizma upravljanja;
pokrivanje gubitaka; povlaenje udjela i drugo. Promjena
osnovnog kapitala povlai izmjenu statuta i novi upis u registru
suda.
Supsidijarnom primjenom odredbi Zakona kojima se ureuje
dioniko drutvo odluku o poveanju osnovnog kapitala donosi
skuptina dvotreinskom (2/3) veinom glasova. Poveanje
osnovnog kapitala moe se vriti: uplatom/unoenjem novih uloga
od strane novih lanova (nove investicije); pristupanjem novog
lana (nova investicija); novim investicijama postojeih lanova;
usmjeravanjem uplata dijela ili cijele dobiti u osnovni kapital
(reinvestiranje), te iz rezervi, ako drutvo nema nepokrivenih
gubitaka. Ako se poveanje vri iz dobiti ili rezervi, tada se poveava
nominalni iznos udjela postojeih lanova srazmjerno njihovom
dotadanjem ueu u osnovnom kapitalu kako bi se odrao raniji
odnos participacije. Kada postojei lan uplauje/unosi novi ulog taj
iznos se pripisuje njegovom postojeem udjelu potujui princip:
jedan lan = jedan udio. Postojei lanovi imaju pravo prvenstva
uplate/unoenja novih uloga u srazmjeri uea svojih udjela u
osnovnom kapitalu koje pravo mogu iskoristiti u roku odreenom
osnivakim aktom ili statutom, a u nedostatku te regulacije u roku
od 30 dana od dana donoenja odluke o poveanju.
Smanjenje (redukcija)
osnovnog kapitala jeste
njegovo umanjenje ispod
iznosa utvrenog osnivakim
aktom i statutom i upisanog
u registar suda.
Smanjenje (redukcija) osnovnog kapitala jeste njegovo umanjenje

ispod iznosa utvrenog osnivakim aktom i statutom i upisanog
u registar suda. Do smanjenja dolazi kod pokrivanja gubitaka
drutva, usklaivanja upisane vrijednosti osnovnog kapitala sa
njegovom realnom vrijednosti (konsolidacija) i povlaenja udjela,
a moe doi do smanjenja i u sluaju zamjene (supstitucije)

prava kod statusnih promjena453. Odluku donosi skuptina
dvotreinskom (2/3) veinom glasova. Odluku o smanjenju
osnovnog kapitala drutvo je duno dostaviti sudskom registru i
objaviti u Slubenim novinama Federacije Bosne i Hercegovine454.
Smanjenje osnovnog kapitala ima za posljedicu srazmjerno
smanjenje udjela (npr. osnovni kapital se smanjio za 10%, za isti
procenat se smanjuje nominalna vrijednost svih udjela) i to je
poslovni rizik lanova.
2.3.3. Zakonska i statutarna rezerva

Zakon ne sadri izriite odredbe o fondu rezervi i statutarnoj
rezervi. Ta materija je regulisana raunovodstvenim standardima
kao i za ostale tipove privrednih drutava. Meutim, supsidijarnom
primjenom zakonskih pravila o d.d. (l. 310 ZPD), treba zakljuiti
sljedee: u d.o.o. se obavezno formira fond rezervi, na nain,
u visini i sa namjenama kao u d.d.; statutarna rezerva se moe
formirati, ako je to predvieno statutom ili odlukom skuptine
drutva. Osnovna funkcija fonda rezervi jeste ouvanje integriteta
osnovnog kapitala, a statutarnih rezervi unapreenje poloaja i
motivacija zaposlenih.
2.4. Udjeli, knjiga udjela i raspolaganje udjelima

2.4.1. Udjeli lanova
Udio
predstavlja
skup
lanskih prava koja lan ima
u kompaniji.
Udio (share) predstavlja skup lanskih prava455 koja lan ima u

kompaniji. Analogno sadraju dionice (reprezentanta udjela),
tako i u d.o.o. udio sadri upravljaka i imovinska prava koja
obuhvataju uee u upravljanju, raspodjeli dobiti i diobi neto
imovine preostale nakon steaja ili likvidacije drutva. Ostvaruju
se kao individualna i kolektivna. Obaveze koje lan drutva ima
(uplata preostalog dijela novanog uloga, sporedne inidbe, ne
453
Do 10% ukupne nominalne vrijednosti dionica (udjela) u skladu sa l. 62 ZPD.
454
l. 358 ZPD.
455
Isto, Vilogorac, E. i Dizdar, M. (2000) op. cit., str. 489; Vasiljevi, M. (1997) op. cit., str. 177.
POGLAVLJE 6. 321
Udio sadri upravljaka

i imovinska prava koja
obuhvataju
uee
u
upravljanju,
raspodjeli
dobiti i diobi neto imovine
preostale nakon steaja ili
likvidacije drutva.
konkurisanje drutvu) ne ulaze u udio nego predstavljaju teret

lana drutva. Udio je dio imovine lana drutva, a imovina ne
obuhvata obaveze.456
Udio se formira na temelju uloga lanova koji mogu biti razliiti
po visini pa su i udjeli razliiti, ali uvijek sadre istu vrstu (kvalitet)
prava. Procenat uea udjela u osnovnom kapitalu odreuje
obim prava njegovog vlasnika (npr. 5%, 16% uea u osnovnom
kapitalu). Visina udjela nije ograniena i jedno lice moe imati udio
100% u drutvu (jednolano drutvo), osim kod direktnih stranih
investicija u nekim sektorima457 (namjenska industrija i promet,
javno informisanje). Nae pravo je prihvatilo princip stalnog
jedinstvenog udjela i svaki lan moe imati samo jedan udio
(jedan lan = jedan udio). U sluaju da lan drutva uplauje/
unosi novi ulog ili stie udio, cijeli ili dio, drugog lana tada se vri
pripisivanje postojeem udjelu koji se poveava. Udjeli glase na
ime i upisuju se u knjigu udjela.
Vie lica mogu biti vlasnici jednog udjela. Prvi sluaj, ako se uloi
stvar ili pravo na kojim postoji pravna zajednica (suvlasnitvo,
zajedniko vlasnitvo), tada svi oni zajedniki ostvaruju prava
i solidarno odgovaraju za obaveze koje se odnose na taj udio.
Mogu odrediti zajednikog zastupnika, to je pravno racionalnije,
a ako ne odrede tada pravne radnje drutva uinjene prema
jednom od njih imaju dejstva prema svima458. Drugi sluaj je
kada se udio dijeli na idealne dijelove (po 1/3, 1/5) i tako prenosi
u sluaju nasljeivanja, kao i u drugim sluajevima459.
Udio se dijeli kada postojei lanovi, svi ili neki, po pravu
pree kupovine, otkupe udio nekog lana ili preuzmu udio kod
istupanja ili iskljuenja lana ili otkupe vlastiti udio drutva ili se
udio prenosi na trea lica. Dioba i prenos udjela na trea lica ima
za posljedicu usitnjavanje osnovnog kapitala da bi se omoguila
vea mobilnost kapitala, izvrila disperzija vlasnitva i kompanija
otvorila.
456
Barbi, J. (1999) op. cit., str. 186; Sultanovi et al. (1984) op. cit., str.178; Vedri, M. (1971) op. cit., str. 80.
457
l. 4 ZPDSU udio moe iznositi najvie 49% osnovnog kapitala.
458
l. 332 ZPD.
459
l. 334 ZPD.
2.4.2. Knjiga udjela

Na udjele se mogu izdavati pisane isprave (potvrde, certikati)
koje nemaju karakter vrijednosnog papira. Imaju znaaj dokaznog
sredstva. Podaci o lanovima drutva i njihovim udjelima registruju
se u knjizi udjela, a ne kod RVP. Knjigu udjela ustrojava, vodi i
odgovara za tanost i potpunost podataka uprava, a tehnike
poslove obavlja odreeno lice. Knjiga udjela obavezno sadri:
podatke o lanovima drutva; vrsti i iznosu upisanog uloga i
uplaeni iznos; posebna prava i obaveze vezane za udio (npr.
sporedne inidbe). Svaka izmjena podataka upisuje se u knjigu
udjela.460 Polazei od kcije tanosti upisa tree savjesno lice ne
moe trpjeti tetne posljedice, ako se pouzda u tanost upisa
u knjizi udjela. Mogue je i suprotno dokazivati. Svake godine
uprava dostavlja sudskom registru spisak lanova drutva sa
visinom upisanih i uplaenih/unesenih uloga.
2.4.3. Prenos udjela i pravo pree kupovine

Prenos udjela je individualno pravo lana drutva. Udio, kao dio
imovine lana, moe se prenositi ugovorom (negotio inter vivos)
i nasljeivanjem - zakonskim ili testamentarnim (negotio mortis
causa). Ugovor o prenosu (prodaji, zamjeni, poklonu) mora biti u
pisanom obliku (forma ad solemnitatem) u vidu notarski obraene
isprave jer ima statusnopravna dejstva. Predmet prenosa moe
biti cijeli udio ili dio, ako je ugovorom ili statutom dozvoljena
dioba udjela i prenos dijelova. Iako je prenos udjela, naelno,
slobodan statutom se mogu predvidjeti stanovita ogranienja,
ukljuujui davanje saglasnosti za prenos. Statutom se ne moe
zabraniti prenos udjela.
I zakon je predvidio sluajeve ogranienja prenosa: prvi, udio za
koji je vezana ugovorna obaveza dodatne inidbe moe se prenijeti
uz izriitu pisanu saglasnost drutva, drugi sluaj, lan/ovi koji
su traili reviziju poslovanja drutva (participiraju u osnovnom
kapitalu najmanje sa 1/10) ne mogu prenijeti svoje udjele u
toku revizije bez saglasnosti drutva, i trei sluaj, kada je lan
460
l. 326-327 ZPD.
POGLAVLJE 6. 323
traio da drutvo podnese zahtjev prema lanovima nadzornog

odbora i uprave za naknadu tete ili je u svojstvu tuioca protiv
njih podigao tubu sudu za naknadu tete drutvu (indirektna
tuba), ne moe bez saglasnosti drutva raspolagati svojim
udjelom461.
Kada se radi o davanju saglasnosti za prenos u sluajevima
zakonskih i statutarnih ogranienja, statutom se odreuje ko, na
kakav nain i u kojem roku daje saglasnost. Prihvatljivo rjeenje
je da saglasnost daju lanovi koji predstavljaju dvijetreine (2/3)
osnovnog kapitala ili skuptina, mada u uporednim pravima ima
i drugih rjeenja.
Prenos udjela moe biti
izmeu lanova (interni
prenos) i na tree lice
(eksterni prenos).
Prenos udjela moe biti izmeu lanova (interni prenos) i na tree

lice (eksterni prenos). U uporednim pravima postoje razliita
pravila kod prenosa udjela na trea lica, naroito u pogledu
davanja saglasnosti. Ona u veoj ili manjoj mjeri naglaavaju
zatvoreni karakter d.o.o. Kod prodaje udjela nae pravo predvia
institut prava pree kupovine u korist postojeih lanova, a
protee se i na udio koji se prodaje u izvrnom sudskom postupku.
Stalnim koritenjem ovog prava drutvo moe biti zatvoreno za
ulazak novih lanova. U realizaciji prava pree kupovine zakonska
pravila vode rauna o lanu koji prodaje udio (prodavcu), ostalim
lanovima (prioritetnim kupcima) i drutvu ije interese zastupa
organ koji daje saglasnost na prenos462.
Osnovne karakteristike procedure prenosa su: ponuda i prihvat
ponude su u pisanoj formi; ponuda i prihvat obavezno se dostavljaju
preko uprave drutva; ponuda sadri cijenu i druge uslove; pribavlja
se saglasnost drutva, ako na udio koji je predmet prodaje postoje
ogranienja; lanovi drutva se sporazumijevaju o tome ko e
i u kojem omjeru preuzeti udio, a u nedostatku sporazuma (ne
ele se natjecati) udio se otkupljuje i dijeli srazmjerno njihovom
uplaenim/unesenim ulozima; i na kraju, zakljuuje se ugovor o
prenosu udjela koji je u pisanoj formi i notarski obraen.
lan drutva svoj udio moe prenijeti na tree lice, ako je ispunjen
jedan od ovih uslova: niko od lanova drutva ne prihvati punudu
461
l. 328 i 350-354 ZPD
462
l. 329 ZPD.
odnosno ne iskoristi pravo pree kupovine ili kada lan/ovi izjave

svoj interes za kupovinu udjela, ali se ugovor o kupovini ne
zakljui u roku od 30 dana od dana davanja pisane izjave. Uslovi
prodaje udjela (cijena, rokovi, modalitet plaanja) treem licu ne
mogu biti povoljniji od onih koji su ponueni lanovima drutva.
U protivnom, ugovor sa treim licem se moe pobijati kod suda.
Prenos udjela se moe ostvariti intervencijom suda. Kada drutvo
odbije dati saglasnost na prenos udjela lanu koji je ulog u
cijelosti uplatio, lan drutva moe tubom zahtijevati da sud
svojom odlukom dopusti prenos udjela. Isto tako, ako lan, bez
opravdanog razloga, odbije prenijeti udio na lice koje je drutvo
imenovalo, drutvo moe tubom zahtijevati da sud dozvoli
prenos.463
2.4.4. Sticanje vlastitog udjela

Kao to d.d. moe stei vlastite dionice tako i d.o.o. moe stei
vlastiti udio direktno ili indirektno preko zavisnog drutva ili lica
koje istupa kao komisionar drutva. Naini sticanja mogu biti
razliiti: kupovina, poklon, pravno sljednitvo, prinudno izvrenje
radi naplate potraivanja te u sluaju istupanja ili iskljuenja
lana. Ne moe direktno ili indirektno upisati vlastiti udio. Ulog za
steeni vlastiti udio mora biti u cijelosti uplaen, a otkup udjela
ne moe teretiti osnovni kapital. Inae, na sticanje vlastitog
udjela u d.o.o. supsidijarno se primjenjuju pravila o sticanju
vlastitih dionica donoenje odluke, obim i naini sticanja,
rok posjedovanja vlastitog udjela. Prava iz vlastitog udjela su
suspendovana (upravljaka, imovinska) cijeli period dok drutvo
dri vlastiti udio odnosno dok ga ne proda ili za isti ne smanji
osnovni kapital.
2.4.5. Zalaganje udjela

Poto udio predstavlja dio imovine lana drutva on svoj udio moe
zaloiti (registrovana zaloga) u korist treeg lica, zalogoprimca,
463
l. 330 ZPD.
POGLAVLJE 6. 325
radi obezbjeenja potraivanja464. Time lan drutva daje

obezbjeenje, garanciju, za linu obavezu. No, taj odnos moe
imati uticaja na drutvo. U sluaju neispunjenja obaveze, zaloni
povjerilac moe, pod odreenim uslovima, u postupku izvrenja
stei udio koji je predmet zaloge465 i time postati lan drutva
ime se zaobilaze pravila o sticanju udjela od strane treeg lica. U
cilju pravne sigurnosti statutom bi trebalo predvidjeti da drutvo
daje saglasnost za sluaj konstituisanja zaloge nad udjelom lana
u korist treeg lica466 i da ugovor o zalozi bude notarski obraen,
analogno pravilima o zalaganju dionica.467
Drutvo moe uzeti u zalog udio lana pod uslovima: da je ulog
na kome je formiran udio u cijelosti uplaen, da je zalogom
potraivanje drutva u cijelosti obezbijeeno i da ukupna
vrijednost udjela uzetog u zalog nije vea od polovine osnovnog
kapitala drutva.
2.4.6. Povlaenje (amortizacija) udjela

Generalno, lan drutva ne bi imao pravo povui udio iz drutva jer
je on formiran na bazi trajnog uloga. Ipak, zakoni o kompanijama
sadre pravila o povlaenju udjela uz zahtjev da se ta materija
regulie ugovorom o osnivanju i statutom jer direktno utie na
smanjenje osnovnog kapitala. Polazi se od realne injenice da lan
kao i drutvo mogu doi u situaciju koja opravdava povlaenje
udjela. Povlaenje moe biti izraz odluke volje (sporazuma) ili iz
pravnih razloga (prestanak lana drutva).
Povlaenje
udjela
predstavlja raskid ugovora
sa drutvom.
Na zakon ne predvia eksplicitno mogunost povlaenja

udjela, osim to zabranjuje samovoljno povlaenje uloga,
jednostranom radnjom, to bi trebalo razumjeti da se odnosi i na
povlaenje udjela.468 Povlaenje udjela predstavlja raskid ugovora
464
Okvirni zakon o zalozima (Slubeni glasnik BiH, br. 28/04), Zakon o registrovanim zalogama na pokretnim stvarima i lanskim udjelima
(Slubene novine FBiH, br. 17/02) i Zakon o stvarnim pravima.
465
l. 188 i 191 Zakona o izvrnom postupku (Slubene novine FBiH, br. 32/03, 33/06, 39/09), dalje: ZIP.
466
Isto austrijsko i hrvatsko pravo Ledi, Dragutin (1997) Pravni poloaj lanova trgovakih drutava u Hrvatskoj, Vladavina prava
br. 1/97, Zagreb, str. 103.
467
l. 13 ZTVP.
468
l. 319-320 ZPD.
sa drutvom. Za dioniko drutvo, ija se pravila supsidijarno

primjenjuju na d.o.o., povlaenje dionica je dozvoljeno uz
smanjenje osnovnog kapitala. Stoga je statutom ili odlukom
skuptine mogue predvidjeti povlaenje udjela u ovom tipu
drutva. Tim aktima se regulie, naroito: razlog povlaenja
udjela; uslovi pod kojima se povlai; donoenje odluke drutva;
iznos smanjenja osnovnog kapitala. Do povlaenja udjela moe
doi usljed istupanja ili iskljuenja lana ili prestanka lana
drutva (smrt, steaj, likvidacija pravnog lica) ako je tako
predvieno ugovorom o osnivanju ili statutom drutva. Odluku
donosi skuptina ili lanovi i ona treba da je u formi notarski
obraene isprave. lan ne moe glasati o odluci kojom se
rjeava povlaenje njegovog udjela. U praksi je prisutna pojava
povlaenja udjela formiranog na ulogu u stvarima. Povlaenje
veeg udjela predstavlja znaajan signal za povjerioce.
2.5. Uee u dobiti i pokrivanje gubitaka

2.5.1. Uee u dobiti i ostvarivanju drugih
imovinskih interesa
Zajedniki cilj lanova jeste da drutvo poslovanjem ostvari dobit
koja je osnovno mjerilo stepena ostvarivanja toga cilja. Uee
u podjeli dobiti drutva je najznaajnije individualno imovinsko
pravo svakog lana. Ostvaruje ga lan koji je bio upisan u knjigu
udjela na dan donoenja odluke o podjeli dobiti. Osnovno zakonsko
pravilo jeste da se dobit dijeli srazmjerno ueu nominalne
vrijednosti udjela u osnovnom kapitalu (po kapitalu)469.
Ugovorom se mogu utvrditi drugi kriteriji (npr. angaman lanova
u drutvu) ili kombinacijom zakonskih i ugovornih kriterija. Ako
ugovorom nisu predvieni drugi kriteriji, tada se primjenjuje
zakonsko pravilo podjele dobiti po kapitalu. Na udjele za koje
ulozi nisu u cijelosti uplaeni pripada dobit srazmjerno izvrenim
uplatama.470
469
l. 338 ZPD.
470
Ledi, D. (1997) op. cit., str. 100.
POGLAVLJE 6. 327
Odluku o raspodjeli dobiti obavezno donosi skuptina veinom

glasova. Dobit se rasporeuje saglasno specijalnim propisima
i raunovodstvenim standardima. Dobit se lanovima moe
isplatiti u gotovom novcu ili usmjeravanjem na poveanje udjela
(reinvestiranje) i poveanje osnovnog kapitala. No, skuptina
moe donijeti odluku da se dobit ne isplauje lanovima, s tim
to je obavezna utvrditi svrhu njene upotrebe.
Drutvo od lana moe zahtijevati povrat isplaene dobiti, ako
nije sposobno izvriti obaveze prema povjeriocima zbog isplaene
dobiti. Povrat dobiti moe ii do iznosa potrebnog za namirenje
povjerilaca. Zahtjev za povrat dobiti, koji zastarijeva za tri godine,
drutvo moe ostvariti sudskim putem471.
U sluaju steaja i likvidacije lan drutva ima imovinsko pravo
uea u podjeli neto (preostale) steajne i likvidacione mase
koja ostane poslije namirenja svih povjerilaca i trokova sudskog
postupka. Neto steajna i likvidaciona masa dijeli se lanovima
srazmjerno visini njihovih udjela u osnovnom kapitalu.
2.5.2. Pokrivanje gubitaka

Poslovni gubitak iz poslovanja se pokriva saglasno specijalnim
propisima i raunovodstvenim standardima. Kada se gubitak
pokriva na teret osnovnog kapitala tada se vri njegovo smanjenje
to ima za posljedicu smanjenje udjela. Potujui naelo jednakog
tretmana lanova svaki lan snosi poslovni rizik srazmjerno ueu
njegovog udjela u osnovnom kapitalu. Drugaije pravilo dovelo bi
do ulagakog ugnjetavanja i povrede fundamentalnih odnosa u
drutvu pa bi sud trebao pruiti zatitu ugroenom lanu/ovima
to je prisutno u uporednim pravima.472 U naem pravu, kada je
ostvareni gubitak vei od jedne petine osnovnog kapitala prema
posljednjem godinjem obraunu skuptina obavezno donosi
odluku o pokriu gubitka473.
471
l. 339, st. 2 ZPD.
472
U engleskom pravu vidjeti presudu u sluaju Clemens v. Clemens Bros. Ltd. and another.
473
l. 344 ZPD.
2.6. Zabrana konkurence, sukob interesa i lojalnost drutvu

2.6.1. Zabrana konkurencije
Zakonska zabrana konkurencije iroko je postavljena i odnosi se
na vlasnike udjela, lanove nadzornog odbora, lanove uprave
i prokuristu dok imaju takav status u jednom (prvom) drutvu.
Za vrijeme dok su u nekom od tih svojstava u prvom drutvu oni
ne mogu u drugom drutvu, bez obzira na tip drugog drutva,
stei navedeni status, niti mogu biti zaposlenici ili samostalni
poduzetnici, ako bi sudjelovanje u takvoj djelatnosti bilo ili bi
moglo biti konkurencija sa djelatnosti prvog drutva.474 Na te
okolnosti gleda i sud prilikom registracije drutva.475
Radi se o znaajnom pravilu kompanijskog prava koje ima za
cilj zabranu djelovanja drutava i zikih lica koje dovodi (realna
konkurencija) ili bi moglo dovesti (prijetea konkurencija) do
spreavanja, ograniavanja ili naruavanja trine konkurencije.476
Vrijeme trajanja zabrane odreuje se osnivakim aktom ili
statutom, a ne moe biti due od dvije godine nakon prestanka
svojstva u prvom drutvu.
Prekraj zabrane konkurencije, po zahtjevu drutva, moe povui
neku od sljedeih sankcija: naknadu tete i ustupanje zakljuenih
poslova ili prenos ostvarene koristi ili prava iz zakljuenih poslova.
Drutvo moe postaviti zahtjev u roku od tri mjeseca od saznanja
za prekraj (subjektivni rok), a najkasnije pet godina od uinjenog
prekraja (objektivni rok)477.
U menaderskim ugovorima i sa lanovima nadzornog odbora te
ugovorima o radu sa zaposlenicima redovno se unosi klauzula
o zabrani konkurencije to predvia i radno zakonodavstvo.
Posljedice prekraja zabrane konkurencije mogu biti iskljuenje iz
474
l. 34-35 ZPD.
475
Registarski sud treba da odbije zahtjev za upis u sudski registar osnivanje preduzea kada se lice koje obavlja poslovodnu funkciju
(direktor) u preduzeu pojavljuje kao osniva drugog preduzea sa istom djelatnosti za koju je preduzee u kojem je direktor upisano
u sudski registar ili u drugom preduzeu iste djelatnosti obavlja istu funkciju. Rjeenje Kantonalnog suda u Sarajevu, br. UF/I-1230/98
od 07.07.1998. godine.
476
l. 2 i 4 ZK; Misita, Nevenko (2012) Evropska Unija: pravo konkurencije, Sarajevo: Revicon, str. 17-24.
477
l. 35 ZPD.
POGLAVLJE 6. 329
drutva, razrjeenje dunosti, prekid radnog odnosa, ukljuujui

naknadu tete.
2.6.2. Sukob interesa

Sukob (konikt) interesa
postoji kada je zbog
statusa, svojstva i/ili linog
odnosa lice sprijeeno da
profesionalno i nepristrasno
ispunjava svoje dunosti,
obaveze i odgovornosti.
Status
podrazumijeva
poloaj u kompaniji ili
organima vlasti (vlasnik
udjela,
poloaj
u
zakonodavnoj,
izvrnoj,
sudskoj vlasti), svojstvo
funkciju lica u kompaniji
(menader, lan nadzornog
odbora, prokurista), a lini
odnos obuhvata direktni ili
indirektni nansijski interes,
rodbinske i druge naroite
pravne odnose.
Ope je pravilo da sukob (konikt) interesa postoji kada je zbog

statusa, svojstva i/ili linog odnosa lice sprijeeno da profesionalno
i nepristrasno ispunjava svoje dunosti, obaveze i odgovornosti
(nekoniktno pravilo). Smanjen je ili ogranien njihov kapacitet
u odluivanju. Status podrazumijeva poloaj u kompaniji ili
organima vlasti (vlasnik udjela, poloaj u zakonodavnoj, izvrnoj,
sudskoj vlasti), svojstvo funkciju lica u kompaniji (menader, lan
nadzornog odbora, prokurista), a lini odnos obuhvata direktni
ili indirektni nansijski interes, rodbinske i druge naroite pravne
odnose.
Ova materija je regulisana nizom zakona kao to su ZPD, zakonima
o sukobu interesa u organima vlasti478 i specijalnim zakonima,
posebno u sektoru nansija i trita kapitala479 kod povezanosti
pravnih lica. Radi se o veoma ivom i senzibilnom pitanju. U ZPD
sukob interesa je izriito predvien u sljedeim sluajevima:
direktor i lan uprave ne mogu biti lanovi nadzornog odbora;
lan drutva sa 50% i vie uea i lanovi uprave ne mogu
biti lanovi nadzornog odbora u drutvu sa veinskim dravnim
kapitalom; lanovi nadzornog odbora u drutvu sa veinskim
dravnim kapitalom ne mogu istovremeno biti lanovi nadzornog
odbora drugog drutva; lan uprave i nadzornog odbora ne moe
odluivati ako postoji direktni ili indirektni nansijski interes; lan
drutva ne moe glasati o odluci koja se odnosi na postupke,
odgovornost i potraivanja drutva od njega (npr. iskljuenje).
Statutom bi se moglo proiriti pravilo o sukobu interesa u smislu
da: lanovi drutva, uprave i nadzornog odbora, prokuristi
i druga lica u drutvu mogu zakljuiti teretni ugovor kojim im
drutvo daje zajam, lizing, garanciju, jemstvo, zalogu, hipoteku,
mjenini akcept, aval, intervenciju pod uslovom da svi lanovi
478
Zakon o sukobu interesa u institucijama vlasti BiH (Slubeni glasnik BiH, br.16/02, 14/03, 12/04, 63/08 i 18/12 ) i Zakon o sukobu
interesa u organima vlasti u FBiH (Slubene novine FBiH, br. 70/08).
479
l. 3, 76, 78, 147 ZTVP; l. 9-11 ZL; l.22, 31f, 31k, 32c ZB.
potpiu prethodnu pisanu saglasnost. Posljedica tog rjeenja je

jaanje pravne sigurnosti prometa i jasne imovinske odvojenosti
razdjelitosti drutva od imovine uticajnih lica u drutvu.
2.6.3. Lojalnost drutvu

Ostvarivanje zajednikih interesa teko se moe postii bez
lojalnog ponaanja lanova u i prema drutvu. Lojalnost lanova
je naglaeniji kod ovoga tipa drutva, za razliku od dionikog,
obzirom da se radi o povjerenju i neposrednijim meusobnim
vezama lanova. Osim lanova, lojalnost se odnosi i na upravu,
nadzorni odbor, zaposlene i angaovana lica. Veoma je iroka
kategorija kako u odnosu na obuhvaene subjekte (lica) tako i
prema sadrini.
U najirem smislu lojalnost
podrazumijeva iskren, odan,
vjeran, estit i poten stav
prema drutvu i lanovima,
u svim prilikama.
U najirem smislu lojalnost podrazumijeva iskren, odan, vjeran,

estit i poten stav prema drutvu i lanovima, u svim prilikama.
Pravnotehniki lojalnost podrazumijeva razuman stav i ponaanje
prema odluci veine, pravian odnos prema manjini, pristanak na
izmjenu statuta i drugih akata drutva respektujui izmijenjene
okolnosti, neotuivanje udjela u nevrijeme ili u sluaju nansijskih
tekoa drutva, neiskoritavanje sopstvenih preimustava na
tetu drutva ili njegovih lanova, te neodavanje poslovne tajne.
Lojalnost kao princip ponaanja i obaveza lanova doprinosi
uravnoteenju odnosa u drutvu i smanjenju poslovnih rizika.
2.7. Imovinskopravna odgovornost drutva i lanova

2.7.1. Odgovornost drutva
Opte je pravilo da kompanija, ex lege, odgovara za obaveze
(zakonske, ugovorne, vanugovorne) cjelokupnom svojom
imovinom prema svim povjeriocima - zikim i pravnim licima,
domaim i stranim. Povjerilac moe biti i lan drutva iz nekog
ugovornog odnosa (npr. prodaje, prevoza, graenja). Za sve
obaveze jami drutveni fond480 odnosno imovina drutva.
480
Stranicky, M. (1939) op. cit., str. 174.
POGLAVLJE 6. 331
U pitanju je vlastita, zakonska neograniena odgovornost.

Ugovorom o osnivanju i statutom ona se ne moe ograniiti,
niti iskljuiti i takva klauzula bi bila contra lege. Radi namirenja
svoga potraivanja povjerilac moe preduzeti sva pravna sredstva
prema drutvu (podignuti tubu, prinudno izvrenje, pljenidbu
dobara imovinske mase). Predmet prinudne egzekucije ne mogu
biti stvari koje su zakonom izuzete od izvrenja (npr. javna dobra,
sredstva namjenske industrije).
Drutvo moe odgovarati za drugog po osnovu zakona ili
ugovora.481 Sluajevi zakonske odgovornosti su: kada drutvo ima
poloaj vladajueg (kontrolnog) drutva odgovara, po zakonu,
neogranieno solidarno povjeriocima zavisnog (supsidijarnog)
drutva u steaju, i to za obaveze koje je zavisno drutvo stvorilo
izvravajui obavezujue naloge, odluke i instrukcije vladajueg
drutva; vladajue drutvo, ex lege, odgovara i zavisnom
(supsidijarnom) drutvu za naknadu tete, ako je ono svojim
radnjama i djelovanjem prouzrokovalo tetu tom zavisnom
drutvu482.
Ugovorna odgovornost za drugog postoji kada d.o.o. posebnim
ugovorom (npr. o jemstvu) preuzme obavezu prema povjeriocu
da e ispuniti obavezu dunika (drugog lica), ako to ono ne
uini. Ili, preuzme ugovornu odgovornost, kao lan, za obaveze
poslovnog udruenja, konzorcija, poslovnog sistema, poslovne
unije, pul-a483.
Kao to d.d. ne odgovara za obaveze dioniara tako i d.o.o. ne
odgovara povjeriocima za line obaveze lana drutva. Za razliku
od naeg, neka uporedna prava izriito zabranjuju drutvu da
preuzima jemstvo, daje garancije, hipoteku, zalog, akceptira
ili avalira mjenicu, kao sredstava obezbjeenja linih obaveza
lana (npr. kredita). U naoj praksi postoje takvi sluajevi to
ima negativne posljedicu za povjerioce jer se umanjuje likvidnost
drutva i ugroava pravna sigurnost prometa, uopte.
481
Simi, M. i Trifkovi, M. (1999) op. cit., str. 301.
482
l. 50a. ZPD.
483
l. 50c. ZPD.
2.7.2. Odgovornost lanova

U normalnim uslovima upravljanja i poslovanja drutva lanovi ne
odgovaraju povjeriocima za obaveze drutva. Povjerilac ne moe
protiv lanova podignuti tubu, niti prinudnim putem izdejstvovati
namirenje svoga potraivanja.484 lanovi odgovaraju drutvu (ne
povjeriocima) jedino u sluaju kada neki od lanova ne uplati
ostatak upisanog novanog uloga.
Ipak, postoje sluajevi kada lanovi d.o.o., kao i d.d., povjeriocima
odgovaraju po zakonu neogranieno solidarno cjelokupnom
svojom imovinom - udjel plus neunesena imovina. Opte su
prihvaeni u uporednim pravima (ameriko, englesko, vajcarsko,
njemako, italijansko) i njihovoj sudskoj praksi. Obrauju se u
okviru teorije privida pravnog identiteta ili teorije probijanja
pravne linosti485 (lifting the veil, piercing the corporate veil).
lan/ovi drutva kao principali odgovaraju ako su:
1) koristili drutvo za postizanje osobnog cilja koji nije saglasan
ciljevima drugih lanova i drutva u cjelini;
2) upravljali imovinom drutva kao svojom imovinom;
3) koristili drutvo za prevaru ili oteenje svojih povjerilaca;
4) uticali na smanjenje imovine drutva u svoju korist ili korist
treih osoba, ili uticali da drutvo preuzme obaveze iako su
znali ili morali znati da drutvo nije ili nee biti sposobno da
izvri svoje obaveze.486
U naoj sudskoj praksi primjena pravila o pootrenoj odgovornosti
lanova nije zaivila to se negativno odraava na upravljanje
i nansijsku disciplinu, posebno drutava sa jednim ili manjim
brojem lanova.
484
Neprecizan je zakon kada kae da za obaveze d.o.o. lan drutva odgovara svojim udjelom (l. 309 ZPD).
485
Vasiljevi, M. (1997) op. cit., str. 45-54; Vilogorac, E. i Dizdar, M. (2000) op. cit., str. 24 i 25.
486
l. 6 ZPD.
POGLAVLJE 6. 333
3. UPRAVLJANJE I VOENJE POSLOVANJA

DRUTVA
3.1. Skuptina
Drutvo ima skuptinu koju ine svi lanovi, a u jednolanom
drutvu funkciju skuptine vri lan drutva.487 Skuptina je
obavezan organ drutva, a uee lana u odluivanju na skuptini
je pravo, ne i obaveza, to je karakteristika drutava kapitala. Za
razliku od nekih uporednih prava (njemako, hrvatsko), rjeenje
naeg zakona je sljedee: ukupan nominalni iznos upisanog
osnovnog kapitala488 predstavljen je sa 100 glasova i svaki lan
ima broj glasova srazmjeran procentu uea njegovog udjela
u osnovnom kapitalu drutva (npr. udio lana A participira u
osnovnom kapitalu sa 20%, a lana B sa 30% i oni na skuptini
imaju 20 odnosno 30 glasova). Prihvatljiv je stav uporednog
prava da svaki lan drutva mora imati najmanje jedan glas.489
Pravo odluivanja u skuptini ima lan koji je bio upisan u knjigu
udjela na dan zakazivanja skuptine, ako statutom nije drugaije
odreeno. Trokove odravanja skuptine snosi drutvo.
Kod ovog tipa drutva zakon ne poznaje osnivaku skuptinu kao
kod dionikog jer donoenje statuta i izbor nadzornog odbora
nisu pravni uslov za registraciju osnivanja kod suda (statut se
donosi najkasnije 60 dana po registraciji, d.o.o. ne mora imati
nadzorni odbor). Inae, prva skuptina nakon registracije moe
se nazvati osnivakom, to se esto ini.
Zakon sadri jedinstvena pravila o skuptini ne pravei razliku na
redovnu i vanrednu. Ako u statutima drutava, ipak, postoje te
dvije vrste skuptina razlike mogu biti formalne, tehnike, prirode
jer se na obje primjenjuju ista zakonska pravila. Skuptina se
saziva prema potrebi, ali se mora odrati: najmanje jednom
godinje da donese odluku o godinjem nansijskom izvjetaju,
raspodjeli dobiti i pokriu gubitaka, te u toku godine kada drutvo
487
l. 343 ZPD; odluke jednog lana moraju se unijeti u zapisnik i sainiti u pisanoj formi, l. 4 Dvanaeste Direktive EU.
488
Mjerodavan je upisani, a ne uplaeni obzirom na reim uplate novanih uloga.
489
Ledi, D. (1997) op. cit., str. 92.
ostvari gubitak vei od petine (1/5) osnovnog kapitala prema

godinjem izvjetaju iz prethodne godine. U tim sluajevima
uprava/menadment je, ex lege, duan sazvati skuptinu.
Pored uprave, skuptinu drutva imaju pravo (ne i dunost)
da sazovu lan/ovi iji udjeli ine najmanje desetinu (1/10)
osnovnog kapitala (kvalikovani lanovi) kao i nadzorni odbor,
ako je formiran. Intervenisae, vjerovatno, onda kada ocijene da
o odreenom pitanju skuptina treba da odlui ili kada uprava ne
postupi po zakonu i ne zakae skuptinu.
Obzirom na karakter d.o.o. zakon predvia dvije tehnike
odluivanja skuptine. Prva, koja nije dovoljno eksibilna, predvia
sljedeu proceduru: saziva saziva skuptinu; dostavlja poziv
lanovima (preporuena poiljka, faks, e-mail) najmanje 15 dana
prije datuma odravanja skuptine, ako ugovorom ili statutom
nije drugaije odreeno (npr. osam dana); poziv sadri dnevni
red, mjesto i datum odravanja skuptine; uz poziv se dostavlja
pisani materijal za svaku taku dnevnog reda; lan/ovi iji udjeli
predstavljaju desetinu (1/10) osnovnog kapitala (kvalikovani
lanovi) imaju pravo predloiti izmjene i dopune dnevnog reda u
roku od osam dana od dana prijema poziva; i napokon, sazvana
skuptina se odrava490. Statutom se odreuje ko rukovodi radom
skuptine (predsjednik, najstariji lan, najvei ulaga) i sastav
odbora za glasanje koji utvruje kvorum i rezultate glasanja.
Da bi se prednji formalizam izbjegao zakon predvia eksibilniju
tehniku, specinu formu, izjanjavanja lanova drutva pismenim
glasanjem, bez sazivanja i odravanja skuptine. Pogodna je za
manja drutva. Ugovorom ili statutom se predvia ova tehnika
odluivanja, bilo o svim ili pojedinim pitanjima iz nadlenosti
skuptine. Sastoji se u sljedeem: lanovima drutva se direktno
dostavlja pisani prijedlog odluke od strane lica/organa koji su
po zakonu ovlateni za sazivanje skuptine; pisani prijedlozi
moraju biti obrazloeni; lanovi drutva se pismeno izjanjavaju
o prijedlogu odluke najmanje u roku od 15 dana. lan koji se u
pisanom obliku i u predvienom roku ne izjasni smatra se da je
glasao protiv prijedloga491, koje rjeenje
490
l. 344 ZPD.
491
l. 343 ZPD.
POGLAVLJE 6. 335
postoji i u uporednim pravima (npr. njemakom, hrvatskom).

