Professional Documents
Culture Documents
Aspiracje 2010 - Ianis Xenakis
Aspiracje 2010 - Ianis Xenakis
ISSN 1 7 3 2 -6 1 2 5
JESIE 2010
PISMO
WA R S Z AW S K I C H
UCZELN I
ARTYSTYCZNYCH
JESIE 2010
PISMO
WARSZAWSKICH
UCZELNI
ART YST YCZNYCH
Na ok ad ce:
Prot Jar n u szkiew icz , Tita 3
s.
s.
2 Ksawery Piwocki
s.
8 Prot Jarnuszkiewicz
s.
16 Micha Chojecki
s.
s.
72
Kalendarium
Chronicle of events
s.
78
Summaries
s.
80
50
34 Katarzyna Nocu
s.
48
Nigdy nie mylaam o aktorstwie
Wiktoria Gorodecka aktorka Teatru
Narodowego rozmawia zMagd
Butkiewicz
18 Joanna Turek
26 Leszek Lorent
s.
s.
44 Grzegorz Janikowski
s.
70
Wystawa Stefan Gierowski. Lata 60.
s.
s.
Magnatki i Molire
s.
38 Patryk Kencki
30 J. Katarzyna Dadak-Kozicka
s.
52 Beata Fiugajska
s.
s.
58 Teresa Grzybkowska
Wydawca / Publisher:
Akademia Sztuk Piknych wWarszawie
Academy of Fine Arts in Warsaw
64 Tamara Ksiek
Pomidzy form a przestrzeni
Between Form and Space
s.
68 Rafa Kochaski
Wystawa To be announced
Exhibition: To be announced
iprawnikami tej firmy, pomimo pisemnych owiadcze, e zusytuowania bramy wtym miejscu rezygnujemy, nie przyniosy adnych rezultatw. Protest
nabra mocy iuniemoliwi rozpoczcie budowy
wplanowanym terminie. Brak zrozumienia interesu
spoecznego ze strony wadz tej wielkiej ibogatej
firmy spowoduje utrudnienia wrealizacji programu
dydaktycznego na obu wydziaach. Mam nadziej,
e firma nie ostrzela z produkowanej broni cikiej naszych pozycji, a jeeli miaoby do tego doj,
prosibym oczas na wyprowadzenie zbudynkw
ludnoci cywilnej.
ASPIRACJE
ASPIRACJE
Przygotowanie dokumentacji koniecznej do rozpoczcia inwestycji usytuowanej przy Wybrzeu Kociuszkowskim zajo nam prawie trzy lata. Koszt
ekspertyz, dokumentacji iprojektw to ponad trzy
miliony zotych. Wtrakcie prac trzykrotnie zmieniay
si przepisy, aoprotestowanie projektu przez ssiadujce wsplnoty mieszkaniowe wyduyo okres
przygotowa orok. Zostalimy zmuszeni do dokonania zmian wprzyjtym przez komisj konkursow
YCZ
PASTWU
LEPSZEGO
ROKU
W nowym budynku, ktrego oddanie do uytku planujemy w2013 roku, mieci si bd dwa wydziay
naszej uczelni; funkcjonujcy ju drugi rok dwukierunkowy Wydzia Sztuki Mediw iScenografii oraz
Wydzia Kultury Artystycznej, ktrego powoanie do
ycia przez Senat jest przewidywane w2012 roku.
Na czwartej kondygnacji nowego budynku znajd si dwupoziomowe pracownie scenografii, sala
widowiskowa na 250 miejsc oraz pomieszczenia
biurowe. Dostarego budynku Akademii zostanie
dobudowana jedna kondygnacja, przywracajca
temu zabytkowemu obiektowi historyczny wygld.
Na nowym poziomie bd mieciy si pracownie
ibiura Midzyuczelnianego Instytutu Konserwacji iRestauracji Dzie Sztuki oraz pomieszczenia
projektowanego Pogotowia Konserwatorskiego.
Kubatura obu poczonych na kadym poziomie
budynkw przekroczy 16000 m2. To pierwsza, po
drugiej wojnie wiatowej iodbudowie ze zniszcze
wojennych budynkw przy Krakowskim Przedmie-
wo-badawcze. Dziaaniami tymi tworzymy podstawy do uzyskania nowoczesnych narzdzi pozwalajcych na precyzyjniejsze wytyczanie kierunkw
rozwoju Akademii.
Wanym wydarzeniem wzakoczonym roku akademickim bya, po raz pity whistorii szkoy, uroczysto nadania tytuu doktora honoris causa Panu
Ryszardowi Horowitzowi. Ten fotograf omidzynarodowej sawie otrzyma najwysze akademickie wyrnienie na wniosek Rady Wydziau Sztuki
Mediw iScenografii. Dzikuj prof. Januszowi Foglerowi za t inicjatyw. Musz przyzna, e wtpilimy wmoliwo zorganizowania tak znaczcej
uroczystoci wtak krtkim czasie.
zasb praktycznych umiejtnoci artystycznych
iznajomo warsztatu. Dzikuj prof. Annie Lewickiej iprof. Wojciechowi Wodarczykowi za dziaania
programowe, ktre, mam nadziej, doprowadz ju
niebawem do powstania tej nowej struktury na poziomie wydziaowym.
4
ASPIRACJE
Remonty, ktre zostay wtym roku przeprowadzone prawie we wszystkich budynkach uczelni,
zakupy sprztowe oraz dziaalno wydawnicza
ASPIRACJE
decyzji urzdniczych, ktre nastpnie mona wielokrotnie iz powodzeniem zaskara, oraz kolejki kontrolerw prbujcych zrozumie specyfik
funkcjonowania uczelni artystycznej.
Chciabym poinformowa Pastwa ozakoczonym remoncie generalnym pawilonu zpracowniami artystycznymi wdomu plenerowym wDuewie. Dzikuj nowemu dyrektorowi Duewa, Pani
mgr Magorzacie Maolepszy, za energi, zjak
stara si doprowadzi t posiado do wymaganego standardu.
ASPIRACJE
A przecie twrca nowego przekazu artystycznego czy projektowego musi mie nadziej na to, e
jego wypowied zostanie zrozumiana iprzez kogo
zaakceptowana. Musi, wchodzc na drog kreacji
artystycznej, mie pewno co do susznoci obranej drogi artystycznej. Bdzie po niej kroczy samotnie. Dzisiaj tych drg jest tak wiele, e nikt nie
jest wstanie wskaza jedynego susznego kierunku. Po prostu go nie ma. Wt busol wic Was nie
wyposaymy.
Nils Bohr, jeden znajwikszych uczonych XX wieku, zwyk opowiada nastpujc histori: Ucze
jesziwy zbiednej wioski ze Wschodniej Europy zosta wysany do wielkiego miasta na trzy wykady
sawnego rabina. Po powrocie spytano go jak byo.
Pierwszy wykad by znakomity, przejrzysty iprecyzyjny odpowiedzia. Wszystko zrozumiaem.
Adrugi wykad? Znacznie lepszy od pierwszego, inspirujcy, pogbiajcy irozszerzajcy zagadnienia.
Zrozumiaem moe poow. Aostatni? Ten by najwaniejszy. Nic nie zrozumiaem, iwydaje mi si, e
rabin te niewiele. (Na podstawie zwywiadu zmatematykiem Gregory Caitimem zIBM.)
Czy przytoczona anegdota odpowiada naszym
niepokojom? Nie potrafi na to pytanie odpowiedzie. Ale myl, e bdziemy prbowali wtrakcie
studiw irozmw zWami doj do jakich, choby
chwilowo, zarysowanych moliwych odpowiedzi.
Profesor filozofii Tadeusz Gadacz, dzielc si swoim dowiadczeniem dydaktycznym wrozmowie
zJackiem akowskim, powiedzia: () studenci
Na zakoczenie tego wystpienia chciabym wyranie ijednoznacznie podkreli znaczenie tych wartoci iumiejtnoci, ktrych powodem jest funkcjonowanie takich uczelni jak Akademia Sztuk Piknych
wWarszawie. Mona przyj tez, e nauka jest jedynie zbiorem relacji wejcie wyjcie, e jest to
zestaw dokumentowanych kolejnymi odkryciami
sprawdzalnych regu. Centrum krgu okrelajcego
ludzk wiedz owiecie, to przede wszystkim wizja tego wiata, ata wizja jest budowana przez jej
najistotniejszy skadnik, przez kultur. Wymierzalna
isprawdzalna wiedza pozwala poznawa, kultura
rozumie. Aosi izewntrzn powok kadego
nastawienie spoeczne do tego obszaru dziaalnoci, zauwaona, doceniona izrozumiana. Nie mamy
tej pewnoci. Niepodjcie odpowiednich dziaa
ustawowych idecyzyjnych stanie si zaniechaniem
marnujcym cywilizacyjn szans, ktr otrzymalimy wychodzc zobszaru zniewolonego istajc si
jednym zpastw czonkowskich Unii Europejskiej.
ycz rozpoczynajcym nauk osigni artystycznych i studiw, ktre bdziecie wspomina
ztsknot.
Wszystkim Pastwu ycz lepszego roku ni ten,
ktry upyn.
Dzikuj.
ASPIRACJE
W tym roku zostaa przeprowadzona przez Ministerstwo Nauki iSzkolnictwa Wyszego ocena jednostek naukowych. Zostay jej poddane wszystkie
wydziay naszej uczelni. Okazao si, e wypadamy
wtych porwnaniach owiele gorzej ni wydziay
artystyczne na przykad wCieszynie czy Czstochowie. Albo nasza wiedza na temat osigni artystycznych idziaalnoci projektowej wkraju jest
niepena, awic nie potrafimy ledzi najistotniejszych wydarze kulturalnych, albo preferowane
s uczelnie podlege resortowi nauki iszkolnictwa
wyszego. Po raz pierwszy nie potrafilimy sprosta
wymogom, aprzedstawiciele uczelni plastycznych
wciaach ustalajcych punktacj najprawdopodobniej mieli niky wpyw na decyzje. Przypuszczam
jednak, e wyznaczeni przez wydziay penomocnicy ipracownicy administracji, ktrzy mieli ich wtej
pracy wspomaga, nie byli wstanie wypeni niedostosowanych do naszej specyfiki ankiet. Jestem
autentycznie zmartwiony itroch zdumiony.
W tym miejscu jestem zobowizany do przekazania
Pastwu informacji, e Konferencja Rektorw Uczelni Artystycznych na spotkaniu wdniu 27 wrzenia br.
podja uchwa, ktr rektorzy wszystkich 18 szk
artystycznych wPolsce zobowizali si przytoczy
wswoich przemwieniach inauguracyjnych. Konferencja Rektorw Szk Artystycznych wyraa
stanowczy protest wobec nieuwzgldnienia przez
Ministerstwo Nauki iSzkolnictwa Wyszego wielokrotnie zgaszanych uwag do projektu nowelizowanej ustawy. Konsekwencj tego bdzie zagroenie
funkcjonowania polskich uczelni artystycznych.
Uchwaa zostaa przyjta jednogonie.
krgu kulturowego najprawdopodobniej jest sztuka. Sztuka jest te lustrem, wktrym odnajdujemy
przesanki do prognozowania przyszoci, wjego
odbiciu odnajdujemy podsumowania naszych dowiadcze zprzeszoci, odnajdujemy te, czsto
wykrzywione grotesk, odbicie teraniejszoci.
Pami. Wszystko, czym zdaj si sobie by wdanym momencie, to poczenie tego, czym jest mj
wiat emocji, przey, oraz to, co nazywam moj
tradycj. Zestawem zdarze okrzepym wczasie.
Dowiadcze wynikajcych zsytuacji inapotkanych
osb. Wmoim rozumieniu wasnej osobowoci jestem zatem zoeniem swojej teraniejszoci wyrosej ze zdarze minionych, ktre stanowi podstaw
moich dobrych izych wspomnie.
Dla mnie stao si to tym bardziej istotne, gdy jak
wikszo przedstawicieli naszego gatunku obdarzonego wiadomoci, cierpiaem zpowodu przemijalnoci iulotnoci tych chwil.
Do szybko wic zaczem budowa sobie wiat
rwnolegy do tego, wktrym istniao moje ciao.
wiat wspomnie. wiat pamici. Dziecku, ktrym
wwczas byem, przychodzi to otyle atwiej, e jego
pojmowanie polega na otwartoci bez wyranego
podziau na moliwe inierealne. Tym samym wirtualny wiat myli trwajcy jako rwnolega rzeczywisto wstosunku do tak zwanej teraniejszoci staje
si wtym wieku realnym bytem.
ASPIRACJE
ASPIRACJE
FOTOGRAFIA
JAKO ZEWNTRZNA
FORMA PAMICI
Prot Jarnuszkiewicz
SUBIEKTYWNO
ZAPISU
IUNIKATOWO
ZJAWISKA
1
Presupozycja przestrzeni
te, ktrych przypomnie sobie po pewnym czasie nie potrafimy (cho bardzo nam na tym zaley).
Std te odwieczna tsknota czowieka za trwaniem
istrach przed nieuchronnym przemijaniem stay si
motorem sztuk przedstawiajcych, bdcych zabawn odpowiedzi czowieka na Boski plan cigej
dynamiki wszechwiata1.
Bezporedni przyczyn moich rozmyla ianalizy
wiata fotografii ipamici bya zasyszana informacja, e pami osiemdziesicioletniego czowieka
skada si zpiciominutowego cigu statycznych
obrazw. Std wniosek, e mimo rnych bodcw,
powstaych woparciu oinne zmysy, jak smak czy
powonienie, to wanie obrazy stanowi konstytucj
czowieka jako osoby (historii itradycji). Informacja
ta utwierdzia mnie nie tylko wprzeczuwanym bardziej ni uwiadomionym odczuwaniu faktu, e jako
byty skadamy si zobrazw fotograficznych bdcych furtkami naszej pamici do przey minionych.
Uwiadomio mi to niezwyky fenomen, e istniej
dwie formy pamici: zewntrzna, pod postaci fotografii, iwewntrzna, pod postaci moich wspomnie.
Wspistniejce iczerpice zjednego mianownika.
Ze mnie.
Analizujc zjawisko pamici, jego struktur wobrbie mojego umysu, czy te mojej fotografii, zacz naley od warunku istnienia wszelkich bytw.
Odwiata. Jest to pierwszy iniezbdny warunek zjawiania si, naszej wiadomoci, ksztatw
ibarw, tym samym jest to niezbdny warunek istnienia naszych wspomnie.
giej niesie niebezpieczestwo tautologii. Fotografia ograniczajc si bowiem do momentu rejestracji, awic zapisu, pozostaje na etapie, na jakim jest
wiato, gdy trafia na siatkwk naszego oka.
Nie istnieje wjego obrbie moliwo interpretacji
inacechowania tego obrazu. Zostaje on zinterpretowany dopiero przez odbiorc.
