Poreske Utaje

UNIVERZITET U SARAJEVU
FAKULTET ZA KRIMINALISTIKU, KRIMINOLOGIJU I SIGURNOSNE

STUDIJE U SARAJEVU
BELMA AHMAGI
PORESKE UTAJE
ZAVRNI RAD NA DRUGOM CIKLUSU STUDIJA
Sarajevo, juli 2013. godine
UNIVERZITET U SARAJEVU
FAKULTET ZA KRIMINALISTIKU, KRIMINOLOGIJU I SIGURNOSNE
STUDIJE U SARAJEVU
ZAVRNI RAD NA DRUGOM CIKLUSU STUDIJA

PORESKE UTAJE
Student: Belma Ahmagi

Broj indeksa: 43-11-10/11
Mentor: Prof. dr. Mersida Sueska

1|
IZJAVA O PLAGIJARIZMU
Kao studentica drugog ciklusa studija na Fakultetu za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne

studije Univerziteta u Sarajevu potpisujem izjavu da sam upoznata sa Zakonom o visokom
obrazovanju Kantona Sarajevo i Etikom kodeksu Univerziteta u Sarajevu.
Ovom izjavom potvrujem da sam zavrni rad drugog ciklusa napisala samostalno i koristei se
iskljuivo navedenom bibliografijom, te da ovaj rad nije koriten pri bilo kakvom drugom
ocjenjivanju.
Saglasna sam da jedan primjerak moga rada bude javno dostupan preko biblioteke Fakulteta za
kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije.
Dipl. ecc. Belma Ahmagi
2|
SADRAJ
SAETAK RADA .................................................................................................................... 6

UVOD ........................................................................................................................................ 7
I.
METODOLOKI OKVIR RADA .................................................................................. 9

1.1. Formulacija problema ...................................................................................................... 9
1.1.1. Hipotetiki stavovi o problemu na koje se istraivanje odnosi ................................. 9
1.1.2. Nauni i drutveni znaaj problema ........................................................................ 10
1.2. Predmet istraivanja ...................................................................................................... 10
1.2.1. Teorijsko odreenje predmeta istraivanja ............................................................. 10
1.3. Kategorijalno- pojmovni aparat ..................................................................................... 11
1.4. Operaciono odreenje predmeta istraivanja................................................................. 12
1.5. Nauni i drutveni ciljevi istraivanja ........................................................................... 12
1.5.1. Nauni ciljevi empirijskog istraivanja .................................................................. 12
1.5.2. Drutveni cilj istraivanja ....................................................................................... 12
1.6. Hipoteze istraivanja ..................................................................................................... 13
1.6.1. Generalna hipoteza .................................................................................................. 13
1.6.2. Posebne hipoteze ..................................................................................................... 13
1.7. Nain istraivanja .......................................................................................................... 13
1.8. Nauna i drutvena opravdanost istraivanja ................................................................ 14
1.8.1. Nauna opravdanost istraivanja u oblasti epistemologije i metodologije ............. 14
1.8.2. Drutvena opravdanost istraivanja ........................................................................ 14
II. KRIMINALITET U OBLASTI POREZA ................................................................... 15

2.1.
Poreski principi (principi oporezivanja) .................................................................... 15
2.2.
Porezni sistem kao fiskalni instrument drave .......................................................... 17
2.3.
Efekti oporezivanja .................................................................................................... 22
2.4.
Porezni oblici koji su propisani poreznim zakonodavstvom Bosne i Hercegovine... 24
2.4.1.
Indirektni porezi i uloga Uprave za indirektno oporezivanje BiH ..................... 25
2.4.2.
Direktni porezi i uloga Porezne uprave Federacije Bosne i Hercegovine .......... 33
2.5.
Budui pravci kretanja fiskalnog federalizma u BiH ................................................ 38

3|
2.6.
Kriminalitet u oblasti poreza ..................................................................................... 45
2.7.
Izbjegavanje plaanja poreza kao pojavni oblik ekonomskog kriminaliteta u BiH .. 48
III. POREZNA UTAJA/ EVAZIJA ..................................................................................... 52

3.1.
Pojam porezne utaje/ evazije ..................................................................................... 52
3.2.
Siva (neformalna) ekonomija i porezna utaja ............................................................ 54
3.2.1.
3.3.
Faktori koji pridonose rastu porezne evazije/ utaje i sive ekonomije ................ 62
Vrste porezne utaje/ evazije ....................................................................................... 66
3.3.1.
Zakonita porezna utaja/evazija ........................................................................... 66
3.3.2.
Nezakonita porezna utaja/evazija ....................................................................... 68
3.4.
Krivino djelo: Porezna utaja i prevara ..................................................................... 73
3.4.1.
3.5.
Uporedna analiza krivinopravnih odredbi ............................................................... 80
3.5.1.
3.6.
Neplaanje poreza .............................................................................................. 79

Osvrt na uporedno pravna rjeenja ..................................................................... 83
Posljedice porezne utaje/ evazije ............................................................................... 85
3.6.1.
Funkcija poreske utaje ........................................................................................ 87
IV. SUZBIJANJE I SPREAVANJE POREZNE UTAJE ............................................... 88

4.1.
Odgovor drave- mjere za borbu protiv nezakonite poreske evazije ........................ 91
4.1.1.
Laferova kriva .................................................................................................... 91
4.1.2.
Poreska utaja u BiH u ciframa ............................................................................ 95
4.2.
Modeli poreske utaje/ evazije .................................................................................... 95
4.2.1. Modeli PDV prevara ............................................................................................... 95

4.3.
Uloga Porezne uprave FBiH u sankcioniranju poreznih prekraja .......................... 100
4.3.1. Kaznene odredbe prema Zakonu o Poreznoj upravi FBiH ................................... 100
4.3.2.
Kazne zbog nepotivanja procedure rigistriranja ............................................. 101
4.3.3.
Kazne zbog nepodnoenja poreznih prijava ..................................................... 101
4.3.4.
Kazne zbog prijavljene manje od stvarne porezne obaveze ............................. 103
4.3.5.
Kazne zbog nepodnoenja obavijesnih i prijava poreza po odbitku ................ 105
4.3.6. Kazne zbog nepridravanja procedura za voenje knjiga i evidencija koje je lice
duno voditi po poreznim zakonima ............................................................................... 107
4.3.7. Kazne zbog neotklananja nedostataka koje je licu rjeenjem naloio porezni
inspektor .......................................................................................................................... 108
4|
4.3.8. Kazna za lica kod kojih se utvrde nezakonitosti u poslovanju iz lana 66.
Zakona o Poreznoj upravi Federacije BiH ...................................................................... 109
4.3.9. Kazne koje propisuju zakoni o: doprinosima, raunovodstvu i fiskalnim
sistemima ........................................................................................................................ 110
4.4.
Borba protiv utaje poreza na dohodak od samostalne djelatnosti ........................... 115
4.4.1. Zakonski okvir poreza na dohodak od samostalne djelatnosti .............................. 116

4.4.2.
Pojavni oblici utaje poreza na dohodak od samostalne djelatnosti .................. 117
4.4.3. Primjer potpune utaje poreza na dohodak i rada na crno u kontinuitetu od

nekoliko godina ............................................................................................................... 119
4.4.4.
Prijavljivanje na minimalnu plau.................................................................... 121
4.4.5. Primjer neplaanja doprinosa s osnove rada na crno i s osnove manje

uplaenih doprinosa od navedenih ugovora o radu ......................................................... 124
V. REZULTATI PROVEDENOG ISTRAIVANJA .................................................... 127
VI. ZAKLJUAK ............................................................................................................... 135
VII. KORITENA LITERATURA ..................................................................................... 139
PRILOG 1: Institucije BiH, entiteti i prihodi od neizravnih poreza koje prikuplja

Uprava za neizravno oporezivanje na Jedinstveni raun ................................................. 142
PRILOG 2: Rezultati provedenog istraivanja ............................................................... 145
5|
SAETAK RADA
U ovom radu e biti rijei o poreznom sistemu, poreskim principima, ekonomskom

kriminalitetu uope, pojmu krivinog djela i vrstama krivinog djela poreske utaje (evazije),
modeli poreske utaje, vidovima izbjegavanja plaanja poreza, poznatim kao defraudacija i
kontrabanda, koji su samo fenomenoloki oblici odavno poznatih oblika ekonomskog
kriminaliteta, imanentnih, kako u razvijenim zemljama, tako i u zemljama u razvoju.
Prikazane su posljedice porezne utaje, naini suzbijanja i spreavanja, kao i odgovor drave
za borbu protiv nezakonite poreske evazije- poreske utaje.
U radu je prikazan nain krivinopravne zatite poreza u Bosni i Hercegovini, kako za

direktne tako i za indirektne poreze, kao i uloga Uprave za indirektno oporezivanje i Porezne
uprave FBiH u sankcioniranju poreznih prekraja. Posebno mjesto u radu zauzima analiza
inkriminacije neplaanje poreza u svjetlu starih i novih odredbi krivinog zakonodavstva u
Bosni i Hercegovini.
6|
UVOD
Za razliku od legalnog izbjegavanja poreznih obaveza i njihovog plaanja, koje se odvijaju u

zakonom doputenim okvirima, nelegalno izbjegavanje plaanja poreza, odnosno porezna
utaja, predstavlja otpor prijavljivanju i plaanju poreznih obaveza, koji u svojim razliitim
manifestacijama, podrazumijeva svjesno, protivpravno poduzimanje odreenih aktivnosti i
radnji ili proputanje injenja, s namjerom da se izigra zakon, a s ciljem uskraivanja poreznih
prihoda dravi i pribavljanja indirektne materijalne koristi (neprijavljivanjem, odnosno
neplaanjem cjelokupnog iznosa porezne obaveze, ili prikazivanjem lanih rauna i
evidencija, kojima se fiktivno uveavaju trokovi poslovanja i predimenzioniraju odbitne
stavke, a prihod podloan oporezivanju, znaajno umanjuje, ime se reducira iznos poreza
koji obveznik treba platiti), to za posljedicu povlai prekrajnu i krivinu odgovornost
obveznika poreza i sankcioniranje u skladu sa zakonom.
Percepcija poreznih obveznika o pravinosti poreznog sistema, percepcija o potenom,

savjesnom i discipliniranom odnosu graana prema poreznim obavezama, nivo politikog i
opeg povjerenja u izabranu vlast, neadekvatne mjere kaznene politike i blage sankcije za
prekritelje zakona, neki su od faktora, koji utiu na obim porezne evazije i sive ekonomije u
svakom drutvu.
U pravilu, uinci mjera porezne politike treba da korespondiraju s prethodno postavljenim

ciljevima poreznog sistema, odnosno porezne politike, i budu komplementarni s njima. Da li
su i u kojoj mjeri ciljevi porezne politike date zemlje realizirani u promatranom vremenskom
periodu, pitanje je na koje se odgovor treba potraiti i nai kroz analizu efekata date porezne
politike. U ovom radu neemo se detaljno baviti ciljevima niti efektima porezne politike u
Bosni i Hercegovini, ve vie ilegalnim, nego legalnim modusima izbjegavanja plaanja
poreza, faktorima koji utiu na razmah i mjerama za suzbijanje porezne evazije.
7|
I pod pretpostavkom da se primjenom odreenog poreza moe ostvariti utvren cilj porezne
politike, da je izabran pogodan porezni oblik, ijom je primjenom mogue ostvariti taj cilj
oporezivanja, mogu se pojaviti vea ili manja odstupanja od svrhe oporezivanja (poveanje,
odnosno smanjenje oekivanog djelovanja poreza, zbog odreenog ponaanja osoba
pogoenih oporezivanjem, zbog njihove reakcije, npr. zbog porezne utaje ili nenamjernog
prevaljivanja), odnosno u ekstremnim sluajevima, uinak oporezivanja moe biti suprotan
cilju porezne politike, zbog porezne evazije i nenamjeravanog prevaljivanja poreza.
Iz prethodno izloenog se moe zapaziti da nije dovoljno samo kreirati poreznu politiku,
primijeniti sredstva za postizanje eljenih ciljeva, nego se pored poreza javljaju drugi faktori,
iji uticaj na postizanje tih ciljeva moe biti itekako bitan. Porez ne treba da nametne
pretjerani teret, a trokovi upravljanja porezom i obaveze obveznika, ne treba da budu
pretjerane u odnosu na dobijeni prihod. Optimalna kombinacija poreznih oblika i mjera u
okviru sistema, podrazumijeva primjenu pravila, koja uzimaju u obzir ravnoteu izmeu
pravinosti i efikasnosti.
Porezni sistem, zbog sloenosti dejstva (fiskalnog, makroekonomskog, mikroekonomskog,

socijalnog, psiholokog i dr.), slabosti u zakonodavstvu i razliitih lobija, slabosti porezne
administracije, otpora poreznih obveznika, nije lak za upravljanje, tj. ni za kreiranje, kao ni za
sprovoenje. Slabosti mjera porezne politike, mogu dovesti do niza negativnih posljedica,
meu kojima su naroito izraene: uestalo izbjegavanje poreznih obaveza koristei se
irokim spektrom poreznih izuzea i olakica, veliki procenat rada na crno, neprijavljivanje
radnika ili prijavljivanje na minimalan lini dohodak, a isplaivanje razlike u iznosu
ostvarenih dohodaka u keu, podvoenje prihoda ostvarenih po osnovu redovnog i
prekovremenog rada u prihode ostvarene po osnovu ugovora o djelu ili autorskom honoraru,
isplaivanje povremenih i privremenih poslova u keu, plaanje ugovorenih poslova putem
kompenzacija, simuliranje poslovnih gubitaka i slino.
8|
I. METODOLOKI OKVIR RADA

U savremenim metodolokim konceptualnim zasnivanjima naunog rada, tematika razraena
u ovom poglavlju, obino je prikazana u uvodnom poglavlju. Meutim, mi smo se ovdje
odluili za tradicionalni metodoloki pristup i odnosnu tematiku izdvojili u posebno poglavlje.
Ovakav pristup, dakle, izdvajanje i posebno objanjenje metodologije, koja se nalazi u
fundusu izvedbe rada, predstavlja, iako sloeniji, ipak bolji nain razumijevanja razmatranog
sadraja jer je mogue u jednom poglavlju pristupiti podacima o koritenim metodolokim
tehnikama i nainima njihove aplikacije na predmet istraivanja.
1.1. Formulacija problema

1.1.1. Hipotetiki stavovi o problemu na koje se istraivanje odnosi
Krivino djelo Poreska utaja i prevara je ureeno lanom 210. Krivinog zakona BiH. Ovim
krivinim djelom inkriminirano je izbjegavanje potpunog ili djeliminog plaanja poreskih
davanja. Osnovu kriminaliteta u oblasti poreza, bez obzira o kojem fenomenolokom obliku
se radi u konkretnom sluaju, ine razliite pojavne manifestacije poreske utaje. Nije
postojala civilizacija koja nije nametala poreze, pa vjerovatno ne postoje ni porezi koji se nisu
pokuali utajiti, odnosno izbjei. Kada se ima u vidu poreska utaja, treba naglasiti da ona
predstavlja ujedno i najznaajniji oblik sive ekonomije, odnosno neslubene privrede. Smatra
se da su glavni razlozi za pojavu sive ekonomije izbjegavanje plaanja ili utaja poreza,
odnosno izbjegavanje ili krenje propisa koji reguliraju privredne transakcije.
Dva su naina da se smanji visina obaveze plaanja poreza: prvi je doputen (izbjegavanje na
zakonit nain- zakonita poreska utaja), a drugi strogo kanjiv (utaja- nezakonita poreska
utaja). Nezakonita poreska utaja pojavljuje se u dva oblika, koji su najkarakteristiniji za
moderne pravne i drutvene sisteme: defraudacija poreza i kontrabanda (krijumarenje ili
verc). Nezakonita poreska utaja predstavlja izbjegavanje plaanja poreza, kojim poreski
obveznik dolazi pod udar zakona. Otpor obveznika prema plaanju poreza, prerasta u krivino
djelo tek preduzimanjem radnje, a ija je posljedica uskraivanje poreza dravi.
9|
1.1.2. Nauni i drutveni znaaj problema
U radu e se izvriti nauna deskripcija problematike spreavanja i suzbijanja poreskih utaja,

te nastojno ocijeniti opisanu problematiku. Percepcija poreskih obveznika o pravinosti
poreskog sistema, percepcija o potenom, savjesnom i discipliniranom odnosu graana prema
poreskim obavezama, nivo politikog i opeg povjerenja u izabranu vlast, neadekvatne mjere
kaznene politike i blage sankcije za prekritelje zakona, neki su od faktora koji utiu na obim
poreske utaje i sive ekonomije u svakom drutvu.
Visoko porezno optereenje te nizak porezni moral u dananje doba usmjeravaju porezne
obveznike na izbjegavanje porezne obaveze. Suprotno tome, teko je danas opravdati
miljenje da porezna obaveza potie obveznika na privrednu aktivnost te da pridonosi
stvaranju osjeaja posebne vanosti zato to plaa porez.
1.2. Predmet istraivanja

1.2.1. Teorijsko odreenje predmeta istraivanja
Porezna krivina djela, a posebno porezna utaja, predstavljaju izuzetno drutveno opasna
ponaanja pojedinaca i grupa, odnosno pravnih osoba, te se smatraju tekom povredom
zakonskih ili profesionalnih obaveza fizikih i pravnih osoba, kojima se oteuje dravni
budet. Krivino djelo porezna utaja, i u djeliminom i u potpunom obliku, je imanentno
svim dravama i oblicima drutvene organizacije.
Porezna evazija (lat. evadere- bjeanje, izbjegavanje) predstavlja razliite vrste nelegalnog
izbjegavanja plaanja porezne obaveze. Porezna evazija sinonim je za poreznu utaju.
Predmet istraivanja su poreske utaje inkriminirane lanom 210. Krivinog zakona BiH, te
prisutnost djela u privredi BiH.
10 |
1.3. Kategorijalno- pojmovni aparat

U nastavku osnovni pojmovi i termini koriteni u radu, definisani deskriptivno:1
-
Porezna evazija- rezultat je injenja i proputanja koje poreski obveznik preduzima

radi izbjegavanja ili smanjenja plaanja poreza, odnosno radi ostvarenja protivpravne
imovinske koristi. Utaja poreza- nezakonita porezna evazija; Defraudacija porezazakonita porezna evazija;
Nezakonita porezna evazija- nedoputena ili ilegalna porezna evazija; (Radi se o

izbjegavanju plaanja poreza pri emu porezni obveznik dolazi u sukob s poreznim
propisima. Kada je nezakonita porezna evazija uinjena radi izbjegavanja direktnih
poreza, tada se radi o defraudaciji poreza, odnosno utaji poreza. Kada je nezakonita
porezna evazija uinjena radi izbjegavanja indirektnih poreza, tada se radi o
kontrabandi, krijumarenju ili vercu. zakonita porezna evazija.);
Zakonita porezna evazija- doputena ili legalna porezna evazija, porezna evazija pri
kojoj porezni obveznik izbjegavanjem plaanja poreza ne dolazi u sukob s poreznim
propisima (npr. promjena sjedita trgovakog drutva radi smanjivanja poreza ili
doprinosa i sl.). nezakonita porezna evazija;
Porezni obveznik- fizika ili pravna osoba, koja je po zakonu duna platiti porez ili
drugu dadbinu (porez, doprinos i sl.), porezni obveznik moe biti u pravnom,
privrednom i tehnikom smislu;
Ekonomski- gospodarski kriminalitet- posebno podruje kriminaliteta, koje ima za

krajnji cilj sticanje materijalnog dobra ili nekih drugih koristi, neovisno kojim
oblicima i u kojim vrijednostima; (U irem smislu, ini ga niz razliitih konstitutivnih
elemenata. U uem smislu, to su samo kaznena djela protiv gospodarstva iz kataloga
inkriminacija kaznenog zakona. Glavna obiljeja su mu: postojanje tamne brojke,
dinaminost i prilagodljivost ekonomskim i svim normativnim promjenama.);
Siva ekonomija- u literaturi i praksi koriste se i nazivi crna ekonomija, neevidentirana

ekonomija, ekonomija fua, divlja ekonomija i slino; Siva ekonomija nije uvijek
ilegalna aktivnost, ali se nastoji prikriti od odgovarajuih dravnih tijela.
gospodarski kriminalitet.).
Modly D. Korajli, N. (2002), Kriminalistiki rjenik, Teanj
11 |
1.4. Operaciono odreenje predmeta istraivanja

Predmet istraivanja: Nezakonita poreska utaja predstavlja izbjegavanje plaanja poreza
kojim poreski obveznik dolazi pod udar zakona.
Prostor istraivanja: Podruje Federacije Bosne i Hercegovine.
Vrijeme istraivanja: Decembar 2008. godine- decembar 2011. godine.
Disciplinirano odreenje predmeta istraivanja: Istraivanje je multidisciplinirano. Predmet
istraivanja mora se nuno posmatrati u okviru: kriminalistike, ekonomije, prava, psihologije,
sociologije, politologije itd.
1.5. Nauni i drutveni ciljevi istraivanja

1.5.1. Nauni ciljevi empirijskog istraivanja
Nauni ciljevi empirijskog istraivanja su viestruki i mogu se iskazati kroz manje- vie sve
nivoe naunog saznanja sa naznakama prognostike iz postojeeg stanja i moguih tendencija:
-
analizom inkriminacija koje se odnose na utaju poreza u Krivinim zakonima u Bosni

i Hercegovini; prikazati razlike u zakonskim ogranienjima unutar krivinog
zakonodavstva Bosne i Hercegovine,
istraiti postojee zakonske propise i saradnju Organa poreske vlasti s Organima

krivinog gonjenja na dravnom nivou, kao i dostupnost statistikih podataka o
krivinom djelu poreska utaja,
dopuna strunoj literaturi koja se do sada razvila u Bosni i Hercegovini na referentnu

temu.
1.5.2. Drutveni cilj istraivanja
Ovim istraivanjem emo doi do saznanja o faktorima koji doprinose izbjegavanju poreskih
obaveza i poreskoj utaji, te napredovanju sive ekonomije, posljedice poreske utaje
(nedovoljnost pristiglih, ostvarenih poreskih prihoda, ocjena poreskog sistema, kao
nepravinog i neefikasnog, pad poreskog morala i povjerenja u pravni sistem i izabranu vlast),
12 |
strategije i inicijative koje se koriste za suzbijanje i spreavanje poreske utaje i izbjegavanja

plaanja poreza,
Nedostatak budetskih prihoda dovodi do onemoguavanja efikasnog funkcionisanja drave i
njenih organa i institucija, smanjenja javnih prihoda, smanjenja obima i kvalitete, ili pak,
izostajanje usluga, dobara i koristi javnopravnog karaktera. Mjere za suzbijanje nezakonitog
izbjegavanja plaanja poreza, najee su sadrane u samim poreskim propisima.
1.6. Hipoteze istraivanja

1.6.1. Generalna hipoteza
Imajui u vidu sloenost i sveobuhvatnost problema i predmeta istraivanja ovog zavrnog

rada, a u skladu sa prethodno definisanim ciljevima istraivanja, u pripremi i izradi rada,
polazimo od sljedee osnovne hipoteze: Znaajna je prisutnost poreske utaje kao krivinog
djela u privredi BiH.
1.6.2. Posebne hipoteze
Osnovna hipoteza implicira i postavljanje sljedeih pomonih hipoteza istraivanja:

H1: Pojavni oblik ekonomskog kriminaliteta u Bosni i Hercegovini je izbjegavanje plaanja
poreza;
H2: Poreska utaja je prisutna u krivinom zakonodavstu Bosne i Hercegovine;
H3: Znaajan je uticaj faktora koji pridonose porastu poreske utaje i sive ekonomije;
H4: Mjere za suzbijanje i spreavanje poreske utaje sadrane su u samim poreskim
propisima.
1.7. Nain istraivanja

Bit e istraivana nauno-teorijska saznanja i relevantna literatura koritenjem osnovnih
analitikih i sintetikih metoda, a prije svega analize, sinteze, indukcije i dedukcije. U
prikupljanju podataka, bit e koriten metod analize, komparacije sadraja dokumenata, i to
sekundarne grae, odnosno koritenje podataka na ve izvrenim statistikim evidencijama za
13 |
period 2008- 2011. godine u Bosni i Hercegovini, a koji je ujedno period kada je zapoela
finansijska kriza i u BiH.
Da bi se dobili pouzdani i istiniti podaci, kojima bi se mogli prezentirati ciljevi ovog rada, kao
uzorak istraivanja e se koristiti Zahtjev za pristup informacijama dravnim institucijama, a
u ijoj je nadlenosti otkrivanje, spreavanje i statistiki podaci o krivinom djelu Poreske
utaje, prezentirati i rezultati istraivanja prije samog zakljuka rada.
1.8. Nauna i drutvena opravdanost istraivanja

1.8.1. Nauna opravdanost istraivanja u oblasti epistemologije i metodologije
Rijetka su empirijska istraivanja koja su se bavila ovim problemom. Nema naunih spoznaja
o problemima sa kojima se susree stanovnitvo, koje je itekako oteeno po osnovu
nepotivanja zakonskih propisa, te same utaje poreza u Federaciji BiH i implikacija, koje
postojei problemi proizvode ili mogu proizvoditi. U tom smislu, postoji nain za opravdanost
u epistemolokoj spoznaji problema, s jedne strane, kao i problemima metodologijske naravi
od projektovanja, izrade osjetljivih i validnih instrumenata prikupljanja podataka, izvora
podataka, prikupljanja podataka, sloene statistike obrade i analize do modela izrade i
prezentacije naunog izvjetaja o rezultatima istraivanja, s druge strane, te e se koristiti
metoda heoristike, odnosno koritenje ve dostupnih istraivanja, obzirom da detaljno
istraivanje nije mogue.
1.8.2. Drutvena opravdanost istraivanja
Svako istraivanje, a to se naroito odnosi na empirijska akciona istraivanja, treba da izazove

odreene promjene u drutvenoj praksi. Upoznavanjem sa sutinom problema na prisutnost
krivinog djela poreske utaje (lan 210. Krivinog zakona BiH), kao i nedostatak informacija
potrebnih za sveobuhvatnu analizu ovog krivinog djela, nesumnjivo e imati za rezultat
potrebu preduzimanja adekvatnih drutvenih mjera od nadlenih dravnih i drutvenih
institucija kojima e se problemi umanjiti ili ublaiti, ako ne, neki moda potpuno sanirati.
14 |
II. KRIMINALITET U OBLASTI POREZA
2.1.
Poreski principi (principi oporezivanja)
Poreski sistem svake drave se oslanja na odreene poreske principe, koji slue da bi se
realizovali unaprijed utvreni ciljevi iz domena poreske politike. Kroz historiju oporezivanja
razvijali su se pojedini porezni oblici, a paralelno s tim, ustanovljavali su se odreeni porezni
principi. Zato se esto susreemo s konstatacijom da su porezni principi stari koliko i porezi.
Mnogi i raznovrsni ciljevi, koji se mogu ostvariti oporezivanjem i uinci koje plaanje
poreza ima na porezne obveznike, nametnuli su finansijskoj nauci zadau da utvrdi odreena
pravila- rukovodna pravila, kojih se treba pridravati pri formuliranju praktinih mjera
porezne politike i odreenih rjeenja, koja se primjenjuju pri ubiranju poreza, a koji pripadaju
mjerama porezne tehnike.2 Brojni finansijski teoretiari su se bavili pitanjima poreskih
principa, ali prvu sistematizaciju je sainio tvorac i predstavnik engleske klasine ekonomske
misli Adam Smith, dok je neto kasnije to uinio i njemaki teoretiar Alfred Wagner.
Prema tome, danas u ovom domenu govorimo o Smith-ovim i Wagner-ovim poreskim

principima. Inae, poreski principi ne vae samo za jedan poreski oblik, nego za poreski
sistem u cijelosti, tj. za sve poreske oblike. Svi porezi, zajedno, treba da zadovolje sve
poreske principe.
Poreski principi Adama Smith-a su poznati pod nazivom etiri kanona, te glase: 3
-
Svaki graanin je duan doprinositi zadovoljavanju potreba drave i to po mogunosti

u srazmjeri svojih prihoda, koje uiva pod njenom zatitom. Ovdje se nasluuje
princip optosti i srazmjernosti poreza;
Svaki porez treba da bude zakonom odreen, a ne proizvoljan, vrijeme i nain plaanja
i iznos koji treba dati moraju biti jasno precizirani i poznati poreznom obvezniku i
svakom drugom pozvanom licu;
Jeli, Boidar (1998), Financijsko pravo i financijska znanost, Zagreb, Informator, str. 159.
Dautbai, Ismet (2004), Finansije i finansijsko pravo- sedmo proireno i izmijenjeno izdanje, Sarajevo, Editio
Iuristica, str. 132-133.
3
15 |
Svaki porez treba da se uplauje u najpogodnije vrijeme i da plaanje za poreznog

obveznika bude najpovoljnije;
Porezna administracija treba da to manje kota. Reijski trokovi oko razreza i

naplate poreza ne smiju biti toliki da pojedu prihode od poreza, koji obveznici
uplate. Inae, ne bi ga trebalo ni zavoditi. Samo prvi navedeni princip, ustvari je pravi
princip, dok ostali imaju karakter uputa za rad organa poreske uprave.
Smatra se da je samo prvi, od navedenih Smithovih principa, cjelovit jer ukazuje na

ravnomjernost u raspodjeli poreznog tereta, s primjedbom da nije istaknuta distinkcija izmeu
zahtjeva za jednakosti pri raspodjeli poreznog tereta (equity) od zahtjeva za pravinim
oporezivanjem (equality) jer nisu uzeti u razmatranje elementi formiranja porezne
sposobnosti. Isticanje dunosti svih graana da plaaju porez, dakle, ope poreske obaveze,
bilo je direktno upereno protiv poreskih privilegija plemstva i sveenstva.4 S druge strane,
to se tie Wagnerovih poreskih pricipa, moemo ih svrstati u etiri kategorije (grupe), i to:5
-
finansijsko-politiki princip (princip izdanosti i elastinosti),
ekonomsko-politiki princip (princip efikasnosti, princip umjerenosti poreskog

optereenja, princip izbora poreskog vrela, princip fleksibilnosti, princip stabilnosti
poreskog sistema, princip identiteta poreskog destinatora i nosioca poreskog tereta),
socijalno-politiki princip (princip optosti oporezivanja, princip ravnomjernosti

oporezivanja),
administrativno-pravni princip (princip zakonitosti poreza, princip minimizacije

administrativnih trokova, princip minimizacije trokova plaanja poreza).
Wagnerovi principi oporezivanja imaju izuzetan znaaj jer ukazuju ne samo na finansijske i
ekonomske ciljeve, nego i na socijalnu dimenziju oporezivanja i uticaj oporezivanja na status
poreznih obveznika. Porezni principi nisu ostali istovjetni od perioda njihovog ustanovljenja
do danas jer su tokom razvoja poreznih oblika, pretrpjeli vee ili manje modificiranje. U tom
smislu, smatra se da je nemogue dati neka apsolutna pravila, koja bi vaila u svim dravama
ili u jednoj dravi za sva vremena.6
Karli, Leonard (1963), Nauka o financijama, Zagreb, Narodne novine, str. 75.
Keetovi, Izudin, Denan onlagi (2007) Javne finansije, Sarajevo, Ekonomski fakultet u Sarajevu, str. 38.
6
Pregled (broj: 3, 2006), asopis za drutvena pitanja, Sarajevo, str. 67.
5
16 |
2.2.
Porezni sistem kao fiskalni instrument drave
Porezni sistem drave je centralni stub
Pokaite mi budet, pa u znati
sveukupnog finansijskog sistema bez

ijeg funkcionisanja se ne moe
kakva je politika, ekonomska i

drutvena struktura drave!
provoditi efikasna makroekonomska

politika.
Marco Minghetti (18181886), italijanski ekonomista i
Porezni sistem predstavlja ukupnost
dravnik
svih poreznih oblika u jednoj zemlji,

koji se upotrebljavaju u provoenju ciljeva porezne politike. Postoje dva oblika poreznih
sistema: monizam (sistemi gdje postoji samo 1 porezni oblik) i plurum (sistemi koji imaju od
2 pa do preko 50 poreznih oblika).
O kojem obliku poreznog sistema se radi, zavisi od: 7

-
ustavnog ureenja- ukoliko svi prihodi po osnovu poreza idu u dravni budet, pa tek
onda se rasporeuju na nie politikoteritorijalne jedinice, radi se o poreznoj
centralizaciji; nasuprot tome, ukoliko se dio poreznih oblika usmjerava u dravni
budet za podmirenje rashoda na razini drave, a dio se ubire na razini kantonalnih i
gradskih, odnosno opinskih budeta, radi se o savremenom poreznom sistemu,
odnosno o poreznoj decentralizaciji;
veliine teritorije, broja stanovnika i gustoe naseljenosti (za podmirenje javnih

rashoda, kao to su zdravstvo, kultura, kolstvo, itd.), u naseljenim zemljama treba
manje novca po stanovniku, nego kod rjee naseljenih zemalja;
demografske strukture (stope nataliteta, poveanja prosjenog broja godina stanovnika

vei mirovinski fondovi, vea izdvajanja za zdravstvenu zatitu);
veliine javnog sektora (trokovi za vojsku, zdravstvo, socijalno zbrinjavanje,

nezaposlenost i sl.).
Kovo- Vukadin, I (broj: 2/2007) Gospodarski kriminalitet- kriminoloka obiljeja, Zagreb, Hrvatski ljetopis za
kazneno pravo i praksu, str. 440.
17 |
Porez je instrument javnih rashoda kojim drava, ukljuujui i nie oblike politikoteritorijalne zajednice, od subjekata pod njenom poreskom vlau, prinudno uzima novana
sredstva, bez neposredne protivusluge, u svrhu pokrivanja svojih finansijskih potreba i
postizanja drugih, prvenstveno ekonomskih i socijalnih ciljeva.8
Zakon o poreznoj upravi definie porez kao novani iznos koji je porezni obveznik duan
plaati budetu i vanbudetskim fondovima u skladu sa poreznim zakonima, zakonima kojima
se reguliraju doprinosi i zakonima kojima se reguliraju takse.9 Svjesnim djelovanjem na
prihode i rashode drava, koritenjem fiskalnih instrumenata (poreza, javnih rashoda, javnog
duga i dr.), utie na ukupno privreivanje i trokove privreivanja. Nesumnjivo je da veliku
preporuku za realizaciju temeljnih zadataka fiskalnog sistema drave ini manjak prikupljenih
prihoda u dravnom budetu, koji nuno dovodi do naruavanja sistema finansiranja dravnih
funkcija. Imamo li na umu injenicu da porezi predstavljaju javni prihod drave sa najveim
znaajem, samim tim je jasno da do manjka prikupljenih prihoda u dravnom budetu, u
najveoj mjeri, dovodi manjak prikupljenih poreza, odnosno izbjegavanje plaanja poreza od
strane poreznih obveznika.
Koritenjem poreske politike, drava moe uticati da efekti privatnih aktivnosti od kojih ira
drutvena zajednica ima koristi (pozitivne eksternalije) budu uveani, te da efekti privatnih
aktivnosti sa negativnim uticajem na iru drutvenu zajednicu (negativne eksternalije) budu
umanjeni. Koritenjem oporezivanja (poreske politike) drava moe redistribuirati nacionalni
dohodak od osoba sa visokim ili vrlo visokim prihodima ka osobama sa niskim primanjima ili
osobama bez primanja. Da li e to tako stvarno i biti zavisi od izbora sistema oporezivanja.
U svim drutvima postoje punoljetni lanovi koji su bez svoje krivice umanjenih radnih
sposobnosti. To su invalidne osobe kojima drava treba da omogui minimum prihoda na
osnovu kojih one mogu osigurati minimalan ivotni standard. Bosna i Hercegovina je primjer
zemlje sa velikim brojem vojnih i civilnih invalida, kao posljedice rata 1992.-1995. Transferi
za socijalnu zatitu invalidnim osobama u Bosni i Hercegovini predstavljaju jedan od
najznaajnijih budetskih rashoda, koji je prema postojeoj strukturi fiskalnog federalizma
obaveza budeta dva bosanskohercegovaka entiteta: FBiH i RS.
8
9
www.poslovniforum.hr/tp/financije.asp, pristupljeno: 12.01.2013.

Zakon o poreznoj upravi, Slubene novine FBiH, broj: 33/02, lan 3.
18 |
Budet Federacije Bosne i Hercegovine za 2010. iznosio je 1,747 milijardi KM. Najvei
izdatak bio je transfer ratnim i neratnim invalidima u FBiH, u iznosu od 593,2 miliona KM ili
33,9% budeta FBiH. Sljedee dvije najznaajnije rashodne stavke budeta FBiH bile su:
otplate duga u iznosu 259,57 miliona KM (uee 14,9%) i plate osoblja zaposlenog u
administraciji FBiH u iznosu 211,58 miliona KM (uee 12,1%).
Budui da je sistem oporezivanja vrlo osjetljivo drutveno pitanje i da neodmjerena politika
oporezivanja moe prouzrokovati umanjivanje produktivnih potencijala jednog drutva, sa
jedne strane, ali i da moe dovesti do socijalno neprihvatljivog poreskog optereenja osoba sa
niim prihodima, sa druge strane, defi nisanje politike oporezivanja jedno je od kljunih
pitanja voenja ekonomske politike.
Politika javnog izbora u ovom smislu je politika donoenja odluka o sistemu prikupljanja i
veliini ukupnih javnih prihoda i nainu na koji se ti prihodi rasporeuju u drutvenoj
zajednici u datom vremenskom periodu. Politika oporezivanja, stoga, podrazumijeva izbor
sistema oporezivanja. Sistemi oporezivanja posljedica su donoenja jedne od sljedee tri
odluke:10
Stopa poreza na dohodak je jedinstvena za sve poreske obveznike. Ovaj sistem
oporezivanja
se
naziva
sistem
proporcionalnog
oporezivanja.
sistemu
proporcionalnog oporezivanja svi poreski obveznici plaaju istu poresku cijenu.

Postoji vie stopa poreza na dohodak u zavisnosti od visine godinjih prihoda, pri
emu marginalna stopa poreza na dohodak raste bre od stope porasta dohotka.
Ovakav sistem oporezivanja naziva se sistem progresivnog oporezivanja. U sistemu
progresivnog oporezivanja bogatiji slojevi stanovnitva plaaju viu poresku cijenu.
Postoji vie stopa poreza na dohodak u zavisnosti od visine godinjih prihoda, pri
emu marginalna stopa poreza raste sporije od stope porasta dohotka ili stope
poreza opadaju sa porastom dohotka (vidjeti primjer oporezivanja u SAD). Ovakav
sistem oporezivanja se naziva sistem regresivnog oporezivanja. U sistemu regresivnog
oporezivanja osobe sa niim primanjima plaaju viu poresku cijenu.
10
auevi Fikret (2012), Osnovi ekonomije, prvi dio- osnovi mikroekonomije i ekonomske funkcije drave,
Sarajevo, Ekonomski fakultet u Sarajevu, str. 394
19 |
Citirana Smithova naela oporezivanja svode se, prema tome, na: pravinost i jednakost u
oporezivanju, odreenost poreza, ubiranje poreza u vrijeme kada poreski obveznik raspolae
sredstvima i umjerenost oporezivanja. Dobitnik Nobelove nagrade za ekonomiju 2001. godine
Joseph Stiglitz navodi pet naela koja poreski sistem ine dobrim. To su:11 pravinost,
odnosno ravnomjernost, efikasnost oporezivanja, administrativna jednostavnost ubiranja
poreza, fleksibilnost i transparentnost.
Kako se krivino pravna zatita poreza, odnosno izbjegavanje njegovog plaanja, ostvaruje
preko inkriminacije Porezna utaja i prevara12, istiemo najstariju i najznaajniju podjelu
poreza sa stajalita nacionalne ekonomije: na posredne (indirektne) i neposredne (direktne)
poreze.13 Za ovu podjelu postoji vie kriterija, odnosno teorijskih oslonaca. Prema njemakom
teoretiaru Albertu Schaffleu osnov za podjelu poreza na neposredne i posredne treba traiti u
tome kako se manifestuje poreska snaga. Ukoliko se poreska snaga manifestuje
posjedovanjem imovine ili dohotka, rije je o neposrednim (direktnim) porezima. Ako se
poreska snaga manifestuje u vidu potronje, radi se o indirektnim porezima.
Hofmanova teorija ovu podjelu temelji na definisanju poreskog izvora.14 Po ovoj teoriji su
indirektni porezi oni koji se ubiru iz promjenljivih poreskih izvora (kao to su imovina,
dohodak, prihod, porez na naslijee), a direktni porezi su oni koji se ubiru iz stalnih sredstava.
Razlikovanju poreza na posredne i neposredne moe se prii na osnovu administrativnotehnikog postupka, pri utvrivanju poreske obaveze. Tako se neposredni porezi utvruju
prema injeninom stanju (katastru), a posredni na osnovu injenica koje ranije nisu bile
predviene, a naplauju se na osnovu tarife. Osim toga, i prema nainu ubiranja, porezi se
dijele na direktne (porez na dohodak i imovinu) i indirektne (porez na potronju).
Provoenje politike javnih rashoda i sistem upravljanja javnim rashodima u BiH, mogu se
shvatiti samo uz puno razumijevanje fiskalnih odnosa izmeu razliitih nivoa vlasti. U
fiskalnom sistemu Bosne i Hercegovine drava ima ograniene ovlasti naspram niih nivoa
vlasti, koji imaju znaajnu fiskalnu autonomiju.
11
Stiglitz, Joseph.E, John Driffi ll (2000) Economics, W.W.Norton&Company, Inc., New York, str. 364-365.
Krivini zakon BiH, Slubene novine BiH, broj: 8/10, lan 210.
13
Alijagi, M. (2006), Poreski menadment i poreski konsalting, Banja Luka, str. 40.
14
Ibid. str. 41.
12
20 |
Drava Bosna i Hercegovina, generalno, moe obavljati funkcije koje joj nisu izriito
dodijeljene Ustavom, samo ukoliko joj iste prenesu RS i FBiH.
Upravljanje fiskalnom politikom znaajno se razlikuje u FBiH i RS. FBiH sa svojih 10

kantona, 84 optine i vrlo malo vertikalne i horizontalne saradnje izmeu razliitih nivoa
vlast,i predstavlja visoko decentralizovani oblik ureenja. To je, ujedno, primjer najvieg
stepena fiskalne decentralizacije u regiji. Nii nivoi vlasti u FBiH imaju znaajne nadlenosti
u definisanju fiskalne politike na rashodovnoj strani.
Udio rashoda niih nivoa vlasti, kantona i optina u konsolidovanom budetu FBiH
procjenjuje se na oko 75%, ukljuujui vanbudetske fondove, bez kojih je to 43%.15
Struktura fiskalnog federalizma na podruju FBiH utvrena je Zakonom o pripadnosti javnih
prihoda u Federaciji Bosne i Hercegovine i finansiranju Federacije Bosne i Hercegovine, i
neto kasnije donesenim Zakonom o budetima u Federaciji Bosne i Hercegovine.16
Bosnu i Hercegovinu, uz nedostatak fiskalne koordinacije i relevantnih institucionalnih

kapaciteta, karakterie i nepostojanje obavezujuih fiskalnih pravila. U cilju rjeavanja tih
problema, BiH je krajem 2008. godine uspostavila Fiskalno vijee, kao koordinaciono tijelo
za pitanja fiskalne politike. Jedan od zadataka Vijea jeste pruanje doprinosa ouvanju
makroekonomske stabilnosti i postizanju razvojnih ciljeva. Pored toga, Vijee treba definisati
ciljeve fiskalne politike BiH i odrediti granice rashoda na godinjem i viegodinjem planu.
Time je zadatak Vijea i odreivanje granice deficita budeta i smanjenje fiskalnog
debalansa.17
15
Fiskalna decentralizacija u BiH (2002) , Svjetska banka, str. 58.

