ZMIANY

W PROCEDURZE KARNEJ

2014

Szkoa Policji w Pile

ZMIANY
W PROCEDURZE KARNEJ

listopad 2014

Skad, redakcja jzykowa, projekt okadki:

Waldemar Hauja
Druk:
Lilla Bukaha

Wydawnictwo Szkoy Policji w Pile

Wydanie I
Druk: Pracownia poligraficzna SP w Pile
Pia 2014

Spis treci
Wstp ............................................................................................................................. 7
Jerzy Powiecki
I.

Przyczyny, idea i oglna charakterystyka zmian w k.p.k. ........................................ 9

Roman Wojtuszek

II.

Zmiany w przepisach regulujcych zasady procesowe ........................................... 15

Anna Rudnicka, Krzysztof Sawicki

III.

Postpowanie dowodowe ............................................................................................ 29

Jolanta Curyo, Aneta Wrblewska

IV.

Prawa i obowizki stron w postpowaniu przygotowawczym ............................... 41

Hanna Bigielmajer, Aneta Wrblewska, Krzysztof Wrblewski

V.

Zmiany w formach postpowania przygotowawczego ............................................ 83

Roman Wojtuszek

VI.

Zmiany w przepisach o rodkach przymusu procesowego ..................................... 91

Marzena Brzozowska, Dawid Zakowicz

VII.

Mediacja oraz tryby konsensualne w postpowaniu karnym .............................. 107

Agnieszka Choromaska, Krzysztof Jwicki, Monika Porwisz

VIII. Czynnoci zwizane z zakoczeniem postpowania przygotowawczego ............. 115

Magorzata Hauchszulz, Zbigniew Maecki
Bibliografia................................................................................................................ 143
Zaczniki .................................................................................................................. 145

WSTP
Podpisana w dniu 17 padziernika 2013 r. przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
ustawa o zmianie ustawy Kodeks postpowania karnego oraz niektrych innych ustaw
z 27 wrzenia 2013 r. jest efektem prac Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego podjtych
w 2012 roku. Nowelizacja w swojej istocie modyfikuje dotychczasowy model polskiego procesu karnego. Ma ona wpyw na dziaalno i prac wszystkich podmiotw uczestniczcych
w procesie karnym, w tym rwnie na prac Policji. Z uwagi na obszerno zmian ustawa
obowizywa bdzie w zasadniczej czci od 1 lipca 2015 roku. Zmiany wprowadzone ustaw, ich istota i zakres, wywieraj znaczny wpyw na prowadzenie postpowa przygotowawczych przez Policj oraz realizacj czynnoci w toku postpowania karnego. W zwizku
z powyszym, jednym z podstawowych zada realizowanych do pierwszej poowy 2015 roku
jest przygotowanie tej suby do wdroenia nowelizacji. Majc na uwadze zakres czynnoci
koniecznych do przedsiwzicia przez Policj, w ramach przygotowa Komendant Gwny
Policji podj decyzj o utworzeniu zespou skupiajcego przedstawicieli Komendy Gwnej
Policji i Szkoy Policji w Pile, odpowiedzialnych i zaangaowanych w proces monitorowania
i wdraania zmian. Na mocy decyzji nr 170 z dnia 30 kwietnia 2014 roku powoany zosta
zesp ds. monitorowania i wdraania w Policji zmian w procedurze karnej. Praca zespou
skoncentrowana zostaa wok dziaa zmierzajcych w kierunku identyfikacji problemw
mogcych si pojawi w praktyce po stronie Policji w zwizku z wejciem w ycie przepisw
tej ustawy, proponowania i wdraania niezbdnych rozwiza w tym zakresie oraz przedsiwzi szkoleniowych Policji.
Jedn z inicjatyw z zakresu doskonalenia zawodowego jest opracowanie materiaw
pomocniczych dla czonkw grupy, tzw. liderw, na potrzeby organizowanych w poszczeglnych garnizonach i biurach warsztatw szkoleniowych. Publikacja jest spjna, w zakresie
zawartoci merytorycznej, z programem dwudniowych warsztatw, opracowanym do realizacji przedsiwzi szkoleniowych.
Publikacja stanowi zbir opracowa dotyczcych: idei i oglnych zaoe nowelizacji,
zmian w zakresie zasad procesowych, postpowania dowodowego, praw i obowizkw stron
w postpowaniu przygotowawczym, form postpowania przygotowawczego, rodkw przymusu procesowego, mediacji oraz trybw konsensualnych, a take czynnoci zwizanych
z zakoczeniem postpowania przygotowawczego. Opracowana zostaa z uwzgldnieniem
zmian w procedurze karnej, ktre weszy w ycie z dniem 09.11.2013 r., 27.01.2014 r. oraz
02.06.2014, oczekujcych na wejcie w ycie z dniem 1 lipca 2015 r., a take zmian zawartych w drukach sejmowych nr 2393 oraz nr 2540.
Przebieg postpowania przygotowawczego zosta zilustrowany diagramami, odrbnie
w zakresie prowadzenia postpowania przygotowawczego w formie ledztwa oraz w zakresie
prowadzenia postpowania przygotowawczego w formie dochodzenia. Zabieg taki ma na celu
przyblienie przebiegu postpowania, z uwzgldnieniem wariantw jego zakoczenia na rnych etapach.
Biorc pod uwag brak moliwoci okrelenia stanu prawnego w dniu 1 lipca 2015 r.,
z uwagi na procedowane zmiany, opracowanie bdzie wymagao aktualizacji.

Jerzy Powiecki

Rozdzia I

PRZYCZYNY, IDEA
I OGLNA CHARAKTERYSTYKA ZMIAN W K.P.K.1
Roman Wojtuszek

W pimiennictwie karnoprocesowym od wielu lat wskazywano na liczne wady

w obowizujcym w Polsce modelu postpowania przygotowawczego i sdowego2. Dostrzegaa je take praktyka. Wrd nich, zarwno przedstawiciele doktryny, jak i praktyki wymieniali:
niewydolno istniejcego modelu postpowania przygotowawczego powodujc przeduanie caego postpowania karnego, a przez to uniemoliwiajc zakoczenie sprawy
w rozsdnym terminie i naruszanie art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw czowieka
i podstawowych wolnoci,
prymat postpowania przygotowawczego wobec rozprawy gwnej, poniewa wszystkie
czynnoci w postpowaniu przygotowawczym s protokoowane i mog by nastpnie i z reguy s - odtwarzane w sdzie oraz mog stanowi podstaw faktyczn orzeczenia,
wykonywanie zdecydowanej wikszoci czynnoci dowodowych w postpowaniu przygotowawczym i utrwalanie ich w protokoach, ujawnianych nastpnie na rozprawie
i ksztatujcych dowodow podstaw orzekania3,
uzalenienie rozstrzygni sdowych od wynikw postpowania przygotowawczego
i w konsekwencji wzrost znaczenia dowodw uzyskanych na tym etapie, jako przesdzajcych o odpowiedzialnoci oskaronego,
ponawianie przez sd wszystkich czynnoci dowodowych postpowania przygotowawczego, co wpywa na dugo caego postpowania, gdy uksztatowanie postpowania sdowego wymaga ponownego przeprowadzenia dowodw, ktre zostay ju przeprowadzone w poprzedzajcym je stadium procesu,
brak w peni kontradyktoryjnej rozprawy gwnej, skoro przewodniczcy musi dy do
wyjanienia wszystkich okolicznoci sprawy, przejmujc w ten sposb funkcje oskarycielskie,

Artyku opracowany zosta na podstawie uzasadnienia do rzdowego projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks postpowania karnego, ustawy Kodeks karny i niektrych innych ustaw (druk sejmowy nr 870) oraz
opinii do ustawy o zmianie ustawy Kodeks postpowania karnego oraz niektrych innych ustaw (druk senacki
nr 430.
2
Patrz referat pt. Model postpowania przygotowawczego i sdowego zaprezentowany przez J. Skorupk
w dniu 30 marca 2010 podczas zorganizowanej przez Komisj Kodyfikacyjn Prawa Karnego konferencji powiconej podanym kierunkom zmian w dziedzinie prawa karnego procesowego, w zakresie modelu postpowania przygotowawczego i sdowego.
3
Dla jakoci wymiaru sprawiedliwoci istotne znaczenie ma, czy sdy opieraj swoje orzeczenia na dowodach
pierwotnych przeprowadzanych bezporednio przed sdem, czy na dowodach przeprowadzonych w postpowaniu przygotowawczym.

odstpowanie na rozprawie gwnej od bezporedniego przeprowadzania dowodw i szerokie ujawnianie oraz wprowadzanie jako dowodw protokow policyjnych, zrwnanych w ich znaczeniu dowodowym z protokoami prokuratorskimi i sdowymi,
moliwo ujawniania i wprowadzania do postpowania karnego, jako dowodw informacji uzyskanych w toku czynnoci operacyjnych.

Eliminacji wskazanych wyej problemw, a przynajmniej ich czci, ma suy, m.in.

wchodzca w ycie w dniu 1 lipca 2015 r. w ycie ostatnia, zasadnicza cz ustawy z dnia 27
wrzenia 2013 roku o zmianie ustawy Kodeks postpowania karnego oraz niektrych innych
ustaw4 (Dz. z 2013 r. poz. 1247)5.
Naley jednak pamita, e osignicie celw postpowania karnego jest moliwe
wwczas, gdy proces, na wszystkich swoich etapach, toczy si sprawnie, terminowo, rytmicznie i bez nieuzasadnionych zahamowa. Jednak jego skuteczno w duym stopniu zaley od naleytego wypeniania obowizkw przez wszystkich uczestnikw postpowania karnego, a take, co jest oczywiste, przez organy procesowe.
Ustawa jest rezultatem prac Sejmu RP nad trzema projektami ustaw, tj.:
1) rzdowym projektem ustawy o zmianie ustawy Kodeks postpowania karnego, ustawy
Kodeks karny i niektrych innych ustaw (druk nr 870, wpyn do Sejmu RP w dniu
8 listopada 2012 r.),
2) poselskim projektem ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny (druk sejmowy nr 378,
wpyn do Sejmu RP w dniu 23 marca 2012 r.),
3) poselskim projektem ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postpowania karnego oraz
ustawy - Prawo o ustroju sdw powszechnych (druk sejmowy 945, wpyn do Sejmu
RP w dniu 12 lipca 2012 r.)6.
Swj pocztek miaa ona w powoanej z kocem 2009 r. Komisji Kodyfikacyjnej
Prawa Karnego, dziaajcej przy Ministrze Sprawiedliwoci, ktra przyja za swoje priorytetowe zadanie przygotowanie gruntownej nowelizacji przepisw postpowania karnego7. Komisja uznaa, e niezbdne jest radykalne przyspieszenie i usprawnienie postpowania karnego, przy czym powinno si to odby bez naraenia gwarancji procesowych jego uczestnikw.
W pracach Komisja skoncentrowaa si na nastpujcych zagadnieniach, pozostajcych ze
sob we wzajemnej korelacji:
modelu postpowania sdowego w powizaniu z modelem postpowania przygotowawczego,
modelu postpowania odwoawczego,
stosowaniu rodkw zapobiegawczych w toku procesu karnego.
4

Niniejsz ustaw zmienia si m. in.: ustaw z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykrocze, ustaw z dnia
6 czerwca 1997 r.
Kodeks karny, ustaw z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy, ustaw z dnia 10 wrzenia 1999
r. Kodeks karny skarbowy i ustaw z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postpowania w sprawach o wykroczenia.
5
Nadmieni naley, e aktualnie w Sejmie RP trwaj prace nad kolejnymi zmianami w procedurze karnej,
w tym tymi, ktre wprowadza wskazana wyej ustawa (druk sejmowy nr 2393).
6
Projekt poselski zmierza do wprowadzenia moliwoci oportunistycznego umorzenia postpowania w oparciu
o przesank interesu publicznego, wprowadzenia instytucji sdziego do spraw postpowania przygotowawczego, zmian w zakresie dostpu oskaronego do akt postpowania przygotowawczego a take przemodelowania
postpowania przygotowawczego w kierunku systemu charakteryzujcego si skargowoci i wprowadzenia
zmian w instytucji tymczasowego aresztowania.
7
Peny tekst dokumentu Komisji z dnia 8 grudnia 2009 roku pt.: Priorytety Komisji w dziedzinie prawa
karnego procesowego dostpny pod adresem: http://bip.ms.gov.pl/pl/dzialalnosc/komisje-kodyfikacyjne
/komisja-kodyfikacyjna-prawa-karnego/komisja-kodyfikacyjna-prawa-karnego-2009-2013/konferencje/rok2010/download,72,5.html

10

Nadmieni naley, e Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego, majc wiadomo gbokoci koniecznych zmian, przeprowadzia szerokie konsultacje rodowiskowe, zarwno
wrd teoretykw, jak i wrd praktykw wymiaru sprawiedliwoci. Pod auspicjami Komisji
Kodyfikacyjnej, w Ministerstwie Sprawiedliwoci zorganizowano w 2010 r. trzy konferencje
robocze, powicone kolejno: modelowi postpowania przygotowawczego i jurysdykcyjnego,
stosowaniu rodkw przymusu w procesie karnym oraz modelowi kontroli instancyjnej i pozainstancyjnej. W zakresie kadego z tematw przygotowano wstpnie dokumenty robocze,
zawierajce swoiste ankiety sygnalizujce potrzeb rozstrzygnicia ujawniajcych si problemw legislacyjnych. Ankiety byy podstaw ekspertyz, przygotowywanych na zlecenie
Komisji przez ekspertw zewntrznych, bdcych pniej podstaw dyskusji konferencyjnych. Analiza wynikw tych dyskusji, a take opinii zgoszonych Komisji Kodyfikacyjnej
w zwizku z opublikowaniem na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwoci zaoe
planowanych reform oraz wspomnianych ekspertyz, bya podstaw sformuowania wstpnych
propozycji legislacyjnych, ktre nastpnie, po dyskusjach w gronie Komisji Kodyfikacyjnej,
pozwoliy na sformuowanie wstpnego projektu nowelizacji kodeksu postpowania karnego
i niektrych innych ustaw, ktry opublikowany zosta w lutym 2011 r. Rozpoczo to faz
konsultacji rodowiskowych, w ramach ktrych zgoszono kilkaset stanowisk i opinii, ktre
nastpnie poddane byy analizie przez Komisj Kodyfikacyjn. Finalnym produktem tych
prac by wspomniany wczeniej rzdowy projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks postpowania karnego, ustawy Kodeks karny i niektrych innych ustaw (druk nr 870).
W dniu 30 marca 2010 r. odbya si zorganizowana przez Komisj Kodyfikacyjn
Prawa Karnego konferencja powicona podanym kierunkom zmian w dziedzinie prawa
karnego procesowego, w zakresie modelu postpowania przygotowawczego i sdowego.
Podczas konferencji zaprezentowane zostay referaty8 opracowane przez:
prof. dr. hab. Cezarego Kulesz pt.: Przemodelowanie postpowania karnego,
prof. nadzw. dr. hab. Jerzego Skorupk pt.: Model postpowania przygotowawczego
i sdowego,
SSN dr. Dariusza wieckiego pt.: Model postpowania przygotowawczego i sdowego,
prof. dr. hab. Andrzeja Siemaszk pt.: Sprawno postpowa karnych w wietle danych
statystycznych,
w ktrych ich autorzy przedstawili propozycje zmian modelowych, wykorzystanych w pracach Komisji Kodyfikacyjnej.
Oczywistym jest, e zagadnienie modelu postpowania przygotowawczego nie mogo
by analizowane w oderwaniu od kwestii modelu postpowania jurysdykcyjnego, gdy jeden
model determinuje drugi. W kontekcie powyszego, rozwaano:
a) albo pen kontradyktoryjno postpowania sdowego z jednoczesnym zminimalizowaniem przygotowawczej fazy procesu,
b) albo uczynienie z postpowania sdowego w wikszym jeszcze stopniu ni obecnie etapu, na ktrym nastpuje jedynie bardziej lub mniej kontradyktoryjna weryfikacja materiau dowodowego przedstawionego przez oskaryciela.
Nie budzia wtpliwoci Komisji teza, e dotychczasowy model, prbujcy czy
obydwie wskazane tendencje, wyczerpa swoje moliwoci i prowadzi do nieuzasadnionego
przeduania postpowania oraz do wzajemnego obciania si przez sdziw i prokuratorw
odpowiedzialnoci za wynik procesu. Kada w powyszych opcji rodzia szereg kluczowych pyta, i tak np.:
8

Pene teksty referatw dostpne s na stronie: http://bip.ms.gov.pl/pl/dzialalnosc/komisje-kodyfikacyjne

/komisja-kodyfikacyjna-prawa-karnego/komisja-kodyfikacyjna-prawa-karnego-2009-2013/konferencje/rok2010/

11

w wypadku wyboru opcji a)

