Professional Documents
Culture Documents
Andrzej Kidyba - Handlowe Spółki Osobowe (Oficyna 2006)
Andrzej Kidyba - Handlowe Spółki Osobowe (Oficyna 2006)
Andrzej Kidyba
Tytu:
Akty prawne
k.c. - ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.)
k.h. - rozporzdzenie Prezydenta RP z dnia 27 czerwca 1934 r. - Kodeks handlowy (Dz.U. Nr
57, poz. 502 ze zm.)
k.p. - ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze
zm.)
k.p.c. - ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postpowania cywilnego (Dz.U. Nr 43,
poz. 296 ze zm.)
k.r.o. - ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuczy (Dz.U. Nr 9, poz. 59 ze
zm.)
k.s.h. - ustawa z dnia 15 wrzenia 2000 r. - Kodeks spek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz.
1037 ze zm.)
pr.upad. i nap. - ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadociowe i naprawcze (Dz.U.
Nr 60, poz. 535 ze zm.)
ustawa o KRS - ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sdowym (t.j. Dz.U.
z 2001 r. Nr 17, poz. 209 ze zm.)
Periodyki
Dz.U. - Dziennik Ustaw
Eduk.Praw. - Edukacja Prawnicza
KSP - Krakowskie Studia Prawnicze
KPP - Kwartalnik Prawa Prywatnego
Mon.Pod. - Monitor Podatkowy
Mon.Praw. - Monitor Prawniczy
NP - Nowe Prawo
OG - Orzecznictwo Gospodarcze
OSN - Orzecznictwo Sdu Najwyszego
OSP - Orzecznictwo Sdw Polskich
PiP - Pastwo i Prawo
PPH - Przegld Prawa Handlowego
Prok. i Pr. - Prokuratura i Prawo
Pr.Sp. - Prawo Spek
PS - Przegld Sdowy
PUG - Przegld Ustawodawstwa Gospodarczego
RPEiS - Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
Inne
KRS - Krajowy Rejestr Sdowy
PKD - Polska Klasyfikacja Dziaalnoci
Wykaz najczciej powoywanych komentarzy do kodeksu spek handlowych
Kodeks, 2001 - J. Frckowiak, A. Kidyba, K. Kruczalak, W. Opalski, W. Popioek, W. Pyzio,
Kodeks spek handlowych. Komentarz, pod red. K. Kruczalaka, Warszawa
Kodeks, 2001, 2002, 2003 - S. Sotysiski, A. Szajkowski, A. Szumaski, J. Szwaja, Kodeks
Zagadnienia podstawowe
Rozdzia 1.
Istota spki jawnej
1.
Pojcie spki jawnej
Definicja spki jawnej zawarta jest w art. 22 1 k.s.h. Rni si ona od poprzednio
obowizujcej na gruncie kodeksu handlowego, okrelonej w art. 75 1 k.h. Zgodnie z
aktualnym brzmieniem spk jawn jest spka osobowa, ktra prowadzi przedsibiorstwo
pod wasn firm, a nie jest inn spk handlow. W przypadku regulacji art. 75 1 k.h.
spka jawna bya spk, ktra prowadzia we wsplnym imieniu przedsibiorstwo
zarobkowe w wikszym rozmiarze, a nie bya inn spk handlow. Uwypuklone zostay
nieco inne elementy istotne dla przyjcia, e mamy do czynienia ze spk jawn. Naley
pamita, e wobec uchylenia pojcia "przedsibiorstwo prowadzone w wikszym rozmiarze"
przyj naleao, e spk jawn bya kada spka, ktra prowadzia dziaalno w formie
przedsibiorstwa, a nie bya inn spk handlow (W. Opalski, Spka jawna, PPH 1995, nr 7,
s. 27 i n.). W przepisie kodeksu spek handlowych zawierajcym definicj spki jawnej
znajduje si dodatkowo 2, ktry reguluje zagadnienie odpowiedzialnoci wsplnikw za
zobowizania spki. Wydaje si jednak, e zagadnienie to nie naley do elementw definicji,
a jedynie stanowi okrelon cech jej funkcjonowania. W przeciwnym razie definicja spki
jawnej musiaaby by skonstruowana na podobiestwo definicji spki komandytowej (art.
102 k.s.h.) czy komandytowo-akcyjnej (art. 125 k.s.h.). Z tego punktu widzenia definicja ta
wskazujc na pewne istotne cechy podobna jest do definicji spki partnerskiej. Definicja
spki jawnej powinna by rozpatrywana w kontekcie kluczowego dla spek osobowych art.
8 k.s.h., gdy ju na samym pocztku mamy sformuowanie, e jest to spka osobowa, a
istotne cechy tych spek okrelone s w art. 8-10 k.s.h. Z faktu, e jest to spka osobowa,
wynikaj okrelone skutki. Przede wszystkim oznacza to zaliczenie do grupy spek
osobowych, obok spki partnerskiej, komandytowej i komandytowo-akcyjnej. Trzeba jednak
pamita, e spki te s niejednorodne w swoim charakterze. Z drugiej strony spka jawna
stanowi okrelon o, wok ktrej konstruowane s przepisy dotyczce innych spek
osobowych. Jest ona wic normatywnym wzorcem dla innych typw spek osobowych, ktre
stanowi jednak odrbne typy spek. Znajdujemy tego wyrane potwierdzenie w art. 89,
103 i 126 1 pkt 1 k.s.h., w ktrych nastpuje odesanie do odpowiedniego stosowania
przepisw o spce jawnej. Nie daje to jednak adnych podstaw do twierdzenia, e spki te
s jakkolwiek odmian spki jawnej. S to odrbne typy spek, ktrych cechy szczeglne
nie pozwalaj na takie sformuowanie. Przyjcie okrelonej definicji spki jawnej nie wyjania
wszystkich problemw zwizanych z t konstrukcj. Wydzielenie wsplnych cech spek
osobowych - co pozwoli rwnie na zrozumienie istoty spki jawnej - nie powinno odbywa
si w oderwaniu od rozwiza legislacyjnych. Nie jest wic korzystne tworzenie jakich
doktrynalnych koncepcji cech spek osobowych, zdecydowanie lepsze jest oparcie si o
konkretne przepisy prawa. Nie do koca przydatne bd te ustalenia zwizane z
funkcjonowaniem i definicj spki jawnej na gruncie kodeksu handlowego. W zwizku z tym
ciekawe moe by przypomnienie cech przyjmowanych na gruncie poprzedniego stanu
prawnego i dostrzeenie nieadekwatnoci do obecnych stosunkw. W doktrynie mona byo
spotka pogld, e spki osobowe charakteryzuj si nastpujcymi cechami: trwaoci
skadu osobowego wsplnikw; tym, e wsplnicy prowadz sprawy spki bezporednio i
korzystaj z rwnych praw i obowizkw; majtek spki naley wsplnie do wszystkich
wsplnikw; za zobowizania spki wsplnicy odpowiadaj nie tylko majtkiem wniesionym,
ale rwnie majtkiem osobistym (M. Jakubek, R. Skubisz (w:) M. Jakubek, A. Jakubecki, A.
Kidyba, J. Mojak, R. Skubisz, Zarys prawa spek, Lublin 1992, s. 14). Definicja ta zostaa
zmieniona bardzo istotnie, na co wskazywano ju w literaturze (M. Asanowicz, Elementy
miejsca na wskazanie wszystkich cech, jakie spka jawna spenia musi jako przedsibiorca
(por. szerzej A. Kidyba, Prawo handlowe, wyd. 7, Warszawa 2006, s. 16 i n.). Niewtpliwie z
punktu
widzenia
ustawy
o
swobodzie
dziaalnoci
gospodarczej
prowadzenie
przedsibiorstwa przez spk wiadczy o tym, e dziaalno spki jawnej ma charakter
gospodarczy, zarobkowy, prowadzona jest w sposb zorganizowany i cigy. Jest to stosunek
prawny powoany do dziaania staego, a nie jednorazowej transakcji. Wskazane powyej
cechy spki jawnej, ktre stanowi o przyczynach wyboru tej formy prawnej, wi si ze
znaczeniem gospodarczym tej formy prawnej.
2. Cel spki jawnej
Jak to ju zostao stwierdzone, celem spki jest prowadzenie przedsibiorstwa (szerzej A.
Kidyba, Prowadzenie przedsibiorstwa w spkach osobowych jako cecha warunkujca
powstanie spki (w:) Prawo prywatne czasu przemian. Ksiga pamitkowa dedykowana
Profesorowi Stanisawowi Sotysiskiemu, pod red. A. Nowickiej, Pozna 2005, s. 1081 i n.).
Istnieje cisy zwizek midzy celem wsplnikw a celem spki jawnej, mimo e s one
odmiennie okrelone (art. 3 i art. 22 k.s.h. - zob. J. Szwaja, Nowy kodeks..., op. cit., s. 7 i n.).
Niezalenie od celu zaoenia konkretnej spki oraz wyznaczonej przez wsplnikw metody
jego realizacji, cele spek osobowych s wsplne (tak M. Asanowicz, Elementy
konstrukcyjne..., op. cit., s. 27). Obrany cel spki jest realizowany przez wszystkich
wsplnikw spki i to niezalenie od tego, e poszczeglni wsplnicy wykonywa mog
odmienne obowizki i dziaa w rny sposb (S. Grzybowski, Spki prawa cywilnego a
konstrukcja umowy jako rdo zobowiza, RPEiS 1968, nr 3, s. 75-76). Nawet jeeli
indywidualne cele s rne, to w wyniku podjtych dziaa realizujcych si w podejmowaniu
uchwa i czynnociach reprezentacyjnych, ich efekt kocowy jest czny i dotyczy spki. Od
pojcia "cel wsplnikw" oraz "cel spki" naley odrni pojcie "przedmiot dziaalnoci
spki" (J. Szwaja, Nowy kodeks..., op. cit., s. 7). Celowe prowadzenie dziaalnoci spki
przejawia si w prowadzeniu przedsibiorstwa pod firm spki. Pojcie przedsibiorstwa
wystpuje w kilku znaczeniach. W przeszoci wskazywano na trzy znaczenia pojcia
"przedsibiorstwo": podmiotowe, funkcjonalne i przedmiotowe. W pierwszym przypadku - co
zachowuje aktualno, przedsibiorstwo wystpuje jako podmiot stosunkw prawnych,
podmiot praw i obowizkw w zakresie prawa prywatnego i publicznego. Jest to synonim
pojcia przedsibiorcy. Znaczenie funkcjonalne rozumiane byo jako zawodowe, we wasnym
imieniu, w sposb zorganizowany i cigy, prowadzenie dziaalnoci gospodarczej w celach
zarobkowych. Gdyby nie doszo do zmian w kodeksie cywilnym w zwizku ze zmian definicji
przedsibiorstwa w znaczeniu przedmiotowym (art. 55 1 k.c.), moglibymy przyj, e w art.
22 k.s.h. mowa jest o przedsibiorstwie w znaczeniu funkcjonalnym. Jednake po zmianie art.
55 1 k.c. przyj naley, e pojcie znaczenia funkcjonalnego zastpione zostao pojciem
przedsibiorstwa w znaczeniu przedmiotowym (A. Kidyba, Prawo handlowe , wyd. 7, op. cit.,
s. 31; rwnie J. Szwaja, Pojcie "przedsibiorstwo" w kodeksie spek handlowych. Studia z
prawa prywatnego gospodarczego, Krakw 2003, s. 377 i n.; M. Habdas, Przedsibiorstwo w
znaczeniu przedmiotowym, KKP 2002, z. 2, s. 315 i n.; J. Wido, Przedsibiorstwo w wietle
zmian Kodeksu cywilnego, Mon.Praw. 2004, nr 1, s. 9 i n.). Artyku 55 1 k.c. odnosi si obecnie
do prowadzenia dziaalnoci gospodarczej. Tak wic nie ma potrzeby dublowania znacze,
gdy tak czy inaczej dojdziemy do wniosku, e dziaalno w oparciu o zorganizowany zesp
skadnikw niematerialnych i materialnych stanowi prowadzenie dziaalnoci gospodarczej. Z
definicji zawartej w art. 55 1 k.c. wynika, e wyeksponowane s trzy elementy: zorganizowany
zesp skadnikw, o niematerialnym i materialnym charakterze, ktre su do prowadzenia
dziaalnoci gospodarczej. W przepisie tym wymienione zostay przykadowo nastpujce
skadniki:
1) oznaczenie indywidualizujce przedsibiorstwo lub jego wyodrbnione czci (nazwa
przedsibiorstwa),
2) wasno nieruchomoci lub ruchomoci, w tym urzdze, materiaw, towarw i
wyrobw oraz innych praw rzeczowych do nieruchomoci lub ruchomoci,
3) prawa wynikajce z umw najmu i dzierawy nieruchomoci lub ruchomoci oraz
prawa do korzystania z nieruchomoci lub ruchomoci wynikajce z innych stosunkw
prawnych,
4) wierzytelnoci, prawa z papierw wartociowych i rodkw pieninych,
5) koncesje, licencje, zezwolenia,
6) patenty i inne prawa wasnoci przemysowej,
7) majtkowe prawa autorskie i majtkowe prawa pokrewne,
8) tajemnice przedsibiorstwa,
9) ksigi i dokumenty zwizane z prowadzeniem dziaalnoci gospodarczej.
Moemy wic przyj, e w skad przedsibiorstwa wchodz nastpujce grupy praw (A.
Kidyba, Prawo handlowe, wyd. 7, op. cit., s. 33):
- prawa na dobrach niematerialnych: m.in. oznaczenia indywidualizujce, patenty oraz
inne prawa wasnoci przemysowej jak na przykad znaki towarowe, wzory uytkowe i
przemysowe (art. 551 pkt 1 i 6 k.c.), a take majtkowe prawa autorskie i majtkowe
prawa pokrewne (art. 551 pkt 7),
- prawa na dobrach materialnych, tzn. prawa do ruchomoci i nieruchomoci, czyli
wasno i inne prawa rzeczowe (por. art. 551 pkt 2 k.c.),
- prawa obligacyjne wynikajce na przykad z najmu i dzierawy, wierzytelnoci, prawa z
papierw wartociowych (por. art. 551 pkt 3 k.c.),
- prawa wynikajce z decyzji administracyjnych (koncesje, zezwolenia, licencje - art. 55 1
pkt 5 k.c.),
- tajemnice przedsibiorstwa (art. 55 1 pkt 8 k.c.),
- ksigi i dokumenty zwizane z prowadzeniem dziaalnoci gospodarczej (art. 55 1 pkt 9
k.c.).
Wrd skadnikw przedsibiorstwa naley wymieni take sytuacje faktyczne, ktre nie
maj charakteru praw podmiotowych, lecz wpywaj dodatnio lub ujemnie na jego warto,
np. klientela, lokalizacja, dobra lub za renoma (M. Litwiska, Pojcie przedsibiorstwa w
prawie cywilnym i handlowym. Przedsibiorstwo jako przedmiot obrotu, PPH 1993, cz. 1, nr 4,
s. 8 i n., cz. 2, nr 5, s. 7 i n.; T. Bieniek, P. Pinior, Klientela jako przedmiot wkadu
niepieninego, Pr.Sp. 2002, nr 4, s. 2 i n.), czyli okolicznoci okrelane w jzyku angielskim
jako goodwill lub badwill (dobra lub za sawa).
Zgodnie z obecnym brzmieniem art. 55 1 k.c. w skad przedsibiorstwa nie wchodz
zobowizania i obcienia zwizane z jego prowadzeniem. Przed nowelizacj bya to istotna
zmiana w porwnaniu z art. 40 k.h., w ktrym nie wspomniano w ogle o zobowizaniach lub
obcieniach, a mowa bya tylko o aktywach i wierzytelnociach powstaych przy
prowadzeniu przedsibiorstwa (A. Kidyba, Prawo handlowe, wyd. 7, op. cit., s. 33).
3. Charakter prawny spki jawnej
Charakter prawny spki jawnej po zmianach w kodeksie spek handlowych nie jest tak
jednoznaczny, jak to miao miejsce na gruncie kodeksu handlowego. Podkrelano wwczas,
e z "genetycznego i konstrukcyjnego punktu widzenia spka jawna jest wyspecjalizowanym
typem (podtypem) spki prawa cywilnego" (S. Grzybowski, System prawa cywilnego , t. III,
cz. 2, Ossolineum 1981, s. 856). Zwracano te uwag, e normatywnie nie stanowi ona
podtypu spki cywilnej, a to z tego wzgldu, e spka jawna zostaa uszczegowiona
przepisami kodeksu handlowego (A. Szajkowski, Prawo spek handlowych, Warszawa 2000,
s. 179). Jak sdz, na zagadnienie to naley spojrze obecnie zupenie inaczej. Zmiany, jakie
dokonay si w kodeksie spek handlowych, pozwalaj na powizanie tej spki ze spk
cywiln jedynie w kontekcie rodowodowym. Rzeczywicie, na gruncie kodeksu handlowego
istnia cay szereg podobiestw midzy tymi typami spek:
1) wsplno czna majtku,
2) brak podmiotowoci prawnej,
3) odpowiedzialno pierwszorzdna,
4) uznanie obu typw spek za przedsibiorcw,
5) zasada staoci skadu osobowego wsplnikw,
6) zasada jednomylnoci, w szczeglnoci przy zmianie umowy,
7) skutki wystpienia wsplnika itd. (zob. W. Opalski, Spka..., op. cit., s. 27 i n.).
Obecne brzmienie przepisw nie pozwala na utosamianie obu konstrukcji prawnych. Do
Spka jawna - podobnie jak kady inny przedsibiorca - moe dziaa w oparciu o
okrelony wewntrzny sposb organizacji. Dotyczy to dziaania w formie zakadu z jedn
siedzib gwn, jak rwnie przez tworzenie oddziaw, filii, zakadw czy przedstawicielstw
(por. szerzej na ten temat A. Kidyba, Prawo handlowe, wyd. 7, op. cit., s. 38-40).
2. Elementy osobowe spki jawnej
Do podstawowych elementw osobowych spki jawnej nale:
1) decydujce znaczenie w tej spce odgrywaj elementy korporacyjne,
2) to wsplnicy, a nie wnoszony kapita decyduj o stosunkach spki,
3) kady wsplnik odpowiada za zobowizania spki caym swoim majtkiem osobistym
solidarnie z pozostaymi wsplnikami i spk,
4) ustrj i funkcjonowanie spki odnosz si bezporednio do wsplnikw regulujc ich
prawa i obowizki, zadania, odpowiedzialno i uprawnienia (A. Szajkowski, Prawo...,
op. cit., s. 180),
5) kady wsplnik jest uprawniony i zobowizany do prowadzenia spraw spki i prawo to
nie moe by cakowicie odebrane wsplnikom i powierzone osobom trzecim,
6) kademu wsplnikowi suy prawo reprezentowania spki,
7) wsplnicy maj prawo indywidualnej kontroli spki,
8) wsplnicy maj co do zasady prawo do rwnego udziau w zysku i stratach niezalenie
od rodzaju i wartoci wkadu,
9) moliwe jest wyczenie wsplnika ze spki,
10) uchway zapadaj bez zwizku gosu wsplnika z kapitaem wnoszonym do spki,
11) wsplnicy staj si co do zasady likwidatorami spki,
12) wkadem wsplnika do spki mog by praca, usugi, ktre nie mog by uznane za
takie w spkach kapitaowych,
13) obowizek lojalnoci i zakaz dziaalnoci konkurencyjnej odnosz si do wsplnikw
(zob. take S. Sotysiski, Zaoenia projektu ustawy Prawo spek handlowych
dotyczce spek osobowych, Przegld Legislacyjny 1998, nr 3-4, s. 60).
3. Elementy kapitaowe spki jawnej
Po zmianach spowodowanych wejciem w ycie kodeksu spek handlowych, liczba
elementw kapitaowych w spce jawnej zwikszya si. Do najwaniejszych nale:
1) spka posiada wyodrbnion podmiotowo na podobiestwo spek kapitaowych,
spka jest wic podmiotem praw i obowizkw,
2) spka nabywa prawa i zaciga zobowizania,
3) spka ma zdolno procesow,
4) wsplnicy s zobowizani do wniesienia do spki wkadw,
5) wsplnicy posiadaj udziay kapitaowe rozumiane jako warto majtkowa wnoszona
do spki, dajce si wyodrbni od majtku innych wsplnikw (zob. E. Maleszyk,
Udzia kapitaowy w spce jawnej, PPH 2004, nr 1, s. 41 i n.; A. Nowacki, Udzia
kapitaowy w spce jawnej, PPH 2004, nr 6, s. 29 i n.),
6) obowizuje co prawda zasada niezmiennoci skadu osobowego, ale umowa spki
moe po spenieniu warunkw okrelonych w art. 10 k.s.h. dopuci do przenoszenia
ogu praw i obowizkw,
7) zasad jest jednomylno przy zmianie umowy spki, jednak umowa spki moe
przyj zasad wikszoci gosw (art. 9 k.s.h.),
8) wsplnicy ponosz odpowiedzialno subsydiarn za zobowizania spki.
Jak z powyszego wynika, spka jawna zostaa wyposaona w wiele elementw
kapitaowych, co z pewnoci jest istotnym wyrnikiem zmian dokonanych w kodeksie
spek handlowych. Mona si pokusi o stwierdzenie, e spka ta - podobnie jak w
odwrotnym kierunku spka akcyjna - zostaa wyposaona w pewne elementy kapitaowe charakterystyczne dla spek kapitaowych (S. Sotysiski, Zaoenia..., op. cit., s. 61).
5.
kapitaowa (z o.o. i akcyjna) moe by zaoona przez jedn osob (zob. art. 151 i 301 k.s.h.).
Wwczas umow zastpuje akt zaoycielski, tj. statut (por. D. Ulikowska, Spka jawna przed
wpisem do KRS, PPH 2004, nr 11, s. 35). Zoenie przez wsplnikw ich podpisw pod treci
umowy spki naley traktowa jako akt jednorazowy. Ta z pozoru prosta czynno wywouje
jednak okrelone i doniose skutki prawne, gdy od tego momentu moemy mwi o
zawizaniu spki jawnej, czyli powstaniu pewnej konstrukcji prawnej, ktrej nazwy
ustawodawca w ogle nie okrela, ale dla ktrej stworzy ladow regulacj odnoszc si
przede wszystkim do odpowiedzialnoci osb odpowiedzialnych za zobowizania spki
powstae przed jej rejestracj (por. A. Szajkowski, Formy ustrojowe..., op. cit., s. 17 i 22; S.
Wodyka, Problem osobowych..., op. cit., s. 263).
Przed 15 stycznia 2004 r. (data wejcia w ycie art. 25 1 k.s.h., okrelajcego
konstytutywny charakter wpisu spki jawnej do rejestru przedsibiorcw KRS) w literaturze
przedmiotu pojawiay si rozbienoci odnonie do momentu powstania spki. Cz
autorw wskazywaa na moment zawarcia umowy spki (tak m.in. S. Sotysiski (w:) Kodeks,
2001, t. I, s. 233-234 oraz W. Pyzio (w:) W. Pyzio, A. Szumaski, I. Weiss, Prawo spek,
Bydgoszcz 1998, s. 115; R. Pabis, Odpowiedzialno wsplnikw za zobowizania spki
jawnej, Mon.Praw. 2002, nr 16, s. 740 oraz powoane tam orzeczenie SN z 29 listopada 1934
r., C II 1841/34, PPH 1935, nr 3, poz. 1397, s. 175). Inni autorzy wskazywali na chwil
rozpoczcia prowadzenia przedsibiorstwa (por. m.in. M. Allerhand, Kodeks handlowy z
komentarzem, Bielsko-Biaa 1999 (reprint), s. 65; zob. szerzej A. Kidyba, Przepisy dodane...,
op. cit., s. 14). Z t chwil, niezalenie od powstania stosunku prawnego spki, dochodzio
rwnie do powstania spki jako jednostki organizacyjnej o podmiotowoci odrbnej od
podmiotowoci swoich czonkw, czyli uczestnikw spki (A. Szajkowski, Formy ustrojowe...,
op. cit. , s. 16). Jednake z brzmienia art. 22 1 k.s.h. wynika, e spka jawna jest spk
osobow, ktra prowadzi przedsibiorstwo pod wasn firm, a nie jest inn spk handlow.
Okrelenie "prowadzi przedsibiorstwo" sugeruje, e spka jawna staje si spk jawn
dopiero z chwil podjcia dziaalnoci gospodarczej. Dokadne okrelenie chwili podjcia
przez spk takiej dziaalnoci stwarzao problemy, a co za tym idzie - rwnie
problematyczne byo ustalenie momentu powstania spki, gdy samo zawarcie umowy
spki, w tej kwestii, nie byo wystarczajce (A. Kidyba, Przepisy dodane..., op. cit., s. 14; por.
M. Allerhand, Kodeks..., op. cit., s. 65 - "spka jawna powstaje (...) z chwil, gdy rozpoczyna
swoj dziaalno").
Na tle tworzenia spki jawnej pojawiay si w zwizku z powyszym pewne kontrowersje.
Mianowicie odmiennie traktowano moment rozpoczcia istnienia spki jawnej prowadzcej
przedsibiorstwo. W jednym przypadku z brzmienia przepisw wywodzono konstytutywny
charakter wpisu ("przez wpis staje si spk jawn"); zob. A. Szajkowski, Prawo..., op. cit., s.
191. Przyjmowano rwnie, w odniesieniu do prowadzenia przedsibiorstwa, e spka taka
powstaje ju z chwil rozpoczcia prowadzenia przedsibiorstwa, a nie wpisu do rejestru
(m.in. W. Pyzio (w:) J. Frckowiak, A. Kidyba, K. Kruczalak, W. Pyzio, I. Weiss, Kodeks
handlowy. Komentarz, pod red. K. Kruczalaka, Warszawa 1999, s. 135-136; S. Sotysiski (w:)
S. Sotysiski, A. Szajkowski, J. Szwaja, Kodeks handlowy. Komentarz, t. I, Warszawa 1997, s.
570-573; K. Kruczalak, Prawo handlowe. Zarys wykadu, Warszawa 1998, s. 136). Dawny
ksztat przepisw kodeksu spek handlowych, w szczeglnoci tre przepisw wyranie
regulujcych konstytutywny charakter wpisw spek do rejestru, potwierdza interpretacj
przyjmujc deklaratoryjny charakter wpisu spki jawnej (rwnie M. Allerhand, Kodeks...,
op. cit., s. 126-127; W. Opalski (w:) Prawo handlowe, pod red. J. Okolskiego, Warszawa 1999,
s. 47).
Spka zaczynaa istnie, gdy zacza prowadzi przedsibiorstwo, nie pniej jednak, jak
z chwil wpisu do rejestru. Chwila zawarcia umowy spki bya natomiast decydujca w
stosunkach wewntrznych. Dla spki chwila zawizania spki oraz rozpoczcie prowadzenia
przez spk przedsibiorstwa bya tosama z uzyskaniem przez spk podmiotowoci. To
oznaczao, e spka ta w okresie midzy zawarciem umowy spki a rozpoczciem
prowadzenia przedsibiorstwa bya w swoim stadium pocztkowym i nie istniaa jako podmiot
prawa. Podmiotowo uzyskiwaa wraz z rozpoczciem prowadzenia przedsibiorstwa.
Natomiast nigdy nie wystpowaa w formie "spki w organizacji", jeeli z chwil zawarcia
powstae przed wpisem spki jawnej do rejestru, a zatem postulowane wyej siganie do
przepisw o spce cywilnej nie musi by jedynym czy te najlepszym moliwym
rozwizaniem w tym przypadku (zob. J. Frckowiak, Odpowiedzialno za zobowizania spki
przed jej wpisem do rejestru (w:) Odpowiedzialno cywilna..., op. cit. , s. 490; S. Wodyka,
Problem osobowych..., op. cit., s. 209; J. Szwaja (w:) Kodeks, 2001, t. I, s. 554; M.R.
Podwiadek, Spka komandytowa..., op. cit., s. 19-21, a take uwagi zawarte w tytule III,
czci 1, rozdziale 2, 2 powiconym spce komandytowej). Naley si spodziewa, e
polaryzacja pogldw dotyczcych przepisw, ktre powinny znale zastosowanie do
przedspki jawnej, przyczyni si do wypracowania w przyszoci takiego stanowiska
doktryny, ktre zostanie przeszczepione przez ustawodawc na grunt przepisw prawa. Co
do rnic midzy spk kapitaow w organizacji a przedspk - por. uwagi zawarte w tytule
III powiconym spce komandytowej.
4.
Spka jawna jako podmiot prawa
Jak to ju zostao stwierdzone w 2, spka jawna z chwil wpisu do KRS staje si spk,
ktra wyposaona zostaje w podmiotowo prawn. Podmiotowo ta uksztatowana jest w
oparciu o zdolno prawn spki i jej zdolno do czynnoci prawnych. Dodatkowo art. 8
k.s.h. przewiduje zdolno sdow (por. rwnie art. 64 2 k.p.c.), a nie mona zapomnie o
zdolnoci procesowej (art. 65 1 k.p.c.). Przepis art. 8 k.s.h. powinien by rozpatrywany w
kontekcie art. 331 1 k.c., jednake jak to zostanie pniej stwierdzone, nie jest to
pozbawione kontrowersji. Przyjcie podmiotowoci prawnej spki jawnej zostao ujednolicone
bez wzgldu na sposb powstania tej spki. Aktualnie podmiotowo rozpoczyna si od
chwili wpisu spki do rejestru. Sygnalizowany problem funkcjonowania jednostki
organizacyjnej niebdcej osob prawn, ale majcej zdolno prawn (tzw. podmiotu
ustawowego - szerzej A. Kidyba, Niektre..., op. cit., s. 11 i n.) z odpowiednim stosowaniem
przepisw o osobach prawnych (art. 331 1 k.c.) szczeglnie jaskrawo wyglda na tle spki
jawnej. Coraz czciej mona spotka wypowiedzi co do stosownego wykorzystania zakresu
przepisw kodeksu cywilnego: art. 35, 37, 38, 39, 41 k.c. (Z. Radwaski, Podmioty..., op. cit.,
s. 8). Z pewnoci tylko cz z tych przepisw bdzie miaa zastosowanie. Wtpliwe jest
stosowanie art. 37 k.c. ze wzgldu na wyczerpujc regulacj przepisw kodeksu spek
handlowych. Nie ma tu zastosowania art. 38 k.c. (inaczej, moim zdaniem wtpliwie, Z.
Radwaski, Podmioty..., op. cit., s. 8), gdy w aden sposb nie mona czy teorii organw
z dziaaniem wsplnikw spki jawnej. Wsplnicy spki jawnej dziaaj w imieniu spki, a
nie "za" spk i nie mog by okrelani mianem organu spki. Inny problem zwizany jest z
zarzdem spki partnerskiej czy rad nadzorcz i walnym zgromadzeniem spki
komandytowo-akcyjnej. Dlatego te proste przeoenie art. 33 1 1 k.c. na wszystkie spki
osobowe nie jest moliwe (zob. take J. Frckowiak, Instytucje..., op. cit. , s. 24 i n.).
Podmiotowo prawna spki jawnej jest jednak w pewnych sferach szczeglna. Dotyczy
to przede wszystkim odpowiedzialnoci za zobowizania. Spka jawna ponosi
odpowiedzialno za zobowizania solidarnie ze swoimi wsplnikami, ale odpowiadajcymi
subsydiarnie (art. 331 2 k.c.). Jednake zgodnie z art. 31 2 k.s.h. odpowiedzialno
subsydiarna (moliwo prowadzenia egzekucji z majtku wsplnika dopiero w przypadku,
gdy egzekucja z majtku spki okae si bezskuteczna) nie stanowi przeszkody do
wniesienia powdztwa przeciwko wsplnikowi, zanim warunek bezskutecznoci egzekucji z
majtku spki zostanie speniony. Na marginesie naley stwierdzi, e wystpuje tu pewna
dysharmonia midzy art. 331 2 k.c. a art. 31 3 k.s.h., gdzie w pierwszym przypadku mowa
jest o stanie niewypacalnoci, a w drugim o sytuacji bezskutecznoci egzekucji.
Wydaje si, e art. 31 1 k.s.h. jest "przepisem odrbnym" wyczajcym stosowanie
art. 331 2 k.c. w zakresie odpowiedzialnoci wsplnikw spki jawnej za jej zobowizania.
W przypadku niewypacalnoci wyjanienie znajdujemy w art. 10 i 11 pr.upad. i nap.,
natomiast kodeks spek handlowych odnosi si do sytuacji, gdy ju si okazao i moe si
okaza, e egzekucja staa si bezskuteczna (szerzej A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s. 207).
Naley pamita take, e zmiana art. 778 1 k.p.c. nawizuje do sformuowania przyjtego w
Przede wszystkim wsplnicy mog si umwi na podzia majtku w naturze (in natura)
poprzez odpowiedni podzia skadnikw majtkowych midzy wsplnikw bez koniecznoci
spienienia majtku spki. Moliwe jest ponadto zadysponowanie majtkiem w ten sposb,
e zostaje zbyte przedsibiorstwo spki czy jego zorganizowane czci (A. Kidyba, Kodeks,
2006, t. I, s. 313). Zbycie przedsibiorstwa moe nastpi na rzecz osb trzecich, jak rwnie
na rzecz jednego lub kilku wsplnikw z obowizkiem spaty udziaw na rzecz wsplnikw.
Poza zbyciem przedsibiorstwa wsplnicy mog przenie niektre aktywa spki do
istniejcej lub utworzonej spki (S. Sotysiski, Kodeks, 2001, t. I, s. 389). Nie ma przeszkd,
aby poczy metod podziau in natura , a w pozostaym zakresie przeprowadzi
postpowanie likwidacyjne.
Ustalenia midzy wsplnikami mog by zawarte w umowie spki, poczynione w czasie
trwania spki poprzez podjcie stosownej uchway czy w kocu po zaistnieniu przyczyn
rozwizania spki. Jeeli jednak w umowie spki uregulowano wyranie upynnienie majtku
spki jako sposb likwidacji, konieczna bdzie zmiana umowy spki, gdy zwyka uchwaa
wwczas nie wystarczy. W przypadku podjcia uchway o zmianie umowy spki wikszoci
gosw wsplnik, ktrego interesy naruszono, moe powoywa si na niezgodno z art.
3531 k.c. (A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s. 313).
Okrelenie sposobu dziaania w zwizku z zaistnieniem przyczyn rozwizania jest
uzalenione od przyczyny rozwizania. Generalnie przyjmujemy, e ustalenia co do sposobu
zakoczenia bytu spki czyni wsplnicy. Jednake w przypadku wypowiedzenia umowy
spki przez wierzyciela wsplnika lub ogoszenia upadoci wsplnika, ustalenie co do
metody postpowania uzalenione jest od zgody odpowiednio: wierzyciela lub syndyka. Brak
zgody uniemoliwia zadysponowanie majtkiem wedug regu ustalonych przez wsplnikw.
W konsekwencji bdzie musiao by przeprowadzone postpowanie likwidacyjne lub
upadociowe (A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s. 313-314).
2. Upado spki jawnej
Ogoszenie upadoci spki zostao w art. 98 1 pkt 3 k.s.h. wskazane wrd przyczyn
"powodujcych rozwizanie spki", przy czym zastosowane przez ustawodawc
sformuowanie nie jest zbyt trafne, gdy wydanie przez sd postanowienia o ogoszeniu
upadoci spki jawnej powoduje jedynie wszczcie pewnej procedury, ktra moe zakoczy
si wykreleniem spki w upadoci z rejestru przedsibiorcw, a wic anihilacj spki (na
wniosek syndyka masy upadoci), jednak samo w sobie nie powoduje utraty przez spk
bytu prawnego ani jej rozwizania.
Spka jawna (oraz pozostae spki osobowe) zostaa uznana za przedsibiorc w
rozumieniu art. 5 ust. 2 pr.upad. i nap., w zwizku z czym posiada zdolno upadociow,
dodatkowo jej wsplnicy, jako wsplnicy osobowej spki handlowej, ponoszcy
odpowiedzialno za zobowizania spki bez ograniczenia caym swoim majtkiem, rwnie
mog sta si podmiotami postpowania upadociowego (por. art. 5 ust. 3 pkt 2 pr.upad. i
nap.).
Podstawow materialnoprawn przesank ogoszenia upadoci spki jawnej jest stan
niewypacalnoci, rozumiany jako sytuacja, w ktrej spka nie wykonuje swych zobowiza
lub gdy zobowizania spki przekrocz warto jej majtku, nawet wwczas gdy spka na
bieco swe zobowizania wykonuje (por. art. 11 ust. 1 i 2 pr.upad. i nap.).
Do zgoszenia wniosku o ogoszenie upadoci uprawniona jest przede wszystkim sama
spka (jako niewypacalny dunik) oraz kady z jej wierzycieli (por. A. Jakubecki (w:) A.
Jakubecki, F. Zedler, Komentarz do ustawy prawo upadociowe i naprawcze, Krakw 2003, s.
24). O ile jednak zgoszenie wniosku przez wierzyciela jest wycznie jego prawem, o tyle
dunik jest zobowizany do zgoszenia wniosku o ogoszenie swej upadoci w terminie
dwch tygodni od dnia, w ktrym wystpia podstawa do ogoszenia upadoci (art. 21
pr.upad. i nap.; tame). W stosunku do osb prawnych i jednostek organizacyjnych
nieposiadajcych osobowoci prawnej wniosek o ogoszenie ich upadoci moe zgosi
kady, kto ma prawo ich reprezentacji. W art. 20 ust. 2 pr.upad. i nap. okrelono dodatkowy
krg podmiotw uprawnionych do zgoszenia wniosku o ogoszenie upadoci dunika
niebdcego osob fizyczn. W stosunku do handlowych spek osobowych uprawnienie to
886 i n.).
Rozdzia 3.
Istota udziaw w spce jawnej
1.
Pojcie udziau
Pojcie udziau w spce jawnej na gruncie obowizujcych przepisw kodeksu spek
handlowych wystpuje w kilku znaczeniach. Wyrni mona udzia kapitaowy (art. 50
k.s.h.), udzia wsplnika w zyskach i stratach (art. 51 k.s.h.) oraz udzia likwidacyjny (art. 82
2 k.s.h.).
Wsplnikom nie przysuguje natomiast prawo do udziau w caym majtku spki. Nie
istnieje bowiem zbiorcze pojcie udziau wsplnikw w majtku spki. Spka jawna jako
odrbny podmiot prawa posiada wasny majtek, ktry nie stanowi wspwasnoci
wsplnikw (A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s. 193; J.P. Naworski (w:) J.P. Naworski, T.
Siemitkowski, R. Potrzeszcz, Komentarz do kodeksu spek handlowych. Spki osobowe,
Warszawa 2001, s. 105; S. Sotysiski (w:) Kodeks, 2001, t. I, s. 272). W zwizku z tym
wsplnicy posiadaj jedynie okrelone w przepisach kodeksu spek handlowych oraz
umowie spki uprawnienia dotyczce majtku spki.
Ponadto w doktrynie pojawia si take pojcie udziau spkowego, rozumianego jako
og praw i obowizkw wsplnika wynikajcych z uczestnictwa w spce (S. Sotysiski (w:)
Kodeks , 2001, t. I, s. 122).
Zwrci naley uwag, e w obecnym stanie prawnym usunite zostay wtpliwoci
dotyczce definiowania istoty udziau w spkach osobowych. Na gruncie kodeksu
handlowego ustawodawca posugiwa si oglnym pojciem udziau, co prowadzio do
rozbienych prb definiowania tego terminu, na przykad: "udzia wsplnika wyraajcy jego
procentowe uczestnictwo w majtku spki" (Z. Fenichel (w:) T. Dziurzyski, Z. Fenichel, M.
Honzatko, Kodeks handlowy. Komentarz, d 1996 (reprint), s. 77), "udzia wsplnika jest
ustawowym miernikiem gospodarczego wspuczestnictwa danego wsplnika w kapitale
spki" (J. Namitkiewicz, Kodeks handlowy, t. I, Warszawa 1934, s. 195), "wyraona w zotych
i zapisana na koncie danego wsplnika w ksigach handlowych spki pewna warto (suma)
bdca sui generis ekwiwalentem wkadu wniesionego przez tego wsplnika do spki" (W.
Pyzio (w:) Prawo spek, pod red. S. Wodyki, t. I, Krakw 1996, s. 327; E. Maleszyk, Udzia...,
op. cit., s. 45 i n.). Obecnie w kodeksie spek handlowych ustawodawca wyrni kilka
rodzajw udziaw w spce jawnej.
2.
Rodzaje udziaw
1. Udzia kapitaowy
W przepisach kodeksu spek handlowych wprowadzone zostao pojcie udziau
kapitaowego. Zgodnie z art. 50 k.s.h. udzia kapitaowy jest rwny wartoci wkadu
rzeczywicie wniesionego do spki. Udzia kapitaowy wsplnika dotyczy majtku
pierwotnego, tj. zaoycielskiego spki tworzonego z wkadw wsplnikw. W zwizku z tym
dla ustalenia wartoci przedmiotowego udziau wsplnika istotna jest warto wkadu.
Wsplnik "otrzymuje" udzia kapitaowy dopiero w momencie rzeczywistego wniesienia
swojego wkadu na majtek spki. W tym miejscu warto zaznaczy, e przed 15 stycznia
2004 r. miaa miejsce odmienna sytuacja, poniewa wsplnikowi przysugiwa udzia
kapitaowy ju w momencie zawarcia umowy spki. Taki stan prawny wprowadza
zamieszanie w rozumieniu udziau kapitaowego, ponadto uwidacznia brak korelacji
spki dotyczca wyczenia nastpi wikszoci gosw, wwczas zgoda wsplnika nie jest
potrzebna.
Wsplnik ma take prawo do zmniejszenia swojego udziau kapitaowego, ale tylko za
zgod pozostaych wsplnikw (art. 54 1 k.s.h.). Zmniejszenie udziau kapitaowego
spowoduje zmian zapisu na koncie wsplnika, a w zwizku z tym okrelona warto zostanie
pomniejszona. Konsekwencj zmniejszenia udziau kapitaowego powinno by zmniejszenie
wartoci wkadu wsplnika (zob. E. Maleszyk, Udzia kapitaowy..., op. cit., s. 49). Wsplnik
chcc zmniejszy swj udzia kapitaowy ma na celu zmniejszenie wartoci swojego wkadu.
Dlatego uzna naley, e zmniejszenie udziau kapitaowego wiza si bdzie z wycofaniem
czci wkadu wsplnika (por. A. Kidyba, Kodeks... Objanienia, 2004, op. cit., s. 104).
W razie wystpienia wsplnika ze spki przysuguje mu prawo do ubiegania si o spat
udziau kapitaowego. Artyku 65 k.s.h. stanowi, e warto udziau kapitaowego
wystpujcemu wsplnikowi oznacza si na podstawie osobnego bilansu, uwzgldniajcego
warto zbywcz majtku spki. Zaoenie takie wynika z faktu, e w chwili wystpienia
wsplnika majtek powstay z wkadw moe mie inn warto rynkow. W zwizku z tym
take udzia kapitaowy moe przyj inn warto rynkow. Jeeli na przykad przedmiot
wkadu stanowia nieruchomo o okrelonej wartoci, to w momencie jego wystpienia
warto tej nieruchomoci moe si zwikszy lub zmniejszy. Udzia kapitaowy jako rwny
wartoci wkadu wniesionego do spki w powyszym przypadku zmieni swoj warto i
przyjmie warto wkadu okrelonego wedug ceny zbycia na dzie wystpienia wsplnika ze
spki.
W przypadku likwidacji spki wsplnikowi przysuguje prawo do udziau w podziale
kwoty likwidacyjnej. W postpowaniu likwidacyjnym majtek spki pozostay po spacie
zobowiza dzieli si stosownie do postanowie umowy spki, a jeeli w umowie nie
okrelono sposobu podziau kwoty likwidacyjnej - spaca si wsplnikom udziay (art. 82 2
k.s.h.). Biorc pod uwag przepisy kodeksu spek handlowych, mona by uzna, e chodzi o
udziay kapitaowe (zob. T. Siemitkowski, R. Potrzeszcz (w:) Komentarz. Spki osobowe , s.
217). Jednake ze wzgldu na procedur likwidacyjn (tj. spata zobowiza, pozostawienie
odpowiednich kwot na pokrycie zobowiza niewymagalnych lub spornych) udziay
kapitaowe nie zawsze bd spacane w penej kwocie. Dlatego precyzyjniejsze w tym
przypadku bdzie wyrnienie udziaw likwidacyjnych. Te ostatnie obliczane bd na
podstawie bilansu likwidacyjnego. Przedstawione rozwizanie dotyczy bdzie sytuacji, gdy
majtek spki w czasie likwidacji wystarcza na spat dugw i udziaw (E. Maleszyk, Udzia
kapitaowy..., op. cit., s. 50).
Jeeli natomiast majtek spki nie wystarcza na spat dugw i udziaw, zastosowanie
bdzie mia art. 83 k.s.h. Uzna wwczas naley, e udziay kapitaowe wsplnikw stanowi
bd podstaw do wskazania wartoci udziau likwidacyjnego. Obliczenie udziau w likwidacji
nastpi powinno poprzez stosunkowe obliczenie udziau wsplnika w majtku likwidacyjnym
w odniesieniu do posiadanego udziau w czasie dziaalnoci spki (E. Maleszyk, Udzia
kapitaowy..., op. cit., s. 50).
Wobec powyszego, stwierdzi mona, e prawo do udziau kapitaowego przysuguje
wsplnikowi w czasie dziaalnoci spki, natomiast wszczcie procedury likwidacyjnej
spowoduje "przeksztacenie" udziau kapitaowego w udzia likwidacyjny (E. Maleszyk, Udzia
kapitaowy..., op. cit., s. 50).
2. Udzia w zyskach i stratach
Zysk brutto jest to cz majtku pozostaa po odjciu od oglnej wartoci majtku
wkadw do spki i odsetek nalenych wsplnikom. Czysty zysk obliczany jest przez odjcie
od zysku brutto zobowiza wymagalnych (tj. prywatnoprawnych, publicznoprawnych; A.
Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s. 265).
Strata ma miejsce wwczas, gdy na koniec roku obrotowego warto aktyww
majtkowych po potrceniu wszystkich wymagalnych zobowiza jest nisza od pierwotnej
wartoci wnoszonych do spki wkadw (A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s. 265).
Wsplnikom przysuguje prawo do podziau zysku z kocem kadego roku obrotowego.
Generaln zasad jest, e wsplnik ma prawo do rwnego udziau w zysku i uczestniczy w
stratach w tym samym stosunku niezalenie od rodzaju i wartoci wkadu. Ta zasada moe
zosta zmieniona postanowieniem, e udzia w zyskach nie bdzie odpowiada udziaowi w
stratach. Mona rwnie powiza warto wnoszonych do spki wkadw ze stopniem
partycypacji w zyskach czy udziau w stratach (A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s. 265).
Roszczenie o wypat zysku przysuguje wsplnikowi z kocem roku obrotowego, o ile
zysk taki zosta wypracowany i nie przekazano go na inne cele (A. Kidyba, Kodeks... , 2006, t.
I, s. 268). Z tym e przeznaczenie zysku spki na inne cele moliwe jest za zgod wsplnika,
ktremu przysuguje prawo do udziau w zysku. Powysza zasada moe zosta zmieniona
uchwa, podjt wikszoci gosw, nawet przy sprzeciwie wsplnika. Jeeli wsplnik nie
akceptuje takiej sytuacji, moe wystpi ze spki albo da rozwizania spki przez sd (A.
Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s. 268 i n.). Ponadto, jeeli wskutek poniesionej przez spk straty
udzia kapitaowy wsplnika zosta uszczuplony, zysk w pierwszej kolejnoci przeznacza si
na uzupenienie udziau kapitaowego wsplnika (art. 52 1 k.s.h.).
W razie wtpliwoci co do okrelenia stopnia partycypacji w stratach spki naley
kierowa si dyrektyw, e udzia w stratach odpowiada udziaowi wsplnika w zysku spki.
Zgodnie z art. 51 3 k.s.h. umowa spki moe zwolni wsplnika od udziau w stratach.
Takie postanowienie jest moliwe tylko w przypadku, gdy umowa spki zawiera stosowne
postanowienia. Zmiana umowy spki w celu zwolnienia wsplnika od udziau w stratach
moe nastpi w trybie art. 9 k.s.h., czyli za zgod wszystkich pozostaych wsplnikw,
chyba e umowa spki zawiera odmienne postanowienia. Zwolnienie wsplnika od udziau w
stratach oznacza bdzie, e wsplnik nie bdzie zobowizany do ponoszenia ciaru jej
pokrycia. Takie rozwizanie umowne bdzie miao skutek wewntrzny, nie wyczy natomiast
odpowiedzialnoci wsplnika za zobowizania spki - art. 22 i 31 k.s.h. (R. Pabis, Pisma
spek handlowych. Przepisy oglne. Spka jawna. Spka partnerska, Warszawa 2003, s.
151).
3. Udzia likwidacyjny
W przypadku likwidacji spki wsplnikom przysuguje prawo do kwoty likwidacyjnej.
Zgodnie z art. 82 2 k.s.h. majtek pozostay po spacie zobowiza dzieli si stosownie do
postanowie umowy spki, jeeli natomiast w umowie nie okrelono sposobu podziau kwoty
likwidacyjnej - spaca si wsplnikom udziay. Biorc pod uwag procedur likwidacyjn, tj.
obowizek spaty zobowiza, pozostawienie odpowiednich kwot na pokrycie zobowiza
niewymagalnych lub spornych, wypacane wsplnikom udziay zazwyczaj nie bd spacone
w kwocie odpowiadajcej wartoci udziaw kapitaowych. Udziay kapitaowe wsplnikw w
czasie dziaalnoci spki mog mie znaczenie pomocnicze dla oszacowania wartoci udziau
likwidacyjnego wsplnikw (E. Maleszyk, Udzia kapitaowy..., op. cit., s. 50). W zwizku z tym
w postpowaniu likwidacyjnym nie ma ju mowy o udziaach kapitaowych, ale o udziaach
likwidacyjnych (S. Sotysiski (w:) Kodeks , 2001, t. I, s. 327).
3.
Zmiana wartoci nominalnej udziau kapitaowego
Udzia kapitaowy zasadniczo ma warto wkadu wniesionego przez wsplnika do spki.
Zmiana wartoci udziau kapitaowego jest moliwa jedynie w trybie zmiany umowy spki.
Wiza si to bdzie ze zmian wartoci wkadu wsplnika.
Wyrni mona podwyszenie wartoci udziau kapitaowego w trybie art. 50 2 k.s.h.