auevi, Fikret (2002), Fiskalna struktura u BiH i problemi koje generie, str. 80.
17
http://www.dep.gov.ba/dep_publikacije/Istrazivanja/?id=1374, pristupljeno: 09.04.2013.
16
21 |
2.3.
Efekti oporezivanja
Poreska politika, kao dio makroekonomske politike zemlje, i njene mjere, mogu dovesti do
mikroekonomskog i makroekonomskog poreskog efekta. Ako doe do promjena ekonomskih
ili nekih drugih postupaka odreenog fizikog, ili pravnog lica, onda govorimo o
mikroekonomskim efektima, dok, s druge strane, ako mjere iz sfere poreske politike dovedu
do neravnotee na tritu ili do ponovnog uspostavljanja ravnotee, onda je rije o
makroekonomskim efektima.
Porezna optereenja treba tako podesiti da ne budu ni previsoka ni preniska, nego upravo
dovoljna da potaknu interes za profitnosnim ulaganjima kapitala.18 U mnogim zemljama,
poreski savjetnici pronalaze rupe u poreskim zakonima kako bi svojim klijentima osigurali
plaanje to manjeg poreza.19
Kako se efekti oporezivanja manifestuju, takoer je znaajno pitanje. U ovom kontekstu
moemo govoriti o efektima prije oporezivanja i efektima poslije oporezivanja. U efekte prije
oporezivanja ubrajamo izbjegavanje plaanja poreza, tzv. poresku evaziju koja moe biti
zakonita (mijenjanje zanimanja, promjena mjesta prebivalita, promjena potronje) ili
nezakonita (nedozvoljena) evazija poreza.20
Kod zakonite poreske evazije, na primjer, imamo pojavu da poreski obveznik naputa
zanimanje i posao, koji se eli oporezovati, i raditi u profesiji ili grani, koja se ne namjerava
opteretiti novim poreskim dadbinama. Dakle, poreski obveznik moe i izbjei potronju koja
se namjerava oporezovati. Ako neko izbjegava da konzumira duhan ili alkoholna pia, on,
zapravo, time ne eli da snosi porez na navedene proizvode. Da li je ovakvo izbjegavanje
plaanja poreza dozvoljeno? Da, jeste.
18
Stojanov, Dragoljub, Medi, uro (2001), Makroekonomske politike i teorije u globalnoj ekonomiji,
dominantne kole ekonomske misli, drugo izdanje, Sarajevo, Ekonomski fakultet Sarajevo, str. 212.
19 Primjer:
- Izbjegavanje poreza i oporezivanje dohotka niom graninom stopom, tako da dio svoje imovine (vrijednosne
papire, nekretnine) prenesu na lanove porodice.
- Dogovoreni razvodi brakova zbog manjeg poreza jer se tada sva primanja od suprunika ne oporezuju.
20
Keetovi, Izudin, onlagi Denan, Rika eljko (2012) Javne finansije, Sarajevo, Ekonomski fakultet u
Sarajevu, str. 103
22 |
S druge strane, imamo i sluaje nezakonitog izbjegavanja plaanja poreza. To znai povredu
zakonskih propisa. Nezakonito izbjegavanje plaanja poreza javlja se u dva oblika i to:
defraudacija (utaja) i kontrabanda (verc), o kojoj se govori ire u nastavku rada.
U efekte poslije oporezivanja ubrajamo, tzv. pojavu, odnosno, poreski fenomen, kojeg
nazivamo prevaljivanja poreza. Optereenje porezom izaziva otpor kod obveznika i on nastoji
da se rijei poreskog tereta.
Prevaljivanje poreza je sloen proces koji prolazi kroz nekoliko faza, i to: 21
-
perkusija ili impact (definisanje poreskog obveznika, koji je duan po zakonu da plati
porez),
reperkusija ili prevaljivanje (poreski obveznik je prihvatio poreski teret, ali e ga se

osloboditi tako to e iznos poreza unijeti u cijenu svog proizvoda ili usluge),
incidenca- lat.indicere - prekinuti (nastaje kada lice pogonjeno porezom nije u

mogunosti da ga prevali ni na koji nain, tako da poreski obveznik istovremeno i
snosi poreski teret, te je i poreski destinatar),
difuzija (opi efekat oporezivanja izraava se preko promjena u ponudi i potranji,

to onda utie na promjene u nivou proizvodnje).
21
Keetovi, Izudin, Denan onlagi (2007) Javne finansije, Sarajevo, Ekonomski fakultet u Sarajevu, str.
42.
23 |
2.4.
Porezni oblici koji su propisani poreznim zakonodavstvom Bosne i Hercegovine
Najiteresantnija i u upotrebi najvie koritena klasifikacija poreza je na direktne (neposredne)

i indirektne (posredne) poreze. Ovdje su mogui brojni kriteriji razlikovanja, a najznaajniji je
kroz analizu fenomena poreskog prevaljivanja. S tim u vezi, direktni porezi su oni koji se
naplauju direktno od poreskog obveznika, tj. nema posrednika izmeu zakonodavca i onoga
koga je zakonodavac odredio da snosi poreski teret. S druge strane, indirektni porezi su oni
koji ne terete lice koje je zakonodavac predvidio da bude poreski obveznik, ve drugo lice na
koje je poreski teret prevaljen (na poreskog destinatara).
Direktni porezi su oni koji direktno pogaaju imovinu, dohodak ili prihod poreskog
obveznika, a indirektni porezi su oni koji pogaaju potronju. Najznaajniji predstavnici
direktnih poreza su: porez na dobit preduzea (pravnih lica), porez na imovinu, porez na
dohodak graana (fizikih lica), porez na naslijee i poklone.
Porezi na imovinu su jedni od najstarijih poreza. To je redovan porez koji se plaa periodino
i to ne iz imovine (supstance), ve iz obveznikovih prihoda od imovine. Predmet oporezivanja
je pokretna i nepokretna imovina. Osnovicu ini vrijednost imovine koju je teko utvrditi,
naroito u sluaju nepokretne imovine. Poreska stopa je u sutini niska i po pravilu
proporcionalna stopa. Naznaajniji predstavnik indirektnih poreza, porez na promet proizvoda
i usluga. Porez na promet proizvoda i usluga moemo razlikovati u dvije varijante. Prva
varijanta je, tzv. jednofazni porez na promet gdje se oporezivaje prometa vri u tano jednoj,
odreenoj fazi prometa proizvoda od proizvoaa do krajnjeg potroaa.
U Bosni i Hercegovini je jednofazni porez na promet bio u primjeni do 01. januara 2006.
godine. Druga varijanta je svefazni porez na promet (moe biti bruto i neto svefazni porez na
promet) gdje se oporezivanje prometa vri u svakoj fazi prometa. Neto svefazni porez na
promet je danas poznat kao porez na dodatu vrijednost (PDV) i u primjeni je u sistemu
indirektnog oporezivanja Evropske unije, a u Bosni i Hercegovi, takoer, od 01. januara 2006.
godine.
24 |
2.4.1. Indirektni porezi i uloga Uprave za indirektno oporezivanje BiH
Osnovna karakteristika indirektnih poreza je da su to porezi na potronju i da osoba koja ih

formalno uplauje u budet ne snosi poreski teret. Znamo da se osoba koja plaa porez naziva
poreski obveznik. Ta osoba moe biti pravno lice (preduzee, agencija, dravna institucija) i
fiziko lice koje obavlja profesionalnu djelatnost. Osnovna karakteristika indirektnih poreza
je da poreski obveznik ne snosi poreski teret. Ovakva definicija moe biti malo zbunjujua, ali
emo je brzo pojasniti. Indirektni porezi su porezi na potronju.
Najznaajniji indirektni porezi su:22

porez na dodanu vrijednost,
poseban porez na promet visokotarifnih proizvoda (akciza) i
carine.
Porez na dodanu vrijednost je porez koji plaaju svi koji proizvode i prodaju robu. To su
proizvoai koji svoju robu prodaju trgovcima na veliko i malo. Trgovci namalo
(maloprodavci ili shopping centri) u prodajnoj vrijednosti robe naplauju od potroaa porez
na dodanu vrijednost. To znai da iznos poreza na dodanu vrijednost koji uplauju preduzea
u dravni budet u krajnjoj liniji snose potroai. Svi potroai u cijeni koju plaaju za
kupljenu robu plate i porez na dodanu vrijednost.
Poseban porez na promet (akciza ili troarina) je, kako mu govori naziv, poseban porez na
potronju sljedeih vrsta roba: cigareta i duhana, alkohola, kafe, piva, nafte i naftnih derivata.
U nekim zemljama ovaj poreski oblik se plaa i na nove automobile i plemenite metale.
Karakteristika prodaje ovih vrsta roba je da se na njih plaa i porez na dodanu vrijednost i
akciza (poseban porez na promet), a ukoliko su uvezene, onda se na njih plaa i carina. Visina
i nain obrauna akciza je, takoer, regulisana zakonima.
22
Sarajevu, str. 402-403
25 |
Carine se najee plaaju na vrijednost uvozne robe, premda postoje i izvozne carine.
Izvozne carine (carine koje se plaaju za izvezenu robu) mnogo su rjee i gotovo da su iezle
iz upotrebe. Dakle, uvoznici na uvezenu robu moraju platiti carinu. Pod ovim moraju
podrazumijevamo da su zakonom o carinskoj tari propisane stope carina na robu iz uvoza.
Ako su robe iz uvoza osloboene plaanja carina, to je napisano u zakonu i uvoznici ne
plaaju ovaj iznos. Uvoznik koji je uvezao robu i platio carinu taj iznos carine naplauje u
prodajnoj cijeni robe koju prodaje kupcima/potroaima. Kada potroai kupe neku uvezenu
robu za koju je zakonom propisana obaveza plaanja carine, onda je u cijeni koju su platili
trgovcu sadrana i carina i porez na dodanu vrijednost. Ako kupujemo naftu, naft ne derivate,
kafu, alkohol ili cigarete proizvedene u inostranstvu, onda su u cijeni koju kao potroai ovih
roba plaamo uraunata i carina i akciza i porez na dodanu vrijednost.
Prema tome, uprkos injenici da je trgovac taj koji je nakon prodaje robe potroaima
obavezan da dravi uplati porez na odgovarajui budetski raun, on ne plaa porez iz
vlastitih sredstava, odnosno iz zarade, ve iz naplaene cijene od potroaa. Karakteristika
indirektnih poreza je da osoba koja plaa porez i koja snosi porez nisu iste osobe. Ve smo
spomenuli da je poreski obveznik prodavac i da on uplauje porez. Meutim, potroa je taj
koji u krajnjoj liniji snosi sve indirektne poreze. Upravo zbog toga ova grupa poreza se naziva
indirektnim porezima.
Indirektni/ posredni su javni prihodi, koje na nivou drave prikuplja Uprava za indirektno
oporezivanje: akcize, carine i PDV. Dejtonskim mirovnim sporazumom odreeno je da
vanjskotrgovinska i carinska politika budu u iskljuivoj nadlenosti drave, dok su carinske
uprave djelovale na nivou entiteta. Meutim, ve 1998. godine donesen je set dravnih
propisa kojima se nadlenost za indirektne poreze prebacuje na entitete i Brko Distrikt.
Carinske uprave entiteta i Distrikta egzistirale su do kraja 2004. godine, kada su inkorporirane
u Upravu za indirektno oporezivanje23.
Oporezivanje porezom na promet i akcizama, takoer, bilo je na nivou entiteta i Distrikta, te
je unutar istih, bilo ureeno na razliite naine. U cilju prijenosa ovlatenja u ovoj oblasti na
23
Anti, Dinka (2009), Makroekonomska stabilnost i fiskalni federalizam u Bosni i Hercegovini; doktorska
disertacija, Mostar, Fircon, str. 177.
26 |
nivo drave, bilo je neophodno sprovesti reformu indirektnog oporezivanja. Fiskalna reforma
je zapoela 2003. godine i trajala je do uvoenja PDV-a, 2006. godine.
Postavljena su dva cilja fiskalne reforme24:
1. ujedinjenje carinskog sistema, kako bi se zaustavilo dupliranje poslova i prevare,
2. uvoenje PDV-a na dravnoj razini, da bi sistem oporezivanja postao efikasniji i da bi
se stvorili uvjeti za porezno rastereenje obveznika.
Iako su Ustavom BiH vanjskotrgovinska i carinska politika iskljuivo u nadlenosti drave,

od 1998. (s primjenom od 1999.) carinske uprave entiteta i Brko distrikta prikupljale su sve
prihode pri uvozu (carine i troarine), a potom i porez na promet proizvoda troarina. Proces
prikupljanja navedenih prihoda bio je reguliran dravnim i entitetskim zakonima kada su
postojale entitetske carinske uprave. Od 2004. one su ukljuene u jedinstvenu instituciju
Upravu za indirektno oporezivanje.25 Meutim, u razdoblju 1996-2004. tj. do osnivanja
Uprave za indirektno oporezivanje, najizdaniji porezni oblik porez na promet bio je
reguliran entitetskim zakonima. U tom smislu, u FBiH je u navedenom razdoblju egzistirao
jednofazni (maloprodajni) porez na promet roba i usluga. FBiH je vrila izmjene i dopune
zakona u tri navrata, te su se navedene izmjene uglavnom odnosile na izmjene stopa poreza na
promet roba i usluga prikazane u tabeli 1.
Tabela 1. Stope poreza na promet (PP) u FBiH, 1995-2002. (u %)

1995.
PP na proizvode
PP na usluge
2000.
20
15
5
2,5
10
2002.
24
12
12
12
12
20
10
10
10
10
Izvor: Anti, Dinka (2009), Makroekonomska stabilnost i fiskalni federalizam u Bosni i Hercegovini; doktorska
24
25
Ibid. str. 189.

Ibid. str. 177.
27 |
U RS-u je u navedenom razdoblju, takoer, bio u primjeni jednofazni (maloprodajni) porez na

promet. RS je, kao i FBiH, u nekoliko navrata mijenjala/dopunjavala zakon o porezu na
promet. Te su se izmjene uglavnom odnosile na izmjenu poreznih stopa datih u tabeli 2.
Tabela 2. Stope poreza na promet (PP) u RS, 1996-2002. (u %)

1996.
PP na proizvode
PP na usluge
Posebne igre na sreu
Ostale igre na sreu
Ostale usluge
Porez na TO (robe i usluge)*
1998.
2002.
24
18
30
10
7
2
30 15 10
2
18
8
2
* Posebno uveden porez na promet za potrebe eljeznikog prometa (1996)

Izvor: Anti, Dinka (2009), Makroekonomska stabilnost i fiskalni federalizam u Bosni i Hercegovini: doktorska
Formalni prijenos nadlenosti u indirektnom oporezivanju desio se krajem 2003. godine. Tada
je i donesen Zakon o sistemu indirektnog oporezivanja, kojim se uspostavlja organizacijska
osnova za jedinstveni sistem indirektnog oporezivanja u BiH26. Ovim zakonom definisana je
jedinstvena politika indirektnih poreza, te jedinstvena naplata indirektnih poreza u BiH.
Institucija zaduena za operativni dio fiskalne politike je Uprava za indirektno oporezivanje.
Uprava za indirektno oporezivanje (UIO) je dravna institucija koja je nadlena za naplatu i
kontrolu plaanja indirektnih poreza na podruju Bosne i Hercegovine: carine, porez na
dodatnu vrijednost, akciza, putarina i prelevmana, kao i nadlenosti za poreske prekraje.27
Osnivanjem Brko distrikta 1999. donesen je Zakon o porezu na promet. U 2002. promet se
roba oporezivao s 18%, a promet usluga s 8 %.28. Od 2004. do danas nadlenost je
prikupljanja i raspodjele prihoda po osnovi indirektnih poreza (carina, posebnih poreza,
troarina, te od 2006. i poreza na dodanu vrijednost, po jedinstvenoj stopi od 17%) s
entitetskih nivoa prela u nadlenost Uprave za indirektno oporezivanje.
26
Ibid. str. 189.

Zakon o postupku indirektnog oporezivanja BiH, Slubeni glasnik BiH, broj: 89/05, lan 1.
28
Anti, Dinka (2009), Makroekonomska stabilnost i fiskalni federalizam u Bosni i Hercegovini; doktorska
27
28 |
Svi prihodi po osnovu indirektnih poreza prikupljaju se na jedinstveni raun, te se raspodjela

prihoda vri izmeu Drave BiH, entiteta i Brko distrikta prema utvrenom sistemu
raspodjele. Ovim inom je sistem indirektnog oporezivanja objedinjen na cijelom podruju
BiH, to predstavlja znaajan napredak u sustavu oporezivanja. U pet godina poslovanja
Uprava za indirektno oporezivanje zabiljeila je niz rezultata koji se uglavnom odnose na
suzbijanje sive ekonomije, te rast prihoda po osnovi indirektnih poreza (osim u 2009. u
odnosu na 2008. kada je zabiljeen pad prihoda).
Po osnovu Godinjeg izvjetaja (2011) Uprave za indirektno oporezivanje, ukupni prihodi od

direktnih i indirektnih poreza prikupljeni u BiH, u 2011. godini su iznosili oko 5,8 milijardi
KM, to je za 5,2% vie nego prethodne godine. Ukupni prihodi od doprinosa, u istom
periodu, iznosili su oko 4 milijarde KM, to je za 6% vie od prihoda od doprinosa
prikupljenih u 2010. godini. Od toga, oko 83% se odnosi na prihode prikupljene od
indirektnih poreza.
oporezivanje
Prema podacima Godinjeg izvjetaja (2011) Uprave za indirektno
BiH, u 2011. godini je prikupljeno preko 4,9 milijardi KM prihoda od
indirektnih poreza, to u poreenju s prethodnom godinom, predstavlja porast od 186,4

miliona KM ili 5,4%. Najvei udio u ukupnim prihodima od indirektnih poreza ine prihodi
od PDV-a (62,5%). Zatim, slijede prihodi od akciza, sa 25,8%, putarine i carine, sa 6%,
odnosno 5,8%. Tokom prvog tromjeseja prihodi od indirektnih poreza su biljeili smanjenje
od preko 17%, nakon ega, tokom drugog tromjeseja, biljee znaajan rast od 20,5%.
Zabiljeeni rast tokom drugog tromjeseja dao je svoj doprinos pozitivnoj stopi rasta prihoda
od indirektnih poreza na godinjem nivou.
Tabela 3: Prikupljeni indirektni porezi u periodu od 2008. do 2011. u milionima KM
u milionima KM
PDV
Carine
Akcize
Putarine
Ukupni prihodi od
indirektnih poreza
2008.
3.137,8
651,0
936,7
189,4
4.914,9
2009.
2.848,4
346,8
997,4
250,2
4.442,8
2010.
2.944,5
302,0
1.172,2
307,0
4.725,7
2011.
3.064,1
281,0
1.267,6
292,1
4.904,8
Izvor: Godinji izvjetaj 2011. Bosna i Hercegovina, Ekonomski trendovi, april / travanj 2012. Izdava: Vijee
ministara- Direkcija za ekonomsko planiranje
(https://www.parlament.ba/sadrzaj/ostali_akti/izvjestaji/default.aspx?id=35134&langTag=bs-BA&pril=b,
pristupljeno 25.12.2012)
29 |
U strukturi prihoda od PDV-a znaajno mjesto zauzimaju prihodi od PDV-a na uvoz, sa oko
80%. Zajedno s prihodima od carina, PDV na uvoz, ini 55,5% ukupnih prihoda od
indirektnih poreza. Rast prihoda od PDV-a uzrokovan je i odreen prvenstveno strukturom
ovog poreza. Uvozni PDV-a na kraju posmatrane godine biljei rast od 12,4%. U isto vrijeme,
prihodi od domaeg PDV-a biljee smanjenje od 19,4%. Na kraju posmatrane godine je
prikupljeno oko 3,1 milijardu KM prihoda po osnovu PDV-a29, to u poreenju s prethodnom
godinom predstavlja rast od 5,7%.
Prihodi od carina se i tokom 2011. godine nastavljaju smanjivati, usljed uvoza pod
bescarinskim reimom i smanjenjem carinskih stopa, koji proizilaze iz Sporazuma o
stabilizaciji i pridruivanju30. U toku 2011. godine po osnovu carina prikupljeno je oko 281
milion KM, to je za 7% manje nego u prethodnoj godini.31
S obzirom da je s poetkom 2011. godine poveana stopa akcize na duhan i duhanske

preraevine32, za oekivati je i bilo, da prihodi po osnovu akciza ostvare rast. Poetkom
godine posebna akciza na cigarete je poveana sa 0,30 KM na 0,45 KM po kutiji cigareta. U
toku 2011. po osnovu akciza prikupljeno je preko 1,2 milijardi KM, to je za 8,1% vie nego
tokom prethodne godine. Na rast prihoda od akciza znaajnije su uticali prihodi od akciza na
uvozne proizvode (11,7% g/g), nego na domae proizvode (1,6% g/g). U okviru domaih
proizvoda, jedino akcize na domai duhan i duhanske preraevine biljee rast (11,02% g/g).
Po osnovu putarina u toku 2011. godine prikupljeno je oko 292 miliona KM, to je za 4,8%
manje nego prethodne godine, a smanjenje je, prije svega, rezultat oslobaanja rudnika,
termoelektrana i eljeznica od plaanja putarina, to se moe uoiti iz smanjenja posebne
takse (putarine) na naftne derivate.
29
Podaci o PDV-u preuzeti su iz Nacionalne prijave UIO, koja prikazuje neto PDV prihoda na obraunskoj
osnovi;
30
Glava IV, Slobodno kretanje robe, lan 18. stav 1.
31
U Slubenom glasniku BiH broj: 76/11. od 26.09.2011. objavljen je Zakon o izmjeni Zakona o carinskoj
politici Bosne i Hercegovine, Slubeni glasnik BiH , broj: 57/04, 51/06 i 93/08, u kojem je u lanu 12. izbrisan
stav 2. ime je prestala mogunost ostvarivanja prihoda od carinske evidencije od mjeseca oktobra, te po tom
osnovu, kasnije nije bilo prihoda, osim uplaenih za prethodni period.
32
U skladu sa lanom 21. Zakona o akcizama u BiH, Slubeni glasnik, br. 49/09, Upravni odbor Uprave za
indirektno oporezivanje donio je Odluku o utvrivanju posebne i minimalne akcize na cigarete, koja se
primjenjuje od 01. 01. 2011.
30 |
Korisnicima Jedinstvenog rauna Uprave za indirektno oporezivanje (JR UIO) je u toku

2011. rasporeeno oko 5,8 milijardi KM, to u poreenju s prethodnom godinom
predstavlja rast od 6,6%. Na grafikonu ispod predstavljena je raspodjela sredstava sa JR UIO
na godinjem nivou 2010. i 2011. godine. Sredstva za finansiranje rada Institucija BiH u
2011. ostala su na nivou iz prethodne godine, zbog privremenog finansiranja. Sredstva za
minimalne rezerve doznaena u 2011. vea su za 21,1% od doznaenih u prethodnoj godini. U
istom periodu, Federaciji BiH doznaena su sredstva vea za 4,1% u odnosu na prethodnu
godinu, Republici Srpskoj za 7% i Brko Distriktu za 5%.
Grafikon 1 : Rasporeeni prihodi od indirektnih poreza u 2010. i 2011.
Izvor: Godinji izvjetaj 2011. Bosna i Hercegovina, Ekonomski trendovi, april / travanj 2012, Izdava: Vijee
Po osnovu konsolidiranih izvjetaja Odjeljenja za makroekonomsku analizu Upravnog odbora

Uprave
za
indirektno-neizravno
oporezivanje,
dostupnim
na
web
stranici:
www.oma.uino.gov.ba, analizirani su prihodi (tabela 4) po osnovu direktnih i indirektnih

poreza u nastavku, gdje su prihodi po osnovu indirektnih poreza na 31.12.2011. iznosili
4.994,7, u odnosu na poetak posmatranog perioda na 31.12.2006. gdje prihodi, po osnovu
indirektnih poreza, iznose 4.104,8, to je poveanje prihoda za 889,9, odnosno 21,67%.
31 |
Uzet emo za primjer i prihode po osnovu direktnih poreza na 31.12.2011. koji iznose 392,1,
u odnosu na poetak posmatranog perioda na 31.12.2006. gdje prihodi, po osnovu direktnih
poreza, iznose 243,7, to je poveanje prihoda za 148,4, odnosno 60,89%. U prilogu br. 1
ovog rada je detaljan izvjetaj prihoda, po osnovu direktnih i indirektnih poreza, a prema
konsolidiranim izvjetajima Odjeljenja za makroekonomsku analizu Upravnog odbora Uprave
za indirektno- neizravno oporezivanje, dostupnim na web stranici: www.oma.uino.gov.ba
Tabela 4. Institucije BiH, entiteti i prihodi od neizravnih poreza koje prikuplja Uprava za
neizravno oporezivanje na Jedinstveni raun
*Izvjetaj ne ukljuuje neusklaene prihode prikupljene na Jedinstvenom raunu (JR)

UIO.
Izvor: Analiza po osnovu konsolidiranih izvjetaja Odjeljenja za makroekonomsku analizu Upravnog odbora
Uprave za indirektno- neizravno oporezivanje, dostupnim na web stranici: www.oma.uino.gov.ba.
32 |
2.4.2. Direktni porezi i uloga Porezne uprave Federacije Bosne i Hercegovine
Direktni porezi su oni koji se naplauju direktno od poreskog obveznika, tj. nema posrednika
izmeu zakonodavca i onoga koga je zakonodavac odredio da snosi poreski teret. Direktni
porezi direktno pogaaju imovinu, dohodak ili prihod poreskog obveznika.
Najznaajniji predstavnici direktnih poreza su:33
1. porez na imovinu,
2. porez na dohodak graana (fizikih lica),
3. porez na dobit preduzea (pravnih lica).
Direktni porezi predstavljaju poreze, iji su obveznici pojedinci i privredna drutva, i u
korelaciji su sa dohotkom i/ili imovinom poreskih obveznika. Najei oblici direktnih poreza
su porezi na: ukupan prihod graana, dobit privrednih drutava, plae, imovinu, poklone i sl.34
Direktni/ neposredni su prihodi, koje na nivou Federacije BiH, prikuplja Porezna uprava
Federacije.
Unutar Federacije BiH propise iz sfere direktnih poreza donose Federacija i kantoni.
Na razini Federacije donosi se legislativa za slijedee poreze35:
porez na dohodak koji obuhvata poreze od nesamostalne djelatnosti, samostalne

djelatnosti, imovine i imovinskih prava,
ulaganja kapitala i uea u nagradnim igrama i igrama na sreu;
porez na dobit;
porez na naslijee i poklon;
porez na promet nepokretnosti i ostale poreze kao to su porez na firmu i dr
*Analogno tome, na entitetskom nivou, iste poreze prikuplja Republika Srpska (Zakon o porezu na dohodak
Slubeni glasnik RS, broj: 91/06, 128/06 i 120/08), te Brko Distrikt (Zakon o porezu na dohodak Slubeni
glasnik BDBIH, broj: 12/03, 13/03 I 19/07).
33
Sarajevu, str. 154-155
34
Bai, Meho (2005), Ekonomija BiH, Ekonomski fakultet u Sarajevu ,Sarajevo, str. 53.
35
Anti, Dinka, (2009) Makroekonomska stabilnost i fiskalni federalizam u Bosni i Hercegovini; doktorska
disertacija, Fircon, Mostar, str. 183.
33 |
Prema zakonu o Poreznoj upravi Federacije BiH, Porezna uprava, odnosno ovlatene slubene
osobe, u vezi s poreznim krivinim djelima, u fazi otkrivanja i istrage povrede poreznih
propisa, imaju, pored ostalih prava, i obaveze da:36
-
provode porezne istrage i prikupljaju informacije o moguim poreznim prekrajima i

krivinim djelima, te da nadlenim organima podnose prijave u vezi s poreznim
prekrajima i krivinim djelima,
prosljeuju informacije, ukljuujui porezne tajne, koje su otkrivene tokom porezne

istrage ili se za njih saznalo tokom bilo koje pravne slubene radnje, koju vre radnici
Porezne uprave, nadlenim organima kada postoji sumnja da je poinjen prekraj ili
krivino djelo,
osobu koja je pod krivinom istragom ve na prvom ispitivanju obavijeste o djelu za

koje se tereti i o osnovama optube,
objave okolnosti poinjenih poreznih prekraja ili krivinih djela iz oblasti poreza i
imena osuenih poinitelja, putem masovnih medija, a takoer i otkriju poinitelja koji
izbjegavaju istragu ili suenje,
u postupku otkrivanja, istraivanja, spreavanja, prikupljanja dokumentacije i

prijavljivanja krivinih djela poduzimaju sve mjere i radnje, u skladu sa ovlatenjima
organa unutranjih poslova predvienih u odredbama Zakona o krivinom postupku,
na nain i pod uvjetima koji su propisani u tom zakonu,
ue u posjed ili u prostorije poreznog obveznika u vezi s provoenjem krivinih

istraga u skladu sa Zakonom o krivinom postupku Federacije Bosne i Hercegovine.
Ovim Zakonom su prvi put data ovlatenja Poreznoj upravi i njenim slubenim osobama, u
vezi s preduzimanjem odreenih istranih radnji, radi provoenja istrage i prikupljanja
informacija o poreznim krivinim djelima. Ovim Zakonom propisana je i krivina
odgovornost za slubene osobe Porezne uprave, za tetu koju su na radu ili u vezi s radom,
namjerno, ili iz grube nepanje, prouzrokovali Poreznoj upravi, ili poreznom obvezniku.
Sistem direktnog oporezivanja u nadlenosti je entiteta i Brko distrikta. Prema Ustavu

FBiH nadlenost iz sfere direktnih poreza imaju Federacija i kantoni.
36
Mjeseni struni asopis Pravni savjetnik, septembar 2004. Pravni fakultet Univerziteta u Zenici, str. 91- 92.
34 |
Sistem raspodjele prihoda izmeu Federacije i niih organizacijskih jedinica (kantona i

opina) regulisan je Zakonom o pripadnosti javnih prihoda u FBiH. FBiH donosi i propisuje
zakone iz domena oporezivanja igara na sreu, oporezivanja dohotka graana, doprinosa za
mirovinsko, zdravstveno i osiguranje od nezaposlenosti, kao i oporezivanja dobiti privrednih
drutava. Sistem oporezivanja dohotka graana do 2009. po pitanju nadlenosti, bio je
podijeljen izmeu Federacije i kantona.
Federalni nivo vlasti propisivao je porez na (neto) plau, a kantoni porez na ukupan prihod
graana, porez na imovinu, kao i poreze na prihod od imovine i imovinskih prava, porez na
promet nekretnina, porez na prihod od autorskih prava, porez na poklone i naslijee i dr.
Osnovicu za obraun poreza na ukupan prihod graana svake je godine odreivao nadleni
kanton, s tim da pojedini kantoni nisu ni uvodili ovaj porezni oblik u svoj porezni sistem (na
primjer Srednjobosanski i Zapadnohercegovaki kanton). Poevi od 2009. cedularni sistem
oporezivanja dohotka zamijenjen je sintetikim sistemom oporezivanja dohotka s
jedinstvenom stopom od 10% (za dohotke preko 3.600 BAM godinje).
Prema Ustavu RS, analogno sluaju FBiH, nadlenost iz sfere direktnih poreza ima entitet RS.
RS ima nadlenost za donoenje zakona iz podruja oporezivanja imovine, oporezivanja
dohotka graana, oporezivanja dobiti pravnih lica, oporezivanja igara na sreu, kao i sistema
doprinosa (za mirovinsko, zdravstveno i osiguranje od nezaposlenosti, te fonda za djeju
zatitu).
Sistem raspodjele prihoda izmeu RS i opina unutar RS, regulira Zakon o budetskom
sistemu RS. Na primjer, RS je u nekoliko navrata mijenjala/dopunjavala zakone iz podruja
oporezivanja dohotka graana. Posljednja znaajna izmjena Zakona o porezu na dohodak
donesena je krajem 2010. (s primjenom od februara 2011.) kada je, izmeu ostalog, uveden
sistem oporezivanja dohotka s jedinstvenom stopom od 10%, kao i u FBiH (s tim da je u RS
ukinuto pravo na godinji lini odbitak). Brko distrikt primjenjuje istu poreznu stopu od
10% poreza na dohodak, poevi od 2011. iako je prije donoenja niza zakona u 2010.
oporezivanje dohotka i dobiti u ovoj administrativnoj jedinici bilo ureeno jednim zakonom.37
37
Lazovi, Lejla, Pita, Sanjin (2012), Porezni izdaci u sustavu poreza na dobit, primjer BiH, Ekonomski fakultet
sveuilita u Sarajevu i Deloitte Advisory Services, JEL klasifikacija: H25, H70; doi:10.3326/bpi.2012.9
35 |
Poreski sistemi unutar kantona uglavnom su usaglaeni, mada se mogu susresti razlike u
vrsti i broju poreskih oblika u pojedinim kantonima.
Neki od poreza koji se ubiru na nivou kantona su38:

porez na dobit fizikih lica:
porez na dohodak fizikih lica;
porez na ukupan prihod fizikih lica;
porez na imovinu;
porez na prihod od imovine, imovine i imovinskih prava;
porez na promet nepokretnosti i prava
porez na prihod od autorskih prava, patenata i tehnikih unapreenja;
porez na nasljee i poklone;
porez na dobitke od igara na sreu;
porez na prihod od poljoprivredne djelatnosti;
porez na potronju alkoholnih pia i dr.
Obavezu plaanja poreza na dohodak imaju fizika lica (poduzetnici) i graani, poreski
obveznici koji su u prethodnoj godini ostvarili, na podruju Kantona, BiH ili u inostranstvu,
dohodak od rada kod poslodavca, dohodak od samostalne djelatnosti i dohodak od imovine i
imovinskih prava. Bitno je naglasiti da su donoenjem Zakona o porezu na dohodak
Federacije BiH prestali da vae zakoni o porezima kantona, kojima su na razliite naine i
po razliitim stopama, bile regulirane pojedine vrste poreza i uspostavljen je jedinstven
sistem naplate poreza na dohodak na nivou Federacije BiH. Ovim zakonom dolazi do
prestanka vaenja Zakona o porezu na platu Federacije BiH. 39
U Republici Srpskoj se u sistemu direktnih poreza reguliu 40:

porez na dobit preduzea;
porez na imovinu (ukljuujui i porez na nasljee i poklone i porez na prijenos
nepokretnosti i prava);
porez na dohodak graana
porez na igre i zabavne igre i porez na upotrebu, dranje i noenje dobara.
38
Anti, Dinka, (2009) Makroekonomska stabilnost i fiskalni federalizam u Bosni i Hercegovini; doktorska
39
http://www.fbihvlada.gov.ba/bosanski/uraspravi/Reforma_Direktnih_Poreza.pdf , pristupljeno: 20. 09. 2012.
40
Ibid. str. 184.
36 |
U ukupnim poreskim prihodima, na prihode od direktnih poreza, odnosi se 17%. U tabeli

ispod prikazani su prihodi od direktnih poreza i doprinosa po vrstama i entitetima. U oba
entiteta zabiljeen je rast prikupljenih prihoda.
Poreska uprava FBiH je tokom 2011. godine prikupila oko 3,5 milijarde KM, to je za
skromnih 76,6 miliona KM ili 2,2% vie u odnosu na prihode prikupljene u prethodnoj
godini, a Poreska uprava RS oko 2 milijarde, to je za 277,9 miliona ili 15,7% vie, nego u
2010. godini.
Tabela 5: Prihodi od direktnih poreza i doprinosa po vrstama i entitetima u milionima KM
Naziv prihoda
Direktni porezi
Porez na dohodak
Porez na dobit
Porez graana
Osali porezi
Ostale takse, kazne i
nagrade
2010.
523,7
266,2
186,1
68,2
3,2
342,8
FBIH
2011.
510,9
290,3
138,7
80,9
1,0
350,6
Doprinosi
PIO
Zdravstvo
Nezaposleni
Djeija zatita
Zapoljavanje invalida
Ukupno(direktni porezi+
ostale takse, kazne i
naknade+ doprinosi)
2.570,6
1.447,4
1.008,5
114,7
0,0
0,0
2.652,2
1.467,5
1.065,3
119,4
0,0
0,0
3,2%
1,4%
5,6%
4,!%
-
1.174,5
627,3
473,2
24,1
47,3
2,6
1.331,6
708,8
525,0
36,1
57,7
4,0
13,1%
13,0%
10,9%
49,8%
15,6%
53,8%
3.437,1
3.513,7
2,2%
1.772,9
2.053,8
15,7%
%
-2,4%
9,1%
-25,5%
18,6%
-68,8%
2,3%
2010.
342,5
143,3
119,2
31,6
48,4
255,9
RS
2011.
466,8
251,3
136,3
31,2
48,0
255,4
%
36,3%
75,4%
14,3%
-1,3%
-0,8%
-0,2%
Izvor: Godinji izvjetaj 2011.Bosna i Hercegovina, Ekonomski trendovi, april / travanj 2012. Izdava: Vijee
U FBiH zabiljeen je pad prihoda od direktnih poreza od 2,4%, u odnosu na prethodnu

godinu, dok je u RS-u zabiljeen rast od 36,3%, kao rezultat promjene stope poreza na
dohodak s poetkom godine, ime je uvedena jedinstvena poreska stopa od 10, umjesto 8%, te
eliminisane sve poreske olakice. S poetkom druge polovine godine, takoer, je dolo do
promjene u grupisanju javnih prihoda, ime je uvedena kategorija porez na dohodak (znatno
37 |
ira kategorija), umjesto poreza na platu, to je i doprinijelo znatno veim stopama rasta kako
ove kategorije, tako i ukupnih prihoda od direktnih poreza. Kako se kreu odreene vrste
prihoda od direktnih poreza, moe se vidjeti iz gornje tabele. to se tie prihoda od doprinosa,
u oba entiteta biljee poveanje.
U Federaciji BiH to poveanje iznosi 3,2%, dok je u RS-u zabiljeen rast od 13,1%, u
odnosu na prethodnu godinu.
Rast u RS-u je rezultat, promjene stope doprinosa sa
poetkom godine. Izmjenama i dopunama Zakona o doprinosima stopa doprinosa za

penzijsko-invalidsko osiguranje poveana je sa 17 na 18%, za zdravstveno osiguranje sa 11,5
na 12,5%, djeiju zatitu sa 1,4 na 1,5%, a za osiguranje od nezaposlenosti sa 0,7 na 1%. Na
taj nain je zbirna stopa doprinosa poveana sa 30,6 na 33%. U strukturi prihoda
konsolidovane BiH u 2011. godini najvee uee imaju poreski prihodi (87%). Vodea
kategorija su prihodi od indirektnih poreza, sa ueem od 75% u ukupnim prihodima. S
druge strane, prihodi od direktnih poreza ine 12% ukupnih prihoda (prilog 1).
2.5.
Budui pravci kretanja fiskalnog federalizma u BiH
Fiskalni federalizam je dio teorije javnih nansija koji se bavi problemima donoenja odluka,
mogunostima razreza poreza, te upotrebe prikupljenih sredstava u javnom sektoru s dvije
razine ili vie razina vlasti.41
Bosna i Hercegovina je jedna od zemalja koje se nalaze na putu u punopravno lanstvo u

Evropsku uniju. Taj proces podrazumijeva mnotvo reformi cjelokupnog politikog i
ekonomskog sistema zemlje, u cilju harmonizovanja njenog sistema sa onim prisutnim u
Evropskoj uniji. Taj put je za Bosnu i Hercegovinu specifian, u odnosu na druge zemlje
kandidate za lanstvo, zbog jedinstvenog dravnog ureenja zemlje. Ulazak u Evropsku
uniju, za Bosnu i Hercegovinu, kao ve decentraliziranu zemlju, znait e uspostavljanje jo
jednog nivoa vlasti, onog supranacionalnog, evropskog. Jednako tako, nakon to se BiH
pridrui zemljama Evropske unije, ona e postati dio ekonomskog i fiskalnog sistema EU. Da
41 Bajo, A., Jurlina Alibegovi, D. (2008), Javne nansije lokalnih jedinica vlasti, Zagreb, kolska knjiga,
str.42.
38 |
bi razumjeli nunost fiskalnih reformi BiH, potrebno je poznavati fiskalni sistem Evropske
unije.
Fiskalni federalizam se odnosi na ovlaenja razliitih nivoa vlasti po pitanju ustanovljavanja,

uvoenja i utvrivanja visine odreenih javnih prihoda. Predstavlja odnose uspostavljene
izmeu Federacije, federalnih jedinica i lokalnih zajednica koji su vezani za fiskalne prihode.
U BiH postoji znaajna razlika izmeu nivoa vlasti, koji donosi poresku politiku, i nivoa
vlasti koji sprovodi i dobija poreske prihode. Drava skoro u potpunosti zavisi od transfera
koje dobije od dva entiteta, kojima je dat veliki stepen fiskalne autonomije. Budet drave
BiH formira se na osnovu kontribucije od strane entiteta: dvije treine od Federacije BiH, a
jedna treina od Republike Srpske.
Eklatantan primjer skalnog federalizma (neuinkovitog) je skalni sistem Bosne i

Hercegovine. Ono to skalni sistem Bosne i Hercegovine ini skalno neodrivim i
neuinkovitim jeste i njegova asimetrinost i nemogunost nansiranja svih tih nivoa vlasti.
Ilustracije radi, pored dravnog aparata, entitet Federacija BiH ima tri nivoa vlasti (entitetski
nivo, deset kantona i optine), entitet Republika Srpska dva nivo vlasti (entitetski i optine), te
Distrikt Brko kao zasebna teritorijalno-administrativna pa i skalna jedinica. Ako samo
analizirate nansiranje kljunih sektora jedne ekonomije kao to su obrazovanje, kultura i
zdravstvo, na primjeru skalnog sistema Bosne i Hercegovine ete doi do frapantnih
zakljuaka skalne neodrivosti i neuinkovitosti. S druge strane, jedan strateki sektor,
kakav je danas recimo u Evropskoj uniji poljoprivreda, nije pozicioniran na nivou drave.42
Upravljanje fiskalnom politikom razliito je u oba entiteta. Federacija BiH funkcionie kao
decentralizovana struktura, sa vrlo malo vertikalne i horizontalne saradnje izmeu organa
vlasti, a s druge strane, Republika Srpska funkcionie kao administrativno i fiskalno
centralizovana struktura, sa neznatnim prenoenjem vlasti na lokalnu administraciju. Struktura
prihoda odslikava se fiskalnim federalizmom zasnovanom na Dejtonskom mirovnom
sporazumu, potpisanom 1995. godine, kao i kasnijim dopunama.
42
Sarajevu, str. 434
39 |
Fiskalni federalizam, uspostavljen u FBiH Dejtonskim mirovnim sporazumom, je vrlo

komplikovan, netransparentan i nedosljedan. Naroito, raspodjela prihoda izmeu kantona i
optina, koja je rijeena na razliit nain u svakom kantonu. Prema Ustavu FBiH, kantoni su
nadleni za raspodjelu prikupljenih prihoda optinama. Sveopta situacija, u pogledu
tehnikih pitanja, koja se odnose na naplatu javnih prihoda u FBiH, je konfuzna i zahtjeva
konsolidaciju. Institucionalna struktura drave dovela je do toga da postoji itav niz poreskih
stopa i osnovica, stvarajui neizvjesnost za mnoge poslovne ljude, koji vie nisu sigurni koje
su njihove obaveze, to dalje predstavlja prepreku u kreiranju jedinstvenog ekonomskog
prostora. Razliite vrste poreza, taksi i doprinosa, koji su uvele sve tri nivoa vlasti u FBiH,
predstavljaju veliko optereenje za poreske obveznike.
Konsolidacija treba biti usmjerena ka uvoenju savremene politike oporezivanja koja e

proiriti poresku osnovicu i tako osigurati horizontalnu i vertikalnu jednakost, dok smanjenje
poreskih stopa treba da podri naelo 'sposobnost plaanja'. Prvi koraci u pravnom pravcu su
ve preduzeti usvajanjem Zakona o porezu na dohodak i Zakona o porezu na dobit koji su
ukinuli 60 kantonalnih poreza i poreza na plau. Ustavno ureenje BiH i entiteta je posljedica
ratnih dogaaja i ne uvaava politike i ekonomske potrebe za uvoenjem savremenog
fiskalnog sistema, koji bi osigurao usklaen odnos razliitih nivoa organizacije dravne vlasti
(BiH, entiteta), a time i makroekonomsku stabilnost zemlje.
Fiskalna politika kljuna je za uspostavljanje makroekonomske stabilnosti BiH. Imajui u

vidu da je BiH zemlja u tranziciji, da ima izraenu potrebu za sprovoenjem reforme
fiskalnog sistema, jer je postojei neadekvatan i neefikasan i nije kompatibilan sa rjeenjima u
Evropskoj uniji, neophodno je bilo stvoriti uslove da se reforma sprovede na nivou BiH i
entiteta, odnosno da oba nivoa postignu saglasnost za brzo sprovoenje reforme. 43 Naime,
fiskalni sistem EU obuhvata tri segmenta: budet EU, harmonizaciju oporezivanja i
koordinaciju nacionalnih fiskalnih politika. Budet EU predstavlja jedini centralizirani
instrument provoenja zajednike fiskalne politike na razini EU. Ostatak fiskalnog sistema
43
http://scindeks.ceon.rs/article.aspx?artid=0350-137X1102039D, pristupljeno: 10.04.2013.
40 |
EU moe se posmatrati kao skup raznih pravila i ugovora, preko kojih zemlje lanice
harmoniziraju i koordiniraju ostale segmente fiskalne politike. 44
Harmonizacija oporezivanja, koje je jedno od temeljnih obiljeja nacionalnog suvereniteta, za