1. Czy moliwe jest uksztatowanie postpowania, w ktrym dowody stanowice podstaw
ustale faktycznych przeprowadzane bd wycznie przed sdem, a jednie w wypadkach
niecierpicych zwoki (ryzyko utraty dowodu) w postpowaniu przygotowawczym?
2. Czy w wypadku wyprowadzenia postpowania dowodowego w zasadniczej jego czci
poza postpowanie przygotowawcze, konieczne jest wprowadzenie sdziego ledczego,
ktry zajmowaby si gwnie stosowaniem rodkw przymusu przed wniesieniem aktu
oskarenia przed sdem, ale take podejmowaby decyzje o dokonaniu czynnoci dowodowych niecierpicych zwoki (podsuchy, przeszukania, ryzyko utraty dowodu itd.)?
3. Czy moliwe jest zrezygnowanie ze zwrotu sprawy do postpowania przygotowawczego?
4. Czy moliwe jest zrezygnowanie z inicjatywy dowodowej sdu (dowodzenia z urzdu)?
5. Czy moliwa jest wrcz rezygnacja z wyodrbnienia postpowania przygotowawczego
jako samodzielnej fazy procesu i zrwnanie go z czynnociami o charakterze operacyjnym?
w wypadku wyboru opcji b):
1. Czy konieczne i moliwe jest wprowadzenie sdziego ledczego i powierzenie mu przeprowadzania w postpowaniu przygotowawczym dowodw, ktre nastpnie nie musiayby by powtarzane przed sdem?
2. Czy moliwe i konieczne jest rozszerzenie moliwoci zwrotu sprawy do postpowania
przygotowawczego (powrt zwrotu z rozprawy i z postpowania odwoawczego)?
3. W jaki sposb uksztatowa system ujawniania na rozprawie dowodw przeprowadzonych w postpowaniu przygotowawczym?
Odpowiedzi na te, a take inne pytania doktryny i praktyki zawiera wchodzca w lipcu
2015 r. ustawa.
Oglna charakterystyka zmian w procedurze karnej
Analiza:
materiaw Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego,
dokumentw z etapu rzdowych prac legislacyjnych,
dokumentw z etapu prac parlamentarnych w Sejmie i w Senacie RP nad obu projektami
ustaw
wskazuje, e zasadniczym celem ustawy jest przeprowadzenie reformy postpowania karnego. Ma ona doprowadzi do likwidacji dwch powanych problemw, z jakimi boryka si
system wymiaru sprawiedliwoci w sprawach karnych: nadmiernej przewlekoci postpowa, a take nadmiernej dugotrwaoci stosowanego w Polsce tymczasowego aresztowania,
co Trybuna Praw Czowieka w Strasburgu sygnalizuje jako polski problem o charakterze
strukturalnym.
Zmiany te zmierzaj do wprowadzenia kilku zasadniczych modyfikacji o charakterze
systemowym, z ktrych najwaniejsz jest przemodelowanie postpowania jurysdykcyjnego
w kierunku wikszej kontradyktoryjnoci postpowania poprzez:
redukcj znaczenia postpowania dowodowego prowadzonego na etapie przygotowawczym z jednoczesnym zwikszeniem roli kontradyktoryjnego wyjaniania faktw przed
sdem;
przemodelowanie postpowania sdowego w ten sposb, e gwny ciar postpowania
dowodowego bdzie spoczywa na stronach, nie na sdzie, jak dotychczas; zdaniem
ustawodawcy: sd powinien peni rol raczej biernego arbitra, ktry po przeprowadze

12

niu przez strony dowodw, uprzednio wnioskowanych przez strony i dopuszczonych

przez sd, wyda sprawiedliwe rozstrzygnicie;
wprowadzenie reguy, zgodnie z ktr sd bdzie mg przeprowadza dowd z urzdu
jedynie w wyjtkowych przypadkach;
nowe zasady dopuszczania i przeprowadzania dowodw przed sdem,
wprowadzenie reguy, zgodnie z ktr wraz z aktem oskarenia nie przesya si sdowi
caych akt postpowania przygotowawczego, a jedynie akta w takim zakresie, w jakim
zawieraj materiay wspierajce oskarenie;
wykluczenie moliwoci dokonania zwrotu sprawy prokuratorowi w celu poszukiwania
dowodw i wskazanie, e zwrot moe nastpi zwaszcza w sytuacji niedokonania w postpowaniu przygotowawczym czynnoci, ktre s obligatoryjne, a konwalidacja nie jest
w postpowaniu sdowym moliwa lub powodowaaby znaczne trudnoci;
szeroki dostp do obrony z urzdu na etapie postpowania sdowego, niezaleny od statusu materialnego oskaronego, tak by udzia obrocy sta si w postpowaniu sdowym
regu.

Drug grup zmian stanowi przepisy zawierajce propozycje daleko idcych moliwoci zawierania porozumie procesowych. Maj one prowadzi do usprawnienia i przyspieszenia postpowania, dziki stworzeniu prawnych ram szerszego wykorzystania konsensualnych sposobw zakoczenia postpowania karnego i w szerszym zakresie wykorzystaniu idei
sprawiedliwoci naprawczej, take dziki nowemu ujciu instytucji mediacji. Zmiany te
obejmuj:
rozszerzenie moliwoci wnioskowania przez prokuratora o skazanie bez rozprawy na
wszystkie wystpki (art. 335 k.p.k.);
przyznanie oskaronemu moliwoci wnioskowania o skazanie bez przeprowadzania
postpowania dowodowego (art. 338a k.p.k. oraz w art. 387 1 k.p.k.);
zabezpieczenie zasady poufnoci postpowania mediacyjnego poprzez wprowadzenie
zakazu przesuchiwania mediatora jako wiadka, co do faktw o ktrych dowiedzia si
od oskaronego lub pokrzywdzonego prowadzc postpowanie mediacyjne;
moliwo nadania klauzuli wykonalnoci ugodzie zawartej w postpowaniu mediacyjnym;
rozszerzenie prowadzenia mediacji na sprawy o wykroczenia;
dodanie w kodeksie karnym nowego art. 59a, w ktrym umoliwia si umorzenie postpowania na wniosek pokrzywdzonego, jeeli sprawca, ktry nie by uprzednio skazany za
przestpstwo umylne z uyciem przemocy, naprawi szkod lub zadouczyni wyrzdzonej krzywdzie.
Kolejna grupa zmienianych przepisw dotyczy stosowania w postpowaniu karnym
rodkw zapobiegawczych, a w szczeglnoci tymczasowego aresztowania. Ustawa zawiera
przepisy, ktrych celem jest ograniczenie moliwoci zbyt dugiego stosowania tymczasowego aresztowania, gwnie jednak do czasu wydania pierwszego wyroku w sprawie. Ustawa
ma rwnie za zadanie dostosowanie polskiej procedury karnej do wymogw wynikajcych
z orzecznictwa Europejskiego Trybunau Praw Czowieka, szczeglnie w zakresie przepisw
dotyczcych prawa do obrony i udziau oskaronego w rozprawie gwnej.
Ustawa zmierza do zapobiegania przewlekoci postpowania, poprzez istotne zmiany
polegajce na ograniczaniu skadu sdu orzekajcego zarwno na rozprawie, jak i na posiedzeniu oraz poprzez nowy ksztat przepisw dotyczcych postpowania odwoawczego,
umoliwiajcy szersze orzekanie reformatoryjne, a tym samym ograniczajcy kasatoryjno
tego postpowania przyczyniajc si dotychczas do przeduania postpowania karnego.

13

W wietle zaprezentowanej oglnej charakterystyki zmian w procedurze karnej, naley ostronie prognozowa, e obserwowana obecnie niewydolno istniejcego modelu postpowania przygotowawczego, ktry w istotny sposb wpywa na przeduenie caego postpowania karnego, uniemoliwiajc jego zakoczenie w rozsdnym terminie, po wejciu
w ycie przedmiotowej ustawy bdzie skutecznie eliminowana. Rozwizania przyjte
w ustawie pozwalaj bowiem na zbudowanie nowego modelu postpowania przygotowawczego. Modelu, w ktrym postpowanie przygotowawcze nie bdzie penio dotychczasowej roli wyjaniania wszystkich okolicznoci sprawy oraz przeprowadzenia wszystkich
dowodw. W postpowaniu przygotowawczym po 1 lipca 2015 roku bdzie mona tylko
ustala dowody i ich tre, a ju ich przeprowadzanie nastpowa bdzie na rozprawie. W tej
fazie postpowania karnego ustala si bdzie tylko, czy s podstawy do wniesienia aktu
oskarenia oraz zabezpiecza dowody, ktre nie bd mogy by powtrzone na rozprawie.
Bdzie ono suy prokuratorowi do podjcia decyzji co do wniesienia aktu oskarenia lub
zaniechania cigania.
Niemniej odczytujc nowy model postpowania karnego, w tym jego fazy przygotowawczej, nie mona popenia bdu polegajcego na tym, e przykada si nowelizowane
rozwizania postpowania przygotowawczego do dzisiejszego wyobraenia sposobu dziaania
prokuratury i Policji, czy te do dzisiejszego sposobu poczucia instytucjonalnej odpowiedzialnoci za wynik tego postpowania. Zarwno prokuratorzy, jaki i policjanci musz wic
przej du zmian, zarwno mentaln, jak i organizacyjn, by przygotowa si do funkcjonowania w tym nowym modelu. Trzeba bdzie zerwa z tradycyjnym sposobem mylenia,
sprowadzajcym si do przewiadczenia o koniecznoci ustalania i utrwalania wszystkiego,
co jest moliwe w danej sprawie. Trzeba bdzie odrzuci zakorzeniony w praktyce policjantw i prokuratorw nawyk gromadzenia na etapie przedsdowym postpowania karnego
penego i wyczerpujcego materiau dowodowego oraz nawyk sdziw sprowadzajcy si do
oczekiwania, e postpowanie przygotowawcze byo przeprowadzone w moliwie najszerszym zakresie.

14

Rozdzia II

ZMIANY W PRZEPISACH
REGULUJCYCH ZASADY PROCESOWE ORAZ
CELE POSTPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO
Anna Rudnicka, Krzysztof Sawicki

Zasada kontradyktoryjnoci, in dubio pro reo, bezporednioci, prawdy oraz celw postpowania w procesie karnym na podstawie nowelizacji kodeksu postpowania karnego
I. Zasada kontradyktoryjnoci, jako samodzielna dyrektywa procesu karnego odnosi
si gwnie do etapu jurysdykcyjnego. Charakteryzuje si ona istnieniem co najmniej dwch
stron procesowych, zainteresowanych niewtpliwie w korzystnym dla siebie wyniku postpowania, spierajcych si przed bezstronnym arbitrem i prbujcych poprzez prezentacj
swoich argumentw dowie swej racji. Istot zasady staje si przyznanie rwnych uprawnie
w toczcym si postpowaniu, realizowanych za pomoc zgaszania wnioskw dowodowych,
uczestniczenia w czynnociach procesowych, przedstawiania argumentw dowodowych
i prawnych, polemiki.
Nowe rozwizania prawne zakadaj wzmocnienie kontradyktoryjnego modelu procesu
karnego, opartego na cieraniu si stron procesowych, majcych zapewnione gwarancje, jednakow pozycj w toczcym si postpowaniu. Organ rozstrzygajcy spr zachowa swj bezstronny charakter, stajc si teoretycznie biernym arbitrem. Analizujc nowe regulacje w zakresie proponowanych zmian, atwo zauway ich podobiestwo do rozwiza stosowanych
w systemie anglosaskim.
Zasada kontradyktoryjnoci, jako regua opisana w art. 167 1 k.p.k., realnie wpynie
na ksztat reformy procesu karnego. Bdzie ona stanowi podstaw inicjatywy dowodowej
stron oraz sposobu przeprowadzania dowodw. Nowy model kontradyktoryjnoci oparty
na art. 167, spowoduje aktywizowanie stron procesowych, odciajc w tej powinnoci skad
orzekajcy. W ten sposb, odpowiedzialnymi za wykazywanie swego stanowiska uczyni cierajce si procesowo strony. Sd nie bdzie mia obowizku dowodzenia racji ktrejkolwiek
z nich, penic jedynie funkcj obiektywnego i niezawisego arbitra.
Sd bdzie mg przejawia aktywno dowodow tylko w niej wskazanych przypadkach:
1. Przeprowadzania dowodu w granicach przedstawionej przez stron tezy dowodowej.
Zgodnie z treci nowego zapisu, znaczenie tej ostatniej wzronie. Dowd zostanie przeprowadzony przez sd jedynie w zakresie ustalonej wczeniej przez stron tezy, majcej
wicy charakter take dla skadu orzekajcego. Wskazanie konkretnej z nich moe celowo zawa obszar aktywnoci wspomnianego organu, wpywajc jednoczenie na obszerno materiau dowodowego.
2. Z urzdu. Przeprowadzenie dowodu z urzdu dotyczy bdzie tylko sytuacji wyjtkowych, uzasadnionych szczeglnymi okolicznociami sprawy. Sd bdzie musia nabra

15

przekonania co do susznoci jednej ze stron procesowych, celem wydania sprawiedliwego oraz odzwierciedlajcego prawd materialn rozstrzygnicia. Podejmowane dziaania
nie bd mogy pozostawa w sprzecznoci z zasad in dubio pro reo, poniewa do obowizkw oskaryciela publicznego nalee bdzie usunicie wtpliwoci o charakterze
dowodowym w przeciwnym przypadku rozstrzyga si je bdzie na korzy oskaronego. Nie wolno jednak zapomina o naczelnej roli sdu, ktry realizuje funkcje gwaranta
sprawiedliwoci. Powinien on przejawi inicjatyw dowodow w sytuacji wystpienia
nieporadnoci albo pasywnoci strony postpowania. 9
Art. 167 1. W postpowaniu przed sdem, ktre zostao wszczte z inicjatywy strony, dowody przeprowadzane s przez strony po ich dopuszczeniu przez prezesa sdu, przewodniczcego lub sd. W razie niestawiennictwa strony, na ktrej wniosek dowd zosta dopuszczony,
a take w wyjtkowych wypadkach, uzasadnionych szczeglnymi okolicznociami, dowd
przeprowadza sd w granicach tezy dowodowej. W wyjtkowych wypadkach, uzasadnionych
szczeglnymi okolicznociami, sd moe dopuci i przeprowadzi dowd z urzdu.
2. W innym postpowaniu przed sdem ni wymienione w 1 oraz w postpowaniu przygotowawczym dowody przeprowadzane s przez organ procesowy prowadzcy postpowanie.
Nie wycza to prawa do zgoszenia wniosku dowodowego przez stron.
Kolejnym zagadnieniem odnoszcym si do omawianej zasady jest problematyka dopuszczenia dowodw w procesie, realizowana w oparciu o przepisy zawarte w art. 352 i 368
k.p.k. Poprzez zabieg usunicia z nich zapisu dotyczcego dopuszczenia dowodw z urzdu
(sd), ustpi si tym samym wnioskowaniu opartemu na dowodach proponowanych przez
strony.
Art. 352. Przewodniczcy skadu orzekajcego po rozwaeniu wnioskw stron dopuszcza dowody i zarzdza ich sprowadzenie na rozpraw. Przepis art. 368 stosuje si odpowiednio
(przed rozpraw).
Art. 368. O przychylnym zaatwieniu wniosku dowodowego strony, ktremu inna strona nie
sprzeciwia si, rozstrzyga ostatecznie przewodniczcy; w innych wypadkach sd wydaje postanowienie.(na rozprawie).
Istotna staa si rwnie kwestia dotyczca czynnoci przesuchania oraz kolejnoci
zadawania pyta osobie badanej na rozprawie. Zasadniczo zmieni si kolejno zadawania
pyta, poniewa w nowej formule skad orzekajcy znajdowa si bdzie na kocu listy i realizowa to uprawnienie jako ostatni. Ustawodawca przyzna w tym zakresie pierwszestwo
stronom, wychodzc naprzeciw postulowanej filozofii nowego postpowania. Zgodnie z art.
171 2 k.p.k., tylko w wyjtkowych sytuacjach czonkowie skadu orzekajcego bd mogli
zadawa pytania. Odstpstwem od tej reguy bdzie przeprowadzanie przez sd dowodu
z urzdu na podstawie art. 167 k.p.k., kiedy jako pierwszy przesuchiwa bdzie on rdo
dowodowe, a dopiero pniej zainteresowane strony.
Art. 171 2. Prawo zadawania pyta maj, oprcz podmiotu przesuchujcego, strony,
obrocy, penomocnicy, biegli oraz w wyjtkowych wypadkach, uzasadnionych szczeglnymi
okolicznociami, czonkowie skadu orzekajcego. Pytania zadaje si osobie przesuchiwanej
bezporednio, chyba e sd lub prokurator zarzdzi inaczej.
9

K. Kiebicki, Redefinicja zasady kontradyktoryjnoci w postpowaniu karnym kilka uwag. Palestra

9-10/2013, s. 49-50.

16

Art. 370. 1. Na wezwanie przewodniczcego, po swobodnym wypowiedzeniu si osoby przesuchiwanej, stosownie do art. 171 1, zadaj jej pytania w nastpujcym porzdku: oskaryciel publiczny, oskaryciel posikowy, penomocnik oskaryciela posikowego, oskaryciel
prywatny, penomocnik oskaryciela prywatnego, powd cywilny, penomocnik powoda cywilnego, biegy, (), obroca, oskarony, czonkowie skadu orzekajcego.
2. Strona przeprowadzajca dowd zadaje jako pierwsza pytania osobie przesuchiwanej.
3. W przypadku dowodu przeprowadzanego przez sd pytania osobie przesuchiwanej jako
pierwsi zadaj czonkowie skadu orzekajcego.
4. Przewodniczcy uchyla pytania, o ktrych mowa w art. 171 6, lub gdy z innych powodw uznaje je za niestosowne.
W znowelizowanym kodeksie ulegnie modyfikacji art. 366 1 k.p.k., okrelajcy obowizki przewodniczcego skadu orzekajcego. W przyszoci nie bdzie on zobligowany
czuwa nad wyjanieniem wszystkich istotnych okolicznoci sprawy, w tym take sprzyjajcych popenieniu przestpstwa. Taki zapis zwolni sd z dotychczasowej powinnoci, dajc
pierwszestwo w zaprezentowaniu swoich racji stronom postpowania.
Art. 366. 1. Przewodniczcy kieruje rozpraw i czuwa nad jej prawidowym przebiegiem.
2. Przewodniczcy powinien dy do tego, aby rozstrzygnicie sprawy nastpio na pierwszej rozprawie gwnej.
Poprzez zmiany wprowadzone w art. 391 k.p.k. zerwie si z praktyk sdowego wykrywania sprzecznoci w dokumentacji, protokoach przesucha itp. Jeeli strona zdecyduje
si na odczytanie protokou, realizujc uprawnienie inicjatywy dowodowej, powinna sama
wykaza wtpliwoci lub sprzecznoci w jego treci.
Art. 391 1. Jeeli wiadek bezpodstawnie odmawia zezna () strona moe jedynie w niezbdnym zakresie, odczytywa tre protokow (). Po odczytaniu odpowiedniego fragmentu protokou strona umoliwia wiadkowi wypowiedzenie si co do jego treci i wyjanienie
zachodzcych sprzecznoci. Przepisu art. 394 2 nie stosuje si.
1a. Jeeli wiadek przebywa za granic (), strona moe, jedynie w niezbdnym zakresie,
odczytywa tre protokow ().
1b. W wyjtkowym wypadku, uzasadnionym szczeglnymi okolicznociami, o ktrym mowa
w art. 171 2, jeeli okoliczno bdca przedmiotem przesuchania nie moe by ustalona
w inny sposb, sd, zadajc pytanie, moe odczyta protok w zakresie, o ktrym mowa
w 1.
1c. W przypadku okrelonym w art. 167 1 zdanie drugie i trzecie lub art. 167 2 tre
protokow moe by ujawniona, w zakresie i w sposb wskazany w 1 i 1a, take z urzdu.
1d. W przypadku ujawnienia protokou na rozprawie sd wcza go do akt sprawy sdowej,
zaznaczajc zakres, w ktrym protok odczytano.
Na podstawie art. 427 k.p.k. wprowadzonych zostanie kilka zmian, majcych zastosowanie do przepisw odwoawczych. Nowe regulacje zezwol na przeprowadzanie dowodu
z urzdu przez sd na etapie postpowania odwoawczego, w zwizku z czym, sd bdzie
mg na tej samej zasadzie, jak w pierwszej instancji przejawia inicjatyw dowodow.
Art. 427 3 Odwoujcy si moe rwnie wskaza nowe fakty lub dowody, jeeli nie mg
powoa ich w postpowaniu przed sdem pierwszej instancji.