Dla zwikszenia udziau kapitaowego konieczne bdzie dodatkowe wniesienie wkadu. Jeeli
umowa spki nie zawiera postanowie w tym przedmiocie, wwczas konieczna bdzie
zmiana umowy spki (W. Pyzio (w:) J. Frckowiak, A. Kidyba, K. Kruczalak, W. Pyzio, I. Weiss,
Kodeks handlowy. Komentarz, Warszawa 1999, s. 157). Oznacza to, e wsplnik nie moe
podwyszy swojego wkadu bez zgody pozostaych wsplnikw. Rozwizanie takie
przeciwdziaa nieuzgodnionym czynnociom wsplnika. Zwrci naley jednak uwag, e
obecnie mog pojawi si wtpliwoci interpretacyjne wynikajce z brzmienia art. 50 1 w
zw. z art. 50 2 k.s.h. Pierwszy z przywoanych przepisw wskazuje na udzia kapitaowy
obowizkw wsplnika (art. 63 k.c.; tak A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s. 96; inaczej S.
Sotysiski (w:) Kodeks, 2001, t. I, s. 123, ktry wzorem doktryny niemieckiej uwaa zgod
wsplnikw na przeniesienie ogu praw i obowizkw wsplnika spki osobowej za
czynno dokonywan przez osob trzeci, do ktrej zawsze naley stosowa odpowiednio
art. 63 k.c.). Do rozstrzygnicia skutkw braku uprzedniej zgody wsplnikw na przeniesienie
ogu praw i obowizkw w omawianej sytuacji przydatne moe by rozwaenie jego
zgodnoci z celem ustawy (istnienie tej grupy czynnoci z punktu widzenia analizy ich
poprawnoci przyjmuje w literaturze m.in. M. Safjan, Kodeks cywilny..., t. I, op. cit., s. 174; Z.
Radwaski (w:) System prawa cywilnego. Cz oglna, t. I, pod red. S. Grzybowskiego,
Ossolineum 1985, s. 518 i n., oraz A. Wolter, Prawo cywilne. Zarys..., op. cit., s. 291; S.
Grzybowski, System prawa cywilnego, t. III, cz. 2, Ossolineum 1976, s. 503 i n.). Ratio legis
art. 10 2 k.s.h. jest dopuszczenie przenoszenia praw i obowizkw w spkach osobowych,
po uzyskaniu zgody pozostaych wsplnikw (jeeli umowa spki przewiduje tak
moliwo). Przyjcie, e art. 10 2 ma charakter dyspozytywny, pozwala modyfikowa
zakres zgody pozostaych wsplnikw, a nawet cakowicie j wyczy. Jeeli jednak
wsplnicy przewidujc w umowie spki moliwo przenoszenia ogu praw i obowizkw nie
ureguluj momentu wyraenia na nie zgody, obowizuje w tym zakresie dyspozycja art. 10
2 k.s.h. Uprzednia akceptacja konkretnej przenoszalnoci praw i obowizkw jest w art. 10
2 cile zwizana z jej dopuszczalnoci w ogle. Wtpliwe jest, aby ustawodawca dopuci
konstrukcj prawn przenoszalnoci ogu praw i obowizkw wsplnika spki jawnej bez
zgody pozostaych wsplnikw tej spki (por. G. Kozie, Przesanki..., op. cit., s. 40). Zgoda
moe by wyraona w sposb bezporedni (przed sam czynnoci przeniesienia, chyba e
umowa spki stanowi inaczej - art. 10 2 k.s.h.) albo w sposb poredni-pierwotny (poprzez
wyczenie w umowie spki wymogu zgody wsplnikw na przeniesienie ogu praw i
obowizkw). Uprzednio zgody ma szczeglne znaczenie organizacyjno-strategiczne,
poniewa daje moliwo wczeniejszej konsultacji co do osoby wsplnika przystpujcego
oraz osignicie, stosownego szczeglnie w spkach osobowych, "konsensusu
personalnego". Przeniesienie ogu praw i obowizkw pozbawione wczeniejszej akceptacji
pozostaych wsplnikw bdzie zatem w paszczynie tej wanie akceptacji sprzeczne z
celem ustawy, co przesdza o jego niewanoci bezwzgldnej (art. 58 k.c.; por. M. Safjan,
Kodeks cywilny..., op. cit., s. 174; Z. Radwaski (w:) System..., op. cit.).
W przypadku wyczenia dyspozycji art. 10 2 k.s.h. w zakresie dotyczcym zgody
wsplnikw, do przeniesienia ogu praw i obowizkw na inny podmiot niezbdne jest tylko
zawarcie umowy przeniesienia ogu praw i obowizkw. Przyjcie takiego rozwizania
stanowi najbardziej szerokie uelastycznienie skadu osobowego spki osobowej
dopuszczalne na gruncie kodeksu spek handlowych, co w konsekwencji oznaczaoby
najdalej posunite zblienie jej w tym aspekcie do spek kapitaowych. W oparciu o
kryterium wystpowania (lub nie) obowizku zgody na przenoszalno ogu praw i
obowizkw mog by budowane przynajmniej trzy podstawowe modele teoretyczne spki
jawnej odnoszce si do jej skadu osobowego, bez wzgldu na typ wsplnika - statyczny,
elastyczny i dynamiczny (na temat modeli spki jawnej uksztatowanych w oparciu o
kryterium wystpowania (lub nie) obowizku zgody na przenoszenie ogu praw i
obowizkw por. G. Kozie, Przesanki..., op. cit., s. 40).
Istotne znaczenie dla okrelenia rodzaju dopuszczalnych czynnoci rozporzdzajcych
udziaem kapitaowym, jako jednym ze skadnikw ogu praw i obowizkw wsplnika i ich
przedmiotu, ma sprecyzowanie zakresu przeniesienia. Na og praw i obowizkw wsplnika
skadaj si wszystkie przysugujce mu prawa (do prowadzenia spraw, reprezentacji, udziau
w zyskach itd.), jak rwnie obowizki (prowadzenie spraw, udzia w stratach, powstrzymanie
si od dziaalnoci konkurencyjnej). Z art. 10 k.s.h. wynika, e tylko og praw i obowizkw
wsplnika spki osobowej moe by przeniesiony na inny podmiot. Oznacza to, e
niemoliwe jest przenoszenie poszczeglnych (jednostkowych) praw i obowizkw danego
wsplnika czy to korporacyjnych (np. prawo gosu), czy to majtkowych (np. prawo do
udziau w zysku). Zwizane jest to z tzw. zakazem rozszczepiania tych praw i obowizkw
wsplnika spki osobowej (zakaz rozszczepiania praw i obowizkw wsplnika spki
osobowej nie obejmuje zakazu rozporzdzania wierzytelnociami, take wierzytelnociami
przyszymi, np. przysz konkretnie oznaczon dywidend; por. A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. I,
s. 90; J.P. Naworski (w:) Komentarz. Spki osobowe, s. 82; S. Sotysiski (w:) Kodeks, 2001, t.
I, s. 124; G. Kozie, Zakres..., op. cit., s. 39 i n.; tene, Moliwo..., op. cit., s. 53) i stanowi
wyraz bardzo cisego wzajemnego ich powizania (w cisej spjnoci z art. 10 1 k.s.h.
pozostaje art. 55 k.s.h., ktry stanowi, e jeeli wsplnik przeniesie na osob trzeci niektre
prawa z tytuu uczestnictwa w spce, wwczas jego nastpca prawny nie staje si
wsplnikiem spki jawnej, a w szczeglnoci nie suy mu uprawnienie do zasigania
informacji o stanie majtku i interesw tej spki). Od "ogu praw i obowizkw"
rozumianego jako wszystkie prawa i obowizki danego wsplnika naley odrni pojcie
"zbioru praw i obowizkw". "Zbir", z semantycznego i logicznego punktu widzenia, w
odrnieniu od "ogu" jest lunym zgrupowaniem poszczeglnych elementw. Elementy te
mog istnie zarwno w zbiorze (jako pewnej caoci), jak i osobno, a take czy si w
dowolne konfiguracje (rwnie w odniesieniu do przedmiotu obrotu prawnego; por. S.
Grzybowski, Prawo cywilne. Zarys czci oglnej, Warszawa 1985, s. 213-214; oraz (w:)
System..., op. cit., s. 456-458; J. Ignatowicz, Prawo rzeczowe, wyd. X zmienione, Warszawa
2002, s. 18-19). Zupenie odmienn tre ma pojcie "og", ktre oznacza wszystkie razem
(nierozcznie) elementy okrelonego kompleksu (praw lub praw i obowizkw). Przyjcie w
odniesieniu do okrelonej grupy elementw - skadnikw okrelenia "og" (w szczeglnoci w
odniesieniu do praw i obowizkw) oznacza wsplny byt prawny tych elementw (pojcie
zbioru i ogu elementw kompleksu praw (i obowizkw) szczegowo analizuje G. Kozie,
Zakres..., op. cit., s. 39 i n.). Konfiguracje poszczeglnych elementw (niebdce ich ogem)
nie maj samoistnego bytu (i nie mog by samoistnym przedmiotem obrotu). Pojcie ogu
praw i obowizkw nawizuje do uytego dla potrzeb zdefiniowania pojcia przedsibiorstwa
w znaczeniu przedmiotowym (art. 55 1 k.c.) okrelenia "zesp praw". Przedsibiorstwo w tym
znaczeniu to zesp skadnikw materialnych i niematerialnych przeznaczonych do
prowadzenia
dziaalnoci
gospodarczej.
Obejmuje
w
szczeglnoci
oznaczenie
indywidualizujce przedsibiorstwo lub jego wyodrbnione czci (nazwa przedsibiorstwa),
wasno nieruchomoci lub ruchomoci, prawa wynikajce z umw najmu i dzierawy itp. O
ile jednak w przypadku pojcia przedsibiorstwa w znaczeniu przedmiotowym ustawodawca
pozostawi prawn moliwo zbywania poszczeglnych praw i obowizkw (art. 55 2 a
contrario), o tyle takiej dyspozycji nie przewidzia w odniesieniu do przeniesienia ogu praw i
obowizkw wsplnika spki osobowej na inny podmiot (art. 10 1 w zw. z art. 55 k.s.h.).
Znaczenia pojcia "og" przyjte przez ustawodawc w art. 10 1 k.s.h. nie naley
utosamia ze znaczeniem logicznego powizania wystpujcego midzy elementami
"rzeczy (obiektu) zbiorowego", natomiast w pewnym zakresie odpowiada ono pojciu "og"
uytego dla zdefiniowania majtku podmiotu prawa sensu largo - rozumianego jako og
praw i obowizkw majtkowych (por. S. Grzybowski, System..., op. cit., s. 462 i n.). W
nawizaniu do takiego znaczenia "ogu" uksztatowany jest obrt prawami i obowizkami
wsplnika spki jawnej (w tym udziaem kapitaowym oraz prawami i obowizkami z niego
wynikajcymi) w szczeglnoci na podstawie art. 10 1 k.s.h. (por. A. Kidyba, Kodeks, 2006,
t. I, s. 89-90; a take J.P. Naworski (w:) Komentarz. Spki osobowe, s. 82; a take S.
Sotysiski (w:) Kodeks, 2001, t. I, s. 124).
Wsplnik spki jawnej moe by pozbawiony niektrych praw skadajcych si na jego
og praw i obowizkw, np. prawa prowadzenia spraw spki w umowie spki (art. 30 1
k.s.h.) lub orzeczeniem sdu (art. 30 2 k.s.h.). Poza tym nie zawsze bdzie mu
przysugiwao prawo do odsetek od udziau kapitaowego (art. 53 k.s.h.), poniewa nie
zawsze taki udzia w spce bdzie posiada (zgodnie z definicj udziau kapitaowego
zawart w pierwotnej wersji art. 50 k.s.h.). Wydaje si, e udzia kapitaowy nie przysuguje
wsplnikowi, jeeli wnis do spki wkad, ktrego nie mona wiza z udziaem kapitaowym
i nie wpywa na jego warto (praca, usugi, oddanie rzeczy do korzystania; por. A. Kidyba,
Kodeks, 2006, t. I, s. 261 i n.; w szczeglnoci w sytuacji, kiedy nie wniesie wkadu do spki).
Jeeli jednak zostanie wyceniony, to za udzia kapitaowy moe by uznany. Wydaje si, e w
przypadku przeniesienia ogu praw i obowizkw wsplnika pozbawionego okrelonych
praw, na wsplnika przystpujcego przechodzi zesp praw i obowizkw w zakresie, ktry
przysuguje wsplnikowi wystpujcemu w momencie dokonywania czynnoci przeniesienia.
osob trzeci (nastpca prawny nie staje si wsplnikiem spki jawnej). Moliwe jest zatem
przyjcie w przypadku spek osobowych "rozszerzonej" nierozszczepialnoci ogu praw i
obowizkw (tak G. Kozie, Zakres..., op. cit., s. 41 i n.; inaczej S. Sotysiski (w:) Kodeks,
2001, t. I, s. 125, ktry opowiadajc si generalnie za zakazem rozszczepiania
poszczeglnych praw i obowizkw wsplnika spki osobowej niekonsekwentnie dopuszcza
moliwo ustanowienia praw rzeczowych ograniczonych (zastaw, uytkowanie) na "udziale
spkowym", z zastrzeeniem wyczenia z niego prawa gosu zastawnika czy te
uytkownika).
Zoonym zagadnieniem jest ustalenie moliwoci powierniczego przeniesienia udziau
kapitaowego, jako jednego z elementw ogu praw i obowizkw wsplnika jawnego.
Stosunek powiernictwa wystpuje zasadniczo w trzech odmianach - europejskiej:
germaskiej (treuhand) i romaskiej (fiducja) oraz anglosaskiej (trust); por. A. Doliwa, M.
Pannert, Powiernicze przeniesienie prawa podmiotowego a upado jednej ze stron stosunku
powiernictwa, Mon.Praw. 2002, nr 17, s. 784 i n.; A. Kdzierska-Cielak, Powiernictwo. Prba
okrelenia konstrukcji prawnej, PiP 1977, z. 7-8, s. 46 i n. Istota czynnoci powierniczych
polega na tym, e jedna strona dokonuje na rzecz drugiej przysporzenia prawa w celu
osignicia takiego celu gospodarczego, do jakiego to prawo nie jest w zasadzie potrzebne, a
druga strona zobowizuje si do niekorzystania z tego prawa w zakresie wykraczajcym poza
ten cel (tak A. Wolter, Prawo cywilne. Zarys..., op. cit., s. 282). Wydaje si, e istot
powierniczego przeniesienia prawa jest przeniesienie prawa przez powierzajcego na
powiernika, ktry zobowizuje si, po zaistnieniu okrelonych w umowie z powierzajcym
okolicznoci, do zwrotnego przeniesienia prawa w stosunku do osb trzecich (w tym spki).
Powiernik w stosunkach zewntrznych zajmuje pozycj wykonujcego wasne uprawnienia
(dziaa we wasnym imieniu, lecz na cudzy rachunek), ale na podstawie wewntrznego
stosunku obligacyjnego czcego go z powierzajcym przysuguj mu pewne kompetencje
(zob.A. Kidyba, Spka z ograniczon odpowiedzialnoci. Komentarz, wyd. 3, Warszawa
2002, s. 306; nieco inaczej np. F. Zoll, Spr o zakres przewaszczenia na zabezpieczenie, cig
dalszy, PiP 1999, z. 4, s. 73 i n.). Treuhand polega na tym, e powiernik uzyskuje rzeczowe
upowanienie (kompetencj) do wykonywania we wasnym imieniu i na rzecz powierzajcego
prawa podmiotowego, ktrego podmiotem wacicielskim pozostaje powierzajcy. Fiducja
natomiast polega na penym przeniesieniu przez powierzajcego na powiernika prawa
podmiotowego (najczciej wasnoci) przy jednoczesnym obligacyjnym ograniczeniu go w
uprawnieniach do dysponowania tym prawem. Trust z kolei jest stosunkiem prawnym, na
mocy ktrego rozporzdzajcy (settlor) przenosi swj majtek na powiernika ( trustee), ktry
jako waciciel powierniczy ma obowizek wedug prawa equity do gospodarowania nim na
rzecz osoby trzeciej (beneficiary); por. A. Doliwa, M. Pannert, Powiernicze przeniesienie..., op.
cit., s. 784 i n.
Przyjcie na gruncie art. 10 k.s.h. dopuszczalnoci powierniczego przeniesienia ogu
praw i obowizkw w konstrukcji germaskiej (treuhand) nie wydaje si moliwe ze wzgldu
na rozszczepienie uprawnie wacicielskich przedmiotu powiernictwa oraz uprawnie
wykonawczych (tzw. kompetencji) midzy powierzajcego a powiernika. W anglosaskim
stosunku powiernictwa oprcz powierzajcego (settlor) i powiernika ( trustee) wystpuje
take trzeci podmiot - beneficjent (beneficiary) trustu. Zastosowanie konstrukcji prawnej
anglosaskiego trustu do przeniesienia ogu praw i obowizkw wsplnika jawnego powoduje
podzia praw i obowizkw wsplnika spki osobowej midzy powiernika, ktry staje si
wsplnikiem przystpujcym (obowizki), oraz beneficjenta, ktry statusu wsplnika nie
nabywa (prawa), a w konsekwencji take pozostaje w sprzecznoci z zasad
nierozszczepialnoci ogu praw oraz obowizkw i jest niedopuszczalne (szczegowej
analizy moliwoci zastosowania poszczeglnych rodzajw stosunku powiernictwa do
przeniesienia ogu praw i obowizkw wsplnika spki osobowej dokonuje G. Kozie,
Zakres..., op. cit., s. 42; por. take A. Kidyba, Spka..., op. cit., s. 306).
Moliwe wydaje si natomiast przeniesienie ogu praw i obowizkw wsplnika spki
jawnej w oparciu o romask konstrukcj powiernictwa (fiducia). Ma on charakter
wewntrznej wizi obligacyjnej wywierajcej skutki midzy stronami tej wizi: powierzajcym
- wsplnikiem i powiernikiem (inter partes). Wobec spki jawnej czy wobec osb trzecich
niewielka, ustalona dlatego, aby spka moga powsta. Natomiast zdecydowanie istotniejsze
dla wsplnikw mog okaza si inne formy wspdziaania jako kolejny cel spki. Wsplnicy
mog mimo obowizku prowadzenia przedsibiorstwa przez spk chcie realizowa gwnie
cele na przykad organizacyjne (koordynacj dziaa, wsplne ustalenie dziaa na
okrelonym rynku, wspln organizacj zbiorw, podw rolnych itp.). Cel w postaci
bezporedniego zysku moe si tu okaza wtrny. Odnoszc si do funkcji prawnomajtkowej naley podkreli, e w takim przypadku okrelenie wartoci wkadu nie jest tylko
zwizane z koniecznoci utworzenia spki, tj. spenienia ustawowych wymogw, ale ze
stworzeniem rzeczywistych podstaw funkcjonowania spki.
Wnoszone do spki wkady peni rwnie - do pewnego stopnia ze wzgldu na rodzaj
wkadu - funkcj gwarancyjn. Wkady wnoszone do spki s podstaw zaspokojenia
roszcze wierzycieli. Jednake funkcja ta dotyczy w mniejszym stopniu wkadw o
charakterze niematerialnym, tj. usug i pracy. Te ostatnie s poddane innym rygorom w
kontekcie egzekucji. Trudno bowiem przyj, aby wierzyciel mg zmusi wsplnika do
wykonania okrelonej pracy. To jest moliwe na linii spka - wsplnik, ale ju nie wsplnik wierzyciel. Artyku 31 k.s.h. odnosi si tylko do egzekucji z majtku spki i wsplnika, a sama
praca czy usugi jako takie nie wchodz w skad masy majtkowej. W skad majtku spki
wejd jednak efekty materialne pracy czy usug (jeeli na przykad wkadem do spki ma
by praca polegajca na wyprodukowaniu krzese czy usugi w postaci doradztwa
personalnego). W tych przypadkach efekty wytworzone jako nastpstwo zobowizania si do
wykonania pracy bd usug bd powiksza majtek spki i bd mogy by podstaw
egzekucji.
Wkady wnoszone do spki bd te, ktre s na jej rzecz wiadczone, maj odmienny
charakter z punktu widzenia ich przydatnoci dla wierzycieli, ale ju niekoniecznie spki. Dla
spki wiadczenie usug czy pracy moe mie wiksz warto ni wnoszenie do spki
wkadw majtkowych. Z punktu widzenia spki moe nie mie take wikszego znaczenia przynajmniej do momentu rozlicze ze wsplnikami - czy wkad jest wnoszony na wasno
czy do korzystania. Jednake oczywicie charakter prawny takich wkadw jest odmienny
choby z tego wzgldu, e w przypadku przejcia praw na spk jest ona uprawnionym
podmiotem do realizacji prawa wasnoci, podczas gdy oddanie wkadu do korzystania
istotnie ogranicza sposb dysponowania tymi skadnikami majtkowymi. Moliwoci takie s
uzalenione tylko i wycznie od treci prawa czcego spk i wsplnika wnoszcego wkad
do korzystania. Nie jest wszake wykluczone takie uksztatowanie treci prawa korzystania z
przedmiotu wkadu, e bdzie on mg by w dyspozycji spki (np. uyczenie, dzierawa
itd.). Tre realizowanych praw z przedmiotu wkadu wnoszonego do spki nie moe
sprzeciwi si jednak treci prawa podstawowego, jakim jest oddanie do korzystania, a nie
przekazania na wasno. Nie ma jednak przeszkd, aby wkad oddany do korzystania w
trakcie trwania spki, poprzez zmian umowy spki lub umowy midzy spk a
wkadajcym wsplnikiem, przeszed na wasno spki (na temat charakteru prawnego
wniesienia wkadu oraz odpowiedzialnoci za wady fizyczne i prawne wkadu zob. A.
Baranowska, Odpowiedzialno za wady fizyczne i prawne wkadw rzeczowych w spkach
osobowych, Pr.Sp. 2003, nr 6, s. 24 i n.).
2.
Przedmiot wkadu
W kontekcie przyjtej definicji wkadu naley uzna, e wniesienie wkadu moe polega
na przeniesieniu lub obcieniu wasnoci rzeczy lub innych praw, a take dokonaniu innych
wiadcze na rzecz spki.
Przedmiotem wkadu mog by:
1) prawo wasnoci,
2) inne ni prawo wasnoci prawa rzeczowe, w tym prawa niezbywalne ustanowione
konstytutywnie na rzecz spki,
3) prawa obligacyjne,
4) wiadczenie usug,
5) praca.
Wrd pierwszej z wymienionych grup wkadw na czoo wysuwa si: wasno
przedsibiorstwa, wasno zorganizowanych czci przedsibiorstwa, wasno rzeczy
ruchomych, wasno rzeczy nieruchomych (zob. K. Wrczycka, Wniesienie nieruchomoci
na wasno do spek osobowych, Rejent 2004, nr 9, s. 103 i n.). Nie powinno by
wtpliwoci, e przedsibiorstwo w rozumieniu art. 55 1 k.c. moe by przedmiotem wkadu
(por. M. Radwan, N. Klima, Wkad przedsibiorstwa osoby fizycznej do spki osobowej konsekwencje w VAT, Mon.Pod. 2003, nr 8, s. 7 i n.; A. Kondracka, J. Bieluch, Wniesienie
przedsibiorstwa spki cywilnej maonkw jako aport do spki prawa handlowego wybrane zagadnienia, Radca Prawny 2000, nr 6, s. 102 i n.; J. Szczotka, Spka..., op. cit., s.
54-55). Przedsibiorstwo oznacza zorganizowany zesp skadnikw niematerialnych i
materialnych przeznaczonych do prowadzenia dziaalnoci gospodarczej, na ktre skadaj
si w szczeglnoci:
1) oznaczenie indywidualizujce przedsibiorstwo lub jego wyodrbnione czci (nazwa
przedsibiorstwa);
2) wasno nieruchomoci lub ruchomoci, w tym urzdze, materiaw, towarw i
wyrobw, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomoci lub ruchomoci;
3) prawa wynikajce z umw najmu i dzierawy nieruchomoci lub ruchomoci oraz
prawa do korzystania z nieruchomoci lub ruchomoci wynikajce z innych stosunkw
prawnych;
4) wierzytelnoci, prawa z papierw wartociowych i rodki pienine;
5) koncesje, licencje i zezwolenia;
6) patenty i inne prawa wasnoci przemysowej;
7) majtkowe prawa autorskie i majtkowe prawa pokrewne;
8) tajemnice przedsibiorstwa;
9) ksigi i dokumenty zwizane z prowadzeniem dziaalnoci gospodarczej.
Aby uzna, e zesp skadnikw spenia kryteria uznania za przedsibiorstwo, musi wic
wystpi cecha zorganizowania, odnoszca si do dbr o niematerialnym i materialnym
charakterze, ktre s przeznaczone do prowadzenia dziaalnoci gospodarczej. Z powyszego
wynika - jak to ju zostao stwierdzone wczeniej - e wkadem do spki mog by tylko
aktywa, gdy aktualne pojcie przedsibiorstwa w rozumieniu art. 55 1 k.c. odwouje si tylko
do aktyww. Przedmiotem wkadu moe by rwnie zorganizowana cz przedsibiorstwa.
Chodzi tu o spenienie analogicznych warunkw, jakie zostay wskazane powyej, jednake
odnoszce si do czci przedsibiorstwa, ktr jednak powinien charakteryzowa okrelony
stopie zorganizowania, tak aby ta cz przedsibiorstwa moga samodzielnie realizowa
okrelone funkcje z punktu widzenia prowadzenia dziaalnoci gospodarczej.
W odniesieniu do wasnoci rzeczy ruchomych i nieruchomoci odesa naley do art. 46
k.c., zgodnie z ktrym nieruchomoci s czciami powierzchni ziemskiej, stanowicymi
odrbny przedmiot wasnoci (grunty), jak rwnie budynki trwale z gruntem zwizane lub
czci takich budynkw, jeeli na mocy przepisw szczeglnych stanowi odrbny od gruntu
przedmiot wasnoci. Kodeks cywilny nie definiuje pojcia rzeczy ruchomej. Naley wic
zastosowa definicj negatywn, e s to rzeczy, ktre nie s nieruchomociami (J.
Ignatowicz, Prawo rzeczowe, Warszawa 1998, s. 16); prawa rzeczowe jako przedmiot wkadu
charakteryzuje J. Szczotka, Spka..., op. cit., s. 54.
Wrd praw rzeczowych innych ni prawo wasnoci przedmiotem wkadu moe by
uytkowanie wieczyste (A. Kidyba, Spka z o.o...., op. cit., 2002, s. 101). Przedmiotem
uytkowania wieczystego s grunty stanowice wasno Skarbu Pastwa, pooone w
granicach administracyjnych miast oraz grunty Skarbu Pastwa pooone poza tymi
granicami, lecz wczone do planu zagospodarowania przestrzennego miasta i przekazane do
realizacji zada jego gospodarki, a take grunty stanowice wasno jednostek samorzdu
terytorialnego lub ich zwizkw (art. 232 1 k.c.). Jeeli moliwe jest przenoszenie wasnoci,
to zgodnie z art. 237 k.c. moliwe jest przeniesienie uytkowania wieczystego.
Rozporzdzanie prawem uytkowania wieczystego jest moliwe jedynie w granicach
okrelonych przez ustawy, zasady wspycia spoecznego i w umowie o oddaniu gruntw w
uytkowanie wieczyste (art. 233 2 k.c.). Zdolno aportow uytkowania wieczystego w
umowie spki, cho z drugiej strony kwestia ta stanowi element struktury organizacyjnej
spki jawnej cakowicie zaleny od woli wsplnikw i ustalenia w tym zakresie nie powoduj
zasadniczo naruszenia praw osb trzecich.
Na poczet wkadw do spki jawnej mog by zaliczone rwnie usugi wiadczone przy
powstawaniu spki (prowizja grynderska).
Pracy wiadczonej w charakterze aportu nie moemy wiza z okrelonym typem
umowy, na przykad umowy o prac. W tym ostatnim przypadku wynagrodzenie przypada
pracownikowi i nie mona si go zrzec. Chodzi tu o stosunki prawne, ktrych podstaw jest
zobowizanie wsplnika do wniesienia takiego wanie wkadu. Tworzy si wi o charakterze
organizacyjnym, majca okrelone skutki majtkowe. Od wkadw wsplnika w postaci pracy
lub wiadczenia usug naley odrni zawieranie umw o prac ze wsplnikami czy osobami
trzecimi. Zawarcie umowy o prac ze wsplnikiem nie jest tosame z uznaniem wiadczonej
przez niego pracy za wkad do spki, a moim zdaniem wycza taki wkad. Podobnie wkad w
postaci pracy powinien by odrniony od prowadzenia spraw.
Od wkadw niepieninych naley odrni wkady pienine. Zdefiniowanie takich
wkadw nie nastrcza tylu problemw co wkadw niepieninych. Mona przyj, e jest to
okrelona liczba znakw pieninych oraz tzw. pienidz bankowy bdcy zapisem transakcji
w formie elektronicznej (zob. J. Szczotka, Spka..., op. cit., s. 52).
3.
Rodzaje wkadw
Odnoszc si do zagadnienia rodzajw wkadw moemy przyj bardzo rne kryteria.
1. Ze wzgldu na przedmiot wkadu moemy wyrni:
a) wkady niepienine, w tym aporty,
b) wkady pienine.
2. Z punktu widzenia skutecznoci przejcia praw na spk moemy wyrni:
a) wkady wnoszone na wasno,
b) wkady oddane do korzystania,
c) wkady usugowe (usugi) i praca.
3. Z kolei stosujc kryteria zwizane z definicj udziau kapitaowego (art. 50 k.s.h.) i
regulacj art. 3 k.s.h. moemy wyrni wkady:
a) rzeczywicie wniesione,
b) wkady umwione oraz
- ktre stanowi o wartoci udziau kapitaowego,
- ktre nie wpywaj na jego warto.
4. Z punktu widzenia sposobu wnoszenia moemy wyrni wkady wnoszone:
a) jednorazowo,
b) czciowo.
Ad 1. Wkady pienine i niepienine
O podziale powyszym bya mowa w 2.
Ad 2. Wkady wnoszone na wasno, oddane do korzystania oraz wkady
usugowe
Wkady wnoszone do spki tytuem przeniesienia rzeczy (z wyczeniem pienidzy) nie
mog by traktowane jako sprzeda na rzecz spki. Podobnie gdy spka otrzymaa rzecz do
uywania, to nie mona tego traktowa jak najmu (A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s. 258-260).
Jednak do obowizkw wiadczenia wsplnikw i ryzyka przypadkowej utraty przedmiotu
wiadczenia stosujemy odpowiednio przepisy o sprzeday lub o najmie.
W tym pierwszym przypadku maj zastosowanie odpowiednie przepisy kodeksu
cywilnego, tj. art. 535, 544-548, 556-568. Przepisy te stosujemy jedynie odpowiednio do
obowizkw wiadczenia i ryzyka przypadkowej utraty przedmiotw wkadu. W pozostaym
zakresie zastosowania nie bdzie mie kodeks cywilny, a kodeks spek handlowych oraz
umowa spki (A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s. 259); por. szerzej 4.
Odnoszc si z kolei do wkadw przekazanych do uywania (wkady wnoszone do
uywania) stosujemy odpowiednio przepisy art. 662-663 k.c. o najmie. Podobnie jak przy
Rozdzia 1.
Zawizanie spki jawnej
1.
Zawarcie umowy spki jawnej
Kodeks spek handlowych definiuje umow spki handlowej i czyni to w odniesieniu do
wszelkich spek, zarwno osobowych, jak i kapitaowych. Przez umow spki wsplnicy albo
akcjonariusze zobowizuj si dy do wsplnego celu przez wniesienie wkadw oraz jeeli
umowa albo statut tak stanowi, przez wspdziaanie w inny sposb. Ponadto przyj naley w zwizku z regulacj art. 22 1 k.s.h. - e dodatkowym elementem, ktry typizuje spk
jawn, jest prowadzenie przedsibiorstwa pod wasn firm. Przyj wic naley pewn
czno midzy minimalnym celem spki jawnej, jakim jest wniesienie wkadw, a
prowadzeniem przedsibiorstwa spki (A. Strzpka, Konsekwencje..., op. cit., s. 3).
Umowa spki jawnej peni odmienn rol w zalenoci od sposobu tworzenia spki.
Dlatego te naley wyranie odrni tworzenie spki poprzez zawarcie umowy spki od jej
utworzenia w trybie przeksztacenia. W tym ostatnim przypadku na szczeglne
zainteresowanie zasuguje przeksztacenie spki cywilnej (M. Asanowicz, Elementy..., op.
cit. , s. 20 i n.).
Koncentrujc si w tym momencie na umowie spki jako elemencie procesu tworzenia
spki w trybie zawizania niezwizanego z przeksztaceniem, trzeba stwierdzi, e jest ona
przede wszystkim jednym z warunkw powstania spki, tj. wpisania do rejestru.
Umowa spki zawarta w celu utworzenia spki oparta jest na zgodnym owiadczeniu
wsplnikw, ktrzy zobowizuj si wnie wkady do tworzonej spki oraz wsppracowa w
inny sposb, gdy umowa spki tak stanowi. Umowa spki handlowej, a wic take jawnej,
jest umow konsensualn, odpatn, przysparzajc, kauzaln i losow (A. Szajkowski (w:)
Kodeks, 2001, t. I, s. 26). Nie jest to jednak umowa wzajemna w klasycznym rozumieniu tego
stosunku.
Jak to ju zostao stwierdzone, umowa spki jawnej ma odmienny charakter w przypadku
zawarcia umowy i wpisania spki do KRS oraz przeksztacenia spki. W tym ostatnim
przypadku momentem zawizujcym spk jest obok umowy spki uchwaa o
przeksztaceniu spki. Wydaje si, e umowa spki peni tu niejako uzupeniajc rol w
stosunku do uchway (R. Pabis, Przeksztacenie spek handlowych w wietle nowej regulacji ,
cz. II, Pr.Sp. 2002, nr 7-8, s. 56 i n.). Niemniej brak umowy spki jawnej przy przeksztaceniu
w inne spki handlowe, podobnie jak niedostosowanie umowy spki cywilnej do wymogw
stawianych umowie spki jawnej, uniemoliwi powstanie takiej spki.
W zwizku z powyszym przyj naley, e tworzenie spki jawnej jest procesem, w
ktrym wystpuj czynnoci faktyczne i czynnoci prawne. Natenie jednych i drugich
zaley od trybu tworzenia spki. Niewtpliwie jednak zawarcie umowy spki jest czynnoci
prawn. Nie jest dopuszczalne zawizanie spki jawnej w drodze jednostronnej czynnoci
prawnej.
Umowa spki jawnej powinna by odrniona od innych umw, choby zawartych
midzy tymi samymi wsplnikami, gdy rodz one tylko skutki obligacyjne midzy stronami.
W takim przypadku nie jest to czynno zmierzajca do wykreowania podmiotu prawa, z
czym mamy do czynienia przy zawarciu umowy spki jawnej. Zawarcie umowy spki jawnej
powoduje zawizanie spki i powstanie okrelonego stosunku obligacyjnego, ktry dopiero z
chwil wpisu do rejestru daje efekt w postaci powstania podmiotu prawa. W sytuacji gdyby
nie doszo do wpisania spki do rejestru, stosunek zobowizaniowy midzy stronami oparty
w tym czasie o wsplno czn (A. Szajkowski (w:) Kodeks, 2001, t. I, s. 40) bdzie mg
trwa duej i mona bdzie stosowa do niego przepisy o spce cywilnej. W literaturze
wskazuje si take na argumenty za stosowaniem do tzw. przedspki jawnej odpowiednio
przepisw o spce jawnej po wpisie do rejestru (szerzej zob. uwagi zawarte w czci 1
rozdziale 2 3 niniejszego tytuu). W odmiennej sytuacji, gdy dojdzie do wpisania spki do
KRS, wsplno czna midzy wsplnikami stanie si majtkiem spki. Stanie si tak
automatycznie z chwil wpisu do rejestru.
Zawarcie umowy spki jawnej wie si z uzyskaniem konsensusu midzy wszystkimi
wsplnikami i na tym etapie wymaga jednomylnoci. Dotyczy to wszystkich elementw
bdcych przedmiotem umowy. Po wpisaniu spki do rejestru zasada ta (jednomylno)
moe obowizywa w dalszym cigu, jednake, jeeli umowa spki tak stanowi (art. 9
k.s.h.), zmiana umowy spki moe by dokonana wikszoci gosw (szerzej na temat
zawarcia umowy spki osobowej w kontekcie majtkowych stosunkw maeskich zob. P.
Bryowski, Przepisy Kodeksu spek handlowych regulujce odpowiedzialno wsplnikw
spek osobowych za zobowizania spek w wietle norm regulujcych maesk
wsplno ustawow (w:) Kodeks spek handlowych po piciu latach, pod red. J.
Frckowiaka, Wrocaw 2006, s. 305-307).
2.
Tre umowy spki
Do essentialia negotii umowy spki jawnej naley:
1) zobowizanie wsplnikw do denia do osignicia wsplnego celu,
2) zobowizanie wsplnika do wniesienia wkadu do spki i okrelenia tych wkadw,
3) zobowizanie do prowadzenia przedsibiorstwa przez spk (A. Kidyba, Kodeks, 2006,
t. I, s. 155-158),
4) okrelenie firmy i siedziby spki,
5) okrelenie przedmiotu dziaalnoci spki,
6) okrelenie czasu trwania spki, jeeli jest on oznaczony.
Ad 1. Zobowizanie wsplnikw do denia do osignicia wsplnego celu
Por. uwagi zawarte w czci 1, rozdzia 1, 2.
Ad 2. Zobowizanie wsplnika do wniesienia wkadu i okrelenia tych wkadw
Por. uwagi zawarte w czci 1, rozdzia 1, 1 oraz rozdzia 4 1.
Ad 3. Zobowizanie do prowadzenia przedsibiorstwa przez spk
Por. uwagi zawarte w czci 1, rozdzia 1, 1-2.
Ad 4. Firma i siedziba spki
Firma spki jawnej jest nazw, pod ktr spka jawna jako przedsibiorca wystpuje w
obrocie. Firma jest dobrem spki, a nie wsplnikw. Problematyka firmy spki jawnej jest
uregulowana w art. 24 k.s.h., ale pamita naley, e problematyka firmy wszelkich
przedsibiorcw jest uregulowana w art. 43 1-4310 k.c. Obecna regulacja firmy spki jawnej
oparta jest o zasad lex specialis derogat legi generali. Obecne zasady regulacji firmy spki
jawnej bd obowizywa przez 4 lata poczwszy od 25 wrzenia 2003 r., tj. wejcia w ycie
zmian w kodeksie cywilnym. W cigu tego okresu spki handlowe maj obowizek
dostosowania swoich firm do zasad okrelonych w kodeksie cywilnym. Jeeli nie ma
moliwoci dostosowania uywanej firmy do tych zasad, sd rejestrowy na wniosek
przedsibiorcy zoony w terminie 4 lat rozstrzyga o dopuszczalnoci zachowania
dotychczasowej firmy w caoci lub z niezbdnymi zmianami. Orzeczenie powinno zapa w
cigu 5 lat od dnia wejcia w ycie ustawy o zmianie kodeksu cywilnego.
Firma spki jawnej powinna zawiera nazwiska lub firmy (nazwy) wszystkich wsplnikw
albo nazwisko (firm, nazw) jednego albo kilku wsplnikw oraz dodatkowe oznaczenie
"spka jawna". Ewidentnie wyrniono wic korpus firmy i obligatoryjny dodatek. Nie ma
przeszkd, aby w firmie umieci inne nieobligatoryjne dodatki (m.in. odnonie do
przedsibiorstwa spki - np. handel detaliczny). Zamieszczenie dodatkw musi wiza si z
przestrzeganiem zasady prawdziwoci firmy, tj. zakazu wprowadzania w bd. Korpus firmy
spki jawnej moe mie tylko osobowy charakter. Oznacza to, e podstaw jego tworzenia
jest nazwisko u osb fizycznych, firmy przedsibiorcw bd te nazwy podmiotw
niebdcych przedsibiorcami. W przypadku firmy spki jawnej, w ktrej wsplnikami s
osoby fizyczne, wymienienie wszystkich nazwisk speni wymg penoci informacyjnej firmy
spki. W przypadku gdy jest wymieniony tylko jeden wsplnik, jest to minimum informacji na
temat wsplnikw. Podobnie rzecz si ma w przypadku firm i nazw podmiotw niebdcych
osobami fizycznymi. Jednake w tym przypadku, jeeli jest kilku wsplnikw, moe doj do
konstruowania firmy spki w postaci bardzo rozbudowanej, co spowoduje nieczytelno
firmy dla odbiorcy. Std postulat stosowania formuy wymieniania firm (nazw) tylko
niektrych wsplnikw. Jeeli wsplnikiem spki jawnej jest inna spka handlowa i jej firma
ma by zamieszczona w firmie spki jawnej, moe by ona skrcona, ale w sposb
nienaruszajcy zasad ustalania i rejestracji firmy (uchwaa SN z 2 sierpnia 1994 r., III CZP
95/94, OSNC 1995, nr 1, poz. 10, oraz aprobujca glosa R. Skubisza, OSP 1995, z. 9, poz.
193). W obrocie moliwe jest uywanie skrtu sp.j. Jest to jedyny dopuszczalny skrt, jaki
przyjmuje kodeks spek handlowych. Skrt podlega ujawnieniu w rejestrze (J. Szczotka,
Spka..., op. cit., s. 47 i n.).
Siedzib spki, odpowiednio stosujc art. 41 k.c. (por. art. 331 1 k.c.), jest miejscowo,
w ktrej dokonywane s czynnoci prowadzenia spraw i reprezentacji spki (chyba e
umowa spki stanowi inaczej). Z tego powodu, e kady wsplnik - co do zasady - moe
prowadzi sprawy spki i j reprezentowa, mog by trudnoci w ustaleniu takiej
miejscowoci. Dlatego te doprecyzowanie - przede wszystkim gdy proces podejmowania
decyzji i reprezentacji jest trwale rozproszony - niezbdne jest w umowie spki jawnej.
Ad 5. Przedmiot dziaalnoci spki
Przedmiot dziaalnoci spki jest konkretyzacj celu spki jawnej i nie moe by z nim
sprzeczny czy oderwany od niego (A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s. 169-170). Przedmiot
dziaalnoci spki nie musi by tosamy z przedmiotem dziaalnoci przedsibiorstwa spki.
Przedmiot dziaalnoci spki powinien okrela zakres dozwolonych dziaa podejmowanych
przez spk. Winien by on okrelony wedug Polskiej Klasyfikacji Dziaalnoci (PKD), co
wynika z art. 40 ustawy o KRS. Z tym jednak, e na podstawie 9 ust. 2 rozporzdzenia
Ministra Sprawiedliwoci z 21 grudnia 2000 r. w sprawie szczegowego sposobu
prowadzenia rejestrw wchodzcych w skad Krajowego Rejestru Sdowego oraz
szczegowej treci wpisw w tych rejestrach (Dz.U. Nr 117, poz. 1237 ze zm.) sowny opis
przedmiotu dziaalnoci wskazany w umowie spki i we wniosku nie musi si pokrywa z
opisem przedmiotu dziaalnoci ujtym w PKD. Okrelenie przedmiotu dziaalnoci spki ma
znaczenie wewntrzne dla spki i wsplnikw, a zewntrzne jedynie jako element treci
umowy spki warunkujcy wpis do rejestru. Jednake przekroczenie przedmiotu dziaalnoci
spki nie powoduje niewanoci dokonanej czynnoci prawnej, cho wywouje skutek w
sferze podatkowej. Warto jednak pamita, e organy podatkowe mog prbowa
kwestionowa zasadno ujcia jako koszty uzyskania przychodu wydatkw na cele nieobjte
przedmiotem dziaalnoci spki wskazanym w KRS.
Ad 6. Czas trwania spki (jeeli jest oznaczony)
Ostatnim elementem, ktry musi si znale w umowie spki - ale tylko wwczas, gdy
jest ona tworzona na czas okrelony (tj. cile wyznaczony) - jest ustalenie tego okresu. Moe
to si odbywa przez okrelenie terminu, do ktrego spka bdzie moga istnie (termin
ostateczny - np. do 1 stycznia 2020 r.), okrelenie czasu trwania (np. 3 lata), przez okrelenie
zada, ktrych wykonanie bdzie podstaw wszczcia postpowania likwidacyjnego (np.
wyprodukowanie 5 tys. zegarkw). Spk zawart na czas ycia wsplnika uwaa si za
zawart na czas nieoznaczony (art. 61 1 i 2 k.s.h.).
Wymienione elementy stanowi minimum konieczne do utworzenia spki. Moemy
przyj, e s to postanowienia obligatoryjne. Oprcz tego mog wystpi w kadej umowie
spki indywidualnie zamieszczone elementy fakultatywne. Przyj naley, e zdecydowana
wikszo umw spek jawnych bdzie zawieraa wanie dodatkowe elementy. Jeeli jednak
wyobrazimy sobie spk tylko z minimum okrelonym w art. 24 k.s.h., to wsplnicy musz
si liczy z tym, e obowizywa ich bd te wszystkie normy kodeksu spek handlowych,
ktre maj wzgldnie obowizujcy charakter, a wol stron nie zostay zmienione w umowie
spki.
3.
Forma umowy spki jawnej
Umowa spki powinna by zawarta na pimie pod rygorem niewanoci. Niezawarcie
umowy spki w tej formie powoduje, e nie wywoa ona skutku w postaci umowy spki
jawnej. W konsekwencji nie bdzie mogo doj do wpisania spki do KRS. Bowiem zgodnie z
art. 73 1 k.c. czynno prawna dokonana bez zachowania zastrzeonej formy jest z mocy
praw niewana i nie wywouje adnych skutkw prawnych. Przewidziana forma dla umowy
spki jawnej jest najbardziej agodn spord wszystkich innych spek, gdzie wymagana
jest forma aktu notarialnego. Ma to stanowi element upraszczajcy tworzenie spki jawnej.
Zasada, o ktrej mowa powyej, nie obowizuje jednak, gdy do spki wnoszona jest
nieruchomo, bowiem w takim przypadku konieczna jest forma aktu notarialnego, a jej
niezachowanie powoduje skutek niewanoci.
Zawarcie umowy spki jawnej moe by dokonane bezporednio przez osoby fizyczne,
prawne i jednostki organizacyjne niemajce osobowoci prawnej, ale wyposaone w zdolno
prawn (inaczej, moim zdaniem bdnie, A. Szumaski (w:) Kodeks, 2001, t. I, s. 647). Nie
ma adnych wyranych norm wyczajcych z zakresu zdolnoci do czynnoci prawnych
(m.in. handlowych spek osobowych) moliwoci tworzenia spek jawnych. Zawarcie
umowy spki moe by dokonane bezporednio (rozumie przez to naley take dziaanie
przez organy), ale rwnie przez penomocnikw, przedstawicieli ustawowych i prokurentw.
Kadorazowo do dokonania okrelonej czynnoci zawarcia umowy spki jawnej wymagane
jest co najmniej umocowanie w formie pisemnej pod rygorem niewanoci (akt powoania do
penienia funkcji, np. organu, status przedstawiciela ustawowego, udzielenie prokury).
4.
Zawarcie umowy spki jawnej przy przeksztaceniu
Innym trybem powstania spki jawnej jest przeksztacenie spki cywilnej bd
przeksztacenie innej spki handlowej. Te dwa tryby przeksztace naley od siebie odrni.
Wie si to przede wszystkim z odmienn procedur przeksztace. W przypadku
przeksztacenia spki cywilnej w jawn mamy do czynienia z prostszym, nawet w stosunku
do uproszczonego trybu przeksztacenia w spk jawn (art. 582 k.s.h.). W doktrynie
przeksztacenie spki cywilnej (art. 26 3-6 k.s.h.) okrelone zostao jako
"przerejestrowanie" spki (A. Kidyba, Dwie drogi spki cywilnej, Mon.Praw. 2004, nr 20, s.
1020; por. rwnie A. Szumaski (w:) W. Pyzio, A. Szumaski, I. Weiss, Prawo spek,
Bydgoszcz-Krakw 2002, s. 884). Wrd trybu przeksztacenia spki cywilnej w jawn
moemy wyrni przeksztacenie dobrowolne (art. 26 4 zd. 1) i przymusowe (art. 26 4
zd. 3).
Przeksztacenie dobrowolne polega na zgoszeniu dotychczasowej spki cywilnej jako
spki jawnej do rejestru przedsibiorcw. Dobrowolno oznacza, e decyzj w tym zakresie
podejmuj wsplnicy. Swoboda podjcia decyzji w tym zakresie jest moliwa tylko w
spkach, ktrych przychd netto spki cywilnej w kadym z dwch ostatnich lat obrotowych
nie osign wartoci 800 000 euro. Zgoszenie do rejestru w takim przypadku jest
dokonywane przez wszystkich wsplnikw cznie. Jeeli natomiast przychody netto
przekrocz poziom wskazany powyej, przeksztacenie jest obligatoryjne, a zgoszenie moe
by dokonane przez kadego ze wsplnikw. W obu przypadkach - co wyranie wynika z art.
26 6 k.s.h. - przed zgoszeniem do KRS wsplnicy musz dostosowa umow spki do
przepisw o umowie spki jawnej. Tre umowy spki musi by dostosowana do wymogw
okrelonych w art. 23 k.s.h. Na tym tle powstaje problem roli umowy spki z punktu widzenia
powstania stosunku spki jawnej. Jak sdz, nie jest moliwe przypisanie umowie spki
jawnej (w istocie dostosowanie polega na zawarciu umowy spki jawnej z uwzgldnieniem
tych wszystkich elementw, ktre stanowi o istocie tej spki) znaczenia, jakie umowa
posiada przy klasycznym utworzeniu spki. W tamtym przypadku powoduje ona utworzenie
przedspki jawnej. W przypadku przeksztacenia takiej zalenoci nie ma. Skutek w postaci
przeksztacenia nastpuje z chwil wpisu do KRS, a umowa spki jest jednym z zacznikw,
ktry sam, pojedynczo nie wywouje skutkw prawnych. Charakter przeksztacenia nakazuje
na umow spki patrze jako na warunek zaistnienia przeksztacenia i zajcia skutkw
przeksztacenia, a nie jako moment powstania przedspki jawnej. Charakter stosunkw
spki przed wpisem do rejestru nie zmienia si i oparty jest o wsplno czn, ktra w
przypadku wpisania spki do rejestru stanie si majtkiem spki. Dlatego te umowa spki
jest odmiennym zdarzeniem cywilnoprawnym z punktu widzenia rde stosunku prawnego
spki jawnej (M. Asanowicz, Elementy..., op. cit., s. 20 i n.).
Podobna sytuacja ma miejsce przy przeksztaceniu spki handlowej w spk jawn. Tu
umowa spki jawnej ma rwnie wtrne znaczenie wobec uchway o przeksztaceniu.