Kod ove tehnike odluivanja odluka se donosi veinom glasova
raunajui od ukupnog broja glasova svih lanova drutva,492
to zapisniki konstatuje, utvruje i objavljuje odbor za
glasanje ili drugi organ predvien statutom. Modalitet pisanog
glasanja ne moe se primijeniti u drutvima koja posluju
po reimu specijalnih zakona (npr. javna preduzea, lizing
drutva).
Na osnovu izriitih zakonskih rjeenja i supsidijarnom primjenom
pravila o d.d. ukljuujui OECD Principe korporativnog
upravljanja nadlenost skuptine d.o.o. obuhvata donoenje
odluka o:
1) korporativnim strategijama, glavnim planovima akcije,
politikama rizika;
2) dopunama i izmjenama statuta;
3) izboru, naknadama i razrjeenju lanova nadzornog odbora
pojedinano, ako je njegovo formiranje obavezno;
4) izboru, naknadama i razrjeenju uprave i prokuriste;
5) poveanju i smanjenju osnovnog kapitala;
6) emisiji
dunikih
vrijednosnih
papira
(obveznica,
komercijalnih zapisa);
7) usvajanju godinjih nansijskih izvjetaja i izvjetaja
vanjskog revizora,493 i izvjetaja nadzornog odbora, ako
je formiran (obavezno skuptinsko izjanjavanje, a ne
pismenim glasanjem);
8) izboru vanjskog nezavisnog revizora, kod javnog preduzea
to je nadlenost odbora za reviziju;
9) izvjetaju vanjskog revizora po nalogu suda (reviziju
zahtijevao lan/ovi iji udjeli ine 1/10 osnovnog kapitala),
a neodravanje skuptine povlai odgovornost za prekraj;
10) rasporedu dobiti i isplati dobiti lanovima i nainu pokria
gubitaka (obavezno skuptinsko izjanjavanje);
11) transakcijama (kupovina i prodaja, razmjena, uzimanje i
dvanje u lizing, uzimanje kredita, uzimanje i davanje zajma)
u toku poslovne godine u obimu veem od treine (1/3)
492
Isto, Vilogorac, E. i Dizdar, M. (2000) op. cit., str. 521.
493
Kada d.o.o. ulazi u kategoriju velikih i srednjih pravnih lica prema l. 4 i 49 Zakona o raunovodstvu Federacije Bosne i Hercegovine
(Slubene novine FBiH, br. 83/09).
12)
13)
14)
15)
16)
knjigovodstvene vrijednosti imovine drutva po bilansu

stanja iz prethodne godine kao i o transakcijama manje
vrijednosti o kojima prema statutu odluuje nadzorni odbor
(ako je formiran) a on odluku nije donio jednoglasno;
istupanju i iskljuenju lana, prenosu udjela na tree lice i
njihovom povlaenju, ako je tako predvieno ugovorom ili
statutom;
reorganizaciji drutva (spajanju, pripajanju, podjeli,
promjeni oblika);
prestanku drutva;
osnivanju, reorganizaciji i likvidaciji zavisnih drutava i
odobravanju njihovih statuta;
drugim pitanjima odreenim posebnim propisima.
Skuptina moe odluivati ako su, lino ili putem punomonika,

zastupljeni lanovi iji udjeli ine najmanje polovinu (1/2)
osnovnog kapitala drutva. Ako nema potrebnog kvoruma, jedan
dio lanova ne koristi svoje pravo upravljanja, skuptina se ne
moe odrati, ve se ista ponovo saziva sa istim dnevnim redom
najkasnije za 15 dana od prvobitno zakazanog dana odravanja.
Tada je za kvorum rada skuptine dovolja zastupljenost lanova koji
predstavljaju najmanje petinu (1/5) osnovnog kapitala drutva494.
Rad skuptine se moe prekinuti (nije odlueno o svim pitanjima
iz dnevnog reda) i ista nastavlja rad u zakazano vrijeme. Da bi
punomonik mogao sudjelovati u radu i odluivanju skuptine
mora imati pisanu punomo (ispravu) potpisanu od vlasnika
udjela (vlastodavca) i punomonika koja se predaje odboru za
glasanje ili dostavlja drutvu prije odravanja skuptine, na nain
i u roku odreenom statutom.
Glasanje na skuptini se vri putem glasakih listia kao i
u d.d. ili na drugi nain odreen statutom. Odluka se donosi
natpolovinom veinom glasova raunajui od ukupnog broja
glasova u skuptini (od 100 glasova). Odluke o promjeni oblika
drutva (transformaciji), poveanju i smanjenju osnovnog
kapitala obavezno se donose dvotreinskom (2/3) veinom
glasova.
494
l. 345 ZPD.
POGLAVLJE 6. 337
3.2. Nadzorni odbor

Za razliku od d.d. u kome je nadzorni odbor obavezan organ
(obavezan dvoslojni sistem upravljanja) kod d.o.o. postoji
drugaije rjeenje postoji dvoslojni i jednoslojni sistem.
U zakonom predvienim sluajevima njegovo formiranje je
obavezno ili ako to lanovi drutva predvide ugovorom o osnivanju
ili statutom (dvoslojni sistem). U malim drutvima se ne mora
obrazovati (jednoslojni sistem). Nadzorni odbor je obavezan
organ u drutvu koje:
1) ima osnovni kapital vei od 1.000.000,00 KM i najmanje dva
lana (ispunjava kumulativno oba uslova);
2) ima vie od deset lanova, bez obzira na visinu osnovnog
kapitala;495
3) stoji pod reimom utvrenim posebnim zakonom (npr. javno
preduzee, lizing drutvo).
Broj zaposlenih nije kriterij.496 Neformiranje nadzornog odbora
povlai odgovornost drutva i odgovornog lica za prekraj. U
jednolanom drutvu ne mora se formirati, bez obzira na visinu
osnovnog kapitala. Obzirom na djelatnost trebalo bi predvidjeti
obavezno formiranje nadzornog odbora u drutvu koje ima status
profesionalnog posrednika, drutva za upravljanje investicionim
fondovima i vladajueg drutva.
Kada je na osnovu zakona, ugovora ili statuta formiran nadzorni
odbor na njega se shodno primjenjuju pravila koja vae za taj
organ dionikog drutva: ima predsjednika i najmanje dva lana;
bira ih skuptina ili svi lanovi drutva, a pravo predlaganja ima
lan/ovi iji udio participira najmanje sa 5% u osnovnom kapitalu;
uslovi za izbor kandidata utvreni su zakonom ili specijalnim
zakonom (za javna preduzea) i statutom uz primjenu pravila
o zabrani konkurencije i koniktu interesa; biraju se na mandat
od etiri godine s tim to po isteku dvije godine mandata glasa
se o povjerenju lanovima, pojedinano ukljuujui mogunost
razrjeenja, svih ili nekih; kvorum za rad su dvijetreine (2/3) od
495
l. 348 ZPD.
496
Suprotno, ovi, . (2003) op. cit., str. 328.
ukupnog broja lanova kao i u d.d., a odluke se donose veinom

prisutnih lanova; za svoj rad odgovaraju skuptini odnosno
lanovima drutva; lanovi nadzornog odbora zakljuuju ugovor
sa drutvom koji verikuje skuptina ili lanovi drutva. Nadzorni
odbor koji nije sastavljen na propisan nain ne moe donositi
pravno valjane odluke.497
Nadlenost nadzornog odbora je mutatis mutandis ista kao u
dionikom drutvu, ukljuujui OECD principe korporativnog
upravljanja:
1) nadzire poslovanje drutva, provoenje korporativnih
strategija, glavnih planova akcije, politika rizika;
2) nadzire rad menadmenta;
3) usvaja polugodinji izvjetaj;
4) podnosi godinji izvjetaj o poslovanju drutva, izvjetaj
nadzornog odbora sa izvjetajem vanjskog revizora
(kategorija velikih i srednjih pravnih lica);
5) imenuje upravu i prokuriste, ako to nije u nadlenosti
skuptine ili svih lanova;
6) predlae skuptini raspodjelu i nain upotrebe dobiti te
nain pokria gubitaka;
7) odluuje o transakcijama (kupovina, prodaja, lizing, kredit)
u obimu utvrenom statutom,
8) zajedno sa upravom priprema plan reorganizacije drutva
(spajanje, pripajanje, podjela, promjena oblika);
9) saziva skuptinu, obavlja potrebne radnje za pismeno
glasanje lanova;
10) formira stalna ili povremena tijela;
11) odluuje o drugim pitanjima koja su posebnim zakonom
(npr. za javna preduzea) ili statutom drutva stavljena u
nadlenost ovog organa.
U drutvima koja su pod reimom posebnih zakona postoje i druge,
specijalne nadlenosti nadzornog odbora, ukljuujui i nain rada.
U drutvu u kojem nije formiran nadzorni odbor pojaana je uloga
lanova tako da oni, na odreeni nain, vre funkciju nadzornog
odbora. Imaju pravo da neposredno nadziru poslovanje
497
Rjeenje Vrhovnog suda Federacije BiH, br. G- 14/97 od 23.09.1997.godine.
POGLAVLJE 6. 339
drutva, nadziru voenje poslovnih knjiga i spisa (dokumenata),

blagajniko poslovanje i zalihe. Koristei ta prava svaki lan moe
za svoje potrebe sainiti bilans stanja, bilans uspjeha, kretanje
gotovine i promjene na kapitalu.
lanovi nadzornog odbora mogu odgovarati za prekraj, ako ne
preduzmu korporativnu radnju za ije neizvrenje je zakonom
predviena novana kazna. Oni odgovaraju drutvu neogranieno
solidarno za tetu prouzrokovanu neizvrenjem ili neurednim
izvrenjem svojih dunosti.
lanstvo u nadzornom odboru prestaje: istekom mandata,
razrjeenjem prije isteka mandata, podnoenjem ostavke,
sporazumom, istupanjem i iskljuenjem iz drutva, ako su bili
lanovi drutva, i usljed smrti (voljnim i nevoljnim aktima).
3.3. Uprava
Uprava drutva je obavezan i samostalan organ drutva koja
djeluje u okviru zakonskih i statutarnih ovlatenja. Upravu ini
jedno lice (direktor), kao inokosni organ, ili vie lica (izvrni
direktori), kao kolegijalni organ. Oni mogu, ali i ne moraju biti
lanovi drutva, drugim rijeima postoji mogunost angaovanja
profesionalnog menadmenta. S obzirom na prirodu d.o.o. uticaj
lanova je jai uz vei stepen neposredne interakcije.
Nadlenost uprave odreena je zakonom i statutom. Zakonska
nadlenost uprave je da:
1) organizuje rad i rukovodi poslovanjem (donosi poslovne
odluke);
2) zastupa i predstavlja drutvo;
3) brine se i odgovara za zakonitost poslovanja;
4) u okviru svoje funkcije uprava vladajueg drutva moe
davati obvezujue naloge, odluke i instrukcije upravi
supsidijarnog drutva;
5) brine o blagovremenoj uplati novanih uloga i preduzima
zakonske radnje u sluaju zadocnjenja (iskljuuje lana,
vri prodaju udjela, poziva prethodnike iskljuenog lana na
uplatu uloga);
6) uspostavlja i vodi knjigu udjela;

7) vodi proceduru vezanu za realizaciju prava pree kupnje
udjela (prima ponudu i prihvat/e ponude, prima izjave
lanova, daje obavjetenja);
8) vodi proceduru u sluaju istupanja i iskljuenja lana iz
drutva;
9) priprema sa nadzornim odborom, ako je formiran, plan
reorganizacije drutva (spajanje, pripajanje, podjela,
promjena oblika);
10) saziva skuptinu drutva, najmanje jednom godinje i u toku
godine ako drutvo ostvari gubitak (vei od 1/5 osnovnog
kapitala);
11) izvrava odluke skuptine i nadzornog odbora;
12) podnosi zahtjev KVP za odobrenje promjene oblika u
dioniko drutvo;
13) druga pitanja utvrena posebnim propisima (npr. javne
nabavke, etiki kodeks kod javnih preduzea).
Statutarna nadlenost uprave obuhvata pitanja koja skuptina
stavi u kompetenciju uprave ili zakon upuuje na statutarnu
regulaciju, kao to su: vrste i obim transakcija; uslovi, postupak
i posljedice istupanja i iskljuenja lana iz drutva; pismeno
glasanje bez sazivanja skuptine; prenos udjela; davanje
individualne ili zajednike prokure; lica odgovorna za koritenje
i zatitu poslovne tajne; trajanje zabrane konkurencije; konikt
interesa te druga pitanja.
Direktora i izvrne direktore bira i razrjeava organ drutva, na
nain, utvren statutom (nadzorni odbor ako postoji, skuptina,
lanovi) odnosno posebnim zakonom (javno preduzee, lizing
drutvo). Direktor daje prijedlog kandidata za izvrne direktore,
ukljuujui i njihovo razrjeenje. Poloaj i ovlatenja direktora i
njegova relacija prema izvrnim direktorima je sljedea:
1) direktor, ex lege, predstavlja upravu, vodi poslovanje, zastupa
i predstavlja drutvo i odgovoran je za zakonitost poslovanja,
bez obzira na kolektivni sastav i rad uprave. On je zakonski
zastupnik drutva jer ima poloaj agenta kome je povjereno
upravljanje imovinom principala;498
498
Opirnije, Vasiljevi, M. (1997) op. cit., str. 142 i dalje.
POGLAVLJE 6. 341
2) osnivakim aktom i statutom utvruju se ovlatenja i

odgovornosti direktora i izvrnih direktora. Radi jaanja
individualne odgovornosti i eliminacije paralelizma trebalo bi
u statutu primijeniti pravilo koje vai za upravu d.d. u smislu
da direktor pisanim aktom utvruje poslove, obim i granice
ovlatenja izvrnih direktora. Oni obavljaju operativne poslove
rukovoenja odreenim funkcijama drutva. Direktor moe
ograniiti njihova ovlatenja.499 Drutvo odgovara za obaveze
koje u njegovo ime stvori izvrni direktor, u okviru povjerenih
poslova, pa i onda kada prekorai ovlatenja, ako je tree lice
bilo savjesno (interes pravne sigurnosti);
3) ako neki organ drutva donese odluku koja je, po miljenju
uprave, suprotna zakonu tada direktor upozorava taj organ
koji preispituje svoju odluku;
4) u sluaju sprijeenosti direktor pisanim aktom ovlauje
jednog od izvrnih direktora da ga zamjenjuje i utvruje
njegova ovlatenja;
5) poloaj, ovlatenja i odgovornosti direktora ureuju se
ugovorom sa skuptinom ili lanovima odnosno nadzornim
odborom, ako je formiran, a plata i druga materijalna primanja
izvrnih direktora ugovorom sa direktorom, uz prethodno
odobrenje skuptine ili lanova ili nadzornog odbora.
Pravno posmatrano izvrni direktori su podreeni direktoru.500
Akcentirana je individualna odgovornost direktora za drutvo, kao
cjelinu, ali i odgovornost izvrnih direktora za pojedine poslovne
funkcije (nansije, marketing, proizvodnju).
Statutom ili posebnim zakonom (javno preduzee, lizing drutvo)
utvruje se: broj lanova uprave; uslovi za izbor direktora i
izvrnih direktora (znanje, vjetine, iskustvo i dr.), nain izbora i
razrjeenja; duina mandata; odnosi izmeu direktora i izvrnih
direktora; zabrana konkurencije, konikt interesa, poslovna
tajna; odgovornost uprave i pojedinano svakog lana.
499
Suprotno, ovi, . (2003) op. cit., str. 330.
500
lanovi uprave podlijeu prekrajnoj, imovinskoj i krivinoj

odgovornosti kada u obavljanju svoje funkcije povrijede zakonska
pravila. Mogua je kumulacija odgovornosti kao lanovi
drutva i kao lanovi uprave. Kod povezanih drutava, lanovi
uprave vladajueg i zavisnog drutva, po zakonu, neogranieno
solidarno odgovaraju ako su supsidijarno drutvo doveli u poloaj
da izvri tetan pravni posao ili da na svoju tetu neto uini
ili propusti da uini501. lanovi zavisnog drutva su ekskulpirani
od odgovornosti, ako su to uinili izvravajui instrukcije uprave
vladajueg drutva.
Direktoru i lanovima uprave prestaje funkcija: istekom mandata,
razrjeenjem prije isteka mandata (opozivom), podnoenjem
ostavke, sporazumom, istupanjem i iskljuenjem iz drutva, ako
su bili lanovi drutva, i smru. Statutom se preciznije utvruju
postupak i posljedice prestanka dunosti.
3.4. Odbor za revizu

ZPD ne sadri posebne norme o odboru za reviziju. Supsidijarnom
primjenom pravila o dionikom drutvu slijedi da je obavezan
organ i u ovom tipu drutva. U nekim posebnim zakonima (ZJP)
odbor za reviziju je obavezan organ sa naglaenim funkcijama
(imenuje vanjskog revizora i direktora odjela za internu reviziju,
razmatra godinju studiju rizika i dr.). Praksa pokazuje da u veini
drutava opteg tipa taj organ ne postoji. Vjerovatno se polazi
od injenice da su to drutva sa manjim brojem lanova koji
imaju neposredne veze sa drutvom pa su upoznati sa stanjem i
poslovanjem drutva.
Pored toga, bez obzira na veliinu drutva (broj lanova,
visinu osnovnog kapitala), postoji mogunost vanjske revizije
intervencijom suda kada istu zatrai lan/ovi iji udjel ini desetinu
(1/10) osnovnog kapitala drutva. I dalje, raunovodstveni propisi
nalau obaveznu vanjsku reviziju godinjih nansijskih izvjetaja
drutava koja ulaze u kategoriju velikih i srednjih pravnih
lica.
501
l. 50a. ZPD.
POGLAVLJE 6. 343
3.5. Zatita prava manjine

Zatita prava lanova sa manjim udjelom (manjine, minoriteta)
predstavlja jedno od najaktuelnijih pitanja u privrednim/trgovakim
drutvima, posebno u drutvima kapitala gdje je dominantan
kapital odnos. Radi se o tome kako male investitore zatititi od
akata veine, velikih investitora, kao i od akata organa drutva
(skuptine, nadzornog odbora, uprave) koji djeluju u funkciji te
veine. U tom pravcu uporedna prava, kao i nae, razvila su itav
sistem pravnih sredstava i postupaka. Prihvatljiv je stav teorije 502
prema kome je poloaj manjinskih lanova u d.o.o. slabiji nego u d.d.
zbog kljunog razloga to njihov udio nije na tritu, berzi, (nemaju
dionice) koja odreuje trinu vrijednost udjela. Ostvarivanje nekih
prava vezano je za imovinski cenzus, uee u osnovnom kapitalu
(npr.1/10). Pored zakonskih instrumenata zatite, prihvatljiva
statutarna rjeenja, ekasna sudska i administrativna kontrola te
vanjska revizija mogu djelotvorno uticati na zatitu manjine. Ipak,
ostaje otvoreno pitanje da li je ta zatita dovoljna?
Postoji itav spektar zakonskih pravila kojima se na razliite naine
i razliitim pravnim sredstvima tite prava manjine, ukljuujui
supsidijarnu primjenu pravila o dionikom drutvu:
1) Zatita kroz pravo sazivanja i odravanja skuptine: jedan ili
grupa lanova sa ueem najmanje 1/10 ima pravo direktno
zakazati skuptinu; jedan ili grupa lanova sa ueem
od najmanje 5% ima pravo predloiti izmjenu dnevnog
reda i prijedlog odluke ve sazvane skuptine kao i pravo
predlaganja pitanja i prijedloga odluke za narednu (ne
sazvanu skuptinu);
2) Predlaganje kandidata za nadzorni odbor, ako se formira:
jedan ili vie lanova sa ueem od najmanje 5% ima pravo
predloiti kandidata/e za nadzorni odbor;
3) Istupanje, izlazak iz drutva: individualno pravo svakog
lana koje nije vezano za uee u osnovnom kapitalu i ne
moe se aktima drutva iskljuiti, osigurana je sudska zatita;
502
4) Pravo pree kupovine: svi lanovi drutva imaju prioritetno

pravo uea u kupovini udjela koji se prodaje kao i prvenstveno
pravo uplate uloga kod poveanja osnovnog kapitala, u obimu
kojim zadravaju uee u osnovnom kapitalu;
5) Neposredan nadzor poslovanja drutva u kome nije formiran
nadzorni odbor: individualno pravo svakog lana koje
nije vezano za imovinski cenzus, a iroko je postavljeno
(kontrolie poslovanje, poslovne knjige, zalihe, blagajniko
poslovanje);
6) Zahtjev sudu da odredi vanjskog revizora: jedan ili vie
lanova sa ueem od 1/10 u osnovnom kapitalu mogu
direktno zatraiti od suda da postavi vanjskog revizora, ako
uine vjerovatnim da je uinjena ozbiljna povreda zakona,
ugovora ili statuta;
7) Zahtjev odboru za reviziju, ako je formiran, da izvri reviziju
nansijskog poslovanja drutva: lan ili grupa lanova
sa ueem od najmanje 10% ima pravo zahtijevati da
odbor za reviziju izvri reviziju polugodinjeg ili godinjeg
poslovanja;
8) Zahtjev za naknadu tete od lana drutva zbog docnje
sa uplatom novanog uloga: individualno pravo koje nije
vezano za procenat uea u osnovnom kapitalu503;
9) Zahtjev sudu za dozvolu prenosa udjela: individualno pravo
svakog lana koje nije vezano za imovinski cenzus da trai
tubom kod suda dozvolu prenosa, ako drutvo odbije dati
saglasnost za prenos, a ulog je u cijelosti uplaen;
10) Pobijanje odluke skuptine: individualno pravo svakog lana
koje nije vezano za procenat uea u osnovnom kapitalu
da tubom kod suda pobija odluku skuptine protiv koje je
glasao;
11) Podizanje derivativne tube: individualno pravo svakog
lana koje nije vezano za imovinski cenzus da zahtijeva
503
l. 320 ZPD.
POGLAVLJE 6. 345
od drutva da lan uprave i/ili nadzornog odbora drutvu

naknadi prouzrokovanu tetu povredom zakona, ugovora ili
statuta, ako to drutvo ne uini lan moe tubom kod suda
zahtijevati naknadu tete u korist drutva. Derivativnu tubu
za naknadu tete protiv vladajueg drutva moe podnijeti
lan ili grupa sa najmanje 10% uea u supsidijarnom
drutvu.
Postoji mogunost pojaavanja zatite manjine klauzulama
predvienim ugovorom o osnivanju ili statutom koje djeluju
prema svim lanovima, velikim i malim investitorima. Nadalje,
zajednikom akcijom mali investitori mogu zatititi svoja prava
zakljuenjem posebnog ugovora o meusobnim pravima
(relativno dejstvo) ili formiranjem udruenja (pravno lice) koje e
zastupati njihove interese.
3.6. Derivativna tuba

Tubu za naknadu tete
drutvu koju protiv lanova
uprave
i/ili
nadzornog
odbora, svih ili nekih, i
vladajueg drutva podnosi
ovlateno
lice
(aktivno
legitimisano), u svoje ime a
za raun drutva naziva se
derivativna (izvedena)
tuba.
Zakonska mogunost podizanja derivativne tube pojaava

imovinsku odgovornost uprave i nadzornog odbora kao i
vladajueg drutva. Tubu za naknadu tete drutvu protiv
lanova uprave i/ili nadzornog odbora, svih ili nekih, i vladajueg
drutva podnosi ovlateno lice (aktivno legitimisano), u svoje ime
a za raun drutva. Derivativna (izvedena) tuba postoji u dva
sluaja (l. 50.a i 354 ZPD):
1) svaki lan drutva, bez obzira na visinu uea u osnovnom
kapitalu, ovlaten je traiti od drutva da ono podnese zahtjev
protiv lanova uprave i/ili nadzornog odbora za naknadu
tete drutvu (ne lanu), a koju su prouzrokovali povredom
zakona, ugovora ili statuta (direktan zahtjev). Ako drutvo to
ne uini (postoji blokada), ispunjen je procesni uslov, pa lan
drutva moe podii tubu kod suda protiv lanova uprave i/
ili nadzornog odbora radi naknade tete drutvu (izvedena
tuba);
2) drugi sluaj je kod povezanih drutava: lan/ovi zavisnog
drutva koji posjeduju ili predstavljaju najmanje 10% osnovog
kapitala toga drutva ili manji dio odreen statutom, kao i
povjerilac/oci ija potraivanja iznose vie od 10% osnovnog
kapitala zavisnog drutva (imovinski cenzus) mogu, u ime

zavisnog drutva, podnijeti zahtjev protiv vladajueg drutva
za naknadu tete, ako je vladajue drutvo svojim djelovanjem
(nalozima, odlukama, instrukcijama) prouzrokovalo tetu
zavisnom drutvu (zakljuilo za sebe tetan ugovor, na svoju
tetu neto uinilo ili propustilo da uini).
4. PRESTANAK LANSTVA, PROMJENA OBLIKA

I PRESTANAK DRUTVA
4.1. Prestanak lanstva u drutvu sa ogranienom odgovornou
4.1.1. Prestanak postojanja lana
Fizikom i pravnom licu lanstvo u drutvu prestaje smru
odnosno prestankom postojanja (statusnom promjenom,
odlukom skuptine, likvidacijom, steajem). Pravni sljednici
(sukcesori) mogu pristupiti drutvu, ako je to predvieno
ugovorom o osnivanju, statutom ili odlukom skuptine odnosno
lanova drutva. Udio pravnog prednika se dijeli sukcesorima
na idealne dijelove. Ukoliko ne postoji pravna mogunost za
ulazak sljednika u drutvo, tada im se isplauje naknada u visini
trine vrijednosti udjela njihovog pravnog prednika, analognom
primjenom zakonskih pravila o istupanju lana iz drutva. Tada
udio preuzimaju lanovi ili drutvo, kao vlastiti udio. Ako je lan
pravno lice i prestaje likvidacijom ili steajem naknada trine
vrijednosti udjela ulazi u likvidacionu odnosno steajnu masu.
4.1.2. Istupanje lana iz drutva

Istupanje iz drutva je jedno od lanskih prava i izraz odluke volje
lana. Opte je pravilo da se lanu ne moe iskljuiti pravo da
izae iz drutva. Dobrovoljno je uao i postao lan drutva pa
isto tako svojom odlukom moe prestati biti lan. Aktima drutva
(ugovorom, statutom) utvruju se uslovi, postupak i posljedice
istupanja. Uslovi obuhvataju, prvenstveno, okolnosti i ogranienja
pod kojim se moe istupiti te ispunjenje obaveza lana prema
POGLAVLJE 6. 347
drutvu. Postupak rjeava proceduralna pitanja (podnoenje

zahtjeva, rokove, organ koji odluuje). Pravne posljedice istupanja
su raskid postojeeg ugovora sa drutvom, prestanak lanskih
prava i isplata naknade istupiocu za njegov udio.
Do istupanja moe doi na dva naina: ugovorom (sporazumom)
izmeu lana i drutva i odlukom suda. Ugovor o istupanju treba
da je u pisanoj formi u obliku notarski obraene isprave jer on
ima, pored obligacionog, i statusnopravno dejstvo (sma njen broj
lanova to se registruje kod suda i u knjizi udjela).
lan drutva moe svoje pravo na istupanje ostvariti i podizanjem
tube kod suda, ako je ispunjen neki od zakonskih razloga: ostali
lanovi ili organi drutva su mu prouzrokovali tetu; sprijeen je
da ispunjava svoje obaveze; drutvo mu namee nesrazmjerne
obaveze. Radi se o sluajevima kada je lanu naruen
ravnopravan tretman sa ostalim lanovima, a nije u mogunosti
da koristi ekasnu pravnu zatitu.504 Okolnosti i rizici koji
pogaaju sve lanove ili drutvo (pribavljanje dodatnih sredstava,
nelikvidnost) nisu opravdan razlog za dozvolu istupanja nekog od
lanova.505
lan koji je istupio ima pravo na naknadu (kompenzaciju) trine
vrijednosti svoga udjela na dan prestanka lanstva. Procjenu
vrijednosti udjela vre ovlatena lica. A pravna sudbina njegovog
udjela rjeava se posebnim ugovorom izmeu preostalih lanova
drutva (prenos na ostale ili neke lanove, tree lice, na drutvo
kao vlastiti udio ili povlaenjem).
4.1.3. Iskljuenje lana iz drutva

Iskljuenje lana iz drutva predstavlja manifestaciju prava
ostalih lanova. Provodi se protivno volji lana koji se iskljuuje i
to se pravo drutvu ne moe oduzeti. Odluku o iskljuenju donosi
skuptina ili lanovi drutva, a u zakonom predvienom sluaju
uprava drutva. lan o ijem se iskljuenju odluuje nema pravo
glasati. Razlozi za iskljuenje i postupak ureuju se ugovorom o
504
OECD Principi korporativnog upravljanja, dio III.
505
osnivanju i statutom. Zakonski razlog za iskljuenje je neuplata

uloga u novcu protekom 60 dana od roka koji je predvien
ugovorom o osnivanju506. Ugovorni odnosno statutarni razlozi
mogu biti: prekraj pravila o zabrani konkurencije, prekraj
nekoniktnog pravila, odavanja poslovne tajne, neizvrenje
sporednih inidbi, dovoenje drutva u teku nansijsku situaciju
kao lan uprave ili nadzornog odbora. Odluka o iskljuenju
dostavlja se lanu u pisanoj formi, uz navoenje razloga o
iskljuenju. Iskljueni lan moe pobijati odluku tubom kod suda
u prekluzivnom roku od 30 dana od dana prijema odluke.
Pravne posljedice iskljuenja su iste kao i kod istupanja (raskid
ugovora, prestanak lanskih prava, isplata naknade za udio).
Sudbina udjela iskljuenog lana je, u osnovi, ista kao kod
istupanja.
4.2. Promjena oblika drutva sa ogranienom odgovornou

Promjena oblika drutva (transformacija) predstavlja jedan od
naina prestanka, bez likvidacije imovine, koja sa obavezama
prelazi na novi oblik drutva. Za razliku od uporednih prava,
nae pravo je restriktivno, dozvoljava transformaciju iskljuivo
u d.d507. Promjenom oblika (forme) dotadanje d.o.o. postaje
d.d. i saobraava se zakonskim pravilima za taj tip drutva.
Transformacija moe nastati ex lege ili odlukom skuptine.
Prema ZPD, d.o.o. koje ispunjava zakonske kriterije za otvoreno
d.d. (najmanji iznos osnovnog kapitala od 4 miliona KM i najmanje
40 lanova) duno je promijeniti svoj oblik u d.d. i izvriti upis
kod KVP i suda.508 Takvo rjeenje je upitno. Skuptina drutva,
to je uobiajena praksa, donosi odluku o promjeni oblika.
Najei razlozi su: otvaranje drutva i eliminacija personalnih
elemenata u njegovom funkcionisanju, potrebe razvoja drutva,
laki pristup izvorima nansiranja i pribavljanje kapitala emisijom
dionica.
506
l. 320 ZPD.
507
l. 361 ZPD.
508
l. 62 i 107 ZPD, l. 265 ZTVP.
POGLAVLJE 6. 349
Procedura za promjenu oblika d.o.o. je sljedea: odluku o

namjeravanoj transformaciji drutvo objavljuje u sredstvima
javnog informisanja; uprava ili nadzorni odbor pripremaju plan
reorganizacije i o njemu obavjetavaju lanove i povjerioce
drutva; vanjski revizor pregleda plan reorganizacije i daje pisani
izvjetaj i miljenje; lanu drutva, na njegov zahtjev, dostavlja
se kopija plana reorganizacije, izvjetaj i miljenje revizora,
godinji nansijski izvjetaji (za tri godine) te vanredni nansijski
izvjetaj; skuptina dvotreinskom (2/3) veinom glasova svih
lanova drutva donosi odluku; uprava podnosi KVP zahtjev za
promjenu oblika drutva i zakljuuje ugovor sa RVP i na kraju,
vri se upis promjene oblika drutva u sudski registar.
Pravne posljedice promjene oblika podrazumijevaju: lanovi
dotadanjeg drutva stiu dionice d.d. srazmjerno njihovom
ueu u osnovnom kapitalu d.o.o. (postaju vlasnici dionica);
osnovni kapital mora iznositi najmanje 50.000,00 KM, a nominalna
vrijednost dionice najmanje 10,00 KM; donosi se statut dionikog
drutva. lan drutva moe tubom kod suda pobijati odluku
skuptine o transformaciji d.o.o. protiv koje je glasao u roku od
30 dana od dana donoenja odluke. Supsidijarnom primjenom
zakonskih pravila o dionikom drutvu on bi mogao zahtijevati da
drutvo otkupi njegov udio.
4.3. Prestanak drutva sa ogranienom odgovornou

Drutvo sa ogranienom odgovornou moe prestati na razliite
naine:
1) Statusnim promjenama (spajanjem, pripajanjem i podjelom)
koje su ire obraene u posebnom dijelu pa se ovdje izlau
specinosti vane za ovaj tip drutva. Specinosti su ove:
d.o.o. se moe spojiti sa drugim drutvom kapitala, tj. sa
drugim d.o.o. ili d.d., to vai i za pripajanje; ako se spoji
ili pripoji dionikom drutvu udjeli lanova se zamjenjuju
dionicama; spajanje ili pripajanje se ne moe vriti prije isteka
dvije godine od upisa drutva u registar suda; imovinom
spojenih drutava odvojeno se upravlja, ukljuujui odvojeno
voenje imovine; naputanje odvojenog upravljanja spojenih
drutava stvar je slobodne ocjene drutva sljednika, s tim to
mora javno objaviti (tri puta) tu injenicu i pozvati povjerioce

da prijave (rok est mjeseci) svoja potraivanja nastala
prije spajanja. Posljednje specinosti su u interesu zatite
povjerilaca. Na postupak reorganizacije primjenjuju se opta
pravila o statusnim promjenama;
2) Odlukom skuptine odnosno lanova drutva zavisno od
toga kako je regulisano statutom. Drutvo je nastalo voljom
osnivaa/lanova, egzistiralo je odreeno vrijeme dok je
zadovoljavalo njihove interese, pa je logino da svojom
odlukom mogu isto ukinuti. Svaki lan drutva moe pred
sudom pobijati odluku, ako je glasao protiv u roku od 30 dana
od dana donoenja odluke. Statut regulie sadraj i proceduru
donoenja odluke, a potom se primjenjuju pravila ZLP koja
predviaju nain likvidacije imovine drutva i rjeavanje svih
imovinskopravnih odnosa, prvenstveno povjerilaca.
Na ovaj nain prestaje i drutvo nakon isteka vremena za
koje je osnovano.
3) Odlukom suda iz razloga utvrenih ZPD i ZLP kada se
provodi likvidacioni postupak od strane likvidacionog sudije i
likvidatora. Likvidira se imovina i rjeavaju svi imovinskopravni
odnosi.
4) Steajem, generalnom egzekucijom nad drutvom,
primjenom optih pravila koja su regulisana ZSP i vae za
sve tipove drutava, to je obraeno u posebnom dijelu.
POGLAVLJE 6. 351
Poglavlje
DRUTVO S NEOGRANIENOM
SOLIDARNOM ODGOVORNOU
1. POJAM, KARAKTERISTIKE I OSNIVANJE
2. PRAVNI ODNOSI IZMEU LANOVA
4. PRAVNI ODNOSI DRUTVA I LANOVA PREMA TREIM LICIMA
5. PROMJENE U LANSTVU, PROMJENA OBLIKA I PRESTANAK DRUTVA
Cum aliquis renuntiaverit

societati, solvitur societas.
Kad ortak napusti zajednicu,
ortakluk prestaje.
(Gaius)
DRUTVO S NEOGRANIENOM
SOLIDARNOM ODGOVORNOU
1.1. Pojam drutva s neogranienom solidarnom odgovornou
D
Drutvo
s
neogranienom
s o l i d a r n o m
odgovornou je privredno
drutvo sa najmanje dva
lica koja su neogranieno
solidarno odgovorna za
obaveze drutva.
rutvu s neogranienom solidarnom odgovornou

(skraeno: d.n.o.) u uporednim pravnim sistemima
odgovaraju drutva koja se susreu pod nazivom: Offene
Handelgesellschaft, Kollektivgesellschaft (Njemaka), socit en
nom collectif (Francuska), societ in nome collettivo (Italija),
general partnership (Velika Britanija), javno trgovako drutvo.509
U domaem pravu ranijeg doba (TZBiH iz 1883) ovaj tip drutva
bio je poznat pod imenom javno trgovako drutvo ili javni
ortakluk.510 Drutvo sa neogranienom solidarnom odgovornou
je tipian oblik drutva personalnog tipa, drutva lica.
Zakon denie drutvo s neogranienom solidarnom

odgovornou kao privredno drutvo sa najmanje dva lica koja
su neogranieno solidarno odgovorna za obaveze drutva (l. 78
ZPD). Drutvo sa neogranienom solidarnom odgovornou je
drutvo koje ima status pravnog lica, a nastaje onda kada se
509
Opirnije vidjeti literaturu: Henn, H. G. (1970) op. cit., str. 506-509; Ellison et al. (1994) op. cit., str. 161; Barbi, J. (1999) op. cit., str.
107-132; Vasiljevi, Mirko (1999) Privredna drutva - domae i uporedno pravo, Beograd: Udruenje pravnika u privredi SR Jugoslavije,
str. 96-128; Stranicky, Milorad (1926) Predavanja iz trgovakog prava, Zagreb: Bibliografski zavod d.d., str. 75 i dalje; Vilogorac, E. i
Dizdar, M. (2000) op. cit., str. 140-169.
510
l. 68 TZBiH, ukljuujui l. 64 HUTZ, l. 104 TZKS (1860). Na Zakon o steajnom postupku takoe koristi termin ortak, l. 54 ZSP.
POGLAVLJE 7. 355
Drutvo s neogranienom
s o l i d a r n o m
odgovornou je drutvo
koje ima status pravnog
lica, a nastaje onda kada se
na osnovu ugovora udrue
najmanje dva lica zika i/ili
pravna, da pod personalnom
rmom obavljaju djelatnost
proizvodnje
i
prodaje
proizvoda i vrenja usluga
na tritu u cilju sticanja
dobiti. Svaki lan ima pravo
i obavezu da uestvuje u
upravljanju drutvom, a za
obaveze drutva svaki lan
odgovara, ex lege, solidarno
neogranieno cjelokupnom
imovinom.
na osnovu ugovora udrue najmanje dva lica zika i/ili pravna,

da pod personalnom rmom obavljaju djelatnost proizvodnje
i prodaje proizvoda i vrenja usluga na tritu u cilju sticanja
dobiti. Svaki lan ima pravo i obavezu da uestvuje u upravljanju
drutvom, a za obaveze drutva svaki lan odgovara, ex lege,
solidarno neogranieno cjelokupnom imovinom. Radi se o jednom
obliku pravne zajednice poslovnog karaktera pa je drutvo intuitu
personae.
Ono je pogodno za voenje malog biznisa u okviru ueg
(zatvorenog) kruga lica izmeu kojih, pored ostalih uslova, postoji
visok stepen linog povjerenja. U praksi se najee pojavljuju
u vidu porodinih, familijarnih i zatvorenih rmi. lanovi ue
porodice (brani drugovi, roditelji i djeca) osnivaju i vode ove
rme. Jo uvijek nisu dovoljno zastupljena u naoj privredi.
Zbog naglaenog poloaja lanova i njihovih linih svojstava
neka uporedna prava ovom tipu drutva ne priznaju puni status
pravnog lica (njemako, englesko, maarsko pravo), pa se na
njega primjenjuju, pored pravila poslovnog prava i pravila o
graanskom ortakluku, kao supsidijaran izvor. Iako zakon o tome
izriito ne govori , tako bi trebalo biti i u naem pravu, ako ne
postoje odgovarajua rjeenja u Zakonu o privrednim drutvima.
Tada e se primijeniti pravna pravila ugovora o ortakluku
Austrijskog graanskog zakonika (par. 1175-1216 AGZ), pod
uslovom da nisu protivna naem ustavnom poretku.511
1.2. Karakteristike drutva s neogranienom

solidarnom odgovornou
Ve je reeno, da je d.n.o, kao pravno lice, klasian predstavnik
drutava lica. Lina svojstva partnera, njihove meusobne veze
i povjerenje, a posebno, njihov poloaj u drutvu i odnosi prema
treim licima u pravnom prometu daju bitne karakteristike
ovom obliku drutva. Ta obiljeja jasno ukazuju na razlike
izmeu ovog drutva i drutava kapitala, a one se ogledaju u
sljedeem:
511
Zakon o preuzimanju Zakona o obligacionim odnosima (Slubeni list RbiH, br. 2/92, 13/93 i 13/94), odredbe AGZ o ortakluku mogu se
primjenjivati samo kao pravna pravila, ali ne i kao pozitivno pravo.
1) Za cijelo vrijeme svoga postojanja drutvo mora da ima

najmanje dva lana, zika i/ili pravna lica, domaa i/ili strana
(partnera, ortaka). Drutvo se osniva, posluje i vodi pod
personalnom rmom. Firma sadri prezime najmanje jednog
lana (partnera), uz obaveznu oznaku i partneri, ortaci,
i ostali, i braa, i sinovi i slino. Firma obavezno sadri
oznaku tipa drutva u vidu skraenice d.n.o. da bi se
uesnicima u prometu stavilo do znanja o kakvom se tipu
drutva radi (l. 13 ZPD);
2) Ulozi lanova mogu biti u novcu, stvarima, pravima i izvrenim
uslugama (ne i buduim). Vrijednost uloga utvruje se
ugovorom o osnivanju i izraava u domaoj valuti (KM).
Uplauju se ili unose u roku koji, takoe, odreuje ugovor,
a ako rok nije odreen vai zakonsko pravilo moraju biti
uplaeni ili uneseni najkasnije dva mjeseca poslije upisa
osnivanja drutva u registar. Ulozi lanova su jednake
vrijednosti (l. 81 ZPD). Zakonsko pravilo treba tumaiti kao
pravilo dispozitivne prirode, pa se drutvenim ugovorom moe
odrediti i drugaije, tj. da ulozi nisu jednaki.512 Zakonom nije
odreena najnia vrijednost pojedinanog uloga tako da ona
moe biti simbolina.
3) Pojedinanim ulozima formira se osnovni kapital drutva koji
se izraava u novcu i upisuje u registar. Kao i kod pojedinanih
uloga tako i ovdje zakon nije odredio minimalnu vrijednost
osnovnog kapitala (zakonski minimum) koja je potrebna za
osnivanje drutva. Razlog lei u reimu odgovornosti lanova.
Imovina drutva u koju ulazi i osnovni kapital je odvojena
(razdijelita) od imovine lanova (partnera);
4) Svi lanovi drutva uestvuju u podjeli dobiti i pokriu
gubitaka u jednakim iznosima, ako ugovorom nije odreeno
drugaije (l. 88 ZPD). Drutvenim ugovorom moe se
odrediti i drugaiji omjer uea;
5) Svi lanovi, po zakonu, imaju pravo i obavezu da ravnopravno
upravljaju, vode poslovanje i zastupaju drutvo, u skladu
512
U uporednim pravima ovo je dispozitivno pravilo. Vidjeti npr. l. 72 ZTD i l. 96 Zakona o privrednim drutvima, Slubeni glasnik
Republike Srbije, br. 36/11.
POGLAVLJE 7. 357
sa ugovorom o osnivanju (drutvenim ugovorom). Osnovni

princip jeste da svaki lan ima jednak tretman u drutvu.
Upravljanje, voenje poslovanja i zastupanje drutva moe
se, za odreeno vrijeme potpuno ili djelimino, prenijeti na
jednog ili vie lanova ili lice koje nije uopte lan drutva (l.
82-87 ZPD).
6) Drutvo je pravno lice i odgovara za svoje obaveze prema
povjeriocima cjelokupnom svojom imovinom, ali i svaki lan
odgovara, po zakonu, neogranieno solidarno cjelokupnom
svojom imovinom, i onom koju nije unio u drutvo (l. 78
ZPD). Radi se o odgovornosti pod koju podlijee vie imovina
imovina drutva plus imovina svakog lana. U steaju,
lanovi drutva imaju status steajnog dunika.513 Po ovoj
karakteristici drutvo je i dobilo ime. Inae, drutvo ne
odgovara za obaveze lanova;
7) Priroda drutva i lini poloaj lanova imaju za posljedicu
specine naine prestanka drutva. Pored optih naina
prestanka, ono moe prestati usljed dogaaja vezanih za
lana drutva kao to su istupanje, smrt, steaj, gubitak
poslovne sposobnosti (l. 92 ZPD).
1.3. Osnivanje drutva s neogranienom solidarnom

odgovornou
Za osnivanje drutva vai normativni sistem koji se primjenjuje
kao dominantan u naem pravu. Koncesioni sistem ne dolazi u
obzir jer se subjekti za koje se trai dozvola (banke, osiguravajua
drutva, investicioni fondovi) ne mogu formirati u obliku drutva
s neogranienom solidarnom odgovornou.514
Osnivai drutva mogu biti zika i pravna lica (drugi oblici
drutava, zadruge, nevladine organizacije, ustanove), domaa i
strana. Fizika lica treba da su punoljetna i da imaju potpunu
poslovnu sposobnost jer uestvuju u upravljanju i odgovaraju
513
l. 5 i 35 ZSP.
514
Vidjeti: ZB, ZTVP, ZDOPO i ZIF.
svojom imovinom. Osnivai kao i lica koja kasnije pristupe u

drutvo su lanovi, partneri. Svaki osniva mora ispuniti i ove
uslove: da nije lan drugog postojeeg drutva s neogranienom
solidarnom odgovornou; da nije u statusu komplementara u
komanditnom drutvu; da postojee drutvo (bez obzira na tip)
u kome je on veinski vlasnik (preko 50%) nema neizmirenih
dospjelih obaveza i poreza, u vrijeme osnivanja i najzad, da
protiv postojeeg drutva za ogranienom odgovornou iji je
on jedini vlasnik nije pokrenut postupak steaja ili likvidacije ili
podignuta tuba iz razloga na osnovu kojih drutvo moe prestati
(l. 60 ZPD). Strano lice mora ispuniti i uslove odreene posebnim
propisima.
Za osnivanje drutva potrebna su najmanje dva lica, dok
maksimalan broj lanova nije odreen zakonom. U praksi,
najee imaju dva ili tri lana. Pravni akt kojim se drutvo osniva
jeste ugovor o osnivanju (drutveni ugovor) koji se zakljuuje
obavezno u pisanoj formi (forma ad solemnitatem). Drutveni
ugovor potpisuju svi osnivai lino ili putem punomonika, uz
propisno ovjereno pismeno ovlatenje. Izmjene i dopune ugovora
vre se uz saglasnost svih osnivaa/lanova drutva (l. 79 ZPD).
Kao i za ostala drutva, tako i za ovo, Zakon je odredio obavezan
sadraj ugovora o osnivanju. Obavezni sastojci ugovora su ovi:
ime i prezime i adresa prebivalita ili rma i adresa sjedita svih
osnivaa; rma i sjedite drutva koje se osniva; djelatnost ili
predmet poslovanja drutva (proizvodnja, promet roba, usluge);
ukupna vrijednost osnovnog kapitala kao i iznos upisanih i iznos
uplaenih pojedinanih uloga; prava i obaveze lanova; organizacija
funkcije upravljanja i nain njenog vrenja, organizacija (pod)
funkcije voenja poslovanja drutva i zastupanje; raspolaganje
udjelima, istupanje i iskljuenje iz drutva (l. 79, 81-82, 87 i 91
ZPD). Fakultativne elemente osnivai unose u ugovor o osnivanju
na osnovu svoje slobodne volje.
Vano je naglasiti da uplata i unoenje uloga nije pravni uslov
za osnivanje ovog tipa drutva. Drutvenim ugovorom se moe
predvidjeti da se ulozi uplate ili unesu nakon upisa drutva u
registar i to najkasnije dva mjeseca poslije osnivanja. Meutim,
ekonomski razlozi zahtijevaju da se izvri djelimina uplata i/
ili unoenje uloga prije osnivanja (upisa) kako bi drutvo imalo
materijalnu osnovu za svoj rad.
POGLAVLJE 7. 359
Pored zakljuenja pisanog ugovora o osnivanju, drugi uslov za

osnivanje drutva jeste njegov upis u javni registar drutava. Prijavu
za upis osnivanja drutva (imatrikulaciju) potpisuju svi osnivai
(l. 80 ZPD). Upis u registar ima konstitutivno dejstvo jer danom
upisa drutvo stie svojstvo pravnog lica i smatra se osnovanim
(l. 5 ZPD). Prije upisa u registar niko ne moe nastupati u ime
drutva koje e se osnovati. Lice koje bi prije registracije drutva
postupalo u ime budueg drutva za tako stvorene obaveze u
prometu odgovaralo bi lino cjelokupnom svojom imovinom, a vie
lica kada tako nastupaju odgovaraju neogranieno solidarno.
Da bi drutvo moglo otpoeti sa obavljanjem registrovane
djelatnosti potrebno je ispuniti i dodatne uslove, koji ne utiu
na osnivanje (upis) drutva. Posebnim propisima, zavisno od
djelatnosti drutva, predvieno je pribavljanje odreenih atesta
(saglasnosti) od nadlenih institucija o zadovoljavanju ekolokih,
sanitarnih, tehnikih i drugih uslova.
Za drutva personalnog tipa, kakvo je i ovo, vaan je ugovor o
osnivanju, najmanje iz dva razloga: prvi, ugovor o osnivanju je
jedini obavezni pravni akt drutva i on se deponuje kod javnog
registra (registar isprava) i drugi, poto nema pravne obaveze
za donoenje statuta, ugovorom o osnivanju treba precizno
razraditi sva relevantna pitanja koja se tiu meusobnih odnosa
lanova kao to su: utvrivanje spiska line imovine svakog
lana i njegovo deponovanje kod registra, zabrana konkurencije
i postojanje konikta interesa, prava vezana za lini doprinos
drutvu kod podjele dobiti, procedure kod raspolaganja udjelima,
istupanje i pristupanje drutvu, ulazak pravnih sljednika u drutvo,
rjeavanje sporova, trajanje i raskid ugovora o osnivanju, a kod
ugovora sa stranim elementom i odredbe o jeziku ugovora i
primjeni mjerodavnog prava.
2. PRAVNI ODNOSI IZMEU LANOVA