17

Wyczenie zarzutw odwoawczych opisano w zmodyfikowanych kilku przepisach,

bdcych uzupenieniem i nawizaniem do regulacji okrelonej w art. 167 k.p.k. Zgodnie
z ich treci, przyczyn zoenia apelacji nie bdzie powoywanie si na niedopuszczenie dowodu z urzdu lub brak inicjatywy dowodowej sdu, bd te jego aktywno w tym zakresie.10
Art. 427 4. W rodku odwoawczym nie mona podnosi zarzutu nieprzeprowadzenia przez
sd okrelonego dowodu, jeeli strona nie skadaa w tym zakresie wniosku dowodowego, ani
te zarzutu przeprowadzenia dowodu pomimo braku wniosku strony w tym przedmiocie lub
poza zakresem wniosku.
Art. 447 5. W postpowaniu wszcztym z inicjatywy strony w apelacji nie mona podnosi
zarzutu niedopuszczenia dowodu z urzdu lub niedostatecznej aktywnoci sdu w przeprowadzaniu dowodu, ani te zarzutu przeprowadzenia dowodu pomimo braku wniosku strony
w tym przedmiocie.
Art. 447 6. Przepisu 5 nie stosuje si, jeeli przeprowadzenie dowodu jest obowizkowe.
Wprowadzona zostanie obowizkowa obecno prokuratora na rozprawie, take w postpowaniu przyspieszonym. Dziki temu sd bdzie mia szans sta si arbitrem, nie wchodzc w rol nalec do oskaryciela publicznego, na ktrym spoczywa bdzie ciar dowodu. Wymg uczestniczenia prokuratora w rozprawie prowadzonej w kadej sprawie publiczno
- skargowej umoliwi realizacj nowego modelu kontradyktoryjnej rozprawy. Naley pamita o treci art. 167 k.p.k., ktry tylko w wyjtkowych przypadkach dopuci przeprowadzenie
dowodu z urzdu. Brak naleytej obsady po stronie oskarenia zakciby moliwo przeprowadzenia dowodw przez stron, z inicjatywy ktrej doszoby do wszczcia postpowania, oraz spowodowaby konieczno uruchomienia wyjtku od zasady, tj. przeprowadzenia
dowodu przez sd.11
Art. 46. W sprawach o przestpstwa cigane z oskarenia publicznego udzia prokuratora
w rozprawie jest obowizkowy, jeeli ustawa nie stanowi inaczej.
Nowelizacja k.p.k. spowoduje, e udzia obrocy w postpowaniu karnym bdzie nieodzowny dla dobra oskaronego. Brak takiej reprezentacji mgby wyrzdzi nieodwracalne
negatywne skutki i spowodowa porak strony biernej w kontradyktoryjnym procesie. Wyrazem tej zasady bdzie dodany art. 80a k.p.k., ktry dotyczy ma tylko postpowania sdowego (inaczej art. 78 - prawo podejrzanego) i obrony z urzdu na danie oskaronego.
Obrona na danie nie bdzie zawiera klauzuli nakazujcej konieczno wykazywania braku
moliwoci poniesienia kosztw obrony, bez uszczerbku niezbdnego dla utrzymania siebie
i rodziny.
Art. 80a. 1. Na wniosek oskaronego, ktry nie ma obrocy z wyboru, prezes sdu, sd lub
referendarz sdowy wyznacza w postpowaniu sdowym obroc z urzdu, chyba e ma zastosowanie art. 79 1 lub 2 albo art. 80. W takim wypadku udzia obrocy w rozprawie
gwnej jest obowizkowy.
2. Przepis 1 zdanie pierwsze stosuje si odpowiednio do wyznaczenia obrocy w celu dokonania okrelonej czynnoci procesowej w toku postpowania sdowego,
10

A. Lach, Zasada kontradyktoryjnoci w postpowaniu sdowym w procesie karnym de lege lata i delege ferenda, Palestra 5-6/2012, s. 130.
11
Ibidem, s.132.

18

 3. Ponowne wyznaczenie obrocy w trybie, o ktrym mowa w 1 i 2, jest dopuszczalne jedynie w szczeglnie uzasadnionych wypadkach.
Rwno stron to cecha charakterystyczna kontradyktoryjnego procesu, ktra zauwaalnie kuleje na etapie postpowania przygotowawczego. W tym stadium procesu kontradyktoryjno moe wystpi dopiero po przedstawieniu zarzutw (faza in personam). Pojawiaj si
wwczas dwie przeciwstawne strony podejrzany i pokrzywdzony, ktre na etapie pniejszym przeksztacaj si w oskaronego i oskarycieli.12 Wprowadzane zmiany, za spraw
art. 156 k.p.k.. korespondowa bd z omawian zasad, ustalajc reguy dostpu do akt postpowania na etapie przygotowawczym - w odniesieniu do podejrzanego i jego obrocy nie
bdzie on ograniczony w sytuacji zastosowania lub przeduenia tymczasowego aresztowania,
wnioskowanego przez prokuratora. Nowelizacja przepisw naoy wrcz na tego ostatniego
obowizek udostpniania akt sprawy, w czci zawierajcej informacj o dowodach przytoczonych we wniosku o zastosowanie lub przeduenie takiego rodka.13 Dziki przyjtemu
rozwizaniu, strona bierna procesu bdzie mie rwny dostp do materiau zgromadzonego na
etapie postpowania przygotowawczego.
Art. 156. 1. Stronom, obrocom, penomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostpnia
si akta sprawy sdowej i daje mono sporzdzenia ich kopii. Za zgod prezesa sdu akta te
mog by udostpnione rwnie innym osobom.
1a. Podmiotom wskazanym w 1 w toku postpowania sdowego udostpnia si na ich
wniosek akta postpowania przygotowawczego w czci, w jakiej nie zostay przekazane sdowi, take w celu utrwalenia ich w postaci elektronicznej.
2. Na wniosek oskaronego lub jego obrocy wydaje si odpatnie kopie dokumentw z akt
sprawy. Kopie takie wydaje si odpatnie, na wniosek, rwnie innym stronom, penomocnikom i przedstawicielom ustawowym. Zarzdzenie w przedmiocie wniosku moe wyda rwnie referendarz sdowy. Od kopii wykonanej samodzielnie nie pobiera si opaty.
3. Prezes sdu lub referendarz sdowy moe w razie uzasadnionej potrzeby zarzdzi wydanie odpatnie uwierzytelnionych odpisw z akt sprawy.
4. Jeeli zachodzi niebezpieczestwo ujawnienia informacji niejawnych o klauzuli tajnoci
"tajne" lub "cile tajne", przegldanie akt, sporzdzanie odpisw i kopii odbywa si z zachowaniem rygorw okrelonych przez prezesa sdu lub sd. Uwierzytelnionych odpisw
i kopii nie wydaje si, chyba e ustawa stanowi inaczej.
5. Jeeli nie zachodzi potrzeba zabezpieczenia prawidowego toku postpowania lub ochrony wanego interesu pastwa, w toku postpowania przygotowawczego stronom, obrocom,
penomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostpnia si akta, umoliwia sporzdzanie
odpisw lub kopii oraz wydaje odpatnie uwierzytelnione odpisy lub kopie; prawo to przysuguje stronom take po zakoczeniu postpowania przygotowawczego. W przedmiocie udostpnienia akt, sporzdzenia odpisw lub kopii lub wydania uwierzytelnionych odpisw lub
kopii prowadzcy postpowanie przygotowawcze wydaje zarzdzenie. Za zgod prokuratora
akta w toku postpowania przygotowawczego mog by w wyjtkowych wypadkach udostpnione innym osobom.
5a. W razie zoenia w toku postpowania przygotowawczego wniosku o zastosowanie albo
przeduenie tymczasowego aresztowania podejrzanemu i jego obrocy udostpnia si niezwocznie akta sprawy w czci zawierajcej tre dowodw wskazanych we wniosku.

12

K. Kochel, Czy postpowanie przygotowawcze moe by kontradyktoryjne? Uwagi na marginesie zasady

ledczoci, Wiedza Prawnicza nr 6/2013, s. 66-67.
13
K. Kiebicki, Redefinicja zasady kontradyktoryjnoci w postpowaniu karnym kilka uwag. Palestra
9-10/2013, s. 51.

19

 6 Minister Sprawiedliwoci okreli, w drodze rozporzdzenia, wysoko opaty za wydanie

kopii dokumentw oraz uwierzytelnionych odpisw z akt sprawy, majc na uwadze koszt wykonania takich kopii i odpisw.
Kluczowe zmiany korzystnie wpyn na interes podejrzanego i bd realizowane w ramach redefiniowanej zasady kontradyktoryjnoci, nastpi z chwil funkcjonowania zapisu
w art. 393 3 k.p.k.. Przepis ten bdzie mia wyrany wpyw na prowadzenie taktyki procesowej stron oraz realizacj uprawnie obrocy w toczcym si postpowaniu. Umoliwi on
gromadzenie obronie materiau, w celu jego wykorzystania przed sdem, niezalenie od dowodw zebranych przez prokuratora na etapie postpowania przygotowawczego. Ograniczenia tego przywileju dotyczy bd okrelonego w art. 174 k.p.k. zakazu zastpowania dowodu
z wyjanie oskaronego i zezna wiadkw treci pism, zapiskw lub notatek urzdowych
oraz innych dokumentw14, jak rwnie przeprowadzania i wykorzystania dowodu uzyskanego dla celw postpowania karnego za pomoc czynu zabronionego (art. 168). Rozwizanie
takie pozwoli gromadzi na wasna rk dowody w postaci opinii biegych, ogldzin, dowodw z dokumentw.15
Art. 393. 1. Wolno odczytywa na rozprawie protokoy ogldzin, przeszukania i zatrzymania rzeczy, opinie biegych, instytutw, zakadw lub instytucji, dane o karalnoci, wyniki wywiadu rodowiskowego oraz wszelkie dokumenty urzdowe zoone w postpowaniu
przygotowawczym lub sdowym albo w innym postpowaniu przewidzianym przez ustaw.
Nie wolno jednak odczytywa notatek dotyczcych czynnoci, z ktrych wymagane jest sporzdzenie protokou, a take notatek, o ktrych mowa w art. 311 5.
2. Wolno rwnie odczytywa zawiadomienie o przestpstwie, chyba e zostao zoone do
protokou, o ktrym mowa w art. 304a.
3. Mog by odczytywane na rozprawie wszelkie dokumenty prywatne, powstae poza postpowaniem karnym, w szczeglnoci owiadczenia, publikacje, listy oraz notatki.
4. Wolno odczytywa na rozprawie protokoy zezna wiadka przesuchanego w warunkach
okrelonych w art. 184. Rozprawa jest wwczas niejawna; przepisu art. 361 1 nie stosuje
si
Kontradyktoryjno w nowym wymiarze moe zwikszy postrzeganie sdu, jako bezstronnego organu, powoanego do wyrokowania o winie lub niewinnoci oskaronego. Zmiana dotknie take zasady procedowania sdziw, przyzwyczajonych do ustalania faktw.
Kontradyktoryjno w takim wymiarze zwikszy rzetelno postpowania karnego, pozytywnie wpywajc na obiektywizm wykonywanych czynnoci. Pasywna postawa oskaryciela
publicznego ustpi miejsca jego zaangaowaniu i odpowiedzialnoci za wynik postpowania.16 Przyjte zmiany prowadzi bd niewtpliwie do dyscyplinowania stron postpowania.

II. Zasada procesowa in dubio pro reo ma zastosowanie na etapie oceny zebranego
materiau dowodowego, w postpowaniu przygotowawczym i jurysdykcyjnym. Filarem
omawianej zasady bdzie art. 5 2 k.p.k., zgodnie z ktrym wtpliwoci nie usunite w postpowaniu dowodowym rozstrzyga si bdzie na korzy oskaronego/podejrzanego.
Analizujc stron czynn postpowania karnego na etapie jurysdykcji oraz pamitajc
o przemodelowanej zasadzie kontradyktoryjnoci i art. 5 k.p.k., interpretacja przepisw wyda14

Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego, Uzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks postpowania karnego i niektrych innych ustaw, bip.ms.gov.pl/pl/projekty-aktow/prawo-karne/download,1649,1.html.
dostp: 28 wrzenia 2014.
15
K. Kiebicki, Redefinicja ..., s. 52.
16
A. Lach, Zasada ..., s. 135.

20

je si jasna - ciar dowodu spocznie na oskarycielu, ktry nie bdzie postrzegany ju jako
pomocnika sdziego lecz odrbny, niezaleny podmiot, bdcy stron procesow. Gwnie
od jego determinacji, walorw zebranego materiau dowodowego, przyjtej taktyki, umiejtnoci oratorskich zalee bdzie utrzymanie zasadnoci oskarenia. Brak aktywnoci prokuratora zniweluje zachowanie skargi, zwaywszy na moliwoci prawne obrony, wykorzystujce
dobrodziejstwa wskazanych wyej przepisw i wyjtkow tylko ingerencj dowodow sdu.17
Zasada ta dotyczy bdzie tylko faktw, a przepis nie okreli, na kim spocznie obowizek
wyjanienia wtpliwoci wystpujcych w postpowaniu karnym. Z pewnoci obowizek ten
nie obciy sdu, gdy wedle nowych przepisw, nie bdzie on zobowizany przeprowadza
dowodw z urzdu.18
Naley pamita, e jako prowadzcy postpowanie organ ledczy, prokurator nadal bdzie posiada w swym rku powane instrumenty procesowe, ktre pozwalaj na usuwanie
wtpliwoci dowodowych w trakcie trwania postpowania, take po jego umorzeniu. Dlatego
susznym wydaje si naoenie na niego obowizku wzicia odpowiedzialnoci za rezultat
zebranego materiau dowodowego, wydobycia koronnych argumentw i utrzymania ich
w sdzie, bez pozostawiania jakichkolwiek uomnoci dowodowych.
Art. 5. 1. Oskaronego uwaa si za niewinnego, dopki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem.
2. Wtpliwoci, ktrych nie usunito w postpowaniu dowodowym, rozstrzyga si na korzy oskaronego.
III. Istot zasady bezporednioci jest zapoznanie si przez sd ze zdarzeniem, nalecym do przeszoci. Najczciej poznanie to ma charakter poredni, cho pomostem midzy
sdzi a zgbian lub identyfikowan rzeczywistoci, s dowody jako rda informacji.
W literaturze tematu akcentuje si, e zasada bezporednioci okrela metod postpowania
dowodowego.19 Jej sens tkwi w ograniczaniu do minimum niebezpieczestwa znieksztace
ustalonych faktw. Organ orzekajcy powinien sam zapoznawa si z dowodami, ograniczajc do minimum wpyw ogniw porednich. Taki sposb dochodzenia prawdy pozwala zredukowa ewentualne deformacje (wypaczenia) zbieranego materiau. Z dyrektyw bezporednioci zwizane s reguy postpowania sdu, obowizujce go do momentu wyrokowania.
Analizujc nowe przepisy k.p.k., fundamentem dla organu orzekajcego ma by dowd
przeprowadzony na rozprawie (posiedzeniu), take ten o charakterze pierwotnym oraz bezporedni kontakt ze rdami i rodkami dowodowymi.
Omawiana zasada w gwnej mierze adresowana bdzie nadal do sdu, nastpnie za do
pozostaych organw postpowania. Powinna ona zosta uwzgldniona na etapie przygotowawczym, w trakcie dziaa stron procesowych. Dopiero takie jej pojmowanie zapewni skuteczn realizacj uprawnie procesowych przyznanych pokrzywdzonemu oraz podejrzanemu.
Przepisy okrelaj pewne ramy zasady bezporednioci, ktre systematycznie s poszerzane,
a odstpstwa od reguy pogbiane. wiadcz o tym zapisy pozwalajce na odczytywanie protokow czynnoci w okrelonym zakresie i nie przeprowadzanie dowodw bezporednio.
Art. 389 1. Jeeli oskarony nie stawi si na rozpraw, odmawia wyjanie lub wyjania
odmiennie ni poprzednio albo owiadcza, e pewnych okolicznoci nie pamita, wolno na
17