Ponadto pamita naley, e podpisanie umowy spki jawnej w procesie przeksztacenia w
t form prawn spowoduje odmienne skutki - w przypadku wpisania spki przeksztaconej
do rejestru - w zalenoci od tego, czy jest to przeksztacenie spki osobowej czy
kapitaowej. W pierwszym przypadku nie ma zmiany natury podmiotowoci prawnej spki
jawnej; gdy przeksztacana jest spka kapitaowa - nastpuje odejcie od osobowoci
prawnej na rzecz podmiotowoci prawnej poczone ze skutkami wynikajcymi z procesu
przeksztacenia. Mimo odrbnoci procedury przy przeksztaceniu spki cywilnej i spek
handlowych, w obu przypadkach podpisanie umowy spki jawnej (cilej dostosowanie
dotychczasowych umw) nie powoduje zawizania spki jawnej, a jest jednym z warunkw
zrealizowania trybu przeksztacenia (Z. Pabis, Przeksztacenie..., op. cit., cz. II, s. 56 i n.). Nie
bdzie mia tu wic zastosowania art. 25 1 2 k.s.h., gdy zasady odpowiedzialnoci w
postpowaniu przeksztaceniowym zostay uregulowane odrbnie.
Rozdzia 2.
Powstanie spki jako podmiotu prawa
1.
Utworzenie spki przez wpis spki zawizanej
Zesp czynnoci i zdarze nie jest identyczny przy rnych sposobach tworzenia spki
jawnej. Inaczej przedstawia si katalog czynnoci prawnych przy klasycznym tworzeniu
spki, inaczej za przy przeksztaceniu w spk jawn. W pierwszym przypadku do
utworzenia spki niezbdne jest:
1) zawarcie umowy spki (por. rozdzia 1, 1),
2) zgoszenie zawizanej spki do KRS (M. Klaus, Rejestracja..., op. cit., s. 517-518),
3) wpis do rejestru.
Zgoszenie spki jawnej do sdu rejestrowego obejmuje:
1) firm, siedzib, adres spki,
2) przedmiot dziaalnoci spki,
3) nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) wsplnikw oraz adresy wsplnikw albo ich
adresy do dorcze,
4) nazwiska i imiona osb, ktre s uprawnione do reprezentowania spki, i sposb
reprezentacji (zob. szerzej A. Kidyba, K. Kopaczyska-Pieczniak, P. Bryowski, Prawo
spek..., op. cit., s. 22 i n.).
Jak z powyszego wynika, wikszo elementw, ktre wymagaj zgoszenia, wynika z
umowy spki, jednake niektre musz uzupenia umow spki bd te wynikaj z
kodeksu spek handlowych. Dotyczy to w szczeglnoci sposobu reprezentacji. Jeeli umowa
spki bdzie milczaa na ten temat, obowizywa bdzie zasada, e kady ze wsplnikw ma
prawo reprezentowania spki. Uzupenienie informacji wynikajcych z umowy spki, ktre
musz si znale we wniosku o wpis, dotyczy adresu spki, nazwisk i imion (firm, nazw)
wsplnikw, adresw wsplnikw (albo adresw do dorcze), nazwisk i imion osb, ktre s
uprawnione do reprezentowania spki. Wymogi okrelone przez art. 26 k.s.h. s w pewnym
stopniu uzupenione ustaw o KRS.
Zgoszenie spki do rejestru moe by dokonane przez kadego ze wsplnikw. Wniosek
o wpis do rejestru powinien by zgoszony do sdu rejestrowego waciwego ze wzgldu na
siedzib spki. Skada si go na urzdowym formularzu KRS-W1 wraz z obligatoryjnymi
zacznikami:
a) KRS-WB, odnoszcym si do wsplnikw spki jawnej,
stopniu pozostaych wsplnikw. Jednak z punktu widzenia spki zawsze jaki wsplnik musi
by zobowizany do uczestniczenia w stratach. Regua okrelona w art. 51 k.s.h. ma
charakter wzgldnie obowizujcy, a wic moe by wol wsplnikw zmieniona. Zmiana
polega moe na innym okreleniu zasad partycypacji w stratach. Artyku 51 k.s.h. stanowi
ustawow tre umowy spki (S. Sotysiski (w:) Kodeks, 2001, t. I, s. 328). W szczeglnoci
jeeli powstan wtpliwoci co do stopnia partycypacji w stratach, naley kierowa si
dyrektyw, e udzia ten odpowiada stopniowi udziau w zyskach.
Ad 3. Obowizek lojalnoci i zakaz prowadzenia dziaalnoci konkurencyjnej
Z art. 56 k.s.h. wynika obowizek lojalnoci ( 1) i zakaz dziaalnoci konkurencyjnej ( 2).
Usytuowanie tego przepisu (rozdzia III) w zw. z art. 37 k.s.h. nakazuje przyjcie wzgldnie
obowizujcego charakteru tego przepisu. Na tym tle rodz si wtpliwoci w szczeglnoci
co do moliwoci zwolnienia z obowizku lojalnoci wobec spki.
Jednym z obowizkw wsplnika o charakterze organizacyjnym, implikowanym istot
spki jawnej jako spki osobowej, jest obowizek lojalnoci. Podstaw prawn tego
obowizku stanowi art. 56 1 k.s.h., zgodnie z ktrym wsplnik zobowizany jest
powstrzyma si od wszelkiej dziaalnoci sprzecznej z interesami spki. Obowizek ten jest
cile zwizany z prawem prowadzenia spraw i reprezentowania spki i jako taki spoczywa
na osobach, ktrym uprawnienia te przysuguj z mocy prawa, skadajc si na status danej
osoby w spce (por. K. Kopaczyska-Pieczniak,
Uwagi na tle uregulowania zakazu
konkurencji w kodeksie spek handlowych, Rejent 2003, nr 6, s. 117). W zwizku z tym w
spce jawnej obowizek lojalnoci dotyczy ex lege wszystkich wsplnikw. Nie ma przy tym
znaczenia, czy w konkretnej spce dany wsplnik jest uprawniony do prowadzenia spraw lub
reprezentowania spki. Obowizek ten dotyczy zawsze kadego wsplnika spki jawnej, bez
wzgldu na jego rzeczywisty czy formalny wpyw na dziaalno spki (tak K. KopaczyskaPieczniak, Zakaz konkurencji w wietle przepisw kodeksu handlowego, Rejent 1993, nr 12,
s. 28). Ma on przy tym charakter bezwzgldny, gdy przepis art. 56 1 k.s.h. nie zezwala na
uchylenie tego obowizku na podstawie zgody pozostaych wsplnikw.
Zakres przedmiotowy obowizku lojalnoci obejmuje powstrzymanie si od wszelkiej
dziaalnoci sprzecznej z interesami spki (P. Bryowski, A. Kidyba, Kategoria interesu w
kodeksie spek handlowych, PPH 2005, nr 10, s. 4 i n.). Jako przykady zachowa
sprzecznych z interesami spki mona wskaza: ujawnianie tajemnic przedsibiorstwa
spki, wyraanie negatywnych opinii o spce, jej dziaalnoci lub pozostaych wsplnikach
(K. Kopaczyska-Pieczniak, Zakaz konkurencji..., op. cit., s. 36). Sprzeczna z interesami spki
moe by rwnie dziaalno podejmowana wewntrz samej spki, w ramach prowadzenia
jej spraw, czego przykadem moe by dokonywanie niekorzystnych dla niej inwestycji (zob.
take M. Bielecki, Podstawowe przejawy obowizywania zasady lojalnoci, Pr.Sp. 2005, nr 4,
s. 20 i n.).
Wprawdzie zakres podmiotowy obowizku lojalnoci obejmuje wszystkich wsplnikw,
niezalenie od ich aktywnego czy biernego statusu w spce, jednake w odniesieniu do
zakresu przedmiotowego tego obowizku istnieje pewna zaleno. Wskazuje si bowiem, e
w odniesieniu do wsplnikw realizujcych prawo prowadzenia spraw czy reprezentowania
spki zakres zachowa, ktre mona uzna za sprzeczne z interesami spki, jest szerszy i
obejmuje na przykad zaangaowanie w inn dziaalno czy wykonywanie zaj na tyle
absorbujcych czasowo, e wsplnik taki zaniedbywaby interesy spki (K. KopaczyskaPieczniak, Zakaz konkurencji..., op. cit.).
Natomiast zakaz konkurencji wyraa si w odniesieniu do wsplnika spki jawnej w tym,
e nie moe on, bez wyranej lub dorozumianej zgody pozostaych wsplnikw, zajmowa si
interesami konkurencyjnymi, w szczeglnoci uczestniczy w spce konkurencyjnej jako
wsplnik spki cywilnej, spki jawnej, partner, komplementariusz lub czonek organu spki
(art. 56 2 k.s.h.). Obowizek ten rwnie spoczywa na wszystkich wsplnikach spki
jawnej, bez wzgldu na to, czy prowadz jej sprawy lub reprezentuj j czy nie. Natomiast w
okresie likwidacji obejmuje on tylko osoby bdce likwidatorami (art. 69 k.s.h.). W tym
ostatnim przypadku nie ma znaczenia rdo stanowice podstaw powierzenia funkcji
likwidatora (ustawa, wola wsplnikw, orzeczenie sdu), jak rwnie okoliczno, czy
likwidator jest wsplnikiem czy nie.
1.
Pojcie prowadzenia spraw
Wyjanienie pojcia prowadzenia spraw i reprezentacji nie moe si odbywa w
oderwaniu od typologii dziaania jako zdarzenia prawnego. Pojcie dziaania spki jest
terminem zbiorczym, na ktre skadaj si czynnoci prawne, jak i inne czyny. Czynnoci
prawne s domen stosunkw zewntrznych i okrelane s mianem reprezentacji. Natomiast
sfera dziaa nazwana w prawie cywilnym mianem innych czynw to sfera stosunkw
wewntrznych, ktre moemy wiza z pojciem prowadzenia spraw (zob. take K.
Kruczalak, Kodeks, 2001, op. cit., s. 81, ktry moim zdaniem wtpliwie do kategorii "innych
czynw" zalicza take czynnoci prawne). Termin ten tosamy jest z pojciem zarzdzania
(uyto go m.in. w odniesieniu do przedsibiorstw pastwowych) i kierowaniem (np.
spdzielni). Przyj naley, e prowadzenie spraw jest pewnym procesem polegajcym na
wydawaniu decyzji, opinii, podejmowaniu uchwa, organizowaniu dziaalnoci spki jawnej w
ten sposb, aby byo to zgodne z przedmiotem dziaania spki w celu zrealizowania celw
spki (A. Kidyba, Prawo handlowe, wyd. 7, op. cit., s. 95).
Proces prowadzenia spraw spki jawnej moe si odbywa jedno- lub wieloosobowo.
Zalee to bdzie od ustale przyjtych w umowie spki. Moe on by realizowany w kilku
wariantach: czynnoci dokonuj tylko wszyscy wsplnicy; czynnoci podejmowane s przez
niektrych wsplnikw, czynnoci podejmowane s przez wszystkich wsplnikw i osoby
trzecie, czynnoci podejmowane s przez niektrych wsplnikw i osoby trzecie. Nie jest
dopuszczalny wariant (art. 38 1 k.s.h.) powierzenia prowadzenia spraw osobom trzecim z
wyczeniem wsplnikw (S. Sotysiski (w:) Kodeks, 2001, t. I, s. 298; A. Kidyba, Kodeks,
2006, t. I, s. 223 i n.).
Wybr sposobu prowadzenia spraw jest uzaleniony od wielkoci spki, liczby
wsplnikw, chci zaangaowania wsplnikw w proces prowadzenia spraw.
W przypadku spki jawnej zasadniczo wszystkie rozstrzygnicia w spce wymaga bd
uchwa kilku osb. Tylko w jednym przypadku nie trzeba bdzie ustala wikszoci,
wykorzystywa zasady majoryzacji (wola wikszoci decyduje wbrew woli mniejszoci).
Moliwe jest to wtedy, gdy wsplnicy powierz prowadzenie spraw jednemu spord siebie.
W takim przypadku decyzja jest podejmowana jednoosobowo. Nie wyklucza to formy uchway
dla takiej decyzji. Specyfika podejmowania takich uchwa polega na tym, e wsplnik sam
bez udziau innych wsplnikw czy osb trzecich decyduje o sprawach spki. Nie jest take
wykluczony model inny, mianowicie przyjcie jednoosobowoci przy prowadzeniu spraw z
jednoczesnym zastrzeeniem, e niektre decyzje bd podejmowane kolegialnie bd te
bd wymagay aprobaty wsplnikw. System podejmowania uchwa w spce jawnej nie
odbiega od takich czynnoci w innych podmiotach. Istotne jest ustalenie rodzaju wikszoci
gosw, jaka obowizuje w spce (zwyka, bezwzgldna czy kwalifikowana; por. szerzej A.
Kidyba, Prawo handlowe, wyd. 7, op. cit., s. 97-98), jak rwnie precyzyjne okrelenie, czy
obliczone s gosy oddane, obecnych czy caego skadu prowadzcych sprawy. Jedyne co nie
moe by zmienione w odniesieniu do spki jawnej (rwnie innych spek) to zdefiniowanie
bezwzgldnej wikszoci gosw, gdy w art. 4 1 pkt 10 ustawodawca zdefiniowa j jako
wicej ni poow wanie oddanych gosw. W pozostaym zakresie wsplnicy maj swobod
decyzji, jakie zasady przyj, gdy przepisy odnoszce si do prowadzenia spraw maj
charakter norm wzgldnie obowizujcych. Pamita naley, e prawa i obowizki wsplnika
prowadzcego sprawy spki ocenia si w stosunkach midzy nim a spk wedug przepisw
o zleceniu, a w przypadku gdy wsplnik dziaa bez umocowania lub przekracza swe
uprawnienia, wedug przepisw o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia (art. 45 k.s.h.).
Zarwno ta zasada, jak i regua, e wsplnik prowadzcy sprawy spki nie otrzymuje
wynagrodzenia (art. 46 k.s.h.), mog by zmienione w umowie spki.
Przedstawiony poniej model prowadzenia spraw jest legaln propozycj ustawodawcy,
ktra w braku odmiennych stosownych ustale w umowie spki jest wica dla wsplnikw
(A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s. 226 i n.).
2.
Zasady prowadzenia spraw spki
1. Prowadzenie spraw spki nieprzekraczajcych zakresu zwykych czynnoci
spki
Kodeks przyjmuje zasady powzicia uchwa w zalenoci od rodzaju czynnoci, jakie s
podejmowane: czy s to czynnoci z zakresu zwykych czynnoci spki, czy przekraczaj ten
zakres, czy te s to czynnoci nage. Brak jest definicji czynnoci zwykych i
przekraczajcych zakres zwykych czynnoci. Przyj naley, e decydowa o tym bd
stosunki danej spki, ktrego to zagadnienia nie reguluje umowa spki in concreto bd te
umowa spki (zob. M. Uliasz, Czynnoci przekraczajce zakres zwykego zarzdu , cz. I,
Mon.Praw. 2002, nr 18, s. 825-831 i cz. II, Mon.Praw. 2002, nr 19, s. 883-888). W umowie
mona przyj kryterium rodzaju czynnoci czy te wartoci majtku spki. Generaln
zasad jest, e kady wsplnik bez uprzedniej uchway wsplnikw moe prowadzi sprawy
nieprzekraczajce zwykych czynnoci spki. Mog to by wic dziaania podejmowane
indywidualnie przez kadego ze wsplnikw. Podobne zasady obowizuj, gdy prowadzenie
spraw powierzono tylko kilku wsplnikom lub niektrym wsplnikom i osobom trzecim. W
takim przypadku nastpuje jednoczesne odebranie prawa prowadzenia spraw niektrym
wsplnikom i wwczas to kada z osb upowanionych do prowadzenia spraw moe dokona
zwykej czynnoci bez uprzedniej uchway upowanionych wsplnikw bd upowanionych
wsplnikw i osb trzecich. W dziaaniu spki moe si okaza, e mimo i formalnie
czynno mogaby by podjta samodzielnie, to jednak inny wsplnik bd osoba trzecia
(gdy jest uprawniona do prowadzenia spraw) ma wtpliwoci co do prawidowoci przyszej
decyzji (A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s. 229). W takim przypadku moe ona zgosi sprzeciw.
Sprzeciw ten co do zasady powinien by dokonany przed podjciem decyzji przez wsplnika.
Jednake nie mona wykluczy sprzeciwu ju po podjtej decyzji, ale przed jej wykonaniem
(A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s. 229). W art. 39 3 k.s.h. jest mowa o zaatwieniu sprawy, co
naley rozumie jako podjcie decyzji i jej wykonanie. Efektem takiego sprzeciwu (choby
jednego z pozostaych wsplnikw) jest wymagana uchwaa wsplnikw majcych prawo
prowadzenia spraw spki.
Jak ju stwierdziem - mimo e w przepisie tym mowa jest tylko o wsplnikach - jeeli do
prowadzenia spraw dopuszczone s osoby trzecie, to reguy te naley do nich stosowa
odpowiednio. Sprzeciw powoduje, e wszyscy pozostali wsplnicy musz si na ten temat
wypowiedzie. Oznacza to wymg jednomylnoci (art. 42 k.s.h.), a nie podejmowanie
uchway stosown wikszoci gosw. W gosowaniu nad spraw mog bra udzia
wsplnicy, ktrzy sprzeciw zgosili.
Wtpliwoci rodz si co do udziau wsplnika podejmujcego uchwa, wobec ktrego
wyraono sprzeciw. Poniewa w art. 42 k.s.h. mowa jest o wszystkich wsplnikach majcych
prawo prowadzenia spraw spki, to formalnie obowizuje to te wsplnika podejmujcego
uchwa. Wydaje si, e trudno bdzie osign jednomylno, jeeli wsplnik dziaajcy nie
zechce zmieni zdania. Dlatego te pamita naley, e art. 42 k.s.h. jest rwnie norm ius
dispositivi i wsplnicy mog zmodyfikowa ten przepis. Wydaje si to o tyle istotne, e w
przypadku nieosignicia stuprocentowej zgodnoci, czynnoci nie bdzie mona dokona.
Wyraenie akceptacji przez wsplnikw prowadzcych sprawy dotyczy moe zgaszanego
sprzeciwu, ale wedug mnie take tych sytuacji, w ktrych wsplnicy podejmuj decyzj, e
chc kwesti rozstrzygn uchwa. Bez wzgldu na sprzeciwy czy reguy podejmowania
uchwa. Wsplnicy zawsze mog chcie rozstrzygn problem uchwa.
Do omawianego tu problemu zastosowanie mie powinny dwa orzeczenia Sdu
Najwyszego, odnoszce si co prawda do spki cywilnej, ale meritum problemu pozostaje
aktualne rwnie dla spki jawnej.
"W razie gdy w umowie spki cywilnej uzgodniono podzia midzy okrelonych
wsplnikw zada w zakresie prowadzenia dziaalnoci spki, nie wprowadzajc przy tym
adnych ogranicze (kwotowych lub innych), okrela to zakres zwykych czynnoci, do
wykonania ktrych dany wsplnik jest umocowany" (uchwaa SN z 13 lutego 1997 r., I CKN
85/96, OSP 1997, z. 12, poz. 228 z glos E. Ponki) oraz: "Z zestawienia art. 866 i 865 2 k.c.
wynika, i kiedy brak wymienionej w art. 866 umowy lub uchway, kady wsplnik moe sam
ze skutkiem wobec spki zaciga zobowizania mieszczce si w zakresie zwykych
czynnoci spki. Zacignicie za, ze skutkiem dla spki, zobowiza przekraczajcych
zakres zwykych czynnoci spki, zastrzeone jest dla wszystkich wsplnikw. Przy
rozstrzyganiu, czy dana czynno naley, czy te nie naley do zwykych czynnoci spki,
naley mie na wzgldzie w szczeglnoci takie wanie okolicznoci konkretnego przypadku,
cel i determinowany nim rodzaj dziaalnoci spki, przynaleno ocenianej czynnoci do
tego rodzaju dziaalnoci oraz jej donioso z punktu widzenia rozmiaru tej dziaalnoci"
(wyrok SN z 5 czerwca 1997 r., I CKN 70/97, OSNC 1997, nr 11, poz. 179).
2. Czynnoci przekraczajce zakres zwykych czynnoci spki
Jak ju bya o tym mowa, przy wyjanianiu rnic midzy czynnociami zwykymi a
przekraczajcymi zakres zwykych czynnoci, nie zawsze jest to proste do ustalenia.
Czynnociami przekraczajcymi zakres zwykych czynnoci spki s te wszystkie, ktre
wedug stosunkw danej spki, ale i szerzej - w stosunkach obrotu - powinny uzyska
akceptacj wszystkich wsplnikw.
W doktrynie wskazano przykadowo na czynnoci przekraczajce zwyke czynnoci spki
(S. Sotysiski (w:) Kodeks, 2001, t. I, s. 302): zmiana profilu dziaalnoci gospodarczej,
decyzje inwestycyjne, nabycie lub zbycie nieruchomoci, podpisanie spisu inwentarza lub
bilansu, przyjcie nowego wsplnika, zwolnienie wsplnika od prowadzenia spraw,
wystpienie z powdztwem o pozbawienie wsplnika prawa do reprezentacji, zgoda na
zajmowanie si dziaalnoci konkurencyjn (J. Namitkiewicz, Kodeks handlowy z
komentarzem i skorowidzem rzeczowym, t. I, d 1994, s. 185), czynnoci, ktre zwizane
s ze szczeglnym ryzykiem lub groce kolizj interesw prowadzcego sprawy spki
wsplnika i spki lub wsplnikw, tj. porczenie wekslowe na znaczn kwot, dokonanie
wsplnej transakcji przez spk i wsplnika z osob trzeci, zabezpieczenia kredytowe,
dugoterminowe dostawy, wybudowanie nowych budynkw, zakadanie oddziaw.
Przyj rwnie naley, e do czynnoci przekraczajcych zakres zwykych czynnoci
spki nale wszelkie zmiany umowy spki (zmiana firmy, siedziby spki, przedmiotu
dziaalnoci, zmiana czasu trwania spki, nowe uzgodnienia zasad wnoszenia wkadw; A.
Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s. 227-228). Dla uniknicia problemw z ustaleniem katalogu
czynnoci, ktre s zaliczane do jednej bd drugiej kategorii, powinno si to okreli w
umowie spki lub uchwale wsplnikw. Pamita jednak naley, e wszystkie wymienione
powyej sytuacje odnosz si do podejmowania decyzji w ramach stosunkw wewntrznych,
a nie dotycz dokonywanej czynnoci prawnej. Chodzi wic o wewntrzny akt organizacyjny,
ktry jest dopiero podstaw dokonanej czynnoci prawnej. Dokonanie czynnoci prawnej
wbrew wymogowi zgody nie wpywa na wano dokonanej czynnoci prawnej, gdy zgoda
ma charakter wewntrzny. Nie ma tu zastosowania art. 17 k.s.h. Mona jednak da od
dziaajcego odszkodowania, jeeli spka dozna szkody. Generaln zasad jest, e w
zakresie zwykych czynnoci sprawy mog by podejmowane pojedynczo przez kadego
wsplnika.
W przypadku gdy sprawa przekracza zakres zwykych czynnoci spki, uchway
podejmuj nie tylko wsplnicy majcy prawo prowadzenia spraw spki, ale take ci, ktrzy
tego prawa s pozbawieni.
Inaczej wic bdziemy odnosili si do grona gosujcych przy obliczaniu wikszoci, ni
gdy uchway podejmuj wsplnicy w sprawach nieprzekraczajcych zakresu zwykych
czynnoci. W przypadku czynnoci przekraczajcych zakres zwykych czynnoci spki, wany
jest gos zarwno tych, ktrzy pozbawieni zostali umownie prawa prowadzenia spraw, jak i
gdy wynika to z prawomocnego orzeczenia sdu (art. 47 k.s.h.). Ta ostatnia sytuacja pobudza
do refleksji. Ustawodawca moim zdaniem zbyt pochopnie siga do zgody wsplnikw
wyczonych od prowadzenia spraw spki (w tym orzeczeniem sdu) godzc si tym samym
de facto na udzia tych osb w procesie prowadzenia spraw. Bo czyme jak nie tak
czynnoci jest wyraenie zgody na dokonanie czynnoci przekraczajcej zwyke czynnoci?
woli nie musi by dokonane jednoczenie. Zasada reprezentacji cznej jest zrealizowana,
jeeli zoone zostanie ostatnie z wymaganych owiadcze woli.
Wsplnicy spki jawnej nie s organami tej spki. Odpowiednie stosowanie przepisw o
osobach prawnych do spki jawnej nie moe prowadzi do wniosku, e dziaanie kadego ze
wsplnikw jest dziaaniem odrbnego organu. W midzy innymi tym przypadku widoczne
jest "odpowiednie" stosowanie przepisw, o ktrym mowa w art. 33 1 1 k.c. W odniesieniu
do spki jawnej trudno przyj dziaanie kilku odrbnych od siebie organw, tj. wsplnikw.
Pewne analogie mona snu, gdy do reprezentacji (rwnie prowadzenia spraw) powoana
jest pewna grupa wsplnikw.
3.
Reprezentacja spki jawnej przez inne osoby
Niezalenie od reprezentacji przez wsplnikw, spk mog reprezentowa inne osoby:
prokurenci, penomocnicy, a take inni ni wsplnicy przedstawiciele ustawowi. Wszyscy oni
maj wszy w stosunku do wsplnikw zakres przedmiotowy reprezentacji. Prokurenci nie
mog zby przedsibiorstwa, dokona czynnoci prawnej, na podstawie ktrej nastpuje
oddanie przedsibiorstwa do czasowego korzystania, zby i obciy nieruchomoci. Ponadto
prokurenci - inaczej ni to jest w przypadku wsplnikw - mog podejmowa czynnoci tylko
w zakresie prowadzonego przedsibiorstwa (A. Kidyba, Prawo handlowe, wyd. 7, op. cit., s.
132) oraz nie mog oni udziela dalszej prokury.
W przypadku przedstawicieli ustawowych, ich granice umocowania wynikaj wprost z
ustawy. Przykadowym przedstawicielem ustawowym jest likwidator, ktrego czynnoci
ograniczone s celem likwidacji. Z kolei penomocnicy dziaaj w granicach umocowania
wynikajcego z owiadczenia woli mocodawcy (co do prokury, przedstawicielstwa
ustawowego i penomocnictwa, por. szeroko A. Kidyba, Prawo handlowe, wyd. 7, op. cit., s.
120 i n.; zob. take J. Szwaja, Ustanowienie i udzielenie oraz odwoanie prokury przez spk
handlow, PPH 2003, nr 7-8, s. 3 i n.; L. Moskwa, Nowe przepisy o prokurze, Rejent 2001, nr
9, s. 25 i n.; T. Siemitkowski, Instytucja prokury w projekcie komisji kodyfikacyjnej prawa
cywilnego, PS 2002, nr 5, s. 102 i n.; P. Bielski, Prokura jako instytucja prawa przedsibiorcw
rejestrowych, PPH 2001, nr 9, s. 41 i n.; A. Doliwa, Prokura w wietle zmienionych przepisw
kodeksu cywilnego, Mon.Praw. 2003, nr 20 s. 919 i n.; A. Mucha, Penomocnictwo a tzw.
stosunek podstawowy, Radca Prawny 1999, nr 2, s. 56 i n.).
Cz 5.
Odpowiedzialno w spce jawnej
Rozdzia 1.
Generalna zasada odpowiedzialnoci za zobowizania
Jedn z cech spek osobowych, jawnej w szczeglnoci, jest takie uksztatowanie
odpowiedzialnoci, e wsplnicy ponosz odpowiedzialno osobist za zacignite przez
spk zobowizania. Dotyczy to wszystkich typw spek osobowych, z rnymi jednak
modyfikacjami odnoszcymi si do partnerw, komandytariuszy, akcjonariuszy. Wsplnicy
jawni, komplementariusze i partnerzy, gdy przyjte s zasady odpowiedzialnoci tak jak w
spce
jawnej,
ponosz
odpowiedzialno
nieograniczon.
Odpowiedzialno
komandytariuszy jest ograniczona do wysokoci sumy komandytowej (cho modyfikowana
jest przez wnoszenie i wycofywanie wkadw); partnerw (gdy nie ma zastosowania art. 95
2 k.s.h.) do wasnych bdw w sztuce (i bdw osb podporzdkowanych), ktrych efektem
jest powstanie zobowiza. Akcjonariusze za nie odpowiadaj za zobowizania spki
komandytowo-akcyjnej.
W tym zakresie spka jawna rni si od innych spek, gdy w ramach jej struktury
wszyscy wsplnicy odpowiadaj wedug tych samych zasad. Odpowiedzialno wsplnikw
jawnych nie jest odpowiedzialnoci dunika, jeeli spka zacigna zobowizania. W takim
przypadku tylko spka jest dunikiem. Obowizek ponoszenia odpowiedzialnoci za dunika
wynika z art. 22 2 k.s.h. i dopiero z tego tytuu staj si oni dunikami. Nie mamy tu do
czynienia z jednym dunikiem, z podwjnym przedmiotem odpowiedzialnoci, za ktrego
zaspokojenie jedynie odpowiadaj wsplnicy (A. Kidyba, K. Kopaczyska-Pieczniak,
Odpowiedzialno komandytariusza za zobowizania spki, PPH 1995, nr 7, s. 8-9).
Wsplnicy s zobowizani speni wiadczenie na danie wierzyciela, z zastrzeeniem art.
31 k.s.h.
Odpowiedzialno wsplnikw jest odpowiedzialnoci za zobowizania, a nie za szkod,
gdy ten reim odpowiedzialnoci podlega regulacji kodeksu cywilnego. Dlatego te
niezmiernie istotne jest rozstrzygnicie zakresu odpowiedniego stosowania przepisw o
osobach prawnych m.in. do spki jawnej. Przyjcie, jak chc niektrzy, teorii organw w
stosunku do wsplnikw spki jawnej musiaoby zaowocowa stwierdzeniem, e kady ze
wsplnikw jest organem spki. W konsekwencji odpowiedzialno za wyrzdzon szkod
opieraaby si na art. 416 k.c. (w przypadku odpowiedzialnoci ex delicto) i art. 471 (w
przypadku odpowiedzialnoci ex contractu).
Wydaje mi si, e taki wniosek jest na wyrost i nie ma wystarczajcych argumentw na
rzecz uznania wsplnikw spki jawnej za organy tej spki.
Powracajc do zagadnienia odpowiedzialnoci w spce jawnej pamita naley, e
zasady tej odpowiedzialnoci zostay w kodeksie spek handlowych uksztatowane tylko w
stosunku do zacignitych zobowiza i to wobec osb trzecich (a nie spki). Osobami
trzecimi mog by rwnie pozostali wsplnicy. Odpowiedzialno obejmuje zobowizania
zarwno prywatnoprawne, jak i publicznoprawne. Te pierwsze mog wynika z czynnoci
prawnych oraz z innych zdarze (czynw niedozwolonych, bezpodstawnego wzbogacenia W. Pyzio (w:) Kodeks, 2001, s. 146). Odpowiedzialno za zobowizania publicznoprawne
dotyczy przede wszystkim wszystkich zobowiza z tytuu podatkw.
Wsplnicy ponosz odpowiedzialno: osobist, solidarn, nieograniczon i subsydiarn
(A. Kidyba, Prawo handlowe, wyd. 7, op. cit., s. 250 i n.). A. Herbet (Odpowiedzialno
wsplnikw za zobowizania handlowych spek osobowych - zagadnienia materialnoprawne,
Rejent 2003, nr 6, s. 52) klasyfikuje jurydycznie odpowiedzialno wsplnika jako osobist,
solidarn (ze spk i pozostaymi wsplnikami), subsydiarn, bezporedni, zewntrzn oraz
akcesoryjn.
Odpowiedzialno osobista oznacza, e jest to odpowiedzialno rozcignita na cay
majtek osobisty wsplnika spki jawnej, obejmujcy wszystkie prawa majtkowe bez
ogranicze. Zaspokojenie z okrelonego skadnika majtkowego nie bdzie moliwe, jeeli
skadnik ten zosta wyczony spod moliwoci zaspokojenia czy te nie naley do wsplnika
(por. K. Krzyszczak, Odpowiedzialno osobista i rzeczowa za dug, Gazeta Prawna, 6-7
listopada 2000 r., nr 105 (408), rok VI, 1-KW, s. 23). Odpowiedzialno solidarna wsplnikw
oznacza, e kady z nich odpowiada za cao dugu wesp ze spk i pozostaymi
wsplnikami. Sposb zaspokojenia moe ksztatowa si rnie, zalenie od woli wierzycieli, a
nie wsplnikw. Wierzyciel bdzie mg da caoci lub czci wiadczenia od wszystkich
wsplnikw i spki cznie (wspdunikw), od niektrych z nich lub od kadego z osobna
(A. Klein, Istota solidarnoci biernej a stosunki prawne odpowiedzialnoci (w:) Studia z prawa
zobowiza, pod red. Z. Radwaskiego, Warszawa-Pozna 1979, s. 217 i n.; J. KotowskaRudnik, Spka jawna - odpowiedzialno solidarna, Gazeta Prawna, 15-17 grudnia 2000 r., nr
122 (425), rok VI, 1-KW, s. 24).
Zaspokojenie wierzycieli przez ktregokolwiek z dunikw zwalnia pozostaych z
obowizku wiadczenia. Na uwag w przypadku spki jawnej zasuguje solidarno
wsplnikw ze spk, co z jednej strony odrnia zasady odpowiedzialnoci wsplnikw od
obowizujcych w spce cywilnej, a z drugiej - potwierdza podmiotowo spki jawnej.
Jednake solidarna odpowiedzialno jest modyfikowana przez art. 31 k.s.h., zgodnie z
ktrym obowizuje zasada odpowiedzialnoci subsydiarnej. Wierzyciel spki moe prowadzi
egzekucj z majtku wsplnika wwczas, gdy egzekucja z majtku spki okae si
bezskuteczna. Zasady tej nie odnosi si do zobowiza powstaych przed wpisem spki do
rejestru (art. 31 3 k.s.h.). Za te zobowizania ponosz oni odpowiedzialno pierwszorzdn
2.
Odpowiedzialno osb przystpujcych do spki (zob. A. Kidyba, Kodeks, 2006,
t. I, s. 211-212):
Przystpienie do spki polega na wstpieniu do spki w drodze czynnoci prawnej.
Przystpienie moe polega na utrzymaniu stanu osobowego albo na powikszeniu stanu
osobowego wsplnikw w drodze zmiany umowy spki. To pierwsze moe mie miejsce w
przypadku spadkobrania czy te nabycia ogu praw i obowizkw, o ktrych mowa w art. 10
k.s.h., przez dotychczasowych wsplnikw. Nie ma przeszkd, aby przystpi do spki w
trybie nabycia ogu praw i obowizkw nabywajc je od kilku wsplnikw. Na art. 32 k.s.h.
regulujcy omawiany problem naley patrze obecnie przez pryzmat wprowadzonego art. 10
k.s.h. Ten ostatni przepis wprowadza zasad odpowiedzialnoci za zobowizania spki
osobowej zwizane z uczestnictwem wsplnika w spce i zobowizania tej spki. Przyj
wic naley, e art. 10 3 k.s.h. wyczerpujco reguluje odpowiedzialno w przypadku
przeniesienia ogu praw i obowizkw. Natomiast art. 32 k.s.h. powinien by odnoszony nie
do przeniesienia ogu praw i obowizkw, ale przystpienia do spki prowadzcego do
powikszenia grona wsplnikw (tak te M. Asanowicz, Zmiany w skadzie spek
partnerskich oraz pozostaych osobowych spek handlowych, Pr.Sp. 2000, nr 1, s. 24; inaczej
K. Kruczalak, ktry przyjmuje, e s to inne zobowizania powstae przed przystpieniem
wsplnika - Kodeks, 2001, s. 77).
Generalnie obowizuje zasada, e wsplnicy ponosz odpowiedzialno za zobowizania
spki powstae w czasie, gdy byli oni wsplnikami. Jednake art. 32 k.s.h. rozszerza ramy
czasowe odpowiedzialnoci na tych wszystkich, ktrzy przystpuj do spki ju dziaajcej.
Osoby takie ponosz odpowiedzialno za zobowizania powstae przed dniem ich
przystpienia. Przepis ten wiza naley tylko z przystpieniem do spki, a nie nabyciem
ogu praw i obowizkw w spce. W tym ostatnim przypadku (art. 10 3 k.s.h.) za
zobowizania wystpujcego wsplnika zwizane z uczestnictwem w spce jawnej i za
zobowizania spki odpowiadaj solidarnie wystpujcy wsplnik oraz wsplnik
przystpujcy. W przypadku osoby przystpujcej do spki nie maj wic znaczenia inne
czynnoci o charakterze materialnoprawnym czy procesowym. Nie bdzie wic decydujce w
tym momencie zgoszenie zmiany skadu osobowego do rejestru czy zarejestrowanie
zmienionej firmy z uwzgldnieniem nazwiska nowego wsplnika. Decydujcy jest moment
przystpienia do spki, czyli dokonanie stosownych owiadcze woli przez przyszego
wsplnika i spk prowadzcy do zmiany umowy spki albo tylko przez wsplnika, gdy
umowa spki generalnie dopuszcza jednostronne przystpienie do spki. Osoba
przystpujca podlega wszelkim zasadom odpowiedzialnoci, o ktrych bya mowa w art. 31
k.s.h., tj. odpowiedzialnoci osobistej, nieograniczonej, solidarnej i subsydiarnej.
Odpowiedzialno pierwszorzdna dotyczy tylko sytuacji, o ktrej mowa w art. 31 3 k.s.h.
Odpowiedzialno z art. 32 k.s.h. jest odpowiedzialnoci za zobowizania istniejce
wczeniej, a niemajce zwizku z przystpujcym i niedotyczce go, gdyby nie przystpi do
spki (zob. J. Szczotka, Spka..., op. cit., s. 92-93).
3.
Zawarcie umowy spki jawnej z przedsibiorc jednoosobowym (zob. A. Kidyba,
Kodeks, 2006, t. I, s. 213-215):
Prowadzenie dziaalnoci gospodarczej przez osob fizyczn podlega wpisowi do
ewidencji dziaalnoci gospodarczej. Osoba taka ponosi odpowiedzialno caym swoim
majtkiem bez ogranicze. Prowadzenie dziaalnoci indywidualnie daje moliwo okrelonej
dynamiki zmian, ale pozbawia okrelonego stopnia zorganizowania i ochrony, jaka wynika
choby z przepisw ustawy o KRS. W zwizku z tym moliwe s zmiany konfiguracji
podmiotowych, choby przez utworzenie nowego podmiotu, na przykad spki jawnej. W
przypadku zawarcia umowy z osob prowadzc przedsibiorstwo jednoosobowo, pozostae
osoby, ktre stan si wsplnikami w spce jawnej, mog korzysta ze zdobytej ju pozycji
6.
Odpowiedzialno w procesach transformacyjnych
Wsplnicy spki jawnej odpowiadaj na dotychczasowych zasadach opartych o
subsydiarno wobec wierzycieli spki, solidarnie ze spk przejmujc albo nowo
zawizan za zobowizania spki jawnej powstae przed dniem poczenia przez okres 3 lat
liczc od tego dnia (art. 525 k.s.h.).
W przypadku kontynuacji odpowiedzialnoci za zobowizania chodzi o wszelkie
zobowizania wobec wszystkich wierzycieli spki, ktre powstay przed dniem poczenia (tj.
dniem wpisania poczenia lub podwyszenia kapitau zakadowego spki kapitaowej przy
inkorporacji lub dniem zarejestrowania nowej spki w razie fuzji). Solidarna
odpowiedzialno wsplnikw (midzy sob oraz ze spkami przejmujcymi albo nowo
zawizanymi) za zobowizania czcej si spki jawnej trwa przez okres 3 lat liczc od dnia
poczenia (A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. II, s. 1091 i n.).
Wsplnicy spki przeksztaconej odpowiadaj za zobowizania spki powstae przed
dniem przeksztacenia na dotychczasowych zasadach przez okres 3 lat liczc od tego dnia
(art. 584 k.s.h.). Powysze uregulowanie kodeksu spek handlowych chroni przed ucieczk
od odpowiedzialnoci za zobowizania zacignite przez spk przed dniem przeksztacenia
oraz gwarantuje status quo pozycji prawnej wierzycieli spki przeksztacanej oraz niektrych
jej wsplnikw (zob. A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. II, s. 1323 i n.). Dotyczy to szczeglnie
sytuacji, kiedy wsplnik (w wyniku przeksztacenia) przechodzi do innej grupy wsplnikw
(np. od odpowiadajcych w sposb nieograniczony do ograniczonych w odpowiedzialnoci
albo odwrotnie: od nieodpowiadajcych lub odpowiadajcych w sposb ograniczony do grupy
wsplnikw odpowiadajcych bez ograniczenia, np. wsplnik jawny; zob. D. Pawyszcze,
Wyganicie odpowiedzialnoci za dugi wsplnikw przeksztacanej spki osobowej, PPH
2004, nr 9, s. 24 i n.; A. Witosz, Ograniczona w czasie odpowiedzialno wsplnikw czcej
si i przeksztacanej spki osobowej, Pr.Sp. 2005, nr 7-8, s. 2 i n.).
Cz 6.
Transformacje prawne spki jawnej
Rozdzia 1.
Istota i rodzaje transformacji prawnych spki jawnej
Kodeks spek handlowych bezporednio reguluje obecnie procesy transformacyjne w
spkach. Naley przez nie rozumie czenie, podzia i przeksztacenie spek. Nie istnieje
jeden oglny model procesw transformacyjnych. Jednake trzeba przyzna, e ustawodawca
stara si maksymalnie ujednolici te procesy dla wszystkich spek. Nie zawsze jednak jest
to moliwe ze wzgldu na specyfik przede wszystkim spek osobowych. Pamita naley,
e zarwno poczenie, jak i podzia spek oparte zostay na III i VI dyrektywie UE, ktre
wszak stosujemy bezporednio do spki akcyjnej. Dlatego te konieczne byo szukanie
proceduralnych rozwiza, ktre byyby moliwe do zastosowania przy poszczeglnych
typach spek. Pierwszy element tego dostosowywania to zakaz podziau spek osobowych i
ograniczenie przy czeniu polegajce na tym, e w wyniku poczenia spek osobowych
moe powsta tylko spka kapitaowa. To ostatnie rozwizanie uzna naley po prostu za
bdne.
Cele procesw transformacyjnych mog by bardzo rne. Koncentrujc si w tej czci
na spce jawnej, przyj trzeba odniesienie tylko do dwch typw transformacji, tj.
poczenia i przeksztacenia. W pierwszym przypadku chodzi bdzie o odejcie od
konstrukcji spki jawnej i "przejcie" w spk z o.o. lub akcyjn. Zasadniczym powodem
takich dziaa moe by ch "odejcia" od zagodzonej przez art. 31 k.s.h. - ale mimo
wszystko dolegliwej - odpowiedzialnoci osobistej wsplnikw caym swoim majtkiem.
Ponadto skala prowadzonych dziaa moe uzasadnia ch przejcia w form bardziej
kapitaowej. Jest on konieczny, gdy choby jedna ze spek czcych si jest spk
kapitaow (A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. II, s. 1068; S. Krze (w:) Kodeks, s. 607; A. Witosz (w:)
Kodeks, s. 1178-1179).
Plan poczenia powinien zawiera co najmniej:
1) typ, firm i siedzib kadej z czcych si spek, sposb czenia, a w przypadku
poczenia przez zawizanie nowej spki, rwnie typ, firm i siedzib tej spki,
2) liczb i warto udziaw lub akcji spki przejmujcej bd spki nowo zawizanej,
przyznanych wsplnikom czcej si spki osobowej, oraz wysoko ewentualnych
dopat,
3) dzie, od ktrego udziay lub akcje przyznane wsplnikom czcej si spki osobowej
uprawniaj do uczestnictwa w zysku spki przejmujcej bd spki nowo zawizanej,
4) szczeglne korzyci dla wsplnikw czcej si spki osobowej, a take innych osb
uczestniczcych w poczeniu, jeeli takie zostay przy- znane.
Ponadto konieczne s zaczniki analogiczne do tych, ktre wystpuj przy poczeniu
spek kapitaowych (art. 499 2 i 3 k.s.h.).
Plan poczenia powinien by zgoszony do sdu rejestrowego czcych si spek. Nie
ma koniecznoci ogoszenia planu poczenia. Jednake zgodnie z art. 520 k.s.h. plan
poczenia w pewnych sytuacjach podlega badaniu biegego. Dotyczy to sytuacji, gdy spk
przejmujc lub nowo zawizan jest spka akcyjna lub gdy jedn z czcych si spek jest
spka komandytowo-akcyjna. Plan poczenia naley podda badaniu przez biegego w
zakresie poprawnoci i rzetelnoci (A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. II, s. 1074-1075). W
pozostaych przypadkach plan poczenia naley podda badaniu biegego, gdy zada tego
co najmniej jeden ze wsplnikw czcych si spek, skadajc w tej sprawie spce, ktrej
jest wsplnikiem, pisemny wniosek, nie pniej ni w terminie 7 dni od dnia powiadomienia
go przez spk o zamiarze poczenia (art. 520 2 k.s.h.). Badanie dokonywane jest przez
biegego (A. Szumaski, czenie..., op. cit., s. 24 i n.). Kocowym etapem czynnoci
przygotowawczych jest zawiadomienie wsplnikw, ale tylko tych, ktrzy nie prowadz spraw
spki (art. 521 1 zd. 1 k.s.h.). Zawiadomieni musz wic by wszyscy wsplnicy spek
kapitaowych oraz ci wsplnicy, ktrzy nie maj z mocy prawa (akcjonariusze w spce
komandytowo-akcyjnej i komandytariusze w spce komandytowej) albo z mocy umowy
spki kompetencji w zakresie prowadzenia spraw spki. W pewnych przypadkach moliwe
jest umowne rozszerzenie prawa do prowadzenia spraw spki osobowej (komandytariusze).
Zawiadomienie powinno by zrealizowane wedug tych samych zasad co zawiadomienie przy
czeniu spek kapitaowych (art. 504, 505 k.s.h.). W kolejnej fazie - po czynnociach
przygotowawczych - wsplnicy podejmuj uchwa w sprawie czenia spek (A. Kidyba,
Kodeks, 2006, t. II, s. 1083-1086). Zasad jest, e czenie spek wymaga w przypadku
spek kapitaowych uchway zgromadzenia wsplnikw (walnego zgromadzenia) podjtej
wikszoci 3/4 gosw przy reprezentacji co najmniej 50% kapitau zakadowego (chyba e
przewidziane s warunki surowsze). W przypadku wsplnikw spek osobowych (jawna,
partnerska) potrzebna jest uchwaa wszystkich wsplnikw czcych si spek. Jednake w
przypadku czenia si spki komandytowej lub komandytowo-akcyjnej wymagana jest
jednomylno komplementariuszy oraz uchwaa komandytariuszy bd akcjonariuszy,
reprezentujcych co najmniej 3/4 sumy komandytowej bd kapitau zakadowego (chyba e
umowa lub statut spki przewiduje warunki surowsze). W przypadku gdy w spce akcyjnej
lub komandytowo-akcyjnej wystpuj akcje rnego rodzaju, uchwaa o czeniu jest
podejmowana w drodze gosowania oddzielnymi grupami (art. 522 4 k.s.h.). Uchway
czcych si spek powinny zawiera zgod na plan poczenia (chyba e nie by
sporzdzony), na proponowane zmiany umowy (statutu) spki przejmujcej bd na tre
umowy lub statut nowej spki. Uchway powinny by protokoowane i umieszczone w
protokole sporzdzonym przez notariusza. Po podjciu uchway wystpi faza ostatnia zgoszenie do sdu poczenia spek. Zarzd czcej si spki kapitaowej i wsplnicy
prowadzcy sprawy czcej si spki osobowej dokonuj wyej wymienionych czynnoci w
celu wpisania do rejestru (na temat rejestracji poczenia zob. A. Witosz, Czynnoci
rejestracyjne zwizane z wpisem do rejestru czenia si spek handlowych, Pr.Sp. 2003, nr
1, s. 10 i n.). Wykrelenie przejmowanej spki osobowej z rejestru moe nastpi nie
1.
Pojcie spki partnerskiej
Kodeks spek handlowych w art. 86 1 definiuje spk partnersk jako osobow spk
prawa handlowego, utworzon przez wsplnikw (partnerw) w celu wykonywania przez nich
wolnego zawodu w spce prowadzcej przedsibiorstwo pod wasn firm. Definicja ta
istotnie rni si od definicji innych spek osobowych, w szczeglnoci tych, ktre odnosz
si do odpowiedzialnoci wsplnikw. Wprawdzie w definicji spki jawnej brak jest
bezporedniego odniesienia do kwestii odpowiedzialnoci wsplnikw (por. art. 22 1 k.s.h.),
ale uzupenienie tej kwestii znajdujemy od razu w 2 art. 22 k.s.h. Naley zwrci uwag na
pewn specyfik definicji umowy spki partnerskiej w stosunku do innych spek. Podobnie
jak w przypadku wszystkich pozostaych spek osobowych w samej definicji nastpio
oznaczenie typu spki. W zwizku z powyszym maj tu zastosowanie wszelkie uwagi
dotyczce cech spki osobowej, ktre zaprezentowano w tytule I niniejszego opracowania
(por. tytu I, cz 1, rozdzia 1, 1). Spka partnerska moe by utworzona przez
wsplnikw (wycznie osoby fizyczne), zwanych partnerami. Definicja spki partnerskiej
zamieszczona w kodeksie spek handlowych zawiera moim zdaniem pewien bd, bowiem
cech omawianego rodzaju spki jest nie tylko okoliczno, e jest ona utworzona przez
partnerw, ale w szczeglnoci to, e w ogle, przez cay okres trwania wsplnikami tej spki
musz by partnerzy wykonujcy wolny zawd. Nie chodzi wic jedynie o fakt utworzenia
spki. Wydaje si, e definicja powinna by z tego punktu widzenia zmodyfikowana i
brzmie: "Spk partnersk jest spka osobowa, ktra prowadzi przedsibiorstwo pod
wasn firm, w ktrej wsplnicy (partnerzy) maj na celu wykonywanie jednego lub wicej
wolnych zawodw".
W ten sposb uwypuklone zostayby elementy konstrukcyjne, zwizane ze spk i
wsplnikami. Przyj wic naley, e nie chodzi tu tylko o tworzenie, ale o wsplny cel
wsplnikw, jakim jest wykonywanie wolnego zawodu (por. 2). Ponadto konieczne - dla
uznania spki za spk partnersk - jest, aby prowadzia ona przedsibiorstwo pod wasn
spki firm (por. tytu I, cz 1, rozdzia 1 niniejszego opracowania). Uzupenieniem definicji
zawartej w 1 art. 86 k.s.h. jest stwierdzenie, e spka moe by zawizana w celu
wykonywania wicej ni jednego wolnego zawodu, chyba e odrbna ustawa stanowi inaczej.