2.1. Osnovni kapital
Osnovni kapital se formira na bazi uloga osnivaa i on predstavlja
inicijalnu (poetnu) materijalnu osnovu rada i poslovanja
Osnovni kapital se formira

na bazi uloga osnivaa i
on predstavlja inicijalnu
(poetnu)
materijalnu
osnovu rada i poslovanja
drutva.
Imovinu
ini
skup
(ukupnost)
subjektivnih
imovinskih prava jednog
lica koja se mogu izraziti u
novcu.
drutva. Taj kapital predstavlja dio imovine drutva poto tokom

poslovanja drutvo stie imovinu i iz drugih izvora. Stoga je
kategorija osnovnog kapitala ui pojam od imovine koju, inae,
ini skup (ukupnost) subjektivnih imovinskih prava jednog lica
koja se mogu izraziti u novcu. Obaveze ne ulaze u imovinu, one
su njen teret.515 U ekonomskom smislu imovinu predstavlja skup
dobara koja pripadaju odreenom subjektu.
Ugovoreni (upisani) ulozi osnivaa, kada se drutvo registruje,
pravno obrazuju osnovni kapital toga drutva. Poto, po zakonu,
ulozi ne moraju biti uplaeni ili uneseni do dana registracije drutva
slijedi da se ovaj tip drutva pravno moe osnovati i bez efektivnog
osnovnog kapitala. Meutim, drutvo e imati osnovni kapital sa
kojim moe slobodno raspolagati, znai u efektivnom smislu, kada
se ulozi uplate ili unesu (stvari, prava) u roku odreenom ugovorom
o osnivanju. To je najkasnije dva mjeseca poslije dana registracije
drutva (npr. drutvo je registrovano 15. aprila i krajnji rok za
uplatu/unoenje uloga je 15. juni iste godine). Kada lan drutva
ne uplati/unese svoj upisani ulog u roku iz ugovora drutvo moe
tubom kod suda traiti ispunjenje ugovorene obaveze uplatom
vrijednosti uloga u novcu (l. 42 ZPD).
Vrijednost osnovnog kapitala iskazuje se u novcu i upisuje u
ugovor i javni registar. Iskazuje se u domaoj valuti (KM). Strana
valuta se obraunava i svodi na domau valutu. Participacija
lanova u imovinskim interesima u drutvu (podjela dobiti,
pokrie gubitaka) mjeri se ueem njihovih udjela u osnovnom
kapitalu. Kljuna funkcija osnovnog kapitala kod ovog tipa
drutva jeste regulisanje unutranjih odnosa izmeu lanova, a
ne obezbjeivanje sigurnosti povjerilaca.
Zakon nije odredio najnii (minimalni) iznos osnovnog kapitala,
niti kod osnivanja, a ni tokom poslovanja. Stoga moe biti izraen
i simbolino. Dva su osnovna razloga za to jedan ekonomski,
a drugi pravni. U ekonomskom smislu drutvo s neogranienom
solidarnom odgovornou predstavlja subjekt malog biznisa sa
ogranienom imovinom i nansijskim izvorima, ogranienim
organizacionim, poslovnim i drugim mogunostima. Preduzima
poslovne poduhvate relativno male vrijednosti. Pravni razlog
515
Sultanovi et al. (1984) op. cit., str. 178; Vedri, M. i Klari, P. (1996) op. cit., str. 79 i 80.
POGLAVLJE 7. 361
lei u vrsti i obimu odgovornosti svakog lana drutva (solidarna

neograniena cjelokupnom imovinom). Povjeriocu drutva
jednako stoji pravna mogunost namirenja potraivanja kako iz
imovine drutva, tako i iz imovine svakog njegovog lana.
Osnovni kapital drutva je dinamika kategorija, moe se poveati
i smanjivati (redukovati). U uporednim pravima zakonom su
predvieni naini poveanja i smanjenja osnovnog kapitala
(u njemakom: automatsko pripisivanje dobiti za poveanje
odnosno otpisivanje dobiti za pokrie gubitaka). Prema naem
pravu to je materija ugovora.
Ako su prema ugovoru o osnivanju ulozi lanova jednaki, tada
svi uestvuju sa jednakim iznosima u poveanju i smanjenju
osnovnog kapitala, pa se ranije uspostavljeni odnosi ne mijenjaju.
Kao to je ve reeno, ugovorom ili njegovim izmjenama mogu se
predvidjeti razliiti ulozi pa samim tim i razliito uee lanova
u poveanju i smanjenju osnovnog kapitala. Do poveanja
osnovnog kapitala drutva dolazi novim ulaganjima lanova
ili njihovim reinvestiranjem dobiti ili ulaskom novih lanova u
drutvo (pristupanjem). Do smanjenja osnovnog kapitala dolazi
kada se njegova fer vrijednost utvrdi u manjem iznosu od upisane
ili kada se dio osnovnog kapitala upotrijebi za pokrie gubitaka
drutva. Ne dolazi do smanjenja osnovnog kapitala kada lan
drutva istupi ili pravni sljednik ranijeg lana ne prihvati lanstvo
u drutvu, jer se tada vri isplata vrijednosti udjela obeteenja
(l. 93-94 ZPD). Poveanje i smanjenje osnovnog kapitala povlai
izmjenu ugovora o osnivanju i odgovarajui upis u registar.
2.2. Ulozi lanova u drutvo

Ulozi
predstavljaju
trajne prinose, doprinose
(kontribucije) koji se ulau
drutvo sa ciljem formiranja
osnovnog kapitala odnosno
materijalne osnove potrebne
za poslovanje drutva.
Ulozi predstavljaju trajne prinose, doprinose (kontribucije) koji

se ulau drutvo sa ciljem formiranja osnovnog kapitala odnosno
materijalne osnove potrebne za poslovanje drutva. Oni su
jednake vrijednosti, ako se ugovorom o osnivanju ili njegovim
izmjenama drugaije ne odredi. Uplauju se ili unose u roku
koji je predvien ugovorom (ugovorna autonomija), a ako to
nije utvreno onda najkasnije dva mjeseca poslije registracije
drutva (l. 81 ZPD).
Ulozi mogu biti u novcu, stvarima, pravima i izvrenim uslugama.

Njihova vrijednost se utvruje ugovorom (upisana vrijednost) i
izraava u domaoj valuti. Ulozi u novcu se uplauju, a u stvarima,
pravima i uslugama unose. Nije odreen zakonski minimum
pojedinanih uloga.
Uplata uloga u novcu vri se gotovinom (ducijarni novac) ili
zakonom priznatim instrumentima efektivnog plaanja. Ako
lice pristupa drutvu, njegov ulog moe biti i cedirana trabina
(drutvo postaje cesionar). Ulozi u stvarima mogu biti u vidu
pokretnih ili nepokretnih stvari, zamjenjivih ili nezamjenjivih,
potronih ili nepotronih. Smatra se da su stvari (npr. automobil,
zemljite, poslovni prostor) unesene u drutvo kada je izvrena
njihova predaja i na valjan pravni nain preneseno pravo u korist
drutva (pravo vlasnitva, pravo koritenja) tako da drutvo stvari
moe koristiti odnosno sa njima slobodno i trajno raspolagati.
Ulog moe biti u negocijabilnim vrijednosnim papirima mjenica,
dionica, obveznica, na osnovu kojih se mogu od treih lica
pribaviti sredstva. Transfer tih papira na zakonit nain mora se
izvriti u korist drutva koje postaje korisnik prava iz papira (npr.
drutvo postaje indosatar po mjenici).
Ulog se moe sastojati u nekom imovinskom pravu, kao to je:
pravo zakupa, pravo lizinga, pravo industrijskog vlasnitva (patent,
robni i usluni ig, industrijski dizajn), autorsko pravo, pravo
uea u dobiti koje lan ima u drugom drutvu i druga prava.
Ulog se moe sastojati u prenosu na drutvo ve konstituisanog
prava (npr. ustupa se drutvu iskoritavanje patenta, iga,
industrijskog dizajna). Za valjan prenos prava potrebno je izvriti
predaju dokumenata i isprava na kojima se ono temelji, saglasno
propisima o industrijskom vlasnitvu.516 Kada se ulog sastoji u
stvarima i imovinskim pravima vano je istai sljedee: potrebno
je prethodno provjeriti da li je na tim dobrima ve konstituisano
(zasnovano) u korist treeg lica neko stvarno pravo (zaloga,
hipoteka) ili prioritetno obligaciono pravo ili neko ogranienje
(npr. pravo zakupa ili pravo pree kupovine stvari u korist treeg
lica koje je upisano u zemljine knjige). Postojanje neke od tih
516
Zakon o autorskom i srodnim pravima (Slubeni glasnik BiH, 63/10), Zakon o patentu (Slubeni glasnik BiH, 53/10), Zakon o igu
(Slubeni glasnik BiH, br. 53/10), Zakon o zatiti oznaka zemljopisnog podrijetla (Slubeni glasnik BiH, 53/10) i Zakon o industrijskom
dizajnu (Slubeni glasnik BiH, br. 53/10)
POGLAVLJE 7. 363
injenica bitno ograniava drutvo u slobodnom raspolaganju

predmetnom stvari ili pravom.
Prema zakonu, i vrijednost izvrenih usluga moe initi ulog, s
tim da usluge trebaju biti izvrene do roka koji je utvren za
unoenje uloga. Usluge koje e se izvriti poslije toga roka ne
mogu predstavljati uloge. Polazei od rjeenja u uporednim
pravima, iako na zakon o tome izriito ne govori, ulog bi se
mogao sastojati i iz linih dobara lana drutva. Lina dobra
mogu biti objekt pravnog prometa ako se mogu izraziti u novcu
(poslovni ugled rme, lina kreditna sposobnost). Na to ukazuje
i pravna tradicija.517
Zakonom su odreene pravne posljedice za sluaj neizvrenja
ili neurednog izvrenja ugovorne obaveze unoenja uloga u
stvarima i pravima (l. 42 ZPD). Osnovni princip jeste da se
ex lege nenovana obligacija pretvara u novanu. S toga,
ako lan drutva (osniva ili onaj koji je pristupio drutvu) ne
unese ugovorenu (upisanu) vrijednost stvari ili prava do dana
upisa drutva u registar ili to ne uini do predvienog roka iz
ugovora, duan je nedostajuu vrijednost uloga uplatiti u novcu
uz plaanje ugovorne kazne kada je ona predviena. Isto vrijedi
i kada postoje pravni nedostaci na stvari koja je predmet uloga.
Ako drutvo nije steklo pravo vlasnitva na stvari lan drutva je
duan njenu vrijednost uplatiti u novcu, a predana stvar se vraa
(oblik naturalne restitucije). I najzad, u sluaju da uspostavljeno
ili transferisano pravo koritenja, koje ini ulog, prestane prije
isteka ugovorenog perioda (npr. zakup, lizing) tada se obaveza
lana drutva pretvara u obligaciju iz osnova prouzrokovanja
tete (prosta teta i izgubljena korist). Zakanjenje sa uplatom
uloga u novcu ima za posljedicu plaanje zatezne kamate.
2.3. Raspolaganje udjelima

Ulog daje lanu pravo na udio u drutvu (l. 43 ZPD). Udio
predstavlja skup (ukupnost) prava koja lan ima u drutvu i
517
Prema ranijem pravu u BiH, ulog je mogao biti radnja i svako poslovanje koje je kadro unaprijediti drutvenu stvar.
Udio
predstavlja
skup
(ukupnost) prava koja lan
ima u drutvu
obuhvata naroito: pravo upravljanja518, pravo voenja poslovanja

i zastupanja drutva, pravo na obavjetavanje, pravo uvida u
poslovne knjige i isprave, pravo uea u raspodjeli dobiti i uea
u podjeli ostatka imovine nakon provedenog postupka steaja ili
likvidacije te druga prava utvrena ugovorom o osnivanju (l. 82
i 86 ZPD). Obim imovinskih prava koja nosi udio zavisi od veliine
uloga (jednaka, nejednaka), dok su neimovinska prava iz udjela,
u principu, jednaka.
Generalno posmatrano, udio lana u drutvu ima relativno trajan
karakter jer ga on moe prenijeti na drugo lice putem prodaje,
poklona ili zamjene udjela. Radi se o situacijama kada partner iz
odreenih razloga, linih ili poslovnih, nee ili ne moe uestvovati
u vrenju nekog prava (npr. upravljanja) ili jednostavno nema
interesa da dalje ostane lan drutva. Zakonska pravila o
raspolaganju udjelima naglaavaju ovaj tip drutva kao intuitu
personae, posebno kada se radi o prenosu udjela na lice izvan
drutva.
Transfer udjela vri se na

jednog ili vie lanova u
drutvu - interni prenos.
Udio se prenosi na tree

lice izvan kruga lanova eksterni prenos.
Polazei od toga, treba razlikovati dvije situacije kod prenosa

udjela: kada se transfer udjela vri na jednog ili vie lanova u
drutvu (interni prenos) i drugu situaciju, kada se udio prenosi na
tree lice izvan kruga lanova (eksterni prenos). Za prvu situaciju
vai ugovorna sloboda pa se udjeli prenose na nain, pod
uslovima i u obimu kako je to predvieno ugovorom o osnivanju.
Saglasno ugovoru o tome moe odluivati veina lanova ili svi.
Ugovorom se reguliu pitanja kao to su: davanje ponude za
prodaju, rokovi za prihvat, procedure, srazmjera kupovine izmeu
lanova i drugo. Ugovorna autonomija postoji jer u drutvo ne
ulazi novi lan. Ipak, ona je ograniena u sluaju da ulozi lanova
moraju biti jednaki. Tada nema djeliminog prenosa udjela, nego
se on prenosi u cijelosti i dijeli na preostale lanove u jednakom
obimu.
Sloboda prenosa udjela (prodaja, poklon, zamjena) ne postoji u
takvom stepenu kada se transfer vri na tree lice jer se prenose
lanska prava. Radi se o ulasku novog lica u drutvo pri emu se
vri ustupanje svoga mjesta. Ostalim partnerima nije svejedno
ko ulazi u drutvo odnosno ko e im biti partner s obzirom na
518
Upravljanje kod drutava personalnog tipa predstavlja pravo i obavezu lana (l. 82 i 96 ZPD).
POGLAVLJE 7. 365
njegova lina svojstva te imovinsku odgovornost. Zato zakon

dozvoljava prenos na tree lice, ali uz znaajnu restrikciju: lan
drutva moe svoja prava i obaveze prenijeti na tree lice samo
uz saglasnost ostalih lanova drutva (l. 91 ZPD). Saglasnost
svih lanova drutva je potrebna i kada se samo pravo upravljanja
prenosi na tree lice (l. 82 ZPD). Zato je neophodno ugovorom o
osnivanju detaljno regulisati procedure i rokove davanja odnosno
odbijanja saglasnosti.
Prirodi ovog drutva ne odgovara rjeenje koje postoji kod drutva
sa ogranienom odgovornou po kome lan drutva moe
od suda zahtijevati dozvolu prenosa udjela kada ostali lanovi
odbiju dati saglasnost (l. 330 ZPD). Kod ovog tipa drutva, u
sluaju odbijanja saglasnosti za prenos udjela lan drutva koji
ima namjeru da prenese udio ima jedno od ova dva rjeenja:
da svoj udio prenese na ostale lanove saglasno ugovoru ili da
pokrene proceduru istupanja iz drutva i raskidanja ugovora
o osnivanju (l. 92 ZPD). lan drutva ne moe biti zadran u
drutvu protiv svoje volje. Za razliku od uporednih prava, na
zakon nije predvidio zakonsko pravo pree kupovine u korist
ostalih lanova. Nema pravne smetnje da se navedeno pravo
ugovorom o osnivanju predvidi uz regulisanje svih relevantnih
pitanja (ponuda i uslovi ponude, rok za koritenje prava, sudbina
udjela i sl.).
Udio koji lan drutva ima u drutvu ulazi u njegovu imovinu.
Stoga on moe svoj udio, u cijelosti ili djelimino, zaloiti za
obezbjeenje njegovih linih novanih obaveza koje proistiu iz:
ugovora o kreditu, drugih bankarskih ugovora, ugovora u privredi,
ugovora o kupovini vrijednosnih papira na primarnom tritu
kapitala. Tada se udio, kao predmet zaloge, registruje kod suda
(registrovana zaloga). Ako vlasnik udjela (registrovane zaloge) ne
izmiri trabinu, povjerilac moe taj udio prodati iskljuivo putem
javne drabe (prodaje).519 Poto je zalaganje udjela od strane
jednog lana indirektno teret za drutvo, kao i za imovinu ostalih
lanova (neograniena solidarna odgovornost), ugovorom o
osnivanju je potrebno predvidjeti davanje prethodne saglasnosti
svih ostalih lanova drutva. Meutim, saglasnost nije potrebna
u sluaju zalaganja potraivanja iz osnova dobiti.
519
l. 2, 7 i 31 Zakona o registrovanim zalogama na pokretnim stvarima i lanskim udjelima.
2.4. Uee u raspodjeli dobiti i pokriu gubitaka

Cilj osnivanja i poslovanja drutva jeste da se kroz obavljanje
poslovnih aktivnosti ostvari dobit. Ulaganjem u drutvo svaki
partner oekuje odreenu imovinsku korist (interes). Drutvo je
obavezno voditi poslovne knjige i sastavljati nansijske izvjetaje,
saglasno posebnim propisima, u kojima se iskazuje raun dobitka
i raun gubitka.
lanovi drutva uestvuju u raspodjeli dobiti i pokriu gubitaka
drutva u jednakim iznosima, ako ugovorom o osnivanju nije
odreeno drugaije (l. 88 ZPD). Dispozitivno pravilo zakona
dozvoljava da se raspodjela dobiti i pokrie gubitaka regulie
nejednakim ueem lanova. Tako se raspodjela dobiti moe
rijeiti na jedan od sljedeih naina: svi lanovi uestvuju sa
jednakim iznosima (po glavama) i on se redovno primjenjuje
kada ugovorom nisu predvieni posebni kriteriji; dobit se dijeli
srazmjerno ueu u osnovnom kapitalu drutva (po kapitalu)
i najzad, kombinacija prva dva modaliteta (npr. 1/3 dobiti se
dijeli na jednake dijelove, a 2/3 srazmjerno ueu u osnovnom
kapitalu, ili obrnuto). Isplata dobiti vri se prema odluci koju
donose svi lanovi zajedno ili samo oni na koje je preneseno
pravo upravljanja.
Na isti nain moe se rijeiti uee lanova u pokriu gubitaka
drutva. Protivno je prirodi drutva da samo neki lanovi
uestvuju u snoenju gubitaka, a drugi iskljuivo u podjeli dobiti
(clausula leonina). Pokrie gubitaka drutva vri se prvo na teret
dobiti ili osnovnog kapitala. Ako se pokrie gubitaka vri na teret
osnovnog kapitala dobit ne bi trebalo dijeliti sve dok se on ne
namiri.
2.5. Obavjetavanje lanova drutva

Svaki lan drutva, po zakonu, ima pravo da bude obavijeten o
radu i poslovanju drutva, bez obzira da li uestvuje u upravljanju
ili je svoje pravo prenio na drugo lice. lan ili lanovi koji upravljaju
drutvom obavezni su ostale lanove obavjetavati o svim
poslovima, na njihov zahtjev (l. 86 ZPD). I to o svim poslovima
drutva, a ne onim koji se smatraju vitalnim za drutvo.
POGLAVLJE 7. 367
Pravo na obavjetavanje obuhvata uvid u poslovne knjige,

nansijske izvjetaje, isprave, raunovodstvene iskaze i drugo.
Zbog toga, neki autori ovo pravo nazivaju pravom nadzora.520
Pri realizaciji svoga prava lan drutva moe koristiti usluge
strunjaka (poreskih i investicionih savjetnika, advokata). Nain i
vrenje ovog prava regulie se ugovorom o osnivanju ili odlukom
lanova, kako se radnje ne bi preduzimale u nevrijeme.
2.6. Savjesnost i potenje lanova

Ve je reeno da personalne veze i povjerenje izmeu lanova,
njihove line osobine i poloaj u drutvu daju ovom tipu poslovne
organizacije peat drutva intuitu personae. Otuda su u veini
sluajeva lanovi drutva zika lica, a rijetko pravna. Razumljivo
je to poto: svi partneri, u principu, uestvuju u upravljanju i
voenju poslovanja i svaki od njih odgovara za obaveze drutva.
Na bazi povjerenja dolazi do prenosa prava upravljanja i
voenja drutva. S toga su savjesnost, potenje i fer ponaanje
vrijednosti bez kojih se ne moe zamisliti uspjeno poslovanje
drutva.
Za razliku od uporednih prava na zakon ne regulie ovu materiju,
pa ni u vidu generalnih odrednica. Neka prava izriito trae od
lana briljivost u postupanju kod preduzimanja drutvenih
poslova, dok druga trae panju koju lan drutva preduzima u
vrenju svojih linih poslova. Koristei princip analogije (pravila
kod dionikih drutava) lan ovog drutva bi trebao da postupa
u obavljanju poslova za drutvo i sa imovinom drutva u skladu
sa razumnom prosudbom najboljih interesa drutva (l. 250
ZPD). Na taj nain lan drutva se ne bi mogao ekskulpirati od
odgovornosti dokazujui da, u konkretnom sluaju, tako postupa
u vlastitim poslovima i sa vlastitom imovinom. Savjesnost i
potenje zahtijevae veu panju u drutvenim poslovima nego
to se ona preduzima kod sopstvenih. Povreda ove dunosti
moe imati za posljedicu naknadu tete drutvu i ostalim
lanovima.
520
Ledi, D. (1997) op. cit., str. 95.
2.7. Zabrana konkurentskog djelovanja i sukob interesa

Zabrana konkurentskog djelovanja lanova prema drutvu
veoma je iroko zakonom postavljena, kako u uporednim tako i
u naem pravu. Konkurentsko djelovanje jednog lana negativno
se odraava na poslovanje drutva i poloaj ostalih lanova.
Zabrana konkurencije sadrana je u dva osnovna pravila (l. 34
i 89 ZPD).
Prema pravilu koje vai za drutvo sa neogranienom solidarnom
odgovornou i komanditno drutvo, a koje je dispozitivne prirode,
lan drutva moe obavljati druge poslove i djelatnosti kojima
stvara imovinske obaveze samo uz saglasnost ostalih lanova,
ako ugovorom nije odreeno drugaije (l. 89 ZPD). Misli se, u
prvom redu, na stvaranje linih obaveza koje prevazilaze obim
redovnih i uobiajenih poslova (npr. podizanje veih kredita,
uspostavljanje tereta na linoj imovini). Imovinska obaveza lana
je poveana i onda kada daje hipoteku ili drugi oblik kolaterala za
obaveze drugog lica (npr. lana porodice). Preuzete obaveze ili
garancije mogu se nepovoljno odraziti na poloaj ostalih partnera
u drutvu, ako povjerilac drutva aktivira neogranienu solidarnu
odgovornost lanova. Stoga je za zasnivanje takvih imovinskih
obaveza od strane jednog lana potrebna sagasnost svih ostalih
partnera. Poto je ovo pravilo dispozitivne prirode ugovorom o
osnivanju se moe ublaiti zabrana konkurentskog djelovanja
unoenjem elastine klauzule. Meutim, potpuno iskljuenje
zabrane konkurentskog djelovanja ne moe se prihvatiti jer
postoji mogunost naruavanja normalnih odnosa izmeu
lanova.
Drugo pravilo, koje vai za sve tipove drutava, a koje je
imperativne naravi, glasi da lan drutva ne smije sticati odreena
svojstva i status putem kojih bi sudjelovao u djelatnosti koja je ili
bi mogla biti u konkurentskom odnosu sa djelatnosti drutva iji
je on lan (l. 34 ZPD). Kada je ostvaren taj uslov konkurentnosti
lan drutva ne moe biti: lan drugog drutva sa neogranienom
solidarnom odgovornou, komplementar u komanditnom
drutvu, vlasnik udjela i lan uprave i nadzornog odbora u
drutvu sa ogranienom odgovornou, lan nadzornog odbora i
uprave dionikog drutva i prokurista, kao i zaposlenik u drugom
drutvu, niti obavljati djelatnost kao obrtnik. Konkurentski odnos
POGLAVLJE 7. 369
ne mora i da se realno desio, da postoji, dovoljna je i mogunost

(izgled) da on nastane u budunosti.521
Zabrana konkurencije traje za vrijeme lanstva u drutvu, a nakon
prestanka toga svojstva i za vrijeme odreeno ugovorom, ali
ne due od dvije godine. Kada je lan drutva prekrio zabranu
konkurencije drutvo (ne i ostali lanovi) moe traiti: ustupanje
zakljuenih poslova drutvu ili prenoenje na drutvo ostvarene
koristi ili prava iz zakljuenih poslova. Subjektivni rok za postavljanje
zahtjeva je tri mjeseca od saznanja za prekraj, a objektivni pet
godina od dana uinjenog prekraja.522 Prekraj pravila o zabrani
konkurencije moe biti razlog za iskljuenje iz drutva.
Poto je ovo drutvo intuitu personae posebno je vano da lanovi
drutva u svom postupanju vode rauna o postojanju konikta
(sukoba) interesa. Radi se o situacijama kada je status lana
drutva u sukobu sa njegovim vlastitim interesima. U tome smislu,
ne moe glasati o odluci koja se odnosi na njegovo postupanje,
odgovornost ili potraivanje prema drutvu. Postojanje sukoba
interesa duan je prijaviti ostalim lanovima drutva. Posebna
pravila o sukobu interesa primjenjuju se na lana drutva koji je
izabran u institucije vlasti Bosne i Hercegovine.523

DRUTVA
3.1. Upravljanje drutvom
Opti princip usvojen u naem i komparativnim pravima jeste da
su na vrenje funkcije upravljanja drutvom ovlateni svi lanovi.
Prema naem pravu, to nije samo pravo nego i obaveza svakog
lana (l. 82 ZPD). Svaki lan drutva na osnovu svoga udjela ima
pravo glasa. No, ostvarivanje toga prava u procesu odluivanja
521
Opirnije o tome i drugim pitanjima konkurencije u: Trifkovi, Milo (1981) Pravo konkurencije, Sarajevo: Svjetlost, str. 81 i dalje.
522
l. 34-35 ZPD.
523
l. 3, 6 i 7 Zakona o sukobu interesa u institucijama vlasti BiH.
moe biti razliito organizovano ugovorom o osnivanju. Zakon

nije predvidio oblike odnosno organe upravljanja, kao kod
drutava kapitala, pa se ugovorom mogu predvidjeti razliiti
modaliteti, ukljuujui i nazive organa (zbor lanova, skuptina,
odbor lanova i dr.).
Ugovorom o osnivanju organizacija upravljanja drutvom moe
biti uspostavljena na vie naina:
1) Prvi nain podrazumijeva da drutvom upravljaju svi lanovi
koji ravnopravno uestvuju u donoenju odluka o svim
pitanjima. Odluke se donose saglasnou svih lanova,
jednoglasno, pa se ne moe primijeniti naelo veinskog
odluivanja (l. 82-83 ZPD). Ako se jedan lan protivi ili
suzdri odluka nije donesena. Prema imperativnoj normi svi
lanovi drutva: potpisuju prijavu za upis osnivanja drutva
u registar; donose izmjene i dopune ugovora o osnivanju;
daju saglasnost na prenos prava upravljanja na tree lice;
daju saglasnost na prenos udjela na tree lice (l. 79-80, 82
i 92 ZPD). O pitanjima koja prelaze redovan okvir poslovanja
drutva treba da odluuju svi lanovi, kao i o pitanjima
nastalim usljed vanrednih dogaaja.
2) Drugi nain obuhvata upravljanje drutvom od strane jednog
ili vie lanova. Ugovorom o osnivanju upravljanje se potpuno
prenosi na jednog ili vie lanova, za odreeno vrijeme, uz
istovremeno odricanje od prava upravljanja ostalih lanova (l.
82 ZPD). Ako neko pitanje nije izriito preneseno, zakonska
pretpostavka je da o njemu odluuju svi lanovi drutva.
Upravljanje se prenosi za odreeno vrijeme prema ugovoru
(privremeno), ali u svakom sluaju do opoziva. Za opoziv
je potrebna saglasnost svih lanova ili veine. Iako zakon o
tome ne govori, trebalo bi razumjeti da i lan drutva na koga
je preneseno ovlatenje za upravljanje isto ovlatenje moe
otkazati. Prijedlog za opoziv ili otkaz ne podnosi se sudskim
putem, ali bi trebao biti u pisanoj formi. lan drutva na
koga je preneseno upravljanje odluke donosi samostalno.
U sluaju prenosa upravljanja na vie lanova, oni odluke
donose saglasnou svih tih lanova kada je ugovorom o
osnivanju predvieno njihovo zajedniko djelovanje. Inae,
mogu biti ovlateni i na samostalno djelovanje.
POGLAVLJE 7. 371
Ista situacija postoji, kada se, tokom poslovanja drutva, lan

odrekne prava upravljanja za odreeno vrijeme. Odricanje
se obavezno vri pisanom izjavom. Tada se upravljanje
drutvom u potpunosti preputa ostalim lanovima, ako se
oni sa time sloe (l. 84 ZPD).
3) Trei nain je kombinacija prva dva. Pravo upravljanja se
djelimino prenosi na jednog ili vie lanova, uz istovremeno
odricanje od tog prava u prenesenom obimu, za odreeno
vrijeme (l. 82 ZPD). Djelimini prenos upravljanja moe se
ogledati u tome to: jedan ili vie lanova ne mogu odluivati
o nekim pitanjima (npr. ne mogu donositi odluke o otuivanju
ili optereenju nepokretnosti, ugovorima o kreditu ili davanju
garancija) ili odluuju o svim pitanjima uz kvantitativna
ogranienja (npr. mogu zakljuivati sve ugovore do odreenog
iznosa). U sluaju sumnje treba smatrati da odluivanje o
konkretnom pitanju nije preneseno, pa o njemu odluuju svi
lanovi. U pogledu vremena do kada traje prenos, opoziva,
otkaza i naina djelovanja ovlatenika vai sve to je reeno
kod prethodnog naina.
4) Za razliku od prva tri, etvrti nain upravljanja podrazumijeva
ukljuivanje treeg lica (nelana). lan drutva moe svoje
pravo i obavezu upravljanja drutvom prenijeti na tree lice
samo uz suglasnost svih ostalih lanova (l. 82 ZPD). U tom
sluaju on odgovara za izbor treeg lica (culpa in eligendo),
a ne i za njegov rad. Tree lice na koje je preneseno pravo
uestvuje u upravljanju na isti nain kao i ostali lanovi. Na
zakon ne predvia mogunost da svi lanovi prenesu pravo
upravljanja na tree lice, ali i ne zabranjuje.
Pravila uporednih prava kod drutava lica primjenjuju princip:
jedan lan jedan glas, pa se odluke donose po glavama, a ne
po kapitalu. I na zakon implicite prihvata taj princip. Stav je
teorije da se prenosom (transferom) prava upravljanja na tree
lice lan drutva (prenosilac) istovremeno ne odrie toga prava524,
to treba prihvatiti i za nae pravo. Zakon izriito kae da se
lanovi u istoj mjeri odriu prava upravljanja kada to pravo
524
prenose na lana ili vie lanova drutva525. Poto je upravljanje

drutvom istovremeno i obaveza lana slijedi zakljuak da se
on moe prisiliti na vrenje toga prava, da se otkloni njegova
pasivnost kod odluivanja, to nije sluaj kod drutava kapitala.
Ostali lanovi mogu podnijeti tubu sudu protiv pasivnog lana i
to u korist drutva (actio pro socio). Inae, svaki lan drutva ovu
tubu moe podii protiv drugog ili drugih lanova, u svoje ime
a za korist drutva, radi ispunjenja odreene inidbe ili naknade
tete.526 Iako zakon izriito ne govori o tome, treba prihvatiti stav
da lan ili vie njih moe pobijati odluke donesene glasanjem
veine i njihova nitavost se prosuuje prema pravilima poslovnog
prava i optim pravilima ugovornog prava.
3.2. Voenje poslovanja drutva

Voenje
poslovanja
obuhvata organizaciju rada
i rukovoenje poslovanjem,
zastupanje i obezbjeenje
zakonitosti
poslovanja
drutva.
Kod ovog tipa drutva voenje poslovanja obuhvata poslove

i radnje koje kod drutava kapitala obavlja uprava (direktor
ili direktor i izvrni direktori). Voenje poslovanja obuhvata
organizaciju rada i rukovoenje poslovanjem, zastupanje i
obezbjeenje zakonitosti poslovanja drutva. Istina, zastupanje
moe biti i odvojeno. Za razliku od drutava kapitala gdje je
funkcija upravljanja organizaciono odvojena od (pod)funkcije
voenja poslovanja (postoje razliiti organi), kod ovog drutva
one mogu biti spojene u istom ili istim licima.
Nain organizacije voenja poslovanja drutva zakon je, u
cjelini, prepustio ugovoru o osnivanju (l. 82 ZPD). Imajui u
vidu slobodu regulacije, voenje poslovanja drutva moe biti
organizovano na jedan od sljedeih naina:
1) Svaki lan drutva uestvuje u voenju poslovanja. Ovaj
modalitet je zastupljen, ako drugaije nije odreeno
ugovorom, a upravljanje drutvom nije preneseno na
jedno ili vie lica (l. 82 ZPD). Djelovanje lanova drutva u
voenju poslovanja moe biti: individualno, kada svaki lan
525
Tako npr. ako na skuptini (zboru lanova) o odreenom pitanju razliito glasaju tree lice i lan koji je prenio na to lice pravo
upravljanja, treba uzeti u obzir glas lana drutva, a ne treeg lica.
526
Ledi, D. (1997) op. cit., str. 109; Barbi, J. (1999) op. cit., str. 150 i dalje.
POGLAVLJE 7. 373
samostalno preduzima akte, ili zajedniko (skupno), kada se

svaka radnja ili posao iz domena poslovoenja moe izvriti
saglasnou svih, tj. jednoglasnom odlukom. Svaki lan
moe izjaviti protivljenje preduzimanju odreene radnje,
to ima za posljedicu da se takva radnja ili posao ne mogu
preduzeti. Protivljenje lana ne bi trebalo imati takvu pravnu
posljedicu ako se radi o preduzimanju radnje koja treba da
sprijei neposredno prijeteu ozbiljnu tetu za drutvo. Kada
svi lanovi drutva uestvuju u voenju poslovanja tada se,
u cilju racionalizacije, vri podjela poslova prema oblastima
(npr. marketing, proizvodnja, nansije i dr.). Onaj lan drutva
koji obavlja optu koordinaciju i zastupa drutvo je direktor
(menader);
2) Vie lanova na koje je preneseno pravo upravljanja vode
poslovanje drutva. Ugovorom o osnivanju drutva moe biti
predvieno, takoe, individualno ili zajedniko djelovanje
tih lica u preduzimanju radnji ili poslova. I ovdje postoji
mogunost protivljenja, kao i kod prethodnog modaliteta;
3) Jedno lice, lan drutva ili lice koje nije lan, vodi poslovanje
drutva. Obino je njemu povjereno zastupanje i predstavlja
direktora drutva, ije se ime upisuje u registar drutava.
Dakle, organizacija poslovanja drutva moe biti na dvojakoj
osnovi: individualnoj (pojedinanoj, inokosnoj) ili zajednikoj
(skupnoj, kolektivnoj), to zavisi od drutvenog ugovora. U
sluaju sumnje, ovlatenja za voenje poslovanja drutvom
procjenjuju se prema tome kako je ugovorom rijeeno pitanje
upravljanja (svi lanovi upravljaju, preneseno upravljanje na vie
ili jednog lana). Kod individualnog voenja poslovanja jedno lice
samostalno donosi odluke i za svoj rad odgovara. Ako vie lica
uestvuje u voenju poslovanja, tada odluke donose saglasnou
svih i svako lice ima jedan glas.
Lica koja uestvuju u voenju poslovanja drutva obavezna su
suzdravati se od preduzimanja radnji ili poslova, ako bi njihovim
izvrenjem nastupio sukob interesa ili dolo do prekraja zabrane
konkurencije, kao i u drugim sluajevima predvienim ugovorom
o osnivanju. Svoje obaveze izvravaju u skladu sa interesima
lanova i drutva. U protivnom, mogu doi pod udar imovinske,
administrativne i krivine odgovornosti.
4. PRAVNI ODNOSI DRUTVA I LANOVA PREMA

