Professional Documents
Culture Documents
Trade Union Training Module For Women (Sinhala)
Trade Union Training Module For Women (Sinhala)
ISBN 978-955-1770-18-1
jD;a;Sh i;s ;=< ldka;d kdhl;ajh
ldka;dj iy udOH iduQyslh
m%:u uqKh
2015 ckjd
rpkh
kS;s{ Yd,d oj;a;
ixialrKh
iqld fmfrd
inJlrKh
iqf,dapkd fld<Uf.a | f,dhqoka ch;%%d
;%
ouhka;s uq;=l=udrf.a
ljrh iy msgq ie,iqu
wd' m%shoYkS
uqKh
.af,da ms%skax jlaia
wkq.%yh
m%ldYkh
wka;.;h
yekau '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' 5
mqyqKqlrejdg Wmfoia iy yekau
fudhq,h 1 ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' 11
iaa;%S-mqreI iudcNdjh iy jD;a;Sh is;sh
fudhq,h 2 ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' 43
Y%uh" ldka;dj iy jD;a;Sh i;s whs;sjdisl
fudhq,h 3 ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' 87
jevf,dalh ;=< ia;%S-mqreI iudkd;au;djh m%jOkh
'''
kSug
e
a
h
.
d
d
k
y
iy
nd f
g
f
S
u
e
k
.
r
l
d
E
o
<
s
yel
<
au;djh
l
a
s
k
l
h
s
;
;
i
d
h
jD;a;S
u dk
yekau
jevlrk ia:dkfha iudkd;au;djh <dlr .ekSug iy kd.ekSug jD;a;Sh
i;shlska l< yels oE fndfydah' w;S;fha" Y%S ,xldfjka ysjQ ldka;d kdhsldjka
jD;aa;Sh i;s l%shdldrl Tiafia jevlrk ldka;djkaf.a whs;sjdisl rdYshla
kdf.k ;sf' llre whs;Ska i|yd igka l< fuu ldka;dfjda bka fkdkej;S
uyck iqN isoah iy fmd iudch fjkqfjka kS;s imdokh lrk uKav,j,g
;rfldg foaYmd,k kdhl;ajh olajdo .shy'
jD;a;Sh i;s fndfyduhla mS;Djd iy mqreI uQ,sl f,iska l%shd lrhs' ldka;djka
fndfyduhla jD;a;Sh i;s kdhl;aj ugu ;ju;a <dlr f.k fkdue;' ldka;dfjda
Y%u fj<|m, ;=< wvq iudc wdrlaIdj" wvq f;dard .ekS iy wvq jegqma iys; /lshdj,
fhfo;s' Tjqka fndfyda g wiSre jev mirhka iy widOdrK fiajd fldkafoais u;
jevlrk w;r ;u jD;a;Sh ;h inkaOfhka n,mE lsug jD;a;Shuh jYfhka
ixOdkh fkdfuka wvq .kqfokqldr n,hla iys;j Y%u fj<|fmd< iy /lshd
ia:dkfha fkdfhla widOdrKhkag ,laf' fuys u;l ;nd.; hq;af;a ie,lsh hq;=
ugf ldka;d m%;sY;hla ;SrK .kakd uKav,j, ksfhdackhjk f;la iy ldka;d
y`v ;SrK .kakd uKav, ;=< me;sfrkf;la ldka;djkaf.a m%Yakj,g m%udKj;a
ie,ls,a,la fyda wjOdkhla fkd,efnk njhs' mj;sk fuu wjdisodhl ;;a;ajhka
fukau ndOl f;aref.k jD;a;Sh i;s ldka;djkaf.a l=i,;d iy kdhl;aj
jOkh je hqKq lssu fjk ljrodg;a jvd w;HdjYH fohls' f ksid jD;a;Sh
i;s Tiafia ldka;djka ixOdk.; lssu" Tjqkaf.a wjYH;d iy whs;Ska ksfhdackh
lsu fjkqfjka n,.ekau iy jD;a;Sh i;s kdhl;ajfhka m%cd kdhl;ajh fj;
ldka;djka fhduq lsu hq.fha wjYH;djhls' fuu wjYH;djh is;ays ;ndf.k jD;a;Sh
i;sh ia;S%s weiska uYkhfldg jD;a;Sh i;sh ;=<g ia;%Ss-mqreI iudkd;au;djh
<dlr .ekSug jD;a;Sh i;s ldka;djka n,i;= lsu iy Tjqkaf.a kdhl;ajh
jOkh lssu fuu w;afmdf;ys m%Odk mrud:hhss'
jD;a;Sh i;s ldka;djkaf.a kdhl;ajh kexu i|ydjk tu m%Odk mrud:h" my;
wruqKq Tiafia <dlr .ekSug n,dfmdfrd;a;= f'
1. llre ldka;djkaf.a ;;a;ajh k`.disgqug wjYH whs;Ska iy m%;Ska
inkaOfhka wjfndaOh mq,a lsu'
2. jD;a;Sh i;s md,kh lsu iy jD;a;Sh i;s ;=< ldka;d kdhl;ajh
m%jOkh i|yd wjYH l=i,;d iy wdl,am ixjOkh lsu'
5
m<uqjeks fudhq,h
m<uq fudhq,fhka jD;a;Sh i;s ldka;djka mqyqKqlrefjl= f,i ;u iudlhska
oekqj;a lsug we;s j.lSu;a" jD;a;Sh i;s ;=<u wNHka;r mqyqKqlrejka
isf jeo.;alu;a wjOdrKh lrhs' ;u whs;sjdisl inkaOfhka oekqj;a
ug ndysr im;aodhl myiql ,nd .ekSug jvd ;u jD;a;Sh i;sh ;=<u
mqyqKq ix;hla f.dvk.d .ekSu jD;a;Sh i;sfha ;sridr;ajhg jeo.;a f'
fYaIfhka jD;a;Sh i;s ldka;dj mqyqKqlrefjla f,i jOkh fuka wehf.a
ikaksfok yelshdj iy wka whf.a wjOdkh ;udf.a bm;a lsu fj; r|jd
;nd .ekSf yelshdj jOkhlr .kshs' jD;a;Sh i;s ldka;djg mqyqKqlrefjl=
f,i l=i,;d ixjOkhlr .ekSug Wmldrjk Wmfoia iy uQ,Ou m<uqjk
fudhq,h ;=< wvx.= f' fuu.ska jD;a;Sh i;s ldka;djka oekqj;a lsug
wod<j ia;%SsmqreI iudcNdjhg ixf wdldrhg mqyqKq jevigyklg iQodk
jkafka flfiao hk ldrKh fukau mqyqKqlrejka iska mqyqKqjg fmr iy
mqyqKqj ;=< oek.; hq;= uQ,sl lreKq inkaOfhka wjOdrKh lrhs'
fojeks fudhq,h
fojeks fudhq,fhka wjOdrKh flfrkafka jD;a;Sh i;s ;=< iaa;%S-mqreI
iudcNdjh iy jD;a;Sh i;sj,g wod< uQ,sl ixl,am ms<sn|jh' jevlrk
ldka;djka fndfyduhla /lshd lrkafka wu;a lafIa;% ;=<h' tfukau fiajd
ia:dkh ;=< fuu ldka;djka nyq;rhla fokd widOdrKhg iy iQrdlEug
f.dre f' f ksidu jevlrk ldka;djkaf.a ;;a;ajh k`.disgqu msKsi
jD;a;Sh i;sj,g b;d jeo.;a ldhNdrhla bgql< yelsh' fYaIfhka ldka;d
fiajlhskaf.a jk ;;a;ajh k`.disgqu" /lshd iqNidOk <dlr .ekSu" iudk
jevg iudk jegqma ,nd .ekSu hkdh inkaOfhka n,mE lsug jD;a;Sh
i;shg yelshdjla we;'
f;jeks fudhq,h
f;jk fudhq,fha wruqK jkafka mqyqKqjkakd fj; Y%uh" ldka;dj iy jD;a;Sh
i;s whs;sjdisl ms<sn|j ukd wjfndaOhla ,nduhss' ukao ixOdkh ug we;s
whs;sh iEu jD;a;slfhl=gu we;s udkj yslula jk neks' tfy;aa ldka;djka
Yd, m%udKhla Y%u n,ldh ;=< ksfhdackh jqj;a Tjqkaf.ka fndfyduhla ;u
jD;a;Sh i;s whs;sjdisl ms<sn|j ;ju;a wjfndaO lrf.k fkdue;' tuksid
fuu fudhq,h Tiafia ixOdkh u iy jD;a;Sh whs;sjdisl N=la;s `ug
ldka;djkag we;s whs;sh ms<sn|j wjOdrKh lrkq ,nhs'
y;rjeks fudhq,h
y;rjk fudhq,h ;=<ska jevf,dalh iy jD;a;Sh i;s ;=< ia;%S-mqreI
iudkd;au;dh m%jOkhg wod< uQ,sl uQ,Ou ms<sn| wjOdkhg ,lalrhs'
fiajdfhdaclhska iy fiajlhska w;r hym;a in|l f.dv ke.Sug jD;a;Sh
i;sj,g l< yels foaa fndfydah' tfiau kS;sfhka ;yjqrelr we;s whs;Ska iy
fiajl wjYH;d imqrd,ka jevlrk ia:dkfha iduh iy iudkd;au;djh
wdrlaId lsug jD;a;Sh i;sj,g Yd, ldhNdrhla l< yelaflah' f ksid
y;r jeks fudhq,h ;=<ska jD;a;Sh i;s ;=< ia;%SmqreI iudkd;au;djh ;yjqre
lsug wjYHjk uQ,sl uQ,Ou inkaOfhka l;d lrhs'
miajeks fudhq,h
miajeks fudhq,fhka jD;a;Sh i;s jOkh iy ia;%Ss-mqreI iudcNdh
uQ,m%jdy.; lsu ms<sn|j wjOdkh fhduq lrhs'
ldka;djkaf.a kdhl;aj ixjOkfhka muKla jD;a;Sh i;sj, fjkila oelsh
fkdyel' f i|yd ia;%Ss-mqreI iudcNdjh" iudkd;au;djh iy iuidOdrK;ajh
jD;a;Sh i;s ;=< ;yjqre lsug fukau tu ixl,amh ish jevigyka iy
jD;a;Sh i;s m%;sm;a;s ;=<g uQ,m%jdy.; lsu wksjdh idOlhlaj mj;S' tuksid
fuu fudhq,h Tiafia jD;a;Sh i;s jOkh iy jD;A;Sh i;s jHqyhka ;=<
fukau tys l%shdldr ;=< ia;%SmqreI iudcNdh uQ,m%jdy.; lsf jeo.;alu
inkaOfhka lreKq idlPd lrhs'
yhjeks fudhq,h
fuu fudhq,h u.ska flaj,a lsu iy ikaksfokh ms<sn| l=i,;d ixjOkh
lsu wruqKq lrhs' iEu ldka;djlau tl yd iudk f,i iudcdkqfhdackh
fkdue;ss w;r iuyr wjia:djkays we;e ldka;djkag iudcfha ldka;djla
yeish hq;= wdldrh" l;d l< hq;= wkaou fukau l;d l< hq;= ldrKd ms<sn|j
t<eU.;a w.;s.d mQj ks.uk |f.k tlajru fjkiau f,fyis myiq
ldhhla fkdh yel' f ksid ikaksfok yelshdj" flaj,a lsf yelshdj
iy .kqfokqldr n,h kexu msKsi jD;a;Sh i;s ldka;djkag iqfYaI mqyqKq
ieisjdr meje;auo wjYH jkafkah'
y;ajeks fudhq,h
y;ajeks fudhq,h Tiafiaa jD;a;Sh i;s ldka;d kdhl;ajh" ldka;djkaf.a wd;au
Yajdih" iah;aj jOkh" cd,.;u iy n,.ekau hk ixl,am inkaOfhka
wjOdkh fhduqlrk w;r jD;a;Sh i;s ldka;djkag ;u whs;sjdisl kd.kq
msKsi wjYH Od;d ixjOkh ms<sn|jo fYaI wjOdkh fhduq lrhs'
wgjeks fudhq,h
wgjeks fudhq,fhka ldka;djka jD;a;Sh i;s l%shdld;ajh Tiafia
foaYmd,khg inkaO jkafka flfiao hkak ms<sn|j lreKq idlPd lrhs'
fuys jD;a;Sh i;s l%shdld;ajh inkaOfhka f,dalfha fukau Y%S ,xldf
w;S; WodyrKo iu.ska idlPd lrk w;r tys fYaIfhka w;S;fhka wmg
w;aoelS ,nd.; yelafla flfiao hkak ms<sn|j lreKq wjOdrKhg ,lalrkq
,nhs'
tla fudhq,hlg ieis .Kkdjla we;=,;a jk w;r tla ieishla i|yd wju
jYfhka meh ;=kl muK ld,hla .;f' fuu ieis ixOdkh lsf" jD;a;Ssh
i;s ldka;djkag ;u jev fuka neyerj ksoyfia is;=,s jOkh lr.; yels
mirhl fukau ld,h lem l< yels khl tajd ixOdkh lsfuka fuu
mqyqKq w;afmdf;a wruqKq jvd;a fyd`ka iM,lr .; yelsjkq we;'
fudhq,h 1
mqyqKqlrejdg Wmfoia iy yekau
fudhq,h 2
iaa;%S-mqreI iudcNdjh iy jD;a;Sh i;sh
fudhq,h 3
Y%uh" ldka;dj iy
jD;a;Sh i;s whs;sjdisl
fudhq,h 4
jevf,dalh ;=<
ia;%S-mqreI iudkd;au;djh m%jOkh
fudhq,h 5
jD;a;Sh i;s jOkh iy
ia;%S-mqreI iudcNd uQ,m%jdy.; lsu
fudhq,h 6
flaj,a lsu iy ikaksfokh
fudhq,h 7
kdhl;ajh" iah;aj ixjOkh"
cd,.;u iy n,.ekau
fudhq,h 8
jD;a;Sh i;sfhka foaYmd,khg
9
10
fudhq,h 1
mqyqKqlrejdg Wmfoia
iy
yekau
11
yekau
fuu w;afmd; ilialr we;af;a jD;a;Sh i;s ldka;djkag mqyqKqlrejka
f,i ish YlH;d Tmakxjd .kq msKsi;a" jD;a;Sh i;s ldka;djkaf.a
kdhl;ajh jOkh lrkq msKsi;ah' uq,a ieisfha mgkau fuys wka;.;
mqyqKq l%ufo ilialr we;af;a jD;a;Sh i;s ldka;djkaf.a kdhl;ajh
ixjOkh jkq msKsih' kuq;a kdhl;aj mqyqKqj ,eh hq;af;a
ia;%S-mqreI iudcNdjh ;=< kdhl;ajh hk ixl,amh flfia .e
we;aoehs hk wjfndaOh we;slr .ksks' f ksid ia;%Ss-mqreI iudcNdjh"
n,h iy kdhl;ajh flf flfia n,mdkafkaoehs fidhd ne,Su w;sYh
jeo.;a f' fyd| mqyqKqlrefjla u hkq fyd| kdhsldjla ug
iqiql jOkhlr .ekSuls' f ksid m<uq jk fudhq,fha uQ,sl
wfmalaIdj jkafka jD;a;Sh i;s ldka;djkag fyd| mqyqKqlrefjla
ug wjYH oekqu imdokhhs' tu oekqu fuu mqyqKq fudhq,h ;=<
imdokhfldg we;af;a jD;a;Sh i;s ldka;djka fj; ia;%Ss-mqreI
iudcNd ixf;ajh iy kdhl;ajh ms<sn| ye`.Su we;s lrks'
fudhq,h 1
fudhq,h 1
15
8' mqyqKqj mj;ajk ia:dkh iy tys we;s myiql tk kjd;eka" jeisls<s" Yd,dj"
fviala' mqgq hkdfhys ;;a;ajh inkaOfhka l,a;shd lsish oekqula
,nd.ekSu jeo.;ah'
9' fuys m<uqjk ,ehsia;=f we;s mqyqKqjg wod< ,smsjH" mEka" mekai,a" WmlrK"
w;am;s%ld wdh l,a;shd ilia lr.; hq;=j ;sf'
10' tfiau wl riakh we;s g mqyqKqjkakka wmyiq;djhg m;ajk ksid Yd,dj
;=< ksis jd;dY%h ,eug yelsjk wdldrfha iq<x ljq we;aoehs uid ne,Sula
l< hq;=j ;sf' riakh wju lsug Yd,dj ;=< ,s mxld we;aoehs uid
ne,Sulao isl< yelsh' tfia myiql ke;s g tyd fuyd f.khd yels ,s
mxld weKjq ls l< yel'
17
fudhq,h 1
we;aoehs hkak l,ska fidhd ne,Sula lsu jeo.;a f' tjeks myiql fkdue;s
ia:dkhla k myiql we;s fjk;a ia:dkhla fidhd .ekSug fyda tjeks
myiql fjk;a l%u Tiafia <`.dlr .ekSug" WodyrK jYfhka wdik ilialr
we;s wdldrfha Ydj fjkiafldg ksh; ;dlaIK myiql we;s ;ekaj,
m>Kl wdY%s; bm;a ls islsug fyda wu;r ,s.= Nd;d lsu u.ska
Ialr;d u`.yrjd .ekSug mshjr .; hq;= f'
18
17' mqyqKq uOHia:dkh ;=<g meKs miq mqyqKqj mj;ajk Yd,dj fidhd .ekSf
we;sjk wmyiq;d u`.ykq msKsi" mqyqKq uOHia:dkfha m%Odk fodrgqf isg
mqyqKq Yd,dj fj; iy kjd;eka .kakd ia:dk fj; hk Ydk;s B;,j,ska
olajk f,i mqyqKq uOHia:dkhg Wmfoia fokak'
fudhq,h 1
8' tfiau mqyqKq ld,h ;=< we;sh yels .egj,g i fiug inkalrK
lKavdhf flfkl= mqyqKq uOHia:dkh ;=< .gu /` ish hq;= f'
20
fudhq,h 1
21
fudhq,h 1
9' jhs fnda" uhs fld<" fyda *a,sma pd Nd;fha meye,s w;awl=re Nd;d
lsu jeo.;ah'
10' fuhg wu;rj mqyqKqlrejd mqyqKq w;afmd; iy wu;r oekq iys; f,aLk
lshjd fydka iQodk h hq;=h' ia;%S-mqreI iudkd;au;djh hkq b;d ixf
Ihls' f ksid iudkd;au;djh ms<sn|j mqyqKqlrejd ork u;hg fjkia
m%;sreoaO woyia iyNd.sjkakka iska bm;a lsug bv we;' tjka
wjia:djl mqyqKqjg iyNd.sjkakka Wmydihg fyda wmyiq;djhg m;ajk
fkdjk wdldrfhka bjis,sjka;j" iqyoYS,Sj iy ;ldkql+<j mqyqKqlrejdf.a
u;h bm;a l< hq;= w;r mqyqKqlrejd ;u woyia iyNd.s jkakka u;
nf,ka megug W;aidy fkdl< hq;=h' tfiau mqyqKqj ;=< h h ixl,am
inkaOfhka we;sjkakd jQ l,am u;jdo u`.yer tajd inkaOfhka ;elSula
fkdfldg isu o fkdl< hq;= w;r mqyqKqlrejd iska tu l,am u; iy
iuq;Ska idlPdjg ,lafldg ia;%S-mqreI iudkd;au;djh ms<sn|j ksjer
tl;ajhlg meKSug Wo l< hq;= f'
11' ieish w;r;=r ld,fha iyNd.sjkakkag m%Yak
weiSug" woyia iy u;jdo bm;a lsug
mqyqKqlrejd iska f,djla fjka l< hq;=h'
12' mqyqKqj w;r;=re iyNd.sjkakka iska wik ,o
m%Yakj,g ms<s;=re miq wjia:djl mjikafka k
tlS m%Yak tl;=fldg ,shd ;eh yelss fjku
ia:dkhla fjkal< hq;= f' fjku *a,sma pd
tlla f.k fkdokakd m%Yak fuys ,shkak
^Parking Lot& hkqfjka kfldg fjku
ia:dkhla ta i|yd fjka lsu iqiq h'
23
16' jD;a;Sh i;s ksfhda;hska hkq jeys m%cdj f' jeys wOHdmkfhaa
iyNd.sjkakka mqyqKqlrejd f.ka foaYkhla weiSug fyda m>Kl bm;a
lsula muKla n,dfmdfrd;a;= fkdf' jD;a;Sh i;s ldka;djka jeyshka
ksid Tjqka h oekq ugul isk nj u;l ;nd .ekSu wjYH f'
jeysfhda ksrka;rfhka ;ud bf.k .kakd foh ixjdohg iy m%Yakhg
Ndckh lr;s' tfiau Tjqka ;=< ld,hla ;siafia uq,a nei.;a u;jdo" Yajdi"
taldlD;s iy jkdl we;' fndfydag jD;a;Sh i;s iudlhska Tjqka oekqj;a
fldgila h hk ye`.Sfuka ish yels nekaa Tjqkaf.a wNsudkh yE,ajg m;a
fkdjk wdldrhg mqyqKqj isl< hq;=h' tfiau mqyqKqlrejd bm;a lrk u;hg
reoaO u; we;s mqoa.,hskag tu u;jdo ksoyfia m%ldY lsug yels mirhla
mqyqKqlrejd iska ysl< hq;=h'
17' we;e iyNd.sjkakka jemqr l;d lrk w;r we;e msia l;d fkdlr
fyda wvqfjka l;d lr;s' iuyr mqoa.,hska inflda,h fyda ,ecdj ksid
l;d fkdlr isug W;aidy lrkjd h yel' wvqfjka l;d lrk iy l;d
fkdlrk whg l;d lsf Yla;sh we;s lrk m mqyqKqlrejd iska Tjqkag
woyia m%ldY lsf wjia:d Wml%uYS,Sj ilid h hq;af;ah' woyia ,shd oelaug
iEu wfhl=gu wjia:djla ,nd fuka o ieuf.a mQK iyNd.s;ajh ,nd .;
yel' fYaIfhkau l;d lsug mels,Sula we;s whg l;d lsf wjia:d ,nd h
yels iQlaIu l%ufo mqyqKqlrejd oekf.k ish hq;=h'
18' mqyqKqlrejd iyNd.sjkakkaf.a k . wdh oek .ekSuo jeo.;a f' f ksid
ixOdkh lrk wdh;kh iska iyNd.s jk msfia k m%oYkh l< yels
l%uhla ieliSu jvd;a m%fhdackj;a f'
19' mqyqKqjg wod< Ih inkaOfhka jemqr f;dr;=re ,nd.; yelafla fld;ekska
o hkak ms<sn|j mqyqKqlrejd oekish hq;=f' mqyqKq ieishg wod< ld,Sk o;a;"
ixLHd f,aLk" w:l:k" fyda f;dr;=re jevuqj wjidkfha fnod yeu
W;h' tfiau jemqr oekqu ,nd .ekSu i|yd IhdkqnoaO f;dr;=re ,nd.;
yels fmd;am;a" mqoa.,hska iy wka;cd, fj wv inkaOfhka oekqj;a lsu
o iqiq f'
20' fuu mqyqKqf Nd;d lrk h h ixl,am jgyd.; yelsu myiq lrkq
msKsi fhda oYk" PdhdrEm" ;%" isoa wOHk" m%fndaOk l%Ssvd" kdgH fyda
ckl;d wdh fhdod .; yel' > f,djla mqyqKqlrejdg tlu bhjlska
ijka f we;sjk WodiSk nj u yeug iy mqyqKqjg we;=,;a Ihka ;=<
we;s ne?re .;sh u`. yrjd Ydl fyda udkisl vdj ixisjk m%fndaOk
l%Svd (Ice Breaking Exercises) mqyqKqjg we;=,;a lsu mqyqKqlrejdf.a j.lSuls'
fYaIfhka jd wdydrfhka miq jevigyk mj;ajk g jemqr iuQy
l%shdldrl iy m%fndaOk l%Svd we;=,;a l< yelsh'
21' iEu w;a ud;Dldjla wjika jQ miq iyNd.sjkakkag bm;a lsug m%Yak
we;aoehs uid tu m%Yakj,g ksjer ms<s;=re ug yels;dla W;aidy lsu
w;HdjYH f' we;e m%Yakj,g ms<s;=re mqyqKqlrejd fkdokafka k"
24
22' fuhg wu;rj mqyqKqlrejd mqyqKq w;afmd; iy wu;r oekq iys; f,aLk
lshjd fydka iQodk h hq;=h' ia;%S-mqreI iudkd;au;djh hkq b;d ixf
Ihls' f ksid iudkd;au;djh ms<sn|j mqyqKqlrejd ork u;hg fjkia
m%;sreoaO woyia iyNd.sjkakka iska bm;a lsf je yelshdjla we;'
tjka wjia:djl mqyqKqjg iyNd.sjkakka Wmydihg fyda wmyiq;djhg m;a
fkdjk wdldrfhka bjis,sjka;j" iqyoYS,Sj iy ;ldkql+,j mqyqKqlrejdf.a
u;h bm;a lsu l< hq;=f' tfiau mqyqKqlrejd ;u woyia iyNd.sjkakka
u; nf,ka megug W;aidy fkdl< hq;=h' mqyqKqj ;=< h h ixl,am
inkaOfhka we;s jkakd jQ l,am u;jdo u`.yer isug jvd jeo.;a jkafka
mqyqKqlrejd iska tu l,am u; yd iuq;Ska idlPdjg ,lafldg ia;%S-mqreI
iudkd;au;djh ms<sn|j ksjer tl;ajhlg meKSug Tjqkag Wo lsu h'
23' mqyqKqlrejd iyNd.sjkakkaf.a weig wei yuqjk whqka (Eye contact) uqyqK
n,d lreKq bm;a lsu l< hq;=h' tfiau mqyqKqlrejd iEu iyNd.s jkafkla
flfrysu wjOdkh fhduq jk m udrefjka udrejg weia inkaO;djhka ;nd
.; hq;af;ah'
24' mqyqKqlrejd mqyqKqlrefjlau fkdjk w;r we;e g iyNd.slfhla o f'
ukao iyNd.s jk whf.a oekqu ;=<ska kj oekqu <dlr .ekSug wehg$Tyqg
yelsjk neks' tfiau fkdaofhka iy wdYajdofhka hq;=j mqyqKq ieis
meje;aug mqyqKqlrejd Wkka h hq;=h'
25
fudhq,h 1
th wjxlj m%ldY lsu iqiqh' tfiau tu m%Yakhg ms<s;=re ;sh yels fmd;am;a
ms<sn|j i|yka lsu iy mqyqKqf fjk;a ieishl tu m%Yakj,g W;a;r fidhd
Tjqka fj; ,nd hyels k ta ne m%ldY lsu o W;h'
iduQysl$lKavdh l%shdldrl
1' fuu w;afmdf;a ia;r lr we;s iuQy l%shdldrl fndfyduhla ksudKhfldg
we;af;a jD;a;Sh i;s ldka;djka w;r iduqysl yeS jOkh lsu iy
lKavdh ye`.Su jOkh lsu fmroe lrf.kh' kdhl;ajhg <dug
lKavdhula ;=< tlg jev lrkafka flfiao h ldrKdj, fmd
tl;djhkag mefKkafka flfiao hkak iyNd.slhska iska bf.k .;
hq;=h'
2' tfiau lKavdh l%shdldrlj, ksudK;aulNdjho" iNdjho ;nd
.kska jD;a;Ssh i;s ldka;djka kdhl;aj ixl,amh inkaOfhka w;ska
is;Sug fmd<Ujhs' iEu l%shdldrlulau ir,j iy taldld fkdjk whqka
ilialr we;af;a jD;a;Ssh i;s ldka;djkag tu l%shdldrl Nd;d lrka ;u
ifydaor jD;a;Ssh i;s ldka;djka myiqfjka mqyqKq lrkq msKsih'
3' yqfola foaYk meje;aug jvd nqoa l,nkh we;s lrk idlPd ud.