Uniju je jo uvijek vrlo kompleksno pitanje i zato je potreban konsenzus pri donoenju
odluka. Vijee e, jednoglasnom odlukom, u skladu s posebnim zakonodavnim postupkom, a
nakon savjetovanja s Europskim parlamentom i Gospodarskim i socijalnim odborom, donijeti
odredbe za usklaivanje zakonodavstva poreza na promet, troarine i drugih oblika neizravnih
oporezivanja, u mjeri u kojoj je takvo usklaivanje potrebno, kako bi se osiguralo osnivanje i
funkcioniranje unutarnjeg trita, i kako bi se izbjeglo naruavanje trinog natjecanja.45
Prvi ciljevi u podruju porezne politike postignuti su razmjerno brzo. Kumulativni viefazni
porezi na promet, koji nisu osiguravali fiskalnu neutralnost, zamijenjeni su u 1970-ima novim
porezom na dodanu vrijednost. Najnia dogovorena stopa za veinu roba i usluga iznosi 15%,
ali su zbog kulturnih razlika ili stanja dravnih javnih financija, mogue iznimke. Uz to,
postignut
je
znatan
napredak
usklaivanju
troarina
posebnih
poreza
na
potronju. Meutim, fiskalna je neutralnost, donekle, upitna sve dok nisu usklaeni direktni
porezi.
Naime, neke drave lanice su prije, upravo, sniavanjem direktnih poreza nastojale privui
ulaganja iz drugih drava, no sada ih obavezuju zajednika Pravila ponaanja (Code of
Conduct) radi sprjeavanja slinih pojava. Takoer, postoje pravila na razini EU kojima se
eli osigurati jednak tretman trgovakim drutvima, koja isplauju kamate i dividende
sestrinskim ili majinskim drutvima u drugim dravama lanicama, a odreeno usklaivanje
postignuto je i u oporezivanju tednje. Budui da uskoro stupa na snagu Statut europskoga
trgovakog drutva (European Company Statute), auriraju se porezna pravila u tom
podruju.
Openito gledajui, napredak u ekonomskim integracijama zahtijeva i zahtijevat e, sve veu
harmonizaciju oporezivanja dobiti i dohotka. Stoga je Europska komisija u 2001. predstavila
44
imovi, H. imovi, J. (2006), Fiskalni sustav i fiskalna politika Evropske unije, Pravni fakultet, Zagreb, str.
49.
45
http://www.entereurope.hr/page.aspx?PageID=92, pristupljeno: 09.03.2013.
41 |
cjelovitu strategiju razvoja zajednike porezne politike koja bi trebala pomoi da se ostvare
ciljevi postavljeni
Lisabonskom strategijom stvaranja najkonkurentnijeg svjetskog gospodarstva do 2010.
godine. Komisija e, u buduim aktivnostima, posvetiti vie pozornosti poreznim problemima
s kojima se susreu pojedinci i trgovaka drutva, koja posluju na unutarnjem tritu.
U podruju administrativno-tehnikih prilagodbi potrebno je spomenuti Program Fiscalis
2013, koji se mijenjao tokom vremena (1: 1998.-2002.; 2: 2003.-2007.; 3: 2008-2013).
Program ima sljedee ciljeve:46
jedinstvenu primjenu poreznih zakona Zajednice u svim dravama lanicama,
zatitu nacionalnih i financijskih interesa Zajednice,
nesmetano funkcioniranje unutarnjeg trita kroz borbu protiv izbjegavanja poreza i

utaje, ukljuujui meunarodnu dimenziju,
izbjegavanje naruavanja trinog natjecanja,
smanjenje optereenja za porezne obveznike i javnu upravu pod istim uvjetima.
Aktivnosti u okviru Fiscalis 2013. se temelje posebno na:47 komunikaciji i razmjeni

informacija sistema, multilateralnoj kontroli, seminarima i projektnim skupinama, radnim
posjetima, aktivnostima obuke.
Za Bosnu i Hercegovinu e biti neophodno da se prilagodi zahtjevima EU u pogledu fiskalnog
sistema i fiskalne politike. U tabeli 6. prikazane su pojedine komponente fiskalnog
federalizma i aktivnosti, koje BiH treba poduzeti, da bi izvrila prilagoavanje evropskom
fiskalnom sistemu.
46
47
Ibid.
Ibid.
42 |
Tabela 6: Prilagoavanje meuvladinog fiskalnog sistema BiH zahtjevima EU
KOMPONENTA FISKALNOG
AKTIVNOSTI
SISTEMA
nadlenosti za izdatke
nadlenosti za poreze
sistem transfera
zaduivanje
fiskalno upravljanje
usklaivanje ustava, zakona i podzakonskih alata

preraspodjela nadlenosti izmeu razina uprave
osnivanje novih dravnih institucija
harmonizacija poreznih propisa (PDV, akcize)
harmonizacija direktnih poreza
uklanjanje tetne porezne konkurencije i diskriminacije
ukidanje carina na interni promet EU
uvoenje zelenih poreza
redizajn sistema PDV-a i akciza
osposobljavanje UNO, povezivanje sa IT sustavom EU
reforma sistema penzionog i socijalnog osiguranja,
osiguranja od nezaposlenosti
povlaenje fondova EU
jaanje fiskalne autonomije lokalnih zajednica
limitiranje fiskalne pomoi preduzeima
potivanje fiskalnih pravila
inicijacija domaeg Pakta o stabilnosti

usklaivanje fiskalnih ciljeva za sufinansiranje iz fondova
EU
usklaivanje fiskalne statistike i fiskalnog izvjetavanja sa
standardima EU
Izvor: Anti, Dinka, Makroekonomska stabilnost i fiskalni federalizam u Bosni i Hercegovini; doktorska
disertacija, Fircon, Mostar, 2009. p. 317.
Dio fiskalnih reformi Bosna i Hercegovina je ve ispunila. Ispunila je zahtjeve za uvoenjem

sistema PDV-a, koji je u skladu sa evropskim standardima, tako da preostaju samo
usklaivanja oporezivanja prometa na internom tritu EU. Meutim, usklaivanje sistema
akciza, sigurno e biti jedan od najveih izazova za Bosnu i Hercegovinu. Naime, akcize u
Bosni i Hercegovini su dosta manje u odnosu na one u EU. Poveavanje stopa akciza moe
izazvati drastine promjene na cjelokupnu makroekonomsku i socijalnu situaciju u zemlji,
zbog neminovnog poveanja cijena, koje se lanano prenosi na sve proizvode i usluge. Porast
cijena nekih proizvoda, koji su podloni oporezivanju akcizama, moe dovesti do jaanja
43 |
crnog trita, pojave krijumarenja i nelegalne proizvodnje, to dovodi do slabljenja

ekonomije, pada prihoda i fiskalne nestabilnosti 48.
Rije federalizam je grkog porijekla (foedus) i znai udruivanje i saradnju radi postizanja
zajednikih ciljeva, inae samostalnih i autonomnih subjekata i individualiteta.49 Fiskalni
federalizam, kakav danas postoji u Bosni i Hercegovini, ima karakteristike, tzv. federalizma,
koji zemlju dri na okupu (holding-together federalism). Karakteristika modernih ustava u
Evropi jeste upravo u tome da se stara o ekonomskom razvoju drutva. Drava je prestala biti
noni uvar ekonomskog sistema i postala je subjekt ekonomskog ivota, posebno kada se
radi o regulaciji trita. Jedan od najvanijih kriterija uspjenosti funkcionisanja drave u nae
doba, upravo se ogleda u tome na koji nain ostvaruje ekonomsku dobrobit zemlje.50 Ustavne
promjene trebale bi dovesti do prevladavanja nacionalnih tenzija, savladavanja antagonizama
i jaanja integriteta zemlje, to je preduvjet za transformaciju u federalizam pribliavanja
(coming-together federalism). Ovakav model federalizma trebao bi doprinijeti stvaranju
funkcionalne drave i nesmetanom funkcionisanju trita. Federalizam pribliavanja bazira
se na sljedeem: 51
-
osiguranju balansa fiskalnih nadlenosti i fiskalne autonomije u cilju ostvarenja

komparativnih prednosti u pruanju javnih usluga,
poticanju meusobne konkurencije jurisdikcija,
snaenju jedinstva trita uklanjanjem fiskalnih barijera,
primjeni vrstih budetskih pravila,
stvaranju institucionalnog ljepila u formi obavezne fiskalne koordinacije.
Funkcionisanje fiskalnog sistema na ovakav nain, trebalo bi da dovede do dalje

transformacije fiskalnog federalizma u model federalizma koji jaa trite (market
enhancing federalism). Kroz postojanje ovog sistema Bosni i Hercegovini e biti omogueno
da ostvari veu efikasnost svog fiskalnog sistema, to e dati doprinos brem prijemu zemlje u
evropske integracije.
48
Anti, Dinka (2009) Makroekonomska stabilnost i fiskalni federalizam u Bosni i Hercegovin: doktorska
49
http://www.enovosti.info/stampaj/lat/opcija/btg_novosti/0/9760/FEDERALIZAM, pristupljeno: 29.09.2012.
50
Sadikovi, Lada (2012), Ustav Bosne i Hercegovine, sigurnosti i ljudska prava, Centar za sigurnosne studije
BiH, 2012-XI, Sarajevo, str. 41.
51
Popovi, Gostimir (2009) Federalizam, E-novosti, str. 277.
44 |
2.6.
Kriminalitet u oblasti poreza
Poreska politika, kao dio makroekonomske politike zemlje, i njene mjere, mogu dovesti do
mikroekonomskog i makroekonomskog poreskog efekta. Ako doe do promjena ekonomskih
ili nekih drugih postupaka odreenog fizikog ili pravnog lica, onda govorimo o
mikroekonomskim efektima, dok, s druge strane, ako mjere iz sfere poreske politike dovedu
do neravnotee na tritu ili do ponovnog uspostavljanja ravnotee, onda je rije o
makroekonomskim efektima.52
Osnovu kriminaliteta u oblasti poreza, bez obzira o kojem fenomenolokom obliku se radi u
konkretnom sluaju, ine razliite pojavne manifestacije poreske evazije (lat. bjeanje,
izbjegavanje). Lingvistiki pojmovi koji se koriste u poreznoj literaturi, kao to su: porezna
evazija (porezna utaja), izbjegavanje poreza, umanjivanje poreza i njeno planiranje, u
konanici imaju isti cilj, smanjenje porezne obaveze, odnosno poveanje ili barem
zadravanje postojee ekonomske snage poreznog obveznika. Osnovna razlika meu njima je
u zakonitosti djelovanja poreznog obveznika.
U najirem smislu, izbjegavanje oznaava svaku aktivnost poreznog obveznika koja je

usmjerena na umanjivanje ili izbjegavanje porezne obaveze, ali u zakonskom okviru, istina
suprotno intencijama zakonodavaca. Umanjivanje poreza, odnosno porezno planiranje za
razliku od izbjegavanja, jeste preduzimanje takvih aktivnosti od strane poreznog obveznika,
kojim on smanjuje poreznu obavezu, ali opet u okviru predvienih zakonskih rjeenja, a za
njega prihvatljivijeg. Dakle, vidljivo je da je u poreznoj literaturi prisutna, a esto se i istie,
terminoloka konfuzija vezana za definisanje porezne evazije.53 Meutim, pojam poreske
utaje, odnosno evazije, ostaje na drugoj strani, tj. njezino osnovno obiljeje je direktno krenje
zakonskih odredbi.
Naime, nije postojala civilizacija koja nije nametala poreze, pa vjerovatno ne postoje ni porezi
koji se nisu pokuali utajiti, odnosno izbjei. Poznato je da se obaveza prema dravi,
52
Keetovi, Izudin, Denan onlagi (2007), Javne finansije, Ekonomski fakultet u Sarajevu, Sarajevo, str. 38.
imovi, J. Logi- Lugari, T. Cindori, S (broj: 2/2007), Utaja poreza u Republici Hrvatskoj i mjere za njezino
sprjeavanje, HKLJPP, vol.14, str. 592.
53
45 |
oduzimanjem dijela ekonomske moi subjekta, ne prima sa oduevljenjem. Stoga, pojam

neplaanja poreza nije nikakva novost. Porezni obveznici koriste sve mogue naine, kao to
su krivotvorenje dokumentacije, davanje mita, neprijavljivanje ili neki drugi oblik prikrivanja
da bi izbjegli svoju zakonom propisanu obavezu.
Kada se ima u vidu poreska utaja/evazija, treba naglasiti da ona predstavlja ujedno i
najznaajniji oblik sive ekonomije odnosno neslubene privrede.
54
Siva ekonomija u svojoj
osnovi podrazumijeva obavljanje ekonomske aktivnosti koje se, iz razliitih razloga, odvijaju
izvan okvira slubene privrede ili protivno pozitivnim propisima. Najiru definiciju sive
ekonomije nalazimo kod E. Feigea, prema kojem siva ekonomija predstavlja nepotovanje
institucionalnih pravila u odreenim oblicima privredne aktivnosti.
U njegovom sistemu pod skupnim imenom siva ekonomija nalazimo etiri razliita oblika:55
-
ilegalna se odnosi na proizvodnju i distribuciju zakonom zabranjenih dobara i usluga,

kao to je trgovanje drogama, prostitucija itd,
neprijavljena predstavlja one aktivnosti kojima se izbjegavaju odreena fiskalna

pravila sadrana poreznim zakonima, tako da iznos dohotka, koji su porezni obveznici
duni prijaviti poreznim vlastima, ali to nisu uinili, predstavlja mjeru tog oblika sive
ekonomije,
neregistrirana predstavlja one privredne aktivnosti koje su trebale biti prijavljene

slubenoj statistici, ali to nije uinjeno i
neformalna privreda- obuhvata djelatnosti kojima se umanjuju trokovi preduzea i

kre administrativna pravila, kojima se reguliraju prava vlasnitva, ugovori o radu,
ugovori o kreditu, licencna prava i sistem socijalne sigurnosti.
Siva ekonomija se praktino moe pojaviti u veoma razliitim oblastima djelatnosti, kao to
su: proizvodnja i promet robe i usluga, trite rada i radni odnosi, graevinarstvo, stambenokomunalna djelatnost, promet nepokretnosti.
54
Jovaevi, D. (broj: 4/05), Poreska evazija i poreska krivina dela, oblici ispoljavanja poreske evazije,
Bezbednost, str. 542.
55
imovi, H. imovi, J. (2006), Fiskalni sustav i fiskalna politika Evropske unije, Pravni fakultet, Zagreb, str
595.
46 |
Ali sa aspekta dravnih interesa, najznaajniji su oni oblici sive ekonomije koji se pojavno
manifestiraju u sferi naruavanja, ugroavanja ili povreivanja fiskalnog (poreznog) sistema.
Ovdje se upravo, na prvom mjestu, javlja porezna evazija. Smatra se da su glavni razlozi za
pojavu sive ekonomije izbjegavanje plaanja ili utaja poreza, odnosno izbjegavanje ili krenje
propisa koji reguliraju privredne transakcije.
Uzroci nastanka sive ekonomije se mogu podijeliti na:

-
ekonomske,
psiholoke i
faktore oportuniteta.
U ekonomske faktore se ubrajaju finansijski problemi, visina poreza, strogost sankcija i

oekivani profit. Psiholoke faktore ine: nepovjerenje u dravu i njezine ekonomske mjere,
neslaganje s ciljevima i sredstvima ekonomske politike. Na kraju, kao najvaniji faktori
oportuniteta, navode se radno iskustvo i obrazovanje, znaajno za nalaenje posla i njegovo
uspjeno obavljanje izvan okvira zakonske regulative.56
Postojanje sive ekonomije do 25 % odraava se pozitivno na svakodnevni ivot obinih ljudi,

vjeruje austrijski ekonomist. Siva ekonomija vodi ka porastu ljudske dobrobiti. Prozivode
se dodatna dobra, dolazi do dodatnih prihoda. Obian ovjek ne radi na crno, ne ulazi u
sivu ekonomiju da bi, kao imao osnovne uvjete za ivot, nego da bi, primjerice, kupio novi
TV ili neto slino, tvrdi Schneider. Siva ekonomija moe biti korisna i na druge naine.
Grka vlada je 2004. godine ukljuila i grku, jako veliku sivu ekonomiju, u obraun
zvaninog BDP-a, kako bi izbjegla fiskalne disciplinske mjere Unije.57
56
Siva ekonomija u Hrvatskoj (2/2006), Hrvatska revija

http://www.radiosarajevo.ba/mobile/novost/1721/recesija-uzrokuje-porast-sive-ekonomije-u-eu, pristupljeno:
08.03.2013.
57
47 |
2.7.
Izbjegavanje plaanja poreza kao pojavni oblik ekonomskog kriminaliteta u BiH
Ekonomski kriminalitet, kao dio sveukupnog kriminaliteta, nagriza temelje svake zemlje i
predstavlja ozbiljan problem koji, u svim pojavnim oblicima, ima negativan uticaj na
drutveno- ekonomski sistem, kao i drutvo uope. Ne postoji meunarodno prihvaena
definicija ekonomskog kriminaliteta, te se njegovo definicijsko odreenje, razlikuje od autora
do autora. Jedna grupa autora ekonomski kriminalitet poistovjeuje sa privrednim
kriminalitetom, istiui da je privredni kriminalitet, a samim tim i ekonomski kao njegov
sastavni dio, posebno podruje kriminaliteta, koji ima za cilj napad na organizaciju i
funkcionisanje privrednog sistema. 58 Dalje, ova grupa autora smatra da ovaj vid kriminaliteta
obuhvata i sve one oblike kriminalne aktivnosti koje su usmjerene protiv poslovanja ili izvan
njega.59
Oni suprotnog stava, ekonomski kriminalitet vezuju iskljuivo za ekonomske
odnose, te kao osnov razlikovanja ekonomskog i privrednog kriminaliteta, uzimaju prirodu

drutvenih odnosa.60
Prema njihovom shvatanju, ekonomski kriminalitet nastaje u samim ekonomskim odnosima i

procesima, koji se ispoljavaju u raznim oblicima, od proizvodnje, preko raspodjele i razmjene,
do potronje. Dakle, miljenje ovih autora je da je ekonomski kriminalitet ui pojam od
privrednog kriminaliteta. Bez obzira da li ga poistovjeivali sa privrednim kriminalitetom ili
posmatrali kao ui oblik, ekonomski kriminalitet danas prelazi nacionalne granice i
predstavlja jedan od oblika organiziranog kriminaliteta.61
Meutim, i privredni kriminalitet je, u njegovom klasinom poimanju, teko definisati.62

Oblici su mu raznovrsni. Ovaj oblik kriminaliteta obuhvata ponaanje fizikih i pravnih lica
koje je suprotno moralno prihvaenom i pravno institucionaliziranom ponaanju u privredi,
58
Sueska, M. (2006), Osnovi ekonomske kriminalistike, FKN, Sarajevo, str. 19.

Aleksi, . Gai, M. (1993), Uloga finansijske policije u otkrivanju kriminaliteta i drugih zloupotreba,
aktuelni problemi suzbijanja kriminaliteta, Institut za socioloka i kriminoloka istraivanja, Beograd, str. 138.
60
Pihler, S. (1993), Ka savremenoj koncepciji ekonomskog kriminaliteta, Aktualni problemi suzbijanja
kriminaliteta, Institut za socioloka i kriminoloka istraivanja, Beograd, str. 35-38.
61
Na postojanje jake uzajamne veze izmeu privrednog kriminaliteta (izbjegavanje plaanja poreza i carina,
krijumarenje, prevare, pranje novca) i organiziranog kriminaliteta su ukazali autori Preporuke Vijea Evrope
(2001) 11 u vezi sa vodeim principima u organiziranom kriminalitetu. Stav 18. Meunarodna obrazloenja uz
Preporuku Vijea Evrope (2001), 11.
62
Pojam privredni kriminalitet nije dobio precizne odredbe ni u krivinopravnoj teoriji i praksi zemalja Ex
Jugosalvije, ukljuujui i Bosnu i Hercegovinu- vidi ire: Sueska, M. Op. cit., str. 14.
59
48 |
koji u manjoj ili veoj mjeri, ometa normalno funkcionisanje privrednog, a subjektima u
privrednom ivotu, i ire, nanosi ili moe nanijeti tetu.63
U strunoj literaturi engleskog govornog podruja za ovaj oblik kriminaliteta koriste se

termini: economic crime, occupational crime, corporate crime, white- collar crime. Ono to je
zajedniko svim autorima, koji piu o ovoj temi, je naglaavanje nepostojanja jedinstveno
prihvaene definicije ekonomskog kriminaliteta, a koje nuno dovodi do heterogenosti
pojavnih oblika ekonomskog kriminaliteta.64
Uvaavajui navedena suprotna miljenja i stavove, i jednih i drugih autora, specifinost ovog
vida kriminaliteta, heterogenost pojavnih oblika, te injenicu da ne postoji zakonska definicija
u odreenju tog pojma, najprihvatljivije je da ekonomski kriminalitet vezujemo za sve oblike
kriminalnih aktivnosti koji su usmjereni protiv ekonomskog sistema, a samim tim i
fiskalnog sistema, kao sastavnog dijela ekonomskog sistema, nacionalne privrede i
njegovog funkcionisanja.65
Osnovne karakteristike ekonomskog kriminaliteta su: slaba prepoznatljivost, kompleksnost,

difuznost viktimizacije, oteana detekcija, potekoe procesuiranja, zakonske nejasnoe i
nejasnoe delikventnog statusa.66 Na pojavne oblike ekonomskog kriminaliteta, odnosno
kriminalne djelatnosti protiv ekonomije, u kapitalistikom svijetu, prvi je dokumentovano
ukazao Edwin Sutherland.67 Njegovo istupanje je imalo veoma snaan uticaj na
kriminalistiku misao zapadnog svijeta, kao i na zakonodavnu djelatnost. Sutherland je
naveo sljedee aktivnosti, a koje su se i u praksi pokazale kao najee kriminalne
djelatnosti protiv ekonomije i ekonomskih odnosa:
-
pravljenje lanih bilansa u privatnim korporacijama,
manipulacije i kupoprodaja dionica,
podmiivanje u poslovnom svijetu,
63
Singer, M., (1994) Kriminologija, Globus, Zagreb, citirano prema Harovi, S., Prevara kao gospodarsko
kazneno dijelo (2007).,, Zbornik radova aktualnosti graanskog i trgovakog zakonodavstva i pravne prakse, broj
5, Mostar, str. 189.
64
Kovo- Vukadin, I. (broj: 2/2007), Gospodarski kriminalitet- kriminoloka obiljeja, HKLJPP, str. 437.
65
Sueska, M. (2006), Osnovi ekonomske kriminalistike, FKN, Sarajevo, str. 14.
66
Kovo- Vukadin, I. (broj: 2/2007), Gospodarski kriminalitet- kriminoloka obiljeja, HKLJPP, str. 435.
67
akovi, A. (2002), Ekonomska kriminalistika, Sarajevo, str. 8.
49 |
podmiivanje dravnih slubenika prilikom sklapanja ugovora izmeu privatnih firmi i

drave, prilikom donoenja nekih propisa,
lano reklamiranje robe,
pronevjere,
nenamjensko troenje fondova,
izbjegavanje plaanja poreza i dr.
Odbor ministara Vijea Evrope je Preporukom o ekonomskom kriminalitetu,68 koja se

zasniva na pretpostavci da privredni kriminalitet proizvodi negativne posljedice po drutvo u
cjelini, tetei domaoj meunarodnoj ekonomiji, utie na smanjenje povjerenja u ekonomski
sistem, naveo specifine oblike ekonomskih delikata, kao to su:69
-
kartalna krivina djela,
prevarne prakse i zloupotreba ekonomske situacije od strane multinacionalnih

kompjuteriziranih kompanija,
prevarno pribavljanje ili zloupotreba dotacija dravnih ili meunarodnih organizacija,
kompjuterski kriminalitet,
lane firme,70
lairanje izvjea o bilansu kompanije ili raunovodstveni delikti,
prevara s obzirom na ekonomsku situaciju i korporacijski kapital kompanije,
krenje standarda sigurnosti i zdravlja zaposlenika,
prevara na tetu kreditora (npr. bankrot, krenje intelektualnih ili industrijskih vlasnikih
prava),
prevare potroaa (posebno krivotvorenje deklaracija na proizvodima, delikti zdravlja,

zloupotrebe slabosti ili neiskustva potroaa), nepoteno natjecanje (ukljuujui
podmiivanje zaposlenika konkurentske firme) i oglaavanje koje dovodi u zabludu,
fiskalni delikti i izbjegavanje socijalnih trokova od strane preduzea,
carinski delikti (npr. izbjegavanje carinskih obaveza, prekoraenje restrikcijskih kvota),
delikti prema regulaciji novca i valuta,
68
www.coe.int, pristupljeno: 10.11.2012., Recommendation (81) 12 on economic crime

Kovo- Vukadin, I. (broj: 2/2007), Gospodarski kriminalitet- kriminoloka obiljeja, Zagreb, Hrvatski ljetopis
za kazneno pravo i praksu, str. 440.
70
Danas fiktivne firme predstavljaju glavni mehanizam ekonomskog kriminaliteta, odnosno za porezne i
carinske prevare, kao najznaajnije kriminalne aktivnosti koje naruavaju ekonomski sistem svih zemalja. Vidi
ire: Carpo izvjetaj 2006. godine o stanju na podruju organiziranog i privrednog kriminaliteta u Jugoistonoj
Evropi, Strazborg, str. 51-68.
69
50 |
delikti na berzi vrijednosnih papira i bankarski delikti (prevarne manipulacije

vrijednosnim papirima i zloupotreba neiskustva javnosti) i
delikti na tetu okolia.
Pomenutom Preporukom dravama lanicama se preporuuje sljedee:71

1. da posvete veu panju prevenciji ekonomskog kriminaliteta, s posebnim naglaskom
na pravne odredbe o minimalnim sredstvima potrebnim za registriranje komercijalne
kompanije, uslovima koje treba promatrati radi ulaska komercijalnih kompanija,
posebne registre koje vodi drava, raunovodstvu i nadzoru komercijalnih kompanija,
periodinim inspekcijama od strane vladinih odjela, ispitivanju mogunosti
uspostavljanja ombdusmana sa zadatkom zatite javnosti, posebice potroaa, o
zloupotrebi u poslovnom svijetu;
2. da se pobolja saradnja izmeu slubi nadlenih za kontrolu ekonomskog
kriminaliteta, informira javnost o pravima i sredstvima suprostavljanja ekonomskom
kriminalitetu i olaka pristup slubama, potakne javnost da im se obrate za zatitu, da
trgovaka udruenja i druge skupine u poslovnom svijetu donesu kodekse poslovne
etike i poduzmu mjere radi olakavanja otkrivanja ekonomskog kriminaliteta i instituta
krivinog progona, osnivaju policijske
jedinice specijalizirane za kontrolu
ekonomskog kriminaliteta i specijalizirane odjele za ekonomski kriminalitet unutar

dravnog tuilatva, prua posebna obuka policiji i drugim istranim organima koja se
bave istraivanjem ekonomskog kriminaliteta, da rtvi pravo da lino iznosi svoje
tvrenje u krivinom postupku ili joj olakaju taj zadatak, ispituju mogunosti
usvajanja koncepta krivine odgovornosti pravnih lica, preduzmu sve potrebne korake
kako bi osigurali efikasno krivino pravosue u podruju ekonomskog kriminaliteta,
omogui bolje korespondiranje novanih kazni s finansijskom situacijom uinitelja,
kao i teinom uinjenog delikta;
3. posebno se preporuuje da vode detaljnu statistiku o ekonomskom kriminalitetu kako
bi omoguile kriminoloka istraivanja i pojaale prevenciju i kanjavanje takvog
kriminaliteta, te da potiu i promoviraju istraivanja o uzrocima, manifestacijama i
posljedicama ekonomskog kriminaliteta i efikasnosti preventivnih mjera u tom
podruju.
71
www.coe.int, pristupljeno: 10.11.2012. Recommendation (81) 12 on economic crime
51 |
III. POREZNA UTAJA/ EVAZIJA
3.1.
Pojam porezne utaje/ evazije
Porezna krivina djela,72 a posebno porezna utaja,73 predstavljaju izuzetno drutveno opasna
ponaanja pojedinaca i grupa, odnosno pravnih osoba, te se smatra tekom povredom
zakonskih ili profesionalnih obaveza fizikih i pravnih osoba kojima se oteuje dravni
budet.74 Krivino djelo porezna utaja, i u djeliminom i u potpunom obliku, je imanentno
svim dravama i oblicima drutvene organizacije.
Porezna evazija (lat. evadere- bjeanje, izbjegavanje) predstavlja razliite vrste nelegalnog
izbjegavanja plaanja porezne obaveze. Porezna evazija sinonim je za poreznu utaju.
U inostranoj literaturi porezna evazija obuhvata sve oblike nelegalnog izbjegavanja poreza. U
finansijskoj teoriji zemalja bive Jugoslavije porezna evazija predstavlja pojam ui od pojma
utaje poreza i vezuje se iskljuivo za ilegalno izbjegavanje direktnih poreza. U vezi sa
porezom na dohodak posljedica je rad na crno i plaanja u gotovini ili u naturi, prijavljivanja
na minimalnu plau, a ostali se dio dohotka isplauje u gotovini, isplaivanja plaa preko
studentskog servisa i autorskih honorara, zbog niih stopa poreza i sl. Novi modeli
izbjegavanja doprinosa obuhvaaju i tzv. fringe benefits (dodatne naknade zaposlenima).
72
Krivina djela iz oblasti poreza predstavljaju novinu u naem krivinom zakonodavstvu. Kanjive djelatnosti
koje se odnose na zloupotrebe u oblasti poreza su znatno proirene. U naen ranijem krivinom zakonodavstvu
je postojalo samo krivino djelo porezne u l. 273 KZFBIH. Meutim, u KZ FBIH i KZ BD je uvrteno i pet
novih krivinih djela, a to su Lana porezna isprava (l. 274). Nepravilno izdvajanje sredstava pravnih osoba (l.
275), Podnoenje lane porezne prijave (l. 276), Spreavanje poreznog slubenika u obavljanju slubene radnje
(l. 277) i Napad na poreznog slubenika u obavljanju slubene dunosti (l. 278). Ove inkriminacije imaju
dosta dodirnih taaka i zajednikih karakteristika sa nekim krivinim djelima iz drugih glava zakona, kao npr.
Krivino djelo spreavanja poreznog slubenika u obavljanju slubene dunosti. Naime, to djelo je na neki nain
samo posebni oblik krivinog djela spreavanja slubene osobe u vrenju slubene radnje iz l. 358 KZ FBIH,
kao i napada na slubenu osobu u vrenju poslova sigurnosti iz l. 359 KZ FBIH, koja su sistematizirana u grupu
krivinih djela protiv javnog reda i pravnog prometa.
73
Izmjenama KZ BIH od 2.2.2010. godine u naziv ove inkriminacije dodana je rije prevara. Ovim zakonom
entiteti su obavezni da u roku od 90 dana od dana stupanja na snagu ovog zakona usklade svoje Krivine zakone,
to znai da se od 2.8.2010. godine i u ovim zakonima ova inkriminacija nositi naziv Porezna utaja i prevara.
74
Mri, G. (2006), Kaznena djela protiv sigurnosti platnog prometa i poslovanja, Poseban osvrt na kazneno
djelo utaje poreza i drugih davanja, Hrvatska pravna revija, listopad 2006; Dragan Jovaevi, Poreska evazija i
poreska krivina djela oblici ispoljavanja poreske evazije, Bezbednost broj: 4/05, str. 541.
52 |
Primjer je isplaivanje udjela u dobiti preduzea za lanove upravnih odbora, pravo na

besplatnu dodjelu dionica i slino, a na tetu isplaivanja manjeg dohotka od nesamostalnog
rada.75 Evazija je pojam kojim se oznaavaju nezakonite radnje ili proputanja, kojima se
porezna obaveza prikriva ili otklanja, tj. porezni obveznik plaa manji porez nego to bi po
zakonu bio obavezan.
Nezakonito izbjegavanje plaanja poreza moe se provesti proputanjem navoenja

oporezivnog dohotka ili transakcija iz porezne prijave, navoenjem viih odbitnih trokova,
nego to su stvarni, proputanjem podnoenja prijave, hinjenim transakcijama ili smanjenjem
iznosa, koji je stvarno dugovan, lanim izjavama ili prikazivanjem injenica.76
Naini na koje se utaje poreza vre mogu biti razliiti, neki od njih su: 77
-
dvostruko voenje poslovnih knjiga, jednih za potrebe kontrole poreznih vlasti sa

korigiranim, lanim prikazom poslovnih transakcija, a drugih za interno praenje
transakcija koje odraavaju stvarni promet,
rad na crno koji se plaa gotovinom i iji se iznosi ne unose u poreznu prijavu,
poslovi koji se ne isplauju u gotovom novcu, niti posredstvom virmana, nego u naturi
i/ili protuuslugama.
Nezakonita porezna evazija je kriminalan in, nedoputena aktivnost, koja se esto povezuje i
s drugim kriminalnim radnjama, kao to su korupcija, mito i slino.78 Jurkovi istie da se s
poreznom evazijom, radom na crno i ostalim oblicima sive ekonomije, danas susree u gotovo
svim zemljama, naglaavajui da se nezakonita porezna evazija ni na koji nain ne bi smjela
amnestirati. Porezna utaja je poput ostalih ekonomsko- socijalnih anomalija svrstana meu
pojave koje tvore sivu ekonomiju ili sivo trite.
75
Madarevi- ujster, Sanja (2002), Procjena porezne evazije u Hrvatskoj, Financijska teorija i praksa 26 (1),
str. 121.
76
Porezni leksikon (1999), Institut za javne financije, Zagreb, str. 129.
77
Jovaevi, Dragan, Gaji- Glamoija, Marina (2008) Poreska utaja- oblici ispoljavanja i mjere suzbijanja,
Beograd, str. 108.
78
Jurkovi, Pero (2002), Javne financije, Masmedia, Zagreb, str. 119.
53 |
Neki od pokazatelja utaje poreza ukljuuju:79

-
postojanje i dranje vie od jednog primjerka seta evidencionih knjiga i zabiljeki o

poslovnim transakcijama obveznika,
upotreba lanih imena i lane dokumentacije,
ukljuivanje inostranih subjekata u domae transakcije,
korienje transakcija koje se ne pojavljuju u trgovinskoj stvarnosti i nemaju relevantnost,
velike, neobjanjene praznine u dokumentaciji,
ponavljanje izvrenja kaznenih djela tokom niza godina.
Evazija poreza i nenamjeravano prevaljivanje poreza nedvojbeno doprinose raskoraku izmeu

uinaka i ciljeva oporezivanja. Kod porezne evazije nisu ubrana planirana sredstva, pa su za
iznos evazije smanjeni prihodi budeta i drugih finansijskih instrumenata preraspodjele
dravnih prihoda, dok su kod nenamjeravanog prevaljivanja poreza, planirani prihodi ubrani,
ali se osoba, koja stvarno snosi porezni teret, razlikuje od osobe iji je dohodak po intenciji
zakonodavca trebalo opteretiti.80
3.2.
Siva (neformalna) ekonomija i porezna utaja
Da bi se mogla ponuditi sadrajna i obuhvatna definicija pojma porezna evazija, trebalo bi

uzeti u obzir dimenzije ove pojave i postaviti u odreeni kontekst. Porezna evazija se esto
dovodi u vezu s pojavom zvanom siva ekonomija i jednako esto, smatra i jednom vrstom
ove pojave. Pojmovi siva ekonomija, crna ekonomija, crno trite, bazar ekonomija, skrivena
ekonomija, podzemna ekonomija, paralelna ekonomija i neformalna ekonomija ponekad se
koriste kao sinonimi za objanjenje istog fenomena, meutim, nauka i praksa su prepoznale
izvjesne distinkcije izmeu pojava, koje se oznaavaju pod prethodno navedenim nazivima,
tako to su ih pojedini autori pokuali staviti izvan terminoloke konfuzije.
79
ATAX Compliance Officers Advanced Audict and Accounting Program (2005), University of New South
Wales, preuzeto iz Tax Evasion and Avoidance, CATA, 2006, str. 10.
80
Jeli, Boidar (1998), Financijsko pravo i financijska znanost, Zagreb, Informator, str. 11.
54 |
Tako je termin bazar ekonomije (bazaar- economy) prvi koristio Geertz 1963. godine kako
bi dao definiciju neformalnog sektora privreivanja. Koncept neformalnog sektora datira od
1971. godine kada je Keith Hart uradio studiju In a Third World context, ime se termin
neformalni sektor uveo u upotrebu u akademskoj literaturi.81
Smithies je 1984. godine, pri opisivanju neformalnog sektora, koristio pojam crno trite.
Feige je 1989. godine uveo u upotrebu termin podzemna ekonomija (underground
economy) koji po svom obuhvatu predstavlja, zapravo, neslubenu ekonomiju (informal
economy), koja se, uzimajui za kriterij ostvareni dohodak, ispoljava kroz etiri vida
aktivnosti:
nelegalne
nezabiljeene
ekonomske
ekonomske
aktivnosti,
aktivnosti,
neprijavljene
neformalne
ekonomske
ekonomske
aktivnosti,
aktivnosti.
Slubeno
gospodarstvo podrazumijeva potovanje propisa, a neslubeno nepotovanje propisa.
Karaji (2002), ovisno o potovanju pravila i legalnosti privrednih transakcija, razlikuje

slubeno gospodarstvo i gospodarstvo u sjeni. Ovisno o utjecaju dravne regulacije, slubeno
gospodarstvo se dijeli na nekorumpirano i korumpirano, dok istodobno, gospodarstvo u sjeni
iz slubenog gospodarstva zahvata korumpirano, a pridruuju mu se fiktivno i kriminalno.
Ovisno o nepotovanju propisa, razlikuje neprijavljeno, nezabiljeeno, neformalno,
korupcijsko, podzemno i nelegalno, kriminalno.82
Klarita Gerxani83 pravi terminoloku razliku izmeu neformalnog sektora u:

-
razvijenim zemljama- koji se oznaava terminom crna ekonomija (black economy),
zemljama u razvoju- koje koristi naziv neformalni sektor (informal sector) i
zemljama u tranziciji- za koje neformalni sektor oznaava kao druga ekonomija

(second economy), to u sutini obuhvata ekonomske aktivnosti koje se odvijaju
paralelno s aktivnostima zvanine ekonomije.
81
Klarita Gerxhani: The informal Sector in Transition: Tax Evasion in an Institutional Vacuum- doctoral thesis,
Research Series, Universiteit van Amsterdam, 2002. str. 11.
82
Ott Katarin (2002), Neslubeno gospodarstvo u Republici Hrvatskoj, 1999-2000, Financijska teorija i praksa
26 (1) str. 1-30, str. 5.
83
55 |
Jim Thomas je elei da napravi razliku izmeu razliitih oblika neformalnih aktivnosti,
uzimajui u obzir njihov pravni status, koristio tri osnovna kriterija:
-
da li su trine transakcije ukljuene,
da li su dobra i usluge bili legalno proizvedeni i
da li su metodi proizvodnje i/ili distribucije legalni?
Tokom dugogodinjeg istraivanja doao je do sljedeih zakljuaka: u sektoru domainstva

(household) ekonomske aktivnosti se ne odvijaju i ne realizuju posredstvom trita,
proizvodnja i distribucija su legalne, dobitak je legalan; u gradskom neformalnom (urban
informal) sektoru ekonomske aktivnosti se odvijaju i realizuju posredstvom trita,
proizvodnja je legalna, distribucija kvazilegalna, dobitak je legalan; u neregularnom
(irregular) sektoru, odnosno crnoj ekonomiji (black economy), ekonomske aktivnosti odvijaju
se posredstvom trita, proizvodnja i distribucija su nelegalne, a dobitak je legalan; u sektoru
kriminala (criminal) ekonomske aktivnosti se odvijaju trinim putem, proizvodnja i
distribucija su nelegalne jednako, kao i ostvareni dobitak.84
Razliiti aspekti promatranja iste pojave, dovode do razliitog shvatanja njenog znaenja i
rezultiraju razliitim definicijama, stoga je skoro nemogue nai univerzalnu definiciju koja
bi obuhvatila sivu ekonomiju, odnosno neformalni sektor privreivanja. Potpunija slika
neformalnog (neslubenog, nezvaninog) sektora moe se dobiti koritenjem tri glavna:
politiki i pravni aspekti, ekonomski i socijalni aspekti, i nekoliko podkriterija.
Neprijavljeni dohodak i porezna evazija su bitan podkriterij ekonomske kategorije. Opa

definicija, koritenjem prethodno spomenutog kriterijuma, opisuje neformalni sektor kao zbir
svih oporezivnih novanih dohodaka (od samozapoljavanja, plaa i prihoda od
neprijavljenog rada, sa legalno doputenim dobrima i uslugama...) neprijavljenih s namjerom
da se izbjegne plaanje poreza. Kombinacija ekonomskih i pravnih aspekata dolazi do izraaja
kada se elementi porezne utaje koriste za definiranje neformalnog sektora. Prema skoranjem
institucionalnom pristupu, neprijavljena ekonomija definira se kao ekonomske aktivnosti, koje
84
56 |
prevarom ili utajom, izbjegavaju institucionalno uspostavljene fiskalne propise sadrane u

poreznim zakonima.85
Ne ulazei dublje u genezu sive ekonomije i neformalnog sektora privreivanja, za potrebe

ovog rada, osvrnut emo se na postojee definiranje porezne evazije. Imajui u vidu da
neformalna ekonomija neminovno rezultira smanjenjem obima javnih prihoda i doprinosi
nepreciznosti ili nevjerodostojnosti ekonomije i porezne utaje, neophodno je odrediti faktore
koji je pospjeuju, posljedice koje nastupaju irenjem porezne evazije i mjere koje se mogu
poduzeti za sprjeavanje posljedica i suzbijanje ove pojave.
Siva ekonomija predstavlja legalnu privrednu aktivnost koja nije prijavljena radi izbjegavanja
plaanja poreza, ime porezni naplatia poveava svoj lini probitak. Porezna evazija ili
porezna utaja nezakonit je nain smanjenja poreznih obaveza, naprimjer, podcjenjivanjem
ostvarenog dohotka ili iskazivanjem veih poslovnih odbitaka.86
Pored kaznenih mjera, te faktora psiholokog ili materijalnog karaktera, na poreznu utaju
utjee i vjerovatnost promjene porezne kontrole. Sklonost za utaju dolazi do izraaja i kod
izbora samog posla jer se u svim poslovima ne moe jednako ostvariti problem utaje. U nekim
poslovima, koji su skrovite naravi, koji se rade u kui, neke vrste zanata, rad u fuu, radnje,
koje su same po sebi kriminalne (kao to je preprodaja droge, prostitucije i sl.), porezna je
utaja daleko vea, nego kod drugih aktivnosti, koje se po prirodi stvari, ne mogu sakriti.87
Porezna utaja predstavlja skup aktivnosti i radnji, te proputanje injenja odreenih radnji,
poduzimanja aktivnosti radi izbjegavanja porezne obaveze.
85
Ibid, str. 16.

Madarevi- ujster, Sanja (2002), Procjena porezne evazije u Hrvatskoj, Financijska teorija i praksa 26 (1),
str. 119.
87
Jurkovi, Pero (2002), Javne financije, Masmedia, Zagreb, str. 121.
86
57 |
Neki autori razlikuju subjektivne i objektivne uzroke porezne evazije.88 U subjektivne uzroke
ubrajaju se elementi vezani za linost poreznog obveznika, kao to su: porezna svijest, porezni
mentalitet, shvatanje o pravinosti poreznog sistema, osjeanje pripadnosti odreenoj
drutvenoj zajednici i nivo obrazovanja. Uzroci objektivne prirode sadrani su u veliini
poreznog optereenja (visini porezne stope), nainu oporezivanja, visini kazni za porezne
delikte, uestalosti porezne kontrole, stanju ekonomskih kretanja, estim promjenama
poreznih zakona i drugim pokazateljima.
Utaja poreza direktna je posljedica otpora poreznih obveznika prema plaanju nastalog
poreznog duga. Otpor obveznika prema plaanju poreza prerasta u krivino djelo tek
preduzimanjem radnje ija je posljedica uskraivanje poreza dravi.89
U teoriji se susreemo sa nekoliko izraza koji oznaavaju ilegalno izbjegavanje plaanja

porezne obaveze, a to su: porezna utaja, porezna evazija, krijumarenje, verc i nedozvoljena
proizvodnja i stavljanje u promet izvjesnih dobara, odnosno pruanje usluga. Kada se govori o
nedozvoljenoj proizvodnji i stavljanju u promet izvjesnih dobara, treba se napraviti razlika
izmeu:
-
nelegalne proizvodnje nelegalnih dobara i stavljanje istih u promet (na primjer

opojne droge90), i
nelegalne proizvodnje legalnih dobara i distribuiranje istih na trite- koja

predstavlja aktivnost u sastavu neslubene ekonomije jer djelatnost, kojom se
proizvoa bavi, nije prijavljena, odnosno nije registrirana, pa se na promet proizvoda
i usluga, ne plaa porez, koji bi inae bili duni platiti da je proizvoa dobio
legitimitet za obavljanje izvjesne privredne ili profesionalne djelatnosti. Primjera
nelegalne proizvodnje i stavljanja u promet doputenih dobara ima mnogo i s njima se
svakodnevno moemo susresti: od prodaje repariranih antikviteta, umnoavanje i
distribuiranje nosaa zvuka, proizvodnje i prodaje rukotvorina, proizvodnja i
distribuiranja alkoholnih pia, proizvodnje duhana, distribuiranja duhanskih
88
Jovaevi, Dragan, Gaji- Glamoija, Marina (2008), Poreska utaja- oblici ispoljavanja i mjere suzbijanja,
Beograd, str. 100.
89
akovi, Asim (2002) Ekonomska kriminalistika, Magistrat, Sarajevo, str. 85.
90
lanovi 238. i 239. Krivinog zakona FBiH propisuju sankcije za: neovlaenu proizvodnju i stavljanje u
promet opojnih droga, i posjedovanje i omoguavanje uivanja opojnih droga.
58 |
preraevina, proizvodnje poljoprivrednih dobara, meda... do pruanja usluga, kao to

su prevoenje sa/na stranog/ i jezik, projektovanje objekata, fotokopiranje, graevinski
i vodoinstalaterski, te drugi zanatski radovi, prevoz ljudi i roba, usluge instrukcija
obrazovne, sportsko- rekreacione, medicinske prirode itd.
Nedozvoljena proizvodnja, kao krivino djelo, navodi se u lanu 270. Krivinog zakona
FBiH, u kojem se kae da e se osobe koje proizvedu ili prerade robu, ija je proizvodnja i
prerada zabranjena, ako takvim djelom nije uinjeno drugo krivino djelo za koje je propisana
tea kazna, kazniti novanom kaznom ili kaznom zatvora u trajanju do tri godine, a roba i
sredstva za njenu proizvodnju, e se oduzeti.
Nedozvoljena trgovina, takoer, je regulirana Krivinim zakonom FBiH, lanom 267. kako
slijedi: Osobe koje bez ovlatenja za trgovinu nabave robu ili druge predmete ope potronje
u vrijednosti koja prelazi 10.000 KM s ciljem prodaje, ili osobe koje se neovlateno u veem
obimu bave trgovinom, ili posredovanjem u trgovini, ili zastupanjem u prometu roba i usluga,
kaznit e se kaznom zatvora od tri mjeseca do tri godine. Ukoliko je osoba/poinitelj
spomenutog krivinog djela organizirao mreu preprodavatelja ili posrednika, ili je
navedenim krivinim djelom pribavio imovinsku korist u iznosu preko 30.000 KM, ili se radi
o robi ili predmetima, iji je promet zabranjen ili ogranien propisima, kaznit e se
zatvorskom kaznom u trajanju od est mjeseci do pet godina, a roba i predmeti e se oduzeti.91
Neovlaeno bavljenje odreenim zanimanjem, za ije je obavljanje po zakonu i drugim na

osnovu zakona donesenim propisima potrebna dozvola nadlenog organa, krivino je djelo
navedeno u lanu 364. Krivinog zakona FBiH i kao takvo sankcionirano novanom ili
alternativno zatvorskom kaznom u trajanju do jedne godine dana.
Siva ekonomija u svim zemljama odnosi poprilino veliki udio drutvenog proizvoda. Drava
pokuava na razliite naine smanjiti njen znaaj, no u tom poslu esto je neuvjerljiva. Naime,
postojanjem sive ekonomije odrava se vii nivo ukupnog drutvenog blagostanja, odnosno
91
Navedenom se moe dodati i proizvodnja i stavljanje u promet kodljivih ivotnih namirnica, to je

sankcionirano lanom 234. Krivinog zakona FBiH (Slubene novine FBiH, br. 36/03).
59 |
osigurava se socijalni mir. Zbog postojanja poreske utaje i poreskog izbjegavanja drava ima
teku zadau odluiti izmeu viih poreskih prihoda i socijalnog mira koji osigurava skrivena,
siva ekonomija.92
Akteri sive ekonomije mogu se odluiti da legalnu djelatnost obavljaju u skrivenoj formi iz
razliitih razloga.
Schneider navodi etiri najea razloga:93
-
izbjegavanje plaanja poreza na dodatnu vrijednost ili nekog drugog poreza,
izbjegavanje plaanja doprinosa za osiguranja,
izbjegavanje primjene propisanih standarda (minimalna plata, maksimalno radno

vrijeme, zatita na radu i slino) i
izbjegavanje provoenja propisanih administrativnih procedura (slanje statistikih

izvjetaja o poslovanju).
Granica izmeu poreskog izbjegavanja i poreske utaje vrlo je krhka, te poresko izbjegavanje
vrlo lagano, gotovo nevidljivo moe prei u poresku utaju.
Siva ekonomija u savremenim dravama ima relativno veliki udio u drutvenom proizvodu.
Drava pokuava na razliite naine smanjiti njezino znaenje, no u tom poslu esto je
neuvjerljiva. Naime, postojanjem sive ekonomije odrava se via razina ukupnog drutvenog
blagostanja, odnosno, osigurava socijalni mir.
U pristupu poreskoj utaji i poreskom izbjegavanju, drava ima teku zadau odluiti izmeu
viih poreskih prihoda i socijalnog mira koji osigurava skrivena, siva ekonomija.
U sljedeoj tabeli dat je prikaz sive ekonomije u Bosni i Hercegovini.94

92
Dakula, Miro, Bojan Danon (Neum, 20-22.11.2012), Udruenje- udruga raunovoa i revizora Federacije
Bosne i Hercegovine, Finansijski sistem i ekonomski razvoj, Petnaesti meunarodni simpozij, str. 5-23.
93
Schneider Friedrich (March 2008), The Shadow Economy in Germany, A Blessing or a Curse for the Official
Economy, Economic Analysis & Policy, Vol. 38. No. 1, str. 90.
60 |
Tabela 7. Pokazatelji sive ekonomije u Bosni i Hercegovini
Izvor: Keetovi, Izudin, onlagi Denan, Rika eljko (2012) Javne finansije, Sarajevo, Ekonomski fakultet u
Sarajevu, str. 103
* Stopa poreskog optereenja izraunata kao odnos javnih prihoda i slubeno objavljeaog GDP.
** Stopa poreskog optereenja izraunata kao odnos javnih prihoda i GDP umanjenog za iznos NOE.
*** Stopa poreskog optereenja izraunata kao odnos javnih prihoda i GDP uveanog za sivu ekonomiju.
94
Toma, R.(2010) Kriza i siva ekonomja u Bosni i Hercegovini, Sarajevo: Friedrich- Ebert Stift ung BiH, str.
69. i 78.
61 |
Siva ekonomija je, bez sumnje, vrlo znaajan segment ukupne ekonomije u BiH i takav e
ostati i u doglednoj budunosti. Jasno je da smanjivanje njenog udjela ne ovisi od djelovanja
drave na posljedice, dakle od ''strogosti'' drave, ve prije svega djelovanjem na ishodite, a
to je spora dinamika investiranja, zapoljavanja u formalnom sektoru ekonomije i dinamike
ekonomskog razvoja.
Prisustvo sive ekonomije znai da dolazi do znaajne preraspodjele dohodaka izmeu

pojedinih kategorija stanovnitva. Tako se izdvajaju kategorije, koje kroz te aktivnosti,
ostvaruju visoke dohotke i akumuliraju znaajna sredstva. Poslijeratna tranzicija i
neregularnosti koje su je pratile, dovele su i do formiranja velikih kapitala steenih, mahom
nelegalno, koji se zatim nastoje legalizirati. Ta potreba legalizacije ne garantira njihovu pravu
upotrebu. To sve, naravno, stvara uvjete za neefikasnu alokaciju resursa, a poto ovi
financijski resursi potjeu iz sfere sive ekonomije, koja ima znaajan udio u ukupnom
kreiranju nacionalnog proizvoda, to se i znaajan dio akumulacije ne investira na pravi
nain.95
3.2.1.
Faktori koji pridonose rastu porezne evazije/ utaje i sive ekonomije
lanice CATA najee navode ekonomske, kulturalne i drutvene, administrativne i

regulatorne, te faktore drutvenog razvoja koji doprinose izbjegavanju poreznih obaveza i
poreznoj evaziji, te napredovanju sive ekonomije i to:96
lanice CATA najee navode sljedee ekonomske faktore:97

-
nedostatak zapoljavanja- nedostatak dostupnih radnih mjesta povezan s visokom

populacijom iz ruralnih u urbana podruja, naroito u zemljama u razvoju,
95
http://www.cbbh.ba/files/specijalne_teme_istrazivanja/sti_01_08_hr.pdf , pristupljeno: 20.04.2013.