Materiay szkoleniowe opracowane przez dr. hab. Sawomira Steinborna z Katedry Prawa Karnego Procesowego i Kryminalistyki UG dla potrzeb szkolenia funkcjonariuszy Policji, w zwizku z nowelizacj procedury
karnej wprowadzon ustaw z dnia 27 wrzenia 2013 r.
18
T. Grzegorczyk, Kodeks postpowania karnego, Komentarz, tom I, wyd. VI, Warszawa 2014, s. 64.
19
J. Tylman, Zasada bezporednioci na tle zmian w polskim prawie karnym procesowym, (w:) Rzetelny proces
karny. Ksiga jubileuszowa Profesor Zofii widy, (red. Skorupka), wyd. Wolters Kluwer

21

rozprawie odczytywa tylko w odpowiednim zakresie protokoy jego wyjanie zoonych poprzednio w charakterze oskaronego w tej lub innej sprawie w postpowaniu przygotowawczym lub przed sdem albo w innym postpowaniu przewidzianym przez ustaw.,
Art. 391 1. Jeeli wiadek bezpodstawnie odmawia zezna, zeznaje odmiennie ni poprzednio albo owiadczy, e pewnych okolicznoci nie pamita, strona moe jedynie w niezbdnym
zakresie, odczytywa tre protokow zoonych poprzednio przez niego zezna w postpowaniu przygotowawczym lub przed sdem w tej lub innej sprawie albo w innym postpowaniu
przewidzianym przez ustaw.
Art. 392 1. Sd moe odczytywa na rozprawie gwnej protokoy przesuchania wiadkw
i oskaronych, sporzdzone w postpowaniu przygotowawczym lub przed sdem albo w innym
postpowaniu przewidzianym przez ustaw, gdy bezporednie przeprowadzenie dowodu nie
jest niezbdne, a adna z obecnych stron temu si nie sprzeciwia.
Za suszne i nieograniczajce zasady bezporednioci naley uzna prawo dostarczania
i odczytywania na rozprawie wszelkich dokumentw prywatnych, powstaych poza postpowaniem karnym, w szczeglnoci owiadcze, publikacji, listw oraz notatek. Umoliwi to
sdowi zapoznanie si z dokumentami prywatnymi, majcymi niewtpliwie znaczenie dla
sprawy, a nieuzyskanymi wycznie na potrzeby postpowania.
Art. 393. 1. Wolno odczytywa na rozprawie protokoy ogldzin, przeszukania i zatrzymania
rzeczy, opinie biegych, instytutw, zakadw lub instytucji, dane o karalnoci, wyniki wywiadu rodowiskowego oraz wszelkie dokumenty urzdowe zoone w postpowaniu przygotowawczym lub sdowym albo w innym postpowaniu przewidzianym przez ustaw. Nie wolno
jednak odczytywa notatek dotyczcych czynnoci, z ktrych wymagane jest sporzdzenie protokou, a take notatek, o ktrych mowa w art. 311 5.
2. Wolno rwnie odczytywa zawiadomienie o przestpstwie, chyba e zostao zoone do
protokou, o ktrym mowa w art. 304a.
3. Mog by odczytywane na rozprawie wszelkie dokumenty prywatne, powstae poza postpowaniem karnym, w szczeglnoci owiadczenia, publikacje, listy oraz notatki.
4. Wolno odczytywa na rozprawie protokoy zezna wiadka przesuchanego w warunkach
okrelonych w art. 184. Rozprawa jest wwczas niejawna; przepisu art. 361 1 nie stosuje
si.
Art. 452. 1. (uchylony).
2. Sd odwoawczy, uznajc potrzeb uzupenienia przewodu sdowego, przeprowadza
dowody na rozprawie, jeeli przyczyni si to do przyspieszenia postpowania, a nie jest konieczne przeprowadzenie na nowo przewodu w caoci . Dowody mona dopuci rwnie
przed rozpraw.
Art. 454. 1. Sd odwoawczy nie moe skaza oskaronego, ktry zosta uniewinniony
w pierwszej instancji lub co do ktrego w pierwszej instancji umorzono lub warunkowo umorzono postpowanie.
2. (uchylony).
3. Sd odwoawczy nie moe zaostrzy kary przez wymierzenie kary doywotniego pozbawienia wolnoci.

22

IV. Zasada prawdy i pozostae zasady

Art. 2 k.p.k. (Cele postpowania karnego)
1. Przepisy niniejszego kodeksu maj na celu takie uksztatowanie postpowania karnego,
aby:
1) sprawca przestpstwa zosta wykryty i pocignity do odpowiedzialnoci karnej, a osoba,
ktrej nie udowodniono winy, nie poniosa tej odpowiedzialnoci,
2) przez trafne zastosowanie rodkw przewidzianych w prawie karnym oraz ujawnienie okolicznoci sprzyjajcych popenieniu przestpstwa osignite zostay zadania postpowania
karnego nie tylko w zwalczaniu przestpstw, lecz rwnie w zapobieganiu im oraz w umacnianiu poszanowania prawa i zasad wspycia spoecznego,
3) uwzgldnione zostay prawnie chronione interesy pokrzywdzonego,
4) rozstrzygnicie sprawy nastpio w rozsdnym terminie.
2. Podstaw wszelkich rozstrzygni powinny stanowi prawdziwe ustalenia faktyczne.
Artyku 2 k.p.k., oprcz okrelenia celw procesu karnego ( 1 pkt 2) formuuje nastpujce zasady procesowe: zasad trafnej reakcji karnej, bdc wyrazem zasady sprawiedliwoci ( 1 pkt 1), zasad szybkoci procesowej ( 1 pkt 4) i zasad prawdy materialnej ( 2).
Ponadto ustawa formuuje dyrektyw takiego uksztatowania postpowania karnego,
by uwzgldnione zostay prawnie chronione interesy pokrzywdzonego ( 1 pkt 3).20
Trafna reakcja to nie tylko wymg, aby niewinny nie ponis odpowiedzialnoci, a winny by zawsze do niej pocignity, ale take, aby osoba winna poniosa odpowiedzialnoci nie
mniejsz ni ta, na ktr zasuya, i nie wiksz od tej, ktr powinna ponie, a wic aby
bya to reakcja sprawiedliwa. Chodzi bowiem o uwzgldnienie, e oskaronego uwaa naley za niewinnego, a wic w wietle prawa jest on niewinny, dopki jego wina (sprawstwo
i moliwo ponoszenia odpowiedzialnoci karnej) nie zostanie udowodniona i stwierdzona
prawomocnym wyrokiem, jak tego wymaga zasada domniemania niewinnoci. Zatem ju sd
pierwszej instancji nie prowadzi procesu po to, by skaza oskaronego, lecz jedynie aby poprzez przeprowadzane przed nim przez strony i przez sam sd dowody ustali, czy rzeczywicie - i w jakim zakresie - potwierdza si zarzut stawiany oskaronemu przez oskaryciela,
czyli czy przeprowadzone dowody obalaj na tym etapie procesu domniemanie niewinnoci,
czy jednak nie, co nakazuje uniewinni oskaronego. Zmiana tre art. 2 1 pkt 1 stanowi,
i celem postpowania jest aby sprawca przestpstwa zosta wykryty i pocignity do odpowiedzialnoci karnej, a osoba, ktrej nie udowodniono winy, nie poniosa tej odpowiedzialnoci. Przedmiotowa zmiana jest wynikiem zarzutw dotyczcych poszerzenia kontradyktoryjnoci i ograniczenia oficjalnoci przy prowadzeniu dowodw, ktre uniemoliwia sdom
skazywanie oskaronych, tak jakby zadaniem sdu byo skazanie oskaronego, a nie rozpoznanie w oparciu o dowody zasadnoci oskarenia.21
Zasada szybkoci procesowej wyraa si w dyrektywie wyeliminowania z procesu karnego wszelkiej niepotrzebnej zwoki i opnie oraz prowadzenie postpowania szybko
i sprawnie. Szybko postpowania nie moe by jednak osignita ze szkod dla celw procesu karnego i dla ustawowo zagwarantowanych interesw stron. Zasada ta wiadczy o jej
istotnym znaczeniu dla poszanowania gwarancji praw jednostki. Dotrzymanie rozsdnego
terminu uzalenione jest od wielu okolicznoci, ktre powinny by brane pod uwag w kadej
konkretnej sprawie. Nie ma zatem jakiej oglnej reguy w tym zakresie. W orzecznictwie
midzynarodowym ma si tu na wzgldzie m.in. zoono sprawy, sposb zachowania si
20

J. Grajewski, S. Steinborn Kodeks postpowania karnego, Tom I., Komentarz do art. 1 424, pod red. L.K.
Paprzycki, LEX 2014.
21 T. Grzegorczyk, Kodeks postpowania karnego, Tom I., Artykuy 1-467, 6 wydanie, Wydawnictwo LEX,
WoltersKluwer business, Warszawa 2014, s. 49.

23

samego podejrzanego, ktry moe przedua proces oraz szczeglne okolicznoci sprawy,
ale te przyjmuje si, e nie s usprawiedliwieniem trudnoci kadrowe organw cigania
i wymiaru sprawiedliwoci oraz podkrela si wymg szybkoci, zwaszcza tam, gdzie oskarony jest aresztowany. Dlatego tylko w uzasadnionych wypadkach mona wyduy okresy
postpowania przygotowawczego (310 1 i art. 325i 1 k.p.k.), a tylko szczeglne lub wyranie i wrcz taksatywnie okrelone okolicznoci umoliwiaj przeduenie stosowania tymczasowego aresztowania. W celu usprawnienia postpowania sdowego, czyli stworzenia
bardziej realnych szans dochowania rozsdnego terminu rozprawy, zakada si przyspieszenie
procesu przez wprowadzenie takich obligatoryjnych posiedze w sprawach, w ktrych z uwagi na zakres postpowania dowodowego mona zasadnie przypuszcza, e niezbdne bdzie
co najmniej pi terminw rozprawy ze stosownymi konsekwencjami procesowymi dla dotrzymania ustalonego terminarza (art. 349 k.p.k.). W celu przyspieszenia procesu przyjto
m.in. wyrane poszerzenie zakresu konsensualnych sposobw zakoczenia postpowania
karnego oraz wprowadzenie okrelonych terminw dla niektrych czynnoci sdowych
(np. wstpnej kontroli oskarenia art. 336a k.p.k.) czy dla stron (np. dla oskaronego pozbawionego wolnoci odnonie do dania sprowadzenia go na rozpraw i ustanowienia
obrocy z urzdu art. 353 3-5 k.p.k.).22
Przyjcie przez Polsk zobowiza midzynarodowych pyncych z ratyfikacji Europejskiej Konwencji Praw Czowieka, umoliwia uruchomienie procedury kontrolnej na skutek
skarg indywidualnych wnoszonych przeciwko Polsce. Skargi te, rozpatrywane przez Europejski Trybuna Praw Czowieka w Strasburgu, dotyczy mog m.in. przewlekoci postpowania, a wic naruszenia konwencji.23 Od 17 wrzenia 2004 r. funkcjonuje w prawie polskim
skarga na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postpowaniu sdowym bez
nieuzasadnionej zwoki przewidziana ustaw z dnia 17 czerwca 2004 r. (Dz. U. nr 179, poz.
1843 z pn. zm.), rozszerzona przez nowelizacj z dnia 20 lutego 2009 r. (Dz. U. nr 61, poz.
498) take na przewleko postpowania przygotowawczego. Wedug ustawy o przewlekoci postpowania mona mwi wwczas, gdy postpowanie trwa duej, ni wymaga tego
wyjanienie istotnych dla sprawy okolicznoci faktycznych i prawnych, a uwzgldnia si tu
przede wszystkim terminowo i prawidowo czynnoci podejmowanych przez sd.24
Istotnym elementem w polskim ustawodawstwie jest dyrektywa ustawowa, uwzgldniajca prawnie chronione interesy pokrzywdzonego jako cel procesu (art. 2 1 pkt 3 k.p.k.).
Pokrzywdzony wprawdzie zawsze dysponowa okrelonymi uprawnieniami procesowymi, ale
niektre uprawnienia miay charakter ograniczony (np. uzalenienie dopuszczenia do procesu
w roli oskaryciela posikowego od niezaskaralnej decyzji sdu k.p.k. z 1969 r.). Obecna
kodyfikacja karnoprocesowa podnosi rang uprawnie pokrzywdzonego. Znosi w dalszych
przepisach wspomniane ograniczenia, poszerza te moliwo dziaania pokrzywdzonego
w postpowaniu, wyposaajc go np. w prawo do wystpowania w roli samodzielnego oskaryciela posikowego (art. 55 k.p.k.), do wnioskowania o zobowizanie skazanego do naprawienia szkody bez potrzeby wytaczania powdztwa adhezyjnego (art. 46 k.k. i art. 49a
k.p.k.), wprowadza system mediacji (art. 23a k.p.k.) i porozumienia si pokrzywdzonego
z podejrzanym (oskaronym), od ktrych wynikw uzalenia si pewne decyzje procesowe
(np. 341 3, art. 343 3, art. 387 3 k.p.k.). Wymg uwzgldnienia interesu pokrzywdzonego jest te warunkiem, ktry moe uniemoliwi umorzenie postpowania z uwagi na jego
niecelowo (art. 11 1 k.p.k.).25 Majc na uwadze prawn ochron interesw pokrzywdzonego, naley stwierdzi, i ustawodawca wyraa zainteresowanie wanie rol tego podmiotu
w postpowaniu karnym. Poprzez zagwarantowanie pokrzywdzonemu, na poziomie aktu
22

Ibidem, s. 52.
J. Grajewski, S. Steinborn: Kodeks...
24
T. Grzegorczyk: Kodeks..., s. 53.
25
Ibidem, s. 50.
23

24

prawnego rangi ustawy, uzyskanie informacji, pozwalajcych na aktywny udzia ju w pocztkowym stadium procesu. Uwaga ustawodawcy oraz wymiaru sprawiedliwoci zaczyna
zwraca si nie tylko w stron oskaronego, ale take w kierunku ofiary przestpstwa. Naley
mie zatem nadzieje, i zapomniana ju czciowo zasada rwnoci broni stron procesowych,
jak wskazywano w pimiennictwie, istniejca w ostatnim czasie tylko w teorii, znajdzie swoje
praktyczne odzwierciedlenie.26
Zasada prawdy jest uznawana w doktrynie polskiego procesu karnego za szczegln,
czy wrcz najwaniejsz.27 Jest jedn z naczelnych zasad procesu karnego, a take norm
prawn o szczeglnym charakterze, w myl ktrej podstawa rozstrzygnicia powinna zosta
oparta na ustaleniach faktycznych. Wynikajcy z art. 2 2 k.p.k. nakaz opierania wszelkich
rozstrzygni procesowych o prawdziwe ustalenia faktyczne odnosi si do przygotowawczego stadium procesu, a take z oczywistych powodw obejmuje wszystkie pozostae stadia
i etapy postpowania karnego. Uwzgldnienie caoci regulacji procesowych stanowi moe
podstaw do odpowiedzi na wszelkie ujawniajce si z t zasad pytania oraz wtpliwoci.
Problem zasady pojawi si w kontekcie uzasadnienia propozycji ograniczenia kompetencji
sdu do przeprowadzania dowodw z urzdu, stanowicej element przemodelowania postpowania jurysdykcyjnego w kierunku wikszej kontradyktoryjnoci, ktra w ocenie Komisji
Kodyfikacyjnej Prawa Karnego - stwarza najlepsze warunki do wyjanienia prawdy materialnej.
Przywoane stanowisko Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego bezporednio czy
zwikszenie elementw kontradyktoryjnoci w postpowaniu jurysdykcyjnym z optymalizacj procesu dochodzenia do prawdy. Efektywno realizacji zasady prawdy jest w tym ujciu
wypadkow przyjmowanego przez danego prawodawc modelu procesu, przy czym gwarancj jej najpeniejszej realizacji stwarza proces dominacji elementw kontradyktoryjnych. Takie podejcie znajduje wsparcie w wypowiedziach czci przedstawicieli doktryny procesu
karnego, podkrelajcych, e wanie kontradyktoryjno najlepiej suy ustaleniu prawdy
materialnej. W tym ujciu kontradyktoryjno jest tym elementem regulacji procesowej, ktry
nie tylko nie stwarza zagroenia dla zasady prawdy, lecz gwarantuje jej najpeniejsz realizacj. Przedstawiona koncepcja legislacyjna oraz jej teoretyczne uzasadnienie spotkay si
z krytyk czci przedstawicieli doktryny, wskazujc, e ograniczenie uprawnie sdu do
prowadzenia dowodw z urzdu, zwiksza zakres elementw kontradyktoryjnych w procesie,
co stwarza zarazem zagroenie dla realizacji zasady prawdy, w skrajnym przypadku mogce
skutkowa jej praktyczn eliminacj z systemu prawa procesowego. W tym podejciu zasada
prawdy zwizana jest nierozerwalnie z inkwizycyjnymi elementami procesu karnego, ktrych
ograniczenie lub eliminacja bezporednio skutkuje ograniczeniem lub eliminacj zasady
prawdy.
Majc na uwadze do oczywisty fakt, i wspczenie w zasadzie nie sposb odnale
ustawodawstwa, w ktrych regulacje procesu karnego odzwierciedlayby czysty model
kontradyktoryjny lub inkwizycyjny, mona stwierdzi, e polski spr o zasad prawdy zwizany jest z dominacj elementw inkwizycyjnych lub kontradyktoryjnych w ustawowej regulacji. W tym kontekcie dotyczy wic przede wszystkim kwestii efektywnoci ustalania prawdy.28 Naley opowiedzie si za definicj zasady prawdy materialnej, wedug ktrej zasada ta
bdzie postrzegana jako dyrektywa kierunkowa, optymalizacyjna, nakazujca takie ukszta26

Materiay z konferencji na UAM, Pozycja oraz uprawnienia pokrzywdzonego w projekcie nowelizacji kodeksu postpowania karnego, Pozna, 2014.
27
A. Lach, Zasada ..., s. 132.
28
P. Kardas, Zasada prawdy materialnej w perspektywie korespondencyjnej, koherencyjnej, pragmatycznej
i konsensualnej teorii prawdy (kilka uwag na tle propozycji nowego ujcia przepisw dotyczcych postpowania
dowodowego przed sdem pierwszej instancji oraz postpowania dowodowego w toku postpowania przygotowawczego), (w:) Kontradyktoryjno w procesie karnym, pod red. P. Wiliskiego, Warszawa 2013, s. 117.