fhka ixjdohg ,la lsu" ienE f,dalfha isoa wOHhk iy l;dkaor u.ska
jD;a;Sh i;s ldka;djka uqyqK fok .eg ms<sn|j idlPd lsu" N+ld
rx.k" ;%" fhda oYk" ldgQka" .S;" l%Svdjka fyda fmdaiag hkd jYfhka
jQ O mqyqKq Wmdx. fhdod .kska taldld .;sh u yrjka" kSri fkdjk
wdldrfhka fulS lKavdh l%shdldrl ilid we;' tfiau iudkd;au;djh
iy m%cd;ka;%jdoh biau;= jk wdldrfhka ishqj ta ms<sn|j wjfndaOh
,efnk wdldrfhka l%shdldrl ilia lr we;'
4' lKavdh l%shdldrl ;=<ska iyNd.sjkakd kdhl;aj .=Kdx. bf.k .kshs'
fYaIfhka iduQysl ;SrKj,g t<u inkaOfhka fuu lKavdh
l%shdldrl jeo.;a f'
5' fndfyda ud;Dld lKavdh l%shdldrl Tiafia idlPd lsuo jeo.;ah'
jD;aa;Sh i;s ldka;djkaf.a kdhl;ajh jOkh lsf lKavdh l%shdldrl
u.ska ikaksfok yelshd iy l=i,;d ixjOkhg u mEfok neka iEu
26
fudhq,h 1
10' iNdjlg fydaa fjk;a msilg bm;a lsu i|yd *a,ama pd u; ,shkd g"
meye,s w;a wl=frka ,shk f,i oekq fokak'
11' idlPdf ud;Dld iy lKavdhf wxl ma,s*a pdys oeh hq;= nj mjikak'
12' lKavdh idlPdf jd;dj iNdjg bm;a lsug flfkl= (presenter)
m;afldg .; hq;= nj mjikak' bm;a lrkakdf.a N+ldj iEu
iyNd.sjkafkla iskau l%udkql+,j isl< hq;= ldhhla nj wjOdrKh
lrkak' f u.ska iNdjla bfha l;d lsf l=i,;djh ixjOkh lr.;
yels nj;a inflda,h ;=rkalr f.k bm;a f yelshdj jOkhlr
.; yels nj;a myod fokak'
13' h fkdf;afrk ;ekla we;ak
mqyqKqlrejdf.ka uik f,ig;a"
is;a .kakd whqka lKavdh l%shdldrl
bm;a lrk f,ig;a Wmfoia fokak'
WodyrK f,i kdgHdkqidrfhka"
l fyda .S; u.ska" fyda kdgHhla
wdldrfhka fyda m%Yak bm;a l<yels
nj mjikak'
27
fudhq,h 1
ldka;djka ;=< we;s u;jdo" tAldlD;Ska hkdh oek.; yels wdldrfhka fuu
y`kd.ekSu l< yels f'
l%ufoh
wjYH myiqldrlhska ixLHdj
1
kd 20 hs
ishu iyNd.sjkakka iy mqyqKqlrejka
f,dalfha iy ,xldf foaYmd,kfha by<
ugj,g meKs ldka;djkaf.a k iy
mska;+r" *a,sma pd" w`.,a 4x3 ldm;a"
mEka" nq,afvda.a la,sma" udl mEka
iyNd.s;aj l%ufoh
2 hs
29
mqyqKqlrejd iska
ms<smeh hq;= Wmfoia
1' f,dalfha foaYmd,k lafIa;%fha by<g meKs ldka;d kdhsldjka
15 fofkl=f.a muK msx;+r tl;= lr.kak' tlu mska;+rfha hq.,hla ^folla&
ilid .kak'
2' fuu foaYmd,k kdhsldjkaf.a mska;+r l,jfldg iyNd.slhska w;r fnod
fokak'
3' tlu kdhsldjf.a mska;+rh ,enqKq fofokd tlsfkld fidhd .kakd f,i
Wmfoia fokak' ^my; wdldrfhka mska;+r lg, idod .; hq;=h& fuu mska;+r
,ehsia;=jg we;=,;a lsug mska;+r 15la fuu fmdf;a weKq wxl foflys
we;=,;afldg we;'
4' tfia tlu mska;+rh we;s wfkla mqoa.,hd hq.,hla f,iska ykd.efkhs'
Tjqka fofokd ;u ;uka ykdf.k ^f i|yd kd myla muK iEfya&
iNdjg ykajd fokq ,nhs'
5' mqyqKqlrejkago iyNd.slhska iu. fuu l%shdldrlug iyNd.s ;ud ljqo
hkak ykajd h yelsh'
6' fuys mqyqKqf Ihg wod<j ia;%S-mqreI iudcNdjh iy kdhl;ajh ms<sn|j
iyNd.slhska ork wdl,am oek.; yels m my; i|yka m%Yakj,g hq.,hla
jYfhka ms<s;=re fidhk f,iska b,a,d ish yel'
7' WodyrK jYfhka jD;a;Sh i;s idudl ldka;djf.a ku" /lshdj" jev lrk
wdh;kh" jD;a;Sh i;sh ms<sn| f;dr;=re bm;a lrk w;ru kdhl;ajh
inkaOfhka iyNd.sjkakka ork woyia oek .ekSug fujka m%Yakhla
fhduq lrkak'
30
fudhq,h 1
32
>>
>>
>>
>>
>>
fkdlrkak
m%udo mqyqKqj i|yd
fkdmefKkak'
wka ck lKavdh iy mqoa.,hska
wmydihg fyda Wmydihg ,lajk
mo" fh fyda ixfla; Nd;d
fkdlrkak'
wka wh ysjg ,la fkdlrkak'
wka wh l;d lrkg ndOd
fkdlrkak'
wka whg ndOd jk m mqyqKqj
meje;afjk w;r;=r mqoa.,sl l;d
nfya fkdfhfokak'
mqyqKqjg ndOd jk m cx.u
rl;k Nd;d fkdlrkak'
33
fudhq,h 1
34
fudhq,h 1
weKqu 1
mqyqKq i|yd fhdod .kakd WmlrK ,ehsia;=j - workshop checklist
wxlh
whs;uh
m%udKh
(Lap Top)
nyqldh udOH WmlrKh
(Multimedia projector)
m>Kl ;srh (Screen)
yis wjYH;djhla jqjfyd;a
Nd;d lsug *a,EIa v%hs
(Flash drive/Pen drive tlla
f.k hEu'
m>Klh i|yd Nd;d l<
yels Yo ldYk hka;%
^Computer speakers)
35
36
fudhq,h 1
iyNd.slhskaf.a meKSf
kdu f,aLkh iy w;aika
f,aLk ms<sfh, lsu'
m%jdyk .dia;= f.ug
;sfk tu f. i|yd
k we;=,;a lrk ,o
,ehsia;=j ilia lsu iy
ykd.ekSu myiqjk msKsi
k ,shd me<e| .ekSug
wjYH ld
(Name Tags for participants)
37
im;aodhl .dia;=
fldmuK oehs oekf.k
im;aodhl w;aika we;=,;a
l< yels f. ,ehsia;=j"
fpla m;a fyda uqo,a
PdhdrEm .ekSu iy udOH
m%pdrh wjYH k leurdj
im;aodhlhska ish
ud;Dldj inkaOfhka
jk igyka l,a;nd ,nd
fokafka k uqKh lr.;a
wjYH msgm;a m%udKh
iyNd.slhskaf.a iy
im;aodhlhskaf.a k
iy Bf,a yye oek.kq
msKsi kdum;% r|jkh
(visiting cards bowl)
wdh;kfha nekrh
(organizational banner)
t,a,kafka k tu nekrh
iy ta i|yd wjYH kQ,a iy
weKq lgq
wjYH jkafka k
idm%odhsl fmd,af;,a
myk" cd;sl .Sh" bmkao"
.sks fmh" u,a ieris,s
wdh
meye,sj lgq iajk
uqyqK;la we;s Trf,daiqjla
^Clock with visible face &
minute hands)
fl f,dj i|yd fl
lEu iy u
^Drinks and snacks for a
break)
jevuqj wjidkfha iy;sl
m;% m%odkh lrkafka k
ta i|yd uqKh lrk ,o
iy;sl m;%
(Certificates)
38
jevigyfka ku$f;audj
ixOdkfha ku iy ia;r
fudhq,h 1
weKqu 2
foaYmd,k kdhsldjkaf.a mska;+r iy ia;r - m<uq wNHdih
isudfjda
nKavdrkdhl
Sirimavo
Bandaranaike
bkard .dka
Indira Gandhi
Isla yiskd
Sheikh Hasina -
ud.% ;ep
Margaret Thatcher
39
fnkdis N+f;da
Benazir Bhutto
f frdkaika
Mary Robinson
fI,a neIf,
Michelle Bachelet
ka.ala Iskdj;%d
Yingluck
Shinawatra
40
fudhq,h 1
cq,shd .s,
10
Julia Gillard
11
wka.,d fl,a
Angela Merkel
f.da,avd uh
Golda Meir
41
12
13
l%siakd t,sfifn;a
Christina Elizabeth
t,ka fcdkaika
Ellen Johnson
Sirleaf
14
15
42
wjqkaidka iqls
Aung San Suu Kyi
,aud refima
Dilma Rousseff
fudhq,h 2
ia;%S-mqreI iudcNdjh
iy
kdhl;ajh
43
yekau
fuu ieisfhka uQ,slju n,dfmdfrd;a;= jkafka jD;a;Sh i;s ldka;djka
;=< ia;%SmqreI iudcNdjhg wod< ixl,am inkaOfhka oekqu jOkh
lsuhs' tfiau tu ixl,am ms<sn|j ;sfnk oekqf h wvqmdvq we;af;a
k tu wvqmdvq u`.yerug l%shd lru;a fuu fudhq,fha wruqKhss'
we;e msia ia;%SmqreI iudcNdjh f;aref.k we;af;a ldka;djkag
muKla wod< Ihla f,ighs' kuq;a ia;%SmqreI iudcNdjh ldka;djkag
iSudjQ Ihla muKla fkdj mskag o wod< mska ms<sn|j o l;d
lrk Ihls' f ksid ia;%SmqreI iudcNdjh hk ixl,amh ms<sn|
oekqu we;slr .ekSu h flfkl=g kdhl;ajh <dlr .ekSug
b;du;a jeo.;a f' ukao ldka;d kdhl;ajh inkaOfhka uq,a nei.;a
tAldlD;Ska" w.;s.d u;jdo iy wkkH;d iSudlrKhka oel.;
yelafla ia;%SmqreI iudcNdjh ;=< u ksid neks' mqreIhska iy
ia;%Skag kS;sfhka iudkd;au;djh ys jqj;a ;ju;a ksjfia" jevfmdf<a
iy uquy;a m%cdj ;=< ia;%SsmqreI wiudkd;au;ajh l%shd;aul jkafkah'
f ksid ldka;djkag iudkd;au;djh" kdhl;ajh iy uQ,sl whs;Ska
<dlr .ekSu i|yd ndOd muqKqjk iudch ;=< uq,a nei .;a iDKd;aul
wdl,am" idm%odhsl pd;%" iudc jkdl fukau kshuhka ms<sn|j
wjfndaOh ,ndu fuu fudhq,fhka n,dfmdfrd;a;= f' wruqKq
44
wfmaCIs; wruqKq
jD;a;Sh i;s iy ia;%SmqreI iudcNdjh ieish ;=<ska my; wruqKq bgqlr .ekSug
n,dfmdfrd;a;= f'
fudhq,h 2
uQ,sl wruqKq
Objectives
Yd,df wdik
ieleiau
Room Arrangement
wjYH ,shlsh,s
iy w;am;%sld
Materials and
Handouts
l%ufoh
Methodology
45
wjYH iydhl
WmlrK
Training Aids
ld,h
Duration
meh 5
ieisfha
wka;.;h
Session Plan
iaa;%S mqreINdjh
ia;%SmqreI iudcNdjh
iudcdkqfhdackh
taldlD;Ska
iaa;%SmqreI iudcNdjhg wod<
ixl,am
46
m<uq ieish
ia;%SNdjh iy mqreINdjh" Yrh yd ine` fjkia md,kh
f,dj iEu flfklau Wm;skau ,nk" Yah jYfhka iEu ;ekgu iudk
jQ ia;%S-mqreI jYfhka jQ j oHd;aul fjki jkafka ia;%SmqreINdjhhs'
ia;%SmqreINdjh fjk;a k .Kkdjlska ykajkq ,nk w;r fuh ,sx.fNaoh"
,sx.sl;dj" ia;%S mqreI;dj" ,sx.sl;ajh iy mq;sNdjh hkqfjka o yekaf' kEu
;eke;af;l=g ia;%S fyda mqreINdjh iajNdlj ,ef' fuf,i f,dj iajNdlj
W;am;a;sfhka ,efnk ,sx.h u; mokj iudh ldhhka" j.lS" kdhl;ajh meju
;=< ldka;djka ks;e;skau widOdrKhg ,laf' f ksid ,sx.fNaoh yd inkaO
wfkl=;a ixl,am jk ,sx.sl;ajh" ,sx.sl keUqrej" iudcdkqfhdackh" ixialD;sh"
ia;%S-mqreI iudcNdjh hk ixl,am inkaOfhka jD;a;Sh i;s iudldjka oekqj;a
lsu fuu ieisfha wruqKhs' m<uqj iyNd.s jkakka ;u ia;%SNdjh ms<sn|j olajk
u; iy woyia oek .ekSu jeo.;a f' ukao ;u ia;%Ss;ajh inkaOfhka iDKd;aul
wdl,am we;s g kdhl;ajh jOkh lsu wmyiq jk w;r ia;%Ss;ajh ke;fyd;a ;ud
Wm;ska ,enQ ,sx.h ;=<ska f,dalh fjkia lsf yelshdj we;s nj fmkau fuu
ieisfha wruqKhs'
wNHdih
f,dj
wjYH iyNd.slhska .Kk
wjYH jH
l%ufoh
wjYH myiqldrlhska ixLHdj
wNHdifha wruqK
1 hs
kd 20
ishu iyNd.sjkakka iy mqyqKqlrejka
*a,sma pd" w`.,a 4x3 ldm;a" mEka"
nq,afvda.a la,smaia" udl mEka
iyNd.s;aj l%ufoh
3 hs
ia;%SNdjh iy mqreINdjh ms<sn|j
iyNd.sjkakka orK u;jdo ykd .ekSu'
47
fudhq,h 2
yekau
mqyqKqlrejdg Wmfoia
$$ Tng kej; bmf jrula ,enqfkd;a Tn leu;s ia;%shla ugo@ ke;fyd;a
mqreIfhla ugo@ Tn ia;%S;ajh fyda mqreI;ajh f;dard .ekSu inkaOfhka
fya;= folla olajkak@ hkqfjka jhsfnda mqjref fyda fydka fmfkk
;ekl ,shkak'
ksoYk rE igyk
udf.a jD;a;Sh i;s
ifydaoh i|ud,d"
kej; bmf jrula
,enqfKd;a ia;s%hl kej;
bmug leu;s nj weh
lshkjd' ujla ug yelshdj
we;af;a ldka;djkag muKla
ksid;a" ys;=fjd;a ldka;djlg
kEu fohla l< yels hehs
Yajdi lrk ksid;a
ldka;djla ug weh leu;shs'
fudhq,h 2
49
mmqj
w; je,g
kdNsh
Worh
w.Arndyqj bls<sh
fhdAksh
YsYAkh iy jDIK
fldaI
l,j
oKysi
ll=,
j<lr
mdoh
50
50
ueKslA lgqj
w;a, iy we`.s,s
$$ tfiau fndfyda fofkla ,sx.sl;ajh fyda ,sx.sl wjhj ms<sn|j l;d lsug
ue,slula iy ,ecdjla olajhs' ldka;djf.a Yrh md,kh lsug we;s
ixialD;sl ;yx" ldka;d Yrhg tfrysj we;s ia;%S IK" n,y;aldrfhka
.e .ekau we;= Yrhg tfrysj we;s ysxiko" Yrh yd inej ldka;djla
yeish hq;= wkaou ms<sn|j we;s u;jdo fukau fjd ldka;d kdhl;ajh
Tmakexu flfrys n,mdk wdldrh ykd .ekSu wd ish foa inkaOfhka
n,mdk fya;= f;are .ekSug k ia;%Ss mqreINdjh fyj;a ,sx.fNaoh hk
ixl,amh ukdj ykd .; hq;=h' f i|yd ia;%Ss Yrfha iy mqreI Yrfha we;s
fjkial yeoEu wjYH f'
$$ ia;%shlf.a iy mqreIfhl=f.a m%ckk moaO;sfha mska;+r my; oelaf'
m%ckk l%shdj,sh ;=< ia;%shl iy mqreIfhl= w;r we;s j oHd;aul
fjkial fiau ia;%Ska iy mqreIhskaf.a whs;sjdisl fukau ksoyi u; mok
jQ iudc fjkial fudkjdo hkak WodyrK wdY%s;j ia;r lrkak'
$$ WodyrK jYfhka ia;%Skaf.a iy mqreIhskaf.a m%ckk moaO;Ska ms<sn|j
fydka yeoEf" we;e rgj, mj;sk ixialD;Ska ;=< mqreIhskaf.a
,sxf.akasfha fmriu bj;a lsu ke;fyd;a iqkak;a lsu lrkq ,nk w;r"
we;e ixialD;Skaj, ia;%Skag ia;%S ,sxf.akash fokh ke;fyd;a ia;%S
pufokh lrkq ,ef' mqreI ,sxf.akasfha fmriu bj;a lrkqfha myiqfjka
frda. wdh fkdje<f iy ,sx.sl ;Dma;sh je jYfhka ,nd .ekSf
mrud:fhka jqjo" ia;%S ,sxf.akasfha fldgila fyda tys ndysrj msysgd we;s
bkash fldgia imQKfhkau bj;a lrkq ,nkafka thskA ia;%Ska yslauh
yels hehs hk Yajdih fya;=fjks' rEm igyka foflys fmkajd we;s ia;%S
m%ckl moaO;sh ;=< N.uKsh wO jYfhka fyda imQKfhka bj;a lsu"
N.uKsh iy fhdaksh jgd we;s uyd f;d,a fyda l=vd zf;d,a hq., muKla wO
jYfhka fyda imQKfhka bj;a lsu" fhdaks jrh mgq lsu fyda wdjrK
uqdjla ilia lsu wdh ;=<ska ia;%Skaf.a ,sx.sl;ajh md,kh lsu i|yd
fujeks idm%odhsl is;a ieliS we;' ia;%shlf.a Yrh md,kh lrk fujka
idm%odhsl is;a l%shd;aulj mej;Su fya;=fjka ,sx.sl ixl+,;d" fokdld
,sx.sl ixi.h" h<s h<s;a we;sjk fhdaks ud. fyda uq;%d ud. wdidok iy
ore m%iQ;sfha O ixl+,;d we;su jeks wjodk rdYshlg ia;%Syq uqyqK
fo;s' tfiau ia;%Skag ,sx.sl ;fha ffu:qk rifha Wp wjia:dj fyj;a
iQr;dka;hg m;aug yelshdj ,ndfok N.uksh lmd oefuka Tjqkaf.a
,sx.sl;ajh md,khg ,laf' fuh ia;%Skaf.a iy .eyekq <uqkaf.a udkj ysl
W,a,x>kh lsula fukau ia;%Skag n,mdkq ,nk iqfYaIS ,sx.sl iy m%ckk
fi!LHh .egjla f,i cd;Hka;r jYfhka ms<sf.k we;'
51
51
fudhq,h 2
.=o ud.h
uQ,dY%h
mqria;s .%ka;sh
l+m .%ka;sh
.=oh
Y=l% kd,h
jDIK
jDIK fldaIh
uQ;%d ud.h
YsIaKh
fmriu
YsIaK uqKavh
uq;% jrh
52
fudhq,h 2
frdau l+m
N.uksh
uyd fhdaks f;d,a
uq;% jrh
iq fhdaks f;d,a
fhdaks jrh
.=oh
53
lkHdmg,hkaf.a iajNdjhka iy O
wdldrhkag msysgd we;s lkHdmg, rEm igyk
54
ms
lvy~ fjkiau
.eyekq
jhi wjqre 10-17;a w;r ld,fha u,ajrhg meKSu
W.=rewegh t<shg
oHdudk u
mshhqre jeu
/jq, jeu
,sx.sl m%foaYj," mmqf
iy lsys,sj, frdaul+m
jeu
Y=l%dKq msgu
$$ fuu ieisfhys" Wmf;a ia;%S fyda mqreINdjh ;SrKh lrk l%shdj,sh yeoEu
jeo.;ah' ukao ms orejka fkdue;su inkaOfhka fndfyda iudchkays
ia;%sh fodaIdfrdamKhg ,lajk neks' kuq;a msNdjh fyda .eyekqNdjh
;SrKh lrkq ,nkafka mqreIhd iska ksl=;a lrkq ,nk XY hk Y=l%dkq
fya;=fjks' ia;%shlf.a n iy mqreIfhl=f.aa Y=l%dKq tl;=fuka l,,hla
ksudKh f l%shdj,sh tfia ke;fyd;a th ms l,,hla o ke;fyd;a
.eyekq l,,hla o hkak ;SrKh f l%shdj,sh my; rEm igyk Wmfhda.Slr
.kska myokak'
$$ ,sx.sl l%shdj,sfha mqreIhdf.ka msgjk x j.fha
Y=l%dKqjla iu. ia;%S nh tla jqfjd;a ia;%S
l,,hla ksudKh jk nj;a mqreIhdf.ka msgjk
y Y=l%dKqj iu. ia;%S nh tla jqjfyd;a mqreI
l,,hla ksudKh jk nj;a ia;%SNdjh fyda
mqreINdjh ;SrKh lrk fydafudakh mshd u;
/f|k nj;a my; pl%h Wmfhda.S lrf.k myod
fokak'
55
fudhq,h 2
.eyekq X X
ms X Y
Y=l%dKq
56
.eyekq orejka
ms orejka
X X
X Y
fojk ieish
yekau
m<uq ieisfha mska iy .eyekqka w;r Ydlj mj;sk j oHd;aul fjkial
fukau tajdg fya;=jk idOl wm iska ykd .;af;uq' ia;%Ska iy mqreIhska w;r
mj;sk iudh jYfhka ksKh flfrk fjkial iy in|;d ia;%S-mqreI iudcNdjh
ke;fyd;a iudcNd ia;%SmqreINdjh hkqfjka yekaf' ia;%SmqreI iudcNdjh
iudcdkqfhdack l%shdj,sh ;=< bf.k .kakd fohla jk w;r" ld,h" ixialD;sh"
ia;%S mqreINdjh wkqj fjkiajkakla nj fmkau;a ta wkqj ia;%S-mqreI iudcNdjh
ldka;djkaf.a kdhl;ajh jOkh lsu flfrys n,md we;s wdldrh ms<sn|j;a
idlPd lsu fuu ieisfha wruqKhs'
wNHdih
f,dj
wjYH iyNd.slhska .Kk
wjYH jH
l%ufoh
wjYH myiqldrlhska ixLHdj
wNHdifha wruqK
mqyqKqlrejdg Wmfoia
$$ m<uq wNHdifha ;%hg k`.k ,o ms iy ia;%Ss ksrej;a rEm we wdhs;a;
fukau iudc" ixialD;sl ,laIKj,ska ieriSu fuu wNHdifha wruqKhs'
ia;%SmqreI iudcNdjh iy ixjOkhg wod< ixl,am jvd fydka u;l ;nd
.ekSu i|yd mqyqKqlrejd iska O l%Svd yd l%shdldrl Wmld lrf.k
fkdaockl wdldrfhka fulS ixl,am myod u l< hq;= jkafkah'
57
57
fudhq,h 2
58
58
mqyqKqlrejdg Wmfoia
$$ iyNd.sjkakka lKAvdh ;=klg fnod" *a,sma pd fld, 3la ,nd fokak'
$$ my; m%Yakj,g lKavdhula jYfhka ms<s;=re fidhk f,i Wmfoia fokak'
$$ Wmf;a isg wjqre my olajd ld,h ;=< .eyekq orejkag iy ms orejkag
mjq, ;=< wdfrdamKh lrk ,laIK fudkjdoehs idlPd lrk f,i m<uq
lKavdhug Wmfoia fokaak'
$$ wOHdmk ;h ;=< isjk iudcdkqfhdack l%shdj,sfha ms orejka iy
.eyekq orejka fj; iudch iska wdfrdamKh lrk ,laIK fudkjdoehs
idlPd lrk f,i fojk lKavdhug Wmfoia fokaak'
$$ jeuy,a jhig m;ajQ g tk jdy ;hg t<efUk iy /lshdjla lrk
jhfia iudch ;=<ska bf.k .kakd pd;% fukau yeis rgd fudkjdoehs
idlPd lrk f,i f;jk lKAvdhug Wmfoia fokaak'
59
59
fudhq,h 2
wNHdih
$$ my; i|yka wu;r ia;r lshjd n,d iyNd.sjkakka iska bm;a lrk ,o
f;dr;=rej, i;H wi;H;djh uid ne,Sug;a" Tjqkaf.a oekSf h wvqmdvqjla
we;ak tajd ksjer lsug;a mqyqKqlrejdg mshjr .; yel'
$$ iudcdkqfhdackh iy ixialD;sh hkafkys ksjpk ,nd fokak' bkamiq fujka
m%Yak iyNd.slhskaf.ka uikak'
mS;DuQ,sl iudcfha n,mEug Tn ,lajQfha flfiao@ Tn l=vd ld,fha wfmalaId
lrk ,o ;;a;ajhg Tng <dug tlS mS;D uQ,sl iudc jHqyhka iy u;jdo
n,mdk ,oafoao@
Tnf.a jD;a;Sh ;h mS;D uQ,sljdoh fya;=fjka n,mEug ,lajQfhao@
iaa;%SmqreINdjh u; jD;a;Sh i;sh ;=< Tnf.a u;jdo lsish kl m%;slafIam
;sfo@
$$ bkamiq iudcdkqfhdack l%shdj,sfha wdfrdamKh lr .kakd jkdl"
wdpdrOu yd iudc mphka Tiafia mqoa.,hska mS;DuQ,sl iudchlg
iudcdkqfhdackh jk wdldrh myod fokak' ixialD;sh iy iudch ;ks
mqoa.,hdf.ka fjka l< fkdyels fohla njg m;ajk wdldrh myokak'
$$ ldka;djkag ixialD;sh iy wd.l uOHia:dk iska we;s lrk ,o ;Hd
u;jdo fudkjdo hkak inkaOfhka .%y lrkak'
$$ Tnf.a ;fha Wmf;a isg j;udk ;;a;ajh olajd <d f ia;%S mqreI
iudcNd in|;dj, n,mEu flfia isjQfhao@ ta wkqj Tn iudcdkqfhdackh jQ
wdldrh ,shd olajkak'
$$ fuu wNHdih ;ks mqoa.,hska iska ksu lrkakehs b,a,d iskak' fuu
wNHdih uq,a kfha ksulsu jeo.;a jkafka iyNd.sjkakkaf.a ia;%SmqreI
iudcNd miqu ykd .ekSug bka bvlv ,efnk ksidfjks'
$$ fuu j.=j fjku uqKh fldg iyNd.slhska fj; ,nd ug lghq;= lrkaak'
60
60
<ud ld,h
Childhood
kj fhdjqka h
Adolescent
;reK ld,h
Early adulthood
(career/work days)
ud l=vd oehlaj
is ld,fha uf.a
;d;a;d lsjd (
mqx .Ekq <uhs
yeisfrkak kE
fufyuhs'
1.''''''''''''''''''''''''''''
2.''''''''''''''''''''''''''''
3.''''''''''''''''''''''''''''
4'''''''''''''''''''''''''''''
uu lla f,dl=
jqkd' wjqre
10la ;r jqkdu
biafldaf,a .=re;="
mjqf,a jeuy,a wh
iy oy mdif,a
jeys Woh
ug lsjd ( f,dl=
.Ekq$ms <uhs
yeisfrkak kE
fufyuhs'
1.'''''''''''''''''''''''''''
2.'''''''''''''''''''''''''''
3.'''''''''''''''''''''''''''
4''''''''''''''''''''''''''''
uu Yaj oHd,hg$
Wiia$;D;Sh
wOHdmkhg .shd(
ldka;djlg b
meje;aula ;sfhkafka
f Ihka bf.k
.;af;d;a lsh,d
lsjd'
1.''''''''''''''''''''''''''''''''''''
2.''''''''''''''''''''''''''''''''''''
3.''''''''''''''''''''''''''''''''''''
4'''''''''''''''''''''''''''''''''''''
mqx ms <uhs
yeisfrkak kE
fufyuhs'
1.'''''''''''''''''''''''''''''
2.'''''''''''''''''''''''''''''
3.'''''''''''''''''''''''''''''
4'''''''''''''''''''''''''''''
ug ,enqKq
fi,a, nvq
fjd h'
1.'''''''''''''''''''''''''''''
2.'''''''''''''''''''''''''''''
3.''''''''''''''''''''''''''''
4''''''''''''''''''''''''''''''
uf.a whshdg
,enqKq fi,a,
nvq fjd h'
1.'''''''''''''''''''''''''''''
2.'''''''''''''''''''''''''''''
3.'''''''''''''''''''''''''''''
4'''''''''''''''''''''''''''''
ud l< l%Svd
fjd h'
1.''''''''''''''''''''''''''''
2.''''''''''''''''''''''''''''
3.''''''''''''''''''''''''''''
4'''''''''''''''''''''''''''''
ud f;dard.;a
fkdaodxY fjdh'
1.'''''''''''''''''''''''''''
2.'''''''''''''''''''''''''''
3.'''''''''''''''''''''''''''
4''''''''''''''''''''''''''''
f,dl= .Ekq$ms
<ufhla hg
fjd bf.k .kak
kE
1.''''''''''''''''''''''''''''''
2.''''''''''''''''''''''''''''''
3.'''''''''''''''''''''''''''''
4'''''''''''''''''''''''''''''
ud lsh jQ fmd;a
fjd h'
1.''''''''''''''''''''''''''''''
2.'''''''''''''''''''''''''''''
3.'''''''''''''''''''''''''''''
4'''''''''''''''''''''''''''''
ud bf.k .;a
Ihhka
fjd h'
1.'''''''''''''''''''''''''''''''
2.'''''''''''''''''''''''''''''''
3.'''''''''''''''''''''''''''''''
4''''''''''''''''''''''''''''''''
uu /lshdjla
f;dard .kakd
ld,fha ud oek
.;a;d( ldka;djla
$mqreIfhla hg
.e,fmk /lshd
fjd hs lsh,d'
1.'''''''''''''''''''''''''''''''''''''
2.'''''''''''''''''''''''''''''''''''''
3.'''''''''''''''''''''''''''''''''''''
4''''''''''''''''''''''''''''''''''''''
/lshdf msfhla
.Ekq flfkla
yeisfrkak kE
fufyuhs lsjd
1.'''''''''''''''''''''''''''''''''
2.'''''''''''''''''''''''''''''''''
3.''''''''''''''''''''''''''''''''
4'''''''''''''''''''''''''''''''''
ud riaidjg inkaO
jD;a;Sh i;shlg
nef|kak ys;=jd'
f.or wh ug fufyu
lsjd'
1.''''''''''''''''''''''''''''''''''
2.''''''''''''''''''''''''''''''''''
3.''''''''''''''''''''''''''''''''''
4''''''''''''''''''''''''''''''''''
fudhq,h 2
uu jdy jqkd'
jdyfha iudc pd;%
bgq l<d' ta wkqj my;
pd;% bgq lsug isjQjd'
1.'''''''''''''''''''''''''''''''''''''
2.'''''''''''''''''''''''''''''''''''''
3.'''''''''''''''''''''''''''''''''''''
4'''''''''''''''''''''''''''''''''''''''
|$iehd f jf.a
ldhhka yd N+ldjka
l< hq;= hehs ud bf.k
.;a;d
1.''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''
2.'''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''
3.''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''
4''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''
<uhs ,enqKd' f.a fodr
lghq;= inkaOfhka
|$iehd ;SrK
.; hq;af;a fjd
inkaOfhka lsh,d
oekuq;=l ,enqKd'
1.''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''
2.'''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''
3.''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''
4''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''
61
w;am;%sldj 1
m%fhdackj;a f;dr;=re iy ksjpk(
1' Wmf;a wdfrdams; ia;%SmqreI iudcNdh ,laIK iy
iudcdkqfhdackh
we wdhs;a; j,ska fkdirik ,o w; Wmka ms orefjl= iy .eyekq orefjl=f.a
mska;+r folla my; oelaf' fuu A mska;+rh foi n,d .eyekq orefjl=o ms
orefjl=o hkak ;SrKh lsu wiSre nj;a" B mska;+rfhaa .eyekq orejkag frdai mdg
fukau ms orejkag ks,a mdg we wkaojd we;s w;r ia;%SmqreI iudcNdh f,i
jKhka wdfrdams;lr we;s nj;a fmkajd fokak' ta wkqj weu" wdfrdams; jKhka
ia;%S-mqreI iudcNdjh ;=<ska we;s lrk ,oaols' fuu jK f;aau fndfyda g
islrkq ,nkafka foudmshka isks' f wkqj orefjl=f.a iudcdkqfhdack l%shdj,sh
werfUkafka ksjiska jk w;r zzfrdai mdg .Ekq mdgZZ hehs is;ka ms orefjl= we;s
oe f' kuq;a fuu jK fnu meKsfha ta ta jKj,g wh;a f;areu;a iu.sks'
rEmh A:
ia;%S-mqreINdjh (Sex)
rEmh B:
ia;%S-mqreI iudcNdjh (Gender)
ks,a mdg we;s wyi wkka;h' uy uqyqo wkka;h olajd fjk fl<jrla ke;s
fohls' f ksid ks,a mdka ksoyi hk woyi ;yjqre f'
ks,a mdg Wodrnj iy n,h ksrEmkh lrhs'
tfiau frdaimdg wyxil nj" iqkaor nj fnd<| nj iy lreKdj hk ,laIK
wdfrdams; h'
.%Sisfha ms orejka hCI n,mEj,ska wdrlaId lsu msKsi ks,a mdka irik
,o nj lshef'
tfiau f lkHd ujf.a (Vergin Mary)a mdg o ks,amdg ksid hqfrdamfha ms
orefjda ks,amdka irikq ,enQy'
62
fudhq,h 2
ke,u" kEu" fi,a, f.or ye,s j<xj,ska n;a bu jeks oE l%Svdjka f,iska
lrk .eyekq orejka hdka;%sl fyda ;dlaIKsl oekqu inkaOfhka Wkkajla
fkdoelaug fmd<Ujka iudcdkqfhdackh lsug fufia ia;%SmqreI iudcNd
jYfhka fNaokh lrk ,o fi,a, nvq fya;= f' tfiau ;=jlal=j,ska fj ;eug"
rhska iy kdhlhska ug we;s udkisl;ajh f.k fok fi,a, nvq Tiafia ms
<uqka iudcdkqfhdackhg ,laf' fujeks fya;+ka u; ms <uqka h fkl orejka
ke,u" lEu msiSsu jeks lsish mqoa.,fhl= i;= h hq;= iudc l=i,;djhka iy
j.lSfuka neyerj iudcdkqfhdackh f' f ksid j.lsj hq;= jeyshka f,i
ms orejkag ;=jlal= jeks wmrdO udkisl;ajhg fmd<Ujk fi,a, nvq fuka
je<lS ish hq;=jd fukau .eyekq iy ms orejka iudk jk l=i,;d Tiafia
bf.k .ekSug fmd<Ujk fi,a, nvq ,ndug lghq;= lsuo jeo.;a f' .eyekq
orejkaf.a kdhl;ajh je hqKq lrk fi,a, nvq ,nd uo fuys jeo.;a f'
.eyekq orejkaf.a fi,a, nvq
64
fudhq,h 2
ysxidjg m;alrk l%ufohla f,i weu fhdod .kakd ,' tfiau Y%S ,xldf jqjo"
fndfyda uqia,s ldka;djka modj m<k w;r" o< ldka;djka fndfyda g k<f,a
;s,lhla ;nhs' f ksid weu hkak iudcfhka iudchg fjkia jk w;r th
foaY.=Kh wkqj fukau ia:dkh wkqjo fjkia jkakls' f ksid .eyekqka iy mska
ye| me<`u l< hq;=jkafka flfiao hkak ;SrKh lr we;af;a fndfyda g iudh
n,mEu u; nj f wkqj fmkS hhs'
tfiau mdie,a Ih Odrdjka ;=< mjd .Dy oHdj .eyekq orejka iska yodrk Ihla
njg;a ;dlaIK Ih fndfyda g ms <uqka iska yodrk Ihla njg;a m;a
we;' f ksid ms orejka .Dyfha wjYH lghq;= oek.ekSu hk jk l=i,;dj
fkdue;sj iudcdkqfhdackh jk w;r uQ,sl ;dlaIK oekqu ke;sj .eyekq orejka
we;s oe f' tfy;a ia;%SmqreI iudcdkqfhdackh inkaOfhka hqKq u; iy woyia
ork mdGYd,dj, fulS fNaokh olakg fkdue;' tfiau ms orejka iy .eyekq
orejka we;soe lsf ms orejka ;o" Yla;su;a oro~q is;a we;a;ka lsug iu;a
wdl,am iudch ;=< we;' WodyrK f,iska ms <ufhl= ye`vqfjd;a ,ecd keoao
.Ekq <ufhla jf.a w`vkak hkd jYfhka jQ m%Yak
fyda fh ms orejka inkaOfhka Nd;d lrkq
,nhs' ms orejka uq fudf,dla njg m;a lrkq
fjkqjg Tjqka ;o is;a we;s r mqoa.,hska njg m;a
lrhs' tfiau mdie,aj, we;s fkdaod;aul m%xi.j,
bm;a lrk k:k" l%Ssvd wdh ia;%S mqreI jYfhka
fNaokh we;' WodyrK f,i yskefya
fndakslald weia kgjd n, n,d
.S;h .eyekq orejkaf.a k:khla
njg m;a f' ;jo l,f."
kegq" f.dh lemSu wdh .eyekq
orejkaf.a kegq jk w;r ,S fl<s
wdh fndfyda g ms orejkaf.a
kegq njg m;af' f ish k;k
67
fudhq,h 2
wNHdih
f,dj
wjYH iyNd.slhska .Kk
wjYH jH
l%ufoh
wjYH myiqldrlhska ixLHdj
wNHdifha wruqK
69
fudhq,h 2
mqyqKqlrejdg Wmfoia
70
70
.eyeksh
t;rhs
lvji
olaIhs
kdhlfhla
cjimkakhs
Yla;su;a
;d;a;d flfkla
uqo,a yn lrhs
kmqrehs
ksNS;
fnhs
,iaikhs
,cdYS,shs
lreKdjka;hs
wdorKShhs
wrmsueiqodhlhs
ixfhs
wud flfkla
ye`ug olaIhs
fnd<|hs
ug isgqhs
BIHd iy.;hs
fudhq,h 2
mshd
$$ by; ish m%Yak j,g ms<s;=r T ksid ia;%S-mqreI iudcNdh yev.eiau wkqj
O p; ,laIK .eyekqkag iy mskag iudch iska wdfrdamKh lr we;s
nj fmkajd fokak' fuys iyNd.slhska ,shd we;s woyia tlsfkl .%yfldg
fuf,i .eyeksh iy mshd fj; wdfrdamKh lr we;s .;s.=K iudch iska
we;s l< ks;hla nj;a p; fyda .;s ,laIK ia;%S fyda mqreINdjh u; tk
71
71
72
j oHd;aulhs
Wmf;a ;SrKh f
j oHdf fldgils
iaa;sl f'
ia;%SmqreINdjh ;=<ska
ia;%S-mqreI iudcNdjh$
iudcNd ia;%SmqreINdjh
.;slh'
fjkiajk iqh'
73
fudhq,h 2
ia;%S-mqreINdjh$,sx.fNaoh
f;jk ieish
ldka;d kdhl;ajhg iy n,dNsjOkhg ndOd lrk ia;%SmqreI
iudcNd tAldlD;s
yekau
wdl" iudh" ixialD;sl" kS;suh iy foaYmd,k hk lafIa;%hka ;=< ia;%Ska iy
mqreIhska iska bgq l< hq;= N+ld" jD;a;Ska" j.lS" wfmaCId" yeis rgdjka fukau
idrOu ms<sn|j iudch iska ilia lrk ,o taldlD;Ska ke;fyd;a wkkH;d
iSudlrKhka fndfyda g ilia we;af;a ia;%shg ksoyia mqrjeisfhla f,i j;aug
we;s whs;shg ndOd muqKqjks' fuu taldlD;Ska iudch ;=< uq,a nei.;a Yajdi iy
wdl,am u; mok jk w;r we;e iudc idrOu > ld,hla ;siafia idm%odhka
fia mej; ths' ldka;dj yeish hq;= wkaou" we` me<` wdfhka ierish hq;=
wdldrh ms<sn|j idys;H" Tjoka l" wdmaf;damfoaY iy m%ia:d msre hkdh f.dvke.S
we;af;a ia;%Skaf.a ksoyia ldYkhg fiau wehg kdhl;ajh <dlr .ekSug ndOd
muqKqjk wdldrfhks'
f,dj
wjYH iyNd.slhska .Kk
wjYH jH
l%ufoh
wjYH myiqldrlhska ixLHdj
74
wNHdifha wruqKq
mqyqKq
mqyqKqlrejdg Wmfoia
$$ iyNd.sjkakka lKavdh y;rlg fnokak'
$$ wdl" iudh" ixialD;sl iy foaYmd,k lafIa;%hka ;=< ia;%Ska yd
mqreIhskaf.a phdjka" N+ld inkaOfhka we;s taldlD;Ska fudkjdoehs fidhd
n,d bm;a lrk f,i iyNd.slhskag Wmfoia fokak'
$$ fuys .S;" l" kdgH" ;%m" cd;l l;d" m%ia:d msre" wdmaf;damfoaY" ckm%sh
fg,skdgH" fj<| oeka" O ixialD;sl jHjydrhka" kjl;d iy <udl;d
fmd;a hkdh weiqre lrf.k fjdfhys mska iy .eyekqkag reoaOj we;s
f,an,a" taldlD;Ska fudkjd oehs mYS,kh fldg tajd f i|yd Wmfhda.S
lr.; yel'
$$ taldlD;Ska ksid tla mdYjhla ^,sx.sl fjki wkqj .;a l, mqreIhska iy
ia;%Ska f,iska& widOdrKhg ,lajk nj;a" wfkla mdYjhg jdis ie,fik
nj;a WodyrK iys;j fmkajd fokak' WodyrK f,i .eyekshla weh
hq;af;a flfiao hkak ms<sn|j idys;H l;dj, iy merKs cd;l l;dj,
lshefjkafka YdLdjl fuka ,eis .ukska hd hq;= njhs' kuq;a fufia .eyeksh
iska weo hd hq;af;a flfiao hkakg idm%odhslj ms<s.;a u;jdoh wNsfhda.
hg ,la l< .S;hla f,i iQ ieg nrKska ierisS,d - kd lmkd jeys jysk
ff,a - YdLd f;dfuda meKs ,dfika ug tkakg nE ksikaif,a hkak
fmkajd h yels nj lshkak' tfiau .eyekshla iskdish hq;af;a flfiao hkak
idys;Hfha fmkajd we;af;a iskd fkdufika oika olajd hkqfjks'
f wkqj flfkla wk m<k foa" yeish hq;= wkaou ms<sn|j we;s taldlD;Ska
75
$$my; j.=f olajd we;s iudcfha nyq,j Nd;d jk taldlD;Ska fuu ieish
;=< Nd;d lrka bka ldka;djf.a m%.ukh iy kdhl;ajh f.dv ke.Su
fjkqfjka we;slrk ,o ndOd fudkjdo hkak .%y lrkak' tfiau fuu
taldlD;sj, we;s ;Hd u; m%udKh fldmuKoehs ,l=Kq lrkak'
taldlD;Ska
w:h iy ia;r
ldka;djf.a yeisu inkaO md,kh iys; iudh tAldlD;s
ueoaog mek jeyshka iu.
ksjfia ldka;djkag ;u woyia
ys le;hs f
m<lsu inkaOfhka we;s
ksoyi j<lk taldlD;s we;=,;a
fydoaog Kq weUq,a ouk ;ru
.S;hls'
bf.k .kska f
fmlksh
fkdolajd
ldka;dj yeish hq;= wdldrh
i weo fnd,g
olajd
iy iskdish hq;= wdldrh flfiao
fkdmj ;;
ilajd
hkak ms<sn|j mj;sks WmfoaY
iskd fkdufika oika olajd
lhls'
lg we;s mq;hs - rej we;s jhs
jl f.ka ll;ajhla
n,dfmdfrd;a;= fkdjk njg we;s
taldlD;shls'
nd, ld,fha mshd hgf;a;a jdy
ndf,H mS;= jxfYa
jQ miq ;reK mq;=ka hgf;a o
ksIafG;a mdKs
ldka;dj j;a h hq;= njg
.%dyiH fh!jfKa
we;s merKs nuqKq u;hls'
mq;%dKx Nd; fm%af;a
ldka;djg lsis kl ksoyi fyda
kNf;a ia;%S iaj;%dka; ;d
iaj;ka;%;dj fkdh hq;= nj ka
lshefjhs'
ldka;djf.a wOHdmkh" kdhl;ajh iy oekqu inkaOfhka we;s taldlD;s
.Ekqkaf.a kqjK ye f .