TREIM LICIMA
4.1. Zastupanje i predstavljanje
Zastupanje i predstavljanje obuhvata poslove i radnje usmjerene
prema treim licima, najee uesnicima u pravnom prometu.
Radi se o spoljnim (eksternim) odnosima u kojima se istupanje
vri u ime i za raun drutva. Zato se u registar obavezno upisuje
lice ovlateno na zastupanje i obim njegovih ovlatenja, kao i lice
ovlateno za zastupanje podrunice, ako je drutvo ima (l. 24
i 55 ZPD). Ve je reeno, zastupanje se povjerava licu ili licima
ovlatenim za voenje drutva.
Prema zakonu, drutvo zastupa svaki lan, ako ugovorom o
osnivanju nije odreeno drugaije (l. 87 ZPD). Treba smatrati da
svaki partner djeluje pojedinano (individualno) sa neogranienim
ovlatenjima. Na bazi ugovora vie (nekoliko) lanova ili jedno
lice, lan drutva ili lice koje nije lan, moe imati ovlatenja na
zastupanje. U tom sluaju, po zakonu, ostali lanovi su iskljueni
iz zastupanja (l. 87 ZPD). Kod davanja ili primanja izjava treba da
postoji saglasnost svih zastupnika, ako drugaije nije odreeno
ugovorom o osnivanju. Lica ovlatena na zajedniko zastupanje
mogu jednog od njih pismeno ovlastiti za izvrenje odreenih
poslova (pojedinana pismena punomo).
Lice koje ima ovlatenje za zastupanje moe preduzimati sve
radnje i zakljuivati pravne poslove, u ime i za raun drutva,
u okviru ovlatenja upisanih u registar. Zastupanje moe biti
ogranieno i neogranieno. Ogranienje na zastupanje moe biti
po sadrini (zakljuivanje nekih vrsta poslova) ili po obimu (do
odreene vrijednosti pravnog posla). Ako u registru nisu upisana
ogranienja ima se smatrati da je zastupanje neogranieno.
Drutvo odgovara za obaveze i u sluaju kada zastupnik prekorai
data ovlatenja, ako tree lice nije znalo ili nije moglo znati za
ta prekoraenja, tj. ako je bilo savjesno (l. 25 ZPD). Ako je
zastupnik zakljuio pravni posao izvan registrovane djelatnosti
drutva, taj posao je valjan za tree lice pod uslovom da je ono
bilo savjesno (l. 9 ZPD).
POGLAVLJE 7. 375
4.2. Imovinskopravna odgovornost za obaveze drutva

Opte je pravilo poslovnog prava da svaki tip drutva
odgovara za svoje obaveze cjelokupnom imovinom. Drutvo s
neogranienom solidarnom odgovornou odgovara za svoje
obaveze, po zakonu, cjelokupnom imovinom osnovni kapital
i ostala steena imovina. Odgovara prema svim povjeriocima za
stvorene i budue obaveze koje proistiu iz zakona (porezi, takse,
doprinosi), trgovinskih i bankarskih ugovora (prodaja, graenje,
ugovor o kreditu) i vanugovornog osnova (naknada tete).
Ova zakonska odgovornost ne moe se ugovorom o osnivanju
ograniiti, niti iskljuiti. Dakle, odgovornost drutva je zakonska i
neograniena.
Pored vlastite odgovornosti drutva, zakon je konstituisao i
odgovornost svakog lana za obaveze drutva (l. 6 i 78 ZPD),
to je opte prihvaeno i u uporednim pravima. Odgovornost
lanova za obaveze drutva zasniva se na sljedeem:
1) Odgovornost svakog lana je zakonska, utvrena
imperativnom normom, pa se ona ne moe ugovorom o
osnivanju iskljuiti, niti ograniiti;
2) Odgovornost svakog lana je solidarna i povjerilac ispunjenje
trabine moe zahtijevati od drutva, svih ili nekih lanova
jer svi stoje u istom redu namirenja;
3) Odgovornost svakog lana je istovremeno i neograniena jer
svaki od njih odgovara za cijelu obavezu svakom povjeriocu
drutva. Odgovara cjelokupnom imovinom pa i onom koju
nije uloio u drutvo (l. 6 i 78 ZPD);
4) Svaki lan odgovara svojom linom imovinom, a ne i
imovinom drugih lica sa kojima zajedno ivi ili posluje (brani
drug, djeca, roditelji), osim ako ta lica nisu izriito preuzela
odgovornost. U sluaju steaja drutva, prvo se mora izvriti
razvrgnue pravne zajednice izmeu lana drutva i drugih
lica (suvlasnitva, zajednikog vlasnitva)527;
527
l. 54 ZSP.
5) Svaki lan odgovara povjeriocima za obaveze drutva pod

istim uslovima i na isti nain kao i samo drutvo. Njegova
obaveza je akcesorne prirode jer odgovara onako i onoliko,
kako i koliko odgovara drutvo. Stoga on moe povjeriocu
istai iste prigovore koje moe i drutvo (zastarjelost
potraivanja, nepunovanost obaveze, da je obaveza prestala
i dr.), ukljuujui i line prigovore;
6) Drutvo, niti drugi lanovi, po zakonu ne odgovaraju za line
obaveze nekog od lanova. Uporedna prava izriito zabranjuju
drutvu da preuzima jemstvo, daje zalog ili hipoteku, kao i
druge oblike garancije za line obaveze lana drutva, to bi
trebalo prihvatiti i u naem pravu (sukob interesa).
Kada je lan drutva povjerilac toga drutva (npr. isporuio je
drutvu robu) on ima status kao i ostali povjerioci drutva, tj.
nelanovi. Ispunjenje trabine moe traiti od samog drutva
ili ostalih lanova, ali u ovom drugom sluaju potraivanje je
umanjeno za onaj dio koji otpada na njega na osnovu prava
regresa. Inae, generalno je pravilo da lan drutva koji je ispunio
obavezu drutva ima pravo regresa jer je dolo do zakonske
subrogacije potraivanja (l. 300 ZOO). Ako se ne regresira od
drutva ima pravo regresa od ostalih lanova, saglasno kriterijima
iz ugovora o osnivanju drutva i optim pravilima obligacionog
prava (l. 1018 ZOO).
Kakva je priroda odgovornosti lanova drutva? Sa stanovita
obligacionog prava to je oblik solidarnog jemstva zakonom
uspostavljen. Razlozi za takav stav su ovi: obaveze lanova su
zavisne (akcesorne) od obaveza drutva; ulaskom u drutvo
na osnovu ugovora o osnivanju drutva lanovi preuzimaju
odgovornost za budue obaveze drutva i to sve vrste obaveza;
lanovi drutva mogu prema povjeriocu drutva istai sve one
prigovore koje moe istai i drutvo, kao i svoje line prigovore;
svi lanovi drutva se prema povjeriocu drutva nalaze u istom
redu namirenja; ispunjenjem obaveze povjeriocu dolazi do
subrogacije i ispunilac (lan) ima pravo regresa od drutva, ali i
od ostalih lanova (l. 1001-1018 ZOO).
POGLAVLJE 7. 377
5. PROMJENE U LANSTVU, PROMJENA OBLIKA

I PRESTANAK DRUTVA
5.1. Pristupanje drutvu
Pristupanje drutvu znai da lice koje nije lan ulazi u drutvo i
postaje njegov lan. Poveava se broj lanova i osnovni kapital,
ali se ne mijenja identitet drutva. Pristupanje drutvu temelji se
na dobrovoljnosti novog lana i saglasnosti postojeih. Mijenja se
ugovor o osnivanju drutva i vri odgovarajui upis u javni registar.
Status novog lana stie se danom registracije. Novi lan ima ista
prava i obaveze kao i ostali lanovi. Iako nije bio lan drutva u
momentu nastanka obaveze, lan koji pristupa drutvu po zakonu
odgovara treem licu za obaveze drutva koje su stvorene prije
njegovog pristupanja, uz pravo regresa (l. 90 ZPD).
5.2. Prestanak lanstva u drutvu

Broj lanova drutva se moe smanjiti to povlai prestanak
lanstva u drutvu. Prestanak lanstva obuhvata sluajeve kada
nekom lanu prestaje taj status s tim to drutvo nastavlja
poslovanje i ne mijenja svoj pravni identitet, ako preostali
lanovi tako odlue. Sluajevi razlaza sa drutvom su
istupanje, iskljuenje i prestanak lana drutva usljed prirodnih
ili ekonomskih razloga.
Istupanje iz drutva je prestanak lanstva voljom dotadanjeg
lana. Ugovorom o osnivanju utvruju se razlozi, nain i rokovi
istupanja te podjela odnosno prenos udjela lana koji istupa.
Prenos udjela moe biti na postojee lanove ili na tree lice
uz saglasnost svih ostalih lanova drutva. Ako ugovorom nije
drugaije predvieno, lan koji namjerava istupiti iz drutva koje
je osnovano na neodreeno vrijeme podnosi ostalim lanovima
pismenu obavijest o istupanju i raskidu ugovora i to najkasnije
est mjeseci prije isteka kalendarske godine (l. 92 ZPD).
Obavijest ima karakter otkaza ugovora o osnivanju i ne podnosi
se preko suda. Otkaz se moe i opozvati. Ako se raskid ugovora
ne moe rijeiti izmeu lanova, istupilac zatitu svojih prava
moe traiti intervencijom suda jer se niko ne moe zadrati
u drutvu protivno njegovoj volji. lanstvo u drutvu prestaje

upisom istupanja u javni registar.
lan drutva koji je istupio odgovara za obaveze drutva nastale
do dana upisa njegovog istupanja u registar (l. 90 ZPD) i, osim
u sluaju prenosa udjela na tree lice, ima pravo na namirenje
udjela u vidu obeteenja koje se obraunava isto kao kod podjele
neto imovine nakon likvidacije (l. 93 ZPD). Prvo se namiruje do
iznosa uplaenog uloga, a ako ta preostane ima pravo na jednak
dio kao i ostali lanovi. Njegov udio u drutvu prirasta, dijeli se
na preostale lanove saglasno ugovoru o osnivanju na jednake
dijelove. Dakle, nakon istupanja lana drutvo moe nastaviti
poslovanje uz izmjenu akta o osnivanju (pod uvjetom da ostaju
najmanje dva lana) ili prestati.
Iskljuenje iz drutva je, takoe, jedan od naina prestanka
lanstva, to predviaju uporedna prava. Nema pravne smetnje
da se takva mogunost ne prihvati i u naem pravu kod drutava
intuitu personae. Tim prije, to je ona predviena za drutvo
sa ogranienom odgovornou (l. 340-342 ZPD). Ugovorom
o osnivanju treba predvidjeti razloge, proceduru i posljedice
iskljuenja. Razlozi su subjektivne prirode koji su se stekli kod
lana drutva (prekraj zabrane konkurencije, neuestvovanje u
upravljanju, neizvrenje obaveza iz ugovora o osnivanju). Odluku
o iskljuenju donose ostali lanovi, svi ili samo oni na koje je
preneseno pravo upravljanja. Iskljuenje se moe traiti i tubom
kod suda. Iskljueni lan odgovara za obaveze drutva do dana
upisa iskljuenja u registar. Ima pravo na obeteenje na isti
nain kao i lan koji je istupio iz drutva. Njegov udio se pripisuje
preostalim lanovima.
Prirodni i ekonomski razlozi imaju za posljedicu prestanak
lanstva. lanstvo zikog lica prestaje usljed smrti ili gubitka ili
ogranienja poslovne sposobnosti (trajna duevna poremeenost
ili profesionalna bolest). U sluaju smrti, odnosi se reguliu sa
nasljednikom, a kod gubitka ili ogranienja poslovne sposobnosti
(samovlasti) sa postavljenim starateljem. Ekonomski razlog
prestanka lanstva odnosi se na pravno lice kada ono prestane
da egzistira (steaj, likvidacija). Tada se pravnim sljednicima
vri isplata obeteenja po istim pravilima koja su predviena
za sluaj likvidacije drutva. Udio ranijeg lana se pripisuje
preostalim lanovima drutva.
POGLAVLJE 7. 379
5.3. Promjena oblika drutva

Zakon ne dozvoljava da lanovi drutva izvre promjenu oblika
(preoblikovanje) ovog tipa u neki drugi (npr. komanditno, dioniko
ili drutvo sa ogranienom odgovornou), bez obzira to bi se
izvrila promjena pravnog identiteta drutva (l. 62 ZPD). Norma
je imperativne prirode i registar takvu prijavu odbija528.

Dvije su vrste razloga usljed kojih drutvo moe da prestane, a to
su opti i posebni koji su karakteristini za drutva personalnog
tipa.
Opti razlozi su oni koje je zakon, inae, predvidio za sve tipove
drutava: prestanak usljed isteka vremena za koje je ono
osnovano; statusne promjene; okonanje steajnog postupka
ili odbijanje zahtjeva za otvaranje steajnog postupka usljed
nedostatka imovine; prestanak na osnovu odluke suda i prestanak
odlukom svih lanova drutva (l. 71 ZPD).
Posebni razlozi koji mogu dovesti do prestanka ovog tipa drutva
su ovi:
1)
2)
3)
4)
5)
istupanje i raskid ugovora jednog od lanova drutva,

smrt lana drutva koji je ziko lice,
prestanak pravnog lica koje je lan drutva,
steaj jednog od lanova drutva ili likvidacija,
gubitak ili ogranienje poslovne sposobnosti zikog lica kao
jednog od lanova drutva (l. 92 ZPD).
Kada nastupi neki od ovih razloga drutvo moe, a i ne mora

prestati. Zakon, kao i uporedna prava, daje mogunost da
preostali lanovi, ako hoe, moe izmijeniti ugovor o osnivanju i
nastaviti poslovanje. Kao to je ve reeno, lanu koji je istupio ili
pravnim sljednicima vri se namirenje udjela isplatom obeteenja
u novcu (l. 93 ZPD).
528
Rjeenje Kantonalnog suda Sarajevo br. UF/I-382/2000 od 05.02.2000.
Pravni sljednik ima dvije opcije: da prihvati ili ne prihvati

lanstvo u drutvu. Ako eli postati lan, duan je poslati
pismeni zahtjev drutvu, najkasnije 30 dana po pravosnanosti
odluke o nasljeivanju. Prihvatanjem lanstva od strane ostalih
lanova pravni sljednik ulazi u prava i obaveze svoga prednika
(univerzalna sukcesija). Kada ne eli postati lan drutva529 ili
se sa njegovim ulaskom ne saglase ostali lanovi pravni sljednik
(sukcesor) ima pravo da zahtijeva od drutva namirenje udjela
koji je imao njegov prednik, u vidu obeteenja. U sluaju vie
pravnih sljednika (sukcesora), svaki od njih uestvuje u podjeli
obeteenja u obimu kako je utvreno testamentom ili sudskom
odlukom o nasljeivanju. Nasljednici koji postanu lanovi drutva
stiu udjele u drutvu u obimu odreenom aktom o nasljeivanju
(l. 94 ZPD).530 U ovom sluaju, moe doi do uspostavljanja
nejednakih udjela u drutvu.
U svim sluajevima prestanka drutva, osim steaja, provodi se
postupak likvidacije drutva531. Nakon odobrenja nansijskog
izvjetaja od strane likvidacionog sudije neto imovina drutva
raspodjeljuje se na lanove drutva. Preostala imovina dijeli
se meu lanovima do iznosa njihovih uplaenih ili unesenih
uloga, a zatim ako neto ostane preko toga na jednake dijelove.
Ostatak imovine drutva nakon likvidacije koji nije dovoljan za
povrat uplaenih ili unesenih uloga (nedostajui dio) dijeli se
meu lanovima srazmjerno njihovim udjelima, ako ugovorom
nije drugaije odreeno (l. 95 ZPD).
529
Neka uporedna prava daju mogunost nasljedniku da se potraivanje njegovog prednika iz osnova dobiti urauna kao njegov komanditni
ulog, to uslovljava promjenu oblika drutva.
530
Odredba lana 94 ZPD je jako neprecizna.
531
Vidjeti: l. 4 ZLP.
POGLAVLJE 7. 381
Poglavlje
KOMANDITNO DRUTVO
2. PRAVNI ODNOSI IZMEU LANOVA DRUTVA
4. PRAVNI ODNOSI DRUTVA I LANOVA PREMA TREIM LICIMA
5. PROMJENE U LANSTVU, PROMJENA OBLIKA I PRESTANAK DRUTVA
Iniquissimum genus societatis est, ex qua quis

damnum, non etiam lucrum spectat.
Najnepravinija vrsta ortakluka jest ona u
kojoj netko snosi (podnosi) samo tetu, a ne
dobiva korist (tzv. societas leonina).
(Ulpianus)
KOMANDITNO DRUTVO
1.1. Pojam komanditnog drutva
Komanditno drutvo je
pravno lice formirano na
bazi ugovora najmanje dva
zika i/ili pravna lica u koje
oni ulau svoje uloge sa
ciljem da pod personalnom
rmom drutvo obavlja
djelatnost proizvodnje i
prodaje proizvoda i vrenja
usluga na tritu radi
sticanja dobiti, i u kome
najmanje jedan lan sa
statusom komplementara
upravlja
drutvom
i
odgovara po zakonu za
obaveze drutva solidarno
neogranieno cjelokupnom
svojom
imovinom,
dok
istovremeno
najmanje
jedan lan sa statusom
komanditora ne uestvuje
u upravljanju, niti odgovara
za obaveze drutva.
uporednim pravima komanditnom drutvu (skraeno:

k.d.) odgovaraju poslovne organizacije koje se nazivaju:
Kommanditgesellschaft (Njemaka), socit en commandite
simple (Francuska), societ in accomandita semplice (Italija),
limited partnership ili special partnership (Velika Britanija).532 U
starijoj literaturi ovo drutvo se naziva tajni ortakluk, mjeoviti
ortakluk ili mjeovito drutvo.533 Poeci nastanka ovog tipa
drutva seu u srednji vijek, a razvilo se iz ugovora o commendi
(lat. commandare znai povezivati) u pomorskom pravu zemalja
Mediterana.
Komanditno drutvo je pravno lice formirano na bazi ugovora
najmanje dva zika i/ili pravna lica u koje oni ulau svoje uloge
sa ciljem da pod personalnom rmom drutvo obavlja djelatnost
proizvodnje i prodaje proizvoda i vrenja usluga na tritu
radi sticanja dobiti, i u kome najmanje jedan lan sa statusom
komplementara upravlja drutvom i odgovara po zakonu za
532
Vidjeti literaturu izloenu kod drutva sa neogranienom solidarnom odgovornou.
533
Barto, M. (1933) op. cit., str. 289; Stranicky, M. (1926) op. cit., str. 157; Sultanovi, Aziz (1969) Osnovi privrednog prava i pravni
poslovi u privredi, Sarajevo: Svjetlost, str. 196
POGLAVLJE 8. 385
obaveze drutva solidarno neogranieno cjelokupnom svojom

imovinom, dok istovremeno najmanje jedan lan sa statusom
komanditora ne uestvuje u upravljanju, niti odgovara za
obaveze drutva. Zakonska denicija komanditnog drutva istie
samo princip odgovornosti lanova za obaveze drutva, pa i to
neprecizno jer kae da jedan ili vie komanditora odgovara
za obaveze drutva samo do iznosa njihovih uloga upisanih u
registar (l. 96 ZPD). Komanditor samo snosi poslovni rizik do
iznosa upisanog uloga u sluaju gubitaka ili prestanka drutva.
Meutim, on ne odgovara za obaveze drutva534 jer povjerilac
drutva ne moe od komanditora traiti ispunjenje obaveze
koju ima drutvo. Za obaveze drutva komanditor ne moe biti
tuen, ako je unio/uplatio upisani ulog i kada svojim radnjama i
postupanjima u drutvu i sa imovinom drutva nije probio pravni
subjektivitet drutva (lifting the veil).
I kod komanditnog drutva naglaeni su personalni elementi u
poloaju komplementara pa i ono spada u kategoriju drutava
personalnog tipa (drutva lica), u emu je pravna teorija
saglasna.535 Lini elementi kod komplementara izraavaju
se kroz upravljanje drutvom i kroz odgovornost za obaveze
drutva. U manjoj mjeri prisutni su elementi kapitala kod
komanditora. Dominantni su personalni elementi.536 Stoga se na
ovo drutvo primjenjuju pravila ZPD koja se odnose na drutvo
sa neogranienom solidarnom odgovornou, ako odredbama o
komanditnom drutvu nije propisano drugaije (l. 96 ZPD).537
Znai, u sistematici Zakona komanditno drutvo je svrstano u
drutva lica (intuitu personae). Zato emo se esto pozivati na
izlaganja o drutvu sa neogranienom solidarnom odgovornou
(d.n.o).
U naem pravu komanditno drutvo ima status pravnog lica
kao i u nekim drugim pravima (hrvatsko, slovenako, eko).
Nasuprot tome, u drugim pravima, (englesko, njemako,
534
Isto: Vilogorac, E. i Dizdar, M. (2000) op. cit., str. 171; Vasiljevi, M. (1999) op. cit., str. 137; Zakon o privrednim drutvima u l. 6
ispravno kae da komanditor ne odgovara povjeriocima za obaveze drutva, osim u sluajevima probijanja pravne linosti drutva.
535
Radoji, Spasoje (1926) Osnovi trgovakog prava, Beograd, str. 43; Jovanovi, Vladimir (1990) Preduzee i drutva prema Zakonu o
preduzeima, Beograd, str. 47; Vilogorac, E. i Dizdar, M. (2000) op. cit., str. 170 i 174
536
Barbi, Jaka (1989) Primjena Zakona o preduzeima, Zagreb, str. 111; Vasiljevi, M. (1999) op. cit., str. 132 i dalje.
537
Isto: u francuskom, italijanskom, vajcarskom, maarskom, hrvatskom, slovenakom, makedonskom pravu,
KOMANDITNO DRUTVO
italijansko, maarsko) ono nema pravni subjektivitet, ali mu se

daje sposobnost za istupanje u pravnom prometu.538
U poslovnom smislu komanditno drutvo je subjekt malog
biznisa, uz mogunost veeg angaovanja investitora sa
statusom komanditora. Praksa drugih zemalja pokazuje da je
broj ovih drutava u opadanju, pa i u onim zemljama gdje su
porodine veze imale znaajnog uticaja na njihovo formiranje
i opstojnost (romanske zemlje). Bila su zastupljena naroito
u onom periodu kada su zakonodavstva imala stroge kriterije
kod osnivanja dionikih drutava. U Bosni i Hercegovini ovaj tip
drutava je veoma rijedak za razliku od nekih drugih zemalja u
tranziciji.
1.2. Karakteristike komanditnog drutva

U pravnoj strukturi komanditnog drutva, kao pravnog lica,
zastupljeni su elementi drutva osoba koji su prevladavajui, kao
i donekle elementi drutva kapitala. Zato ovaj tip drutva ima,
takoe, svoje specinosti koje se manifestuju u sljedeem:
1) Prilikom osnivanja i za cijelo vrijeme postojanja drutvo
mora imati najmanje dva lana jednog sa statusom
komplementara i jednog sa poloajem komanditora.
Komplementari se nazivaju partneri ili javni drugari ili
lino odgovorni lanovi koji imaju isti poloaj i obaveze
kao i lanovi u d.n.o.539 Komanditori se nazivaju specijalni
partneri ili tajni odnosno tihi drugari, ortaci, partneri iji
je poloaj specian jer podrazumijeva niz ogranienja.
Meutim, njihova uloga nije beznaajna jer ulau kapital i
potpisuju ugovor o osnivanju ime kreiraju odnose u drutvu;
2) Drutvo se osniva, posluje i vodi pod personalnom rmom a
to je pod prezimenom jednog, vie ili svih komplementara,
uz obavezan sadraj i rme drugog drutva ako je ono
komplementar. Imena komanditora ne smiju se unositi u
538
Vilogorac, E. i Dizdar, M. (2000) op. cit., str. 171; Vasiljevi, M. (1999) op. cit., str. 130.
539
Trgovaki zakon za BiH iz 1883.godine ovu kategoriju lanova naziva osobno jamei drugari.
POGLAVLJE 8. 387
rmu drutva. Firma mora sadravati oznaku oblika drutva

u vidu skraenice k.d. (l. 13 ZPD);
3) Ulozi komplementara i komanditora mogu biti u novcu,
stvarima i pravima, a komplementara i u izvrenim uslugama.
Vrsta i vrijednost uloga utvruje se ugovorom o osnivanju, s
tim to zakon nije odredio minimalnu vrijednost pojedinanih
uloga, ni komplementara niti komanditora. Ulozi se uplauju
ili unose u rokovima koji su odreeni za d.n.o. I kod ovog
drutva treba prihvatiti stav da ulozi ne moraju biti jednaki,
ako ugovor o osnivanju tako predvia;
4) Ulozima komplementara i komanditora konstituie se
osnovni kapital, kao inicijalna materijalna osnova za poetak
poslovanja. On se obavezno izraava u novcu i to domaoj
valuti (KM). Nije odreen zakonski minimum osnovnog
kapitala zbog vrste i obima odgovornosti komplementara;
5) Komplementari upravljaju, vode poslovanje i zastupaju drutvo
saglasno ugovoru o osnivanju i po zakonu solidarno neogranieno
odgovaraju za obaveze drutva cjelokupnom svojom imovinom.
U steajnom postupku imaju poloaj steajnog dunika.540
Komanditori ne uestvuju u upravljanju, ali mogu biti ovlateni
za voenje poslovanja drutva i na zastupanje, s tim to ne
odgovaraju za obaveze drutva, nego snose poslovni rizik do
iznosa upisanih uloga (l. 96 i 100-101 ZPD);
6) Komplementari uestvuju u podjeli dobiti, u principu, u
jednakom obimu, a komanditori srazmjerno uplaenim (ne
upisanim) ulozima, ako ugovorom nije odreeno drugaije
(l. 103 ZPD). Isto pravilo vrijedi i kod pokria gubitaka.
1.3. Osnivanje komanditnog drutva

Drutvo mogu osnovati najmanje dva lica, zika i/ili pravna,541
domaa ili strana pri emu, kao to je ve reeno, najmanje
540
l. 5 ZSP.
541
U nekim pravima (vajcarsko) komplementar moe biti samo ziko lice, dok je u naem ranijem pravu iskljuivo ziko lice moglo biti
komanditor (l. 64 Zakona o preduzeima).
KOMANDITNO DRUTVO
jedno mora imati poloaj komplementara, a status komanditora

najmanje jedno. Isto lice ne moe istovremeno imati svojstvo
komplementara i komanditora. Zakon nije odredio maksimalni broj
lanova, ali je u praksi njihov broj redovno mali. Osnivai moraju
ispuniti sve uslove kao i kod d.n.o. (komplementar ne moe biti
lan drugog drutva personalnog tipa, niti jedini osniva d.o.o.
nad kojim je stvoren steaj, likvidacija ili je podignuta tuba).
Osnivaki akt drutva je ugovor o osnivanju (drutveni ugovor)
koji se zakljuuje u pisanoj formi (forma ad solemnitatem). Svi
komplementari i komanditori potpisuju ugovor, kao i njegove
izmjene, lino ili putem punomonika, uz propisno ovjerenu
punomo. Ugovor o osnivanju ima sljedee obligatorne elemente:
rmu i sjedite drutva koje se osniva; ime, prezime i adresu
prebivalita odnosno rmu i sjedite osnivaa (komplementara
i komanditora); naznaku koji osnivai su komplementari a koji
komanditori; djelatnost komanditnog drutva; vrstu i vrijednost
uloga svakog osnivaa izraenu u novcu te prava i obaveze
lanova posebno komplementara (l. 97 ZPD). Polazei od
slobode ugovaranja, ugovorom je potrebno regulisati vana
pitanja kao to su: organizacija upravljanja, voenje poslovanja
i zastupanje, prenos udjela komanditora, obim podjele dobiti
izmeu komplementara i komanditora, nain pokria gubitaka,
istupanje i iskljuenje iz drutva, zabrana konkurencije i sukob
interesa, ulazak nasljednika u drutvo i dr. Sve to spada u
fakultativne sastojke ugovora.
Komanditno drutvo se osniva radi obavljanja neke privredne
djelatnosti iz oblasti proizvodnje i/ili prodaje robe i/ili vrenja
usluga kako odrede osnivai ugovorom, a u skladu sa standardnom
klasikacijom djelatnosti. Ovaj tip drutva, kao i d.n.o. ne moe
se formirati za obavljanje djelatnosti banaka, osiguravajuih
drutava, berzi, investicionih fondova i javnih preduzea.542
Poto se na ovo drutvo primjenjuju odredbe o d.n.o. i ono se
moe osnovati (upisati u registar) bez efektivne uplate ili unoenja
uloga. Ugovorom o osnivanju drutva se utvruju rokovi uplate/
unoenja uloga, s tim to se to mora izvriti najkasnije dva
mjeseca nakon registracije osnivanja drutva (l. 81 ZPD). U
542
Vidjeti propise iz tih oblasti kod drutva sa neogranienom solidarnom odgovornou.
POGLAVLJE 8. 389
sutini, radi se o ugovoru u korist treeg - drutva (pactum in

favorem tertii).
Osnivanje komanditnog drutva, takoe, se upisuje u registar
drutava. Prijavu za upis osnivanja drutva u registar potpisuju
svi lanovi komplementari i komanditori (l. 99 ZPD). Drutvo
je pravno osnovano i stie status pravnog lica danom upisa u
sudski registar. Upis u registar drutava proizvodi pravna dejstva
prema treim licima prema optim pravilima o registraciji. Prije
upisa drutva u registar niko ne moe nastupati u ime drutva,
a ako je to uinjeno, lice koje je istupalo odgovara za obaveze
cjelokupnom svojom imovinom odnosno vie lica odgovara
solidarno neogranieno.
Da bi drutvo moglo poeti sa obavljanjem djelatnosti potrebno
je pribaviti odreene ateste i saglasnosti o zadovoljavanju
sanitarnih, higijensko-tehnikih, ekolokih i drugih uslova.
Njihovo pribavljanje nije uslov za osnivanje drutva, tj. upis u
registar drutava.
Znaaj ugovora o osnivanju drutva je isti kao i kod d.n.o.
Ugovor je jedini pravni akt koji se obavezno deponuje kod
registra drutava (registar isprava) i ne postoji pravna obaveza
za donoenje statuta drutva.
2. PRAVNI ODNOSI IZMEU LANOVA DRUTVA

2.1. Osnovni kapital, njegovo poveanje i smanjenje
Od trajnih uloga osnivaa, komplementara i komanditora,
obrazuje se osnovni kapital drutva. I ovaj tip drutva se moe
osnovati tj. upisati u registar drutava bez efektivno uplaenih ili
unesenih uloga. Nije potrebno ni djelimino ulaganje. Krajnji rok
za unoenje i/ili uplatu uloga su dva mjeseca nakon registracije
osnivanja drutva, ako drugaije nije odreeno ugovorom o
osnivanju. Do tada moraju biti uplaeni i/ili uneseni upisani ulozi
u cjelini (l. 42 i 96 ZPD). Ako komplementar ili komanditor ne
uplati i/ili ne unese upisani ulog u rokovima odreenim ugovorom
odnosno u zakonskom roku od najkasnije dva mjeseca po
KOMANDITNO DRUTVO
registraciji, drutvo moe traiti tubom ispunjenje ugovora. I

povjerilac moe zahtijevati od lana drutva ispunjenje njegove
trabine do iznosa neuplaenog i/ili neunesenog uloga (francusko,
maarsko pravo).
Osnovni kapital komanditnog drutva iskazuje se u novcu,
domaoj valuti (KM) i njegov iznos se upisuje u ugovor o
osnivanju (upisani kapital), dok se u registar upisuju samo ulozi
komanditora (l. 56 ZPD). I kod ovog drutva zakon nije odredio
najnii iznos osnovnog kapitala, niti minimalni iznos pojedinanih
uloga komplementara i komanditora. Razlog je u vrsti i obimu
imovinske odgovornosti komplementara, kao i u injenici da se
radi o subjektima malog biznisa.
Poveanje i smanjenje (redukcija) osnovnog kapitala vri
se poveanjem ili smanjenjem uloga, uz izmjene ugovora o
osnivanju i upis u registar drutava. Ako je ugovorom predvieno
da su ulozi lanova jednaki tada svi oni jednako uestvuju
u poveanju ili smanjenju, pa se obim participacije uopte ne
mijenja. Ugovorom se, inae, moe predvidjeti razliito uee
komplementara kao i komanditora u osnovnom kapitalu drutva.
Tada e iznosi poveanja ili smanjenja uloga biti razliiti.
Pravno tehniki poveanje osnovnog kapitala moe se vriti
reinvestiranjem dobiti ili novim ulaganjima postojeih lanova
ili ulaskom novih lanova u drutvo. Do smanjenja osnovnog
kapitala dolazi kada se kasnije njegova fer vrijednost nie procijeni
ili kada se dio kapitala upotrijebi za podmirenje nastalih gubitaka
drutva. Poto nije utvrena njegova minimalna vrijednost
osnovni kapital se pravno moe smanjiti na neku simbolinu
vrijednost. Kao to emo vidjeti kasnije, istupanje lana iz
drutva ili neprihvatanje lanstva u drutvu od strane pravnih
sljednika nekog lana nemaju za posljedicu smanjenje osnovnog
kapitala.
2.2. Ulozi komplementara i komanditora

Svaki osniva u svojstvu komplementara i komanditora unosi
u drutvo svoj prinos (kontribuciju) kao trajni ulog. Ulozi
komplementara i komanditora mogu biti u novcu, stvarima
i pravima, a komplementara i u izvrenim uslugama. Ulozi
POGLAVLJE 8. 391
komanditora ne mogu biti u izvrenim uslugama jer su oni prosti

uloitelji kapitala.543
Vrsta uloga se odreuje ugovorom o osnivanju i oni mogu
biti razliiti za pojedine lanove. U naem ranijem pravu,
ulozi komanditora su mogli biti iskljuivo u novcu.544 Ulozi
komplementara bi trebali biti jednake vrijednosti, to je sluaj
i kod drutva sa neogranienom solidarnom odgovornou (l.
81, 96 i 103 ZPD). Normu o jednakoj vrijednosti uloga bi trebalo
tumaiti kao dispozitivnu, to je sluaj u uporednim pravima.
Vrijednost pojedinanih uloga izraava se u novcu, tj. domaoj
valuti (KM) kao i osnovni kapital. Strana valuta se preraunava
na domau prema deviznim propisima. O rokovima za uplatu i/ili
unoenje pojedinanih uloga ve je bilo rijei ranije.
I za ovaj tip drutva vai sve ono to je izloeno kod drutva
sa neogranienom solidarnom odgovornou, u pogledu: uplata
u novcu, plaanja vrijednosnim papirima, unoenja pokretnih
i nepokretnih stvari, transfera imovinskih prava, te pravnih
posljedica neizvrenja ili neurednog izvrenja ugovora o osnivanju
(plaanje kamate, naturalna restitucija, pretvaranje nenovane u
novanu obligaciju).
2.3. Raspolaganje udjelima

Komplementari i komanditori stiu udjele u drutvu na bazi
svojih unesenih trajnih uloga (l. 43 ZPD). Udio komplementara
obuhvata skup prava, imovinskih i neimovinskih, koja, inae,
pripadaju lanu drutva sa neogranienom solidarnom
odgovornou. Za komplementara je upravljanje drutvom
istovremeno pravo i obaveza. Komanditor, specijalni partner, ima
imovinska prava: uee u dobiti, uee u podjeli neto imovine
nakon provedenog postupka steaja ili likvidacije, srazmjerno
uplaenim ulozima. U grupu neimovinskih prava komanditora
spada: uee u zakljuivanju i izmjenama ugovora o osnivanju,
pravo na obavjetavanje o poslovima drutva, pravo uvida u
543
Tauber, L. (1928) op. cit., str. 65; Antonijevi, Zoran (1970) Privredno pravo, Beograd: Savremena administracija, str. 112.
544
l. 65 Zakona o preduzeima (Slubene novine FBiH, br. 2/95 i 8/96).
KOMANDITNO DRUTVO
godinje nansijske izvjetaje, poslovne knjige i isprave, kao i

druga prava predviena druvenim ugovorom (l. 96 i 100 ZPD).
Svi oni mogu zasnivati obligacione odnose sa drutvom koji su
neovisni od lanstva u drutvu.
lan drutva, komplementar i komanditor, svoj udio moe
prenijeti na drugo lice, u drutvu ili van drutva, putem prodaje,
poklona ili zamjene udjela. Sa udjelom raspolae kao dijelom
svoje imovine. I kod ovog drutva postoji interni i eksterni
prenos, s tim to interni prenos ima svoje posebnosti jer postoje
dvije kategorije lanova. Interni prenos udjela obuhvata prenos
izmeu: iste kategorije lanova - komanditora na komanditora
ili komplementara na komplementara i prenos izmeu razliitih
vrsta lanova komplementara na komanditora ili komanditora na
komplementara. Samo kod prenosa cijelog udjela komplementara
na komanditora mijenja se status sticaoca udjela, on postaje
komplementar. Za interni prenos udjela komplementara potrebna
je saglasnost svih lanova drutva.545 Meutim, za prenos udjela
komanditora ugovorom se moe predvidjeti da nije potrebna
saglasnost svih lanova (npr. potrebna je saglasnost samo
komplementara).
Kod eksternog prenosa udjela, tj. na tree lice, vai opte
pravilo da sticalac slijedi poloaj prenosioca (prednika), u obimu
prenesenog udjela. Kada komplementar prenosi udio na tree lice
potrebna je saglasnost svih komplementara i komanditora.546 Ako
je ugovorom predvieno, za prenos udjela od strane komanditora
ne mora biti potrebna saglasnost svih lanova drutva (l. 98
ZPD). Dakle, uee pojedinih kategorija lanova u odluivanju
o prenosu moe biti razliito odreeno, s tim to bi reim
prenosa udjela komplementara trebao biti stroiji. Ugovorom o
osnivanju se moe predvidjeti pravo pree kupovine od strane
komplementara odnosno komanditora.
Ugovorom o osnivanju (izmjenama i dopunama) potrebno je
predvidjeti uslove, rokove, procedure davanja saglasnosti,
kriterije podjele prenesenog udjela, te pravo pree kupovine.
Komplementar, kao i lan drutva sa neogranienom solidarnom
545
Zakonski pojam drugo lice obuhvata lanove drutva kao i tree lice (l. 98 ZPD).
546
Isto: Vilogorac, E. i Dizdar, M. (2000) op. cit., str. 176.
POGLAVLJE 8. 393
dogovornou, ne bi mogao prinudnim putem natjerati ostale

lanove da dozvole prenos udjela kada oni odbiju davanje
saglasnosti. Rjeenje je u prenosu udjela na postojee lanove ili
pokretanju procedure raskidanja ugovora i istupanja iz drutva.
Meutim, kada se radi o komanditoru moglo bi se prihvatiti rjeenje
koje postoji za lanove drutva sa ogranienom odgovornou
da tubom putem suda trai od drutva odobrenje prenosa udjela
na lice izvan drutva (l. 330 ZPD), ne pod povoljnijim uslovima od
onih pod kojim je nudio lanovima drutva. Za obaveze drutva
nastale prije prenosa udjela prenosilac odgovara do momenta
registracije prenosa.
Komplementar ili komanditor mogu zaloiti svoj udio, cijeli ili dio
(registrovana zaloga).547 S obzirom na poloaj komplementara,
ugovorom o osnivanju bi trebalo predvidjeti da je za zalaganje
njegovog udjela potrebna saglasnost svih lanova ili bar
komplementara.
2.4. Uee u raspodjeli dobiti i pokriu gubitaka drutva

Obje kategorije lanova imaju pravo uea u podjeli dobiti.
Posebno je to naglaeno kod komanditora jer se njihov interes
u investiranju ogleda iskljuivo u naplati dobiti (prosti uloitelji
kapitala). Zakonska pravila predviaju da se dobit drutva,
najprije, dijeli na dio koji pripada komplementarima i dio za
komanditore, u omjeru utvrenom ugovorom o osnivanju (npr.
60% : 40%). Dio dobiti namijenjen za komplementare dijeli se
na jednake dijelove, a dio za komanditore srazmjerno njihovim
uplaenim (ne upisanim) ulozima, ako ugovorom nije odreeno
drugaije (l. 103 ZPD). Oba pravila su dispozitivne prirode. Tako
se kod podjele dobiti izmeu komplementara moe primijeniti
i princip po kapitalu ili prema okolnostima primjereno
doprinosu komplementara stvaranju dobiti, to se primjenjuje i
u uporednim pravima. Navedeni principi se mogu kombinovati.
I kod komanditora se mogu primijeniti razliiti principi u podjeli
dobiti, zavisno od rjeenja ugovora o osnivanju.
547
l. 2, 7 i 31 Zakona o registrovanim zalogama na pokretnim stvarima i lanskim udjelima.
KOMANDITNO DRUTVO
Svi lanovi drutva, komplementari i komanditori, uestvuju u

snoenju poslovnog rizika kod pokria gubitaka drutva. Saglasno
naelu ugovorne slobode uee u pokriu gubitaka trebalo bi
rijeiti na isti nain kako je predvieno uee u podjeli dobiti.
Komplementari i komanditori snose teret gubitaka do iznosa
uplaenih uloga, ako se gubici pokrivaju iz osnovnog kapitala.
Komanditorima se ne moe stavljati na teret (svaljivati)548 iznos
gubitaka iznad njihovih uplaenih/unesenih uloga. Razlog lei u
injenici to oni u tome obimu, ex lege, snose poslovni rizik.
Za neuplaene/neunesene uloge njih drutvo moe tuiti putem
suda. Kada se pokrie gubitaka vri na teret osnovnog kapitala
tada se vre promjene ugovora o osnivanju i novi upisi u registru
drutava.
U sluaju steaja drutva, nad imovinom komplementara otvara
se, takoe, steaj jer oni odgovaraju cjelokupnom imovinom.
Ukoliko se komplementar nalazi u pravnoj zajednici sa drugim
licem (suvlasnitvo, zajedniko vlasnitvo) prethodno se mora
izvriti razvrgnue te pravne zajednice.
2.5. Obavjetavanje lanova drutva