W proponowanej przeze mnie definicji zawarta jest ju dyrektywa ustawodawcy, ktry
wyodrbni j zbdnie w dodatkowym 2.
Ponadto nawet uycie sformuowania "w celu wykonywania wolnego zawodu" wydaje si
by dostatecznie zrozumiae dla przyjcia wykonywania wicej ni jednego wolnego zawodu.
Zastrzeenie "chyba e odrbna ustawa stanowi inaczej" jest rwnie swoistym superfluum,
bowiem jeeli z przepisw szczeglnych wynika nakaz okrelonych zachowa, to jest to
wystarczajc podstaw do stosowania regulacji szczeglnej.
Naley zauway, e cay szereg przepisw wprowadza stosowne ograniczenia dotyczce
moliwoci wykonywania wolnego zawodu (por. A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s. 354-355): na
przykad art. 4a ustawy z 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (t.j. Dz.U. z 2002 r. Nr 123,
poz. 1058 ze zm.) przewiduje, e adwokaci mog wykonywa swj zawd wsplnie jedynie z
innymi adwokatami lub radcami prawnymi; art. 4 ustawy z 14 lutego 1991 r. - Prawo o
notariacie (t.j. Dz.U. z 2002 r. Nr 42, poz. 369 ze zm.) zakada, e notariusz moe wykonywa
zawd wsplnie tylko z innymi notariuszami; art. 27 ust. 1 pkt 1 ustawy z 5 lipca 1996 r. o
doradztwie podatkowym (t.j. Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 86 ze zm.) przewiduje dopuszczalno
wykonywania zawodu tylko z udziaem doradcw podatkowych, adwokatw, radcw
prawnych lub biegych rewidentw; dodatkowo doradcy podatkowi musz stanowi wikszo
wsplnikw; podobnie art. 50a ust. 2 ustawy z 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza (t.j. Dz.U.
z 2005 r. Nr 226, poz. 1943 ze zm.) przewiduje, e grupowe praktyki lekarskie mog by
wykonywane tylko w spkach z wycznym udziaem lekarzy. Na marginesie naley dostrzec
pewn dysharmoni midzy ustaw o doradztwie podatkowym i ustawami prawo o
adwokaturze i o radcach prawnych. Adwokaci i radcowie prawni mog wykonywa wolny
zawd tylko odpowiednio w ramach tych dwch typw zawodw.
Wykonywanie wolnego zawodu moe by zwizane cile z jedn profesj, jak rwnie z
Wydaje mi si, e poza cech wymienion w pkt 3 i 4 wszystkie pozostae nie stanowi o
specyfice spki partnerskiej, bowiem dotycz w takim samym stopniu innych spek
osobowych (pkt 1 i 2) oraz niektrych przypadkw spek akcyjnych (pkt 4). Natomiast
dopuszczalno istnienia spki jednoosobowej jest niewtpliwym wyrnikiem.
Wskazujc na inne elementy charakterystyczne dla konstrukcji tej spki, naley
wspomnie, e w odniesieniu do tej spki nie uregulowano w ogle problematyki stosunkw
wewntrznych. Tak wic jeeli nie ustanowiono zarzdu, reguy dotyczce:
1) wkadw,
2) udziaw,
3) kontroli spraw spki,
4) prowadzenia spraw spki,
5) reprezentowania spki (co do zasady z uwzgldnieniem treci art. 96 2 k.s.h.),
6) udziau w zyskach i stratach,
7) obowizku lojalnoci i zakazu dziaalnoci konkurencyjnej,
s identyczne jak w spce jawnej.
Z kolei z pewnymi ustawowymi modyfikacjami bd te miay zastosowanie przepisy o
wystpieniu wsplnika, rozwizaniu oraz likwidacji spki jawnej.
Jeeli natomiast powoany jest zarzd spki, to stosowanie przepisw jest bardziej
zoone. Kodeks spek handlowych odsya tylko do art. 201-211, 293-300 k.s.h., a w tych
przepisach uregulowane s tylko niektre kwestie z zakresu stosunkw wewntrznych.
Konieczne wic bdzie signicie do wspomnianych regulacji, ale i do przepisw o spce
jawnej. W przypadku utworzenia zarzdu wystpi krzyowanie stosowania przepisw i do
problematyki wkadw, udziaw wsplnikw, kontroli spraw spki, udziau w zyskach i
stratach, zastosowanie mie bd przepisy o spce jawnej. Natomiast z norm regulujcych
spk z o.o. uwzgldnione zostan zasady powoywania, odwoywania czonkw zarzdu,
okresu sprawowania funkcji, prowadzenia spraw, reprezentacji i zakazu dziaalnoci
konkurencyjnej. W zwizku z powyszym pamita naley, e stosowanie przepisw o
zarzdzie nie wyczy stosowania przepisw o spce jawnej (art. 89 k.s.h.). Argument ten
osabia tez o kapitaowym charakterze spki partnerskiej. Szczeglnie wane w tym
kontekcie wydaje si zagadnienie kontroli spraw spki, realizowanej przez wsplnikw
rwnie w stosunku do zarzdu. Przyjcie modelu spki partnerskiej z wykorzystaniem
zarzdu powoduje bardziej zoony system odpowiedzialnoci, bowiem osoby prowadzce
sprawy i reprezentujce bd ponosiy odpowiedzialno niezalenie od partnerw. Jeeli za
tylko niektrzy partnerzy bd czonkami zarzdu, to odpowiedzialno partnerw zostanie
zrnicowana.
3.
Stosunek prawny spki partnerskiej - odesanie
W przypadku spki partnerskiej konstrukcja prawna spki, jak i stosunek prawny spki
nie odbiegaj od tego, co zostao omwione przy spce jawnej. Niewtpliwie na te elementy
wpywaj cechy odrniajce spki (differentia specifica) w stosunku do innych spek,
jawnej w szczeglnoci (por. tytu I, cz 1, rozdzia 1, 3).
4.
Struktura prawna spki partnerskiej
1. Organizacja spki partnerskiej
Struktura organizacyjna spki partnerskiej jest zoona. Wynika ona gwnie z wyboru
modelu funkcjonowania spki, a take zwizanego z systemem odpowiedzialnoci ukadu
organizacyjnego polegajcego na koniecznoci wskazania systemu podlegoci, o ktrym
mwi art. 95 1 k.s.h.
Problem zorganizowania ustroju spki partnerskiej funkcjonujcej w oparciu o regulacje
odnoszce si do spki jawnej jest prawie identyczny jak ten, ktry wystpuje w spce
jawnej.
Dotyczy to w caej rozcigoci stosunkw wewntrznych spki. Nieco inaczej
uregulowana jest w przypadku przyjcia modelu spki jawnej kwestia reprezentacji.
Mianowicie w spce partnerskiej moliwe jest pozbawienie prawa do reprezentacji wbrew
woli wsplnika. Tak wic poza umow moliwe jest take podjcie uchway wikszoci 3/4
gosw w obecnoci co najmniej 2/3 oglnej liczby partnerw. Umowa spki moe
przewidywa surowsze wymogi powzicia uchway. Jednake takie pozbawienie moe by
tylko oparte o wane powody. Pozbawienie partnera prawa do reprezentowania spki na tej
podstawie jest skuteczne dopiero z chwil wpisu do rejestru. Problemem jest take - wobec
milczenia kodeksu w tej sprawie - moliwo odebrania prawa do reprezentacji przez sd.
Wydaje si, e takie prawo przysuguje na podstawie art. 30 2 w zw. z art. 89 k.s.h (tak te
W. Pyzio (w:) W. Pyzio, A. Szumaski, I. Weiss, Prawo spek, Krakw-Bygdoszcz 2002, s.
156).
Jeeli w spce ustanowiony jest zarzd, struktura organizacyjna ulega w oczywisty
sposb diametralnej zmianie. Ustanowienie zarzdu powoduje konieczno wyonienia w
strukturze spki jedno- bd wieloosobowego gremium, ktrego zasady funkcjonowania
okrelaj art. 201-211 k.s.h., a zasady odpowiedzialnoci w stosunku do jego czonkw - art.
293-300 k.s.h. Jeeli wic przyjty zostanie powyszy model, to prowadzenie spraw i
reprezentacja spocznie w rkach czonkw zarzdu (ewentualnie jednoosobowego zarzdu),
za kontrola prowadzenia spraw spki w rkach partnerw. Nie powinno by te wtpliwoci
co do moliwego utrzymania podejmowania uchwa przez wsplnikw w sprawach
wskazanych w umowie spki. Ponadto taka sytuacja jest moliwa w zwizku z brakiem we
wskazanej regulacji dotyczcej zarzdu spki z o.o. normy o zakazie wydawania wicych
polece zarzdowi, na podobiestwo art. 3751 k.s.h.
Przyj wic naley, e struktura funkcjonowania spki partnerskiej oparta jest o
moliwo wpywu wsplnikw na zarzdzanie spk.
Moemy wic przyj trzy poziomy funkcjonowania: prowadzenie spraw i reprezentacja,
kontrola oraz podejmowanie uchwa. Struktura organizacyjna spki partnerskiej wie si
take z koniecznoci ustalenia systemu podlegoci organizacyjnej w spce (M. Asanowicz,
Spka..., op. cit., s. 124-133). W innych spkach osobowych nie ma to takiego znaczenia.
Zwizane jest to z systemem odpowiedzialnoci, jaki proponuje ustawodawca w art. 95 1
k.s.h. Jednake system podlegoci organizacyjnej traci na znaczeniu, gdy zastosowany
bdzie art. 95 2 k.s.h. i przyjte zostan zasady odpowiedzialnoci na wzr spki jawnej. W
tym ostatnim przypadku nie mona wykluczy odpowiedzialnoci partnerw na przykad za
osoby, ktrym powierza si wykonanie prac. Jednak odpowiedzialno ta opiera si bdzie o
inne podstawy prawne. Dlatego te przy przyjciu analogicznego rozwizania normatywnego
z art. 95 1 k.s.h. (przyjcie zasad z art. 95 2 jest moliwe z chwil zmiany umowy spki)
powoduje konieczno ustalenia, ktre osoby zatrudnione w spce na podstawie umowy o
prac albo innego stosunku prawnego podlegaj kierownictwu partnerw przy wiadczeniu
usug zwizanych z przedmiotem dziaalnoci spki. Nieustalenie tych zasad moe
powodowa w konsekwencji nieograniczon odpowiedzialno partnerw.
2. Elementy kapitaowe spki partnerskiej
Poza wymienionymi w tytule I, cz 1, rozdzia 1, 4 pkt 3 elementami, ktre wystpuj
w spce jawnej, niewtpliwie w spce partnerskiej katalog elementw kapitaowych musi
ulec rozszerzeniu. Ustanowienie zarzdu oraz moliwo wystpowania jednoosobowej spki
partnerskiej s tymi elementami, ktrych nie mona ignorowa charakteryzujc t spk.
Nie chodzi tu o uznanie spki partnerskiej za czc cechy spek osobowych i
kapitaowych, ale o podkrelenie, e jakie elementy kapitaowe wystpuj. Zarzd spki
partnerskiej nie jest jednak organem w sensie cisym (por. uwagi zawarte w czci 4,
rozdzia 2, 2 niniejszego tytuu). Zaprezentowana powyej teza koresponduje z treci art.
331 1 k.c. Powoany przepis rozszerza legislacyjnie krg podmiotw majcych zdolno
prawn i w konsekwencji zdolno do czynnoci prawnych, przeamujc zasad dualizmu
ujt w art. 1 k.c. W tym stanie rzeczy jednostki organizacyjne niemajce osobowoci
prawnej (wtpliwie okrelane mianem tzw. uomnych osb prawnych) uzyskuj na zasadzie
rwnego traktowania z regularnymi osobami prawnymi rzeczywisty status zbliony do osb
prawnych (por. K. Piasecki, Kodeks cywilny. Ksiga pierwsza. Cz oglna. Komentarz,
Krakw 2003, uwaga 1 i 3 do art. 331 k.c.). W tym stanie rzeczy, jak byo to ju podniesione,
wtpliwa staje si "uomno" wspomnianych jednostek organizacyjnych (w szczeglnoci
osobowych spek prawa handlowego), z drugiej jednak strony odpowiednie jedynie
stosowanie przepisw o organach osb prawnych nie daje podstaw do przyjcia, e
ustanowiony w spce partnerskiej na podstawie art. 97 1 k.s.h. zarzd jest organem w
rozumieniu art. 38 k.c. (tak te M. Ciecierska, Charakter prawny zarzdu w spce
partnerskiej, PS 2005, nr 6, s. 62-63).
Do struktury wyonionej w spce partnerskiej, a okrelonej mianem "zarzdu",
stosujemy jedynie odpowiednio regulacje zawarte w art. 201-211 i 293-300 k.s.h. odnoszce
si do zarzdu spki z o.o. (oraz przepisy art. 38, 39 i 42 k.c.). W konsekwencji stosujemy
niektre przepisy, innych za ze spki z o.o. nie, nawet jeeli w jaki sposb dotycz one
zarzdu. Czsto jednak, mimo e przepisy dotyczce spki z o.o. odnosz si do zarzdu (np.
art. 250 pkt 1 k.s.h.), w spce partnerskiej zarzd bdzie pozbawiony niektrych
kompetencji. W tym przypadku zaskarania uchwa wsplnikw. Niewtpliwie istotnym
elementem o charakterze kapitaowym bdzie przyjcie odmiennych od obowizujcych w
spce partnerskiej zasad odpowiedzialnoci czonkw zarzdu. Innym, ewidentnie
kapitaowym elementem jest dopuszczalno istnienia, co prawda temporalnie, spki
jednoosobowej (art. 98 2 k.s.h.); por. cz 1, rozdzia 2, 4, pkt 2 niniejszego tytuu.
3. Elementy osobowe w spce partnerskiej
Elementy osobowe w spce partnerskiej s analogiczne jak te, ktre wystpuj w spce
jawnej. Moe si zdarzy jednak, e niektre "odpadn" w zwizku z powoaniem w spce
zarzdu (por. cz 4, rozdzia 2 niniejszego tytuu).
W doktrynie wskazano na inne cechy osobowe spki partnerskiej, do ktrych zaliczono
(U. Promiska, Uwagi..., op. cit., s. 17):
1) brak osobowoci prawnej,
2) wymg prowadzenia przedsibiorstwa,
3) zasady wnoszenia wkadw,
4) zasady udziau w zyskach i pokrywania strat,
5) kontrola spki przez wsplnikw,
6) zakaz konkurencji,
7) reim odpowiedzialnoci za zobowizania inne ni zwizane z wykonywaniem wolnego
zawodu,
8) niezmienno skadu osobowego (ktra moe by wyczona w umowie spki poprzez
ustanowienie moliwoci przenoszenia ogu praw i obowizkw wsplnika - stosownie
do art. 10 k.s.h.).
5.
Podmiotowo prawna spki partnerskiej - odesanie
Spka ta jest spk osobow, w zwizku z tym zastosowanie maj tu wszystkie uwagi,
jakie zawarte zostay w tytule I, cz 1, rozdzia 1, 5, dotyczcym spki jawnej.
Rozdzia 2.
Formy ustrojowe spki partnerskiej
1.
Pojcie i rodzaje form ustrojowych spki partnerskiej - odesanie
wadliwo rozwiza przyjtych przy poczeniu spek. Brak moliwoci utworzenia spki
osobowej w wyniku poczenia spek powoduje, e dla niektrych wolnych zawodw
utrudnione bdzie czenie si w przypadku, gdy s spkami partnerskimi. Czstym
zjawiskiem s konsolidacje zwizane z przeciwstawieniem si duym podmiotom, czsto
zagranicznym, i utrzymanie si na rynku. W przypadku na przykad spek partnerskich
adwokatw czy radcw prawnych, notariuszy, nie ma monoci poczenia takich spek,
gdy efektem czenia spek osobowych jest zawsze spka kapitaowa. W tej jednak formie
wykonywanie wyej wymienionych zawodw prawniczych jest niedopuszczalne.
Gdy chodzi o zasady poczenia i przeksztacenia spki partnerskiej, generalne
zastosowanie maj uwagi zawarte w tytule I, cz 6 niniejszego opracowania.
Rozdzia 3.
Majtek i udziay w spce partnerskiej - odesanie
Zagadnienie powysze nie jest uregulowane bezporednio w przypadkach dotyczcych
spki partnerskiej. W zwizku z tym zastosowanie mie bd wszelkie zasady obowizujce
w spce jawnej (por. tytu I, cz 1, rozdzia 3).
Rozdzia 4.
Wkady do spki - odesanie
Problematyka wkadw do spki jest tosama w spce partnerskiej i jawnej (por. tytu I,
cz 1, rozdzia 4 niniejszej pracy).
Cz 2.
Utworzenie spki partnerskiej
Rozdzia 1.
Zawizanie spki partnerskiej
1.
Zawarcie umowy spki partnerskiej
Jak to zostao stwierdzone w rozdziale 1, jedynie w przypadku spki partnerskiej brak
jest regulacji zasad odpowiedzialnoci wsplnikw po zawizaniu spki, a przed jej wpisem.
Inaczej ta kwestia jest uregulowana w odniesieniu do spki jawnej, komandytowej,
komandytowo-akcyjnej. Jednak wydaje si, e nie ma przeszkd w uznaniu, e zawarcie
umowy spki partnerskiej powoduje zawizanie spki, tak jak jest to w przypadku innych
spek osobowych. W zwizku z powyszym zastosowanie maj tu te wszystkie uwagi, ktre
zaprezentowane zostay przy spce jawnej (por. tytu I, cz 2, rozdzia 1, 1), z
zastrzeeniem, e brak jest bezporedniej regulacji, a przepisy o spce jawnej stosujemy
odpowiednio (art. 89 k.s.h.; por. J. Jacyszyn, Spka..., op. cit., s. 95 i n.).
2.
Tre umowy spki partnerskiej
Przepisy regulujce tre umowy spki partnerskiej s bardziej szczegowe ni w
przypadku spki jawnej, cho niektre elementy si pokrywaj (firma, siedziba, czas trwania
spki, jeeli jest oznaczony, okrelenie wkadw wnoszonych przez kadego wsplnika i ich
warto, przedmiot dziaalnoci spki). Pozostae elementy umowy spki wi si ze
specyfik spki partnerskiej. Poza wskazaniem imion i nazwisk wszystkich partnerw jako
stron umowy spki, do essentialia negotii umowy spki partnerskiej naley:
1) okrelenie wolnego zawodu wykonywanego przez partnerw w ramach spki,
2) okrelenie przedmiotu dziaalnoci spki,
3) wskazanie nazwisk i imion partnerw, ktrzy ponosz nieograniczon
odpowiedzialno za zobowizania spki, w przypadku przewidzianym w art. 95 2
k.s.h.,
4) w przypadku gdy spk reprezentuj tylko niektrzy partnerzy, nazwiska i imiona
tych partnerw,
5) firm i siedzib spki,
6) czas trwania spki, jeeli jest oznaczony,
7) okrelenie wkadw wnoszonych przez kadego partnera i ich warto.
Ad 1. Okrelenie wolnego zawodu wykonywanego przez partnerw w ramach
spki
Spka partnerska jest tworzona w celu wykonywania przez partnerw jednego lub wicej
wolnych zawodw. Umowa spki powinna doprecyzowywa, o jaki wolny zawd chodzi.
Wolne zawody wymienione w umowie spki musz nalee do katalogu znajdujcego si w
art. 88 k.s.h. lub odrbnych ustawach, ktre uznaj za wolny zawd w kontekcie moliwoci
tworzenia spki partnerskiej. Nie jest wic prawidowe umieszczanie w umowie spki
takiego wolnego zawodu, ktry nie wie si z istot spki partnerskiej, a uwaany jest za
wolny zawd. Jak bdzie o tym mowa, pojcie wolnego zawodu nie zostao zdefiniowane w
przepisach prawa, dlatego te nawet jeeli wypenione s przesanki uzasadniajce uznanie
danej profesji za wolny zawd, a nie znajduje si ona w katalogu tych zawodw, ktre mog
by wykonywane w ramach spki partnerskiej, to nie powinno doj od zarejestrowania
takiej spki. Sd rejestrowy stwierdzajc taki brak w umowie spki powinien wezwa
zgaszajcego do uzupenienia umowy. Tak wic wolny zawd w rozumieniu m.in. art. 91 pkt
1 k.s.h. to bardziej zawd regulowany, tj. taki, ktry wymieniaj regulacje:
1) kodeksu spek handlowych,
2) przepisw szczeglnych rozszerzajcych katalog z art. 88 k.s.h.
Tak te si stao w ostatnim przypadku, bowiem nowelizacja kodeksu spek handlowych
z 12 grudnia 2003 r. uzupenia list wolnych zawodw o inynierw budownictwa. W wyniku
nowelizacji kodeksu spek handlowych ustaw z 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami
finansowymi (Dz.U. Nr 183, poz. 1538 ze zm.) katalog wolnych zawodw z art. 88 k.s.h.
poszerzono o maklera papierw wartociowych i doradc inwestycyjnego. Planuje si take
rozszerzenie tej listy o psychologw. W umowie spki musz by wymienione wszystkie
wolne zawody, a nie tylko niektre z nich, jeeli bd wykonywane w ramach spki.
Ad 2. Okrelenie przedmiotu dziaalnoci spki
Problematyka przedmiotu dziaalnoci spki zostaa omwiona przy spce jawnej (por.
tytu I, cz 2, rozdzia 1, 2). Jednak w przypadku spki partnerskiej naley zwrci uwag
na dodatkowe elementy. Przedmiot dziaalnoci spki musi wiza si z wykonywaniem
wolnego zawodu. Nie mona wic utworzy spki w innym celu ni wykonywanie wolnego
zawodu. Przedmiot dziaalnoci spki powinien mie cisy zwizek z wolnym zawodem, co
nie musi oznacza wykonywania wszelkich czynnoci, jakie mog by dokonywane przez
reprezentujcego wolny zawd (A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s. 409). Granice
dopuszczalnych dziaa wyznaczaj przepisy regulujce wolne zawody, natomiast granice
dopuszczalnych dziaa w spce okrela przedmiot dziaalnoci spki. Nie jest dopuszczalne
wykonywanie innych czynnoci ni wykonywanie wolnego zawodu, choby partner mia ku
temu stosowne kwalifikacje (zob. P. Zaporowski, Okrelenie w firmie przedmiotu dziaalnoci
przedsibiorcy, Radca Prawny 2005, nr 4, s. 56 i n.).
Ad 3. Wskazanie nazwisk i imion partnerw, ktrzy ponosz nieograniczon
odpowiedzialno za zobowizania spki
Umieszczenie danych wsplnikw, o ktrych mowa w art. 91 pkt 3 k.s.h., ma zwizek ze
zmian zasad odpowiedzialnoci, jaka zostaa przyjta w klasycznym modelu spki
partnerskiej. Niezidentyfikowanie partnerw ponoszcych odpowiedzialno nieograniczon
powodowaoby w efekcie przewiadczenie co do przyjcia regu odpowiedzialnoci z art. 95
okrelenia formy prawej: "sp.p.". Poniewa ustawa wskazuje tylko jeden rodzaj skrtu,
dlatego te nie ma koniecznoci jego ponownego okrelenia w umowie spki. Stosowne
sformuowania wykluczajce skrt powinny si jednak znale, gdyby spka dosza do
wniosku, e ze wzgldu na nieczytelno skrtu moe by uyte tylko pene brzmienie
dodatku. Uywanie skrtu nie moe by odnoszone do brzmienia firmy zgaszanej do rejestru,
gdy ten powinien mie brzmienie "i partner" bd "i partnerzy" albo "spka partnerska".
Sd na etapie rejestrowania firmy bdzie bada realizacj zasady prawdziwoci. Dla sdu
istotne wic bdzie ustalenie, czy na przykad w sytuacji gdy w korpusie firmy spki
wymienione s wszystkie nazwiska wsplnikw, nie wystpi na przykad dodatek "i
partnerzy" jako ewidentnie wprowadzajcy w bd. Wtpliwe wydaje si stanowisko
dopuszczajce inne skrty dodatkw (np. sp.part., sp. partnerska - tak W. Pyzio (w:) Kodeks,
2001, s. 134; J. Szwaja (w:) Kodeks, 2001, t. I, s. 463; zob. take J. Jacyszyn, Spka..., op.
cit., s. 119). Uywanie skrtu jest moliwe w obrocie. Powstaje problem precyzji definicji
"obrotu" i decyzji, czy odnosi si on tylko do obrotu gospodarczego czy te do wszelkich
wystpie, rwnie poza obrotem gospodarczym. Ta ostatnia sytuacja dotyczy wystpowania
przed sdem, organami administracji itp. Wydaje si utrudnione, a nawet niemoliwe
rozgraniczenie wszystkich stanw faktycznych i prawnych, ktre mona by zakwalifikowa do
obrotu i pozostajcych poza tym obrotem. Ponadto decyzja ustawodawcy o moliwoci uycia
tylko jednego rodzaju skrtu powoduje, e nie ma niebezpieczestwa wprowadzenia w bd.
Wydaje si wic, e ze wzgldu na brak definicji obrotu i wystarczajco powanych
argumentw dla rozdzielenia wskazanych sfer, pojcie obrotu naley rozumie szeroko i
postrzega je z punktu widzenia spki partnerskiej, dla ktrej wystpowaniem w obrocie jest
kada sprawa w stosunkach pozaspkowych (tak R. Potrzeszcz, T. Siemitkowski (w:)
Komentarz. Spki osobowe, s. 233; inaczej J. Szwaja (w:) Kodeks, 2001, t. I, s. 464). Ponadto
zgodnie z art. 435 4 k.c. przedsibiorca moe posugiwa si skrtem firmy, ktry powinien
by ujawniony we waciwym rejestrze (art. 432 2 k.c.).
Mimo e sowo "partner" oznacza moe potocznie "wsplnik", to w innych spkach czy
strukturach organizacyjnych nie jest dopuszczalne uycie sw wymienionych w art. 90 3
k.s.h. Dotyczy to przede wszystkim spki cywilnej i innych umw nienazwanych, gdy w
stosunku do spek handlowych - wobec wyranej regulacji firmy - nie ma wielkiego
niebezpieczestwa uycia takich sw. Jeeli w przeszoci (przed 1 stycznia 2001 r.) w firmie
bd nazwie wystpowao sowo "partner" albo gdy spka okrelona bya mianem
partnerskiej, naley dokona stosownych zmian dostosowujcych do zakazu wyraonego w
art. 90 3 k.s.h. Wprowadzenie zakazu z art. 90 3 k.s.h. ma podobny cel jak uycie w
niektrych podmiotach sw wyrniajcych (np. bank, Narodowy Fundusz Inwestycyjny itd. J. Szwaja (w:) Kodeks, 2001, t. I, s. 464; J. Jacyszyn, Spka..., op. cit., s. 301).
Ad 6-7. Czas trwania spki, jeeli jest oznaczony, oraz okrelenie wkadw
wnoszonych przez kadego partnera i ich warto - odesanie
Por. uwagi zawarte w tytule I, cz 2, rozdzia 1, 2.
3.
Forma umowy spki partnerskiej (zob. A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s. 410-412):
Umowa spki partnerskiej wymaga formy aktu notarialnego, tj. formy szczeglnej ad
solemnitatem. Dotyczy to jej wszelkich postanowie, zarwno essentialia , jak i accidentalia
negotii. Jest to forma szczeglna, kwalifikowana, ktrej niezachowanie powoduje niewano
dokonanej czynnoci prawnej (art. 73 2 k.s.h.). Umowa nie moe by wic zawarta per
facta concludentia, w formie pisemnej czy ustnej. Przyjty w art. 92 k.s.h. formalizm
zwizany jest ze specyficznym krgiem podmiotw, ktre mog uczestniczy w spce
partnerskiej, oraz szczeglnych zasad funkcjonowania z punktu widzenia obrotu
gospodarczego. W wietle regulacji art. 431 k.c. i ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie
dziaalnoci gospodarczej (Dz.U. Nr 173, poz. 1807 ze zm.) osoby wykonujce wolne zawody
s przedsibiorcami, jeeli t dziaalno zawodow prowadz we wasnym imieniu, lecz
dziaalno ta charakteryzuje si pewnymi szczeglnymi cechami odrniajcymi j od
dziaalnoci gospodarczej (zob. J. Jacyszyn, Przedsibiorca a wolny zawd, Rejent 2003, nr 10,
W przypadku gdy w spce ustanowiono prokur i nastpnie zostaa ona udzielona, fakt
ten podlega zarejestrowaniu za pomoc formularza KRS-WL, na ktrym naley wskaza imi,
nazwisko oraz numer PESEL prokurenta oraz rodzaj prokury, tj. czy zostaa ona udzielona jako
czna czy te samoistna.
Jeeli zgodnie z postanowieniami umowy spki prowadzenie spraw i reprezentacja spki
zostaa powierzona zarzdowi, naley zarejestrowa te informacje przez zoenie wniosku na
formularzu KRS-WK. W czci I formularza naley zaznaczy pole 1, a nastpnie w polu 2
wpisa nazw organu, tj. zarzd spki, za w polu 3 opisowo uj sposb reprezentacji.
W przypadku gdy umowa spki przewiduje dywersyfikacj zasad odpowiedzialnoci za
zobowizania spki, to ujcie powyszych danych odbywa si przy okazji rejestrowania
partnerw spki. Formularz KRS-WD zawiera w tym zakresie odpowiednie pole (cz I, pole
nr 6). Zakrelenie pozytywnej odpowiedzi powoduje, i dany partner bdzie ujty w rejestrze
przedsibiorcw jako wsplnik odpowiadajcy za zobowizania spki tak jak wsplnik spki
jawnej.
Szczeglnym dodatkowym dokumentem przy powstaniu spki jest potwierdzenie
uprawnie kadego partnera do wykonywania wolnego zawodu (np. wypis z listy radcw
prawnych). Dokumenty potwierdzajce uprawnienia do wykonywania wolnego zawodu
okrelaj przepisy dotyczce tego zawodu. Jeeli przepisy tego nie przewiduj, wystarczajce
jest przedoenie zawiadczenia pracodawcy, stowarzyszenia zrzeszajcego itp. Jeeli w
spce wykonywanych ma by kilka wolnych zawodw, naley wymieni wszystkie w umowie
spki oraz potwierdzi wykazanie uprawnie w stosunku do wszystkich.
Pamita naley, e w sytuacji gdyby partner posiada stosowne dokumenty na dowd
uzyskania odpowiednich uprawnie, a nastpnie utraci je, to spka partnerska nie powinna
doj do skutku. Nie chodzi tylko o uprawnienie rozumiane jako wymg formalny (dokument),
ale take rzeczywist, prawn moliwo wykonywania wolnego zawodu. Utrata uprawnie
wykonywania wolnego zawodu moe wynika z orzeczenia sdu, a take moe by wynikiem
postanowie organw korporacji zrzeszajcych wolny zawd.
Regulacja art. 82 ust. 1 ustawy z 2 lipca 2004 r. - Przepisy wprowadzajce ustaw o
swobodzie dziaalnoci gospodarczej (Dz.U. Nr 173, poz. 1808) wymaga zoenia do akt
rejestrowych powiadczenia uzyskania numeru identyfikacji podatkowej (NIP). Posiadajcy
numer NIP podmiot wpisany do rejestru przedsibiorcw winien by wystpi ze stosownym
wnioskiem do dnia 31 maja 2006 r.
Z chwil wpisu do KRS spka powstaje jako podmiot prawa (jednostka organizacyjna bez
osobowoci prawnej, ktra na podstawie szczeglnych przepisw - art. 8 k.s.h. - posiada
zdolno prawn). Naley wic przyj, e wpis ma charakter konstytutywny i spka staje si
przeze podmiotem prawa (na temat rodzajw i charakteru prawnego wpisw do KRS zob. E.
Marszakowska-Krze, Wpisy w rejestrze przedsibiorcw dotyczce spek handlowych,
Warszawa 2004, s. 125 i n., 146 i n.).
Naley pamita, e po zarejestrowaniu spki naley we waciwym ze wzgldu na
siedzib spki urzdzie statystycznym uzyska numer REGON, a nastpnie zgosi ten fakt
do rejestru przedsibiorcw (formularze KRS-Z1 i KRS-ZY).
Co do zasad postpowania rejestrowego - por. uwagi dotyczce spki jawnej - tytu I,
cz 2, rozdzia 2, 1 oraz zob. M. Klaus, Rejestracja podmiotw w KRS - praktyczne
wskazwki, cz. II - Spka partnerska, Mon.Praw. 2005, nr 12, s. 612 i n.
2.
Utworzenie przez przeksztacenie
Utworzenie spki partnerskiej przez przeksztacenie z wykorzystaniem moliwych
procesw transformacyjnych moliwe jest tylko przez przeksztacenie w spk partnersk.
Nie jest dopuszczalny podzia spki partnerskiej, jak rwnie nie jest moliwe takie
poczenie, ktrego efektem byaby spka partnerska. Jak to ju sygnalizowaem w czci 1,
rozdziale 2, 6, to ostatnie rozwizanie jest szczeglnie dolegliwe dla spek partnerskich.
Niemono takiego poczenia spek, na przykad partnerskich, aby uzyska efekt innej
spki partnerskiej, uniemoliwia procesy integracyjne spek osobowych. Jest to szczeglnie
przez rad okrgowej izby radcw prawnych - w zakresie odpowiadajcym zawodowi radcy
prawnego. Przy czym wybr waciwej listy naley do prawnika z Unii Europejskiej.
Prawnik zagraniczny ubiegajcy si o wpis na list prowadzon przez okrgow rad
adwokack skada wniosek do rady waciwej ze wzgldu na wskazan we wniosku przysz
siedzib zawodow.
Do omawianego wniosku o wpis naley zaczy:
1) zawiadczenie wystawione przez waciwy organ pastwa macierzystego,
stwierdzajce, e osoba ubiegajca si o wpis jest zarejestrowana w tym pastwie
jako uprawniona do wykonywania zawodu przy uyciu jednego z tytuw zawodowych
ujtych w zacznikach nr 1 lub 2 do ustawy,
2) dokument potwierdzajcy obywatelstwo osoby ubiegajcej si o wpis.
Wniosek o wpis powinien by sporzdzony w jzyku polskim. Pozostae dokumenty, o ile
nie s sporzdzone w tym jzyku, naley przedoy wraz z tumaczeniem na jzyk polski,
powiadczonym przez tumacza przysigego. O wpisie na list decyduje okrgowa rada
adwokacka. Odmowa wpisu moe nastpi tylko wtedy, gdy zainteresowany nie spenia
wymogw okrelonych w ustawie.
Naley pamita, e prawnik pochodzcy z pastwa czonkowskiego Unii Europejskiej
przy wykonywaniu czynnoci polegajcej na reprezentowaniu klienta w postpowaniu, w
ktrym zgodnie z obowizujcymi przepisami wymagane jest, aby strona bya
reprezentowana przez adwokata lub radc prawnego, ma obowizek wspdziaa z osob
wykonujc jeden z tych zawodw. W przypadkach, w ktrych reprezentacja klienta przez
radc prawnego nie jest dopuszczalna, prawnik z Unii Europejskiej obowizany jest
wspdziaa z adwokatem. Natomiast prawnicy spoza Unii Europejskiej wpisani na list
prowadzon przez okrgow rad adwokack s uprawnieni, w ramach wykonywania staej
praktyki, jedynie do udzielania porad prawnych i sporzdzania opinii prawnych dotyczcych
prawa pastwa macierzystego lub prawa midzynarodowego, w zakresie odpowiadajcym
zawodowi adwokata.
2. Farmaceuci (aptekarze)
Wykonywanie zawodu farmaceuty, w rozumieniu przepisw ustawy z 19 kwietnia 1991 r.
o izbach aptekarskich (t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 9, poz. 108 ze zm.) wymaga stwierdzenia przez
okrgow rad aptekarsk, waciw ze wzgldu na miejsce wykonywania zawodu
farmaceuty, prawa wykonywania zawodu przez konkretn osob. Zgodnie z powoan ustaw
farmaceut jest osoba, ktra:
1) ukoczya w Rzeczypospolitej Polskiej co najmniej picioletnie studia na kierunku
farmacja w szkole wyszej obejmujce co najmniej szeciomiesiczny sta w aptece i
uzyskaa tytu zawodowy magistra; lub
2) ukoczya w Rzeczypospolitej Polskiej czteroletnie lub picioletnie studia na kierunku
farmacja w szkole wyszej i uzyskaa tytu zawodowy magistra; lub
3) posiada dyplom wydany przez inne pastwo ni pastwo czonkowskie Unii
Europejskiej potwierdzajcy ukoczenie co najmniej picioletnich studiw na kierunku
farmacja w szkole wyszej obejmujcych co najmniej szeciomiesiczny sta w
aptece, uznany w Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie z odrbnymi przepisami, za
rwnowany z dyplomem i tytuem zawodowym magistra uzyskiwanym w
Rzeczypospolitej Polskiej; lub
4) posiada kwalifikacje potwierdzone dyplomem, wiadectwem lub innym dokumentem
wydanym w pastwach czonkowskich Unii Europejskiej, potwierdzajcym posiadanie
formalnych kwalifikacji do wykonywania w Rzeczypospolitej Polskiej zawodu
farmaceuty przez obywateli pastw czonkowskich Unii Europejskiej.
Prawo wykonywania zawodu farmaceuty w odniesieniu do obywatela polskiego podlega
stwierdzeniu przez okrgow rad aptekarsk waciw ze wzgldu na miejsce wykonywania
zawodu farmaceuty, ktry:
1) spenia wymagania okrelone powyej w pkt 1-4;
2) posiada stan zdrowia pozwalajcy na wykonywanie zawodu potwierdzony orzeczeniem
lekarskim;
powyej szk, w celu uzyskania prawa wykonywania zawodu, jest obowizana do odbycia
dwunastomiesicznego stau podyplomowego w zakadzie opieki zdrowotnej.
14. Radcowie prawni
Zgodnie z przepisami ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (t.j. Dz.U. z 2002 r. Nr
123, poz. 1059 ze zm.) do legalnego wykonywania zawodu radcy prawnego konieczny jest
wpis na list radcw prawnych i zoenie stosownego lubowania.
Na list radcw prawnych moe by wpisana osoba fizyczna, ktra:
1) ukoczya wysze studia prawnicze w Polsce i uzyskaa tytu magistra lub zagraniczne
uznane w Polsce,
2) korzysta w peni z praw publicznych,
3) ma pen zdolno do czynnoci prawnych,
4) jest nieskazitelnego charakteru i swym dotychczasowym zachowaniem daje rkojmi
prawidowego wykonywania zawodu radcy prawnego,
5) odbya aplikacj radcowsk,
6) zoya z wynikiem pozytywnym egzamin radcowski.
Wymogu odbycia aplikacji radcowskiej i zoenia egzaminu radcowskiego nie stosuje si
do:
1) profesorw i doktorw habilitowanych nauk prawnych,
2) osb, ktre zday egzamin sdziowski, prokuratorski, adwokacki lub notarialny,
3) osb, ktre co najmniej przez trzy lata zajmoway stanowisko radcy Prokuratorii
Generalnej Skarbu Pastwa.
Do zoenia egzaminu radcowskiego przed komisj egzaminacyjn, bez obowizku
odbycia aplikacji radcowskiej (jednake po spenieniu wymaga nakrelonych przez art. 24
ust. 1 pkt 1, 3-5 ustawy z 6 lipca 1982 r.), mog przystpi:
1) doktorzy nauk prawnych,
2) osoby, ktre po ukoczeniu wyszych studiw prawniczych byy zatrudnione na
podstawie umowy o prac na stanowiskach zwizanych ze stosowaniem lub
tworzeniem prawa przez okres co najmniej 5 lat w okresie nie duszym ni 8 lat przed
zoeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu radcowskiego,
3) osoby, ktre po ukoczeniu wyszych studiw prawniczych wykonyway osobicie w
sposb cigy, na podstawie umw, do ktrych stosuje si przepisy o zleceniu, usugi
polegajce na stosowaniu lub tworzeniu prawa przez okres co najmniej 5 lat w okresie
nie duszym ni 8 lat przed zoeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu
radcowskiego,
4) osoby, ktre po ukoczeniu wyszych studiw prawniczych prowadziy przez okres co
najmniej 5 lat w okresie nie duszym ni 8 lat przed zoeniem wniosku o
dopuszczenie do egzaminu radcowskiego dziaalno gospodarcz wpisan do
Ewidencji Dziaalnoci Gospodarczej, jeeli przedmiot tej dziaalnoci obejmowa
wiadczenie pomocy prawnej, o ktrej mowa w art. 6 ust. 2 ustawy o radcach
prawnych,
5) osoby, ktre pracoway przez okres co najmniej 5 lat w okresie nie duszym ni 8 lat,
na stanowisku referendarza sdowego lub asystenta sdziego.
Wpis osoby, ktra uzyskaa pozytywny wynik z egzaminu radcowskiego, nastpuje na jej
wniosek, na podstawie uchway waciwej rady okrgowej izby radcw prawnych. Uchwaa
rady okrgowej izby radcw prawnych w sprawie wpisu na list radcw prawnych powinna
by podjta w terminie 30 dni od dnia zoenia wniosku. Rada okrgowej izby radcw
prawnych zawiadamia, w terminie 30 dni, Ministra Sprawiedliwoci o kadej uchwale o wpisie
na list radcw prawnych lub aplikantw radcowskich, jak i o odmowie wpisu. Wpis na list
radcw prawnych lub aplikantw radcowskich uwaa si za dokonany, jeeli Minister
Sprawiedliwoci nie sprzeciwi si (w formie decyzji administracyjnej) wpisowi w terminie 30
dni od dnia otrzymania uchway wraz z aktami osobowymi wpisanego.
Zgodnie z przepisami ustawy z 5 lipca 2002 r. o wiadczeniu przez prawnikw
zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 126, poz. 1069 ze zm.)
prawnicy zagraniczni, na zasadzie wzajemnoci, o ile umowy midzynarodowe ratyfikowane
2.
Rodzaje praw i obowizkw - odesanie
Kodeks spek handlowych nie kreuje adnych szczeglnych, dodatkowych praw
wsplnikw poza tymi, ktre wystpuj w spce jawnej (por. tytu I, cz 3, rozdzia 1, 2).
Niemniej odebranie wsplnikom prawa do reprezentacji (pomijam regulacj art. 96 k.s.h.) i
prowadzenia spraw spki, gdy utworzony jest zarzd, jest specyfik spki partnerskiej. W
takim przypadku prawa te i obowizki w tym zakresie "odpadaj" od wsplnikw, jeeli im
przysugiway.
Niewtpliwie specyficznym obowizkiem partnera jest uregulowane w art. 100 k.s.h.
wystpienie ze spki. W przypadku utraty przez partnera uprawnie do wykonywania
wolnego zawodu powinien on wystpi ze spki najpniej z kocem roku obrotowego, w
ktrym utraci on prawo wykonywania wolnego zawodu. Wystpienie nastpuje przez
pisemne owiadczenie skierowane do zarzdu albo partnera uprawnionego do reprezentacji.
Jeeli termin roczny, o ktrym bya mowa, upynie, a brak stosownego owiadczenia, to
uwaa si, e partner wystpi ze spki w ostatnim dniu tego roku. W pozostaym zakresie
zastosowanie maj uwagi poczynione w odniesieniu do spki jawnej (zob. tytu I, cz 3,
rozdzia 2; zob. take J.A. Strzpka, E. Zieliska (w:) J.A. Strzpka, P. Pinior, W. Popioek, E.
Zieliska, Kodeks..., op. cit., s. 250-251).
Cz 4.
Prowadzenie spraw, reprezentacja i kontrola spraw spki partnerskiej
Rozdzia 1.
Klasyczny model spki partnerskiej
1.
Prowadzenie spraw
Jak ju bya o tym mowa, regulacj odnoszc si do spki partnerskiej cechuje brak
odniesienia do stosunkw wewntrznych. Oznacza to, e jeeli w spce nie utworzono
zarzdu, obowizuj wszelkie zasady (z moliwoci ich modyfikacji) dotyczce prowadzenia
spraw w spce jawnej. Nie powtarzajc tych wywodw (por. tytu I, cz 4, rozdzia 1, 2)
stwierdzi naley jednak, e moliwe jest rwnie powierzenie prowadzenia spraw kilku
wsplnikom z wyczeniem innych. W takim przypadku bdzie miaa miejsce inna sytuacja,
ni gdy ustanawia si w spce zarzd. Przyjcie rozwizania powierzenia prowadzenia spraw
spki nie zarzdowi, ale niektrym wsplnikom, spowoduje stosowanie przepisw o spce
jawnej, w szczeglnoci art. 40 w zw. z art. 89 k.s.h. Powierzenie to moe nastpi na mocy
umowy spki, jak i pniejszej uchway wsplnikw. Jeeli prowadzenie spraw spki
powierzono kilku wsplnikom, do prowadzenia spraw stosuje si wszystkie przepisy kodeksu
dotyczce prowadzenia spraw przez wszystkich wsplnikw. W powyszej sytuacji bdzie
mia te zastosowanie art. 38 1 k.s.h. i nie bdzie mona powierzy cakowicie prowadzenia
spraw osobom trzecim z wyczeniem wsplnikw. Odmienne te bd zasady
odpowiedzialnoci dziaajcych. Powierzenie kilku wsplnikom, take osobom trzecim,
prowadzenia spraw i reprezentacji poczone ze zmian modelu na model spki z o.o. musi
by wyranie stwierdzone w umowie spki. Nie jest wic tosame powierzenie kilku
wsplnikom prowadzenia spraw i reprezentacji z automatycznym uznaniem ich za zarzd w
rozumieniu art. 97 k.s.h. Tylko takie powierzenie na rzecz zarzdu moe powodowa
jednoczesne przekazanie kompetencji w tym zakresie osobom trzecim. W zakresie
prowadzenia spraw w oparciu o przepisy art. 38 i n. - por. J. Jacyszyn, Spka..., op. cit., s. 163
i n., a take uwagi zawarte w tytule I, czci 4, rozdziale 1.
2.
Reprezentacja spki
Inaczej ni ma to miejsce w przypadku prowadzenia spraw, wrd zagadnie zwizanych
z reprezentacj spki w kodeksie spek handlowych znalaza si regulacja zawarta w art. 96
k.s.h., ktra nadaje specyficzny ksztat reguom wystpowania w imieniu spki w stosunkach
zewntrznych. Mona przyj, e zasada ta jest specyficzna i nieco inna od regu
reprezentacji przyjtych dla spki jawnej. Dotyczy to w szczeglnoci pozbawienia partnera
prawa do reprezentacji wikszoci gosw i okrelenie skutku prawnego takiego
pozbawienia. Odrnia to istotnie regulacj odnoszc si do spki partnerskiej w stosunku
do innych spek osobowych. W pozostaych spkach nie mona odebra prawa do
reprezentacji wsplnikowi jawnemu i komplementariuszowi wbrew jego woli. Brak jest
bowiem analogicznej regulacji do tej, ktra zawarta jest w art. 96 2 k.s.h. Dlatego te
przyjcie okrelenia "model klasyczny" dla okrelonego reimu reprezentacji jest kwesti
konwencji przyjtej w celu powizania prowadzenia spraw i reprezentacji i odrnienia tego
modelu, indywidualizujcego przecie spk partnersk, od modelu "kapitaowego",
przyjtego w art. 97 k.s.h. (model z wykorzystaniem przepisw o zarzdzie spki z o.o.).
Co do zasad reprezentacji w spce partnerskiej - por. tytu I, cz 4, rozdzia 2, 2.
3.
Kontrola spraw spki
Problem kontroli spraw spki partnerskiej ksztatuje si rnie w zalenoci od tego, czy
przyjty jest model prowadzenia spraw i reprezentacji na wzr spki jawnej czy z o.o. W
pierwszym przypadku prowadzenie spraw i reprezentacja pozostaj w pewnym zwizku z
zakresem kontroli spraw spki okrelonym w art. 38 2 k.s.h. Nie jest moliwe umowne
ograniczenie prawa wsplnika do osobistego zasigania informacji o stanie majtku i
interesw spki oraz umowne ograniczenie prawa do osobistego przegldania ksig i
dokumentw spki, zakres prawa kontroli zosta wic wyznaczony bardzo szeroko.
Zastosowanie mie bdzie tu orzeczenie SN z 5 listopada 1936 r. (I CZ 810/35, za: J. Strzpk
(red.), Kodeks handlowy w orzecznictwie sdowym, Warszawa 1997, s. 115), e spka jawna
nie moe ogranicza swego wsplnika w osobistym przegldaniu przeze ksig i
dokumentw. Moliwe s natomiast ograniczenia prawa kontroli w przypadku, gdyby chodzio
o nieosobiste realizowanie tego prawa (por. szerzej tytu I, cz 3, rozdzia 1, 2).
Rozdzia 2.
Hybrydalny model spki partnerskiej
1.
Uwagi oglne
Artyku 97 k.s.h. przewiduje formu powierzenia prowadzenia spraw i reprezentacji
spki zarzdowi z jednoczesnym odesaniem do art. 201-211 i 293-300 k.s.h. Poprzez takie
odesanie zastosowanie maj przepisy o powoaniu i odwoaniu czonkw zarzdu (art. 201,
203 k.s.h.), mandacie i kadencji (art. 202 1-3 k.s.h.), nagym ustaniu penienia funkcji (art.
202 4-5 k.s.h.). Dodatkowo zastosowanie mie bd przepisy dotyczce sprzecznoci
interesw spki z interesami czonka zarzdu oraz osb zwizanych z nim (art. 209 k.s.h.),
umw midzy spk a czonkami zarzdu (art. 210 k.s.h. - w tym przypadku rwnie 2
dotyczcy spki jednoosobowej - por. art. 98 2 k.s.h. - szerzej zob. A. Kidyba, Wybrane...,
op. cit., s. 1047 i n.), zakazu prowadzenia interesw konkurencyjnych (art. 211 k.s.h.).
Problematyce prowadzenia spraw i reprezentacji powicone s w istocie art. 204-208 k.s.h.
Problematyczne jest, czy odesanie do wymienionych przepisw jest wyczerpujce. Dotyczy
spki nie niweczy reguy okrelonej w art. 204 2 k.s.h. Nie jest to bowiem ograniczenie ze
skutkiem prawnym wobec osb trzecich, ale okrelenie regu reprezentacji, ktre
obowizywa musz rwnie osoby trzecie, jeeli chc, aby czynno prawna bya wana i
skuteczna.