wOHdmkh iy oekqu ms<sn|
fCIa;%fhys ldka;dj wjudkhg
,lalrk wdmaf;damfoaYhls'
ldka;dj Pkao whs;sh ,eug iqiq ke;' th ldka;djkaf.a Pkao whs;shg
W!rka bfha uq;= is lsuls'
tfrysj fvdkfuda fldiu
bfha lshjqKq ms u;hls'
76
ys .ukla
f.diska
f.g wd l,g
if;diska
fkdweKjd
odiska
kqU u mh fidaojka fjfiiska
mefKk l,
hyk
ifjk
iq ;=kq isys,a
.s lka
wnrKsk
u,ska iqjka iefoj
isjk
lsu fkd ug odi
wehs jqfka ug jOl
nd
nd
fudhq,h 2
ldka;djl msfhl= iu
jdyfha jdikdj <dlr
.ekSug yelshdj we;s
;eke;a;shla nj fuhska lshefjk
w;r fujekakla mska
inkaOfhka fkdlshhs'
orejka fkd,ef j.lSu
ldka;djg muKla megu iy
orejka ke;s ldka;djkag ore
fifkyi fkdue;s njg we;s
taldlD;shls'
jdyh ;=< ldka;djkag
mshdf.a mh fiaug kshu
lrk ldka;djf.a ;;a;ajh my;
fy,k taldlD;shls'
,sx.sl ixi.h lsug ldka;dj
msis ,iaikg ish hq;= njg
Wmfoia fok taldlD;shls' kuq;a
,sx.sl;ajh inkaOfhka mskao
tfia msisj ish hq;= njg we;s
l ,nh'
jdyfha ldka;dj mqreIhdf.a
ish l;jHka bgq l< hq;= hhs
mj;sk wfmalaId iys; kk
.S;hls' f ;=<ska ldka;djf.a
wNsudkhg ydks muqKqjhs'
77
Tn yevldrhs lgldrhs
fidl fjkak fyd|d
meKs ri lEu j .d,d
lxid fndkak fyd|d
iqrf,dj fmak iem .dj
ud w;a ykak tmd
kqT je;s,d Wvql=rej
ihfka bkak fyd|d
ys Wjo
WrKd
fkdlshd f;mq,a
oreKd
jvj is;
lreKd
je,s;a fkdis;j fo;ek
irKd
ys kE ygo .=re
mj;sj f,iska fufylre
78
wkkag
ek.kag
fj;
we;
ke;
oefka
oefka
oefka
oefka
fudhq,h 2
lshdj
hdj
lshdj
., fydo k wUrk ly
uj fyd|k j m;sj;
ula fo@
fkdrlSo@
79
wNHdih
f,dj
wjYH iyNd.slhska .Kk
wjYH jH
l%ufoh
wjYH myiqldrlhska ixLHdj
wNHdifha wruqK
mqyqKqlrejdg Wmfoia
$$ w`.,a 4x3 ldm;a ishu iyNd.sjkakka w;r fnod ia;S%-mqreI iudcNdjhg
wod< my; ixl,am ysia ldm;aj, ,shk f,i b,a,d iskak'
,sx.sl;ajh
,sx.sl keTqrej
ia;%Sjdoh
mS;DuQ,sl iudch
iudcdkqfhdackh
taldlD;Ska
ixialD;sh
$$ iyNd.slhska ;sfofkla tlg tl;=fldg talrdYs ms<s;=re ,sug Wmfoia
fokak'
$$ kd 10 lska miq ldm;a tl;=fldg iyNd.slhska iska we;s w:l:khkays
jer ksjerNdjh uid n,d my; 1 jk weKqf we;s ksjer w:l:k
,nd iEu ixl,amhlu ksjer f;areu meye,s lr fokak'
80
fudhq,h 2
mS;Djdoh$mqreIdm;H Patriarchy
wdl" foaYmd,ksl" iy ixialD;sl hk Ih m:h ;fha fndfyda Ihhka
;=< ia;%Ska wNsnjd mqreIhska wdm;Hh oeuhs' mska .eyekqkag jvd Wiia hehs
ie,flkakd jQ;a" Ok im;a u; ;Ska .ekSf ls%hdj,sh ;=< mskag .eyekqkag jvd
md,k whs;shla ysjkakd jQ;a iudc iy ixl,amjd moaO;shls' mS;Djdoh ft;sydisl
ks;hls' tys ixhq;sh iajNdjh fukau me;su ta ta wjia:djka iy ld,h wkqj
O h yel'
mqreI;ajh Masculine
mqreI ,sx.slfhl= u iu. neKq iudch iska ksudKh lrk ,o ia;%SmqreI
iudcNd ,laIK iy N+ld fufia yekaf'
ms iy mqreIjd mej;= uid ne,Su Men and masculinities
ia;%S-mqreI iudcNdjhg wod<j mqreI mdYajfha N+ldj wjfndaO lr.ekSu fuys m<uq
ldh f' iudch iska ms phdjka ms<sn|j ms<s.kq ,nk mqreIjd jkdlu fiau
m%;Ska ms<sn|j uYkh lrka mskag yd ms <uqkag ia;%S-mqreI iudkd;au;djh
ikd: lsu i|yd jQ ;u idOkSh ldhNdrhka ykd.ekSug fukau w.h lsug
wkqn, uo fuhska woyia flf'
ia;%S-mqreI iudcNdjh wkqj tAldlD;s Gender stereotypes
wm inkaOj isk ixialD;sh u; mokj mqreIhskaf.a iy ia;%Skaf.a wdlD;Ska
ms<sn| iu; ixl,amhka yd ;a;rEm .Kkdjla wmf.a ixcdkkh ;=< mj;S' hgy;a
my;a Ndhdjka" m%pKav iajdmqreIhska" jxl fyda mdm l;d lrk ldka;djka"
mska .Dy uQ,slhka yd mjq,g n; imhkakkaa" ms f.dka yd .=jka kshuqjka"
iajhx m;Hd.fha fhfok wdishdkq ujreka" z.S .enrZ wm%sldkq ldka;djka"
zrdpdrj;a iq ldka;djka" ldka;djka hkq ;ldkql+,j is;sh fkdyels iq fohg
mjd y~kakshka" mska Yla;su;a yd ksy~ ;eke;a;ka hkd jYfhka jQ iu;
ixl,amhka yd ;a;rEm .Kkdjla fuu taldlD;sj,g wh;a h yelsh'
.eyekq <uhd Girl
ia;%S ,sx.sl orefjl= z.eyekq <uhdZ f,i ykajhs' z.eyekq <uhdZ hkak wjqre 18
jvd wvq jhfia ia;%S ,sx.sl orefjl= inkaOfhka tlai;a cd;Ska iska Nd;d lrk
fhu f'
83
fudhq,h 2
...................................................................................................
11. Do you think men and women have equal professional
capabilities?
mqreIhskag fukau ldka;djkag o iudk jD;a;Sh yelshdjka
we;ehs Tn is;kafkao@
84
T
Yes
T
Yes
ke;
No
ke;
No
T
Yes
ke;
No
T
Yes
ke;
No
T
Yes
T
Yes
T
Yes
ke;
No
ke;
No
ke;
No
T
Yes
ke;
No
T
Yes
ke;
No
T
Yes
ke;
No
T
Yes
T
Yes
T
Yes
ke;
No
ke;
No
ke;
No
T
Yes
ke;
No
T
Yes
ke;
No
T
Yes
ke;
No
T
Yes
ke;
No
T
Yes
ke;
No
T
Yes
fudhq,h 2
12. If you were the president of Sri Lanka, what is the quota
you would allocate to appoint women ministers to the
Cabinet?
Tn ckdm;s OQrhg m;ajqjfyd;a wud;H uKav,hg ldka;d
weu;sjhka ishhg fldmuK m%udKhla m;a lrkafkao@
13. If you are a female, would you like to see your husband
engaged in cooking? Tn ldka;djla k Tnf.a iehd wdydr
msiSf ldhhkays kshef,kjd olskakg Tn leu;so@
14. If you are a man, would you like to see your wife working?
Tn mqreIfhl= k | /lshdjla i|yd hkjdg leu;so@
15. If you are a male, and your government granted you three
months' paternity leave to look after the child, would you
accept it and engage in child rearing?
Tn mqreIfhl= k Tnf.a <s|d /l n,d .ekSug rch iska
Tng udi ;=kl mS;D ksjdvq m%odkh l<fyd;a Tn leu;so@
15. Have you worked in an organization with a gender
equality focus?
ka fmr ia;S%mqreI iudcNdjh iy iudkd;au;djh ms<sn|
fYaI wjOdkhla fhduq lrk ixOdkhl Tn fiajfha
kshqla;j isfhao@
ia;S%mqreINdjh ms<sn| fYaIs; oekqu
16. Do you know what CEDAW" stands for?
CEDAW hk fl kdufhka ykajkafka l=ulahs Tn okakjd o
@ ms<s;=r T k meye,s lrkak'
.
17. What does CRC" stand for? Specify.
CRC hk fl kdufhka ykajkafka l=ula oehs Tn okaakjd o@
okakjd k meye,s lrkak'
.
18. Do you know what GBV stands for? Specify.
GBV hkq l=ulaoehs Tn okaakjd o@ meye,s lrkak'
.
19. Do you know when International Women's Day is? If so,
when?
cd;Hka;r ldka;d kh ljodoehs Tn okakjdo @
tfia k ta ljodo@ .......................................
20. Do you know when the International Violence Against
Women's Day is? When?
ldka;djkag tfrys m%pKav;ajh ms<sn| cd;Hka;r kh Tn
okakjdo@ tfia k ljodo@ ..................................
ke;
No
85
T
Yes
ke;
No
23' Y%S ,xldf oKav kS;s ix.%yhg wkqj ,sx.sl ixi.hg leue;a; h yels jhi lSho@
24' <ud w;jr iy ysxik jd;d l< yels yis weu;= wxlh l=ulao@
25' Y%S ,xldf oKav kS;s ix.%yhg wkqj ,sx.sl w;jrhlg (sexual Harassment )
h yels Wmu isr ovqju wjqre lSho@
26' ia;%SmqreI iudcNdjh (gender) hkq l=ula oehs w:l:kh lrkak'
86
fudhq,h 3
Y%uh" ldka;dj
iy
jD;a;Sh i;sh
87
yekau
Y%S ,xldf wdlh f.dvkxjk iy jeu foaY ksuh Wmhk Y%u
fj<|fmd< ;=< ldka;d ksfhdackh b;d by< w.hla .kS' ixl%uKsl
fiajh" we ludka;h iy f;a ludka;h hk m%Odk foaY ksuh
Wmhk wxY ;=fkys fiajd imhkakkaf.ka nyq;rh ldka;dfjda fj;s'
tfy;a ldka;djkaf.a /lshd hqla;sh mskaf.a /lshd hqla;sh fuka
fo.=Khla f' wdKavql%u jHjia:dj iy ldka;djkag tfrys ish
wdldrfha fjkial ;=rka lsf iuq;sfha 11 jk j.ka;sh wkqj
fiajd kshqla;s flaIa;%fhys ia;S%kag tfrysj we;s ish fjkial ;=rka
lsug ish mdYajhka ne` is' tfy;a ;ju;a Y%u fj<|fmd< ;=<
iqYd, wiudk;d iy ldka;djkag tfrys widOdrK ;;a;ajhka olakg
,ef' ;ju;a Y%u fj<|fmd< ;=< ia;%S-mqreI iudkd;au;djh fyda ia;%S
mqreI iu idOdrK;ajh ms<sn| oekqj;aNdjh jOkh fkdu fuhg
tla fya;=jls' tfiau fndfyduhla rdcH wdh;k" mqoa.,sl wdh;k"
nexl= yd jD;a;Sh i;sj, kdhl;ajh fyda ;SrK .kakd ;k;=re
orkafka mqreI mlaIh jk w;r ldka;djkaf.a wOHdmk iy jD;a;Sh
iqiqlj,g i,k m fmd iudch" Y%u fj<|fmd<" iy jD;a;Sh
i;s ;=< ia;%S-mqreI iudkd;au;djh fyda ia;%S-mqreI iu idOdrK;ajh
inkaOfhka jk ms<s.ekSu fyda lemu we;s ke;' f fya;= ksidfjka
ldka;dj Y%lhska jYfhka mskag jvd widOdrKhg ,laf' tfukau
ldka;djkag /lshdf iu wjia:d kd .ekSf uxfm;a jr lrk"
jD;a;Sh i;sj,g ne`u iy ;Ska ;SrK .ekSf jHqyhkag tlau b;d
jeo.;a f' tfy;a jD;a;Sh i;s inkaOfhka lrk ,o Yaf,aIK
wkqj" ldka;djka jD;a;Sh i;sj,g ne`ug ue,slula olajk nj;a"
Tjqka jD;a;Sh i;sj,ska ;ukag w;ah yels jdis iy Wmldr ms<sn|j
fkdokakd nj;a fy<s we;' f ksid jD;a;Sh i;s" ldka;d idudlhska
jD;a;Sh i;sj,g ne`f jeo.;alu ms<sn|j Tjqka ixf lsug
iy oekqj;a lsug uykais h hq;=j we;' ukao jevlrk ia:dkfha
iy jD;a;Sh i;sfha ldka;djkaf.a odhl;ajh iy kdhl;ajh we;su
jevf,dalh ;=< idOdrK;ajh <dlr .ekSug odhl;ajh fok neks'
fuu fudhq,fha wruqK jkafka jevf,dalh ;=< ldka;djka uqyqK fok
.eg" tu .egj,g ms<s;=re fiug jD;a;Sh i;s ;=< ixOdkh
f jeo.;alu iy jD;a;Sh i;s lghq;=j, kshe,Sug fukau jD;a;Sh
;hg wod< ;SrK .kakd uKav,j,g m;aug ldka;djkag we;s
ndOl fidhd ne,Su fiau tAjd ch .; yels wdldrh ms<sn|j fidhd
ne,Suhss'
88
wfmaCIs; wruqKq
wdik
ieleiau
Room
Arrangement
wjYH
,shlsh,s
Materials and
Handouts
l%ufoh
Methodology
wjYH
iydhl
WmlrK
Training Aids
ld,h
Duration
jhs fnda
udl mEka" *a,sma pd" w`.,a 4x3 ldm;a" yd*aIS"
mEka" udialska fma l;=re" nq,afvda.a la,smaia" u,a
hd fm%dfclagrh
ieisfha
wka;.;h
Session Plan
Y%uh iy ldka;dj
ia;%S-mqreI iudcNd ;%s;aj N+ld iy Y%u fNaokh
ia;%S-mqreI iudcNdjh iy jD;a;Sh i;sh
jD;a;Sh i;s iyNd.s;ajhg we;s ndOd
jD;a;Sh i;s ldka;d kdhl;aj jOkhg we;s ndOd
meh 4 hs'
89
fudhq,h 3
m<uq ieish
Y%uh iy ia;%S-mqreI iudcNd N+ld fnu" Y%u fNaokh iy ;%s;aj
N+ld
ia;%Skaf.a iy mqreIhskaf.a ,sx.sl fjki u; .Dyh" jevfmd< yd fmd iudch iska
Tjqka fj; mjrd we;s j.lS" /lshd" N+ld fukau wfmaCId hkdh ia;%S-mqreI
iudcNdjhhs' mskaf.a iy ldka;djkaf.a /lshd fNaokh is we;af;a iudch
iska mjrkq ,enQ fuu j.lS iy N+ld u; mokj h' iuyr /lshd i|yd
fodrgq ;ju;a ldka;djka fj; jr ke;' mskag jvd fjkia iqfYaIS m%Yakj,g
jevlrk ldka;dfjda uqyqK fo;s' fuu m%Yak fndfyduhla ia;%SmqreI iudcNdjh
iu. ne we;' ukao .Dyh ;=<ska mgka .kakd ia;%SmqreI iudcNd N+ld fnu
u;" ldka;djka jevlrk ia:dkfha o fjkialj,g Ndckh jk wjia:d olakg
we;s neks' f ksid ldka;djkaf.a rdcld ;h iy .Dy ;h iunr lrkakdjQ
wjYH;djhla jk <ud /ljrK uOHia:dk jevlrk ia:dkh ;=< ia:dms; lsug
wjYH mshjr .ekSug jD;a;Sh i;sj,g n,mE l< yel'
fuu ieisfha wruqK jkafka Y%uh iy ia;%SmqreI iudcNdjh inkaOfhka jD;a;Sh
i;s ldka;djkag ukd wjfndaOhla ,nduhs' ldka;dfjda idudkH ;fha m%ckk"
ksIamdok iy m%cd l<ukdlrK hk ;%s;aj N+ldjka is lr;s' ia;%Syq" ore m%iQ;sfha
isg orejka /ln,d .ekSu we;= .Dyh yd ne`Kq f.ula ke;s" Y%uh yd ld,h
lemjk f.afodr kv;a;= lsu" wdydr msiSu wd m%ckk ldhhka iss lr;s' tfiau
j;=r f.k tau" or fiu jeks mjqf,a m%cdj iska iduQyslj mfNdackh lrk oE
fidhd .ekSu" orejkaf.a we;= mjqf,a idudlhskaf.aa fi!LHh iy wOHdmkh jeks
im;a iemhSu fukau kv;a;=j iy;sl lsu wdh o m%ckk N+ldjg we;=,;a f'
ksIamdok N+ldj hkq wdl jkdlula we;s" ;SrK .ekSug yels ksIamdok
lghq;=j, ksr; uhs' j;udkfha ldka;dfjda fndfyduhla m%ckk ldhhka bgq
lrkau ksIamdok ldhhkag odhl fj;s' ia;%SmqreI iudcNdjh wkqj h flfkla
,nd.kakd iudc ;;a;ajh" wOHdmk ugu iy W.;alu wkqj ldka;djka ;u
ksIamdok ldhfhka m%;s,dN ,ef ;;a;ajh fjkiaug ,laf' we;e ldka;djka
.=rejhka" ffjoHjhka" kS;s{jhka jYfhka O jD;a;Skays fhfok w;r we;e
ldka;dfjda fndfyda g jegqmla" wdodhula fkd,nk f.j;af;a" f.dmf<a iy
mjqf,a lghq;=j, kshef,;s' tfiau Ialr m%foaYhkays j;ajk ldka;djkag ojfia
> ld,hla c,h yd or fiu jeks m%cdj kv;a;= lrk lghq;= i|yd .; lsug
isfuka ksIamdok ldhhl kshe,S uqo,a Wmhd iajlSh wdl n,h Yla;su;alr
.ekSug Tjqkag we;s yelshdj wvqf' f ksid ldka;djkaf.a wdl n,dNsjOkh we;s
lsug k m%ckk ldhfha nr mska iy .eyekqka w;r fnhdf idOdrK;ajhla
we;s h hq;=h'
;uka j;ajk m%foaYfha fyda fjk;a ;ekl m%cd ixjOkh i|yd iafPdfjka
uey;a fjka bgq lrk jev m%cd ldhNdrh hkqfjka yekaf' mjqf,a iy m%foaYfha
90
wvqfjka f,dj .;lrk w;r" ,sh fyda bkaOk myiql we;s m%foaYj,
or fiug ld,h .;lsug isjkafka ke;' f wkqj j;afmdfydi;al
iys; fukau ;dlaIKsl fuj, we;sj j;a jk m%cdj lEu msiSu" fr
fiaau" fr f,Su" mska fiau hkdh hka;%dkqidrfhka islrhs'
ia;%S-mqreI iudcNd N+ld fnu iy Y%u fNaokfhka wjdis iy.;
;;a;ajhka we;s jkafka we;e jev zmskaf.a jevZ hkqfjka o ;j;a
jev z.eyekqkaf.a jevZ hkqfjka o f,an,a lsfuks' f ksid mska lEu
msiSu" orejka /ln,d .ekSu jeks jk iy iudc l=i,;dj,ska ySkj
j;ajk w;r" ksjfia levqkq Kq ;ekla ms<silr lr .ekSu" jdyk
meou jeks l=i,;d fkdue;sj ;j;a ldka;dfjda fldgila j;a fj;s'
kuq;a f ;;a;ajh iudcfhka iudchg fjkiah' f jkg fndfyda
iudcj, ldka;dfjda jdyk meou lrk w;r" mqreIfhda lEu msiSu iy .Dy
l<ukdlrKh jeks ldhhkag yjq,a fj;s'
wNHdih
f,dj
wjYH iyNd.slhska
.Kk
wjYH jH
l%ufoh
wjYH myiqldrlhska ixLHdj
wNHdifha wruqK
92
mqyqKqlrejdg Wmfoia
$$ fuu mska;=rh mdol lrf.k ldka;djka iska Wfoa isg ? jk ;=re bgqlrk
ldhhka m%udKh iqYd, nj myod fokak'
$$ my; meh 24 j.=j mdol lrf.k idukH ;fha ;u ksjfia mska iy
.eyekqka ^jD;a;Sh i;s ldka;dj& iska islrkakd jQ jev iy ldhhka
fudkjdo hkak ;ks mqoa.,hska jYfhka fjkafldg tlS iyNd.slhdf.a ;h
w<,d tu j.=j imQK lrk f,i Wmfoia fokak'
$$ fuf,i iyNd.slhd iska msrjQ j.=j uYkhfldg" jD;a;Sh i;s
ldka;djkaf.a ffoksl k phdj ms<sn|j m%:ufhkau mqyqKqlrejd iska
wjfndaOhla ,nd.; hq;=h'
93
fudhq,h 3
$$ my; mska;+rh ie,ls,a,g f.k fujka ;;a;ajhka iudch ;=< oel ;sfo@
fujeks ;;a;ajhla ;u ksjfia ;sfo@ hkak mqyqKqlrejd iska
iyNd.slhskaf.ka m%Yak l< hq;=h'
f,dj
1'
2'
3'
4'
5'
6'
7'
8'
9'
10'
11'
12'
13'
14'
15'
16'
17'
18'
19'
20'
21'
22'
23'
24'
.eyeKsh
5'00 fm'j
6'00 fm'j
7'00 fm'j
8'00 fm'j
9'00 fm'j
10'00 fm'j
11'00 fm'j
12'00 fm'j
1'00 fm'j
2'00 m'j
3'00 m'j
4'00 m'j
5'00 m'j
6'00 m'j
7'00 m' j
8'00 m'j
9'00 m'j
10'00 m'j
11'00 m'j
12'00 m'j
1'00 fm'j
2'00 fm'j
3'00 fm'j
4'00 fm'j
wNHdih
f,dj
wjYH iyNd.slhka .Kk
wjYH jH
l%ufoh
wjYH myiqldrlhska
ixLHdj
wNHdifha wruqK
94
mshd
mqyqKqlrejdg Wmfoia
$$ lKavdh y;rlg fnod my; m%Yak y;rg ms<s;=re ,ehsia;= .;lrk f,i
Wmfoia fokak'
fudhq,h 3
95
ksji ;=<
ldka;djkaf.a
jev$ldhhka
$wfmalaId ms<sn|j
olakg ,efnk
fn
lEu msiSu
iudch ;=<
ldka;djkaf.a
/lshd$wfmalaId
ms<sn|j olakg
,efnk fn
rEmjdysksh keru
m;a;rh ne,Su
fr fiau
ksjfia le ` .sh
;eka ms<silr lsu
ldka;d i;shg
hEu
mdie,a ixjOk
i;shg hEu
mkai,a hEu
orejkag lEu
leu
fyd| .DyKshla
u
fldkao mk we;s
msfhl= u$.Dy
uQ,slhka u
.Eksg <uhskag
lkak wkak
fokak ne ksyd
fudlgo@
yrld ndk wdndka
lsu'
ksjig isl;
f.k tau
fydoaog Kq weUq,a
n,k ;ru bf.k
.kska f
hre$fldkafodia;r
;k;=re ish,a,u ms
mdYajhkag h'
;em,alrejka$h
kshdul ;k;=re
ish,a,u ms
mdYajhkag h'
fmofrejka yd jvq
ldlhska f,i
jemqru iskafka
mska h'
foaYmd,fka
.Ekqkag fyd|
uh' .eyekqkaf.a
kqjK ye fh'
.=re jD;a;sh
ldka;djg jvd
fyd|h
fyo jD;a;sh
ldka;djg jvd
fyd|h
ms<s.ekSf
ks,Odkshka
jemqru
ldka;djka h'
96
5' ksjfia lghq;= lsu" orejka /ln,d .ekSu iy lEu msiSu wd ldhhkays
ksr;u ia;%S mqreI fNaohla fkdue;sj iEu fokdu oek.; hq;= jk
l=i,;djhka fkdfo@
6' foaYmd,k lafIa;%fha ldka;djka f,dj mqrd bhg tka isk ksid lsisu
lafIa;%hla .eyekq iy ms jYfhka fNaokh fkdl< hq;= fkdfo@
7' ksjfia jevrdcld mska iu. fnodf.k islsfuka ldka;djkag ;u m%cd
foaYmd,k ldhhkag" tk jD;a;Sh i;sj, kdhl;aj ;k;=re fynug
iy m%cd foaYmd,khg t<eu l< yelsu fmd iudcfha m%.;shg bjy,a
fkdjkafkao@
.eyekq orejka iy ms orejka iudcdkqfhdackfha bf.k .kakd ia;%SmqreI
iudcNd ,sx.sl fn" taldlD;Ska iy w.;s.d u;jdo ksid idm%odhsl
jYfhka we;e ldhhka .eyekqkaf.a jev f,i;a ;j;a ldhhka
mskaf.a jev f,i;a ie,lSug mqre we;' ndysr iudch iu. neKq lghq;=
mskaf.a jev f,i;a" .DySh lghq;= ldka;djkaf.a jev f,i;a ie,lSfuka
.eyekqka yd mskaf.a YlH;d ksis whqka Nd;d lsug ndOd we;sf' fuf,i
ia;%SmqreI iudcNdjh u; iudcdkqfhdackh f rgdjka u; mokj ldhhka
fnu ia;%S mqreIiudcNd Y%u fNaokh nj myod fokak'
idudkHfhka ksji" jevm< yd fmd iudch hk lafIa;%hkays ldhhka
fnf moku f,i iudchka iska Nd;d lrkafka mqreIhska iy ia;%Ska w;r
j oHd;aul fjkial fj;ska mekk`.sk fjkia m%ckl N+ldjka nj;a tu
fnf idOdrK;ajhla fkdue;s nj;a WodyrK iys;j fmkajd fokak'
ia;%SmqreI iudcNd N+ld fnu wkqj hka iudch ;=< /lshd fNaokhka
isu iy /lshd f;dard.ekSf n,mE we;s fuka tla fldgila wjdis iy.;
;;a;ajhg m;ajk nj myod fokak'
ksjiska mgkaf.k iudch olajd ysfok ia;%SmqreI iudcNd Y%u fNaokh
ksid tla mdYjhlg ^,sx.sl fjkig wkqj ia;%S fyda mqreI& wjdis iy.;
;;a;ajhka we;sjk nj myod fokak' WodyrK f,i ishu hre iy
fldkafodia;r /lshd ms mdYjh fj; ,efnkafka fuu ia;%SmqreI
iudcNd Y%u fNaokh ksidh' kuq;a ixj; rgj, ldka;djkao hre
/lshdjkays fhfok nj myod fokak'
97
fudhq,h 3
mqyqKqlrejdg Wmfoia
fofokdu iska
iudkj
jemqr
kshef,kafka ljqo@
.eyekq
jemqr
kshef,kafka
ljqo@ ms
m%cd md,k$
foaYmd,k
ldhh
ksIamdok ldhh
fudhq,h 3
m%ckk ldhh
l%shdldrl
99
ksjpk
;%s;aj N+ldj$nyq ldhh nr (Triple Role)
nyqldhh nr hkq ia;%Ska idudkHfhka tlsfklg fjkia ia;%SmqreI iudcNd
ldhhka ;=kla bgq lrk neka Tjqka mskag jvd > ld, f,djla yd lka
lv" je k ixLHdjla jev lsuhs' tu ldhhka ke;fyd;a N=ldjka jkafka
m%ckk" ksIamdok iy m%cd ldhhka f'
ia;%SmqreI iudcNd Y%u fNaokh (Gender-based division of labour)
ia;%SmqreI iudcNdjhg wkqj iudcdkqfhdackh f rgdjka u; mokj ldhhka
fnu isf' .eyekqka iy mska w;r Y%u fNaokh ;SrKh jkafka" Tjqka jdih
lrk iudc" foaYmd,k" ixialD;sl mirhg wkqj jk w;r" m%ckk" ksIamdok yd
m%cd ldhhka ljqreka" l=uk f,djl" fldmuK f,djla" flfia" l=ula lrkafkao
hkak by; lS iudcdkqfhdackh u; mokj fn hkq ,nhs'
m%ckk ldhNdrh (Reproductive Role)
orejka yslsu iy /ln,d .ekSu" bjq msyq lsu" or" j;=r wdh /ialsu" f.a
fodr msis lsu" mjqf,a fi!LHh we;= fkdfhl=;a .Dyia: lghq;= fuhg we;=<;ah'
udkj j.hdf.a meje;au i|yd fuu lghq;= w;HjYH jk w;r ta i|yd fndfyda
Y%uh;a" ld,h;a jeh f'
ksIamdok ldhNdrh (Productive Role)
wdodh Wmhd.ekSu i|yd ksmehq fyda fiajd ldhhkays ksr;u ksIamdok
ldhNdrhhs' ^WodyrK( f.d;eka" ksIamdok ludka;" iajhx /lshd fyda fjk;a
jD;a;Skaj, kshe,Su wdh& ia;%SmqreI fomlaIhu ksIamdok ldhkays fhfo;s' tkuq;a
ia;%SmqreI iudcNdjfha n,mEu ksid ldka;djkag iy mskag mejfrk ldhhka
fukau j.lS w;r wiu;djhka olakg ,ef' ldka;djkaf.ka bgqjk jevfldgi
woDYH jk w;r fndfyda g ix.Kkh fkdf'
m%cd l<ukdlrK ldhNdrh (Community Managing Role)
m%cd ixjOkh i|yd ldka;djka uey;a iafPdfjka bgq flfrk jev fuhg
wod< jk w;r ta i|yd mk" f;k wfmalaId fkdlrhs' tjekakla ,efnkafkao
ke;' udkj j.hdf.a meje;au Wfoid ish mjqf,a iy ck iuQyfha Wjukdjka
imqrd .ekSu msKsi bgqlrk ldhNdrh jvd;a iaridr lr.ekSu wruqKq lr.;a m%cd
ixjOk lghq;= tk fi!LH" ikSmdrlaIl lghq;=" wOHdmk myiql" c, myiql
iy ixialD;sluh ixjOkh fjkqfjka flfrk lghq;= bgq lsu fuu.ska wfmalaId
flf'
100
fudhq,h 3
m%cd md,k ldhNdrh hkq m%cd ixOdk fukau cd;sl foaYmd,k ugka bgq
flfrk fufyhq" l<ukdlrK iy md,k lghq;= inkaO jevfldgia woyia
flf' fujeks jev iy j.lS bgqlsu Wfoid fndfyda g f;k" mk fyda
ukd ,ef' tfia;a ke;sk tu ks,;," j.lS bis,Su fYaI md,k fukau n,;,
oef f.!rjh iy n,h iys; iajNdjhla orhs'
101
fojk ieish
1' jev f,dalfha ia;%S-mqreI iudcNd .eg iy jD;a;Sh i;sj,
l%shdld;ajh
jevlrk ldka;djka ish rdcld ;fha fkdfhla widOdrKhka fiau
fjkialj,g f.dre jk nj o;a; iy mfhaIK u.ska ;yjqre lr we;' tfiau
w;S;fha mgka llre wr.,j, ldka;djkaf.a .eg m%uqL;ajh ,nd we;af;a
ldka;djkagu iqfYaI jQ wjYH;d rdcld ;h ;=< ;yjqre h hq;= ksidfjks'
ud;D wdrlaIKh" m%iQ;s ksjdvq" ,sx.sl w;jrj,ska jev lsf ksoyi" meh wgl
fiajduqrh" jevuqrhka w;r flh wd whs;Sska ldka;djka fj; ,enqfka llre
wr., ;=<ska jk w;r tu wr., fufyhjk ,oafoa jD;a;Sh i;s isks' jD;a;Sh
i;s ;=<ska ldka;d ixf iduQysl .siq we;s lr.; yels w;r" fulS .siq ;=<ska
jevlrk ;fha iudk wjia:d" iu jevg iu jegqma" m%iQ;s ksjdvq iy foumsh
ksjdvq" <ud wdrlaIKh" fi!LHh /ljrK we;s lsug mdol f' tfiau jevlrk
ia:dkfha .NKS ldka;djkag fjkial lsu iy fiajd ia:dkfha ,sx.sl w;jr
jeks oE je<elah yels ia;%S-mqreI iudkd;au;djfha fldkafoaisj,g fukau llre
.siq flfrys n, l< yels jD;a;Sh i;sj, ldka;d ksfhdackh yd kdhl;ajh
jeo.;a f'
ldka;djkaf.a rdcld ;h ;=< i` ke;s m%Yak rdYshla ;ju;a we;s w;r fuu
ieisfha wruqK jkafka fuu .eg ykd.ekSu;a" jD;a;Sh i;sj,g ldka;djka
iyNd.s f jeo.;alu wjOdrKh lsu;a h' tfy;a ldka;djka jD;a;Sh i;sj,g
iyNd.s jkafka wvq jYfhks' jD;a;Sh i;s ldka;djkaf.a m%Yak flfrys ixf hehs
hk Yajdih ;ju;a ldka;djka ;=< we;s fkd;su fuu wvq iyNd.s;ajhg tla
fya;=jls' fmd iudcfha jD;a;Sh i;s inkaOfhka we;s u;h jkafka l,yld
iy jev jck fufyhjkakkah hk ksfYaOdkd;aul wdl,amhhs' f ksid jD;a;Sh
i;sj,g ne`u ms<sn|j mjqf,a Wohf.ka wlue;a; m%ldY h yel' ;jo jD;a;Sh
i;s ldka;djka fjkqfjka bgqlrk ldhhka ms<sn| m%pdrh jkafka wvqfjks' f
ksid jD;a;Sh i;shlska i|d .; yels Y%uh yd wEkq ldka;d .eg ms<sn|j fuu
ieisfha wjOdkh fhduq fjhs'
102
4
kd 20 hs
ishu iyNd.sjkakka
*a,sma pd" nq,afvda.a la,smaia" udl mEka
iyNd.s;aj l%ufoh
1 hs
jev f,dalh ;=< ldka;djka uqyqK fokakd jQ .eg
ykd.ekSu
fudhq,h 3
wNHdih
f,dj
wjYH iyNd.slhka .Kk
wjYH jH
l%ufoh
wjYH myiqldrlhska ixLHdj
wNHdifha wruqK
mqyqKqlrejdg Wmfoia
$$
iyNd.sjkakka lKavdh y;rlg fnokak'
$$
jD;a;Sh ;h ;=< ldka;djla jQ ksidu isjk widOdrKl" ia;%S-mqreI
iudcNdjh mok lr.;a ysxikhka iy fjkial fudkjdo hkak
idlPdfldg .eg .ila ksudKh lrk f,i tla lKavdhulg Wmfoia
fokak'
$$
ldka;djka jemqr fiajfha fhfok ixl%uKsl fiajh" we ludka;h iy
f;a ludka;h wdY%s;j ldka;d Y%lhska uqyqKfok .eg idlPdfldg"
ta ta lafIa;%hg wod<j .eg .ila ksudKh lrk f,i wfkla lKavdh
;=kg Wmfoia fokak'
$$
ldka;djka Y%u fj<|fmd< iy rdcld ;h ;=< uqyqKfok .eg
iyNd.sjkakka iska ksis whqka wkdjrKh lr ke;a;" mqyqKqlrejd" oekqu
jOkh lsug Wmld jk w;a m;%sld fyda m>Kl bm;a ls l,ska ilia
lr.; hq;=h'
103
103
fuys my; i|yka jkafka jevf,dalh ;=< ldka;djka uqyqK fok .egj,ska
iuyrls' fuu .eg .i ksudKh lsf my; .eg we;=,;a jkafkaoehs uid
ne,sh yel'
Y%u iQrlEu iy wvq jegqma ,eu'
fiajd ld,hg i,k m jegqma jOlhka je fkdu'
jevlrk ldka;djka u`. f;df" jevmf<a" fmd m%jdykfha
Odldrfha ,sx.sl ysxikj,g iy w;jrj,g ,lau'
llre ldka;djka ksrka;r Y%u iQrdlEug ,lau'
> fiajduqr ksid fi!LHuh .egj,g uqyqK ug isu'
ud;D;ajh iu. neKq wdrlaIdj fkdue;slu'
jD;a;Sh iu. neKq O frda. ;;a;ajhkag ksrdjrKh u'
wu;a lafIa;%fha jevlrk ldka;djkag ,nd fok ffoksl jegqma b;d
wju ugul mej;Su'
ukaofmdaIKfhka iy kSrla;sfhka fm<Su'
wu;a lafIa;%h ;=< iudk jevg iudk jegqma
fkd,eu'
ixOdkh ug fukau iud.uhg wejeis ksoyi fkdue;s
u'
ixl%uKsl fiajfha l=gkhg yd ,sx.sl ysxikhkag
,lau'
fndre /lshd fmdfrdkaj,g /ju ksid ldka;djka
,sx.sl fiajhg fukau l=gkfha ka;hska njg m;au'
104
105
fudhq,h 3
106
5
kd 20 hs'
ishu iyNd.sjkakka
*a,sma pd" nq,afvda.a la,smaia" udl mEka
iyNd.s;aj l%ufoh
1
jD;a;Sh i;sj,g ne`fuka ldka;djkag
w;ah yels jdis inkaOfhka oekqj;a lsu'
fudhq,h 3
wNHdih
f,dj
wjYH iyNd.slhska .Kk
wjYH jH
l%ufoh
wjYH myiqldrlhka ixLHdj
wNHdifha wruqK
mqyqKqlrejdg Wmfoia
$$ f,dj mqrd jD;a;Sh i;sj, ldka;d ksfhdackfha wvqu o;a; wdY%fhka myod
fokak'
$$ ldka;djkag jD;a;Sh i;s j,ska ,eh yels iqfYaI jdis fudkjdoehs ms<sn|j
nqoa l,nkh lrkak'
$$ fuys ,efnk ms<s;=re *a,sma pd tll jd;d lrkak'
$$ my; j.=j Wmfhda.s lrf.k" iyNd.slhska iska f.kyer olajk lreKqj,g
kj lreKq tla lrkak'
$$ ka by; i|yka wdldrfhka iyNd.slhska iska ia;r jYfhka olajd we;s
jevf,dalh ;=< olakg ,efnk .egj,g i fiug yd jD;a;Sh ch.%yK
,nd .ekSug jD;a;Sh i;sh odhl h yelafla l=uk wdldrfhkao hkak
idlPd lrkak'
107
107
mqyqKqlrejdg Wmfoia
$$ my; we;s j.=jg zZ fyda zke;Z hkqfjka ms<s;=re ,enqKq miq" mqyqKqlrejd
tu ms<s;=re ixikaokhfldg j.=f we;s ishu m%ldY i;H njg o;a; iy
jd;d weiqfrka myod fokak'
108
108
ke;
fudhq,h 3
lshuk
mqyqKqlrejdg Wmfoia
$$ iyNd.sjkakka lKavdh y;rlg fnokak'
$$ fydka ,shefjk udl mEka 4la iy *a,sma pd 4la ,ndfokak'
$$ ldka;djkag jD;a;Sh i;s l%shdldrlys kshe,Sug we;s ndOl fudkjdo hkak
idlPd lrk f,i 1 iy 2 hk lKavdhj,g Wmfoia fokak'
$$ jD;a;Sh ldka;djkag jD;a;Sh i;s kdhl;aj iy ;SrK .kakd jHqyj,g
m;aug we;s ndOl fudkjdo hkak idlPd lrk f,i 3 yd 4 lKavdhj,g
Wmfoia fokak'
$$ lKavdh y;f idlPd jQ lreKq lKavdhf tla mqoa.,fhl=g bhg
meK bm;a lrk f,i Wmfoia fokak'
$$ tlS *a,sma pd fmfkk ;ekl w,jkak'
$$
2
kd 15 hs'
ishu iyNd.sjkakka
*a,sma pd" nq,afvda.a la,smaia" udl mEka
iyNd.s;aj l%ufoh
1 hs
jD;a;Sh i;sj, ldka;d kdhl;ajh iy
iyNd.s;ajh jefuka ldka;djkag
w;ah yels jdis ms<sn|j oekqj;a lsu'
fudhq,h 3
wNHdih
f,dj
wjYH iyNd.slhska .Kk
wjYH jH
l%ufoh
wjYH myiqldrlhska ixLHdj
wNHdifha wruqK
mqyqKqlrejdg Wmfoia
$$ iyNd.sjkakka lKavdh follg fnokak'
$$ fydka ,shfjk udl mEka 2la iy *a,sma pd 2la ,ndfokak'
$$ jD;a;Sh i;s ;=< ldka;d kdhl;ajh je lrkafka flfiao@ hkak ms<sn|j
lKavdhu iskao" jD;a;Sh i;sj, ldka;d iudl;ajh je lrkafka
flfiao@ hkak ms<sn|j B lKavdhu iskao idlPd lrk f,i A yd B
lKavdhj,g Wmfoia fokak'
111
A lKavdhu
jD;a;Sh i;sj, ldka;d iudl;ajh je
lrkafka flfiao@
jD;a;Sh i;s iska ldka;djkag iqfYaIs jQ
m%uqL;d iy wjYH;d ykd.ekSu'
ldka;djkag fmdf yd fm!oa.,slj
n,mdk jD;a;Sh .eg iy m%Yak
ykd.ekSu'
ldka;djka n|jd .ekSug fYaI l%shdud.