Komplementari, po zakonu, imaju pravo na obavjetavanja
o radu, poslovima i poslovanju drutva, dok komanditori
imaju pravo na obavjetavanje o poslovanju drutva. Dakle,
pravo komplementara je ire postavljeno s obzirom na
njihovu odgovornost za obaveze drutva. Komplementari ili
komplementar koji uestvuje u upravljanju drutvom duan je
ostale komplementare na njihov zahtjev obavijestiti o svim
poslovima (l. 86 ZPD). Istovremeno oni imaju pravo uvida u
poslovne knjige, isprave, raunovodstvene iskaze i fnansijske
izvjetaje.
Komplementar koji uestvuje u upravljanju nije duan komanditore
obavjetavati o preduzetim radnjama i poslovima drutva, niti se
oni mogu protiviti preduzimanju odreenih radnji i poslova, ako
su u okviru zakonskih normi. Meutim, zakon njima garantuje
548
l. 147 TZBiH.
POGLAVLJE 8. 395
pravo na uvid u poslovne knjige, isprave, raunovodstvene iskaze

i godinje izvjetaje (l. 100 ZPD).
U vrenju svojih prava, komplementari i komanditori mogu
angaovati strunjake (revizore, savjetnike, advokate), ali nain
i vrenje prava regulie drutvo ugovorom o osnivanju. Zatitu
svojih prava oni mogu traiti i sudskim putem.
2.6. Savjesnost i potenje lanova

Sve to je reeno za lanove d.n.o. vai i za komplementare u
ijem poloaju se ogledaju elementi drutva intuitu personae.
Komanditori koji zastupaju drutvo (na osnovu posebnog
ovlatenja) ili uestvuju u aktivnostima unutar drutva, takoe,
treba da postupaju savjesno u svim poslovima i sa imovinom
drutva. Njihovo postupanje treba da je u skladu sa najboljom
prosudbom interesa drutva (analogna primjena pravila iz l.
250 ZPD). Takvo pravilo zahtijeva briljivije postupanje kod
drutvenih poslova i imovine, nego panju u sopstvenim stvarima.
Povreda principa savjesnosti i potenja moe da ima za posljedicu
iskljuenje lana kao i odgovornost iz osnova prouzrokovanja
tete. U svakom pojedinom sluaju, povreda ovog naela cijeni se
prema rjeenjima iz ugovora o osnivanju, uobiajenim pravilima
ponaanja i povjerenju izmeu partnera.
2.7. Zabrana konkurentskog djelovanja i sukob interesa

Princip zabrane konkurencije drutvu ili nekonkurentsko pravilo
primjenjuje se na isti nain kao i na lanove d.n.o. Iz toga slijedi
da komplementar moe obavljati druge poslove i djelatnosti i
time stvarati imovinske obaveze linog karaktera, samo uz
saglasnost ostalih komplementara. U pitanju su teretni poslovi
kojima se stvaraju obaveze na linoj imovini komplementara.
Pravilo je dispozitivne prirode pa se ugovorom o osnivanju
moe predvidjeti drugaije rjeenje (l. 89 i 96 ZPD). Meutim,
komanditori mogu obavljati poslove i djelatnosti koji optereuju
njihovu imovinu i bez saglasnosti ostalih lanova poto oni snose
ogranieni poslovni rizik.
KOMANDITNO DRUTVO
Komplementar komanditnog drutva ne smije uestvovati u

djelatnosti koja je ili bi mogla biti u konkurentskom odnosu
sa djelatnou drutva iji je lan. Ako bi se ostvario taj uslov
konkurencije on ne bi mogao biti: lan drutva sa neogranienom
solidarnom odgovornou, komplementar drugog drutva,
vlasnik udjela, lan nadzornog odbora ili uprave drutva sa
ogranienom odgovornosti, niti lan nadzornog odbora, uprave,
odbora za reviziju ili prokurista dionikog drutva ili, pak, obrtnik
(l. 34 ZPD). Prekraj prednjeg pravila povlai pravne posljedice
koje su izloene kod drutva sa neogranienom solidarnom
odgovornou. Ako je ugovorom o osnivanju drutva predvieno
uee komanditora u obavljanju odreenih poslova u drutvu ili
zastupanje na bazi punomoi, zabrana konkurencije trebala bi da
vai i za njih. I oni su lica od uticaja na drutvo.
Postojanje sukoba interesa moe biti samo u odnosu na
komplementare poto oni uestvuju u upravljanju drutvom. I kod
komanditora izabranih u institucije vlasti moe postojati sukob
interesa, ako potpadaju pod pravni reim posebnog zakona.549

DRUTVA
3.1. Upravljanje drutvom
Upravljanje komanditnim drutvom treba posmatrati sa
stanovita pravnog poloaja komplementara i komanditora.
Poslovima komanditnog drutva upravljaju komplementari
to ukljuuje voenje poslovanja i zastupanje (l. 100 ZPD).
Upravljanje drutvom je pravo i obaveza komplementara isto kao
i lanova drutva sa neogranienom solidarnom odgovornou.
Komanditori ne uestvuju u upravljanju drutvom, ali mogu
obavljati odreene poslove unutar drutva i zastupati drutvo na
osnovu posebnog ovlatenja datog od strane svih komplementara
(l. 101 ZPD).
549
l. 3., 6. i 7 Zakona o sukobu interesa u institucijama vlasti BiH.
POGLAVLJE 8. 397
Ugovorom o osnivanju drutva, ukljuujui i njegove izmjene, u

ijem donoenju uestvuju i komanditori upravljanje drutvom
moe biti organizovano na vie naina:550
1) Svi komplementari ravnopravno uestvuju u donoenju
odluka o svim pitanjima. Odluke se donose saglasnou
svih komplementara, jednoglasno, bez primjene veinskog
odluivanja. Svaki komplementar ima pravo izraziti svoje
protivljenje.
2) Drutvom potpuno upravlja jedan ili vie komplementara
pri emu ostali komplementari ugovorom potpuno prenose
svoje pravo upravljanja, uz istovremeno odricanje od njega,
za odreeno vrijeme ili do opoziva odnosno otkaza. U tome
sluaju odluke donosi pojedinac odnosno oni komplementari
na koje je preneseno upravljanje. Ako vie komplementara
ima pravo upravljanja drutvom, oni odluke donose
jednoglasno ili svaki samostalno, zavisno od toga kako je
predvieno njihovo djelovanje. Ostali komplementari ne
mogu uestvovati u upravljaju jer su se toga prava odrekli
privremeno.
3) Trei nain, predstavlja kombinaciju prethodnih jedan ili vie
komplementara upravljaju drutvom u obimu prenesenog
upravljanja, dok o pitanjima koja nisu prenesena odluuju
svi komplementari. Dakle, radi se o djeliminom prenosu
upravljanja. I ovdje, kao i kod drutva sa neogranienom
solidarnom odgovornou, preneseno pravo upravljanja moe
biti ogranieno, kvalitativno ili kvantitativno. Odluke donosi
pojedinac ili oni na koje je preneseno to pravo o pitanjima
koja su utvrena ugovorom o osnivanju. Komplementar se
moe, u toku poslovanja drutva, odrei pismenim putem
svoga prava upravljanja, za odreeno vrijeme.
4) I najzad, etvrti nain organizacije upravljanja podrazumijeva
ukljuivanje treeg lica izvan drutva u upravljanje. Uz
saglasnost svih ostalih komplementara, jedan komplementar
moe svoje pravo prenijeti na lice izvan drutva (nelana).
Ono uestvuje u upravljanju kao i ostali komplementari.
550
Detaljnije: vidjeti izlaganje kod drutva sa neogranienom solidarnom odgovornou.
KOMANDITNO DRUTVO
Upravljanje drutvom od strane komplementara zasnovano

je na principu po glavama, pa svaki od njih ima jedan glas.
Komplementar se moe prinuditi (natjerati) na vrenje prava
upravljanja jer je to istovremeno i njegova obaveza. Za njih vae
ista pravila u ogranienju prava glasa kao i kod lanova d.n.o.
(sukob interesa, zabrana konkurentskog djelovanja).
Komanditori (specijalni partneri) ne uestvuju u upravljanju
drutvom, ne mogu mijeati se u drutvene poslove u emu je
jedinstvena pravna teorija.551 Njima je onemogueno preuzimanje
preimustva u upravljanju poto zato ne postoji pokrie u
odgovornosti za obaveze drutva. Prema zakonu, komanditori:
uestvuju u kreiranju i potpisivanju ugovora o osnivanju drutva,
njegovim izmjenama i dopunama, potpisuju prijavu za upis
drutva u javni registar drutava, daju komanditoru saglasnost za
zastupanje drutva, uestvuju u donoenju odluke o reorganizaciji,
daju saglasnost na prenos udjela komplementara na tree lice
(l. 98-99 i 102 ZPD). Ipak, ugovorom o osnivanju bi se moglo
predvidjeti pravo komanditora da: zahtijevaju sazivanje organa
upravljanja drutvom, uestvuju u donoenju odluka u vanrednim
okolnostima, kao i pravo protivljenja kod donoenja odluka o
odreenim pitanjima, to je poznato u uporednim pravima. Prema
rjeenjima nekih uporednih prava (njemako, austrijsko), u ulozi
likvidatora drutva se moe nai komanditor, ako sud tako odredi.552
3.2. Voenje poslovanja drutva

Sve to je reeno za voenje poslovanja kod drutva sa
neogranienom solidarnom odgovornou vai i za komanditno
drutvo: mora biti organizovano voenje poslovanja koje moe biti
spojeno sa funkcijom upravljanja. Organizacija ove (pod)funkcije
moe biti razliito ustrojena i uz razliit poloaj komplementara i
komanditora.
Komplementari uestvuju u upravljanju na jedan od izloenih
naina. Voenje poslovanja moe se povjeriti i treem licu
551
Vasiljevi, M. (1999) op. cit., str.139; Ledi D. (1997) op.cit., str. 93.
552
Isto i u naem pravu, l. 6 ZLP.
POGLAVLJE 8. 399
koje nije lan drutva. Ako vie komplementara uestvuju u

voenju poslovanja izmeu njih dolazi do podjele poslova, a
onaj koji vri koordinaciju cjelokupnog poslovanja, zastupa
drutvo i odgovara za zakonitost rada i ima funkciju direktora
(menadera).
Da li komanditori mogu uestvovati u voenju poslovanja
drutva poto ne uestvuju u upravljanju? U uporednim pravima
postoje razliita rjeenja: od toga da ne mogu uestvovati u
voenju poslova (npr. belgijsko) do toga da mogu biti ukljueni,
pa i iskljuivo oni da vode poslovanje drutva (npr. vicarsko,
eko, maarsko, slovenako pravo). Prema naem pravu,
komanditori bi mogli uestvovati u voenju poslovanja drutva
pod ovim uslovima: da je ugovorom o osnivanju tako predvieno
i da su njihove radnje usmjerene na aktivnosti i poslove unutar
drutva (organizacija rada, rukovoenje odreenim poslovima u
drutvu). Njihovo djelovanje moe biti individualno ili zajedniko
kod preduzimanja radnji i poslova unutar drutva.
4. PRAVNI ODNOSI DRUTVA I LANOVA PREMA

TREIM LICIMA
4.1. Zastupanje i predstavljanje komanditnog drutva
Zastupanje i predstavljanje redovno je spojeno sa voenjem
poslovanja drutva, mada moe biti i odvojeno. Prema zakonskim
rjeenjima, svaki komplementar ima pravo zastupati drutvo,
ako ugovorom o osnivanju nije drugaije odreeno (l. 101
ZPD). Znai, zastupanje se ugovorom moe urediti tako da
drutvo zastupa: jedan komplementar ili vie komplementara,
individualno (samostalno) odnosno zajedniki ili da drutvo
zastupa tree lice (nelan). Kada nekolicina komplementara ima
pravo na zastupanje drutva uz zajedniko djelovanje tada je
potrebna njihova saglasnost kod preduzimanja radnji i poslova.
Ako je zastupanje povjereno jednom ili vie komplementara ili
treem licu ostali komplementari ne mogu zastupati drutvo (l.
101 ZPD), osim po punomoi.
KOMANDITNO DRUTVO
Poto je zastupanje odnos spoljnog karaktera (akti usmjereni

prema treim licima), u zakonodavstvu i teoriji nema jedinstvenog
stava u pogledu ovlatenja komanditora na zastupanje drutva.
Neka prava ne dozvoljavaju komanditorima zastupanje, osim
pripremnih radnji. U naem pravu, komanditor moe zastupati
drutvo samo na temelju posebnog (specijalnog) ovlatenja
koje daju svi lanovi drutva (l. 102 ZPD). Komanditor
nije pretpostavljeni zakonski zastupnik, kao to je sluaj sa
komplementarom. U interesu je pravne sigurnosti da se posebno
ovlatenje na zastupanje komanditoru daje u pisanoj formi.
Komanditor koji bez posebnog ovlatenja zakljui ugovor u ime
drutva odgovara za obaveze iz tog ugovora (ne generalno za
sve poslove) kao komplementar - neogranieno cjelokupnom
imovinom (l. 102 ZPD). Nedostatak ovlatenja za zastupanje
proiruje odgovornost komanditora.
4.2. Imovinskopravna odgovornost za obaveze komanditnog

drutva
Komanditno drutvo je pravno lice, pa za svoje obaveze odgovara
cjelokupnom imovinom. Odgovara osnovnim kapitalom i ostalom
imovinom za zakonske, ugovorne i vanugovorne obaveze. U
tome smislu nema razlike u odnosu na druge tipove drutva.
Drutvo ne odgovara za line obaveze lanova, a uporedna prava
ne dozvoljavaju da ono preuzima jemstvo, daje zalogu ili drugi
oblik obezbjeenja za obaveze lanova.
Komanditno drutvo je specijalno partnerstvo koje se posebno
ogleda u imovinskopravnoj odgovornosti lanova. Postoji razlika
u odgovornosti komplementara i komanditora. U naem, kao
i u uporednim pravima, komplementari uvijek odgovaraju za
obaveze drutva solidarno neogranieno cjelokupnom svojom
imovinom tj., isto kao i lanovi drutva sa neogranienom
solidarnom odgovornou.553
Juridiki posmatrano, komanditori ne odgovaraju za obaveze
komanditnog drutva, mada je zakonsko rjeenje u tome smislu
553
Detaljnije: vidjeti izlaganje kod imovinskopravne odgovornosti drutva sa neogranienom solidarnom odgovornou.
POGLAVLJE 8. 401
neprecizno (l. 96 ZPD). Za obaveze komanditnog drutva

povjerilac drutva ne moe tuiti i zahtijevati ispunjenje trabine
od komanditora. Moe iskljuivo zahtijevati ispunjenje trabine od
drutva ili komplementara po osnovu njihove zakonske solidarne
odgovornosti. Ako bi podnio tubu protiv komanditora, njegova
tuba bila bi odbijena usljed nedostatka pasivne legitimacije
na strani komanditora. Sve to pod uslovom da su komanditori
unijeli/uplatili u potpunosti svoje uloge. Meutim, u ekonomskom
smislu sa stanovita njihovih uloenih dobara (uloga) komanditori
snose ogranieni poslovni rizik, do visine njihovih upisanih uloga.
Njihov ulog je posredno predmet izvrenja kada povjerilac vri
namirenje svoga potraivanja iz imovine (osnovnog kapitala)
komanditnog drutva. Zato ekonomski efekti izvrenja uinjeni
nad osnovnim kapitalom komanditnog drutva, kada se on
smanjuje, istovremeno pogaaju komanditore jer se smanjuju
i njihovi ulozi. U sutini, to je poslovni rizik komanditora kao i u
sluaju gubitka ili prestanka drutva.
Ipak, postoje sluajevi solidarne odgovornosti komanditora ograniene i neograniene. Komanditor odgovara povjeriocima
drutva solidarno ogranieno kada nije u potpunosti uplatio/
unio svoj upisani ulog u drutvo. Tada solidarno odgovara do
iznosa upisanog, a neuplaenog/neunesenog uloga (npr. upisao
7.000 KM, a uplatio 3.000 i solidarno odgovara povjeriocima
drutva do iznosa od 4.000 KM). Komanditor odgovara solidarno
neogranieno povjeriocima drutva (kao i komplementar) u
sljedeim sluajevima: kada stvori obaveze u ime drutva prije
njegove registracije (l. 5 ZPD); kada je svojim radnjama i
postupanjima probio pravni subjektivitet drutva lifting the
veil (l. 6 ZPD) i kada zastupa drutvo bez posebnog pismenog
ovlatenja s tim to odgovara samo za obaveze iz tih ugovora
(l. 102 ZPD).
U pogledu pravne prirode odgovornosti komplementara i
komanditora, kada oni solidarno odgovaraju, prava regresa,
te odgovornosti za sluaj pristupanja, istupanja ili iskljuenja
iz drutva vai sve to je reeno za lanove drutva sa
neogranienom solidarnom odgovornou. Razumije se, uz
respektovanje pravnog poloaja komanditora.
KOMANDITNO DRUTVO
5. PROMJENE U LANSTVU, PROMJENA OBLIKA I

PRESTANAK DRUTVA
5.1. Pristupanje drutvu
Fiziko ili pravno lice moe pristupiti komanditnom drutvu u
statusu komplementara ili komanditora. Identitet drutva se ne
mijenja. Pristupanje drutvu se vri potpisivanjem izmjena ugovora
o osnivanju od strane lica koje pristupa (kao komplementar ili
komanditor) i svih ostalih lanova drutva, svih komplementara i
svih komanditora. Potom se vri upis u registar drutava kada se
i stie pravni status lana.
Novi lan koji stie status komplementara, po zakonu, odgovara
treim licima za stvorene obaveze drutva prije njegovog
pristupanja, uz pravo regresa (l. 90 i 96 ZPD). Lice u statusu
komanditora, od momenta registracije, preuzima na sebe
poslovni rizik do visine upisanog uloga.
5.2. Prestanak lanstva

Prestanak lanstva u komanditnom drutvu jednog ili vie
lanova znai izmjenu personalnog sastava lanova bez promjene
pravnog identiteta drutva, ako preostali lanovi tako odlue.
lanstvo moe prestati komplementaru ili komanditoru s tim to
mora ostati najmanje jedan komplementar i jedan komanditor,
u protivnom mijenja se oblik drutva. Do prestanka lanstva
moe doi: istupanjem uz otkaz ugovora, iskljuenjem uz raskid
ugovora i prestankom lana usljed prirodnih ili ekonomskih
razloga.
Poto zakon nije predvidio posebna pravila za prestanak lanova
komanditnog drutva na tu materiju primjenjuju se pravila
koja vae za lanove drutva sa neogranienom solidarnom
odgovornou, a u okviru njih, i pravila ugovora o osnivanju
komanditnog drutva. Stoga vidjeti izlaganja o istupanju,
iskljuenju i prestanku lana kod drutva sa neogranienom
solidarnom odgovornou. Poto komanditor ne uestvuje u
upravljanju drutvom, gubitak ili ogranienje njegove poslovne
POGLAVLJE 8. 403
sposobnosti (svojevlasti) ne bi trebao da ima za posljedicu

prestanak lanstva jer se u takvom sluaju licu postavlja staratelj.
5.3. Promjena oblika

Komanditno drutvo moe svoj oblik promijeniti u komanditno
drutvo na dionice/akcije (l. 96 ZPD). Promjenom oblika prestaje
taj tip drutva, ali bez provoenja njegove likvidacije. Prava i
obaveze ranijeg drutva prelaze na novo drutvo (univerzalna
sukcesija), pa se poloaj povjerilaca drutva ne mijenja.
Dotadanji komanditori postaju dioniari/akcionari koji na svoje
udjele dobijaju dionice/akcije. Odlukom o reorganizaciji utvruju
se, izmeu ostalog, osnovni kapital, klasa, broj i nominalna
vrijednost dionica (ne manja od 10 KM). Nije primjereno da
se odlukom svih lanova ovaj tip drutva moe reorganizovati
iskljuivo u komanditno drutvo na dionice.
Slijedei rjeenja uporednog prava, komanditno drutvo se moe
reorganizovati (transformirati) u drutvo sa neogranienom
solidarnom odgovornou, dioniko i drutvo sa ogranienom
odgovornou. Kada iz komanditnog drutva istupe svi komanditori
ono se reorganizuje u drutvo sa neogranienom solidarnom
odgovornou, a kada istupe svi komplementari transformie
se u dioniko ili drutvo sa ogranienom odgovornou. I to
obavezno, to bi trebalo primijeniti u naem pravu.
Plan reorganizacije ukljuuje: donoenje odluke o namjeravanoj
reorganizaciji od strane svih lanova (komplementara i
komanditora) koja se objavljuje u sredstvima informisanja;
sastavljanje plana reorganizacije uz pismeni izvjetaj revizora;
upoznavanje svih lanova drutva i povjerilaca sa planom
reorganizacije; donoenje odluke o promjeni oblika komanditnog
drutva u drugi oblik o kojoj se izjanjavaju svi komplementari i
komanditori jer se mijenja ugovor o osnivanju (l. 63-64 ZPD).
Kljuni akt jeste plan reorganizacije iji je obavezan sadraj
odredio zakon vlasnika prava lanova u buduem drutvu,
datum od kada e oni uestvovati u podjeli dobiti, oblik drutva
sljednika, opis, procjena i raspodjela imovine i obaveza koje
preuzima drutvo sljednik i dr. (l. 65 ZPD). U sutini, odluke i
upisi u registar drutava moraju biti saobrazne zahtjevima koji
KOMANDITNO DRUTVO
se trae za tip drutva u koji se komanditno drutvo reorganizuje

(rma, osnovni kapital, pojedinani ulozi).

Opti razlozi za prestanak komanditnog drutva su isti kao
i kod drutva sa neogranienom solidarnom odgovornou:
istek perioda za koje je drutvo osnovano, statusna promjena,
promjena oblika, steaj, odluka suda i odluka svih lanova (l.
71 ZPD). Posebni razlozi su, takoe, isti. Ako kod nekih lanova
nastane poseban razlog (istupanje, smrt, steaj, gubitak ili
ogranienje poslovne sposobnosti) ostali lanovi drutva mogu
izvriti izmjenu ugovora o osnivanju i nastaviti poslovanje, u
istom ili drugom zakonskom obliku privrednog drutva. Cilj je
odranje drutva u legalnoj formi poslovanja.
POGLAVLJE 8. 405
Poglavlje
SPECIFINI OBLICI POSLOVNIH

SUBJEKATA
1. BANKE
2. LIZING DRUTVA
3. DRUTVA ZA OSIGURANJE
4. INVESTICIONI FONDOVI I DRUTVA ZA UPRAVLJANJE FONDOVIMA
5. PROFESIONALNI POSREDNICI NA TRITU KAPITALA
6. MIKROKREDITNE ORGANIZACIJE
7. BERZE I DRUGA UREENA JAVNA TRITA
8. JAVNA PREDUZEA
9. UDRUENJA I FONDACIJE
10. NOTARSKA I ADVOKATSKA PROFESIJA
11. OBRTNIK
12. INDIVIDUALNI TRGOVAC
Socii mei socius meus socius non est.

Ortak mojega ortaka nije i moj ortak.
(Ulpianus)
SPECIFINI OBLICI
POSLOVNIH SUBJEKATA
1. BANKE
Banke su pravna lica koja
obavljaju poslove primanja
novanih depozita i davanja
kredita, kao i druge poslove
u skladu s tim zakonima.
snivanje, poslovanje, upravljanje, supervizija i prestanak

banaka u Bosni i Hercegovini ureeni su entitetskim
zakonima o bankama.554 Banke su pravna lica koja obavljaju
poslove primanja novanih depozita i davanja kredita, kao i druge
poslove u skladu s tim zakonima. Niko ne moe u svoje ime i za
svoj raun primati ili omoguiti primanje depozita u novcu niti
davati kredite na podruju Federacije Bosne i Hercegovine ako
nema dozvolu Agencije za bankarstvo FBiH.555
Banke mogu obavljati samo sljedee djelatnosti556:

1) primanje svih vrsta novanih depozita i drugih novanih
sredstava;
2) davanje i uzimanje kredita i nansijski lizing;
3) davanje svih oblika novanog jemstva;
4) uee, kupovina i prodaja instrumenata trita novca i
kapitala za svoj ili tui raun;
5) usluge platnog prometa i prenosa novca;
6) kupovina i prodaja strane valute;
554
Zakon o bankama (Slubene novine FBiH, br. 39/98, 32/00, 48/01, 27/02, 41/02, 58/02, 13/03, 19/03, 28/03 i 66/13) i Zakon o
bankama RS (Slubeni Glasnik RS, br. 44/03, 74/04, 116/11, 05/12 i 59/13).
555
l. 1-2 ZB.
556
l. 39 ZB.
POGLAVLJE 9. 409
Bankarske usluge su
usluge koje banka prua
korisnicima ovih usluga na
osnovu ugovora o kreditu,
ugovora
o
novanom
depozitu,
ugovora
o
otvaranju i voenju rauna,
ugovora o izdavanju i
koritenju platnih kartica,
ugovora o dozvoljenom
prekoraenju po raunu,
kao i druge usluge koje
banka prua u skladu sa
zakonom.
Poslovima
sa
vrijednosnim papirima
smatraju
se:
brokerski
poslovi; dilerski poslovi;
poslovi podrke tritu market making; poslovi
upravljanja
portfeljom;
poslovi agenta emisije;
poslovi pokrovitelja emisije
poslovi
-underwriting;
investicijskog savjetovanja;
poslovi
skrbnitva
nad
vrijednosnim papirima; i
poslovi depozitara.
7) izdavanje i upravljanje sredstvima plaanja (ukljuujui

kreditne kartice, putne i bankarske ekove);
8) pohranjivanje i upravljanje vrijednosnim papirima i drugim
vrijednostima;
9) usluge nansijskog menadmenta;
10) kupovina i prodaja vrijednosnih papira;
11) usluge faktoringa i forfetinga;
12) usluge psrdvnja u sigurnju, u skldu s prpisim
ki uruu psrdvnj u sigurnju; i
13) druge poslove koji proizlaze iz prethodno navedenih.
Bankarske usluge su usluge koje banka prua korisnicima ovih
usluga na osnovu ugovora o kreditu, ugovora o novanom depozitu,
ugovora o otvaranju i voenju rauna, ugovora o izdavanju i
koritenju platnih kartica, ugovora o dozvoljenom prekoraenju
po raunu, kao i druge usluge koje banka prua u skladu sa
zakonom.557
Banke mogu, u skladu sa Zakonom o tritu vrijednosnih papira
FBiH, obavljati poslove sa vrijednosnim papirima kao djelatnost
kada su za obavljanje tih poslova dobile dozvolu Komisije za
vrijednosne papire FBiH i upisale ih kao djelatnost u sudski
registar. Poslovima sa vrijednosnim papirima smatraju se:
brokerski poslovi; dilerski poslovi; poslovi podrke tritu - market
making; poslovi upravljanja portfeljom; poslovi agenta emisije;
poslovi pokrovitelja emisije -underwriting; poslovi investicijskog
savjetovanja; poslovi skrbnitva nad vrijednosnim papirima; i
poslovi depozitara.558 Zakonom su propisani uslovi koje banka
tom prilikom mora ispuniti.559
Banka se moe osnovati iskljuivo u obliku dionikog drutva, a
minimalni iznos osnovnog kapitala je 15.000.000 KM. Banku moe
osnovati 1 ili vie zikih i/ili pravnih lica, domaih i/ili stranih.560
Za pitanja koja nisu ureena Zakonom o bankama, na banke e
se primijeniti odredbe Zakona o privrednim drutvima. U pogledu
sistema osnivanja na banke se primjenjuju normativni i koncesioni
557
l. 2 Zakona o zatiti korisnika nansijskih usluga (Slubene novine FBiH, br. 31/14).
558
l. 67 i 69 ZTVP.
559
l. 70 ZTVP.
560
l. 1 ZB.
sistem s obzirom da banka za poetak svoga rada mora pribaviti

i dozvolu regulatornog organa Agencije za bankarstvo Federacije
BiH (FBA).561 Ovlatenja Agencije za bankarstvo su velika i u toku
samog rada banke, s obzirom da ona obavlja i nadzornu funkciju.
Agencija vodi poseban registar banaka, u kojem se evidentiraju
naziv i adresa sjedita banke i njenih dijelova, i uvaju zakonom
odreeni dokumenti. Bankarska dozvola je uslov za upis banke u
sudski registar. U sudski registar se upisuju i organizacioni dijelovi
banke. Bankarska dozvola se izdaje na neodreeno vrijeme i
nije prenosiva. Bankarskom dozvolom odreuju se djelatnosti
odnosno poslovi kojim se banka moe baviti.562
Agencija za bankarstvo Federacije Bosne i Hercegovine
je samostalna neprotabilna institucija Federacije Bosne
i Hercegovine koja se osniva radi unapreenja sigurnosti,
kvaliteta i zakonskog poslovanja trino orjentisanog stabilnog
bankarskog, mikrokreditnog i lizing sistema u Federaciji. Osnovni
zadaci Agencije su sljedei:
1) izdavanje dozvole za osnivanje i rad banaka, mikrokreditnih
organizacija i lizing drutava;
2) nadziranje poslovanja banke, mikrokreditne organizacije i
lizing drutva, poduzimanje mjera, u skladu sa zakonom;
3) ukidanje dozvole za rad bankama, mikrokreditnim
organizacijama i lizing drutvima, u skladu sa zakonom;
4) imenuje privremene i likvidacione upravnike u banci, vri
nadzor nad postupkom privremene uprave i likvidacije
banaka, prati postupak likvidacije mikrokreditnih organizacija
i podnosi zahtjev za pokretanje steajnog postupka nad
bankama i mikrokreditnim drutvima;
5) donoenje podzakonskih akata kojima se regulie rad banaka,
mikrokreditnih organizacija i lizing drutava;
6) ocjenjuje ispunjavanje uslova i daje druga odobrenja
bankama, mikrokreditnim organizacijama i lizing drutvima,
u skladu sa zakonima iz ovih oblasti i podzakonskim
aktima;
561
Zakon o Agenciji za bankarstvo Federacije Bosne i Hercegovine (Slubene novine FBiH, br. 9/96, 27/98, 20/00, 45/00, 58/02, 13/03,
19/03, 47/06, 59/06, 48/08, 34/12 i 77/12).
562
l. 9, 13-14 i 16 ZB.
POGLAVLJE 9. 411
7) nadzire i ocjenjuje usklaenosti banaka, mikrokreditnih

organizacija i lizing drutava sa standardima sprjeavanja
pranja novca i nansiranja teroristikih aktivnosti;
8) nadzire i ocjenjuje provoenja mjera banaka, mikrokreditnih
organizacija i lizing drutava u cilju sprjeavanja nansiranja
aktivnosti kojima se opstruira i/ili prijeti da opstruira proces
provedbe mira koji se odvija u skladu s Opim okvirnim
sporazumom za mir u BiH, u skladu sa posebnim zakonom.563
Predstavnitvo
banke
je organizacioni dio banke
u kojem se ne obavljaju
bankarske
aktivnosti,
nego se vri prezentiranje,
prikupljanje
i
davanje
podataka.
Filijala
banke
jeste
poslovni dio banke sa
ovlatenjima u platnom
prometu, koja su utvrena
statutom banke.
Dijelovi banke (lijale ili predstavnitva) mogu se osnovati samo uz

pismeno odobrenje Agencije. Banke sa sjeditem izvan FBiH mogu
uz odobrenje Agencije otvoriti predstavnitvo u FBiH. Predstavnitvo
banke je organizacioni dio banke u kojem se ne obavljaju bankarske
aktivnosti, nego se vri prezentiranje, prikupljanje i davanje
podataka. Banka sa sjeditem izvan FBiH moe u svoje ime i za svoj
raun primati novane depozite i davati kredite na podruju FBiH
putem lijale koju je ovlastila Agencija. Filijala banke jeste poslovni
dio banke sa ovlatenjima u platnom prometu, koja su utvrena
statutom banke. Filijale stranih banaka imaju status pravnog lica i
dune su podnijeti zahtjev za izdavanje dozvole.564
Banke u Bosni i Hercegovini imaju upravu i nadzorni odbor.
Predsjednik i lanovi nadzornog odbora, direktor, zamjenik
direktora i izvrni direktori kreditnih odjela banke ne mogu biti
imenovani bez prethodne saglasnosti Agencije za bankarstvo.
Takoer je jedan od uslova za davanje bankarske dozvole taj
da je Agencija uvjerena da predvieni lanovi nadzornog odbora
i uprave banke imaju odgovarajue kvalikacije i iskustvo za
djelatnosti za koje se banci izdaje dozvola.565
Upravu banke ine direktor, izvrni direktori i zamjenik direktora
(ako je imenovan). U sluajevima utvrenim Zakonom postoji
mogunost imenovanja privremenog direktora koji moe obavljati
tu funkciju maksimalno devedeset dana bez odobrenja Agencije
za bankarstvo. Direktor banke ne moe biti: lan nadzornog
odbora iste banke ili druge banke registrovane u FBiH; lice koje
se nalazi ili se u periodu od posljednje dvije godine nalazilo na
563
l. 4 Zakona o Agenciji za bankarstvo Federacije Bosne i Hercegovine.
564
l. 4-5, 15 i 36-37 ZB.
565
l. 9, 29, 32.a i 33 ZB.
funkciji direktora ili zamjenika direktora Agencije za bankarstvo,

osim ako je dobilo prethodnu saglasnost Upravnog odbora
Agencije. Lica imenovana za lanove uprave banke ne smiju
biti starija od 65 godina i moraju ispunjavati uslove utvrene
propisima Agencije i optim aktima banke.566
Nadzorni odbor banke imenuje i razrjeava skuptina, a sainjavaju
ga predsjednik i lanovi, kojih moe biti 5 ili 7 (ukljuujui i
predsjednika). Predsjednik i lanovi nadzornog odbora upisuju
se u registar kod Agencije. Predsjednik i lan nadzornog odbora
banke ne moe biti lice: osuivano za krivino djelo i za privredni
prestup iz oblasti privrednog i nansijskog kriminala; kojem
je pravosnanom sudskom presudom zabranjeno obavljanje
aktivnosti u nadlenosti nadzornog odbora; i lice starije od 70
godina na dan imenovanja.567
Pored toga, direktor i lan uprave banke ne moe biti predsjednik
i lan nadzornog odbora te ili bilo koje druge banke u Bosni i
Hercegovini. Zakonom o bankama su utvrene zabrane i
ogranienja u pogledu obavljanja funkcije lanova uprave i
lanova nadzornog odbora za izabrane zvaninike i zaposlenike
vlade na dravnom, entitetskom, kantonalnom i optinskom
nivou, ukljuujui i druge vladine institucije. Takoer, lice ili
ovlateni zastupnik pravnog lica ne moe biti predsjednik ili lan
nadzornog odbora u jednoj ili vie banaka istovremeno, osim
ukoliko to lice ili to pravno lice posjeduje vie od 50% dionica
u svakoj banci. Isto lice ne moe istovremeno biti predsjednik ili
lan nadzornog odbora u vie od 3 banke.568
2. LIZING DRUTVA
Lizing drutvo je dioniko drutvo ili drutvo s ogranienom
odgovornou sa sjeditem u Federaciji Bosne i Hercegovine
upisano u sudski registar na osnovu dozvole za obavljanje poslova
566
l. 32, 32.d i 34 ZB; l. 68, 72 i 80-81 ZB RS.
567
31-31.a ZB.
568
l. 31.f ZB.
POGLAVLJE 9. 413
Lizing drutvo je dioniko

drutvo
ili
drutvo
s
ogranienom odgovornou
sa sjeditem u Federaciji
Bosne i Hercegovine upisano
u sudski registar na osnovu
dozvole
za
obavljanje
poslova lizinga izdate od
Agencije za bankarstvo
FBiH.
Lizing je pravni posao

u kojem davalac lizinga
prenosi pravo posjedovanja
i koritenja predmeta lizinga
na korisnika lizinga na
odreeni vremenski rok, a
zauzvrat korisnik lizinga se
obavezuje da mu za to plaa
ugovorenu lizing naknadu.
Finansijski lizing je lizing

u kojem korisnik lizinga
u periodu posjedovanja
i
koritenja
predmeta
lizinga plaa ugovorenu
lizing naknadu sa opcijom
kupovine i sticanja prava
vlasnitva nad predmetom
lizinga i snosi trokove
amortizacije
predmeta
lizinga.
Operativni lizing je lizing

u kojem korisnik lizinga
u periodu posjedovanja
i
koritenja
predmeta
lizinga
plaa
davaocu
lizinga odreenu naknadu
bez opcije kupovine i
sticanja prava vlasnitva
nad predmetom lizinga,
a davalac lizinga snosi
trokove
amortizacije
predmeta lizinga.
569
l. 3, 7-8 ZL.
570
l. 5 ZL.
571
l. 4 ZL.
lizinga izdate od Agencije za bankarstvo FBiH. Dozvola je uslov za

upis u sudski registar. Lizing drutvo, pored poslova lizinga, moe
obavljati i druge poslove koji su u neposrednoj ili posrednoj vezi
sa poslovima lizinga (zakup, posredovanje kod prodaje, odnosno
prodaja predmeta koji pripadaju lizing drutvu po osnovu
obavljanja poslova lizinga). Minimalan iznos osnovnog kapitala
za lizing drutva je 250.000 KM i u cjelosti mora biti uplaen u
novcu prije upisa osnivanja ili upisa poveanja osnovnog kapitala
lizing drutva u sudski registar.569
Lizing je pravni posao u kojem davalac lizinga prenosi pravo
posjedovanja i koritenja predmeta lizinga na korisnika lizinga na
odreeni vremenski rok, a zauzvrat korisnik lizinga se obavezuje
da mu za to plaa ugovorenu lizing naknadu. Posao lizinga, s
obzirom na svoja obiljeja, moe biti posao nansijskog lizinga
i posao operativnog lizinga. Finansijski lizing je lizing u kojem
korisnik lizinga u periodu posjedovanja i koritenja predmeta
lizinga plaa ugovorenu lizing naknadu sa opcijom kupovine i
sticanja prava vlasnitva nad predmetom lizinga i snosi trokove
amortizacije predmeta lizinga. Operativni lizing je lizing u kojem
korisnik lizinga u periodu posjedovanja i koritenja predmeta
lizinga plaa davaocu lizinga odreenu naknadu bez opcije
kupovine i sticanja prava vlasnitva nad predmetom lizinga, a
davalac lizinga snosi trokove amortizacije predmeta lizinga.570
U skladu s tim, subjekti u poslovima lizinga su davalac lizinga,
korisnik lizinga i dobavlja predmeta lizinga. Davalac lizinga je
pravno lice sa sjeditem u Federaciji registrovano za obavljanje
poslova lizinga. Korisnik lizinga je svako lice koje na osnovu
ugovora o lizingu stie pravo posjedovanja i koritenja predmeta
lizinga. Dobavlja predmeta lizinga je svako lice koje na osnovu
ugovora ili na drugi zakonom propisan nain na davaoca lizinga
prenosi pravo vlasnitva nad predmetom lizinga, osim ako
dobavlja predmeta lizinga i davalac lizinga nisu ista lica.571
Poslove lizinga na teritoriji Federacije moe obavljati samo
lizing drutvo iz Federacije Bosne i Hercegovine i podrunica
lizing drutva koje ima sjedite u Republici Srpskoj i Brko