25

towanie modelu procesu oraz takie uksztatowanie postpowania dowodowego w konkretnym

przypadku, by reguy wykonania czynnoci dowodowych oceniane kompleksowo, stwarzay
najwiksze prawdopodobiestwo zgodnoci ustale poczynionych przez sd z korespondencyjnym rozumieniem prawdy.29
V. Art. 297 (Cele postpowania przygotowawczego)
1. Celem postpowania przygotowawczego jest:
1) ustalenie, czy zosta popeniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestpstwo,
2) wykrycie i w razie potrzeby ujcie sprawcy,
3) zebranie danych stosownie do art. 213 i 214 k.p.k.,
4) wyjanienie okolicznoci sprawy, w tym ustalenie osb pokrzywdzonych i rozmiarw
szkody,
5) zebranie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodw w zakresie niezbdnym do stwierdzenia
zasadnoci wniesienia aktu oskarenia albo innego zakoczenia postpowania, jak rwnie do
przedstawienia wniosku o dopuszczenie tych dowodw i przeprowadzenie ich przed sdem.
2. W postpowaniu przygotowawczym naley dy take do wyjanienia okolicznoci,
ktre sprzyjay popenieniu czynu.
Postpowanie przygotowawcze jest pierwszym stadium postpowania karnego w sprawach o przestpstwa cigane z urzdu, zarwno przy tzw. czystym ciganiu z urzdu, jak
i ciganiu z urzdu, lecz na wniosek lub ciganiu takim, ale za zezwoleniem wadzy. 30 Postpowanie przygotowawcze, bdce jednym z etapw postpowania karnego, realizuje cele,
ktre stoj przed postpowaniem karnym okrelone w art. 2 1 k.p.k. jako oglne, jak te cele
waciwe tylko temu postpowaniu zawarte w art. 297 k.p.k.
Ustawa na pierwszym miejscu formuuje zadanie ustalenia w postpowaniu przygotowawczym, czy zosta popeniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestpstwo ( 1 pkt 1
k.p.k.). Nie zawsze bowiem przed formalnym wszczciem ledztwa lub dochodzenia podstawa faktyczna zdarzenia jest na tyle wyrazista, e mona zasadnie twierdzi, i zaistnia czyn
przestpny.31 Postpowanie wszczyna si w przypadku uzasadnionego podejrzenia popenienia przestpstwa (303 k.p.k.), i to dopiero we wszcztym postpowaniu naley ustali,
czy rzeczywicie mia miejsce czyn zabroniony i kogo mona pocign za niego do odpowiedzialnoci. Oznacza to te zakaz ustalania ju przed wszczciem postpowania, czy rzeczywicie popeniono przestpstwo, jeeli tylko istnieje podejrzenie jego popenienia.32
Drugim celem postpowania przygotowawczego jest wykrycie i, w razie potrzeby, ujcie sprawcy ( 1 pkt 2 k.p.k.). Oznacza, i w momencie wszczynania postpowania osoba
sprawcy nie musi by znana, ale te, e wykryty ma by ten, kto w rzeczywistoci jest sprawc czynu, a wic zdaniem organw postpowania przygotowawczego w toku caego stadium
jest denie do ustalenia osoby rzeczywistego sprawcy, a samo przedstawienie danej osobie
zarzutw, jako czynione w stanie uzasadnionego podejrzenia odnonie do sprawstwa danej
osoby, nie zwalnia z dalszego poszukiwania dowodw w kwestii sprawstwa.33 W przypadku
niewypenienia przedmiotowego celu, tj. niewykrycia sprawcy popenionego przestpstwa,
postpowanie przygotowawcze naley umorzy.

29

J. Jodowski, Zasady prawdy materialnej obowizek ustalenia faktw zgodnych z rzeczywistoci czy dyrektywa optymalizacyjna? (w:) Kontradyktoryjno w procesie karnym, pod red. P. Wiliskiego, Warszawa 2013, s.
567.
30
T. Grzegorczyk, Kodeks..., s. 1012.
31
J. Gajewski, S. Steinborn, Komentarz...
32
T. Grzegorczyk, Kodeks..., s. 1019.
33
Ibidem.

26

Zbieranie danych wskazanych w 1 pkt 3 k.p.k. powinno odnosi si do osoby posiadajcej status podejrzanego. Zadanie polegajce na zbieraniu danych stosownie do art.
213 k.p.k. i 214 k.p.k. oznacza obowizek zbierania danych o osobie podejrzanego, umoliwiajcych prawidowe i zindywidualizowane orzekanie.34 Dane o osobie podejrzanego naley
uzyskiwa niezwocznie po wydaniu w stosunku do niej postanowienia o przedstawienia zarzutw albo po postawieniu jej zarzutu bez wydania takiego postanowienia w zwizku z przystpieniem do przesuchania w charakterze podejrzanego. Zgodnie z art. 213 k.p.k. w postpowaniu naley ustali tosamo oskaronego, jego numer PESEL, a w przypadku osoby
nieposiadajcej numeru PESEL numer i nazw dokumentu stwierdzajcego tosamo oraz
nazw organu, ktry wyda dokument, a take wiek oskaronego, jego stosunki rodzinne
i majtkowe, wyksztacenie zawd i rda dochodu oraz dane o jego karalnoci, a w miar
moliwoci rwnie NIP. W przypadku, gdy podejrzany by ju prawomocnie skazany oraz
w sprawach o zbrodnie, docza si do akt postpowania odpis lub wycig wyroku oraz dane
dotyczce odbycia kary. Ustawodawca nowel do kodeksu postpowania karnego z 20 stycznia 2011 r. doda do art. 213 2a, ktry umoliwia sdom polskim uwzgldnienie w postpowaniu karnym orzecze skazujcych wydanych w pastwach czonkowskich Unii Europejskiej w zwizku z popenieniem przez sprawc przestpstwa. Przepis art. 214 k.p.k. przewiduje moliwo przeprowadzenia wywiadu rodowiskowego. Wywiad rodowiskowy jest samoistnym dowodem dostarczajcym przede wszystkim informacji potrzebnych do oceny osoby
oskaronego i jego zachowania w rodowisku, w ktrym przebywa oraz do wyboru kary
i rodkw karnych.35
Ustaw nowelizujc z 5 listopada 2009 r. zdecydowano si na powrt do ujcia celw
postpowania przygotowawczego w ksztacie ustalonym nowelizacj z 10 stycznia 2003 r.,
zwalniajc w ten sposb z dniem 8 czerwca 2010 r. organy prowadzce postpowanie przygotowawcze z obowizku wszechstronnego wyjanienia okolicznoci sprawy ( 1 pkt 4 k.p.k.).
Wyjanienie okolicznoci sprawy ma pozwoli na pen ocen okolicznoci popenienia przestpstwa, jak te zachowania si podmiotu przestpstwa. Do okolicznoci zaliczamy: czas,
miejsce, sposb popenienia przestpstwa, powstae skutki, okolicznoci decydujce o winie,
stopniu spoecznej szkodliwoci czynu a take okolicznoci wyczajce odpowiedzialno
karn oraz stanowice podstaw wymiaru kary. Zgodnie z 1 pkt 4 w zakres wyjanienia
okolicznoci wchodzi rwnie ustalenie, na czyj szkod popeniono przestpstwo i rozmiar
powstaej szkody.
Tre znowelizowanego art. 297 1 pkt 5 k.p.k. okrela, e celem postpowania przygotowawczego jest zebranie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodw w zakresie niezbdnym do
stwierdzenia zasadnoci wniesienia aktu oskarenia albo innego zakoczenia postpowania,
jak rwnie do przedstawienia wniosku o dopuszczenie tych dowodw i przeprowadzenie ich
przed sdem. Przepis ten dotyczy oglnie postanowienia przygotowawczego, a zatem zarwno ledztwa jak i dochodzenia. Dotychczas celem byo zbieranie, zabezpieczenie i w niezbdnym zakresie utrwalenie dowodw dla sdu, co powodowao, e istniay bardzo szerokie
granice postanowienia przygotowawczego. Po nowelizacji zbieranie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodw ma nastpowa jedynie w zakresie niezbdnym do stwierdzenia zasadnoci
wniesienia aktu oskarenia albo innego zakoczenia postanowienia, a take do przedstawienia
wniosku o dopuszczenie tych dowodw i przeprowadzane przed sdem. Prowadzcego postpowanie w dalszym cigu obowizuje jednak zasada prawdy i obiektywizmu, ktre nie zwalniaj go od zgromadzenia w postpowaniu przygotowawczym wszelkich dowodw, ale
w zakresie pozwalajcym na stwierdzenie susznoci decyzji o sposobie zakoczenia tego
postpowania. Prowadzcy ma obowizek poszukiwa wszelkich dowodw, ktrych przeprowadzenia oskaryciel bdzie da przed sdem. Przepis umoliwia mu jedynie moliwo
34
35

W. Grzeszczyk, Kodeks..., s. 348.

Ibidem, s. 250.

27

ograniczenia przeprowadzenia w peni dowodw na etapie postpowania przygotowawczego.36 W praktyce polega to na utrwaleniu w postpowaniu przygotowawczym jedynie tych
czynnoci dowodowych, ktrych przeprowadzenie przed sdem nie jest moliwe (ogldziny
miejsca zdarzenia, przeszukanie pomieszcze), jak rwnie tych, ktre maj fundamentalne
znaczenie dla podjcia decyzji o potrzebie wniesienia aktu oskarenia w sprawie. Podobnie
bdzie w przypadku, kiedy zajd okolicznoci wskazujce na inny waciwy sposb zakoczenia postpowania, np. umorzenie, gdy znajd si dowody, na podstawie ktrych mona
ustali, i podejrzany nie popeni zarzucanego mu czynu.
Przedmiotowa nowelizacja, wskazuje odmienny cel czynnoci dowodowych przeprowadzanych na etapie postpowania przygotowawczego, polegajcych po pierwsze na uzyskaniu dowodw niezbdnych do zakoczenia stadium postpowania przygotowawczego, po
drugie za przeprowadzenie wszelkich czynnoci dowodowych o charakterze niepowtarzalnym lub gdy istnieje ryzyko, e na etapie jurysdykcyjnym nie bdzie moliwe ich przeprowadzenie.
Cel okrelony w art. 297 2 k.p.k. wie si z zadaniem postpowania karnego wskazanym w art. 2 1 pkt 2 k.p.k. in fine oraz art. 19 1 k.p.k. Ma on charakter wzgldny w tym
sensie, e nie prowadzi si postpowania karnego (w tym przygotowawczego) w celu realizacji tego zadania. Natomiast realizujc cele postpowania wskazane w 1, nie naley zapomina o wyjanieniu take okolicznoci sprzyjajcych popenieniu takich czynw, cho naley
si koncentrowa na ustaleniu czy popeniono przestpstwo, ustaleniu oraz ujciu jego sprawcy, wyjanieniu okolicznoci istotnych dla sprawy i zabezpieczenia dowodw.37 Naley jednak zaznaczy, e w projekcie ustawy o zmianie przedmiotowej ustawy proponuje si skrelenie art. 297 2 k.p.k.

36

Materiay szkoleniowe dla funkcjonariuszy Policji, Nowelizacja kodeksu postpowania karnego, Warszawa
2014, s. 4.
37
T. Grzegorczyk, Kodeks..., s. 1024.

28

Rozdzia III

POSTPOWANIE DOWODOWE
Jolanta Curyo, Aneta Wrblewska

Czynnoci dowodowe w postpowaniu przygotowawczym dokonywane na potrzeby

rozprawy przed sdem I instancji
Nowe rozwizania w postpowaniu przygotowawczym, ktre wejd w ycie z dniem
1 lipca 2015 r. wynikaj ze zmiany poszczeglnych przepisw, a nie z odrbnie przygotowanego modelu postpowania przygotowawczego. Zmiany te naley rozpatrywa w kontekcie
zamierzonych celw ustawodawcy, zmodyfikowanych zasad procesowych, a jednoczenie
interpretowa cile wedug tekstu ustawy.
Nowy model rozprawy sdowej w sdzie I instancji oznacza nie tylko zmian sposobu
dowodzenia na rozprawie, ale te zmian celu i sposobu prowadzenia postpowania przygotowawczego. Nie bdzie ju nim zebranie, zabezpieczenie i w niezbdnym zakresie utrwalenie dowodw dla sdu, lecz tylko zebranie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodw w zakresie
niezbdnym do stwierdzenia zasadnoci wniesienia aktu oskarenia, albo innego zakoczenia
postpowania, jak rwnie do przedstawienia wniosku o dopuszczenie tych dowodw i przeprowadzenia ich przed sdem. Kontradyktoryjno postpowania sdowego determinuje zatem postpowanie przygotowawcze i wpywa na jego kierunki. Kluczowe znaczenie ma nowe
okrelenie tego celu postpowania przygotowawczego w art. 297 pkt 5 1 k.p.k. Oznacza to,
e Policja bdzie zbiera dowody dla prokuratora, by on jako oskaryciel publiczny mg
przygotowa akt oskarenia, a w znacznie mniejszym stopniu chodzi o utrwalanie dowodw
dla sdu.
Wedug przewaajcych zaoe, prokurator, w porozumieniu z prowadzcym postpowanie, bdzie decydowa o ograniczeniu zakresu postpowania przygotowawczego do dowodw, ktre daj podstaw do weryfikacji, e okrelony czyn bdcy przedmiotem procesu
jest przestpstwem oraz zebrania podstawowych dowodw, ktre pozwol na skierowanie
aktu oskarenia. W zakresie dowodw mniej istotnych, moliwe jest ich przeprowadzenie
dopiero na etapie postpowania sdowego. Takie rozwizanie ma suy koncentracji materiau dowodowego w sali sdowej.
Prokurator, jako oskaryciel publiczny, jest odpowiedzialny za akt oskarenia, jego
wniesienie, popieranie i wynik procesu. Sd jest odpowiedzialny za rozstrzygnicie procesu,
ale nie za jego zasadno i przeprowadzenie. W zwizku z tym prokurator decyduje, jaki jest
zakres zebranych, zabezpieczonych i utrwalonych dowodw. Odstpienie od pewnych czynnoci dowodowych w postpowaniu przygotowawczym i wnioskowanie o ich przeprowadzenie na rozprawie moe ograniczy czas prowadzenia postpowania przygotowawczego, ale
decyzja taka obarczona jest ryzykiem i wymaga rzetelnych informacji o dowodzie przed zoeniem wniosku dowodowego.

29

Zakres prowadzonego postpowania przygotowawczego naley ustala w zalenoci od

rodzaju sprawy, przy uwzgldnieniu stanowisk stron, w tym podejrzanego w zakresie,
np. moliwoci zastosowania rozwiza konsensualnych. Powodzenie takich przedsiwzi
zalene bdzie od wielu czynnikw, jak np. uoenie na nowych zasadach wsppracy midzy
prokuratur a Policj, zmiana metodologii prowadzenia postpowa w poszczeglnych rodzajach spraw, umiejtnoci w zakresie formuowania wnioskw i tez dowodowych, selekcji materiaw przed i w trakcie kocowego zapoznania, na podstawie art. 321 k.p.k.
Naley podkreli, e czynnoci dowodowe w postpowaniu przygotowawczym nie s
przeprowadzane wycznie w celu uzyskania przekonania o zasadnoci wniesienia aktu
oskarenia do sdu, przed ktrym nastpi ich przeprowadzenie w penym zakresie, ale take
m.in. w celu uzyskania podstaw do przedstawienia zarzutw, zastosowania rodka zapobiegawczego, umorzenia postpowania w caoci lub czci i ewentualnej kontroli sdowej tej
decyzji, a take skorzystania z trybu konsensualnego zakoczenia postpowania. W takich
sytuacjach dowody powinny by przeprowadzone i zgromadzone w sposb kompletny, zgodnie z art. 297 1 pkt 4 k.p.k., inaczej sd nie bdzie mg skontrolowa prawidowoci takiej
decyzji w razie jej zaskarenia. Wwczas prowadzenie postpowania przygotowawczego bdzie przebiega tradycyjnie, bez perspektywy kontradyktoryjnoci sdowej. Problem w tym,
e nadzorujcy lub prowadzcy postpowanie nie bd w stanie przewidzie na pocztku postpowania ani nawet w zaawansowanym etapie, jak decyzj kocow podj, poniewa
ukad dowodw moe jeszcze nie prowadzi do jednoznacznej decyzji. Ponadto naley zwrci szczegln uwag na bardzo wysokie wymagania dowodowe w postpowaniach, w ktrych zastosowano rodki zapobiegawcze (w szczeglnoci tymczasowe aresztowanie). W tych
sprawach naley restrykcyjnie podchodzi do ograniczania czynnoci procesowych i ich dokumentowania.
Na podstawie art. 167 1 k.p.k. dowody bd przeprowadzane przez strony przed sdem, w granicach tezy dowodowej. Sd bdzie przeprowadza dowody wyjtkowo w sytuacji
wskazanej w 1 tego przepisu. Sd co do zasady nie bdzie weryfikowa dowodw i nie bdzie zajmowa si ich wprowadzaniem do procesu. Tym zajm si strony procesu. Sd stanie
si wycofanym, bezstronnym arbitrem.
W celu przygotowania kontradyktoryjnej rozprawy przewidziane jest posiedzenie
przygotowawcze, organizacyjne przed rozpraw, na podstawie art. 349 k.p.k. Moe to wystpi w sytuacjach, gdy zakres postpowania dowodowego bdzie wymaga wyznaczenia co
najmniej 5 terminw rozpraw, a take wwczas, jeeli ze wzgldu na zawio sprawy lub
z innych wanych powodw prezes sdu uzna, e moe si to przyczyni do usprawnienia
postpowania, a zwaszcza naleytego planowania i organizacji rozprawy gwnej.
Na rozprawie zaoenie oglne jest takie, e to strona zadaje pytania, odczytuje spisane
protokoy, a sd ocenia i nie wcza si co do zasady w proces dowodzenia. Jeli strona si
nie stawi (a niestawiennictwo jej zostanie usprawiedliwione), to dowd przeprowadza sd
w granicach tezy dowodowej. To strona ma dba o swoje interesy, sd tylko wyjtkowo moe
dopuci i przeprowadzi dowd z urzdu.
Wniosek dowodowy jest rdem informacji o dowodzie w postpowaniu sdowym.
Dowd ma by uzasadniony przez stron, gdy ma by przeprowadzony w granicach tezy
dowodowej, np. jeli wiadek jest przesuchany przez stron w wybranym zakresie, a druga
strona chce w szerszym zakresie przesucha wiadka, to ta strona powinna zoy swj wniosek dowodowy.
Nie kady wiadek przesuchany w postpowaniu przygotowawczym musi by przesuchany w sdzie, gdy przed skierowaniem aktu oskarenia naley dokona filtracji dowodw.
W postpowaniu przygotowawczym, na podstawie art. 167 2 k.p.k. dowody przeprowadzane s przez organ procesowy (z urzdu), przy czym strony maj inicjatyw dowodow.