.ekSu'
jD;a;Sh i;sj,g ne`fuka we;sjk jdis
.ek oekqj;aNdjh je lsug mshjr
.ekSu'
ldka;djkag iudkd;au;djh <dlr
.ekSu Wfoid jD;a;Sh i;s iska .kakd
,o Okd;aul mshjr iy id:l jQ isoa
ms<sn|j m%pdrKh ,nd foka jD;a;Sh
i;sj, m%;srEmh f.dvke.Su'
ldka;djkaf.a rdcld ;h iy .Dy
;h iunr lsug wjYH fYaI wjYH;d
ie,ls,a,g f.k jD;a;Sh i;sfha fiajdjka
mq,a lsu'
ldka;djka ixOdkh lsug iy n|jd
.ekSug fYaI jHdmdr h;a lsu'
ldka;djka oekqj;a lsf fYaI
wOHdmksl jevigyka ksrka;rj fukau
l%udkql+,j h;a lsu'
jD;a;Sh i;s l%shdldrl fj; je
msilg <du msKsi udOHh iy fjk;a
l%u ;=<ska m%pdrh lsu'
ldka;djka jD;a;Sh i;s ms<sn|j olajk
woyia .ek ilaIKhla lsu'
jD;a;Sh i;sj,g ne`u ms<sn|
ldka;djkaf.a Yajdih we;s lsu'
jD;a;Sh i;sj, ldka;d iyNd.s;ajfha
jeo.;alu ms<sn|j ms mdYajh" iehka"
mjqf,a idudlhska yd m%cdj oekqj;a lsu'
jD;a;Sh i;s l%shdldrl inkaOfhka
m%pdrhla ,nd u'
ud;D wdrlaIKh" ,sx.sl w;jr je<elau
jeks ldka;d ixf mqyqKq meje;au'
kdhl;aj mqyqKqj jeks ldka;djkaf.a
is;a weo.kakd Ihka jD;a;Sh i;s
idlPdj, fhdod .ekSu'
112
112
B lKavdhu
jD;a;Sh i;sj, ldka;d kdhl;ajh
je lrkafka flfiao@
ldka;djkag jD;a;Sh i;s ;=<
oDYHudk ;;a;ajhla ,nd u'
jD;a;Sh i;s ;SrKj,
ldka;djkaf.a u; iy woyia
ie,ls,a,g .ekSu'
jD;a;Sh i;s kdhl;aj ;k;=re
inkaOfhka ldka;djkag fldagdjla
,ndu'
ldka;d jD;a;Sh i;s idudlhskag
l%udkql+,j ilik ,o kdhl;aj
mqyqKqj ,ndu'
ikaksfok yelshdj" .kqfokq lsf
iy iduQysl flaj,a lsu ms<sn|
mqyqKq ,ndu'
ldka;djka jD;a;Sh i;s kdhl;ajh
inkaOfhka olajk woyia
oek.ekSug u; uiqula islsu'
ldka;djka iy mska w;r
kdhl;ajh .ek l;sldjla we;s lsu'
kdhl;ajh inkaOfhka ia;%S-mqreI
jYfhka Yaf,aIKh lrk ,o o;a;
,ndu'
ldka;djkag jD;a;Sh i;s ms<sn|j
wOHhk lsu i|yd wOHhk lj
(study circles) we;s lsu'
ldka;d kdhl;ajh ms<sn|j we;s
w.;s.d u; iy taldlD;s fjkia
fldg iqNjd u; we;s lsug mshjr
.ekSu'
ldka;d jD;a;sh i;s idudlhka
n,i;= lsu i|yd fiajl wOHdmk
l%u ilia lsu'
jD;a;Sh i;s ;=< iy fmd iudh
foaYmd,k kdhl;ajh ;=< ldka;djka
wvqu ms<sn| mfhaIK islsu'
ldka;djkaf.a kdhl;ajh
ms<s.ekSu inkaOfhka m%;sm;a;s
jD;a;Sh i;sfha jHjia:djg we;=<;a
lsu'
w;a m;%sld
NdKav iy$fyda fiajd ksIamdokh lrk udkj l%shdld;ajh zY%uhZ f,i .efkk
w;r fndfyda wjia:dj, f;khla ,efnk jev inkaOfhka fhfoa' zwoDYHudk
Y%uhZ hk moh f;khla fkd,o m%;sksIamdol Y%uh ^WodyrK jYfhka idudkHfhka
ia;%Ska iy .eyekq <uqka iska" mrmrdf meje;au i|yd islrk .Dy lghq;= iy
kv;a;= jev& iy wvq mhla ,efnk wu;a jev inkaOfhka fhfoa' fuf,i
fohdldrfhau jev" rgl cd;sl wdodh fyda ho moaO;sfhys igyka fkdf' c,h
iy or /f.k tAu" mjqf,a mfydackh i|yd uQ,sl lDIsldl ksIamdok j.dlsu
iy ilialsu" iy orejka /ln,d .ekSu we;= .DydY%s; jev fuu woDYHudk
Y%uhg wh;a f'
jD;a;Sh i;s (Trade unions)
ia;%S-mqreI hk fomdYajfhau fiajlhskaf.a wdl iy iudc ;;a;ajh iduQysl
l%shdldrl ;=<ska wdrlaId lsu iy m%jOkh jD;a;Sh i;s tfia;a ke;ak fiajl
ixOdkhkays m%Odk wruqK fjhs' wxl 87 yd 98 hk iuq;sj,ska lsis fjkialulg
Ndckh fkd jD;a;Sh i;s msysgqug iy tajdg tl;=ug we;s whs;sh ;yjqre lrhs'
wdKavqj" fiajH ixOdk" iu tlaj iudc ixjdoh mj;ajdf.k hdug yelsjk
m jD;a;Sh i;s iska cd;Hka;r llre ixOdkfha m%Odk fldgialrejkaf.a
ff;%mdlaIsl ixhq;sh imQK lrhs' jD;a;Sh i;s iy tys iudlhska iska fiajH
ixOdk iu. mj;akd inkaOh Wmfhda.S lrf.k jevlrk ia:dkfha iu jegqma"
iu wjia:d iy iudk ie,ls,s m%jOkh l< hq;=h' fjkial lrkakd jQ mphka
iy m%;sm;a;s ykdf.k tajd ke;s lsug W;aidy lsu jD;a;Sh i;sj, m%Odk
mrud:h h hq;af;ah'
ixOdkh fkdjQ fiajlhska$wix; fiajlhska (Unorganized worker)
jD;a;Sh i;shl idudlhska fkdjk fiajlfhl= fufia ykajhs'
uls f flh (Breastfeeding breaks)
jevlrk ldka;djkag orefjl= bm uq,a i;s 26la hk;=re ;u orejdg uls f
myiql i,id u fYaIfhkau kS;sfhka wdrdlaIdlr we;' wxl 183 orK ^ixfYda;&
cd;Hka;r llre ixOdkfha ud;D;ajh iq/lSf iuq;sfha 3 jk j.ka;shg wkqj
lsfok ujla /lshdjg kej; meKs miq ujf.a fyda orejdf.a fi!LHhg wys;lr
113
fudhq,h 3
Y%uh (Labour)
fyda wka;rdodhl jevj, fkdfhoh hq;af;a h' fuu iuq;sh iy wkqnoaOj we;s
191 jk fr.=,dish wkqj lsfok ujlg" ls fok fl tllg fyda Bg jefhka
ke;fyd;a jevlrk ld,h wvqfjka ,ef whs;sh we;'
/ln,d .ekSf jev lghq;= (Care work)
hefmk orejka" jfhdajDoaO mqoa.,hska fyda frda.Ska mjqf,a idudlhska fyda fjk;a
wh iska uqo,a wh lsulska f;drj /ln,d .ekSu fuhska woyia f' fujka
/ljrK lghq;=j, fndfyda g kshef,kafka ldka;djka jk w;r th Tjqkaf.a
fi!LH iy hymeje;au u; ie,lsh hq;= n,mEula t,a,lrhs' wu;a /ljrKh
fndfyda wjia:dj, t;r lemSfmfkk fohla fkdjk fyhska f ;=< ldka;djkaf.a
ldhNdrh yd odhl;ajh w.h lsulg ,la fkdf' f,dj mqrd wju;a
/ljrK i,ikakkaf.ka 75] muK ldka;djka f' /ljrK m%;sm;a;s fukau
/ljrK fiajdjka iemhSu ldka;djka iy mqreIhka w;r iudkd;au;djh idlaId;a
lr .ekSu inkaOfhka Rcqju inkaO f' oeh yels" myiqfjka m%fYh yels yd
by< .=Kd;aulNdjhlska hq;a /ljrK fiajdjka fkdue;su fukau ldka;djka iy
mqreIhka w;r /ljrK lghq;= iudk wkaoka fn fkdhdu fya;=fjka ldka;djkag
iudh" wdl" ixialD;sl yd foaYmd,ksl ;h w;aug we;s yelshdj wys f'
<ud yd mjq,a /ljrK fiajd (Childcare and family care)
<ud yd mjq,a /ljrK fiajd mqoa.,sl" rcfha fyda ;ks mqoa.,fhla fyda iuQyhla iska
iemhsh yelsh' mjqf,a j.lS fiajd ia:dkfha j.lS iu`. noaOlsug foudmshkag
yelsjkq msKsi wjYH Wmldrl iudc fiajd imdokh iy fYaIfhka orejka
/ln,d .ekSf myiql cd,hla ia:dmkh lsfuka ldka;djkag fukau mjq,a
j.lS we;s whg /lshdjg yd wdl ck ;hg iyNd.sug iu wjia:d we;s lsu
fuu`.ska isf' ldka;djkag tfrys ish wdldrfha fjkial ;=rka lsf iuq;sh
uska jdyh fyda ud;D;ajh fyda mok fldgf.k ia;%Skag tfrysj lrk fjkial
j<lajd,Su msKsi iy jev lsug Tjqkg
we;s M,odhs whs;sh iy;sl lrkq jia orejka
/ln,d .ekSf myiql cd,hla ia:dmkh
lsu jeks mshjr mdYajldr rdcHhka iska
.; hq;= nj wjOdrKh lrhs'
iduQysl whs;Ska (Collective Rights)
lKavdhul wkkH;djh iy whs;Ska wdrlaId
lsu iduQysl whs;Skaj, uQ,sl mshjrhs' fuuska
;ks mqoa.,fhl=g we;s whs;Ska inkaOfhka
fkdj iuQy whs;Ska ms<sn|j o l%shd lrhs'
WodyrK f,i jD;a;Sh i;shla .;fyd;a
114
ldka;djkag iy mqreIhkag .re;ajfhka hq;= /lshd (Decent work for men and
women)
.re;ajfhka hq;= /lshd hkq ksoyi" iudkd;au;djh" iqrlaIs;Ndjh iy udkj .re;ajh
hk fldkafoais we;=,;a jd;djrKhla ;=< ldka;djkag iy mskag tl iudk fiajd
fldkafoais u; m%fY h yels mirhla ;=< bgqlrk ksIamdok ldhhka h' fuh
ziqksis fufyjrZ f,io ykajhs' cd;Hka;r llre ixOdkfha .re;ajfhka hq;=
/lshd hk ixl,amh hkq ldka;djka iy ms hk fofldgi iska ;ud we;= ;u
mjqf,a Woh iu fyd| jk ;;a;ajhla N=la;sh yels hehs wfmalaIs; ugu f'
fuys uQ,sl iudc m%;Ska we;=,;a w;r /lshdf whs;Ska N=la;sh yels idOkSh
uguls' ia;%S-mqreI iudkd;au;djh <dlr .ekSu o .re;ajfhka hq;= /lshd m;%fha
uQ,sl wx.hls'
/lshdjg iu m%fYh (Equal access to employment)
/lshdjg n|jd .ekSf ia;%Sskag iy mqreIhska hk fofldgig u /lshdjg iu
m%fYh ;yjqre l< hq;=h' cd;Hka;r llre ixOdkfha wxl 183 orK ud;D;ajh
iq/lSf iuq;sh wkqj .NkSNdjh iy ud;D;ajh fjkialj,g ;=vqfok fya;=jla
fkdh hq;= w;r iuq;sfhka ne` we;s rdcHhka fuu iu m%fYh ;yjqre lsug
ne` ishs' cd;Hka;r llre ixOdkfha wxl 156 orK mjq,a j.lS iys;
fiajlhskaf.a iuq;sh wkqj" mjq,a j.lS iys; wh fjkialulg Ndckh fkdl<
hq;= nj;a" Tjqkag iu m%fYh ;yjqre lsu msKsi /lshdj f;dard .ekSug" mqyqKq iy
udf.damfoaYk ,eug we;s whs;sh ;yjqre l< hq;= jkafkah'
ixl%uKh ia;%SlrKh u (Feminization of migration)
fndfyda g ;ukau ;u .Dyfha m%Odk wdl iemhqlre njg m;alrjk
/lshd fidhd je jefhka ldka;djka rka rgg iajdkj ixl%uKh u olajk
cd;Hka;r ixl%uK rgdjkays m%jk;dj fufia yekaf' ldka;djka ieugu
115
fudhq,h 3
ixOdkh f whs;sh iy iduQysl flaj,a lsu ms<sn| 1949 wxl 98 ork cd;Hka;r
llre ixOdk iuq;sh wkqj cd;sl ;;a;ajhg .e,fmk wdldrfhka /lshd
fldkafoais iy ;;a;ajhka u;a lrkq msKsi iduQysl flaj,a lsf .siq we;s
lr.; yel' fuuska fiajl ixOdk yd fiajH ixOdk w;r fiajd ;;a;ajhka je
hqKq lsu msKsi .kqfokq lsf l%uj;a l%shdj,shla ia:dms; lsug Wkka lrjhs'
116
117
fudhq,h 3
118
fudhq,h 4
jevf,dalh ;=<
ia;%S-mqreI iudkd;au;djh
m%jOkh
119
yekau
ia;%SmqreI iudkd;au;djh hkq udkj yslula jk w;r m%cd;ka;%jdoh
<dlr .ekSug wjYH uQ,sl fldkafoaishls' tlai;a cd;Skaf.a udkj
ysl ms<sn| Yaj m%ldYkfha fojk j.ka;shg wkqj ish ukqIHhska
cd;sh" jxYh" mx;sh" ,sx.fNaoh ke;fyd;a ia;%SmqreINdjh" NdIdj"
jKh" wd.u" ckj.h" foaYmd,k u;h" W;am;a;sh fyda foam, wd
ljr ;;a;ajhla ms<sn|j jqj fYaIhla fkdue;sj udkj whs;sjdisl
iy ksoyi N=la;s ug ish fokdgu whs;sh we;s nj ;yjqre lrhs'
fuys wjOdrKh lrkq ,nk lreKla jkafka ia;%SmqreINdjh fkd;ld
iudkd;au;djh iy ksoyi <dlr .ekSug kEu flfkl=g whs;shla
we;s njhs' ia;%SmqreI iudkd;au;djh jkdys udkj whs;sjdislula ug
wu;rj iudkd;au;djh" iduh" ksoyi iy n,dNsjOkh <dlr
.ekSug w;HjYH fldkafoaishls' fuu fudhq,h ;=<ska iudkd;au;djfha
uQ,Ou inkaOfhka idlPd lsug wu;rj n,dfmdfrd;a;= jkafka
jD;a;Sh i;sh ;=< ia;%SmqreI iudkd;au;djh <dlr .kafka flfiao
hkak uid ne,Suhs'
jevlrk ldka;djkag llre whs;Ska <dlr .ekSug k jD;a;Sh
i;s ;=< m%cd;ka;%jd l%ufohka iy jHqyhka ;yjqre h hq;=
jkafkah' fiajl whs;sjdisl kd.ekSu" fiajl fialdjkaf.a
/lshd whs;Ska wdrlaId lsu iy m%jOkh lsu inkaOfhka jD;a;Sh
i;sj,g Yd, fufyhla l< yelsh' f ksid jD;a;Sh i;shl
wruqK jkafka jevlrk ia:dkfha fyda fmdf jevlrk m%cdj fj;
n,mdk widOdrKl iy fjkial islsu uev meje;aug mshjr
.ekSuh' fjkial ;=rka lsf jev ms<sfjf,a m%Odk ldhh jkafka
ia;%SmqreI iudkd;au;djh jD;a;Sh i;s ;=< ;yjqre lsug mshjr
.ekSuhs' tA i|yd ia;%SmqreI iudcNd iu-idOdrK;ajfha l%shdud.
hka .; hq;af;ah'
120
wfmaCIs; wruqKq
fuu fudhq,fhka my; wruqKq bgqlr .ekSug n,dfmdfrd;a;= f'
uq,sl wruqKq
Objectives
wdik ieleiau
Room
Arrangement
U wdldrfha yevh
wjYH ,shlsh,s
Materials and
Handouts
l%ufoh
Methodology
wjYH iydhl
WmlrK Training
Aids
ld,h
Duration
meh 4 hs
ieisfha
wka;.;h
Session Plan
iudkd;au;djh" iuidOdrK;ajh"
fjkiafldg ie,lSu" jev lsf ys whs;Ska
ldka;d whs;Ska ldYkh" iSfvda iuq;sh iy
ldka;d whs;Ska wdrlaId lsu i|yd we;s kS;suh
m%;smdok'
121
fudhq,h 4
m<uq ieish
iudkd;au;djh iy iuidOdrK;ajh
yekau
iudkd;au;djh hkafkys w:h jkafka ia;%S mqreI fyda fjk;a fjkial fkdi,ld
iudk whs;Ska" iudk j.lS" iudk wjia:d iy iudk ie,ls,s <dlr .ekSu jk
w;r" iudkd;au;djhg we;s whs;sh uQ,sl udkj ysluls' fuys u;l ;nd.;
hq;= jkafka iudk whs;Ska" iudk ie,ls,s" iudk wjia:d <dlr .ekSu" iudc
;;a;ajh iy im;a N=la;s f yelshdj .eyekq" ms jYfhka bmu u; rod
fkdmj;sk njhs' iudkd;au;dj hkq .eyekqka iy mska w;r mj;sk fjkial
fukau iudklj,g iudk jkdlula u hkak woyia flf' iudkd;au;djh
hk mohg O w:l;k we;s w;r" iajNdjOu kS;shg wkqj ishu ukqIHhska
iudkh' udkj whs;sjdisl m%ldYkhg wkqj ishu ukqIHhska wd." cd;s"
l=," jxYh" jKh fyda ia;%SmqreIfNaoh fkdi,ld f.!rjh iy whs;sjdisl
inkaOfhka ksoyiaj;a iudkj;a Wm; ,enQfjda fj;ss' tfiau iudkd;au;djh ;=<
im;aj,g we;s iu m%fYh" im;a myrKh lsug iy h ksYa; im;aj,ska
tk jHuh" uQ,Huh" udkj" idudh" foaYmd,k wdfhka m%;s,dN ,eug we;s
whs;sh o we;=,;a f' WodyrKhla f,i foaYmd,k m%fYhg we;s iudk whs;sh
;=<ska ldka;djkag m%dfhda.slj m%;s,dN ,eug k tlS foaYmd,k m%fYh ;yjqre
flfrk m ldka;djkag foaYmd,kh inkaOfhka mqyqKq ,ndu iy Pkao jHdmdr
mj;ajdf.k hEug wjYH uqo,a m%;smdok iemhSu fjkqfjka wruqo,la fjkalsu
jeo.;ah' tfiau f i|yd hlsis fldagdjla tk mx.= l%uhla fjkafldg foaYmd,k
uKav,j,g" ldka;djka fj; ium%fYh ;yjqre lsf iuidOdrK;ajfha l%shd
ud. wkq.ukh l< yelsh' tfiau /lshdjg ium%fYh ;yjqre lsf wnd;
mqoa.,hska we;= ish mqoa.,hskag myiqfjka we;= h yels f,i f.dvke.s,s"
jevlrk ia:dk iy fmd ia:dk ksudKh lsu fyda fjkia lsu l< hq;af;ah'
fuf,i iudkd;au;djh hkafkka woyia jkafka iEu jk lafIa;%hlu .eyekq
iy ms" .eyekq <uhs iy ms <uhs i|yd iudk whs;sjdisl ^Equal Rights&"
iudk wjia:d ^Equal Opportunity)" iudk ie,ls,s ^Equal Treatment& iy iudk
j.lS ^Equal Responsibility& ,nduhs' WodyrK f,i /lshd ia:dkhg wod<j
/ljrK m%;sm;a;s" /ljrK fiajdjka iemhSu" ldka;djka iy mqreIhska w;r
wdl iudkd;au;djh idlaId;a lr.ekSu inkaOfhka Rcqju inkaO jkakls'
fuys iudk ie,ls,s hkq tlu wdldrfha ie,ls,s fkdjk w;r <dlr .;
hq;af;a m%;sM,j, iudkd;au;djhhs' f i|yd h lKavdhula fj; fYaI ie,ls,s
foka Okd;aul mshjr .; hq;=h' fuys ia;%Ska iy mqreIhska hk fomdYajhgu
;ukaf.a fm!oa.,sl yelshdjka fukau Njhka jOkh lr .ekSf ksoyi iy
iudkd;au;djh ;yjqre h hq;=h' tlS ksoyi ksis m nqla;s ug yelsjkafka ia;%SmqreI fNaoh u; mQj ks.ukh l< ldhNdrhka" w.;Ska fyda mQj ksYaphg hg;a
jQ whs;sjdisl" j.lS" Wia my;a nj fyda im;a <`.dlr .; yels ;;a;ajhka hgf;a
122
fkdf' tjeks m%fNaoj,g fyda iudch iska ksudKh l< wkkH;d iSudlrKhka"
taldlD;Ska (Stereotype) ke;fyd;a wpq ;=<g fYaIfhkau ia;%S mdYajh issrlsu
u`.ska by; meye,s l< wdldrfhka ksoyia jOkhla is fkdf' tjeks iSudls
idOdrKSlrKh l< fkdyels w;r" ksoyiaj ;u reh m ;h ms<sn| leu;s
oE f;dard .ekSug bvlv ,efuka .eyekqkag iy .eyekq orejkag iudk wjia:d
ie,ish yels wdldrh ms<sn|j uYkh lsu fuu ieisfha ;j;a wruqKls'
wNHdih
f,dj
wjYH iyNd.slhska .Kk
wjYH jH
fudhq,h 4
l%ufoh
wjYH myiqldrlhska ixLHdj
wNHdifha wruqK
1
kd 20 hs'
ishu iyNd.sjkakka
*a,sma pd" w`.,a 4x3 ldm;a" mEka" nq,afvda.a
la,smaia" udl mEka
iyNd.s;aj l%u foh nqoa l,nkh
1 hs
iudkd;au;dj" fjkial lsu iy
iuidOdrK;ajh hkak y`kajd .ekSu'
mqyqKqlrejdg Wmfoia
khd iy fldld fyd| hyjka jQ w;r" kla khd fldldg rd;%S wdydr
fNdack ix.%yhlg wdrdOkd lf<ah' fuys khd rd;%S fNdackh fldldg
ms<s.kajk ,oafoa me;,s Ndckhl jk w;r" . mgq fydghla we;s fldldg
khd iska fok ,o rd;%S wdydr fNdackh N=la;s ug fkdyels h'
fldldg nv.skafka f.or hEug ish'
wfkla kfha fldld iska khdg rd;%S wdydr fNdack ix.%yhlg
wdrdOkd l< w;r" fldld idudkHfhka wdydr .kakd l%uh wkq.