Warunkiem zatem powstania gstego, wymiernego
zdjcia, bdcego czyteln form wspomnienia, jest
umiejtno fotografa, osoby to wspomnienie rejestrujcej, ktra posiada umiejtno operowania jzykiem fotografii ibudowania za jego pomoc znacze.
ASPIRACJE
ASPIRACJE
11
10
Innymi sowy, osoba, ktra za pomoc wiadomoci zpogranicza technologii isymboliki iznacze
wiata obrazw jest wstanie nada takiej rejestracji
cechy osobowe, odcinajc j od tautologii ibanau.
Myl bowiem, e nie mona powiedzie, e dana
sytuacja, przedmiot czy przestrze jest banalna.
To ja jako twrca mog pozostawa banalnym, nie
mogc zobserwowanego ukadu wydoby znacze znajdujcych si ponad literackim okreleniem
tego-co-wida.
12
13
ASPIRACJE
ASPIRACJE
przestrzeni, ktra wielokrotnie, wsposb nieprzerwany, rejestruje coraz to nowe obrazy. Wfotografii
odpowiednikiem tego mechanizmu jest matryca
cyfrowa. Oba te wiatoczue elementy, po przesaniu informacji wynikajcych zzarejestrowania
danej sytuacji, s gotowe na rejestracj nowego
obrazu. Ow rnic wtym wymiarze jest stanowicy serce fotografii analogowej negatyw. Ot raz
nawietlony, pozostaje na zawsze zwizany zkonkretnym obrazem ksztatowanym przez wiato. Jedyn metod na rozczenie tych dwch wiatw,
paszczyzny negatywu nasiknitej wiatem pochodzcym zdanej sytuacji, jest unicestwienie samego negatywu. S one zespolone na wieczno,
podczas gdy siatkwka (jak imatryca wiatoczua)
nie jest zwizana zkonkretnym zdarzeniem, bytem.
Jest tylko przekanikiem.
W wypadku naszego mzgu jest to otyle skomplikowane e do dzi nie ustalono miejsc przechowywania wspomnie. Mwi si onaturze hologramowej tego zapisu, czyli zapisu na wicej ni jednej
paszczynie bd noniku ktre dopiero wzoeniu ze sob daj obrazy, form naszych wspomnie.
Jest to potwierdzenie przedstawionej na pocztku
tezy, e nasze ciao stanowi przestrze przechowywania naszych wspomnie. Cae nasze istnienie jest
przestrzeni, wktrej ulokowane jest nasze jestestwo; przestrze odtwarzania owego wspomnienia.
Prawdziwe misterium trwania obrazu wniedopowiedzeniu. Istnienia zapisu chwili jako niewidocznego goym okiem potencjau.
Ot wspomniana odbitka fotograficzna jest punktem kulminacyjnym tego, co odbieram jako metafizyk medium fotografii. Jest to moment, gdy
dostrzeona przez nas sytuacja zarejestrowana
aparatem fotograficznym na powrt przeobleka si
wbyt. Wmaterialno. To co byo chwil, ukadem
rytmw, bry, cieni iprocesu, przeobleka si wfizyczne istnienie wodbitk fotograficzn. Od tego
ASPIRACJE
ASPIRACJE
15
14
PRAGNIENIE
Micha
Chojecki
WIELKIEJ
Umieranie sztuki to ulubiony temat piszcych oponowoczesnoci autorw. Ju samo uycie przedrostka po sugeruje, e co si skoczyo. Ilekro
sigam po ciekaw ksik diagnozujc moj
wspczesno, musi ona nosi przewidywalny,
nudny tytu. Dla przykadu Koniec sztuki Kuspita,
Sztuka po kocu sztuki Dziamskiego, Koniec ico
dalej Giyckiego. Mona zasn od samego czytania grzbietw.
mier sztuki to kokieteria, mwi oniej ludzie, ktrzy s zazwyczaj jej najwikszymi ordownikami,
ktrzy pisz oniej imwi nie zperspektywy historycznej, lecz jak najbardziej wspczesnej. Oto taki
przekorny katastrofizm spjrzmy wok sztuka
wcale nie umara. Wrcz odwrotnie, yje rozpleniona jak chwast, zawaszczajc sobie wszystkie dziedziny ycia dzisiejszego czowieka. Jeszcze nigdy
nie miaa si tak dobrze, nie byo jej tak duo, nie
pozostawiano jej tyle swobody.
Dzieje ludzkoci znaj jednak przypadki, gdy to, co
teraz nazywamy sztuk, po prostu obumierao izanikao. Sztuka ju nie raz whistorii przestawaa istnie. Wczasie paleolitu akty kreacji byy jak samotne
wyspy, rzucone gdzie wrd bezmiaru wd. Tradycja malarstwa jaskiniowego rodzia si niezalenie wrnych miejscach tylko po to, aby zaistnie
kilkoma realizacjami, po czym zgin wodmtach
niepamici, nie znajdujc kontynuatorw. Powodw tego badacze podaj wiele ito rnorakich,
poczwszy od zwykego wyginicia kultywujcego twrczo plemienia, po katastrofy naturalne izniszczenie rde przez odcicie dostpu do
malowide, na przykad wskutek podnoszenia si
poziomu wody wmorzach.
2.
3.
Gdyby zatem przyj kilka zaoe, na przykad
wynikajc zdeterminizmu dziejowego tez,
e sztuka musiaa si pojawi, bo taki jest charakter natury ludzkiej, mona rwnie zaryzykowa,
e jest ona jak waka-wstaka. Jeli j zabijemy,
nie jak paleolit, jest okresem dla ktrego stosowanie kryteriw czasowych iwysuwanie wnioskw
wynikajcych zcigu przyczynowo-skutkowego
jest najczciej bezcelowe. Nastpstwa mog by
lokalne, ju raczej nie globalne. Nastpuje rozoenie, rozbicie na dziaania jednostkowe, nabierajce samodzielnie istotnego znaczenia. Wielo
jednoci, nie ma jednego decydujcego gosu,
mimo i wszyscy wspegzystujemy wtej samej
globalnej kulturze.
Anything is possible but nothing really matters
wszystko jest moliwe, ale nic nie ma znaczenia.
Artysta moe dzi tworzy, co chce ijak chce;
wszystkie konwencje, rodki imetody twrcze s
dopuszczalne. Nieistotne stay si rnice midzy
sztuk figuratywn iabstrakcyjn, ekspresyjn icerebraln. Nie istnieje adna dominujca tendencja uniewaniajca, na pewien przynajmniej czas,
inne tendencje, aden charakterystyczny dla ducha czasu sposb tworzenia. Gorzej, szukanie jakich dominujcych tendencji, nurtw czy md
staje si mieszne, bo rezultaty takich poszukiwa
AFAZJI
2
4.
6.
Zawsze ciekawiy mnie mazace zAltamiry, rysunki
powstae wwyniku rycia palcami wrozmokej, glinopodobnej powierzchni. Formalnie rysunki te byy
bardzo podobne do tak uwielbianej ostatnio przez
malarzy, swobodnej, figlarnie ifiluternie krccej
si, gitkiej linii. Woscy badacze okrelili je wiele
mwicym terminem macaroni.
Fascynujcy jest ten moment, wktrym czowiek
paleolityczny drtwy, nieobdarzony zbyt wielk
wyobrani facet zaczyna sobie byle jak wodzi
palcem po wilgotnej cianie jaskini, krelc serpentynowate ksztaty, rozbudowujc je ikomponujc
na tyle, na ile pozwala mu swobodny ruch rki.
Lubi wyobraa sobie moment, wktrym utego
sztywniaka, skoncentrowanego na upolowaniu
lepszego bizona, nagle pojawia si prymitywna,
nieuyteczna wczeniej komrka wmzgu. Dziki niej, przechodzc koo ciany, zatrzyma si, po
czym wykona czynno prniacz iabsurdaln.
Pozwoli sobie na niekonsekwencj. Potem wyobraam sobie jego mzg, gdy wwyniku tej niespodziewanej, uwolnionej kreacji nastpuje nieprawdopodobna eksplozja. Zjednej komrki rodzi si miliard.
Rodzi si wyobrania.
Kiedy myl otym zdarzeniu, zaczynam temu anonimowemu, paleolitycznemu czowiekowi zazdroci. Tskni za takim prawdziwym, tak podnym
wskutki impulsem. Tskni za dzieem sztuki, ktre byoby dla mnie tak wane, aby zetknicie znim
byo dla mnie podobnie istotne.
Artyku pierwotnie publikowany na portalu
GablotaKrytyki.pl
5.
Ale czy ta bajka ototalnej wolnoci sztuki nie jest
tak sam kokieteri, jak dywagacje na temat jej
mierci?
Moe zatem warto by powiedzie sprawdzam.
Moe warto by spowodowa wielk, artystyczn
afazj? Moe warto zabi sztuk na jaki czas, da jej
moliwo odrodzenia si woczyszczonej formie,
bardziej szczer, autentyczniejsz, kreatywniejsz?
ASPIRACJE
ASPIRACJE
17
16
1.
ESTETYZACJA
Joanna Turek
PRZYPADEK
WARSZAWY
ASPIRACJE
18
1
W. Welch, Estetyka poza estetyk: onow posta estetyki,
Polskie Towarzystwo Estetyczne, Krakw 2005, s.48.
ASPIRACJE
przestrzeni nowych obrazw elektronicznych informujcych nas wczasie rzeczywistym owydarzeniach majcych miejsce winnej czci miasta,
czy te multiplikujcych jego wizerunki. Te obrazy
to nowe znaki, symbole, ktre (za przyzwoleniem
wadz miasta, chccych utrzyma ekonomiczny
porzdek) wchodz wmiejsk przestrze, wsptworzc j: na ulice, do rodkw komunikacji miejskiej czy do podziemi, na stacje metra. Korzystaj
ponadto ztych samych narzdzi, zktrych korzysta
sztuka wyparta zprzestrzeni miejskiej, stale przegrywajca walk odostp do miasta. Take zbraku
19
PRZESTRZENI
MIEJSKIEJ
ASPIRACJE
2
Cho wobliczu rozmw na temat
wpisywania kolejnych budynkw
do rejestru zabytkw, sprzeciww
wobec planw wyburzania idecyzjach
orenowacji czego dobrym przykadem
3
E. Rewers, Post-polis. Wstp do filozofii
ponowoczesnego miasta , Universitas,
Wyborcza ,http://warszawa.gazeta.pl/
warszawa/1,34889,6670856,Otwarto_galerie_
Kamuflae
Co rozumiem poprzez estetyzacj wodniesieniu do
wspczesnej przestrzeni miejskiej Warszawy? Jest
ona wyranym rodzajem wspomnianego wczeniej
kamuflau widocznego zarwno wsferze ekonomicznej, architektonicznej jak iartystycznej. Mam tu
na myli powierzchowno miasta rozumian jako
jej funkcjonowanie fasadowe, nakadanie si na
siebie kolejnych warstw, obrazw znakw na powierzchniach budynkw, ale te wok nich. Wysokie, masywne budowle, ktre odziedziczylimy po
epoce socrealizmu, nadal pozostaj elementem nie
do przyjcia, elementem odrzucanym, nieakceptowanym, takim, ktremu chcemy nada now form,
ale tylko powierzchownie, nie rozumiejc tej starej2.
na_scianie_fabryki_Wedla.html
5
http://www.galeriamur.pl/oprojekcie.html
6
W 2005 roku na cianie jednej zkamienic
przy ul. Zbkowskiej powsta mural Psy
wyprowadzamy wycznie na smyczy,
Jak pisze Ewa Rewers, wbadaniach nad miastami nadal utrzymuje si zainteresowanie kwestiami
definiowania ich tosamoci oraz ich empirycznego dowiadczania, poszerzone jednak okategorie
utosamiania iprzywaszczania. Wtakim procesie
utosamiania, wwycigu zinnymi lepiej rozwini-
Oprcz pracy Dominika Cymera wpostaci kolorowej wielkoformatowej naklejki kolau, majcej
umoliwi wydobycie koloru zszarej przestrzeni
Pragi Pnoc, na murze pojawiy si geometryczne formy Trutha (ktre mimo zmiany szablonw na
murze pozostaj na swoim miejscu, zupenie nie
wspgrajc zkolejnymi pracami), kolejna barwna ozdoba Autobus Jana Kalwejta oraz ostatnia
zprac Berek Iwony Zajc. Praca gdaskiej artystki
wpisuje si wseri prac dotyczcych historii osobistych irodzinnych malarki. Przedstawiajc wizerunki bawicych si dzieci, tym razem nawizuje do
specyficznego charakteru dzielnicy (a moe tworzy
go na nowo?)6.
ASPIRACJE
21
20
za spenione. Dyskusja, ktra wywizaa si na amach gazet iforach internetowych po udekorowaniu Powila, okazaa si znamienna. Unaocznia,
jak bardzo surowy iw gruncie rzeczy nietknity jest
temat przestrzeni publicznej wWarszawie (a take
winnych polskich miastach).
7
V. Acconci, Przestrze publiczna wprywatnym
czasie, [w:] A. Zeidler-Janiszewska J. W. Wojciechowski
9
S. Sontag, Przeciw interpretacji ,
[w:] Literatura na wiecie 1979 nr 9, s.298.
W przypadku wybranych przeze mnie przykadw, projektw Fundacji Bc Zmiana, oczekiwania wobec takiego badania terenu mona uzna
10
Materiay dostpne na stronie
http://www.streetartdoping.com/
11
Korzystam zmateriau zgromadzonego podczas
spotkania Znaki:Ludzie:Ulica, ktre odbyo
si w Akademii Sztuk Piknych wWarszawie,
wlistopadzie 2009 roku.
12
W. Welsch, op. cit. s.48.
ASPIRACJE
Przestrze miast zajta jest cakowicie przez specjalistw: kierunek wertykalny powierzono architektom, horyzontalny za naley do architektw
krajobrazu, asie powiza midzy nimi do inynierw iurbanistw. Ale, co warto wtym miejscu przypomnie, odwracajc synn wypowiedz
Le Corbusiera, projektowanie miast jest zajciem
zbyt wanym, by pozostawia je urbanistom, wnaszym przypadku deweloperom. Dlatego osoby
dziaajce wrnego rodzaju organizacjach pozarzdowych, instytucjach, mog ipowinny wpywa
na wadze miejskie Warszawy, aby takie projektowanie mogo si rozpocz. Pisz rozpocz, bo
powstae wcigu ostatnich kilku lat wymienione
realizacje wprzestrzeni miejskiej stolicy, zdaj si
by jedynie prb wsppracy zmiastem, dziaaniem punktowym, eksperymentem isprawdzaniem
reakcji miejskiej publicznoci.