Tax Evasion and Avoidance, Ibid. str. 11.
97
Ekonomski ciljevi mogu biti mikroekonomske i makroekonomske prirode. Mikroekonomski ciljevi su brojni i
u sutini se svode na podrku konkretnim subjektima u realizaciji njihovih aktivnosti. Makroekonomski ciljevi
realiziuju se djelovanjem na odnose osnovnih makroekonomskih agregata; o tome ire: Dakula, Miro, Bojan
Danon (Neum, 20-22.11.2012), Udruenje- udruga raunovoa i revizora Federacije Bosne i Hercegovine,
Finansijski sistem i ekonomski razvoj, Petnaesti meunarodni simpozij, str. 5-23.
96
62 |
siromatvo, odnosno nizak nivo ekonomskog razvoja- koji se povezuje s nedostatnim

mogunostima za zapoljavanje,
potreba za konkurentnou- u industriji u kojoj bjesni porezna evazija i svi konkurenti

plaaju porezne obaveze, teko je poslovati u zvaninoj ekonomiji i ostati konkurentan
poslovnim subjektima, koji djeluju u nezvaninoj ekonomiji, deava se da takvo
nekonkuretno okruenje forsira disciplinirane i moralne obveznike da popuste pritisku
i priklone se veini,
priroda proizvodnje- smatra se da to je proizvodnja vie atomizirana, odnosno

ralanjena na male firme i duane, vei su izgledi da e porezna evazija dostii svoj
procvat,
velikodune koristi za nezaposlene98- to je izraenije u razvijenim zemljama, u

pokuaju da zadre pogodnosti predviene za nezaposlene, radnici mogu, radei
neprijavljeni u nezvaninom sektoru (cash economy), izbjei plaanje poreznih
obaveza.
lanice CATA najee navode sljedee kulturalne i drutvene faktore:

-
stavovi i percepcije obveznika prema oporezivanju- u mnogim CATA lanicama

porezni moral je nizak, a izraena kultura izbjegavanja poreza; percepcija o
izbjegavanju i evaziji kao krivinom djelu je isto tako niska; dok, u drugim, razvijenim
zemljama, ne postoji drutveno odobravanje ili prijekor za izbjegavanje ili utaju
poreza;
stavovi i percepcije prema poreznom sistemu, poreznoj administraciji i vladipravednost poreznog sistema, percepcija o proceduralnoj pravdi porezne uprave i
zajednice, povjerenje u poreznu vlast i vladu, vani su faktori u ocjenjivanju porezne
utaje i izbjegavanju plaanja poreza.
98
Broj nezaposlenih lica u BiH se tokom 2011. godine konstantno uveavao. Priliv nove radne snage, ali i
otputanja zaposlenih lica, dodatno su uticali na poveanje broja nezaposlenih. U BiH je u 2011. godini
prosjean broj nezaposlenih lica iznosio 529,6 hiljada, to je za 2,5% (ili 12,7 hiljada lica) vie u odnosu na
2010. godinu. Iako je stopa rasta broja nezaposlenih sporija u odnosu na 2010, broj nezaposlenih lica je jedan od
najveih nakon 2007. godine. Izvor: zavodi za zapoljavanje u FBiH, RS i BD;
63 |
Pravednost poreznog sistema obuhvata:

-
horizontalnu i vertikalnu jednakost, odnosno pravednost i ravnomjernost u

raspodjeli poreznog tereta, te transparentnost i vidljivost: obveznici treba da su
upoznati s postojanjem poreza, kako i kada su im nametnuti i slino,
nizak nivo pismenosti i educiranosti poreznih obveznika- to oteava posao

poreznoj administraciji, koja treba da podui obveznike njihovim obavezama
proisteklim iz poreznih zakona, te da ih uputi u podnoenje poreznih prijava koje
su po zakonu duni dostaviti.
lanice CATA najee navode sljedee administrativne i regulatorne faktore:

-
visoke granine stope poreza- potiu porezne obveznike na izbjegavanje i utaju

poreza,
kompleksnost poreznopravnog sistema- iziskuje vee trokove provedbe propisa; to je

porezni sistem sloeniji, to su optereenja poreznih obveznika i trokovi oporezivanja
vii,
ogranieni resursi i kapaciteti porezne administracije- ostavljaju ire mogunosti za

aktivnosti izbjegavanja i utaje poreza, koje ostaju neprovjerene od strane porezne
vlasti,
dravni propisi i zabrane- ukoliko se radi o sloenom poreznopravnom sistemu, s vie

razina vlasti, kao nosioca porezno- politikih ovlasti, mogu uticati na poveanje
korupcije i sive ekonomije, to se dodatno pogorava usljed nedostataka koordinacije
izmeu vladinih ministarstava i agencija.
Razvoj drutva
-
Tehnoloki razvoj- porast e-commerce (elektronske trgovine) mijenja prirodu

poslovnih aktivnosti i ini praenje i obraun transakcija jo teim za poreznu
administraciju; brisanje, skrivanje i zatitno kodiranje elektronskih zapisa poreznih
obveznika o poslovnim aktivnostima, takoer, predstavlja dodatne potekoe za
poreznu administraciju koja treba da prati i razotkrije prevare.
64 |
Infrastruktura- nedostatak infrastrukture i oslanjanje na gotovinske transakcije sljedei

je faktor koji pridonosi razmahu sive ekonomije.
Meu osnovne faktore irenja sive ekonomije mogli bi se navesti:99

-
dominacija politike nad ekonomijom,
neizgraenost trinog sistema - ekonomskih institucija i neefikasnost ekonomske

administracije,
aneminost i neefikasnost pravnog sistema (posebno privrednog segmenta),
sporost i visoki trokovi (slubene) registracije preduzea100,
nezaokruen poreski sistem i slaba poreska kontrola,
blage kazne, tj. mali rizik u odnosu na oekivani profit,
nejasna ekonomska politika prema privatnom sektoru (posebno malim i srednjim

preduzeima) i slaba kontrola u sektoru vlade i sektoru javnih preduzea,
prividna zaposlenost stanovnitva (rad u neefikasnim dravnim preduzeima koja se

ve dui period nalaze pred steajem i/ili u stanju oekivanja priliva svjeeg kapitala
od novog vlasnika kroz proces privatizacije),
nedefinisanost politikog ambijenta i politikih odnosa,
nezaposlenost i znaajne (ne)ekonomske migracije (spoljne i unutranje),
niska primanja i pad ivotnog standarda,
neizgraenost poreske i poslovne etike i morala.
99
Vladui, Ljubia, Panti, Vidosav (decembar 2008), Neosmatrana i siva ekonomija u BiH, CBBiH, str.10.
U prilog tvrdnji da je pokretanje novog biznisa izuzetno sporo i trokovno intenzivno, idu navodi iz
istraivanja Svjetske banke, pod nazivom Doing Business za 2008. Naime, Bosna i Hercegovina je u
rangiranju zemalja prema lakoi poslovanja zauzela 119. mjesto (od 181 zemlje ukljuene u istraivanje), to je
najnii rang meu zemljama Jugoistone Evrope. to je jo gore, u rangiranju zemalja prema lakoi otpoinjanja
novog biznisa, BiH je zauzela 161. od 181 mjesta, to znai, da samo nekoliina zemalja u svijetu imaju proces
registracije novog biznisa, loije ureen, nego to je sluaj u BiH.
100
65 |
3.3.
Vrste porezne utaje/ evazije
Poreska evazija moe biti dvojaka:

-
zakonita ili doputena- koja nije u sukobu sa zakonom ili drugim propisima i
nezakonita ili nedoputena/ utaja- koja za sobom povlai sankcije.
3.3.1.
Zakonita porezna utaja/evazija
Zakonita porezna evazija predstavlja izbjegavanje plaanja poreza kojim porezni obveznik ne
dolazi u sukob sa zakonom, odnosno porezni obveznik se kree u opim okvirima, koji su
postavljeni zakonom. Ovdje se radi o razliitim oblicima korienja poreskih podsticaja
(oslobaanja ili olakice kod utvrivanja, razreza ili plaanja poreza), ili pak o korienju
pravnih praznina u poreskim i drugim zakonima i propisima, zbog nedoreenosti, odnosno
vieznanosti upotrebljivanih izraza ili pojmova od strane zakonodavca. Nadalje, do zakonite
porezne evazije dolazi vrenjem odreenih radnji ija je osnovna svrha izbjegavanje poreske
obaveze, kao npr. ukoliko porezni obveznik promijeni mjesto boravita ili prebivalita na
podruje gdje je poreska stopa za odreene djelatnosti ili artikle manja, ili na tom podruju
oni uope nisu oporezovani. Zakonita je porezna evazija i ona kad se porezni obveznik
preorijentie na potronju artikala ili bavljenje djelatnou koji su manje oporezivani.
Najsavremeniji naini legalnog izbjegavanja plaanja poreza putem smanjenja poreznog

optereenja su formiranje offshore kompanija101, odnosno koritenjem, tzv. svojevrsnih
poreskih oaza ili utoita.102
101
Izvorno znaenje eng. rijei off-shore je izvan obale, udaljeno od granice. U trgovinskom smislu to je posao
zakljuen van granica i zakona odreene zemlje. Citirano prema akovi, A. op.cit.str.155. Offshore preduzee
je preduzee iji vlasnici nisu dravljani drave u kojoj je to preduzee registrirano i ije poslovanje se ne
obavlja u dravi u kojoj preduzee ima svoje sjedite. Takvo preduzee ima znaajno niu poresku stopu od
domaih preduzea jer u dravi, u kojoj ima sjedite, obavlja samo menaderske i administrativne poslove. Na
svijetu ima oko 50 drava iji zakoni dozvoljavaju osnivanje offshore preduzea. Najpoznatije meu njima su
Kipar, Irska, vajcarska, SAD, Holandija, Singapur, Panama- http://www.offshore-services-poslovneusluge/osnivanje-offshore.kompanija.html
102
Offhore kompanije ima sljedee prednosti za meunarodno poslovanje: knjigovodstvo offshore kompanije se
nikada ne pregleda, niti kontrolie od strane zemlje gdje je offshore kompanija osnovana, offshore kompanija ne
plaa poreze na svoje dobiti, ve samo fiskalnu sumu za odravanje offshore kompanije, offshore kompanije ne
predaje porezne izvjetaje, svako moe da posluje sa offshore kompanijom, osnivanje offshore kompanije je brzo
66 |
O zakonitoj evaziji se radi u sluaju kada obveznik preduzima mjere i radnje da smanji svoju
obavezu, a ne povrjeuje pozitivne zakonske propise. Zakonita poreska evazija postoji kada
poreski obveznici preduzimaju zakonom dozvoljene radnje u cilju smanjenja poreskih
plaanja. Ovdje je rije o minimiziranju poreskih izdataka gdje svi poreski obveznici imaju
pravo da umanje svoja poreska plaanja, dok god se slue pravno dozvoljenim metodama.
Naime, zakonita, ili kako je jo nazivaju pojedini autori doputena poreska evazija, obuhvata
postupke pomou kojih poreski obveznik izbjegava plaanje poreza potpuno ili djelimino na
jedan od sljedeih naina:103
-
pronalaenja praznina ili "rupa" u zakonskim propisima zbog manjkavosti,

nedoreenosti, nepreglednosti i nejasnoa poreznog sistema. (Koristei se uslugama
dobro plaenih poreznih savjetnika, porezni obveznici na razne naine nastoje
iskoristiti nedorenosti u zakonu koje su najee prisutne kod ubiranja jednokratnih
ili uvoenja novih poreznih oblika, kako bi prihode od poslovanja prikazali to
manjima, a rashode to veima i na taj nain smanjili porezno optereenje, i izbjegli
plaanje poreza.);
promjene mjesta prebivalita ili uobiajenog boravita, ili sjedita obavljanja privredne
djelatnosti poreznih obveznika- porezni bijeg (engl. Tax flight), zbog razliitih
poreznih stopa koje se u pojedinim gradovima i djelovima zemlje primijenjuju na istu
visinu porezne osnovice. (Uvoenjem poreznih pogodnosti na podruju odreene
teritorijalne jedinice, moe se uticati na rast i razvoj tog podruja, poticanjem
obavljanja one privredne djelatnosti koje nema ili je slabo razvijena. Izbjegavanje
plaanja poreza nee dovesti poreznog obveznika u sukob sa zakonskim propisima ni
u sluaju kada porezni obveznik svoju privrednu djelatnost pone obavljati u
inozemstvu, u tzv. Poreznim oazama, kao to su to u svijetu poznati gradovi/drave:
Monaco, Lichtenstein, San Marino, Cipar, Bahami ili ako promjeni prebivalite u
inozemstvu, radi nieg poreznog optereenja.).
i jednostavno, offshore kompanije moe da bude direktor drugim kompanijama, direktor offshore kompanije
moe da bude neka druga offshore kompanija, ili bilo koje drugo preduzee, ili pravno lice za osnivanje offshore
kompanije, nije potrebno potpisivati nikakve dokumente. Offshore preduzee moemo da koristimo za trgovanje
robom i uslugama, investiranje u vrijednosne papire, online poslovanje, usluge finansijskih transakcija itd.
103
Mahovi-Komljenovi, Mirjana (2009), Pregledni znanstveni rad, UDK 336.228.34:007 Zbornik
Ekonomskog fakulteta u Zagrebu, br. 1, str. 179-180.
67 |
zakonom organizirane evazije kada drava poreznim propisima i zacrtanim ciljevima

porezne politike eli postii i odreene, unaprijed predviene reakcije poreznih
obveznika, koje mogu biti usmjerene na odustajanje od kupnje, odnosno
preorijentaciju na potronju nekih drugih proizvoda. Tako se, primjerice, radi ouvanja
zdravlja ljudi, visokim poreznim stopama moe uticati na manju potronju duhanskih
proizvoda i alkoholnih pia.
smanjenje ili odustajanje od potronje odreenih domaih i stranih proizvoda gdje se

poveanjem poreznog optereenja, nastoji smanjiti potronja za nekim proizvodima,
radi poveanja izvoza ili zatite domaih proizvoda visokim uvoznim dadbinama, ako
je to cilj porezne politike. Smanjenjem potronje za odreenim proizvodima drava
moe pozitivno uticati na dugovnu i potranu stranu trgovinske i platne bilance.
3.3.2.
Nezakonita porezna utaja/evazija
Nezakonita
porezna
evazija
predstavlja
izbjegavanje plaanja poreza kojim porezni

obveznik dolazi pod udar zakona. Kod ovog
oblika porezne evazije, radi se o protivpravnim,
protivzakonitim, neduputenim i kanjivim
djelatnostima
upravljenim
direktno
protiv
U dravi u kojoj postoji

porez na dohodak astan e
ovjek platiti vei porez od
neasnog ovjeka, iako su
ostvarili isti dohodak.
Grki filozof Platon
poreskog sistema zemlje, pri emu se nanose

neposredne
tete
drutvenoj
zajednici.104
Imanentna je u svim zemljama.
Najvei uzrok ovog oblika evazije je subjektivne prirode, odnosno kod ovog oblika je
dominantan porezni moral i o njemu ovisi njena rasprostranjenost. Pod poreznim moralom se
podrazumijeva drutvena svijest i ekonomska spremnost poreznog obveznika da potuje
104
Kree se od 2% do 50%, a u Hrvatskoj se kree od oko 5,5%. Citirano prema Madarevi- ujster, Sanja
(2002), Procjena porezne evazije u Hrvatskoj, Financijska teorija i praksa 26 (1), str. 177-144.
68 |
poreske obaveze, i da u skladu sa poreskim propisima, redovno i u cjelini, izmiruje svoje

obaveze prema dravi.105
Kada poreski obveznik izbjegava plaanje poreza povrjeujui pozitivne zakonske propise, ili
ostvaruje protivpravnu imovinsku korist na osnovu nelegalnih povrata, a na teret budeta, radi
se o nezakonitoj poreskoj evaziji. Naime, u ovom sluaju obveznik ini prekraj (ili krivino
djelo) da bi umanjio ili izbjegao svoju poresku obavezu, te ostvario protivpravnu imovinsku
korist.
Nezakonitom evazijom pojedinac, kao poreski obveznik, dolazi pod udar zakona i kaznene
represije. Naime, u ovom sluaju dolazi do krenja propisa u veoj ili manjoj mjeri pri emu
se nanose neposredne, direktne tete drutvenoj zajednici. Ovdje se, dakle, radi o
protivpravnim, protivzakonitim, nedoputenim i kanjivim djelatnostima upravljenim direktno
protiv poreskog (fiskalnog) sistema zemlje. Inae, u teoriji se mogu nai i takva miljenja
prema kojima je nezakonita poreska evazija jedan od kljunih uzroka postojanja sive
ekonomije. Adler, Muller i Laufer poreske prevare ubrajaju u skupinu kriminaliteta bijele
kragne.106
Nezakonita porezna evazija pojavljuje se u dva oblika koji su najkarekteristiniji za

moderne pravne i drutvene sisteme:
1. defraudacija poreza (utaja),
2. kontrabanda (krijumarenje ili verc).
105
Ilustrativan primjer za porezni moral je anketa koja je provedena u Velikoj Britaniji, koja je i razvijena i
pravno ureena zemlja, za razliku od BiH, koja je pokazala da skoro 70% ispitanika ne smatra loim ponaanjem
zadravanje neplaenog poreza. Anti, D. (2007), Abeceda prevara u sustavu PDV-a, ZIPS, broj:1054, str. 4-10.
106
Petrovi, B. Gorazd, M. (2004), Kriminologija, Sarajevo, str. 179. Kriminalitet bijele kragne ili fine gospode
je poseban vid profesionalnog kriminaliteta kojeg vre pripadnici gornjih, vladajuih i poslovnih krugova
koristei svoj drutveni poloaj i uticaj. Uinitelji ovog kriminaliteta, na koji se ne gleda uobiajenim kritikim
okom, odnosno iji uinitelji nisu, u pravilu, sigmatizirani, kao pravi kriminalci. To su npr. porezne utaje,
prevare s osiguranjem, napadi na socijalno, odnosno zdravstveno osiguranje itd. Modly D. Korajli, N. (2002),
Kriminalistiki rjenik, Teanj, str. 272.
69 |
3.3.2.1. Defraudacija poreza (utaja)
Defraudacija107 je termin, kojim se obiljeava

nezakonito
izbjegavanje
plaanja
poreza
kod
neposrednih ili direktnih poreza, i poistovjeuje se sa

poreznom utajom. Defraudacija predstavlja najtei i
najopasniji oblik porezne evazije. Posebno je opasnost
izraena kod direktnih poreza jer postoji mogunost za
utaju cjelokupnog iznosa poreza. Neki od naina
defraudacije su: voenje lanih knjiga o ostvarenim
poslovnim rezultatima, davanje lanih podataka
Primijer:
Ako poreski obveznik ostvari prihode
u iznosu od 500.000 KM i ne prijavi
ostvareni prihod poreskoj vlasti, tada
je prisutna potpuna utaja poreza.
Meutim, ako poreski obveznik ostvari
prihod u iznosu od 500.000 KM, a
prijavi poreskoj vlasti 300.000 KM,
tada je prisutna djelimina utaja
poreza .
prilikom podnoenja poreskih prijava, prikrivanje

stvarnih
prihoda,
dvojno
knjigovodstvo,
neprijavljivanje prihoda, lana bankrotstva i sl.

Defraudacija se javlja u vidu potpune ili djelimine porezne utaje. Potpuna porezna utaja je
situacija kada porezni obveznik uope ne reagira na poreznu obavezu, ne podnosi ili
falsifikuje potrebnu dokumentaciju, dok se djelimina porezna utaja pojavljuje kada porezni
obveznik djelimino prijavi poreznu obavezu, pruajui lane podatke ili namjerno pogreno
obraunava porez, radi smanjenja porezne obaveze.
S aspekta porezne utaje i opasnosti koju ona stvara za fiskalni sistem, znaajnim se ini istai
kvalitet sistema indirektnih poreza, a koji se ogleda u irokoj poreznoj bazi i samokontroli. U
ovom sistemu iznos utajenog poreza je manja, odnosno dio svake faze oporezivanja.108 Dok u
sistemu direktnog oporezivanja, postoji mogunost utaje cjelokupnog iznosa poreza.
Razliiti su faktori iji se uticaj neposredno ili posredno vezuje za defraudaciju (dalje:
porezna utaja). Svi oni se mogu podijeliti u dvije grupe, pri emu, u prvu grupu spadaju
uzroci, koji su nezavisni od poreznog obveznika, tj. dati su izvana i mogu se nazvati
objektivnim uzrocima, a u drugu grupu spadaju uzroci, koji su sastavni dio linosti poreskog
obveznika.
107
Klai, B. (2004), Rjenik stranih rijei, Tuice i posuenice, Zagreb, str. 265. (Defraudare-lat.varati).
Naalost, praksa pokazuje da ni ovaj sistem nije imun na prevare i utaje poreza i da se do sada pokazalo vie
modaliteta utaje ovog poreza- citirano prema Terzi, S. (2007), Poreske prevare, obim, stanje i refleksija i
refleksija na stanje u BiH, Zbornik radova, Reforme u BiH- put ka evropskim integracijama, Revicon, str. 149.
108
70 |
U objektivne uzroke spadaju: ukupno ekonomsko stanje, visina optereenja javnim prihodima,
stabilnost poreskih stopa, oblik javnog prihoda, jednakost tretiranja obveznika javnih prihoda
u dravnom i privatnom sektoru, namjena ubranih javnih prihoda, prisustvo sive ekonomije i
sl.109 Sve pomenute objektivne uzroke moemo dalje klasificirati u tri grupe, imajui u vidu
njihova zajednika obiljeja, i to:110
-
problematika institucionalne infrastrukture koje ujedno poluuje najvei broj uzroka

porezne utaje (stepen demokratije, institucionalne slabosti, efikasnost i brojnost
administracije, diskrecijska prava ovlatenih slubenih osoba, korupcija i povjerenje u
vladajuu politiku strukturu),
efikasnost pravnog sistema (jasne i precizne zakonske odredbe, efikasnost sistema

sankcija, zakonske praznine, modalitet oporezivanja, efikasnost nadzora poreznih
obveznika, veliki broj zakona, kao i este promjene istih),111
socio- ekonomski uzroci (svrha troenja ubranih poreza, makroekonomska stabilnost

drave, redistribucija nacionalnog bogatstva, visina poreznog optereenja).112
U grupu subjektivnih faktora defraudacije spadaju: egoizam i tenja za sticanjem profita,

poreski moral, nepostojanje svijesti o opravdanosti javnih prihoda i shvatanje o pravinosti
fiskalnog sistema. Vano je istai da svi subjektivni faktori, posmatrani u svom jedinstvu,
daju pravu sliku motivisanosti obveznika da izbjegnu plaanje dijela ili cijelog iznosa obaveza
na ime javnih prihoda.113
109

imovi, J. Rovi, T. Cindori S. (2007), Utaja poreza u Republici Hrvatskoj i mjere za speavanje, HLJKPP,
vol. 14, broj: 2, str. 591-617.
111
Poznato nam je da se u Bosni i Hercegovini propisi mijenjaju, ak i u toku jedne poslovne godine vie puta,
da se zakoni kreiraju na nain da se preuzimaju od drugih zemalja i prevode sa stranih jezika, te ostaju
nedoreeni, neprecizni, zatim da mnogi instituti ostaju izvan pravne regulative. Propisane sankcije za krivino
djelo poreznu utaju, mogu ostvariti svrhu kanjavanja, ali to ne znai da je kaznena politika, vezana za ova
krivina djela, odgovarajua.
112
Kada je u pitanju visina optereenja javnim prihodima, kao i kvalitet oporezivanja, poreski obveznici se
uvijek vie opredjeljuju za utaju poreza ako je zahvatanje drave vee jer oekuju da nee biti otkriveni, ili ako i
budu otkriveni, smatraju da ekonomska korist, koju ostvare, moe kompenzirati sankciju izreenu u krivinom
postupku. Za poreske obveznike je veoma bitna namjena troenja ubranih prihoda i u zavisnosti od nje, tj. da li
se sredstva namjenski troe ili ne, opredjeljuju se za eventualno izbjegavanje plaanja poreza. Vidjeti ire o
tome: Madarevi- ujster, Sanja (2002), Procjena porezne evazije u Hrvatskoj, Financijska teorija i praksa 26
(1), str.117-144.
113
110
71 |
Kao uslovi, koji utiu na pojavu porezne utaje, javljaju se: slabo organizovana preventivna
borba protiv kriminaliteta, nedovoljna strunost i opremljenost poreske i carinske
administracije, nerazraenost i razvijenost ekonomskog i pravnog sistema, nepridravanje
principa zakonitosti u radu pojedinih organa, odsustvo mobilizacije i aktiviranja javnog
miljenja na suzbijanju ovih krivinih djela, nejasnost i nedovoljna razraenost poreskih i
carinskih propisa, blaga kaznena politika, sloena administracija i sl.114 Meutim, zajednika
karakteristika svih faktora i uzroka porezne utaje jeste da se posljedica njihovog postojanja
ogleda kao nepovoljni fiskalni efekti, koji dalje imaju reperkusije na ekonomsko- politikom i
socijalno- politikom planu.
3.3.2.2.
Kontrabanda
Primjer:
Kontrabanda (krijumarenje ili verc) predstavlja vid

nezakonite evezije poreza koja se javlja kod posrednih ili
indirektnih poreza (carine). Ovu pojavu u novije vrijeme
nazivamo siva ekonomija.
i Hercegovine
116
115
Krivinim zakonom Bosne
propisana su krivina djela koja se mogu
izvriti izbjegavanjem mjera carinskog nadzora117 nad

uvoznom robom i kirivina djela koja se mogu izvriti
podnoenjem lanih, krivotvorenih, odnosno netanih
podataka o robi prilikom uvoza iste u carinsko podruje
Bosne i Hercegovine.
Pored krijumarenja Krivinim
zakon BiH propisana su jo dva krivina djela iz oblasti

carina i to: organiziranje grupe ljudi ili udruenja za
krijumarenje, ili rasturanje neocarinjene robe118 i carinska
Krijumarenje goriva otetilo BiH za

milione eura
Neki od uvoznika i dobavljaa nafte i
naftnih preraevina kau kako je do sada
u BiH prokrijumareno oko 350 hiljada
tona goriva na koje nije plaena carina u
iznosu od 11 %, ime je, po proraunu,
BiH oteena za desetine miliona eura.
Krijumarenje goriva radi se
krivotvorenjem certifikata EUR.1 koji su
dokaz o porijeklu robe.
Vlasnici tog certifikata njime dokazuju da
je gorivo porijeklom iz Turske budui
da BiH i Turska imaju slobodnu trgovinu
o kojoj je 2003. godine potpisan i ugovor.
Tako je,uz lane certifikate EUR.1, gorivo
iz Libije prikazivano kao da je iz Turske,
ime je izbjegnuto plaanje dabina.
prevara119.
114

Keetovi, Izudin, onlagi, Denan (2007), Javne finansije, Sarajevo, Ekonomski fakultet u Sarajevu, str.
38.
116
Krivini zakon BiH, Slubeni glasnik BiH br. 3/03,32/03,37/03,54/04,61/04,30/05,53/06,55/06,32/07,8/10.,
lan 214.
117
lanom 3. Zakona o carinskoj politici u BiH, definisano je koje mjere obuhvata carinski nadzor.
118
lan 215.
119
lan 216.
115
72 |
3.4.
Krivino djelo: Porezna utaja i prevara
Krivino djelo Porezna utaja i prevara je ureeno lanom 210. Krivinog zakona120 Bosne i
Hercegovine i pripada skupini krivinih djela protiv privrede i jedinstva trita, te krivinih
djela iz oblasti carina (glava XVIII KZ BIH). Odredbom stava 1. ovog lana propisano je da,
poreznu utaju ini ko izbjegne da plati davanja propisana poreznim zakonodavstvom Bosne i
Hercegovine, nepruanjem zahtjevanih podataka ili pruanjem lanih podataka o svojim
steenim oporezivim prihodima, ili o drugim injenicama, koje su od uticaja na utvrivanje
iznosa obaveza, a iznos poreza, ije se plaanje izbjegava, prelazi iznos od 10.000 KM. Za
ovaj oblik djela propisana je kazna zatvora od 6 mjeseci do 5 godina.121
Posebnu vanost, a kojim je rjeeno veoma znaajno pitanje, ima novi122 stav. 2, koji
propisuje da e se istom kaznom kazniti i onaj ko, u namjeri da ostvari pravo na povrat ili
kredit po osnovu indirektnih poreza propisanih poreznim zakonodavstvom BiH, podnese
poreznu prijavu neistinitog sadraja sa iskazanim iznosom za povrat ili kredit indirektnih
poreza koji prelazi 10.000,00 KM.123
Ovim krivinim djelom inkriminirano je izbjegavanje potpunog ili djeliminog plaanja

poreskih davanja. Naime, svi poreski obveznicu su, shodno pozitivnim propisima iz
odgovarajue oblasti, duni da prijave injenice koje su relevantne za utvrivanje poreza.124
Krivino djelo je blanketnog karaktera. Osnovni zakonski alati, kojima se upotpunjavaju
blanketne dispozicije ovih krivinih djela, su norme zakona, kojima su propisana reguliranja
plaanja poreza, svojstvo poreznih obveznika, prava i obaveze poreznih obveznika, vrste i
120
Krivini zakon BiH, Slubeni glasnik BiH, br. 3/03,32/03,37/03,54/04,61/04,30/05,53/06,55/06,32/07,8/10. U

naziv dijela rije prevara je dodana Zakonom o izmjenama i dopunama Krivinog zakona BiH, Slubeni
glasnik broj: 8/10.
121
Do najnovijih izmjena Krivinog zakona u 2010. godini, ovaj oblik djela je bilo propisano blae kanjavanje,
odnosno alternativno kanjavanje novanom kaznom ili kaznom zatvora do tri godine. Naim istraivanjem smo
doli do zakljuka da je sudska kaznena politika, kad je u pitanju kanjavanje za ovo krivino djelo, dosta blaga.
Babaji, N. (2009) Porezna utaja, magistarski rad (neobjavljeno), Pravni fakultet Univerziteta u Sarajevu,
Sarajevo.
122
Zakon o izmjenama i dopunama Krivinog zakona BiH, Slubeni glasnik BiH, br. 08/10.
123
. Zakon o porezu na dodantu vrijednost, PSBIH broj: 146/05 , lan 52. i 53.
124
Zakon o sistemu indirektnog oporezivanja u BiH Slubeni glasnik BiH, broj: 44/03 i 52/04, Zakon o porezu
na dodatnu vrijednost Slubeni glasnik BiH, broj: 9/05 i 35/05, Zakon o porezu na dohodak Slubene novine
FBiH, broj: 10/08, Zakon o doprinosima Slubene novine FBiH, broj: 35/98,54/00,16/01,37/01,1/02,17/06,
Zakon o porezu na dobit Slubene novine FBiH, broj: 97/07 i dr.
73 |
nadlenosti poreznih organa i njihova prava i obaveze, te vrste poreza i nain njihovog
plaanja, odnosno norme zakona iz oblasti poreza.125
Objekat krivinopravne zatite su obaveze, davanja vezana za plaanje poreza.
Radnja izvrenja djela je ili izbjegavanje plaanja poreznih davanja, ili davanje lanih
podataka. Zbog toga ovo krivino djelo ima odreene elemente i krivinog djela prevare i
krivinog djela utaje, jer se radi o svjesno dovoenju nadlenih organa u zabludu dajui im
neistinite podatke, odnosno protivpravnom zadravanju javnih prihoda, koji pripadaju
dravnom budetu, te smatramo da je dopuna samog naziva krivinog djela vie odgovara
zakonskom opisu djela.
Nain izvrenja radnje krivinog djela porezna utaja odreen je alternativno, odnosno postoje
dva modaliteta izvrenja ovog krivinog djela, i to: 126
-
izbjegavanje plaanja poreznih davanja nepruanjem zahtjevanih podataka. (Ovdje

se radi o izvrenju krivinog djela neinjenjem, uinilac ne prua tano odreene
podatke o svojim prihodima, predmetima koji podlijeu oporezivanju ili podatke o
drugim injenicama, koje su od uticaja na utvrivanje iznosa poreznih obaveza, kao i
obaveznih doprinosa.
127
Da bi se radilo o ovom obliku radnje izvrenja, potrebno je
da prijava nije izvrena nadlenom organu u skladu sa odgovarajuim zakonskim i

drugim propisima. Ovdje poreski obveznik uope ne podnosi poreznu prijavu,
suprotno propisanoj zakonskoj obavezi podnoenja, ili ne unosi odreene podatke koji
su odluni za utvrivanje iznosa poreznih davanja.);
-
izbjegavanje plaanja poreznih davanja pruanjem lanih podataka.

Kod ovog naina radnje izvrenja, uinilac formalno podnosi poreznu prijavu
nadlenom organu, ali u njoj navodi lane podatke, koji ga oslobaaju plaanja
poreznih obaveza. Pruanje lanih podataka, prije svega, odnosi se na dobit poreznog
obveznika, odnosno dobit pravnih lica (dohodak fizikog lica), koji podlijeu obavezi
125
Tomi, Zvonimir (2007), Krivino pravo II - Posebni dio. Sarajevo, Pravni fakultet, str. 227.
Miloevi, G. (2002), Poreska krivina dela, broj: 4/05, Bezbednost, Beograd, str. 618.
127
Iako su iz same dispozicije krivinog djela brisani doprinosi socijalnog osiguranja, neusmljivo je da se ovom
inkriminacijom i dalje tite i davanja po osnovu doprinosa.
126
74 |
oporezivanja.128 Lani podaci se mogu odnositi i na druge injenice, koje su u

odreenom sluaju s obzirom na odreenu vrstu poreza ili doprinosa, relevantne za
ispravno odreivanje visine porezne obaveze (npr. broj uposlenih za koje treba platiti
doprinos, broj lanova kuanstva, kolovanje djece, zaposlenost branog partnera,
vrijeme od kada nastaje obaveza). Lani podaci treba da su predoeni nadlenom
organu za razrez poreza, odnosno doprinosa, pri emu je irelevantan nain davanja
lanih podataka. Najee je to putem podnoenja pismene porezne prijave i pismenih
izvjetaja, ali se djelo moe izvriti i davanjem usmenih izjava na zapisnik i sino.,
stavljanjem na uvid knjigovodstvene i sline dokumentacije. Lanim prikazivanjem
injenica uinilac dovodi u zabludu nadleni organ u pogledu visine osnovice za
utvrivanje obaveze i time ovom djelu daje karakter posebnog oblika prevare.
Eventualno davanje lanih podataka o injenicama, koje su nebitne za utvrivanje
poreske obaveze od strane poreskog obveznika, nee predstavljati ovo krivino djelo.
to se tie vremena izvrenja radnje, odnosno davanja lanih podataka, smatra se da je radnja
izvrena u trenutku samog davanja lanih podataka nadlenom poreznom organu, tj. kad su
podaci stigli u pismenom129 obliku u nadlenu instituciju, odnosno kad su podaci usmeno dati,
pri emu, eventualno naknadno podnoenje porezne prijave s tanim podacima, nakon to su
ve dati lani podaci, ne utie na postojanje krivine odgovornosti uinioca. Kod oba naina
radnje izvrenja djela, potrebno je da se radi o podacima o zakonito steenim oporezivim
prihodima ili o drugim injenicama, koje su od uticaja na utvrivanje iznosa poreznih
obaveza, odnosno iznosa doprinosa.130
Krivino djelo je dovreno kad je izbjegnuto plaanje poreznih davanja, odnosno doprinosa
socijalnog osiguranja. Za izvrenje ovog krivinog djela dovoljan je jednokratni lan, a ne
ponavljanje izbjegavanja. Za postojanje ovog krivinog djela neophodno je da je utajenih
128
Prema lanu 4. Zakona o porezu na dohodak, Slubene novine FBiH, broj: 10/08, oporezuju se:
nesamostalne djelatnosti, samostalne djelatnosti, imovine i imovinska prava, ulaganja kapitala i uea u
nagradnim igrama i igrama na sreu. Prema l. 2 Zakona o porezu na dobit, Slubene novine FBiH, broj:
97/07, Porezni obveznik je privredno drutvo i druga pravna lica, koja privrednu djelatnost obavljaju samostalno
i trajno prodajom proizvoda i pruanjem usluga na tritu radi ostvarivanja dobiti. Porezni obveznik je rezident
FBiH, koji ostvari dobit na teritoriji i izvan teritorije Federacije. Obveznik poreza je i nerezident, koji ostvari
dobit na teritoriji Federacije.
129
Danas se porez moe prijaviti i elektronskim putem.
130
Bai, Franjo (1978) Komentar KZ SFRJ i Zakljuak Savjetovanja predstavnika krivinih odjeljenja
Vrhovnog suda Jugoslavije i ostalih vrhovnih sudova od 9. decembra 1965.
75 |
poreza preko 10.000,00 KM, odnosno iznos obaveze, ije se plaanje izbjegava, mora
prelaziti 10.000,00 KM. Navedeni iznos predstavlja materijalno pravnu pretpostavku
kanjivosti, odnosno objektivni uslov inkriminacije. To je iznos obaveze, koja bi postojala za
uinioca da podaci nisu lani, odnosno da su prijavljeni zahtjevani podaci. S obzirom da
objektivni uslov inkriminacije, kao element zakonskog bia krivinog djela, nije dio radnje
izvrenja krivinog djela, ne predstavlja posljedicu krivinog djela u krivinopravnom smislu,
ne mora biti obuhvaen svjesno od uinioca.
Ono to posebno treba istai je injenica da iznos izbjegnutih obaveza davanja, prelazi
10.000,00 KM u svakoj kalendarskoj godini jer ukoliko je iznos izbjegnutih obaveza manji,
radit e se o prekraju. Dodatni uslov za postojanje djela je da se radi o izbjegavanju plaanja
davanja propisanih poreznim zakonodavstvom BiH.
Uinilac krivinog djela moe biti svaka fizika osoba za koju postoji obaveza podnoenja
prijave steenim oporezivim prihodima i o drugim injenicama, koje su od uticaja na
utvrenje poreznih obaveza. Uinilac moe biti i osoba koja u ime drugoga, podnosi prijavu s
lanim podacima ili osoba koja vodi poslove druge osobe, pa je ta osoba u obavljanju tog
posla duna podnijeti prijavu.
Iako zakonodavac u ovoj odredbi to izriito ne navodi, izbjegavanje se moe sastojati u

izbjegavanju poreza za sebe ili za drugog. Uinilac moe biti i osoba koja pod tuim imenom
obavlja poslovnu djelatnost, koja ga obavezuje na podnoenje prijave. Kad su u pitanju pravne
osobe, kao porezni obveznici, odnosno obveznici doprinosa, uinilac krivinog djela najee
e biti odgovorna osoba u pravnoj osobi.
Oblik nevinosti za ovo krivino djelo je umiljaj, tj. krivino djelo se moe poiniti samo s
umiljajem. Eminentni strunjaci iz krivinog prava imaju podijeljene stavove o tome koji je
to stepen krivice potreban za ovo krivino djelo, odnosno direktni ili eventualni umiljaj.
76 |
Poemo li od sastavnica direktnog umiljaja (svijesti i volje), koji se sastoji u tome da je

uinilac svjestan da ne pruanjem podataka ili pruanjem lanih podataka prilikom
odmjeravanja poreza e izdejstvovati za sebe ili za drugog potpuno ili djelimino izbjegavanje
poreza i hoe tu posljedicu i eventualnog umiljaja, gdje je razlika samo u voljnoj
komponenti, koja je izraena kroz pristajanje131 na nastupanje zabranjene posljedice,
smatramo da se ovo krivino djelo moe uiniti i sa eventualnim umiljajem. Svijest o
posljedici sastoji se u svijesti da se navedenim radnjama ide na potpuno ili djelimino
izbjegavanje plaanja poreza, i na prouzrokovanje tete budetu i fondovima.132 Svijest o
uzronoj vezi izmeu radnje i posljedice ogleda se u svijesti uinioca da je njegova radnja
izvrenja uzrok posljedice, odnosno da e usljed ove radnje, kojom namjerava da potpuno ili
djelimino izbjegne plaanje poreza, prouzrokovati odreenu tetu.133
Tei oblici ovog krivinog djela su propisani stavovima 3. i 4. ovog lana. Kvalifikatorna
okolnost djela iz stava 3. je da iznos obaveze, ije se plaanje izbjegava, prelazi 50.000,00
KM, odnosno da se ostvari pravo na povrat ili kredit po osnovu indirektnih poreza propisanih
poreznim zakonodavstvom, koji prelazi 50.000,00 KM. Propisana sankcija za ovaj, tei oblik
djela, je kazna zatvora do deset godina.
Odredbom stava 4. je predvien najtei oblik krivinog djela. Objektivni uslov inkriminacije
ovog oblika je da visini obaveze, ije se plaanje izbjegava, odnosno da se ostvari pravo na
povrat ili kredit po osnovu indirektnih poreza propisanih poreznim zakonodavstvom, koji
prelazi 200.000,00 KM. Propisana sankcija za ovaj oblik djela je kazna zatvora u trajanju od
najmanje tri godine.
131
Pristati na nastupanje posljedice znai jedan unutarnji pozitivni stav prema odreenom ishodu radnje, ali tu
formulu treba, da bi se bilo na razini realiteta u odnosu na ovakve situacije, shvatiti i ire, tako da ona obuhvata i
druge objekte akceptiranja posljedice u situaciji kad poinitelj njezino nastupanje spoznaje kao realnu
mogunost: da se on miri s tom posljedicom, da je uzima u raun, da je svjesno ravnoduan prema njoj. Bai, F.
(1995), Krivino pravo, Opi dio, Informator, Zagreb, str. 208.
132
Miloevi, G. (2002), Poreska krivina djela, broj: 4/05, Bezbednost, Beograd, str. 616-631.
133
Ibid.
77 |
Kad su u pitanju odredbe 3. i 4. stava, vano je istai da visina izbjegnutih obaveza (50.000,00
KM i 200.000,00 KM), ne mora biti obuhvaena namjerom uinilaca.134 Oni suprotnog
miljenja smatraju da, imajui u vidu visinu zaprijeene kazne i kriminalnopolitike razloge,
trebalo bi uzeti da se kod krivinih djela iz stavova 3.i 4., to znai da ova okolnost treba biti
obuhvaena namjerom uinilaca.135 Kaznama se eli uticati preventivno na vrenje ovih KD i
eli se podii poreski moral, i poreski red. Borba protiv korupcije u svim porama sistema, a
posebno u tuilatvu i policiji, je neophodan uslov za opstanak sistema. Vrenje KD iz oblasti
privrednog kriminala moe biti podstaknuto nekanjavanjem ili nedovoljnjim kanjavanjem,
to moe dovesti do brzog bogaenja odreenih slojeva drutva, koje postaje elita u
ekonomskom, a kasnije i u politikom ivotu. Takvi slojevi drutva su loi predstavnici nae
drave jer put, kojim e oni kasnije voditi ovu zemlju, jeste put egoizma i linih interesa
ispred optih, a to je, svakako, ideal kojem ne treba teiti, a koji se ipak namee. Odluna
borba protiv kriminala, u kojoj nema nedodirljivih treba, da postane kategoriki imperativ
ponaanja i djelovanja.136
Posljedica krivinog djela porezne utaje nije posebno naglaena u opisu krivinog djela. Ovo
krivino djelo izvreno je samim podnoenjem prijave sa lanim podacima, odnosno u
momentu protoka roka za podnoenje prijave. U tom momentu radi se o svrenom krivinom
djelu, to znai da je tada nastala i posljedica. Prema tome, posljedica ovog krivinog djela
nastaje dovrenjem radnje izvrenja i preduzimanjem radnje izvrenja, stvara se stanje
ugroenosti budeta i fondova. Za postojanje ovog krivinog djela nije potrebno da je uinilac
uspio u svojoj namjeri da mu se dovoenjem poreskog organa u zabludu, utvrde poreske
obaveze u manjem iznosu ili da mu se ove obaveze uope ne utvrde, ve je dovoljno da je
uinilac, u namjeri da izbjegne potpuno ili djelimino plaanje poreza, dao lane podatke o
injenicama, koje su od uticaja na utvrivanje tih obaveza, odnosno da u sluaju obavezne
prijave, nije prijavio.137
134
Dakle, kad je u pitanju oblik krivnje za vrenje ovih krivinih djela, nije iskljuen eventualni umiljaj,
odnosno za poreznu utaju dovoljna je neizravna namjera. O tome ire: Novosalec, P. (2007), Aktualni problemi
hrvatskog gospodarskog kaznenog prava, HKLJPP, vol.14, broj: 2, str. 415.
135
Ovakvo ogranienje subjektivnog elementa krivinog djela nije opravdano, jer je dovoljno da uinitelj rauna
s time da su njegovi podaci neistiniti pa prijavu predaje i pod tu cijenu, dok je kod kvalifikovanih oblika djela,
dovoljno da je svjestan mogunosti nastupanja tete velikih razmjera- citirano prema Novoselec, P. (2007),
Aktualni problemi hrvatskog gospodarskog kaznenog prava, HKLJPP, vol.14, broj: 2, str. 415. Bai, F.
eperovi, Z. (1997), Krivino pravo, Posebni dio, Zagreb, str. 297.
136
Mersida Sueska (2006), Osnovni ekonomskog kriminaliteta, Pritina, FSK/S 07/06, str. 76.
137
Miloevi, G. (2005), Poreska krivina djela, broj: 4/05, Bezbednost, Beograd, str. 616-631.
78 |
3.4.1.
Neplaanje poreza
Krivino pravna zatita poreza od izbjegavanja plaanja se u BiH ostvaruje i preko krivinog
djela neplaanje poreza.138 Ova inkriminacija je potpuno nova u naem krivinom
zakonodavstvu i po miljenju nekih autora, do najnovijih izmjena KZ-a, je potpuno suvina,
pogotovo iz razloga to je bila neprecizna, jer je nebitno koji je to iznos poreza, koji nije
plaen, u kojem roku je obaveza plaanja, da li se radi o prevarenom postupanju itd.139 Tako
sagledavajui osnovna obiljeja ovog krivinog djela, vidi se da djelo moe poiniti svaka
osoba, radnja uinjenja je odreena kao neplaanje poreznih obaveza, za postojanje djela je
bitno da se radi o neplaanju poreznih obaveza, shodno poreznom zakonodavstvu BiH, a djelo
se moe uiniti sa umiljajem.140
Akceptirajui nepreciznost ove inkriminacije zakonodavac je, izmjenama i dopunama KZ