ukh lrka khdg .eUqre Ndckl lEu ms<s.kajk ,' khdf.a m<,a
fl uqyqK tu Ndckhg oeug fkdyels jQ w;r" khdg o fldld
ms<s.kajk ,o lEu wkqNj lsug fkdyels h' f ksid tk khdg o
nv.skafka f.or hdug ish' fldld iy khd hk fofokdgu wdydr ,nd
.ekSf iu wjia:dj ,enqKo fofokdgu wdydr wkqNj lsf wjia:dj
wys jQf O;ajh fyda tlsfkldg fjkia jQ ;;a;ajhka fyda YlH;djhka
ms<sn|j ie,ls,a,la fkdoela jQ neks' f ksid fldld iy khd hk
fofokdgu rd;%s fNdackfha l=i.sks ksjd.ekSug fkdyels h' f ksid
fldldg iy khdg tlu wdldrfhka tlu Ndckfha lEu ms<s.ekafuka
iudkd;au;djh <dula is fkdjk w;r" fldldg iy khdg lEug
myiqjk wdldrfhka fjkia Ndck foll ,nd fuka iudkd;au;djh
;yjqre l< yelsh'
124
by; ckl;dj fiau ldka;djka iy mskag iudk wjia:d ie,iqj;a bka m%;sM,
fk,d.; fkdyels we;af;a ukao hkak fidhd ne,Su jeo.;a h' ldka;djka
ft;sydisl jYfhka n,j;a mSvdjg iy wjdisodhl ;;a;ajhkag m;a we;s neka
th ksjer lsug iudkd;au;d wjia:djka muKla m%udKj;a h fkdyelsh'
tfiau ldka;djkag iy mskag ys fjkia iudc ;;a;ajhka fya;=fjka iudk
wjia:djkaf.ka tlu m%udKhgu m%fhdack .ekSug Tjqkag fkdyels h yelsh'
we;e wjia:djkays iudk wjia:djkaf.ka jdis ,nd.ekSug ld,h iy Yla;sh jeh
l<;a bka m%;sM,hla fkd,nhs k" tg tu iudk wjia:d ienE f,iu ldka;djkaf.a
hymeje;au flfrys n,mEula we;s fkdlrhs' ixjOk uey;a ldka;djkag
iy mskag iudk m%;sM, ,ndfok nj iy;sl lsu msKsi" ia;%SmqreI iudcNdjh
Yaf,aIKh lsu u; ixjOk l%shdoduhka ie,iq lsu (gender analysis) wjYH
f' tneka ziudk ie,lSuz hkq ztlu whqka ie,lSuz hkak woyia fkdflf'
fudhq,h 4
mqyqKqlrejdg Wmfoia
126
fudhq,h 4
mqoa.,fhl=f.a ia;%SmqreI iudcNdjh" ,sx.fNaoh" wd.u" cd;sh" jhi fyda fjk kEu
fjkialula fkdi,ld ish mqoa.,hskag idOdrKj iy wmlaImd;Sj ie,lSu" iu
idOdrK;ajhg hyels ir,u woyihs' kEu ixjOk m%h;akhl wNsu;d:h
h hq;af;a iudkd;au;djh <dlr .ekSuhs' tu iudkd;au;djh <dlr .ekSf
ud.h iuidOdrK;ajhhs' ixjOk l%shdoduh ;=< ldka;djkag ft;sydisl" iudh
iy foaYmd,k jYfhkaa uqyqKmEug isjQ wjdisodhl ;;a;ajhka fjkqfjka iyk
ie,iSu i|yd jk l%shdud." ia;%SmqreI iudcNdjh iu. inkaO iuidOdrK;ajh
f.dvke.Sf b,lal ;=< wvx.= h hq;=h' WodyrK f,i jD;a;Sh i;s ;=< ;SrK
.kakd uKav,j, ia;%SmqreI iudkd;au;djh we;s lsug k ;SrK .kakd uKav,j,
wvqu jYfhkaa 30]la j;a ldka;djka ish hq;= hehs kshu lrk fldagdjla we;=,;a
lrka iuidOdrK;ajfha l%shdud.hka .; hq;af;ah' f wkqj iuidOdrK;ajh
hkq .eyekq ms fomlaIhgu idOdrK;ajh bgq lsf l%shdj,shhs'
128
fojk ieish
fjkiafldg ie,lSu iy ldka;djkag tfrys ish wdldrfha
fjkial ;=rka lsf iuq;sh
fjkiafldg ie,lSu hkq jhi" Ydl yelshdjka" mx;sh" jd.sl;ajh" ia;%SmqreINdjh" cd;sh fyda wd.u hk ljrlg fyda wod< mQj ksYaph u; fjkialulg
fyda fYaIhlg fyda neyer lsulg Ndckh fkdh hq;=h hkakhs' mqoa.,
l=i,;d yereKqfldg wka mokulska mqoa.,fhl=g ie,lSu fjkial lsu k
f' Discrimination hk bx.%Sis jpkh 'discriminare' hk ,;ska jokska ^fnu"
fjka lsu" fjkafldg ykd .ekSu hk wre;a fok& wdjls' udkj whs;sjdisl
ms<sn| Yaj m%ldYkfha fojk j.ka;shg wkqj cd;sh" jxYh" jKh" j.h" ia;%S
mqreINdjh" NdIdj" wd.u" cd;sl;ajh" foaYmd,k u;h wd ljr fNaohla fyda iudc"
cd;sl" foam, wd ljr ;;a;ajhla fyda fkdi,ld fjkialulg fyda fYaIhlg
fyda neyer lsulg ,la fkdh hq;= w;r" m%ldYkfha i|yka ish yslj,g yd
iajdk;ajhg iEu mqoa.,fhl=u Wreul ,nkafkah' 1948 lr<shg meKs udkj
ysl Yaj m%ldYkh ;=< fjkial fkdl< hq;= ldrKd jYfhka wnd; ;;a;ajh"
jhi" jdyl wjdylNdjh" ud;D;ajh jeks lreKq we;=,;a fkdjqk;a wfkla
iuq;Skaj, WodyrK jYfhka ldka;djkag tfrys ish wdldrfha fjkial ;=rka
lsf iuq;sh" jev lsf iudkd;au;djh ms<sn| iuq;sh" ud;D;ajh wdrlaId
lsu inkaO cd;Hka;r llre ixOdkfha 1919 wxl 3 ork iuq;sh" <ud ysl
ms<sn| iuq;sh wd iuq;s .Kkdjl moku ;=<ska fjkial fkdl< hq;= lreKq
jYfhka by; lS ;;a;ajhka olajd we;'
wNHdih
f,dj
wjYH iyNd.slhska
.Kk
wjYH jH
l%ufoh
wjYH myiqldrlhska
ixLHdj
wNHdifha wruqK
2
kd 20 hs'
ishu iyNd.sjkakka
*a,sma pd" w`.,a 4x3 ldm;a" mEka" nq,afvda.a la,smaia"
udl mEka
iyNd.s;aj l%u foh$nqoa l,nkh
1
fjkial lsu iy ldka;djkag tfrys ish
wdldrfha fjkial relsu ms<sn| wjfndaOhla
,nd.ekSu'
129
fudhq,h 4
yekau
mqyqKqlrejdg Wmfoia
$$ fjkiafldg ie,lSu hkak Odlr whqka ish yels nj mjikak'
$$ iEu fjkial lsulau widOdrK fkdjk nj;a Okd;aul fjkial lsu
(positive discrimination) hkak ldka;djkag iudkd;au;djh <dlr .ekSf
wjYH nj WodyrK ;=<ska ;yjqre lrkak'
$$ my; Wmldrl igyfka wdldrfhka fjkial lsu fldgia y;rlg fnod
oelah yels nj fmkajd fokak'
$$ lKavdh y;rlg fnod fulS y;r wdldr fjkial ls hkq fudkjdoehs
WodyrK olajka idlPdfldg *a,sma pdj, jd;d lrk f,ig Wmfoia
fokak'
$$ iyNd.sjkakkaf.a ms<s;=rej, jer ksjerNdjh n,d Tjqkag ksjer wjfndaOh
,nd .ekSug iydh fokak'
Wmldrl igyka
Okd;aul fjkial lsu (Positive Discrimination)
we;e g ft;sydisl f,i widOdrKhg ,lajQ fldgia kej; iudkd;au;djh <dlr
.kakd ;=re tlS widOdrKhg ,lajQ fldgiaj,g fYaI jrm%ido ,nd foa' fuhska
ie,lS ,efnkafka h lsis ld,hlg muKla jk w;r iudcfha ;j fldgilg
fjkialula jqjo th Okd;aul fjkial lsuls' WodyrK f,i ldka;djkaf.a"
<uhskaf.a iy wdnd; mqoa.,hskaf.a wNsjDoah fjkqfjka fYaI m%;smdok ie,iSu
wka mqoa.,hska fjkiafldg ie,lSula fkdjkafkah hkqfjka wdKavql%u jHjia:df
olajd we;' bkahdf ldka;djkag 33]l fldagd l%uhla foaYmd,kfha ,nd we;af;a
fuu fya;=j ksidh' h kl ldka;djka mska iy iudkj foaYmd,kfha bhg
meKss g fuu Okd;aul fjkial lsu wfydais lrkq we;'
130
mqyqKqlrejdg Wmfoia
$$
my; i|yka iuq;Ska iy wdKavql%u jHjia:df j.ka;s uqKhfldg ldm;a
l,ska ilialr .kak
$$
iudkd;au;djh" fjkiafldg ie,lSu" Okd;aul fjkiafldg ie,lSu"
iu-idOdrK;ajh" Okd;aul fyj;a wia:H:l mshjr hk jpk *a,sma pdj,
,shd" ta ta j.ka;sh .e,fmkafka l=uk ixl,amh iuo hkak uYkhfldg
uqs; ldm;aj, wuqKk f,ig Wmfoia fokak'
131
131
fudhq,h 4
133
fudhq,h 4
mqyqKqlrejdg Wmfoia
$$ iyNd.sjkakka lKavdh y;rlg fnokak' iEu lKavdhulgu ldka;djkag
tfrys ish wdldrfha fjkial ;=rka lsf iuq;sfha msgm; ne.ska ,nd
fokak'
$$ ldka;djkag tfrysj foaYmd,k" wdl" iudchSh iy ixialD;sl ;fha
olakg ,efnk fjkial fudkjdo hkak iyNd.slhska fldgia y;rlg fnod
idlPd lrkak'
$$ bka miqj tlS ykd.;a fjkial isls" ldka;djkag tfrys ish wdldrfha
fjkial ;=rka lsf iuq;sfha l=uk j.ka;sh W,a,x>Kh lrkafkao hkak
idlPd lrkak'
$$ fuys ldka;djkag iudkd;au;djh we;s lsu iy fjkial ;=rkalsu
inkaOfhka ldka;djkag tfrys ish wdldr fjkial msgqoelSf iuq;sfha
ldka;d whs;sjdisl inkaOfhka we;s m%Odk j.ka;s iyNd.slhska iu
idlPd lrkak'
134
134
wNHdih
f,dj
wjYH iyNd.slhska .Kk
3
kd 20
ishu iyNd.sjkakka
wjYH jH
fudhq,h 4
l%ufoh
wjYH myiqldrlhska
ixLHdj
wNHdifha wruqK
135
f;jk ieish
jevlrk mirh ;=< ia;%S-mqreI iudcNdh iudkd;au;djh
yekau
jevf,dalh ;=< tfia;a ke;sk f.!rdka; jev mirhla ;=< ia;%S-mqreI iudcNdh
iudkd;au;djh <dlr .ekSug k ldka;djka iy mskag iudk whs;sjdisl"
j.lS" ie,lS iy wjia:djka idOkh h hq;af;ah' jevlrk ia:dkh ;=< tfiau
fmd iudch ;=< flfkl= mshl= fyda ldka;djl f,i bmu u; whs;sjdisl"
j.lS iy wjia:d mok fkdh hq;= nj jevf,dalh ;=< iudkd;au;djh <dlr
.ekSf uQ,sl woyihss' ta wkqj oe taldlD;Ska" ia;%S-mqreI iudcNdjh u; f.dvke.=Kq
oe N+ld fyda jer jegySj,ska mekfjk iSudjkaf.ka f;drj .eyekqkaf.a
iy mskaf.a fm!oa.,sl yelshdjka jOkh lr .ekSug wjia:djka ;su;a
/lshdj" jD;a;Sh fyda jHjidh ksoyfia f;dard .ekSug ms ldka;d hk fomdYhgu
we;s whs;sh jevlrk f,dalh ;=< iudkd;au;djh <dlr .ekSug wjYH f'
jevf,dalh ;=< iudkd;au;djh <dlr .ekSug
wjYH jk ;j;a m%Odk uQ,Ouhla jkafka iu jevg
iu jegqma ,nd uhs' jevf,dalh ;=< ldka;djka
iy mska w;r iudkd;au;djh udkj yslj,g
inkaO lreKla fukau ;sridr flakaSh ixjOkh
<dlr .ekSu i|yd mQj fldkafoaishls' jevf,dalh
;=< ldka;djkag iudkd;au;djh <dlr .ekSug
;yjqre h hq;= whs;Ska ia;S%kag tfrys ish wdldr
fjkial msgqoelSf iuq;sfha 11 jk j.ka;sfhka
fufia olajd we;'
11' j.ka;sh
^wE& m%;s,dN we;=j iudk f;k ,eug" iudk jkdl iys; jev
inkaOfhka iudkj i,lkq ,eug fukau fiajd ;;a;ajh we.ehSf
iudkj i,lkq ,eug we;s whs;sh'
^b& fYaIfhka Y%du hdf /lshd rys;Ndjhg" frda.SNdjhg wdnd;
;;a;ajhg uyhg iy fjk;a n,;djkag m;af iudc wdrlaIKhg
we;s whs;sh fukau jegqma iys; ksjdvq i|yd we;s whs;sh
^B& m%ckk ldfhys,d wdrlaIdj we;=j fi!LH wdrlaIdjg iy fiajd
;;a;ajhkays iqrlaIs;Ndjh i|yd we;s whs;sh iy;sl lsu msKsi fhda.H
ish l%shdud. .kq we;af;ah'
2' jdyh fyda ud;D;ajh fyda mok fldgf.k ia;%Skag tfrysj lrk fjkial
j<lajd,Su msKsi iy jevlsug Tjqkg we;s M,odhs whs;sh iy;sl lrkq jia
mdYajldr rdcHhka (
^wd& l,ska lrk ,o /lshdf fcHIAG;ajh fyda iudc m%;s,dN fyda wysula
fkdue;sj jegqma fyda iudk iudc m%;s,dN fyda iys; m%iQ; ksjdvq l%u
ykajd ug(
^we& mjqf,a j.lS fiajd ia:dkfha j.lS iu`. noaO lsug foudmshkag
yelsjkq msKsi wjYH Wmldrl iudc fiajd imdokh" fYaIfhka
orejka /ln,d .ekSf myiql cd,hla ia:dmkh iy ixjOkh u`.ska
ck ;hg iyNd.su .ekaug (
^wE& .NKS iufhys ia;S%kag ydkslr f hehs ikd: we;s fiajd ldhhkays
ksr;jk ^ksr; fkdjk o& ish ls%hdud. .kq we;af;ah'
3' f j.ka;sfhka wdjrKh jk lreKq iy inkaOj wdrlaIdld wKmk;a
zlsf wjYH;dj wkqj ixfYdaOkh" ksfYaOkh fyda > lsu fyda l< hq;=
jkafkah'
wNHdih
f,dj
wjYH iyNd.slhska .Kk
wjYH jH
l%ufoh
wjYH myiqldrlhska ixLHdj
wNHdifha wruqK
4
kd 20 hs'
ishu iyNd.sjkakka
*a,sma pd" w`.,a 4x3 ldm;a" mEka" nq,afvda.a
la,smaia" udl mEka
iyNd.s;aj l%ufoh$nqoa l,nkh
1
jevlsf iuq;sj,ska ;yjqre lr we;s ldka;d
whs;sjdisl ykd.ekSu'
137
fudhq,h 4
mqyqKqlrejdg Wmfoia
1910
138
1913
1919
1931
139
fudhq,h 4
1911
1935
1945
1946
1948
1948
140
1949
1950
1951
1957
1959
141
fudhq,h 4
1960
1960
1962
1966
1969
1975
1975
1976
19751985
1978
1979
1980
142
1981
1983
1985
1987
1989
1990
1992
1992
1993
1993
1994
1994
fudhq,h 4
1980
1995
1995
1996
1999
2000
2002
2002
144
2005
2006
2008
2009
2010
2011
2013
uq,dY%h ( fiajd ia:dkh ;=< ia;%S-mqreI iudkd;au;djh m%jOkh inkaO mqyqKq w;afmd;"
Yd,d oj;a;" llre iy llre in|;d wud;HdxYh
145
fudhq,h 4
2003
y;rjk ieish
ldka;d whs;Ska wdrlaId lsu i|yd we;s kS;suh m%;smdok
yekau
f,dj iEu ;eklu ldka;dj mqreI mlaIhg jvd jefhka fkdfhl=;a wdldrfha
ysxikhkag iy nrm;, udkj whs;sjdisl lvj,g uqyqK fokq ,nhss' tneka
udkj whs;sjdisl kHdh m;%fhys ldka;d whs;sjdisl lvu inkaO m%Yakhg
uQ,sl ie,ls,a,la ;sf' f,dalfha fndfyda rgj, ldka;d whs;sjdisl wdrlaId
lsug iuq;s ;=<ska rchka fmdfrdka isho ienekau tajd tf,iskau bgqlsula
olakg fkdue;' ia;%S-mqreI iudcNdjh mok lr.;a m%pKav;ajh fukau ldka;dj
iy .eyekq <uqka flakalr .;a ysxikh f,dj mqrd nyq,j olakg ,ef' ldka;djkag
iy .eyekq orejkag tfrysj islrkq ,nk ,sx.sl wmrdO Y%S ,xldj ;=<;a jefjka
mj;S' mqoa.,sl fyda m%isoaO ;fha l=uk wjia:djl isjqjo ldka;djlg ldhsl"
,sx.sl fyda udkisl ydkshla fyda fokdjla we;slrk fyda we;slsug bv we;s kEu
l%shdjla ia;%S-mqreI iudcNdjh mok lr.;a m%pKav;ajhla fia ie,fla' tjeks l%shd
i|yd islrk ;ck" n,y;aldrl iy ksoyi wys ls wdho thg we;=,;a f'
mjq, ;=<ska" iudcfha fjk;a mqoa.,hska u.ska rdcHh iy ixialD;sh ;=<ska hkd
jYfhka jQ Odldrfhka ldka;djka ysxikhg ,lah yel' mjq, ;=< isjk
m%pKav;ajhg ldhsl" ,sx.sl iy udkisl m%pKav;ajh" Ndhdjg myru" mjqf,a
<uqka ,sx.sl wmfhdackh i|yd fhdod.ekSu" jHNspdrh" .Dyia: m%pKav;ajh"
oEjeoao jeks jdyhg inkaO m%pKav;ajhka iy fjk;a ydksodhl im%odhsl
jHjydrhka we;=<;a f' m%cdj ;=< isjk m%pKav;ajhg m%jdykfha isjk
,sx.sl ysxikh" ldka;d l=gkh" ia;%S IKh iy nf,ka .Ksld jD;a;sfha fhou
wdh we;=<;ah' ldka;dj j;ajk iudc mirh wkqj ldka;dj ysxikhg ,lajk
m%udKh jeh yel' WodyrK f,i Ydl$udkisl wdndOhlska fmf<k ldka;djla"
irKd.; fyda wj;eka jQ ldka;djla" ixl%uKsl ldka;djla" ,sx.sl jD;a;slfhla"
jeks O mirhka f.ka mefKk ldka;djka jejYfhka ysxidjg f.dre h
yel'
146
.Dyia: ysxikh
jHNsjdrh
ffjjdysl ia;%S IKh
ia;%S IKh
nrm;, ,sx.sl wmfhdackh
fudhq,h 4
ia;%S IKh
l+gkh
wvkaf;ag lsu
,sx.sl w;jr
.Ksld^,sx.sl& jD;a;sfha
fhou
kS uereu
.id lsu
ldfudaoamk rpkd
nrm;, ,sx.sl
wmfhdackh
ikakoaO wr.,j,
islrk ysxid
irKd.; iy wj;eka jQ
ldka;djkag tfrysjQ
ysxid
Y%u iQrdlEu
mqyqKqlrejdg Wmfoia
$$ kS;sh iy ldka;d whs;Ska inkaOfhka fYaI{ oekqula we;sj fuu ieish
islsu jeo.;ah'
$$ ,sys,a niska ,shjqKq ldka;djkag wod< kS;s-wKmk;a iy fmd;am;aj, msgm;a
iyNd.sjkakkag ,nd fokak'
$$ fuu ieisfha ,nd we;s Wmldrl igyka fhdodf.k ldka;djg n,mdk kS;sh
inkaOfhka wjfndaOh ,nd fokak'
$$ fuu j.=f my; olajd we;s kS;s wK mk;a iy fudhq,fha i|yka iuq;Ska
ms<sn|j idlPdfldg oekg iu;j we;s kS;s fld;r ldka;d ixfo o@
tajdfhys l=uk wvqmdvq we;ao@ hkak inkaOfhka idlPd lrkak'
1' ia;%S IKh ^ffjjdyl ia;%S IKh" jHjia:dms; ia;%S IKh&
2' lkHd IKh kue;s is,a jro
3' jHNspdrh - oKav kS;s ix.%yfha 364 ^w& j.ka;sh
4' l+gkh - oKav kS;s ix.%yfha 360 ^w& j.ka;sh
5' .Dyia: m%pKav;ajh
147
147
6' ,sx.sl iQrd lEu - oKav kS;s ix.%yfha 360 ^wd& j.ka;sh
7' ,sx.sl fj<|du oKav kS;s ix.%yfha 360 ^we& j.ka;sh
8' nrm;, ,sx.sl wmfhdackh - oKav kS;s ix.%yfha 365 ^wd& j.ka;sh
9' ,sx.sl w;jr - oKav kS;s ix.%yfha 345 j.ka;sh
10' wiNH m%ldYk
11' mqoa.,hska w;r wfYdaNk l%shd
12' 1999 kv;a;= wd{d mk;
13' jdyl ia;%Skaf.a foam, wd{d mk;
14' lalido kS;sh
15' orelug yod .ekSf mk;
16' jdy fmdfrdka lv lsu
17' jfhdamQK;aj wd{d mk;
18' m%iQ;sldodr wd{d mk;
19' .id lsu inkaO oKav kS;s ix.%yfha kS;sh
20' 1841 wdhdf,a hkakka ms<sno wd{d mk;
21' kSueu iy ish kid .ekSSug wkqn, u'
22' wmyrKh
23' ,sx.sl fj<|du
24' orelug yod.ekSu iy neKq kS;s frda l%shd
25' nrm;, ;=jd, islsu iy idmrd n,y;aldrh
26' oa jdyh
1937 wxl 13 orK ldka;djka m;,aj, fiajfha fhou ms<sn| wd{d mk;
1939 wxl 32 orK ud;D m%;s,dN wd{d mk;
1942 wxl 45 orK ludka;Yd,d wd{d mk;
1954 wxl 19 orK lvidmamq iy ldhd, fiajlhskaf.a ^fiajd iy jegqma
md,k& mk;
1956 wxl 47 orK ldka;djka nd, jhialrejka iy orejkaf.a fiajd
kshqla;sh ms<sn| mk;
2003 wxl 8 orK ldka;djka nd, jhialrejka iy orejkaf.a fiajd
kshqla;sh ms<sn| ^ixfYdaOk& mkf;ys 2^1& j.ka;sh
148
w;a m;%sld
Y%uh" ldka;dj iy jD;a;Sh i;sh hk ieishg wod<j jeo.;a jk
ksjpk1
ia;%S-mqreI iudcNdjh u; mok jQ iudkd;au;dj (Gender equality)
ia;%S-mqreI iudcNdjh u; mok jQ iudkd;au;dj hkq ldka;djkag fukau mskag
.eyekq <uqkag iy ms <uqkag iudk whs;sjdisl" j.lS" ie,ls,s iy wjia:d ;sh
hq;=h hk woyihs' mskag fukau ldka;djkag o iudk wjia:d" iudk ksoyia iy
iudk ;;a;ajhka we;s nj ka woyia lrhs' ldka;djka iy mska tlu wdldrfha
njla thska fkdyefjk kuq;a Tjqkag tl yd iudk jkdlula we;s nj;a tl
iudk ie,lSug ,lah hq;= nj;a fuhska wjOdrKh lrhs' ia;%S-mqreI iudcNdjh
wkqj iudkd;au;dj hkq udkj ysluls'
149
fudhq,h 4
wjia:d hkq hlsis /lshdjlg b,a lsug iudk wjia:d ;su" jHjidhl jev
lsug ke;fyd;a mj;ajdf.k hEug" wOHdmkh ,eug" mqyqKqj ,nd .ekSug" h
jD;a;Sh iqiql W;amdokh lr .ekSug" jD;a;Sh ;;a;ajh hqKq lr .ekSug iy
Wiia ,nd .ekSug iudk wjia:d ;su;a" mska fyda .eyekqka jYfhka tla
,sx.hla wNsNjd je jYfhka ksfhdackh lrk /lshdjkays ia;%S-mqreI fjkila
fkdue;sj /lshdjl fhug iudk wjia:dj ;su;a fuhska wdjrKh f' jevf,dalh
;=< iudk ie,ls,s hkq iudk jegqma" iudk fiajd fldkafoais" iudc wdrlaIdj iy
jD;a;Sh wdrlaIdjg we;s whs;Ska we;=,;a f'
ia;%S-mqreI iudcNdjh iy ixjOkh (Gender and development - GAD)
ish ixjOk ie,iq" m%;sm;a;s" jHdmD;s ia;%S-mqreI iudcNd ixf;djlska hq;=j
ne,Sug fuu m%fYh w;HjYH f' iudchl mqreIhskaf.a iy ia;%Skaf.a N+ldjka"
Tjqkag im;aj,g we;s m%fYfha fjkial iy tajd md,kfha ixjOk l%shdj,sh
mskag iy .eyekqkag n,mdk wdldrfha fjkial ka woyia f' fujeks m%fYhl
wjika b,lalh jkafka ldka;djka iy mska w;r iudc ;sridr ixjOkhla we;s
lsuh' ta i|yd ia;%S-mqreI iudcNd h:doYkhlska hq;=j iudc mhdihla we;s
lsug fuu lKavdh n,.ekau iy ;SrK .kakjqka f,i lghq;= lsug Tjqka
.kajkq ,ef'
ia;%S-mqreI iudcNdjh u; mok jQ m%pKav;ajh (Gender-based violence)
mqoa.,fhl=f.a ia;%S-mqreI iudcNdjh u; mokj Ydl" ,sx.sl" udkisl fyda
wdl ydks isug fya;=jk fyda isug fya;= h yels ljr fyda l%shdjla
fukhska ye`kah yelsh' th idudkHfhka ia;%Ska iy .eyekq <uqka inkaOfhka
Nd;d f' tfy;a iu,sx.sl ldka;djka" iu,sx.sl mqreIhska" wka; ,sx.slhska iy
fjkia ,sx.sl keUqrej iys; jQjkao fuhg we;=<;a f' ;ck ls" n,y;aldrfhka
hg;a lr iy ksoyi wys lsu" /lshdjla lr wdodhula Wmhd .ekSf whs;sh
wys lsu" ,sx.sl fyda udkisl n,y;aldrh" ryiska miqmi hdu fyda fjk;a
wdldrhkaf.ka wvkaf;ag lsu hkdh m%isoaO ;fha isjQj;a mqoa.,sl ;fha
isjQj;a tajd f hg;g we;=<;a f' Ydl" ,sx.sl fyda udkisl wk;=rla fyda
mSvdjla ldka;djkag islrk fyda tjeks l%shdlrk njg ;ckh ls iy hjeoa"
ys;=ukdmhg ksoyi wys lsu fyda fmd ia:dkhl" fm!oa.,sl ;fha fyda kEu
;ekl kEu wdldrfha m%pKav ls%hdjla islsu ldka;djkag tfrys m%pKav;ajh hss'
ia;%S IKh (Rape)
ia;%S IKh ldka;djkag iy .eyekq orejkag reoaOj l< yels nrm;,u wmrdOh jk
w;r f inkaO kS;sh 1995 wxl 22 orK oKav kS;s ix.%yh ixfYdaOk mk; u.ska
363 j.ka;sfhys olajd we;' h ksfila my; ia;r lr we;s wjia:d w;ka h
wjia:djlg wh;a jk mfIK hgf;a ia;s%hl iu ,sx.sl ixi.fha fhkfyd;a
Tyq ia;S% IKh is lf<a hehs lshkq ,ef'
150
fudhq,h 4
jHdNspdrh (Incest)
jI 1995 jHNspdrh nrm;, wmrdOhla f,i Y%S ,xldf m%:ufhka kS;shg
ykajd ;sf' fuu jro 1995 wxl 22 orK oKav kS;s ix.%yfha 364 w j.ka;sfha
olajd we;' ta wkqj ;yk {d;s inkaO;d we;s wfhl= iu`. ,sx.sl ixi.fhys
fhfok ljr fyda ;eke;af;l= jHNspd jro isl<d fia ie,fla' mshd j" uj iy
mq;d" iShd Ksh" wd uqKqnqrd" ;ud orelug yod.;a foumshkaf.ka flfkl=
iu`. inkaO;djh" whshd fyda u,a,S ;u wlald kx.S iu`. ixi.fhys fhu"
;udf.au u,a,S fyda whshd kx.S fyda wlald iu. ,sx.sl ixi.fha fhu jHdNspd
jrog .efka '
oa jdyh (Bigamy)
jrla jdy we;s mqreIfhl= fyda ldka;djl ;u jdyh j,x.=j mj;soa iy ;u
| fyda mqreIhd j;aj ish fojk jdyhla lr.kS k Tyq fyda weh oa jdyh
fpdaokdjg jrolre f' fuh oKav kS;s ix.%yhg wkqj jrola f'
nrm;, ,sx.sl wmfhdackh (Grave Sexual Abuse)
,sxf.akash fyda ksia Yrfha fjk;a h fldgila fyda WmlrKhla fyda fjk;a h
;eke;a;l=f.a Yrfha msys h jrhla ;=< fyda ta fjk;a ;eke;a;df.a Yrfha h
fldgila md lsfuka ,sx.sl ;Dma;shla ,nd.ekSu nrm;, ,sx.sl wmfhdackhla
fia kS;sh i,lhs' f jrog wlue;af;ka lrkakd jQ uqL ixi.h iy .=o ud.
ixi.h WodyrK f,i oelah yel' fuu jro i|yd wjqre 16 lg wvq .eyekq
orefjl= ish leue;a; ,nd kako kS;sh bfha tlS jro l< ms mdYajh fuu
jrog jrolre f'
,sx.sl w;jr (Sexual Harassment)
,sx.sl w;jr lsu hkq oKav kS;s ix.%yfha 345 j.ka;sfhka ia;r lrkafka fufiah'
wvkaf;ag lsfuka fyda idmrd n,y;aldrh mEfuka h ;eke;af;l=g ,sx.sl
w;jr lrk fyda jpkfhka fyda l%shdfjka h ;eke;af;l=g ,sx.sl ysyerhla fyda
w;jrhla islrk ljr fyda ;eke;af;l= ,sx.sl w;jr lsf jro islrk w;r"
jrolre lrkq ,ef wjqre myla olajd > h yels ld,hlg" fohdldrfhka
tla wdldrhl jQ nkaOkd.dr.; lsu iy ovh hk o`vqj folskau Tyqg ovqj
lrkq ,eh hq;=h' ;jo tu jro islrk ,oafoa h ;eke;af;l= inkaOfhkao ta
;eke;a;dg islrk ,o ydks fjkqfjka wlrKh iska ksYaph lrkq ,nk uqo,l
jkahlao ta ;eke;a;dg f.jk f,io wlrKh iska wd{d lrkq ,eh yelsh'
152
oDYH jYfhka
isjk ,sx.sl
w;jr
Visual
153
fudhq,h 4
Ydl
jYfhka
isjk ,sx.sl
w;jr
Physical
jdl jYfhka
isjk ,sx.sl
w;jr
Verbal
wjdl
jYfhka
isjk
,sx.sl w;jr
Gestural/ NonVerbal
ufkdaoHd;aul
fyda udkisl
jYfhka
isjk ,sx.sl
w;jr
Psychological
uq,dY%h( fiajd ia:dkh ;=< ia;%S-mqreI iudkd;au;djh m%jOkh inkaO mqyqKq w;afmd;" Yd,d oj;a;"
llre iy llre in|;d wud;HdxYh iy cd;Hka;r llre ixOdkh'
154
fudhq,h 5
155
yekau
ia;%S-mqreI iudcNdjh uQ,m%jdy.; lsu ke;fyd;A uQ,m%jdylrKh
(Gender Mainstreming) hkq ia;%S-mqreI iudkd;au;djh <dlr .ekSf
uQ,sl l%ufohhs' wdh;khl ish m%;sm;a;s" jevigyka iy ;SrK
.ekSf iy ls%hd;aul lsf ia;S%-mqreI iudcNdh oDIafldaKhlska
uid ne,Su iy tA wkqj lghq;= lsu ia;S%-mqreI iudcNdh
uQ,m%jdylrKh ke;fyd;a ia;%S-mqreI iudcNdjh m%Odk m%jdy.; lsu
hkqfjka yekah yelsh' tfiau ia;S%-mqreI iudcNdh uQ,m%jdylrKh
;=< ixOdkhla u.ska l%shd;aul lrkq ,nk iuia; l%shdldrl iuQyhg
ia;%S-mqreI iudcNdjh tAld.% lsu iy ldh uKav,fha ish,a,ka fj;
ia;%S-mqreI iudcNd iudkd;au;djh <dlr .ekSu ms<sn| j.lSu
idOdrK iy mQK wdldrfhka meju;a we;=,;a h' f wkqj jD;a;Sh
i;s idudl;ajh fld;r ia;%S-mqreI iudkd;au;djh ms<sn| oekqj;ao
tA i|yd jD;a;Sh i;sh ;=< meye,s lemula ;sfo hkak u; jD;a;Sh
i;sh ;=< ia;%S-mqreI iudcNdjh uQ,m%jdy.; lsu ;SrKh f' ia;%S-mqreI
iudcNdjh jD;a;Sh i;s ;=< ia:dms; lsf tla l%uhla jkafka jD;a;Sh
i;s iudlhska ia;%S-mqreI iudkd;au;djh ms<sn| oekqj;a lsuhs'
tfiau jD;a;Sh i;s ldka;djka ixLHdj je lsu" O lafIa;% j,ska
iy jD;a;Ska j,ska ldka;djka n|jd .ekSfuka jD;a;Sh i;sfha O;ajh
je lsu" ia;%S-mqreI iudcNdjh ms<sn|j iudlhska mqyqKq lsu iy
ia;%S-mqreI iudcNdjhg wod< .eg iy m%;spdr we;=<;a lr.ekSu
i|yd jD;a;Sh i;sfha wNHka;r l%shdmmdka iudf,dapkh lsu
wdh ;=<ska jD;a;sSh i;shla ;=< ia;%S-mqreI iudcNd iudkd;au;djh
uQ,m%jdy.; l< yel' tfiau rdcH wdh;ko is,a iudch ;=< o ia;S%mqreI iudcNdjh ms<sn| oekqu m%p,s; lsuo uQ,m%jdylrKhg we;=<;a
f' fiajl fialdjka w;r ia;%S-mqreI iudcNd wiudk;d ms<sn| oekqu
iy ia;%S-mqreI iudkd;au;djh ms<sn| ixf;ajh f.dvke`.Sfuka jev
lrk wdh;kj, m%.;shla we;s f' f i|yd wdh;k jHQyh" wdh;k
ie,iq iy m%;sm;a;s" udkj im;a ixjOkh" wdh;k ls%hdldrl"
uQ,H iy im;a l<ukdlrKh" ksCIKh iy we.ehS hk ish,a,u
wdh;kfha jev ixialD;sh ;=<g wka;.; lsu tk ia;%S-mqreI
iudcNdh uQ,m%jdylrKh lsu Tiafia ia;%S-mqreI iudkd;au;djh we;s
lr.; yelsf'
tA wkqj fuu fudhq,fha wruqK jkafka jD;a;Sh i;sh ;=< ia;%S-mqreI
iudcNd ixl,am we;=,;afldg iudkd;au;djh we;s lrkafka flfiao
tfia;a ke;sk jD;a;Sh i;s ;=< ia;%S-mqreI iudcNdjh uQ,m%jdy.;
lrkafka flfiao hkak uid ne,Suhs'
156
wfmaCIs; wruqKq
fuu fudhq,fhka my; wruqKq bgqlr .ekSug n,dfmdfrd;a;= f'
uq,sl wruqKq
Objectives
wdik ieleiau
Room
Arrangement
U wdldrfha yevh
wjYH ,shlsh,s
Materials and
Handouts
l%ufoh
Methodology
wjYH iydhl
WmlrK
Training Aids
ld,h
Duration
ieisfha
wka;.;h
Session Plan
157
fudhq,h 5
m<uq ieish
ia;%S-mqreI iudcNdjh uQ,m%jdy.; lsu
ia;%S-mqreI iudcNdjh uQ,m%jdy.; lsu jkdys iudkd;au;djh <dlr .ekSf
wdh;ksl uQ,sl wjYH;djhls' wdh;ksl ia;%S-mqreI iudcNdjuh wjYH;d hkak
fudkjdoehs fuys uid ne,sh hq;=h' ta wkqj ck ;fha" mqoa., ia;%S-mqreI
iudcNdjuh wjYH;d fukau wdh;ksl ugka ia;%S-mqreI iudcNdjuh wjYH;d
(Institutional Gender Needs) mek k.S' wdh;ksl ugka ia;%S-mqreI iudcNdjuh
wjYH;d hkq jevlrk ia:dkh ;=< mqreIhskaf.a fyda ia;%Skaf.a fyda ixl%dka;s
,sx.slhskaf.a fyda ia;%S-mqreI iudcNdjh u; mok jQ wkkH;d fya;=fjka mek
k`.sk tlsfklg fjkiajQ wjYH;djka f' fulS wdh;ksl ia;%S-mqreI iudcNd
wjYH;d ;=ka wdldrhla .kS'
wdh;ksl fmd wjYH;d - ish fiajd kshqla;slhskag fmdjQ /lshd whs;Ska iy
iqNidOk wjYH;d hkdh fuhg we;=,;a f'
wdh;ksl j oHd;aul wjYH;d - ud;D whs;Ska$jeissls<s myiql" jd iqrel=
uOHia:dk" jeks lafIa;% wdjrK lrhs - tlsfklg fjkia j oHd;aul$m%ckk
,laIK ksid fuu wjYH;d ia;%Skag iy mqreIhskag tlsfklg fjkia fyda iqfYaIS
f'
wdh;ksl ia;%S-mqreI iudcNd wjYH;d - fuu wjYH;d ia;%S-mqreI iudcNd
N+ldjka iy Nd;hka u; mok f' fuhg wh;ajkafka ,sx.sl w;jrj,g tfrys
wdh;ksl hdka;%K ;su" rdcld$mjq,a ;h iunrlr .eg ksrdlrKh lr.ekSu
i|yd jk wdh;ksl Nd;djkaa we;s lsu inkaOfhka jk wjYH;d f'
fulS ;=ka wdldr wdh;ksl wjYH;d iy wdh;kh ;=< ia;%S-mqreI iudkd;au;djh
we;slr .ekSu i|yd ia;%S-mqreI iudcNd uQ,m%jdy.; lsu ke;fyd;a wdh;kh ;=<g
m%Odk jHqy.; lsu l< hq;=h' WodyrK f,i m%jD;a;s wdh;khla ;=< ia;%S-mqreI
iudcNdjh uQ,m%jdy.; lsug k mqj;am;a l;=jelssfha ldka;djka inkaOfhka
Okd;aul oDIahlska ksrka;rfhka idlPd lsu" mqj;am;a ixialrKh iy m%jD;a;s
wdjrKhkays ishu wxYj,g ia;%S-mqreI iudcNdjhg ixf wdldrfhka jd;d lsu"
mqj;am; ;=<ska iudkd;au;djh iy ldka;d whs;sjdisl ms<sn| ixl,am ixjOkh
lsu iy ie,iq lsu" ldka;d foaYmd,k kdhsldjka iy ldka;d kdhsldjkaf.a
iuqL idlPd wdjrKh lsu" ldka;djkaf.a kS;suh iy fi!LHh .eg i|yd
msgqjla fjkalsu hkd jYfhka jQ oekqj;a l%shdud. Tiafia mqj;am;g ia;%S-mqreI
iudcNdh uQ,m%jdylrKh l< yelsh' h wdh;khla" rdcH wdh;khla fyda is,a
iudc wdh;khla fyda jD;A;Sh i;shla ;=<g fyda ia;%S-mqreI iudcNdjh uq,m%jdy.;
lsug my; mshjr .; yelsh(
ish ugj, ia;%S-mqreI iudcNd iudkd;au;djh iy idOdrK;ajh
idlaId;a lr.ekSu i|yd jk foaYmd,k wNsm%dh ksudKh lsu iy
Yla;su;a lsu'
158
wNHdih
f,dj
wjYH iyNd.slhska .Kk
wjYH jH
l%ufoh
wjYH myiqldrlhska ixLHdj
wNHdifha wruqK
1
kd 20 hs'
ishu iyNd.sjkakka
*a,sma pd" w`.,a 4x3 ldm;a" mEka" nq,afvda.a
la,smaia" udl mEka
iyNd.s;aj l%ufoh
2 hs
ia;%S-mqreI iudcNdh uQ,m%jdylrKh
ykd.ekSu'
fudhq,h 5
160
fudhq,h 5
fudhq,h 5
165
fudhq,h 5
167
12' wdh;kuh
fjkial lsf
l%shdj,shla weru
fudhq,h 5
jev
ie,eiau
w;am;%sld
jD;a;Sh i;s m%jOkh iy ia;%S-mqreI iudcNd uq,m%jdy.;
1
lsu wod<j jeo.;a jk ksjpk
ia;%S-mqreI iudcNdjh uQ,m%jdy.; lsu (Gender mainstreaming)
ixOdkhla u.ska wruqo,a imhkq ,nk fyda l%shd;aul lrkq ,nk iuia;
l%shdldrl iuQyhg ia;%S-mqreI iudcNdjh ifudaOdkh lsu iy ldh uKav,fha
ish,a,kau fj; ia;%S-mqreI iudcNdjh ms<sn| j.lSu idOdrK iy mQK wdldrfhka
meju fuf,iska yekah yelsh' ldh uKav,fha isk ldka;djka ixLHdj
iy Tjqkaf.a O;ajh je lsu" ia;%S-mqreI iudcNdjh ms<sn|j ldh uKav,h
mqyqKq lsu" ia;%S-mqreI iudcNdjhg wod< .eg iy m%;spdr we;=<;a lr .ekSu
i|yd wNHka;r l%shdmmdka iudf,dapkh lsu fyda ilia lsu i|yd jk Wmdh
ud.o thg inkaO h yelsh' m%jD;a;s wdh;kj, ia;%S-mqreI uQ,m%jdy.; lsfuka
w:j;a jkafka" ixialrKh iy inkaO wdjrKhkays ishu wxYj,g ia;%S-mqreI
iudcNdjh" iudkd;au;djh iy ldka;d whs;sjdisl ms<sn| ixl,am ixjOkh
lsu fukau ie,iq lsu" ,nd.ekSu" ,su iy msgm;a ixialrKh lsu hkd ish
whrhka j, m%jD;a;s kHdh m;%h fuu lreKq o flfrys n,mE we;s lrk nj
iy;sl lsfuks'
ia;%S-mqreI iuidOdrKh i|yd jQ whjeh (Gender Budget)
whjeh ls%hdj,sfha m%Odk Odrdj ;=<g ia;%S-mqreI iuidOdrKh we;=<;a lsu fuhska
woyia flf' ta wkqj whjeh ilia lsf fukau wdodh iy ho m%;sjHqy.;
lsf ish ug j, ia;%S-mqreI udkh wka;.; lsula islrhs' fuh islrkq
,nkafka ia;%S-mqreI iudkd;au;djh iq/lSu msKsih' ia;%S-mqreI whjeh u.ska
whjeh fjkia ls iy fnhdj, m%;sM, jYfhka tlS uqo,a ldka;djkaf.a iy
mskaf.a iudc-wdl wjia:d flfrys we;slrk n,mE fjka jYfhka uiqug
,la flf' ia;%S-mqreI iudkd;au;djh m%jOkh lsu Wfoid fufia wdodh iy
ho m%udKhkays m%;sfYdaOkhka fiau whjeh l%shdj,sh m%;sjHqy.; lsula o wjYH
jkq we;'
ia;%S-mqreI iudcNd iudc;aj uiqu$we.hSu (Gender Audit)
ia;%S-mqreI iudc;aj uiqu ^we.hSu& m%dfhda.sl fuj,ula (tool) jYfhka Wmfhda.S
lr.kska" ia;S%-mqreI oDIa fldaKfhka iy udkfhka (from gender perspective)
wod< wdh;kfha fufyjr" m%;sm;a;s jHqyh" ixhq;sh" ldh-Ndrh" jevigyka"
jHdmD;s iy im;a fhojqu fukau tys mj;sk ldh mirh" (working environment
and culture), wka; mqoa., in|;d (inter-personal relations) iy wdl,am" (attitudes)
tfukau fuu Ihhg wod< wjfndaOh iy ixf;djh" (gender knowledge and
1
Gender, Development, Labour, and Women's Rights Glossary, ILO ;=,ska Wmqgd .kakd ,'
170
171
fudhq,h 5
172
fudhq,h 6
ikaksfokh
iy
kdhl;ajh
173
yekau
ikaksfokh" tk ;u woyia wfkla mqoa.,hd fj; fydka oekq
u kdhl;ajh <dlr .ekSf b;d jeo.;a ldrKhls' h jD;a;Sh
i;s ldka;djla ;u ikaksfok yelshdj jOkh lr .ekSfuka flaj,a
lsf n,h iy wdh;khl" jD;a;Sh i;shl fyda rchl m%;sm;a;sj,g
n,mE lsf yelshdj jOkh lr .kshs' jD;a;Sh i;s ldka;djka