ASPIRACJE
23
22
Mu ral-p rojek t Ch op in Elo Melo, S ep e, Ch a zme, w ramach fest iwalu St reet A r t Dop in g 2 009
Robert Przepirski twierdzi, e szarej ibrudnej przestrzeni miejskiej nie wystarczy jednak, e nagle pojawi
si wniej co, co sprawi, e okoliczni mieszkacy
nie przejd obok obojtnie, pasywnie, zpunktu
Ado punktu B11. Posta Chopina jak imotywy walki
powstaczej utrwalone s nie tylko wpamici
mieszkacw Warszawy, ale i, czasowo, wwizualnej
warstwie miasta. Ich powtarzanie, take jeli chodzi onietrwae murale czy graffiti, nie tworzy spjnej caoci projektu, takie prace nie mog na trwae
wpisa si wmiasto, nawet na poziomie dyskusji, pamici; nie wpyn na zmian funkcjonowania jego
przestrzeni publicznej. Staj si kolejnym naddatkiem. Wmiecie, ktre znajduje si wokresie prb
tworzenia przestrzeni publicznej, spoecznej nie
tylko otwartej na mieszkacw, ale te takiej, zktr
mog si oni identyfikowa nadal potrzebne jest
czerpanie zjego historii, kultury, przez moliwo
ich wydobycia jednak (m.in. dziki realizacjom
artystycznym) anie schematyczne powielanie motyww, tematw, strategii. Niezwykle trafnie okrela to wjednym ze swoich tekstw Arthur C. Danto,
piszc: Jednym zgwnych celw sztuki jest poszerzanie wiadomoci. Nie poszerzanie wiadomoci sztuki jako takiej, lecz wymiarw irysw ycia,
ktre sztuka ukazuje wich maksymalnie uwydatnionych jakociach, sama pozostajc niewidoczn, kierujc wraliwoci odbiorcy na zasadzie estetycznie
ukrytej rki. Wszystko moe by sztuk, nie majc
wcale wygldu podobnego sztuce12.
16
Materiay dostpne na stronie http://www.streetartdoping.com/
17
Joanna Erbel iNatalia Ostrowska wrozmowie zRochem Sulim
Rajkowska. Przewodnik Krytyki Politycznej (wybr
13
Podobne strategie stosowane s wpolskiej przestrzeni
publicznej od jakiego czasu. Przykadem moe by Galeria
Rusz (grupa artystyczna, wktrej skad wchodz Joanna
Grska iRafa Gralski), zajmujca si przede wszystkim
prezentacj sztuki wprzestrzeni miejskiej.
Od 1999 roku prowadzi wasn galeri billboardow
(przy Szosie Chemiskiej 37 wToruniu), gdzie pokazywane
s prace wacicieli galerii izaproszonych goci
(jest to najduej dziaajcy projekt tego typu na wiecie,
prezentujcy non stop sztuk na jednym billbordzie). Grupa
tworzy grafiki imurale, realizuje akcje plakatowe (czsto
ozaangaowane spoecznie lub politycznie), przeprowadza
interwencje oraz akcje spoeczne wprzestrzeni miasta.
Jako kolejny, warszawski ju przykad, posuy moe
akcja Sztuka wmiecie Zewntrznej Galerii AMS,
przeprowadzona wlatach 1998-2002. Wakcji wzili udzia
artyci modzi (Marcin Maciejowski, Paulina Oowska),
Pa we Al th ame r, Raj , Pa rk Rzeby na Brdn ie, 2 009. Fot . Ja n Sm ag a
W tym roku prace twrcw biorcych udzia wfestiwalu nie powielay przedstawionych odgrnie
tematw, pracowano nie tylko wgwnych, reprezentacyjnych punktach miasta. Organizatorzy nie
poprzestali jedynie na realizacji prac, na spotkaniach poruszono kwestie strategii przyjmowanych
przez rnorodne grupy czy osoby wsptworzce
przestrze miejsk / przestrze publiczn Warszawy. Czy jednak cae przedsiwzicie realizowane
przez Grup Citydoping (wydajc przewodnik po
najciekawszych miejscach Warszawy) nie pozostaje
nadal sprzeczne zsam ide graffiti, ktre funkcjonowa ma jako niezaleny gos wprzestrzeni miasta, prba przejcia, zaznaczenia przestrzeni? Czy
street art nie staje si tu jeszcze jednym znarzdzi
wdziaaniach promocyjnych miasta, ktre wyczuo
koniunktur na taki sposb promocji?
Palma do dzi wywouje emocje. Podzielia mieszkacw Warszawy na tych, dla ktrych jest to znak
miasta gotowego na inno, nastawionego na zmian iotwartego na rozmaite interpretacje oraz tych,
ktrzy s zwolennikami porzdku, tradycji imiasta
zamknitego dla obcych. Palma jest fragmentem
Warszawy, przykadem sztuki wprzestrzeni publicznej, ktry generuje konflikty, kwestie ju drzemice wspoeczestwie, czekajce na odpowiedni
drog ujcia. Wskazane realizacje Bc Zmiany czy
Grupy Citydoping pozostaj jedynie kolejnym powieleniem, jakich Warszawie, zwaszcza wsferze
wizualnej, nie brakuje. Strategi dziaania drugiej
zopisywanych organizacji idealnie oddaj sowa
Roberta Przepirskiego: Street Art Doping to akcja, ktra zmieni nieco oblicze miasta ispojrzenie
na graffiti. Chcemy oywi szarobure brudne ciany,
chcemy doda Warszawie kolorw, chcemy mie
sztuk na wycignicie rki. Izrobimy to!16. Ponadto, jak susznie zauwaa Roch Sulima wopublikowanej wPrzewodniku Krytyki Politycznej rozmowie
zJoann Erbel iNatali Ostrowsk, powiconej
twrczoci Joanny Rajkowskiej: Kiedy przestrze
zastawiona jest gadetami kultury konsumpcyjnej,
jedynym sposobem, by co przekaza, jest wstawienie wni czego, co jest nie na swoim miejscu.
Przez palm nie przemawia adna nasz tradycja [],
nie wyziera zniej adna utarta symbolika, za ktr mona by si schowa [...]. Palma reinterpretuje miejsca, ktrych jednoznacznie strzega wadza.
[] Zadaniem artystw za nie jest wytyczanie drg,
astawanie na naszej drodze17.
Park rzeby na Brdnie, ktry powsta dziki inicjatywie wiceburmistrza Targwka Krzysztof Bugla
imieszkaca Brdna, artysty Pawa Althamera, we
wsppracy zMuzeum Sztuki Nowoczesnej wWarszawie, jest nie tylko kolejnym przykadem opozycyjnego do przytaczanych przeze mnie przykadw
realizacji publicznych wmiecie, lecz take interesujcym przypadkiem wsppracy midzy urzdnikami, artyst iinstytucj kultury.
ASPIRACJE
ASPIRACJE
25
24
W2010 roku odbya si druga edycja festiwalu Street Art Doping. Kolejne fragmenty miasta oyy,
tym razem midzy innymi dziki wsppracy zPKP
(w roku 2009 wspprac zorganizatorami podj
Zarzd Drg Miejskich). Na panelach trzech warszawskich stacji powstay pierwsze, jak na stronie
festiwalu pisz organizatorzy, galerie kolejowe
(stacje Rakowiec, wirki iWigury oraz stacja Aleje Jerozolimskie, na cianie ktrej powsta komiks
autorstwa midzy innymi Artura Wabika, ktry bra
udzia take wpoprzedniej edycji festiwalu). Ponadto dziki muralowi now fasad zyska Och-Teatr
na warszawskiej Ochocie, anowy wystrj muszla
koncertowa amfiteatru wParku Praskim. Kolejne
realizacje powstay na rondzie Sedlaczka, wchodzc wskad zbioru prac majcych sta si miejsk
galeri street artu. Oprcz cian za przestrze ekspresji posuyy twrcom billboardy, udostpnione
przez firm Strer13.
Leszek Lorent
IANNIS XENAKIS
Xenakis to architekt ksztatujcy
muzyk swojej duszy1.
I
W
D
T
K
E
T
ARCHI
Obiekty architektoniczne
zaprojektowane przez Xenakisa to
m.in.: budynek Chadigar Parlament
wIndiach, stadion wBagdadzie,
Pawilon Philipsa prezentowany
podczas targw EXPO58 wBrukseli.
3
Muzyka stochastyczna (gr. stochos
dcy do celu) muzyka, uktrej podstaw
kompozycyjnych le obliczenia matematyczne,
oscylujce wok takich poj jak algebra
zbiorw irachunek prawdopodobiestwa.
Sowo stochastyczny jest terminem rachunku
prawdopodobiestwa, oznaczajcym:
majcy cel (stochos), poniewa zjawiska
przypadkowe d asymptotycznie (tzn. wg
linii bliskostycznych) ku stanom ustalonym...
(Iannis Xenakis)
4
Iannis Xenakis, Determinizm
indeterminizm , red. Dorota Szwarcman,
Muzyka XX wieku jest zagadnieniem stale wymagajcym opisywania iposzukiwania metod badawczych, za ktrych pomoc mona ukaza niezwyke
bogactwo ioryginalno zawartej wniej wspczesnoci. Mnogo postaw twrczych artystw,
starajcych si stworzy swj wasny iniepowtarzalny styl spowodowana bya wieloma czynnikami podyktowanymi przez bieg historii, midzy
innymi reakcj kompozytorw na tragedi drugiej
wojny wiatowej. Oto bowiem wobliczu holokaustu, wszechogarniajcej mierci, ktra swe ramiona
rozcigna nad ca Europ, wartoci humanitarne
od wiekw towarzyszce przekazowi muzycznemu straciy racj bytu. Wielka potrzeba budowania
nowych estetyk znalaza swe odbicie wdzieach
wybitnych wspczesnych kompozytorw, ktrzy
przeyli wojn ina gruzach dawnych idei wznieli
nowe filary wspczesnej sztuki. Do takich twrcw
naley niewtpliwie Iannis Xenakis.
1
James Harley, Iannis Xenakis;
racjonalny mistyk, architekt
dwiku , tum. Maksymilian Kapelaski,
Jestem klasycznym
Grekiem yjcym
wXX wieku.
Iannis Xenakis
Oresteia
Rodzaj dwikowego misterium, wktrym archaiczna surowo miesza si ztopofoni brzmienia,
elektronik iwiatami, to jedna zulubionych form
muzycznej wypowiedzi kompozytora. Do dzie
tego gatunku naley niewtpliwie Oresteia, trylogia teatralna napisana do tekstu greckiego tragika
Ajschylosa. Utwr skada si zszeciu czci: Agamemnon (1965-66), Kasandra (1987), Agamemnon
(1966), Ofiarnice (1966), Eumenidy (1966), Bogini
Atena (1992) iprzeznaczony jest na chr, solistw
(perkusja ibaryton falsetowy), obj, klarnety, flet, fagot, rg, puzon, trbk, tub, perkusj iwiolonczel.
Przystpujc do pracy nad partytur, Xenakis mia
du wiedz na temat dawnych sposobw czenia warstwy muzycznej zwarstw werbaln dziea.
Bya to wiedza nie tylko teoretyczna wyniesiona
zlektur traktujcych oteatrze antycznym lecz
rwnie nabyta drog bezporedniego poznania.
W1961 roku kompozytor odby podr do Japonii.
Zetkn si tam ztradycyjnym teatrem No, wktrym
dostrzeg wiele podobiestw do europejskiego teatru: tosamo masek wyraajcych rne afekty,
podobne interpretacje ruchu scenicznego, paralele
zasad wizania tekstu zmuzyk.
Komponujc Orestei nie ogranicza si zatem jedynie do instrumentacji dramatu Ajschylosa. Wswej
ASPIRACJE
27
26
ASPIRACJE
6
Iannis Xenakis, Problemy mojej
techniki kompozytorskiej, tum:
W omawianym dziele Xenakisa poszczeglne ukady rytmiczno-sylabowe strofy safickiej zostaj przeoone na jzyk dwikw perkusyjnych, wnikaj wkompozycj itworz jej unikatow struktur.
Wmiar rozwoju utworu kompozytor wprowadza
coraz wicej samodzielnych gosw, kreujc tym
samym perkusyjn polifoni.
im dzieem potwierdza wypowiedziane przez Galileusza przed 400 laty sowa, e matematyka jest
alfabetem, za pomoc ktrego Bg opisa wszechwiat. w wszechwiat peen niesamowitych zdarze watomowym mikrokosmosie iw makrokosmosie, jest widoczny wkadym utworze Xenakisa,
ajego poznanie jest ogromnym wyzwaniem....
Niezwyky jest rwnie sposb notacji Psapphy. Genialny Grek zrezygnowa cakowicie ztradycyjnej
formy zapisu nutowego funkcj piciolinii peni
wpartyturze siatka przypominajca powikszony papier milimetrowy, nuty za zastpione zostay
przez due, czarne kule. Odstp midzy kad krat-
Nadzwyczajny koncert arcydzie perkusyjnych Iannisa Xenakisa odbdzie si 6 marca 2011 roku ogodz.
17 wsali koncertowej UMFC (ul. Oklnik 2).
ASPIRACJE
ASPIRACJE
flet, fagot, rg, puzon, trbk, tub, dodatkow perkusj, wiolonczel. Wanym zabiegiem artystycznym jest powierzenie czci partii chralnej zespoowi dziecicemu oraz zaangaowanie publicznoci
wkocowym fragmencie dziea.
Oresteia antyczna opowie ozbrodni iprzeznaczeniu, warunkowanym przez wczeniejsze czyny
gwnych bohaterw jest dramatem uniwersalnym, ktrego przekaz ideowy pozostaje wci aktualny. Najlepiej wiadczy otym wiele wspczesnych
adaptacji dziea. Wyrnia si wrd nich Oresteia
wreyserii Michaa Zadary, wystawiona wTeatrze
Wielkim Operze Narodowej wWarszawie. Akcja dramatu zostaa umiejscowiona wpowojennej Polsce.
Historia tamtych czasw, naznaczona wydarzeniami
sierpnia 1980 roku, doskonale harmonizuje zpen dramatyzmu muzyk Xenakisa, wktrej odgosy
dawnych eksplozji, zapamitanych przez kompozytora zokresu drugiej wojny wiatowej, mieszaj si
znadziej na lepsze jutro:
Pokj, przymierze na wieki zawarte
z ludem Pallady!
Zgodnym wyrokiem
Los tak rozstrzygn iojciec nasz Zeus.
Zawtrujcie tej pieni zradoci!9
29
28
pracy nad partytur korzysta zuniwersalnych idiomw twrczych, obecnych wrnych kulturach
Europy iwiata.
Historia Orestei rozpoczyna si od powrotu zwyciskiego Agamemnona zwojny przeciwko Troi. Jedn ze zdobyczy wodza jest pikna branka Kasandra,
wktrej zakochuje si bg Apollo (zwany rwnie
Loksjasem). Kasandra odrzuca jednak jego zaloty,
przez co bstwo zsya na ni kltw zostaje ob-
Psappha
Pozostajc wkrgu rozwaa nad muzyk Xenakisa, trudno nie wspomnie szerzej ogrupie instrumentw perkusyjnych. Perkusja naleaa bowiem
do ulubionych grup instrumentalnych kompozytora.