Ustalenie zasad reprezentacji w umowie spki moe polega przede wszystkim na
ustaleniu innej techniki reprezentacji i wprowadzeniu innych osb do tego procesu. Chodzi tu
przede wszystkim o penomocnikw. Nie ma przeszkd i nie trzeba regulowa tej kwestii w
umowie spki, aby w zakresie swojego umocowania spk reprezentowa jednoosobowo
penomocnik. Nie bdzie jednak miaa zastosowania zasada wyraona w art. 205 3 k.s.h.
odnoszca si do prokurentw, e jeeli umowa spki wprowadza zasady reprezentacji
cznej z udziaem prokurenta, to nie wycza to ustanowienia prokury cznej lub
jednoosobowej i nie ogranicza praw prokurentw wynikajcych z przepisw o prokurze.
Przyj wic naley, e jeeli w umowie spki wprowadzona zostaa zasada reprezentacji
cznej z udziaem penomocnika, to zasada ta dziaa w dwie strony: zarzd musi
wspdziaa z penomocnikiem, a penomocnik nie moe wwczas dziaa samodzielnie.
Bdzie mg samodzielnie wystpowa, gdy nie jest ustanowiona reprezentacja czna z jego
udziaem. Rola penomocnika jest wic nieco inna ni prokurenta. Zasady reprezentacji
cznej w spce z o.o., zarwno te automatyczne, jak i wprowadzone umownie, su
zastosowaniu instrumentw kontrolnych dla czonkw zarzdu. Jeeli wsplnicy nie chc
takiej kontroli ze strony osb spoza zarzdu, powinni utrzyma zasad reprezentacji
jednoosobowej albo cznej z udziaem czonkw zarzdu. Potwierdzeniem zasady kontroli
wyraonej w art. 205 1 k.s.h., odnoszcej si do zarzdu, a nie innych osb, jest art. 205 3
k.s.h., ktry dopuszcza do reprezentacji jednoosobowej przez prokurenta (gdy jest udzielona
prokura samoistna), a nie pozwala na podstawie ustale w art. 205 1 k.s.h. na samodzieln
reprezentacj przez czonka zarzdu. Dla prokurenta systemem kontroli jest z kolei
wprowadzenie prokury cznej. Ani reprezentacja czna przez czonkw zarzdu, ani przez
prokurentw, czy wprowadzenie wymogu reprezentacji przez dwch penomocnikw nie
ogranicza reprezentacji, ale ustala jej technik. Jak z powyszego wynika, poza przyjciem
reprezentacji jednoosobowej przez czonka zarzdu, prokurenta, penomocnika, nawet mimo
przyjtej reprezentacji cznej, moliwe jest przyjcie reprezentacji cznej tylko czonkw
zarzdu, czonka zarzdu z prokurentem, czonka zarzdu z penomocnikiem, dwch
prokurentw, dwch penomocnikw, prokurenta i penomocnika (A. Kidyba, Spka..., op.
cit., s. 458; odmiennie i wtpliwie J.P. Naworski (w:) Komentarz. Spka z o.o., s. 385). Nie ma
przeszkd, aby w procesie reprezentacji stworzy wymg udziau na przykad trzech
czonkw zarzdu, trzech prokurentw, dwch czonkw zarzdu i prokurenta, itd. Prokurent
przy dokonywaniu czynnoci prawnej czy to w ramach prokury cznej, czy samoistnej, ma
ograniczenia pynce z istoty prokury, cho moe ten zakres zosta rozszerzony, ale wtedy
dziaa on ju jako penomocnik szczeglny. W tym ostatnim przypadku bdzie mg on
dokonywa czynnoci prawnej wedug zasad reprezentacji spki. Czonek zarzdu nie moe
by prokurentem (A. Kidyba, Spka..., op. cit., s. 458 i n.; rwnie J. Szwaja w krytycznym
komentarzu do wyroku SA w Poznaniu z 28 kwietnia 1992 r., I Acr 111/92, OG 1992, nr 17, s.
14-19; odmiennie przyjmuje Z. Kuniewicz, Czonek zarzdu..., op. cit., s. 44 i n.; J.P. Naworski
(w:) Komentarz. Spka z o.o., s. 385). Autorzy pogldu o poczalnoci czonkostwa w
zarzdzie i udzielaniu im prokury zapominaj, e udzielajc prokury o wszym zakresie
umocowania w istocie ograniczaj czonka zarzdu w prawie do reprezentacji, ponadto nie
wiadomo czemu ma suy takie rozwizanie przy zakazie zwolnienia czonka zarzdu od
prawa do reprezentacji i w sytuacji, gdy zakres umocowania czonka zarzdu jest szerszy ni
prokurenta (w tym kontekcie zob. take P. Pinior, B. Jochemczyk, Z problematyki prawnej
udzielenia penomocnictwa czonkowi zarzdu spki kapitaowej, Pr.Sp. 2004, nr 6, s. 22; R.L.
Kwanicki, Czonek zarzdu spki jako jej penomocnik lub prokurent, Pr.Sp. 2004, nr 9, s. 10
i n.).
Wobec faktu, e problematyka prokury jest obecnie uregulowana w kodeksie cywilnym,
przepisy kodeksu spek handlowych stanowi w tym zakresie lex specialis w stosunku do
przepisw zawartych w art. 1091 i n. k.c.
4. Zakaz konkurencji
W spce z o.o. nie ma okrelonych zasad lojalnoci wsplnikw wobec spki.
Obowizuje jednak zakaz dziaalnoci konkurencyjnej odnoszcy si do czonkw zarzdu.
Zakres przedmiotowy zakazu konkurencji zosta okrelony w art. 211 1 k.s.h. i polega na:
1) zakazie zajmowania si interesami konkurencyjnymi w stosunku do spki,
2) zakazie uczestnictwa w spce konkurencyjnej jako wsplnik spki cywilnej, osobowej
lub czonek organu spki kapitaowej bd uczestniczenia w konkurencyjnej osobie
prawnej jako czonek organu,
3) zakazie udziau w konkurencyjnej spce kapitaowej w przypadku posiadania przez
czonka zarzdu co najmniej 10% udziaw lub akcji tej spki albo prawa do
powoania co najmniej jednego czonka zarzdu.
Przez zakaz zajmowania si interesami konkurencyjnymi naley rozumie prowadzenie
we wasnym lub cudzym imieniu, bezporednio lub za porednictwem innych osb
dziaalnoci tego samego rodzaju co dziaalno spki wpisana do rejestru (np. w
charakterze komisanta, agenta, prokurenta innego podmiotu); zob. K. KopaczyskaPieczniak, Zakaz..., op. cit., s. 38.
Z kolei zakaz dziaalnoci konkurencyjnej obejmuje sytuacj uczestniczenia w spce
konkurencyjnej. Zezwolenia na dziaalno konkurencyjn udzielaj organy uprawnione do
powoywania zarzdu, chyba e umowa spki stanowi inaczej. Oznacza to, e zakaz
dziaalnoci konkurencyjnej nie ma charakteru absolutnego i moe by zniesiony lub
zagodzony. Zakaz dziaalnoci konkurencyjnej wynika take z innych przepisw, w
szczeglnoci: art. 11 ustawy z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (t.j.
Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 ze zm.), art. 101 1-1014 k.p.
W spce z o.o. w razie sprzecznoci interesw spki z osobistymi interesami czonka
zarzdu, jego maonka, krewnych, powinowatych drugiego stopnia oraz osb, z ktrymi jest
powizany osobicie, czonek zarzdu powinien powstrzyma si od udziau w rozstrzyganiu
takich spraw (art. 209 k.s.h.).
5.
Kontrola spraw spki
Naley si zastanowi nad zakresem prawa kontroli od strony podmiotowej i
przedmiotowej w przypadku, gdy ustanowiony jest zarzd. Jak sdz, mimo braku regulacji
umoliwiajcej ustanowienie rady nadzorczej, nie jest wykluczone utworzenie takiej struktury.
Bdzie to jednak w istocie zastrzeenie uprawnie o charakterze nadzorczym, przyznanych
wsplnikom (W. Pyzio (w:) Kodeks , 2001, s. 149). Analizujc stosunek poj "nadzr" i
"kontrola" i przyjmujc, e nadzr obejmuje te wydawanie wicych polece
nadzorowanemu, naley kontrolne uprawnienia nadzorcze przypisa do wsplnikw czy
czci wsplnikw. W art. 38 2 k.s.h. mowa jest o uprawnieniach kontrolnych, a nie
nadzorczych. Dopuszczalne jest moim zdaniem wykreowanie grupy spord wsplnikw,
ktrzy bd mieli uprawnienia nadzorcze w stosunku do zarzdu, natomiast wszyscy
wsplnicy - partnerzy maj pene prawo do zasigania informacji o stanie majtku oraz
przegldania ksig i dokumentw. Te dwa uprawnienia: prawo do informacji i prawo
przegldania ksig i dokumentw ksztatuj prawo kontroli partnerw w spce. Nie obejmuj
one jednak uprawnie nadzorczych. Konkludujc przyj naley, e zarzd, ktry jest
ustanowiony w spce partnerskiej, ma okrelone obowizki wynikajce z ustawowego prawa
kontroli partnerw, a take wynikajce z umownego prawa nadzoru partnerw. Obowizki te
powinny by realizowane w procesie prowadzenia spraw spki. Zalee te bdzie to od
skadu osobowego zarzdu. Jak to ju zostao stwierdzone, w skad zarzdu mog wchodzi:
tylko wsplnicy, wsplnicy i osoby trzecie i w kocu tylko osoby trzecie. Powierzenie
zarzdzania spk osobom trzecim mona wiza z deniem do profesjonalizacji dziaa w
spce. Partnerzy mog by bardzo dobrze przygotowani do wykonywania wolnego zawodu,
ale mog nie mie umiejtnoci do prowadzenia spraw. W zalenoci od skadu zarzdu
relacje midzy partnerami kontrolujcymi a prowadzcymi sprawy albo te kontrolujcymi
wolnego zawodu". Nie zawsze moe okaza si atwe takie odrnienie. Std szczeglne
znaczenie umowy spki, uchwa wsplnikw czy te umw midzy wsplnikami. Wydaje si,
e wszystkie trzy formy uzgodnie naley zaakceptowa, jeeli dochodzi w nich do podziau
zada (wyodrbnienie tzw. pionw podlegoci). W przypadku umw midzy wsplnikami
(partners agreements) odpowiednio wywouj one co prawda stosunki obligacyjne midzy
wsplnikami, ale, jak sdz, mog by podstaw powoania si na taki podzia czynnoci
(chyba e umowa spki lub formalnie podjta uchwaa wsplnikw zawiera odmienne
postanowienia). Sprawa jest atwiejsza, gdy wsplnicy dziaaj wyranie w odrbnych sferach
dziaania. Trudniejsza, a czsto wrcz niemoliwa do wykazania, jeeli pewne dziaania
podejmowane s wsplnie. Jeeli dwaj lekarze tej samej specjalnoci przeprowadzaj
jednoczenie zabieg, to mog by trudnoci w ustaleniu, za co ktry wsplnik odpowiada, a
za co nie. Ta sama uwaga dotyczy osb podlegajcych poszczeglnym partnerom. Jeeli wic
nie zostanie ustalone wyrane podporzdkowanie konkretnemu wsplnikowi, a asystentka
obsuguje wszystkich, to zasada wyczenia odpowiedzialnoci nie bdzie miaa miejsca. Brak
odpowiedzialnoci partnerw dotyczy zobowiza powstaych w zwizku z wykonywaniem
przez nich wolnych zawodw (por. J. Jacyszyn, Spka..., op. cit., s. 186-188). Zobowizanie
powstaje jako nastpstwo powstania szkody. Wydaje si, e art. 95 1 k.s.h. naley odnosi
tylko do sytuacji, gdy powstaj zobowizania spki (a nie partnera), gdy to spka ponosi
odpowiedzialno za zobowizania, a wsplnicy odpowiedzialno ponosz lub nie (co do
zasady subsydiarn). Dlatego te przyj naley, e regulacja odpowiedzialnoci dotyczy
odpowiedzialnoci za szkod wynik z niewykonania zobowizania w zakresie realizowania
wolnego zawodu. Zobowizanie ex delicto jest zobowizaniem spki. Dodatkowe
zastosowanie bd mogy mie przepisy kodeksu spek handlowych o zarzdzie spki z o.o.
(art. 293-297 k.s.h.).
Dziaania i zaniechania partnera musz wiza si wanie bezporednio z
wykonywaniem wolnego zawodu w spce. Wyczy wic naley takie zobowizania, ktre
powstaj co prawda w spce, w zwizku z dziaaniem spki, ale bez zwizku z
wykonywaniem przez partnera wolnego zawodu (zob. A. Klank, Odpowiedzialno w spce
partnerskiej notariuszy, Pr.Sp. 2002, nr 7-8, s. 64 i n.).
Ad 2. Odpowiedzialno za zobowizania powstae jako nastpstwo dziaa lub
zaniecha osb zatrudnionych przez spk na podstawie umowy o prac lub
innego stosunku prawnego, ktre podlegay kierownictwu innego partnera
Druga grupa wycze odpowiedzialnoci dotyczy osb podlegajcych kierownictwu
innego partnera. Jak ju stwierdziem, ustalenie katalogu takich osb i bezsprzeczne
stwierdzenie, ktre osoby podlegay kierownictwu jakiego partnera, wymaga bardzo
precyzyjnego ustalenia. Moe to nastpi w umowie spki, w uchwale wsplnikw, umowie
midzy wsplnikami albo wynika z umw zawieranych z osobami podlegajcymi czy
zakresw czynnoci. Przyj naley, e elementem umw zawartych z osobami
podlegajcymi powinno by ustalenie podporzdkowania pracowniczego lub innego stosunku
prawnego (tak te M. Asanowicz, Pozycja oraz znaczenie spki partnerskiej w systemie
prawa spek, Pr.Sp. 1999, nr 7, s. 27). Problemy powstaj w szczeglnoci w sytuacji, gdy
ma miejsce dopuszczenie do pracy, a brak jest umowy w tym zakresie. Jednak bardzo istotny
jest tu element podlegoci "kierowniczej" (waciwie organizacyjnej) konkretnej osobie. Ta
podlego moe te wynika ze schematu organizacyjnego spki. Musz wic wystpi dwa
elementy: zatrudnienie rozumiane szeroko (umowa o prac, zlecenie, o wiadczenie usug, o
dzieo) i podlego kierownicza (organizacyjna) innemu partnerowi (S. Sotysiski (w:)
Kodeks, 2001, t. I, s. 473). Brak zatrudnienia i niemono ustalenia podlegoci kierowniczej
(organizacyjnej) wycza moliwo zastosowania reguy wyczenia odpowiedzialnoci.
Innym problemem jest to, e zobowizania zacignite musz by zwizane z przedmiotem
dziaalnoci spki.
W spce partnerskiej na plan pierwszy wysuwaj si wic elementy organizacyjne jako
te, ktre mog decydowa bd nie o odpowiedzialnoci. Takich zalenoci w pewnym
stopniu brak w innych spkach osobowych.
Ustalenie grupy osb podlegych partnerowi jest zalene od typu wolnego zawodu.
Moemy tu wyrni sekretarki, asystentki, aplikantw, pomoc techniczn itd. Jednake moe
odpowiedzialnoci z art. 298 k.h., PPH 1998, nr 12, s. 37). Omawiana odpowiedzialno
czonkw zarzdu spki partnerskiej (oraz z o.o.) przewidziana w art. 299 1 k.s.h. obejmuje
take zobowizania spki powstae dopiero po spenieniu si przesanek do zgoszenia
wniosku o ogoszenie upadoci (por. uchwaa SN z 25 listopada 2003 r., III CZP 75/03, Prok. i
Pr. 2004, nr 4, s. 40). Dodatkowo w wyroku Sdu Najwyszego z 21 padziernika 2003 r. (I CK
160/02, Mon.Praw. 2003, nr 23, s. 1059) wskazano, e warunkiem koniecznym do poniesienia
odpowiedzialnoci za zobowizania spki z o.o. (a wic i spki partnerskiej) przez czonkw
jej zarzdu jest uzyskanie przez wierzyciela przeciwko tej spce wyroku uzasadniajcego
dochodzon naleno.
Wierzyciel spki partnerskiej, ktry dochodzi swego roszczenia przeciw czonkom jej
zarzdu, nie musi wykazywa, i wyczerpa wszystkie moliwe sposoby egzekucji. Wystarczy,
jeeli jeden ze sposobw okaza si bezskuteczny (por. wydane na gruncie spki z o.o.
orzeczenie SN z 26 kwietnia 1938 r., C II 2806/37, PPH 1938, poz. 239). Dla ustalenia
bezskutecznoci egzekucji skierowanej przeciwko spce nie jest wic konieczne
przeprowadzenie egzekucji w stosunku do caego jej majtku, lecz wystarczy udowodni, e
jedynym jej majtkiem jest na przykad nieruchomo obciona ponad swoj warto
wierzytelnociami korzystajcymi z pierwszestwa zaspokojenia (orzeczenie SN z 9 czerwca
1937 r., C I 1972/36, OSP 1937, poz. 694; uchwaa SN z 9 sierpnia 1993 r., III CZP 116/93,
Mon.Praw. 1994, nr 1, s. 11; inaczej postanowienie SA w Poznaniu z 16 czerwca 1992 r., I ACz
183/92, OSA 1993, z. 4 poz. 28). Powysza kwestia wzbudza jednak ostatnio rozbienoci w
judykaturze. Zgodnie z powoanymi powyej pogldami Sd Najwyszy w wyroku z 26
czerwca 2003 r. (V CKN 416/01, Mon.Praw. 2004, nr 2, s. 80) orzek, e wykazanie przez
powoda przewidzianej w art. 299 1 k.s.h. przesanki bezskutecznoci egzekucji moe
nastpi na podstawie kadego dowodu, z ktrego wynika, e spka nie ma majtku
pozwalajcego na zaspokojenie wierzyciela pozywajcego czonkw zarzdu. Tymczasem
jednak w sentencji i uzasadnieniu wyroku Sdu Najwyszego z 21 padziernika 2003 r. (I CK
160/02, Mon.Praw. 2003, nr 23, s. 1059) oraz wyroku Sdu Apelacyjnego w Biaymstoku z 16
grudnia 2003 r. (I ACa 681/03, OSAB 2004, z. 1, poz. 16) odnajdujemy tez, e wierzyciel,
ktry nie uzyska tytuu egzekucyjnego przeciwko spce z o.o., nie moe w procesie
wytoczonym na podstawie art. 299 k.s.h. wykazywa przesanki w postaci bezskutecznej
egzekucji powoujc dowody na okoliczno, e postpowanie upadociowe nie daje rokowa
na zaspokojenie jego wierzytelnoci. Skutki wynikajce ze wskazanej powyej, bdnej moim
zdaniem linii orzeczniczej, jeeli zostayby gremialnie przyjte przez judykatur, bd
stanowiy powane zagroenie dla bezpieczestwa obrotu cywilnoprawnego.
Niezalenie od wskazanych powyej wtpliwoci czonek zarzdu bdzie mg uwolni si
od odpowiedzialnoci okrelonej w art. 299 1 k.s.h., jeeli wykae, e:
- we waciwym czasie zosta zgoszony wniosek o ogoszenie upadoci spki lub o
otwarcie postpowania ukadowego (skuteczne przeprowadzenie powyszego dowodu
wycza odpowiedzialno wszystkich czonkw zarzdu),
- niezoenie wniosku o ogoszenie upadoci tudzie o otwarcie postpowania
ukadowego nastpio nie z jego winy (dowd powyszego wycza odpowiedzialno
jedynie ekskulpowanego czonka zarzdu),
- mimo niezgoszenia wniosku o ogoszenie upadoci oraz niezoenia wniosku o otwarcie
postpowania ukadowego, wierzyciel nie ponis szkody (por. wyrok SA w Lublinie z
19 lutego 1997 r., I ACa 33/97, Apelacja Lubelska, nr 3, poz. 15).
Sdem waciwym do rozpatrzenia sprawy z art. 299 k.s.h. jest sd waciwy ze wzgldu
na siedzib spki i warto przedmiotu sporu (por. uchwaa SN z 22 wrzenia 1995 r., III CZP
120/95, OSN 1995, nr 12, poz. 181).
Naley rwnie wspomnie, e w odniesieniu do czonkw zarzdu spki partnerskiej nie
znajduj zastosowania regulacje zawarte w art. 116 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja
podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) okrelajce odmienne od przyjtych w
kodeksie spek handlowych zasady subsydiarnej odpowiedzialnoci czonkw zarzdu spki
z o.o. oraz spki z o.o. w organizacji za zalegoci podatkowe tej spki. Wynika to z faktu, e
przepisy prawa podatkowego w zakresie, w jakim nakadaj ciary na podmioty prawa
podatkowego, podlegaj cisej, nigdy za rozszerzajcej, wykadni, za czonkowie zarzdu
spki partnerskiej nie zostali wskazani w dyspozycji normy prawnej zawartej w art. 116
ordynacji podatkowej).
Naley jeszcze pamita, e w sytuacji gdy czonkowie zarzdu s osobami dziaajcymi
za przeksztacan spk, ponosz oni odpowiedzialno solidarn wobec spki, wsplnikw,
ale rwnie osb trzecich za szkody spowodowane naruszeniem prawa, umowy lub statutu
spki przeksztacanej w trakcie przeksztacenia, chyba e nie ponosz winy (art. 568 1
k.s.h.).
Ad 2. Odpowiedzialno wobec spki
Wobec spki czonkowie zarzdu odpowiadaj za powsta szkod w przypadkach
wskazanych w art. 293 k.s.h.
Odpowiedzialno osobist czonkowie zarzdu ponosz za szkod wyrzdzon przez
dziaalno sprzeczn z prawem lub postanowieniami umowy spki. Jeeli czonek zarzdu
nie wykonuje swoich obowizkw ze starannoci wynikajc z zawodowego charakteru
swojej dziaalnoci, rwnie ponosi odpowiedzialno wobec spki za szkod spowodowan
brakiem takiej starannoci (zob. A. Koch, Zasady i przesanki odpowiedzialnoci za szkody
wyrzdzone spce z ograniczon odpowiedzialnoci - na tle przepisw Kodeksu spek
handlowych (w:) Odpowiedzialno cywilna. Ksiga pamitkowa ku czci Profesora Adama
Szpunara, op. cit, s. 537-553). Szkoda musi by nastpstwem dziaalnoci sprzecznej z
prawem lub postanowieniami umowy spki. Dla uznania istnienia odpowiedzialnoci
wystarczajce jest wykazanie, e osoba dziaajca wiedziaa (lub przy dochowaniu naleytej
starannoci moga bya wiedzie), e podejmowane przez ni dziaania s niezgodne z
prawem lub umow spki. Wyrzdzenie szkody moe by nastpstwem rnych stanw
faktycznych, wynikajcych z wykonania lub nie obowizkw czonka zarzdu spki.
Odpowiedzialno odszkodowawcz - rwnie wobec spki - ponosz czonkowie
zarzdu, jeeli byli osobami dziaajcymi przy przeksztacaniu, chyba e nie ponosz winy
(art. 568 1 k.s.h.).
W procesie odszkodowawczym spka reprezentowana jest przez penomocnikw
powoanych uchwa partnerw (art. 210 k.s.h. stosowany odpowiednio w zwizku z treci
art. 97 2 k.s.h.). Powdztwo wytacza si - niezalenie od miejsca zamieszkania czonkw
zarzdu - wedug siedziby spki (art. 298 k.s.h.). Jeeli spka w cigu roku od ujawnienia
czynu wyrzdzajcego szkod nie wytoczy powdztwa o odszkodowanie, to z takim
powdztwem moe wystpi kady ze wsplnikw. Kady wsplnik moe wwczas wnie
pozew o naprawienie szkody spce. Dochodzenie przez wsplnikw w trybie procesu
roszcze spki (actio pro socio) jest dziaaniem na rzecz spki, w konsekwencji na rzecz
wsplnikw na wypadek bezczynnoci osb zobowizanych do wytoczenia powdztwa (por.
art. 295 k.s.h.). W tym przypadku czonkowie zarzdu nie mog powoywa si na uchwa
wsplnikw udzielajc im pokwitowania ani te na dokonanie przez spk zrzeczenia si
roszczenia o odszkodowanie (art. 296 i 297 k.s.h.).
Wierzytelnoci z tytuu naprawienia szkody przedawniaj si z upywem trzech lat.
Termin ten liczy si od dnia, w ktrym spka dowiedziaa si o szkodzie i o osobie
zobowizanej do jej naprawienia (art. 297 k.s.h.). W kadym jednak razie wierzytelno
przedawnia si z upywem 10 lat od dnia, w ktrym nastpio zdarzenie wyrzdzajce
szkod.
Dodatkowo, niezalenie od sytuacji spki partnerzy mog dochodzi swych roszcze z
tytuu szkd wyrzdzonych im przez czonkw zarzdu na podstawie art. 405, 415, 471 k.c.
Cz 6.
Transformacyjne procesy spki partnerskiej - odesanie
Procesy transformacyjne w spce partnerskiej rwnie przebiegaj w zasadzie
analogicznie jak w spce jawnej - por. tytu I, cz 6, rozdzia 1-3 (zob. take J. Jacyszyn,
Spka..., op. cit., s. 191 i n.).
Naley jednak zwrci uwag na fakt, i w przypadku niektrych wolnych zawodw (np.
adwokaci, notariusze, radcowie prawni) nie bdzie moliwoci przeksztacenia spki
partnerskiej w spk kapitaow bez zmiany przedmiotu dziaalnoci spki.
TYTU III.
SPKA KOMANDYTOWA
Cz 1.
Zagadnienia podstawowe
Rozdzia 1.
Istota spki komandytowej
1.
Pojcie spki komandytowej
Definicja spki komandytowej zostaa zawarta w art. 102 k.s.h. Zgodnie z treci tego
przepisu spka komandytowa jest spk osobow majc na celu prowadzenie
przedsibiorstwa pod wasn firm, w ktrej wobec wierzycieli za zobowizania spki co
najmniej jeden ze wsplnikw odpowiada bez ogranicze (komplementariusz), a
odpowiedzialno co najmniej jednego wsplnika (komandytariusza) jest ograniczona.
Odpowiedzialno wsplnikw spki jest wic zrnicowana. Zakres prowadzenia spraw
spki, prawo do reprezentacji, prawo kontroli obok zasad odpowiedzialnoci rnicuj status
wsplnikw w spce komandytowej (A. Kappes, Odpowiedzialno komandytariusza za
zobowizania spki, Krakw 1997, s. 135 i n.). W zwizku z powyszym mona przyj rne
modele spek komandytowych: klasyczny (kapitaowy), poredni i dynamiczny (por. A.
Kidyba, Status prawny komandytariusza, Bydgoszcz 2000, s. 26).
Spka komandytowa zaliczana jest do grupy osobowych spek handlowych.
Charakteryzuje si niewtpliwie wieloma podobiestwami do spki jawnej z pewnymi jednak
elementami waciwymi dla spek kapitaowych. Zgodnie z art. 103 k.s.h. w sprawach
nieuregulowanych w dziale dotyczcym spki komandytowej stosowa naley odpowiednio
przepisy o spce jawnej, chyba e ustawa stanowi inaczej (na ten temat M. Asanowicz,
Elementy konstrukcyjne osobowych spek handlowych, Pr.Sp. 2000, nr 5, s. 26 i n.).
Podobiestwo do spki z o.o. wystpuje w przypadku wyczenia osobistej odpowiedzialnoci
komandytariusza w sytuacji, gdy wniesiony wkad jest rwny lub wyszy od sumy
komandytowej. Brak jest ogranicze podmiotowych co do bycia komplementariuszem lub
komandytariuszem. Wsplnikiem spki komandytowej mog by zatem osoby fizyczne,
osoby prawne lub inne jednostki organizacyjne posiadajce zdolno prawn. W przypadku
gdy wsplnikiem jest osoba fizyczna, nie musi ona posiada penej zdolnoci do czynnoci
prawnych, ale przynajmniej ograniczon zdolno do czynnoci prawnych. Spka
komandytowa bdc spk osobow posiada zdolno prawn, gdy jest podmiotem prawa,
ma zdolno do czynnoci prawnych (moe nabywa prawa, w tym wasno nieruchomoci i
inne prawa rzeczowe, oraz zaciga zobowizania; zob. A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s. 469 i
n.; A. Kappes, Spka komandytowa, Warszawa 1999, s. 12; J.A. Strzpka, Konsekwencje
legislacyjnego wyodrbnienia osobowych spek handlowych, Pr.Sp. 2001, nr 9, s. 4 i n.; J.
Szwaja, Nowy kodeks spek handlowych , cz. I, Pr.Sp. 2001, nr 1, s. 11-12; S. Sotysiski,
Kodeks spek handlowych. Podstawowe zaoenia, PiP 2001, z. 11, s. 18; W. Bucior,
Konstrukcja odpowiedzialnoci wsplnikw za zobowizania handlowej spki osobowej,
Pr.Sp. 2002, nr 6, s. 9; zob. take L. Moskwa, Stosunek zewntrzny spki komandytowej ,
Pozna 2000, s. 221-222). Spka komandytowa moe pozywa i by pozywan, a zatem
posiada zdolno sdow i procesow (szerzej zob. A. Jakubecki, Zdolno sdowa
osobowych spek handlowych a status ich wsplnikw w procesie cywilnym i egzekucji (w:)
Prawo prywatne czasu przemian. Ksiga pamitkowa dedykowana Profesorowi Stanisawowi
Sotysiskiemu, op. cit., s. 1035-1058; A. Zabocka, Zdolno sdowa spek, PUG 2004, nr 9,
s. 35-40). Dziaa pod wasn firm. Prowadzenie przedsibiorstwa pod wasn firm wiza
naley z tym, e spka moe prowadzi przedsibiorstwo tylko pod firm (szerzej na temat
prowadzenia przedsibiorstwa jako podstawy powstania spek osobowych, por. A. Kidyba,
Prowadzenie przedsibiorstwa w spkach osobowych, jako cecha warunkujca powstanie
spki (w:) Prawo prywatne..., op. cit., s. 431-439). Jeeli jednak spka miaaby prowadzi
kilka przedsibiorstw, to moe si to odbywa pod rnymi oznaczeniami. Prowadzenie
przedsibiorstwa pod wasn firm oznacza, e jest to firma spki, a nie wsplna firma
wsplnikw. Podlega ona szczeglnym zasadom tworzenia korzystania z niej i ochrony. Naley
pamita, e firma spki komandytowej stanowi - podobnie jak firmy innych spek okrelon warto majtkow, ktra wie si bezporednio z dobr lub z saw spki (T.
yznowski, Firma w kodeksie cywilnym, PS 2003, nr 9, s. 64 i n.; J. Sitko, Firma w wietle
przepisw kodeksu cywilnego, PPH 2003, nr 9, s. 26 i n.).
Do najistotniejszych cech tej spki naley zaliczy:
1) wystpowanie zawsze dwch rodzajw wsplnikw - komplementariuszy i
komandytariuszy, ktrych odpowiedzialno ma charakter zrnicowany,
2) ukad praw i obowizkw pomidzy wsplnikami,
3) zawarcie umowy w formie aktu notarialnego,
4) wpis do krajowego rejestru sdowego.
Komandytariusz ponosi odpowiedzialno: osobist, solidarn, subsydiarn, ograniczon,
a czasem nieograniczon, bezporedni oraz ewentualnie poredni. Odpowiedzialno
komplementariusza jest odpowiedzialnoci osobist, nieograniczon, solidarn i
subsydiarn. Wystpowanie w spce komandytowej dwch rodzajw wsplnikw dotyczy
wszystkich etapw istnienia spki: tworzenia, dziaania i likwidacji spki. Rwnie
przeksztacenie w spk komandytow powinno doprowadzi do tego, aby w spce byo co
najmniej dwch wsplnikw o rnym statusie komplementariusza i komandytariusza.
Przepisy prawa nie okrelaj natomiast liczby komplementariuszy i komandytariuszy ani
proporcji liczbowych midzy jednymi a drugimi wsplnikami. Nie mona by jednoczenie
komplementariuszem i komandytariuszem. Osoby fizyczne mog uzyska status zarwno
komandytariusza, jak i komplementariusza (A. Kidyba, K. Kopaczyska-Pieczniak, P.
Bryowski, Prawo spek handlowych, pod red. A. Kidyby, Krakw 2004, s. 72 i n.). Dotyczy to
osb, ktre maj pen zdolno do czynnoci prawnych, tj. s to osoby penoletnie, w
stosunku do ktrych nie orzeczono ubezwasnowolnienia oraz nie ustanowiono doradcy
tymczasowego. W literaturze zaprezentowano natomiast pogld, e zarwno osoby
niemajce zdolnoci do czynnoci prawnych, jak i ograniczone w zdolnoci do tych czynnoci
mog by komandytariuszami (J. Szwaja (w:) S. Sotysiski, A. Szajkowski, J. Szwaja, Kodeks
handlowy. Komentarz, t. I, Warszawa 1994, s. 743). U podstaw takiego twierdzenia stoi
przeciwstawienie komplementariuszy i komandytariuszy. Niesusznie jednak przyjmuje si, e
wtpliwe jest, czy osoba fizyczna bez zdolnoci do czynnoci prawnych moe by
komplementariuszem, przede wszystkim ze wzgldu na rol, jak w spce peni ten wsplnik
(tak wtpliwie J. Szwaja (w:) Kodeks handlowy..., op. cit., s. 743). Chodzi tu gwnie o
realizacj prawa i obowizku prowadzenia spraw spki i reprezentacj spki. W takiej
sytuacji dziaaby bowiem zawsze przedstawiciel ustawowy. Osoby o ograniczonej zdolnoci
do czynnoci prawnych nie powinny by, jego zdaniem, komplementariuszami, bowiem za
kadym razem musiayby uzyska zgod przedstawiciela ustawowego (ewentualnie sdu
opiekuczego) w zwizku z podejmowanymi czynnociami zacigania zobowiza i
rozporzdze majtkowych. Tych argumentw nie dostrzega si w odniesieniu do
komandytariusza (tak wtpliwie J. Szwaja (w:) Kodeks handlowy..., op. cit., s. 743). Wydaje si
jednak, e ze wzgldu na moliwo dopuszczenia do prowadzenia spraw spki rwnie
komandytariuszy naley przyj co do niego analogiczne zasady jak w stosunku do
komplementariuszy. Potwierdza to ponadto art. 110 1 pkt 3 k.s.h., ktry nakazuje zaznaczy
w zgoszeniu spki do rejestru (tak pierwotnym, jak i pniejszym) okolicznoci dotyczcej
ograniczenia zdolnoci do czynnoci prawnych. Jednoczenie mowa jest oglnie o
wsplnikach. Tak wic obie kategorie wsplnikw nie musz mie penej zdolnoci do
czynnoci prawnych. Komandytariusz moe by wsplnikiem w spce komandytowej, jeeli
nie bdzie jedynym uprawnionym do prowadzenia spraw lub reprezentowania spki. Z tych
te wzgldw wsplnik taki nie moe umow spki, jak rwnie pniejsz uchwa, zosta
upowaniony do reprezentowania spki jako prokurent lub penomocnik z wyczeniem
innych wsplnikw (A. Kidyba, Status..., op. cit., s. 30-31). Osoby prawne mog by zarwno
komandytariuszami, jak i komplementariuszami. W modelu klasycznym osoby prawne s z
reguy wanie komandytariuszami, ale nie ma przeszkd, aby byy komplementariuszami
(np. osoba prawna i spka - spka komandytowa, np. w prawie niemieckim: GmbH & Co
KG); por. rwnie R. Kos, Spka komandytowa z udziaem spki z o.o. jako
komplementariusza, Krakw 1995, s. 21 i n.; M.J. Ulatowski, Spka z o.o. & Co. Spka
komandytowa w prawie polskim, Mon.Praw. 1995, nr 9-10, s. 268 i n.; G. Tracz, Spka..., op.
cit., s. 5 i n. O dopuszczeniu osb prawnych do dziaania w charakterze wsplnika w spce
komandytowej powinien przesdzi przede wszystkim cel, jaki osoba prawna ma zrealizowa.
Podstawowym problemem jest okrelenie sposobw dziaania takich wsplnikw (por. A.
Kidyba, Zasady dziaania spki komandytowej z udziaem spek handlowych jako
komplementariuszy, Rejent 2000, nr 4, s. 26 i n.). Realizacja praw i obowizkw
komandytariusza przez osob prawn powinna rzadziej by realizowana przez organ,
natomiast czciej przez osoby zastpujce: penomocnikw, prokurentw. Organ osoby
prawnej powinien koncentrowa si na wykonywaniu praw i obowizkw, ktre dotycz tej
osoby prawnej, a nie odrbnej struktury prawnej. Nie mona te wykluczy zawarcia umowy
powierniczej (A. Kidyba, Zasady dziaania..., op. cit., s. 26 i n.). W zwizku z tworzeniem
spek komandytowych przez osoby prawne powstaj rwnie kwestie ograniczenia
dopuszczalnoci tworzenia takich spek (np. dziaalno ubezpieczeniowa, tworzenie
funduszy inwestycyjnych). Ze wzgldu na zastrzeon form spki z o.o. nie mona tworzy
wsplnych jednostek badawczo-rozwojowych w formie spek komandytowych. Ponadto
gmina bdzie moga utworzy spk komandytow tylko wwczas, gdy ma zamiar prowadzi
dziaalno poza sfer uytecznoci publicznej (art. 10 ustawy z 20 grudnia 1996 r. o
gospodarce komunalnej, Dz.U. z 1997 r. Nr 9, poz. 43 ze zm.) po spenieniu dodatkowych
warunkw okrelonych w tej ustawie (art. 10 ust. 1 i 2). Z istoty dziaania niektrych
podmiotw (ze wzgldu na odpowiedzialno) nie bdzie zasadne tworzenie spki
komandytowej z udziaem w niej Skarbu Pastwa w charakterze komplementariusza (inaczej
T. Bieniek, ktry przyjmuje bez zastrzee moliwo bycia komplementariuszem przez
jednostki samorzdu terytorialnego i Skarb Pastwa; por. T. Bieniek, Charakter prawny spki
komandytowo-akcyjnej, Krakw 2005, s. 254 i n.; autor odnosi si co prawda do spki
komandytowo-akcyjnej, ale sens wywodu dotyczy rwnie spki komandytowej). Z kolei z
wielu aktw prawnych wynika system wewntrznych ogranicze tworzenia innych podmiotw
poprzez uzyskanie zgody organw lub organw zewntrznych (np. przedsibiorstwo
pastwowe - art. 2 ust. 1 pkt 4 ustawy z 25 wrzenia 1981 r. o samorzdzie zaogi
przedsibiorstwa pastwowego (Dz.U. Nr 24, poz. 123 ze zm.), art. 46a ustawy z 25 wrzenia
1981 r. o przedsibiorstwach pastwowych; t.j. Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 981 ze zm.).
Wsplnikami w spce komandytowej mog by handlowe spki osobowe, a wic podmioty
nieposiadajce osobowoci prawnej (inaczej, moim zdaniem bdnie, A. Szumaski (w:)
Kodeks, 2001, t. I, s. 647). Podmiotowo prawna takich spek, potwierdzona w art. 8 k.s.h.,
polega na nabywaniu we wasnym imieniu praw (w tym nieruchomoci i innych praw
rzeczowych), zaciganiu zobowiza, pozywania i bycia pozywanym. Nie moe by wic
wtpliwoci co do zdolnoci tworzenia spek komandytowych przez spki osobowe (rwnie
J. Szwaja (w:) Kodeks handlowy..., op. cit., s. 743; A. Kidyba (w:) A. Jakubecki, A. Kidyba, J.
Mojak, R. Skubisz, Prawo spek. Zarys, Warszawa 1999, s. 91-92; A. Kappes,
Odpowiedzialno..., op. cit., s. 105). Odrbnym zagadnieniem jest sposb realizacji funkcji
komandytariusza i komplementariusza przez spk jawn, partnersk, komandytow czy
komandytowo-akcyjn. Zasad jest, e w spce jawnej czyni to mog wsplnicy
niewyczeni od prowadzenia spraw i reprezentacji oraz penomocnicy i prokurenci. W spce
komandytowej realizacja tych funkcji moe odby si albo przez komplementariuszy, ktrzy
maj prawo prowadzenia spraw spki i prawo do reprezentacji, a take penomocnikw i
prokurentw, albo przez komandytariuszy dopuszczonych do prowadzenia spraw, ktrym
udzielono penomocnictwa lub prokury. W spce partnerskiej mog to czyni partnerzy,
prokurenci, penomocnicy albo zarzd, jeeli taki zosta utworzony (art. 97). Z kolei w spce
4) obowizuje go zakaz dziaalnoci konkurencyjnej (A. Kidyba, Status..., op. cit., s. 26).
Cech modelu dynamicznego jest wic bezporednie zaangaowanie komandytariusza w
sprawy spki, a nie tylko bierne wyczekiwanie na zyski. Bezsprzecznie model dynamiczny
zblia spk komandytow do spki jawnej. Niewtpliwie jednak, mimo tego, e o
wystpowaniu modelu spki komandytowej decyduj prawa i obowizki komandytariusza, to
kluczowymi
z
punktu
widzenia
organizacji
spki
komandytowej
pozostaj
komplementariusze. Oczywicie prawa i obowizki tych wsplnikw mog by rwnie
modyfikowane, ale generalnie przyj naley, e zastosowanie maj tu reguy wystpujce w
spce jawnej. Stwierdzenie to musi by jednak opatrzone komentarzem, e stosowanie
przepisw o spce jawnej musi si odbywa przy uwzgldnieniu praw i obowizkw
komandytariusza (na temat praw i obowizkw wsplnikw w spce jawnej - zob. uwagi
zawarte w tytule I, cz 3 niniejszej pracy).
Niewtpliwie wic zoono tych stosunkw rzutuje na organizacj spki komandytowej
(A. Kidyba, Prawo handlowe, wyd. 7, op. cit., s. 281 i n.).
2. Elementy osobowe spki komandytowej - odesanie
Spka komandytowa stanowi odrbny od spki jawnej typ spki. Nawet odesanie do
odpowiedniego stosowania przepisw o spce jawnej (art. 102 k.s.h.) nie zmienia tego
pogldu. W czci odnoszcej si do spki komandytowej w kodeksie spek handlowych
brak tak naprawd regulacji odnoszcych si do komplementariuszy. Dodatkowo wzmacniaj
to stanowisko elementy kapitaowe w spce komandytowej. Wskazane elementy osobowe
spki komandytowej mona powiza niejako z kwesti elementw korporacyjnych tej
spki. Przyjmowanie elementw osobowych spki komandytowej poczone jest cile z
takim katalogiem okrelonym w spce osobowej. Dodatkowo, osobowy charakter maj
szczeglne przypadki odpowiedzialnoci komandytariusza (por. A. Kidyba, Status..., op. cit., s.
134 i n.; A. Kappes, Spka..., op. cit., s. 118 i n.; A. Kidyba, K. Kopaczyska-Pieczniak, P.
Bryowski, Prawo spek..., op. cit., s. 84-85; A. Kidyba, Szczeglne zasady odpowiedzialnoci
komandytariusza (w:) Odpowiedzialno cywilna. Ksiga pamitkowa ku czci Profesora
Adama Szpunara, op. cit., s. 527-536; S. Sotysiski, Zaoenia projektu ustawy Prawo spek
handlowych dotyczce spek osobowych, Przegld Legislacyjny 1998, nr 3-4, s. 60, oraz
uwagi zawarte w tytule I, cz 1, rozdzia 1, 4, pkt 2 dotyczce spki jawnej).
3. Elementy kapitaowe w spce komandytowej
W spce komandytowej wystpuj analogiczne elementy kapitaowe jak w spce jawnej
(por. tytu I, cz 1, rozdzia 1, 4, pkt 3). Jednake specyfika spki komandytowej nakazuje
wskaza na dodatkowe atrybuty.
Wystpowanie tych atrybutw indywidualizuje spk komandytow, a jednoczenie
zblia j w pewien sposb do spek kapitaowych. Podstawowym wyrniajcym elementem
kapitaowym spki komandytowej jest zastrzeenie ograniczenia albo wyczenia
odpowiedzialnoci komandytariusza. Niewtpliwie skrajnym przypadkiem jest w ogle brak
odpowiedzialnoci komandytariusza za zobowizania spki. Ma to miejsce, jeeli wkady
wnoszone do spki s rwne lub wysze od sumy komandytowej. Mamy wwczas do
czynienia z zastpieniem odpowiedzialnoci osobistej ryzykiem majtkowym na wzr spek
kapitaowych, tj. moliwoci signicia tylko do majtku spki (A. Kidyba, Status..., op. cit.,
s. 26, 116 i n.). Moliwy jest rwnie model mieszany, gdy suma komandytowa jest wysza
od wkadu wniesionego do spki (a ten zosta wniesiony). W tej sytuacji odpowiedzialno
komandytariusza ograniczy si do rnicy midzy wartoci sumy komandytowej a wkadem,
poczonej z jednoczesnym ryzykiem majtkiem wniesionym do spki. Wyjtkowy jest model
odpowiedzialnoci tylko do sumy komandytowej i wystpi on praktycznie wtedy, gdy w ogle
do spki nie zosta wniesiony wkad. Std suma komandytowa jako wyznacznik
odpowiedzialnoci "schodzi na plan dalszy", gdy wnoszone s wkady i peni rol miernika
odpowiedzialnoci. Nie peni takiej roli, gdy wkad jest wyszy lub rwny sumie
komandytowej (zob. A. Kappes, Spka..., op. cit. , s. 92 i n.).
Drugim elementem stricte kapitaowym w spce komandytowej jest moliwo przyjcia
Wpis ten ma zatem charakter konstytutywny. Z chwil wpisu mona mwi, i spka staje
si podmiotem prawa, a take przedsibiorc. Spka z chwil wpisu nie staje si osob
prawn, ale podmiotem prawa. Spka posiada zdolno prawn, zdolno do czynnoci
prawnych, zdolno sdow pozwalajc na samodzielne wystpowanie w obrocie pod
wasn firm (spka moe pozywa i by pozywan; A. Kidyba, Przepisy dodane jako normy
kreujce nowe instytucje k.s.h., PPH 2004, nr 3, s. 13 i n.). Do czasu rejestracji mamy do
czynienia z przedspk komandytow (zob. A. Kidyba, Niektre..., op. cit., s. 14). Zgodnie z
art. 109 2 k.s.h. osoby, ktre dziaay w imieniu spki po jej zawizaniu, a przed wpisem
spki do rejestru odpowiadaj solidarnie. Artyku ten jest zatem potwierdzeniem tezy o
przedspce, skoro ustawodawca reguluje kwestie dziaania w imieniu spki przed jej wpisem
do rejestru w okresie midzy zawizaniem spki (zawarciem umowy) a jej wpisem do
rejestru (inaczej, moim zdaniem bdnie, M.R. Podwiadek, Spka komandytowa w
organizacji, PPH 2004, nr 9, s. 19-21, ktry twierdzi, e wyraona w umowie przez
wsplnikw (zaoycieli) wola zmierzajca do ustanowienia stosunku prawnego spki
komandytowej prowadzi do powstania stosunku prawnego spki komandytowej w
organizacji; jego zdaniem waciwym rozwizaniem legislacyjnym byoby przyjcie, e kada
spka osobowa w organizacji jest do momentu wpisu spk jawn, a po wpisie spka
docelowa staje si podmiotem praw i obowizkw nabytych w okresie midzy zawizaniem
spki (zawarciem umowy) a jej wpisem do rejestru. Z punktu widzenia wierzycieli nie ma
znaczenia dugo okresu trwania przedspki komandytowej. Zarwno komandytariusze, jak
te komplementariusze, jeeli bd osobami dziaajcymi w imieniu spki, bd ponosi
odpowiedzialno za zobowizania solidarnie midzy sob. Jest to odpowiedzialno osobista,
nieograniczona i pierwszorzdna (zob. take D. Ulikowska, Spka jawna przed wpisem do
KRS, PPH 2004, nr 11, s. 34 i n.; S. Wodyka, Problem osobowych spek w organizacji,
Rejent 2003, nr 6, s. 263; A. Szajkowski, Formy ustrojowe spek handlowych, PiP 2001, z. 8,
s. 17; zob. take J. Frckowiak, Odpowiedzialno za zobowizania spki przed jej wpisem
do rejestru (w:) Odpowiedzialno cywilna..., op. cit., s. 482-503).
Nie znajdzie tutaj zastosowania art. 31 1 w zw. z art. 103 k.s.h., gdy na tym etapie
spka komandytowa jeszcze nie istnieje. Z chwil zarejestrowania spki w stosunku do
komplementariuszy zmienia si zasada odpowiedzialnoci z pierwszorzdnej na subsydiarn
(nie dotyczy to zobowiza ju istniejcych). Natomiast wpis do rejestru z punktu widzenia
komandytariusza ma dwojakie znaczenie: zastpienie odpowiedzialnoci pierwszorzdnej
subsydiarn (rwnie nie dotyczy wczeniejszych zobowiza) i odpowiedzialno
nieograniczona zostaje zastpiona odpowiedzialnoci ograniczon do wysokoci sumy
komandytowej. Gdyby komandytariusz wnis do spki wkad do momentu zarejestrowania i
byby on rwny lub wyszy od sumy komandytowej, wwczas odpowiedzialno
nieograniczona nie zmieniaby si w odpowiedzialno osobist ograniczon, ale w ryzyko
komandytariusza zwizane z wniesieniem wkadu (A. Kidyba, Nowelizacja kodeksu spek
handlowych, cz. I, Mon.Praw. 2004, nr 6, s. 255 i n.). Odmiennie zatem ni w przypadku
spek kapitaowych (spki w organizacji) sama umowa spki nie tworzy podmiotu praw i
obowizkw (inaczej J. Szwaja (w:) Kodeks, 2001, t. I, s. 554, ktry okrela stosunek prawny
istniejcy przed rejestracj spki jako "spk komandytow w organizacji" i proponuje
stosowa do niej na podstawie "ostronej analogii" przepisy powicone spkom
kapitaowym w organizacji, zwaszcza art. 11-13 k.s.h., a take S. Wodyka, ktry przyjmuje
moliwo istnienia spki osobowej w organizacji sui generis; por. S. Wodyka, Problem
osobowych..., op. cit., s. 209); odnonie do problemu stosowania przepisw do spki przed
wpisem do rejestru - zob. take uwagi zawarte w tytule I, cz 1, rozdzia 2, 3 dotyczcym
przedspki jawnej. Do podstawowych rnic midzy spk kapitaow w organizacji a
przedspk komandytow zaliczy naley:
1) brak podmiotowoci prawnej przedspki wobec podmiotowoci spki kapitaowej w
organizacji,
2) nabyte prawa lub zacignite zobowizania przez osoby dziaajce w przedspce nie
przechodz na zasadzie kontynuacji na spk komandytow po zarejestrowaniu, jak
to ma miejsce w przypadku spki w organizacji (zob. A. Kidyba, Niektre..., op. cit., s.