30

W zakresie treci i konstrukcji art. 167 k.p.k. noweli z dnia 27 wrzenia 2013 r. trwaj
dalsze prace parlamentarne (druk sejmowy nr 2393).
Inne zmiany w przepisach dotyczcych czynnoci dowodowych
W art. 171 2 k.p.k. uregulowano nowy porzdek zadawania pyta podczas przesucha, uwzgldniajc potrzeby kontradyktoryjnoci przepis ten ma zastosowanie w postpowaniu przygotowawczym i sdowym. Natomiast porzdek zadawania pyta na rozprawie
reguluje art. 370 k.p.k.
Konsekwencj kontradyktoryjnoci i zmiany regu przeprowadzania dowodw w postpowaniu sdowym s regulacje z art. 391 k.p.k. Przepis przewiduje odstpstwo od bezporednioci z przeprowadzenia dowodu z zezna wiadka przed sdem. Zgodnie art. 391 1 k.p.k.
moliwe jest odczytanie protokow pomimo udziau wiadka na rozprawie wobec bezpodstawnej odmowy zezna, zezna odmiennych od skadanych uprzednio, albo owiadczenia
wiadka, e pewnych okolicznoci nie pamita. Moliwe ma to by przede wszystkim na
wniosek strony (i przez stron), za z urzdu wycznie w wyjtkowych, szczeglnie uzasadnionych przypadkach (art. 167 1 zd. 3 k.p.k.), albo w innym postpowaniu przed sdem
oraz postpowaniu przygotowawczym, zgodnie z art. 167 2 k.p.k.
Natomiast nowy art. 391 1a k.p.k. odnosi si do sytuacji, w ktrych powodem odczytania protokow zezna wiadka jest jego nieobecno na rozprawie, wynikajca z: pobytu
wiadka za granic, niemonoci wezwania wiadka na rozpraw, niestawiennictwa z powodu
niedajcych si usun przeszkd, mierci wiadka oraz zaniechania wezwania go z powodu stwierdzenia okolicznoci niespornych, niedoniosych dla sprawy (uzasadnienie projektu
druk sejmowy 870). Skuteczno dziaania regulacji z art. 391 1 k.p.k. i art. 391 1a k.p.k.
zalena bdzie w pewnym zakresie od jakoci przesucha utrwalonych w postpowaniu
przygotowawczym.
Wprowadzono nowy zakaz dowodowy przeprowadzenia i wykorzystania dowodu uzyskanego do celw postpowania karnego za pomoc czynu zabronionego, o ktrym mowa
w art. 1 1 k.k. art. 168a k.p.k. (nowela z dnia 27 wrzenia 2013 r.), tzw. ograniczenia dowodowe w zakresie zatrutego drzewa. Przepis ten ma stanowi barier przed nieuczciwymi
dowodami, np. nielegalny podsuch, prywatne przeszukania. Istotn kwesti jest zagadnienie,
czy zakaz ten dotyczy tylko zatrutego drzewa, np. wymuszone poprzez bicie wyjanienia
podejrzanego (dowd niewany), czy rwnie, np. ogldziny miejsca znalezienia zwok, ktre
podczas tego przesuchania podejrzany wskaza (owoce zatrutego drzewa).
Powyszy zakaz dowodowy obowizuje obie strony sporu, a take wie organy procesowe, ktre bd miay obowizek mie na uwadze w momencie dopuszczania dowodw lub
ich przeprowadzenia, aby dowody wnioskowane lub przeprowadzane nie naruszay zakazu.
Powyszy zakaz zosta gwnie przewidziany w zwizku z now moliwoci wprowadzenia
dokumentw prywatnych do postpowania dowodowego. Na podstawie art. 393 3 k.p.k.
mog by odczytane na rozprawie wszelkie dokumenty prywatne, powstae poza postpowaniem karnym, w szczeglnoci owiadczenia, publikacje, listy, notatki. Na podstawie tego
przepisu mog by wprowadzane tzw. prywatne opinie. Obecnie w zakresie znaczenia dowodowego i charakteru procesowego prywatnych opinii s sporne stanowiska. Dominujcy
jest pogld, aby traktowa je jako rdo informacji o dowodzie, ewentualnie sposb wskazania niejasnoci lub niepenoci dotychczasowych opinii uzyskanych przez oskaryciela
w toku procesu, a nie stricte jako opinia biegego w rozumieniu rozdziau 22 k.p.k.
Z uwagi na nadanie priorytetu zasadzie kontradyktoryjnoci, projektowane jest wprowadzenie regulacji majcych na celu zachowanie rwnoci broni dla stron procesowych,
w postaci wprowadzenia nowego brzmienia art. 367a k.p.k. (druk sejmowy nr 2393) dotycz-

31

cego wniosku stron do sdu o zarzdzenie przez sd dostarczenia przez odpowiedni organ
dokumentw, ktrych strona sama uzyska nie moe, albo o zwolnienie lub wystpienie
o zwolnienie okrelonej osoby od zachowania tajemnicy dla potrzeb zoenia wniosku dowodowego.
Planowana jest rwnie zmiana art. 321 k.p.k. (ujtego w noweli z dnia 27.09.2013 r.),
m.in. poprzez wprowadzenie w 6 art. 321 k.p.k. (projektowana zmiana w druku sejmowym
nr 2393). Planowana zmiana do noweli daje prokuratorowi moliwo nieuwzgldniania
wnioskw dowodowych stron, zoonych po zapoznaniu si z materiaem, na warunkach
okrelonych w tym przepisie. Dominuje pogld, e oddalenie takiego wniosku wymaga wskazania konkretnej podstawy z art. 170 k.p.k. (najczciej 1 pkt 5, tj. oczywistego zmierzania
do przeduenia postpowania), co nie stoi na przeszkodzie pniejszemu dopuszczeniu dowodu, gdy prezes sdu lub sd ostatecznie ma rozstrzyga w przedmiocie wniosku przed
rozpraw. Planowana zmiana art. 321 6 k.p.k. ma na celu ograniczenie wnioskw dowodowych zmierzajcych do przeduenia postpowania i uniemoliwienie blokowania przejcia
do fazy postpowania sdowego.
W art. 401 1 k.p.k. (wedug noweli z dnia 27.09.2013 r.) przewidziana jest przerwa
w rozprawie gwnej, m.in. w celu przygotowania przez strony wnioskw dowodowych lub
sprowadzenia dowodu (do 35 dni przerwa, powyej - odroczenie rozprawy).
Przygotowywany jest art. 404a (druk sejmowy nr 2393), na podstawie ktrego oskaryciel publiczny w celu zebrania dowodw przed sdem bdzie mg przeprowadzi w czasie
przerwy lub odroczenia rozprawy, osobicie, a prokurator take zleci Policji dokonanie niezbdnych czynnoci dowodowych. Przepis ten bdzie dawa prokuratorowi uprawnienia w
zakresie poszukiwania dowodw. Prokurator bdzie mg zleci dalsze zadania Policji w poszukiwaniu dowodw pomimo zakoczenia postpowania przygotowawczego. Nastpnie
oskaryciel bdzie mia moliwo zoenia wnioskw dowodowych po przeprowadzeniu
czynnoci osobicie lub przez Policj.
Nowela z dnia 27 wrzenia 2013 r. wprowadza dalsze szczegowe zmiany w zakresie wybranych przepisw dotyczcych czynnoci dowodowych, ktre wejd w ycie
z dniem 1 lipca 2015 r., m.in.:
W art. 178a k.p.k. rozszerzono zakaz dowodowy zabraniajcy przesuchania w charakterze
wiadka mediatora co do faktw, o ktrych dowiedzia si od stron prowadzc postpowanie mediacyjne, z wyczeniem informacji o przestpstwach wymienionych w art. 240 1
k.k.
Zmieniono tre wzgldnego zakazu dowodowego z art. 180 1 k.p.k. osoby obowizane do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajnoci zastrzeone lub
poufne lub tajemnicy zwizanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji mog odmwi
zezna co do okolicznoci, na ktre rozciga si ten obowizek, chyba e sd lub prokurator dla dobra wymiaru sprawiedliwoci zwolni te osoby od obowizku zachowania tajemnicy, jeeli ustawy szczeglne nie stanowi inaczej. Na kad decyzj w tym zakresie
przysuguje zaalenie.
Rozszerzono w art. 202 5 k.p.k. zakres opinii biegych lekarzy psychiatrw o wskazanie
w przedmiocie zdolnoci oskaronego do prowadzenia obrony w sposb samodzielny, rozsdny i wypowiedzenia si co do okolicznoci z art. 93 k.k. (93b k.k. - druk sejmowy
nr 2393).
Doprecyzowano w art. 209 4 k.p.k., e otwarcia zwok moe dokona biegy lekarz,
w miar moliwoci z zakresu medycyny sdowej, w obecnoci prokuratora lub sdu.

32

Wprowadzono odmiennoci w postpowaniu dowodowym w ledztwie powierzonym

Policji oraz w toku powierzonych poszczeglnych czynnoci ledztwa - art. 311 k.p.k.,
ktre s przedmiotem odrbnego opracowania w dalszej czci materiau szkoleniowego.
Nowela z dnia 27.09.2013 r. nie wprowadza zmian dotyczcych czynnoci dowodowych takich jak: przesuchania wiadkw, przesuchania podejrzanych, okazanie, konfrontacji, eksperyment procesowy, dowody rzeczowe, przeszukanie, zatrzymanie rzeczy, ogldziny.
Naley podkreli, e nie ma rwnie zmian w czynnociach dowodowych tzn. czynnoci
niepowtarzalnych. Nowela nie zmienia przeprowadzenia dowodw w trybie art. 308 k.p.k.,
z zastrzeeniem, e uproszczenia w zakresie dokumentowania zezna wiadkw z art. 311
k.p.k., tj. protok ograniczony i notatka urzdowa nie maj zastosowania w postpowaniu
w niezbdnym zakresie.
Zakres czynnoci dowodowych w postpowaniu przygotowawczym i uproszczenia
w sposobie ich utrwalania w wietle nowelizacji kodeksu postpowania karnego z dnia
27 wrzenia 2013 r.
Wad obecnego modelu postpowania w sprawach karnych jest to, e z jednej strony
w toku postpowania przygotowawczego zmierza si do wszechstronnego wyjanienia okolicznoci sprawy i zabezpieczenia w moliwie szerokim zakresie dowodw dla sdu, z drugiej
za cae postpowanie dowodowe powtarzane jest w toku postpowania sdowego. Zaradzenie owej zbdnej dwutorowoci postpowania moliwe jest albo poprzez przyjcie zaoenia,
e nie ma potrzeby dublowania w postpowaniu sdowym czynnoci dowodowych przeprowadzonych w ledztwie (lub dochodzeniu), co wymagaoby najpewniej wprowadzenia do
postpowania przygotowawczego czynnika sdowego (sdzia ledczy), albo poprzez redukcj
znaczenia postpowania dowodowego prowadzonego na etapie przygotowawczym z jednoczesnym zwikszeniem roli kontradyktoryjnego wyjaniania faktw sprawy przed sdem.
Zarwno w dyskusji rodowiskowej, jak i w dyskusji w gronie czonkw Komisji, zdecydowan przewag uzyskaa druga z opcji. W konsekwencji proponowany model postpowania
opiera si na zaoeniu, e czynnoci dowodowe postpowania przygotowawczego maj co
do zasady stworzy podstaw skargi oskarycielskiej (przeprowadzane s dla oskaryciela,
a nie dla sdu), a jedynie wyjtkowo w takim zakresie, w jakim przeprowadzenie dowodu
przed sdem nie bdzie moliwe wykorzystywane bd przez sd jako podstawa ustalania
faktw sprawy.38
Nie naley jednak zapomina, e postpowanie przygotowawcze nie zawsze znajdzie
swj fina w sdzie. W sytuacji np. umorzenia postpowania, aby sd mg skontrolowa
prawidowo takiej decyzji w przypadku jej zaskarenia, dowody bd musiay by przeprowadzone i zgromadzone w sposb wystarczajco uzasadniajcy podjcie takiej decyzji. Po
drugie, nie zosta zmieniony art. 313 1 k.p.k., ktry do przedstawienia zarzutw wymaga
uzasadnionego podejrzenia, e czyn popenia okrelona osoba, ani art. 335 1 w zakresie,
w jakim wymaga, aby okolicznoci popenienia przestpstwa nie budziy wtpliwoci, co
rwnie bdzie wymagao przeprowadzenia postpowania dowodowego w zakresie umoliwiajcym skazanie. Podobnie przy wnioskowaniu o zastosowanie rodkw zapobiegawczych,
poziom udowodnienia sprawstwa jest wymagany niemal jak przy skazaniu oskaronego, co
wymaga przeprowadzenia dowodw dajcych due prawdopodobiestwo popenienia przestpstwa przez dan osob.
Art. 250 2a. We wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania wymienia si
dowody wskazujce na due prawdopodobiestwo, e oskarony popeni przestpstwo, okolicznoci przemawiajce za istnieniem zagroe dla prawidowego toku postpowania lub
38

Ibidem, s. 7.

33

moliwoci popenienia przez oskaronego nowego, cikiego przestpstwa lub okrelonej

podstawy stosowania tego rodka zapobiegawczego i koniecznoci jego stosowania.
Nowemu modelowi kontradyktoryjnego postpowania sdowego nie towarzysz zatem
gruntowne zmiany postpowania przygotowawczego, chocia proponuje si wyrane zaakcentowanie jego odmiennych ni obecnie celw w art. 297 1 pkt 5 k.p.k.
Od 1 lipca 2015 r. nie bdzie celem postpowania przygotowawczego zebranie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodw dla sdu, ale zgodnie z zaoeniami kontradyktoryjnoci - dla
oskaryciela, na ktrego w znacznej mierze przerzucona zostaa odpowiedzialno za wynik
postpowania, gdy w stosunku do oskaronego przecie obowizuje zasada domniemania
niewinnoci.
Art. 297. 1. Celem postpowania przygotowawczego jest:
1) ustalenie, czy zosta popeniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestpstwo,
2) wykrycie i w razie potrzeby ujcie sprawcy,
3) zebranie danych stosownie do art. 213 i 214,
4) wyjanienie okolicznoci sprawy, w tym ustalenie osb pokrzywdzonych i rozmiarw
szkody,
5) zebranie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodw w zakresie niezbdnym do stwierdzenia
zasadnoci wniesienia aktu oskarenia albo innego zakoczenia postpowania, jak rwnie do
przedstawienia wniosku o dopuszczenie tych dowodw i przeprowadzenie ich przed sdem.
2. W postpowaniu przygotowawczym naley dy take do wyjanienia okolicznoci,
ktre sprzyjay popenieniu czynu.
W fazie przygotowawczej dowody powinny zosta zabezpieczone, a przeprowadzone
dopiero przed sdem, zgodnie z deniem do peniejszego stosowania zasady kontradyktoryjnoci i bezporednioci w postpowaniu jurysdykcyjnym. Pytanie jednak, czy nowe brzmienie art. 297 1 pkt 5 k.p.k. nie podzieli losu obecnego art. 325h k.p.k. (tzw. tryb zapiskowy
postpowania przygotowawczego), ktry przesta waciwie obowizywa przez brak stosowania. Z jednej strony bowiem postuluje si ograniczenie przeprowadzania dowodw
w stadium przygotowawczym, z drugiej jednak nadal obowizuje art. 2 2 k.p.k. wskazujcy
jako jeden z celw procesu karnego ujawnianie okolicznoci sprzyjajcych popenieniu czynu
zabronionego i tak samo brzmicy 2 w art. 297 k.p.k., ktrego uchylenie projektuje si dopiero (druk sejmowy nr 2393).39 Kolejny dysonans pojawia si pomidzy redukcj czynnoci
dowodowych w stadium przygotowawczym i utrzymaniem moliwoci umorzenia postpowania przez sd na posiedzeniu z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarenia
(art. 339 3 pkt 2 k.p.k.). Nowa koncepcja aktu oskarenia, ktry moe by wniesiony do
sdu bez uzasadnienia (zob. znowelizowany art. 332 2 k.p.k.) z wykazem tylko dowodw,
o ktrych przeprowadzenie oskaryciel wnosi (znowelizowany art. 333 1 k.p.k.) i materiaami z postpowania przygotowawczego, w ktrym postpowanie dowodowe ma by ograniczone, moe spowodowa, e sd stosunkowo czsto bdzie siga po takie rozwizanie. Aby
tego unikn, prokurator prawdopodobnie bdzie dy do gromadzenia szerokiego materiau
dowodowego, ktry po wejciu w ycie nowelizacji nadal bdzie mg by odczytywany na
rozprawie. Pozostawia si bowiem moliwo (cho ograniczon) odczytywania protokow
przesucha przed sdem, np.:
Art. 333 2 k.p.k. Prokurator moe wnie o zaniechanie wezwania i odczytanie na rozprawie zezna wiadkw przebywajcych za granic lub majcych stwierdzi okolicznoci,
39