Xenakis widzia wniej olbrzymi potencja brzmieniowy, idealny do wyraenia skrajnych stanw emocjonalnych. Bogactwo barw, sposobw artykulacyjnych, mnogo wyboru rnorodnych induktorw
brzmienia paek stanowia wielkie wyzwanie dla
podnego umysu mistrza.
W cigu swojego ycia kompozytor napisa wiele
dzie, wktrych perkusja odgrywa gwn rol. S
wrd nich dziea kameralne (Persephasa na 6 instalacji perkusyjnych, Idmen ana 4 grupy perkusyjne
ichr, Idmen b na 6 instalacji perkusyjnych), solowe
(Psappha, Rebond aib) iorkiestrowe (Ais koncert
na perkusj solo, baryton falsetowy iwielk orkiestr symfoniczn).
W antyku wyrniano:
- strof safick mniejsz (ac. stropha Sapphica minor) 3 wersy jedenastosylabowe i1 wers piciosylabowy (poniej ukad rytmiczno-sylabowy):
/
- strof safick wiksz (ac. stropha Sapphica maior) pierwszy itrzeci wers siedmiosylabowy, drugi
iczwarty pitnastosylabowy (poniej ukad rytmiczno-sylabowy):
/
/
/
/
9
Stefan Srebrny, Wydawnictwo Homini,
k partytury stanowi graficzne odwzorowanie czasu, ktry na metronomicznej podziace wynosi 152.
Dziki takiej formie notacji kompozytor mg zapisa
skomplikowane, polifoniczne podziay rytmiczne,
nie naruszajc jednoczenie przejrzystoci partytury.
Psappha jest arcydzieem wiatowej literatury perkusyjnej, stanowicym wielkie wyzwanie dla muzykw. Jest jednoczenie doskonaym wiadectwem
umiowanej przez antyczn Grecj jednoci sztuk,
wspistnienia poezji, muzyki imatematyki...
Na zakoczenie rozwaa nad muzyk genialnego Greka pragn przytoczy sowa wypowiedziane przez kompozytora Dariusza Przybylskiego 28
marca 2010 roku, podczas otwarcia wystawy Xenakis ijego dzieo, towarzyszcej sympozjum naukowemu wUMFC:
Ze zdjcia spoglda na nas twarz geniusza do poowy skryta wmroku, geniusza, ktry kadym swo-
5
Zob. J. K. Dadak-Kozicka, Ewolucja
rodzimoci wpostawie twrczej
Karola Szymanowskiego, [w:] PRM
2007-8, s.79-96.
6
Chopin , op. cit., s.260.
7
Pisma, op. cit., s.264-292.
ASPIRACJE
s.281-282.
9
Ibidem, op. cit., s.272.
10
Ibidem, op. cit., s.274-275.
11
Ibidem, op. cit., s.269-270.
1
Niniejszy tekst skoncentrowany
jest nazwizkach muzyki zpoezj,
dramatem, obrzdem itacem, co nie
znaczy, e rozwaania te nie maj
zastosowania np. do sztuk plastycznych;
wymagayby jednak innych kompetencji.
2
Studia Karola Szymanowskiego, na ktre
powouj si wartykule (dotyczce
Chopina bezporednio bd porednio),
4
Chopin, op. cit., s.260-261,
Ranga muzyki Chopina miaa wic wymiar zarwno artystyczny, jak ietyczny, ponadestetyczny,
spoeczny. Co wicej, muzyka Chopina, iw ogle
wszelka wielka muzyka, adresowana jest wedug
Szymanowskiego nie tylko do elit, ale do wszystkich. Wymaga trudu, ale jest dostpnego kademu.
Jest wrcz niezbdna dla czowieka, gdy pomaga osign dojrzao zarwno wwymiarze jednostkowym, jak ispoecznym (znamienne s uwagi
odojrzewaniu czowieka inarodu poprzez sztuk,
przewijajce si wwielu pismach Szymanowskiego, take wgwnym jego studium Wychowawcza
rola kultury muzycznej wspoeczestwie7). czno artyzmu ipowszechnoci sztuki uzasadnia
Szymanowski przykadami muzyki tradycyjnej oraz
antycznych dramatw greckich, jednoczcych wartoci artystyczne ireligijne, estetyczne ietyczne, ludyczne iintegrujce spoeczno Aten.
Szczeglna edukacyjno-wychowawcza rola muzyki wynika miaa midzy innymi zjej bezporednio oddziaujcej dwikowej natury jzyka dostpnego kademu, zjej procesualnego charakteru
wymagajcego zestrajania si, zharmonizowania
si wykonawcw, atake suchaczy. Demokratyczny charakter, integrujca oraz organizujco-twrcza sia muzyki8 ujawniay jej szczeglne miejsce
wprocesie ksztacenia indywidualnego ispoecznego. Szymanowski podkrela powszechno potrzeb muzycznych obserwowanych we wszystkich
wsplnotach tradycyjnych, wyraajcych si midzy innymi spontanicznym muzykowaniem, tacem
iobrzdem. Konsekwencj tego winny by starania,
by owe potrzeby jak najpeniej zaspokoi; inwestycja wsztuk jest zatem powinnoci pastwa. We
wspomnianym studium owychowawczej roli kultury muzycznej wspoeczestwie zauway te, e
dzieje muzyki isztuki s kluczem do zrozumienia historii ludzkoci, ujawniajc wewntrzne mechanizmy funkcjonowania iprzemian kultury, owietla-
ASPIRACJE
KU INTEGRALNEJ
EDUKACJI
PRZEZ SZTUK
31
30
J. Katarzyna Dadak-Kozicka
Tak wielkim zadaniom sprosta jednak moe tylko muzyka wartociowa; tylko arcydziea s zdolne rozwija czowieka izmienia histori. Szymanowski podkrela, e muzyka jest ywioem, ktry
moe budowa lub deprawowa. Wielkie dziea
mog ksztatowa nowego czowieka, ale kiepskie
umacniaj jego niedojrzao itworz pozr kultury muzycznej. Marna muzyka usypia narkotycznym oddziaywaniem, dajc namiastk obcowania
ze sztuk; jest zatem oszustwem. Tymczasem yciodajna sia wielkiej muzyki, zwaszcza twrczego powszechnego wykonawstwa (tu wskazywa
na szczegln rol chrw izespow amatorskich wykonujcych ambitny repertuar klasyczny),
pynie zgbi jej humanizmu, lecego upodstaw
wszelkich arcydzie. Ich podno iwieczna wspczesno, organiczny zwizek zyciem czowieka,
jego rozwojem idojrzewaniem, nakada na artystw,
naukowcw, nauczycieli ina pastwo obowizek
wykorzystania moliwoci edukacyjno-wychowawczych muzyki isztuki11. Szymanowski, wykazujc
nieustajc wspczesno iywotno wielkiej
muzyki Chopina czy Bacha, zakada, e jest ona
form poznania, zrozumienia irozwoju czowieka.
Poznania irozwoju organicznego, wszechstronnego, sigajcego uniwersalnych fundamentw
ludzkiego ycia.
32
ASPIRACJE
12
14
15
16
muzyki, red.J.K.Dadak-Kozicka,
s.27-40).
13
17
zrywach narodowo-wyzwoleczych,
wiatowej.
ASPIRACJE
Przyjmuje si, e upodstaw koncepcji Kodlya (ktr trzeba odczytywa zjego pism, wypowiedzi,
zkompozycji izeszytw wicze onajwyszych
walorach artystycznych) le:
folklor (wpierw rodzimy, potem pobratymczy
iobcy, jako e najpierw naley pozna ojczysty jzyk muzyczny, apotem obce, jak zauway Kodly19);
czynnie uprawiana muzyka narodowa ieuropejska, czyli preferowanie piewu chralnego odpocztkw edukacji;
solfe, ale nie jako zestaw wicze do osigania
sprawnoci analityczno-teoretycznej, lecz jako
pomoc wprzyswajaniu jzyka muzycznego, co
umoliwia wielowymiarowe dekodowanie dzie
muzycznych; tu ma te rdo preferowanie solmizacji relatywnej, uczcej od pocztku mylenia
muzycznego (tonalno-harmonicznego, formalnego), odwoujcego si do staych relacji igrawitacji tonalnych konstytuujcych dzieo;
nauka czytania ipisania muzycznego, dajca kademu klucz do wiata muzyki;
33
Znamienna jest integralno traktowania przez Szymanowskiego iKodlya muzyki jako wanej czci
ycia, uatwiajcej ludziom rozumienie tego, kim s
wkontekcie dramatycznych dziejw wasnego narodu iEuropy. Kompozycje obu twrcw s niezastpionym komentarzem do osobicie iwsplnotowo przeywanej historii14, nie wzmacniajc traumy,
abudujc nadziej, dojrzao isi ducha. Coraz
wiksza uwaga zwracana przez nich wlatach 30.
XXwieku na ksztacce funkcje muzyki doczekaa
si wprzypadku Kodlya piknego zwieczenia po drugiej wojnie wiatowej. Mam na myli wypracowanie koncepcji edukacji muzycznej, ktra
staa si podstaw licznych wiatowych adaptacji
ze wzgldu na swe walory edukacyjne iwychowawcze, wszerokim tego sowa znaczeniu. Trzeba
jednak doda, e urzeczywistnianie wizji wielkiej
muzyki dostpnej kademu dziecku ju wszkole podstawowej (anawet wprzedszkolu) udao si
Kodlyowi dziki temu, e przey Szymanowskiego
dokadnie o30 lat. Wydaje si, e prowadzone na
UMFC15 prace nad kolejnymi etapami adaptacji Kodlya, wydawanie jego studiw czy organizowanie
letniego Polsko-Wgierskiego Seminaria Kodalyowskiego, jest nawizaniem take do idei Szymanowskiego, ktry dwukrotnie podj trud reformy warszawskiego konserwatorium, wkocu rezygnujc
w1932 roku pod naporem obrocw status quo.
Wkadym razie ferment wywoany ideami idziaaniami Szymanowskiego cigle inspiruje do kontynuowania pewnych wtkw integralnej edukacji muzycznej. Leaa ona upodstaw programw
wspomnianych dwutygodniowych polsko-wgierskich seminariw.
ASPIRACJE
TEATR ANTROPOLOGICZNY
JOSEFA NADJA
UNIWERSUM LITERACKIE
JAKO RDO PYTA
OCZOWIEKA WWIECIE
kiego,
s
b
r
e
s
zenia
kraju
d
o
m
y
h
t
c
o
w
sera p ji, cieszy si znawany
y
e
r
,
a
Nadj o we Franc
hnie u syfikacjom.
a
c
f
e
e
z
s
s
o
J
w
g
Teatr
ajce dzeniem. Po prostym kla ratury,
k
z
s
e
i
odlat mncym powo ka si jednak e obficie zlite ch teatrw
niesabr taca, wymy gestu, czerpi wrd inny relacj
za teat ykorzystania ycj wyjtkow na pytanie o dzy nimi
Obok w wnia mu poz dpowiedzie zachodzi mi materialne,
co zape adj prbuje oem, oto, czy e tego, co nie kryje si
taca. Nsowem acia ej przeoeni . Odpowied ysera.
midzy ienie, czy racz y jzyk gestu spektakle re
dopenkretny, fizycznk prezentuj
na kon czowieka, ja
wwizji
Przedstawienia Nadja s rodzajem hodu skadanego autorom, wynikiem refleksji iosobistej rozmowy
reysera zpisarzami, ktrych podziwia. To on jest
osob czc pozornie odlegych twrcw. Bliscy
s mu m.in.: Kafka, Borges, Beckett, Schulz, Roussel,
Michaux, Csth. Wswoich spektaklach odwouje si
nie tylko do ich twrczoci, ale ido biografii. Rozpoczynajc prac nad spektaklem, siga najpierw do
yciorysu pisarza, po czym koncentruje si na jego
caym dorobku artystycznym. Studiuje te komentarze dotyczce utworw, eseje, prby interpretacji,
by pracujc ju na scenie, dorzuca inne elementy
zwizane ztematyk, ktra mieci si wcentrum
zainteresowa autora. Nadj nie inscenizuje konkretnych utworw, nie czyni bohaterami swoich spektakli
postaci literackich czy samych pisarzy. Interesuje go
sens ukryty midzy sowami. Wydobywa zutworw
nastrj oraz znaczenia iprzekada je na jzyk wizualny, plastyczny jzyk gestu. Cenieni przez niego
pisarze to tragiczne postacie literatury, dla ktrych
ucieczka wwiat wyobrani bya czsto jedynym
skutecznym lekarstwem na samotno, chorob,
spoeczn alienacj. Ich twrczo nieodcznie
wizaa si zich egzystencj. Dla Nadja ich biografia
isztuka s wiadectwem bycia wwiecie, tym realnym itym wykreowanym. Na tej podstawie zadaje
pytanie okondycj ludzk.
ASPIRACJE
Katarzyna Nocu
35
34
ASPIRACJE
36
J. L. Borges, Opowiadania,
Podobnie zdaje si postpowa Nadj wswoim teatrze; stawia nas wkrgu symboli, obiektw znakw, ktre mwi do nas przez cay czas za spraw
bezporedniej obecnoci, anie linearnej narracji.
Rzeczywisto wymyka si sowom, ktre nigdy
nie oddaj jednoczenie caoci, wjakiej jawi nam
si wiat. Std rwnie pomys teatru taca. Ciao
jest obrazem wruchu podlegajcym cigej transformacji, wraliw powierzchni, na ktrej mona
zapisa wicej ni na ptnie czy na papierze. Jak
przyznaje reyser, literatura suy mu do utrzymania si na poziomie refleksji, teatr prbuje dotkn
tajemnicy, jak jest dla niego czowiek. Sowo jest
wkocu zwieczeniem myli, ac zrobiby bez
niej czowiek? Czy nie byby tylko ciaem?
reografw, ukazuje ciao ze wszystkimi jego uomnociami. Cho czowiek wjego teatrze posiada
sprawne, elastyczne ciao, zawsze jest wnim co
kalekiego (dotyczy to te wszystkich dotknitych
chorob pisarzy). Nadj buduje teatr antropologiczny,
wktrym czowiek tragiczny wswojej uomnoci,
dy do wyraenia tajemnicy, jak stanowi sam dla
siebie. Jzyk ciaa zastpuje mow. Brak sw jest
uzasadniony treci kondycj czowieka.