14),
3)
prawo da podziau zysku z uwzgldnieniem art. 123 2 k.s.h. Ustalenie zysku jest
moliwe po zamkniciu roku obrotowego. danie podziau zysku jest kierowane do spki,
ale nie jest rwnoznaczne z roszczeniem o wypat. Roszczenie o wypat zysku przysuguje
wwczas, gdy jest on wypracowany, a nie przeznaczono go na inne cele (A. Kidyba, Status...,
op. cit., s. 228). Udzia w zyskach i stratach zarwno komplementariuszy, jak i
komandytariuszy moe te polega na odmiennych proporcjach udziau w stratach i zyskach.
Moliwe jest take powizanie udziau w zyskach i stratach z wielkoci wnoszonych przez
wsplnikw wkadw (dotyczy to moe rwnie komplementariuszy). Moliwe w kocu jest
zwolnienie komandytariusza od udziau w stratach. Nie moe jednak powsta sytuacja, w
ktrej wszyscy komplementariusze i komandytariusze nie uczestnicz w stratach. Natomiast
cakowite wyczenie wsplnika od udziau w zyskach jest wtpliwe. Mona udzia ten jedynie
ograniczy (W. Pyzio (w:) Kodeks, 1999, s. 157-158). Zysk, ktry przypada tak na
komplementariusza, jak i komandytariusza, nie musi by przez nich pobrany. W takim
przypadku nie zwiksza on majtku spki, nie powoduje przyrostu udziau kapitaowego
wsplnika, ale stanowi on zobowizanie spki wobec wsplnika (W. Pyzio (w:) Kodeks, 1999,
s. 159-160). Ze strat mamy do czynienia wwczas, gdy na koniec roku obrotowego warto
aktyww majtkowych cznie ze rodkami pieninymi po potrceniu wszystkich
wymaganych zobowiza i obcie prywatnych publicznoprawnych jest nisza od wartoci
kapitaw wasnych spki. Stanowi ona wic odwrcenie definicji zysku. Przy obliczaniu
straty w spce komandytowej pomija si wkady polegajce na wiadczeniu pracy i usug.
Jeeli na koniec roku obrotowego dziaalno zamyka si strat, spka ma roszczenie do
wsplnikw o wyrwnanie strat. Reguy wyrwnania strat okrela umowa spki, ale te maj
zastosowanie: art. 51 k.s.h. w stosunku do komplementariuszy lub art. 123 3 k.s.h. w
stosunku do komandytariuszy.
B. Komandytariusz
Stopie partycypacji w zyskach i stratach zwizany jest z pojciem wkadu (gdy chodzi o
pojcie i istot wkadu - zob. rozdzia 4, 1, pkt 1). Odrnienie wkadw rzeczywicie
wniesionych do spki i wkadw umwionych wie si z okreleniem poziomu partycypacji
w zysku i stratach (A. Kidyba, Status..., op. cit., s. 231 i n.). Zagadnienie udziau w zyskach
spki zostao uregulowane w przepisie majcym charakter ius dispositivi (art. 123 1). W
odniesieniu do komandytariuszy zagadnienie udziau w zyskach i stratach nie musi by
uregulowane w umowie spki. Jeeli nie okrelono zasad udziau w zyskach, to
komandytariusz uczestniczy w nim proporcjonalnie do jego wkadu rzeczywicie wniesionego
do spki. Uczestniczenie w stratach - ale tylko w razie wtpliwoci - ograniczone jest do
poziomu umwionego wkadu. Natomiast stosowne ustalenia w umowie spki mog
prowadzi do przyjcia zupenie innych regu, choby takich, jakie zostay przyjte w
stosunku do komplementariuszy. Jeeli komandytariusz nie zgadza si na przeznaczenie
zysku na inne cele ni do podziau, to wsplnik ten powinien zosta zaspokojony. Wyjtek
przewiduje art. 52 2 i art. 123 2 k.s.h. W stosunku do komplementariusza - jeeli jego
udzia kapitaowy zosta uszczuplony wskutek poniesionej przez spk straty, zysk
przeznacza si w pierwszej kolejnoci na uzupenienie udziau wsplnika (art. 52 2 k.s.h.).
Natomiast w odniesieniu do komandytariusza zysk przypadajcy dla niego przeznaczony jest
w pierwszej kolejnoci na uzupenienie jego wkadu rzeczywicie wniesionego do spki.
Komandytariusz uczestniczy w zysku proporcjonalnie (stosunkowo) do jego wkadu
rzeczywicie wniesionego do spki, chyba e umowa spki stanowi inaczej. Jeeli wic
komandytariusz miaby uczestniczy w zysku i byby zainteresowany jak najwyszym
udziaem, to powinien dy do wniesienia jak najwyszej wartoci wkadu. "Proporcjonalnie
do wkadu rzeczywicie wniesionego do spki" oznacza stosunek midzy wartoci
zobowizania do wniesienia wkadu a wkadem rzeczywicie wniesionym. Jeeli wic
okrelono partycypacj komandytariusza w zysku na okrelonym poziomie (np. 60%), a
wnis on rzeczywicie wkad odpowiadajcy na przykad 70% wkadw umwionych, to nie
bdzie on partycypowa w 60% udziau w zysku, ale w 70% tego, co by na niego przypado
(A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s. 544-546; J.P. Naworski (w:) Komentarz. Spki osobowe, s.
320).
Artyku 123 1 k.s.h. peni wic funkcj motywacyjn do tego, aby komandytariusz
wnis wkad w jak najwyszej wartoci, gdy bdzie to punktem odniesienia przy wypacie
zysku. Obecnie wic wkad wnoszony ma znaczenie zewntrzne, gdy wpywa na
odpowiedzialno komandytariusza, oraz wewntrzne, bowiem decyduje o udziale w zysku
spki (chyba e umowa stanowi inaczej). Dysponowanie zyskiem nie jest swobodne.
Podstawowym ograniczeniem w dysponowaniu zyskiem na rzecz komandytariusza moe
okaza si wanie niewniesienie wkadu w wartoci, do ktrej komandytariusz si
zobowiza. Jeeli wic zysk za dany rok obrotowy zosta wypracowany, a nie zosta
wniesiony w caoci wkad komandytariusza, to zysk przypadajcy komandytariuszowi (zysk
wypracowany, ale jeszcze nie podzielony midzy wsplnikw) przeznacza si w pierwszej
kolejnoci na uzupenienie jego wkadu o wartoci brakujce w stosunku do wkadu
umwionego. Komandytariusz bdzie mg wic partycypowa w penym zakresie w zysku
przypadajcym dla niego tylko wwczas, gdy wniesie do spki peny wkad, do ktrego si
zobowiza. W przeciwnym razie cz zysku przypadajca dla niego zostaje zmniejszona o
warto rnicy midzy wkadem umwionym a wkadem rzeczywicie wniesionym (A.
Kidyba, Status..., op. cit., s. 234; A. Kappes, Spka..., op. cit., s. 44 i n.). Wkad umwiony z
kolei decyduje o poziomie partycypacji w stratach. Ma to wic takie znaczenie, e o ile
poziom wypaconych komandytariuszowi kwot zaley od jego aktywnoci przy wnoszeniu
wkadu, o tyle udzia w stratach jest od tego niezaleny i ma maksymalny poziom, czcy si
z wartoci wkadu, na ktry si umwiono. Naley jednak pamita, e komandytariusz
uczestniczy w stracie na tym poziomie tylko "w razie wtpliwoci" oraz "jedynie". Oznacza to,
e przepis ten ma zastosowanie tylko wwczas, gdy nie zostao to wyranie rozstrzygnite i
powstaj wtpliwoci w zwizku z ustaleniem poziomu partycypacji w stracie. Regua z art.
123 3 k.s.h. ma wic zastosowanie tylko, gdy z wanych powodw na przykad nie to
rozstrzygnie w umowie spki sporu co do tego faktu midzy wsplnikami. Z kolei "jedynie"
oznacza w tym przepisie, e gdy istniej wtpliwoci co do okrelenia stopnia partycypacji w
stratach, maksymaln wartoci, jak mona przyj, jest warto umwionego wkadu.
Rozszerzenie poziomu uczestnictwa w stratach ponad warto umwionego wkadu jest
moliwe, gdy wyranie przewidziano takie rozstrzygnicie. Nie ma przeszkd, aby w umowie
spki przyj zasad rwnego udziau w stratach wszystkich wsplnikw (rwnie
komplementariuszy), aby zrnicowa ten poziom, czy przyj, e komandytariusz
uczestniczy w stratach na poziomie wartoci umwionego wkadu i jeszcze innych wartoci
(np. dodatkowej wartoci pracy). Moliwe jest take cakowite zwolnienie komandytariusza z
udziau w stratach, ale w takim przypadku w stratach musz partycypowa inni wsplnicy (A.
Kidyba, Status..., op. cit., s. 240 i n.; A. Kappes, Spka... , op. cit., s. 17).
3. Udzia likwidacyjny - odesanie
Por. uwagi zawarte w tytule I, cz 1, rozdzia 3, 2, pkt 3.
3.
Zmiana wartoci nominalnej udziau kapitaowego - odesanie
Por. uwagi zawarte w tytule I, cz 1, rozdzia 3, 3.
4.
Obrt udziaami kapitaowymi w spce komandytowej - odesanie
Por. uwagi zawarte w tytule I, cz 1, rozdzia 3, 4.
Rozdzia 4.
Wkady do spki komandytowej
1.
Istota wkadu
1. Pojcie wkadu - odesanie
Por. uwagi zawarte w tytule I, rozdzia 4, 1, pkt 1.
2. Charakter prawny wkadu
Problematyka zwizana z wkadem do spki komandytowej jest podobnie zoona jak w
odniesieniu do spki komandytowo-akcyjnej. Wydaje si jednak, e nawet w stosunku do tej
wymienionej ostatnio bardziej skomplikowana. W obu spkach, w odrnieniu od spki
jawnej i partnerskiej, wystpuje zrnicowanie zasad wnoszenia wkadu i przedmiotu wkadu.
Wie si to przede wszystkim z tym, e istniej w tych spkach dwa rodzaje wsplnikw w
odmienny sposb odpowiadajcych za zobowizania spki. Zalenoci tej nie ma w spce
partnerskiej, nawet gdyby doszo do zrnicowania odpowiedzialnoci partnerw i cz z
nich odpowiadaaby wedug regu okrelonych w art. 95 1 k.s.h., a cz wedug zasad z
art. 95 2 k.s.h., tj. tak jak wsplnicy jawni. Zdefiniowanie wkadw wsplnikw do spek
osobowych wedug jednolitych kryteriw jest niemoliwe. Dzieje si tak przede wszystkim z
tego powodu, e w spce komandytowo-akcyjnej wystpuje akcjonariusz, do ktrego
wkadw stosujemy zupenie inne kryteria ni w przypadku wszystkich innych wsplnikw
spek osobowych. Wsplnik ten potwierdzajcy kapitaowy charakter spki komandytowoakcyjnej podlega zasadom wnoszenia wkadw wedug regu obowizujcych w spkach
kapitaowych. Innym wsplnikiem, ktrego wkady do spki podlegaj szczeglnym reguom,
jest komandytariusz. Z tym jednak, e jego moliwo wnoszenia wkadw jest bardziej
zoona ni w przypadku dosy jednoznacznych zasad obowizujcych akcjonariuszy (A.
Kidyba, Nowe zasady..., op. cit., s. 119 i n.).
We wszystkich spkach - w tym rwnie osobowych - z art. 3 k.s.h. wynika, e wszyscy
wsplnicy spki powinni dy do osignicia wsplnego celu, polegajcego na co najmniej
wniesieniu wkadu do spki. Wynika z tego, e w umowie lub statucie spki naley okreli
wkady do spki (A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s. 31-32, 35-36; A. Szajkowski (w:) Kodeks,
2001, t. I, s. 26 i n.; T. Siemitkowski, R. Potrzeszcz (w:) Komentarz. Spki osobowe, s. 33).
Nie ma zatem obecnie wtpliwoci, e warunkiem powstania spki komandytowej jest
zobowizanie si wsplnikw (zarwno komplementariuszy, jak i komandytariuszy) do
wniesienia wkadw. W przypadku spki komandytowej dochodzi dodatkowo norma art. 108
2 k.s.h., zgodnie z ktr postanowienie wsplnikw zwalniajce komandytariusza z
obowizku wniesienia wkadu jest niewane. Na tym tle dostrzec mona obaw ustawodawcy
co do sytuacji, w ktrej w umowie spki znajd si postanowienia zobowizujce do
wniesienia wkadu, a nastpnie wsplnicy uchwa (porozumieniem, umow dodatkow)
zwolni komandytariusza z wniesienia wkadw (zob. uwagi zawarte w tytule I, cz 1,
rozdzia 4, 1).
2.
Przedmiot wkadu
W spce komandytowej istniej, jak to ju stwierdzono, dwa rodzaje wsplnikw.
Powodem odrnienia ich statusu jest midzy innymi odmienna moliwo wnoszenia
wkadu. Reguy zwizane z wkadami do spki, ktre dotycz komplementariuszy, wynikaj z
art. 48-50 k.s.h. w zw. z art. 103 k.s.h. Obowizuje wic zasada, e przedmiotem wkadu
komplementariusza mog by przeniesienie lub obcienie wasnoci rzeczy lub innych praw,
a take dokonywanie innych wiadcze na rzecz spki (A. Kidyba, Nowe zasady..., op. cit., s.
122). Ustalajc kryteria zdolnoci wkadowej moemy przyj, e przedmiotem wkadu mog
by:
1) prawa, ktrych warto majtkow mona okreli,
1)
2)
3)
4)
B. Wkady warunkowe
Inny charakter maj wkady warunkowe. Jeeli umowa spki nie wprowadza ogranicze
we wnesieniu wkadu przez komplementariusza, wwczas pojcie wkadw warunkowych
wiza trzeba tylko z komandytariuszem. Wkadami warunkowymi s: zobowizanie do
wykonywania pracy, zobowizanie do wiadczenia usug na rzecz spki, wynagrodzenie za
usugi wiadczone przy powstaniu spki (osobowa prowizja grynderska); A. Kidyba, Nowe
zasady..., op. cit., s. 126; A. Kidyba, K. Kopaczyska-Pieczniak, P. Bryowski, Prawo spek... ,
op. cit., s. 77. Istotny jest przede wszystkim podzia na zobowizanie do wykonywania pracy
lub wiadczenia usug, odrniane od wynagrodzenia za usugi wiadczone przy powstaniu
spki. Szczeglnie ciekawy jest tu problem wiadczenia usug na rzecz spki i
wynagrodzenia za usugi wiadczone przy powstaniu spki. Mona odnie wraenie, e w
przypadku wiadczenia usug chodzi o zobowizanie do tego w przyszoci, a w przypadku
wynagrodzenia za usugi wiadczone przy powstaniu spki - w przeszoci. Zestawienie
okrelenia "wiadczenie usug" z "wynagrodzeniem za usugi wiadczone przy powstaniu
spki" nie moe by rozumiane jako abstrahowanie od wartoci wiadczonych usug, o
ktrych mowa w pierwszym przypadku. W takiej sytuacji wiadczone usugi s wkadem, za
ktre komandytariusz nie otrzymuje wynagrodzenia (A. Kidyba, Nowe zasady..., op. cit., s.
126). Inaczej wic ni ma to miejsce w przypadku spek kapitaowych, gdzie wkady s
zaliczane na kapita zakadowy, usugi wiadczone przy powstaniu spki mog by pod
pewnymi warunkami wkadem do spki komandytowej (A. Kidyba, Nowe zasady..., op. cit.,
s. 127). Warunkowy charakter wkadw, o ktrych mowa w art. 107 2 k.s.h., ma zwizek z
dwoma problemami. Po pierwsze dotyczy rodzaju wkadu, jaki ma by wniesiony do spki, a
po drugie uzaleniony jest od wartoci innych wkadw komandytariusza do spki. W tym
ostatnim przypadku, aby mogo doj do zaliczenia: zobowizania do wykonywania pracy lub
wiadczenia usug na rzecz spki oraz wynagrodzenia za usugi wiadczone przy powstaniu
spki na poczet wkadw do spki, komandytariusz musi wnosi jeszcze inne rodzaje
wkadw. Chodzi w tym przypadku o takie wkady, ktre bezwzgldnie maj pen zdolno
aportow lub maj charakter pieniny. Jeeli speniaj one kryteria uznania za wkad do
spki (pieniny lub aportowy) i warto tych wkadw jest co najmniej rwna sumie
komandytowej, wwczas okrelone w art. 107 2 k.s.h. skadniki (tj. zobowizanie do
wykonania pracy lub wiadczenia usug na rzecz spki oraz wynagrodzenie za usugi
wiadczone przy powstaniu spki) mog by uznane za wkad komandytariusza do spki.
Wkady inne ni wymienione w art. 107 2 k.s.h. (ale take wymienione w art. 107 3 k.s.h.,
gdy te nie maj w ogle zdolnoci aportowej) oblicza si w stosunku do komandytariusza,
ktremu zalicza si za wkad skadniki, o ktrych mowa w art. 107 2 k.s.h. (A. Kidyba,
Nowe zasady..., op. cit., s. 128). Nie mona wic tego odnosi do "sumy" wszelkich sum
komandytowych wsplnikw. Celem rozwizania przyjtego w art. 107 2 k.s.h. jest
zapewnienie spce dostpu do penej "wartoci" wnoszonych wkadw. Ma to istotne
znaczenie z punktu widzenia potencjalnego rda egzekucji, jak te odpowiedzialnoci
komandytariusza. Przyjcie warunkowego charakteru wnoszonego do spki wkadu nie
rzutuje na odpowiedzialno. Jeeli inne wkady danego komandytariusza s rwne lub
wysze od sumy komandytowej, to zostaje on zwolniony od odpowiedzialnoci osobistej z
sumy komandytowej. W konsekwencji wic komandytariusz "wnoszc" do spki wkad
warunkowy nie wpywa na zakres swojej odpowiedzialnoci, gdy problem odpowiedzialnoci
przestaje istnie. "Przeksztacenie" wkadw warunkowych w bezwarunkowe moe wystpi
ju z chwil zarejestrowania spki. Jeeli komandytariusz wnosi do spki z chwil jej
zarejestrowania wkady inne ni wkady warunkowe o wartoci co najmniej rwnej sumie
komandytowej, to od chwili zarejestrowania spki peni one rol bezwarunkowych.
Zaleno taka moe wystpi take w pniejszym okresie (A. Kidyba, Nowe zasady..., op.
cit., s. 129).
C. Wkady niedopuszczalne
Trzecia grupa wkadw to wkady niedopuszczalne. Problem takich wkadw dotyczy
spek komandytowych, ktrych komplementariuszem jest spka z o.o. lub akcyjna, a
komandytariuszem jednoczenie wsplnik tej spki. Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy
komplementariuszem jest spka z o.o. lub akcyjna, ale komandytariuszem nie jest wsplnik
tej spki. Artyku 107 3 k.s.h. wprowadza zakaz uznania za aport. W normalnej sytuacji
prawa udziaowe (akcje, udziay w spce z o.o.) mog stanowi prawa obligacyjne wnoszone
jako aport do spki. W przypadku art. 107 3 k.s.h. zakazane jest uznanie za wkad
komandytariusza akcji w spce akcyjnej lub udziaw w spce z o.o., gdy
komplementariuszem jest spka z o.o. lub akcyjna, a komandytariuszem wsplnik tej spki.
Wprowadzenie koncepcji niedopuszczalnego wkadu komandytariusza (komplementariusz
moe wnie takie wkady) ma przeciwdziaa wnoszeniu prawa, ktre cho normalnie
spenia kryteria zdolnoci aportowej, to w konkretnym - komandytariusza - przypadku ma
charakter aportu niedopuszczalnego (A. Kidyba (w:) Kodeks , 2001, s. 193). Wie si to z
tym, e w istocie rzeczy uznanie takiego wkadu powodowaoby niemono zaspokojenia z
jednego z nich: w spce z o.o. (akcyjnej) albo w spce komandytowej. Wnoszenie takich
wkadw powodowaoby, e przedmiotem dochodzenia przez wierzycieli byyby te same
elementy majtku spki z o.o. (A. Kidyba (w:) Kodeks, 2001, s. 193). Udziay (akcje) i tak
stanowi ju moliwy przedmiot zaspokojenia wierzycieli (A. Kidyba, Nowe zasady..., op. cit.,
s. 131). Ponadto komandytariusz wnoszc taki wkad zostaby w granicach jego wartoci
zwolniony od odpowiedzialnoci osobistej. Przyjcie dopuszczalnoci takich wkadw
stanowioby zbyt powane zagroenie dla bezpieczestwa obrotu (J. Szwaja (w:) Kodeks,
2001, t. I, s. 551; A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s. 495-497). Co do wkadw
komplementariuszy, zob. uwagi zawarte w tytule I, cz 1, rozdzia 4, 3.
4.
Wniesienie wkadw
Problematyka wniesienia wkadw zostaa szczegowo zaprezentowana w tytule I, cz
1, rozdzia 4, 4, powiconym spce jawnej. Elementy specyfiki dotyczce wnoszenia
wkadw przez komandytariusza scharakteryzowano natomiast w 2-3 niniejszego rozdziau.
5.
Odpowiedzialno za niewniesienie lub wadliwe wniesienie wkadu - odesanie
Por. uwagi zawarte w tytule I, cz 1, rozdzia 4, 5 niniejszej pracy.
Cz 2.
Utworzenie spki komandytowej
Rozdzia 1.
Zawizanie spki komandytowej
1.
Zawarcie umowy spki komandytowej
Istniej dwa sposoby powstania spki komandytowej. Spka moe powsta przez
zawizanie, tj. zawarcie umowy spki i wpis do rejestru lub przeksztacenie. Umowa spki
jest zarwno warunkiem jej utworzenia, jak te podstaw jej dziaania. W przypadku spki
komandytowej nie wystpuje przed wpisem spki do rejestru spka w organizacji, ktra
widzenia brzmienia firmy nie ma to znaczenia, gdy ich nazwy nie mog by umieszczone w
firmie. Natomiast jeeli podmioty te s komplementariuszami, powstaj pewne problemy z
ustaleniem brzmienia firmy.
Zgodnie z art. 104 3 k.s.h., jeeli komplementariuszem jest osoba prawna, firma spki
powinna zawiera pene brzmienie firmy (nazwy) tej osoby prawnej z dodatkowym
oznaczeniem "spka komandytowa". W zwizku z brzmieniem 2 art. 104 k.s.h. rwnie w
takiej sytuacji dopuszczalne jest uycie skrtu "sp.k.". Takie ustalenie brzmienia firmy spki
komandytowej reguluje zasad tworzenia w szczeglnoci firmy tzw. spek GmbH & Co KG.
Zakres stosowania art. 104 3 k.s.h. jest jednak szerszy i nie moe by odnoszony tylko do
spki z o.o. jako komplementariusza, znajduje on zastosowanie do wszelkich osb prawnych.
Ustawodawca nie daje jednak odpowiedzi na pytanie, jak naley skonstruowa firm, jeeli
wystpuje w niej kilka osb prawnych - komplementariuszy. Wydaje si, e naley stosowa
regu wymienienia co najmniej nazwy (firmy) jednego wsplnika osoby prawnej albo naley
wymieni nazw (firm) niektrych z nich, a w kocu nazw (firm) wszystkich wsplnikw.
Jednake ze wzgldu na jasno i czytelno firmy oraz ze wzgldu na rozbudowan
form firm osb prawnych wydaje si, e powinno si dy do tego, aby uyta zostaa pena
nazwa (firma) tylko jednej z osb prawnych.
Naleaoby wic odradza takie okrelenie firmy jak "Przedsibiorstwo budowy drg i
mostw - spka akcyjna, Hektor - Przedsibiorstwo Wielobranowe - spka z o.o., Reks gieda owocowa - spka akcyjna", spka komandytowa, na rzecz na przykad "Hektor Przedsibiorstwo Wielobranowe, spka z o.o.", Spka komandytowa. Tak jak to zostao
powiedziane, moliwe jest uycie nazwy innej osoby prawnej, np. "Lubelska Fundacja
Rozwoju" - Spka komandytowa, czy "Lubelska Fundacja Rozwoju i Spka" - Spka
komandytowa, "Pszczka - Spdzielnia Pracy" - Spka komandytowa. Przy konstruowaniu
firmy spki komandytowej z udziaem komplementariuszy osb prawnych nie mona
stosowa skrtw korpusw firm spki z o.o. lub akcyjnej (np. zamiast "Hermes Przedsibiorstwo Wielobranowe" Spka z o.o. uy "Hermes PW" Spka z o.o.), poniewa w
art. 104 1 i 3 k.s.h. mowa jest o penej nazwie (firmie). Przyj naley, e uycie w firmie
spki komandytowej firmy ze skrconym dodatkiem (np. sp. z o.o.) nie jest dopuszczalne,
gdy skrty dodatkw mog by uywane, ale nie konstruuj one firmy. Jeeli
komplementariuszami obok osb prawnych s osoby fizyczne, nie ma przeszkd, aby
umieci ich nazwiska w firmie. Zarwno w przypadku komplementariuszy osb prawnych
bez udziau osb fizycznych w takim charakterze, jak i spce z cznym udziaem
komplementariuszy osb prawnych i osb fizycznych, stosowane powinny by zasady
okrelone w 1 art. 104 k.s.h. W szczeglnoci powinny by uzupenione dodatkiem "spka
komandytowa". O ile jest moliwe uycie w firmie spki komandytowej tylko nazwy (firmy)
osoby prawnej, jeeli jest to spka z udziaem osb fizycznych jako komplementariuszy, o
tyle zaleno odwrotna nie istnieje. Nie mona umieci w firmie spki komandytowej
skadajcej si z komplementariuszy osb prawnych i osb fizycznych tylko nazwisk osb
fizycznych z pominiciem nazw (firm) osb prawnych. Gdyby jednak komplementariuszem
bya osoba prawna, w ktrej firmie uyto nazwiska i imienia, to w przypadku jeeli s w takiej
spce rwnie komplementariusze - osoby fizyczne, naley wyranie dodatkami zaznaczy, o
ktre nazwiska suce jako firma (nazwa) chodzi. Problem powstaje przy tosamoci
nazwisk. Jednak firma "J. Nowak" - Spka z o.o." nie jest nazwiskiem komandytariusza J.
Nowaka. Nie ma wic zastosowania art. 104 4. Kodeks spek handlowych nie odpowiada
na pytanie, jak skonstruowa firm, jeeli wsplnikami - komplementariuszami s spki
osobowe. Nie ma przeszkd, aby takie spki byy zarwno komplementariuszami, jak i
komandytariuszami w spce komandytowej. Wydaje si, e powysze zasady, dotyczce
konstruowania
firmy
spki
komandytowej
z
udziaem
osb
prawnych
jako
komplementariuszy, naley stosowa do osobowych spek prawa handlowego
nieposiadajcych osobowoci prawnej, w szczeglnoci jeeli komplementariuszem w spce
komandytowej jest "spka komandytowa" (np. "J. Baran - Spka komandytowa" - Spka
komandytowa). Rwnie w przypadku handlowych spek osobowych naley dy do
jasnoci firmy poprzez uniknicie zbdnego jej rozbudowania, co ju przy dwch firmach
(nazwach) stanowi moe problem. Przyj naley, e gdyby wsplnikw komplementariuszy
osb prawnych (spek osobowych) byo na przykad kilkunastu i wszystkie nazwy (firmy)
miayby by uyte w firmie spki komandytowej, mogoby doj do naruszenia zasady
jasnoci firmy. Inaczej przyj Sd Najwyszy: "Jeeli wsplnikiem spki jawnej jest inna
spka handlowa i jej firma ma by zamieszczona w firmie spki jawnej, moe ona by
skrcona, ale w sposb nie naruszajcy zasad ustalania i rejestracji firmy" (uchwaa z 2
sierpnia 1994 r., III CZP 95/94, OSNC 1995, nr 1, poz. 10).
W firmie spki komandytowej nie moe by uyte nazwisko komandytariusza, tj.
wsplnika odpowiadajcego osobicie w sposb ograniczony do wysokoci sumy
komandytowej. Gdyby wsplnikami byy wic osoby o takim samym nazwisku, a jedna z nich
miaaby status komandytariusza, a druga komplementariusza, wobec identycznoci
brzmienia nazwisk nie mogoby by ono uyte w mianowniku liczby pojedynczej i mnogiej
(np. "Krl" - spka komandytowa czy "Bracia Krlowie" - spka komandytowa). W art. 104
4 k.s.h. mowa jest o uyciu nazwiska komandytariusza, co powoduje, e w sytuacji
identycznego brzmienia nazwisk wsplnikw nie mona by w ogle skonstruowa firmy.
Dlatego te odrnieniem moe by uycie imienia komplementariusza i skonstruowania na
tej podstawie firmy (np. "Zenon Bk" - spka komandytowa, w sytuacji gdy wsplnikiem jest
rwnie Henryk Bk, majcy status komandytariusza). Zbieno czy identyczno nazwisk
lub nazw komplementariuszy i komandytariuszy osb prawnych (handlowych spek
osobowych) nie wystpi, jeeli firma taka zostanie utworzona od nazwisk, gdy w takim
przypadku odrnieniem firm bdzie dodatek, np. spka z o.o. ("J. Sowa spka z o.o.", w
ktrej wsplnikiem jest J. Sowa). Nie mona natomiast uywa nazwy (firmy) osoby prawnej
lub handlowych spek osobowych do tworzenia firmy spki komandytowej, jeeli s one
komandytariuszami w spce. W przypadku uycia w firmie nazwiska komandytariusza sd
powinien odmwi jej rejestracji. Podobnie sd powinien postpi w przypadku
skonstruowania firmy niezgodnie z art. 104 1-3 k.s.h. Jednake art. 104 nie zawiera
adnych sankcji dla spki na wypadek, gdyby taka rejestracja nastpia. Brak jest przepisu
analogicznego do art. 21 1 pkt 3, ktrego naruszenie powodowa moe rozwizanie spki.
Zastosowanie w takim przypadku moe mie jedynie art. 24 ustawy o KRS. Jednake jeeli
nazwisko (firma, nazwa) komandytariusza zostao zamieszczone w firmie spki,
komandytariusz ponosi pen odpowiedzialno osobist wobec osb trzecich, tak jak
komplementariusz. Jest to jeden z wyjtkw od generalnej zasady odpowiedzialnoci
okrelonej w art. 111 (A. Kidyba (w:) Kodeks, 2001, s. 167 i n.; A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s.
480; J. Szwaja (w:) Kodeks, 2001, t. I, s. 537; J.P. Naworski (w:) Komentarz. Spki osobowe, s.
261; A. Kidyba, Szczeglne..., op. cit., s. 527-536).
Ad 2. Siedziba spki - odesanie
Zob. uwagi zawarte w tytule I, cz 2, rozdzia 1, 2.
Ad 3. Przedmiot dziaalnoci spki - odesanie
Zob. uwagi zawarte w tytule I, cz 2, rozdzia 1, 2.
Ad 4. Czas trwania spki, jeeli jest oznaczony - odesanie
Zob. uwagi zawarte w tytule I, cz 2, rozdzia 1, 2.
Ad 5. Oznaczenie wkadw wnoszonych przez kadego wsplnika i ich warto
(por. szerzej uwagi zawarte w czci 1, rozdzia 4, 1-3).
Z art. 3 k.s.h. wynika, e wsplnicy spki komandytowej, tj. komplementariusze i
komandytariusze (podobnie jak wsplnicy wszystkich innych spek), powinni dy do
osignicia wsplnego celu polegajcego co najmniej na wniesieniu wkadw. W zwizku z
powyszym przyj naley obowizek okrelenia wkadw jako essentialia negotii umowy. W
odniesieniu do komandytariusza art. 108 2 k.s.h. dodatkowo wzmacnia t zasad.
Mianowicie zabrania on takich postanowie umowy spki, ktre zwalniaj komandytariusza z
obowizku wniesienia wkadu do spki. Zarwno komplementariusze, jak i komandytariusze
powinni zobowiza si do wniesienia wkadw. Powinni oni rwnie oznaczy wkady
wnoszone przez kadego wsplnika i okreli ich warto. Aktualny pozostaje podzia na
wkady, co do ktrych wsplnicy si umwili (wkady umwione), i wkady wniesione do
spki (por. uwagi zawarte w czci 1, rozdzia 4, 3, pkt 1). Znaczenie art. 108 2 k.s.h. jest
wic takie, e nie jest dopuszczalna tylko gwarancyjna odpowiedzialno z sumy
komandytowej, ale konieczne jest zobowizanie do wniesienia wkadu, z okreleniem jego
rodzaju i wartoci, gdy spka, dajc wniesienia wkadu, moe by nim bardziej
zainteresowana ni jedynie odpowiedzialnoci osobist.
W granicach wnoszonego do spki wkadu komandytariusz staje si wolny od
odpowiedzialnoci osobistej wobec osb trzecich. Zwrot wkadu w caoci lub czci
powoduje przywrcenie odpowiedzialnoci osobistej komandytariusza wobec osb trzecich w
wysokoci wartoci dokonanego zwrotu (art. 112 2 k.s.h.). Zwrot wkadu wymaga
analogicznej formy, jaka bya niezbdna do wniesienia wkadu, i podlega zarejestrowaniu (A.
Kidyba, Status..., op. cit. , s. 103; A. Kappes, Odpowiedzialno..., op. cit., s. 166 i n.).
Ad
6.
Oznaczenie
kwotowo
zakresu
odpowiedzialnoci
kadego
komandytariusza wobec wierzycieli (suma komandytowa)
Oznaczenie sumy komandytowej, inaczej ni wkady wsplnikw, odnosi naley tylko do
komandytariuszy, gdy takie ograniczenia odpowiedzialnoci nie dotycz komplementariuszy.
Z zagadnieniem odpowiedzialnoci komandytariusza za zobowizania spki w cisym
zwizku pozostaje pojcie sumy komandytowej. Suma komandytowa stanowi cyfrowo
okrelon kwot pienin, wyraon w pienidzu polskim, ktra wyznacza grn granic
odpowiedzialnoci osobistej komandytariusza za zobowizania spki wobec jej wierzycieli (A.
Kidyba, Status..., op. cit., s. 108). Nie stanowi ona adnej konkretnej wartoci odwzorowanej
w majtku spki. Jest to okrelona w umowie spki i wpisana do rejestru kwota pienina.
Nie moe by ona okrelona przedmiotowo (np. suma komandytowa odpowiada wartoci
nieruchomoci). Suma komandytowa nie moe by take okrelona w wysokoci
symbolicznej. W umowie mona przyj rne wysokoci sumy komandytowej dla
poszczeglnych komandytariuszy lub jedn wysoko dla wszystkich. Kady jednak z
komandytariuszy ponosi odpowiedzialno indywidualn. Nie jest dopuszczalne ustalenie
sumy komandytowej abstrakcyjnie, tj. bez konkretnego podania jej wartoci. Nie moe to by
te okrelenie odwoujce si do przyszych zdarze, okrelenie z ustaleniem warunku, nie
moe by te ona zmienna (pynna) itp. Suma komandytowa nie moe by okrelona w ten
sposb, e nastpuje odwoanie do wartoci rzeczy lub prawa (A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. I,
s. 498 i n.). Istot sumy komandytowej jest to, e stanowi ona niejako "sum gwarancyjn"
penic funkcj szczeglnego zabezpieczenia wypacalnoci spki. Zakrelajc grn
granic odpowiedzialnoci osobistej komandytariusza, sprowadza ona t odpowiedzialno
do roli specyficznego porczenia udzielanego przez komandytariusza spce niejako in
blanco i na przyszo (A. Kidyba, K. Kopaczyska-Pieczniak, Oglna charakterystyka
stosunkw majtkowych w spce komandytowej, PPH 1995, nr 6, s. 5). Porczenie to ma
charakter generalny, gdy zostaje udzielone w momencie powstania spki i dla
zabezpieczenia wszelkich zobowiza spki, ktre mog by zacignite w przyszoci.
Sum komandytow naley odrni od wkadw wnoszonych do spki, gdy nie stanowi
wartoci wnoszonej do spki. Suma komandytowa podlega ujawnieniu w rejestrze (art. 38
ustawy o KRS).
Elementy przedmiotowo istotne mog by uzupenianie dodatkowo innymi
postanowieniami wsplnikw. Mona stwierdzi, i przyjcie rnych modeli spki
komandytowej realizuje si poprzez modyfikacj zasad przyjtych w kodeksie spek
handlowych i wprowadzenie nowych rozstrzygni. Zawarte w umowie elementy s istotne
zarwno z punktu widzenia stosunkw zewntrznych, jak i wewntrznych spki. Zawarcie
wszystkich elementw wskazanych w art. 105 k.s.h. spowoduje, e umowa spki bdzie
wana. W umowie spki naley ponadto zaznaczy: przedmiot wiadczenia (aportu), jeeli
wkadem komandytariusza w caoci lub w czci jest wiadczenie niepienine, jego warto
oraz osob wsplnika wnoszcego takie wiadczenie (A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s. 482).
W stanie prawnym przed 20 stycznia 2005 r. jeeli komandytariusz pozostawa w zwizku
maeskim (w razie ustroju ustawowej wsplnoci majtkowej), przyjmowano, e zawarcie
umowy spki - w tym oznaczenie sumy komandytowej - wymagao zgody wspmaonka. Ze
wzgldu na zobowizanie do wniesienia wkadu, jeeli pochodzi on ze wsplnego majtku
maonkw, a take potencjaln odpowiedzialno z majtku osobistego (obejmujcego
majtek wsplny) z sumy komandytowej, przyjmowano, e moga to by czynno
przekraczajca zwyky zarzd. Jeeli maonek sprzeciwi si dokonaniu czynnoci zarzdu
majtkiem wsplnym, to by on skuteczny wobec osb trzecich, jeeli mogy si one
zapozna z tym sprzeciwem (art. 36 2 k.r.o. w brzmieniu przed nowel kodeksu rodzinnego
i opiekuczego z 17 czerwca 2004 r. (Dz.U. Nr 162, poz. 1691), ktra wesza w ycie 20
stycznia 2005 r.).
Od 20 stycznia 2005 r. znowelizowane przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuczego - co
do zasady - nie powoduj niewanoci ani bezskutecznoci umowy spki zawartej bez zgody
wspmaonka, chyba e zawarcie umowy spki bdzie stanowio:
1) czynno prawn prowadzc do zbycia, obcienia, odpatnego nabycia
nieruchomoci lub uytkowania wieczystego, jak rwnie prowadzcej do oddania
nieruchomoci do uywania lub pobierania z niej poytkw,
2) czynno prawn prowadzc do zbycia, obcienia, odpatnego nabycia prawa
rzeczowego, ktrego przedmiotem jest budynek lub lokal,
3) czynno prawn prowadzc do zbycia, obcienia, odpatnego nabycia i
wydzierawienia gospodarstwa rolnego lub przedsibiorstwa (szerzej zob. J.
Strzebiczyk, Nowelizacja przepisw kodeksu rodzinnego i opiekuczego w zakresie
maeskiego prawa majtkowego, cz. I, Rejent 2004, nr 8, s. 152 i n.; T. Smyczyski,
Reforma maeskiego prawa majtkowego, Mon.Praw. 2004, nr 18, s. 829 i n.; K.
Zawada, Uwagi o zamierzonej nowelizacji majtkowego prawa maeskiego oraz
niektrych innych przepisw kodeksu rodzinnego i opiekuczego, KPP 2003, z. 4, s.
917-925; T. Smyczyski, Projekt ustawy zmieniajcej maeskie prawo majtkowe,
Studia Prawnicze 2000, nr 3/4 s. 153-185).
W pozostaych przypadkach umowa spki bdzie wana, ale wierzyciele, szukajc
zaspokojenia dugw spki w majtku wsplnika, bd mogli zaspokoi si jedynie z jego
majtku osobistego oraz z wynagrodzenia za prac lub z dochodw uzyskanych przez
wsplnika z innej dziaalnoci zarobkowej, jak rwnie z korzyci uzyskanych z praw
autorskich i praw pokrewnych, praw wasnoci przemysowej oraz innych uprawnie twrcy
(art. 41 2 k.r.o.); szerzej na temat odpowiedzialnoci za zobowizania spki w kontekcie
stosunkw majtkowych maeskich zob. P. Bryowski, Przepisy Kodeksu spek handlowych
regulujce odpowiedzialno wsplnikw spek osobowych za zobowizania spek w
wietle norm regulujcych maesk wsplno ustawow (w:) Kodeks spek handlowych
po piciu latach, op. cit., s. 304 i n.
Jeeli w spce miaby by jeden komandytariusz, stawia to pod znakiem zapytania
wano i skuteczno utworzenia spki. Jeeli spka zostaaby jednak zarejestrowana,
moe to stanowi powd rozwizania spki. Zgoda wspmaonka na wniesienie wkadu nie
bdzie potrzebna, jeeli wkad wniesiony pochodzi z majtku odrbnego komandytariusza.
Natomiast okrelenie sumy komandytowej wymaga zgody wspmaonka, bowiem nie
mona ograniczy odpowiedzialnoci z sumy komandytowej do majtku odrbnego, choby
by to majtek osobisty. Poza wymienionymi minimalnymi skadnikami umowy spki
komandytowej mog si w niej znale te wszystkie rozwizania, ktre miayby odbiega od
wzgldnie obowizujcych przepisw prawa. Dotyczy to w szczeglnoci:
1) regulacji, e zmiana postanowie umowy spki nie wymaga zgody wszystkich
wsplnikw, ze wskazaniem sposobu podejmowania uchwa (art. 9 k.s.h.),
2) postanowie co do moliwoci przeniesienia ogu praw i obowizkw wsplnika spki
osobowej na inn osob (art. 10 1 k.s.h.),
3) postanowie zwalniajcych z koniecznoci uzyskania pisemnej zgody wszystkich
wsplnikw na przeniesienie ogu praw i obowizkw wsplnika na inn osob (art.
10 2 k.s.h.),
4) postanowie, e wkad komandytariusza do spki musi by rwny lub wyszy od
sumy komandytowej (art. 108 1 k.s.h.),
5) okrelenia osb i zasad reprezentacji spki, jeeli odbiegaj one od regu okrelonych
w art. 29 1 (w zw. z art. 103 k.s.h.),
6) okrelenia zasad prowadzenia spraw spki, jeeli odbiegaj one od regu okrelonych
w art. 39 i n. i art. 121 k.s.h.,
7) okrelenia zasad podziau zysku i strat, jeeli miayby by ustanowione inne reguy ni
w art. 123 k.s.h. (A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s. 482).
Oczywicie poza wskazanymi w art. 105 i powyszych punktach elementami umowy
spki, wsplnicy mog w niej zawiera wszelkie inne postanowienia dotyczce dziaalnoci
spki, stosunkw wsplnikw (A. Kidyba (w:) A. Jakubecki, A. Kidyba, J. Mojak, R. Skubisz,
Prawo... , op. cit., s. 108).
3.
Forma umowy spki komandytowej
Zgodnie z art. 106 k.s.h. umowa spki musi by zawarta w formie aktu notarialnego. W
art. 106 k.s.h. nie okrelono rygoru niewanoci, gdy wynika on bezporednio z art. 73 2
zd. 2 k.c. Forma aktu notarialnego dotyczy wszystkich postanowie, zarwno przedmiotowo,
podmiotowo istotnych, jak i nieistotnych. Minimalna tre umowy spki, okrelona w art. 105
k.s.h., nie moe prowadzi do wniosku, e pozostae skadniki, jako na przykad odbiegajce
od norm dyspozytywnych, mog by zawarte w dowolnej formie. Wszystkie skadniki umowy
spki, rwnie te, ktre s podniesione do rangi essentialia negotii, powinny mie form
aktu notarialnego (A. Kidyba, K. Kopaczyska-Pieczniak, P. Bryowski, Prawo spek..., op. cit.,
s. 74). Pamita jednak naley, e niektre elementy zgoszenia spki do sdu rejestrowego
nie musz wynika z umowy spki (np. adres, stosunki maeskie wsplnika), a ich
uprawdopodobnienie moe wynika z innych faktw lub owiadcze. Wymg formy aktu
notarialnego dla umowy spki zwizany jest przede wszystkim z przyjt w spce
komandytowej szczegln pozycj komandytariusza, zwizan przede wszystkim z jego
odpowiedzialnoci. Zarwno wkady, jak i suma komandytowa stanowi kategorie
determinujce odpowiedzialno komandytariusza. Natomiast wkady pozostaych
wsplnikw decyduj o odpowiedzialnoci spki. Wszelkie zmiany umowy spki
podejmowane s za zgod wszystkich wsplnikw, chyba e umowa spki przyjmuje inne
rozwizania. Naley pamita, e ustalajc takie reguy naley okreli stosown wikszo,
ewentualne kworum, czy te wprowadzi dodatkowe zasady zwizane z podejmowaniem
uchwa. Dotyczy to w szczeglnoci zakazu uszczuplania praw, nakadania dodatkowych
wiadcze. Zmiana umowy spki wymaga rwnie formy aktu notarialnego. Naruszenie
formy aktu notarialnego powoduje bezwzgldn niewano zawartej umowy ze skutkiem ex
tunc. Trudno przyj w zwizku z tym, e tak zawarta umowa wywiera skutki, na przykad
spki jawnej czy cywilnej, ze wzgldu przede wszystkim na specyficzny status
komandytariusza. Czynno dokonana z naruszeniem art. 73 2 zd. 2 k.c. nie moe by
konwalidowana. Niewana jest caa umowa, a nie tylko czci objte brakami. Sd rejestrowy
nie moe zwrci wniosku o wpis do rejestru z powodu naruszenia formy w celu uzupenienia
(zmiany), ale powinien odmwi wpisu do rejestru. Poniewa nie doszo do zawizania spki,
spka nie dosza do skutku. Nie mamy rwnie formy przedspki (ta wystpi, jeeli forma
aktu notarialnego zostanie zachowana). Do wzajemnych rozlicze zastosowanie mie bd,
inaczej ni w przypadku spki w organizacji (np. art. 170 k.s.h.), nie przepisy kodeksu spek
handlowych o rozwizaniu i likwidacji, ale art. 405 i n. k.c. (tak J. Szwaja (w:) Kodeks
handlowy..., op. cit., s. 826). Zarwno zawarcie umowy spki, jak i jej zmiana mog by
dokonane przez komplementariuszy i komandytariuszy osobicie, ale rwnie za
porednictwem penomocnika. Penomocnictwo powinno by udzielone w formie aktu
notarialnego. Umowa, w ktrej uczestnicz osoby prawne lub handlowe spki osobowe,
dokonywana jest przez organy lub ich przedstawicieli ustawowych, penomocnikw lub jeeli
s to przedsibiorcy - prokurentw. Poza wymogami okrelonymi w art. 105 k.s.h. co do treci
umowy spki, akt notarialny powinien zawiera:
1) dzie, miesic i rok sporzdzenia aktu, a w razie potrzeby lub na danie strony godzin i minut rozpoczcia i podpisania aktu,
2) miejsce sporzdzenia aktu,
3) imi i nazwisko oraz siedzib kancelarii notariusza, a jeeli akt sporzdzi zastpca
notariusza - jego imi i nazwisko,
4) imiona, nazwiska, imiona rodzicw, miejsce zamieszkania osb fizycznych, nazw
(firm) i siedzib osb prawnych lub uomnych osb prawnych biorcych udzia w
akcie, imiona, nazwiska i miejsce zamieszkania osb dziaajcych w imieniu osb
prawnych, ich przedstawicieli lub penomocnikw, a take innych osb obecnych przy
sporzdzaniu aktu,
5) owiadczenia stron, z powoaniem si w razie potrzeby na okazane przy akcie
dokumenty,
6) stwierdzenie, na danie stron, faktw i istotnych okolicznoci, ktre zaszy przy
spisywaniu aktu,
7) stwierdzenie, e akt zosta odczytany, przyjty i podpisany,
8) podpisy biorcych udzia w akcie oraz obecnych przy sporzdzaniu aktu,
9) podpis notariusza (A. Kidyba (w:) Kodeks, 2001, s. 184-186; A. Kidyba, Kodeks , 2006,
t. I, s. 489-490; A. Kappes, Spka..., op. cit., s. 280; J. Jacyszyn, Spka prawa
handlowego a spka komandytowa, Pr.Sp. 1998, nr 7-8, s. 30; A.W. Winiewski, Prawo
o spkach. Podrcznik praktyczny, t. II, Warszawa 1991, s. 18; A. Szajkowski, Prawo
spek handlowych, Warszawa 2000, s. 230-231).
4.
Zawarcie umowy spki komandytowej przy przeksztaceniu - odesanie
Por. uwagi zawarte w tytule I, cz 2, rozdzia 1, 4, dotyczce spki jawnej.
Rozdzia 2.
Powstanie spki jako podmiotu prawa
1.
Utworzenie spki przez wpis spki zawizanej
Spka komandytowa nie powstaje z chwil zawarcia umowy, ale po spenieniu
dodatkowych obowizkw - zgoszenia do rejestru przedsibiorcw, z chwil wpisu. Wniosek
o wpis do rejestru powinien by zgoszony przez komplementariuszy, take w przypadku
kiedy nie maj prawa do reprezentacji spki. Przyszy komandytariusz natomiast ma prawo
zgoszenia pierwszego wniosku o wpis. W odniesieniu do komandytariusza mona mwi o
prawie do zgoszenia, a nie jego obowizku. Natomiast po wpisie spki do rejestru zgoszenie
zmian przez komandytariusza bdzie moliwe, wycznie jeeli bdzie on penomocnikiem
lub prokurentem (A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s. 504-505). Waciwie mona przyj, e w
obecnym ksztacie art. 110 1 jest zbdny, gdy przepisy ustawy o KRS wymagaj bardziej
szczegowych danych, ktre musz by wpisane do rejestru.
Zgodnie z art. 38 ustawy o KRS zgoszenie powinno obejmowa:
1) firm i jej oznaczenie,
2) oznaczenie, e jest to spka komandytowa,
3) siedzib i adres,
4) jeeli spka posiada oddziay, take ich siedzib i adres,
5) numer REGON,
6) oznaczenie poprzedniego numeru rejestru sdowego lub numeru w ewidencji
dziaalnoci gospodarczej,
7) jeeli spka wpisana do rejestru przedsibiorcw utworzona zostaa w wyniku
przeksztacenia albo poczenia spek, zamieszczenie oznaczenia poprzednich
numerw tego rejestru oraz numer i dat zawiadomienia Urzdu Ochrony Konkurencji
i Konsumentw o braku zastrzee co do zamiaru czenia podmiotu, wymaganego
zgodnie z przepisami o przeciwdziaaniu praktykom monopolistycznym,
8) informacje o umowie (ewentualnie na przykad czas, na jaki spk utworzono),
9) oznaczenie wsplnikw spki komandytowej zgodnie z art. 35 ustawy wraz z
zaznaczeniem okolicznoci dotyczcych ograniczenia ich zdolnoci do czynnoci
prawnych, o ile takie istniej,
10) informacje o wsplnikach (w przypadku osb fizycznych maonkw - informacje o
pozostawaniu w zwizku maeskim, zawarciu maeskiej umowy majtkowej,
2.