Distriktu Bosne i Hercegovine. Poslove nansijskog lizinga
moe obavljati i banka, odnosno organizacioni dio banke, uz
uslove i na nain odreen propisima koji ureuju poslovanje
banaka.572
3. DRUTVA ZA OSIGURANJE
Djelatnost osiguranja obuhvata zakljuivanje i izvravanje
ugovora o neivotnom i ivotnom osiguranju ili reosiguranju. Ovu
djelatnost u Federaciji Bosne i Hercegovine mogu obavljati samo
drutva za osiguranje koja su obrazovana kao dionika drutva
ili drutva za uzajamno osiguranje. Drutvo za osiguranje mogu
obrazovati domaa i strana, zika i pravna lica. Dionice dionikih
drutava za osiguranje mogu glasiti samo na ime. Za pitanja koja
nisu ureena Zakonom o drutvima za osiguranje u privatnom
osiguranju, biti e primijenjene odredbe Zakona o privrednim
drutvima i Zakona o tritu vrijednosnih papira. Svako dioniko
drutvo mora istovremeno odravati uplaeni dioniki kapital,
marginu solventnosti i garantni fond. Drutva za osiguranje
moraju dobiti odobrenje za rad koje izdaje Agencija za nadzor
osiguranja Federacije Bosne i Hercegovine.573
Agencija za nadzor osiguranja Federacije Bosne i Hercegovine
obavlja nadzor i regulaciju osiguranja u Federaciji Bosne i
Hercegovine. Agencija za nadzor je samostalna i nezavisna
neprotna institucija Federacije koja za svoj rad odgovara Vladi
Federacije Bosne i Hercegovine. Agencija ima svojstvo pravnog
lica. Regulatorni ciljevi Agencije su naroito:
1) nadzor nad primjenom zakona i podzakonskih akata iz oblasti
osiguranja i drugih propisa;
2) regulacija rada drutava i posrednika u osiguranju;
3) stvaranje povjerenja na tritu u poslove osiguranja;
4) spreavanje nansijskog kriminala;
572
l. 6 ZL.
573
l. 1-2, 26 i 50 ZDOPO.
POGLAVLJE 9. 415
5) edukacija o koristima i rizicima koji su povezani sa razliitim

vrstama neivotnog i ivotnog osiguranja i ostalim ulaganjima
u Federaciji, kao i pruanje odgovarajuih informacija i
savjeta;
6) savjetovanje i zatita potroaa u skladu sa prirodom
ukljuenih rizika i stepenom iskustva i strunou potroaa.
Agencija za nadzor vodi javne registre ovlatenih: drutava,
registriranih zastupnika u osiguranju, registriranih brokera u
osiguranju, aktuara itd. Izvod iz registra ima karakter javne isprave.574
Pored toga, na nivou Bosne i Hercegovine uspostavljena je
Agencija za osiguranje u Bosni i Hercegovini koja, izmeu ostalog,
ima zadatak da:
1) osigura jedinstvenu primjenu zakona o osiguranju izmedu
entiteta, kao i postojanje neometane i djelotvorne saradnje
izmedu agencija za nadzor osiguranja u Federaciji Bosne i
Hercegovine i Republici Srpskoj;
2) osigurava usaglaenost zakonodavstva o osiguranju u Bosni i
Hercegovini sa zakonodavstvom Europske unije;
3) koordinirano predstavlja i zastupa Bosnu i Hercegovinu u
organizacijama koje se bave osiguranjem na meunarodnoj
razini;
4) uz kontinuiranu saradnju s agencijama za nadzor osiguranja
rjeava sporove izmeu agencija za nadzor osiguranja,
i izdaje pismene odluke i miljenja kojima se osigurava
jedinstvena primjena zakonodavstva o osiguranju; i
5) osigurava i vodi sve relevantne podatke o sveukupnom
tritu osiguranja u Bosni i Hercegovini.575
Uplaeni kapital dionikih drutava za osiguranje, kao i drutava
za uzajamno osiguranje uz odreene specinosti, ne moe biti
manji od:
1) 2.000.000 KM ako drutvo posluje sa jednom ili vie sljedeih
vrsta osiguranja: osiguranje od odgovornosti za motorna
vozila; osiguranje od civilne odgovornosti za zrane letjelice;
osiguranje od civilne odgovornost za brodove; osiguranje od
574
l. 6 i 19 ZDOPO.
575
l. 2 Zakona o Agenciji za osiguranje u Bosni i Hercegovini (Slubeni glasnik BiH, br. 12/04).
2)
3)
4)
5)
ope civilne odgovornosti; osiguranje kredita; i osiguranje

jemstva;
2.000.000 KM ako drutvo posluje sa jednom ili vie
sljedeih vrsta osiguranja: osiguranje nezgoda; zdravstveno
osiguranje; osiguranje cestovnih vozila izuzev vozila na
tranicama; osiguranje tranih vozila; osiguranje zranih
letjelica; osiguranje plovila; osiguranje robe u prijevozu;
osiguranje imovine od poara i prirodnih sila; osiguranje od
razliitih nansijskih gubitaka; i osiguranje pomoi;
1.000.000 KM ako drutvo posluje sa jednom ili vie sljedeih
vrsta osiguranja: osiguranje od ostalih teta na imovini i/ili
osiguranje trokova pravne zatite.
3.000.000 KM ako drutvo posluje sa ivotnim osiguranjem;
3.000.000 KM ako drutvo obavlja poslove reosiguranja.576
Drutva za reosiguranje se obrazuju kao dionika drutva

koja poslove reosiguranja imaju kao svoj iskljuivi predmet
djelatnosti.577
Drutvo za uzajamno
osiguranje (DUO)
je
drutvo u kojem lanovi
zajedniki garantuju da e
nansirati i dati naknadu
po deavanju ugovorenog
osiguranog
sluaja
na
osnovu naela uzajamnosti
i solidarnosti.
Drutvo za uzajamno osiguranje (DUO) je drutvo u kojem

lanovi zajedniki garantuju da e nansirati i dati naknadu po
deavanju ugovorenog osiguranog sluaja na osnovu naela
uzajamnosti i solidarnosti. Ovo drutvo ima pravni subjektivitet
sa ogranienom odgovornou svojih lanova za obaveze
drutva. Iskljuivi cilj DUO je obavljanje djelatnosti neposrednog
osiguranja. lanovi ovog drutva mogu biti samo zika lica koja
imaju mjesto stalnog boravka u Bosni i Hercegovini.578
DUO ne moe obavljati djelatnosti reosiguranja, ali moe
zakljuivati ugovore o reosiguranju za svoje vlastite potrebe. Ovo
drutvo mora ispunjavati sljedee kriterije:
1) ne smije imati manje od 250 lanova, ako je drutvo ovlateno
da pokriva samo jednu vrstu rizika;
2) ne smije imati manje od 300 lanova, ako je drutvo ovlateno
da pokriva vie od jedne vrste rizika;
576
l. 50 i 52 ZDOPO.
577
l. 3 ZDOPO.
578
l. 51 ZDOPO.
POGLAVLJE 9. 417
Investicioni fond je svaki

pravni subjekt, drutvo ili
zasebna imovina, bez obzira
na pravni oblik, u kojoj se
uee - bilo putem dionica,
udjela ili kakvog prava nudi s ciljem prikupljanja
uloga u gotovom novcu te s
izriitom namjerom ulaganja
vie od 60% tih uloga
u portfolio vrijednosnih
papira, novanih depozita i
svih drugih vrsta imovine,
pri emu investitori nemaju
svakodnevni nadzor nad
donoenjem
odluka
o
ulaganjima, a osnovni cilj
je obezbijediti investitorima
povrat na njihova ulaganja,
i to bilo u dobiti ili kakvoj
drugoj koristi.
3) najmanje jedna polovina prihoda od doprinosa drutva mora

poticati od lica koja su lanovi drutva;
4) ne smije imati godinji obrt vei od 2.000.000 KM.579
DUO se obrazuje kao dioniko drutvo po osnovu neogranienog
ili ogranienog doprinosa.
DUO sa neogranienim doprinosom moe od svakog osiguranog
lana zahtijevati plaanje onih dodatnih iznosa, bez ogranienja,
koji mogu biti neophodni za izmirenje rezervisanih teta po
osiguranje. S druge strane, DUO sa ogranienim doprinosom
moe samo u sluaju da prihodi i reserve nisu dovoljni za izmirenje
rezervisanih teta iz odreene nansijske godine zahtijevati
od svakog osiguranog lana plaanje dodatnih iznosa koji ne
mogu prelaziti sumu jednaku ili manju od ukupnog prethodnog
doprinosa plaenog za tu nansijsku godinu.580
4. INVESTICIONI FONDOVI I DRUTVA ZA

UPRAVLJANJE FONDOVIMA
Investicioni fond je svaki pravni subjekt, drutvo ili zasebna
imovina, bez obzira na pravni oblik, u kojoj se uee - bilo putem
dionica, udjela ili kakvog prava - nudi s ciljem prikupljanja uloga
u gotovom novcu te s izriitom namjerom ulaganja vie od 60%
tih uloga u portfolio vrijednosnih papira, novanih depozita i svih
drugih vrsta imovine, pri emu investitori nemaju svakodnevni
nadzor nad donoenjem odluka o ulaganjima, a osnovni cilj je
obezbijediti investitorima povrat na njihova ulaganja, i to bilo u
dobiti ili kakvoj drugoj koristi.581
Investicioni fondovi mogu biti otvoreni i zatvoreni. Otvoreni
investicioni fondovi mogu biti: sa javnom ponudom, sa
zatvorenom ponudom, i fondovi rizinog kapitala sa zatvorenom
579
l. 51 ZDOPO.
580
l. 52 ZDOPO.
581
l. 3 ZIF.
Otvoreni
investicioni
fond sa javnom ponudom
je posebna imovina, bez
svojstva pravnog lica, koju
uz dozvolu Komisije, osniva
drutvo za upravljanje, sa
ciljem prikupljanja novanih
sredstava javnom ponudom
udjela u fondu, ija se
sredstva ulau u skladu sa
odredbama ZIF i iji vlasnici
udjela imaju pravo, pored
prava na srazmjerni udio
u dobiti fonda, da u svako
doba zahtijevaju isplatu
udjela, i da na taj nain
istupe iz fonda.
Otvoreni
investicioni
fond
sa
zatvorenom
ponudom
je
posebna
imovina
bez
svojstva
pravnog lica, koju uz
odobrenje Komisije osniva
drutvo za upravljanje, sa
ciljem prikupljanja novanih
sredstava
zatvorenom
ponudom udjela u fondu,
ija se sredstva ulau u
skladu sa ciljevima ulaganja
i ogranienjima ulaganja
utvrenim
prospektom
fonda, te iji vlasnici
udjela imaju pravo, pored
prava na srazmjerni udio
u dobiti fonda, na nain i
pod uslovima utvrenim
prospektom
fonda,
da
zahtijevaju isplatu udjela i
na taj nain istupe iz fonda.
582
l. 2, 83 i 86 ZIF.
583
l. 119 i 190 ZIF.
584
l. 58, 60 i 77 ZIF.
ponudom. Otvoreni investicioni fond sa javnom ponudom je

posebna imovina, bez svojstva pravnog lica, koju uz dozvolu
Komisije, osniva drutvo za upravljanje, sa ciljem prikupljanja
novanih sredstava javnom ponudom udjela u fondu, ija se
sredstva ulau u skladu sa odredbama ZIF i iji vlasnici udjela
imaju pravo, pored prava na srazmjerni udio u dobiti fonda, da u
svako doba zahtijevaju isplatu udjela, i da na taj nain istupe iz
fonda. Pri tom, vlasnici udjela odgovaraju za obaveze otvorenog
investicijskog fonda sa javnom ponudom samo do visine iznosa
svog udjela u fondu.582
Otvoreni investicioni fond sa zatvorenom ponudom je posebna
imovina bez svojstva pravnog lica, koju uz odobrenje Komisije
osniva drutvo za upravljanje, sa ciljem prikupljanja novanih
sredstava zatvorenom ponudom udjela u fondu, ija se sredstva
ulau u skladu sa ciljevima ulaganja i ogranienjima ulaganja
utvrenim prospektom fonda, te iji vlasnici udjela imaju pravo,
pored prava na srazmjerni udio u dobiti fonda, na nain i pod
uslovima utvrenim prospektom fonda, da zahtijevaju isplatu udjela
i na taj nain istupe iz fonda. Pored ovih, sa zatvorenom ponudom
postoje jo i otvoreni investicioni fondovi rizinog kapitala.583
Za razliku od otvorenih fondova koji nemaju svojstvo pravnog
lica, zatvoreni investicioni fondovi sa javnom ponudom su
dionika drutva sa sjeditem u Federaciji Bosne i Hercegovine
koja, uz dozvolu Komisije, osnivaju i njima upravljaju drutva za
upravljanje, a iji je predmet poslovanja prikupljanje novanih
sredstava javnom ponudom svojih neogranieno prenosivih
dionica i ulaganje tih sredstava, uz uvaavanje naela disperzije
rizika. Najnii iznos osnovnog kapitala zatvorenog investicionog
fonda sa javnom ponudom je 1.000.000 KM. Mogu se osnovati
na odreeno ili neodreeno vrijeme. Statutom ovih fondova se
utvruju njihovi investicioni ciljevi. Analogno, s obzirom da se
osnivaju u obliku dionikih drutava, na ove fondove primjenjuju
se kao supsidijarne odredbe Zakona o privrednim drutvima FBiH.
Kao posebna vrsta ovih fondova, postoji i zatvoreni investicioni
fond sa javnom ponudom za ulaganje u nekretnine. 584
POGLAVLJE 9. 419
Zatvoreni
investicioni
fondovi
sa
javnom
ponudom su
dionika
drutva
sa
sjeditem
u
Federaciji
Bosne
i
Hercegovine
koja,
uz
dozvolu Komisije, osnivaju i
njima upravljaju drutva za
upravljanje, a iji je predmet
poslovanja
prikupljanje
novanih
sredstava
javnom ponudom svojih
neogranieno
prenosivih
dionica i ulaganje tih
sredstava, uz uvaavanje
naela disperzije rizika.
Drutvo za upravljanje
fondovima je pravno lice i
osniva se u organizacionom
obliku
drutva
sa
ogranienom odgovornou
ili dionikog drutva, kojem
je
predmet
poslovanja
osnivanje
i
upravljanje
investicionim
fondovima,
odnosno ulaganje novanih
sredstava u vlastito ime i
za raun vlasnika udjela
otvorenih
investicionih
fondova i u ime i za raun
dioniara
zatvorenih
investicionih fondova, te
obavljanje drugih poslova u
skladu sa ZIF.
Drutvo za upravljanje fondovima je pravno lice i osniva se u

organizacionom obliku drutva sa ogranienom odgovornou ili
dionikog drutva, kojem je predmet poslovanja osnivanje i upravljanje
investicionim fondovima, odnosno ulaganje novanih sredstava u
vlastito ime i za raun vlasnika udjela otvorenih investicionih fondova
i u ime i za raun dioniara zatvorenih investicionih fondova, te
obavljanje drugih poslova u skladu sa ZIF. Drutvo za upravljanje
mogu osnovati zika ili pravna lica uz ogranienja utvrena ZIF.585
Poslovi upravljanja investicijskim fondovima obuhvataju:
1) upravljanje imovinom fonda,
2) promociju investicionih fondova i prodaju udjela u otvorenim
investicionim fondovima, odnosno dionica u zatvorenim
investicionim fondovima,
3) administrativne poslove: voenje poslovnih knjiga i
sastavljanje nansijskih izvjetaja, odnosi s investitorima,
utvrivanje vrijednosti imovine fonda te izraun cijene udjela,
usklaivanje poslovanja drutva sa zakonima i mjerodavnim
propisima, objave i izvjetavanja dioniara i vlasnika udjela,
isplata dioniara odnosno vlasnika udjela iz imovine ili dobiti
fonda, isplata udjela u otvorenom investicionom fondu,
voenje registra vlasnika udjela, voenje arhive u skladu sa
ZIF, odnosi sa emitentima, itd.586
Najnii iznos osnovnog kapitala drutva za upravljanje je 200.000
KM ako drutvo upravlja jednim fondom. Ovaj minimalni iznos
osnovnog kapitala se poveava za 50.000 KM za svaki naredni
fond kojim drutvo upravlja.587
Investicioni fondovi i drutva za upravljanje fondovima moraju
pribaviti dozvolu za osnivanje odnosno za obavljanje djelatnosti
od Komisije za vrijednosne papire. Fondovi se upisuju u
Registar fondova Federacije Bosne i Hercegovine koji vodi
Komisija. Takoer, nadzor nad poslovanjem investicionih fondova
i drutava za upravljanje sprovodi Komisija.588
585
l. 19 i 25-26 ZIF.
586
l. 23 ZIF.
587
l. 22 ZIF.
588
l. 5-6, 28 i 219 ZIF.
5. PROFESIONALNI POSREDNICI NA TRITU

KAPITALA
Profesionalni posrednik
je
privredno
drutvo
organizirano kao dioniko
ili drutvo sa ogranienom
odgovornou sa sjeditem
u Federaciji, koje ima
dozovolu
Komisije
za
vrijednosne
papire
za
obavljanje
poslova
sa
vrijednosnim papirima u
skladu sa ZTVP.
Profesionalni posrednik je privredno drutvo organizirano kao

dioniko ili drutvo sa ogranienom odgovornou sa sjeditem
u Federaciji, koje ima dozovolu Komisije za vrijednosne papire
za obavljanje poslova sa vrijednosnim papirima u skladu sa
ZTVP. U pitanju su sljedei poslovi: brokerski poslovi, dilerski
poslovi, poslovi podrke tritu - market making, poslovi
upravljanja portfeljom, poslovi agenta emisije, poslovi
pokrovitelja emisije i poslovi investicionog savjetovanja. Komisija
za vrijednosne papire FBiH vodi registar profesionalnih posrednika
za obavljanje poslova sa vrijednosnim papirima.589
Novani dio osnovnog kapitala profesionalnog posrednika ne
moe biti manji od:
1) 250.000 KM za obavljanje brokerskih i poslova investicionog
savjetovanja;
2) 300.000 KM za obavljanje poslova upravljanja portfeljom i
poslova agenata emisije;
3) 500.000 KM za obavljanje dilerskih poslova i poslova podrke
tritu;
4) 800.000 KM za obavljanje poslova pokrovitelja emisije.
Ukoliko profesionalni posrednik obavlja vie poslova osigurava
kapital prema najviem propisanom iznosu poslova koje
obavlja.590
6. MIKROKREDITNE ORGANIZACE
Mikrokreditna organizacija je nedepozitna nansijska organizacija
ija je osnovna djelatnost davanje mikrokredita. Moe biti osnovana
i poslovati kao mikrokreditno drutvo ili mikrokreditna fondacija.
589
l. 67 i 69 ZTVP.
590
l. 72 ZTVP.
POGLAVLJE 9. 421
M i k r o k r e d i t n a
organizacija
je
nedepozitna
nansijska
organizacija
ija
je
osnovna djelatnost davanje
mikrokredita.
Svojstvo pravne osobe mikrokreditno drutvo stie upisom u

registar poslovnih subjekata kod nadlenoga suda, a mikrokreditna
fondacija upisom u registar fondacija.591 Mikrokreditnu organizaciju
mogu osnovati najmanje tri domae ili strane zike osobe ili
najmanje jedna domaa ili strana pravna osoba.592
Mikrokreditna organizacija moe obavljati samo poslove
odobravanja mikrokredita kao osnovnu djelatnost, a u
manjem obimu ili privremeno i druge djelatnosti koje slue
i koje se uobiajeno obavljaju uz djelatnost mikrokreditiranja.
Mikrokreditna organizacija ne moe primati novane depozite i
uloge na tednju od zikih i pravnih osoba.593
Mikrokredit
je
kredit
koji se moe odobriti u
najveem iznosu do 50.000
KM od mikrokreditnoga
drutva ili do 10.000 KM od
mikrokreditne fondacije.
Mikrokredit je kredit koji se moe odobriti u najveem iznosu

do 50.000 KM od mikrokreditnoga drutva ili do 10.000 KM
od mikrokreditne fondacije. Poslove davanja mikrokredita kao
djelatnost mogu obavljati iskljuivo mikrokreditne organizacije
koje su za obavljanje tih poslova dobile dozvolu Agencije za
bankarstvo i izvrile upis u sudski registar ili registar fondacija.594
Agencija vodi javni registar mikrokreditnih organizacija i vri
nadzor nad njihovim poslovanjem.
Mikrokreditno drutvo osniva se i posluje kao privredno drutvo
s ogranienom odgovornou ili dioniko drutvo, pa se
analogno na mikrokreditno drutvo primjenjuju odredbe ZPD kao
supsidijaran izvor prava. Minimalan iznos osnovnoga kapitala
mikrokreditnoga drutva iznosi 500.000 KM i u cijelosti mora biti
uplaen u novcu.595
Prilikom osnivanja mikrokreditne fondacije, ulozi osnivaa mogu
biti uplaeni u novcu i stvarima i pravima izraenim u novanoj
vrijednosti, pri emu uplaeni ulozi u novcu moraju iznositi
najmanje 50.000 KM.596
591
l. 2-3 ZMO.
592
l. 7 ZMO.
593
l. 15 ZMO.
594
l. 4-5 ZMO.
595
l. 24 i 26 ZMO.
596
l. 36 ZMO. U skladu sa l. 34 ZMO, odredbe Zakona o udruenjima i fondacijama Federacije Bosne i Hercegovine primjenjuju se na
mikrokreditnu fondaciju ako ZMO nije drukije propisano.
7. BERZE I DRUGA UREENA JAVNA TRITA

Berza i drugo ureeno
javno trite su drutva
koja
se
osnivaju
na
osnovu dozvole Komisije
za vrijednosne papire, s
ciljem stvaranja uvjeta i
organiziranja
povezivanja
ponude
i
potranje
vrijednosnih
papira
radi kupovine i prodaje
vrijednosnih
papira
i
postizanja najbolje cijene.
Opa berza organizira

trgovanje svim vrstama
Specijalizirana
berza
organizira
trgovanje
pojedinim
vrstama
vrijednosnih
papira
odreenih
statutom
i
pravilima
specijalizirane
berze.
Berza i drugo ureeno javno trite su drutva koja se osnivaju na

osnovu dozvole Komisije za vrijednosne papire, s ciljem stvaranja
uvjeta i organiziranja povezivanja ponude i potranje vrijednosnih
papira radi kupovine i prodaje vrijednosnih papira i postizanja
najbolje cijene.597 Berza moe biti opa i specijalizirana. Opa
berza organizira trgovanje svim vrstama vrijednosnih papira.
Specijalizirana berza organizira trgovanje pojedinim vrstama
vrijednosnih papira odreenih statutom i pravilima specijalizirane
berze.
Berza se osniva i posluje kao dioniko drutvo. U skladu s tim,
na berzu e biti primijenjene odredbe Zakona o privrednim
drutvima kao supsidijaran izvor prava. Berzu osniva najmanje
pet profesionalnih posrednika registriranih kod Komisije. Dioniari
berze mogu biti zika i pravna lica. Osnovni kapital berze iznosi
najmanje 1.500.000 KM i podijeljen je na obine dionice koje
glase na ime.
Berza obavlja sljedee djelatnosti: a) osigurava uvjete i organizira
povezivanje ponude i potranje u cilju trgovanja vrijednosnim
papirima; b) daje informacije o ponudi, potranji, trinoj cijeni,
kao i ostale informacije o vrijednosnim papirima; c) utvruje i
objavljuje kursne liste vrijednosnih papira; i d) obavlja druge
poslove u skladu sa ZTVP i opim aktima Komisije.598 Bitno je
naglasiti da berza ne moe: a) kupovati i prodavati vrijednosne
papire (u pravilu); b) davati savjete o kupovini i prodaji
vrijednosnih papira; i c) davati miljenja o povoljnosti kupovine
ili prodaje vrijednosnih papira.599
Drugo ureeno javno trite je dioniko drutvo koje organizira
povezivanje ponude i tranje vrijednosnih papira s ciljem
trgovanja vrijednosnim papirima prema unaprijed utvrenim
pravilima, pri emu se, za razliku od berze, ne propisuju posebni
uvjeti za uvrtavanje vrijednosnih papira u trgovanje. Drugo
597
l. 133-134 ZTVP.
598
l. 136 ZTVP.
599
l. 137 ZTVP.
POGLAVLJE 9. 423
ureeno javno trite mogu ugovorom osnovati najmanje tri

profesionalna posrednika registrirana kod Komisije za vrijednosne
papire. Osnovni kapital drugog ureenog javnog trita iznosi
najmanje 200.000 KM.
8. JAVNA PREDUZEA
Javno
preduzee
je
pravno lice koje je upisano u
sudski registar kao privredno
drutvo (dioniko drutvo
ili drutvo sa ogranienom
odgovornou)
i
koje
obavlja djelatnost od javnog
drutvenog
interesa
ili
pravno lice denisano kao
javno preduzee posebnim
propisom.
Javno preduzee je pravno lice koje je upisano u sudski

registar kao privredno drutvo (dioniko drutvo ili drutvo sa
ogranienom odgovornou) i koje obavlja djelatnost od javnog
drutvenog interesa (energetika, komunikacije, komunalne
djelatnosti, upravljanje javnim dobrima i druge djelatnosti od
javnog drutvenog interesa) ili pravno lice denisano kao javno
preduzee posebnim propisom. Djelatnosti od javnog drutvenog
interesa utvruju opina, kanton i Federacija Bosne i Hercegovine,
svako u okviru svojih nadlenosti.600
9. UDRUENJA I FONDACE
Udruenje je svaki oblik
dobrovoljnog
povezivanja
vie zikih ili pravnih lica radi
unapreenja i ostvarivanja
nekog zajednikog ili opeg
interesa ili cilja, u skladu
sa ustavom i pozitivnim
propisima, a ija osnovna
svrha nije sticanje dobiti.
Udruenje je svaki oblik dobrovoljnog povezivanja vie zikih ili

pravnih lica radi unapreenja i ostvarivanja nekog zajednikog
ili opeg interesa ili cilja, u skladu sa ustavom i pozitivnim
propisima, a ija osnovna svrha nije sticanje dobiti. Za razliku
od udruenja, fondacija je pravno lice koje nema svoje lanstvo,
a cilj njenog osnivanja je upravljanje odreenom imovinom u
opem ili zajednikom interesu.601
Udruenje i fondacija mogu radi ostvarivanja svojih statutarnih
ciljeva i djelatnosti osnivati subjekte za privrednu i drugu djelatnost
pod uvjetima utvrenim zakonom i statutom udruenja odnosno
fondacije. Bitno je naglasiti da ovi subjekti mogu obavljati
nesrodne privredne djelatnosti (privredne djelatnosti koje nisu
600
l. 2 ZJP.
601
l. 2 Zakona o udruenjima i fondacijama (Slubene novine FBiH, br. 45/02)
Fondacija je pravno lice

koje nema svoje lanstvo,
a cilj njenog osnivanja je
upravljanje
odreenom
imovinom u opem ili
zajednikom interesu.
neposredno povezane s ostvarivanjem osnovnih statutarnih

ciljeva udruenja ili fondacije) samo preko posebno osnovanog
pravnog lica. Dobit iz nesrodnih privrednih djelatnosti moe se
upotrijebiti samo za ostvarivanje ciljeva koji se utvrde statutom.
Udruenje mogu osnovati najmanje tri zika odnosno pravna lica
koja su dravljani Bosne i Hercegovine, ili stranci koji su stalno
nastanjeni ili borave due od jedne godine na teritoriji Federacije
sami ili zajedno s graanima Federacije. Udruenje se osniva
donoenjem osnivakog akta, a svojstvo pravnog lica stie upisom
u registar udruenja. Moe se udruivati u saveze ili pripojiti,
razdvojiti ili transformisati samo u drugo udruenje ili fondaciju.
Fondaciju moe osnovati jedno ili vie domaih odnosno
stranih zikih ili pravnih lica. Fondacija se osniva donoenjem
osnivakog akta (odlukom, ugovorom ili drugim pravno valjanim
aktom), a svojstvo pravnog lica stie upisom u registar fondacija.
Fondacija se moe pripajati, razdvajati ili transformisati samo u
drugu fondaciju.
Registar udruenja vodi Federalno ministarstvo pravde ako se
statutom udruenja predvidi da e udruenje djelovati na podruju
dva ili vie kantona, a ako se statutom predvidi da e udruenje
djelovati na podruju jednog kantona, registar udruenja e vodit
kantonalni organ. Registar svih fondacija i svih stranih nevladinih
organizacija vodi Federalno ministarstvo pravde.
10. NOTARSKA I ADVOKATSKA PROFESA

Notar uvijek djeluje kao
neutralni savjetnik svih
uesnika u notarskoj obradi
isprave.
Advokat uvijek djeluje kao

zastupnik interesa svoje
stranke.
Odluujua razlika u odnosu notarske i advokatske profesije je u

tome da notar uvijek djeluje kao neutralni savjetnik svih uesnika
u notarskoj obradi isprave. To znai da notar mora sve uesnike
nezavisno i neutralno savjetovati i pri tome im predloiti pravno
doputeno i najpovoljnije rjeenje problema koje odgovara
njihovim interesima. Notar ne moe biti istovremno advokat, niti
biti u bilo kojoj drugoj profesionalnoj slubi ili imati kakvo drugo
profesionalno zaposlenje. Advokat uvijek djeluje kao zastupnik
interesa svoje stranke. U njegove obaveze spada zatita interesa
iskljuivo jedne strane, pri emu advokati u tome imaju granice
POGLAVLJE 9. 425
u pravnom poretku i njegovim obavezama iz prava profesije. U

daljem tekstu bit e pojedinano izloene osnovne karakteristike
notarske i advokatske profesije.
Djelatnost notara se denira kao javna sluba koju obavljaju
notari, koji su samostalni i nezavisni nosioci te slube. Notar je
duan obavljati slubu profesionalno i iskljuivo kao zanimanje,
tokom vremena za koje je imenovan. Za notara moe biti
imenovano samo lice koje kumulativno ispunjava slijedee uvjete:
dravljanin Bosne i Hercegovine; da ima poslovnu sposobnost i
ispunjava ope zdravstvene uvjete kao slubenik organa uprave;
diplomirani pravnik; poloen pravosudni ispit; da nije osuivan na
kaznu zatvora za krivina djela protiv ovjenosti i meunarodnog
prava, protiv slubene i druge dunosti, ili za drugo krivino djelo
izvreno s umiljajem, koje u vrijeme imenovanja jo nije brisano
iz kaznene evidencije koju vodi nadleni organ; da nije lan neke
politike partije i da ima poloen notarski ispit.
Broj notara je uvijek notarskim podrujem, kao i brojem
stanovnika ili brojem notarskih isprava koje se u toku godine
na jednom notarskom podruju saine. Notarsko podruje je
podruje na kojem je notar teritorijalno nadlean da postupa i
ono pokriva podruje Kantonalnog suda. Izbor notara vri se
konkursom, a konkurs organizira i provodi Kantonalni organ za
upravu. Svi notari se organiziraju u Notarsku komoru. Notar je
duan prije poetka rada da se osigura od odgovornosti za tetu
koju bi mogao priiniti treim licima obavljanjem svoje slubene
dunosti. To osiguranje obuhvata i osiguranje od odgovornosti
za radnje zamjenika notara, notarskog pomonika i drugih lica
uposlenih u notarskoj kancelariji. Uvjete osiguranja zajedniki
utvruju osiguravajua drutva i Notarska Komora.
Notar je nadlean da poduzima notarsku obradu isprava (koje
imaju karakter javnih isprava), izdaje potvrde, kao i da ovjerava
potpise, rukoznake i prijepise. Notarski isprave su sve isprave
notara koje on saini u okviru svoje nadlenosti, a to su isprave
nastale notarskom obradom, notarske ovjere i notarske potvrde.
Notarske isprave su javne isprave i vae kod svih organa vlasti,
pravnih osoba i drugih institucija nezavisno od toga od kojeg su
notara izdate. Notarski obraene isprave, koje je notar sainio
u granicama svojih slubenih ovlatenja, u propisanoj formi,
imaju punu dokaznu snagu javne isprave o izjavama datim pred
notarom. Notarske ovjere i potvrde imaju dokaznu snagu javne

isprave o injenicama o kojima su u njima svjedoi.
Pravni poslovi koji za svoju pravnu valjanost zahtijevaju notarsku
obradu isprava odnose se na:
1) pravne poslove o regulisanju imovinskih odnosa izmeu
branih drugova, kao i izmeu lica koja ive u vanbranoj
ivotnoj zajednici;
2) raspolaganja imovinom maloljetnih i poslovno nesposobnih
lica;
3) pravni poslovi kojima se obeava neka inidba kao poklon,
s tim da se nedostatak notarske forme, u ovom sluaju,
nadomijeta izvrenjem obeane inidbe;
4) pravne poslove, iji je predmet prenos i sticanje vlasnitva, ili
drugih stvarnih prava na nekretninama;
5) osnivaka akta privrednih drutava i utvrivanje njihovih
statuta, kao i svaka promjena statuta;
Ukoliko navedeni pravni poslovi nisu sainjeni kao notarski
obraene isprave, nitavi su.
Advokatura je nezavisna profesionalna djelatnost koja se
organizira i funkcionie u skladu sa zakonom. Samostalnost
advokature ostvaruje se posebno: Nezavisnim vrenjem usluga
pravne pomoi; Pravom stranke na slobodan izbor advokata;
Organizovanjem advokata u advokatsku komoru kao nezavisnu i
samoupravnu organizaciju sa obaveznim lanstvom; Donoenjem
Statuta kojim se regulie rad advokatske komore i njenih
organa; Donoenjem Kodeksa advokatske etike; Odluivanjem
o pravu na obavljanje advokatske djelatnosti, privremenoj
zabrani i prestanku obavljanja djelatnosti; Odluivanjem o
oblicima saradnje sa Advokatskom komorom Republike Srpske
i advokatskim komorama stranih drava, meudravnim i
meunarodnim udruenjima advokata; i Odluivanjem o oblicima
saradnje sa drugim vrstama meudravnih i meunarodnih
institucija, organizacija i udruenja.
Advokatsku djelatnost, kao profesionalnu djelatnost vre advokati
kao pojedinci. Pravo na obavljanje advokatske djelatnosti stiu se
momentom upisa u imenik advokata koji se vodi kod Federalne
Advokatske komore i davanjem sveane izjave. Uslovi za upis
POGLAVLJE 9. 427
u imenik advokata ima osoba koja ispunjava slijedee uvjete:

dravljanin Bosne i Hercegovine; diplomirani pravnik; poloen
pravosudni ispit; nakon poloenog pravosudnog ispita stekao
najmanje dvije godine radnog iskustva na pravnim poslovima u
advokaturi, sudu, tuilatvu ili na pravnim poslovima u upravnim
ili dravnim organima ili pravnim osobama; nije osuivan na kaznu
zatvora za djela protiv ureenja i sigurnosti, za krivina djela protiv
ovjenosti i meunarodnog prava, protiv slubene ili odgovorne
dunosti ili za drugo krivino djelo izvreno iz koristoljublja ili
drugih niskih pobuda, osim ako je proteklo pet godina od izdrane,
oprotene ili zastarjele kazne; da nije u radnom odnosu, a osobi
kojoj se nalazi u radnom odnosu danom upisa u imenik advokata
prestaje radni odnos, osim u sluaju zaposlenja u advokatskom
drutvu; da pokae zadovoljavajue znanje pred ispitnom
komisijom iz poznavanja zakona o advokaturi, statuta, kodeksa
advokatske etike i poznavanje drugih akata Federalne Advokatske
komore; da je dostojan obavljanja advokatske djelatnosti.
Advokati u svrhu zajednikog vrenja profesije mogu formirati
zajedniku advokatsku kancelariju i advokatsko drutvo.
Advokatsko drutvo kao pravno lice osniva se u skladu sa
Zakonom o privrednim drutvima kao drutvo s ogranienom
odgovornou
Advokatska djelatnost obuhvata davanje pravnih savjeta,
sastavljanje razliitih podnesaka (zahtjevi, tube, predstavke, molbe,
albe, i drugo), sastavljanje raznih isprava (ugovori, testamenti, i
drugo), zastupanje stranaka u svim parninim, upravnim i ostalim
postupcima pred svim redovnim i drugim sudovima, drugim
dravnim organima, arbitraama te pravnim osobama, odbranu
i zastupanje okrivljenog u krivinom, prekrajnom i drugim
postupcima u kojima se odluuje o odgovornosti zikih i pravnih
osoba, te pruanje drugih oblika pravne pomoi zikim i pravnim
licima kako bi se zatitili njihova prava i interesi.
Advokat je nezavisan u svom radu i ima pravo i dunost da u okviru
zakona i u okviru ovlatenja dobijenih od stranke, preduzima sve
radnje u svim pravnim poslovima koji su po njegovoj ocjeni u
interesu stranke kojoj prua pravnu pomo. Svaka stranka ima
pravo slobodnog izbora advokata koji je ovlaten da obavlja
advokatsku djelatnost. Kodeksom advokatske etike, polazei od
temeljnih vrijednosti drutva, ureena su ukupna naelna pravila
za postupanje i obavljanje advokatske djelatnosti (na primjer:

savjesnost, uvanje neovisnosti, diskrecija i slubena tajna,
zabrana zastupanja gdje postoji sukob interesa, profesionalno
ponaanje pred sudovima i drugim organima, i drugo).
11. OBRTNIK
Obrt je samostalno i trajno
obavljanje doputenih i
registriranih
privrednih
djelatnosti u osnovnom,
dopunskom ili dodatnom
zanimanju,
od
zikih
osoba sa svrhom postizanja
dobiti koja se ostvaruje
proizvodnjom, prometom ili
pruanjem usluga na tritu.
Obrtnik je zika osoba

koja obavlja djelatnost u
svoje ime i za svoj raun,
a pri tome se moe koristiti
i radom drugih osoba s
kojima je u obavezi zakljuiti
ugovor o radu.
Obrt je samostalno i trajno obavljanje doputenih i registriranih

privrednih djelatnosti u osnovnom, dopunskom ili dodatnom
zanimanju, od zikih osoba sa svrhom postizanja dobiti koja
se ostvaruje proizvodnjom, prometom ili pruanjem usluga na
tritu. Obrtnik i osoba koja obavlja srodnu djelatnost je zika
osoba koja obavlja djelatnost u svoje ime i za svoj raun, a pri
tome se moe koristiti i radom drugih osoba s kojima je u obavezi
zakljuiti ugovor o radu, u skladu sa Zakonu o radu i kolektivnom
ugovoru. Vrste obrta i srodnih djelatnosti su domaa radinost,
vezani i posebni obrti te tradicijski i stari zanati.
Da bi zika osoba obavljala posao obrta mora ispunjavati ope
uvjete: dravljanin Bosne i Hercegovine, poslovna sposobnost,
ope i posebne zdravstvene uvjete ako su propisani posebnim
propisom za pojedine obrte, da nije izreena zatitna mjera
zabrane obavljanja obrta. Posebni uvjeti se tiu vezanih obrta, i
odnose se na poseban uvjet strune spreme. Da bi se obavljao
obrt, potrebno je ispuniti i uvjete koji se tiu ureenja i opreme
poslovnog prostora, u skladu sa vrstom obrta.
Za obavljanje poslova obrta, obrtnik mora imati obrtnicu (odobrenje
za rad). Za obavljanje posebnih obrta, mora imati i saglasnost
za obavljanje posebnih obrta. Obrtnik moe obavljati samo one
obrte koji su obuhvaeni obrtnicom, a u sluaju posebnih obrta
samo one za koje je dobio saglasnost. Obrtnicu izdaje optinski,
odnosno gradski organ nadlean za oblast obrtnitva. Saglasnost
za obavljanje posebnog obrta daje nadleno ministarstvo,
ovisno o vrsti obrta. Obrtnik je duan poeti sa obavljanjem
djelatnosti najkasnije u roku od 30 dana od dana konanosti
rjeenja o odobravanju obavljanja obrta. Obrt se upisuje u
Obrtni registar. U Fedralnom ministarstvu razvoja, poduzetnitva
i obrta uspostavlja se centralna baza podataka Obrtnog registra
POGLAVLJE 9. 429
koja e biti dostupna: organu nadlenom za poreze, nadlenim

inspekcijama, obrtnikoj komori kantona, nadlenom fondu
zdravstvenog i penzijskog obezbjeenja, nadlenoj slubi za
zapoljavanje i Federalnom zavodu za statistiku.
Obrt posluje pod rmom, koja sadri naziv obrta, ime obrta, ime
i prezime obrtnika i sjedite a moe sadravati i posebne oznake.
Firma ne moe sadravati nazive i oznake koje su u suprotnosti
sa vaeim propisima ili meunarodnim konvencijama. Obrtnik je
duan istaknuti rmu na ulazu u sjedite obrta kao i u izdvojene
prostore u kojima se obavlja obrt.
12. INDIVIDUALNI TRGOVAC

Trgovinom
se
smatra
kupnja i prodaja robe i
obavljanje
trgovinskih
usluga, kojom se mogu
baviti pravne i zike osobe
registrovane za obavljanje
tih djelatnosti.
Osobe
koje
obavljaju
djelatnost trgovine zovu se
trgovci.
Individualni
trgovac
moe
obavljati
samo
trgovinu na malo.
Trgovinom se smatra kupnja i prodaja robe i obavljanje trgovinskih

usluga, kojom se mogu baviti pravne i zike osobe registrovane
za obavljanje tih djelatnosti. Osobe koje obavljaju djelatnost
trgovine zovu se trgovci. Trgovina se obavlja slobodno, pod
jednakim uvjetima na tritu, za sve trgovce u skladu sa zakonom,
dobrim poslovnim obiajima, naelima lojalne konkurencije i
trgovinskim pravilima, odnosno uzansama. Trgovinu je mogue
obavljati kao trgovinu na veliko i trgovinu na malo.
Trgovac sa svojstvom zike osobe (samostalni trgovac,
individualni trgovac) moe obavljati samo trgovinu na malo.
Taj posao moe obavljati samo u jednom prodajnom objektu,
odnosno na jednom prodajnom mjestu (trgovinska radnja).
Trgovinska radnja osniva se donoenjem rjeenja kojim se trgovcu
sa svojstvom zike osobe odobrava obavljanje trgovinske
djelatnosti. Na osnovu rjeenja kojim se odoborava osnivanje
trgovinske radnje, trgovac se upisuje u Registar trgovinskih
radnji. Trgovcu poinju tei prava i obaveze od dana upisa u
Registar.
Uslovi za izdavanje odborenja za osnivanje trgovinske radnje
zikoj osobi su: dravljanin Bosne i Hercegovine; poslovna
sposobnost; posjedovanje najmanje III stupnja strune spreme;
zdravstvena sposobnost; vlasnitvo, posjed ili zakup poslovnog
prostora koji ispunjava uvjete za obavljanje te djelatnosti; da nema
zasnovan radni odnos; da nema ve osnovanu trgovinsku radnju;

da mu nije izreena mjera zabrane obavljanja te djelatnosti; kao
i i ispunjavanje drugih uvjeta propisanih zakonom.
Rjeenje o odobrenju za osnivanje trgovinske radnje obavezno
sadri: osobno ime i prezime, jedinstveni matini broj i adresu
prebivalita podnositelja zahtjeva; vrstu trgovinske radnje,
odnosno maloprodajnog objekta; ifru djelatnosti trgovinske
radnje; poslovno sjedite; i naziv trgovinske radnje.
POGLAVLJE 9. 431
Poglavlje
PRESTANAK PRIVREDNIH
DRUTAVA
1. POJJAM STEAJA
A I LIKVIIDAC
CIJE
EAJNI POST
TUPA
AK
2. STE
3. LIKV
VIDA
ACIO
ONI POST
TUPA
AK
10
Nulla societas in aeternum coitio est.