Gest, bdcy pierwotnym, przedjzykowym narzdziem komunikacji, wydaje si Nadjowi bardziej
uniwersalny ni sowo. rde takiego wyboru naleaoby szuka wdziecistwie reysera, ktry dorasta wbyej Jugosawii, gdzie mieszkajcy obok
siebie ludzie oodmiennych narodowociach porozumiewali si rnymi jzykami ito wanie gest
przewiadczeniem, e dziedzina teatru nie jest psychiczna, ale fizyczna iplastyczna. Bezporedni gest
nie przedstawia sowa, ale idee, postawy, aspekty
przyrody. Powstaje wic pytanie, co wteatrze opartym ogest robi literatura? Jaka jest relacja midzy
sowem aciaem?
Wielu zwybranych przez Nadja pisarzy wtpio
wjzyk. Wopowiadaniu Alef Borges pisze: Wszystko, co ujrzay moje oczy byo rwnoczesne to, co
teraz opisz bdzie sukcesywne, bo taka jest natura jzyka2. Ztym problemem boryka si wikszo
twrcw opisujcych wiat. Zjawiska, przeycia czy
odczucia wymykaj si sowom. Pisarze inspirujcy
Nadja uwzgldniali czsto rwnolego idopenienie rnych dyscyplin sztuki. Schulz rysunkiem
naladowa proz, aproz dopenia rysunek. Po-
ASPIRACJE
W swojej pracy choreografa Nadj nie eksponuje jedynie taca. Wspektaklach wida inspiracje sztukami walki, teatrem kukiekowym, pantomim. Nadj
uznaje plastyk za rwnie wan jak ciao tancerza.
Wykorzystuje instalacje wideo imuzyk. Mwic
ojego twrczoci, waciwszym ni teatr taca
okreleniem wydaje si wic teatr ruchu orozbudowanej wizji plastycznej. Reyser operuje przedmiotami, ktre wzalenoci od kontekstu nabieraj
rnych znacze iwspgrajc zciaami tancerzy,
tworz zmienne ukady na scenie. Stoy zamiast
szyb woknach, blaszana wanna jednoczenie
koyska itrumna, czowiek golcy si siekier, inny
zlask przytwierdzon do rki za pomoc sznurka,
puszczajcy papierowy statek wkapeluszu penym
wody, pijcy wino przez owinite opask usta. Deski,
podesty, stoy s stale wykorzystywane przez tancerzy, ktrych ciaa, za ich pomoc, tworz skomplikowane figury.
37
Patryk Kencki
K. Wierzbicka, Oteatrze
Radziwiowskim iinnych
wkorespondencji Marianny
Por. K. Wierzbicka-Michalska,
Radziwiowa zWiniowieckich
Franciszka Urszula , haso w: Polski
Sownik Biograficzny, t. XXX,
ASPIRACJE
ASPIRACJE
38
s.146-166.
Obydwie panie magnatki miay wiele dzieci, zktrych cz zapisaa si na kartach historii. Synami
Radziwiw byli: Micha Krzysztof, Janusz Tadeusz
isynny Karol Stanisaw, nazywany Panie Kochanku. By on uosobieniem sarmatyzmu, ajak chc
niektrzy, take obskurantyzmu. Wojewoda wileski, waciciel ogromnych latyfundiw ipodobno jeden znajbogatszych ludzi wEuropie. Posta
utrwalona wniezliczonych anegdotach. Zhistori
teatru wie go fakt, e wjego to wanie paacu
przy Krakowskim Przedmieciu (obecnie siedziba
Prezydenta RP) przez jaki czas dziaa Teatr Narodowy, eksmitowany przy okazji powrotu waciciela
do Warszawy. Radziwiowa miaa take kilka crek:
Ann, Ludwik, Teofil Konstancj iKatarzyn Karolin. Potomkowie Potockich to: Cecylia Urszula,
Kajetan, Roman Ignacy Franciszek, Jerzy Micha,
Jan Nepomucen Eryk ichyba najsynniejszy znich
Stanisaw Kostka, powszechnie kojarzony przynajmniej zpiknego konnego portretu namalowanego przez Jacquesa-Louisa Davida. Stanisaw Kostka
wraz ze swym bratem Ignacym zasuguj na pami
jako jedni znajbardziej interesujcych wswoim pokoleniu. Obydwaj Potoccy byli absolwentami pijarskiego Collegium Nobilium (dzi siedziba warszawskiej Akademii Teatralnej), wybitnymi mami stanu,
aktywnymi wolnomularzami (penili kolejno funkcj
wielkiego mistrza Wielkiego Wschodu Narodowegodnoci, uwieczonych urzdem podkanclerze- go Polski). Ignacy pooy zasugi jako wsptwrca
go litewskiego. Tak jeden, jak i drugi to ludzie pira
Konstytucji 3 maja. Obydwaj wspierali rozwj edui osoby o wysokiej kulturze intelektualnej.
kacji wPolsce, aStanisaw Kostka by take aktywnym mecenasem ikolekcjonerem, wsptwrc
Obydwie tumaczki Molirea wyszy za m za
rezydencji wWilanowie.
przedstawicieli magnaterii. Mem Franciszki Urszuli
zosta Micha Kazimierz Radziwi, zwany Rybeko, Wracajc jeszcze do osb obydwu matek, to poktry piastowa szereg litewskich urzdw, cznie
czyo je take ito, e nie yy zbyt dugo. Radzizwojewod wileskim ihetmanem wielkim litew- wiowa, urodzona w1705, zmara w1753. Potocka,
skim. By on take ordynatem niewieskim ioyc- urodzona zapewne na pocztku lat dwudziestych
kim, aprcz tego starost licznych krlewszczyzn.
(nie znamy dokadnej daty), zmara w1768. KsiMem Marianny zosta Eustachy Potocki, awanso- na Franciszka zostaa pochowana wniewieskim
wany na kolejne stopnie generalskie wwojsku pol- mauzoleum Radziwiw. Maonkowie Potoccy
skim, piastujcy midzy innymi godno czenika wkociele w. Andrzeja wWarszawie. Ich nagrobek
koronnego. M tumaczki by rwnie (nomen
zaprojektowa Jakub Fontana. Po II wojnie wiatoomen) starost tumackim. Warto otym przypo- wej rozebrano uszkodzon, ale nadajc si do remontu iwci czynn wityni. W1999 roku zomnie choby dlatego, e nazwa warszawskiej ulicy
Tomackie przypomina oistniejcej tu ongi jury- staa odbudowana jako koci stanowicy siedzib
duszpasterstwa rodowisk twrczych. Co stao si
dyce, zaoonej wanie przez starost Eustachego.
zprochami Potockich nie wiadomo.
Obydwie przyczyniy si do wzrostu potgi domw,
do ktrych weszy jako ony. Radziwiowa wzbogacia ma latyfundiami odziedziczonymi po mierci
ojca istryja. Potocka natomiast, zanim wysza za
m, odziedziczya ogromne woci po rodzicach
(szczeglnie za po matce), ktrzy do wczenie j osierocili. Obie potrafiy zarzdza dobrami
ziemskimi. Ich maestwa byy niezwykle udane
iszczliwe. Ociepych relacjach midzy Francysi
aMichasiem (tak czule nazywali si Radziwiowie)
mona si przekona, czytajc ich korespondencj.
Ostosunkach midzy Potockimi wiadczy choby
fakt, e Potocki, zakadajc wWarszawie jurydyk
Mariensztadt, nazwa j tak na cze swojej ony.
Azapewne ito, e zmar zaledwie kilka dni po niej.
39
MAGNATKI
iMolire
1
40
Drug prac translatorsk Potockiej byy Zdradziectwa Skapina (Les Fourberies de Scapin). Ta
jedna znajsynniejszych inajzabawniejszych sztuk
Molirea czerpie wduej mierze zkonwencji commedia dell arte. Akcja pena jest zawiych intryg,
przezabawnych sytuacji iniespodziewanych zwrotw. Gwnym sprawc tych wszystkich perypetii jest tytuowy Skapin, sprytny suga, potraficy
wykpi swego pana, dopomc paniczowi idosta-
5
J. Rudnicka, op. cit., s.293.
6
Archiwum Gwne Akt Dawnych, rkopis
Archiwum Radziwiowskiego nr VII/114.
wiu, spraw najzacniejszych dam inajznaczniejszych kawalerw na widok nie raz pokazane, zawsze
jednostajnym, najgodniejszych widzw isuchaczw zdaniem, wychwalone, teraz przez przytomnego wiadka iwiernego domu ksicego sug do
druku podane, roku, jak si wcielone Sowo sysze
iwidzie dao, 1754. Wtym foliale znale moemy wszystkie trzy przekady. Les Prcieuses ridicules tym razem zostay opatrzone tytuem Tragedia
zfrancuskiego jzyka na polski wytumaczona, aLe
Mdecin malgr-lui Komedia zfrancuskiego jzyka na polski przetumaczona.
8
J. A. Zauski, Bibliotheca poetarum
Polonorum , Warszawa 1754, s.75.
teresujcych nas przekadw, czyli Dostojni wspzalotnicy (Les Amants magnifiques), zatytuowany
przez Radziwiow Przejrzane nie mija. Jest to
wytworny ikunsztowny komediobalet, do ktrego
muzyk skomponowa Jean Baptiste Lully, aktry
wystawiono wkarnawale 1670 roku wSaint-Germain-en-Laye. Pomys na zawizanie akcji tej komedii
pochodzi mia od samego Ludwika XIV. Tytuowi
dostojni wspzalotnicy zabawiaj ksin Arystion ijej crk Eryfil. Zapewne pomysem samego
Molirea bya posta wykpionego Anaxarcha, astrologa oszusta.
Kolejne wydanie utworw dramatycznych wydrukowane zostao woficynie Gierszona Halewiego
wkwi w1754 roku. Nosi ono tytu, ktrego trudno byoby nie zacytowa: Komedie itragedie przednio dowcipnym wynalazkiem, wybornym wiersza
ksztatem, bujnoci rzeczy ipowanymi przykadami znamienite, przez Janie Owiecon ksin
zksit Winiowieckich Korybutw Radziwiow,
wojewodzin wilesk, hetmanow wielk W.X. Litt:
zoone, na wspaniaym theatrum Ksicym wNie-
Zastanawiajc si nad kryteriami doboru tumaczonych komedii, nie sposb nie zwrci uwagi na popularno Les Prcieuses ridicules. Jak si wydaje,
recepcja tej sztuki wPolsce, podobnie jak Mieszczanina szlachcicem (Le Bourgeois gentilhomme),
zwizana moe by zfaktem, e wobydwu utworach wykpione zostay postaci niszego stanu, ktre prbuj wlizgn si wszeregi szlachty. Jakkolwiek wliteraturze barokowej ruch imetamorfoza
to elementy nader powszechne, polskim autorom
idea zmian spoecznych nie bardzo przypada do
gustu. Zmiana statusu spoecznego dopuszczalna
bywaa jako element zabawy karnawaowej, co dostrzegamy wkomedii Piotra Baryki Zchopa krl. Ale
itutaj uczynienie Szotysa karnawaowym krlem
jest okazj nie tylko do zabawy, ale ido omieszenia chopa, do pokazania, i kady winien trzyma
si przypisanej mu roli. Zutworu Stanisawa Herakliusza Lubomirskiego Ermida albo Krlewna pasterska wynika, e niewskazana jest prba zmiany
statusu spoecznego take zwyszego na niszy.
Po rnych przygodach, krlewna Ermida przekonuje si, e ycie pasterki nie jest wcale tak atrakcyjne. Wymownie brzmi ostatnie sowa sztuki:
Ten szczliwy, co si swym stanem kontentuje.
Wtakim kontekcie atwo zrozumie, e zarwno
snobistyczne cigoty pana Jourdain wLe Bourgeois gentilhomme, jak ipozowanie na pana przez
pretensjonalnych sucych wLes Prcieuses ridicules odbierane byy przez nalecych do szlachty
tumaczy jako dowd, i kady winien trzyma si
swego stanu ie aspirowanie do wyszej warstwy
jest nie tylko mieszne, ale ikarygodne. Staropolscy pisarze nie do koca jednak dobrze rozumieli
myl Molirea. Jakkolwiek bowiem komediopisarz
wymiewa pustot snobw, to jednoczenie pod
prgierzem miechu stawia przedstawicieli wyszego stanu, zdawa si te ostronie krytykowa
istniejcy porzdek spoeczny.
Zainteresowanie tumaczek takimi utworami, jak Le
Mdecin malgr-lui czy Les Fourberies de Scapin
wynikao by moe zatrakcyjnoci farsy oraz zjej
zalet dydaktycznych. Zalety te dostrzegy obie panie
zpewnoci iw Les Prcieuses ridicules. Nie naley bowiem zapomina, e byy matkami przejmujcymi si wychowaniem swych dzieci. Natomiast
przetumaczenie przez Radziwiow wytwornej komedii Les Amants magnifiques wizao si zapewne
zjej wraliwoci dotyczc ycia dworskiego, jego
ceremoniau irozrywek.
ASPIRACJE
41
ASPIRACJE
Przetumaczone
iwytumaczone komedie
ASPIRACJE
9
Rkopis Biblioteki Krnickiej nr 410;
edycja w: J. Lewaski, Ze studiw nad
Molierem wteatrze staropolskim,
Pamitnik Teatralny
1956, z. 4, s.597-633.
10
Rkopis Biblioteki Ossolineum nr 5359.
11
J. Lewaski, op. cit., s.599-600.
12
. V. Niekrasziewicz-Karotkaja,
Niaswiskaja Mielpamena:
Dramaturgija Franciszki Urszuli
Radziwi , Misk 2002, s.160.
***
13
J. Krzyanowski, Talia iMelpomena
wNiewieu. Twrczo U. F.
Radziwiowej, w: Teatr Urszuli
14
Zob. B. Judkowiak, Sowo
inscenizowane: oFranciszce
Urszuli Radziwiowej poetce,
Literacki warsztat kadej z pisarek jest bardzo odmienny. Odmienny by te charakter ich twrczoci.
Rne wzwizku zni stawiay sobie cele. Twrczo Radziwiowej, jak ju podkrelaem, zwizana
bya ze scen, pisana bya po to, aby prezentowa
j odbiorcom. Potocka, jak si zdaje, pisaa dla wasnej przyjemnoci.
W przypadku dorobku Radziwiowej, tak ongi surowo ocenionego przez Juliana Krzyanowskiego13,
czas przypomnienia irehabilitacji niewtpliwie ju
nadszed. Doceniaj go ianalizuj badacze zarwno
polscy, szczeglnie Barbara Judkowiak14, jak ibiaoruscy (np. anna Niekrasziewicz-Karotkaja15). Marianna zKtskich Potocka jest autork nadal zapomnian. Kilkadziesit lat temu zwraca na ni uwag
jako tumaczk Molirea Julian Lewaski, kilkanacie lat temu Jadwiga Rudnicka. Niestety, mimo
tych gosw pani czenikowa koronna pozostaje
postaci pomijan wopracowaniach, niedocenian,
amoe po prostu zapomnian. Wyglda na to, e
Potocka nie ma wswoim pomiertnym funkcjonowaniu szczcia. Nie pamitamy oniej. Nie wiemy,
kiedy si urodzia, ani co stao si zjej prochami. Nie
znamy nawet jej portretu. Moe wic przynajmniej
powinno si stworzy jej portret pisarski?