BIH, ovo krivino djelo izmijenio. Radi lakeg razumijevanja u emu se ogleda novina kad je
u pitanju ovo krivino djelo, navodimo inkriminaciju Neplaanje poreza:
1. Ko prenosom ili otuenjem imovine, gaenjem privrednog subjekta ili na drugi nain
onemogui naplatu prijavljenog poreza propisanog poreznim zakonodavstvom Bosne i
Hercegovine, a iznos obaveze, ije se plaanje izbjegava, prelazi 50.000,00 KM,
kaznit e se novanom kaznom ili kaznom zatvora do tri godine.
2. Ko poini djelo iz stava (1) ovog lana, a iznos poreza, ije se plaanje izbjegava,
prelazi 100.000,00 KM, kaznit e se kaznom zatvora od 1 do 10 godina.
3. Ko poini djelo iz stava (1) ovog lana, a iznos poreza, ije se plaanje izbjegava,
prelazi 200.000,00 KM, kaznit e se kaznom zatvora najmanje tri godine.
138

lan 211.
139
Tomi, Z. (2007) Krivino pravo II, Posebni dio, Pravni fakultet Sarajevo, str. 234.
140
Prema naim istraivanjima, u cilju dokumentovanja i prijavljivanja izvrenja krivinog djela neplaanja
poreza iz lana 211. Krivinog zakona BiH, grupe za prinudnu naplatu Odsjeka za poslovne usluge u
regionalnim centrima Banja Luka, Mostar, Sarajevo, Tuzla su obavezno postupala, ukoliko je obaveza
indirektnih poreza nastala na osnovu lana 75. Zakona o porezu na dodatnu vrijednost, odnosno ako se radi o
popisu nenaplaenih faktura, koji su obveznici poreza na promet proizvoda i usluga, duni su sainiti, dakle svih
nenaplaenih, a ispostavljenih faktura, kao izvrenih avansnih plaanja na dan 30.6.2005. godine, koji ukljuuje
obraunati porez na svaki okonani promet dobrima i uslugama, te isti, zajedno s obraunom poreza na promet
za period od 1.1. do 30.6.2005. godine, dostaviti UIO. Iako dispozicija ovog krivinog djela ne propisuje o
kojem iznosu neplaenog poreza se radi, u praksi se vezivalo za iznos koji prelazi 10.000 KM. Babaji, N.,
(2009) Porezna utaja, magistarski rad (neobjavljeno), Pravni fakultet Univerziteta u Sarajevu, str. 86.
79 |
4. Ako poinilac plati obaveze iz stavova 1, 2 i 3 ovog lana, moe se osloboditi od

kazne.
Analizom zakonskog opisa djela vidimo da se osnovni oblik krivinog djela Neplaanje
poreza moe uiniti sa etiri alternativne radnje uinjenja, i to: prenosom ili otuenjem
imovine, gaenjem privrednog subjekta i etvrta alternativna radnja uinjenja je propisana u
vidu generalne klauzule na drugi nain. to se tie uinioca, ovdje se radi o delicta propria
jer je mogunost uinjenja usko povezana sa pozivom njihovog uinioca, a to su direktori
pravnih lica i drugi lanovi Uprave, jer je donoenje odluka o prenosu ili otuenju imovine
privrednog subjekta, kao i o njegovom gaenju, u nadlenosti ovih lica.
Kvalificirani oblici propisani su stavovima 2. i 3. istog lana. Kvalifikatornu okolnost ini

visina poreza ije se plaanje izbjegava, i to 100.000,00 KM (st.2) i 200.000,00 KM (st.3).
Stav 4. predstavlja fakultativni zakonski osnov za oslobaanje od kazne. Smatramo da je
ovakav potez zakonodavca svakako pozitivan jer e sigurno doprinijeti efikasnosti u
procesuiranju krivinih djela, koja su vezana za nezakonite prenose, otuenja i gaenja
privrednih subjekata, odnosno iz oblasti privrednog poslovanja.141
3.5.
Uporedna analiza krivinopravnih odredbi
Za svaku dravu je od posebnog znaaja uredno, blagovremeno i efikasno ostvarivanje i

realizacija poreskog sistema. Izbjegavanjem poreske obaveze u potpunosti ili dijelimino, ili
neblagovremenim izvravanjem utvrenih obaveza po osnovu poreskih davanja i drugih
davanja u vidu doprinosa i slino, ne samo da se kre zakonski propisi, ve se i uzrokuju
nedozvoljene posljedice ili protivpravna stanja. Te posljedice se, u prvom redu, manifestuju u
nepotpunom ostvarivanju poreskih planova i bilansa, a s druge strane, time se, u znatnoj
mjeri, utie na zadovoljavanje opedrutvenih potreba i funkcionisanje dravnih funkcija na
raznim nivoima.
141
Zakonom o izmjenama i dopunama Krivinog zakona BiH su dodane jo dvije inkriminacije, i to: lan 210a.
Nedozvoljen promet akcioznih proizvoda i lan 210b- Nedozvoljeno skladitenje robe.
80 |
Stoga, sva savremena krivina zakonodavstva predviaju sistem poreskih krivinih djela i
sankcije za njihove uinioce. Meu ovim krivinim djelima se po svom znaaju izdvaja
poreska
utaja,
kao
osnovno
fiskalno
krivino
djelo
savremenom
krivinom
zakonodavstvu.142
U Republici Bosni i Hercegovini, kao meunarodnopravnom subjektu, na snazi su etiri
krivina zakona,143 to su : Krivini zakon Federacije Bosne i Hercegovine (KZ FBIH)144,
Krivini zakon Republike Srpske (KZ RS).145Krivini zakon Brko Distrikta Bosne i
Hercegovine (KZ BD BIH)146 i Krivini zakon Bosne i Hercegovine (KZ BIH)147, koji je
proglasio Visoki predstavnik UN-a Pedi Edaun.
Slinosti i razlike inrkiminacija iz l. 273 KZ FBIH, l. 267. KZ BD BIH i l. 278. KZ RS

sa inkriminacijom lana 210. KZ BIH, prije stupanja na snagu najnovijih izmjena
Krivinog zakona BiH, moemo posmatrati sa nekoliko aspekata.
-
Prema zakonskom nazivu krivinog djela: u Krivinom zakonu Bosne i Hercegovine,

prije izmjena iz 2010. godine, te Federacije i Brko Distriktu, ovo djelo nosi naziv
porezna utaja, dok se u Republici Srpskoj naziva utaja poreza i doprinosa.
Poloaj u sistematici krivinih djela: u Krivinom zakonu Bosne i Hercegovine

krivino djelo porezna utaja, nalazi se u glavi pod nazivom Krivina djela protiv
privrede i jedinstva trita, te krivina djela iz oblasti carina, u Republici Srpskoj
krivino djelo utaja poreza i doprinosa se nalazi u glavi Krivina djela protiv privrede
i platnog prometa, dok se u Federaciji i Brko Distriktu, nalaze u posebnoj glavi sa 6
inkriminacija, vezano za poreze pod nazivom Krivina djela iz oblasti poreza.
Visina obaveze ije se plaanje izbjegava: u Krivinom zakonu Bosne i Hercegovine,

prije izmjena 2010. godine, te Federacije i Brko Distriktu, za krivino djelo porezne
utaje u stavu 3. propisuju iznos obaveze, ije se plaanje izbjegava 200.000,00 KM, u
Republici Srpskoj 150.000,00 KM.
142
Jovaevi, D. (2009), Poreska utaja u uporednom krivinom zakonodavstvu, Strani pravni ivot 2/2009,
Pravni Fakultet u Niu, str. 159.
143
Petrovi, B. Jovaevi, D. (2006), Krivino pravo 2, Krivino pravo, Posebni dio, Sarajevo, str.83-84.
144
Krivini zakon Federacije Bosne i Hercegovine, Slubene novine FBIH, broj: 36/2003.
145
Slubeni glasnik Republike Srpske, Banja Luka, broj: 49/2003.
146
Slubeni glasnik Brko Distrikta Bosne i Hercegovine, Brko, broj: 10/2003 i 1/2004.
147
Slubeni glasnik Bosne i Hercegovine, Sarajevo, broj: 3/2003.
81 |
U pogledu zaprijeene kazne kod kvalifikatornog oblika iz stava 3: razlika se ogleda u

visini zaprijeene kazne. Naime, zakonodavac u Republici Srpskoj za kvalificirani
oblik krivinog djela Utaje poreza, koristi se modelom zatvorenog kaznenog okvira,
gdje je poseban zakonski minimum do 15 godina zatvora. Nasuprot tome,
zakonodavac u Krivinom zakonu Bosne i Hercegovine, prije izmjena iz 2010. godine,
te Federacije i Brko Distriktu, koristi se modelom poluotvorenog kaznenog okvira na
gore, za ovaj oblik djela propisuje posebni zakonski minimum, kaznu zatvora u
trajanju od najmanje tri godine, to znai, da se za ovaj oblik krivinog djela, moe
izrei kazna zatvora od 3 do 20 godina.
Imajui u vidu da entiteti i Brko Distrikt jo nisu donijeli izmjene i dopune krivinih zakona,
kojim bi se isti uskladili sa KZBIH u 2010. godini, smatramo da se ovom uporednom
analizom za sada iscrpljuje mogunost dalje diskusije o karakteristikama ovih inkriminacija.
U grupi krivinih djela iz oblasti poreza, u krivinom pravu Bosne i Hercegovine pored
poreske utaje, predvieno je jo nekoliko poreskih krivinih djela148.
To su :
1. lana poreska prijava predviena u l. 274. KZ FBIH, l. 268. KZ BD BIH i l. 288.
KZ RS,
2. nepravilno izdvajanje sredstava pravnih lica predvieno u l. 275.KZ FBIH, l. 269.
KZ BD BIH i l. 292. KZ RS,
3. podnoenje lane poreske prijave predvieno u l. 276.KZ FBIH, l. 270. KZ BD BIH
i l. 289. KZ RS,
4. spreavanje poreskog slubenika u obavljanju slubene radnje u l. 277. KZ FBIH, l.
271. KZ BD BIH i l. 290. KZ RS i
5. napad na poreskog slubenika u obavljanju slubene dunosti, koje je predvieno u l.
277. KZ FBIH, l. 272. KZ BD BIH i l. 290. KZ RS.
148
Petrovi, B. Jovaevi, D. (2006), Krivino pravo 2, Krivino pravo, Posebni dio, Sarajevo, str.83-84.
82 |
3.5.1.
Osvrt na uporedno pravna rjeenja
Prvo, u najveem broju pravnih sistema poreska krivina djela poreska utaja ili slino
krivino djelo izbjegavanja plaanja poreza, predvieno je u posebnom dijelu krivinog
zakona ili krivinog zakonika. Samo u malom broju zemalja (Francuska, vajcarska, Austrija,
Izrael, SAD) ovo je krivino djelo predvieno u nekim drugim zakonima i to prvenstveno u
onim zakonima, koji ureuju materiju poreza. To je tzv. sporedno ili dopunsko krivino
zakonodavstvo.149
Najvei broj krivinih zakona predvia jedno krivino djelo poreske utaje, koje se javlja u
osnovnom i teem, kvalifikovanom obliku. Rijetki su zakoni koji predviaju vie krivinih
djela upravljenih protiv poreza i fiskalnog sistema uope (kao to je sluaj u Francuskoj,
SAD). Mali je broj zemalja koji predviaju laki ili privilegovani oblik ovog djela, za koje iz
kriminalno politikih razloga, predviaju ili blae kanjavanje, ili ak osloboenje od
kanjavanje uope. To je najee sluaj kada je uinilac do okonanja istrage prijavio svoje
djelo, podnio prijavu, koju je propustio u roku, ili pak, uplatio odreeni iznos dospjelih, a
nenaplaenih obaveza.
Neki zakoni predviaju laki oblik u sluaju kada se radi o izbjegavanju poreske obaveze u
manjem iznosu, to predstavlja faktiko pitanje i to se, u svakom sluaju, moe rijeiti
prilikom odmjeravanja kazne u konkretnom sluaju.
Jedan broj krivinopravnih odredbi pored radnji neposrednog uinioca djela (dakle lica koje je
svojom djelatnou injenja ili neinjenja ostvario posljedicu djela), predvia i kanjavanje za
sluaj sauesnitva. Naime, u Francuskoj i SAD je inkriminisano i samo pomaganje, odnosno
podstrekovanje uinioca na izbjegavanje poreske obaveze, s tim da su ove radnje sauesnitva
izjednaene sa radnjom izvrenja.
Naime, nije potrebno da je pod uticajem ili uz pomo ovih sauesnikih radnji, u konkretnom
sluaju, dolo i do preduzimanja radnji neposrednog uinioca krivinog djela poreske utaje. U
pogledu objekta napada kod najveeg broja krivinih zakona, ovim se djelima tite porezi,
149
Kovo, Vukadin (2007), Gospodarski kriminalitet kriminoloka obiljeja, Hrvatski ljetopis za kazneno
pravo i praksu, Zagreb, broj: 2, str. 435-493.
83 |
drugi doprinosi ili druge propisane obaveze. Koje su to obaveze, zakon ne navodi izriito, ve
ostavlja na volju drugim propisima iz ove oblasti, to ovo djelo ini i blanketnim djelom jer je
za upotpunjavanje njegove sadrine ili obiljeja bia, neophodno konsultovati propise iz
drugih oblasti prava. Upadljivo je manji broj zakona (Albanija, Tadikistan, Federacije Bosne
i Hercegovine, Republike Srpske, Maarske, Makedonije, Njemake) koji pored poreza,
izriito navode da se ovo djelo moe izvriti i u pogledu doprinosa za socijalno, penziono ili
zdravstveno osiguranje, odnosno doprinosa za radnike od nezaposlenosti.
to se tie radnje izvrenja, kod najveeg broja uporednih krivino pravnih rjeenja, vidljivo
je da ona moe biti ispoljena u vidu pozitivne djelatnosti, aktivne radnje, injenja ili negativne
djelatnosti, pasivne radnje, neinjenja, proputanja dunog injenja. Aktivna se djelatnost
ogleda u davanju lanih podataka, sastavljanju neistinitih raunovodstvenih iskaza ili
periodinih izvjetaja, prevarenom izbjegavanju plaanja propisanih obaveza. Pasivna
djelatnost je, takoer, zastupljena u velikom broju sluajeva, u vidu nepodnoenja prijave
kada je to obavezno, nepredaje deklaracije, neuplate ili neblagovremene uplate propisanih
obaveza i sl.
U pojedinim sluajevima za postojanje krivinog djela, zakonodavac trai da uinilac, pri
preduzimanju svoje radnje izvrenja, postupa sa namjerom- da u potpunosti ili dijelimino
izbjegne plaanje, ili samo utvrivanje poreza i drugih obaveza.
U pogledu kanjavanja za osnovno djelo, zakoni predviaju razliita rjeenja.150 Veliki broj
zakona predvia kumulativno izricanje kazne zatvora i novane kazne (Albanija, Federacija
Bosne i Hercegovine, Bugarska, Francuska, Makedonija, Republika Srpska).
Kada se radi o kazni zatvora, ona je u pojedinim sluajevima prilino blago propisana (do
jedne godine u Maarskoj, do tri godine u Federaciji Bosne i Hercegovine, Bugarskoj,
Republici Srpskoj, Sloveniji, dok je u odreenim zemljama, ta kazna i za osnovno djelo
propisana do pet godina - Francuska, Hrvatska, Makedonija, Njemaka).
Tei ili kvalifikovani oblik krivinog djela, za koji zakon predvia ili maksimalnu kaznu
zatvora do pet godina (Federacija Bosne i Hercegovine, Maarska, Makedonija, Slovenija), ili
150
.Jovaevi, D. Haimbegovi T. (2004), Sistem poreskih delikata, Beograd, str.134-141.
84 |
do 15 godina (u Republici Srpskoj), postoji ili kada je visina utajenog poreza i drugih
propisanih dadbina prela odreeni zakonom limitirani novani iznos, ili ako je djelo
izvreno na poseban, prikriven, prevaren i opasan nain, to zahtjeva pootreno kanjavanje.
Sve ove slinosti, ali i razlike izmeu pojedinih inkriminacija u uporedno pravnim sistemima,
ukazuju samo da pojedine drave, zavisno od svojih konkretnih uslova i okolnosti ivljenja,
na razliite naine tretiraju materiju izbjegavanja ili neplaanja poreza i drugih propisanih
doprinosa, koji predstavljaju javni prihod zavisno od znaaja samog djela i stepena njegove
drutvene opasnosti, kao i naina, oblika i vida njegovog konkretnog ispoljavanja, odnosno u
krajnjoj liniji zavisno od ciljeva i svrhe kriminalne politike odnosne zemlje. Sve to moe da
bude dobar ilustrativan putokaz u kom pravcu mogu, eventualno, ii pravci nae reforme
pravnog sistema u cilju pronalaenja najefikasnijih naina i sredstava, odnosno postupaka i
metoda spreavanja i suzbijanja razliitih oblika poreske nediscipline, poreske evazije i uope
protivpravnog i nedozvoljenog ponaanja poreskih obaveznika, u vezi i povodom ispunjenja
osnovnih fiskalnih obaveza prema drutvenoj zajednici.151
3.6.
Posljedice porezne utaje/ evazije
Uticaj poreske evazije na ekonomski razvoj BiH je isti kao i na ekonomski razvoj drugih
zemalja, a on proizilazi iz namjene prikupljenih poreza, a isti se koriste za: finansiranje
dravnih institucija, razvoj obrazovnog, zdravstvenog i drugih javnih servisa, izgradnju
infrastrukturnih objekata i parkova, formiranje dravnih sredstava za podsticaj privrede...
to su vee razmjere poreske evazije, to znai da se sve manje sredstava sliva u budet i da se
sve vei iznosi sredstava, po osnovu neosnovanih povrata poreza, odlivaju iz budeta u
privatne depove, a to dovodi do sve teeg ostvarenja svih naprjed pobrojanih funkcija, tj.
manje sredstava ostaje za funkcionisanje i razvoj dravnog aparata, kolstva, zdravstva i
drugih javnih servisa, izgradnju puteva i drugih objekata infrastrukture.152
151
Jovaevi , D. (2009), Poreska utaja u uporednom krivinom zakonodavstvu, Strani pravni ivot 2/2009,
Pravni fakultet u Niu, str. 185-187.
152
Dakula, Miro, Danon, Bojan (2012), Finansijski sistem i ekonomski razvoj ,Udruenje- udruga raunovoa i
revizora Federacije Bosne i Hercegovine, Petnaesti meunarodni simpozij, Neum, 20-22.11.2012. str. 5-23.
85 |
Posljedice porezne utaje su nedovoljnost pristiglih, ostvarenih poreznih prihoda, ocjena

poreznog sistema, kao nepravinog i neefikasnog, pad poreznog morala i povjerenja u pravni
sistem i izabranu vlast. Nedostatak budetskih prihoda dovodi do onemoguavanja normalnog
funkcionisanja drave, njenih organa i institucija, smanjenja javnih prihoda, smanjenja obima
i kvalitete, ili pak, izostajanje usluga, dobara i koristi javnopravnog karaktera. U situaciji kada
se drava suoi s nedostatkom sredstava za finansiranje javnih rashoda iz razloga poveane
porezne evazije, predstoji joj izbor izmeu dvije opcije:
-
da smanji planirane rashode ili odustane od finansiranja odreene javne potrebe ili
da povea postojee porezno optereenje, kako bi se prikupio budetom planirani

iznos prihoda.
Porezni sistem treba biti djelotvoran i efikasan u ostvarenju planiranih prihoda za osiguranje
izvrenja potrebnih, planiranih rashoda drave. Jasno je da nedostatak efikasnosti poreznog
sistema, usljed uestalih poreznih prevara, dovodi u pitanje izvrenje javnih rashoda. Ukoliko
se pribjegne poveanju poreza, kao nainu pokrivanja budetskog deficita, vei dio poreznih
obveznika, koji potpuno i blagovremeno izmiruju svoje porezne obaveze, snosit e veinu
novonastalog poreznog tereta.
Poteni i reznovrsni porezni obveznici mogu se dovesti u situaciju da evaziju poreza plate
visokom cijenom, tj. podnosei vee porezno optereenje kroz poveane porezne stope.
Nedostatak, odnosno razlika izmeu oekivanih poreznih prihoda, koje su obveznici prema
zakonu bili duni prijaviti i platiti, i stvarno plaenih poreza u Sjedinjenim Amerikim
Dravama u 2003. godini, iznosila je 290 milijardi dolara, to je predstavljalo gubitak od
16,3% budetskih prihoda u toj poreznoj godini (3,2% GDP). Slini porezni gubici zabiljeeni
su u drugim razvijenim zemljama, na primjer: 1994. godine na Novom Zelandu procijenjen je
gubitak od 10,2% budetskih prihoda za tu godinu; Filipini izgube i do 73% prihoda od
poreza na dohodak i oko 40% prihoda od oporezivanja preduzea; u Moldaviji stopa porezne
evazije je s 5% od ukupnih dravnih prihoda u 1994. godini skoila na 35% od ostvarenih
prihoda, to je posljedica prelaza na ekonomiju slobodnog trita; Madagaskar procjenjuje
porezne gubitke na 60% od ukupnih budetskih prihoda.153
153
Gruber, Jonathan (2005), Public Finance and Public Policy, Worth Publishers, str. 693.
86 |
Primjer razvijene zemlje visokog poreznog morala i potovanja drutvenih normi je

vicarska, u kojoj je izmjereni nivo ekonomije u sjeni, kao procenta GDP-a u 2000. godini,
iznosio 8,87%. Komparirajui vicarsku s drugim zemljama OECD-a 1999. uoava se najnii
nivo ekonomije u sjeni od 8,3% GDP, na drugom mijestu bile su SAD sa 8,8%, dok je prosjek
u tadanjoj 21 zemlji lanici OECD-a bio 16,7%.154Nivo poreske evazije u nekoj zemlji
uslovljen je mnogobrojnim faktorima- uzrocima, ija vea izraenost dovodi i do vee poreske
evazije. Neki od poznatih faktora su:155 nizak poreski moral, niska poreska svijest i poreska
kultura, visoke poreske stope, tj. visina poreskog optereenja, neprecizni zakoni i postojanje
tzv. rupa u zakonu (loopholes), sloenost poreskog sistema i zakoni, koje obveznici
smatraju nepravednim, odsustvo i slabost kontrola, korupcija, blagost sankcija i kazne.
3.6.1.
Funkcija poreske utaje
Na osnovu navedenih faktora- uzroka, uz obraene modifikacije promjenljivih, moemo

izvesti funkciju poreske utaje:
PU= PU (NM, VPU, L, K,..., S)
156
Gdje je:
-
PU- veliina poreske utaje,
NM- nizak poreski moral,
VPU- veliina oekivane utede (zarade) na porezu, zavisi od visine poreskog

optereenja,
L- lakoa poreske utaje- u sebi obuhvata faktore pod rednim brojem 3,4 i5,
K- veliina kazne, koja sadri rizik od otkrivanja i
S- svi sluajni i nemjerljivi faktori.
Dakle, to su nii poreski moral i veliina kazne, a vea lakoa poreske utaje i veliina
oekivane utede (zarade) na porezu, utoliko e biti i vea poreska evazija.
154
Torgler, Benno (2004), Cross- Culture Comparison of Tax Morale and Tax Compliance, Evidence from
Costa Rica and Switzerland, International Journal of Comparative Sociology, str.4.
155
revizora Federacije Bosne i Hercegovine, Petnaesti meunarodni simpozij, Neum, 20-22.11.2012., str. 5-23.
156
Ibid.
87 |
IV.
SUZBIJANJE I SPREAVANJE POREZNE UTAJE
Mjere za suzbijanje nezakonitog izbjegavanja plaanja poreza najee su sadrane u samim

poreznim propisima. Porezni propisi mogu predvidjeti: porez po odbitku (na dividende,
kamate, plate, dohodak od autorskih prava), procjenu oporezivog dohotka u nedostatku
(tane) prijave, obavezu obavjetavanja, obrat pravila o teretu dokazivanja, uvoenje strogih
kazni.
Strategije i inicijative, koje se koriste za suzbijanje i spreavanje porezne utaje, i
izbjegavanja plaanja poreza su:157
-
legislativna kontrola- zakonske odredbe i propisi mogu biti od pomoi poreznim

slubenicima da obavljaju svoje dunosti djelotvorno i uinkovito. Opepoznato je da
dobro i odgovorno udovoljavanje poreznim obavezama poinje s dobrim
zakonodavnim rjeenjima. Legislativna kontrola ukljuuje ope i posebne odredbe
protiv izbjegavanja poreza, mo pristupa poreznih inspektora u istragama, pregled
poreznog prava, sankcije i kazne, te porezne amnestije;
izbor poreznih instrumenata- direktnih ili indirektnih poreznih oblika, primjena

proporcionalne ili progresivne stope poreza, primjena poreza, koji se utvruju na
izvoru, smanjenje poreznih stopa;
aktivnosti vezane za izvravanje poreznih obaveza- pregled, istraga, revizija;
administrativna kontrola- smanjenje trokova izmirenja poreznih obaveza...
pomo i edukacija poreznih obaveza- omoguavanje informacija i uputa poreznim

obveznicima kako bi obrasce poreznih prijava ispunili i podnijeli u skladu sa
zakonskim odredbama;
saradnja izmeu vladinih ministarstava i relevantnih institucija privatnog sektorarazmjena informacija izmeu vladinih organizacija, agencija i regulatornih tijela,
razmjena informacija s organizacijama privatnog sektora;
meunarodna saradnja- efikasna razmjena informacija zahtjeva pravni mehanizam,

koji e dozvoliti razmjenu informacija izmeu dvije ili vie zemalja. lanstvo u
157
Suduka Edina (2011), Porezna utaja, Godinjak Pravnog fakulteta u Sarajevu, LIV-2011, Sarajevo, str. 343.
88 |
meunarodnim i regionalnim poreznim asocijacijama, te sklapanje ugovora o razmjeni

informacija, ideje i strategija u borbi protiv poreznih utaja i izbjegavanja;
-
istraivake aktivnosti;
primjena tehnologije- primjena raunara u pristupanju, pregledu i analizi elektronskih

evidencija, vjetaenja porezne utaje izvrene putem kompjutera, obuka osoblja za
ispitivanje i obraunavanje, istragu i prikupljanje dokaza, otkrivanje prevara,
razumijevanje i interpretiranje zakona.
Imajui u vidu da se uzroci porezne utaje nalaze u tri skupine, na istim temeljima se zasnivaju
i mjere za njihovo spreavanje. Tako razlikujemo institucionalne, pravne i socio- ekonomske
mjere. Na tragu prethodno iznesenog, Jovaevi, D.- Gaji- Glamoija, M. u cilju smanjenja
porezne evazije, iznose sljedee pristupe, koji se mogu koristiti: 158
-
administrativni (minimiziranje prilika za nastanak porezne evazije),
ekonomski (smanjenje neto koristi od evazije poreza) i
socio- psiholoki (smanjenje spremnosti na utaju, odnosno podsticanje dobrovoljnog

plaanja poreza).
Institucionalna infrastruktura, kao nain za spreavanje evazije poreza, odnosi se na stepen

demokratije u drutvu, smanjenje i otklanjanje institucionalnih slabosti, efikasnost i
kadrovsku osposobljenost porezne administracije, diskrecijska prava dravnih slubenika,
povjerenje u vladajuu strukturu drave, aktivnu borbu protiv korupcije, poveanje korisnosti
od javnih usluga, i transparentnost rada dravnih organa. Uz zahtjeve za transparentnosti,
esto se vee i zahtjev graana za upoznavanjem s javnim troenjima, to je omogueno
objavljivanjem zakona o izvrenju budeta i zavrnog rauna.
Obveznici ele biti upoznati s (ne)potovanjem principa tednje i efikasnosti pri raspolaganju
i usmjeravanju javnih rashoda, te formiranjem presija javnog mijenja na politike i
birokratske mehanizme, uticati na proirenje finansijske svijesti javnosti, a osim toga,
158
Sanfor ,C. (2000), Why Tax Systems Differ, A Comparative Study of the Political Economy of Taxation, Fis al
Publication, str. 148.
89 |
razvijanje finansijske kulture osiguranjem finansijske svijesti i discipline kod predstavnika

vlasti.159
Promatrajui institucionalne mjere za smanjivanje porezne utaje, na prvom je mjestu,

zasigurno, problematika ukupne porezne administracije i njezina odnosa s poreznim
obveznikom.160 Metodom masovne edukacije treba obrazovati graane o pitanjima koja se
tiu gradske etike, svijesti, prava i dunosti, a takav vid educiranja ukljuuje koritenje
sredstava masovnih komunikacija, usmjerenih na sve graane. Takva edukacija se nadalje
treba vriti u uredima poreznih uprava, posredstvom propagandnih materijala, istiui pravne i
moralne dimenzije poreznih davanja i na taj nain izgradnjom svijesti, porezne odgovornosti i
morala ljudi, uticati na umanjenje porezne evazije.
Pravni sistem, odnosno uinkovitost pravnog sistema, moe djelovati na spreavanje porezne
evazije kroz jasne i precizne odredbe zakona, efikasan sistem sankcija, koje e biti
primijenjene na prekritelje zakonskih odredbi, otklanjanje pravnih praznina, izbor
adekvatnog modaliteta oporezivanja, donoenje novih propisa s ciljem poboljanja efikasnosti
sistema kontrole poreznih obveznika, aktivnosti na formiranju i usklaivanju nacionalnih s
meunarodnih standardima raunovodstva, discipliniranje institucija finansijskog savjetovanja
i raunovodstva, jednostavnost poreznih zakona i poreznog sistema uope, izbjegavanje estih
promjena poreznih zakona.
Socio- ekonomsku skupinu mjera protiv utaje poreza ine: odreivanje namjene, odnosno
svrhe troenja sredstava prikupljenih po osnovu poreza, podizanje poreznog morala i kulture
na zadovoljavajui nivo, postizanje makroekonomske stabilnosti, pravedna redistribucija
nacionalnog dohotka, optimalna visina poreznog optereenja, pravina, odnosno ravnomjerna
raspodjela poreznog tereta izmeu poreznih obveznika.
159
Suduka Edina (2004), Pogledi na poreznu administraciju zemalja u tranziciji, Ljudska prava, br. 2-4 godina
V, Sarajevo, str. 4.
160
imovi, J. Rogi Lugari, T. Cindori S. (2007), Utaja poreza u Republici Hrvatskoj, Hrvatski ljetopis za
kazneno pravo i praksu, Zagreb, vol. 14, broj: 2/2007, str. 602.
90 |
4.1.
Odgovor drave- mjere za borbu protiv nezakonite poreske evazije
U borbi za efikasnijim provoenjem poreske discipline, primjenjuju se razliite preventivne,

ali i represivne mjere. Pri tome, vanu ulogu u prevenciji nezakonitog izbjegavanja plaanja
poreza, igra i svoenje poreskog tereta u razumne okvire, ime se ublaavaju faktori, koji
dopridonose poveanju intenziteta otpora plaanju poreza.
4.1.1. Laferova kriva
Drava mora biti obazriva pri odreivanju visine pojedinih poreskih stopa jer previsoka
poreska optereenja, dovode do manjeg rada poreskih obveznika ili do njihovog premjetanja
u sektor sive ekonomije, to u oba sluaja dovodi do smanjenja poreskih prihoda. O uticanju
visine poreske stope na nivo poreskih prihoda govori Laferova kriva.
Slika 1 Laferova kriva
Izvor: Dakula, Miro, Danon , Bojan (2012), Finansijski sistem i ekonomski razvoj ,Udruenje- udruga
raunovoa i revizora Federacije Bosne i Hercegovine, Petnaesti meunarodni simpozij, Neum, 20-22.11.2012,
str. 13.
91 |
Izumljena od strane Artura Laffera, ova kriva pokazuje vezu izmeu visine poreske stope i
nivoa prihoda od poreza, koje e prikupiti drava. Porastom poreske stope rastu i poreski
prihodi, a nakon neke take, porast poreske stope vie ne doprinosi rastu poreskih prihoda,
ve upravo obrnuto.161 Kriva nas upuuje da kako se poreska stopa poveava sa niih nivoa,
poreski prihod raste sve vie, sve do trenutka kada ta stopa dostigne nivo u taki M, u kojoj je
prihod od poreza, koji e prikupiti drava (R), najvei (ovo je ujedno i optimalna poreska
stopa u kojoj drava eli da se nae jer su tada poreski prihodi najvei, a ljudi nastavljaju
marljivo da rade), daljim poveavanjem poreske stope iznad nivoa u taki M, poreski prihodi
se sve vie smanjuju, da bi dostigli nulu pri stopi poreza od 100%. Naime, visoke poreske
stope destimuliu obveznike da rade i tede. Oni svoju privrednu aktivnost sele u podruje
tzv. sive ekonomije, ili se odluuju za vie slobodnog vremena, a manje rada. Laferova
kriva nudi i jedan veoma praktian zakljuak: drava moe ostvariti isti poreski prihod (R*)
putem dvije poreske stope-jedne vie C i jedne nie B. Meutim, praksa je demantirala
Lafferovu krivu. Empirija je pokazala da su se stope tednje, nakon smanjivanja poreza,
smanjile. Poreski prihodi nisu se poveali, ve su se prema predvianjima mnogih
ekonomista, zaista i smanjili, to je, izmeu ostalog, doprinijelo poveanju budetskog
deficita.162
Na kraju se moe konstatovati da poveanjem poreske stope iznad odreenog iznosa, drava
ne sprovodi adekvatnu poresku politiku jer dravni prihodi su manji, manji je radni napor,
nie su investicije i nii privredni rast. Evazija, bez sumnje, ima negativne efekte na
provoenje utvrene poreske politike i na obim obezbjeivanja sredstava za javne potrebe.
Procjenjuje se, na primjer, da se zbog poreske evazije godinje realizuje u SAD 27% manje
prihoda u saveznom budetu, u Francuskoj se godinje naplati manje poreza za oko 10%, u
SR Njemakoj za 8%, u Japanu za 7%, itd. Da bi prevazila posljedice poreske evazije,
drava ulae maksimalne napore za spreavanje nezakonite evazije. Visina (nivo) evazije
zavisi od brojnih faktora, a dravi stoje na raspolaganju odgovarajue mjere za borbu protiv
ovih faktora. Vanije mjere su prikazane u nastavku rada:163
161
Hadiahmetovi, Azra (2009), Makroekonomija- predavanja, Ekonomski fakultet u Sarajevu, Sarajevo, str.
348.
162
Ibid. str. 349.
163
revizora Federacije Bosne i Hercegovine, Petnaesti meunarodni simpozij, Neum, 20-22.11.2012, str. 14.
92 |
4.1.1.1. Mjere za poveanje efikasnosti poreske administracije
U svrhu ostvarenja stratekog cilja uvoenja savremenog sistema mjerenja uinkovitosti,

nuno je provesti vei broj inicijativa, koje obuhvaaju sljedee:164
-
smanjenje politikog uticaja na rad poreske administracije,
dobra organizacija carinske i poreske slube,
snabdijevanje nadlenih poreskih i carinskih organa odgovarajuom opremom za

otkrivanje i spreavanje poreske evazije,
voenje evidencije i prismotra sumnjivih lica za verc,
obezbjeivanje saradnje izmeu poreskih organa i drugih dravnih organa,
nametanje razliitih obaveza poreskim dunicima (obavezivanje poreskih obveznika

da aurno vode poslovne knjige, da izdaju raune za prodate proizvode ili izvrene
usluge, da se uplate i isplate poreskih obveznika vre preko banke, da se relevantni
rauni registruju kod poreskih obveznika),
primjerena obuka poreskih inspektora,
primjena otrih sankcija za poreske utaje i verc,
racionalna upotreba ogranienih- limitiranih ljudskih i tehnikih resursa.
Poreska evazija je ozbiljan problem u zemljama u razvoju, kakva je BiH, i to zbog slabe
kapacitiranosti poreskih organa u tehnikom i ljudskom smislu. Poreska evazija je
svakodnevna stvar i u razvijenim ekonomijama kakve su amerika ekonomija ili ekonomija
sjevernoevropskih zemalja, i opet je kapacitet tehniko- ljudskih resursa, kojima raspolau
poreski organi, faktor koji omoguava evaziju. Klju u smanjenju poreske evazije je stoga da
se uspostave prioriteti kada je rije o subjektima, koji e se kontrolisati i ija e se utaja
poreza sprjeavati, odnosno valja pametno koristiti ograniene- oskudne tehnike i ljudske
resurse kojima se raspolae. U Italiji su tako poslovni subjekti, koji prijavljuju prihode ispod
oekivanog nivoa, predmet veeg kontrolisanja, odnosne ne love se jaki poslovni subjektiozbiljne firme, ve se nastoji uhvatiti one subjekte, koji, vjerovatno, prikrivaju stvarne
164
Ibid. str. 14.
93 |
prihode. U Bugarskoj se kontroliu subjekti, koji izdvajaju premaleno za socijalne doprinose

(direktni porezi). Poveanje naplativosti dugovanja po osnovu poreza putem privatizacije
prinudne naplate poreskih dugovanja; smatra se da bi privatizacijom prinudne naplate
poreskih obveznika, tj. izdvajanjem ove aktivnosti iz poreskog organa, dolo do smanjenja
poreske evazije putem bolje efikasnosti prinude, koju bi vrila privatna preduzea.
4.1.1.2. Mjere za smanjenje korupcije poreskih slubenika
Korupcija oteava kontrolu nad evazijom. Korumpirani poreski slubenici sarauju sa

poreskim obveznicima, koji namjeravaju da utaje porez. Kada otkriju sluaj utaje poreza,
korumpirani inspektori ga ne prijavljuju u zapisniku u zamjenu za mito, koje im daje poreski
obveznik. Sa korumpiranim inspektorima esto su povezani i njihovi efovi, to na kraju
dovodi do internih mrea korupcije u dravnom aparatu, koje saraujui sa poreskim
obveznicima, omoguavaju poresku utaju i pri tome ostvaruju protivpravnu imovinsku korist.
Korumpiranost poreskih inspektora je ozbiljan problem za poreske organe u ogromnom broju
nerazvijenih zemalja, ukljuujui i zemlje jugoistone Evrope. Antikorupcione mjere su
sljedee:165
-
nastojanje da se podigne opa poreska kultura i poreski moral stanovnitva,
dobro nagraivanje i primanja inspektora da bi bili manje podloni korupciji,
primjena strogih sankcija u sluaju korupcije poreskih slubenika,
primjena i efikasnije koritenje institucija dokazivanja porijekla imovine.
Antikorupcijske reforme u BiH provode se veoma sporo, preteno su rezultat uslovljavanja i

pritisaka od strane meunarodne zajednice. Upravo, iz tog razloga, uprkos izvjesnim
pomacima u okviru ukupnih antikorupcijskih aktivnosti u zemlji, u smislu donoenja vanih
antikorupcijskih dokumenata, te prilino znaajnih izmjena i dopuna zakonodavstva166, glavni
izazov u BIH predstavlja neefikasnost i manjak institucionalnih kapaciteta za provoenje
zakona.
165
Ibid. str.16.
Npr. usvajanje Strategije za borbu protiv korupcije (2009-2014), usvajanje Zakona o Agenciji za prevenciju
korupcije i koordinaciju borbe protiv korupcije, izmjene i dopune krivinog zakonodavstva, uvoenje kaznenih
odredbi u Zakon o slobodi pristupa informacijama i dr.
166
94 |
4.1.2. Poreska utaja u BiH u ciframa