Nijedan ortakluk nije zajednica za vjenost.
PRESTANAK PRIVREDNIH
DRUTAVA
rivredno drutvo, generalno posmatrano, moe prestati

sa svojim postojanjem na vie naina. Drutvo prestaje
gubitkom svojstva pravnog lica, na dan upisa prestanka u
registar drutava. Po prestanku drutva provodi se likvidacija.
Drutvo prestaje u sluajevima: isteka perioda za koji je
osnovano; spajanja, pripajanja i podjele; okonanjem steajnog
postupka ili odbijanjem zahtjeva za otvaranje steajnog postupka
uslijed nedostatka imovine; prestankom na osnovu odluke suda;
ili odlukom skuptine drutva.
Drutvo moe prestati odlukom suda donesenom na osnovu

zahtjeva nadlenih organa ili lica koje dokae pravni interes,
kada: najvii organ utvren osnivakim aktom ili statutom ne
sastaje se i ne vri svoja ovlatenja ili nije vren izbor organa
iji prethodni mandat je istekao, due od dvije godine; due od
dvije godine drutvo ne ostvaruje prihode; je drutvu oduzeto
odobrenje za obavljanje djelatnosti; ili kada vie ne postoje
zakonom utvreni uslovi za dalje postojanje drutva u obliku u
kojem je upisano u registar drutava. Prije donoenja odluke o
prestanku drutva, sud moe odrediti rok za otklanjanje uzroka
zbog kojih je donoenje odluke predloeno.602
602
l. 70-72 ZPD.
POGLAVLJE 10. 435
1. POJAM STEAJA I LIKVIDACE

Steaj
je
kolektivno
namirenje
povjerilaca
generalnim izvrenjem na
imovini steajnog dunika,
ime on prestaje da postoji
kao pravni subjekt. To je
zakonom ureen postupak
po
kome
se
imovina
prezaduenog
poslovnog
subjekta (steajnog dunika)
povjerava posebnim od
suda imenovanim organima
koji unovavaju imovinu
(steajna
masa)
radi
skupnog namirenja njegovih
povjerilaca
podjelom
prikupljenih sredstava.
Likvidacija je prestanak
privrednog drutva koji slui
potpunom namirenju svih
povjerilaca
unovenjem
njegove
imovine
kada
drutvo
ima
dovoljno
sredstava za namirenje
svojih obaveza.
Najei naini prestanka privrednih drutava su steaj i

likvidacija. Steaj je kolektivno namirenje povjerilaca generalnim
izvrenjem na imovini steajnog dunika, ime on prestaje da
postoji kao pravni subjekt. To je zakonom ureen postupak po
kome se imovina prezaduenog poslovnog subjekta (steajnog
dunika) povjerava posebnim od suda imenovanim organima
koji unovavaju imovinu (steajna masa) radi skupnog namirenja
njegovih povjerilaca podjelom prikupljenih sredstava.603
Likvidacija je prestanak privrednog drutva koji slui potpunom
namirenju svih povjerilaca unovenjem njegove imovine kada
drutvo ima dovoljno sredstava za namirenje svojih obaveza.
Razlika izmeu steaja i likvidacije ogleda se u tome da li je
jedno privredno drutvo sposobno da namiri svoje povjerioce
ili ne. Steaj je prestanak insolventnog drutva, onog koje ne
moe da namiri svoje povjerioce, te je zato neophodno njihovo
kolektivno namirenje i to prodajom cjelokupne imovine steajnog
dunika. Do steaja moe doi i u postupku likvidacije, i to ako se
utvrdi da je drutvo prezadueno te da imovina koju posjeduje
nije dovoljna za namirenje svih povjerilaca drutva. Likvidacija
je uvijek prestanak solventnog privrednog drutva, odnosno
drutva koje moe da izmiri potraivanja svojih povjerilaca. Pored
naelnih odredbi Zakona o privrednim drutvima, posebni izvori
prava za steaj i likvidaciju su: Zakon o steajnom postupku
(ZSP) i Zakon o likividacionom postupku (ZLP).
U pogledu pravnih i ekonomskih posljedica provoenja steaja
i/ili likvidacije nekog privrednog drutva, krajnji cilj je prodaja,
odnosno unovavanje, cjelokupne imovine steajnog dunika,
odnosno subjekta koji se likvidira, kako bi se, u prvom sluaju,
namirili povjerioci, odnosno u drugom sluaju da se namire
povjerioci a ostatak imovine da preuzme vlasnik ili vlasnici tog
subjekta. Cilj oba ova postupka je prestanak postojanja pravnog
lica, ime se ono brie iz sudskog registra, a po njihovom
okonanju.
603
Simi M. i Trifkovi M. (1999) op. cit., str 274.
2. STEAJNI POSTUPAK
Steajni dunik je pravno
lice nad ijom se imovinom
provodi steajni postupak,
odnosno dunik pojedinac
(pod kojim se podrazumijeva
komplementar
u
komanditnom drutvu i
osniva ortakog drutva
odnosno vlasnik udjela u
drutvu s neogranienom
solidarnom odgovornou)
nad ijom se imovinom
provodi steajni postupak.
Platena nesposobnost
postoji kada steajni dunik
nije u stanju izvravati svoje
dospjele novane obaveze u
neprekidnom trajanju od 30
dana.
Prijetea
platena
nesposobnost
postoji
kada steajni dunik prema
predvianjima
nee,
u
vrijeme dospjelosti, moi
da ispuni postojee obaveze
plaanja.
Steajni dunik je pravno lice nad ijom se imovinom provodi

steajni postupak, odnosno dunik pojedinac (pod kojim
se podrazumijeva komplementar u komanditnom drutvu i
osniva ortakog drutva odnosno vlasnik udjela u drutvu
s neogranienom solidarnom odgovornou) nad ijom se
imovinom provodi steajni postupak. Kao steajni dunik moe
se pojaviti bilo koji oblik privrednog drutva (d.d., d.o.o., d.n.o ili
k.d.), te i drugi oblici organizovanja.
Razlog za otvaranje steajnog postupka je platena nesposobnost
steajnog dunika, kao i tzv. prijetea platena nesposobnost.
Platena nesposobnost postoji kada steajni dunik nije u stanju
izvravati svoje dospjele novane obaveze u neprekidnom
trajanju od 30 dana. Prijetea platena nesposobnost postoji
kada steajni dunik prema predvianjima nee, u vrijeme
dospjelosti, moi da ispuni postojee obaveze plaanja. Iz
ovog razloga steajni postupak moe da pokrene samo steajni
dunik.604
Lica ovlatena za podnoenje prijedloga za otvaranje steajnog
postupka su steajni dunik i svaki povjerilac steajnog dunika
koji ima pravni interes za provoenje steajnog postupka.
Prijedlog za otvaranje steajnog postupka obavezno se podnosi
u pismenoj formi sa odgovarajuim obrazloenjem, odnosno
podnoenjem odgovarajuih dokaza. Povjerilac je ovlaten
podnijeti prijedlog za otvaranje steajnog postupka ako uini
vjerovatnim postojanje svoje trabine i nekog od steajnih
razloga.605 Steajni postupak sud ne pokree po slubenoj
dunosti, ve po prijedlogu povjerilaca ili steajnog dunika.
Steajni postupak se ne moe provoditi nad imovinom entiteta,
kantona, optina, gradova i javnih fondova koji se djelimino
ili u cijelosti nansiraju iz budeta. U sluaju steajnog
dunika koji proizvodi predmete naoruanja i vojnu opremu
za provoenje steajnog postupka potrebna je prethodna
604
l. 6 ZSP.
605
l. 4 ZSP.
POGLAVLJE 10. 437
saglasnost federalnog federalnog ministra energije, rudarstva i

industrije.606
Steajni povjerioci su samo oni povjerioci koji pismeno prijave
svoja potraivanja u zakonom odreenom roku. U prijavi
potraivanja obavezno se navode identikacioni podaci o
povjeriocu, pravni osnov i visina potraivanja koje se prijavljuje,
kao i broj transakcionog rauna povjerioca. Potraivanja u stranoj
valuti moraju se iskazati u domaoj valuti.
2.1. Organi steajnog postupka

Organi
steajnog
postupka su: steajni sud,
steajni sudija, privremeni
steajni upravnik, steajni
upravnik,
skuptina
povjerilaca,
privremeni
odbor povjerilaca i odbor
povjerilaca.
Organi steajnog postupka su: steajni sud, steajni sudija,

privremeni steajni upravnik, steajni upravnik, skuptina
povjerilaca, privremeni odbor povjerilaca i odbor povjerilaca.607
Za provoenje steajnog postupka nadlean je optinski sud,
prema sjeditu pravnog lica ili prebivalitu dunika pojedinca.
Steajni sudija vodi i upravlja steajnim postupkom i to od
podnoenja prijedloga za otvaranje steajnog postupka, pa do
njegovog zavretka.
Steajni upravnik ima zakonom odreene obaveze i ovlatenja:
1) da bez odlaganja ue u posjed imovine steajnog dunika a
koja pripada steajnoj masi, upravlja njome i po mogunosti
nastavi poslovanje do izvjetajnog roita,
2) unovi imovinu steajnog dunika u skladu sa odlukom
skuptine povjerilaca,
3) unovi dio imovine u tekuem poslovanju a posebno robu,
4) zahtijeva izruenje stvari koje se nalaze u posjedu steajnog
dunika ukljuivo i poslovnu dokumentaciju koja se nalazi i
kod treih lica,
5) izvri detaljan popis imovine i taj popis preda steajnom
sudiji najkasnije 45 dana od dana imenovanja,
6) da uz svaki predmet navede oekivani iznos naplate kao i
njegovu knjigovodstvenu vrijednost,
606
l. 5 ZSP.
607
l. 3 i 7 ZS.
7) da sastavi popis svih povjerilaca,

8) da vodi poslovne knjige te saini poetni bilans na osnovu
inventarisanja prema stanju na dan otvaranja steajnog
postupka i
9) podnese potrebne izvjetaje nadlenim organima.
Pored steajnog upravnika u prethodnom postupku moe se
pojaviti privremeni steajni upravnik ili ovlateni sudski vjetak.
Otvaranjem steajnog postupka prava i obaveze privremenog
steajnog upravnika prelaze na steajnog upravnika.
Skuptinu povjerilaca saziva steajni sudija koji i rukovodi njenim
radom. Osnovni zadatak skuptine povjerilaca se sastoji u ueu
u izboru odbora povjerilaca na taj nain to iz kruga povjerilaca bira
ovaj odbor, u promjeni lanova odbora povjerilaca, izglasavanju
plana reorganizacije i odreivanju naina unovavanja imovine
steajnog dunika.
Odbor povjerilaca je duan da nadzire rad steajnog upravnika
u njegovom poslovodstvu, zahtijeva podnoenje izvjetaja i
polaganje rauna te vri neposrednu kontrolu njegovog rada.
Odbor povjerilaca u svoj sastav ukljuuje: povjerioce sa najviim
potraivanjima, steajne povjerioce sa malim potraivanjima,
predstavnike zaposlenika i razlune povjerioce. Za lanove odbora
povjerilaca mogu biti i odreene osobe koje nisu povjerioci, a ako
bi svojim strunim znanjem mogle doprinijeti radu ovog odbora.608
2.2. Faze steajnog postupka

Steajni postupak se obino dijeli u sljedee faze:
1)
2)
3)
4)
5)
6)
608
prethodni postupak,
otvaranje steajnog postupka,
prijavljivanje i ispitivanje potraivanja,
unovavanje steajne mase,
namirenje povjerilaca i
zakljuenje steajnog postupka i upis u sudski registar.
l. 28-29 ZS.
POGLAVLJE 10. 439
Cilj prethodnog postupka jeste utvrivanje ekonomsko

nansijskog stanja dunika, odnosno da li postoje uslovi za
otvaranje steaja. Stoga se ovaj postupak (faza) moe zavriti
donoenjem rjeenja o otvaranju steaja ili rjeenjem o obustavi
postupka. Nakon prijema doputenog prijedloga za otvaranje
steajnog postupka, steajni sudija duan je bez odlaganja
utvrditi da li postoji razlog za otvaranje steajnog postupka i da li
je prijedlog osnovan. On moe u tu svrhu imenovati privremenog
steajnog upravnika ili odgovarajueg vjetaka. Privremeni
steajni upravnik duan je osigurati imovinu steajnog dunika
i starati se o njoj. On je duan ispitati da li e imovina steajnog
dunika pokriti trokove postupka i da li postoji razlog za otvaranje
steajnog postupka.
Steajni sudija zakazati e roite vezano za uslove za otvaranje
steajnog postupka nakon to primi izvjetaj privremenog
steajnog upravnika zajedno s miljenjem vjetaka koji je
eventualno imenovan da ocijeni nesolventnost steajnog
dunika. Steajni sudija donijet e odluku o otvaranju steajnog
postupka ili odbiti prijedlog za otvaranje steajnog postupka. Ako
donese odluku o otvaranju steajnog postupka, steajni sudija
donosi rjeenje o otvaranju steajnog postupka i imenuje
steajnog upravnika. U rjeenju o otvaranju steajnog postupka
pozivaju se povjerioci da u roku od 30 dana prijave kod steajnog
suda svoja potraivanja i da steajnog upravnika obavijeste koja
prava osiguranja potrauju na predmetima imovine steajnog
dunika, kao i lica koja imaju obaveze prema steajnom duniku
da te obaveze bez odlaganja izvravaju prema steajnom duniku.
U rjeenju za otvaranje steajnog postupka steajni sudija
odreuje roita za:
1) skuptinu povjerilaca na kojoj se na osnovu izvjetaja
steajnog upravnika, odluuje o daljnjem toku steajnog
postupka (izvjetajno roite). Izvjetajno roite ne smije
se odrati prije roita za ispitivanje potraivanja, a ni kasnije
od 15 dana od roita za ispitivanje podnesenih potraivanja.
2) skuptinu povjerilaca na kojoj se ispituju prijavljena
potraivanja (roite za ispitivanje).
Navedena roita se mogu odrati istovremeno.

Steajni sud duan je javno oglasiti rjeenje o otvaranju steajnog
postupka na dan donoenja rjeenja isticanjem rjeenja na
oglasnoj tabli suda. Rjeenje se mora objaviti i u Slubenim
novinama Federacije BiH. Steajni sud obavjetava povjerioce,
dunikove dunike i nadleno tuilatvo slanjem kopije rjeenja,
dok podnosiocu prijedloga za otvaranje steaja i steajnom
duniku mora dostavu rjeenja izvriti lino.
Ako su steajni dunik ili predmeti njegove imovine upisani u
javne registre, steajni sud duan je narediti sljedee upise u
odgovarajue registre: upis otvaranja steajnog postupka, upis
odbijanja prijedloga za otvaranje steajnog postupka usljed
nedostatka mase u sluaju da je steajni dunik pravno lice koje
odbijanjem usljed nedostatka mase prestaje postojati, i upis
okonanja steajnog postupka.
Svoja potraivanja povjerioci prijavljuju pismeno navodei u prijavi
iznos potraivanja i pravni osnov. Prijavljuju se i potraivanja po
kojima se vodi parnini postupak. Razluni i izluni povjerioci,
takoer, prijavljuju svoja potraivanja, kao i solidarni dunici i
jemci. Prijavljena potraivanja povjerilaca ispituje steajni sudija
na roitu za ispitivanje potraivanja. Na roitu za ispitivanje
potraivanja uestvuju steajni upravnik, povjerioci koji su prijavili
svoje potraivanje, kao i druga lica koja, s obzirom na poslove
koje su obavljali kod steajnog dunika mogu pruiti podatke o
postojanju i visini prijavljenih potraivanja. Roite za ispitivanje
potraivanja odrae se i ako mu ne budu prisutni svi povjerioci
koji su prijavili svoja potraivanja, a uredno su pozvani.
Steajni upravnik se mora precizno izjasniti o svakom
prijavljenom potraivanju: da li ga priznaje ili osporava. Takoe,
i povjerioci mogu osporavati prijavljena potraivanja. Utvreno
je samo ono potraivanje koje prizna steajni upravnik, a ne
ospori niti jedan prisutni povjerilac. Povjerilac ije potraivanje
je osporeno moe isto dokazivati u posebnom sudskom postupku
(parninom).
Na izvjetajnom roitu steajni upravnik duan je da podnese
izvjetaj o ekonomskom stanju steajnog dunika i uzrocima tog
stanja. Steajni upravnik posebno je duan da se izjasni da li postoje
POGLAVLJE 10. 441
izgledi da se poslovanje steajnog dunika nastavi u potpunosti

ili djelimino, koje mogunosti postoje za prijedlog reorganizacije
i koje bi posljedice u datom sluaju nastupile po namirenje
povjerilaca. Steajni dunik i povjerioci na izvjetajnom roitu
imaju mogunost da se izjasne o izvjetaju steajnog upravnika.
Skuptina povjerilaca odluuje na izvjetajnom roitu da li
e se poslovanje steajnog dunika obustaviti ili privremeno
nastaviti. Povjerioci mogu steajnom upravniku dati nalog
da izradi prijedlog reorganizacije i odrediti cilj koji se planom
reorganizacije ima postii. Povjerioci mogu na kasnijim roitima
mijenjati svoje odluke. Skuptina povjerilaca odreuje nain i
uslove unovavanja dunikove imovine.
Steajna masa obuhvata
cjelokupnu imovinu koja
pripada steajnom duniku
u
vrijeme
otvaranja
steajnog postupka, kao i
imovinu koju steajni dunik
stekne za vrijeme steajnog
postupka.
Steajna masa obuhvata cjelokupnu imovinu koja pripada

steajnom duniku u vrijeme otvaranja steajnog postupka, kao i
imovinu koju steajni dunik stekne za vrijeme steajnog postupka.
Steajna masa slui namirenju trokova steajnog postupka,
povjerilaca koji u vrijeme otvaranja steajnog postupka imaju
osnovan imovinski zahtjev prema steajnom duniku (steajni
povjerioci), kao i povjerilaca koji u toku otvorenog steajnog
postupka steknu pravo potraivanja prema masi (povjerioci mase).
Nakon izvjetajnog roita steajni upravnik duan je bez
odlaganja unoviti imovinu koja ulazi u steajnu masu, ako to
nije u suprotnosti sa odlukom skuptine povjerilaca. Prilikom
unovenja imovine steajne mase steajni upravnik duan je da
se pridrava odluke skuptine ili odbora povjerilaca o uslovima
i nainu prodaje. Nekretnine se unovavaju po odredbama
izvrnog postupka za izvrenje o nepokretnosti, a ako se ne uspije
na taj nain steajni upravnik moe da ih unovi slobodnom
pogodbom. Ako je pokuaj unovenja odreene nekretnine ostao
bezuspjean, steajni upravnik moe tu nekretninu da izdvoji iz
steajne mase tako to e je predati povjeriocima srazmjerno
njihovim potraivanjima, ako je oni prihvate. Ako su nekretnine
optereene razlunim pravom, za prodaju neposrednom
pogodbom potrebna je saglasnost razlunog povjerioca.
Steajni upravnik moe unoviti pokretne stvari na kojima postoji
razluno pravo javnim nadmetanjem ili slobodnom pogodbom, ako
tu stvar ima u svom posjedu. U tom sluaju duan je razlunom
povjeriocu, na njegov zahtjev, dati obavjetenje o stanju te
stvari. Umjesto obavjetenja on moe dozvoliti da povjerilac

razgleda stvar. Steajni upravnik moe naplatiti ili na drugi nain
unoviti potraivanje koje je steajni dunik ustupio ili zaloio radi
osiguranja nekog prava. Steajni upravnik u ovom sluaju duan
je razlunom povjeriocu, na njegov zahtjev, dati obavjetenje o
potraivanju. Umjesto obavjetenja on moe povjeriocu dozvoliti
uvid u knjige i poslovnu dokumentaciju steajnog dunika. Nakon
otvaranja steajnog postupka doputeno je izraditi steajni plan
u kojem se moe odstupiti od zakonskih odredbi o unovenju i
raspodjeli steajne mase.
Razluno pravo jeste
pravo povjerioca ije je
potraivanje obezbijeeno
najkasnije 60 dana prije
otvaranja
steajnog
postupka.
Izluna prava jesu prava

treih lica na osnovu kojih
ona mogu traiti da se
odreene stvari (ne prava
ili novac) izlue ili izuzmu iz
steajne mase.
U steaju se pojavljuju kategorije razlunih i izlunih prava. Ova

prava daju mogunost odvojenog namirenja iz imovine steajnog
dunika ili iz stvari. Razluno pravo jeste pravo povjerioca ije
je potraivanje obezbijeeno najkasnije 60 dana prije otvaranja
steajnog postupka. Obezbjeenje se sastoji u hipoteci, zalozi
na pokretnim stavrima (kolateral), potraivanjima, pravu
retencije ili pravu prvenstvene naplate (npr. komisionar). Iz
imovine steajnog dunika formira se posebna steajna masa za
namirenje potraivanja ovih povjerilaca.
Izluna prava jesu prava treih lica na osnovu kojih ona mogu
traiti da se odreene stvari (ne prava ili novac) izlue ili izuzmu iz
steajne mase. Radi se o stvarima koje i ne pripadaju steajnom
duniku, ali su se nale u njegovoj imovinskoj masi (tree
lice vlasnik odreene stvari, prodavac zadrao pravo svojine,
zakupodavac, davalac leasinga, ostavilac).
S namirenjem steajnih povjerilaca moe se poeti tek nakon
roita za ispitivanje. Steajni povjerioci se prema vrsti njihovih
potraivanja svrstavaju u isplatne redove. Povjerioci kasnijeg
isplatnog reda mogu se namiriti tek poto budu u cijelosti namireni
povjerioci prethodnog isplatnog reda. Steajni povjerioci istog
isplatnog reda namiruju se srazmjerno veliini svojih potraivanja.
Iz steajne mase, prije steajnih povjerilaca, namiruju se trokovi
steajnog postupka i dugovi steajne mase.
Namirenje povjerilaca iz postojeih sredstava slobodne steajne
mase vri se prema sljedeem redoslijedu (isplatni redovi):609
609
l. 31-34 ZS FBiH.
POGLAVLJE 10. 443
1) steajni povjerioci viih isplatnih redova u koje spadaju sva

potraivanja nastala iz perioda privremene uprave a koja nije
mogao namiriti privremeni steajni upravnik, potraivanja
zaposlenika steajnog dunika najdue za posljednjih 6 mjeseci
do dana otvaranja steajnog postupka samo u visini zakonom
utvrene najnie plate i naknade teta za povrede na radu;
2) steajni povjerioci opteg isplatnog reda kao povjerioci koji
u trenutku otvaranja steajnog postupka imaju opravdan
imovinski zahtjev prema steajnom duniku ukoliko ne
spadaju u vie ili nie isplatne redove;
3) steajni povjerioci niih isplatnih redova koji se namiruju
iza ostalih potraivanja zakonom navedenim redoslijedom
srazmjerno njihovom iznosu i to: kamate koje teku od otvaranja
steajnog postupka na potraivanja steajnih povjerilaca,
trokovi koji su pojedinim steajnim povjeriocima nastali
njihovim ueem u postupku, novane kazne i prekrajne
novane kazne i imovinsko-pravna teta nastala kao posljedica
izvrenja krivinog djela ili prekraja, potraivanja koja se odnose
na neku besplatnu inidbu steajnog dunika i potraivanja
koja se odnose na povrat zajma koji nadomjeta kapital nekog
osnivaa ili potraivanja koja su sa tim izjednaena.
Prije diobe steajni upravnik sainie popis potraivanja koja se
uzimaju u obzir prilikom diobe. Prilikom davanja saglasnosti za
glavnu diobu steajni sudija odreuje roite za glavnu diobu. Na
roitu za glavnu diobu steajni sudija e sa povjeriocima i steajnim
upravnikom razmotriti prijedlog diobe. Odmah nakon okonanja
glavne diobe, steajni sudija donosi rjeenje o zakljuenju steajnog
postupka. Rjeenje, kao i razlozi za zakljuenje steajnog postupka
objavljuju se u Slubenim novinama Federacije BiH. Steajni
povjerioci mogu nakon zakljuenja steajnog postupka ostvarivati
svoja preostala potraivanja prema duniku pojedincu po optim
pravilima graanskog prava.
2.3. Pravne posljedice otvaranja steajnog postupka

Pravne posljedice otvaranja steajnog postupka se dijele na: 1)
pravne posljedice sa optim dejstvom na otvaranje steajnog
postupka, 2) pravne posljedice koje se odnose na ispunjenje

pravnih poslova, i 3) pravne posljedice koje se odnose na prebijanje
(kompenzaciju) i pobijanje pravnih radnji steajnog dunika.
Pravne posljedice otvaranja steajnog postupka sa optim
dejstvom su:
1) prelazak prava upravljanja i raspolaganja - sva prava
upravljanja i raspolaganja prelaze na steajnog upravnika,
2) sva raspolaganja steajnog dunika su bez pravnog uinka;
3) usluge u korist steajnog dunika - ako nakon otvaranja
steajnog postupka neko neposredno ispuni obavezu
steajnom duniku, oslobaa se svoje obaveze da izvri
uslugu steajnom upravniku samo ako u vrijeme izvrenja
nije znao za otvaranje steajnog postupka;
4) podjela imovine pravne zajednice - ako je steajni dunik
u pravnoj zajednici sa treim licem (kao npr. suvlasnitvo,
zajedniko vlasnitvo, ortakluk) razvrgnue pravne zajednice
provodi se izvan steajnog postupka;
5) preuzimanje sporova - Otvaranjem steajnog postupka
prekidaju se sudski postupci i postupci pred arbitraama
ukoliko se odnose na steajnu masu. Prekid traje do zakljuenja
steajnog postupka ukoliko se pravni spor prije toga ne
nastavi;
6) potraivanja steajnih povjerilaca - steajni povjerioci mogu
svoja potraivanja prema steajnom duniku ostvarivati samo
u steajnom postupku,
7) izvrenje prije otvaranja steajnog postupka - ako steajni
povjerilac u toku posljednjih 60 dana prije podnoenja
prijedloga za otvaranje steajnog postupka ili nakon isteka
tog roka tokom prinudnog izvrenja ili prisilnim sudskim
osiguranjem stekne razluno pravo ili neko drugo osiguranje
na imovini steajnog dunika koja ulazi u steajnu masu,
to pravo osiguranja otvaranjem steajnog postupka
prestaje;
POGLAVLJE 10. 445
8) zabrana izvrenja i osiguranja - nakon otvaranja steajnog

postupka steajni povjerioci ne mogu protiv steajnog
dunika traiti prinudno izvrenje, niti traiti osiguranje nad
dijelovima imovine koja ulazi u steajnu masu;
9) zapoeti izvrni postupci se prekidaju;
10) zabrana izvrenja radi ostvarivanja potraivanja prema
steajnoj masi - prinudno izvrenje radi ostvarivanja dugova
steajne mase, a koji nisu zasnovani pravnom radnjom
steajnog upravnika, nije doputeno u roku od 6 mjeseci od
dana otvaranja steajnog postupka;
11) iskljuivanje sticanja prava na imovinu koja ulazi u steajnu
masu - nakon otvaranja steajnog postupka ne mogu se
valjano sticati prava na dijelovima imovine koja ulazi u
steajnu masu, ak i u sluaju da se to sticanje ne temelji na
raspolaganju steajnog dunika, ni na prinudnom izvrenju
ili osiguranju u korist steajnog povjerioca;
12) zabrana pote - ukoliko se to ini potrebnim da bi se
razjasnile ili spreile pravne radnje steajnog dunika koje
su tetne za povjerioce, steajni sudija, na zahtjev steajnog
upravnika ili po slubenoj dunosti, donosi rjeenje da se
odreene ili sve potanske poiljke za steajnog dunika
moraju dostavljati steajnom upravniku. To rjeenje mora
biti obrazloeno. Steajni upravnik ovlaten je otvarati
poiljke koje su mu dostavljene. Poiljke iji se sadraj ne
odnosi na steajnu masu bez odlaganja se moraju dostaviti
steajnom duniku;
13) dunikova obaveza obavjetavanja i saradnje - steajni
dunik je obavezan da svim organima u steajnom postupku
daje obavjetenja o svim okolnostima koje se odnose na
steajni postupak;
14) lina odgovornost lanova drutva ako je steajni postupak
otvoren nad drutvom iji lanovi lino odgovaraju za
obaveze drutva, zahtjeve protiv lanova drutva po osnovu
njihove line odgovornosti, koji proizlaze iz odredbi ovog ili
nekog drugog zakona za vrijeme steajnog postupka moe
ostvarivati samo steajni upravnik.
Pravne posljedice otvaranja steajnog postupka koje se odnose

na ispunjenje pravnih poslova:
1) pravo steajnog upravnika na izbor - steajni upravnik moe,
ako steajni dunik ili njegov saugovara u vrijeme otvaranja
steajnog postupka nisu ispunili ili nisu u potpunosti ispunili
neki dvostranoobavezujui ugovor, umjesto steajnog
dunika da ispuni ugovor i da zahtijeva ispunjenje od druge
strane;
2) ksni poslovi - ako je vrijeme ispunjenja obaveza iz ksnog
ugovora nastupilo poslije otvaranja steajnog postupka, ne
moe se birati ispunjenje. Druga ugovorna strana steajnog
dunika moe traiti naknadu zbog neispunjenja kao steajni
povjerilac. Naknada zbog neispunjenja sastoji se u razlici
izmeu ugovorene i trine cijene koja u mjestu ispunjenja
vai za ksne ugovore na dan otvaranja steajnog postupka;
3) djeljive usluge - ako je dugovana usluga djeljiva, te ako je
druga ugovorna strana svoju uslugu u vrijeme otvaranja
steajnog postupka ve djelimino ispunila, ona e svoje
potraivanje na protuuslugu koja odgovara njenoj djelimino
ispunjenoj uslugi moi ostvariti kao steajni povjerilac, ak i
u sluaju da steajni upravnik zahtijeva ispunjenje preostalog
dijela usluge. Druga ugovorna strana nema pravo zbog
neispunjenja njenog prava na protuuslugu iz steajne mase
zahtijevati povrat onoga to je djeliminim ispunjenjem njene
usluge prelo u imovinu steajnog dunika prije otvaranja
steajnog postupka;
4) predbiljeba - ukoliko je u zemljinu knjigu upisana predbiljeba
radi osiguranja zahtjeva za sticanje ili ukidanje prava na nekoj
dunikovoj nekretnini ili na nekom pravu upisanom u korist
steajnog dunika ili radi osiguranja zahtjeva za promjenu
sadraja ili reda tog prava, povjerilac svoje potraivanje moe
namiriti kao povjerilac steajne mase. Isto vrijedi i ako je
steajni dunik preuzeo daljnje obaveze prema povjeriocu,
pa ih u cijelosti ili djelimino nije ispunio;
5) zadravanje prava vlasnitva - ako je steajni dunik prije
otvaranja steajnog postupka pokretnu stvar prodao uz
zadravanje prava vlasnitva i kupcu stvar predao u posjed,
POGLAVLJE 10. 447
kupac moe da trai ispunjenje ugovora o prodaji. Isto

vrijedi i ako je steajni dunik preuzeo i daljnje obaveze
prema kupcu te ih u cijelosti ili djelimino nije ispunio;
6) najamni i zakupni odnosi nad nekretninama - najamni i
zakupni odnosi steajnog dunika nad nekretninama ili
prostorijama postoje i dalje sa dejstvom na steajnu masu;
7) steajni dunik kao najmodavac ili zakupodavac ako je
steajni dunik kao najmodavac ili zakupodavac nekretnine
ili prostorije prije otvaranja steajnog postupka raspolagao
potraivanjima iz najamnog i zakupnog odnosa za neko kasnije
vrijeme, ta raspolaganja su djelotvorna samo u mjeri u kojoj
se odnose na najamninu odnosno zakupninu za kalendarski
mjesec koji tee u vrijeme otvaranja steajnog postupka;
8) steajni dunik kao najmoprimac i zakupac - najam ili zakup
nekretnine ili prostorije koju koristi steajni dunik steajni
upravnik moe otkazati bez obzira na ugovoreno trajanje
zakupa;
9) zabrana otkaza ugovora o najmu ili zakupu - Najamni ili zakupni
odnos koji je steajni dunik zasnovao kao najmoprimac ili
zakupac druga strana ne moe otkazati nakon prijedloga
za otvaranje steajnog postupka zbog: docnje u plaanju
najamnine ili zakupnine koja je nastupila u vrijeme prije
podnoenja prijedloga za otvaranje steajnog postupka, i
pogoranja imovinskih odnosa steajnog dunika;
10) raskid ugovora o radu - poslije otvaranja steajnog postupka,
steajni upravnik mora pisanim putem, u roku od 60 dana,
raskinuti radni odnos sa zaposlenikom steajnog dunika po
osnovu procjene da nema potrebe za radom zaposlenika u
toku odvijanja steajnog postupka;
11) prestanak naloga i ugovora o obavljanju poslova - nalog
steajnog dunika koji se odnosi na imovinu koja ulazi u
steajnu masu prestaje otvaranjem steajnog postupka;
12) prestanak punomoi - punomo steajnog dunika koja
se odnosi na imovinu koja ulazi u steajnu masu prestaje
otvaranjem steajnog postupka;
13) nedoputene odredbe ugovora - odredbe ugovora koje

iskljuuju dejstvo pravnih posljedica otvaranja steajnog
postupka su nitavne, odnosno ne proizvode pravno dejstvo.
Pravne posljedice koje se odnose na prebijanje (kompenzaciju) i
pobijanje pravnih radnji steajnog dunika:
1) doputenost prebijanja potraivanja - steajni povjerilac koji
je u vrijeme otvaranja steajnog postupka imao na osnovu
zakona ili ugovora pravo na prebijanje, zadrava to pravo i
poslije otvaranja steajnog postupka;
2) nedoputenost prebijanja potraivanja - prebijanje
potraivanja je nedoputeno ako je: 1) obaveza steajnog
povjerioca prema steajnoj masi nastala nakon otvaranja
steajnog postupka, 2) steajni povjerilac svoje potraivanje
nakon otvaranja postupka stekao od nekog drugog
povjerioca, 3) steajni povjerilac stekao mogunost prebijanja
pravnom radnjom koja se moe pobijati, 4) povjerilac, ije
potraivanje treba biti ispunjeno iz imovine steajnog dunika
koja ne ulazi u steajnu masu, duguje neto steajnoj masi,
i 5) povjerilac povezano lice, a steajnom duniku prema
tom licu pripada neko potraivanje koje je nastalo ili dospjelo
u periodu od est mjeseci prije podnoenja prijedloga
za otvaranje steajnog postupka, osim ako povjerilac ne
dokae da u trenutku nastanka mogunosti prebijanja nije
znao za prijeteu platenu nesposobnost ili nastalu platenu
nesposobnost steajnog dunika;
3) doputenost pobijanja - pobijati se mogu pravne radnje
preduzete prije otvaranja steajnog postupka kojima se
remeti ravnomjerno namirenje povjerilaca (oteenje
povjerilaca), odnosno kojima se pojedini povjerioci stavljaju u
povoljniji poloaj (pogodovanje povjerilaca). Pobijati se moe
pravna radnja koja je dala ili omoguila steajnom povjeriocu
osiguranje ili namirenje ako je: 1) preduzeta u posljednjih
est mjeseci prije podnoenja prijedloga za otvaranje
steajnog postupka, ako je u vrijeme radnje steajni dunik
bio plateno nesposoban ili ako je povjerilac u to vrijeme znao
za platenu nesposobnost ili to iz grube nepanje nije znao
ili 2) preduzeta nakon podnoenja prijedloga za otvaranje
steajnog postupka i ako je povjerilac u vrijeme radnje
POGLAVLJE 10. 449
znao za platenu nesposobnost ili za prijedlog za otvaranje

steajnog postupka ili to iz grube nepanje nije znao.
Pobijati se moe pravna radnja koja je dala ili omoguila
steajnom povjeriocu neuobiajeno osiguranje ili namirenje
kao to je namirenje koje on nije ili nije na taj nain, ili u
to vrijeme imao pravo zahtijevati ako je: 1) pravna radnja
preduzeta u posljednjem mjesecu prije podnoenja prijedloga
za otvaranje steajnog postupka ili nakon podnoenja ovog
prijedloga, 2) pravna radnja preduzeta u toku treeg ili
drugog mjeseca prije podnoenja prijedloga za otvaranje
steajnog postupka i steajni dunik je u vrijeme pravne
radnje bio plateno nesposoban.
4) pobijanje pravnih radnji bez naknade - pravna radnja
steajnog dunika bez naknade ili uz neznatnu naknadu
moe se pobijati, osim ako je preduzeta pet godina prije
podnoenja prijedloga za otvaranje steajnog postupka;
5) namjerno oteenje - pobijati se moe pravna radnja
steajnog dunika koju je on preduzeo u posljednjih pet
godina prije podnoenja prijedloga za otvaranje steajnog
postupka ili nakon tog roka s namjerom da oteti povjerioca,
pod uslovom da je druga ugovorna strana znala u vrijeme
preduzimanja radnje za namjeru steajnog dunika.
Pretpostavlja se da je druga strana znala za namjeru ako je
znala da steajnom duniku prijeti nesposobnost za plaanje
i da se radnjom oteuju povjerioci.
Osnovni pravozatitni cilj koji se hoe postii pobijanjem u steaju
jeste stvoriti uslove za to potpunije namirenje povjerilaca u
skladu sa pravilima o njihovom namirenju.610
2.4. Reorganizaca
Nakon otvaranja steajnog postupka doputeno je izraditi steajni
plan u kojem se moe odstupiti od zakonskih odredbi o unovenju
i raspodjeli steajne mase. Steajnim planom naroito se moe:
610
Dika, Mihajlo i ostali (2003) Trea novela Steajnog zakona, Zagreb: Narodne novine, str. 147.
1) ostaviti steajnom duniku sva ili dio njegove imovine radi

nastavljanja poslovanja steajnog dunika;
2) prenijeti dio ili sva imovina steajnog dunika na jedno ili
vie ve postojeih lica ili lica koja e tek biti osnovana;
3) steajni dunik pripojiti drugom licu ili spojiti s jednim ili
vie lica;
4) prodati sva ili dio imovine steajnog dunika sa ili bez
razlunih prava;
5) raspodijeliti sva ili dio imovine steajnog dunika izmeu
povjerilaca;
6) izvriti pretvaranje potraivanja u uloge;
7) odrediti nain namirenja steajnih povjerilaca;
8) namiriti ili izmijeniti razluna prava;
9) smanjiti ili odgoditi isplatu obaveza steajnog dunika;
10) obaveze steajnog dunika pretvoriti u kredit;
11) preuzeti jemstvo ili dati drugo osiguranje za ispunjenje
obaveza steajnog dunika;
12) urediti odgovornost steajnog dunika nakon zavretka
steajnog postupka,
13) izdati nove dionice i sl.
Steajni dunik moe steajni plan podnijeti zajedno s prijedlogom
otvaranja steajnog postupka. Nakon otvaranja steajnog
postupka steajni plan imaju pravo steajnom sudu podnijeti
steajni upravnik i steajni dunik. Nee se uzeti u obzir plan koji se
podnese sudu nakon zavrnog roita. Sa steajnim upravnikom
u izradi plana savjetodavno sarauje odbor povjerilaca, ako je
osnovan, i dunik pojedinac.
Steajnim planom mogue je predvidjeti i neka druga rjeenja
koja bi bila primjerena okolnostima konkretnog sluaja. Postupak
izglasavanja, odnosno usvajanja steajnog plana, predvia
odvojeno izjanjavanje steajnih povjerilaca po pojedinim
steajnim redovima. Da bi steajni plan bio prihvaen potrebno
je da u svakoj grupi veina povjerilaca glasa za plan, kao i da
zbir potraivanja povjerilaca koji su glasali za plan bude vei od
zbira potraivanja povjerilaca koji su glasali protiv toga da se
plan prihvati. Nakon to steajni plan bude usvojen, on proizvodi
pravno i ekonomsko dejstvo prema svim uesnicima od dana
pravosnanosti.
POGLAVLJE 10. 451
Steajni sud donijee rjeenje o zakljuenju steajnog postupka

im rjeenje o potvrdi steajnog plana postane pravosnano.
Donoenjem rjeenja o zakljuenju steajnog postupka prestaju
slube steajnog upravnika i lanova odbora povjerilaca. Steajni
dunik ponovno stie pravo slobodnog raspolaganja steajnom
masom. Pravilo je uvoenje i vrenje nadzora nad provoenjem
steajnog plana, a njega obavljaju steajni upravnik, odbor
povjerilaca i steajni sud na nain predvien steajnim planom.
3. LIKVIDACIONI POSTUPAK
Likvidacija
je
nain
prestanka
solventnog
poslovnog
subjekta
po
zakonom
utvrenom
postupku usljed postojanja
zakonom utvrenih razloga.
Likvidacija je nain prestanka solventnog poslovnog subjekta