Pozna 2007.
15
. W. Niekrasziewicz-Karotkaja, op. cit.
ASPIRACJE
Przekady Potockiej iRadziwiowej s wporwnaniu do tumaczenia Platera duo bardziej wyrafinowane. Zestawiajc je zkolei zKomedi Parysk,
trzeba przyzna, e s te bardzo wierne wobec
oryginau. Wierno ta przejawia si ukadej z autorek wzupenie inny sposb. Potocka stara si dosownie przerabia na polski tekst Molirea, stosujc
niekiedy nawet kalki jzykowe. Radziwiowa zkolei
przy zachowaniu caej wiernoci znacze wprowadza jedn zmian zasadnicz wprzeciwiestwie
do Molirea swj przekad pisze wierszem. Zaznaczmy od razu, e Radziwiowa wogle swoje utwory
dramatyczne wierszowaa, przekonana zapewne,
e nadaje im przez to bardziej wytworn form. Zaznaczmy ito, e miaa du lekko wposugiwaniu
si wierszem, dziki czemu przekad nie cierpia na
takim zabiegu.
43
42
Dziwaczki po staropolsku
Jako e obydwie magnatki przeoyy komedi
Les Prcieuses ridicules, na jej przykadzie najlepiej
mona porwna ich technik translatorsk. Wypada wyjani, e przed nimi sztuk t, wystawion po
raz pierwszy wteatrze Petit-Bourbon 18 listopada
1659 roku, przekadano na polski ju dwukrotnie.
Anonimowa przerbka utworu, noszca tytu Komedii paryskiej9, pochodzi zpierwszej dekady XVIII
stulecia irni si od oryginau. Drugi zprzekadw
to Kosztowne duraczki albo Dziwaczki wymylne.10
Tak zabawnie zatytuowane tumaczenie byo dzieem Platera, piastujcego godno wojewody inflanckiego. Bdnie przypisywano ow prac Konstantemu Platerowi, ktry wojewod nie by. Jak
udao si ustali Julianowi Lewaskiemu tumaczenia dokona Jan Ludwik Plater, zmary w1736
roku11. Utwr woryginale peen finezji iparodiowanej wykwintnoci, wprzerbce staropolskiego
wojewody zyska sarmacki koloryt. Przyzna zreszt
trzeba, e czasami nieporadno tumacza budzi
moe szczer wesoo czytelnika. Kiedy woryginale tytuowe panienki narzekaj na rzekom niewytworno zalotnikw, przejawiajc si tym, ici
zaczli konkury od zaproponowania im maestwa,
zdumiony Gorgibus pyta si crki: Et par o veux-tu
donc quils dbutant? Par le concubinage? (A od
czego chciaaby, eby zaczli? Od naonictwa?).
UPlatera odpowiedni fragment brzmi: Ac wam
ofiarowa mieli? Kurewskie zaloty? Albo e was
mie chc za metresy?.
Grzegorz Janikowski
44
ASPIRACJE
ASPIRACJE
45
SHAKESPEARE
WEDUG
PETERA
BROOKA
46
ASPIRACJE
14
16
11
Cyt. za: R. Szydowski, Szekspir Petera
Brooka , [w:] idem, Anglosaska
Melpomena , Krakw 1971, s. 23.
12
Cyt. za: P. Brook, Pusta przestrze,
op.cit., s. 8.
Warto podkreli, e przy realizacji Snu Brook zastosowa nowe techniki wicze aktorskich, m.in.
bezsowne improwizacje, onglerk, trening sztuk
walki, chisk gimnastyk. Wefekcie spektakl obwoano wAnglii objawieniem teatru fizycznego,
cho reyser jawnie siga po elementy Meyerholdowskiej biomechaniki.
ASPIRACJE
Na tra p eza c h Alan Howard (Oberon) i John Kane ( Puk ) w nie nocy letniej ,
Roya l S h a ke speare Com pany, St ra t fo rd 1 970 ; fot . ze zbio rw auto ra
13
47
ksztat sceniczny przedstawienia iprojektujc kostiumy, inspiracji szuka wmalarstwie Boscha iBreughla. Std wnieco turpistycznym spektaklu pojawia
si pamitna scena procesji kalek. Miarka odniosa wielki sukces iodbya tourne po Niemczech.
WBerlinie Brook zetkn si zBertoltem Brechtem
izainteresowa jego koncepcj teatru epickiego, co
zaowocowao dekad pniej podczas inscenizowania legendarnego Krla Leara (1962). Podrodze
przygotowa na londyskim West Endzie wPhoenix Theatre w1951 roku Opowie zimow zGielgudem wroli Leontesa ipierwszego, nieudanego,
Hamleta zPaulem Scofieldem wroli tytuowej (premiera 1955 roku). Mimo e ostatni zwymienionych
spektakli pokazano dwanacie razy wMoskiewskim
Teatrze Artystycznym, gdzie owacyjnie przyjli go
Rosjanie, sam Brook uwaa, e inscenizacja mu nie
wysza. Inscenizator zyma si na zbyt statyczn
ikonwersacyjn form, malarsko scen ibrak metafizyki. Mawia: Musi by wHamlecie! iprzyznawa, e ukaza go zbyt realistycznie, jak zwyczajnego ojca, ktry ma ochot na rozmow zsynem. Co
gorsza, wanie ten spektakl na wiele lat zaway na
karierze Brooka iustali opini, wedle ktrej reyser
by specjalist od odkrywania ireinterpretacji pomniejszych lub zapomnianych sztuk Shakespearea, anie jego arcydzie10. Podobnie odebrano jego
zagmatwan Burz, ktr przygotowa w1957 roku
wStratfordzie. Nie pomogo obsadzenie wroli Prospera samego Johna Gielguda.
ASPIRACJE
ASPIRACJE
49
48
ASPIRACJE
ZDARZA SI,
E OD POCZTKU WIDA
BYSK MOLIWOCI
MB: By Pan stremowany, gdy Wiktoria debiutowaa wroli Kawalera wUmowie czyli ajdaku
ukaranym na deskach Teatru Narodowego?
WK: Bardzo. Bardzo Zadanie, ktre miaa
do wykonania byo trudne. Nawet nie
miaem odwagi porozmawia zni na ten
temat, tylko przez Magosi Kouchowsk
przesaem jej pozdrowienia idobre myli na
premier. Ale nie wytrzymaem. Poszedem
na drug generaln. Wiktoria zaimponowaa
mi desperacj walki orol. Natomiast klimat,
ktry Wiktoria zbudowaa wprzedstawieniu
Marcina Przybylskiego Moulin Noir sprawi
mi du przyjemno. Tamten czwarty rok
by wyjtkowo dobrze piewajcy, aWiktoria
naleaa przecie do czoowych gosw.
MB: Koczy Pan PWST wKrakowie w1971 roku.
Studenci tamtych lat rni si od dzisiejszych?
WK: Chc gboko wierzy, e do szkoy teatralnej
zdaj modzi ludzie wiedzeni pasj artystyczn.
Wtedy wKrakowie byli sami pasjonaci idlatego
studentom tak wiele opowiadam otamtych
czasach. Przecie ycie si zmienio, teatr, ktry
jest najbliej ycia, te. Wydaje mi si, e ch
zostania aktorem, powd dla ktrego czowiek
wybiera ten zawd, musi by ten sam, aprzynajmniej powinien, bo dotyka rzeczy podstawowej
jego wraliwoci itsknoty. Zawsze mwi
ASPIRACJE
O Wiktorii Gorodeckiej
mwi Wiesaw Komasa,
aktor iprofesor
Akademii Teatralnej
wrozmowie
zMagd Butkiewicz
studentom, za wielk artystk prof. Zofi Jaroszewsk: Talentu nie da si nauczy. Rozumiem to tak,
e kady znas wykadowcw, umie co lepiej,
co jest mu blisze iwramach tego potrafi te
precyzyjniej zaznaczy kierunek poszukiwania
ilad warsztatu aktorskiego, ktrego dzi student,
ajutro aktor musi si uczy systematycznie iprzez
dugie lata ju samodzielnie Najdziwniejsze
wtym wszystkim jest to, e dopiero czas przynosi
odpowied na pytanie, co ci najbardziej pomogo
wczasie studiw. No tak Talentu nie nauczysz.
Moesz tylko sprowokowa co wmyleniu,
ewentualnie co przewidzie wdrugim
czowieku, pomc mu wpracy nad sob.
51
50
52
Beata Fiugajska
ASPIRACJE
ASPIRACJE
Pr ze ma r sz zOklnika do ba z yliki w. K r z y a
ASPIRACJE
Zaskoczy fina tegorocznych obchodw chopinowskiej rocznicy. Modzi inicjatorzy tego szczytnego
ize wszech miar godnego powtrek przedsiwzicia, nastrj peen nostalgicznej zadumy przeamali
radosnymi toastami nad ufundowanym zwasnych
rodkw potnym tortem wksztacie fortepianu
gratuluj modzieczej fantazji! Sama za licz na
to, e ten nadzwyczaj uroczysty sposb witowania rocznicy mierci Wielkiego Fryderyka wejdzie
na stae do kalendarza uczelnianych uroczystoci, zgodnie ztym, co proroczo przed 65 laty pisali
organizatorzy tamtych historycznych obchodw
wtekcie okolicznociowej odezwy do Warszawiakw: Dzie 17padziernika bdzie dniem hodu [Warszawy] dla niemiertelnego geniuszu jednego ztwych synw. Bdzie witem Warszawy
miasta Chopina.
Fot. Tadeusz Fidecki
ASPIRACJE
55
54
Pr z y fo r tepi ani e -to rci e duet Kr z ysz tof Tr zaskowsk i Adam Kowal sk i
( pr zewodni czcy samo r zdu studenck i ego)
Pr ze kr j X 1946
58
ASPIRACJE
Do takich naleaa wystawa historyczna Amor Polonus, czyli mio Polakw, czynna od marca do
sierpnia 2010 roku wOranerii parku Paacu-Muzeum wWilanowie. Trudno sobie wyobrazi lepsze
miejsce dla rozwinicia gwnych wtkw wystawy
zajmujcej si mioci do... ojczyzny, kobiety, rodziny, jak wanie Wilanw, gdzie y krl speniajcy wszystkie te postulaty. Zwycizca spod Wiednia,
czuy kochanek, autor wspaniaych, wskali europejskiej, listw miosnych, wreszcie troskliwy ojciec.
Jednolita, dua przestrze Oranerii pozwolia na
rozwinicie wystawy wukadzie otwartym. Niezwyka elegancja ekspozycji bya dzieem Violety
Damickiej ianety Govenlock. Cao mona byo
obj jednym spojrzeniem zaraz od wejcia. Obiekty na wystawie pochodziy ze zbiorw wilanowskich, Muzew Narodowych Krakowa, Warszawy,
Poznania iWrocawia, Fundacji XX Czartoryskich
wKrakowie, muzew wacucie, Nieborowie, Kozwce oraz Lwowskiej Galerii Obrazw.
Trzem dziaom nadalimy tytuy aciskie, umiecilimy te sporo dzie nawizujcych do kultury staroytnej, jako e okres, wjakim yli nasi bohaterowie, od bitwy pod Grunwaldem po Jzefa
Pisudskiego, by czasem, kiedy jzykiem wsplnego porozumienia wszystkich wyksztaconych
ludzi wEuropie bya acina oraz mitologia grecko-rzymska.
Symbolem wystawy uczynilimy marmurow rzeb Amora Antonia Canovy, ogowie polskiego
ksicia Henryka Lubomirskiego. By on nie tylko
pikny, ale imdry, wyksztacony, ajako dorosy
przysuy si bardzo sprawie narodowej dbajc
odobro publiczne.
Trzy czci wystawy, idealizujce postawy bohaterw, nosiy tytu: Amor Patriae, Amor Feminae
iAmor Familie. Dzia pierwszy opracowa prof.
Zdzisawa ygulski junior wybitny historyk sztuki,
znawca midzy innymi wojskowoci idawnej bro-
Rzecz prosta na wystawie nie pokazalimy obrazu polskiej anarchii. Wystawa, oczym ju wspomniaam, jest programowo idealizujca. Skupilimy
si na przykadach dowodzcych bezinteresownoci. Ze wzgldu na szesetn rocznic grunwaldzk umiecilimy tu szkic Jana Matejki do tej
sawnej bitwy. Artyci polscy wwieku XIX, gwnie
uczniowie Matejki, malowali liczne sceny zhistorii
polskiej, wydobywajc gwnie czyny bohaterskie,
dajce powody do dumy Polakom, cho pastwo
wwczas nie istniao na mapie Europy. Dla wieku
XVI wyszukalimy rzadki motyw na miar rzymskiego heroizmu, kiedy dowdca powica syna
wobronie ojczyzny, jak to uczyni Kacper Karliski, bronic twierdzy Olsztyn na Jurze Krakowsko-Czstochowskiej przed wojskami ksicia austriackiego Maksymiliana wroku 1588. Tym samym
odci wrogowi drog do stolicy wKrakowie. T
dramatyczn scen przypomina obraz Kazimierza Alchimowicza. Dla wieku XVII przedstawilimy mier hetmana Stanisawa kiewskiego
wbitwie pod Cecor, apotem jej pomszczenie
zwycistwo prawnuka JanaIII pod Wiedniem.
Okres walki oniepodlego, ktr rozpocz Tadeusz Kociuszko, kaza przypomnie innych bohaterw, ze szczeglnym uwzgldnieniem ksicia
Jzefa Poniatowskiego, biorcego udzia wtworzeniu Ksistwa Warszawskiego igeneraa Jzefa
Sowiskiego, polegego wpowstaniu listopadowym. T cz wystawy zamyka portret wwczas
jeszcze brygadiera Jzefa Pisudskiego, za spraw
ktrego Polska odzyskaa niepodlego po 123
latach niewoli.