Utaja poreza ilegalnog karaktera kota nacionalnu kasu izmeu 15% i 25% fiskalnog prihoda.
to se tie posljedica koje poreska evazija ili utaja poreza ima, moe se rei da su one
nesagledive, bar kad je u pitanju naa zemlja. Uprava za indirektno oporezivanje BiH je od
2005. godine do danas podnijela Tuilatvu BiH 826 izvjetaja o postojanju osnova sumnje da
je poinjeno krivino djelo iz oblasti indirektnih poreza, sa sumnjom da je budet BiH oteen
za 130 miliona KM.
Sudovi i tuilatva u BiH moraju odgovoriti na pitanje ta je sa utuenih 130 miliona KM od
indirektnih poreza, za koje Uprava za indirektno oporezivanje BIH/UIO/ smatra da je oteen
budet BiH. Prema posljednjem izvjetaju UINO o dugovanjima po osnovu PDV-a, trenutno
7.952 obveznika duguje 220 miliona KM, to je dug koji je prijavljen u PDV prijavama, a koji
do danas nije izmiren.
Pored spomenutog, za sve one obveznike, koji iz bilo kojeg razloga nisu podnosili PDV
prijave, UINO je prema tzv. automatskom razrezu (zaduenje od strane UINO na bazi
prethodno ostvarenog prometa), dodatno zaduila 2.919 obveznika u iznosu od 53 milion
KM. Moemo konstatovati da trenutno ukupna dugovanja, koja se vode u sistemu UIO po
osnovu PDV-a, iznose 273 miliona KM i to duguje 10.871 obveznik.167
4.2.
Modeli poreske utaje/ evazije
4.2.1. Modeli PDV prevara
Porez na dodatu vrijednost (PDV) je neto sve fazni porez na potronju. Za razliku od poreza
na promet, kojeg je zamijenio PDV, ovdje se radi o porezu, koji se zaraunava i plaa
kontinuirano, u svim fazama proizvodno-prometnog ciklusa i od svih uesnika u tom
prometu.
Poreski obveznik PDV a je svako lice koje samostalno obavlja privrednu djelatnost i koje je
u predhodnoj godini ostvarilo, ili je vjerovatno da e ostvariti, oporezivi promet dobara ili
usluga vei od 50.000,00 KM. Lica koja ne ostvaruju oporezivi promet u spomenutom iznosu,
167
Ibid. str. 16.
95 |
nisu duna da se registruju kao obveznici PDV- a, ali to mogu da uine dobrovoljno.
Poreska stopa PDV- a na oporezivi promet dobara i usluga i na uvoz dobara u BiH iznosi 17
%. Na izvoz dobara se primjenjuju nulta poreska stopa 0 %.
Izlazni PDV je iznos PDV- a koji se izraunava primaocu dobara i usluga na izlaznoj fakturi.
Ulazni PDV je iznos koji je obraunao isporuilac dobara na ulaznoj fakturi.
Ako je na kraju poreskog perioda izlazni PDV vei od ulaznog PDV- a, za poreskog
obveznika nastaje obaveza plaanja PDV- a, u visini razlike izmeu izlaznog i ulaznog PDVa za taj period. Ako je na kraju poreskog perioda kod poreskog obveznika izlazni PDV manji
od ulaznog PDV- a, tada poreski obveznik stie pravo na poreski kredit ili povrat poreza u
visini razlike izmeu veeg ulaznog i manjeg izlaznog PDV- a za taj period. U sistemu PDVa modeli poreske evazije se u principu zasnivaju na prikazivanju nieg izlaznog PDV- a od
realno ostvarenog i vieg ulaznog PDV- a od realno ostvarenog, jer se tada smanjuje
pozitivna, odnosno ostvaruje negativna razlika izmeu izlaznog i ulaznog PDV- a, ime se
minimiziraju poreske obaveze, odnosno stiu neosnovana prava na poreski kredit ili povrat
poreza.
Najei, i po iznosima i nainu oteenja budeta najrazorniji oblik poreske evazije u PDV
sistemu oporezivanja, ostvaruju se u okviru nelegalnih povrata poreza. Poreska evazija na
osnovu povrata je najtei oblik utaje jer u sluaju neosnovanog povrata, dolazi do uzimanja iz
budeta- tj. dolazi do pranjenja budeta, dok u sluaju nezakonitog smanjenja poreskih
obaveza, dolazi do manjeg plaanja novca u budet, tj. slabijeg punjenja budeta.
Poreski obveznici, koji nezakonito umanjuju svoje poreske obaveze ostvaruju linu korist, ali
ipak unose, dodue, u manjim iznosima, sredstava u budet; za razliku od njih poreski
obveznici, koji ostvaruju neosnovano povrate, ne samo da ne unose nikakva sredstva u
budet, ve uzimaju ono to su drugi uplatili u budet, to je znatno tei prekraj. Kada neko
ne plaa puni iznos svojih poreskih obaveza, on ini prekraj neplaanjem i ne da dravi dio
novca, koji je u njegovom vlasnitvu (smatra ga svojim), a drava na njega polae zakonsko
pravo, ali ne uzima ono to je ve u posjedu drave. U sluaju nezakonitog povrata poinilac
uzima od drave ono to je njeno, ono to su drugi uplatili, drugim rijeima, on ostvaruje
96 |
protivpravnu imovinsku korist pretvaranjem dravnog u lino privatno, to je najtei oblik

poreske evazije prevare.
Modeli PDV poreskih utaja i prevara su sheme putem kojih pravni subjekti (preduzea i
preduzetnici) izbjegavaju plaanje PDV- a, ili trae povrat poreza, kojeg nikada nisu ni platili.
Ovakvi poslovni subjekti realizuju svoje kriminalne namjere upotrebom razliitih uhodanih
metoda. Dakle, postoje razliite vrste PDV prevara, a vlade zemalja, koje koriste PDV,
potroile su mnogo novca u istraivanje i sprjeavanje ovih prevara.
Modeli poreske evazije u PDV sistemu su raznovrsni i konstantno se poveava broj shemanaina na koje poreski obveznici potkraduju dravu i drutvo.
Ovo su neke od poznatijih shema poreskih prevara, odnosno poreske evazije u PDV- e
sistemu:168
1. Neosnovani zahtjevi za povrat PDV- a zasnovani na lanim ulaznim fakturama
Ova je shema za utaju PDV- a u kojoj trgovci stiu, tj. falsfikuju lane fakture za
nabavku, koje nikada nisu ostvarile. Njihova je namjera da trae vei povrat PDV- a
od poreskog organa, od onog koji su zasluili. Ovi trgovci poslovni subjekti stiu
lane fakture, zato to je faktura neophodna da bi se traio povrat. Faktura predstavlja
dokaz da je kupovina- nabavka zaista obavljena i da je za nju plaen ulazni PDV.
esto postoji ustanovljena kriminalna mrea ili grupa ljudi, koja izrauje lane
fakture, koje poslovni subjekti kupuju radi prevare poreskih organa i utaje PDV- a.
2. Smanjenje poreskih obaveza zasnovano na lanim ulaznim fakturama
Poreski obveznik pribavlja ulazne fakture od nepostojeih dobavljaa u cilju
poveanja ulaznog PDV- a, a radi umanjenja konane obaveze za PDV, odnosno
umanjenja razlike izmeu izlaznog i ulaznog PDV- a.
3. Podcijenjena prodaja
U ovoj shemi poslovni subjekti prikrivaju stvarni iznos svoje prodaje na domaem
tritu, s namjerom da umanje svoju obavezu za plaanje PDV- a ili da trae vei
iznos povrata, od onog koji im pripada. Ova shema ima potencijal i da podstakne rast
168
Ibid. str. 20-22.
97 |
prodaje ovakvih poslovnih subjekata jer ne plaaju PDV za svaku prodaju, oni mogu
da ponude kupcima nie cijene Povrat.
4. Fiktivna trgovina
Trgovci-Prevaranti-Lani poslovni subjekti osnivaju dva fiktivna, nepostojea
preduzea i registruju ih u PDV sistemu, zatim se odvijaju lane nabavke i prodaje
izmeu dva nepostojea subjekta, iji je krajnji cilj da se trai povrat PDV- a. U
zadnjem koraku sainjavaju se lane izvozne fakture (izvoz je osloboen plaanja
PDV- a) i zatim se trai povrat PDV- a na nabavke, koje nikada nisu realizovane. Da
bi sprijeili da budu uhvaeni, prevaranti nastoje da ostvare brzu zaradu i brzo nestanu
Prevara na osnovu povrata.
5. Fiktivna firma
Firma, koja ne obavlja bilo kakav promet, ali predaje PDV prijave, kojima iskazuje
vei ulazni od izlaznog PDV- a i trai povrat u velikom iznosu, ili prikazuje male
pretplate i sukcesivno neprimjetno ostvaruje povrate Prevara na osnovu povrata.
6. Domaa prodaja se prijavljuje kao izvoz
U ovoj shemi, trgovci-poslovni subjekti, prodaju robu i usluge na domaem tritu, ali
tvrde da je rije o izvoznoj prodaji. Za ovu svrhu oni nabavljaju lane izvozne fakture
sa iznosima veim od stvarne vrijednosti izvoza, koju ovi subjekti izvre. Ove lane
fakture omoguavaju im da plate manji iznos PDV obaveze ili, ak, da trae
nezaslueni povrat PDV- a.
7. Fenix
Fenix se naziva shema poreske evazije u kojoj firme kratko traju, izvre velike
promete, ne plate PDV obaveze i nestaju.
8. Planiranje nesolventnosti
Obveznik kroz svjesno izazvanu nesolventnost, dolazi u situaciju da ne moe da izmiri
obaveze za PDV, koji je njegov kupac ve odbio (ukalkulisao) kao ulazni PDV.
9. Izbjegavanje firmi da se prijave kao PDV obveznici
U ovoj shemi firme se ne prijavljuju kao PDV obveznici, iako ostvaruju velike
promete, koji ih obavezuju na registraciju kao PDV obveznika.
Sloenost borbe protiv PDV shema se najbolje vidi iz izjave komesara za poreze, carine i
borbu protiv utaja u EU: Kada je rije o utaji poreza na dodatu vrijednost /PDV), vrijeme je
novac. Utajivai bre i lukavije razvijaju mehanizme za potkradanje javnog novca. Moramo
98 |
se truditi da budemo korak ispred njih. Budeti EU i drava lanica svake godine gube vie
milijardi eura zbog utaje poreza. U nekim sluajevima, za veoma kratko vrijeme, pronevjere
se veliki iznosi novca. Na primjer, izmeu juna 2008. i decembra 2009. godine u utaji poreza,
u trgovini odobrenjima za emitovanje ugljen dioksida, izgubljeno je pet milijardi eura. Veliki
iznosi poreskih prevara-evazija prisutni su i u BiH, to e najbolje ilustrovati jedan primjer iz
domae prakse.
4.2.1.1. Praktini primjer AB
Sada emo razmotriti i obraditi jedan sluaj poreske utaje, bazirane na povratu iz domae
prakse.
Preduzee AB je registrovano da se bavi proizvodnjom sokova od voa i povra, i
trgovinom. Model/shema, po kojoj je realizovana evazija PDV- a, u ovom sluaju je bio
svojevrsna kombinacija modela/shema (1) neosnovani zahtjevi za povrat PDV- a zasnovani
na lanim ulaznim fakuturama i modela/sheme (5) fiktivna firma.
Ovo preduzee se bavilo fiktivnom trgovinom, i obezbjeivalo falsikovane izlazne i ulazne
fakture o navodnoj prodaji i kupovini, sa nepostojeim-fiktivnim preduzeima. Fiktivne
ulazne fakture su glasile na nabavku nepostojee opreme i robe-zaliha, a za prodaju
nepostojeih proizvoda, pravljene su lane izlazne fakture. Imajui uvijek vee nabavke od
prodaja, i samim time vei ulazni od izlaznog PDV- a, osnovu ega je zahtjevan povrat; ovim
modemom preduzee AB je ostvarilo milionske neosnovane povrate u periodu od 20062009. godine. Dug period, u kome je preduzee ostvarilo povrat iz mjeseca u mjesec, bio je
signal za Upravu za indirektno oporezivanje da neto nije u redu.
Postoji osnovana sumnja da je korupcija faktor, koji je omoguio da se preduzeu AB
isplauju povrati u ovako dugom periodu. Prevara je na kraju, ipak, otkrivena, a njeni
organizatori i uesnici su u sudskom procesu.
99 |
4.3.
Uloga Porezne uprave FBiH u sankcioniranju poreznih prekraja
Na podruju Federacije BiH ve je tri godine u primjeni nekoliko zakona i prateih propisa u
vezi sa direktnim porezima- porezu na dobit i porezu na dohodak, o doprinosima o njihovim
jedinstvenom sistemu registracije, kontrole i naplate, te propisima o raunovodstvu i
obaveznom uvoenju fiskalizacije kod najveeg broja poslovnih subjekata.
U tom smislu, uloga Porezne uprave posebno je dobila na znaaju, zbog znatno proirenih
sankcija i proirenih nadlenosti organa, i ovlastima poreznih inspektora, prilikom nadzora
nad poslovanjem pravnih lica i poduzetnika, odnosno zakonitosti obraunavanja i uplate
propisanih poreza i doprinosa.
4.3.1. Kaznene odredbe prema Zakonu o Poreznoj upravi FBiH
Poznato je da, osim Zakona o doprinosima, u kojem se nalazi poglavlje o izricanju kazni zbog
povreda odredbi njegovih konkretnih lanova, Zakon o porezu na dobit i Zakon o porezu na
dohodak ne predviaju nikakve sankcije, ve je propisano da e se po pitanju sankcija za
nepotivanje navedenih zakona, primjenjivati odredbe Zakona o Poreznoj upravi Federacije
BiH, bez obzira to je lanom 80, stavom 2. tog Zakona navedeno da lice, koje poini porezni
prekraj, podlijee odgovarajuoj kazni, ali da nijedno lice ne podlijee kazni za porezni
prekraj, osim u sluaju kada je kazna za taj prekraj propisana poreznim zakonima ili
podzakonskim aktima. U tom smislu, posebnu panju treba obratiti na odredbe lanova 8094b Zakona o Poreznoj upravi Federacije BiH kako bi se ukazalo na koji nain e, porezni
inspektori i drugi ovlateni dravni slubenici, postupati u sluaju potrebe za izricanjem
odgovarajuih kazni za fizika lica, prekrioce pojedinih odredbi navedenih propisa.
Na poinitelja prekraja primjenjuje se propis koji je vaio u vrijeme izvravanja prekraja,

to znai da e se za prekrioce odredbi Zakona o porezu na dobit i Zakona o porezu na
dohodak, primjenjivati Zakon o Poreznoj upravi Federacije BiH.
100 |
Treba naglasiti da, saglasno odredbi lana 80, stav 8. Zakona o Poreskoj upravi Federacije
BiH, Porezna uprava moe lice osloboditi prekajnog postupka, iako je poinilo prekraj:
-
ako je lice dobrovoljno i tano prijavilo prekaj poreznom organu, prije obavjetenja o
namjerama vrenja porezne kontrole, odnosno prije nego je taj prekraj otkriven od
bilo kojeg slubenika ili organa Federacije i
ako u potpunosti sarauje, prilikom utvrivanja odgovarajue porezne obaveze

poreznom obvezniku
Prema tome, ukoliko je na ovaj nain porezni obveznik ostvarivao saradnju sa Poreznom
upravom, Porezna uprava moe osloboditi poreznog obveznika od prekajnog postupka, iako
je prekaj evidentno uinjen.
4.3.2. Kazne zbog nepotivanja procedure rigistriranja
Shodno lanu 81. Zakona odgovorno lice, koje preki bilo koju proceduru registriranja kod
Porezne uprave, prema Poglavlju VI. Zakona ili koje se ne registruju na vrijeme, bit e
kanjeno novanom kaznom u iznosu od 500,00 do 3.000,00 KM.
Fiziko lice za isti prekraj bit e kanjeno novanom kaznom u iznosu od 200,00 do 2.000,00
KM.
4.3.3. Kazne zbog nepodnoenja poreznih prijava
Prema lanu 84. Zakona o Poreznoj upravi Federacije BiH, lice koje ne podnese poreznu
prijavu Poreznoj upravi, na nain propisan ovim ili bilo kojim poreznim zakonima
Federacije, bit e kanjeno novanom kaznom u iznosu od 2.000,00 do 20.000,00 KM. Za
svaku prijavu, koju mora sainiti Porezna uprava u ime poreznog obveznika, propisuje se
novana kazna u iznosu od 500,00 do 50.000,00 KM.
101 |
Saglasno lanovima 30. i 31. Pravilnika o postupku podnoenja poreznih prijava (Slubene
novine Federacije BiH, broj: 66/02, 54/03, 74/04 i 38/09), porezne prijave, koje se podnose u
skladu sa odredbama 20-26 Zakona o Poreznoj upravi, po postupku utvrenom ovim
pravilnikom su:169
-
prijava porezna na dobit (obrazac PR-PD) i Porezni bilans (obrazac PB-DOB),
prijava/potvrda o obraunatom i plaenom porezu po odbitku i/ili primjeni ugovora o

izbjegavanju dvostrukog oporezivanja (obrazac P-OD),
godinja prijava poreza na dohodak (obrazac GPD 1051),
godinja prijava poreza na dohodak od zajednikog obavljanja samostalne djelatnosti

(obrazac GPZ 1052),
specifikacija uz isplatu plae zaposlenika u radnom odnosu kod pravnih i fizikih lica
sa sjeditem u Federaciji (obrazac 2001),
specifikacija uz isplatu plae zaposlenika sa prebivalitem u Republici Srpskoj i Brko

Distriktu u radnom odnosu kod pravnih i fizikih lica sa sjeditem u Federaciji
(obrazac 2001 A),
specifikacija uz uplatu doprinosa poduzetnika (obrazac 2002).
Obveznici podnoenja navedenih prijava, osim prve dvije, koje podnose samo pravna lica, su i
fizika poduzetnici ili graani. Meu poreznim prijavama, nabrojanim u Pravilniku o
postupku podnoenja poreznih prijava, nisu navedene:
-
prijava poreza na imovinu i
prijava poreza na promet nepokretnosti i prava,

koje su propisane kantonalnim zakonima o porezu na imovinu i porezu na promet
nepokretnosti i prava.
Fizika lica graani, koje ne podnesu ove vrste prijava, takoer, podlijeu kaznama
propisanim Zakonom o Poreznoj upravi Federacije BiH za nepodnoenje porezne prijave.
Kao pozitivan primjer, kojim e se skratiti i pojednostaviti registracija u FBiH, od

01.01.2011. godine, registracija obveznika, uplate doprinosa i osiguranika, vrit e se u
Poreznoj upravi Federacije BiH i nadlenim poreznim ispostavama. Ovo e se vriti u
169
Balta, Fuad (Neum, 20-22.11.2012), Udruenje- udruga raunovoa i revizora Federacije Bosne i
Hercegovine, Finansijski sistem i ekonomski razvoj, Petnaesti meunarodni simpozij, str 122.
102 |
Poreskoj upravi zahvaljujui zavrenom projektu uvoenja elektronskog popunjavanja

poreskih prijava, na osnovu provoenja Zakona o jedinstvenom sistemu registracije, kontrole
i naplate doprinosa (Sl. novine FBiH 43/09.) i Pravilnika o podnoenju prijava za upis i
promjene upisa u jedinstvenom sistemu registracije, kontrole i naplate doprinosa. Korisnici
Jedinstvenog sistema su: Federalni zavod za penzijsko i invalidsko osiguranje, Zavod za
zdravstveno osiguranje i reosiguranje Federacije Bosne i Hercegovine, Federalni zavod za
zapoljavanje, Porezna uprava i Federalni zavod za statistiku.
U Republici Srpskoj, takoer, od 01.01.2010. godine, na osnovu Zakona o privrednim
drutvima (Sl. gl. RS 127/08) i Zakona o izmjenama i dopunama zakona o poreskoj upravi (Sl
gl. RS. 34/09 u RS-u)170, olakana je registracija preduzea i pojednostavljena procedura kada
se radi o prijavljivanju radnika. Tako da se sada radnici prijavljuju samo u Poreznoj upravi
RS, (dosad se moralo ii u PIO i Zavod za zdravstveno osiguranje). Na osnovu novoga
zakona, Poreska uprava je duna izdavati godinja uvjerenja iz jedinstvenog sistema svakome
obvezniku doprinosa, koja sadre podatke o stau osiguranja, iznosu uplaenih, odnosno
neplaenih doprinosa i iznosu plae za svaku fiskalnu godinu, a poetkom primjene ovoga
zakona, nee se vriti registracija obveznika u vanbudetskim fondovima. Primjena ovih
zakona je imala za cilj pojednostavljenje registracije novih preduzea s odredbama za
preduzea u skladu sa standardima EU.
4.3.4. Kazne zbog prijavljene manje od stvarne porezne obaveze
Saglasno lanu 85, stav 1. Zakona o Poreznoj upravi Federacije BiH, lice koje u svojoj prijavi
prijavi poreznu obavezu, koja je manja od stvarne porezne obaveze, duno je platiti kaznu od
10 % od stvarne porezne obaveze.
Prema stavu 2. istog lana Zakona, lice koje u svojoj poreznoj prijavi prijavi poreznu
obavezu, koja je manja od 50% od stvarne porezne obaveze poreznog obveznika, duno je
pored kazne obaveze.
1. Primjer:
170
prijavljena porezna obaveza iznosila je:
stvarna obaveza utvrena je u iznosu od:
20.000,00 KM
22.000,00 KM
http://poreskaupravars.org/SiteCir/PravnaAkta.aspx; pristupljeno: 12.11.2012.
103 |
Novana kazna iz lana 85. Zakona iznosila bi 2.200,00 KM (10% od iznosa stvarne
obaveze).
2. Primjer:
-
prijavljena porezna obaveza iznosila je:
stvarna obaveza utvrena je u iznosu od:
20.000,00 KM
50.000,00 KM
U drugom primjeru prijavljena obaveza je manja od 50% od stvarne porezne obaveze, te bi

kazna iznosila:
-
10% od stvarne porezne obaveze:
+ 50% od iznosa razlike stvarne i

porezne obaveze:
Ukupna kazna
5.000,00 KM
15.000,00 KM
20.000,00 KM
To znai da se, pored djelimine kazne od 5.000,000 KM (10% od iznosa stvarne obaveze),
poreznom obvezniku pridodaje jo iznos od 15.000,00 KM novane kazne (50% od razlike
50.000,00 KM i 20.000,00 KM), pa bi ukupna novana kazna iz lana 85, stava 2. Zakona, u
ovom primjeru, iznosila 20.000,00 KM. Da bi se pravilno primijenila sankcija iz lana 85.
Zakona o Poreznoj upravi Federacije BiH, potrebno je razjasniti pojam prijavljene i stvarne
porezne obaveze.
U principu, pod pojmom prijavljene obaveze trebalo bi podrazumijevati poreznu obavezu,

koju je samo prijavilo odnosno lice. Kao stvarnu, treba tretirati obavezu, koja je :
-
postala konana u upravnom postupku, na temelju inspekcijskog rjeenja, na koje nije

izjavljena alba ili je ista potvreno od drugostepenog organa;
utvrena od Porezne uprave, putem podnoenja prijave u ime poreznog obveznika,

nakon to na upuenu obavijest ovog organa uprave da e u njegovo ime zbog
neprijavljenih obaveza, podnijeti prijavu, porezni obveznik nije uloio prigovor
(prema lanu 17. Pravilnika o postupku podnoenja poreznih prijava, ukoliko porezni
obveznik ne uloi prigovor i ne podnose novu poreznu prijavu, Porezna uprava
podnosi poreznu prijavu u ime poreznog obveznika, razrezuje poreznu obavezu i alje
mu nalog za plaanje);
104 |
poslije podnoenja prijave Porezne uprave u ime poreznog obveznika potrvena od

strane Federalnog ministarstva finansija, kao drugostepenog organa, nakon to je
porezni obveznik uloio prigovor na obavijest Porezne uprave i podnio albu na
prijavu, koju je Porezna uprava sainila u njegovo ime.
4.3.5. Kazne zbog nepodnoenja obavijesnih i prijava poreza po odbitku
Saglasno odredbi lana 86. Zakona o Poreznoj upravi Federacije BiH, lice koje ne podnese
obavijesnu prijavu Poreznoj upravi, na nain propisan lanom 23. ovog zakona, bit e
kanjeno novanom kaznom u iznosu od 200,00 KM za svaki taj propust, maksimalno do
25.000,00 KM, a prema lanu 87. istog Zakona, lice koje ne podnese prijavu za porez po
odbitku Poreznoj upravi, na nain propisan lanom 24. ovog Zakona, bit e kanjeno
novanom kaznom u iznosu od 200,00 KM za svaki taj propust, maksimalno do 50.000,00
KM.
Obavijesna prijava je pisana izjava, koju je lice duno podnijeti Poreznoj upravi, a kojoj daje
informacije o finansijskim transakcijama izmeu tog lica i poreznog obveznika, ili poreznih
obveznika, ili druge takve informacije, koje olakavaju provedbu poreznih zakona. Shodno
lanu 32. Pravilnika o postupku podnoenja poreznih prijava, obavijesnim prijavama smatraju
se obrasci:
-
akontacija poreza po odbitku za povremene samostalne djelatnosti (obrazac AUG

1031),
akontacija poreza po odbitku na prihode od drugih samostalnih djelatnosti (obrazac

ASD 1032),
izjava isplatioca dividendi/udjela u dobiti (obrazac IZ-DOB).
Prijava za porez po odbitku je izvjetaj, koji pravno lice, druga organizacija ili fiziko lice
poduzetnik, podnosi Poreznoj upravi, a u kojem su sadrane informacije o porezima, koji se
moraju obustaviti ili naplatiti od drugog lica, i platiti na odgovarajue raune. Prema lanu 22.
Pravilnika o postupku podnoenja poreznih prijava, prijave poreza po odbitku su:
105 |
godinji izvjetaj o ukupno isplaenim plaama i drugim linim primanjima (obrazac

GIP-1022),
akontacija poreza po odbitku za povremene samostalne djelatnosti (obrazac AUG1031),
akontacija poreza po odbitku na prihoda od drugih samostalnih djelatnosti (obrazac

ASD-1032),
prijava poreza na dohodak od ulaganja kapitala, dobitke nagradnih igara i igara na

sreu, i porez po odbitku nerezidenata na prihode od povremenog obavljena
samostalne djelatnosti (obrazac PDN-1033),
prijava poreza na prihod od imovine i imovinskih prava (obrazac PIP-1034).
S obzirom na nain svrstavanja pojedinih obrazaca u porezne prijave, obavijesne prijave i

prijave za porez po odbitku u spomenutom Pravilniku, evidentno je da stoje sljedee
primjedbe:
-
obrazac P-OD svrstan je u porezne prijave, iako je rije, evidentno, po sutini i

formalnom nazivu, o prijavi poreza po odbitku;
obrasci AUG-1031 i ASD-1032 svrstani su i u obavijesni, i prijave za porez po

odbitku, to je oita greka, bez obzira to ima elemenata za svrstavanje i u jednu, i
drugu grupu prijava;
porezne prijave iz kantonalnih propisa (porez na imovinu i porez na promet

nepokretnosti) su neopravdano izostavljene, s obzirom da je Porezna uprava
Federacije BiH nadlena i za kantonalne propise.
Obrasci AUG-1031 i ASD-1032 po svojoj sutini predstavljaju prije obavijesne prijave,

iako je rije o plaanju poreza na dohotka po odbitku, s obzirom da tako utvrena obaveza,
ne predstavlja konanu poreznu obavezu, te je primalac prihoda duan da ostvareni dohodak
iskae u svojoj godinjoj prijavi poreza na dohodak, iskae u svojoj godinjoj prijavi poreza
na dohodak i/ili istu moe podnijeti, ukoliko eli da ostvari pravo na lini odbitak po
godinjoj prijavi. Prema tome, navedeni obrasci ne predstavljaju prave prijave na porez po
odbitku, kao to je rije o obrascima PDN-1033, PIP-1034 i P-OD.
106 |
U pogledu predvienih kazni za podnoenje obrazaca AUG-1031 i ASD-1032, bitno je

napomenuti da je najnia propisana kazna ista (200,00 KM) i za obavijesne, i prijave poreza
po odbitku. Teorijski, navedeno svrstavanje bi bilo problematino u sluaju izricanja
maksimalne kazne (25.000,00 KM ili 50.000,00 KM) za iste vrste prijava, u sluajevima
kontinuiranog nepodnoenja navedenih prijava, iako je malo vjerovatno da bi u praksi broj
pojedinanih kazni od 200,00 KM, mogao dostii navedene maksimalne iznose.
I pored diskutabilnog svrstavanja spomenutih obrazaca u pojedine vrste prijava, Pravilnik o

postupku podnoenja poreznih prijava predstavlja jedini kriterij za izbor kazni za
nepodnoenje poreznih prijava, obavijesnih i prijava po odbitku.
4.3.6. Kazne zbog nepridravanja procedura za voenje knjiga i evidencija koje je lice duno
voditi po poreznim zakonima
Kada je u pitanju primjena lana 88. Zakona o poreznoj upravi Federacije BiH, za lice koje se
ne bude pridravalo procedura za voenje knjiga i evidencija, koje je duno voditi u skladu sa
poreznim zakonima i koje ne dostavi Poreznoj upravi, u rokovima propisanim poreznim
zakonima, e biti kanjeno novanom kaznom u iznosu od 2.000,00 do 20.000,00 KM,
odgovorno lice u pravnom licu, za isti propust, bit e kanjeno novanom kaznom u iznosu od
500,00 do 3.000,00 KM, dok e fiziko lice biti kanjeno novanom kaznom u iznosu od
200,00 do 2.000,00 KM.
Polazei od citirane odredbe iz Zakona o Poreznoj upravi, potrebno je istai da se ovdje ne

radi o raunovodstvenim procedurama za voenje knjiga i evidencija, ve o evidencijama koje
su propisane poreznim zakonima, kao to su:
-
obraunski list plaa (obrazac OLP-1021) bez obzira na naziv ovog obrasca,
propisanog Pravilnikom o primjeni Zakona o prezu na dohodak, rije je o evidenciji o
isplaenim plaama i uplaenom doprinosima i porezu na dohodak;
mjeseni izvjetaj o isplaenim plaama, ostvarenim koristima i drugim oporezivim

prihodima zaposlenika od nesamostalne djelatnosti, plaenim doprinosima i akontaciji
poreza na dohodak (obrazac MIP-1023) prema lanu 28. Zakona o porezu na
107 |
dohodak, rije je o obaveznoj evidenciji, a ne poreznoj prijavi, koju je poslodavac

duan da dostavi do 15. u mjesecu, za protekli mjesec, nadlenoj ispostavi Porezne
uprave;
-
knjige za samostalne poduzetnike, prema propisima o porezu na dohodak:
knjiga prihoda i rashoda KPR-1041,
knjiga prometa KP-1042,
propisna lista dugotrajne imovine PLDI-1043,
evidencija potraivanja i obaveza EPO-1044,
specifikacija za utvrivanje dohotka od samostalne djelatnosti (obrazac SPR-1053),
pregled prihoda i rashoda od iznajmljivanja nepokretne imovine (obrazac PRIM1055);
Obraun plae predstavlja, praktino, obaveznu evidenciju prema Zakonu o doprinosima, iako
obrazac nije propisan. Meutim, u konkretnom sluaju bilo bi upitno podvoenje Zakona o
doprinosima pod porezne zakone, a osim toga, navedenim Zakonom, propisane su kazne,
izmeu ostalog, i za neobraunavanje plae.
4.3.7. Kazne zbog neotklananja nedostataka koje je licu rjeenjem naloio porezni inspektor
Shodno novom lanu 94a. Zakona, pravno lice, koje u datom roku ne otkloni nedostatke, koje
mu je rjeenjem naloio porezni inspektor, novano se kanjava u iznosu od 2.000 do 20.000
KM, a za isti prekraj, fiziko lice u iznosu od 500 do 5.000 konverbitilnih maraka.
Ovdje je potrebno napomenuti da inspektori Porezne uprave mogu pravnim licima i po osnovi
Zakona o raunovodstvu, izdati rjeenje o otklanjanju nedostataka, te su, takoer, propisane
kazne u sluaju neotklanjanja nedostataka, meutim, u vezi sa odredbama, odnosno Zakona.
Rjeenje o otklanjanju nedostataka, i kazne u vezi sa istim, propisane Zakonom o Poreznoj
upravi Federacije BiH, odnose se na nepravilnosti u vezi sa primjenom poreznih zakona i
Zakona o Poreznoj upravi Federacije BiH.
108 |
4.3.8. Kazna za lica kod kojih se utvrde nezakonitosti u poslovanju iz lana 66. Zakona o
Poreznoj upravi Federacije BiH
lanom 66. Zakona o poreznoj upravi Federacije BiH propisano je da, ako prilikom kontrole
zaposlenik Porezne uprave otkrije da porezni obveznik posluje nezakonito, tada e ovo
predstavljati osnov za privremeno obustavljane poslovnih aktivnosti poreznog obveznika
peaenjem njegovih poslovnih prostorija.
Nezakonito poslovanje ukljuuje:
-
poslovanje bez dozvole,
neprijavljivanje radnika,
poslovanje sa robom kojoj se ne zna porijeklo,
neevidentiranje prometa u skladu sa poreznim zakonima i
onemoguavanju ovlatenim radnicima da, u skladu sa ovim Zakonom, izvre

inspekcijski nadzor ili neku drugu Zakonom propisanu radnju.
Odredbom lana 94b. Zakona o Poreznoj upravi Federacije BiH propisano je da e, pravno
lice kod kojeg se utvrde navedene nezakonitosti iz lana 66. istog zakona, biti kanjeno
novanom kaznom u iznosu od 3.000,00 do 30.000,00 KM, odogovorno lice u pravnom licu
novanom kaznom u iznosu od 500,00 do 3.000,00 KM, a fiziko lice novanom kaznom, u
iznosu od 500,00 do 5.000,00 KM. Kada je u pitanju prekrajna odgovornost za potovanje
poreznih zakona, ona je od kraja marta tekue godine uvedena i za odgovornu osobu u
pravnom licu. Naime, od poetka primjene Zakona o Poreznoj upravi Federacije BiH, a u
tekuoj godini navrit e se puno desetljee, ovaj vid prekajne odgovornosti nije uope bio
propisan, to je bio pravni nonsens, budui da su bila sankcionirana nezakonita postupanja
pravnih i fizikih lica poduzetnika, ali ne i odgovornih osoba. Stoga je, u poglavlju XVII
Kaznene odredbe Zakona o Poreznoj upravi, dolo do dopune sankcija u odredbama lanova
od 81. do 94b, prema kojima su, pored pravnih lica, propisane novane kazne i za odgovorne
osobe u pravnim licima za krenje zakonskih odredbi od 500,00 do 3.000,00 KM, to je u
skladu sa odredbama lana 11. stavova 4. i 5. Zakona o prekajima.
109 |
4.3.9. Kazne koje propisuju zakoni o: doprinosima, raunovodstvu i fiskalnim sistemima
Kako se oporavak bh. ekonomije u 2011. godini usporeno odvijao, tako su na tritu rada
izostala pozitivna deavanja. Broj nezaposlenih lica u BiH se konstantno uveavao, bez
naznaka stabilizacije, odnosno zaustavljanja rasta broja nezaposlenih. Bh. preduzea su i
tokom 2011. godine otputala radnike, to je za posljedicu imalo smanjenje broja zaposlenih
lica u BiH. Budetske utede u javnom sektoru, ali i skroman obim poslovne aktivnosti u
privatnom sektoru, doprinijeli su umjerenom nominalnom rastu plaa. Meutim, inflacija u
BiH uticala je da realni rast neto plata bude negativan.
Broj penzionisanih lica u BiH se uveavao paralelno sa smanjenjem broja zaposlenih lica, to
je zabrinjavajua okolnost s aspekta prikupljenih doprinosa za isplatu penzija. Prosjena
penzija je uveana u odnosu na 2010. godinu zahvaljujui poveanju penzija u FBiH, ali je u
realnom smislu ipak smanjena. Postojei javni sistem penzijskog osiguranja u Bosni i
Hercegovini, koji se, kao i u veini ostalih zemalja u tranziciji, finansira iz tekueg prihoda,
ne moe zadovoljiti nastale obaveze prema penzionerima.
Pored loeg stanja u privredi i
visoke stope nezaposlenosti, na stanje prihoda javnih penzionih fondova u BiH utie i
rasprostranjena praksa izbjegavanja plaanja (evazija) doprinosa za penzijsko i invalidsko
osiguranje.
Razlozi za utaju doprinosa u Bosni i Hercegovini, odnosno u veini zemalja u tranziciji su:
-
nepovjerenje prema penzionom sistemu, odgaanje reforme penzionog sistema, zbog

politikih razloga, izbora i sl, nepovezanost visine plaenih doprinosa sa visinom
penzije; Jedna od najvanijih odrednica evazije je korist od osiguranja, odnos
doprinosa i penzije. Veliki doprinosi i male penzije stimuliu sivu ekonomiju i evaziju.
Postoji opet nepovjerenje u javni sistem meugeneracijske solidarnosti. Mladi ljudi su
prisiljeni uplaivati veliki dio bruto plae u penzione fondove koji su na rubu steaja.
Neplaanje doprinosa djelomino je posljedica negativnog stava stanovnitva o
kvalitetu i visini usluga javnih penzionih fondova;
110 |
visoke stope doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje; Visoka stopa doprinosa

utie da se privredne aktivnosti preusmjeravaju u zonu sive ekonomije. Dok privatni
kapital na svaki nain pokuava izbjei plaanje doprinosa, jer na taj nain smanjuje
trokove poslovanja, veina preduzea u dravnom vlasnitvu ne plaaju doprinose iz
razloga to loe posluju, te objektivno nemaju sredstava za njihovo plaanje;
loa zakonska rjeenja, slaba organizacija i koordinacija rada organa nadlenih za

nadzor plaanja doprinosa; Na evaziju doprinosa utiu odreena zakonska rjeenja
vezana za oslobaanje od plaanja doprinosa (atipini oblici rada ugovori o djelu,
koritenje usluga studentskih servisa i s1.), rjeenja vezana za vrijeme plaanja
doprinosa (obraunavaju se i plaaju na dan isplate plae), rjeenja vezana za osnovicu
za obraun i plaanje doprinosa (iskazana bruto plaa). Takoer, na evaziju doprinosa
utiu problemi nadlenosti i neusaglaena metodologija nadzora obveznika plaanja
doprinosa, kao i neformalni uticaj struktura vlasti na organe nadlene za poslove
nadzora uplate doprinosa.
Neotklanjanje naprijed navedenih razloga za evaziju doprinosa u Bosni i Hercegovini, pravda

se administrativnom podjelom drave i postojanjem dva javna fonda penzijskog osiguranja,
velikim socijalnim previranjima, koja bi nastala reformom penzionog sistema, kao i time, da
bi postao upitan opstanak velikog broja privrednih drutava i obrtnika (malih poduzetnika),
koji ostvaruju prihod, koji je na granici rentabilnosti.171 Za neke, korupcija je najlaki ili
moda jedini nain da dobiju to ele. U veini drava, ona postoji zbog tradicije, ekonomskih
uvjeta, ili drutvenog nereda, te nedoreenosti nekih zakona, to dozvoljava zaposlenim u
javnom sektoru da interpretiraju te zakone kako ele.172
Prilikom predstojee represivne aktivnosti i uloge Porezne uprave Federacije BiH, pored
poreznih, panja e biti posveena i drugim vrstama prekraja, za koje je nadleen ovaj
porezni organ. To se posebno odnosi na Zakon o doprinosima i odredbe lana 16. ovog
Zakona: propisano je da e se novanom kaznom u iznosu od 2.000,00 KM do 10.000,00 KM,
kazniti za prekraj:
171
172
Bai, Meho (2005), Ekonomija BiH, Ekonomski fakultet u Sarajevu , Sarajevo, str. 288-289.
Ibid. str. 208.
111 |
poslodavac, ako ne obrauna doprinose pri obraunu plae, a najkasnije do

posljednjog dana u mjesecu, u kojem je plaa dospjela za isplatu,
obveznik, fiziko lice, ako doprinese ne obrauna do 10. dana u mjesecu za prethodni
mjesec, kao i
isplatilac primanja od druge samostalne djelatnosti ili od povremenog obavljanja

nesamostalnog rada, ako ne obrauna doprinose, prije isplate primanja osiguranika.
Za navedene propuste predviena je i novana kazna za odgovorno lice u pravnom licu, u

iznosu od 500,00 do 2.000,00 KM, u sluaju neobraunavanja doprinosa pri obraunu plae,
najkasnije do posljednjog dana u mjesecu, u kojem je plaa dospjela za isplatu. Prema
odredbama lana 17. Zakona o doprinosima, novanom kaznom u iznosu od 1.000,00 KM do
5.000,00 KM, kaznit e se za prekraj:
-
poslodavac, ako ne uplati doprinose istovremeno sa isplatom plae, a najkasnije do

posljednjeg dana u mjesecu, u kojem je plaa dospjela za isplatu,
obveznik, fiziko lice, ako ne uplati doprinose do 10. dana u mjesecu, za prethodni
mjesec,
isplatilac primanja od druge samostalne djelatnosti ili od povremenog nesamostalnog

rada, ako ne uplati doprinose prije isplate, a najkasnije istovremeno sa isplatom
primanja, te
pravni i fiziko lice koje samostalno obavlja djelatnost, ako kao isplatilac plae
Poreznoj upravi Federacije BiH ne dostavi, u propisanom roku, specifikaciju plaa ili
drugih linih primanja, sa obraunatim doprinosima i dokazima o isplati plaa i uplati
doprinosa.
Novana kazna u iznosu od 500,00 KM do 2.000,00 KM, propisana je za prekraj dunika

doprinosa osiguranika, koji sam za sebe plaa doprinose, ako dospjele doprinose ne uplati u
propisanom roku. Takoer, saglasno lanu 18. Zakona o doprinosima, novanom kaznom u
iznosu od 2.000,00 KM do 5.000,00 KM, za prekraj e biti kanjena banka i druga
organizacija platnog prometa, koja vri prijenos sredstava sa rauna obveznika plaanja
doprinosa, ako u propisanom roku ne obavijesti nadlenu ispostavu Porezne uprave o isplati
plae ili primanja, a da nisu istovremeno sa isplatom plaeni obavezni doprinosi. Odredba
112 |
lana 19. Zakona o doprinosima propisuje rigoroznu sankciju za obveznika plaanja

doprinosa, za prekraj iz citiranog lana 16. istog propisa, koji je poinjen drugi put.
Naime, u sluaju neobraunavanja doprinosa, u propisanim rokovima iz Zakona o

doprinosima, pored novane kazne za obveznika plaanja doprinosa, moe se izrei i mjera
zabrane obavljanja djelatnosti u trajanju do jedne godine. Pored nadzora nad pravilnou
primjene Zakona o doprinosima, Porezna uprava je, praktino, jedini nadleni i posebno
odgovoran organ uprave za provedbu Zakona o jedinstvenom sistemu registracije, kontrole i
naplate doprinosa.
U tom smislu, potrebno je podsjeanje na visoke novane kazne, propisane ovim Zakonom za
prekrioca obveznika uplate doprinosa i za osiguranika za koje su, predvieni rasponi
novanih kazni u iznosu od 500,00 KM do 50.000,00 KM ako:
-
ne podnese prijave osiguranja, odjave osiguranja i prijave promjene u toku osiguranja,
ne podnese godinje prijave podataka o doprinosima,
unese netane podatke u prijave za upis u Jedinstveni sistem,
podnese prijave osiguranja, odjave osiguranja ili prijave promjena u toku osiguranja
po isteku propisanog roka,
podnese godinje prijave o doprinosima po isteku propisanog roka,
u roku, koji je odredila Porezna uprava, ne otkloni netane podatke unesene u godinje
prijave podataka o doprinosima.
Za spomenuti prekraj kaznit e se i odgovorno lice u pravnom licu, novanom kaznom u

iznosu od 500,00 KM do 3.000,00 KM, a fiziko lice poduzetnik, novanom kaznom u
iznosu od 200,00 KM do 1.500,00 KM. Pored novane kazne poiniocu prekraja, porezni
inspektori moi e da donose odgovarajua rjeenja o zabrani vrenja djelatnosti u periodu do
est mjeseci, s ciljem sprjeavanja budueg injenja prekraja. Novanom kaznom u iznosu
od 200,00 KM do 1.500,00 KM, kaznit e se za prekraj osiguranik, koji je sam za sebe
obveznik injenja prekraja.
113 |
Novanom kaznom u iznosu od 200,00 KM do 1.500,00 KM, kaznit e se za prekraj

osiguranik, koji je sam za sebe obveznik uplate doprinosa ako:
-
ne podnese prijavu na osiguranje ili je podnese po isteku propisanog roka,
ne podnese prijavu o prestanku osiguranja ili je podnese po isteku propisanog roka,
ne podnese prijavu o promjeni osiguranja ili je podnese po isteku propisanog roka,
ne podnese godinju prijavu o doprinosima,
u roku, koji je odredila Porezna uprava, ne otkloni netane podatke unesene u prijavu
za upis u Jedinstveni sistem.
Ovdje je potrebno istai da dobrovoljni obveznik uplate doprinosa ne podlijee plaanju

navedene novane kazne u bilo kom od spomenutih sluajeva. Kada je u pitanju preduzimanje
mjera u sluaju povrede odredbi Zakona o raunovodstvu, posebno ovlateni slubenici
Porezne uprave, po okonanju provedenog postupka inspekcijskog nadzora, imaju obavezu
da:
-
donesu rjeenje o otklanjanju utvrenih nepravilnosti,
podnesu prijavu za pokretanje prekrajnog ili kaznenog postupka.
U vezi sa navedenim lanom 69. Zakona o raunovodstvu, propisane su kazne od 5.000,00

KM do 15.000,00 KM za pravno lice i od 500,00 do 3.000,00 KM za odgovornu osobu u
pravnom licu, u sluajevima:
-
nezakonitog sastavljanja knjigovodstvenih isprava,
nekontrolisanja knjigovodstvenih isprava prije unosa u poslovne knjige,
nevoenja ili nezakljuivanja poslovnih knjiga u skladu sa zakonom,
nepopisivanja imovine i obaveza,
neodgovaranja na konfirmaciju o stanju potraivanja i obaveza u rokovima

propisanim Zakonom (rok od 8 dana),
neotklanjanja utvrenih nedostataka i drugo.
U tom smislu, treba podsjetiti na obavezu Porezne uprave pri provjeri blagovremenosti i
tanosti praktinog provoenja odredbi lanova 14-26 i lana 37. Zakona o raunovodstvu,
koje se moe proknjiiti poslovni dogaaj i na propisani nain potpisati od odgovornog lica u
114 |
odreenom roku, s tim da ovaj organ ne ulazi u (ne)zakonitost primjene meunarodnih

raunovodstvenih i standarda finansijskog izvjetavanja.
U Zakonu o fiskalnim sistemima, predviene su vrlo otre sankcije za pravna i fizika lica, te
odgovorne osobe kod pravnih lica, u sluaju nepotivanja njegovih odredbi. Tako je za pravno
lice propisana novana kazna u rasponu od 2.500,00 do 20.000,00 KM, zbog nepostupanja po
odgovarajuim odredbama ovog Zakona, za odgovorno lice u pravnom licu u visinu od
1.000,00- 3.000,00 KM, a za fiziko lice-poduzetnika, predviena je novana kazna od
3.000,00 do 10.000,00 KM.
Ukoliko se ponovi isti prekaj, Zakon propisuje mogunost privremene zabrane obavljanja
djelatnosti u periodu od 6 mjeseci do 1 godine, u skladu sa gore naznaenim odredbama
Zakona o Poreznoj upravi. Novana kazna od 50,00 KM propisana je i za bilo kojeg
graanina, ako ne uzme i ne sauva fiskalni raun u krugu od 20 metara po naputanju
prodajnog mjesta i ne pokae ga ovlatenom licu, koje obavlja poslove kontrole, na njegov
usmeni zahtjev.
4.4. Borba protiv utaje poreza na dohodak od samostalne djelatnosti

Visoko porezno optereenje te nizak porezni moral u dananje doba, usmjeravaju porezne
obveznike na izbjegavanje porezne obaveze. Suprotno tome, teko je danas opravdati
miljenje da porezna obaveza potie obveznika na privrednu aktivnost, te da pridonosi
stvaranju osjeaja posebne vanosti, zato to plaa porez, kako je to bilo u devetnaestom, pa i
na poetku dvadesetog stoljea.173
173
Mark Twain bio je oduevljen kad je 1864. godine platio svoj prvi proez na dohodak, u iznosu od 36,82
dolara- u koji je bila ukljuena i kazna. Plaanje tog poreza dalo mu je, kako je sam utvrdio, osjeaj vanosti.
(Jeli, Barbara, Javne financije, RRIF, Zagreb, 2001. str.131).
115 |
4.4.1. Zakonski okvir poreza na dohodak od samostalne djelatnosti
Prema lanu 4. Zakona o porezu na dohodak ("Slubene novine Federacije BiH", 10/08),
porezom na dohodak oporezuju se dohoci koje porezni obveznik ostvari od: 1) nesamostalne
djelatnosti, 2) samostalne djelatnosti, 3) imovine i imovinskih prava, 4) ulaganja kapitala, 5)
uea u nagradnim igrama i igrama na sreu. Dohotkom od samostalne djelatnosti smatra se
dohodak koji fiziko lice ostvari samostalnim trajnim obavljanjem djelatnosti, kojom se bavi
kao osnovnim ili dopunskim zanimanjem, s ciljem ostvarenja dohotka.
U dohotke od samostalne djelatnosti ubrajaju se dohoci od:
-
obrta i djelatnosti srodnih obrtu,
poljoprivrede i umarstva,
slobodnih zanimanja,
drugih samostalnih djelatnosti.
Slobodnim zanimanjima, smatraju se:

-
samostalna djelatnost zdravstvenih radnika, veterinara, advokata, notara, revizora,

poreznih savjetnika, samostalnih raunovoa, inenjera, arhitekata, prevodilaca,
turistikih vodia i druge sline djelatnosti,
samostalna djelatnost naunika, knjievnika, izumitelja i druge sline djelatnosti,
samostalna predavaka djelatnost, odgojna djelatnost i druge sline djelatnosti,
samostalna djelatnost novinara, umjetnika i sportista.
Drugim samostalnim djelatnostima, smatraju se:

-
djelatnost lanova predstavnikih organa vlasti,
djelatnost lanova skuptina i nadzornih odbora privrednih drutava, upravnih odbora,

steajnih upravitelja i sudija porotnika, koji nemaju svojstvo zaposlenika u sudu,
povremene samostalne djelatnosti, kao to su: povremene djelatnosti naunika,

umjetnika, strunjaka, novinara, sudskih vjetaka, trgovakih putnika, akvizitera,
116 |
sportskih sudija i delegata, i druge djelatnosti, koje se obavljaju uz neku osnovnu

samostalnu ili nesamostalnu djelatnost.174
4.4.2.
Pojavni oblici utaje poreza na dohodak od samostalne djelatnosti
Pojavni oblici utaje poreza na dohodak od samostalne djelatnosti su sljedei:

-
neizdavanje rauna,
neprijavljivanje ostvarenog prometa,
rad na crno i plaanje u gotovini,
prijavljivanje na minimalnu plau,
nerazmjer izmeu ostvarenog dohotka i nabavljene imovine,
nedovoljne kontrole poreznog tijela.
S obzirom da se preteno radi o uslunim djelatnostima kod kojih se najee ne izdaju

rauni, ali istodobno ni ne trae od strane korisnika usluge, to je samo jedan od pokazatelja
niskog poreznog morala, za suzbijanje utaje najvanije je pravodobno prikupljanje podataka
od strane poreznog nadzora o ostvarenom prometu. Samo na taj nain, iskazani godinji
dohodak, moe biti realniji. Utaja poreza prisutna je u svim djelatnostima gdje se posluje s
gotovim novcem. Meutim, jo vee zlo za dravni budet je naknadno brisanje izdanih
rauna pomou kompjuterskih programa. Rauni se briu u cijelosti ili dijelomino.
Za sprijeavanje te pojave potrebno je uvoenje fiskalnih blagajni175 s ipom, pomou kojeg

inspektori jednostavnije i bre kontroliraju promet. Zakon o fiskalnim sistemima donesen je
krajem 2009. godine, a primjena Zakona od 01.01.2010. godine.
174
Zakon o porezu na dohodak ("Slubene novine Federacije BiH", 10/08), lan 12.
Pojam fiskalizacije oznaava postupak stavljanja fiskalnog sistema u funkciju evidentiranja prometa u skladu
sa Zakonom o fiskalnim sistemima.
175
117 |
Zakonom o fiskalnim sistemima (Slubene novine Federacije BiH, broj: 81/09) ureuje
se:176
-
predmet,
definicije pojedinih izraza,
obaveze evidentiranja prometa preko fiskalnih ureaja,
osobine fiskalnih sistema, kao i vrste fiskalnih sistema,
vrste plombi dijelova fiskalnog sistema, kao i tehnike i funkcionalne karakteristike

dijelova fiskalnog sistema,
fiskalni dokumenti (fiskalni raun, reklamirani raun, presjek stanja, dnevni izvjetaj,
periodini izvjetaj).
Neevidentiranje prometa je najea pojava kod poreznih dunika, kojima je blokiran iro
raun, te novac iz prometa ni ne polau na iro raun, nego ga ostavljaju u opticaju za daljnje
poslovanje. Posljedica toga je da i svoje zaposlenike plaaju na crno gotovinom iz prometa,
te im ne plaaju poreze i doprinose. Na taj nain direktno je oteen dravni budet, kao i
sami zaposlenici, za mnoga prava iz radnog odnosa (npr. podnoenje godinje prijave poreza
na dohodak i mogueg povrata poreza, socijalna prava, kreditna sposobnost itd.). Obim rada
na crno, odnosno sive ekonomije, koja je baza porezne evazije, uveliko korelira i s
privrednim rastom i promjenama nivoa ivotnog standarda.
Fleksibilnost poreznih obveznika, i njihova okrutnost prema ovom obliku porezne utaje, raste
s padom ivotnog standarda, gdje se ne biraju naini i sredstva da bi se dolo do zarade, zbog
legalno malih primanja graana i poreznih obveznika. Stoga, naalost, rad na crno i ne
smatraju negativnom pojavom jer im to predstavlja bolji izbor od pasivnosti na tritu rada, s
obzirom da se i u tom sektoru stvara neka dodatna vrijednost. S druge strane, preduzetnici,
koji se ukljue u sferu sive ekonomije kako bi izbjegli plaanje poreza, gube veze sa
slubenim izvorima finansiranja, smanjuju kapitalnu intenzivnost svoje proizvodnje i posluju
unutar mnogo kraeg razdoblja. Osim toga, drava je zbog manjka prikupljenih poreza,
prisiljena smanjivati svoje dugorone, uglavnom produktivne, investicije na raun
kratkoronih, manje produktivnih, investicija poreznih neplatia. Zbog toga je i dugorona
stopa rasta manja od potencijalne.
176
Osnovne informacije o Zakonu o fiskalnim sistemima, Federalno ministarstvo financija finansija, Porezna
uprava- Sredinji ured, Sarajevo, 10.11.2010.godine
118 |
Zbog navedenoga, rada na crno i plaanje u gotovini su u direktnom odnosu jer, s jedne
strane, neprijavljeni rad je u izravnoj korelaciji s neprijavljenim prometom, iz kojeg se i vri
plaanje u gotovini. Upravo se na ovaj nain, zatvara krug nelegalnih aktivnosti jer da se
cjelokupan promet prijavljuje i polae na iro raun, znatno bi bila smanjena mogunost
isplate u gotovom novcu.
Samostalne djelatnosti- obveznici poreza na dohodak nisu primarne u planu poreznog nadzora
jer je porez na dohodak najveim djelom prihod jedinica lokalne uprave (gradova). Primaran
je nadzor pravnih osoba, iji porezi su prihodi dravnog budeta. Zbog manjeg obima
kontrola od strane poreznog nadzora, takvi su porezni obveznici oputeniji, te je i utaja
poveana.
4.4.3.
Primjer potpune utaje poreza na dohodak i rada na crno u kontinuitetu od nekoliko

godina:177
Nadzorom kod graevinske firme X d.o.o. utvrena su izvrena plaanja kooperantu

obrtniku Y u slijedeim iznosima:
-
u 1. godini, u iznosu od oko 500.000 kn;
u 2. godini, u iznosu od oko 2.500.000,00 kn, te
u 3. godini, takoer, u iznosu od oko 2.500.000,00 kn.
Nadzorom kod X d.o.o. utvreno je da je obrtnik Y uredno ispostavio raune za obavljene

graevinske radove, za koje mu je i plaeno na iro raun, te da je posao obavljao s
dvadesetak neprijavljenih radnika. U ovom sluaju obrtniku Y je ak i plaano preko iro
rauna, tako da je uposlene mogao legalno isplaivati. Meutim, injenica je da je navedeni
obrtnik Y, kod kojeg je obavljen porezni nadzor, za tri godine, u kojima je utvreno da je
doista obavljao graevinske radove, cjelokupni posao obavljao na crno. S druge strane,
nadlenoj ispostavi Porezne uprave sve vrijeme poslovanja, nije podnosio nikakve obrasce
177
Kapetanovi, Sanda (2011) , Financijsko pravo, Struni lanak UDK 336.2.04., Hrvatska pravna revija, str.
79.
119 |
niti godinje prijave poreza na dohodak, ni za jedno razdoblje poslovanja, a niti se odazivao
na pozive referenata o dostavi istih. Na taj je nain navedeni obveznik uinio potpunu utaju
poreza na dohodak, tri godine uzastopno, te je krivino odgovoran poinivi krivino, djelo
utaje poreza.
Za navedena razdoblja porezni nadzor je procjenom utvrdio, primitke na osnovu raspoloivih

podataka na iro raunu o ostvarenom prometu, te sukladno tome, i uee porezno priznatih
izdataka. Na temelju ovako utvrenih primitaka i izdataka, nadlena ispostava Porezne uprave
utvrdit e dohodak obrtnika Y za prethodne godine. to se tie sankcioniranja rada na
crno, obavijetena je Inspekcija rada, koja treba provesti mjere iz svog djelokruga.
Meutim, problem je u inertnosti i sporosti cijelog dravnog aparata. Ovaj obrtnik koristio je
tu sporost, tako da je u takvim okolnostima vrlo teko uhvatiti nelegalne radnike. Suprotno
tome, da sve djeluje lanano i promptno, to se ne bi moglo dogoditi niti bi se takvi obveznici
smjeli upustiti u takvu avanturu sticanja samo line koristi, a oteivanja dravnog
prorauna i samih radnika, koji su zakinuti za svoja prava, poevi od neobraunavanja i
neuplaivanja doprinosa za penzijsko i zdravstveno osiguranje, kao temeljnih prava, pa do
svih drugih oblika prava i pogodnosti legalno zaposlenih radnika, poput podnoenja godinje
porezne prijave i mogueg prava na povrat poreza, socijalnih prava, poput djeijeg doplatka,
podizanja kredita u bankama itd.
Kao potvrda tromosti drave i nedjelovanja njezinih mjera na svijest poreznih obveznika, a
to je posljedica niskog poreznog morala kod ovakvih obveznika, koji svjesno ine potpunu
utaju poreza, jest injenica da je i nakon obavljenog poreznog nadzora, ovaj porezni obveznik
i dalje nastavio raditi na crno kao i prije. Dokaz tome je uvid u informacijski sistem u
kojem je vidljiv ostvareni promet preko iro rauna jo tri godine iza obavljenog nadzora, te
nastavak nepodnoenja obaveznih mjesenih i godinjih prijave svoje porezne obaveze.
Konani ishod inertnosti i nesinhroniziranog djelovanja svih segmenata dravnog aparata je
ostavljeni i nikada nenaplaeni dug od cca 2.500.000,00 kuna obraunat od strane poreznog
nadzora i prekid obavljanja djelatnosti na ime tog obrtnika, koji je u registru poreznih
obveznika stekao porezni status zatvorena djelatnost s dugom. Opisana situacija je jedan od
glavnih i estih uzroka utaje poreza i oeteenja dravnog budeta, odnosno njegova
nepunjenja zbog utajenog i neuprihodovanog poreza.
120 |
4.4.4.
Prijavljivanje na minimalnu plau
Dosta rairen oblik utaje poreza na dohodak je prijavljivanje na minimalnu plau i legalna
isplata iste, a ostatak je isplata u gotovini. Upravo kroz tu, nevidljivu gotovinu, zakinut je
dravni budet za doprinose i poreze, a i sami zaposlenici, kojima su zbog minimalnih
osnovica za penzijsko i zdravstveno osiguranje, garantirane minimalne penzije, a na taj nain
su i prisilno pretvoreni u kreditno nesposobne.
Jedan od uzroka takvog oblika utaje su dosta visoki trokovi rada, visoka zatita zaposlenih i
nedovoljno razvijen sektor malih i srednjih preduzea, koji su najvei generatori novih radnih
mjesta, ak i u razvijenim zemljama. S obzirom da BiH privreda jo uvijek prolazi kroz
restruktuiranje trita rada, odraava se i na njegovu slabu prilagodbu, na osciliranje ponude i
potranje u privredi. Zbog vrlo visoke zatite zaposlenih i rigidnoga radnog zakonodavstva,
preduzea ne mogu pravodobno odgovoriti na trine okove prilagoavanjem veliine i
strukture zaposlenih. Otputanje radnika je skupo, dugotrajno i komplicirano, to demotivira
poslodavce od novog zapoljavanja u razdoblju ekspanzije kompanije, s obzirom na saznanje
o nemogunosti pravodobnog smanjivanja broja zaposlenih u periodu stagnacije ili recesije.178
Posljedica navedenih distorzija na slubenom tritu rada, u obliku visokih neizravnih

trokova rada i pretjerane regulacije radnih odnosa, jest visok nivo sive ekonomije. Stoga je
problem prijavljivanja minimalne plae vie vezan za izbjegavanje jo uvijek relativno
visokih doprinosa za penzijsko i zdravstveno osiguranje, a manje kao posljedica na dohodak s
obzirom na relativno niske granine stope.
Naime, minimalne plae nisu posljedica evazije poreza na dohodak, s obzirom na njegove
relativno niske granine stope (12,25 i 40%), te na mogunost osloboenja dijela plae od
oporezivanja putem linog odbitka uveanog za odbitke uzrdavanih lanova porodice i djece
i njihove moda bitne invalidnosti. Osim toga, godinjom prijavom poreza na dohodak,
dodatno se umanjuje obraunati porez na dohodak za posebne olakice, oslobaanja i poticaje.
178
Madarevi- ujster, S. (2002), Procjena porezne evazije u Hrvatskoj, Financijska teorija i praksa, 26 (1), str.
125.
121 |
Meutim, uprkos viegodinjem smanjenju poreznog tereta plae, doprinosi su u Hrvatskoj

jo uvijek visoki (20% iz plae radnika, te 17,2% na plau, to predstavlja obavezu
poslodavca), te za oko 10% vei od prosjeka razvijenih zemalja OECD-a.179 U Republici
Srpskoj, kao i Federaciji BiH, doprinosi se obraunavaju na temelju bruto plae. Bruto plaa
obuhvaa neto plau zaposlenika, pomnoenu s utvrenim koeficijentom, plus doprinosi i
porezi.
a) Udio u doprinosima koji plaa zaposlenik iznosi:

- FBiH: 17% za penzijsko i invalidsko osiguranje, 12,5% za zdravstveno osiguranje i 1,5% za
osiguranje u sluaju nezaposlenosti (ukupno 31 % na bruto plau),
- Republika Srpska: 18% za penzijsko i invalidsko osiguranje, 12,5% za zdravstveno
osiguranje, 1% za osiguranje u sluaju nezaposlenosti i 1,5% za zatitu djece (ukupno 33% na
bruto plau.),
-Brko Distrikt: 17% za penzijsko i invalidsko osiguranje za poslodavce koji primjenjuju
FBiH Zakona i 18% za penzijsko i invalidsko osiguranje za poslodavce koji primjenjuju RS
Zakon, 12% za zdravstveno osiguranje, i 1,5% za osiguranje u sluaju nezaposlenosti
(ukupno: 30,5 ili 31,5% na bruto plau).
b) Udio u doprinosima koji plaa poslodavac iznosi:

- FBiH : 6% za penzijsko i invalidsko osiguranje, 4% za zdravstveno osiguranje i 0,50% za
osiguranje u sluaju nezaposlenosti (ukupno 10,50% na bruto plau),
- Republika Srpska se ovakva vrsta doprinosa ne plaa.180
- Brko Distrikt: 6% za penzijsko i invalidsko osiguranje za poslodavce na koje se primjenjuje
FBIH zakon,
179
Jedino Njemaka, Holandija i Austrija s 21,27 i 18%, imaju sline stope doprinosa iz plaa. Ukupni doprinosi
iz plaa i na plae (obaveza poslodavca) na nivou od 37,2% se isto tako nalaze meu najviima u uporedbi s
razvijenim zemljama OECD-a (izvor: OECD Statistics). Vee ukupne doprinose imaju samo Maarska i Austrija
s 40, odnosno 38%, a Njemaka je na 34%. (Procjena porezne evazije u Hrvatskoj, Financijska teorija i praksa,
26 (1), 2002. str. 126.
180
http://www.bh-news.com/ba/vijest/11533/socijalna_izdvajanja_doprinosi_u_bih.html,
pristupljeno:
11.10.2012.
122 |
Prilikom iniciranja iole ozbiljnijih zakonodavno-normativnih i praktinih mjera na

harmoniziranju poreznog sistema zemlje, odnosno entiteta, preduslov je objektivna nauna
analiza postojeeg stanja i iznalaenje optimalnih rjeenja u oblasti direktnih poreza.
Osnovica za plaanje doprinosa iz i na plae je ugovorena plaa, koja se isplauje jer je to i
osnovica osiguranja radnika u radnom odnosu. Plaom, odnosno osnovicom za obraunavanje
i plaanje doprinosa, i ostvarivanje prava, smatra se sve to poslodavac plaa ili daje
zaposleniku u novcu ili, naravno, na osnovu rada, a prema propisima, koji ureuju radni
odnosi.
Obveznik doprinosa treba obraunati i uplatiti sve doprinose (za penzijsko, zdravstveno,
ozlijede na radu i zapoljavanje) u trenutku isplate plae. Ako isplate nije bilo u toku mjeseca,
doprinose treba obraunati i uplatiti do posljednjeg dana u mjesecu, za prethodni mjesec, na
punu osnovicu- plau. Takoer, ista obaveza vrijedi i za primitke u naravi, za koje je rok za
uplatu doprinosa najkasnije do zadnjeg dana u mjesecu, u kojemu su se ti primici koristili.
Neplaanje doprinosa je posljedica stava stanovnitva o kvaliteti i visini usluga fondova, kao
to su: niske penzije, koje ne prate rast plaa, simboliani iznos djeijeg doplatka, nizak nivo
zdravstvenih usluga od predtranzicijskih, nerazmjerno vee povlatene mirovine od starosnih.
Zbog toga su doprinosi sve vie dobili stigmu poreza, a ne oblik osiguranja pristojan
egzistencije u budunosti ili u sluaju bolesti i nezaposlenosti.
Razlikujemo nekoliko vrsta rada u neslubenom sektoru: dodatni posao tokom ili nakon
redovitih sati rada, puno ili skraeno radno vrijeme- u neslubenom sektoru, te zapoljavanje
ljudi kojima nije doputen rad u zemlji jer nemaju radnu dozvolu. Neprijavljeni rad ili onaj
prijavljen na minimalnu plau, izraeniji je i vie zastupljen u sektorima poljoprivrede i
uslunih djelatnosti, posebno u graevinarstvu, ugostiteljstvu, trgovini, sitnom obrtu i
turizmu.
123 |
4.4.5.
Primjer neplaanja doprinosa s osnove rada na crno i s osnove manje uplaenih

181
doprinosa od navedenih ugovora o radu:
Statistiki pokazatelji u BiH ukazuju da svaki trei zaposlenik radi na crno, odnosno vie je
od 240.000 zaposlenih koji nisu prijavljeni na obavezno osiguranje. Zbog izuzetno visokog
udjela rada na crno u ukupnoj zaposlenosti, procjenjuje se da budeti u BiH godinje gube
oko 250 miliona KM, koji bi mogli biti rasporeeni u penzijske i zdravstvene fondove.
Inspekcijske slube su i u 2011. godini, na temelju odluke Vlade Federacije BiH, provele
pojaani nadzor rada na crno na prostoru cijele Federacije BiH. Nadzor je obuhvatio kontrolu
zakonitosti angairanja zaposlenih, isplate plaa i predaje konanog obrauna, uplate
doprinosa i procesa fiskalizacije. Nosilac tih aktivnosti bila je Federalna uprava za
inspekcijske poslove, a ukljuene su i kantonalne uprave za inspekcijske poslove i nadlena
tijela za inspekcije u sastavu kantonalnih ministarstava, Porezna uprava Federacije BiH i dr.
U okviru pomenute akcije provedeno je oko 8.500 inspekcijskih nadzora, a prema Izvjetaju
Federalne uprava za inspekcijske poslove u 2011. godini evidentirano je ukupno 2.033
radnika na crno. Vlada Federacije BiH je, takoer, kroz izmjene i dopune Zakona o radu,
predvidjela otrije mjere i kazne za poslodavce koji nisu zakljuili ugovor o radu sa
zaposlenikom. Predloeno je da inspektor rada moe, pored upravnih i drugih mjera,
rjeenjem privremeno, do otklanjanja nedostataka, odnosno do podnoenja zahtjeva za
pokretanje prekrajnog ili krivinog postupka, zabraniti poslodavcu da obavlja djelatnost ako
kod njega radi zaposlenik s kojim nije zakljuio ugovor o radu ili ako radi stranac bez radne
dozvole, ili ako zaposlenik nije prijavljen na obavezno penzijsko i zdravstveno osiguranje.
Izmjenama su znatno pootrene kazne za sankcioniranje svih neregularnosti.182 Zbog visoke
stope nezaposlenosti i suficita radne snage, ljudi su spremni da prihvate bilo kakav posao, a
ima i sluajeva gdje su radnici sami traili da ih poslodavac ne prijavi, kako bi im iznos plae
bio vei.183
181
Kapetanovi, Sanda (2011) , Financijsko pravo, Struni lanak UDK 336.2.04., Hrvatska pravna revija, str.
81.
182
Analiza trita rada i zapoljavanja u FBiH u 2011. godini sa procjenama za 2012. godinu (maj 2012),
Federalni zavod za zapoljavanje, Sarajevo, str. 8.
183
http://www.6yka.com/novost/19550/radnici-spremni-i-na-rad-na-crno, pristupljeno: 11.10.2012.
124 |
Primjer iz prakse- Republika Hrvatska
Zaposlenik poreznog obveznika X d.o.o. podnio je prijavu protiv direktora i iznio podatke o
nepravilnostima u vezi s neplaanjem i manjim iznosom obraunatih doprinosa. Naime,
zaposlenik je za navedenu kompaniju u razdoblju od 1.11.2005. do 1.2.2006. godine radio na
crno. Za novembar i decembar 2005. godine primio je ukupno 18.000,00 kuna, a za svaki
mjesec 2006. godine, primao je stvarnu plau u iznosu od 8.000,00 do 10.000,00 kuna.
Ugovor o radu potpisao je tek 1.2.2006. godine na iznos od 4.050,00 kuna, a ostatak je bio
isplaen u gotovini na crno 40,00 kuna, po satu rada, ovisno koliko je sati radio u
pojedinom mjesecu. Tek po primitku obrasca IP za 2006. godinu, tj. izvjetaja o plai,
doprinosima, porezu na dohodak i prirezu, zaposlenik je uoio da mu je plaa obraunata
sukladno iznosu u ugovoru u radu samo za februar i mart, a od 1.4.2006. mu je smanjena
prijavljena plaa bez njegova znanja. Provjerom je dobio pisanu obavijest iz REGOS-a da
doprinosi nisu redovno uplaivani, te da su uplaeni samo za pet mjeseci 2006. godine.
Na osnovu prijave ovog zaposlenika i njegove izjave o tanosti podataka, poreznim nadzorom
izvrena je kontrola obrauna poreza i doprinosa. Taksa za isplaeni neto iznos od 18.000,00
kn u 2005. godini, primjenom odgovarajuih koeficijenata, izraunat je bruto iznos od oko
31.000,00 kn na koji su obraunati ukupni doprinosi od oko 11.000,00 kn, te porez na
dohodak od nesamostalnog rada od oko 8.000,00 kn. S obzirom na izjavu zaposlenika da je u
2006. godini primao na crno mjeseno izmeu 8.000,00 i 10.000,00 kn, nadzorom je
prihvaeno da je zaposleniku isplaeno prosjeno 9.000,00 kn mjeseno neto, odnosno
godinje je zaposleniku isplaeno na ruke, bez ikakvih obrauna poreza i doprinosa,
108.000,00 kn, te je taj iznos, primjenom odgovarajuih koeficijenata, pretvoren u ukupni
bruto godinji obraun plae od oko 234.000,00 kn na koji su obraunati doprinosi od oko
70.000,00 kn i porez na dohodak od nesamostalnog rada (plae) od oko 78.000.00 kn.
Ovo je tipian primjer oteenja dravnog budeta, posebno u naprijed istaknutim

djelatnostima, to je i ovdje sluaj, gdje se na razne naine izbjegavaju ne samo doprinosi,
nego i porez na dohodak i porez.
Meutim, poreznim nadzorom rjetko se uspijevaju
obraunati doprinosi i porez po osnovu rada na crno jer nema utemeljena saznanja o tako
isplaenim iznosima. Naime, ovakve prijave rjetko dolaze do poreznog nadzora jer
125 |
zaposlenici ute i rade na crno iz straha za golu egzistenciju bez obzira na to to su oteeni
zbog neobraunavanja doprinosa i poreza.
Ovo su tek sporadini sluajevi hrabrih pojedinaca jer je u ovom sluaju, kod ovog
poslodavca, logino zakljuiti da su i ostali uposlenici plaeni na isti nain, ali se ne javljaju, a
nadzor njihovih prijavljenih plaa, na znatno manje osnovice (malo vee od minimalnih) je
bez nepravilnosti, te se na taj nain zaarani krug zatvara. Za sada, uz ovakvo postavljene
odnose i funkcioniranje cjelokupnog sistema, znaajan pomak bio bi jaanje svijesti i morala
pojedinaca uz istodobnu podrku i stvarno djelovanje sistema, a onda bi i nadzor mogao vie i
uinkovitije djelovati u tom smjeru, te bi se u budunosti smanjila praksa poslodavaca da
ovako postupaju.
Dok god poslodavci ne osjete djelovanje dravnih institucija, odnosno ispekcijskih slubi,
nee se ni mijenjati u tom smjeru, nego e sve biti ovako inertno. U ovom sluaju, glavni
uzrok smanjenja utaje poreza i doprinosa je vea uinkovitost i bre djelovanje svih
segmenata u drutvu, te s druge strane, jaanje svijesti i poreznog morala kod poreznih
obveznika i svih graana. U tom sluaju su i posljedice za sve puno manje i blae. "Osnovni
problem drutva ogleda se u tome to se politikim igrama odvraa panja od onoga od ega
se ivi. Osnovno pravo ljudi je da imaju posao jer tako ostvaruju sredstva za ivot. Stopa
nezaposlenosti, koja se kod nas spominje, dostie brojku i do 46 posto, a po zakonu
vjerojatnosti, ve bi trebao biti haos u dravi. No, toga nema jer se socijalni mir titi radom
na crno", kae Ismet Bajramovi, predsjednik Saveza samostalnih sindikata BiH.184
184
http://www.index.hr/vijesti/clanak/u-bih-nezaposlenost-cak-44-posto-quotvec-bi-trebao-biti-kaos-u-drzaviali-se-socijalni-mir-stiti-radom-na-crnoquot/621182.aspx, pristupljeno: 05.10.2012.
126 |
V. REZULTATI PROVEDENOG ISTRAIVANJA
Zbog velikog broja poreznih obveznika i promjenjivosti podataka, Porezna uprava Federacije
BiH e ubudue podatke o stanju duga objavljivati kvartalno putem web stranice.
Donoenjem Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o Poreznoj upravi Federacije BiH, koji
je stupio na snagu u martu 2012. godine, propisana je mogunost davanja podataka o
dospjelom, a neplaenom dugu, na zahtjev sredstava javnog informisanja, saopeno je iz
Porezne uprave FBiH. Poreska uprava RS potrauje 1,35 milijardi KM javnih prihoda, a
najmanje toliko iznosi i dug po osnovu poreza i doprinosa koje nije naplatila Porezna uprava
FBiH. Ukupan dug poreskih obveznika na 31.12.2012. iznosi 1.441.493.063,47 KM.
Na osnovu Zakona o slobodi pristupa informacijama u Bosni i Hercegovini, za potrebe

analize teme rada od strane autora, traen je pristup sljedeim informacijama (period 20082011. godina), i to:
-
ukupan broj predmeta (broj rijeenih i broj predmeta u postupku),
ukupan broj nerijeenih predmeta,
ukupan broj poinioca krivinog dijela,
ukupan broj podnesenih optunica i broj optuenih lica,
iznos povrata nezakonito pribavljene koristi (KM),
iznos ukupno prikupljenih kazni (KM),
ukupno godina izdejstvovanih kazni zatvora,
pravna kvalifikacija procesuiranih Izvjetaja od strane Uprave za indirektno

oporezivanje prema Tuilatvu BiH,
podaci o starosnoj dobi poinioca krivinih djela,
podaci o strunoj spremi poinioca krivinih djela,
broj podnesenih Izvjetaja o postojanju osnova sumnje da je izvreno krivino djelo

poreske utaje,
visina tete u KM za krivino djelo Poreske utaje,
svi ostali pokazatelji koji ukazuju na obim izvrenja krivinog dijela, kao i eventualnu
strategiju UIO,
127 |
slubeni izvjetaji o broju izvrenom krivinom djelu i broju poinioca za period

2008- 2011. godine,
evidencije (statistike) oduzetih predmeta, vraenih predmeta, izvrenih pretresa,

pozvanih osoba, osoba lienih slobode, krivini upisnik, upotrebe sredstava prinude,
predmeta u radu za period 2008-2011. godine,
kriminalistiko- obavjetajni podaci vezani za krivino djelo Porezne utaje (lan 210.
Krivinog zakona BiH),
informacije, analize i procjene za krivino djelo Porezne utaje (lan 210. Krivinog
zakona BiH) za period 2008-2011. godine,
saradnja sa institucijama drugih drava, meunarodnih i regionalnih organizacija i

entitetskih organa i institucija,
statistiki podaci iz oblasti stanja kriminaliteta u Federaciji BiH za period 2008- 2011.
godine, a koje se odnose na krivino djelo Poreske utaje (lan 210 Krivinog zakona
BiH).
Kontaktirane su sljedee
dravne institucije putem Zahtjeva za pristup prethodno
navedenim informacijama:
-
Tuilatvo BiH,
Federalna uprava policije BiH,
Uprava za indirektno oporezivanje BiH,
Dravna agencija za istrage i zatitu BiH.
Zahtjev autora rada i odgovori od strane dravnih institucija su prikazani u prilogu br. 2.
U nastavku analiza prikupljenih podataka.
128 |
Svaki graanin ima pravo i obavezu prijaviti izvrenje krivinog djela ukoliko ima saznanja o
njemu. U odreenim sluajevima neprijavljivanje krivinog djela takoer predstavlja krivino
djelo.
U narednoj tabeli je prikazan broj prijavljenih krivinih djela u Federalnu upravu policije.
Rezultati istraivanja za period
2008-2011.
Porezna utaja ili prevara l. 210 KZ-a BiH
Broj prijavljenih krivinh djela185
2008.
0
2009.
0
2010.
0
2011.
1
U Bosni i Hercegovini, nakon saznanja o poinjenom krivinom djelu ili dostavljanja

izvjetaja o poinjenom krivinom djelu, istragu provode agencije za provoenje zakona
(policija) i nadleni tuilac. U skladu sa izmjenama zakona koje su izvrene 2002. i 2003.
godine, prema vaeem Krivinom zakonu BiH i Zakonu o krivinom postupku BiH, u
pravnom sistemu u Bosni i Hercegovini istragu, umjesto ranije postojeeg instituta istranog
sudije, sada provodi tuilac. Dakle, proces krivine istrage je u nadlenosti tuioca, koji u
saradnji sa policijskim agencijama i agencijama za provoenje zakona u BiH, prikuplja
dokaze i svjedoke o poinjenom krivinom djelu, te vri sve druge radnje iz svoje nadlenosti.
U narednoj tabeli je prikazan rezultat rada Tuilatva BiH.
2008-2011.
Broj podignutih optunica prema predmetima186
Broj podignutih optunica prema osobama187
Poinioci krivinih djela prijavljeni nadlenim
tuilatvima u BiH188
Broj otkrivenih krivinih djela iz lana 210. KZ BiH,
koja su prijavljena nadlenim tuilatvima u BiH189
2008.
xxx
xxx
280
2009.
xxx
xxx
336
2010.
13
15
687
2011.
22
25
683
18
18
20
Ukoliko tuilac ocijeni da postoje osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo, donosi se
naredba o sprovoenju istrage, koja sadri: podatke o poiniocu krivinog djela ukoliko su
185
Odgovor na Zahtjev od 09.10.2012. autora rada od strane Federalne uprave policije

Izvjetaj o radu za 2010. i 2011. godinu, Tuilatvo BiH
187
Izvjetaj o radu za 2010. i 2011. godinu, Tuilatvo BiH
188
Ibid.
189
Ibid.
186
129 |
poznati, opis djela iz kojeg proizilaze zakonska obiljeja krivinog djela, zakonski naziv
krivinog djela, okolnosti koje potvruju osnove sumnje za sprovoenje istrage i postojee
dokaze. U naredbi Tuilac e navesti koje okolnosti treba istraiti i koje istrane radnje treba
preduzeti.
U narednoj tabeli je prikazan rezultat rada Dravne agencije za istragu i zatitu, a vezano za
sprovoenje istrage.
2008-2011.
Pretresi objekata190
Pretresi lica191
Privremeno oduzeti predmeti192
Sasluano lica u svojstvu svjedoka193
Sasluana lica u svojstu osumnjienih194
Lica liena slobode195
Upotreba sredstava prinude196
Predmeti u radu197
2008. 2009. 2010.

2011.
224
360
209
402
76
116
52
104
78.670 91.871 40.238 300.153
832
728
516
809
174
257
157
293
93
162
79
176
40
61
40
28
2.225 2.726 2.328
1.937
U narednoj tabeli je prikazan rezultat rada Dravne agencije za istragu i zatitu, a vezano za
saradnju sa Agencije sa predstavnicima domaih i meunarodnih institucija.
2008-2011.
Odrano sastanaka sa predstavnicima meunarodnih
institucija198
Odrano sastanaka sa predstavnicima domaih
institucija199
2008.
888
2009.
674
2010.
216
2011.
156
761
672
731
885
190
Ibid.
Ibid.
192
U privremeno oduzetim predmetima su predmeti, kao to su :DC/DVD-ovi, raunari i informatika oprema,
dokumentacija, oruje, municija, graevinske i druge maine, automobili i drugi dokazni materijali.
193
Ibid.
194
Ibid.
195
Ibid.
196
Na osnovu navedenog broja zahtjeva za pravdanje upotrebe sile, nakon provedenih unutranjih istraga u svim
sluajevima upotreba sile je ocijenjena kao zakonita i regularna.
197
Ibid.
198
Ibid.
199
Ibid.
191
130 |
Podaci iz tablica pokazuju da je intenzitet poreznih krivinih djela, tokom posmatranog

perioda (2008- 2011. godine), vrlo visok. Vrijednosti utajenih poreznih obaveza zadravaju
izrazito visok nivo, s tendencijom daljnjeg rasta. Tabline vrijednosti izraavaju porezne utaje
lica koja su otkrivena, a prema zadnjim prethodno navedenim podacima Porezne uprave
FBiH, dravni budet je oteen za vie od 1.101.785.906,86 KM. Kolika je stvarna brojka
poreznog duga, moemo samo zamisliti ako brojimo i tamnu brojku kriminaliteta, a uz to i
podatke, koje dravne institucije nisu dostavile zbog stupnja povjerljivosti ili zbog
nepostojanja statistikih podataka.
-
Broj podignutih optunica prema predmetima u 2011.godini, u odnosu na 2010.

godinu, je vieza 9, to je procentualno vie za 69%, prema podacima objavljenim u
Izvjetaju o radu za 2010. i 2011. godinu, Tuilatvo BiH.
Broj podignutih optunica prema osobama u 2011.godini, u odnosu na 2010.

godinu, je vii za 10, to je procentualno vie za 67%%, prema podacima objavljenim
u Izvjetaju o radu za 2010. i 2011. godinu, Tuilatvo BiH.
Jedno je registrovano i prijavljeno krivino djelo Poreske utaje, prema podacima

Federalne uprave policije za period 2008-2011. godine, tanije djelo u 2011. godini.
U 2011. godini, u odnosu na 2008. godinu, prema podacima Dravne agencije za

istragu i zatitu, broj Izvjetaja i dopuna o poinjenom krivinom dijelu, biljei
tendenciju rasta i vie Izvjetaja je za 119, u procentualnom iznosu od 118%.
Broj poinioca krivinih djela prijavljeni nadlenim tuilatvima u BiH, prema

podacima Dravne agencije za istragu i zatitu, u 2011. godini je 683, to je u odnosu
na 2008. godinu, vie za 119, a procentualno 118%, to zabrinjava i motivira za
iznalaenje rjeenja, kojim bi se takav negativni uzlazni trend poreznih utaja
zaustavio, a potom u znatnijoj mjeri i suzbio.
U 2011. godini, prema podacima Dravne agencije za istragu i zatitu, evidentirano je

402 pretresa objekata, to je vie za 193 pretresa objekata u 2008. godini, a
procentualno za 92%.
U 2011. godini, prema podacima Dravne agencije za istragu i zatitu, evidentirano je

402 pretresa lica, to je vie za 52 pretresa objekata u 2008. godini, a procentualno za
100%.
131 |
Broj privremeno oduzetih predmeta, prema podacima Dravne agencije za istragu i

zatitu,
je vei u 2001. godini, u odnosu na 2008. godinu, za 221.483, to je
procentualno vie za 282%.

-
Sasluano lica u svojstvu svjedoka, prema podacima Dravne agencije za istragu i

zatitu, u 2011. godini je 809, to je u odnosu na 2008. godinu, vie za 293, a
procentualno 57%,
Sasluano lica u svojstvu osumnjienih, prema podacima Dravne agencije za

istragu i zatitu, u 2011. godini je 293, to je u odnosu na 2008. godinu, vie za 136, a
procentualno 87%.
U 2011. godini je, prema podacima Dravne agencije za istragu i zatitu, lieno
slobode 176 lica, to je vie, u odnosu na 2008. godinu, za 97, to je procentualno rast
za 123%.
Upotreba sredstava prinude, prema podacima Dravne agencije za istragu i zatitu,

je u 2011. godini 28, to je u odnosu na 2008. godinu, manje za 12, procentualno za
30%.
Broj predmeta u radu, prema podacima Dravne agencije za istragu i zatitu, je u

2011. godini 1.937, to je u odnosu na 2008. godinu, manje za 288, procentualno za
13%.
Broj otkrivenih krivinih djela iz lana 210. KZ BiH, koja su prijavljena

nadlenim tuilatvima u BiH, prema podacima Dravne agencije za istragu i zatitu,
je u 2011. godini 20, to je u odnosu na 2008. godinu, vie za 2, procentualno za 11%.
Odrano sastanaka sa predstavnicima meunarodnih institucija, prema podacima

Dravne agencije za istragu i zatitu je u 2011. godini 156, to je u odnosu na 2008.
godinu, manje za 732, procentualno za 82%.
Odrano sastanaka sa predstavnicima domaih institucija, prema podacima

Dravne agencije za istragu i zatitu, je u 2011. godini 885, to je u odnosu na 2008.
godinu, vie za 124, procentualno za 16%.
132 |
Bitno je napomenuti da Tuilatvo BiH ne vodi posebne evidencije o ovom krivinom djelu,
jer prema odgovoru na Zahtjev za pristup informacijama, od 18.10.2012. godine, takav proces
zahtjeva ljudske i materijalne resurse, kojima Tuilatvo ne raspolae, te da su jedini podaci,
koji su dostupni, oni koji su objavljeni na slubenom web situ, i to godinji izvjetajima o
radu Tuilatva, to je i spomenuto u gore navedenoj tabeli prikupljenih podataka (podaci o
broju podignutih optunica prema osobama i predmetima).
Prema Odgovoru od 08.11.2012. na Zahtjev za pristup informacijama, od 18.10.2012. godine,

podaci do kojih Uprava za indirektno oporezivanje doe, kao rezultat izvravanja poslova iz
svoje nadlenosti, posebno su povjerljivi i ne mogu se ustupiti drugim licima, a shodno
Zakonu o postupku indirektnog oporezivanja, lan 52, prema kojem:200
(1) Podaci, zapisi ili izvjetaji, koje UIO dobije kao rezultat izvravanja obaveza, posebno su
povjerljivi i mogu se koristiti samo za potrebe indirektnih poreza, ili za izricanje sankcija
indirektnih poreza. Podaci se ne mogu ustupiti ili objaviti bilo kojoj drugoj strani, osim u
sljedeim sluajevima saradnje sa:
a) pravosudnim organima ili s javnim tuiocem u istragama, ili krivinom gonjenju po
slubenoj dunosti,
b) pravosudnim organima ili s javnim organima u zatiti maloljetnih lica, ili drugih lica, bez
ovlatenja za postupanje,
c) sudijama u izvrenju rjeenja. (Kod zahtjeva za dostavljanje podataka od sudije, potrebna
su odgovarajua objanjenja u pogledu nemogunosti dobivanja podataka iz bilo kojih drugih
izvora.),
d) drugim poreznim upravama za potrebe potovanja poreza u okvirima njihove nadlenosti,
e) fondovima koji upravljaju socijalnim doprinosima i drugim javnim administracijama za
borbu protiv prevara u sistemima penzione ili javne (socijalne) pomoi, ili fiskalnih prevara i
f) dravnim organima koji su nadleni za naplatu drugih javnih prihoda za potrebe
identifikacije poreznih obveznika.
(2) Objavljivanje ili dostavljanje podataka, vrit e se elektronskim putem kada je to tehniki i
praktino mogue.
200
Zakon o postupku indirektnog oporezivanja, Dio I. (Ope odredbe propisa o indirektnom oporezivanju),od
28.11.2005. lan 52.
133 |
(3) UIO preduzima potrebne mjere za garanciju povjerljivosti i odgovarajuu upotrebu

podataka obveznika indirektnih poreza.
(4) Bilo koji slubenik UIO, koji zna ili ima pristup ovim podacima, duan je zatiti i
potovati njihovu povjerljivost, izuzev u sluajevima navedenim u stavu (1) ovog lana.
Otkrivanje ovakvih podataka, smatra se tekom povredom slubene dunosti i rjeavat e se
primjenom odgovarajuih zakonskih propisa.
(5) Oni koji primaju uplate i oni koji su obavezni vriti plaanje na raun, takoer, duni su
zatititi i potovati povjerljivost poreznih podataka.
Da bi se upotpunila analiza podataka, potrebno je vie statistikih pokazatelja o ovom

krivinom djelu, a do kojih javnost nema pristup. Samim tim, dokazuje se jedna od hipoteza
ovog rada da je osnovni problem dostupnost statistikih podataka o ovom krivinom dijelu,
to otvara mogunosti za nova krivina djela i sumnje, ak i na nadlene institucije, a javnost
nije upoznata sa visinom tete, koja za svakog ponaosobno, utie putem dravnog prorauna.
Krivino dijelo Poreske utaje je regulisano Krivinim zakonom BiH (lan 210), dok su
dokazi o prisutnosti ovog djela svedeni na minimum, u radu je dokazano teoretski, a i onim
pristupnim podacima da je djelo itekako prisutno u privredi BiH, a samim tim, to ne postoje
javno dostupni podaci o ovom djelu, osim onih koji su objavljeni prvi put 30.06.2012. na
slubenoj web stranici Poreske uprave, a do tada su bili strogo povjerljivi, dokazuje i hipotezu
da je izbjegavanje plaanja poreza, pojavni oblik ekonomskog kriminaliteta u Bosni i
Hercegovini, te da poreske utaje pridonose porastu sive ekonomije, ukoliko se ne pristupi
ozbiljno ovom problemu od strane dravnih institucija, kao i zakonska regulativa u krivinom
zakonodavstu Bosne i Hercegovine.
134 |
VI.
ZAKLJUAK
Ekonomski kriminalitet je dosta ui od pojma privrednog kriminaliteta. Bez obzira da li ga

poistovjeivali sa privrednim kriminalitetom ili posmatrali u uem obliku, ekonomski
kriminalitet danas prelazi nacionalne granice i predstavlja jedan od oblika organiziranog
kriminaliteta. Nepostajanje jedinstveno prihvaene definicije ekonomskog kriminaliteta,
dovodi do heterogenosti pojavnih oblika ekonomskih kriminaliteta.
Uvaavajui razliita miljenja i stavove kada je definicija ekonomskog kriminaliteta u

pitanju, te specifinost ovog vida kriminaliteta, heterogenost pojavnih oblika, te injenicu da
ne postoji zakonska definicija u odreenju tog pojma, ekonomski kriminalitet vezujemo za
sve oblike kriminalnih aktivnosti, koji su usmjereni protiv ekonomskog sistema, a samim tim
i fiskalnog sistema, kao sastavnog dijela ekonomskog sistema, nacionalne privrede i njegovog
funkcionisanja.
Kako bi se smanjila siva ekonomija, odnosno njen obim, te suzbilo irenje i rast nezvanine
ekonomije, ije su neodvojive komponente korupcija, krijumarenje, porezna utaja, rad na
crno i bez dozvole, i sline pojave, treba da se zadri i opravda povjerenje graana u izabranu
vlast, a vlast bi se, s druge strane, trebala angairati na promjenama postojee strukture javne
potronje, koja je u FBiH, kao i na nivou BiH, izrazito neproduktivna, predimenzionirana i
skoro neodriva, te da se javni rashodi ine na nain da se povisi razina kvalitete javnih
usluga i koristi, koje drava prua poreznim obveznicima- to bi se nadalje odrazilo na
poveanje kvalitete ivljenja. Nakon provedenih reformi indirektnog oporezivanja, reformi
poreza na dohodak i poreza na dobit u BiH, postojei porezni sistem treba da se kroz jasne i
jednostavne propise, uini transparentnim i stabilnim. Organi porezne vlasti (porezne uprave
enititeta i distrikta, finansijska policija i Uprava za indirektno oporezivanje) treba da nastave
postojeu saradnju s entitetskim upravama za inspekcijske poslove, te ostvare to tjenju
buduu saradnju s organima krivinog gonjenja (SIPA, Tuilatvo, Ministarstvo unutarnjih
poslova), radi otkrivanja i procesuiranja poinitelja krivinih djela u oblasti poreza i drugih
krivinih djela, ijim izvrenjem se utie na poveanje obima neformalne ekonomije.
Navedeno potvruje jedno od posebnih hipoteza rada da izbjegavanje plaanja poreza se
135 |
javlja kao pojavni oblik ekonomskog kriminaliteta u Bosni i Hercegovini.
U pristupu
poreskoj utaji i poreskom izbjegavanju, drava ima teku zadau odluiti izmeu viih
poreskih prihoda i socijalnog mira koji osigurava skrivena, siva ekonomija. Radi
kompleksnosti cjelokupne problematike poreskih prevara i utaja, ovaj rad ne pretenduje da
definie kompletan projekat borbe protiv poreskih prevara i utaja u svim relevantnim
segmentima funkcionisanja drave i drutva. Takav kompleksan i kompletan projekat
znaajno bi prevaziao ciljeve ovog istraivanja. Radi toga e biti samo naznaeno koje
uslove trebaju ispunjavati organizacioni faktori drave i drutva, a u kojima je neophodno
izvriti promjene i bie predloene mjere i aktivnosti, u cilju borbe protiv poreskih prevara i
utaja. Uoavanjem slabih taaka sistema, bie mogue kreirati model koji e ukljuiti pitanja
tretirana istraivanjem. Model e biti zasnovan na podacima dobijenim teoretskim i terenskim
istraivanjem.
Na temelju svega navedenog, moe se konstatovati da postoji mogunost izricanja veoma

visokih novanih kazni, posebno kada se radi o primjeni pojedinih lanova Zakona o poreznoj
upravi Federacije BiH, zbog povrede odredbi poreznih zakona o direktnim porezima. Ovo se,
naravno, odnosi i na povrede odreenih odredbi Zakona o doprinosima, Zakona o
jedinstvenom sistemu registracije, kontrole i naplate doprinosa, Zakona o raunovodstvu i
Zakona o fiskalnim sistemima, za ije kontrole pravilnosti i blagovremenosti primjene je
nadlena Porezna uprava.
Budui da bi, u pojedinim situacijama, ove kazne mogle da budu drastine, u svim
sluajevima kada se porezni obveznici ale na visinu utvrene obaveze, a nisu sigurni u
povoljan ishod, preporuuje im se da prvo izmire poreznu obavezu pa tek onda koriste
dozvoljena pravna sredstva. Ovo je iz razloga to e imati pravo na povrat sredstava ukoliko u
konanici dobiju spor; u suprotnom, zaista, mogu puno da izgube.
Pri tome, naroito treba imati u vidu i veoma otre sankcije, koje su propisane odgovarajuim
odredbama Zakona o poreznoj upravi Federacije BiH, to dokazuje generalnu hipotezu rada,
na prisutnost poreske utaje kao krivinog djela u privredi BiH, posebnu hipoteu rada poreska
utaja postoji u krivinom zakonodavstvu BiH, a odnose se na:
136 |
povrede procedura i rokova prilikom podnoenja poreznih prijava, pogotovo u

sluajevima ako to ini Porezna uprava u ime poreznog obveznika,
nepridravanje propisanih procedura za voenje knjiga i evidencija u skladu sa

poreznim zakonima,
neotklanjanje nedostataka koje rjeenjem naloi porezni inspektor, kao i
utvrene nezakonitosti u poslovanju.
Kao to je vidljivo iz ponuenog teksta, znaaj i uloga Porezne uprave Federacije BiH sve
vie dolazi do izraaja, to se posebno odnosi na posljednjih nekoliko godina u kojima je
porezni organ posebno ovlaten i odgovoran za, oekivano, uspjeniju naplatu prihoda od
direktnih poreza, tim prije, to u svojoj informatikoj bazi podataka ima veliki broj
pokazatelja o registraciji i primanjima poreznih obveznika. U tom smislu, zakonodavac je
poreznom organu obezbijedio energina represivna sredstva- od (nerealno?) visokih iznosa
novanih kazni, do privremenog onemoguavanja poslovanja licima, koja ine porezne i
druge ve navedene prekraje u ponavljanju. Meutim, ovlasti dravnih slubenika poreznog
organa su, ini se, vee od stvarne mogunosti primjene svih sankcija, koje im stoje na
raspolaganju i s obzirom na svu sloenost ekonomske i politike situacije u kojoj se nalazimo.
Borba protiv poreske utaje je kontinuiran proces, koji zahtjeva angaovanje itavog drutva,
da bi se dobili opipljivi rezultati, to je jedna od posebnih hipoteza rada. Da bi borba protiv
poreske utaje imala smisla, drutvo i drava moraju biti demokratski, tj. pravini, jer se jedino
u tim uslovima moe uticati na postizanje poreskog morala svih lanova drutvene zajednice.
U poreski moralnom okruenju tee je poreskim obveznicima i drugim subjektima vriti
poreske prevare jer je vei broj ljudi koji su spremni da ih prijave poreskim organima.
Da bi suzbijanje poreske utaje bilo to efektivnije, potrebno je suzbijati korupciju u poreskim,

sudskim, policijskim i drugim dravnim organima jer je korupcija u ovim organima faktor
koji omoguava, zatakava i pospjeuje poresku utaju.
137 |
Za suzbijanja poreske utaje, neophodno je to racionalnije koristiti oskudne tehnike i ljudske

resurse, odnosno traiti i sprjeavati poreske prevare tamo gdje su one vjerovatne, a ne tamo
gdje ih najvjerovatnije nema. Da bi poreska utaja, kao fenomen, koji oteujui dravni
budet, nanosi tetu itavom drutvu, drala u razumnim granicama, potrebna je bolja i
potpunija saradnja.
Postoji neosporna injenica- da se porez moe naplatiti samo iz novostvorene vrijednosti.