fYaIfhkau ikaksfok l=i,;d inkaOfhka ukd wjfndaOhla
,nd.ekSu jeo.;a jkafka tuska iuq; flaj,a lsf n,h
jOkh lrk neks' ukd ikaksfokh fYaIfhkau h mqoa.,fhl=
kdhl;ajfhka fy flfkla njg m;a lrhs' uyck inkaO;d
f.dvkd .ekSu iy ikaksfok YlH;d f.dvk.d .ekSu ;=<ska
kdhl;ajh f.dvkef`.a' f ksid fyd| ikaksfokh iy ll;ajh"
kdhl;ajh <dlr .ekSf b;du jeo.;a jk l=i,;djhla jkafkah'
;jo jvd;a M,odhS f,iska ikaksfok yelshdj jOkh lsug k
wka wh bfha l;d lsug we;s yelshdj jOkh lr.; hq;=h'
fuys u;l ;nd.; hq;= jkafka ikaksfokh jdl iy ksjdl
hk fowdldrfhkau isjk nj;a wx. p,kfhka iy uqyqfKka fmkajk
yeS o ikaksfokfha fldgila nj;a h'
174
wfmaCIs; wruqKq
m%n, kdhl;ajhla <dlr .ekSug ikaksfokfha iy flaj,a lsf we;s
jeo.;alu ms<sn|j idlPd lsu'
h msila oekqj;a lrk g" Tjqka nqoa l,nkhlg Ndckh lrk g
iy .kqfokq lrk g" wka wh ;u u;hg tl`.lr .kafka flfiao iy
;u u;h wka whg id:lj ta;a;= .kajkafka flfiao hkak fidhd ne,Su'
uq,sl wruqKq
Objectives
wdik ieleiau
Room
Arrangement
U wdldrfha yevh
wjYH ,shlsh,s
Materials and
Handouts
l%ufoh
Methodology
wjYH iydhl
WmlrK Training
Aids
ld,h
Duration
meh 3 hs'
ieisfha
wka;.;h
Session Plan
175
fudhq,h 6
m<uq ieish
flaj,a lsu$.kqfokqldr n,h
yekau
f.da,ShlrKh" Y%u fj<|fmd< LKavkSlrKh" fm!oa.,sllrKh" iudc iy wdl
ixjOkh ;=< rcfha ldh Ndrh wvqfjka mj;sk nj wms oksuq' f.da,ShlrKh
yuqf jevlrk fiajlhskaf.a l;d lsf Yla;sh iy ksfhdackfha whs;sh ;yjqre
lrk wdh;k iy l%shdudhkao wvq fjka hk nj fmfka' lDIsldl llrejka"
wu;a lafIa;%fha jevlrk fiajl fialdjka iy wu;a whqka fiajh lrk
ixl%uKsl fiajlhska wd fndfyda fldgiaj,g iud.ufha ksoyi iy iduQysl
flaj,a lsf n,h wysj ;sf' llre whs;Sska Yla;su;a lr.; hq;=j we;s fujeks
fiajd ;;a;ajhka hgf;a jevlrk msi w;rg ldka;djka Yd, m%udKhla wh;a
w;r" Tjqkag ;u l;d lsf Yla;sh iy ksfhdackh lsf wjia:djka ke;su
/lshdf fjkialj,g ,laug u mdohs' iudc ixjdohkays mqreIhska yd iudkj
ldka;djkaf.a y`v u;=u ldka;d n,dNsjOkhg w;HjYH f' f ksid ldka;djka
jD;a;Sh i;sj,g je jYfhka iyNd.su muKla fkdj" Tjqkaf.a kdhl;ajh
;SrK .kakd ;ekaj, ksfhdackh fuka ia;%S-mqreI iudcNd wjYH;d jevlrk
ia:dkhkays ;yjqre l< yelsh'
iuq; flaj,a lsu ;=<ska kd.; yels ia;%S-mqreI iudcNd wjYH;djka rdYshla
mj;S' iu jevg iu jegqma" ld,h iu. jegqma jOl iy Wiia ,nd .ekSf mmdka
we;=,;a lsu" Wiia ,nd .ekSu" /lshdf wdrlaIdj iy .re;ajh ,eu" Y%du
hEf iudc wdrlaIKh" jD;a;Sh WmfoaYkh iy mqyqKqj" jD;a;Sh iqrlaIs;;dj iy
fi!LHh" <ud wdrlaIdj ;yjqre lsu" odrld.dr fukau <ud jd iq/l= uOHia:dk
myiql kd .ekSu" /lshdj iy mjq,a ;h iunr lr .ekSf wjia:djka hkdh
inkaOfhka jD;a;Sh i;sj,g l< yels fiajdjka wlh' ukao fujeks b,a,S
iduQysl .siqj,g we;=,;a lsug jD;a;Sh i;sj,g flaj,a l< yels neks' f
ksid jD;a;Sh i;s ;=< flaj,a lsf n,h ldka;djka iska jOkh lr .;fyd;a"
ldka;djka /lshd wdY%s;j uqyqKmdk ia;%S-mqreI iudcNdjh u; mok jQ fjkial
iy widOdrKl rdYshla uyrjd .ekSug yelsjkq we;' fuu flaj,a lsu iy
.kqfokqldr n,h jOkhlr .ekSf fmd lKavdhula fjkqfjka bm;a h
hq;=h' lKavdhf wNs,dIh ms<sUq jk whqka bm;au" Tjqkaf.a whs;sjdisl
fukau wNs,dIhka wdrlaId jk wdldrfhka ikaksfokh iy flaj,a lsu jeo.;a h'
ia;%S-mqreI iudcNd iudkd;au;djh fjkqfjka flaj,a lsu jkdys kS;sfhka ;yjqre
lr we;s whS;ska kd .ekSug fukau jevlrk ia:dkfha ;yjqre h hq;=" tfy;a
wu;lfldg oud we;s whs;Ska n,.ekaug ;sfnk lu fuj,uls' f ksid flaj,a
lsu u`.ska kd.; yels ia;%S- mqreI iudcNd iudkd;au;djfha iy iuidOdrK;ajfha
whs;Ska fudkjdo hkak ms<sn|j oekqj;a u w;HjYH f'
176
wNHdih
f,dj
wjYH iyNd.slhska .Kk
wjYH jH
l%ufoh
wjYH myiqldrlhska ixLHdj
wNHdifha wruqK
1
kd 20 hs'
ishu iyNd.sjkakka
udl mEka" *a,sma pd
iyNd.s;aj l%ufoh( wdoY .kqfokqldr
uKav,hla Tiafia iduQysl flaj,a lsf
l%shdldrl
3 hs
iuq; flaj,a lsu ;=<ska ia;%S-mqreI
iudkd;au;djh ;yjqre lsu i|yd jD;a;Sh
i;shla iska kd.; yels whs;sjdisl fudkjdo
hkak meye,s lsug wdoY .kqfokqldr
uKav,hla msysgqjdf.k flaj,a lsu inkaOfhka
jD;a;Sh i;s ldka;djkaf.a ikaksfok
l=i,;djhka hqKq lsu'
mqyqKqlrejdg Wmfoia
iyNd.sjkakka lKavdh ;=klg fnokak'
tla lKavdhula fiajd fhdaclhska ^ysldr mdYjh& ksfhdackh lrkakka
jYfhkao wfkla lKavdhu jD;a;Sh i;s lKavdhu f,iskao wfkla
lKavdhu llre wud;HdxYh ksfhdackh lrk msi jYfhkao fnokak'
fudhq,h 6
fjkial
fkdlsu iy
jev lsf
.re;ajh
inkaOfhka
kd .; yels
whs;Sska
jegqma iy
m%;s,dN
inkaOfhka
kd.; yels
whs;Sska
ud;D wdrlaIdj
iy mjq,a
j.lS
inkaOfhka
kd.; yels
whs;Ska
fiajd lrk
ld,h
inkaOfhka
kd.; yels
whs;Sska
fi!LH"
wdrlaIdj iy
jev mirh
inkaOfhka
kd.; yels
whs;Sska
178
fojk ieish
ikaksfokh
yekau
we;e ldka;dfjda iajNdlj olaI ll;ajhla iys;j bmfo;s' Tjqyq ;ukaf.a woyia
wka wh fj; fkdmels,j bm;a lr;ss' f ksid ;u woyia ie,ls,a,g .; hq;=
nj lSug Tjqka Yla;sh we;slr .kshs' tfy;a ikaksfokh hkq yq ll;ajhg jvd
Tng .sh fohls' jD;a;Sh i;shlg" foaYmd,k mlaIhlg fyda kEu wdh;khlg
,s; ikaksfok Wmdhud.hla (Communication Strategy) ilid .; hq;=h' tfiau
foaYmd,khg msiSsug n,dfmdfrd;a;= jkafka k h mqoa.,fhl= iska ;u mqoa.,sl
ikaksfok l%ufo iy Wmdhud.hla ilid .; hq;= f' Pkao jHdmdrhl
wfmalaIlhd iska ;u ikaksfok Wmdhud. ilid .ekSu Pkao igka ch.%yKh
lsf jeo.;a f'
fudhq,h 6
ldhlaIu f,i ikaksfokh f.dvk`.d .ekSu hkakg ;udf.a woyia" fhdackd fyda
u;jdo m%n, wdldrfhka bm;a lsu fukau wka whf.a woyia ukdj wjfndaOlr
.ekSf yelshdjo we;=,;ah' h flfkla ;udf.a iarNd m%ldYkhka bm;a
lsu (self-assertion), yeisula f.dvkd .ekSu" h fohla inkaOfhka fydka
j.Nd.h (Probing) iy h fohlg ksjer m%;spdr oelau o (corrective feedback)
ikaksfokh hkakg we;=,;ah'
n,h we;s ;eke;a;d iska fok ksfhda.hka ;ud jf isk wh lsis m%Yak lsulska
f;drj ms<s.; hq;= hehs hk yeSu we;slr .ekSu fyd| kdhlfhl= ;=< ;sh hq;=
,laIKhla fkdjkafkah'
wNHdih
f,dj
wjYH iyNd.slhska .Kk
wjYH jH
l%ufoh
wjYH myiqldrlhska
ixLHdj
wNHdifha wruqK
1
kd 20
ishu iyNd.sjkakka
l;d meje;aug ud;Dld we;=,;a frda,a lrk ,o
lvodis fld," fhda leurdjla iy ;srhla" wdoY
rEmjdyskSs iuqL idlPdjla lsug jevigyk
fufyh jkafkla iy WmlrK
iyNd.s;aj l%ufoh( nqoa l,nkh
5 hs
jD;a;Sh i;s ldka;djkaf.a ll;ajh" rEmjdyskSs
iuqL idlPd meje;af wjYH l=i,;d iy
wx. p,khka ms<sn|j kslaIKh lsu
mqyqKqlrejdg Wmfoia
$$foaYmd,kh iy kdhl;ajhg wod< ud;Dld 10 la muK f;dard f.k"
tla fld, lene,a,l tla ud;Dldjla ne.ska ,shd tu fld,fha we;s foa
fkdfmfkk f,i frda,a lrkak'
$$bkamiq frda,a lrk ,o fld, lene,a, iyNd.sjkakka isk foig isfldg"
tu fld, lene,a, ,enqkq mqoa.,hd iska tys we;s ud;Dldj ms<sn|j wjg
iskakka ;u Pkaoodhlhska hehs is;d kd myl foaYmd,k l;djla lrk
f,i Wmfoia fokak'
$$fuys m%cd;ka;%jdoh" udOH ksoyi" ldka;djg tfrys ysxik r,Su" kS;sfha
wdm;Hh iq/lSu" <ud whs;Ska iq/lSu" llre whs;Ska /l.ekSu" uer
foaYmd,kh msgqoelSu jeks ud;Dld ,ndh yel'
$$iyNd.sjkakd l;d lrk wdldrh fydka kslaIKh lrk f,i wfkla
iyNd.slhskag Wmfoia fokak'
$$;jo fuu ieish m%dfhda.sl ikaksfok Wml%u iy WmlrK Nd;d lrka
iyNd.sjkakdf.a YlH;djh f.dvkefk wkaoka islsu jvd fhda.Hh
f' WodyrK f,i wka wh bfha l;d meje;aug ue,slula fyda ,ecdjla
olajk whg wdoY fldjla iy wdoY Y%djl mqoa.,hska iuQyhla
iyNd.sfldg wdoY l;djla mj;ajk f,i Wmfoia" tu l;d fhda
m.; lrkak'
180
180
$$fuu ieish wjikajQ miq wdoY rEmjdyskSs iuqL idlPd uehla ksudKh
lrkak' jevigyk fufyhjkafkla iy jD;a;Sh i;s ldka;djka ;sfofkla
f.k jD;a;Sh i;s ldka;djkaf.a foaYmd,k whs;Ska inkaOfhka jk
iuqL idlPdjla fufyhjkak'
$$tfiau fuu iuqL idlPdj leurd iy fhda m.; ls iys;j
islrkak' ienE rEmjdyskS ;srhla we;s wdldrfhka fuu idlPdj
islrkak' tfiau idlPdj fufyhjkakd f,iska ta inkaOfhka jD;a;Sh
ugf mqoa.,fhl= inkaOlr .; yels k ieish jvd;a m%fhdackj;a
fukau id:l jkq we;'
$$tfiau jD;a;Sh i;s inkaOfhka islrkakd jQ wr.,hla fyda jev
jckhla jd;d lsug mefKk udOH leurdjlg uqyqK fokafka flfiao
jvd;au jeo.;a mKsvh ,nd fokafka flfiao hkak;a fuu mqyqKq ieisfhka
wdjrKh l< hq;=h'
181
fudhq,h 6
wNHdih
f,dj
wjYH iyNd.slhska .Kk
wjYH jH
l%ufoh
wjYH myiqldrlhska
ixLHdj
wNHdifha wruqK
2
kd 20 hs
ishu iyNd.sjkakka
fld, lene,a,la
iyNd.s;aj l%ufoh( nqoa l,nkh
1 hs
ikaksfokfha uQ,sl .=Kdx. ykd.ekSu'
mqyqKqlrejdg Wmfoia
$$ lKavdhu rjqulg le|jkak'
$$ tla wfhl=f.a lkg lr mKsvhla ,nd fokak'
$$ tu mKsvh" lkska lkg" wka whg kEfik fia fika rjqf isk
wfkla whg yqjudre lrk f,i Wmfoia fokak'
$$ ldka;djkag Pkaoh fuka hymd,kh f.dvke.sh yelsh jeks mKsvhla
fuys Nd;d l< yelsh'
$$ tla mqoa.,fhla u.ska wfkla mqoa.,hdg jYfhka fuu mKsvh lKAvdhu
jf hejQ g tu mKsvh ta wdldrfhkau kej; <d jQfha oehs n,kak'
fuys fndfyda g oelsh yelafla uq,a mKsvh wjidk mqoa.,hska fj;
<`.d jkafka lD;s fuka miqj njhs'
$$ lka lgg hjk ,o mKsvhl uq,a yevh fjkia lD;s wjidk
.%dylhd fj; <d h yels nj f u.ska fmkajd fokak'
$$ fuu WodyrKh wdY%s;j hym;a iy l%shdld ikaksfokfha
(Effective Communication) ie,lsh hq;= lreKq iy uQ,sl wx. fudkjdoehs iuQy
l%shdldrl weiqka idlPd lrkak'
$$ kdhl;ajh <dlr .ekSu i|ydjk .ufka l%shdld ikaksfokfha we;s
jeo.;alu ms<sn|j idlPd lrkak' tfiau ikaksfokfha l< hq;= iy
fkdl< hq;= oE fudkjdoehs hk wjfndaOh ,nd fokak'
182
182
ikaksfokfha u;l
;nd.; hq;= lreKq
ikaksfokh hkakg jpk iy Yo ;=<ska lrkakdjQ jdl ikakfokh o wx.
p,khka" wNskhka iy ,s; foaj,a o we;=,;a jkafkah'
kdhl;ajh we;s ;eke;a;d ;u wdh;kfha" jD;a;Sh i;sh ;=< fyda foaYmd,k
mlaIh ;=< ;u lKavdhu iu. hym;a ikaksfokhla ;nd .; hq;=h'
fudhq,h 6
fudhq,h 6
;ud ljqo hkak ta;a;= .efkk wdldrfhka jdlHhla folla l;djg we;=,;a
lsug u;l ;nd .kak' WodyrK f,i m%dfoaYSh iNd iNdm;skshla yehg ud
jev ndr f.k wjqre 3la .; we;s f fufydf;a Tnj weu;Sug ,eu Nd.Hhla
fldg i,lkjd jeks lshuka fhdod .; yel'
l;dj ;=<g Yaf,aIKd;aul f;dr;=re f.dkq lrkak' o;a; yd ixLHd f,aLk
we;=,;a lrkak' ukao ixLHd f,aLk ;=<ska l;djl i;HNdjh iy m%Yakfha
ne?reNdjh fmkakq l< yels neks'
l;djla meje;af ;ud lshk ,shk foh flfrys YajikSh;ajh we;sjk
m th isl< hq;= f' WodyrK f,i hqoaOh ksid Y%S ,xldf ,laI foll
ck.ykhla urKhg m;a jQ nj ;u l;df bm;a lrkafka k" ;ud o;a;
,nd .;a uq,dY%h oelafuka mKsvfha YajdikSh;ajh ;yjqre jkq we;'
ikaksfokfha ;ldkql+, l;d we;=,;a lrkak' Wmud m%ia:d msre wdh
we;=,;a lrkak' WodyrK fyda isoa we;=,;a lrkak'
ixf foaj,aa ^is" jd;d fyda fjk;a& wdY%fhka ikaksfokh lsf wid
iskakdf.a yoj; lmdjg m;afjk wdldrfhka iy tu .egj inkaOfhka
l%shd;aul ug msula iy ixfNdjhla we;s jk wdldrfhka is lrkak'
ikaksfokfha .eg mo fyda mdNdIs; jd.a ud,djka fyda fkdf;afrk jpk
Nd;d fkdlrkak'
uq," ueo" w. l;dj flfia h hq;= oehs is;kak' wjidk lrk g wid iskakdg
f.or f.k .sh yels mKsvhlska fyda lshuklska wjika lrkak' th n,j;a h
hq;=h' h flfkl=g u;l ysk wdldrfha mKsv ,nd fokak'
kjl;djla fyda ;%mhla fyda m%jD;a;s jd;djla ;=<o wid iskakdf.a wjOdkh
kd .; yels wdldrfha Yla;sh ;sh hq;=h' tfiau tu l;dj ;=<ska mKsvhla
,nd h hq;=h' mKsvhla ke;s l;djla lsu ;=<ska wid iskakdf.a wjOdkh
fhduqlrjd .ekSu wiSre jkafkah'
l;djla meje;af l;d lSf ffY,sh we;=,;a lrkak' tf,iu h l;djla
lSf thg kdgHdfrdamK ffY,shla we;=,;a lsu jeo.;ah' lgy~ Wia my;a
lsu fyda md,kh lsu o m%fhdackj;a f'
h l;djla lsug wdrOkdjla ,enqKq g Y%djl ckhd fldhs wdldrfha msilao
hkak oek.ekSu Tjqkaf.a foaYmd,k oelau" ixialD;sl miqu jeks lreKq l,ska
oek .ekSfuka Y%djlhkaf.ka t,a, h yels m%;sfrdaOhkag fydka m%;spdr
oelah yel'
we;e jdlH tl j;djlg jvd kej; mqkrdj;kh lsfuka ;ukag wjOdrKh
l< hq;= lreKq myiqfjka iNdj fj; ,ndh yel'
l;djla meje;af fmryqre wNHdihka islsu m%;sM,odhl f' fuys ,nd
we;s f,dj ;=< ;u l;dj ixOdkh lr.; yelsh' f wkqj l;djla meje;af
f,dj l<ukdlrKh lr .ekSu jeo.;a h' jqqfrda ,aika (Woodrow Wilson) iska
186
tfiau l;djla lsf wu;l fkdh hq;= lreKq u;lfha rojd .ekSug tu
lreKq l=vd ld m;l igyka lr foaYkh lrk ia:dkfha ;nd .kak'
l;djla meje;af mjikd fohg .e,fmk wdldrfhka wx. p,khka is
lrkak' llhd iy Y%djlhska weig wei yuqjk f,i jd isu (Eye Contact)
jeo.;a f' tfiau llhd yeugu weig wei yuqjk f,iska wjOdkh fhduq
l< hq;=h'
l;djla meje;aug iNdjlg hEf Tf fmkqu inkaOfhka wjOdkh fhduq
lrkak' ;ekg W; wdldrfhka we| me<| .ekSu iy ms<sfj,g we` weu
kdhl;ajfha jeo.;a f'
l;djla meje;af jpk w;r f.h md,kh lsu wjYH f' ke;fyd;a wid
iskakdg jgyd .ekSug wmyiq jkq we;'
kdhlh;ajh <dlr .kakd .ufka wka wh ;udg kskaod l<fyd;a fmr,d
kskaod lsug fkdhkak' ikaksfokh ;=< wfkldg kskaod lsug hdfuka
fndfyda wh ;udg ,efnk Pkao fyda ck;djf.a leue;a; ke;slr .kS'
wka wh inkaOfhka mQj ks.uk lsfuka je<lSuo ikaksfokfha jeo.;ah'
mQj ks.uk ;=<ska h mqoa.,hska ms<sn| ks.ukj,g fkdt<eh hq;=h'
187
fudhq,h 6
kla nQrejdf.a msf ke`. .ukla hdug msg;ajQ ;d;a;d iy mq;dg uqyqKug isjQ
isoah u;l ;nd .kak' tu .ufka mq;d nQrejd msf ke`. hkg ;d;a;d mhska
hjka ;reK mq;d nQrejd msf hkjd hehs u`. fomi iskakka iska fpkh
lrk ,' tu fpkhg ijka fuka miqj mshd nQrejd msf ke`. mq;d mhska
.uka hk g mq;d mhska hjka ;d;a;d nqrejd msf hkjd hehs u`. fomi
iskafkda fpkh l<y' bka miqj mshd iy mq;d hk fofokdu nQrejd msf ke`.
.uka lf<dah' wysxil nQrejdf.a msg Wv ;reK ksiqka fofofkla hk ye y
le;hs lshka u`. fomi ishjqka fpkh l<y' bka miqj mshd iy mq;d nqrejd
lf ;shdf.k .uka lrkakg h' wkqkaf.a fpk ish,a,gu weyq lka foka
wkqka lshk wdldrhgu lghq;= lrkakg .sh mshd iy mq;d nqrejdo lr.yf.k
tAoKavlska tf.dv ug f.dia .g je ;=jd, is urKhg m;ah'
ndysr ikaksfokh
fyda wdh;khla
;=< ikaksfokfha
ie,lsh hq;= lreKq
188
hlsis fj<| NdKavhla l=Kd .ekSug id:l fj<| oekaula wjYH jkakdfiau"
m%cdj fjkqfjka Tn wdh;kfha fyda mlaIfha we;s oYkh Tjqka Ndr .kakd
wdldrfhka lsKSug we;s yelshdj ikaksfokh ;=< jOkh lr.; hq;=h'
189
fudhq,h 6
h mqoa.,fhl=g hlsis mKsvhla fyda hula lSug we;sg" uqyqKg uqyqK lSu
fyda /iaulg le|jd idlPd lsu jeo.;a h' ;=ka jk mdYajhla ,jd tu
mKsv ,ndu ;=<ska ikaksfokfha uQ,sl .eg we;s jkafkah'
udOH
mqj;am;a idlPd
uqs; ksfok
mqj;am;a oeka iy oHq;a udOHh
tia't'tia' ke;fyd;a fl mKsv
iuqL idlPd
fj w iy f,d.a
f*aia nqla jeks iudh udOHhka
Pkao odhlhka
wd.l kdhlhka
;reK fldgia
ldka;djka
<uqka
jHdmdl m%cdj
;=re iud. iy iudc cd,
mjqf,a Woh
im ;=rka iy wi,a jeishka
jevlrk ia:dkfha ;=rka
jD;a;Sh i;s
.=rejreka
foaYmd,k kdhlhka
YsIH m%cdj
reoaO mdlaIslhka
j
d
m%c
190
11' tfiau fmdaiagj, iy mqj;am;aj, m, lsug iqiq iskd uqiq uqyqKla iys;
PdhdrEmhla jD;a;Shuh PdhdrEm Ys,amsfhla fj;ska ksu lrjd .; hq;=h'
12' ksrka;rfhkau ;udf.a foaYmd,k lldj oHdudk jk wdldrfhka
mqj;am;a idlPd" Pkao oekau" rEmjdyskS iuqL idlPd we;= kj
;dlaIKh Tiafia f*aianqla" g" hQhq (facebook, youtube, twitter) jeks
iudc cd,j, mKsv ksl=;a l< hq;=h'
191
fudhq,h 6
10' Pkaohla b,a,Su i|yd wxlhla iy ,dxPkhla ,nd we;s g tajd ukdj
oYkh jk wdldrfhka uqKh l< hq;=h'
w;a m;%sld
ikaksfokh iy kdhl;ajhg wod<j jeo.;a jk ksjpk
tAldlD;s ke;fyd;a wkkH;d-iSudlrKhg tfrys ck udOH ksfoaY
ckudOH ;=< ia;%S-mqreI iudcNd wkkH;d-iSudlrKh ^wkkH;djh u; islrk
iSud lsu& ke;fyd;a taldlD;s u`.yeu i|yd udOHfka i|yd jk fmd ksfoaY
my; oelaf'
ia;%shla ykajdfok g" WodyrKhla f,i ia;a uy;df.a | f,i
fkdj" tu ia;%shg wod< moh" ku" iy jHdlrK Nd;d lsug ie,ls,su;a
h hq;=h'
ia;%Ska inkaOfhka mj;sk yrfhkau iSudld jk ^WodyrK' ih ore
ujl& fyda fjk h wdldrhlska ia;%Ska iqfldg ;lk" wjuka lrk" iy
whq;= f,i md jk fyda iudc.; wfmalaIdj,g hg;a jk ia;r ls
j,ska je<lsh hq;=h'
w.;s.d ;;a;ajhg keUqrejla we;s ia;%S-mqreI iudcNdjuh N+ld mejf
m%fY h hq;=h' ms fyh iy .eyeKq fodia;r hk fh" ia;s%hla
fodia;r flfkl= u;a" msfhla id;a;= fiajfha fhu;a widudkH fyda
wiajdNdl fohla f,i yjk w;r tajd yrfhkau ,sx.fNaojd f'
,sx.hka folu l,ska kshu flreKq ,laIK iuQyhlg iSud fkdlr imQK
ukqIHhska f,i ksrEmKh lsug W;aidy .; hq;=h'
jdoh iuia; jYfhka mq,a lsf iy ia;%S mqreI iudcNd iudk;djh
inkaOfhka oekqj;alu m%jOkh lsu i|yd odhlf Tnf.a m%foaYh
;=< ia;%Skag jeo.;a jk ienE m%Yak inkaOfhka iudk wdjrKhla ,nd u
i|yd igka lsu b;d jeo.;a f'
is,a iudch (Civil society)
fjf<|fmd< iy rdcH hk foflkau mndysrj tkuq;a tajd iu. wka; l%shdlrka
fmd b,lal iy nehdjka jgd iafPd iduQysl l%shdld;ajh i|yd jk wjldYh
is,a iudchhs' rdcH fkdjk ixOdk" jD;a;Sh i;s" ugf ixOdk" ldka;d
lKavdh" Wiia wOHdmksl yd mfhaIK wdh;k" wd.l Yajdihka u; mok
jQ lKavdh" iuQmldr" m%dfoaYSh m%cd lKavdh" jD;a;Sh ix." ;reK ixOdk
yd ixialD;sl lKavdh" is,a iudc ixOdk w;rg wh;a f' rcfha ksfhda;
wdh;k" foaYmd,k ksfhda;hska" foaYmd,k mlaI iy ,dN ,nk jHdmdr is,a
iudchg wh;a fkdf'
192
WoafoaYKh (Advocacy)
WoafoaYKh hkq h wNsm%dhla" .egjla ch.ekSug fmd wem Wmldr iy wkq.%y
we;s lrk" fmd tl;djka f.dvk.k" hym;a jd;djrKhla iy mirhla f.dv
ke.Sug iyfhda.fhka yd iyka;kfhka jevlrk mqoa.,hska fyda wdh;k iska
fydka ie,iq lrk ,o yd ixOdkh lrk ,o l%shdud.hka f' ke;fyd;a tu
l%shdud. .ekSf l%shdj,sh f'
idlaIs mok jQ WoafoaYkh (Evidence-based advocacy)
;uka ia:dms; lsug W;aidy lrk ;l fyda u;jdo Yla;su;a lsug o;a;" m%ia:dr"
jd;d Wmqgd oela ;=<ska idlaIs u; mokj WoafoaYkh lsu ke;fyd;a n,mE
lsu fukka yekaf' fuh o;a; iy f;dr;=re mdol lrf.k h fjkila
islsf l%shdj,shhs'
NdIKfha ksoyi (Freedom of expression)
ixjdohg iy jdohg bv foka" iSud fkdlrk ,o fyda jdrKh fkdlrk ,o woyia
iy u;jdo m%ldY lsug we;s ksoyi NdIKfha ksoyi k f' Y%S ,xld wdKavql%u
jHjia:dj 14 j.ka;sh wkqj iEu mqrjeishl=gu NdIKfha ksoyi tk m%ldYkh
we;= woyia m,lsf ksoyi" iduldj /iaf ksoyi" iud.ufha ksoyi we;=j
jD;a;Sh i;s msysgqf iy jD;a;Sh i;sj,g ne`f ksoyi we;af;ah'
iudc ixjdoh (Social dialogue)
fudhq,h 6
193
194
fudhq,h 7
195
yekau
ldka;djka fndfyduhla O jD;a;Skays fhk;a Tjqka jD;a;Sh
i;s kdhl;ajhg fyda iDcq foaYmd,khg inkaO we;af;a b;d
wvqfjks' fuhg fya;=j ,sx.fNaoh u; mok jQ ia;%S-mqreI iudcNdh
jYfhka f.dvke`.S we;s w.;s.d Nd;hka iy fjkial lsf
iudc Nd;djka ;ju;a fmd iudch ;=< olakg ,euhs' tjka ndOl
fya;=fjka ldka;djka m%udKj;a whqka kdhl;aj ;k;=rej,g l%shdldj
iyNd.su fyda uyck ksfhda;hska jYfhka ;r lsug bm;a ula
isfkdf' we;e mqreIhska ldka;d m%Yak inkaOfhka ixf jk nj
i;Hhla jqj;a ldka;djkag iqfYaI jQ jD;a;Shuh .eg wduka;%Kh
lsug ldka;djka jefhka ixf jkq we;' jD;a;Sh i;s ;=<ska
jevlrk ldka;djkaf.a iqfYaI m%Yak iy wjYH;d ms<sn|j wjOdkh
fhduqlrk g je jYfhka jD;a;Sh i;sj,g ne`ug iy l%shdld
ug ldka;djka fm<fUkq we;' f ksid ldka;d kdhl;aj jOkfha
ukao.d iajNdjh msgqolskq msKsi iy ldka;djkaf.a kdhl;aj yelshd
jOkh lsug jD;a;Sh i;sj,g fYaI l%shdud. .; yelsh' fuf,i
jD;a;Sh i;s ;=<ska iy .f iudc ixOdkj,ska iajlSh kdhl;ajh
jOkh lr.;a g" ldka;djkag l%shdld foaYmd,kfha ksr;ug bka
uy;a msgqn,hla ,ef'
rgl" wdh;khl" mlaIhl fukau jD;a;Sh i;shl hqKqj r|d
mj;skafka tu wdh;khg fyda ixOdkhg kdhl;ajh imhk
mqoa.,hdf.a fyda mqoa.,hskaf.a l%shdl,dmh wkqjh' wdh;khla md,kh
lrk l<ukdlrejka iy l<ukdldkshka fld;r rg kdhl;aj
.;s.=K m%.=K lr we;af;ao hk j. wdh;khl hqKqjg fya;= f'
f ksid kdhl;ajh inkaOfhka jD;a;Sh i;s ldka;djkaf.a l=i,;d
ixjOkh lsu w;HjYH f' jD;a;Sh i;s ldka;djkaf.a fm!reIh"
wNsudkh" kdhl;ajh fukau iah;ajh k`.disgqu inkaOfhka
wod< jk uQ,sl idOl iy ixl,am fudkjdo hkak uid ne,Su fuu
fudhq,fha wruqKhs' wd;au .fIKh" iah;aj jOkh" Okd;aul
wdl,am jOkh" uyck inkaO;d f.dvk`.d .ekSu iy cd,.;u
hk .=Kdx. ;=<ska kdhl;ajh f.dvk`.d .kafka flfiao hkak ;jrg;a
fuu fudhq,h uska idlPd lrhs'
196
wfmaCIs; wruqKq
fuu fudhq,fhka my; wruqKq bgqlr .ekSsug n,dfmdfrd;a;= f'
iah;aj jOkh" Okd;aul wdl,am jOkh iy kdhl;ajh hk ixl,am
inkaOfhka jD;a;Sh i;s ldka;djka oekqj;a lsu'
h mqoa.,fhl= iska wruqKq lr.;a oYkh Tyqg fyda wehg kdhl;ajh
lrd <d ug fm<UjQfha flfiao hkak uid ne,Su'
kdhl;ajh iy inkaO .=Kdx. jOkh lr .ekSug l%ufo iy Wmdh
ud. fhdackd lsu'
kdhl;ajh ms<sn| ixl,amh$w:ksrEmk
inkaOfhka wOHhkh lsu iy
kdhl;ajh ms<sn| iyNd.slhskaf.a oekqu
mq,a lsu'
wdik ieleiau
Room
Arrangement
wjYH ,shlsh,s
Materials and
Handouts
l%ufoh
Methodology
wjYH iydhl
WmlrK Training
Aids
ld,h
Duration
meh 4 hs
ieisfha
wka;.;h
Session Plan
iah;aj jOkh
wd;au .fIKh
n,.ekau
Okd;aul wdl,am jOkh
cd,.;u
kdhl;ajh
fudhq,h 7
uq,sl wruqKq
Objectives
197
m<uq ieish
iah;aj jOkh" wd;au.fIKh iy n,.ekau
yekau
iah;aj jOkh ;=<ska h mqoa.,fhl=f.a wd;au wNsudkh we;sf' iah;aj jOkh
ke;fyd;a fm!reI jOkh ;=<ska ;ukaf.a yelshdjka iy ;u Od;djka ms<sn|j
Yajdihla f.dvkef`.kq we;' fndfyda fofkla ;u rEmh" fmkqu fyda yelshdjka
inkaOfhka ySkudkfhka miqjk w;r ;ud ljqo@ ;ud f,dalh ;=< lrk fufyh
l=ulao@ hkak ms<sn|j t;r wNsudkhla fkdue;sj j;aug bv we;' f ksid
.Dyh" jevlrk ia:dkh ;=<ska mgkaf.k fmd iudch iy foaYmd,k uKav,j,
ldka;djkaf.a n,dNsjOkh we;s lrkq msKsi iah;ajh jOkh lsu b;d jeo.;a
f' ldka;d n,dNsjOkfha w;HjYH ixl,amhla jk wd;au wNsudkh f.dvk`.d
.ekSfuka ldka;djkag iudch ;=< kdhl;ajh f.dvk`.d .ekSug myiq jkq we;'
idudkH jHjydrh iy Yajdihkag wkqj n,h we;s msia ieugu ;SrK .ekSf
n,h md lr;s' f wkqj fmd iudch ;=< ;SrK .kakd mqoa.,hska iy wdh;k
;=< n,h talrdYS we;' fuu ldrKh fya;= fldgf.k ldka;d n,i;=lrKh
jOkh lsu i|yd ;SrK .kakd uKav,j," foaYmd,k mlaI iy jD;a;Sh i;sj,
ldka;djkaf.a kdhl;ajh je l< hq;=h' ldka;djkag n,dNsjOkh iy wd;au
wNsudkh jOkh lr .ekSug bvlv i,ik l%ufohka ie,iSu ixjOk
m%h;akhkays wruqK h hq;=h'
iah;aj jOkh i|yd h flfkl= i;= Yla;Ska wj l< hq;=h' Tjqkaf.a jk
wruqKq idlaId;a lr .ekSug iy n,i;=ug wjYH jkakd jQ wNHka;r n,h fidhd
.ekSu jeo.;a f' f i|yd my; wNHdih Wmld jkq we;'
wNHdih
f,dj
wjYH iyNd.slhska .Kk
wjYH jH
l%ufoh
wjYH myiqldrlhska ixLHdj
wNHdifha wruqK
198
mqyqKqlrejdg Wmfoia
$$ jD;a;Sh i;s ldka;djkaf.a mqoa.,sl oYkh l=ulaoehs idlPd lrkak'
oYkh yDohdx.u tlla h hq;=h ;u is;g im mrud:hla h hq;=h
fuys my; WodyrK ie,ls,a,g .kak'
<ud w;jr je<elau i|yd udf.a ld,h lem lr'
mirh iq/lSu ;=<ska hym;a f,dalhla yslsu udf.a mrud:hhs'
$$;ud <dlr .ekSug wfmalaId lrk oYkh mrud: jdlHhla f,i
iarj ,shd ;sfuka ta i|yd we;s jk fm<Uf n,h inkaOfhka
idlPd lrkak' jD;a;Sh i;s ldka;djkag ;udf.a mrud: jdlH ,shk
f,i Wmfoia fokak'
$$h mqoa.,fhl=f.a isysk ke;fyd;a wruqKq lr.;a oYkh Tyqg fyda wehg
kdhl;ajh fj; <dug fm<UjQfha flfiao hkak uid n,k f,i
Wmfoia fokak'
fudhq,h 7
wdl n,h hkakg wdodhu" bv" im;a" fuj, iy ;dlaIKh hkd fN!;sl
j;al we;=,;a f' tfukau hym;a fi!LH fiajdjka" Kh" f;dr;=re" fj<ofmd<
iy mqyqKqj hkdh i|yd m%fYug we;s
yelshdj o wdl n,.ekauls' h m%cdjla
.;fyd;a tu m%cdj fj; bm;a jk
wjia:djka m%fhdackhg .ekSu i|yd m%cdjlg
we;s n,h iy Tjqka i;= oekq ugu fuu
n,.ekaf ixl,amh iu. inkaO f'
fuu n,.ekaf ixl,amh ;=<ska flfkl=g
iajhx ;SrK .ekSug we;s yelshdj jOkh
lrhs' WodyrKhla jYfhka ldka;d fi!LHh
inkaOfhka in, .ekau hkafkka
woyia lrkafka ldka;djkag oekqj;aj ;u
fi!LH ms<sn| ;SrK .ekSug yelshdj ,ndu"
wd;au wNsudkh jehqKq lsu iy Tjqkag
ikaksfok iy flaj,a lsf l=i,;d ,ndu
201
fudhq,h 7
i|yd wOHdmkh ,eug wjia:d iy wod< f;dr;=re fj; <`.dug we;s m%fYh
je hqKq lsuhs' tn l=i,;dj,g WodyrKhla jYfhka jvd iqrlaIs; ,sx.sl
mphka" m%;sldrj,g wkql+,u iy l,g f,djg fi!LH /l.ekSf phdjka
flf n,mEula we;s lrhs' ;ks mqoa.,fhl=f.a fyda m%cdjla jYfhka iqNidOkh iy
id:l jk meje;aula <dlr .ekSu i|yd Od;d jOkh lsug n,.ekau ;=<ska
yelsf' ldka;djkag kdhl;ajh ,nd .ekSug" Od;d jOkh lsfuka ldka;dj
jD;a;Sh i;s we;= ;SrK .kakd uKav,j, n, .ekafjkq we;' fuf,i ksji ;=<
fyda bka msg; ;u ; md,kh lr .ekSug we;s n,h n,dNsjOkhhs' tfiau
iudh jgmsgdj idOkSh f,i fjkialr .ekSug we;s yelshdj n,dNsjOkhhs'
n,dNsjOkh hkq Wmdh ud.sl wjYH;djhls'
202
fmd (Public)
/lshdj
fmd ;h
ks;Hdkql+, whs;sjdisl
kS;s-;s iy iudc
jHqyhka
wdh;k iy n, wldka
;SrK .ekSf
ls%hdmmdh
wNHka;r (Intimate)
wd;au iudkh
wd;au Yajdih
udkisl ;;a;ajh
;u Yrh ksfrda.Sj yd fi!LH
imkakj ;nd .ekSu
;h ms<sn| wdl,am
is;=-me;= iy jk oYkh
fm!oa.,sl n,.ekau
fm!oa.,slj ;uka ork N+ldjka wkqj ldka;dj ;u mjqf,a idudlhska iu
O inkaO;d mj;ajhs' mjq, ;=< ldka;dj mj;ajkq ,nk inkaO;dj, mjqf,a
idudlhska ldka;djf.a whs;sjdisl ms<sn|j wjfndaOfhka hq;=j jev lrkafkao
iy tajdg .re lrkafkao hkak u; weh" fm!oa.,sl ;h ;=< n,.ekau isf'
WodyrK f,i .Dyia: ysxikfhka isu ldka;dj i;= whs;sjdisluls' tfy;a
iehd iy | w;r tlS wfkHdakH wjfndaOh fkdue;s jQ g fuu inkaO;d
l%shd;aul lsf mjq, ;=< .egq we;s wjidk jkafka ldka;djg tfrysj fkdfhl=;a
ysxidld l%shd is lsfuks' fuh fm!oa.,sl ;h ;=< n,.ekau kdY lsuls'
fmd n,.ekau
iduQysl n,.ekau - lKavdh wkkH;djh iy tla lKavdhula ;uka ksfhdackh
lrkafka hehs hk ksfhdacH;ajfha iduQysl yeSu f.dvkeSuhs' WodyrK jYfhka
foaYmd,k mlaI jD;a;Sh i;s iy YsIH jHdmdr i|yka l< yelsh'
wNHka;r n,.ekau
fudhq,h 7
2
kd 20 hs
ishu iyNd.sjkakka
*a,sma pd" w`.,a 4x3 ldm;a" mEka" nq,afvda.a
la,smaia" udl mEka" *s,ama pd" mEka
iyNd.s;aj l%u foh
2 hs
iudc" wdl" foaYmd,k" ffk;sl iy
wOHd;al n,.ekau hkdfhys w:h ykd
.ekSu iy ta inkaOfhka iyNd.sjkakka
oekqj;a lsu'
n,.ekaf ls%hdj,sh ;=< mqoa.,hskaf.a iduQysl
yelshdjka ixOdkh lrkafka flfiao hkak
ms<snoj wjfndaOhla ,ndu'
mqyqKqlrejdg Wmfoia
$$ lvodis fld,hl iudcfha n,j;a mqoa.,fhl=f.a rEmhla wk f,ig
iyNd.slhskag mjikak'
$$ n,.eka we;s mqoa.,fhl= i;=j ;sh hq;= foaj,a ,ehsia;=.; lrk f,i Tjqkag
mjikak'
$$ Tjqka we| ;sfnkafka mqreIfhl=f.a rEmhla o ke;fyd;a ldka;djlf.a rEmhla
o hkak kslaIKh lrkak'
$$ mqreIfhl=f.a rEmhla fyda ldka;djlf.a rEmhla weug fya;= fudkjdo hkak
Tjqkaf.ka uikak'
$$ tu fya;+ka fudkjdo hkak ,ehsia;= .; lrkak'
$$ ,ehsia;= lrk ,o ish lreKq tlska tl idlPdjg .kak' WodyrKhla
f,i cx.u rl;khla" fmd;la" m>Klhla" ksjila" Wmd f,da.=jla wd
foaj,a ,l=Kq lr we;ak tu lreKq" oYl ^Kq ovqq& iu inkaO lrkak'
WodyrKhla f,i ikaksfokh ioyd we;s Yla;sh cx.u rl;kfhkao
204
204
;dlaIKh i|yd we;s Yla;sh m>Klfhkao oekqu i|yd we;s Yla;sh fmd;a
m;aj,skao j;al i|yd we;s Yla;sh ksjfika o fmkajk nj lshd fokak'
$$ n,.ekajQ mqoa.,fhl= ;=< ;sh hq;= Yla;Ska fudkjdo hkak iyNd.slhskaf.ka
wikak'
$$ tu Yla;Ska fudkjdo hkak ,ehsia;= .; lrk f,i Wmfoia fokak'
WodyrKhla f,i wd;au Yajdih" Okd;aul ka;kh wdh flfkl= i;=
Yla;Ska nj mjikak'
fudhq,h 7
fojk ieish
Okd;aul wdl,am jOkh
ldka;djkaf.a kdhl;ajh f.dvke`.Sug iy n,.ekau i|yd Okd;aul ka;kh
w;sYhska jeo.;ah' ukao fndfyda ldka;djka ;ukag ke;s foa .ek is;ka lmd
j;a jkq i" ;uka i;=j we;s foa ms<sn|j Okd;aulj is;d ;u yelshdj jOkh
lr .ekSug W;aidy fkdlsuhs' f ksid ldka;djkag kdhl;ajh <dlr .ekSf
l%shdj,sh ;=< Okd;aul ka;kh b;d jeo.;a f'
wNHdih
f,dj
wjYH iyNd.slhska .Kk
wjYH jH
l%ufoh
wjYH myiqldrlhska ixLHdj
wNHdifha wruqK
3
kd 20
ishu iyNd.sjkakka
6 4 + Ok yd - iDK ,l=Kq igyka l<
jK ldm;a iy wvla msrjQ j;=r rejla
iyNd.s;aj l%ufoh
2 hs
jD;a;Sh i;s ldka;djka w;r Okd;aul
ka;kh we;s lsu'
mqyqKqlrejdg Wmfoia
1 jk wNHdih
$$ ;udf.a jk .uk ms<sn|j msgqjla ,shd olajkak' ;u jk .ufka yuqjQ
ndOl iy llfgd fudkjdo hkak ,shd olajkak' tu ndOl" ;fha
kj msgqjla fyda ;h fjk;a udj;lg fhduq l< wdldrh ,shd olajkak'
$$ ;uqka wo isk ;;a;ajh <dlr .ekSf uqyqK ka llfgd ch.;a
wdldrh ;u l;djg we;=,;a l< hq;= njg Wmfoia fokak'
$$ fuu l;d ish,a, mqyqKqlrejd iska tl;=fldg miqj kslaIKh l< hq;=h'
$$ bka miq 6 4 ldm;a tl ne.ska iyNd.slhska w;r fnod
fokak' fuu ldmf;a tl me;a;l + Ok ,l=K igyka h hq;=
w;r wfkla me;af;a - iDK ,l=K igyka h hq;=h'
206
206
Okd;aul .=Kdx.