ASPIRACJE
Dzisiaj miejsce czuoci zajmuje brutalno ibezczeszczenie pikna, jak to zjawisko okreli filozof
angielski Roger Scruton. Przypomnia on przedstawienie Mozartowskiego Uprowadzenia zSeraju z2004roku wberliskiej Komische Oper. Sztuk obezinteresownej mioci hiszpaski reyser
Calixto Bieito umieci wberliskim burdelu iwyposay wkrwawe sceny przemocy. Znalaz wielu
naladowcw. Triumf brzydoty iweryzmu obserwujemy od dawna na wielu modnych wystawach,
rwnie wPolsce. Cho nadal wielkie muzea wiatowe urzdzaj wystawy dawnej sztuki, ukazujce
ponadczasowe pikno, majce wielu amatorw.
ni. Wjego ujciu (jak dla wikszoci Polakw zdajcych matur przed 1939 rokiem, wielk spraw
bya wwczas wieo odzyskana niepodlego)
mio ojczyzny przejawiaa si wpowiceniu
dla niej tego, co najcenniejsze, wic ycia. Jednoczenie Zdzisaw ygulski junior uzna, e jedn
zcech charakterystycznych whistorii polskiej by
tak dzi bdcy wnieasce sarmatyzm. Zjawisko sarmatyzmu byo tematem bada, nie tylko
polskich historykw ihistorykw sztuki, idoczekao
si licznych publikacji. Ale Zdzisaw ygulski junior
zaproponowa now definicj tego nurtu, streszczajc si wtrzech odmianach: sarmatyzmu i heroicznego, anarchicznego inostalgicznego. Ztym,
e te trzy odmiany nie maj charakteru chronologicznego, wystpuj wrnym czasie, od XVI do
XXI wieku. Na przykad dzisiaj panuje sarmatyzm
anarchiczny, ktrego dobrym przykadem s wypowiedzi prasowe, skdind znakomitego pisarza,
Jarosawa Marii Rymkiewicza, uznajcego, e wolno jest gwnym celem politycznej dziaalnoci
Polakw, bez wzgldu na panujcy ustrj. Jego
bohaterem sta si Samuel Zborowski. Jest rzecz
oczywist, e ta anarchistyczna, egoistyczna wolno osobista, dca jedynie do realizacji wasnej
pychy, doprowadzia Polakw do upadku wkocu
XVIII wieku. Ale przez cay bieg naszych dziejw
przejawia si te sarmatyzm heroiczny, polegajcy midzy innymina najwyszych powiceniach.
59
CZYLI
MIO
POLAKW
AMOR
POLONUS
Teresa Grzybkowska
Mio rodzinn Amor familiae reprezentuj portrety szczliwej rodziny Sobieskich Marii Kazimiery,
Jana III Sobieskiego iich dzieci Jakuba, Jana, Teresy Kunegundy. Jeden zobrazw ukazuje Mari Kazimier wotoczeniu dzieci: jako rzymsk bogini
macierzystwa imioci Wenus Genetrix. Wizerunek ten ujawnia dynastyczne ambicje krla. Radosn iharmonijn rodzin tworzya crka Izabeli
Czartoryskiej, Zofia, zamna za ordynata Stanisawa Kostk Zamoyskiego. Zofia uchodzia za sko-
60
61
ASPIRACJE
ASPIRACJE
62
ASPIRACJE
Z koleji Izabela Lubomirska, rezydujca wacucie, gromadzia dziea sztuki kupowane wlicznych
idugich podrach orazwychowywaa swego adoptowanego syna Henryka. Chopiec syn zurody, kazaa wic najwybitniejszym artystom epoki utrwali jego dziecice pikno. Antoni Canova
wyrzebi posag Henryka jako Amora, podobnie
przedstawiaa go Angelica Kaufmann, aElisabeth
Vige Le Brun namalowaa chopca jako Geniusza
Sawy iMioci. Lubomirska wpaacu wacucie
urzdzia ma wityni, na wzr staroytnych, dosownie ubstwiajc Henryka. Na tak ostentacyjne
wyraanie swej mioci moga sobie pozwoli arystokratka znajdujca si poza rygorami mieszczaskiej mentalnoci. Mio bya wwczas wmodzie
iportrety piknego chopca, szczliwa przybrana
matka ofiarowywaa swoim przyjacioom. Henryk
by nie tylko pikny, ale iszczliwy. Lubomirska
Uwag przyciga portret piknej ony poety Zygmunta Krasiskiego, Elizy zdziemi, pdzla jednego
znajbardziej wwczas modnych malarzy krlowych
iarystokratek, Franza Winterhatera oraz duy portret
dzieci Jana Matejki. Przykadem mieszczaskiej sceny rodzinnej we wntrzu jest Autoportret zrodzin
Antoniego Blanka, znanego malarza inauczyciela
rysunku na Oddziale Sztuk Piknych Krlewskiego
ASPIRACJE
Fra g me n t e ks poz ycji z r ze b Antonia Canov y, pr zedstaw iaj c Henr y ka Lubomir sk iego ja ko Am o ra , wi d o c z n a j e st j e g o h a r fa ,
p o p ra we j je g o po r t ret y malowane pr zez El isabeth Vige Lebrun i A ngel ik Kauf fmann.
Doskona rodzin tworzyli Stanisaw Kostka Potocki zon Aleksandr zLubomirskich, crk Izabeli.
Jako waciciele Wilanowa powikszyli jego zbiory
owietne dziea sztuki, zbierali pamitki po Janie III
Sobieskim. Potocki by pierwszym polskim historykiem sztuki ipierwszym archeologiem, dbaym
oszkolnictwo publiczne, nalea do grona twrcw
Konstytucji 3 maja, nalea te do obozu przywdcw postpowych reform. Znaszego punktu widzenia wana jest pena mioci iczuoci dedykacja
onie ksiki O sztuce udawnych czyli Winkelman
polski (1803). Pokazalimy te portret arystokratycznej malarki Jzefiny zMniszchw Potockiej przy
sztalugach. Towarzyszy jej crka Pelagia. Obraz jest
dzieem nauczyciela Potockiej, woskiego malarza
Jana Chrzciciela Lampiego.
Fot. A. Grzybkowski
63
Wystawa Amor Polonus ukazywaa wane fakty zPolskiej historii isylwetki wybitnych Polakw,
twrcw polskiej pastwowoci ipolskiej kultury,
bya przez p roku maym muzeum historii Polski. Twrcy wystawy starali si wydoby najwartociowsze cechy patriotycznej polskiej elity wczasach, kiedy sowa te miay sw pierwotn warto
iznaczenie. Wspomniany angielski filozof Roger
Scruton pisa obezczeszczeniu pikna, my moemy mwi dzisiaj obezczeszczeniu pojcia patriotyzmu. Staralimy si przywrci waciwy wymiar
temu pojciu, oczym zawiadczaj liczne wpisy
ogldajcych wystaw.
Wystawie towarzyszy obszerny, dwutomowy katalog oraz osobno wydrukowane nuty Tria fortepianoweg, skomponowanego przez Marcina Baewicza
specjalnie zokazji wystawy, noszcego taki sam tytu jak ekspozycja. Utwr mia swoje prawykonanie
na otwarciu 23 marca 2010 roku. Katalog ukaza si
take wwersji angielskiej izawiera wpierwszym tomie eseje pomysodawcw wystawy, czyli Zdzisawa ygulskiego juniora oraz Teresy Grzybkowskiej,
oraz hasa wszystkich obiektw. Tom drugi skupia
eseje dotyczce obyczajowoci miosnej od Etruskw po wiek XVIII. Dyrektor Pawe Jaskanis ijego
zastpca Wodzimierz Malawski byli entuzjastami
wystawy. Wpracach nad katalogiem zasugi merytoryczne wniosa Dominika Walawender-Musz,
artystyczne Maciej Buszewicz.
POMIDZY FORM
A PRZESTRZENI
z cy k l u Pr zestr zenieGowa
94x 3 0 x 5 4 , g l i n a s za m o towa, p o rcelan a
ASPIRACJE
ASPIRACJE
Stanisaw Brach uprawia rzeb, ceramik artystyczn irysunek. Po tematy siga do Biblii, mitologii
oraz rnych aspektw otaczajcej rzeczywistoci.
Wczesne prace (te zpocztku lat 2000.) wskazuj na zachwycenie si artysty moliwociami, jakie
daje materia gliny: bogactwo koloru, podatno na
modelowanie, rnorodno faktur. Brach bawi si
barwami szkliwa, kocha czerwienie, ktre dodatkowo dynamizuj narracj iwydobywaj wartoci ekspresyjne kompozycji. Mimo to, barwne ifakturalne
efekty prac zadziwiaj umiarkowaniem, rytmizacj
ipewn kondensacj barwy, ktra sprawia e kolor
ma wnich cechy materialne ikonstrukcyjne (Wiea
Babel, Ikar, obie prace z2000). Wnarracji obecnej
wtych pracach kry Brach wok spraw majcych
wymiar egzystencjalny, ponadczasowy, opowieci
biblijnych, postaci mitologicznych kanonicznych dla
naszej kultury, stawiajc na nowo fundamentalne
pytania dotyczce kadego czowieka. Zczasem
twrca rezygnuje znarracji. Skupia uwag na for-
65
64
Tamara Ksiek
Dialog, 2 007
4 3x9 5x50, p o rcelan a
Dialog, 2 008
g lin a szamotowa, p o rcelan a
ASPIRACJE
66
ASPIRACJE
67
Rafa Kochaski
kurator wystawy
68
ASPIRACJE
ASPIRACJE
Wsplnym wysikiem wymylili koncepcj izrealizowali bardzo interesujcy projekt wystawowy. Jakie
pozostanie wraenie iczy wsppraca midzy naszymi szkoami bdzi si rozwija dalej? Mam nadziej,
e tak wanie bdzie. Mam te przekonanie, e podobne inicjatywy maj sens bo sprawiaj, e poznajemy si lepiej iby moe lepiej rozumiemy.
W 2007 roku Kunsthochschule Burg Giebichenstein
Halle wosobie wczesnego Rektora Profesora Urlicha Kliebera zaprosio Warszaw do podobnego
projektu. Wystawa plakatw z mistrzowskich pracownii profesorw Macieja Buszewicza, Lecha Majewskiego oraz Mieczysawa Wasilewskiego pt. Top
flor spotkaa sie zpozytywnym odzewem izapocztkowaa ywy dialog midzy naszymi szkoami.
Zdzisiejszej perspektywy patrzc, nie mam wtpliwoci, e pasja ientuzjazm jest waunkiem koniecznym wszelkich pozytywnych dziaa. Owszystkim
te potrafi zdecydowa przypadek. Pamitam moment, wktrym Rektor Klieber zwiedzajc Wydzia
Grafiki iogldajc wystaw bez wahania podj
decyzj odziaaniu na rzecz zblienia do siebie naszych szk. Rektor Klieber wswej polityce strategicznej otwatroci na wiat, na Azj iAmeryk postanowi jednak nie pomija Polski iw szczeglnoci
Warszawy. Bya to odwana decyzja, za ktr jak si
wydaje sta entuzjazm wobec polskiej szkoy plakatu ipasji tworzenia wogle.
Powszechnie uznaje si, e sztuka atake szkolnictwo artystyczne uczestnicz dzi wspektaklu konsumenckim, wktrym jednym zargumentw jest
umiejtno akceptacji iadaptacji. Historia idugoletnie tradycje uczelni wyszych czynia ten proces
bardziej skomplikowanym. Tym bardziej na znaczeniu zyskuje refleksja otosamoci narodowej
ikulturowej oraz wobec powyszego, kada prba
zblienia iwzajemnego zrozumienia.
69
TO BE ANNOUNCED
WYSTAWA
WYSTAWA
STEFAN GIEROWSKI
LATA 60.
Agnieszka Szewczyk
Kurator wystawy
Fot. Szymon Tomsia
ASPIRACJE
ASPIRACJE
Wystawa Stefan Gierowski. Lata 60. prezentuje kilka prac artysty zprzeomu lat 50. i60.
Ten okres by swoistym punktem wzowym
wtwrczoci Stefana Gierowskiego, mia take
wielkie znaczenie dla jego dziaalnoci wyciu artystycznym. Wmalarstwie tego czasu Gierowski
stopniowo zacz wyzbywa si aury kameralnoci iintymnoci, stosowania kaligraficznych znakw,
tak charakterystycznych dla obrazw drugiej poowy lat 50., arozpocz trwajc do dzi prac nad
kluczowymi dla malarstwa problemami przestrzeni,
energii, ruchu, wiata. Stopniowo zacz zawa
gam kolorystyczn, ktrej towarzyszyy bogate
efekty fakturalne, oraz monumentalizowa obraz,
osigajc doskona tosamo skali irozmiarw
ptna. Prezentowane na wystawie prace pozwalaj wsyntetyczny sposb przeledzi t ewolucj
artystyczn Gierowskiego, ktra od momentu jego
udziau wII Wystawie Sztuki Nowoczesnej (Warszawa 1957) bya ywo dyskutowana przez najwybitniejszych krytykw tego czasu: Aleksandra Wojciechowskiego, Mieczysawa Porbskiego, Jerzego
Olkiewicza, Jerzego Stajud.
Drugim, niezwykle wanym kontekstem wystawy,
zuwagi na miejsce, wktrym si odbywa Salon
Akademii ASP jest przywoanie momentu, wktrym Stefan Gierowski zosta pedagogiem Wydziau
Malarstwa ASP. Przeom lat 50. i60. mia kluczowe znaczenie dla rodowiskowej dziaalnoci Gierowskiego, by wspomnie tylko jego aktywno
wGalerii Krzywe Koo, azwaszcza wan wystaw
Konfrontacje 1960, malarstwo, rzeba (lipiec 1960).
Artysta by jednym zjej komisarzy ijednoczenie
uczestnikw. To wanie po sukcesie pokazu, ktry sta si wan manifestacj sztuki abstrakcyj-
71
70
KALENDARIUM
72
14 wrzenia 30 listopada
22 26 wrzenia
ci warszawskiej ASP:
Chemiskiej.
5 wrzenia
4 padziernika
prof. W.Czopiski).
25 wrzenia
6 24 wrzenia
Robotnicy 80.
15 wrzenia
16 wrzenia
11 padziernika
skiej Akademii.
Hanny Jelonek.
Wojtyszko.
13 wrzenia
Kwartalnik Aspiracje
nagrodzony
czesna wWarszawie.
16 19 wrzenia
16 wrzenia
16 padziernika
26 wrzenia
4 25 padziernika
Malarstwo.
Marcin Wadyka.
lerii Sztuki.
Olga Sawicka.
6 30 wrzenia
Szko we wzornictwie XX w.
16 wrzenia 20 listopada
25 sierpnia 5 wrzenia
30 wrzenia
13 18 wrzenia
20 21 wrzenia
2 15 wrzenia
13 18 wrzenia
20 24 wrzenia
Narodowego.
Francji i na Kubie.
wPiastowie.
Sawo.
Przyjto 6 osb.
ASPIRACJE
WRZESIE
2010
PADZIERNIK
2010
11 19 wrzenia
73
ASPIRACJE
4 wrzenia
3 padziernika
5 padziernika
10 padziernika
23 24 padziernika
15 padziernika
8 listopada
20 padziernika
26 27 padziernika
scha.
saw Czopiski).
wRadomiu.
niaych ludzi.
11 padziernika
20 padziernika
27 padziernika
16 padziernik
30 listopada
74
pina / P. Viardot.