Kada nje nema u dovoljnoj mjeri, onda se smanjuju mogunosti za podmirivanje dravnih
rashoda. U takvim okolnostima drava redukuje rashode ili poveava poresko optereenje
uvoenjem novih poreskih izvora. Bitno je da se ne pree fina granica poreske umjerenosti jer
e pod udarima visokih fiskalnih optereenja, mnogi pohrliti u sivu ekonomiju i kao
posljedicu, imat emo poresku utaju. Na taj nain sama drava tjera pojedinca da upravo uradi
i pribjegne utaji.
Ako se poreska utaja ne suzbija i ne bori se protiv nje, tada je zagarantovan njen stalni rast, a
to znai sve manje novca u budetu, sve manje novca koji je namijenjen funkcionisanju
drave i javnih servisa (zdravstva, kolstva...), manje novca za infrastrukturu- parkove i
puteve, manje novca za privredni i drutveni razvoj, manje novca za sve nas i to, za raun
protivpravnog bogaenja pojedinaca, nedopustivo. Postizanje promptnosti u radu poreznog
tijela, kao i svih drugih dravnih tijela, mogue je samo uz uinkovitu organizaciju rada i
provoenje stalne kontrole na svim organizacijskim nivoima.
Imajui u vidu da se zbog pritiska krize, rasta fiskalnih deficita i dugova, sve vie zaotrava
problem alokacije prihoda od neizravnih poreza izmeu razina vlasti u BiH, oigledno je da
fiskalne vlasti sve napore trebaju usmjeriti u pravcu ouvanja prihoda. U tom smislu, urgentno
pitanje postaje borba protiv poreznih prevara.
138 |
VII. KORITENA LITERATURA

KNJIGE, NOVINSKI LANCI
1
2
3
4
5
6
7
8
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
Aleksi, . Gai, M. (1993), Uloga finansijske policije u otkrivanju kriminaliteta i drugih

zloupotreba, aktuelni problemi suzbijanja kriminaliteta, Institut za socioloka i kriminoloka
istraivanja, Beograd
Alijagi, M. (2006), Poreski menadment i poreski konsalting, Banja Luka
Analiza trita rada i zapoljavanja u FBiH u 2011. godini sa procjenama za 2012. godinu (maj
2012), Federalni zavod za zapoljavanje, Sarajevo
Anti, D. (2007), Abeceda prevara u sustavu PDV-a, ZIPS, broj: 1054.
Anti, Dinka (2009), Makroekonomska stabilnost i fiskalni federalizam u Bosni i Hercegovini:
doktorska disertacija, Mostar, Fircon
Babaji, N. (2009) Porezna utaja, magistarski rad (neobjavljeno), Pravni fakultet Univerziteta u
Sarajevu, Sarajevo
Bai, Franjo (1978) Komentar KZ SFRJ i Zakljuak Savjetovanja predstavnika krivinih
odjeljenja Vrhovnog suda Jugoslavije i ostalih vrhovnih sudova od 9. decembra 1965.
Bajo, A., Jurlina Alibegovi, D. (2008), Javne nansije lokalnih jedinica vlasti, Zagreb, kolska
knjiga
Balta, Fuad (Neum, 20-22.11.2012), Udruenje- udruga raunovoa i revizora Federacije Bosne i
Hercegovine, Finansijski sistem i ekonomski razvoj, Petnaesti meunarodni simpozij
Bai, Meho (2005), Ekonomija BiH, Ekonomski fakultet u Sarajevu, Sarajevo
auevi Fikret (2012), Osnovi ekonomije, prvi dio- osnovi mikroekonomije i ekonomske funkcije
drave, Sarajevo, Ekonomski fakultet u Sarajevu,
Carpo izvjetaj 2006. godine o stanju na podruju organiziranog i privrednog kriminaliteta u
Jugoistonoj Evropi, Strazborg
Dautbai, Ismet (2004), Finansije i finansijsko pravo- sedmo proireno i izmijenjeno izdanje,
Sarajevo, Editio Iuristica
Dakula, Miro, Bojan, Danon (Neum, 20-22.11.2012), Udruenje- udruga raunovoa i revizora
Federacije Bosne i Hercegovine, Finansijski sistem i ekonomski razvoj, Petnaesti meunarodni
simpozij
Gruber, Jonathan (2005), Public Finance and Public Policy, Worth Publishers
Hadiahmetovi, Azra (2009), Makroekonomija- predavanja, Ekonomski fakultet u Sarajevu,
Sarajevo
Jeli, Boidar (1998), Financijsko pravo i financijska znanost, Zagreb, Informator
Jovaevi, D, Haimbegovi, T. (2004), Sistem poreskih delikata, Beograd
Jovaevi, D. (2005), Poreska evazija i poreska krivina djela-oblici ispoljavanja poreske evazije,
Beograd, Bezbednost broj:4/05
Jovaevi D. (2009), Poreska utaja u uporednom krivinom zakonodavstvu, Strani pravni ivot
2/2009, Pravni Fakultet u Niu
Jovaevi, Dragan, Gaji- Glamoija, Marina (2008) Poreska utaja- oblici ispoljavanja i mjere
suzbijanja, Beograd
Jurkovi, Pero (2002), Javne financije, Masmedia, Zagreb
Kapetanovi, Sanda (2011) , Financijsko pravo, Struni lanak UDK 336.2.04., Hrvatska pravna
revija
Karli, Leonard (1963), Nauka o financijama, Zagreb, Narodne novine
Keetovi, Izudin, Denan onlagi (2007) Javne finansije, Sarajevo, Ekonomski fakultet u
Sarajevu
139 |
25 Keetovi, Izudin, onlagi Denan, Rika eljko (2012) Javne finansije, Sarajevo, Ekonomski
fakultet u Sarajevu
26 Klai, B. (2004), Rjenik stranih rijei, Tuice i posuenice, Zagreb
27 Klarita Gerxhani: The informal Sector in Transition: Tax Evasion in an Institutional Vacuumdoctoral thesis, Research Series, Universiteit van Amsterdam, 2002.
28 Kovo- Vukadin, I. (broj: 2/2007), Gospodarski kriminalitet- kriminoloka obiljeja, Zagreb,
Hrvatski ljetopis za kazneno pravo i praksu
29 Madarevi- ujster, Sanja (2002), Procjena porezne evazije u Hrvatskoj, Financijska teorija i
praksa 26 (1)
30 Mahovi-Komljenovi Mirjana (2009), Pregledni znanstveni rad, UDK 336.228.34:007 Zbornik
Ekonomskog fakulteta u Zagrebu, br. 1
31 Miloevi, G. (2002), Poreska krivina dela, broj: 4/05, Bezbednost, Beograd
32 Mjeseni struni asopis Pravni savjetnik, septembar 2004, Pravni fakultet Univerziteta u Zenici
33 Modly D. Korajli, N. (2002), Kriminalistiki rjenik, Teanj
34 Mr. Edina Suduka: Porezna utaja, Godinjak Pravnog fakulteta u Sarajevu, LIV- 2011.
35 Mri, G. (2006), Kaznena djela protiv sigurnosti platnog prometa i poslovanja, Poseban osvrt na
kazneno djelo utaje poreza i drugih davanja, Hrvatska pravna revija
36 Novosalec, P. (2007), Aktualni problemi hrvatskog gospodarskog kaznenog prava, HKLJPP,
vol.14, broj: 2 .
37 Ott Katarin (2002), Neslubeno gospodarstvo u Republici Hrvatskoj, 1999-2000, Financijska
teorija i praksa 26 (1)
38 Petrovi, B., Jovaevi, D. (2006), Krivino pravo 2, Krivino pravo, Posebni dio, Sarajevo
39 Petrovi, B. Gorazd, M. (2004), Kriminologija, Sarajevo
40 Pihler, S. (1993), Ka savremenoj koncepciji ekonomskog kriminaliteta, Aktualni problemi
suzbijanja kriminaliteta, Institut za socioloka i kriminoloka istraivanja, Beograd
41 Popovi, Gostimir (2009) Federalizam, E-novosti
42 Porezni leksikon (1999), Institut za javne financije, Zagreb
43 Pregled (broj: 3, 2006.), asopis za drutvena pitanja, Sarajevo
44 Sadikovi, Lada (2012), Ustav Bosne i Hercegovine, sigurnosti i ljudska prava, Centar za
sigurnosne studije BiH, 2012-XI, Sarajevo
45 Sanfor, C. (2000), Why Tax Systems Differ, A Comparative Study of the Political Economy of
Taxation, Fis al Publication
46 Schneider Friedrich (March 2008.), The Shadow Economy in Germany, A Blessing or a Curse for
the Official Economy, Economic Analysis & Policy, Vol. 38. No. 1
47 Singer, M. (1994) Kriminologija, Globus, Zagreb, citirano prema Harovi, S., Prevara kao
gospodarsko kazneno djelo (2007), ,,Zbornik radova aktualnosti graanskog i trgovakog
zakonodavstva i pravne prakse, broj: 5, Mostar
48 Siva ekonomija u Hrvatskoj (2/2006), Hrvatska revija
49 Stojanov, Dragoljub, Medi, uro (2001), Makroekonomske politike i teorije u globalnoj
ekonomiji, dominantne kole ekonomske misli, drugo izdanje, Sarajevo, Ekonomski fakultet
Sarajevo
50 Stiglitz, Joseph.E, John Driffi ll (2000) Economics, W.W.Norton&Company, Inc., New York
51 Sueska, M., (2006), Osnovi ekonomske kriminalistike, FKN, Sarajevo
52 Suduka, Edina (2004), Pogledi na poreznu administraciju zemalja u tranziciji, Ljudska prava,
br. 2-4 godina V, Sarajevo
53 Suduka, Edina (2011), Porezna utaja, Godinjak Pravnog fakulteta u Sarajevu, LIV-2011,
Sarajevo
54 akovi, Asim (2002) Ekonomska kriminalistika, Magistrat, Sarajevo
55 imovi, H. imovi, J. (2006), Fiskalni sustav i fiskalna politika Evropske unije, Pravni fakultet,
140 |
Zagreb
56 imovi, J., Rovi, T. Cindori, S. (2007), Utaja poreza u Republici Hrvatskoj i mjere za
speavanje, HLJKPP, vol. 14, broj: 2
57 Terzi, S. (2007), Poreske prevare, obim, stanje i refleksija i refleksija na stanje u BiH, Zbornik
radova, Reforme u BiH, put ka evropskim integracijama, Revicon
58 Tomi, Zvonimir (2007): Krivino pravo II - Posebni dio. Sarajevo, Pravni fakultet
59 Toma, R.(2010) Kriza i siva ekonomja u Bosni i Hercegovini, Sarajevo: Friedrich- Ebert Stift ung
BiH
60 Torgler, Benno (2004), Cross- Culture Comparison of Tax Morale and Tax Compliance, Evidence
from Costa Rica and Switzerland, International Journal of Comparative Sociology
61 Vladui, Ljubia, Panti, Vidosav (decembar 2008), Neosmatrana i siva ekonomija u BiH,
CBBiH
PRAVNA LEGISLATIVA
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Krivini zakon BiH, Slubeni glasnik BiH br.

3/03,32/03,37/03,54/04,61/04,30/05,53/06,55/06,32/07,8/10
Zakon o doprinosima Slubene novine FBiH, broj: 35/98,54/00,16/01,37/01,1/02,17/06
Zakon o izmjenama i dopunama Krivinog zakona BiH, Slubeni glasnik BiH, br. 08/10
Zakon o izmjeni Zakona o carinskoj politici Bosne i Hercegovine, Slubeni glasnik BiH, broj:
57/04, 51/06 i 93/08
Zakon o poreznoj upravi, Slubene novine FBiH, broj: 33/02
Zakon o porezu na dobit Slubene novine FBiH, broj: 97/07 i dr.
Zakon o porezu na dodantu vrijednost, PSBIH broj: 146/05
Zakon o porezu na dodatnu vrijednost Slubeni glasnik BiH, broj: 9/05 i 35/05
Zakon o porezu na dohodak Slubene novine FBiH, broj: 10/08
Zakon o porezu na dohodak Slubeni glasnik RS, broj: 91/06, 128/06 i 120/08
Zakon o porezu na dohodak Slubeni glasnik BDBIH, broj: 12/03, 13/03 I 19/07
Zakon o postupku indirektnog oporezivanja BiH, Slubeni glasnik BiH, broj: 89/05
Zakon o postupku indirektnog oporezivanja, Dio I. (Ope odredbe propisa o indirektnom
oporezivanju),od 28.11.2005.
Zakon o sistemu indirektnog oporezivanja u BiH, Slubeni glasnik BiH, broj: 44/03 i 52/04
Zakona o akcizama u BiH, Slubeni glasnik, br. 49/09
Slubeni glasnik Bosne i Hercegovine, Sarajevo, broj: 3/2003
Slubeni glasnik Brko Distrikta Bosne i Hercegovine, Brko, broj: 10/2003 i 1/2004
Slubeni glasnik Republike Srpske, Banja Luka, broj: 49/2003.
WEB
http://poreskaupravars.org/SiteCir/PravnaAkta.aspx
http://www.6yka.com/novost/19550/radnici-spremni-i-na-rad-na-crno
http://www.bh-news.com/ba/vijest/11533/socijalna_izdvajanja_doprinosi_u_bih.html,
http://www.cbbh.ba/files/specijalne_teme_istrazivanja/sti_01_08_hr.pdf
http://www.enovosti.info/stampaj/lat/opcija/btg_novosti/0/9760/FEDERALIZAM
http://www.fbihvlada.gov.ba/bosanski/uraspravi/Reforma_Direktnih_Poreza.pdf
http://www.index.hr/vijesti/clanak/u-bih-nezaposlenost-cak-44-posto-quotvec-bi-trebao-biti-kaosu-drzavi-ali-se-socijalni-mir-stiti-radom-na-crnoquot/621182.aspx
http://www.offshore-services-poslovne-usluge/osnivanje-offshore.kompanija.html
www.poslovniforum.hr/tp/financije.asp
141 |
PRILOG 1: Institucije BiH, entiteti i prihodi od neizravnih poreza koje prikuplja Uprava
za neizravno oporezivanje na Jedinstveni raun
Ukupni prihodi 2012.
Indirektni porezi (neto)
II
III
IV
VI
VII
VIII
IX
XI
XII
358,8
329,8
397,1
399,5
426,2
412,0
455,3
479,9
431,0
465,0
421,6
411,4
PDV
217,9
210,1
264,0
252,3
267,4
260,0
282,4
300,0
284,6
306,2
259,8
258,1
Akcize
105,9
85,2
91,1
102,9
114,4
109,2
124,5
129,3
100,8
110,8
116,8
108,4
Putarina
21,2
19,0
20,6
22,7
23,9
23,5
27,0
29,6
25,1
24,9
24,6
23,7
Carine
12,6
14,5
20,1
20,1
19,1
18,0
19,7
19,6
19,2
21,5
19,1
19,9
1,2
1,0
1,3
1,5
1,4
1,4
1,6
1,4
1,3
1,7
1,3
1,3
Ostali indirektni porezi

Ostali porezi
0,2
0,1
0,1
0,0
0,1
0,3
0,3
0,0
0,3
1,0
1,21
0,51
23,4
27,8
58,3
40,5
34,4
28,9
29,1
29,0
26,2
30,7
28,5
35,5
22,8
27,1
57,3
39,6
33,4
27,9
27,9
27,9
25,3
29,7
27,6
34,4
0,6
0,7
1,0
0,9
1,0
1,0
1,1
1,1
0,9
1,0
0,9
II
III
IV
VI
VII
VIII
IX
XI
XII
366,1
338,5
387,3
373,0
419,3
464,9
438,8
439,8
458,6
428,2
433,8
446,6
237,7
222,1
230,2
247,6
249,5
275,9
261,9
284,7
294,7
278,4
278,9
286,0
PDV na uvoze
138,3
180,4
210,4
204,1
202,2
227,2
218,3
220,3
228,6
222,0
214,8
246,0
PDV obaveza prema PDV prijavama
149,5
115,6
98,3
108,2
117,9
118,2
109,7
131,6
137,2
123,0
130,8
126,1
PDV prema automatskom razrezu od stane UIO
0,0
0,1
0,1
0,1
0,1
0,3
0,0
0,1
0,0
0,0
0,1
0,1
PDV jednokratne uplate
0,3
0,2
0,3
0,1
0,1
0,0
0,1
0,1
0,1
0,0
0,1
0,1
Ostalo
2,7
2,6
3,0
2,6
2,4
2,5
1,6
3,8
3,4
2,7
3,6
3,7
-53,1
-76,8
-81,9
-67,4
-73,2
-72,4
-67,9
-71,3
-74,6
-69,3
-70,4
-90,0
Carine
15,5
20,9
26,5
23,9
24,1
24,9
25,1
26,7
27,1
23,4
20,7
22,2
Akciza
93,2
76,4
107,8
79,2
118,0
138,2
124,1
98,7
108,3
100,3
107,7
114,7
Uvozni pr.
60,6
54,1
70,7
52,3
80,2
92,9
74,4
75,9
62,6
61,2
64,7
70,1
U zemlji
32,6
22,3
37,1
27,0
37,8
45,4
49,7
22,9
45,7
39,1
43,0
44,6
Putarina
21,2
19,0
22,3
22,6
26,5
24,9
26,4
28,5
27,8
24,9
25,1
23,0
1,5
1,3
1,4
1,6
2,2
2,0
1,8
1,8
1,7
1,7
2,3
1,7
Ostali povrati
-3,1
-1,2
-0,9
-1,9
-1,0
-1,0
-0,5
-0,6
-0,9
-0,6
-0,9
-1,0
Direktni porezi
17,3
23,6
53,0
40,0
31,6
38,1
29,6
29,4
28,2
27,7
28,4
39,0
Prihodi od poreza na dobit
8,7
10,7
35,1
23,6
13,5
20,0
12,4
11,0
11,1
10,6
11,0
15,9
Prihodi od poreza na dohodak
8,1
12,1
16,9
15,5
17,2
17,2
16,3
17,4
16,3
16,0
16,5
22,0
II
III
IV
VI
VII
VIII
IX
XI
XII
351,0
325,1
351,2
378,0
399,9
410,0
407,2
444,6
435,8
420,7
428,7
434,1
203,2
206,9
223,5
232,2
252,9
255,8
257,3
277,7
273,8
273,7
272,5
266,9
PDV na uvoze
104,7
150,9
175,3
182,1
187,1
195,5
197,5
198,9
204,6
194,8
204,8
222,5
145,9
114,5
97,3
108,1
122,8
106,9
124,0
137,0
132,8
129,4
129,2
117,6
0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
0,0
0,0
0,1
0,1
0,0
0,0
0,2
0,2
0,0
0,0
0,2
0,4
0,2
0,1
0,1
0,2
0,1
0,1
Ostalo
2,1
2,4
1,9
2,5
2,3
1,9
2,3
2,8
2,3
2,1
2,4
3,1
-49,8
-61,2
-51,0
-60,6
-59,6
-48,9
-66,7
-61,0
-66,2
-52,8
-64,0
-76,5
16,6
22,2
26,6
24,7
24,9
26,1
24,4
25,5
28,0
26,8
27,1
29,3
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
107,9
76,0
78,0
95,2
95,2
102,9
97,3
109,5
104,8
93,0
102,2
111,6
Uvozni pr.
65,2
52,5
54,9
61,6
57,6
61,7
65,9
67,4
59,0
58,7
65,1
64,1
U zemlji
42,7
23,6
23,1
33,6
37,5
41,2
31,4
42,2
45,8
34,3
37,0
47,6
Putarina
23,0
19,2
22,3
25,6
26,6
24,4
27,9
31,1
28,1
26,1
26,3
26,4
1,1
1,2
1,8
1,5
1,3
1,5
1,6
1,4
1,4
1,3
1,4
1,7
Ostali povrati
-0,8
-0,3
-0,9
-1,2
-1,1
-0,6
-1,2
-0,6
-0,3
-0,3
-0,7
-1,8
Direktni porezi
Direktni porezi
Porezi na dohodak i dobit
Porez na imovinu
Indirektni porezi
PDV
Povrat PDV
Ostalo

Indirektni porezi
PDV
Povrat PDV
Carine
Porez na promet
Akciza
Ostalo
1,0
17,1
19,6
40,0
68,3
20,9
22,5
20,3
20,1
21,2
38,9
23,0
29,6
Prihodi od poreza na dobit
9,4
10,8
29,2
57,6
11,8
12,1
9,7
9,7
10,0
28,9
11,1
15,1
Prihodi od poreza na dohodak
7,1
8,1
9,9
9,8
8,3
9,5
9,6
9,4
10,4
9,1
11,0
13,4
142 |
Ostali direktni porezi
0,6
0,7
II
III
IV
VI
VII
VIII
IX
XI
XII
351,7
316,9
322,8
335,6
355,0
365,1
420,0
397,7
409,9
417,1
364,8
392,1
254,3
209,2
191,4
213,1
222,7
235,1
255,8
239,8
261,6
255,2
242,8
246,6
PDV na uvoze
126,3
151,9
174,9
177,3
161,5
178,3
182,6
165,6
178,5
183,0
166,2
197,3
168,1
109,4
106,1
100,2
117,5
116,8
124,4
136,5
134,9
125,1
126,1
126,3
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
0,1
0,1
0,0
0,0
0,1
0,1
0,1
0,4
0,1
0,2
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,2
0,0
0,2
Ostalo
2,6
1,9
2,3
1,6
1,7
1,8
2,4
1,7
2,0
2,1
2,0
2,7
-42,8
-54,4
-92,0
-66,3
-58,2
-61,9
-53,7
-64,1
-53,8
-55,1
-51,6
-80,0
22,3
27,7
33,2
32,4
27,9
28,5
29,7
27,6
30,0
30,1
26,7
30,8
0,4
0,7
0,6
1,0
0,6
0,5
0,7
0,5
0,3
0,6
0,2
6,5
Akciza
61,7
65,4
81,8
71,5
84,9
89,7
104,9
98,2
89,4
96,6
72,7
82,6
Uvozni pr.
49,1
44,2
55,9
45,4
53,4
57,6
74,0
62,4
53,9
61,5
40,9
47,7
U zemlji
12,6
21,2
25,9
26,1
31,5
32,1
30,9
35,7
35,5
35,1
31,8
34,8
Putarina
12,0
13,3
15,4
16,7
17,9
10,7
27,5
30,3
27,2
33,4
21,4
24,5
1,0
1,1
1,3
1,4
1,5
1,4
1,8
1,8
1,7
1,6
1,4
1,6
Ostali povrati
-0,2
-0,5
-0,8
-0,4
-0,5
-0,9
-0,4
-0,4
-0,4
-0,4
-0,5
-0,6
Direktni porezi
15,3
20,3
47,1
56,1
23,4
20,4
20,0
23,7
22,5
18,9
17,1
49,6
14,2
18,6
45,4
55,0
22,3
19,3
18,8
22,5
21,5
17,9
16,2
46,5

Indirektni porezi (i sredstva sa JR)
PDV
Povrat PDV
Carine
Porez na promet
Ostalo

Ostali poreski prihodi
1,0
1,1
1,0
1,2
1,0
1,2
0,9
1,0
0,9
1,1
0,9
0,9
1,1
1,7
II
III
IV
VI
VII
VIII
IX
XI
XII
370,2
325,0
405,8
424,6
415,1
409,4
479,2
419,2
468,0
442,6
390,4
374,8
247,3
183,8
257,3
260,5
256,9
253,7
311,8
266,2
313,2
284,6
252,7
231,3
PDV na uvoze
149,5
200,9
217,0
234,0
222,7
228,6
246,4
228,2
249,5
250,6
201,8
221,6
PDV
1,0
0,9
1,1
1,1
0,9
1,8
0,9
3,1
128,9
100,4
94,8
100,0
102,4
109,4
124,0
125,1
128,2
127,2
123,0
118,5
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
0,0
0,2
-0,1
0,1
0,1
0,2
0,1
0,3
0,1
0,2
0,1
0,1
0,1
0,1
0,0
0,4
0,1
0,1
0,0
Ostalo
1,2
1,0
1,1
1,9
0,9
1,2
1,1
0,8
1,3
1,2
-32,6
1,1
118,6
-55,7
-74,6
-70,2
-85,3
-60,1
-88,1
-65,7
-94,6
-73,5
2,1
111,1
40,8
58,2
62,3
66,8
61,6
60,9
52,1
46,0
53,0
56,9
45,8
47,3
0,5
1,5
0,9
0,7
1,7
0,9
0,9
1,1
0,6
0,7
0,8
0,8
Akciza
67,8
66,6
70,0
79,0
77,8
77,7
95,0
87,4
82,3
82,2
74,9
79,0
Uvozni pr.
53,9
55,0
57,9
65,9
64,2
64,0
76,9
71,4
68,0
68,7
61,3
64,2
U zemlji
13,9
11,6
12,1
13,1
13,5
13,6
18,1
16,0
14,3
13,5
13,6
14,8
Putarina
12,7
14,4
14,0
16,6
16,2
15,0
18,1
17,4
17,7
16,9
14,7
15,8
1,4
1,4
1,8
1,5
1,6
1,7
1,6
1,4
1,6
1,8
1,7
1,5
Ostali povrati
-0,4
-0,9
-0,6
-0,7
-0,6
-0,3
-0,4
-0,3
-0,4
-0,5
-0,2
-0,9
Direktni porezi
17,3
30,9
40,6
42,1
23,7
25,0
25,0
23,7
23,0
23,9
20,4
53,2
8,0
18,8
26,6
27,4
11,0
10,1
10,1
8,0
8,7
8,9
6,7
14,5
9,3
12,2
14,0
14,7
12,7
15,0
14,9
15,6
14,3
15,0
13,7
38,7
II
III
IV
VI
VII
VIII
IX
XI
XII
Porezni prihodi
338,3
318,9
378,0
372,8
425,9
413,2
459,9
458,8
410,4
461,3
422,6
442,5
321,0
296,6
339,4
356,4
407,8
393,9
439,4
441,7
394,3
444,1
402,8
438,7
PDV
202,6
182,6
203,8
207,2
246,8
247,1
272,1
265,8
245,9
272,5
255,0
267,3
PDV na uvoze
126,6
144,9
180,5
184,9
197,4
188,8
207,2
207,3
189,9
221,3
206,1
211,0
111,6
82,5
81,4
90,9
96,1
99,1
109,8
107,2
108,9
108,7
106,9
101,7
0,1
0,1
0,0
0,0
0,1
0,0
0,1
0,0
0,1
0,0
0,0
0,0
0,2
0,4
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
Povrat PDV
Carine
Porez na promet
Ostalo
Ostalo
Povrat PDV
Carine
Porez na promet
0,9
0,9
1,3
1,1
1,3
1,5
1,0
0,5
1,2
0,9
1,1
1,7
-36,9
-46,1
-59,6
-69,8
-48,0
-42,3
-46,1
-49,2
-54,2
-58,5
-59,2
-47,2
35,3
41,5
52,1
52,9
58,4
53,6
58,7
60,2
56,3
65,6
58,8
62,3
0,7
1,5
0,8
1,1
0,9
0,7
0,9
1,0
1,1
1,5
1,0
20,5
143 |
Akciza
68,3
57,4
68,0
78,8
83,3
76,8
88,4
94,9
73,9
85,0
70,7
73,7
Uvozni pr.
53,7
47,6
54,2
64,7
65,5
61,3
70,3
75,3
61,9
71,1
57,3
60,9
U zemlji
14,6
9,9
13,8
14,1
17,8
15,5
18,1
19,6
12,0
13,9
13,4
12,8
Putarina
13,7
11,9
13,9
16,3
17,0
14,8
18,1
18,8
15,8
17,5
15,2
14,0
Ostalo
1,0
2,0
1,4
1,1
1,9
1,6
1,4
1,3
1,5
2,4
2,2
1,4
Ostali povrati
-0,5
-0,4
-0,5
-1,0
-0,5
-0,7
-0,2
-0,3
-0,2
-0,4
-0,2
-0,4
Direktni porezi
17,3
22,4
38,6
16,4
18,2
19,3
20,5
17,1
16,2
17,2
19,8
3,8
6,2
12,6
27,5
5,3
7,3
8,7
8,6
6,2
6,0
6,1
8,2
13,3
11,1
9,8
11,1
11,1
10,9
10,6
11,8
10,8
10,1
11,1
11,6
-9,6
Neporezni prihodi
10,0
18,4
25,1
20,2
18,1
16,8
109,9
24,5
19,1
27,8
42,9
100,7
II
III
IV
VI
VII
VIII
IX
XI
XII
190,7
322,6
323,6
315,9
366,4
351,2
357
388,5
388,9
401,1
355,2
343,7
PDV
57,3
212,7
203,7
194,4
224,3
215,4
215,6
226,4
242,6
249,2
208,5
198,6
PDV na uvoze
56,5
102,6
136,7
134,2
165,7
159,2
161,1
178,5
172,1
184,3
177,8
184,7
0,8
100,7
75,9
76,6
75,4
80,2
78
83,5
108,1
106,2
95,8
72,2
0,1
0,7
0,1
0,3
0,1
0,2
2,1
0,3
0,1
0,2
0,2
0,3
0,1
0,2
0,1
0,1
0,1
0,2
0,3
0,8
0,5
0,5
0,7
0,8
0,8
-11,2
-17,5
-17,2
-24,7
-24,5
-36,5
-38,3
-42,2
-66
-59,5

0,1
9,4
Ostalo
Povrat PDV
Carine
0,1
0,2
33,3
30,8
41,5
39,3
49,1
47
47,4
52,2
51,9
55,7
53,7
55,9
Porez na promet
25
10,6
4,4
3,2
2,2
1,9
2,5
1,4
1,9
1,4
1,3
Uvozni akcizni proizvodi
7,8
0,2
0,2
0,1
0,1
Domai akcizni proizvodi
1,1
0,2
0,1
0,1
0,1
0,4
Ostali proizvodi
9,4
4,1
2,3
1,2
1,2
0,9
0,8
1,2
0,7
0,9
0,8
0,5
Na usluge
6,5
1,7
0,9
0,7
0,4
0,4
0,3
0,4
0,5
0,3
0,5
Ostalo
0,2
0,3
0,2
0,7
0,9
0,7
0,6
0,6
0,2
0,4
0,2
0,2
Akciza
62,8
56,9
63,1
66,4
74
72,2
76,1
88,1
77,1
77
75,1
72,9
Uvozni proizvodi
50,5
45,7
48,4
54,1
58
57,5
61,9
70,1
62
62,4
62,2
58,9
U zemlji
12,3
11,2
14,7
12,3
16
14,7
14,2
18,1
15,1
14,6
12,8
14
Putarina
11,9
11,2
12,1
14,3
15,9
14,3
15,8
18,6
15,3
16,4
15,9
15,1
0,4
0,5
Ostalo
Ostali povrati
Direktni porezi
0,7
0,7
0,9
0,9
0,9
0,9
1,1
1,1
1,2
-1,9
-2,2
-1
-0,7
-0,6
-0,4
-0,4
-0,2
-0,5
-1,3
25,7
15,3
21,3
31,5
14,7
16,1
17
18,6
18,1
29,3
17,4
18,7
6,9
10,3
20
3,6
3,4
5,5
5,6
5,5
4,2
5,3
9,3
8,4
10,9
11,4
11
12,7
11,5
13
12,7
23,4
13,2
13,4
16,5
Izvjetaj ne ukljuuje neusklaene prihode prikupljene na JR

UIO.
144 |
PRILOG 2: Rezultati provedenog istraivanja
Olivera uri
From:
Boris Grubesic
Fax ++387 33 707 463
To:
"Belma.Ahmagic@hypo-alpe-adria.com"
<Belma.Ahmagic@hypo-alpe-adria.com>
Date:
19.10.2012 13:06
Subject:
info
<Boris.Grubesic@tuzilastvobih.gov.ba>
e-mail adresa: info@tuzilastvobih.gov.ba

PREDMET: Zahtjev za pristup informacijama
Potovani,
Potovana Belma,
Molim Vas, da mi omoguite pristup informacijama i to:
Statistiki podaci za krivino djelo Poreske utaje (lan
210 Krivinog zakona BiH) za period 2008-2011. i to:
ukupan broj predmeta (broj rijeenih i broj

predmeta u postupku),
ukupan broj nerijeenih predmeta,
ukupan broj poinioca krivinog djela,
ukupan broj podnesenih optunica i broj
optuenih lica,
iznos povrata nezakonito pribavljene koristi
(KM),
iznos ukupno prikupljenih kazni (KM),
ukupno godina izdejstvovanih kazni zatvora.
Podaci su potrebni za metodoloki dio istraivanja

magistarskog rada na temu Poreske utaje, kod prof. dr
Mersida Sueska na Fakultetu za kriminalistiku,
kriminologiju i sigurnosne studije u Sarajevu.
Podatke moete poslati na mail
belma.ahmagic@hotmail.com ili potom na adresu Azize
airbegovi 128/13, 71 000 Sarajevo.
U prilogu Vam dostavljam kopiju identifikacionog
dokumenta i indeksa.
Tuilatvo/Tuiteljstvo BiH cijeni i podrava svako

istraivanje koje moe poluiti razultate od znaaja za
rad ove institucije. Svjesni smo ozbiljnosti i znaaja
Vaeg rada, kao i studioznog pristupa prikupljanju
informacija koji imate. Meutim, o informacijama koje
traite, Tuilatvo/Tuiteljstvo BiH ne vodi posebne
evidencije. Traeni podaci se mogu dobiti jedino
pretraivanjem evidencija, koje ova institucija vodi, te
analizom i objedinjavanjem na taj nain prikupljenih
podataka. Takav proces zahtjeva ljudske i materijalne
resurse, kojima Tuilatvo/Tuiteljstvo BiH u ovom
trenutku, ne raspolae. Iz ovih razloga, upuujemo Vas
na koritenje podataka, koje moete nai u godinjim
informacijama o radu Tuilatva, koje se nalaze na naoj
web stranici www.tuzilastvobih.gov.ba ili direktno na
linkuhttp://www.tuzilastvobih.gov.ba/?opcija=sadrzaj&k
at=12&id=36&jezik=b . Izraavamo svoje aljenje zbog
ovakvog stanja stvari i elimo Vam uspjeh u Vaem
daljem profesionalnom i akademskom
usavravanju. Napominjemo, da se u Tuilatvu BiH
zahtjevi za pristup informacijama sa pozivanjem na
Zakon o slobodi pristupa informacijama u BiH,
razmatraju u skladu sa odredbama tog Zakona, samo
ukoliko su podneseni neposrednom predajom ili putem
pote. Obavjetavamo Vas da cijenite da je na ovaj nain
odgovoreno i na Va zahtjev iste sadrine, koji ste poslali
Tuilatvu BiH putem fax-a.
Unaprijed zahvaljujem.
S potovanjem,
Sarajevo, 18.10.2012.
Podnositelj zahtjeva:
dipl. ecc Belma Ahmagi
S potovanjem,
mr. sci. Boris Grubei
Rukovoditelj Odjela za odnose s javnou Tuiteljstva
BIH Head of the Public Relations Department of the
Prosecutor's Office of BIH
tel:+387 33 707 113
fax:+387 33 707 463
mob:+387 61 483 339
boris.grubesic@tuzilastvobih.gov.ba
www.tuzilastvobih.gov.ba
145 |
UPRAVA ZA INDIREKTNO
OPOREZIVANJE BIH
Sredinji ured UIO
Bana Lazarevia bb
78 000 Banja Luka
Potovani,
Molim Vas, da mi omoguite pristup informacijama
i to: Statistiki podaci za krivino djelo Poreske
utaje (lan 210 Krivinog zakona BiH) za period
2008- 2011, i to:
-
pravna
kvalifikacija
procesuiranih
Izvjetaja od strane Uprave za indirektno
oporezivanje prema Tuilatvu BiH,
podaci o starosnoj dobi poinioca
krivinih djela,
podaci o strunoj spremi poinioca
krivinih djela,
broj podnesenih Izvjetaja o postojanju
osnova sumnje da je izvreno krivino
djelo poreske utaje,
visina tete u KM za krivino djelo
Poreske utaje,
svi ostali pokazatelji koji ukazuju na obim
izvrenja krivinog dijela, kao i
eventualnu strategiju UIO.
Informacije, podaci su potrebni za metodoloki dio

istraivanja magistarskog rada na temu Poreske
utaje, kod prof. dr Mersida Sueska na Fakultetu
za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije
u Sarajevu. Podatke moete poslati na mail
belma.ahmagic@hotmail.com ili potom na adresu
Azize airbegovi 128/13, 71 000 Sarajevo.
U prilogu Vam dostavljam kopiju identifikacionog
dokumenta i indeksa.
S potovanjem,
Sarajevo, 18.10.2012.
146 |
FEDERALNA UPRAVA POLICIJE

Odsjek za odnose s javnou
Mehmeda Spahe 7
From: Pitanja FUP (pitanja@fup.gov.ba)

Sent: Tuesday, December 04, 2012 8:04:11 AM
To: belma ahmagic
(belma.ahmagic@hotmail.com)
71 000 Sarajevo

Potovani,
Molim Vas, da mi omoguite pristup informacijama,

i to:
- statistiki podaci iz oblasti stanja kriminaliteta u
Federaciji BiH za period 2008- 2011. godina, a koje
se odnose na krivino djelo Poreske utaje (lan 210
Krivinog zakona BiH).
Potovana,
Kako sam obavjeten, Vi ste u ranijoj telefonskoj
korespodenciji s naom uposlenicom Adelom
obavijeteni da je KD-o Poreska utaja, koje je
inkrimisano Krivinim zakonom Bosne i
Hercegovine u lanu 210, iskljuiva nadlenost
dravnih policijskih agencije, te shodno tome,
zahtjev trebate uputiti istima.
U evidencijam Federalne uprave policije za period
2008-2011, tanije u 2011. godini registrirano je 1
(jedno) krivino dijelo "Poreska utaja lan 210 KZ
BiH" , za to je prijavljeno 1 (jedno) lice.
Informacije, podaci su potrebni za metodoloki dio

istraivanja magistarskog rada na temu Poreske
utaje, kod prof. dr Mersida Sueska na Fakultetu
za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije
u Sarajevu. Podatke moete poslati na mail
belma.ahmagic@hotmail.com ili potom na adresu
Azize airbegovi 128/13, 71 000 Sarajevo.
Unaprijed zahvaljujem.
S potovanjem,
Sarajevo, 09.10.2012.
___________________
147 |
BELMA AHMAGI
JMBG: 0303988175032
Azize airbegovi 128/13
Kontakt telefon: 061 841 769
E- mail: belma.ahmagic@hotmail.com
DRAVNA AGENCIJA ZA ISTRAGE I ZATITU

Adema Bue 102
71000 SARAJEVO
Na osnovu Zakona o slobodi pristupa informacijama u Bosni i Hercegovini, traim da mi omoguite pristup
slijedeim informacijama:
- slubeni izvjetaji o broju izvrenom krivinom djelu i broju poinioca za period 2008-2011. godine,
- evidencije (statistike) oduzetih predmeta, vraenih predmeta, izvrenih pretresa, pozvanih osoba, osoba lienih
slobode, krivini upisnik, upotrebe sredstava prinude, predmeta u radu za period 2008-2011. godine,
- krim. obavjetajni podaci vezano za krivino djelo Porezne utaje (lan 210. Krivinog zakona BiH),
- informacije, analize i procjene za krivino djelo Porezne utaje (lan 210. Krivinog zakona BiH) za period 20082011. godine,
- saradnja sa institucijama drugih drava, meunarodnih i regionalnih organizacija i entitetskih organa i institucija.
Podaci su potrebni iskljuivo za metodoloki dio istraivanja magistarskog rada na temu Poreske utaje, kod prof. dr
Mersida Sueska, na Fakultetu za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije u Sarajevu.
Zaokruite nain na koji elite pristupiti informacijama:
a) neposredan uvid,
b) umnoavanje informacije ili
c) slanje informacije na mail ili kunu adresu.
_____________________________
POTPIS PODNOSIOCA ZAHTJEVA

Prilog:
Kopija identifikacionog dokumenta- line karte
Kopija indeksa- dokaz o studiju
148 |
149 |

Poreske Utaje

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Poreske Utaje

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Poreske Utaje

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIVERZITET U SARAJEVU

FAKULTET ZA KRIMINALISTIKU, KRIMINOLOGIJU I SIGURNOSNE

Sarajevo, juli 2013. godine

ZAVRNI RAD NA DRUGOM CIKLUSU STUDIJA

Student: Belma Ahmagi

Sarajevo, juli 2013. godine

Kao studentica drugog ciklusa studija na Fakultetu za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne

Sarajevo, juli 2013. godine

Dipl. ecc. Belma Ahmagi

SAETAK RADA .................................................................................................................... 6

METODOLOKI OKVIR RADA .................................................................................. 9

II. KRIMINALITET U OBLASTI POREZA ................................................................... 15

Poreski principi (principi oporezivanja) .................................................................... 15

Porezni sistem kao fiskalni instrument drave .......................................................... 17

Efekti oporezivanja .................................................................................................... 22

Porezni oblici koji su propisani poreznim zakonodavstvom Bosne i Hercegovine... 24

Indirektni porezi i uloga Uprave za indirektno oporezivanje BiH ..................... 25

Direktni porezi i uloga Porezne uprave Federacije Bosne i Hercegovine .......... 33

Budui pravci kretanja fiskalnog federalizma u BiH ................................................ 38

Kriminalitet u oblasti poreza ..................................................................................... 45

Izbjegavanje plaanja poreza kao pojavni oblik ekonomskog kriminaliteta u BiH .. 48

III. POREZNA UTAJA/ EVAZIJA ..................................................................................... 52

Pojam porezne utaje/ evazije ..................................................................................... 52

Siva (neformalna) ekonomija i porezna utaja ............................................................ 54

Vrste porezne utaje/ evazije ....................................................................................... 66

Zakonita porezna utaja/evazija ........................................................................... 66

Nezakonita porezna utaja/evazija ....................................................................... 68

Krivino djelo: Porezna utaja i prevara ..................................................................... 73

Uporedna analiza krivinopravnih odredbi ............................................................... 80

Neplaanje poreza .............................................................................................. 79

Posljedice porezne utaje/ evazije ............................................................................... 85

Funkcija poreske utaje ........................................................................................ 87

IV. SUZBIJANJE I SPREAVANJE POREZNE UTAJE ............................................... 88

Odgovor drave- mjere za borbu protiv nezakonite poreske evazije ........................ 91

Laferova kriva .................................................................................................... 91

Poreska utaja u BiH u ciframa ............................................................................ 95

Modeli poreske utaje/ evazije .................................................................................... 95

4.2.1. Modeli PDV prevara ............................................................................................... 95

Uloga Porezne uprave FBiH u sankcioniranju poreznih prekraja .......................... 100

Kazne zbog nepotivanja procedure rigistriranja ............................................. 101

Kazne zbog nepodnoenja poreznih prijava ..................................................... 101

Kazne zbog prijavljene manje od stvarne porezne obaveze ............................. 103

Kazne zbog nepodnoenja obavijesnih i prijava poreza po odbitku ................ 105

Borba protiv utaje poreza na dohodak od samostalne djelatnosti ........................... 115

4.4.1. Zakonski okvir poreza na dohodak od samostalne djelatnosti .............................. 116

Pojavni oblici utaje poreza na dohodak od samostalne djelatnosti .................. 117

4.4.3. Primjer potpune utaje poreza na dohodak i rada na crno u kontinuitetu od

Prijavljivanje na minimalnu plau.................................................................... 121

4.4.5. Primjer neplaanja doprinosa s osnove rada na crno i s osnove manje

VI. ZAKLJUAK ............................................................................................................... 135

VII. KORITENA LITERATURA ..................................................................................... 139

PRILOG 1: Institucije BiH, entiteti i prihodi od neizravnih poreza koje prikuplja

U ovom radu e biti rijei o poreznom sistemu, poreskim principima, ekonomskom

U radu je prikazan nain krivinopravne zatite poreza u Bosni i Hercegovini, kako za

Za razliku od legalnog izbjegavanja poreznih obaveza i njihovog plaanja, koje se odvijaju u

Percepcija poreznih obveznika o pravinosti poreznog sistema, percepcija o potenom,

U pravilu, uinci mjera porezne politike treba da korespondiraju s prethodno postavljenim

Porezni sistem, zbog sloenosti dejstva (fiskalnog, makroekonomskog, mikroekonomskog,