Utworzenie spki przez wpis przeksztaconej spki handlowej
A. Przeksztacenie spki kapitaowej w komandytow
Do przeksztacenia spki kapitaowej w komandytow zastosowanie maj reguy opisane
w tytule I, cz 2, rozdzia 2, 3, pkt 2.
Jednake zgodnie z art. 576 k.s.h. uchwaa o przeksztaceniu spki kapitaowej w spk
komandytow albo spk komandytowo-akcyjn wymaga oprcz uzyskania wymaganej
wikszoci zgody osb, ktre w spce przeksztaconej mog by komplementariuszami,
wyraonej w formie pisemnej pod rygorem niewanoci. Pozostali wsplnicy spki
przeksztaconej staj si komandytariuszami albo akcjonariuszami spki przeksztaconej
(zob. take uwagi dotyczce przeksztacenia spki kapitaowej w jawn zawarte w tytule I,
cz 2, rozdzia 2, 3, pkt 2).
3. Przeksztacenie spki osobowej w komandytow - odesanie
Zasady przeksztacania spki osobowej w komandytow zostay przedstawione w tytule
I, cz 2, rozdzia 2, 3, pkt 3.
Cz 3.
Wsplnicy w spce komandytowej
Rozdzia 1.
Prawa wsplnikw
1.
Istota praw wsplnikw
1. Istota praw wsplnika komplementariusza - odesanie
Prawa komplementariusza w swojej istocie nawizuj do praw wsplnika jawnego - por.
tytu I, cz 3, rozdzia 1, 1.
2. Istota praw wsplnika komandytariusza - odesanie
Zob. uwagi zawarte w tytule I, cz 3, rozdzia 1, 1 oraz w tytule III, cz 1, rozdzia 1,
4, pkt 1.
2.
Rodzaje praw wsplnikw
1. Rodzaje praw komplementariuszy - odesanie
Rodzaje praw komplementariuszy odpowiadaj prawom wsplnika jawnego - por. tytu I,
cz 3, rozdzia 1, 2.
2. Rodzaje praw komandytariuszy
Zakres praw komandytariuszy zaley od modelu organizacyjnego spki komandytowej,
wsplnikw majcych prawo prowadzenia spraw spki (nie moe by jednak liczony
ten wsplnik, ktry mia zamiar dokona czynnoci),
4) jeeli czynno ma charakter czynnoci nagej, ktrej zaniechanie mogoby wyrzdzi
spce powan szkod, wsplnik, ktry ma prawo prowadzenia spraw spki, moe jej
dokona bez zgody pozostaych wsplnikw (gdy jest to czynno przekraczajca
zakres zwykych czynnoci lub gdy do danej czynnoci o zwykym charakterze
zgoszono sprzeciw).
Artyku 122 k.s.h. przewiduje wyjtek od generalnej zasady przyjtej w art. 10 k.s.h.
(szerzej, zob. G. Kozie, Zakres..., op. cit., s. 40). Nawet bowiem jeeli komandytariuszowi
przysugiwao prawo prowadzenia spraw spki przyznane umownie, to nie przechodzi ono na
nabywc. Potwierdza to specyfik polegajc na przyznaniu prawa prowadzenia spraw spki
komandytariuszowi tylko wyjtkowo. Nie ma jednak przeszkd, aby po dokonaniu czynnoci
zbycia zmieni umow spki w ten sposb, e nabywcy-komandytariuszowi zostanie
przyznane prawo prowadzenia spraw spki. Przyznane uprawnienie moe mie taki sam,
szerszy bd wszy zakres. Do przyznania prawa prowadzenia spraw spki w drodze
zmiany umowy niezbdna jest jednomylno wsplnikw, chyba e umowa spki stanowi
inaczej.
2. Czynnoci nieprzekraczajce zakresu zwykych czynnoci spki
O zaliczeniu do kategorii czynnoci zwykych decyduj stosunki danej spki (A. Kidyba
(w:) A. Jakubecki, A. Kidyba, J. Mojak, R. Skubisz, Prawo spek..., op. cit., s. 134). W jednej
spce sprawa moe stanowi czynno wikszej wagi, a w innej ta sama moe by
traktowana jako czynno zwyka. Moliwe jest ustalenie kryteriw podziau na takie
czynnoci w umowie spki. Jeeli podzia ten nie zostanie dokonany, w przypadku sporu o
charakterze danej czynnoci rozstrzygnie sd. Wsplnicy zobowizani s jednak do naleytej
starannoci przy analizie charakteru czynnoci. Jeeli wsplnik miaby wtpliwoci co do
charakteru czynnoci, powinien zwrci si do pozostaych wsplnikw prowadzcych sprawy
o akceptacj swojego dziaania. W przeciwnym razie moe ponosi odpowiedzialno za
szkod wyrzdzon dziaaniem niezgodnym z art. 39 2 k.s.h. (por. J. Szczotka, Spka
jawna, Bydgoszcz-Lublin 2003, s. 100-101; T. Siemitkowski, R. Potrzeszcz (w:) Komentarz.
Spki osobowe, s. 141).
3. Czynnoci przekraczajce zakres zwykych czynnoci spki
Jeeli umowa spki nie stanowi inaczej, w przypadku spraw przekraczajcych zwyke
czynnoci spki konieczna jest zgoda komandytariusza. Moliwe jest jednak wyczenie
komandytariusza od procesu wyraania zgody na dokonywanie czynnoci przekraczajcych
zwyky zarzd (J. Szwaja (w:) Kodeks, 2001, t. I, s. 605). Obecnie art. 121 2 k.s.h. ma
charakter dyspozytywny. Oznacza to, e komandytariusz moe zupenie nie uczestniczy w
spce w prowadzeniu jej spraw. Czynnociami przekraczajcymi zakres zwykych czynnoci
s te wszystkie, ktre maj wyjtkowy charakter albo wykraczaj poza zakres przedmiotowy
przedsibiorstwa (A. Kidyba, Status..., op. cit., s. 175). Chodzi o czynnoci wikszej wagi,
niemajce rutynowego charakteru. Czynnociami, ktre mog by uznane za przekraczajce
zwyke czynnoci spki, s: uchway w sprawie zbycia przedsibiorstwa, wydzierawienia
przedsibiorstwa, ustanowienia na nim prawa uytkowania (S. Sotysiski (w:) Kodeks
handlowy..., op. cit., s. 578). Zob. take cz 3, rozdzia 1, 2, dotyczce prawa wyraania
zgody na czynnoci przekraczajce zakres zwykych czynnoci spki.
4. Czynnoci nage
Czynno naga to taka czynno, ktrej nie mona byo przewidzie i ktra ma
nadzwyczajny charakter. S to zarwno czynnoci zwykego zarzdu, jak i przekraczajce
zwyky zarzd (A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s. 247-248).
3.
moe "uatwi" podejmowanie takich decyzji. O ile z punktu widzenia spki moe ona si
zgodzi na podejmowanie takich czynnoci, o tyle z punktu widzenia osb trzecich powsta
moe sytuacja, ktra naraa ich interesy. Dlatego te komandytariusz (penomocnik,
prokurent) musi ujawni swoje penomocnictwo, aby druga strona czynnoci prawnej nie
sdzia, i ma do czynienia z komplementariuszem, ktry ponosi pen odpowiedzialno
osobist za zobowizania. Dlatego te komandytariusz, ktry nie ujawni penomocnictwa
(prokury), ponosi bdzie odpowiedzialno analogiczn jak komplementariusze i w tym
zakresie nastpi zrwnanie zasad ich odpowiedzialnoci (A. Kidyba, Status..., op. cit. , s. 67 i
n.). Niezalenie od tych skutkw w sferze odpowiedzialnoci naley pamita, e w innych
przypadkach, o ktrych mowa w art. 118 k.s.h., zachodz skutki przewidziane w art. 103-104
k.c. Wano czynnoci prawnej dokonanej przez komandytariusza-penomocnika zaley od
tego, czy jest to czynno prawna dwustronna czy jednostronna. W przypadku gdy
komandytariusz przekroczy granice umocowania, a mamy do czynienia z umow, jej wano
zaley od potwierdzenia przez spk (komplementariuszy). Po bezskutecznym upywie
terminu wyznaczonego do potwierdzenia umowy albo przy negatywnej decyzji co do
potwierdzenia, czynno prawna jest niewana ex tunc. Potwierdzenie czynnoci prawnej
powoduje konsolidacj zawartej umowy. Gdyby komandytariusz-penomocnik dokona
jednostronnej czynnoci prawnej, przekroczenie granic umocowania czy te dziaanie w ogle
bez umocowania powoduje niewano tej czynnoci (art. 104 zd. 1 k.c.). Gdyby jednak ten,
ktremu zoone zostao owiadczenie woli, zgodzi si na dziaanie bez umocowania,
zastosowanie znajduje art. 103 k.c. Powysze uwagi dotycz problemu wanoci czynnoci
prawnych, a nie odnosz si do problemu dziaania falsus procuratora z punktu widzenia
odpowiedzialnoci za podjte czynnoci. Zgodnie z art. 118 2 k.s.h. reprezentowanie spki
przez komandytariusza jako falsus procurator (dziaanie bez umocowania lub przekroczenie
jego zakresu) jest traktowane tak, jakby nie okazano penomocnictwa. Powoduje to
nieograniczon odpowiedzialno osobist komandytariusza za skutki dokonanej czynnoci.
Penomocnictwo komandytariusza wygasa na skutek odwoania penomocnictwa, mierci
penomocnika (wykrelenia z rejestru osoby prawnej lub handlowej spki osobowej,
bdcych penomocnikami), wykrelenia z rejestru samej spki komandytowej, ogoszenia
upadoci spki, upywu czasu, gdy penomocnictwo byo na ten okres udzielone, ziszczenia
si warunku rozwizujcego, dokonania czynnoci, do ktrych komandytariusz by
umocowany, niemonoci dokonania czynnoci, gdy tylko do takiej by umocowany,
zrzeczenia si penomocnictwa, cakowitej utraty przez komandytariusza zdolnoci do
czynnoci prawnych.
W przypadku udzielenia prokury zakres moliwych do dokonania czynnoci w istotny
sposb zostaje rozszerzony. Przyblia si on bardzo do zakresu umocowania
komplementariuszy reprezentujcych spk. Prokurent umocowany jest do dokonywania
wszelkich czynnoci sdowych i pozasdowych, ale zwizanych z prowadzonym
przedsibiorstwem spki (wnoszenie i cofanie pozwu, ustanawianie penomocnikw
procesowych, zawieranie ugody w procesie, czynnoci proceduralne przed sdem i innymi
organami, a wrd czynnoci pozasdowych: zawieranie i rozwizywanie umw, w tym umw
o prac - A. Kidyba, Status..., op. cit., s. 77). Nie ma jednak umocowania do podejmowania
wszelkich czynnoci sdowych i pozasdowych, ktre dotycz wszelkich spraw spki. Z tego
punktu widzenia zakres umocowania komplementariuszy jest szerszy. Komandytariusz nie
bdzie mg bez dodatkowego umocowania dokona ponadto nastpujcych czynnoci: zby
przedsibiorstwa, odda przedsibiorstwa do czasowego korzystania, zby nieruchomoci,
obciy nieruchomoci. Wymienione czynnoci s moliwe do dokonania przez
komandytariusza-prokurenta, jeeli zostanie on do takich czynnoci dodatkowo umocowany.
Dziaajc na podstawie dodatkowego umocowania, dziaa on jako prokurent, ktrego
ustawowy zakres umocowania jest rozszerzony czynnoci prawn. W takim przypadku
rdem umocowania prokurenta bdzie ustawa w zakresie okrelonym w art. 109 1-1093 k.c.
oraz dodatkowo owiadczenie woli w zakresie udzielonego penomocnictwa (A. Kidyba (w:)
Kodeks, 2001, s. 228 i n.). Udzielenie prokury stanowi okrelony sposb owiadczenia woli.
Do jego zoenia wymagana jest forma pisemna pod rygorem niewanoci (nie stosuje si
art. 99 1 k.c.). Prokura musi by ujawniona w rejestrze. Nie mona udzieli prokury
komandytariuszowi per facta concludentia czy te ustnie, nawet gdyby nie byo monoci
udzielenia prokury pisemnie. Jeeli jednak komandytariusz-prokurent miaby dokona
czynnoci prawnej, do ktrej wymagana jest szczeglna forma (np. przy zbyciu
ograniczonych praw rzeczowych - forma aktu notarialnego), konieczne jest dla zachowania
wanoci czynnoci prawnej (a nie dla skutecznoci udzielenia prokury) udzielenie prokury w
tej samej formie. Komandytariusz nie musi przyj prokury w formie pisemnej. Wystarczy
domniemana zgoda komandytariusza na przyjcie prokury. Komandytariusz moe jednak nie
przyj prokury, o czym musi zawiadomi spk i sd. Prokury mona udzieli tylko osobie
fizycznej. Osoby fizyczne, ktrym mona udziela prokury, musz posiada pen zdolno do
czynnoci prawnych. Przeniesienie zasad bezporednio zwizanych z penomocnictwem na
prokur rodzi pewne wtpliwoci. Przede wszystkim z tego powodu, e zakres umocowania
prokurenta jest zdecydowanie szerszy ni penomocnika pod tytuem oglnym, do ktrego
stosuje si rwnie bezporednio art. 100 k.c. Nie mona udzieli prokury osobie prawnej
(wyjtek m.in. ustawa z 30 kwietnia 1993 r. o Narodowych Funduszach Inwestycyjnych i ich
prywatyzacji, Dz.U. Nr 44, poz. 202 ze zm.), handlowej spce osobowej. Nie mona te
udzieli prokury, gdy spka jest w likwidacji lub gdy wydane zostanie postanowienie o
ogoszeniu jej upadoci.
Problem skutkw naruszenia granic umocowania przez komandytariusza dziaajcego
jako prokurent naley ocenia w zwizku ze rdem umocowania prokurenta. Poniewa do
prokury porednio maj zastosowanie przepisy o penomocnictwie, naley przyj
analogiczne zasady przy przekroczeniu granic umocowania do omwionych w odniesieniu do
penomocnictwa (art. 103-104 k.c. stosowane per analogiam). Odmiennie bdzie przebiegaa
ocena, gdy zostay naruszone wymogi co do formy czynnoci prawnej. Jeeli zastrzeona
zostaa forma szczeglna i nie zostaa ona dotrzymana, czynno prawna na podstawie art.
73 2 k.c. jest niewana. Komandytariusz moe dziaa jako prokurent jednoosobowy
(oddzielny), ale rwnie moe by ustanowiona prokura czna. Polega ona na obowizku
wspdziaania co najmniej dwch prokurentw. Fakt udzielenia prokury cznej powinien by
zaznaczony w rejestrze. Prokura czna czynna nie oznacza, e prokura bierna musi mie
rwnie kolektywny charakter. W takiej sytuacji nawet przy prokurze cznej reprezentacja
bierna jest jednoosobowa. Prokur czn naley odrni od reprezentacji cznej. W tym
ostatnim przypadku komandytariusz moe uczestniczy jako jeden z reprezentantw
(penomocnik, prokurent) w czynnociach prawnych z udziaem komplementariuszy czy
penomocnikw. Ze wzgldu na rne rda umocowania mamy do czynienia z mieszanym
(niewaciwym) przedstawicielstwem. Prokury nie mona ograniczy ze skutkiem prawnym
wobec osb trzecich. Natomiast moliwe jest wewntrzne ograniczenie prokury, co nie
wpywa jednak na skuteczno dokonywanych przez prokurenta czynnoci prawnych. Moe to
mie natomiast znaczenie z punktu widzenia odpowiedzialnoci osoby przekraczajcej
wewntrzny zakaz wobec spki. Przekroczenie granic umocowania prokurenta moe
dotyczy zarwno kompetencji okrelonych w art. 1091 1 k.c., jak i przekroczenia granic
umocowania przy udzieleniu dodatkowego umocowania. W obydwu przypadkach
per
analogiam zastosowanie bd mie art. 103-104 k.c. Naruszenie formy szczeglnej czynnoci
prawnej przez prokurenta cznego powoduje bezwzgldn niewano czynnoci prawnej
(art. 73 2 k.c.). Prokura wygasa: jeeli spka jest w likwidacji, z chwil ogoszenia upadoci
spki, wraz ze mierci prokurenta), wraz z utrat przez prokurenta zdolnoci do czynnoci
prawnych oraz po zrzeczeniu si prokury. Artyku 118 2 k.s.h. wprowadza rozszerzenie
odpowiedzialnoci komandytariusza za zobowizania spki. Dotyczy to nie wszelkich
zobowiza spki, ale odnosi si do poszczeglnych zobowiza majcych swoje rdo w
czynnociach dokonanych przez komandytariusza dziaajcego w imieniu spki w
charakterze
penomocnika
czy
prokurenta.
Nieograniczona
odpowiedzialno
komandytariusza jest konsekwencj niedopenienia przez komandytariusza obowizku
wylegitymowania si udzielonym penomocnictwem lub prokur (A. Kidyba, Status..., op. cit.,
s. 143). Celem takiego rozwizania jest przeciwdziaanie sytuacji, w ktrej osoba trzecia,
strona czynnoci prawnej, mogaby by przekonana, e spk reprezentuje wsplnik
ponoszcy nieograniczon
odpowiedzialno
- czyli
komplementariusz.
Ponadto
komandytariusz-penomocnik (prokurent) mgby zaciga bez wiedzy kontrahenta
wewntrznych z zastrzeeniem, e wsplnik nie jest osob trzeci. Nie dotyczy te ona
roszcze regresowych, jakie mog powsta pomidzy wsplnikiem a spk. Ograniczenie
odpowiedzialnoci okrelone w art. 102 k.s.h. naley zatem rozpatrywa cznie z art. 111
k.s.h., ktry okrela, i chodzi o zobowizania spki. Odpowiedzialno ograniczona oznacza,
e komandytariusz odpowiada do wysokoci sumy komandytowej z majtku osobistego, o ile
nie zachodz warunki szczeglne. Z zagadnieniem ograniczonej odpowiedzialnoci
komandytariusza za zobowizania spki cile wie si pojcie sumy komandytowej (A.
Kidyba, Status..., op. cit., s. 97 i n.). Suma komandytowa stanowi o differentia specifica spki
komandytowej (zob. cz 2, rozdzia 1, 2). Samo wyjanienie odpowiedzialnoci
komandytariusza, okrelonej sum komandytow, nie wyczerpuje problemw zwizanych z
odpowiedzialnoci tego wsplnika. Na odpowiedzialno komandytariusza wpywaj
ponadto: warto wnoszonych wkadw, warto wycofanych wkadw, wypaty na rzecz
komandytariusza, zmiana wartoci sumy komandytowej, zasady odpowiedzialnoci
szczeglnej. Wkad do spki pozostaje w cisej relacji do sumy komandytowej (A. Kappes,
Spka..., op. cit., s. 92 i n.). Naley odrni wkady wnoszone i umwione. Tylko wkady
wnoszone do spki maj zwizek z sum komandytow, a cile z odpowiedzialnoci
komandytariusza. Z tego punktu widzenia wkady wniesione maj znaczenie zewntrzne oraz
wewntrzne, gdy ustalaj poziom udziau w zysku spki komandytowej (chyba e umowa
spki stanowi inaczej). Rola wkadw wniesionych zostaa wic nieco zmieniona w stosunku
do uregulowa kodeksu handlowego, gdzie wkady wniesione odgryway tylko rol w
stosunkach zewntrznych ze wzgldu na wpyw na sum komandytow, a tym samym
odpowiedzialno komandytariuszy. Natomiast wkady umwione to te, co do ktrych
wniesienia wsplnicy zobowizuj si w umowie spki (A. Kidyba, Nowe zasady..., op. cit., s.
117 i n.).
Zgodnie z 1 art. 112 k.s.h. komandytariusz jest wolny od odpowiedzialnoci w
granicach wartoci wkadu wniesionego do spki, natomiast zgodnie z 2 powoanego
artykuu w przypadku zwrotu wkadu w caoci albo czci odpowiedzialno zostaje
przywrcona w wysokoci rwnej wartoci dokonanego zwrotu. W niniejszym przepisie mowa
jest zatem o dwch sytuacjach: wkad wnoszony jest w czci lub w penej wysokoci do
spki (wkad wniesiony), co do ktrego komandytariusz si zobowiza w umowie spki
(wkad umwiony). W drugiej sytuacji w caoci lub czci wkad jest zwracany
komandytariuszom. Zwrotem wkadu w klasycznej sytuacji jest wycofanie okrelonych
skadnikw majtkowych, w tym rodkw pieninych ze spki. Wymaga to podjcia
stosownej uchway przez wsplnikw prowadzcych sprawy spki. Nie mona przyj
koniecznoci zmiany umowy spki, cho nie mona tego wykluczy. Decydujce s w tym
przypadku rzeczywiste czynnoci faktyczne w postaci zwrotu wkadw. Nie moe to te by
traktowane jako wycofanie wkadu, gdy wsplnik nie moe swobodnie nim dysponowa. O
zwrocie decyduje spka, a wic wsplnicy prowadzcy sprawy spki. Ponadto przyj
naley, e zwrotem wkadu jest przekazanie komandytariuszowi tych skadnikw
majtkowych, ktre zostay oddane do korzystania przez spk. W przypadku zwrotu
wkadw chodzi moe o wszelkie sytuacje wypat lub wiadcze na rzecz komandytariusza,
ktre nie miay gospodarczej przyczyny (J. Szwaja (w:) Kodeks, 2001, t. I, s. 578-579). Za
zwrot uznaje si take sprzeda komandytariuszowi po obnionej cenie wyrobw spki,
udzielenie nieoprocentowanej poyczki (J.P. Naworski (w:) Komentarz. Spki osobowe, s.
291).
Wielko odpowiedzialnoci komandytariusza zaley zatem od wartoci sumy
komandytowej. Zasada ta jest generaln regu, ale tylko w przypadku, gdy wkad w ogle
nie zosta wniesiony do spki. Jeeli wkad jest mniejszy od sumy komandytowej,
komandytariusz odpowiada do wysokoci rnicy midzy sum komandytow a wkadem.
Regua zalenoci od sumy komandytowej nie obowizuje w sytuacji, gdy wkad jest rwny
sumie komandytowej albo gdy jest od niej wyszy. W tych dwch ostatnich przypadkach
komandytariusz w ogle nie ponosi odpowiedzialnoci osobistej za zobowizania spki,
chyba e zachodz przypadki szczeglne. Jeeli wkad jest wniesiony w wartoci rwnej lub
wyszej ni suma komandytowa, odpowiedzialno osobista zostaje zastpiona ryzykiem
majtkowym po stronie komandytariusza (A. Kidyba, Status..., op. cit., s. 108 i n.; A. Kappes,
Rozdzia 1.
Istota i rodzaje transformacji prawnych spki komandytowej - odesanie
Zob. uwagi zawarte w tytule I, cz 6, rozdzia 1.
Rozdzia 2.
Poczenie z udziaem spki komandytowej - odesanie
Zob. uwagi zawarte w tytule I, cz 6, rozdzia 2.
Rozdzia 3.
Przeksztacenie spki komandytowej - odesanie
Zob. uwagi zawarte w tytule I, cz 6, rozdzia 3.
TYTU IV.
SPKA KOMANDYTOWO-AKCYJNA
Cz 1.
Zagadnienia podstawowe
Rozdzia 1.
Istota spki komandytowo-akcyjnej
1.
Pojcie spki komandytowo-akcyjnej
Spka komandytowo-akcyjna, podobnie jak spka partnerska, jest now konstrukcj
przyjt w kodeksie spek handlowych. Zdefiniowana ona zostaa w art. 125 k.s.h. jako
spka osobowa majca na celu prowadzenie przedsibiorstwa pod wasn firm, w ktrej
wobec wierzycieli za zobowizania spki co najmniej jeden wsplnik odpowiada bez
ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wsplnik jest akcjonariuszem. Przy
definiowaniu spki zastosowano podobn metodologi jak w przypadku spki
komandytowej, polegajc na wskazaniu na najwaniejsze elementy bdce wyrnikiem
tych spek. Naley do nich przyjcie jako zasady istnienia dwch rodzajw wsplnikw:
komplementariusza i akcjonariusza. Jednake w art. 125 k.s.h. nie ma miejsca, jak to jest w
spce komandytowej, penego odniesienia do zrnicowanej odpowiedzialnoci, ale
zrnicowania rodzajw wsplnikw. Pewnym uzupenieniem tej definicji jest art. 135 k.s.h.,
ktry przewiduje, e akcjonariusz nie ponosi odpowiedzialnoci za zobowizania spki.
Naley zatem przyj, e podstawowymi cechami, jakie musz wystpi, aby spka moga
by uznana za spk komandytowo-akcyjn, s:
1) utworzenie w celu prowadzenia przedsibiorstwa pod wasn firm,
2) wystpowanie dwch rodzajw wsplnikw: komplementariuszy i akcjonariuszy,
3) zrnicowanie zasad odpowiedzialnoci: przyjcie nieograniczonej odpowiedzialnoci
komplementariusza i wyczenia odpowiedzialnoci akcjonariusza (zob. take G.
Bieniek, Charakter prawny spki komandytowo-akcyjnej, Krakw 2005, s. 56 i n.).
Druga ze wskazanych cech stanowi dosy kluczow wobec przyjtych rozwiza
moliwo zmiany statusu wsplnikw (art. 132 i 136 1 k.s.h.). Przyj bowiem naley, e
zawsze, mimo dokonywanych zmian podmiotowych, w spce musz wystpi dwa rodzaje
wsplnikw. Dodatkowo art. 125 k.s.h. wskazuje na to, e spka komandytowo-akcyjna jest
spk osobow. W tym przypadku jest to o tyle istotne, e w zalenoci od funkcjonujcych
systemw prawnych spka ta moe mie charakter spki kapitaowej. Z okrelenia, e jest
to spka osobowa, wynika cay szereg okolicznoci, a wic to, e ma ona zdolno prawn,
zdolno do czynnoci prawnych, zdolno sdow. Ma ona wyodrbnienie organizacyjne i
majtkowe od wsplnikw. Dziaa ona pod wasn, spki firm (por. szerzej na ten temat
uwagi zawarte w tytule I, cz 1, rozdzia 1, 1, 5).
2.
Cel i charakter prawny spki komandytowo-akcyjnej
1. Znaczenie gospodarcze spek komandytowo-akcyjnych
Spka komandytowo-akcyjna wystpuje w wielu systemach prawnych, m.in. w
Niemczech, Francji, Szwajcarii, Woszech (zob. A. Caus, Koncepcja spki komandytowoakcyjnej w ujciu prawno-porwnawczym (w:) Prawo prywatne czasu przemian. Ksiga
pamiatkowa dedykowana Profesorowi Stanisawowi Sotysiskiemu, op. cit., s. 351-380; zob.
take G. Bieniek, Charakter..., op. cit., s. 25 i n.).
Jej znaczenie gospodarcze ma kilka przyczyn. Naley do nich zaliczy przede wszystkim
uatrakcyjnienie moliwoci przeksztacenia rnych form spek w najbardziej dogodn
(spka osobowa jest opodatkowana inaczej ni spki kapitaowe, gdy opodatkowani s
wsplnicy, a nie spka), moliwo dokapitalizowania istniejcego podmiotu, ochrona przed
wrogim przejciem przy dokapitalizowaniu spki oraz to, e spka komandytowo-akcyjna
jest dogodn form inwestowania w akcje (A. Kidyba, Prawo handlowe, wyd. 7, op. cit., s.
303).
Jej znaczenie gospodarcze wie si przede wszystkim ze szczegln konstrukcj spki
komandytowo-akcyjnej, mianowicie gdy jest tworzona z udziaem spki z o.o. lub akcyjnej,
jako komplementariusza. Bezporednim powodem tworzenia takiej konstrukcji jest ch
dokapitalizowania spki kapitaowej, ktra osigna okrelony sukces rynkowy bez
jednoczesnej utraty kontroli nad spk. W istocie rzeczy to dokapitalizowanie nie dotyczy
samej spki kapitaowej, ale utworzenia na jej bazie nowego podmiotu - spki
komandytowo-akcyjnej. W zwykej sytuacji dokapitalizowania spki akcyjnej (z o.o.) naley
liczy si z utrat kontroli nad spk czy te zmniejszeniem wpywu na jej losy,
zmniejszeniem partycypacji w zyskach itd. Utworzenie spki komandytowo-akcyjnej z
udziaem spki kapitaowej jako komplementariuszem ma ten walor, e poprzez zewntrzne
dofinansowanie przez akcjonariuszy (czsto przez anonimowych inwestorw) i przyjty ukad
kompetencji midzy komplementariuszami a akcjonariuszami, ci pierwsi nie trac kontroli
nad spk. To oni bowiem prowadz sprawy i reprezentuj spk, a czyni to w istocie zarzd
spki kapitaowej bdcej komplementariuszem. Akcjonariusze z kolei inwestuj w podmiot
korzystajcy ju ze zdobytej renomy na rynku. Trzeba pamita, e firma spki
komandytowo-akcyjnej jest konstruowana w takim przypadku w oparciu o firm spki
akcyjnej lub z o.o., z dodatkiem wskazujcym na spk komandytowo-akcyjn. Osignita
pozycja na rynku, opodatkowanie, przejmowana klientela stanowi niezaprzeczalny atut
spki. W ten sposb nie wystpuje utrata klienteli, a waciwie jej przejmowanie od
dotychczasowego podmiotu. Moe tu mie miejsce swoiste "onglowanie" aktywnociami w
poszczeglnych spkach. Kolejnym elementem wpywajcym na znaczenie gospodarcze jest
okoliczno, e w spce tej opodatkowani s komplementariusze, a nie spka. Niewtpliwe
znaczenie gospodarcze wie si z dzieleniem ryzyka przez akcjonariuszy bez koniecznoci
zaangaowania si w sprawy spki (A. Szumaski (w:) Kodeks, 2001, t. I, s. 621). Jest to
argument od strony akcjonariuszy. Mniejsze znaczenie spka komandytowo-akcyjna odgrywa
przy niewielkich przeksztaceniach gospodarczych, czy te wydaje si w ogle mao
atrakcyjne tworzenie spki ab initio, bez oparcia si o sukces osignity przez istniejcy
podmiot (zob. take J. Jacyszyn, Istota i charakter prawny spki komandytowo-akcyjnej , cz.
I, Rejent 2004, nr 12, s. 51-85, cz. II, Rejent 2005, nr 1, s. 74-89, cz. III, Rejent 2005, nr 2, s.
88-100).
Podkrela si w zwizku z tym, e jest to forma szczeglnie atrakcyjna dla spek
rodzinnych, tj. takich, w ktrych prowadzenie spraw spki jest skupione w ramach jednego
orodka decyzyjnego, a dostarczony kapita daje podstaw do rozwoju spki. Kolejnym
elementem wpywajcym na znaczenie gospodarcze spki komandytowo-akcyjnej jest to, e
spka taka moe mie charakter spki publicznej, gdy akcje s dopuszczone do publicznego
obrotu papierami wartociowymi. Niewtpliwe znaczenie gospodarcze moe si wiza z
pynnoci kapitau w postaci zbywalnoci akcji (G. Bieniek, Charakter..., op. cit., s. 93-97). W
Polsce trudno mwi jeszcze o jakimkolwiek wikszym znaczeniu tej spki (na koniec grudnia
2005 r. zarejestrowane byy 43 spki komandytowo-akcyjne). Natomiast niewtpliwie ma
ona istotne znaczenie w innych krajach. Charakterystyczne jest jednak to, e na przykad w
Niemczech do 1999 r. nigdy nie przekroczya ona liczby 31 spek (A. Kidyba, Spka
komandytowo-akcyjna w Niemczech i w projekcie prawa spek handlowych, PPH 2000, nr 3,
s. 8 i n.).
W krajach Europy zachodniej niewielka liczba spek reprezentuje jednak bardzo
powane kapitay. Przykadem funkcjonowania spek komandytowo-akcyjnych (gwnie
rodzinnych) jest Pirelli Michelin, Yves Saint-Laurent, Casio, Castorama, Eurodisneyland,
Citroen, Peugeot (do 1993 r.; A. Kidyba, Spka..., op. cit., s. 18 i n.; A. Szumaski, Spka...,
op. cit., s. 17; T. Bieniek, Charakter..., op. cit., s. 97; A. Turek, Spka komandytowo-akcyjna
w prawie polskim i francuskim, Warszawa 2004, s. 12-13).
2. Cel spki komandytowo-akcyjnej - odesanie
Celem spki komandytowo-akcyjnej jest prowadzenie przedsibiorstwa pod wasn
firm. Od celu spki naley odrni cel wsplnikw okrelony w umowie spki (art. 3
k.s.h.). W przypadku spki komandytowo-akcyjnej (art. 125 k.s.h.), podobnie jak w
przypadku spki komandytowej (art. 102 k.s.h.) i partnerskiej (art. 86 k.s.h.), mowa jest o
celu jako pewnej wsplnej intencji. Inaczej jest w przypadku spki jawnej, gdzie mowa jest o
prowadzonym ju przedsibiorstwie (art. 22 1 k.s.h.; A. Kidyba, Przepisy dodane jako normy
kreujce nowe instytucje k.s.h., PPH 2004, nr 3, s. 13 i n.). Wymienione przepisy przewiduj,
e spki: komandytowa i komandytowo-akcyjna s tworzone przez wsplnikw o okrelonym
statusie dopiero w celu prowadzenia przedsibiorstwa. Natomiast art. 22 1 k.s.h. w
odniesieniu do spki jawnej przewiduje, e spk jest ta, ktra prowadzi przedsibiorstwo.
Dysonans midzy art. 102 i 125 k.s.h. a art. 22 1 w zw. z art. 25 1 k.s.h. naley tumaczy w
ten sposb, e to moment wpisu spki jawnej do rejestru decyduje o jej powstaniu. Nie
decyduje tu natomiast okoliczno prowadzenia ju przedsibiorstwa. Naley to wic
rozumie w kategoriach intencji (szerzej zob. A. Kidyba, Prowadzenie przedsibiorstwa w
spkach osobowych jako cecha warunkujca powstanie spki (w:) Prawo prywatne..., op.
cit., s. 431-435).
Co do szczegowych zagadnie zwizanych z pojciem przedsibiorstwa - por. tytu I,
cz 1, rozdzia 1, 2, pkt 2, dotyczce spki jawnej.
3. Charakter spki komandytowo-akcyjnej
Charakter prawny spki komandytowo-akcyjnej nie jest prosty do wyjanienia. Przede
wszystkim dlatego, e jest ona swoist mieszank elementw spek z dwch odmiennych
biegunw: spki jawnej i akcyjnej (zob. J. Jacyszyn, Istota..., cz. I, op. cit., s. 51-85).
Niewtpliwie wic jest to twr poredni midzy spkami osobowymi i kapitaowymi, w
ktrych natenie jednych bd drugich elementw jest rne w rnych systemach
prawnych. W istocie trzeba rozstrzygn, czy wicej jest elementw "komandytowych" czy
akcyjnych. W Niemczech z racji usytuowania regulacji jest to spka, ktra jest odmian
spki akcyjnej ( 278-290 przepisw o spce akcyjnej - komanditgeselschaft auf Aktien),
podczas gdy w Polsce wicej jest raczej elementw "komandytowych". Uycie sformuowania
"elementy komandytowe" jest nawizaniem jedynie do nazwy tej spki i przyjtego modelu
zrnicowanej odpowiedzialnoci. W istocie przecie w Polsce nie stosujemy adnych
akcyjnej,
6) moliwo wystpowania rady nadzorczej,
7) wystpowanie walnego zgromadzenia jako gremium podejmowania uchwa przez
akcjonariuszy i akcjonariuszy-komplementariuszy,
8) prawa i obowizki akcjonariusza s charakterystyczne dla spki akcyjnej,
9) moliwo dopuszczenia akcji do publicznego obrotu,
10) powizanie wnoszonych wkadw przez akcjonariuszy z prawami akcjonariuszy i
akcjonariuszy-komplementariuszy,
11) wkady akcjonariuszy i akcjonariuszy-komplementariuszy wnoszone na kapita
zakadowy podlegaj waciwym rygorom zwizanym z ich wnoszeniem, jak rwnie
ostrzejszym kryteriom zdolnoci aportowej.
5.
Podmiotowo prawna spki komandytowo-akcyjnej - odesanie
Por. tytu I, cz 1, rozdzia 1, 5.
Rozdzia 2.
Formy ustrojowe spki komandytowo-akcyjnej
1.
Pojcie i rodzaje form ustrojowych - odesanie
Por. uwagi zawarte w tytule I, cz 1, rozdzia 2, 1-2.
2.
Przedspka komandytowo-akcyjna
W uzupenieniu uwag poczynionych przy spce jawnej (por. tytu I, cz 1, rozdzia 2,
3) naley podkreli pewn zoono procesu powstania spki komandytowo-akcyjnej, a w
szczeglnoci ustalenia momentu zawizania spki. Przyj naley, e proces tworzenia
spki komandytowo-akcyjnej jest poddany przepisom o spce akcyjnej, a wic odpowiednio
bd miay zastosowanie art. 306 i n. k.s.h. (zob. J. Frckowiak, Spka akcyjna w organizacji
(w:) Prawo prywatne..., op. cit., s. 415-430, S. Wodyka, Przedspka akcyjna (art. 323 k.s.h.)
(w:) Ksiga pamitkowa ku czci Profesora Janusza Szwai, pod red. E. Nowiskiej, M. du Vall,
Prace Instytutu Wasnoci Intelektualnej UJ, Krakw 2004, s. 315-330). Tworzenie spki
komandytowo-akcyjnej skada si z kilku zdarze: podpisania w formie aktu notarialnego
statutu, zoenia stosownych owiadcze, wniesienia wkadw oraz rejestracji. Zgodnie z art.
134 2 k.s.h., podobnie jak przy spce jawnej, w komandytowo-akcyjnej mowa jest o
zawizaniu spki. Chodzi o stan przed wpisem do rejestru spki. Podstawowym problemem
jest, od jakiego momentu moemy mwi o zawizaniu spki. Istotn rol w procesie
tworzenia spki spenia umowa zaoycielska. Umowa spki komandytowo-akcyjnej
obejmuje statut (podpisany co najmniej przez wszystkich komplementariuszy) oraz
sporzdzone w formie aktu notarialnego owiadczenia zawierajce zgod na zawizanie
spki, brzmienie statutu i na objcie akcji. Umowa zaoycielska jest wic zbiorem czynnoci
prawnych, ktre s dokonywane midzy wsplnikami zaoycielami i przyszymi
akcjonariuszami i nimi a zaoycielami. Wyjanienie powysze byo konieczne dla ustalenia
momentu zawizania spki. W teorii mona dostrzec dwa stanowiska co do ustalenia
momentu zawizania spki. Zgodnie z jednym, moim zdaniem bdnym - do zawizania
spki dochodzi ju z chwil podpisania statutu, gdy przyjmuje si niestosowanie art. 310
k.s.h. (tak bdnie A. Szumaski (w:) Kodeks , 2001, t. I, s. 688-689; T. Siemitkowski, R.
Potrzeszcz (w:) Komentarz. Spki osobowe, s. 340; J. Bieniek, M. Bieniak, Spka
wymg z art. 129 k.s.h., to mogaby powsta spka jednoosobowa, co jest niedopuszczalne
(zob. A. Kidyba, Atypowe..., wyd. 2, op. cit., s. 91 i n.).
Statut spki komandytowo-akcyjnej jest jednym z elementw umowy zaoycielskiej
spki, a wic warunkiem utworzenia spki, ale z drugiej strony jest wyznacznikiem jej
zdolnoci prawnej po wpisaniu do rejestru. Przyjcie statutu polega na uzyskaniu konsensusu
przynajmniej wszystkich komplementariuszy co do jego postanowie. W tym sensie
komplementariusze podpisujcy statut staj si wsplnikami-zaoycielami. Statut nie ma
jednak cech klasycznej umowy spki, gdy jest tylko jednym z elementw umownie
nazwanej umowy spki komandytowo-akcyjnej. Nie mona mu wic przyzna cech
wskazywanych przy klasycznej umowie (np. odpatnoci; A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s. 566568 i n.).
2.
Tre statutu spki komandytowo-akcyjnej
Statut spki komandytowo-akcyjnej ma rozbudowan tre w stosunku do wszystkich
dotychczas omwionych umw spek osobowych. Jego tre jest wsza od statutu spki
akcyjnej. Przede wszystkim wyrnia go - wrd elementw obligatoryjnych - okrelenie
wkadw wnoszonych przez kadego komplementariusza i ich wartoci, nazwiska, imiona
(firmy, nazwy) komplementariuszy oraz ich siedziby, adres, adresy do dorcze. Wie si to
w sposb oczywisty ze specyfik spki komandytowo-akcyjnej.
Do minimalnej treci statutu spki komandytowo-akcyjnej naley zaliczy (zob. A.
Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s. 573 i n.):
1) firm i siedzib spki,
2) przedmiot dziaalnoci spki,
3) czas trwania spki, jeeli jest oznaczony,
4) oznaczenie wkadw wnoszonych przez kadego komplementariusza oraz ich warto,
5) wysoko kapitau zakadowego, sposb jego zebrania, warto nominaln akcji i ich
liczb ze wskazaniem, czy akcje s imienne czy na okaziciela,
6) liczb akcji poszczeglnych rodzajw i zwizane z nimi uprawnienia, jeeli maj by
wprowadzone akcje rnych rodzajw,
7) nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) komplementariuszy oraz ich siedziby, adresy
albo adresy do dorcze,
8) organizacj walnego zgromadzenia i rady nadzorczej, jeeli ustawa lub statut
przewiduje ustanowienie rady nadzorczej (por. take J. Jacyszyn, Istota..., cz. I, op.
cit., s. 70 i n.).
Ad 1. Firma i siedziba spki
Firma spki komandytowo-akcyjnej zostaa uregulowana w art. 127 k.s.h. Pamita
naley o tym, e problematyka firmy jest obecnie przedmiotem regulacji kodeksu cywilnego
(art. 431-4310 k.c.); por. uwagi na temat firmy zawarte w czci odnoszcej si do firmy spki
jawnej - tytu I, cz 2, rozdzia 1, 2.
Firma spki komandytowo-akcyjnej zostaa uregulowana w sposb bardzo zbliony do
takiej regulacji w spce komandytowej. Powinna ona zawiera nazwiska jednego albo kilku
komplementariuszy oraz dokadne oznaczenie: "spka komandytowo-akcyjna". Nazwisko
akcjonariusza nie moe by zamieszczone w firmie spki komandytowo-akcyjnej (art. 124 4
k.s.h.).
W ten sposb identyfikowani s wsplnicy odpowiadajcy w sposb nieograniczony,
natomiast nie mona zamieszcza w firmie nazwisk akcjonariuszy. Firma spki
komandytowo-akcyjnej, zawierajca nazwisko tylko jednego komplementariusza, daje
minimum wiadomoci na temat skadu tej grupy wsplnikw. Pen informacj uzyskamy w
sytuacji, gdy nazwiska wszystkich komplementariuszy zostan uyte w firmie. Szczeglne
znaczenie w kontekcie spki komandytowo-akcyjnej ma art. 127 3 k.s.h., regulujcy
brzmienie firmy w sytuacji, gdy komplementariuszem jest osoba prawna. W takim przypadku
firma spki powinna zawiera pene brzmienie firmy (firm) tej osoby prawnej i zawiera
dodatek "spka komandytowo-akcyjna". Takie rozstrzygnicie jest szczeglnie istotne wobec
prawem,
4) potwierdzony przez bank lub firm inwestycyjn dowd wpaty na akcje, dokonanej na
rachunek zaoycieli (lub zaoyciela) dziaajcego w imieniu spki; w przypadku gdy
statut przewiduje pokrycie kapitau zakadowego wkadami niepieninymi po
dokonaniu rejestracji, naley doczy owiadczenie wszystkich komplementariuszy,
e wniesienie tych wkadw do spki jest zapewnione zgodnie z postanowieniami
statutu przed upywem terminu okrelonego w art. 309 3,
5) dokument stwierdzajcy ustanowienie osb uprawnionych do prowadzenia spraw i
reprezentacji oraz rady nadzorczej spki z wyszczeglnieniem ich skadu osobowego,
6) zezwolenie lub dowd zatwierdzenia statutu przez waciwy organ wadzy publicznej,
jeeli s one wymagane do powstania spki,
7) owiadczenie, o ktrym mowa w art. 310 2, jeeli komplementariusze zoyli takie
owiadczenie (A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. II, s. 133 i n.).
Ad 6. Wpis do KRS
Spka jako podmiot prawa i przedsibiorca powstaje z chwil wpisu do rejestru. Jest to
czynno techniczna dokonywana przez pracownikw sdu polegajca na wprowadzeniu do
systemu informatycznego danych okrelonych w wydanym przez sd postanowieniu. Wpis
ma charakter konstytutywny (zob. E. Marszakowska-Krze, Wpisy w rejestrze
przedsibiorcw dotyczce spek handlowych, Warszawa 2004, s. 125 i n.).
2.
Utworzenie spki przez wpis spki przeksztaconej
Szczeglny tryb utworzenia spki ma miejsce w przypadku przeksztacenia spek w
spk komandytowo-akcyjn. Zastosowanie mie tu bd uwagi zawarte w tytule I, czci 6
niniejszej pracy oraz uzupeniajce uwagi odnoszce si do art. 576, 583 2 k.s.h. jako
specyficznych dla utworzenia spki osobowej lub kapitaowej.
W wypadku przeksztacenia spki kapitaowej w spk komandytowo-akcyjn podjcie
uchway o przeksztaceniu wymaga, oprcz uzyskania poparcia wsplnikw (akcjonariuszy)
reprezentujcych 2/3 kapitau zakadowego (chyba e umowa lub statut przewiduje warunki
surowsze), zgody osb, ktre w spce przeksztaconej maj sta si komplementariuszami.
Zgoda taka winna by wyraona w formie pisemnej pod rygorem niewanoci. Dodatkowo,
jeli przeksztaceniu ulega spka akcyjna, odpowiednie zastosowanie znajd przepisy
regulujce tre dokumentw akcyjnych, terminy oraz sposoby dokonywania wpat na akcje
oraz zasady ich wydawania, gdy dokumenty akcji przeksztaconej spki akcyjnej ulegn
uniewanieniu z dniem przeksztacenia.
W sytuacji gdy przeksztaceniu w spk komandytowo-akcyjn bdzie podlega spka
osobowa, konieczne jest, aby uchwa przeksztaceniow poparli wszyscy wsplnicy spki
przeksztacanej. W przypadku przeksztacenia spki jawnej albo spki partnerskiej, w ktrej
wszyscy wsplnicy prowadzili sprawy spki, nie ma obowizku sporzdzania planu
przeksztacenia ani te (co oczywiste) poddawaniu go badaniu biegego rewidenta. Ponadto
nie ma koniecznoci zachowania formalnego trybu zawiadamiania wsplnikw oraz
udostpniania im dokumentacji przeksztaceniowej (gdy informacje te s im znane z racji
prowadzenia spraw spki).
Szczeglnym trybem omawianego przeksztacenia jest sytuacja, w ktrej spadkobierca
zmarego wsplnika spki jawnej zada przeksztacenia tej spki w spk komandytow i
przyznania statusu komandytariusza. W powyszym stanie faktycznym pozostali wsplnicy
mog alternatywnie powzi uchwa o przeksztaceniu spki jawnej w spk
komandytowo-akcyjn, przyznajc spadkobiercy, ktry zgosi danie, status akcjonariusza
w przeksztaconej spce. W takiej sytuacji procedura przeksztaceniowa wymaga
sporzdzania planu przeksztacenia, poddania go badaniu oraz zachowania procedur
informowania wsplnikw i zaznajomienia ich z dokumentacj (szerzej zob. T. Bieniek,
Charakter..., op. cit. , s. 153 i n.).
3.
wsplnikw, aby mogli oni decydowa w spce rwnie w przyszoci (cho uprawnienia
komplementariuszy s bardzo daleko idce - por. art. 146 2 i 3 k.s.h.). Niezalenie od
modelu spki komandytowo-akcyjnej z udziaem spki z o.o. lub akcyjnej w charakterze
komplementariusza ("spka z o.o. i spka" - spka komandytowo-akcyjna; "spka z o.o." spka komandytowo-akcyjna; "spka akcyjna i spka" - spka komandytowo-akcyjna;
"spka akcyjna" - spka komandytowo-akcyjna) mog wystpi takie rozwizania, w ktrych
zostan wykorzystane inne typy spek osobowych.
Nie ma przeszkd, aby na przykad powstay "spka jawna i spka" - spka
komandytowo-akcyjna; "spka jawna" - spka komandytowo-akcyjna; "spka partnerska i
spka" - spka komandytowo-akcyjna, "spka partnerska" - spka komandytowo-akcyjna,
czy w kocu "spka komandytowo-akcyjna i spka" - spka komandytowo-akcyjna; "spka
komandytowo-akcyjna" - spka komandytowo-akcyjna. Do konstrukcji tych bd miay
zastosowanie uwagi zaprezentowane przy omawianiu spki komandytowej z udziaem spek
kapitaowych i osobowych jako komplementariuszy, z uwzgldnieniem specyfiki dziaania
kadej ze spek wystpujcych w charakterze komplementariuszy. Wskaza wic naley, e
w przypadku spki z o.o. i akcyjnej czynnoci te mog by podejmowane przez zarzd,
prokurentw, penomocnikw. W przypadku spki jawnej jako komplementariusza - mog
dziaa wsplnicy, penomocnicy, w przypadku spki partnerskiej - partnerzy, penomocnicy
albo ewentualnie zarzd powoany w trybie art. 97 k.s.h. W przypadku spki komandytowej
jako komplementariusza spki komandytowo-akcyjnej mog dziaa komplementariusze
spki komandytowej, a komandytariusze w zakresie dopuszczonym do prowadzenia spraw
albo jako penomocnicy tej spki. W ostatnim z rozwaanych przypadkw, jeeli
komplementariuszem spki komandytowo-akcyjnej jest inna spka komandytowo-akcyjna,
podejmuje ona czynnoci przez komplementariuszy, a reprezentacja moe by powierzona
akcjonariuszom (art. 138 k.s.h.). Co do nakadania si sfer dziaania - por. uwagi zawarte w
rozdziale 4 niniejszej czci.