iDKd;aul .=Kdx.
fudhq,h 7
207
207
2 jk wNHdih
$$ wvla j;=r msrjQ rejla iyNd.slhskag fyd|ye fmfkkakg
i,iajd ta ms<sn|j Tjqkaf.a woyia uikak' Tjqka f.ka Odldr
ms<s;=re ,eh yel'
208
fudhq,h 7
209
210
f;jk ieish
kdhl;ajh f.dvke`.Su
kdhl;ajh hkq h wruqKla <dlr .ekSu msKsi wka wh ;u wNsu;hg fyda ;u
wdh;kfha fyda m%cdf hymeje;aug fmd<Ujd .ekSf yelshdjhs' fmd wruqKla
<dlr .ekSu Wfoid h mqoa.,fhla ;j;a mqoa., fldgila fj; n,mE lsf
yelshdj f,io fuh ykajhs' fuu n,mE lsf ls%hdj,sh /f.k hkq ,nkafka
oekqu iy l=i,;d Wmfhda.S lr .ksks' kdhl;ajh we;s ;eke;a;d Yajdifhka
hq;=j yeisf' fYaIfhkau m%Yak iy.; fyda jHjik wjia:djl kdhl;ajh we;s
;eke;a;d wka wh ;=< Yajdih f.dvk`.ka" wdmod ;;a;ajfhka f.dv taug tfia
ke;ak m%Yakfhka f.dv taug lghq;= lrkq we;' tu ksid kdhl;ajh iska l< hq;=
jeo.;au fohla jkafka wka wh ;=< fukau ;ud ;=<;a Yajdih f.dvk`.d .ekSuhs'
kdhl;ajh we;s mqoa.,hd wka whg ffOhh ,nd foka wka whf.a wjYH;d" yeS"
fm<U flfrys wjOdkh fhduqlrka" lKavdhf wffOhhg m;ajQ msia u;a
lrka ;u lKavdhu fmd wruqKq <dlr .ekSu olajd fufyhjhs'
fndfyduhla iudchkays n,h iy wdm;Hh mska i;= nj;a ldka;djka wm%Odk
;ekla ork njg;a we;s Wml,amkh ksid n,h <dlr .ekSug ldka;djka t;r
Wkkajla fkdolajkq fmfka' tfiau kdhl;ajh <dlr .ekSu fyda n,h <dlr
.ekSu hk ldrKd iudcfhka iudchg fjkia h yel' m%cdj ;=< fjfik ta
ta mqoa.,hd kdhl;ajh <dlr .ekSug wjYH O l=i,;d j,ska iuka; h
yelsh' WodyrK f,i m%cdj w;r jdih lrk wi,ajeishka fofofkl= w;r we;sjk
wdrjq,la iu:lrKhg uey;au kdhl;aj ,laIKhls' wdrjq,l Ydl n,h
fmkajd th uevmeje;au Yla;shla fia fmkS .sho th kdhl;aj ,laIKhla fkdf'
fndfyda msia kdhlhd hkak mqreI ,sx. w:fhka .ekSug bv we;s w;r kdhlhd
hkq ia;%S mqreI hk fofldgigu iudk w:fhka fhfokafkla nj u;l ;nd .;
hq;=h' fuys u;l ;nd .; hq;af;a kdhlhd hkak ia;%S mqreI jYfhka .;a l, th
uOHia: jpkhla jYfhka fhdod .; hq;= njhs' ukao kdhlhd hkakg ia;%S mqreI hk
fofldgiu wh;a jk neks'
211
fudhq,h 7
ieisfha wruqKq
kdhl;ajh hkakg'''
Yr ,laIK tk Wi" uy;" " iq fyda l wd oE kdhl;ajh
>>
inkaOfhka t;r jeo.;a ke;s w;r wjYH jkafka lKavdhula
fufyhug wjYH m%fndaOh" fm<Uu" oekqu iy fmd wruqKls'
uy;aud .dka jeks flfkl=f.a kdhl;ajh .;a g bka fmkakq
lrkafka kdhl;ajhg jeo.;a jkafka Yrfha cjimkak nj
fyda Yla;su;a nj fkdj h lsis oYkhla Tiafia mqoa.,hska
fufyhug we;s yelshdjhs'
>>
mjq, ;=<ska fyda mrmrdj ;=<ska muKlau kdhl;ajh <dlr
>>
kdhl;ajh we;e mqoa.,hska l=vd l, isgu bhg /f.k tk
>>
kdhl;ajh <dlr .ekSug jhia ugula ke;s w;r kEu jhia
ugul isk flfkl=g kdhl;ajh f.dvk`.d .; yel'
>>
kdhlfhl= ug ;k;=rla fyda ks, kduhla wjYH ke;'
>>
kdhlfhl= Wm;ska ys fkdf' tfy;a ld,hla ;siafia w;m;aa lr
.;a l=i,;d uska iy iudcdkqfhdack l%shdj,sfha n,mEu u;
kdhl;ajh <dlr .; yel'
>>
mska iy .eyeKqka hk fofldgiu tl iudk kdhl;aj
yelshdfjka hqla;h'
>>
ks,n,Orhd (bureaucrat) iy kdhlhd hkak tl yd iudk fkdjk
w;r ks,n,Orhd wdh;kj, fr.=,dis iy kS;s l%shd;aul lsug
ld,h lemlrk w;r fndfyda g kdhlhka ysjkafka kS;s ;s
j,ska iajhxl%ShlrKh jQ jd;djrKhla ;=< fkdj iajNdlj ;u
fud<h mdfldg ;SrK .; yels jd;djrKhka ;=<ska h'
>>
wOHdmk iqiql j,ska muKlau kdhlfhla ys fkdlrhs' kuq;a
W.;alu kdhl;ajhg wdNrKhls' f ksid ksrka;r bf.kSf
l%shdj,shl fhh hq;=h'
212
wNHdih
f,dj
wjYH iyNd.slhska .Kk
wjYH jH
l%ufoh
wjYH myiqldrlhska ixLHdj
wNHdifha wruqK
3
kd 20
ishu iyNd.sjkakka
kdhl;ajh ms<sn| ck l;dj
iyNd.s;aj l%ufoh" nqoa l,nkh" ckl;d
2 hs
kdhlfhl= i;=j ;sh hq;= .;s ,laIK
ykd.ekSu'
mqyqKqlrejdg Wmfoia
213
213
kdhl;ajh inkaO
Wmud l;dj
214
215
fudhq,h 7
bnd .yla uq, fyjklg .syska l,amkd lrkak mgka .;a;d" l< hq;af;a
fudkjdo@ lsh,d ysf;ka ie,iq l<d' Bg miafi .shd ;ukaf. kEoEfhd uqK
.efykak' .syska yefudagu lsjd" wfma j.hdg n,mdk f,dl= m%Yakhla .ek
yefudau tl;= fj,d l;d lrkak wjYHhs' yefudau yji ;=kg fod<mdr <
wU .y hgg /ia fjkak kE' ;ukaf. jf.g wdorhla ;sfhkj k ;ukaf.
orejkaj /l.kak kE k fkdjrojdu f /iaug iyNd.s fjkaku kE'
fj,dj u;lhs fka@ wo yji ;=kg' wmg kdia;s lrkak ld,hla keye' ljqre y
uqK .eyqfKd;a f mKsvh lshkak wu;l lrkak tmd' fl wms yefudagu
;kau n,mdk m%Yakhla' tfyu k jroaokak tmd' uu .syska tkak'
216
fudhq,h 7
mqyqKqlrejdg Wmfoia iy
ixOdhlhskag Wmfoia
iudkj i,lkakd kdhl;aj .;s.=K Wreu lr .kshs'
$$iyNd.slhska iska bm;a lrk ,o lreKq idlPd lsfuka wk;=rej"
Tjqkaf.a oekqf h wvqmdvqjla we;ak tajd msrug ksjer kdhl;ajh
l=ulao hkak inkaOfhka we;s w;am;%sld ,nd fokak'
$$my; wdOdrl igykaj, oelafjk kdhl;aj .;s.=K f.dvk`.d .ekSf
iy tjeks .;s.=K ;uka ;=< jOkh lr .ekSf jeo.;alu wjOdrKh
lrkak' tfiau fuu .;s.=K jOkh lr.; yels wdldrh ms<sn|jo idlPd
lrkak'
$$fuu ieish i|yd kdhl;aj mqyqKqj ms<sn| fYaI{ yelshdjla we;s
mqyqKqlrefjl= fhdojd .kak'
218
218
fudhq,h 7
fudhq,h 7
m;%h ;udg wjYH m ilia fkdfldg wka whg fjkia jk f,i lSu
wiSre h'
kdhl;ajh oerE ish,af,da Ialr;dj,g uqyqK kafkda fj;s' kdhl;ajh
<dlr .ekSf .uk Ialr neka tajdg uqyqK f Yla;sh we;slr .ekSu
jeo.;a h' f ;=<ska ndOl chf.k bhg taug iy wka wh fmd<Ujka
wdlYKSh kdhl;ajhla iemhSug (Motivating and Inspiring) yelshdj
,efnhs'
kdhl;ajh jkdys l,djla iy oHdjla f' kdhl;ajh we;s ;eke;a;d ;ud
;=< we;s Yla;Ska iy j,;d ykd .ekSug W;aidy .kakd w;r" Yla;sh
kdhl;ajhg fmr<d .kafka flfiao hkak kdhlhd oek .; hq;=h'
ffOhh" bjiSu" lemu iy m%n, Woafhda.h .ska .gu mj;ajd .ekSu
jeo.;a h'
;u mqoa.,sl n,h wj lrka ;ud lrk ldhh uska wjg f,dalh hym;a
wdldrfhka fjkia jkafkah hk yeSu we;slr .kska jev lsu jeo.;ah'
wd;au wNsudkh f.dvk`.d .ekSu ;=<ska ;u ksji iy wjg m%cdj idOkSh
f,i fjkia lr .ekSf yelshdj jeo.;a h'
ikaksfok yelshdj iy ;SrK .ekSf yelshdj jOkh lsu
(Horn your communication and decision-making skills)
ukd ikaksfokh f.dvk`.d .ekSu kdhl;ajhg jeo.;a jk w;r
ijkaf yelshdj jOkh lr.ekSuo ikaksfokfha fldgila f'
h mqoa.,hska fldgila bfha fmkS isg l;djla meje;au ms<sn|j hla
fyda miqnEula okjk ;;a;ajhla ;uka ;=< ;sfoehs fidhd n,d tjeks
ndOl ch .ekSug W;aidy l< yelsh' WodyrK jYfhka NdIdj yeisru
inkaOfhka mels,Ssula we;s flfkl=g tlS n,;dj ch.ekSug fYaI
jevigyklg iyNd.s wjYH mqyqKqj ,nd .; yelsh'
jD;a;Sh i;sh" mlaIh" fyda jevfmd< ;=< iduQysl woyia Tiafia ;SrK
.ekSu (Group Decision-making) jeo.;a h' ukao taldm;s iajNdjfhka
jevlrkafkda nyq;rhlf.a leue;a; iy f.!rjh kd fkd.ks;s'
fiiq wh bfha fpkh lsu fyd| kdhl;aj ,laIKhla fkdf' h
flfkla w;ska jeroaola is jQ g" weh fyda Tyq iu fl,ska l;dfldg
i|d f.k bhg .uka lsu hym;a ,laIKhla jkafkah'
223
fudhq,h 7
224
hula jerkq g thg ksoyig lreKq lSu fyda jeroao wka wh fj;
megug ;e;alsu kdhl;aj ,laIKhla fkdf' h jerula isjQ g
tu jeroao ;ud w;ska is jQfhao ke;so hkak m%ldY lsu jeo.;ah'
kdhl;ajh we;s ;eke;a;d hlsis ;;a;ajhla fyda mqoa.,hska ms<sn|
meKs,s fkdfldg tu ;;a;ajh fjkia lsug mshjr .kq we;'
h fohla fjkia lsug fkdyels g kdhlhd tysu we,Ss fkdisg ta
;;a;ajfhka bhg .uka lrhs'
h fohla yoj;g wjxlj m%ldY lsu iy ta wkqj lghq;= lsu ;=<ska
wjxlNdjh je lrhs'
hlsis ;SrKhla .ekSug wjYH jQ g fkdmels,j ;SrK .ekSu jeo.;a
f' tfy;a tu ;SrK m%cd;ka;%jdj .; hq;=h'
;u m%cdj iu im u (know your people)
kdhl;ajh orkafkla m%cdjf.a fmd jevj,g
iyNd.s u" m%cd Yajdih kd .ekSu iy
m%cdf flfkla njg m;au jeo.;a f'
;ud j;a jk m%foaYh ;=< fyda Pkao fldGdYh
;=< h wdmodjla fyda jHikhla is jQ
wjia:djkays fkdhj iy tluq;=j tajdg
uqyqKu l< hq;=h'
;u m%cdjf.a yis wjia:djl fyda .egjl
u`.yer fkdhEu ;=<ska ck;djf.a m%idoh kd
.; yelsf'
tfiau ck;djf.a yo .efyk rdjh iy wjYH;d ykd .; hq;=h'
wefuka" me<fuka" yeisfuka iy NdIdfjka m%cdj iu im h hq;=h'
ta ta wjia:djg .e,fmk whqka we wdhs;a; j,ska ieriSu jeo.;ah'
fudhq,h 7
mqyqKqlrejdg Wmfoia
$$my; i|yka jkafka hym;a kdhlfhla ;=< ;sh hq;= .;s ,laIK f' fuu
j.=j Wmfhda.S lrf.k ;ud < tu kdhl;aj .=Kdx. ;sf hehs Yajdi
lrkafka k y ,l=K o tu .;s ,laIK ;ud ;=< ke;sk l;sr ,l=K o
;ju;a jOkh fjka mj;skafka k Ok ,l=K o fhdokak'
fudhq,h 7
227
227
fuu
kdhl;aj
.=Kdx.h
ud ;=<
;sf
fuu
kdhl;aj
.=Kdx.h
ud ;=<
ke;
fuu
kdhl;aj
.=Kdx.h ud
;=< jOkh
fjka ;sf
+
kuHYS,Snj - flexibility
iudj fok .;sh - forgiveness
;=renj - freindhsip
wl=,nj$wjxlnj - frankness/ honesty/
integrity
;Hd.YS,snj - generosity
flf<ys.=K we;s - gratitude
jOkhla ;su - growth
udf.damfoaYk iemhSug yelsnj - guidance
iu.sh imkaknj - harmony
Ndjd;aul nqoah iys;u - high emotional
intelligence
Wolrk iajNdjh - helpfuleness
wmlaImd;Snj - impartiality
iajdknj - independence
;SlaIK nqoah - insightfulness
iyc {dKh - intuition
kqjKlaldrnj - judiciousness
hqla;siy.;nj - justice
Wkka iys; - keenness
ckhd fydka oek .ekSu - knows people
lreKdjka;nj - kindness
kdhl;ajh we;s - leadership
W.;alu - learning
;ldkql+,nj - logic
wdorKsSh - love
lKavdhu fufyhjhs - lead
mdlaIslnj - loyality
mk;nj - maturity
ksryxldrnj - modestly
fudhq,h 7
plaIKNdjh - sagacity
iajhx md,kh -self control
mrd:ldnj - selflessness
ixfnj - sensitivity
iqlaIu nqoah - shrewdness
l=i,;d iys;u - skillfulness
ir, nj - simplicity
wkqlmd iy.;nj - sympathy
lKavdh yeSfuka jevlsu - team work
iaa;=;sjka;u - thankfulness
wjfndaOfhka hq;=u - understanding
l,n, l< fkdyels - unflappability
fome;a;gu jdis i,id .; yels - win win
wisdom
uy;a Wkkaj - zest
230
w;a m;%sld
Y%uh" ldka;dj iy jD;a;Sh i;sh hk ieishg wod<j jeo.;a jk
ksjpk
in, .ekau$n,dNsjOkh$n,i;=lrKh (Empowerment)
in, .ekau hkq ksiqkag ;u ; md,kh lsf yelshdj ,ndfok nyqudk
iudcuh l%shdj,shls' tneka in, .ekaf Wmdh ud. fndfyda g wjdis iy.;
;;a;ajhkag m;aj isk lKavdhj,g je n,hla ,ndu i|yd oekg mj;akd n,h
mej iy n,in|;d wNsfhda.hg ,la lrhs'
ldka;d n,dNsjOkh$ldka;d n,i;=lrKh$in,.ekau (Empowerment of
women)
ia;%S-mqreI fNaoh u; isjkakd jQ wiudk$wiu n,inkaO;djhkag ;uka Ndckh
jk nj wjfndaO lr .kska ldka;djka iska ;u ksji ;=<" fiajd ia:dkh ;=< fyda
m%cdj ;=< we;s jk tlS wiudk;djhkag tfrysj y`vla ke`.Sug iy ls%hdld ug
;u Yla;sh jOkh lr .kakd jQ ls%hdj,sh n,dNsjOkh f,i ye`kaf' cd;Hka;r
llre ixOdkfha fhj,g wkqj jevf,dalh ;=< ldka;djkag iudk ;;a;ajhka
m%jOkh u ldka;d n,dNsjOkhla jk w;r my; wjia:djka idOkh lsug
mshjr .ekSfukaao fulS n,dNsjOkh we;sug fya;= f'
iudh l%shdldrl iy iEu ugulu ;SrK .ekSf l%shdj,sh ;=< iudkj
iyNd.su ;yjqre lsu msKsi ldka;djkaf.a YlH;djh f.dvkexu'
Okd;aul mshjr .ekSfuka im;a md,khg iy tu im;aj,g iu m%fYhg
fukau m%ckk" ksIamdol iy m%cd ldhhkays m%;s,dN ,eu m%jOkh lsu'
iudkd;au;djh" iqrlaIs;;djh iy .re;ajh iys; fiajd fldkafoais <dlr
.ekSug jev lsu'
fudhq,h 7
fudhq,h 7
233
234
jD;a;Sh i;sfhka
foaYmd,khg'''
fudhq,h 8
235
yekau
iaa;%S-mqreI iudkd;au;djh <dlr .ekSu hkq ldka;djkag wdl"
iudh" ixialD;sl" is,a fyda foaYmd,k fyda fjk;a kEu lafIa;%hl
udkj whs;sjdisl iy uQ,sl ksoyi ndOdjlska f;drj N=la;s `f
yelshdj f' tA wkqj foaYmd,k whs;sjdisl kd.ekSu i|yd l%shdld
foaYmd,kfha ksr; f ia;%Skag tfrysj we;s fjkial msgq oelSug
cd;sl l%shdld;ajhla iy jev ms<sfj,la wdrNu jeo.;ah'
ldka;dj ujla f,iskao fidhqhl" |l" hKshl f,iska o mjq, ;=<
Yd, ldhNdrhla bgqlrk w;r weh m%cd ugf m%cd foaYmd,k
N+ldjlo kshef,a' bka fkdkej;S" cd;sl foaYmd,k rduqj ;=< ;SrK
.kakd ugug .sh ldka;djka j;udkfha iskjd fukau foaYmd,k
b;sydi fmd;aj,o iksgqyka we;' 1960 f,djg m%:u w.ue;sksh ys
lrk ,oafoa Y%S ,xldjhs' tfiau 1931 isgu furg ldka;dfjda ijck
Pkao n,h md lr;s' kuq;a tjeks rgl ldka;djka iudch Ifhys
foaYmd,k ;SrK .ekSf l%shdj,shg odhl;ajh iemhSu w;ska ;ju;a
miq.d ;;a;ajhl miqf'
ldka;d kdhsldjka fojrla rf m%Odku kdhl ;;a;ajh <dlr
.;a;o iuia; ldka;djka ;=< foaYmd,k jYfhka bhg tAu
ms<sno Yd, msula ke;s nj ldka;d ksfhdackfha m%;sY;h foi
ne,Sfuka iy ldka;djka Pkaoh md lrk wdldrfhka fmkS hhs'
Y%S ,xldf ck.ykfhka ldka;djka 52] la jqjo Bg idfmalaIj ldka;d
ksfhdacl;ajh b;du wvq ugul mj;S' j;udk md,sfka;=f
^2014& ldka;d ksfhdackh 6]lg jvd wvqh' cd;sl ,ehsia;=fjka 29
fofkl= md,sfka;=jg f;dard m;a l<;a cd;sl ,ehsia;=j ;=<" lek
iy ksfhdacH weu;s OQr fydnjk fukau wfkl=;a m%Odk wud;HdxYj,
iy jeo.;a ;Srl n,hla we;s OQrhkays ldka;d odhl;ajh b;du wvq
ugul mj;S' fuf,i ldka;d ksfhdacl;ajh wvq m%;sY;hl mej;Su
fya;=fjka ldka;djka cd;sl m%.;sh ;SrKh lrk" ;SrK .ekSf
l%shdj,sfhka wE;a lr ;nhs'
236
wfmaCIs; wruqKq
fuu fudhq,fhka my; wruqKq bgqlr .ekSug n,dfmdfrd;a;= f'
237
fudhq,h 8
uq,sl wruqKq
Objectives
wdik
ieleiau
Room
Arrangement
wjYH
,shlsh,s
Materials and
Handouts
l%ufoh
Methodology
wjYH
iydhl
WmlrK
Training Aids
ld,h
Duration
ieisfha
wka;.;h
Session Plan
238
m<uq ieish
ldka;dj iy foaYmd,kh
yekau
ldka;djka iska foaYmd,k n,h kd .ekSug b;sydih mqrd igka lrk ,o w;r
Pkao whs;sh mjd kd .kakd ,oafoa wr., ;=<sks' 1927 ldka;d ijPk Pkao ix.uh
iska fvdkfuda fldiu yryd lrk ,o b,a,Sj, m%;sM,hla f,ig ldka;djkag
Pkao n,h ,enqKs' fuu wjia:df mjd ldka;djkag Pkao whs;sh u jkdys W!rka
bfha uq;= is lsula n (casting pearls before swine) hehs lshk ,oafoa mqreIjd
u; j,ska hqla; jQ fmdkakn, rdukdoka jeks foaYmd,k kdhlhska isks' 1931
Y%S ,xldf ldka;djkag ijck Pkao n,h ,efuka miq 1932 ,S,dj;S wirmamd
iska lrk ,o m%ldYh fufiah'
miq.sh .;jQ udi lSmh ;=< fuu jhsfkys iqYd, fjkial rdYshla yg f.k
we;' b;sydifha m%:u jrg ia;%Ska Pkaoh ug we;s whs;sh Nd;d lrk ,' uE;
Nd.fha ia;%Ska ksfhdackh lrkq msKsi ldka;djla rdcH uka;%K iNdjg m;a lsug
yelsu ldka;djka ,o ch.%yKhla h' fufia Pkao n,h ys fuka iy ia;s%S
ksfhda;jhka m;a lsfuka ,nk ,o iS>% m%.;sh ksid wfma rf ldka;djkaf.a iy
<uhskaf.a iqNidOkh flfrys n,mdkakd jQ ish ldrKd inkaOfhka we;s jkakd
jQ Yd, m%.;shla flfrys oeka wmg Yajdifhka ne,sh yelsh' ^Wmqgd .ekSu 1932
uehs ldka;djkaf.a mqrjeisNdjh inkaOfhka Young Ceylon fj; ,S,dj;S wirmamd
iska lrk ,o m%ldYh&
239
fudhq,h 8
by; m%ldYh ;=<ska ldka;dj iy foaYmd,kh ms<sn|j iqNjd oelaula cks; l<
o 1931 isg Pkao whs;sh kd fndfyda ld,hla .;j we;;a" ldka;djkaf.a idOdrK
ksfhdackhla md,sfka;=j we;= ;SrK .kakd uKav,j, ;ju;a olakg ,efnkafka
ke;' j;udkfha md,sfka;= ksfhdackh ;=< ldka;djka ksfhdackh jkafka 225
lska 13 fofkl= muKs' tk jir 2010 md,sfka;=f ldka;d ksfhdackh 5'8]
la muK jk w;r m<d;a iNdj, ldka;djkaf.a ksfhdackh 4'1] ls' m<d;a md,k
wdh;kj, ldka;d ksfhdackh ;sfnkafka 2]
lg;a jvd wvqfjks' tfiau fuys u;= l< hq;=
wfkla lreK k ol=Kq wdishdkq l,dmfha
wfkla rgj,g iy wfkla ixjOkh fjka
mj;sk rgj,g jvd Y%S ,xldf iudc wdl
;;a;ajh by,h' ldka;djka" fi!LH iy
wOHdmk wxYhka f.ka by< m%;sM, ,nd
we;' lreKq fufia ;sh;a foaYmd,kfha ia;%S
ksfhdackh b;du wvq ugul mj;S'
11
13
12
1956
1960
1965
1970
1977
1989
1994
2000
mqreI
10
11
13
2010
2004
2001
2
1952
jIh
3
1947
uka;%Sjreka m%udKh
ia;%S
f ksid 1947 isg Y%S ,xld foaYmd,kfha ldka;d ksfhdackfha wvq ;;a;ajh iy ldka;djg
tfrysj mj;sk widOdrK ;;a;ajhka fjkia lsf l%shdj,shla wdrN lsu jeo.;ah'
fkdfhla jd;djrKhka ;=< ish ukqIHhskaf.a ^mqreIhska" ldka;djka" <uhska
fukau jeyshka& ;j,g n,mdk ;SrK .ekSug ldka;djkaa ksis m foaYmd,k
uKav,j, ksfhdackh h hq;af;ah' f wkqj ldka;djf.a ls%hdYS,S ksfhdackhla
iudc-foaYmd,k ikaoNh ;=< ia:dms; lsug Tjqkaf.a l%shdld iyNd.S;ajh je
jYfhka ,nd.; hq;=h' ldka;djf.a ;SrK .ekSu iy l%shdld odhl;ajh uekSu
i|yd foaYmd,kfha ldka;djka muKla fkdj udOH wdh;khkays ldka;d l;Dka
.Kk" jD;a;Sh i;sj, ;SrK .kakd jHqyhka ;=< isk ldka;djkaf.a m%udKh"
wud;HdxY iy ixia:dj, f,al fyda iNdm;s ;k;=rej, isk ldka;djka m%udKh"
yuqod fmd,Sish we;= ;%sO yuqodj, Wiia ks,;, fydnjk ldka;djka m%udKh"
iudc jHdmdrj, iy foaYmd,k mlaIj, kdhl;ajh orK ldka;djka m%udKho
jeu b;d jeo.;ah' 1931 muK w;S;fha ldka;djkag ijck Pkao n,h m%odkh
lrk ,oafoa jqjo ldka;djka foaYmd,k lafIa;%hg msiSu j<lajd,k iqYd, ndOl
rdYshla ;ju;a weh bfha mj;S' tfiau jevf,dalh ;=<o fndfyda iud.j, by,
ks,;, orkafka;a rcfha wud;HxY iy fomd;fka;=j, nyq;rhla by, ;k;=re
orkafka;a mqreI mdYajhhs' fYaIfhka u fiajl whs;sjdisl kd.; yels iy
iduQysl flaj,a lsug whs;sh fok jD;a;Sh i;s .;a;o ldka;djkag kdhl;aj
;k;=re kd .ekSu ;ju;a wiSre ;sf'
240
wNHdih
f,dj
wjYH iyNd.slhska .Kk
wjYH jH
l%ufoh
wjYH myiqldrlhska ixLHdj
wNHdifha wruqK
1
kd 20
ishu iyNd.sjkakka
*a,sma pd" w`.,a 4x3 ldm;a" mEka" nq,afvda.a
la,sma" udl mEka
iyNd.s;aj l%u foh$nqoa l,nkh
1 hs
foaYmd,k ;fha bhg taug wjYH
p; ,laIK fudkjdoehs fidhd ne,Su iy
foaYmd,kh inkaOfhka jeo.;a jkakd jQ
ikaia:dk idlPd lsu'
mqyqKqlrejdg Wmfoia
241
241
fudhq,h 8
1980
1993
1994
2006
242
7' j.ka;sh
mdYajldr rdcHhhka rf foaYmd,k iy ck ;fhys
ia;S%kag tfrys fjkial msgq oelSug fhda.H ish mshjr.kq
we;s w;r fYaIfhka" mqreIhska iy iudkj ia;%Skag o(
^w& ish Pkao uiSj, iy cku; pdrKj, Pkaoh m%ldY
lsug iy ck;d Pkaofhka ksfhda;hska f;dard .kakd
wdh;kj,g f;a m;aug'
^wd& rdcH m%;sm;a;s imdokfhys iy l%shd;aul lsfuys ,d
iyNd.s ug rdcH ks,;, fyUug" rdcH md,kfha ish
ugj, fmd ldhhkays ksr;ug'
243
fudhq,h 8
fojk ieish
ldka;dj foaYmd,kfha uqyqK fok ndOl
yekau
ldka;djkaf.a kdhl;ajh ms<sn|j iudcfha we;s iDKd;aul taldlD;Ska" wkkH;d
iSudlrKhka" w.;s.d u;jdo iy foaYmd,khg ldka;djka fhduqu inkaOfhka
;u mjqf,ka u;=jk frdaO;d o ldka;djkag foaYmd,k kdhl;ajh <dlr .ekSug
ndOd muqKqjhs' tfiau kdhl;ajh <dlr .ekSf wjYH .kqfokqldr n,h"
ll;ajh" msia ixOdkh lsf yelshdj iy ukd ikaksfok yelshd ksifhka
we;s ldka;djka isho Tjqkag jD;a;Sh i;s ;=< fjk;a ks,;, fynh yels
ixOdkj, fyda foaYmd,k uKav,j, kdhl;aj ;k;=re ys ke;' wudrefjka
fyda foaYmd,k kdhl;aj ;k;=rej,g m;ajQ miqj" ldka;djkag n, wldrh r|jd
.ekSug wjYH iydh ,ndfok ixf jHqyhka fyda iudc iqNidOk jev is lsug
wruqo,a fkdue;sfuka ;SrK .kakd uKav,j,ska ldka;djkag fl ld,hla we;=,;
bj;aug isjk wjia:d wm w;aoel ;sf' mjq, ;=< bgq lsug we;s .Dyia: j.lS
ksid ldka;djka fndfyduhla fofkl=g jD;a;Sh i;sj, lghq;= iy foaYmd,k
lghq;=j, kshe,Sug we;e g ld,h uf' .DySh ldhhka fndfyduhla ;ksj
lsug isfuka iy ksjfia ldhhkays nr mska iy ldka;djka w;r idOdrKj
fn fkdhEu fya;=fjka ldka;djkag m%cd foaYmd,k N+ldj fjkqfjka ld,h
vx.= lsug we;s yelshdjg ndOd we;sf' tfiau ldka;djka iska ksIamdok N+ldj
ke;fyd;a wdodh bmhSf ud. ilid fkd.;fyd;a Tjqkag wdl iajdk;djh
wys jkq we;' fuf,i foaYmd,kfha fhug im;a iy uqo,a fkdue;su" kdhl;ajh
iy l=i,;d jOkh lr .ekSug wjYH mqyqKq myiql fkdue;su wd lreKq
ldka;djkaf.a foaYmd,k kdhl;aj jOkhg ndOd muqKqjhs'
wNHdih
f,dj
wjYH iyNd.slhska .Kk
wjYH jH
l%ufoh
wjYH myiqldrlhska ixLHdj
wNHdifha wruqK
244
2
kd 20
ishu iyNd.sjkakka
*a,sma pd" w`.,a 4x3 ldm;a" mEka" nq,afvda.a
la,sma" udl mEka
iyNd.s;aj l%u foh$nqoa l,nkh
1 hs'
ldka;dj foaYmd,khg t<ef iy f;a
m;a jQ miq ldka;djka uqyqK fok ndOl
ykd.ekSu'
245
fudhq,h 8
mqyqKqlrejdg Wmfoia
$$ iyNd.sjkakka lKavdh follg fnokak'
$$ ldka;djkag foaYmd,khg m%YaG ug we;s ndOl fudkjdoehs ,shd olajk
f,i tla lKavdhulg Wmfoia fokak'
$$ ldka;djka foaYmd,khg m%fY fuka miq uqyqK fok .eg fudkjdoehs