11 20 padziernika
25 padziernika
24 padziernika
D.Szostakowicza.
Agnieszka Baranowska).
21 padziernika
8 22 padziernika
25 padziernika
warszawskiej ASP.
17 padziernika
29 padziernika
S.Moniuszki, G.Rossiniego.
byy si 8 padziernika.
25 padziernika
rytatywne.
21 padziernika
wojnie wiatowej.
muzyka: Moondog.
B. Bartka.
Rektor prof. Ksawery Piwocki. Wykad inauguracyjny pt. Pisarze-malarze. Sowa iobrazy wygosi prof. Wodzimierz Bolecki.
8 29 padziernika
18 padziernika
Mierzejewskiej-Mikoszy, zatytuowan
doktorskie ihabilitacyjne.
Oducha do ucha.
8 padziernika
13 padziernika
25 padziernika
29 padziernika
27 listopada
9 10 padziernika
21 padziernika
29 listopada
Dyrzyski.
iRafa Sawo.
Sztuki wWarszawie.
8 11 padziernika
14 padziernika
22 padziernika
25 padziernika
4 listopada
Finansowego.
stawa wWarszawie.
wersytu Humanistyczno-Przyrodniczego
Antoniewicz.
ASPIRACJE
8 padziernika
75
ASPIRACJE
8 21 padziernika
6 padziernika
LISTOPAD
2010
11 14 listopada
Podczas Festival of International Student
Theatre wBelgradzie Grand Prix iNagrod
Publicznoci otrzyma spektakl Laboratorium podry wreyserii studentki Wydziau Reyserii Akademii Teatralnej wWarszawie Kamili Michalak.
3 7 listopada
11 15 listopada
ASPIRACJE
76
Fundacja Ro
zwoju Sztuk
i
Zielona Ma
rchewka
zaprasza stu
dentw
i absolwent
w kierunkw
artystycznyc
h do udziau
w konkursie
malarskim
pt. Wntrz
e.
4 6 listopada
11 30 listopada
Musikhochschulen AEC).
7 listopada
14 listopada
W Uniwersytecie Muzycznym odby si
koncert laureatw konkursw na instru-
7 8 listopada
A. Tansmana.
I nagroda - 10 tys. z
II nagroda - 5 tys. z
III nagroda - 3 tys. z
zielona
marchewka
fundacja
rozwoju
sztuki
15 listopada
M. Ravela, S.Prokofiewa.
i Eugenia Krasiska-Kencka
Prot Jarnuszkiewicz
Photography as an Outer Form of Memory,
Subjective Record and Unique Phenomenon
The essay gives an account of philosophy of photography as a form of memory. The author an art photographer after he had realised the potential of the world
of memory in his adolescence, became interested in it
as a phenomenon. His relation with it was becoming
more and more emotional, and the need to preserve
moments, to store them, was even physical; yet at the
same time he sought the way to explain them, to detach them from his own self. The choice fell on photography the most extraordinary medium available,
one that has power to embody memories.
Micha Chojecki
Desire for a Great Aphasia
The history of humanity is familiar with cases in which
what we nowadays call art was simply dying away and
disappearing. In the past, art was ceasing to exist more
than once. What would our artistic creation be like
if it had to be born today from the scratch, from the
very beginning? Maybe it would be worthwhile to say:
I call. It might be worthwhile to cause a great artistic aphasia. It might be worthwhile to kill art for some
time, to give it opportunity to be reborn in a purified
form, more frank, authentic, creative suggests the
author of the essay, in which he examines an alternative to the so-called death of art.
SUMMARIES
78
Leszek Lorent
Iannis Xenakis Architect of Sounds
The article presents the life and works of the prominent
Greek composer, also trained as architect-engineer.
Stochastic methods which are the basis for organizing
the sound matter in Xenakiss works, associated with
theories of games, groups, probability, sets, or Fibonacci sequence, became for the composer the means
of musical expression, which despite its exact scientific
assumptions is not dehumanised the composer often referred to a number of epistemological and ontological positions which consider dependence of being
upon reason. The author describes two grand works
by Xenakis: Oresteia and Psappha, based on Aeschylus
tragedies and Sapphos poetry, respectively.
J. Katarzyna Dadak-Kozicka
Towards an Integrated Education through Art
Particular role of music and art in integrated processes of upbringing and education is one of todays most
important challenges. It refers to organic relationships,
especially between musicing and the science of music
(integral approach towards solfge, analysis and history of music), and between music and history, literature,
but also art, mathematics, culture and harmonious development of a human being in general. In discussion
on these matters it is worthwhile to refer to educational ideas of Karol Szymanowski and Zoltn Kodly
which share many analogies: comprehensive approach
towards music and its role in the life of a nation and
every person, and especially a child. Noteworthy are
both convergence of creative paths of both composers, and their music education concepts and initiatives. Guidance included in Szymanowskis and Kodlys
writings, their compositions and attempts to reform
the system of musical education were helpful in establishing an integrated programme of Polish-Hungarian
Kodly Seminars, organised by employees of Warsaw
University of Music and Katowice Academy of Music.
This programme should be subject to further work and
implementation.
Katarzyna Nocu
Anthropological Theatre of Josef Nadj:
Literary Universe As a Source of Questions
Regarding Human Being in the World
Drawing on literature, Josef Nadj in his dance-theatre
explores relationships between body and word. He is
familiar with Kafka, Borges, Beckett, Schulz, Roussel,
Michaux, Csth. In his stage productions he refers not
only to their works, but also to biographies. He does
not simply translate particular works into the idiom of
theatre, but from them he draws inspiration regarding
subjects, motifs, themes. These include imagination,
journey, bizarre and grotesque phenomena, madness,
illness, dream. They have shaped the vision of a human
in this theatre. Detached from words, they are transferred into a visual language, a vivid idiom of gesture.
The director creates anthropological theatre, in which
human tragic in his own weakness seeks to express
the mystery of his own self. Body language is a substitute for speech. And the body is a moving image which
is subject to continuous transformations; a sensitive
surface into which more can be inscribed than into
canvas or paper. The literature is used by the director
to maintain the level of reflection and theatre tries to
grasp the mystery of the human.
Patryk Kencki
Molire and the Noble Ladies
In the eighteenth century Polish writers were gladly
translating Molires plays. Particularly interesting was
the comedy Les Prcieuses ridicules, translated by
Franciszka Urszula Radziwiowa and Marianna Potocka, among others. These two noble ladies were also
translating into Polish other Molire plays (Radziwiowa Le Mdecin malgr-lui and Les Amants magnifiques, Potocka Les fourberies de Scapin). The article
attempts to look at both writers, find the causes of their
interest in the works of Molire, and finally, to remember Marianna Potocka, a forgotten author.
Magda Butkiewiczs interviews:
I never thought of acting, says Wiktoria
Gorodetskaya actress at the National Theatre.
Wiktoria Gorodetskaya: Aleksander Zelwerowicz Academy for the Dramatic Arts, Faculty of Acting graduate
(2009). Halina and Jan Machulskis Acting School graduate (2005). Actress at the National Theatre in Warsaw since 2009. You can see her in La Fausse Suivante,
or Le Fourbe Puni as the Knight, in Marat/Sade as Rossignol, and in Balladyna as Balladyna.
Sometimes the flash of capabilities is visible
from the very start, says Wiesaw Komasa,
actor and Professor of the Theatre Academy,
talks about Wiktoria Gorodetskaya.
Professor Wiesaw Komasa: Ludwik Solski State Drama School graduate (1971). Since 1988 State Drama
School in Warsaw (currently: Aleksander Zelwerowicz
Academy for the Dramatic Arts) teacher. He made his
theatre debut on 9 October 1971 as Albin in Aleksander
Fredros Maidens Vows directed by Maciej Prus. You
can see Wiesaw Komasa in Studio Theatre production
The Goral History of Philosophy and Modern Theatre
production In Spite of All, among others.
Beata Fiugajska
With Chopins Heart On the Path to the
Future of the University and Polish Music
On 17 October 2010 the Fryderyk Chopin University of Music organised several events associated with
celebration of two 65th anniversaries: the return of an
urn containing Frederic Chopins heart to the Church
of the Holy Cross in Warsaw from wartime exile and
the resumption of the activity of the State Conservatory in Warsaw after World War II. On this occasion the
following events were organised: a ceremonial march
of the representatives of students and University authorities to the Church of the Holy Cross, a High Mass
celebrated by the Rev. Prof. Kazimierz Szymonik, a
screening of a film entitled Chopins Heart directed by
Piotr Szalsza in the Karol Szymanowski Auditorium at
the University and a Chopin recital by Krzysztof Trzaskowski at the University Concert Hall.
Grzegorz Janikowski
Shakespeare According to Peter Brook. Part 1:
To Wake Up the British
The output of Peter Brook includes 19 Shakespeare
stage productions, film adaptation of King Lear (1969,
starring Paul Scofield), three television films (American
King Lear with Orson Welles from 1953, French Measure for Measure from 1978, and The Tragedy of Hamlet
recorded in 2002 in Bouffes du Nord theatre in Paris).
This outline deals with the British period of Brooks
productions, when he staged 12 Shakespeare plays. Elizabethan theatre has always been a point of reference
in Brooks theatre explorations both as a model of
the stage space (it brought out the idea of empty space) and model of function of art in the society. Thanks
to the Elizabethan canon, and particularly to Shakespeares plays, he became the most famous theatre creator of the second half of the twentieth century.
Teresa Grzybkowska
Amor Polonus or Love of the Poles
From March to August the Orangery of the Wilanw
Palace hosted an exhibition about feelings of the onetime Poles. The scenario was authored by the exhibition commissioners, Z. ygulski Jr. and T. Grzybkowska,
in collaboration with Dominika Walawender-Musz, the
head curator. The three divisions were named in Latin:
Amor Patriae, Amor Feminae, and Amor Familiae; also
the sculptures, vases and paintings alluded to antiquity
because in the period between the Battle of Grunwald
and leadership of Jzef Pisudski when the characters of the exhibitions lived Latin language and Greek
and Roman myths were a language of understanding
for all cultured Europeans. Wilanw Palace, where the
king John III Sobieski had lived, was a perfect location
for an exhibition dealing with love to homeland, woman, and family. John III expressed these three feelings
perfectly as the Vienna victor, affectionate lover, author
of exquisite love letters, and caring father.
The symbol of the exhibition, placed on the poster, was
Amor statue sculpted by Antonio Canova, with head of
Henryk Lubomirski, Polish aristocrat who in his boyhood was famous for great beauty and as a mature
man contributed with attention to public affairs.
Tamara Ksiek
Between Form and Space
A presentation of Stanisaw Brach, artist and educator,
author of 200 x Chopin installation at the Academy of
Fine Arts in Warsaw Krakowskie Przedmiecie campus,
8-22 October 2010. He practices sculpture, ceramics
and drawing. His early works (those from early 2000s)
indicate the artists enchantment with opportunities
offered by the material of clay: richness of colour,
susceptibility to modelling, variety of textures. From
around 2005 the artist started to execute new cycle
of works in which space appears as the immanent element. Strivings to visualise it are associated with exploration of a new form. This in turn requires not only the
artists knowledge of the properties of ceramic material
and its strength but the full control over the technological process. Within the form contained in the outer
contour, the processes that are reflected in the continuing volatility of intersecting spatial plans depending
on the point of observation occur, but it does not interfere with self-integration within the limits of prescribed edges. They also present the rules adopted by
the artist, and these allow you to see clearly what is in
between (space) as well as the very shapes and figures.
Exhibition:
To be announced
This is a presentation of an exhibition To be announced,
showing accomplishments of the students of book illustration and graphic arts studios at Burg Giebichenstein Kunsthochschule Halle, under charge of professors Thomas Rug and Georg Barber. In 2007, its then
Rector, Professor Urlich Klieber, on behalf of Burg
Giebichenstein Kunsthochschule Halle invited Warsaw
to a similar project. Exhibition of posters from master
studios of Professors Maciej Buszewicz, Lech Majewski
and Mieczysaw Wasilewski entitled Top Floor received
positive feedback and initiated a lively dialogue between the schools. The curator of the Warsaw exhibition was Rafa Kochaski.
Exhibition:
Stefan Gierowski. The 1960s
The exhibition presented several paintings from the
1950s/1960s, a period that was a nodal point in Stefan
Gierowskis work. In his painting of that time, he began
to work out and develope some key problems of painting: space, energy, movement and light. The second
important context of the exhibition was related with the
site where it took place the Academy of Fine Arts in
Warsaw, which provokes a recollection of the moment
when Stefan Gierowski started to teach at the Faculty
of Painting.
ASPIRACJE
Joanna Turek
Aesthetisation of Urban Space:
The Case of Warsaw
Wolfgang Welsch leading postmodern theorist uses
the notion of aesthetisation of public space to describe
processes of superficial aesthetisation (software) which
refers to aesthetic styling of objects, and forms of deep
aesthetisation (hardware) which is not only a way of
depiction but rather the very mechanism of creation,
in which also an aesthetic factor moves forward. In this
article the author uses analytical tools of the philosopher to describe the current situation of shaping public/urban space of Warsaw. Particular attention is given
not to physical, aesthetical dimension of presented
projects, but rather their broader social, cultural and
historical context.
79
ASPIRACJE
Ksawery Piwocki
I Wish You a Better Year
Speech by the Rector of the Academy of Fine Arts in
Warsaw, delivered at the inauguration of the academic
year 2010/2011
STRACONE
ZACHODY
MIOCI
ASPIRACJE
80
Spektakl dyplomowy
IV roku Wydziau Aktorskiego
Akademii Teatralnej
im.A.Zelwerowicza
wWarszawie
Reyseria:
Boena Suchocka
Wsppraca reyserska:
Marcin Hycnar
Scenografia i kostiumy:
Marta Zajc i Pawe Cukier
(studenci IV Roku ASP)
Asystenci reysera:
Maria Herbich, Olga Omeljaniec
Muzyka: Moondog
Ruch sceniczny:
Magorzata Jwiak
Praca nad sowem:
Katarzyna Skaranka
Konsultacje muzyczne:
Andrzej Perkman
Obsada:
Ferdynand - Mateusz Rusin
Biron - Micha Mikoajczak
Longueville - Kamil Przysta
Dumaine - Igor Oboza
Boyet - Kamil Dominiak
Armado - Jan Staszczyk
Bania - Mateusz Banasiuk
ma - Marta Kurzak
Ksiniczka - Joanna Halinowska
Rozalina - Agata Gral
Maria - Martyna Kowalik
Katarzyna - Diana Zamojska
akinetta - Marta Sroka
Marcade - Fabian Kocicki (III rok WA)
Leniczy - Krzysztof Szczepaniak (II rok WA)
William Shakespeare
tumaczenie:
Stanisaw Baraaczak
premiera:
Teatr Collegium Nobilium
25 X 2010 godz. 19