Jednake naley te wywody uzupeni wyjanieniem zasad uczestniczenia
komplementariuszy i akcjonariuszy przy podejmowaniu decyzji. Dotyczy to spki
komandytowo-akcyjnej jako takiej, ale nie spki komandytowo-akcyjnej jako wsplnika innej
spki komandytowo-akcyjnej czy to wystpujcego w charakterze komplementariusza, czy
te akcjonariusza, gdy w takim przypadku powysze uwagi nie maj zastosowania. W
imieniu spki wystpuj wwczas - jak to zostao wskazane - komplementariusze,
penomocnicy (rwnie akcjonariusze) i prokurenci. Nie mog natomiast wystpi wsplnicy
dziaajcy w charakterze walnego zgromadzenia. Natomiast w przypadku walnego
zgromadzenia spki komandytowo-akcyjnej prawo do udziau w nim ma akcjonariusz oraz
komplementariusz, take w przypadku gdy nie jest akcjonariuszem spki komandytowoakcyjnej. Jednake naley odrni sytuacj akcjonariuszy i komplementariuszy sensu stricto
przy wykonywaniu prawa gosu. Kada akcja objta lub nabyta przez osob, ktra nie jest
komplementariuszem, daje prawo do jednego gosu, chyba e statut stanowi inaczej (art. 145
3 k.s.h.). Oznacza to, e statut moe wprowadzi uprzywilejowanie co do gosu (najwyej
dwa gosy na jedn akcj). Natomiast kada akcja objta lub nabyta przez
komplementariusza daje prawo do jednego gosu. Nie jest wic moliwe uprzywilejowanie co
do
gosu
komplementariusza-akcjonariusza.
Akcjonariusze
decyduj
razem
z
komplementariuszami w tych wszystkich sprawach, ktre nie s wymienione w art. 146 2 i
3 k.s.h. Gosowanie w sprawach, o ktrych mowa w tych przepisach, odbywa si z udziaem
wszystkich wsplnikw i potrzebna jest zgoda wszystkich (art. 146 2 k.s.h.) lub wikszoci
(wicej ni poowy - art. 146 3 k.s.h.) komplementariuszy (A. Kidyba, Kodeks, 2006, t. I, s.
641-643).
2.
Rodzaje praw wsplnikw
1. Komplementariusze
Wsplnicy majcy status tylko komplementariuszy maj analogiczne prawa jak wsplnicy
spki jawnej. Niemniej wskutek wystpowania w spce komandytowo-akcyjnej
akcjonariuszy, moliwoci wystpienia rady nadzorczej, podejmowania uchwa przez
komplementariuszy w szczeglny sposb, niektre prawa komplementariuszy ulegaj
modyfikacjom w stosunku do klasycznej sytuacji praw wsplnikw jawnych. Do takich
najwaniejszych praw nale w szczeglnoci te, ktre mog si wiza z zamiarem
osignicia podwjnego statusu komplementariusza-akcjonariusza. Do dodatkowych praw
naley wic prawo do wniesienia wkadw na kapita zakadowy i osiganie statusu
akcjonariusza.
Z kolei ograniczenie praw komplementariusza w stosunku do klasycznych uprawnie
wsplnika jawnego - w zwizku z relacj do rady nadzorczej i walnego zgromadzenia, jest
ograniczeniem praw wsplnika do prowadzenia spraw spki tylko do tych, ktre nie s
przypisane walnemu zgromadzeniu albo radzie nadzorczej. O przekazanych kompetencjach
decyduje statut spki lub przepisy kodeksu spek handlowych (A. Kidyba, K. KopaczyskaPieczniak, P. Bryowski, Prawo spek..., op. cit., s. 118-120).
Komplementariusz jest pozbawiony prawa bycia czonkiem, rady nadzorczej, chyba e
jest pozbawiony prawa prowadzenia spraw spki lub jej reprezentowania.
Dodatkowym prawem komplementariusza jest udzia w walnym zgromadzeniu nawet
wwczas, gdy nie jest on akcjonariuszem spki komandytowo-akcyjnej. Prawo to moe by
zwizane z okrelon aktywnoci na walnym zgromadzeniu (np. zabieranie gosu,
wyjanienia itp.). Natomiast nie mona wiza tego prawa z gosowaniem akcjami na walnym
zgromadzeniu. Udzia w walnym zgromadzeniu wie si natomiast z innym prawem
komplementariusza, mianowicie wyraaniem zgody na okrelone uchway walnego
zgromadzenia, jeeli odbywa si to na tyme zgromadzeniu. Wydaje si, e prawo sprzeciwu
komplementariusza w stosunku do uchwa walnego zgromadzenia wymienione w art. 146 2
k.s.h. ma kapitalne znaczenie i decyduje o bardziej "jawnym" (opartym na modelu spki
jawnej) ni akcyjnym charakterze spki komandytowo-akcyjnej w Polsce. Komplementariusz
- choby jeden - sprzeciwiajc si okrelonym uchwaom walnego zgromadzenia, powoduje,
e uchway s nieskuteczne. Dotyczy to:
1) powierzenia prowadzenia spraw oraz reprezentowania spki jednemu albo kilku
komplementariuszom,
2) podziau zysku za rok obrotowy w czci przypadajcej akcjonariuszom,
3) zbycia i wydzierawienia przedsibiorstwa spki lub jego zorganizowanej czci oraz
ustanowienia na nim prawa uytkowania,
4) zbycia nieruchomoci spki,
5) podwyszenia i obnienia kapitau zakadowego,
6) emisji obligacji,
7) poczenia i przeksztacenia spki,
8) zmiany statutu,
9) rozwizania spki,
10) innych czynnoci przewidzianych w kodeksie spek handlowych lub w statucie.
Trzeba sobie wyobrazi, e od decyzji jedynego komplementariusza zaley cay szereg
praw przysugujcych akcjonariuszom. Dlatego te na przykad prawo do dywidendy
przysugujce akcjonariuszom jest prawem warunkowym uzalenionym od zgody wszystkich
komplementariuszy. Nie moe by wtpliwoci, e wanie przyjty w art. 146 2 i 3 k.s.h.
katalog spraw wymagajcych zgody komplementariuszy decyduje o swobodzie dziaania
spki. Wydaje si ponadto, e kompetencje przysugujce komplementariuszowi s
"skrojone" jakby dla spek komandytowo-akcyjnych, gdzie jest niewielu komplementariuszy.
Trudno sobie wyobrazi praktyczne funkcjonowanie spki komandytowo-akcyjnej przy duej
grupie komplementariuszy, gdzie jedno weto niweczy uchway walnego zgromadzenia.
Ograniczeniu moe ulec rwnie prawo indywidualnej kontroli spraw spki, jeeli
ustanowiona jest rada nadzorcza. Jeszcze inna modyfikacja praw wsplnikw dotyczy udziau
w zyskach. Zasad jest, e komplementariusze i akcjonariusze uczestnicz w zysku
proporcjonalnie do wkadw wnoszonych do spki, chyba e statut stanowi inaczej. Jednake
jeeli statut nie stanowi inaczej, komplementariuszom niepozbawionym prawa prowadzenia
spki) i z obowizku tego aden akcjonariusz nie moe zosta zwolniony. Co do charakteru
wkadu na kapita zakadowy oraz dopuszczalnych jego przedmiotw por. uwagi zawarte w
czci 1, rozdzia 4 niniejszego tytuu.
W braku dokonania przez akcjonariusza wpat na akcje powstaje po jego stronie
obowizek zapaty ustawowych odsetek oraz wyrwnania wyrzdzonej szkody, chyba e
statut zawiera w tym wzgldzie odmienne postanowienia. Jeeli akcjonariusz nie wnis
wkadu, odsetek, nie zapaci odszkodowania lub innych patnoci ujtych w statucie w cigu
miesica od upywu terminu patnoci, wwczas moe zosta pozbawiony swoich praw
udziaowych przez uniewanienie dokumentw akcyjnych lub wiadectw tymczasowych.
Decyzj o uniewanieniu podejmuj komplementariusze uprawnieni do prowadzenia spraw
spki.
Pozostae, ujte w statucie szczeglne obowizki akcjonariuszy spki komandytowoakcyjnej s najczciej nastpstwem przyznania akcjonariuszowi ponadstandardowych
uprawnie (por. uwagi zawarte w rozdziale 1, 2, pkt 2). Mimo i stosowanie w odniesieniu
do akcjonariuszy spki komandytowo-akcyjnej regulacji zawartej w art. 20 k.s.h. wydaje si
by wtpliwe, to jednak dobre obyczaje kupieckie oraz zasady racjonalnego obrotu
gospodarczego przemawiaj za tym, aby wszelkie ponadstandardowe uprawnienia
akcjonariuszy miay uzasadnienie bd to w ich wikszym zaangaowaniu kapitaowym
(przez "przepacenie" akcji tzw. agio), bd te w dodatkowych wiadczeniach, do ktrych
akcjonariusza zobowizuje statut spki.
Normy zawarte w przepisach kodeksu spek handlowych dopuszczaj w szczeglnoci
powizanie z akcj obowizku powtarzajcych si wiadcze niepieninych przez dokadne
oznaczenie rodzaju oraz zakresu wiadcze (a take obcionych akcji) w statucie spki.
Omawiany ciar moe by zwizany z akcj imienn (art. 356 1 k.s.h.) i bdzie obcia
kadoczesnego uprawnionego z danej akcji. wiadczenia akcjonariusza objte wspomnianym
obowizkiem musz mie charakter niepieniny i powtarzajcy si, a ponadto powinny by
zwizane z przedmiotem dziaalnoci spki lub przydatne w dziaalnoci spki. Moe to
dotyczy dostarczania surowcw, rodkw produkcji albo usug reklamowych. Spenianie
przez akcjonariusza wiadcze niepieninych ma charakter odpatny i rodzi po stronie spki
obowizek zapaty wynagrodzenia (art. 356 4 k.s.h.). Z drugiej jednak strony akcje
obcione obowizkiem powtarzajcych si wiadcze niepieninych mog by
przenoszone na osoby trzecie tylko za zgod spki, ktra z kolei moe jej odmwi
uzasadniajc to istnieniem wanych powodw. W wypadku odmowy spka nie ma obowizku
wskazania akcjonariuszowi innego nabywcy. Wypada jeszcze doda, e na gruncie regulacji
zawartej w art. 304 2 pkt 2 k.s.h., ktra stanowi, e statut spki akcyjnej powinien
zawiera, pod rygorem bezskutecznoci wobec spki, postanowienia dotyczce wszelkich
zwizanych z akcjami obowizkw wiadczenia na rzecz spki, poza obowizkiem wpacenia
nalenoci za akcje, podniesiono tez, w myl ktrej cytowany przepis moe stanowi
podstaw zwizania z akcjami rnych obowizkw wiadcze na rzecz spki, nie za
jedynie obowizku powtarzajcych si wiadcze niepieninych (por. A. Szajkowski, Umowa
spki handlowej, Studia Prawnicze 2001, nr 3-4, poz. 319 i n.). Jednak cz uznanych
przedstawicieli doktryny odnosi si z rezerw do wskazanej teorii konsekwentnie podnoszc,
e obowizki wiadcze, o ktrych mowa w tym przepisie, to jedynie obowizek
powtarzajcych si wiadcze niepieninych (por. J. Frckowiak (w:) Kodeks, 2001, s. 577 i
S. Sotysiski (w:) S. Sotysiski, A. Szajkowski, A. Szumaski, J. Szwaja, Kodeks spek
handlowych, t. III, Komentarz do artykuw 301-458, Warszawa 2003, s. 218-219).
3.
Komplementariusze-akcjonariusze
Z punktu widzenia obowizkw komplementariuszy-akcjonariuszy ma miejsce - inaczej
ni to jest w przypadku praw tego wsplnika - sumowanie obowizkw komplementariuszy i
akcjonariuszy (por. uwagi zawarte w 1-2 niniejszego rozdziau).
Cz 4.
cakowitego powierzenia prowadzenia spraw spki osobom trzecim. Nie mona wic
"wyprowadzi" na zewntrz procesu podejmowania decyzji w spce. Ukad podmiotowy
prowadzenia spraw moe by wic nastpujcy:
1) sprawy prowadz tylko komplementariusze,
2) sprawy prowadzi wybrana grupa (jeden lub wicej koplementariuszy),
3) sprawy prowadz komplementariusze (komplementariusz) i osoby trzecie.
Przepisy kodeksu spek handlowych nie wprowadzaj, poza wspomnianym art. 140 3 i
art. 141, diametralnych zmian zasad prowadzenia spraw w spce komandytowo-akcyjnej w
stosunku do przedstawionych przy spce jawnej. W art. 140 3 przyjmuje si, e zmiana
statutu moe pozbawi prawa prowadzenia spraw spki lub przyzna takie prawo
komplementariuszowi;
pozbawienie
wymaga
zgody
wszystkich
pozostaych
komplementariuszy. Zmiana statutu wymaga wikszoci 3/4 gosw akcjonariuszy i musi by
zaakceptowana przez wszystkich komplementariuszy.
Generalne zasady prowadzenia spraw spki moemy sprowadzi do nastpujcych
ustale:
1) kady komplementariusz ma prawo i obowizek prowadzenia spraw spki,
2) kady komplementariusz moe bez uprzedniej uchway wsplnikw prowadzi sprawy,
ktre nie przekraczaj zakresu zwykych czynnoci,
3) jeeli sprawa ma charakter nieprzekraczajcy zwykych czynnoci i wymagana jest do
tego uchwaa, potrzebna jest jednomylno wszystkich majcych prawo prowadzenia
spraw spki,
4) jeeli czynno ma charakter zwykych czynnoci, a ktrykolwiek z komplementariuszy
sprzeciwi si jej dokonaniu, wymagana jest uchwaa pozostaych komplementariuszy
majcych prawo prowadzenia spraw,
5) jeeli czynno ma charakter czynnoci przekraczajcej zwyke czynnoci spki,
potrzebna jest uchwaa wszystkich komplementariuszy, w tym rwnie wyczonych
od prowadzenia spraw,
6) czynnoci nage, ktrych zaniechanie mogoby wyrzdzi spce powan szkod,
mog by dokonane przez kadego z komplementariuszy uprawnionych do
prowadzenia spraw spki bez uchway (H. Urbaczyk, Prowadzenie..., op. cit., s. 6-7).
Rozwinicie tych zasad - por. tytu I, cz 4, rozdzia 1 - dotyczcy spki jawnej.
Niemniej spka komandytowo-akcyjna, jak to ju zostao wielokrotnie stwierdzone,
powstaje najczciej w sytuacji, gdy istnieje ju podmiot na rynku i staje si
komplementariuszem. Najczciej jest to spka z o.o. lub akcyjna. Dlatego naley
przedstawi problemy zwizane z podejmowaniem decyzji przez komplementariusza
bdcego spk z o.o. i akcyjn. Powysze zagadnienia byy przedmiotem analizy naukowej,
w szczeglnoci w odnieieniu do konstrukcji spki komandytowej (zob. A. Kidyba, Zasady
dziaania..., op. cit., s. 28 i n.), w zwizku ze wzmoonym zainteresowaniem t spk (por.
m.in. A. Kappes, Odpowiedzialno komandytariusza za zobowizania spki, Krakw 1997
oraz Spka komandytowa, Warszawa 1999, s. 4 i n.). Podstaw genetycznych tworzenia
spek komandytowo-akcyjnych z udziaem spek z o.o. albo akcyjnych jako
komplementariuszy naley poszukiwa wanie w analogicznej konstrukcji spki
komandytowej.
W literaturze nie byo wtpliwoci co do moliwoci tworzenia spek komandytowych z
udziaem spki z o.o. jako komplementariusza (por. A. Kidyba, Status prawny
komandytariusza , Bydgoszcz 2000, s. 31 i n.; S. Kos, Spka komandytowa z udziaem spki
z o.o. jako komplementariusza, Krakw 1995, s. 21 i n.; M.J. Ulatowski, Spka z o.o. & Co.
Spka komandytowa w prawie polskim, Mon.Praw. 1995, nr 9-10, s. 68; G. Tracz, Spka
komandytowa jako spka kapitaowa, PUG 1994, nr 6, s. 5 i n.; E.J. Krzeniak, Spka
komandytowa z udziaem spki z ograniczon odpowiedzialnoci w prawie niemieckim,
Rejent 1998 nr 1, s. 65 i n.; M.R. Podwiadek, Spka z ograniczon odpowiedzialnoci jako
komplementariusz w spce komandytowej, PPH 2001, nr 10, s. 1-11). Wzorowano si przy
tym na popularnej w Niemczech konstrukcji GmbH & Co KG, czyli spki komandytowej z
udziaem spki z o.o. jako komplementariusza.
Konstrukcja spki komandytowo-akcyjnej z udziaem spki z o.o. albo akcyjnej jako
syndyk czy kurator spki. Dokonujc czynnoci prawnych osoby te dziaaj "za" spk z o.o.
lub akcyjn (organ) albo "w jej imieniu" (pozostali reprezentanci). Komplementariusz z kolei
dokonuje czynnoci prawnych w imieniu spki. W omawianej sytuacji komplementariuszy osb prawnych osoby te dziaaj "za" ("w imieniu") osoby prawnej (komplementariusza), a
take w imieniu spki komandytowo-akcyjnej. Dochodzi wic i w tym przypadku do naoenia
dwch sfer kompetencyjnych wsplnika i realizacji praw i obowizkw wynikajcych z tego
faktu, a take realizacji praw i obowizkw wynikajcych z dziaania zgodnego z wewntrzn
struktur tej osoby prawnej (A. Kidyba, Status..., op. cit., s. 90). W przypadku reprezentacji
jednoosobowej techniki reprezentacji pokrywaj si ze sob. Gorzej jest, jeeli wystpuje
dysharmonia midzy na przykad reprezentacj czn obowizujc w spce (z o.o.,
akcyjnej) a reprezentacj jednoosobow komplementariusza w spce komandytowo-akcyjnej
lub odwrotnie, gdy wymagana jest reprezentacja jednoosobowa w spce z o.o. (akcyjnej), a
czna reprezentacja spki komandytowo-akcyjnej przez komplementariusza. Jednake w
przypadku reprezentacji cznej (gdy zgodnie z umow spki taka zostanie wprowadzona art. 30 1 w zw. z art. 126 1 pkt 1 k.s.h.) i cznej reprezentacji w spce z o.o. (akcyjnej)
udzia w takim procesie musz bra nie na przykad dwie, ale nawet trzy osoby.
Rozstrzygnicia
wymaga,
czy
zarzd
spki
z
o.o.
(akcyjnej)
bdcej
komplementariuszem dziaa za spk komandytowo-akcyjn czy za spk macierzyst (z
o.o., akcyjn). Wydaje si, e w rozwaanym wariancie podjcie czynnoci przez organ lub
innych zastpcw wie si z osob prawn w strukturze, w ktrej si znajduje lub ktra
umocowuje do takiego dziaania (A. Kidyba, Status..., op. cit., s. 90). Jednake dziki
"powizaniom" udziaowym w spce skutki takiego dziaania przypisuje si rwnie spce
komandytowo-akcyjnej (A. Kidyba, Status..., op. cit., s. 91). Realizacja tego stosunku z
osobami trzecimi opiera si na wewntrznym stosunku wynikajcym z czonkostwa w spce,
istniejcym midzy spk komandytowo-akcyjn a komplementariuszem - osob prawn (A.
Kidyba, Status..., op. cit., s. 91). Taki stosunek wewntrzny jest podstaw do wystpowania
zastpcw osoby prawnej ze skutkiem bezporednio dla spki komandytowo-akcyjnej.
Upowanienie do reprezentacji przysugujce komplementariuszowi - osobie prawnej (spka
z o.o., akcyjna) powoduje, e skutki dziaania organw czy innych zastpcw realizuj si
bezporednio w spce. Nie wystpuj oni we wasnym imieniu na cudzy rachunek. Jednake
naley dostrzec, e w takim przypadku, jeeli dziaa organ osoby prawnej, to staje si on w
istocie "narzdziem" osoby prawnej dziaajcym w charakterze przedstawiciela ustawowego
(komplementariusz). Organ ten, dziaajc za osob prawn, dziaa w imieniu spki
komandytowo-akcyjnej. W ten sposb osoba prawna staje si przedstawicielem ustawowym
spki komandytowo-akcyjnej, ale realizacja praw i obowizkw odbywa si przez
reprezentanta. Oznacza to, e nie ma koniecznoci przeniesienia praw i zwolnienia si od
obowizkw przez osoby fizyczne - organ spki z o.o. (akcyjnej) dziaajcych jako
komplementariusze. Czynnoci te realizowane s bezporednio dla spki komandytowoakcyjnej, a nie dla osoby prawnej reprezentujcej (A. Kidyba, Status..., op. cit., s. 92). Osoby
bdce zastpcami osoby prawnej swoje umocowanie do dziaania czerpi z przepisw
dotyczcych tej osoby (ustawa, statut, umowa). W przypadku jeeli dziaaj inni zastpcy
spki z o.o. lub akcyjnej, tj. penomocnicy, prokurenci, a take przedstawiciele ustawowi,
relacje do spki komandytowo-akcyjnej s podobne, ale wynikaj nie z faktu bycia organem,
ale umowy spki (statutu). Dziaanie penomocnikw w imieniu osoby prawnej staje si
dziaaniem przedstawiciela ustawowego spki komandytowo-akcyjnej, dziaanie prokurentw
spki z o.o. lub akcyjnej staje si dziaaniem przedstawiciela ustawowego spki
komandytowo-akcyjnej, za dziaanie przedstawicieli ustawowych spki z o.o. (akcyjnej)
pokrywa si w sferze kompetencji do dziaania jako komplementariusz z dziaaniem
przedstawiciela ustawowego spki komandytowo-akcyjnej (zob. A. Kidyba, Zasady..., op.
cit., s. 35-36).
Wtpliwoci moe budzi zastpowanie osoby prawnej bdcej komplementariuszem
przez likwidatorw czy syndyka masy upadoci. W obu przypadkach cel, na jaki jest
skierowane dziaanie tych osb w spce z o.o. (akcyjnej), jest bardzo wyranie okrelony,
trudno wic przyj, e do obowizku na przykad likwidatora powinno nalee nie tylko
prowadzenie czynnoci likwidacyjnych, ale rwnie aktywna dziaalno zwizana z
CoKG (spka z o.o. i spka, "spka komandytowo-akcyjna") lub AG & CoKG (spka akcyjna
i spka "spka komandytowo-akcyjna"), gdy sowa "i spka" zakadaj istnienie jeszcze
innych komplementariuszy. W przeciwnym razie firma takiej spki brzmiaaby analogicznie
do firmy spek typu GmbH-KG spka z o.o. - spka komandytowa, czy AG-KG spka
akcyjna - spka komandytowo-akcyjna (oczywicie zamiast sw "spka z o.o." czy "spka
akcyjna" naley wprowadzi konkretn firm takiej spki). W prawie niemieckim wyrnia si
powiernictwo prawdziwe i powiernictwo nieprawdziwe. Przy powiernictwie prawdziwym
komandytariusze zawieraj umow z powiernikiem o oddanie udziau inwestora w
zarzdzanie powiernikowi. W ten sposb powierzyciel nie staje si wsplnikiem spki, nie
jest wpisywany do rejestru, nie ma adnych roszcze w stosunku do powiernika na podstawie
umowy z nim zawartej (OLG Frankfurt, OLGZ 1997, s. 339 i n.). W konsekwencji
powierzycielom nie przysuguje ani prawo gosu, ani inne prawa do uczestnictwa w
prowadzeniu spraw (BGH 23, s. 354 i n.; OLG Frankfurt, OLGZ 1997, s. 339 i n.).
Obok powiernictwa prawdziwego w przypadku spki komandytowej wyrniano
powiernictwo nieprawdziwe, tj. takie, w ktrym sami inwestorzy s komplementariuszami lub
komandytariuszami w spce komandytowej. Zawieraj oni jednak z powiernikiem, ktry jest
wsplnikiem tej spki, umow powiernicz przewidujc, e powiernik realizuje prawa
wsplnika przysugujce mu jako udziaowcowi w spce (U. Eisenhardt, Gesellschaftsrecht,
op. cit., s. 238). Wydaje si, e polskie rozwizanie w spce komandytowej i komandytowoakcyjnej mona na tym etapie odnosi tylko do powiernictwa okrelanego w Niemczech jako
nieprawdziwe. W przypadku gdy mowa jest o powiernictwie prawdziwym w sensie cisym,
osoby powierzycieli wsplnikami nie s, a stosunki prawne z powiernikami nie opieraj si
przede wszystkim na ich relacjach wynikajcych ze stosunkw spki. W przypadku polskich
rozwiza rwnie ze wzgldu na stosunkow nowo problematyki bardziej chodzi o
problem samodzielnego podejmowania decyzji i granic, w ktrych decyzje te mog by
podejmowane przez osoby trzecie (A. Kidyba, Status..., op. cit., s. 186).
2.
Reprezentacja
1. Komplementariusze
Czynnoci reprezentacyjne w spce komandytowo-akcyjnej generalnie "oddane" s w
rce komplementariuszy. Wyjtkow kompetencj w tym zakresie ma rada nadzorcza (art.
143 3 k.s.h.). Akcjonariusze z kolei mog reprezentowa spk jedynie jako penomocnicy
lub prokurenci (art. 138 1 k.s.h.). Generalne zasady reprezentacji podlegaj reguom, ktre
zostay przedstawione przy spce jawnej (por. tytu I, cz 4, rozdzia 2, 2).
Jednake art. 137 k.s.h. wprowadza inne w stosunku do spki jawnej zasady
pozbawienia komplementariusza prawa reprezentacji spki. Pozbawienie to moe mie
charakter: 1) dobrowolny, 2) przymusowy.
Dobrowolne pozbawienie prawa do reprezentowania spki moe si odby za jego zgod
wyraon w statucie (pierwotnym) albo nastpnie poprzez zmian statutu. Przyj naley, e
wsplnik moe si godzi na pozbawienie go prawa do reprezentacji. W statucie
zaoycielskim wszyscy musz zaaprobowa jego tre, dlatego take pozbawienie
reprezentacji jest swoist rezygnacj komplementariusza. Jeeli zmieniony jest statut
wikszoci 3/4 gosw akcjonariuszy, to musi si to odby za zgod pozostaych
komplementariuszy, w tym zainteresowanego (art. 146 2 pkt 8 k.s.h.). Przymusowe
pozbawienie moe wystpi w drodze orzeczenia sdu jako nastpstwo sprzeciwu
komplementariusza do uchway o pozbawieniu go prawa do reprezentacji. Jeeli wic na
walnym zgromadzeniu bya gosowana sprawa odebrania komplementariuszowi prawa do
reprezentowania, a nie godzi si on na takie rozstrzygnicie, powinien zgosi sprzeciw do
protokou walnego zgromadzenia bd w formie pisemnej z podpisem notarialnie
powiadczonym, nie pniej ni w cigu miesica od dnia powzicia uchway przez walne
zgromadzenie. Sprzeciw tak zoony jest warunkiem rozstrzygnicia sprawy przez sd.
spk bezporednio lub za porednictwem osb trzecich akcji, obligacji lub innych tytuw
uczestnictwa w zyskach albo podziale majtku, obowizany jest do naprawienia szkody, jeeli
zamieci w ogoszeniach lub zapiskach faszywe dane lub w inny sposb dane te
rozpowszechnia albo podajc dane o stanie majtkowym spki zatai okolicznoci, ktre
powinny by ujawnione zgodnie z obowizujcymi przepisami (art. 484 k.s.h.). Jeeli szkoda,
o ktrej mowa w art. 483 i 484 k.s.h., zostaa wyrzdzona przez kilka osb wsplnie, to
odpowiadaj one solidarnie. Powdztwo o odszkodowanie przeciwko komplementariuszom
prowadzcym sprawy i reprezentujcym czonkom rady nadzorczej oraz likwidatorom
wytacza si wedug miejsca siedziby spki (art. 489 k.s.h. w zw. z art. 143 3 k.s.h.).
Niezalenie od roszcze okrelonych w art. 483-487 k.s.h. moliwe jest dochodzenie
naprawienia szkody na zasadach oglnych.
Rozdzia 2.
Nadzr i kontrola w spce komandytowo-akcyjnej
W spce komandytowo-akcyjnej wystpuje szczeglnie zoony problem nadzoru i
kontroli. Naley oddzieli sytuacj, gdy jest ustanowiona rada nadzorcza, i gdy rady
nadzorczej nie ustanowiono.
1.
Nadzr i kontrola przez rad nadzorcz
Problematyka nadzoru w spce komandytowo-akcyjnej z pozoru wydaje si dosy
oczywista. Przy prbie odpowiedzi na pytania o zakres nadzoru ma miejsce skoncentrowanie
si na moliwoci ustanowienia w takiej spce rady nadzorczej. Pomijajc w tym miejscu
problem sprawowania nadzoru i charakteru prawnego nadzoru przy ustanowionej radzie
nadzorczej naley pamita, e ustanowienie to jest obowizkowe, gdy: statut tak stanowi i
gdy liczba akcjonariuszy przekracza 25 osb (art. 142 1 k.s.h.). W pozostaych przypadkach
rada nadzorcza nie musi by ustanawiana (R. Lewandowski, Charakter..., op. cit., s. 41-46).
Pamita naley, e spka komandytowo-akcyjna stanowi pewnego rodzaju mix
compositium midzy spk jawn a spk akcyjn. Bardziej prawidow nazw dla tej spki
byoby okrelenie "spka jawno-akcyjna". Potwierdzeniem tej tezy jest ustawowy ksztat
odesania w sprawach nieuregulowanych w dziale IV kodeksu powiconym spce
komandytowo-akcyjnej odpowiednio do przepisw o spce jawnej (w zakresie stosunku
prawnego komplementariuszy, zarwno midzy sob, wobec wszystkich akcjonariuszy, jak i
wobec osb trzecich, a take do wkadw tych wsplnikw do spki z wyczeniem wkadw
na kapita zakadowy) oraz do przepisw o spce akcyjnej (w pozostaych sprawach, w
szczeglnoci przepisy dotyczce kapitau zakadowego, wkadw akcjonariuszy, akcji, rady
nadzorczej i walnego zgromadzenia - art. 126 1 pkt 1-2 k.s.h.).
Pojcia nadzoru w spce jawnej i akcyjnej rni si midzy sob. Jeeli odnosimy si do
pojcia nadzoru przy ustanowionej radzie nadzorczej, to z pewnoci stwierdzi moemy, e
obejmuje ona stay nadzr nad dziaalnoci spki we wszystkich dziedzinach jej
dziaalnoci. Zgodnie z art. 126 1 pkt 2 k.s.h. stosuje si do niej odpowiednio przepisy o
radzie nadzorczej w spce akcyjnej z wyczeniem, o ktrym mowa w art. 143 2 k.s.h. (tj.
bez prawa zawieszania komplementariuszy w czynnociach w trybie art. 383 k.s.h.). Nadzr
w tym przypadku polega bdzie na podejmowaniu czynnoci permanentnych (obejmujcych
rwnie czynnoci kontrolne) nad wszelkimi dziedzinami funkcjonowania spki (A. Kidyba,
Kodeks, 2006, t. I, s. 623 i n.). Do szczeglnych obszarw rady nadzorczej bdzie nalee
ocena sprawozdania komplementariuszy oraz sprawozdania finansowego spki za poprzedni
rok obrotowy w zakresie ich zgodnoci z ksigami i dokumentami, jak i stanem faktycznym,
ocena wnioskw komplementariuszy co do podziau zysku lub pokrycia straty, skadanie
walnemu zgromadzeniu corocznego pisemnego sprawozdania z wynikw tych ocen. Przyj
wic naley, e rada nadzorcza sprawuje czynnoci nadzorcze, kontrolne i oceniajce.
Dodatkowo moliwe jest przyznanie pewnych uprawnie przy wyraeniu zgody na
akcjonariuszom i komplementariuszom, ktrzy nie maj prawa prowadzenia spraw spki lub
reprezentacji. Na marginesie tej ostatniej uwagi wydaje si wtpliwe przyjcie alternatywy
rozcznej w tym przypadku. Procesy prowadzenia spraw powinny by poddane nadzorowi,
podczas gdy czynnoci reprezentacji z punktu widzenia kontroli nad nimi powinny by
zwizane z przyznanym radzie nadzorczej prawem wyraania zgody na czynnoci
komplementariuszy, penomocnikw czy prokurentw.
Na tle rozwaa dotyczcych nadzoru w spce, bez wzgldu na to, czy realizowany jest
on bezporednio czy porednio z udziaem rady nadzorczej, pojawia si problem wpywu
statusu wsplnika na te procesy. Jak to wynika z art. 142 3-5 k.s.h., istniej wyrane zakazy
uczestniczenia w procesach nadzorczych przy ustanowieniu rady nadzorczej. Zgodnie z tymi
przepisami komplementariusz albo pracownik komplementariusza nie moe by czonkiem
rady nadzorczej. Chodzi tu o komplementariusza, ktry ma prawo prowadzenia spraw lub
reprezentacji spki. Regua ta jest potwierdzeniem zasady, e nie mona by nadzorujcym i
nadzorowanym. Ma zastosowanie przy ustanowionej radzie nadzorczej. Pamita naley, e
zakaz bycia czonkiem rady nadzorczej obejmuje rwnie (art. 387 w zw. z art. 126 1 pkt 2
k.s.h.) prokurentw, likwidatorw, kierownikw oddziaw lub zakadw, zatrudnionych w
spce gwnych ksigowych, radcw prawnych, adwokatw oraz osb bezporednio
podlegych komplementariuszom, majcym prawo prowadzenia spraw i reprezentacji spki
albo likwidatorom. W przypadku uzyskania przez komplementariusza statusu akcjonariusza
przez objcie lub nabycie akcji, taki komplementariusz-akcjonariusz nie wykonuje prawa
gosu z akcji przy podejmowaniu uchwa przez walne zgromadzenie w sprawie powoania
rady nadzorczej. Zakaz ten obejmuje rwnie bycie penomocnikiem pozostaych
akcjonariuszy na walnym zgromadzeniu przy podejmowaniu takich uchwa (art. 142 4
k.s.h.).
Komplementariusze nie maj wpywu na podejmowanie uchwa w tej sprawie przez
walne zgromadzenie, chyba e statut spki wprowadzi taki wymg. Jednake z art. 146 2 i
3 nie wynika taka ustawowa powinno (A. Kidyba, Nadzr..., op. cit., s. 94 i n.).
2.
Nadzr w spce komandytowo-akcyjnej, gdy nie ustanowiono rady nadzorczej
(A. Kidyba, Nadzr..., op. cit., s. 94 i n.):
Zdecydowanie wicej problemw wystpi przy ustaleniu zakresu przedmiotowego i
podmiotowego nadzoru w spce komandytowo-akcyjnej, w ktrej nie zostaa ustanowiona
rada nadzorcza. Przyj naley, e ze wzgldu na charakter prawny nadzoru wzorowanego na
spce akcyjnej nie mona przyj wspistnienia prawa nadzoru komplementariuszy i
jednoczesnego ustanowienia rady nadzorczej. Co prawda w spce z o.o. koegzystencja
prawa indywidualnej kontroli i organw nadzoru jest dopuszczalna, ale w przypadku spki
komandytowo-akcyjnej jako tej, ktra posiada elementy spek akcyjnych, tak moliwo
naley wykluczy i trzeba si opowiedzie za dychotomi w tym zakresie (A. Kidyba,
Nadzr..., op. cit., s. 94 i n.).
Przy odpowiedzi na pytanie o zakres nadzoru w spce komandytowo-akcyjnej, w ktrej
nie ma rady nadzorczej, naley przeanalizowa tre art. 126 k.s.h., ktry decyduje o
stosowaniu przepisw do tej formy spki. Przyj naley, e w sprawach nieuregulowanych w
dziale o spce komandytowo-akcyjnej stosuje si odpowiednio: w zakresie stosunku
prawnego komplementariuszy zarwno midzy sob, wobec wszystkich akcjonariuszy, jak i
wobec osb trzecich, a take do wkadw tyche wsplnikw do spki z wyczeniem
wkadw na kapita zakadowy - przepisy dotyczce spki jawnej. W interesujcej nas kwestii
powstaje pytanie, jaki fragment art. 126 k.s.h. bdzie mg stanowi rdo odpowiedzi na
pytanie o zasady nadzoru w spce komandytowo-akcyjnej. Artyku 126 1 pkt 1 odnosi si
do:
1) stosunku prawnego komplementariuszy midzy sob,
2) stosunku prawnego komplementariuszy wobec wszystkich akcjonariuszy.
Sfera ta powinna by z pewnoci zaliczona do stosunkw wewntrznych bdcych
przedmiotem naszego zainteresowania, w odrnieniu od stosunku komplementariuszy
wobec osb trzecich, gdy ta materia nie ma nic wsplnego z prawem kontroli czy nadzoru.
Charakterystyczne jest, e nadzr w spkach prawa handlowego ma charakter stricte
wewntrzny i nie moe by rozpatrywany w relacji do osb trzecich. Co prawda istniej
pewne moliwoci oddziaywania na spki (np. przez Urzd Ochrony Konkurencji i
Konsumentw), ale nie mona tego traktowa w kategoriach rozwaanego nadzoru
wewntrznego.
Nie powinno by wtpliwoci, e prbujc odpowiedzie na pytanie o nadzr w spce
komandytowo-akcyjnej kluczowy jest tu zakres dopuszczalnych czynnoci kontrolnych przez
komplementariusza. Te nie zostay uregulowane w przepisach o spce komandytowoakcyjnej, ale przez art. 126 1 pkt 1 k.s.h. odpowiednie zastosowanie mie bd przepisy
art. 38 2 k.s.h.
Nie jest wane umowne ograniczenie prawa wsplnika do osobistego zasigania
informacji o stanie majtku i interesw spki oraz umowne ograniczenie prawa do
osobistego przegldania ksig i dokumentw. Prawo komplementariusza w tym zakresie ma
wymiar bezwzgldny i stanowi minimum jego uprawnie w sferze nadzoru i kontroli. W
pozostaym zakresie brak jest regulacji dotyczcej nadzoru i kontroli w spce jawnej, a wic i
komandytowo-akcyjnej. Przyj wic naley, e zasady te powinny wynika ze statutu spki.
Mona na przykad wprowadzi prawo do przegldania dokumentw z udziaem innych osb,
zasigania informacji przez osoby upowanione, prawo dania sporzdzenia bilansu,
przygotowania oceny pracy komplementariuszy itd. Jeeli takich regulacji brak, to
komplementariusz ma:
1) prawo do osobistego zasigania informacji o stanie majtku i interesw spki,
2) prawo do osobistego przegldania ksig i dokumentw (A. Kidyba, K. KopaczyskaPieczniak, P. Bryowski, Prawo spek..., op. cit., s. 112).
Komplementariusz w istocie realizuje swoje prawo nadzoru i kontroli wobec innych
komplementariuszy.
Przyj
trzeba,
e
realizacja
tego
prawa
dotyczy
tych
komplementariuszy, ktrzy prowadz sprawy spki, a take tych komplementariuszy oraz
osb i akcjonariuszy, ktrzy reprezentuj spk. Generalnie jednak, jak to zostao
stwierdzone, nadzr i kontrola powinny wiza si z procesem prowadzenia spraw.
Jeeli przyjmiemy, e w art. 126 1 pkt 1 k.s.h. chodzi o stosunek prawny
komplementariuszy wobec wszystkich akcjonariuszy, a nie odwrotnie, to odpowied na
pytanie o zakres prawa kontroli w spce komandytowo-akcyjnej z punktu widzenia
akcjonariuszy znajdujemy w art. 126 1 pkt 2 k.s.h. Spka komandytowo-akcyjna jest spk
osobow z daleko posunitymi elementami przynalenymi spkom akcyjnym. Dotyczy to w
szczeglnoci zagadnienia statusu prawnego akcjonariuszy. W spce akcyjnej nie wystpuje
prawo indywidualnej kontroli spraw spki, ktre to prawo wystpi w spce z o.o. czy w
spkach osobowych. Trudne do pogodzenia ze statusem akcjonariusza byoby przyjcie jego
prawa indywidualnej kontroli spraw spki bez wzgldu na jego zakres. Dlatego naley si
opowiada za stosowaniem w omawianej sferze przepisw odsyajcych do praw i
obowizkw akcjonariuszy, co czyni art. 126 1 pkt 2 k.s.h. Przepis ten dotyczy pozostaych niewymienionych w dziale o spce komandytowo-akcyjnej i w zakresie art. 126 1 pkt 1
k.s.h. - spraw. Okrelenie "w szczeglnoci" i "odpowiednio" daje podstaw do przyjcia, e w
zakresie praw i obowizkw akcjonariuszy bd miay zastosowanie przepisy o spce
akcyjnej (art. 126 1 pkt 2 k.s.h. odsyajc do przepisw o walnym zgromadzeniu spki
akcyjnej). W przepisach tych znajdujemy okrelenie obszaru moliwego wpywu
akcjonariuszy na stosunki spki przy realizacji praw kontrolnych. aden przepis nie
przyznaje akcjonariuszom prawa do kontroli spraw spki. Jednake obecna regulacja
kodeksu spek handlowych wprowadza namiastk prawa kontroli, jak jest prawo do
informacji. Akcjonariusze bd pozbawieni prawa do przegldania ksig i dokumentw,
dania przygotowania bilansu itp. Maj oni jednak prawo do informacji w jednej z form:
ustawowej (art. 428 w zw. z art. 126 k.s.h.) bd sdowej (art. 429 w zw. z art. 126 k.s.h.).
Prawo do informacji moe by realizowane zarwno na posiedzeniu walnego zgromadzenia,
jak i poza nim (A. Kidyba, K. Kopaczyska-Pieczniak, P. Bryowski, Prawo spek..., op. cit., s.
112-113).
Zgodnie z odpowiednio stosowanym art. 428 k.s.h. podczas obrad walnego
Walne zgromadzenie
1.
Zasady funkcjonowania
Zasady funkcjonowania walnego zgromadzenia oparte s generalnie na takich reguach,
jakie s przyjte w spce akcyjnej. Zastosowanie wic maj odpowiednio art. 393-429 k.s.h.
z modyfikacj wynikajc z art. 145-147 k.s.h. Trzeba wyranie podkreli, e walne
zgromadzenie jest miejscem obrad akcjonariuszy. Nie niweczy tego stwierdzenie art. 145 2
k.s.h., zgodnie z ktrym prawo do uczestniczenia w walnym zgromadzeniu ma take
komplementariusz, w przypadku gdy nie jest akcjonariuszem. Bdne jest twierdzenie, e
kada osoba, ktra ma prawo choby do jednego gosu (a tak jest w przypadku
komplementariuszy), moe gosowa na walnym zgromadzeniu. Na walnym zgromadzeniu
gosuje si akcjami, a nie gosuj osoby dysponujce jednym gosem (tak W. Pyzio (w:)
Kodeks, 2001, s. 248). Udzia komplementariuszy, ktrzy nie maj podwjnego statusu
komplementariuszy-akcjonariuszy, jest celowy z dwch punktw widzenia:
1) informacji o przebiegu walnego zgromadzenia, a w zwizku z tym realizacji prawa do
informacji,
2) moliwoci wyraania zgody przez komplementariuszy, majcej zaakceptowa
uchway walnego zgromadzenia.
Moliwo udziau w walnym zgromadzeniu przez komplementariuszy wiza si ponadto
moe z obserwacj, wypowiadaniem si, ustosunkowywaniem do poszczeglnych problemw.
Moe to mie zwizek z kompetencjami komplementariuszy jako prowadzcymi sprawy.
Dlatego te istotne jest wanie w kontekcie funkcjonowania walnego zgromadzenia
ustalenie statusu trzech grup wsplnikw: akcjonariuszy, komplementariuszy-akcjonariuszy i
komplementariuszy. W tej czci pominite bd wic szczeglne zasady podejmowania
uchwa przez komplementariuszy (por. 2 niniejszego rozdziau).
Artyku 145 k.s.h. wyrnia dwa rodzaje walnych zgromadze: zwyczajne i nadzwyczajne.
Jest to o tyle zbdne, e odpowiednie stosowanie przepisw o walnym zgromadzeniu spki
akcyjnej (art. 126 1 pkt 2 k.s.h.) dotyczy take rodzajw walnych zgromadze (A. Kidyba,
Kodeks, 2006, t. I, s. 631 i n.).
Zwyczajnym zgromadzeniem wsplnikw jest to, ktre odbywa si w terminie 6 miesicy
po upywie kadego roku obrotowego, a ktrego minimalnym porzdkiem obrad jest:
rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania finansowego spki za rok ubiegy, udzielenie
komplementariuszom prowadzcym sprawy spki oraz czonkom rady nadzorczej
absolutorium z wykonania przez nich obowizkw, powzicie uchway o podziale zysku lub
pokryciu straty (argument z art. 395 2 w zw. z art. 146 k.s.h.). Pozostae przepisy art. 146
1 k.s.h. (pkt 4 i 5) znajduj zastosowanie zarwno na zwyczajnym, jak i nadzwyczajnym
walnym zgromadzeniu. Artyku 393 k.s.h. przewiduje jeszcze inne sprawy, ktre zawsze
musz by powzite przez wsplnikw. Poniewa w spce akcyjnej, a take w komandytowoakcyjnej nie ma moliwoci podejmowania uchwa poza zgromadzeniem, waciwe jest
przyjcie, e sprawy, o ktrych mowa w art. 393 pkt 2-6 k.s.h., musz by podejmowane na
walnym zgromadzeniu. Katalog tych spraw jest uzupeniony w spce komandytowo-akcyjnej
o czynnoci przewidziane w art. 146 2 i 3 k.s.h. Przedmiotem obrad walnego zgromadzenia
s rwnie inne sprawy przewidziane w przepisach kodeksu spek handlowych, odnoszcych
si do spki akcyjnej. Na walnym zgromadzeniu (zwyczajnym, jak i nadzwyczajnym)
przedmiotem obrad mog by nastpujce sprawy: postanowienia dotyczce roszcze o
naprawienie szkody wyrzdzonej przy zawizaniu spki lub sprawowaniu zarzdu lub
nadzoru (art. 393 pkt 2 k.s.h.), zbycie i wydzierawienie przedsibiorstwa lub jego
zorganizowanej czci oraz ustanowienie na nich ograniczonego prawa rzeczowego (art. 393
pkt 3 k.s.h.), nabycie i zbycie nieruchomoci lub udziau w nieruchomoci, chyba e statut
stanowi inaczej (art. 393 pkt 4 k.s.h.), emisja obligacji zamiennych lub z prawem
pierwszestwa (art. 393 pkt 5 k.s.h.), nabycie akcji wasnych w przypadku okrelonym w art.
362 1 pkt 2 k.s.h. Z przepisw kodeksu spek handlowych dotyczcych spki akcyjnej i
ktry z kolei bdzie mia roszczenie do spki o rozliczenie (A. Kidyba, K. KopaczyskaPieczniak, P. Bryowski, Prawo spek..., op. cit., s. 110; W. Kurowski, Reprezentacja spki
komandytowo-akcyjnej przez akcjonariusza na podstawie penomocnictwa (art. 118, 138
k.s.h.) (w:) Kodeks spek handlowych. Studia i materiay, Pozna-Kluczbork 2001, s. 385 i
n.).
4. Akcjonariusz ponosi odpowiedzialno osobist i subsydiarn wobec wierzycieli
solidarnie ze spk przejmujc albo nowo zawizan przez okres 3 lat liczc od dnia
poczenia (art. 525 1 k.s.h.).
5. Akcjonariusz ponosi odpowiedzialno osobist i subsydiarn wobec wierzycieli za
zobowizania spki przeksztaconej przez okres 3 lat od dnia przeksztacenia (art. 584
k.s.h.).
6. Akcjonariusz ponosi odpowiedzialno za zobowizania spki istniejce w chwili
wpisania do rejestru, jeeli zmieni swj status i stanie si komplementariuszem (art. 136 3
k.s.h.).
Cz 6.
Transformacje prawne spki komandytowo-akcyjnej
Rozdzia 1.
Istota i rodzaje transformacji prawnych spki komandytowo-akcyjnej - odesanie
Por. uwagi zawarte w tytule I, cz 6, rozdzia 1 niniejszej pracy.
Rozdzia 2.
Poczenie z udziaem spki komandytowo-akcyjnej
Wymogi poczenia z udziaem spki komandytowo-akcyjnej odpowiadaj rygorom
czenia z udziaem spki jawnej (zob. uwagi zawarte w tytule I, cz 6, rozdzia 2).
Wystpuj jednak w tym przypadku transformacji pewne specyficzne rygory.
W przypadku gdy jedn z czcych si spek jest spka komandytowo-akcyjna, naley
sporzdzi plan poczenia (co do obligatoryjnych elementw planu poczenia zob. tytu I,
cz 6, rozdzia 2), ktry nastpnie jest zgaszany do rejestru i poddawany badaniu przez
biegego w zakresie poprawnoci i rzetelnoci (art. 520 1 w zw. z art. 517 k.s.h.); zob. take
A. Witosz, Charakter prawny, funkcje i rola planw restrukturyzacyjnych spek handlowych,
PPH 2004, nr 8, s. 36-41.
Dodatkowo obecno spki komandytowo-akcyjnej w procedurze czenia z udziaem
spki (spek) osobowych wymaga sporzdzenia (przez kad z czcych si spek)
pisemnego sprawozdania uzasadniajcego poczenie. Powoane sprawozdanie winno w
szczeglnoci odnie si do podstaw prawnych i ekonomicznych poczenia oraz wskaza
zasadno przyjtego stosunku wymiany udziaw lub akcji (ewentualnie uwypukli
szczeglne trudnoci zwizane z wycen udziaw lub akcji czcych si spek). W
odniesieniu do spki komandytowo-akcyjnej omawiane sprawozdanie sporzdzaj
komplementariusze uprawnieni do prowadzenia spraw spki.
Komplementariusze uprawnieni do prowadzenia spraw czcej si spki komandytowoakcyjnej maj ponadto obowizek zawiadomi udziaowcw nieprowadzcych spraw spki (a
wic co do zasady akcjonariuszy i ewentualnie niektrych komplementariuszy) o zamiarze
poczenia si z inn spk. Zawiadomienia takie winny by wystosowane dwukrotnie w
odstpie nie krtszym ni dwa tygodnie, przy czym drugie z zawiadomie winno by wysane
nie pniej ni na sze tygodni przed planowanym dniem powzicia uchway o poczeniu.
Zawiadomienia winny by sporzdzone i wysane w sposb przewidziany dla zawiadamiania
wsplnikw w danej spce komandytowo-akcyjnej, a w swej merytorycznej treci maj
okrela co najmniej miejsce oraz termin, w ktrym wsplnicy mog si zapozna z
dokumentami poczenia, przy czym wspomniany termin nie moe by krtszy ni miesic