,shd olajk f,i wfkla lKavdhug Wmfoia fokak'
$$ iyNd.sjkakka iska ,shk ,o f;dr;=re lKavdh jYfhka bm;a lsug
Wmfoia fokak'
$$ my; i|yka isoa wOHkh ie,ls,a,g f.k ldka;djka foaYmd,kslj
in, .ekaug ;sh hq;= idOl fudkjdo hkak;a n,.ekau iy n,h hk
ixl,amj, w:h;a meye,s lrkak'
246
246
isoa wOHkh
Y%shd,;d l=reKE., m%foaYfha fjfik wjqre 38l foore ujls' wef.a
iehd u,a fukaia wjqre 45la jhie;s mqoa.,fhla jk w;r Tyq
m%foaYfha ms mdie,l foaYmd,k oHd .=rejrhd h' fuhg wu;rj
u,a hqIka .=rejrfhls' Y%shd,;d jD; Yaj oHd,fha bf.kqu ,nka
isk ld,fha u,a iu wer fma%u inkaO;djhla u; jdy jQfha
wef.a Wmdh o w;ru k;r lrks' jdyfhka miqj weh u,af.a
uyf.or mx jQjdh' bf.k f.k ish;a bf.k .;a fohska jevla
fkdf.k ksjfia isfuka Y%shd,;d vdjg m;aj is neka weh" rdcH
fkdjk ixOdkhl mqyqKqlrefjla iy lafIa;% ks,Odkshl jYfhka
/lshdjla ,nd .;a;dh'
fuf,i wjqre folla muK weh /lshdj l< w;r m<uq orejd
,eu;a iu orejd /ln,d .ekSug lsisfjl= fkdue;s fuka weh
/lshdfjka iuq.;a;dh' lafIa;% ks,Odkshl jYfhka lghq;= l<
Y%shd,;d ksjig isr f.ug wlue;s jQfhka weh iafPdfjka
m%cdf jev lghq;=j,g iyNd.s ug mgka .;a;dh' weh .f ldka;d
i;sfha iy urKdOdr i;sfha l%shdld idudldjl jQ w;r .f oy
mdi,a .=rejhl o h' m%cdj w;r wehf.a ckm%sh;ajh ie,ls,a,g
.;a m%Odk Odrdf foaYmd,k mlaIhla iska wehg foaYmd,k mlaIfha
ldka;d wxYfha iNdm;sksh ug wdrdOkd lrk ,'
weh" Pkaoh b,a,Sug we;s leue;a; ksid foaYmd,k mlaIfha iNdm;s
;k;=r ndr.ekSug leue;a; m%ldY l< nj oek.;a u,af.a uj
wehf.a foaYmd,k l%shdld;ajh ;ka fpkh l<dh' tfy;a Y%shd,;d
.f ldka;djkaf.a m%Yakj,g uey;a fjka ;u ksjfia ldhhka
o fkdmsfy,d bgq l<dh' wef.a mlaIh iy .f ldka;d i;sh"
Y%shd,;dg .f m%dfoaYSh iNd Pkaohg bm;a jk f,i b,a,Sula lrhs'
flfia jqjo wehg ;ekam;a Okhla ke;s w;r we;af;a msia n,h
muKls' ksjig meKs miq Y%shd,;d ;u iehd jk u,a iu m%dfoaYSh
iNd ue;sjrKhg ;r lsug ;udf.a we;s leue;a; inkaOfhka
l;d l<dh' tA inkaOfhka u,a lsisu leue;a;la oelajQfha ke;s
w;r Tyq ys; wudkdmfhka rd;%S lEu mjd wkqNj fkdlr kskaog
.sfhah' foaYmd,kh ldka;djkag fyd| fohla fkdjk nj Tyq ;rfha
lshd isfhah' f ksid Y%shd,;d Pkaohg bm;a ug ;snQ leue;a;
mfil,d ;uka fjkqjg fjk;a ldka;djla fidhd .kakd f,i mlaIhg
247
fudhq,h 8
oekq kakdh'
ksid f;a m;ajQ uka;%Sjhkag ;u m%cdj fjkqfjka lghq;= lsug fkdyels fuka
wkd.;fha kej; m;aug we;s bvlv wys fjhs' bkahdf 33] l fldagdjla
ldka;djka fjkqfjka fjkalr we;s ;;a;ajhka ;=< mjd we;e mxpdh;a iNdjkays
ldka;djka m%Odk;ajh oerejo wh jeh fjkalsf idlPdj, tu iNdjg m;a jQ
ms ksfhda;hska iska ldka;d wjYH;d fjkqfjka wh jeh fjka lsug wlue;a;la
olajhs' tu ksid iEu whjehlskau ldka;djka fjkqfjka m%;sY;hla fjka lsfuka
ldka;djkag ;u ksfhda; wdh;k ;=< ;u jevigyka bhg f.k hdug msgqn,hla
,efnkq we;'
3' ldka;d foaYmd,k ksfhda;hskag udOH wkq.%yh fkd,eu
foaYmd,kh ;=< o mskaf.a l%uhka iy ms rjrhska inkaOfhka we;s jk
ril;d i ldka;d foaYmd,kh ms<sn|j udOH yryd ,efnkafka wvq ie,ls,a,ls'
ue;sjrK iufha ms ksfhda;hskaf.a mqj;am;a idlPd Yd, jYfhka je fjoa
ldka;djkag udOH yryd ,efnkafka iq wkq.%yhla muKs' tu ksid mska lrk
l;jHkag je m%pdrhla ,efnhs' fuu mgq oDIaah yuqf ldka;d foaYmd,kh
kxjd,Sug udOHg Yd, j.lSula mejfrhs' tfiau ldka;d ksfhda;fhla w;ska
jkakd jQ w;aje/oaola uyd mudKfhka fmkajd ugo udOH odhl fjhs' tfiau
foaYmd,k mlaI iska Pkaoh ld,hg mj;ajk rEmjdyskS iuqL idlPdj,g iy
jdoj,g ldka;djka k lrkafkao wvqfjks'
4' ldka;djkag tfrys m%pKav;ajh iy ysxikfhka msreKq foaYmd,k ixialD;sh
foaYmd,kfha ksr; jkg thgu fmd wdfKsl ,laIK jk uer n,h" m%pKav;ajh"
fndan .eiS" lems,s fl,s" IK iy ;ck ms<sn|j we;s h iel ksid ldka;djka
l%shdld foaYmd,khg iyNd.su wvq h yel' foaYmd,kfha Pkaoh b,a,Sf isg
f;am;au olajd ldka;djka fndfyduhla fofkl=g ;u ia;%S;ajh ksidu m%Yakj,g
uqyqK ug is jQ wjia:d wm wid we;' ldka;djkag .re;ajfhka j;a h yels iudc"
wdl" foaYmd,k ixialD;shla fkdue;s g ldka;d whs;sjdisl jvd;a ;ckhg
,la f' ldka;djla u ksidu myiqfjka Tjqka ,sx.sl f.dre njg m;a lrk iudc
ikaoNhla j;udkfha ksudKh u ksidu ldka;djka fmrgq.d fkd miq.d
;;a;ajhgu wefohs' ldka;djkag ,sx.sl w;jr" ieyeisl iy ysxikhkag ,laug
isu ksid ukqIHfhl= jYfhka ,eh hq;= .re;ajh flf,iS weh wirK ;;a;ajhg
m;a lrhs' we;e ldka;dfjda Ydl m%pKav l%shdj,ska wdrlaIdj ,eug fkdyelsj
wirK jQ fldgila f,i isk g Tjqyq foaYmd,k l%shdld;ajhla ms<sn|j is;Sugj;a
fkdfm<fU;s'
fudhq,h 8
fudhq,h 8
ukd l<ukdlrK yelshdjla i;=j ;sf' f jkg rdcH fkdjk ixOdk we;=
iafPd ixOdk uska ldka;djka Yd, m%udKhla foaYmd,kh inkaOfhka
mqyqKqfldg we;' fuf,i ;jrg;a fkdmqyqKq ldka;djka foaYmd,kh inkaOfhka
mqyqKq l<fyd;a ;u foaYmd,k whs;sjdisl ,nd .ekSf Yla;sh Tjqka ;=< ;jrg;a
je hqKqjkq we;'
12' ldka;d foaYmd,k mqyqKq wdh;khl wjYH;djh
ldka;djka foaYmd,kh ms<sn| ksis mqyqKqj ,nd fkdue;s u ldka;d foaYmd,k
m%jOkhg ndOdjlaj mj;S' ue;sjrK l%shdj,sh" kdu fhdackd l%shdj,sh" Pkaoh
meje;af l%shdj,sh we;= foaYmd,k l%shdldrl inkaOfhka uQ,sl oekqu
ldka;djka fj; ,ndug foaYmd,k mqyqKq wdh;khla ;su hq.fha wjYH;djhla
f' we;e rdcH fkdjk ixOdk iska ldka;djka mqyqKq lsug Okd;aul mshjr
f.k we;s w;r rdcH ;dka;%sl ugka ldka;djka inkaOfhka tjeks mshjr
f.k we;af;a l,d;=rlsks' f ksid ldka;d whs;Ska m%jOkh lsug lemu rdcH
m%;sm;a;sfha fldgila f,i i,ld" rch iska wjYH uQ,H m%;smdok fjka l< hq;=j
;sf' ke;fyd;a wdrN lrkq ,nk fujeks wdh;k fl l,lskau wvmK jkq
we;'
13' ldka;djka" ldka;d ksfhda;jhkag Pkaoh ug we;s ue,slu
,xldf 52] lg wdikak m%udKhl ldka;d ck.ykhla isk w;r Pkaoodhlhskaf.a
nyq;rh jkafka o ldka;djka h' Tjqka idlaIr;djfhka b;d by,h' ldka;d
idlaIr;djfha m%;sY;h je ol=Kq wdishdf fojk rg Y%S ,xldj jqjo ue;sjrKj,
ldka;djka" ldka;d wfmalaIsldjka fjkqfjka Pkaoh md lr we;af;a b;du;a
w,am jYfhks' f ksid ldka;djka iduQysl n,uq .ekaf l%shdj,shlg uq, mqrka
ldka;d wfmalaIsldjka fjkqfjka Pkaoh md lsug W;aiql h hq;=h'
14' ldka;djkaf.a fkdoekqj;aNdjh
ldka;djka ;u whs;sjdisl ms<sn|j fukau iudch" mj;sk kS;sh" foaYmd,k l%uh
hkdh inkaOfhka oekqj;aj isu jeo.;a h' f i|yd is,a iudch ;=< we;s jk
nqoauh ixjdo . ugu fj; ikaksfokh u;a ldka;djka w;r kj msula
we;s u;a jeo.;a f' ldka;djka mqyqKqj ,nd" YlH;d iys;j oe Woafhda.hlska iy
Wodr wfmalaIdjka f.ka hq;=j ish foaYmd,k {dkh je hqKq lr.; hq;=j we;'
tfiau .%dh ugf iy k.rno ldka;djka w;r Pkaoh nqoau;aj md lrk
wdldrh ms<sn|j oekqj;a ls l< hq;=h' fYaIfhka m<d;a md,k wdh;kj,g f;a
m;ajk ksfhda;jhka iy md,sfka;= uka;%Sjhka ldka;d whs;Ska ms<sn|j oekqj;a
lsuo w;HdjYH ldrKhlaj mj;S'
15' ldka;djkaf.a YlH;d f.dvkexu iy n,.ekau i|yd l%uj;a jevms<sfj,la
fkdue;su
ldka;djka foaYmd,kh ;ukag iqiq ke;ehs is;d uq .ekajqkq msila njg m;a
we;s nj;a tfiau mj;sk iudc foaYmd,k rduqj iska ldka;d foaYmd,k msulg
252
wkqn,hla fkdimhk nj;a fmkS hhs' f ksid ldka;dj .Dyia: lghq;=j,g wu;rj
kdhl;aj mqyqKqj we;= ixOdkYS,Ss u iy oekqj;au w;ska by, ugulg
meKsh hq;=j ;sf' tfiau ksis mqyqKqj o f ioyd jeo.;a h' ldka;djf.a wNsudkh
m%jOkh lsu i|yd Tjqka i;= l=i,;d Tma kexu ;=<ska fuu wruqKq idlaId;a
lr .; yelsh' ;jo ldka;djkaf.a kdhl;ajh ms<sn|j iudcfha ;ju;a we;af;a
iDKd;aul taldlD;Ska" wkkH;d iSudlrKhka iy w.;s.d u;jdo f' f ksid
ldka;dj foaYmd,kslj n, .ekau i|yd l=i,;d ixjOkh jeo.;a f'
16' kS;sh l%shd;aul lrk wdh;k foaYmd,kSlrKh u iy foaYmd,k wdh;kj,
.rd jeu
ue;sjrK m%pKav;ajh ksrka;rj .egqld ysiqKq ;;a;ajhla ksudKh lrhs' tfy;aa
kS;sh mis|,k Widh" fmd,Sish iy ;%sO yuqod jeks wdh;k foaYmd,kSlrKh u
ksid kS;sfhka ;ukag idOdrK;ajhla bgq fkdf hehs oefkk wkdrlaIs;Ndjh
fya;=fjka ldka;djka foaYmd,kfhka ;j rg;a wE;a lrhs' ck;djg j.lsj hq;=
ck;d mrudm;Hh ksfhdackh lrk foaYmd,k wdh;kj,g m;ajk Bkshd ck;d
ksfhda;hska j;udkfha ck;dj flfrys we;s wm%udK j.lSu wu;l lsu
ksid ck;d ksfhda; wdh;k .rd je we;' j;udkfha isj we;s ia;%S IK
iy fydr uerlj,g ck;d ksfhda;hska fndfyduhla jerlrejka we;' f
ksid foaYmd,kh inkaOfhka ck;d Yajdih | je ;sf' fuu m<d;a md,k
wdh;k j,ska ksis iy ldhlaIu fiajdjla ,nd .ekSug k ta i|yd iqiq ck;d
ksfhda;hska m;a l< hq;=j ;sf'
17' ldka;d ixOdkj, ;sh hq;= tlai;aNdjh
ldka;d l%shdldkshka iska ldka;djka iska uqyqK md ;sfnk ;;a;ajh ms<sn|j
.%yhl fhh hq;= w;r Tjqka iska ldka;djg tfrys m%pKav;ajhg tfrysj iduQysl
f,i fm< .eish hq;=h' ldka;d jHdmdr ;=< jevlrk ldka;djka fld;r ma,jjd
NdIdfjka y`vk`.d ;snqKo wnqo wjia:dj, tlg tl;= ldka;dj fjkqfjka l%shd
lsu i|yd ldka;d ixOdk jHqyh ;ju;a Yla;su;a fkdue;' f ksid ldka;djka
ldka;d ixOdk Tiafia ixOdk.; u w;sYh jeo.;a f'
18' mj;sk Pkao l%ufha we;s j,;d
mj;sk Pkao l%uh ;=< we;s wfkld mrhd bhg taug f.khk wiSudka;sl
;rh iy Woaf.h yuqf ue;sjrK m%pdrl lghq;=j, ldka;dj yqfol,d
jkakSh' mqreIhska wyxldr f,i ;u n,h m%oYkh lrka f.k hk ;%dldr
iy , wl m%pdrl fufyhq yuqf ldka;djkaf.a m%pdrl lghq;= hgm;a f'
253
fudhq,h 8
f;jk ieish
ldka;dj foaYmd,k jYfhka ch.%yKh lrug wjYH l%ufo fhdackd lsu
wNHdih
f,dj
wjYH iyNd.slhska .Kk
wjYH jH
l%ufoh
wjYH myiqldrlhska ixLHdj
wNHdifha wruqK
3
kd 20 hs
ishu iyNd.sjkakka
*a,sma pd" w`.,a 4x3 ldm;a" mEka" nq,afvda.a
la,sma" udl mEka
iyNd.s;aj l%u foh$nqoa l,nkh
1hs
n,h hk ixl,amh idlPd lsu iy
ldka;djkag foaYmd,k n,h <dlr .ekSf
l%ufo fhdackd lsu'
mqyqKqlrejdg Wmfoia
$$ ldka;djkaf.a fm!oa.,sl w;aoelS j,ska n,h i|yd power to hk ;;a;ajh
f.dvke.Sug wod< WodyrK fudkjdo hkak Tjqkaf.ka wikak'
$$ Tjqka we;=<; ;sfnk n,h Power within ykd.ekSf jeo.;alu biau;=
lrka ixjdohla wrUkak'
$$ fmd wruqKla <dlr .ekSu i|yd iduQysl n,fha Power with we;s jeo.;alu
wjOdrKh lrkak'
$$ ia;%S-mqreI iudcNdh wiudk n, in|;d ksid nyq;rhla iudchkays
mqreIhskag idfmaCIj ia;%Skag wvq n,hla ysu iy ysxikhg uqyqK ug
isj we;af;a ms mdYajh iska .Dyh" jev lrk ia:dkh fyda fmd iudch
;=< ldka;dj flfrys je n,h fyj;a Power over md lrk ksid nj
wjOdrKh lrkak'
$$ ldka;djkaf.a foaYmd,k n,h iy ksfhdackh je lsug .; yels mshjr
iy fhdackd fudkjdoehs lKavdh l%shdldrl Tiafia uYkh lrkak'
255
255
fudhq,h 8
(The hand that rocks the cradle is the hand that rules the World)
weoao mh oyia j
256
257
fudhq,h 8
foaYmd,kh lsf l;d l< hq;af;a fudkjdo@ l;d fkdl< hq;af;a fudkjdo@
hkak ms<sn|j fydka oekf.k foaYmd,k l;d meje;aug Wkka h hq;=h'
wka whg kskaod f.kfok" h fldgila iup,hg Ndckh lrk" cd;sjdoh
fyda wd.jdoh wjqiaik l;d j,ska je<lS isug foaYmd,kfha ksr;jkakd
oek .; hq;=h' wka wh wmyiq;djhg m;a lrk m wkqkaf.a mqoa.,sl
f;dr;=re l;d ny lrka" wka wh m%isoafha fpkhg ,lalrka" lgue;
fodvjka l,a.; lrkakd msySug ,la jk w;r" wka whf.a f.!rjh iy
m%idofhka neyer jkq we;' h l,l uqka .s,syS .sh jpk k ,o B;,hla
fuka kej; le|h fkdyelsh' fYaIfhka u krl hula lka msgjqjfyd;a
th wka whf.a ys;a oug fya;= ldrKd f' tfiau fyd| wdrxj,g jvd
f.fhka krl wdrx wka wh w;r me;sf' f ksid ckm%sh;ajh <dlr
fuhska woyia lrkafka ;uka lrk l%shdj,ska je jdis ,eug lghq;= lsuhs'
fuys uqLH w:h muKla fkdf.k tys we;s m%dfhda.sl foaYmd,k w:h
muKla fhdod .; hq;=h' WodyrK f,i Pkao fldGdYhl ldka;d khla
weu;Sug wjia:dj ,enqfkd;a tu wjia:dj" uyck inkaO;d f.dvkd
.ekSu" ldka;d Pkao odhsldjka wj lsu jeks ldrKd lSmhla i|yd fhdod
.; yelsh'
258
l, gq l, j< bi .ekSu
h wjia:djla gq g bka m%fhdack .ekSu jeo.;a h' fuhska woyia l< hq;=
jkafka ;u m%;sm;a;s mdjd foka lm wdldrfhka yeisu fkdj hlsis jdis
iy.; wjia:djla gqg bka m%fhdack .ekSug Wkka h hq;= wdldrhhs'
WodyrKhla f,i h iqNidOk jev ms<sfj,la wdrN lsug wdOdr ug h
rdcH fkdjk ixOdkhla fyda fjk;a wdh;khla W;aidy lrk nj fmkS
.shfyd;a tu ixOdkh fj; ;u jevms<sfj, bm;a lr ;u m%cdj fj;
tlS jdis ,ndug fmruqK .ekSu ;=<ska foaYmd,ksslj ck;djf.a m%idoh kd
.ekSug wjia:djla Wodlr .; yels f' fuys m%udo jqjfyd;a fyda l%shd;aul
ug l,a .;fyd;a fjk;a mqoa.,fhl= iska tu jdish ,nd .kq we;'
fudhq,h 8
260
iQ .eiSf ldm;a wka whg fmfkk fia ;nd .;fyd;a ;rh kSug
fkdyels jkq we;' f ksid ;udg we;s jdisodhl ;;a;ajhka wka ;rlrejka
fj; fkdhd ;ud fj;u ;nd .ekSug WmdhYS,S h hq;=f' WodyrK jYfhka
wdOdr imhk wdh;k kdu f,aLkhla ;uka w; we;s g" th ieufokd
fj;u fnod ykafka ke;sj ;ukaf.a Pkaoh fjkqfjka uqo,a fidhd .kakd
l%uh uq,ska ;yjqre lr .; hq;=h' ;udf.a cd,.; l%ufoh fyda foaYmd,k
l%shdh tlu ;rhl isk fiiafida iu fnod fkd.; hq;=h'
hula lsug fmr ta ms<sn|j is;d ne,Su jeo.;ah' tfiau h l%shdjla lsug
fmr tys we;s m%;smdl fudkjdo hkak oek .ekSu m%fhdackj;a f' we;e
msia ;djld,sl jdis .ek is;d > ld,hla ;uka is mlaIfhka fjk;a
foaYmd,k mlaI fj; udre jk wdldrh wm ksr;a;rfhka olskafkuq' f
ksid fYaIfhkau foaYmd,kfha ;u mlaIfha m%;sm;a;s mdjd foka fjk;a
mlaIj,g hEf ;ud iu is ck;djf.a Yajdih m jkq we;'
hula m%ldY lrkakd iEu wjia:djlu ;ud m%ldY lrk foh wkq.ukh
l< hq;=h' ukao lshk foh iy lrk foh w;r Yd, fjkila ;snqfkd;a
ck;djf.a Yajdih | jefgk neks' <ud whs;sjdisl iq/lSug fmdfrdka
foka ;u ksjfia <ud fufylrejka ;nd .; fkdyel' f,dalfha ldka;d
whs;Ska iq/lSu .ek l;d lrka ;u ksjfia iy wdY%h lrk ldka;djkag
widOdrK f,i fkdie,lsh hq;=h' f ksid l;dj iy l%shdj w;r fjkila
ke;sj th iudk lr .ekSug lghq;= l< hq;=h' f ksid jeo.;a jkafka
wjjdohg jvd wdoYh W;=h hk nj is;g .ekSuhs'
261
fudhq,h 8
ldka;djka iska n,h ,nd .ekSug" ,nd .;a n,h /l .ekSug iy foaYmd,k
;fha wjOdkh fhduq l< hq;= lreKq
l< hq;=h
fkdl< hq;=h
262
w;a m;%sld
jD;a;Sh i;sfhka foaYmd,khg wod<j jeo.;a jk ksjpk
iyNd.s;ajh (Participation)
M,hS iyNd.s;ajfhka yjkafka ia;%Skag yd mqreIhskag ;u wjYH;d fukau
wNsm%dhka ^leue;s foa& meye,sj m%ldY lsu iy ixjOk l%shdldrl fjkqfjka
j.lS oeu i|yd Njhla we;s njhs' iuia;hla jYfhka ixjOk l%shdldrl ;=<
iyNd.s;ajh tla tla ug ;=< is fjhs' tys ksiqka wlh m%k,dNSkaf.a isg
il%Sh mj;k ksfhda;hska olajd O ugj,ska iyNd.S f'
mrmSvl n,h$je n,h$n,y;aldr wd{dodhl n,h (Power over)
mrmSvkh" uokh" hgm;a lsu" uev meje;au" taldm;sjdoh" whs;sjdisl lv
lsu" iy m%pKav;ajh jeks iDKd;aul ,laIK iys; ;;a;ajhka je n,h ke;fyd;a
mrmSvl n,hla f,i ia;r l< yelsh' fuys whq;= f,i n,mEfuka fyda ;ckh
lsfuka wfkld md,kh lsu$wfkld fjkqfjka ;SrK .ekSu islrhs' ldka;djg
tfrys m%pKav;ajh" ia;%S >d;kh yd ia;S% pu fokh hkdh ldka;dj flfrys
fhduq we;s mrmSvl n,h md lsu i|yd oelah yels WodyrK lsysmhls'
fuu ikaoNh ;=< n,h .%y l< yelafla ch.%dylhska yd mrd;hska w;r we;s
inkaO;djhla f,ih' fuu n, ;;a;ajh ;=< hula ,nd.ekSug" idOkh lsug
fukau msysgqug tla mqoa.,fhl=" wkHhkag jvd by<ska n,h iy wldrh mj;ajhs'
iajhx n,h$n,h ioyd (Power to)
fuhska woyia flfrkafka iEu mqoa.,fhl= ;=<u Tyqf.a fyda wehf.a ;h iy
f,dalh yev.iajd .ekSug iEu mqoa.,fhl=u ;=< we;s yelshdj yd Nj;djhhs' fuh
bf.kSug" oekqu w;am;a lr .ekSug" YlH;djka jOkh lr .ekSug yd h wjYH
ls%hdud. .ekSug ksiqka ;=< mj;akd yelshdjg inkaO f' WodyrK f,i nqoauh
yelshdjka jkdys oekqu jk w;r wdl n,h hkq ksIamdok l%uj,g m%fYf
iy md,kh lsf yelshdj hkak woyia f' fuf,i wfkHdakH iyfhda.h u;
mokj iajhx n,h l%shdf fhou u.ska iduQysl l%shdld;aj yelshdjka fyda
iduQysl n,yelshdjka jr lr fohs'
fudhq,h 8
iy iduQysl flaj,a lsu fukau n,mE lsf yelshdj jeks foaYmd,k ;;a;ajhka
f.kyer oelah yel'
iajhx we.hqu$wNHka;r n,h (Power within)
mqoa.,fhl=f.a iajhx jkdlu iy iajhx oekqu ms<sn| jk yeSu ksfhdackh fuka
wNHka;r n,h mqoa.,fhl= ;=< we;sf' fuf,i wNHka;r n,h iys; mqoa.,hska
wka whg .re lrk w;r ta ta mqoa.,hd i;= fjkial ykd.ekSf yelshdj
we;sf' iajhx we.ehqu hkq ml,amkfha yd n,dfmdfrd;a;= ;nd .ekSf yelshdjhs'
fuh fndfyda g ug mqjka ug l< yelshsa uu th lsug wIaGdk lr
hk yeSu isf;ys ;ekam;a lr .ekSug Wo jk w;r ldka;djka n,.ekaf
l%shdj,sfhys fuu wNHka;r n,h b;d jeo.;a f' WodyrK f,i iajhx oekqj;au"
wd;au wNsudkh" iajlSh wkkH;djh yd n,mE lsug we;s yelshdj fuu wNHka;r
n, ;;a;ajhka f,i f.k yer oelah yel' h wfhla ;u wruqK bgqlr .ekSug
lsish meye,s oelaula iys;j" ;ud ms<sn| oe wd;au Yajdihlska yd oe wd;au
Yla;shlska (willpower) lghq;= lsfuka fulS n,h <d lr .; yel'
is,a iy foaYmd,k whs;sjdisl (Civil and political rights)
is,a iy foaYmd,k whs;sjdisl hkq mqrjeishskag ksoyi iy iudkd;au;djh ms<sn|
we;s whs;Ska jk w;r ;ukag leu;s wdldrfhka je ms lsf ksoyi" is;Sf
ksoyi" NdIKfha ksoyi" Pkaoh f ksoyi" foaYmd,kfha kshe,Sf ksoyi iy
f;dr;=re fj; m%fY ug we;s whs;sh hkdh we;=,;a f'
hymd,kh (Good governance)
udkj ysl .re lrk" m%cd;ka;%jdoh iqrlsk" kS;sfha wdm;Hh iqrlaIs; lrk
foaYmd,k iy wdh;ksl mirhl" ;sridr ixjOkh <d lr .ekSug udkj"
iajNdl" wdl" uq,H hkd im;a ksoNdjhlska yd j.lsj hq;= wkaofuka
l<ukdlrKh lsu hymd,khhs'
rdcHh (State)
idukHfhka fuh rg jYfhka o ykajhs' rdcHh hkq ksYa; foaYiSudjla ;=<
j;ajk ck iuQyhla iys;" fmd kS;shla we;s iy cd;Hka;r in|;d mj;ajd
.ekSug yelshdj we;s wdKavqjla iys;j ie ,oaols'
264
265
fudhq,h 8
kS;sfha n,h hkq iEu flfkl=u tk rcho we;= mqoa.,sl iy fmd iEu wdh;khlau
m%cd;ka;%jdj ;SrKh lrk ,o" m%isoafha mkjk ,o" iudk wdldrfhka l%shd;aul
jk" iajdkj ksYaph lrk cd;Hka;r yrj;a kS;sh iy Odkd;aul kS;sfha
fYaIfhkau udkj ysl m%;Ska u; we;s lrk kS;s uska md,kh uhs' kS;sfha
wdm;Hh we;sug my; ldrKd o imQK h hq;=h'
wdKavqf ;SrK ,s; kS;s iy m%;sm;a;s u; mokj is h hq;=h'
w;S;hg n,mdk whqka wdKavqj iska kS;s imdokh fldg w;S;fha jrola
fkdjQ fohlg ovqj meKu fkdl< hq;=h'
iEu flfkl=gu tl iudkj kS;sfha n,mE ,eh hq;=h'
266
wdY%s; .%ka:
1. Promoting Gender Equality within Unions, A Resource Kit for Trade Union, International
Labour Organization, 2002'
2. Leading to Choises, A Leadership Training Handbook for Women, Womens Learning
Partnership for Rights, Development and Peace (WLP), 2001.
3. GET Ahead for Women in Enterprise, Training Modules and Exercises, ILO.
4. Learn Like a Leader, Todays Top Leaders Share Their Learning Journey, Marshall
Goldsmith, Beverly Kaye, Ken Shelton, Nicholas Brealey Publishing, 2010.
5. Cigars, whiskey, and winning: Leadership Lessons from General Ulysses S. Grant, Al
Kaltman, Prentice Hall Press, 1998.
6. The 4th Secret of the One Minute Manager, A Powerful Way to Make Things Better, Ken
Blanchard and Margret McBride, Harper Collions Publishers.
7. Best Practices from a 450-yearold company that changed the world, Heroic Leadership,
Chris Lowney, Loyola Press, 2005.
8. HBR Guide to Persuasive Presentations- Inspire action, Engage the Audince, Sell your
Ideas by Nancy Duarte, Harvard Business Review Press, 2012.
9. Paid to think, A leaders toolkit for defefining your future, David Goldsmith with Lorrie
Goldsmith, Benbella Books, Inc. 2012.
10. Persuasion and influence for Dummies, Elizabeth Kuhnke, Willey Publication, 2012.
11' fiajd ia:dkh ;=< ia;%S mqreI iudkd;au;djh m%jOkh inkaO mqyqKq w;afmd;" Yd,d
oj;a;" llre yd llre in|;d wud;HdxYh" iy cd;Hka;r llre ixOdkh.
12. Gender, Development, Labour, and Women's Rights Glossary, Shamila Daluwatte, ILO,
2013.
267
268
270