po zakonom utvrenom postupku usljed postojanja zakonom
utvrenih razloga. Kod likvidacije imovina je redovno vea od
obaveza pa ne dolazi u pitanje namirenje povjerilaca. Likvidacioni
postupak provodi se nad pravnim licima. On slui potpunom
namirenju svih povjerilaca pravnog lica unovenjem njegove
imovine. Ukoliko nakon toga preostanu jo neke imovinske
vrijednosti, lanovi pravnog lica namiruju se iz preostale imovine
srazmjerno svom ueu.
Likvidacioni postupak provodi sud koji je, prema Zakonu o
steajnom postupku, nadlean za provoenje steajnog postupka.
Organi likvidacionog postupka su: likvidacioni sudija i likvidator.
Likvidacioni postupak provodi se u sljedeim sluajevima:
1) kada je pravnom licu rjeenjem nadlenog dravnog organa
izreena mjera trajne zabrane daljnjeg obavljanja djelatnosti
pravnog lica. U ovom sluaju zastupnik nadlenog organa
podnosi prijedlog za otvaranje likvidacionog postupka pred
nadlenim sudom;
2) kada je pravosnanim rjeenjem suda utvrena nitavost
upisa u sudski registar ili nitavost osnivanja pravnog lica.
U ovom sluaju sud koji je utvrdio nitavost prosljeuje
rjeenje nadlenom likvidacionom sudu koji, po slubenoj
dunosti, pokree likvidacioni postupak;
3) u sluajevima u kojima se, prema Zakonu o privrednim

drutvima, mora provesti likvidacioni postupak. U ovom
sluaju osniva ovlaten za zastupanje ili organ ovlaten
za zastupanje drutva obavezan je podnijeti prijedlog za
pokretanje likvidacionog postupka. Pri tome svaki pojedini
osniva za zastupanje ili svaki pojedini lan organa ovlatenog
za zastupanje moe podnijeti taj prijedlog. Osniva ovlaten
za zastupanje lica koja postupaju za organ ovlaten za
zastupanje odgovaraju lino za svaku tetu koja treim licima
nastane zbog zakanjelog podnoenja prijedloga.
Odluka o provoenju likvidacionog postupka objavljuje se na
oglasnoj tabli suda i u Slubenim novinama Federacije BiH.
Za likvidatora, po pravilu, treba biti postavljen lan dosadanjeg
organa za zastupanje pravnog lica. Sud moe postaviti neko
drugo pogodno lice za likvidatora ako postoje naznake za to
da uredna likvidacija putem dosadanjih lanova organa za
zastupanje ne bi bila osigurana. Likvidator je duan likvidacionom
sudiji predoiti popis imovine i obaveza pravnog lica. Popis
se sastoji od svih imovinskih vrijednosti (popis imovine) i svih
obaveza ukljuujui prava treih lica na predmetima imovine i
naznaku povjerilaca (popis povjerilaca). Likvidator je duan
izjavom pred nadlenim sudom zajamiti tanost i potpunost
podataka.
Likvidator je duan bez odlaganja uzeti u posjed imovinu
pravnog lica. On je ovlaten i obavezan na unovavanje imovine
pravnog lica. Prava treih lica na predmetima i pravima imovine
moraju se uzeti u obzir. Ukoliko su ispunjene pretpostavke
za provoenje steajnog postupka, likvidator je duan u
roku od 15 dana podnijeti prijedlog za otvaranje steajnog
postupka. Likvidator odgovara za sve tete koje povjeriocima ili
lanovima pravnog lica nastanu zbog zakanjelog podnoenja
prijedloga.
Iz imovine pravnog lica likvidator je, kao prvo, duan unaprijed
izmiriti trokove i takse suda, takse i izdatke svoje uprave i
nastale nune trokove uprave. Likvidator namiruje potraivanja
povjerilaca srazmjerno visini njihovih udjela u potraivanjima im
budu na raspolaganju dovoljna sredstva za raspodjelu. Likvidator
lino odgovara za skrivljenu povredu svoje obaveze da imovinu
POGLAVLJE 10. 453
unovi to je najbolje mogue i da prikupljeni iznos ravnomjerno

podijeli.
Nakon dokaza o potpunoj diobi imovine sud razrjeava likvidatora
njegove slube i zakljuuje postupak. Zakljuenje postupka se
javno oglaava u Slubenim novinama Federacije BiH. Nakon
to je zakljuenje likvidacionog postupka postalo pravosnano,
sud odreuje brisanje pravnog lica u svim javnim registrima.611
611
l. 2-15 ZLP.
LITERATURA
1. Antonijevi, Zoran (1970) Privredno pravo, Beograd: Savremena administracija.
2. Baki-Mufti, Jasna (2005) Razumijevanje Dejtonskog ustava 10 godina kasnije,
Zbornik radova Pravnog fakulteta u Splitu, god. 42, str. 67-92.
3. Barbi, Jaka (1989) Primjena Zakona o preduzeima, Zagreb.
4. Barbi, Jaka (1991) Trgovaka drutva, Varadin: ConsultInvest d.o.o.
5. Barbi, Jaka (1999) Pravo drutava: Opi dio, Knjiga I, Zagreb: Organizator.
6. Barbi, Jaka (2000) Uloga temeljnog kapitala u dionikom drutvu, Vladavina prava,
br. 3-4/00, Zagreb.
7. Barbi, Jaka (2006) Pravo drutava, Knjiga I, Zagreb: Organizator.
8. Barnes, A. James, Dworkin, Terry M. i Richards, Eric (1987) Law for Business,
Homewood: IRWIN.
9. Barto, Milan (1933) Privatno pravo, Beograd.
10. Biki, Abedin (2004) Obligaciono pravo opi dio, Sarajevo: Univerzitetska knjiga.
11. Biki, Enes (2005) Ugovorno zastupanje u domaem pravu i principima evropskog
ugovornog prava, doktorska disertacija, Mostar.
12. Bilteni sudske prakse, Vrhovni sud Federacije BiH, br. 2/97, 1/98 i 2/99.
13. Bilten sudske prakse Kantonalnog suda Sarajevo, br. 3/2000.
14. Blagojevi, Borislav i Krulj, Vrleta (1983) Komentar Zakona o obligacionim odnosima,
Beograd: Savremena administracija.
15. Cari, Slavko (1981) Pravni poloaj organizacija udruenog rada, Beograd: Savremena
administracija.
16. Chesseman, Henry R. (2007) Business Law: legal environment, online commerce,
business ethics and international issues, 6th edition, New Jersey: Pearson Education
Inc.
17. Cigoj, Stojan (1980) Komentar zakona o obligacionim odnosima, Beograd: Savremena
administracija.
455
18. ovi, efkija (2003) Poslovno pravo: statusno pravo i pravo privrednih drutava,
Sarajevo: Pravni fakultet Univerziteta u Sarajevu.
19. Dika, Mihajlo i ostali (2003) Trea novela Steajnog zakona, Zagreb: Narodne
novine.
20. Dimitrijevi, Momilo (1974) Uvod u pravo, Beograd: Savremena administracija.
21. Drakuli, M. (2001) Osnovi poslovnog prava, Beograd: Fakultet organizacionih nauka
Univerziteta u Beogradu.
22. orevi, Jovan (1975) Ustavno pravo, Beograd: Savremena administracija.
23. Ellison, John, Bedingeld, Jim i Harrison, Tom (1994) Business Law, Durham:
Business Education Publishers Limited.
24. Ferri, Giuseppe (1968) Manuale di diritto commerciale, Torino: UTET.
25. Fornsworth E. Allan (1973) Uvod u pravni sistem Sjedinjenih Amerikih Drava,
Beograd: Savremena administracija.
26. Gaber, Stevan (1973) Teorija na dravata i pravoto, Skopje: Kultura.
27. Gavri, S., Banovi, D. i Krause, C., ur. (2009) Uvod u politiki sistem Bosne i
Hercegovine - izabrani aspekti, Sarajevo: Sarajevski otvoreni centar i Fondacija
Konrad Adenauer, Predstavnitvo u Bosni i Hercegovini.
28. Gams, Andrija (1963) Uvod u graansko pravo, Beograd: Nauna knjiga.
29. Goldman, Arnold J. i Sigismond, William D. (2001) Business Law: Principles and
Practices, 5th Ed., Boston-New York: Houghton Mifin Company.
30. Goldtajn, Aleksandar (1967) Privredno ugovorno pravo, Zagreb: Informator.
31. Golunski S.A. i Strogorovi M.S. (1964) Teorija drave i prava, Beograd.
32. Grinhut, K. S., Drutvo sa ogranienom odgovornou po austrijskom pravu,
Beograd: Knjiara Ernesta Ajneta ml.
33. Hmmerle, Hermann (1960) Handelsrecht, Graz, Vienna, Kln: Verlag Styria.
34. Henn, Harry G. (1970) Handbook of the Law of Corporations and Other Business
Enterprises, St. Paul: West Publishing Co.
35. Jaki, Stevan (1960) Obligaciono pravo, Sarajevo: Veselin Maslea.
36. Jovanovi, Vladimir (1990) Preduzee i drutva prema Zakonu o preduzeima,
Beograd.
37. Jovievi, Miodrag (1977) O ustavu - teorijsko-komparativna studija, Beograd:
Savremena administracija.
38. Jovii, Miodrag (1977) Zakon i zakonitost ivot pravnih propisa, Beograd: Radnika
tampa.
39. Kelzen, Hans (1973) Opta teorija drave i prava, Beograd: Arhiv za pravne i
drutvene nauke.
40. Kouti, Budimir (1973) Sudska presuda kao izvor prava, Beograd: Savremena
administracija.
41. Krulj, Vrleta (1978) Pravni reim i oblici koncentracije u privredi, Beograd: Savremena
administracija.
42. Ledi, Dragutin (1997) Pravni poloaj lanova trgovakih drutava u Hrvatskoj,
Vladavina prava br. 1/97, Zagreb.
LITERATURA
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
69.
70.
71.
72.
73.
74.
75.
Loza, Bogdan (1981) Obligaciono pravo, Sarajevo: Dom tampe.

Luki, Radomir (1958) Teorija drave i prava, Beograd: Nauna knjiga.
Luki, Radomir (1979) Uvod u pravo, Beograd: Nauna knjiga.
Luki, Radomir (1979) Metodologija prava, Beograd: Nauna knjiga.
Markowitz, Harry (1952) Portfolio Selection, The Journal of Finance, Vol. 7, No. 1,
str. 77-91.
Marks, Karl (1972) Kapital, Beograd: Prosveta.
Mazullo, Geoffrey (1998) Upravljanje dionikim drutvima - uvod u osnovne koncepte,
Sarajevo: USAID.
Miloevi, Ljubia (1977) Obligaciono pravo, Beograd: Nauna knjiga.
Misita, Nevenko (2012) Evropska Unija: pravo konkurencije, Sarajevo: Revicon.
Mratovi, Veljko (1971) Problemi ustava i demokratije u suvremenoj dravi, Zagreb:
Naprijed.
Muhi, Fuad (1983) Teorija prava, Sarajevo: Svjetlost.
Organisation for Economic Co-Operation And Development (2004), OECD Principles
of Corporate Governance, OECD Publications, Pariz.
Pennington, R. Robert (1990) Company Law, London, Dublin and Edinburgh:
Butterworths.
Peri, Berislav (1978) Struktura prava, Zagreb: SNL.
Peri, Berislav (1964) Struktura prava, Zagreb: Narodne novine.
Peri, Berislav (1994) Drava i pravni sustav, Zagreb: Informator.
Perovi, Slobodan (1980) Obligaciono pravo, Beograd: Privredna tampa.
Pobri, Nurko (2000) Ustavno pravo, Mostar: Slovo.
Pozni, Borivoje (1970) Graansko procesno pravo, II izdanje, Beograd: Savremena
administracija.
Pravni leksikon (1978) Beograd: Savremena administracija.
Pravni leksikon (2007) Zagreb: Leksikografski zavod Miroslav Krlea.
Presuda Privrednog suda Hrvatske, P 1321/93.
Presude Vrhovnog suda Hrvatske, Rev. 86/1987; G 1796/78.
Presuda Vrhovnog suda Republike Hrvatske, Rev. 1559/01 od 12.09.2001. godine.
Presuda Vrhovnog suda Republike Hrvatske, P-3004/93 od 26.04.1994.
Presuda Visokog trgovakog suda RH, P - 472/95.
Presuda Vieg privrednog suda Hrvatske, P 333/79.
Prica, Radoje (1976) Organizacioni oblici direktnih inostranih investicija, Beograd:
Institut drutvenih nauka.
Pupi, Borivoje (1980) Uvod u pravne nauke, Beograd: Savremena administracija.
Pusi, Eugen (2007) Drava i dravna uprava, Zagreb: Biblioteka Suvremena Javna
Uprava.
Radoji, Spasoje (1919) Osnovi trgovakog prava, Beograd: Knjiarnica Gece Kona.
Radoji, Spasoje (1926) Osnovi trgovakog prava, Beograd.
Radovanovi-Vukovi, Marija (1969) Zastupnitvo u graanskom i privrednom
pravu, Beograd: Institut za uporedno pravo.
457
76. Rene, David (1960) Uvod u privatno pravo Engleske, Beograd: Institut za uporedno
pravo.
77. Romac, Ante (1982) Latinske pravne izreke, Zagreb: Globus.
78. Simi, Mili (2005) Red uraunavanja ispunjenja kad postoji vie novanih obligacija,
kamate i trokovi, Zbornik radova, Udruenje raunovoa i revizora FBiH, Neum.
79. Simi, Mili i Trifkovi, Milo (1999) Poslovno pravo - osnovi prava i obligacija,
privredna/trgovaka drutva, Sarajevo: Ekonomski fakultet u Sarajevu.
80. South East Corporate Governance Roundtable and the Corporate Affairs Division in
Co-operation with the Investment Compact Team (2003) White Paper on Corporate
Governance in South East Europe, Stability Pact South East Europe Compact for
Reform, Investment, Integrity and Growth, OECD Publications.
81. Stranicky, Milorad (1939) Tuma trgovakog zakona, Zagreb.
82. Stranicky, Milorad (1926) Predavanja iz trgovakog prava, Zagreb: Bibliografski
zavod d.d.
83. Strezoski, Strezo (1977) Trgovac, trgovako drutvo i njihovo udruivanje u
kapitalistikim zemljama, Novi Sad: Pravni fakultet.
84. Sultanovi, Aziz (1969) Osnovi privrednog prava i pravni poslovi u privredi, Sarajevo:
Svjetlost.
85. Sultanovi, Aziz, Trifkovi, Milo i Simi, Mili (1984) Teorija drave i prava, statusnog
i obligacionog prava, Sarajevo: Veselin Maslea.
86. Sultanovi, Aziz, Trifkovi, Milo i Simi, Mili (1991) Privredno pravo - dio I, Sarajevo:
Ekonomski fakultet.
87. Tauber, L. (1928) Udbenik trgovakog prava, Beograd: Geca Kon.
88. Trifkovi, Milo (1981) Pravo konkurencije, Sarajevo: Svjetlost.
89. Trifkovi, Milo, Simi, Mili i Trivun, Veljko (2004) Poslovno pravo ugovori,
vrijednosni papiri i pravo konkurencije, Sarajevo: Ekonomski fakultet.
90. Trivun, Veljko, Silajdi, Vedad, Mahmutehaji, Fatima i Grbo, Zinka (2003)
Praktikum poslovnog prava, Sarajevo: Izdavaka djelatnost Ekonomskog fakulteta u
Sarajevu.
91. Trivun, Veljko i Mahmutehaji, Fatima (2008) Zakonska zatita rme na Internetu,
Godinjak Pravnog fakulteta u Sarajevu LI-2008.
92. Vasiljevi, Mirko (1997) Poslovno pravo - trgovinsko pravo, Beograd: Savremena
administracija.
93. Vasiljevi, Mirko (1999) Privredna drutva - domae i uporedno pravo, Beograd:
Udruenje pravnika u privredi SR Jugoslavije.
94. Vedri, Martin (1971) Osnove imovinskog prava, Zagreb: Informator.
95. Vedri, Martin i Klari, Petar (1996) Graansko pravo, Zagreb: Narodne novine.
96. Velimirovi, M. (1980) Privredno pravo: organizacije udruenog rada, Sarajevo:
Svjetlost.
97. Vilogorac, Esad i Dizdar, Mihret (2000) Zakon o privrednim drutvima - objanjenja
i komentar, Sarajevo: Revicon.
LITERATURA
98. Vilus, Jelena (1986) Opti uslovi formularnih ugovora, Beograd: Institut za uporedno
pravo Savremena administracija.
99. Viskovi, Nikola (1976) Pojam prava, Split: Pravni fakultet.
100. Viskovi, Nikola (1996) Drava i Pravo, Sarajevo: Univerzitetska knjiga
101. Vizner, Boris (1982) Komentar zakona o obveznim odnosima, Zagreb.
102. von Julius, Gierke (1949) Handelsrecht und Sehiffahrtsrecht, Berlin: Walter de
Gruyter CO.
103. Vrbani, Juraj (1909) Trgovako zakonoslavlje, Zagreb.
104. Vukadinovi, Radovan (2001) Pravo Evropske unije, Beograd: Megatrend
105. Websters New Universal Unabridged Dictionary (New World Dictionaries, New
York, 1983)
WEB STRANICE:
106.
107.
108.
109.
110.
111.
112.
www.cbbh.ba
http://www.law.cornell.edu
http://ec.europa.eu
www.rvp.ba
http://www.isin.org/isin/
http://www.gzs.si/slo
http://www.law.cornell.edu/ucc
459
KORITENI PROPISI
1. I Direktiva Savjeta EU (68/151/EEC od 09. 03. 1968.) o koordinaciji zatitnih mjera,
koje se, radi zatite interesa lanova i drugih lica drave lanice, u smislu lana 58.
stav 2. Rimskog ugovora, zahtijevaju od kompanija sa ciljem ujednaavanja mjera
u Zajednici (First Council Directive of 9 March 1968 on coordination of safeguards
which, for the protection of the interests of members and others, are required by
Member States of companies within the meaning of the second paragraph of Art.
58 of the Treaty, with a view to making such safeguards equivalent throughout the
Community (68/151/EEC), OJ 1968 L65/8)
2. II Direktiva Savjeta EU (77/91/EEC od 13. 12. 1976.) o koordinaciji zatitnih mjera,
koje se, radi zatite interesa lanova i drugih lica drave lanice, u smislu lana 58.
stav 2. Rimskog ugovora, zahtijevaju od kompanija u pogledu osnivanja dionikih
drutava i odravanja i promjena osnovnog kapitala sa ciljem ujednaavanja mjera u
Zajednici (Second Council Directive of 13 December 1976 on coordination of safeguards which, for the protection of the interests of members and others, are required
by Member States of companies within the meaning of the second paragraph of Art.
58 of the Treaty, in respect of the formation of public limited liability companies and
the maintenance and alteration of their capital, with a view to making such safeguards equivalent (77/91/EEC), OJ 1977 L26/1)
3. III Direktiva Savjeta EU (78/855/EEC od 09. 10. 1978.) zasnovana na paragrafu
54. (3) (g) Rimskog ugovora koja se odnosi na spajanje dionikih drutava (Third
Council Directive of 9 October 1978 based on Art. 54(3)(g) of the Treaty concerning
mergers of public limited liability companies (78/855/EEC), OJ 1978 L295/36)
4. IV Direktiva Savjeta EU (78/660/EEC od 25. 07. 1978.) bazirana na lanu 54. (3) (g)
Rimskog ugovora o godinjim raunima nekih kompanija (Fourth Council Directive of
25 July 1978 based on Art. (3)(g) of the Treaty on annual accounts of certain types
of companies (78/660/EEC), OJ 1978 L221/11)
461
5. VI Direktiva Savjeta EU (82/891/EEC od 17. 12. 1982.) zasnovana na lanu 54. (3)
(g) Rimskog ugovora koja se odnosi na podjelu dionikih drutava (Sixth Council
Directive 82/891/EEC of 17 December 1982 based on Article 54 (3) (g) of the Treaty, concerning the division of public limited liability companies)
6. VII Direktiva Savjeta EU (83/349/EEC od 13. 06. 1983.) bazirana na lanu 54.(3)
(g) Rimskog ugovora o konsolidovanim raunima (Seventh Council Directive of 13
June 1983 based on Art. 54(3)(g) of the Treaty on consolidated accounts (83/349/
EEC), OJ L193/1)
7. VIII Direktiva Savjeta EU (84/253/EEC od 10. 04. 1984.) zasnovana na lanu 54.
(3) (g) Rimskog ugovora o reviziji (odobravanju) raunovodstvenih dokumenata
od ovlatenih lica (Eighth Council Directive of 10 April 1984 based on Art. 54(3)(g)
of the Treaty on the approval of persons responsible for carrying out the statutory
audits of accounting documents, (84/253/EEC), OJ 1984 L126/20)
8. IX Direktiva Savjeta EU - Direktiva o pravima dioniara (2007/36/EC od 11. 07.
2007.) o izvravanju odreenih prava dioniara u drutvima uvrtenim u berzansku kotaciju (Directive 2007/36/EC - Shareholder Rights Directive of the European
Parliament and of the Council of 11 July 2007 on the exercise of certain rights of
shareholders in listed companies, Ofcial Journal of the European Union L 184, 14.
07. 2007)
9. XI Direktiva Savjeta EU (89/666/EEC od 21. 12. 1989.) o obavezi objavljivanja
odreenih podataka od strane lijala otvorenih u EU od kompanija za koje je nadleno pravo druge drave (Eleventh Council Directive of 21 December 1989 concerning disclosure requirements in respect of branches opened in a Member State by
certain types of companies governed by the law of another State (89/666/EEC), OJ
1989 L395/36)
10. XII Direktiva Savjeta EU (89/667/EEC od 21. 12. 1989.) o jednolanom drutvu
sa ogranienom odgovornou (Twelfth Company Law Directive of 21 December
1989 on single-member private limited liability companies (89/667/EEC), OJ 1989
L395/4082)
11. XIII Direktiva Savjeta EU (2004/25/EC od 21. 04. 2004.) o preuzimanju dionikih
drutava (Directive 2004/25/EC of the European Parliament and of the Council of
21 April 2004 on takeover bids. Ofcial Journal of the European Union L 142, 30.
04. 2004)
12. Evropska konvencija o dravljanstvu (1997)
13. Hrvatsko-ugarski trgovaki zakonik (1875)
14. Jednoobrazni trgovaki zakonik (Uniform Commercial Code) od 1952. godine
15. Konvencija Vijea Evrope o smanjenju sluajeva viestrukog dravljanstva i o vojnoj
obvezi u sluajevima viestrukog dravljanstva (1963)
16. Krivini zakon Federacije BiH (Slubene novine FBiH, br. 36/03, 37/03, 21/04, 69/04,
18/05, 42/10, 42/11)
KORITENI PROPISI
17. Meunarodni pakt o ljudskim pravima (International Covenant on Civil and Political
Rights) iz 1966. godine
18. Naela evropskog ugovornog prava - Landova naela (The Principles of European
Contract Law) iz 1999. godine
19. Odluka o klasikaciji djelatnosti BiH (Slubeni glasnik BiH, br. 84/06 i 47/10)
20. Odluke o minimalnim standardima za upravljanje kreditnim rizikom i klasikaciju
aktive banaka (Slubene novine FBiH, br. 54/04 i 68/05)
21. Okvirni Zakon o registraciji poslovnih subjekata u Bosni i Hercegovini (Slubeni glasnik Bosne i Hercegovine, br. 42/04)
22. Okvirni zakon o zalozima (Slubeni glasnik BiH, br. 28/04)
23. Opte uzanse za promet robom (Slubeni list FNRJ, br. 15/54)
24. Opti imovinski zakonik za Crnu Goru
25. Pravilnik o nainu sticanja i prometa vlastitih dionica (Slubene novine FBiH, br.
12/04)
26. Pravilnik o upravljanju dionikim drutvima (Slubene novine FBiH, br. 19/10)
27. Rimski sporazum (The Treaty of Rome) od 1957. godine
28. Trgovaki zakon Kraljevine Jugoslavije (1937)
29. Trgovaki zakonik Kraljevine Srbije (1860, 1896, 1898)
30. Trgovaki zakonik za Bosnu i Hercegovinu (1883)
31. Ugovor o dravljanstvu udanih ena (1957)
32. Ugovor o osnivanju Evropske ekonomske zajednice iz 1957. godine
33. Ugovor o pravima djece (1989)
34. Ugovor o pravnom poloaju osoba bez dravljanstva (1954)
35. Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima (The Universal Declaration of Human
Rights) iz 1948. godine
36. Uputstvo o nainu odreivanja oznaka vrijednosnim papirima (security code), Registar vrijednosnih papira u Federaciji Bosne i Hercegovine, 2009
37. Uredba o Evropskoj ekonomskoj interesnoj grupaciji (EEIG) iz 1985. godine (Council
Regulation 2137/85 EEC of 25 July 1985 on the European Economic Interest grouping, OJ L199 of 31 July 1985, 1)
38. Uredba o statutu evropske kompanije (SE) iz 2001. godine (Council Regulation (EC)
2157/2001 of 8 October 2001 on the Statute for a European company (SE), OJ 2001
L294/1.)
39. Zakon o Agenciji za bankarstvo Federacije Bosne i Hercegovine (Slubene novine
FBiH, br. 9/96, 27/98, 20/00, 45/00, 58/02, 13/03, 19/03, 47/06, 59/06, 48/08,
34/12 i 77/12)
40. Zakon o Agenciji za osiguranje u Bosni i Hercegovini (Slubeni glasnik BiH, br. 12/04)
41. Zakon o akcionarskim drutvima iz 1896. godine
42. Zakon o autorskom i srodnim pravima (Slubeni glasnik BiH, 63/10)
43. Zakon o bankama (Slubene novine FBiH, br. 39/98, 32/00, 48/01, 27/02, 41/02,
58/02, 13/03, 19/03, 28/03 i 66/13)
463
44. Zakon o carinskoj politici Bosne i Hercegovine (Slubeni glasnik BiH br. 57/04, 51/06,
76/06, 93/08 i 76/11)
45. Zakon o drutvima za osiguranje u privatnom osiguranju (Slubene novine FBiH br.
24/05 i 36/10)
46. Zakon o elektronskom potpisu (Slubeni glasnik BiH 91/06)
47. Zakon o industrijskom dizajnu (Slubeni glasnik BiH, br. 53/10)
48. Zakon o investicionim fondovima (Slubene novine FBiH, br. 85/08)
49. Zakon o izvrnom postupku (Slubene novine FBiH, br. 32/03, 33/06, 39/09)
50. Zakon o javnim nabavkama (Slubeni glasnik BiH, br. 49/04,19/05, 52/05, 92/05,
94/05, 8/06 , 24/06, 70/06, 12/09, 60/10)
51. Zakon o javnim preduzeima (Slubene novine FBiH, br. 8/05, 81/08 i 22/09)
52. Zakon o klasikaciji djelatnosti BiH (Slubeni glasnik BiH, br. 76/06, 100/08, 32/10)
53. Zakon o Komisiji za vrijednosne papire (Slubene novine FBiH, br. 39/98, 36/99 i
33/04)
54. Zakon o konkurenciji (Slubeni glasnik BiH br. 48/05, 76/07 i 80/09)
55. Zakon o leasingu (Slubene novine FBiH, br. 85/08, 39/09 i 65/13)
56. Zakon o leasingu (Slubene novine FBiH, br. 85/08, 39/09 i 65/13)
57. Zakon o likvidacionom postupku (Slubene novine FBiH, br. 29/03)
58. Zakon o mikrokreditnim organizacijama (Slubene novine FBiH, br. 59/06)
59. Zakon o notarima Federacije Bosne i Hercegovine (Slubene novine FBiH, br. 45/02)
60. Zakon o obligacionim odnosima (Slubeni list SFRJ, br. 29/78, 39/85, 45/89, 57/89 preuzet Slubeni list RBiH, br. 2/92, 13/93, 13/94 i Slubene novine FBiH, br. 29/03
i 42/11)
61. Zakon o osnivanju Instituta za intelektualno vlasnitvo Bosne i Hercegovine (Slubeni glasnik BiH br. 43/04)
62. Zakon o patentu (Slubeni glasnik BiH, 53/10)
63. Zakon o politici direktnih stranih ulaganja u Bosni i Hercegovini (Slubeni glasnik BiH,
br. 4/98 i 13/03)
64. Zakon o preduzeima (Slubene novine FBiH, br. 2/95 i 8/96)
65. Zakon o preuzimanju dionikih drutava (Slubene novine FBiH, br. 7/06)
66. Zakon o preuzimanju Zakona o obligacionim odnosima (Slubeni list RBiH, br. 2/92,
13/93 i 13/94)
67. Zakon o privrednim drutvima Federacije Bosne i Hercegovine (Slubene novine
FBiH, br. 23/99, 45/00, 2/02, 6/02, 29/03, 68/05, 91/07, 84/08, 88/08, 7/09, 63/10
i 75/13)
68. Zakon o privrednim drutvima (Slubeni glasnik Republike Srbije, br. 36/11)
69. Zakon o raunovodstvu Federacije Bosne i Hercegovine (Slubene novine FBiH, br.
83/09)
70. Zakon o radu (Slubene novine FBiH, 43/99, 32/00 i 29/03)
71. Zakon o registraciji poslovnih subjekata u Federaciji Bosne i Hercegovine (Slubene
novine FBiH, br. 27/05, 68/05 i 43/09)
KORITENI PROPISI
72. Zakon o registrovanim zalogama na pokretnim stvarima i lanskim udjelima (Slubene novine FBiH, br. 17/02)
73. Zakon o registru vrijednosnih papira (Slubene novine FBiH, br. 39/98, 36/99 i 33/04)
74. Zakon o slobodnim zonama (Slubeni glasnik BiH, br. 99/09)
75. Zakon o stvarnim pravima (Slubene novine FBiH, br. 66/2013)
76. Zakon o steajnom postupku (Slubene novine FBiH, br. 29/03, 32/04 i 42/06)
77. Zakon o sukobu interesa u institucijama vlasti BiH (Slubeni glasnik BiH, br.16/02,
14/03, 12/04, 63/08 i 18/12)
78. Zakon o sukobu interesa u organima vlasti u FBiH (Slubene novine FBiH, br. 70/08)
79. Zakon o trgovakim drutvima Republike Hrvatske (Narodne novine Republike Hrvatske, br. 111/93, 34/99, 121/99, 52/00, 118/03, 107/07, 146/08, 137/09, 152/11,
111/12, 144/12)
80. Zakon o tritu vrijednosnih papira (Slubene novine FBiH, br. 85/08 i 109/12)
81. Zakon o udruenjima i fondacijama (Slubene novine FBiH, br. 45/02)
82. Zakon o upravnom postupku (Slubeni glasnik BiH, br. 29/02, 12/04, 88/07, 93/09
i 41/13)
83. Zakon o vanjskotrgovinskoj politici (Slubeni glasnik BiH, br. 7/98 i 35/04)
84. Zakon o zatiti korisnika nansijskih usluga (Slubene novine FBiH, br. 31/14)
85. Zakon o zatiti oznaka zemljopisnog podrijetla (Slubeni glasnik BiH, 53/10)
86. Zakon o igu (Slubeni glasnik BiH, br. 53/10)
465
O AUTORIMA
Trifkovi, Milo (Sarajevo) je predsjednik Akademije nauka i
umjetnosti Bosne i Hercegovine. Radio je kao redovni profesor
na Ekonomskom fakultetu u Sarajevu, a u periodu od 2002.2004. godine bio je dekan Ekonomskog fakulteta u Sarajevu.
Nakon toga bio je dekan Sarajevo Graduate School of Business
(University of Delaware i Ekonomski fakultet u Sarajevu) i redovni
profesor na premetu Business Ethic (2004.-2006.)
Autor i koautor je slijedeih knjiga: Teorija drave i prava: statusnog
i obligacionog prava (Sarajevo: Veselin Maslea, 1984.), Nelojalna
utakmica (Sarajevo: Svjetlost, 1990.), Poslovno pravo: ugovori,
vrijednosni papiri i pravo konkurencije (Sarajevo: ahinpai,
1997.), Poslovno pravo: osnovi prava i obligacija, privredna/
trgovaka drutva (Sarajevo: Izdavaka djelatnost Ekonomskog
fakulteta u Sarajevu, 1999.), Novi pravni reim direktnih stranih
ulaganja u Bosni i Hercegovini (Sarajevo: JP NIO Slubeni list
BiH, 2000.), Meunarodno poslovno pravo i arbitrae (Sarajevo:
Izdavaka djelatnost Ekonomskog fakulteta u Sarajevu, 2001.),
Praktikum meunarodnog poslovnog prava (Sarajevo: Izdavaka
djelatnost Ekonomskog fakulteta u Sarajevu, 2003.), Poslovno
pravo: ugovori, vrijednosni papiri i pravo konkurencije (Sarajevo:
Nacionalno i evropsko pravo (Sarajevo: Izdavaka djelatnost
Ekonomskog fakulteta u Sarajevu, 2007.), Meunarodno poslovno
pravo (Sarajevo: Izdavaka djelatnost Ekonomskog fakulteta u
Sarajevu, 2009.), Poslovno pravo: ugovori, vrijednosni papiri i
pravo konkurencije (Sarajevo: Izdavaka djelatnost Ekonomskog
fakulteta u Sarajevu, 2013.). Autor je velikog broja naunih i
strunih radova objavljenih u domaim i inozemnim publikacijama.
467
Simi, Mili (Sarajevo) je redovni profesor na Ekonomskom

fakultetu u Sarajevu. Autor i koautor je slijedeih knjiga: Teorija
drave i prava: statusnog i obligacionog prava (Sarajevo:
Veselin Maslea, 1984.), Poslovno pravo: ugovori, vrijednosni
papiri i pravo konkurencije (Sarajevo: ahinpai, 1997.),
Poslovno pravo: osnovi prava i obligacija, privredna/trgovaka
drutva (Sarajevo: Izdavaka djelatnost Ekonomskog fakulteta
u Sarajevu, 1999.), Poslovno pravo: ugovori, vrijednosni papiri i
fakulteta u Sarajevu, 2004.), Korporativno upravljanje: principi i
mehanizmi (Sarajevo: Revicon, 2008.), Meunarodno poslovno
fakulteta u Sarajevu, 2013.). Autor je velikog broja naunih i
strunih radova objavljenih u domaim i inozemnim publikacijama.
Trivun, Veljko (Sarajevo) je redovni profesor na Ekonomskom
fakultetu Univerziteta u Sarajevu. U periodu od 2008.-2012.
godine bio je dekan Ekonomskog fakulteta u Sarajevu. Bio
je Prorektor Univerziteta u Sarajevu, profesor na Pravnom
fakultetu Univerziteta u Sarajevu, Direktor Poslovne Akademije
u Sarajevu, Prodekan na Ekonomskom fakultetu u Sarajevu i
rukovodilac slube Energoinvesta u Sarajevu. Autor i koautor
je slijedeih knjiga: Uticaj principa pacta sunt servanada na
izvrenje obaveza kod ugovora o graenju (Sarajevo: Izdavaka
djelatnost Ekonomskog fakulteta u Sarajevu, 2002.); Nacionalno
i evropsko pravo (Sarajevo: Izdavaka djelatnost Ekonomskog
fakulteta u Sarajevu, 2007.), Meunarodno poslovno pravo
(Sarajevo: Izdavaka djelatnost Ekonomskog fakulteta u
Sarajevu, 2009.), Applied Business Law (Sarajevo: Izdavaka
djelatnost Ekonomskog fakulteta u Sarajevu, 2009.). i koautor
i redaktor slijedeih knjiga Praktikum meunarodnog poslovnog
prava (Sarajevo: Izdavaka djelatnost Ekonomskog fakulteta u
fakulteta u Sarajevu, 2004.), Poslovno pravo: ugovori, vrijednosni
papiri i pravo konkurencije (Sarajevo: Izdavaka djelatnost
Ekonomskog fakulteta u Sarajevu, 2013.). Objavio je veliki broj
naunih i strunih radova u domaim i inozemnim publikacijama,
referiranim u meunarodnim bazama podataka.
O AUTORIMA
Silajdi, Vedad (Sarajevo) je docent na Ekonomskom fakultetu

u Sarajevu. Koautor je slijedeih knjiga: Praktikum Poslovnog
prava (Sarajevo: Izdavaka djelatnost Ekonomskog fakulteta
u Sarajevu, 2002.), Praktikum poslovnog prava, II dopunjeno i
izmjenjeno izdanje (Sarajevo: Izdavaka djelatnost Ekonomskog
fakulteta u Sarajevu, 2003.), Praktikum meunarodnog poslovnog
prava (Sarajevo: Izdavaka djelatnost Ekonomskog fakulteta
u Sarajevu, 2003.), Nacionalno i evropsko pravo (Sarajevo:
Meunarodno poslovno pravo (Sarajevo: Izdavaka djelatnost
Ekonomskog fakulteta u Sarajevu, 2009.), Applied Business
Law (Sarajevo: Izdavaka djelatnost Ekonomskog fakulteta u
fakulteta u Sarajevu, 2013.). Objavio je veliki broj naunih i
strunih radova referiranih u meunarodnim bazama podataka.
Mahmutehaji Novalija, Fatima (Sarajevo) je docent na
Ekonomskom fakultetu u Sarajevu. Koautor je slijedeih knjiga:
Praktikum Poslovnog prava (Sarajevo: Izdavaka djelatnost
Ekonomskog fakulteta u Sarajevu, 2002.), Praktikum poslovnog
prava, II dopunjeno i izmjenjeno izdanje (Sarajevo: Izdavaka
djelatnost Ekonomskog fakulteta u Sarajevu, 2003.), Praktikum
meunarodnog poslovnog prava (Sarajevo: Izdavaka djelatnost
Ekonomskog fakulteta u Sarajevu, 2003.). Meunarodno poslovno
Sarajevu, 2009.), Applied Business Law (Sarajevo: Izdavaka
djelatnost Ekonomskog fakulteta u Sarajevu, 2009.), Poslovno
pravo: ugovori, vrijednosni papiri i pravo konkurencije (Sarajevo:
Izdavaka djelatnost Ekonomskog fakulteta u Sarajevu, 2013.).
Objavila je veliki broj naunih i strunih radova referiranih u
meunarodnim bazama podataka.
469

Poslovno Pravo PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Poslovno Pravo PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

POSLOVNO PRAVO

UVOD U PRAVO, OSNOVI OBLIGACIJA I PRIVREDNA DRUTVA

Trifkovic Simic Trivun Silajdic Mahmutcehajic Novalija

doc. dr. Fatima Mahmutehaji Novalija

Akademik prof. dr. Milo Trifkovi

EKONOMSKI FAKULTET U SARAJEVU

prof. dr. eljko AIN, dekan

prof. dr. Nevenko Misita

200 primjeraka 150 primjeraka

CIP - Katalogizacija u publikaciji

Trifkovi Simi Trivun Silajdi Mahmutehaji Novalija

sposobljavanje strunjaka za razumijevanje i realiziranje prisutnosti u sloenim ekonomskim

Komanditno drutvo ........ 383

Specini oblici poslovnih

Osnovni pojmovi o dravi i

Pojam, izvori i subjekti

Privredna drutva ............ 137

Koriteni propisi ...................................... 461

Dioniko drutvo ............. 203

O autorima ............................................. 467

Poglavlje 10 Prestanak privrednih

POSLOVNO PRAVO: Uvod u pravo, osnovi obligaca i privredna drutva

Trifkovi Simi Trivun Silajdi Mahmutehaji Novala

POSLOVNO PRAVO: Uvod u pravo, osnovi obligaca i privredna drutva

Trifkovi Simi Trivun Silajdi Mahmutehaji Novala

POSLOVNO PRAVO: Uvod u pravo, osnovi obligaca i privredna drutva

Trifkovi Simi Trivun Silajdi Mahmutehaji Novala

POSLOVNO PRAVO: Uvod u pravo, osnovi obligaca i privredna drutva

Trifkovi Simi Trivun Silajdi Mahmutehaji Novala

Austrijski Opti graanski zakonik od 1811, ukljuujui Novele od 1914,

drutvo sa neogranienom solidarnom odgovornou

drutvo sa ogranienom odgovornou

drutvo za upravljanje fondovima

drutvo za uzajamno osiguranje

Evropska ekonomska interesna grupacija (European Economic Interest

Evropska ekonomska zajednica

POSLOVNO PRAVO: Uvod u pravo, osnovi obligaca i privredna drutva

Evropska ekonomska interesna grupacija (Europische Wirtschaftliche

Federacija Bosne i Hercegovine

Agencije za bankarstvo Federacije BiH

Hrvatsko-ugarski trgovaki zakonik (1875)

meunarodni identikacijski broj vrijednosnog papira (International

komanditno drutvo na dionice/akcije

Komisija za vrijednosne papire

matini broj subjekta upisa

Meunarodni raunovodsteni standardi

Meunarodni standardi nansijskog izvjetavanja

Okvirni Zakon o registraciji poslovnih subjekata u Bosni i Hercegovini

Registar vrijednosnih papira

Sjedinjene Amerike Drave

Trifkovi Simi Trivun Silajdi Mahmutehaji Novala

Trgovaki zakonik za Bosnu i Hercegovinu (1883)

Trgovaki zakon Kraljevine Jugoslavije (1937)

Trgovaki zakonik Kraljevine Srbije (1860, 1896, 1898)

Zakon o bankama (Slubene novine FBiH, br. 39/98, 32/00, 48/01,

Zakon o drutvima za osiguranje u privatnom osiguranju (Slubene

Zakon o elektronskom potpisu (Slubeni glasnik BiH 91/06)

Zakon o investicionim fondovima (Slubene novine FBiH, br. 85/08)

Zakon o izvrnom postupku (Slubene novine FBiH, br. 32/03, 33/06,

Zakon o javnim preduzeima (Slubene novine FBiH, br. 8/05)

Zakon o konkurenciji (Slubeni glasnik BiH br. 48/05, 76/07 i 80/09)

Zakon o Komisiji za vrijednosne papire (Slubene novine FBiH,

Zakon o leasingu (Slubene novine FBiH, br. 85/08, 39/09 i 65/13)