Projektowana ustawa o zmianie ustawy z dnia 27 wrzenia 2013 r., zmieniajcej Kodeks postpowania karnego oraz niektre inne ustawy; druk sejmowy nr 2393;

34

ktrym oskarony w wyjanieniach swych nie zaprzeczy, a okolicznoci te nie s tak doniose, aby konieczne byo bezporednie przesuchanie wiadkw na rozprawie. Nie dotyczy to
osb wymienionych w art. 182.
Art. 391 1. Jeeli wiadek bezpodstawnie odmawia zezna, zeznaje odmiennie ni poprzednio albo owiadczy, e pewnych okolicznoci nie pamita, strona moe jedynie w niezbdnym zakresie, odczytywa tre protokow zoonych poprzednio przez niego zezna
w postpowaniu przygotowawczym lub przed sdem w tej lub innej sprawie albo w innym
postpowaniu przewidzianym przez ustaw. Po odczytaniu odpowiedniego fragmentu protokou strona umoliwia wiadkowi wypowiedzenie si co do jego treci i wyjanienie zachodzcych sprzecznoci. Przepisu art. 394 2 nie stosuje si.
1a. Jeeli wiadek przebywa za granic, nie mona mu byo dorczy wezwania, nie stawi
si z powodu niedajcych si usun przeszkd lub prezes sdu zaniecha wezwania wiadka
na podstawie art. 333 2, a take wtedy, gdy wiadek zmar, strona moe, jedynie w niezbdnym zakresie, odczytywa tre protokow zoonych poprzednio przez niego zezna w postpowaniu przygotowawczym lub przed sdem w tej lub innej sprawie albo w innym postpowaniu przewidzianym przez ustaw.
1b. W wyjtkowym wypadku, uzasadnionym szczeglnymi okolicznociami, o ktrym
mowa w art. 171 2, jeeli okoliczno bdca przedmiotem przesuchania nie moe by
ustalona w inny sposb, sd, zadajc pytanie, moe odczyta protok w zakresie, o ktrym
mowa w 1.
1c. W przypadku okrelonym w art. 167 1 zdanie drugie i trzecie lub art. 167 2 tre
protokow moe by ujawniona, w zakresie i w sposb wskazany w 1 i 1a, take z urzdu.
1d. W przypadku ujawnienia protokou na rozprawie sd wcza go do akt sprawy sdowej,
zaznaczajc zakres, w ktrym protok odczytano.
Wiadomym jest te, e w przypadku duszego upywu czasu od zdarzenia, lady pamiciowe zacieraj si i pod wpywem rnych czynnikw mog ulec modyfikacji. Dlatego
mona przypuszcza, e prokurator bdzie dy do szybkiego przesuchania wiadka i waciwego utrwalenia czynnoci, a nastpnie do odczytania w niezbdnym zakresie na rozprawie jego zezna, aby nie ryzykowa niepowodzenia aktu oskarenia i uniewinnienia oskaronego.
Podczas szkolenia, ktre odbyo si w dniach 7-8 sierpnia 2014 r. w Szkole Policji w Pile, z ust prowadzcego to szkolenie Zastpcy Prokuratora Apelacyjnego w Krakowie Janusza
liwy pady sowa, ktre wzbudziy poruszenie wrd uczestniczcych w szkoleniu policjantw, jako stan rzeczy nieosigalny: Wskazwk interpretacyjn niech bdzie wypowied,
ktra pada w zwizku z pracami nad reform procedury karnej, e prosta sprawa
o zabjstwo zanim trafi do sdu - powinna trwa nie 6 miesicy a 6 godzin.
Faktycznie, w obecnym modelu postpowania przygotowawczego jest to nie do pomylenia, ale w kocu ma to by tylko wskazwk interpretacyjn do odczytywania przepisw
nowelizujcych procedur karn.
Z materiaw szkoleniowych udostpnionych przez pana prokuratora:
Dot. art. 297
Zaoenie programowe:
Prokurator (w porozumieniu z nim prowadzcy postpowanie) bdzie mg ograniczy zakres
postpowania przygotowawczego do dowodw, ktre pozwalaj na weryfikacj, e okrelony
czyn, bdcy przedmiotem procesu jest przestpstwem oraz zebrania podstawowych dowo-

35

dw, ktre pozwalaj na przypisanie tego przestpstwa oskaronemu. W zakresie dowodw

mniej istotnych moliwe jest ich przeprowadzenie dopiero na etapie postpowania sdowego).
Pytania praktyczne: Kto ocenia, jaki jest niezbdny zakres zebranych, zabezpieczonych
i utrwalonych dowodw? Ostatecznie prokurator jako odpowiedzialny za skarg oskaryciel
publiczny.()
Osignicie zaoe programowych reformy procedury karnej na etapie postpowania
przygotowawczego bdzie wymagao zacienienia wsppracy prokuratury z Policj i ustalenia jej zasad w zakresie:
()
1) standaryzacji postpowa w poszczeglnych rodzajach spraw,
2) nauki formuowania wnioskw dowodowych przez funkcjonariusza,
3) konsultacji selekcji materiaw dowodowych zaczanych do aktu oskarenia ju na
etapie czynnoci zapoznania,
4) uzgodnienia odstpienia od czci czynnoci tak by zostay przeprowadzone dopiero
w sdzie, dziki czemu sprawa moe tam szybciej trafi,
5) ocena swoistej przepustowoci konkretnego sdu (trafne wytypowanie czasu potrzebnego na przeprowadzenie danej sprawy przed sdem, zasada koncentracji czynnoci
w postpowaniu sdowym).
Wniosek:
Trzeba kierowa si zdrowym rozsdkiem. Zakres prowadzonego postpowania dobiera w zalenoci od rodzaju sprawy, przy biecym uwzgldnieniu postawy stron, w tym
podejrzanego (prognoza co do moliwoci zastosowania trybu konsensualnego).()40
Wyrazem odejcia od formalizmu czynnoci procesowych w postpowaniu przygotowawczym i powtarzania ich na rozprawie jest przede wszystkim nowelizacja art. 311 k.p.k.,
wzbudzajca chyba najwicej kontrowersji w zwizku z zapisem w 5 o moliwoci dokumentowania przesuchania wiadka w formie notatki urzdowej.
Art. 311. 1. ledztwo prowadzi prokurator.
2. Prokurator moe powierzy Policji przeprowadzenie ledztwa w caoci lub w okrelonym zakresie albo dokonanie poszczeglnych czynnoci ledztwa; w wypadkach okrelonych
w art. 309 pkt 2 i 3 mona powierzy Policji jedynie dokonanie poszczeglnych czynnoci
ledztwa.
3. Utrwalanie przesuchania wiadkw przez Policj nastpuje w formie protokou ograniczonego do zapisu najbardziej istotnych owiadcze osb biorcych udzia w czynnoci.
Przepisu art. 148 2 zdanie pierwsze nie stosuje si.
4. W sytuacji, o ktrej mowa w 2, Policja moe dokona innych czynnoci, jeeli wyoni
si taka potrzeba.
5. W sytuacji, o ktrej mowa w 4, Policja utrwala wypowiedzi wiadka w formie notatki
urzdowej. W wypadkach niecierpicych zwoki Policja moe sporzdzi protok, o ktrym
mowa w 3.
6. Prokurator moe zastrzec do osobistego wykonania jakkolwiek czynno ledztwa.
7. W toku powierzonego ledztwa, Policja wystpuje z wnioskiem do prokuratora o przesuchanie wiadka, jeeli jego zeznania mog mie szczeglne znaczenie dla procesu.
40

PPA J. liwa Nowy model postpowania przygotowawczego, Materiay szkoleniowe, Pia, sierpie 2014 r.

36

W wypadkach niecierpicych zwoki Policja bdzie moga przesucha wiadka do protokou, ale ograniczonego (art. 311 3 k.p.k.). Natomiast jeli uzna, e zeznania tego wiadka
s szczeglnie wane dla procesu karnego, bdzie musiaa wystpi do prokuratora o osobiste
przesuchanie wiadka (znowelizowany art. 311 7 k.p.k.).
Mona zatem przypuszcza, e protok ograniczony lub notatka urzdowa bd praktycznie stosowane w sytuacjach oczywistych, tj. kiedy wiadek nie posiada adnej wiedzy na
temat zdarzenia, bd posiada j w zakresie mniemajcym wpywu na tre rozstrzygnicia.
Przykadowo mona przytoczy bardzo czst wypowied wiadkw (ssiadw), wezwanych
do zoenia zezna w sprawach o zncanie (art. 207 k.k.):
() Mieszkam w J., ul Warszawska 55/4, od ok.15 lat. Mieszkajcych obok mnie X
i Y znam tylko z widzenia. Nie syszaem ani nie widziaem, aby si kcili. Nie widziaem
te, aby Y miaa jakiekolwiek lady pobicia. To wszystko.()
Zamysem ustawodawcy byo jednak stosowanie ograniczonego protokou przesuchania wiadka rwnie do sytuacji, kiedy posiada on istotne wiadomoci o zdarzeniu i pene
jego przesuchanie ma nastpi dopiero przed sdem lub jeszcze na etapie postpowania
przygotowawczego, ale przez prokuratora. Bazujc na podanym przykadzie wiadka przestpstwa zncania si, odnotowana w protokole ograniczonym tre zezna mogaby brzmie:
Mieszkam w J., ul. Warszawska 55/4 od okoo 15 lat. Mieszkajcych obok mnie X i Y znam
tylko z widzenia. Bardzo czsto widziaem i syszaem na klatce schodowej, jak kcili si ze
sob, w wyniku czego X bi Y rkoma po gowie. W nastpstwie tych zdarze Y czsto miaa
siniaki i zadrapania na twarzy. Zajcia pomidzy X i Y w cigu ostatnich dwch miesicy
widziaem 7 razy.
Podsumowujc, mona stwierdzi, e najbardziej istotnymi owiadczeniami wiadka
bd te, ktre pozwol na dokonanie kwalifikacji prawnej zdarzenia (dotyczce znamion
przestpstwa) oraz wytypowanie sprawcy i sformuowanie zarzutu popenienia konkretnego
przestpstwa).
Przy jednoczesnym braku modyfikacji czynnoci dowodowych (dzia V k.p.k.), sposobu
ich utrwalania (art. 143 k.p.k.) i utrzymaniu zakazu zastpowania dowodu z wyjanie podejrzanego i zezna wiadka z treci pism, zapiskw, notatek urzdowych i innych dokumentw, tre znowelizowanego art. 311 k.p.k. budzi szereg zastrzee i wtpliwoci. Policja ma
bowiem w powierzonym ledztwie utrwala przesuchanie wiadka w protokole ograniczonym do zapisu najbardziej istotnych owiadcze osb biorcych udzia w czynnoci (art. 311
3 k.p.k.), a wykraczajc poza zakres powierzenia, sporzdza notatk urzdow (art. 311 5
k.p.k.). Pytanie, kto bdzie decydowa o tym, co bdzie najbardziej istotne w wypowiedzi
wiadka, szczeglnie w pocztkowej fazie ledztwa, kiedy jeszcze kierunek dalszego postpowania nie jest wiadomy? Zdarza si przecie, e jeden szczeg, z pozoru nieistotny, decyduje o treci rozstrzygnicia. Dotychczasowa praktyka pokazuje, bo przecie protok ograniczony jest przewidziany w art. 325 h k.p.k., e si go nie stosuje, o czym ju wyej bya mowa. Niektrzy praktycy ironicznie stwierdzaj, e to nieprawda, bo kady protok sporzdzony przez policjanta jest protokoem ograniczonym. Jest to jednak daleko idca zoliwo.
Gdyby bya prawd, czy ustawodawca zdecydowaby, e od 1 lipca 2015 r. policjant bdzie
mg wykona kad czynno w ledztwie w zakresie jego powierzenia, cznie z przedstawieniem zarzutw i przesuchaniem podejrzanego? Dopuszcza si rwnie wykroczenie przez
Policj poza zakres powierzenia w razie takiej potrzeby, ale wypowiedzi wiadka maj by

37

wwczas utrwalane w formie notatki urzdowej, ktra pozbawiona jest jakiejkolwiek mocy
dowodowej, z racji choby art. 174 k.p.k., ale rwnie art. 393 1 k.p.k.41
Art. 391 1 k.p.k.: Wolno odczytywa na rozprawie protokoy ogldzin, przeszukania i zatrzymania rzeczy, opinie biegych, instytutw, zakadw lub instytucji, dane o karalnoci,
wyniki wywiadu rodowiskowego oraz wszelkie dokumenty urzdowe zoone w postpowaniu przygotowawczym lub sdowym albo w innym postpowaniu przewidzianym przez ustaw. Nie wolno jednak odczytywa notatek dotyczcych czynnoci, z ktrych wymagane jest
sporzdzenie protokou, a take notatek, o ktrych mowa w art. 311 5.
Pozostae czynnoci w powierzonym ledztwie oraz w dochodzeniu Policja utrwala ma
ju na zasadach oglnych, a wic protokoem penym, szczeglnie czynnoci wykonywane
w trybie art. 308 k.p.k. oraz czynnoci niepowtarzalne.42 Poza tym nadal obowizuje w niezmienionej postaci art. 316 3 k.p.k. ktry zakada moliwo sdowego przesuchania
wiadka w toku postpowania przygotowawczego, rwnie na wniosek organu prowadzcego.
Art. 316 3. Jeeli zachodzi niebezpieczestwo, e wiadka nie bdzie mona przesucha na
rozprawie, strona lub prokurator albo inny organ prowadzcy postpowanie mog zwrci si
do sdu z daniem przesuchania go przez sd.
Ponadto od 27 stycznia 2014 r. obowizuj znowelizowane przepisy art. 185 a art. 185d
k.p.k., ktre rwnie przewiduj sdowe przesuchanie w charakterze wiadka okrelonego
krgu osb:
Art. 185a. 1. W sprawach o przestpstwa popenione z uyciem przemocy lub groby bezprawnej lub okrelone w rozdziaach XXIII, XXV i XXVI kodeksu karnego pokrzywdzonego, ktry w chwili przesuchania nie ukoczy 15 lat, przesuchuje si w charakterze wiadka
tylko wwczas, gdy jego zeznania mog mie istotne znaczenie dla rozstrzygnicia sprawy,
i tylko raz, chyba e wyjd na jaw istotne okolicznoci, ktrych wyjanienie wymaga ponownego przesuchania, lub da tego oskarony, ktry nie mia obrocy w czasie pierwszego
przesuchania pokrzywdzonego.
2. Przesuchanie przeprowadza sd na posiedzeniu z udziaem biegego psychologa. Prokurator, obroca oraz penomocnik pokrzywdzonego maj prawo wzi udzia w przesuchaniu.
Osoba wymieniona w art. 51 2 lub osoba penoletnia wskazana przez pokrzywdzonego,
o ktrym mowa w 1, ma prawo rwnie by obecna przy przesuchaniu, jeeli nie ogranicza
to swobody wypowiedzi przesuchiwanego. Jeeli oskarony zawiadomiony o tej czynnoci
nie posiada obrocy z wyboru, sd wyznacza mu obroc z urzdu.
3. Na rozprawie gwnej odtwarza si sporzdzony zapis obrazu i dwiku przesuchania
oraz odczytuje si protok przesuchania.
4. W sprawach o przestpstwa wymienione w 1 maoletniego pokrzywdzonego, ktry
w chwili przesuchania ukoczy 15 lat, przesuchuje si w warunkach okrelonych w 1-3,
gdy zachodzi uzasadniona obawa, e przesuchanie w innych warunkach mogoby wywrze
negatywny wpyw na jego stan psychiczny.
Art. 185b. 1. W sprawach o przestpstwa popenione z uyciem przemocy lub groby bezprawnej lub okrelone w rozdziaach XXV i XXVI kodeksu karnego wiadka, ktry w chwili
41
42

T. Grzegorczyk, Kodeks postpowania karnego. Komentarz. Tom I, wyd. 6. Warszawa, 2014 r., s. 1067;
Ibidem.

38

przesuchania nie ukoczy 15 lat, przesuchuje si w warunkach okrelonych w art. 185a 13, jeeli zeznania tego wiadka mog mie istotne znaczenie dla rozstrzygnicia sprawy.
2. W sprawach o przestpstwa wymienione w 1 maoletniego wiadka, ktry w chwili
przesuchania ukoczy 15 lat, przesuchuje si w trybie okrelonym w art. 177 1a, gdy zachodzi uzasadniona obawa, e bezporednia obecno oskaronego przy przesuchaniu mogaby oddziaywa krpujco na zeznania wiadka lub wywiera negatywny wpyw na jego
stan psychiczny.
3. Przepisw 1 i 2 nie stosuje si do wiadka wspdziaajcego w popenieniu czynu zabronionego, o ktry toczy si postpowanie karne, lub wiadka, ktrego czyn pozostaje
w zwizku z czynem, o ktry toczy si postpowanie karne.
Art. 185c. 1. W sprawach o przestpstwa okrelone w art. 197-199 Kodeksu karnego zawiadomienie o przestpstwie, jeeli skada je pokrzywdzony, powinno ograniczy si do
wskazania najwaniejszych faktw i dowodw.
2. Przesuchanie pokrzywdzonego w charakterze wiadka przeprowadza sd na posiedzeniu,
w ktrym maj prawo wzi udzia prokurator, obroca oraz penomocnik pokrzywdzonego.
Na rozprawie gwnej odtwarza si sporzdzony zapis obrazu i dwiku przesuchania oraz
odczytuje si protok przesuchania.
3. Jeeli zajdzie konieczno ponownego przesuchania pokrzywdzonego w charakterze
wiadka, na jego wniosek przesuchanie przeprowadza si w sposb wskazany w art. 177
1a, gdy zachodzi uzasadniona obawa, e bezporednia obecno oskaronego przy przesuchaniu mogaby oddziaywa krpujco na zeznania pokrzywdzonego lub wywiera negatywny wpyw na jego stan psychiczny.
4. Jeeli przesuchanie odbywa si z udziaem biegego psychologa, naley zapewni, na
wniosek pokrzywdzonego, aby by on osob tej samej pci co pokrzywdzony, chyba e bdzie
to utrudnia postpowanie.
Art. 185d. 1. Przesuchania w trybie okrelonym w art. 185a-185c przeprowadza si
w odpowiednio przystosowanych pomieszczeniach w siedzibie sdu lub poza jego siedzib.
2. Minister Sprawiedliwoci okreli, w drodze rozporzdzenia, sposb przygotowania przesuchania w trybie, o ktrym mowa w 1, oraz warunki, jakim powinny odpowiada pomieszczenia przeznaczone do przeprowadzania takich przesucha, w tym ich wyposaenie
techniczne, majc na wzgldzie konieczno zapewnienia swobody wypowiedzi i poczucia
bezpieczestwa osb przesuchiwanych.

39

40

Rozdzia IV

PRAWA I OBOWIZKI STRON

W POSTPOWANIU PRZYGOTOWAWCZYM
Hanna Bigielmajer, Aneta Wrblewska, Krzysztof Wrblewski

Prawa i obowizki pokrzywdzonego w wietle nowelizacji kodeksu postpowania karnego z dnia 27 wrzenia 2013 r.
Uchwalona przez Sejm ustawa z dnia 27 wrzenia 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks
postpowania karnego oraz niektrych innych ustaw (Dz. U. z dnia 25.10.2013 r., poz. 1247)
przemodelowuje postpowanie jurysdykcyjne w kierunku wikszej kontradyktoryjnoci,
ktra stwarza najlepsze warunki do wyjanienia prawdy materialnej i najlepiej suy poszanowaniu praw uczestnikw postpowania.
Kontradyktoryjno zakada, e strony postpowania s sobie rwne i tocz spr
przed sdem penicym rol arbitra. Z jednej strony pozwoli to uczestnikom postpowania na
wiksz swobod dziaania, a z drugiej strony obarczy ich wiksz odpowiedzialnoci za
jego wynik.
Zgodnie z treci art. 49 1 k.p.k., pokrzywdzonym (w znaczeniu oglnym) jest osoba
fizyczna lub prawna, ktrej dobro prawne zostao bezporednio naruszone lub zagroone
przez przestpstwo. Pokrzywdzony jest w postpowaniu przygotowawczym stron czynn,
a wic t, ktra wystpuje z daniem o rozstrzygnicie w przedmiocie odpowiedzialnoci
karnej sprawcy (strony biernej).
Nowelizacja kodeksu postpowania karnego43 zmienia pozycj pokrzywdzonego
w postpowaniu karnym, wzmacniajc j oraz uatwiajc realizowanie uprawnie jako strony
czynnej postpowania przygotowawczego. Ma suy rwnie zwikszeniu i zaspokojeniu
poczucia sprawiedliwoci tego uczestnika postpowania karnego. Cz zmienionych przepisw obowizuje ju od 9 listopada 2013 r. oraz od 27 stycznia 2014 r. Pozostae zaczy
obowizywa od 2 czerwca 2014 r., a inne wejd w ycie dopiero 1 lipca 2015 r.
Zmiany przepisw dotyczce pokrzywdzonego wprowadzone ustaw z dnia 27 wrzenia
2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postpowania karnego oraz niektrych innych ustaw
(Dz.U. z dnia 25.10.2013 r., poz. 1247), ktre zaczy obowizywa od dnia 27 stycznia
2014 r.
Z dniem 27 stycznia 2014 r., w zwizku z tym, e zgodnie z nowymi przepisami
wszystkie typy przestpstw przeciwko wolnoci seksualnej i obyczajnoci cigane s z urz43

Ustawa z dnia 27 wrzenia 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postpowania karnego oraz niektrych innych
ustaw (Dz.U. z dnia 25.10.2013 r., poz. 1247).

41

du, a nie - jak dotychczas - na wniosek pokrzywdzonego, uchylono przepis art. 205 k.k.
i zmieniono tre art. 12 3 k.p.k. Zbdnym sta si bowiem zapis o niemoliwoci cofnicia wniosku zoonego w postpowaniu karnym przez osob pokrzywdzon przestpstwem
zgwacenia.
Art. 12 3 k.p.k. Wniosek moe by cofnity w postpowaniu przygotowawczym za
zgod prokuratora, a w postpowaniu sdowym za zgod sdu do rozpoczcia przewodu
sdowego na pierwszej rozprawie gwnej. Ponowne zoenie wniosku jest niedopuszczalne.
Zmianie, jak i uzupenieniu o nowe art. 185c i 185d, ulegy rwnie regulacje
art. 185a i art. 185b k.p.k. stanowice obecnie, e w sprawach o przestpstwa popenione
z uyciem przemocy, groby bezprawnej lub okrelone w rozdziaach XXIII, XXV i XXVI
kodeksu karnego pokrzywdzonego lub wiadka, ktry w chwili przesuchania nie ukoczy
15 lat, przesuchuje si we wskazanych w tych przepisach warunkach. Dotychczas ten tryb
stosowany by tylko do przestpstw okrelonych w rozdziale XXV Przestpstwa przeciwko
wolnoci seksualnej i obyczajnoci i XXVI Przestpstwa przeciwko rodzinie i nie obejmowa przestpstw przeciwko wolnoci z rozdziau XXIII.
Art. 185a.
1. W sprawach o przestpstwa popenione z uyciem przemocy lub groby bezprawnej lub
okrelone w rozdziaach XXIII, XXV i XXVI kodeksu karnego pokrzywdzonego, ktry
w chwili przesuchania nie ukoczy 15 lat, przesuchuje si w charakterze wiadka tylko
wwczas, gdy jego zeznania mog mie istotne znaczenie dla rozstrzygnicia sprawy, i tylko
raz, chyba ze wyjd na jaw istotne okolicznoci, ktrych wyjanienie wymaga ponownego
przesuchania, lub da tego oskarony, ktry nie mia obrocy w czasie pierwszego przesuchania pokrzywdzonego.
2. Przesuchanie przeprowadza sd na posiedzeniu z udziaem biegego psychologa.
Prokurator, obroca oraz penomocnik pokrzywdzonego maj prawo wzi udzia w przesuchaniu. Osoba wymieniona w art. 51 2 lub osoba penoletnia wskazana przez pokrzywdzonego, o ktrym mowa w 1, ma prawo rwnie by obecna przy przesuchaniu, jeeli nie
ogranicza to swobody wypowiedzi przesuchiwanego. Jeeli oskarony zawiadomiony o tej
czynnoci nie posiada obrocy z wyboru, sd wyznacza mu obroc z urzdu.
3. Na rozprawie gwnej odtwarza si sporzdzony zapis obrazu i dwiku przesuchania
oraz odczytuje si protok przesuchania.
4. W sprawach o przestpstwa wymienione w 1 maoletniego pokrzywdzonego, ktry
w chwili przesuchania ukoczy 15 lat, przesuchuje si w warunkach okrelonych w 13,
gdy zachodzi uzasadniona obawa, e przesuchanie w innych warunkach mogoby wywrze
negatywny wpyw na jego stan psychiczny.
Art. 185b.
1. W sprawach o przestpstwa popenione z uyciem przemocy lub groby bezprawnej lub
okrelone w rozdziaach XXV i XXVI kodeksu karnego wiadka, ktry w chwili przesuchania nie ukoczy 15 lat, przesuchuje si w warunkach okrelonych w art. 185a 13, jeeli zeznania tego wiadka mog mie istotne znaczenie dla rozstrzygnicia sprawy.
2. W sprawach o przestpstwa wymienione w 1 maoletniego wiadka, ktry w chwili
przesuchania ukoczy 15 lat, przesuchuje si w trybie okrelonym w art. 177 1a, gdy zachodzi uzasadniona obawa, ze bezporednia obecno oskaronego przy przesuchaniu mogaby oddziaywa krpujco na zeznania wiadka lub wywiera negatywny wpyw na jego
stan psychiczny.
3. Przepisw 1 i 2 nie stosuje si do wiadka wspdziaajcego w popenieniu czynu zabronionego, o ktry toczy si postpowanie karne, lub wiadka, ktrego czyn pozostaje
w zwizku z czynem, o ktry toczy si postpowanie karne.

42

Art. 185c.
1. W sprawach o przestpstwa okrelone w art. 197199 kodeksu karnego zawiadomienie o przestpstwie, jeeli skada je pokrzywdzony, powinno ograniczy si do wskazania najwaniejszych faktw i dowodw.
2. Przesuchanie pokrzywdzonego w charakterze wiadka przeprowadza sd na posiedzeniu,
w ktrym maj prawo wzi udzia prokurator, obroca oraz penomocnik pokrzywdzonego.
Na rozprawie gwnej odtwarza si sporzdzony zapis obrazu i dwiku przesuchania oraz
odczytuje si protok przesuchania.
3. Jeeli zajdzie konieczno ponownego przesuchania pokrzywdzonego w charakterze
wiadka, na jego wniosek przesuchanie przeprowadza si w sposb wskazany w art. 177
1a, gdy zachodzi uzasadniona obawa, e bezporednia obecno oskaronego przy przesuchaniu mogaby oddziaywa krpujco na zeznania pokrzywdzonego lub wywiera negatywny wpyw na jego stan psychiczny.
4. Jeeli przesuchanie odbywa si z udziaem biegego psychologa, naley zapewni, na
wniosek pokrzywdzonego, aby by on osob tej samej pci co pokrzywdzony, chyba e
bdzie to utrudnia postpowanie.
Art. 185d.
1. Przesuchania w trybie okrelonym w art. 185a185c przeprowadza si w odpowiednio
przystosowanych pomieszczeniach w siedzibie sdu lub poza jego siedzib.
2. Minister Sprawiedliwoci okreli, w drodze rozporzdzenia, sposb przygotowania przesuchania w trybie, o ktrym mowa w 1, oraz warunki, jakim powinny odpowiada pomieszczenia przeznaczone do przeprowadzania takich przesucha, w tym ich wyposaenie
techniczne, majc na wzgldzie konieczno zapewnienia swobody wypowiedzi i poczucia
bezpieczestwa osb przesuchiwanych.
Podsumowujc powysze zmiany:
Maoletniego pokrzywdzonego lub wiadka, o ktrym mowa w art. 185a i 185b k.p.k.,
ktry w chwili przesuchania nie ukoczy 15 lat, przesuchuje si tylko raz, chyba e
wyjd na jaw istotne okolicznoci, ktrych wyjanienie wymaga ponownego przesuchania lub zada tego oskarony, ktry nie mia obrocy w czasie pierwszego przesuchania
pokrzywdzonego;
Przesuchanie tego rodzaju przeprowadza sd z udziaem biegego psychologa. Prokurator, obroca, penomocnik pokrzywdzonego maj prawo wzi udzia w przesuchaniu;
Nowelizacja rozszerza krg osb mogcych bra udzia w przesuchaniu maoletniego.
Teraz, oprcz osb wskazanych w art. 51 2 k.p.k., czyli przedstawiciela ustawowego albo osoby, pod ktrej sta piecz pokrzywdzony pozostaje, moe to by kada osoba penoletnia wskazana przez pokrzywdzonego;
Obowizkowo dokonuje si utrwalenia tego rodzaju przesuchania za pomoc urzdzenia
rejestrujcego obraz i dwik - art. 147 2a k.p.k., a nastpnie na rozprawie gwnej odtwarza si sporzdzony zapis obrazu i dwiku przesuchania oraz odczytuje si protok
przesuchania - art. 185a 3 k.p.k.
Art. 147 2 k.p.k. Jeeli wzgldy techniczne nie stoj na przeszkodzie, przesuchanie wiadka lub biegego utrwala si za pomoc urzdzenia rejestrujcego obraz i dwik, gdy:
1) zachodzi niebezpieczestwo, e przesuchanie tej osoby nie bdzie moliwe w dalszym
postpowaniu,
2) przesuchanie nastpuje w trybie okrelonym w art. 396.
2a. Przesuchanie pokrzywdzonego, o ktrym mowa w art. 185a, oraz wiadka, o kt-

43

rym mowa w art. 185b, utrwala si za pomoc urzdzenia rejestrujcego obraz i dwik.
Po art. 185a i 185b k.p.k. dodano nowy przepis art. 185c k.p.k. oraz 185d k.p.k. dotyczcy warunkw przesuchania pokrzywdzonego przestpstwem okrelonym w art. 197 199 k.k. (zgwacenie, wykorzystanie bezradnoci lub stosunku zalenoci w celu doprowadzenia do obcowania pciowego lub poddania si innej czynnoci seksualnej).
Zawiadomienie o przestpstwie okrelonym w art. 197 - 199 k.k., jeeli skada je pokrzywdzony, powinno ograniczy si do wskazania najwaniejszych faktw i dowodw;
przesuchanie takiego pokrzywdzonego w charakterze wiadka przeprowadzi moe jedynie sd na posiedzeniu;
Przesuchanie w trybie okrelonym w art. 185a 185c k.p.k. przeprowadza si w odpowiednio przystosowanym pomieszczeniu w siedzibie sdu lub poza jego siedzib.44
Zmiany przepisw dotyczce pokrzywdzonego wprowadzone ustaw z dnia 27 wrzenia
2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postpowania karnego oraz niektrych innych ustaw
(Dz.U. z dnia 25.10.2013 r., poz. 1247), ktre zaczy obowizywa od dnia 2 czerwca 2014 r.
Przepisy kodeksu postpowania karnego maj na celu takie uksztatowanie postpowania karnego, aby uwzgldnione zostay prawnie chronione interesy pokrzywdzonego,
o czym mwi wprost obecnie obowizujcy art. 2 1 pkt 3 k.p.k. Zgodnie z art. 16 1
k.p.k., organ prowadzcy postpowanie jest obowizany pouczy uczestnikw postpowania
o cicych obowizkach i o przysugujcych im uprawnieniach, brak takiego pouczenia lub
mylne pouczenie nie moe wywoywa ujemnych skutkw procesowych dla uczestnika postpowania lub innej osoby, ktrej to dotyczy. Organ prowadzcy postpowanie powinien ponadto w miar potrzeby udziela uczestnikom postpowania informacji o cicych obowizkach
i o przysugujcych im uprawnieniach take w wypadkach, gdy ustawa wyranie takiego obowizku nie stanowi. W razie braku takiego pouczenia, gdy w wietle okolicznoci sprawy byo
ono nieodzowne, albo mylnego pouczenia, stosuje si odpowiednio 1 art. 16 2 k.p.k.
Obowizek pisemnego poinformowania pokrzywdzonego o jego uprawnieniach przed
pierwszym przesuchaniem w postpowaniu przygotowawczym jeszcze do niedawna by uregulowany tylko w sposb oglny w 167 ust. 1 Rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci
z dnia 24 marca 2010 r. (Regulamin wewntrznego urzdowania powszechnych jednostek
organizacyjnych prokuratury, Dz. U. nr 49, poz. 296). Nie by on uregulowany w kodeksie
postpowania karnego, wic nie mia rangi ustawowej. W praktyce jednak, jak wynika z treci
pisemnego wystpienia Rzecznika Praw Obywatelskich z dnia 9 sierpnia 2011 r., skierowanego do Ministra Sprawiedliwoci, obowizek ten nie zawsze jest realizowany w prawidowy
sposb przez organy cigania, co w konsekwencji powoduje niemono skorzystania z przysugujcych tej stronie postpowania przygotowawczego gwarancji procesowych.45
Wprowadzenie do art. 300 k.p.k. nowego 2, ktry zacz obowizywa od dnia
2 czerwca 2014 r., wynikao rwnie z potrzeby rwnego traktowania stron postpowania
przygotowawczego, tj. podejrzanego i pokrzywdzonego. Wczeniej tylko podejrzany mia
zagwarantowane ustawowo prawo do uzyskania pakietu informacji o prawach i obowizkach.

44

Sposb przygotowania przesuchania przeprowadzanego w trybie art. 185a 185c k.p.k. okrela Rozporzdzenie Ministra Sprawiedliwoci z dnia 18 grudnia 2013 roku (Dz. U.2013.1642).
45
Por: Kochel K.: Pozycja oraz uprawnienia pokrzywdzonego w projekcie nowelizacji kodeksu postpowania
karnego; w: Kontradyktoryjno w polskim procesie karnym. Redakcja naukowa: Wiliski P., Lex a Wolters
Kluwer business, Warszawa 2013, s. 582.

44

Nowe brzmienie przepisu art. 300 2 k.p.k. poprawia w znacznym stopniu sytuacj
pokrzywdzonego, poniewa gwarantuje uzyskanie na rwni z podejrzanym kompleksowej
informacji o przysugujcych temu uczestnikowi postpowania karnego uprawnieniach.46
Znowelizowany art. 300 2 k.p.k. stanowi, e przed pierwszym przesuchaniem poucza si pokrzywdzonego o posiadaniu statusu strony procesowej w postpowaniu przygotowawczym oraz o wynikajcych z tego uprawnieniach (ktre wi si z jego aktywnoci
jako strony postpowania przygotowawczego), w szczeglnoci:
1) do skadania wnioskw o dokonanie czynnoci ledztwa lub dochodzenia i warunkach
uczestniczenia w tych czynnociach, okrelonych w art. 51 52 k.p.k. i art. 315-318
k.p.k.,
2) do korzystania z pomocy penomocnika, w tym do zoenia wniosku o wyznaczenie penomocnika z urzdu w okolicznociach wskazanych w art. 78 k.p.k.,
3) do kocowego zapoznania si z materiaami postpowania,
4) o uprawnieniach okrelonych w art. 23a 1, art. 87a i art. 306 k.p.k.,
5) o obowizkach i konsekwencjach wskazanych w art. 138 i art. 139.47
W przepisie tym nie przewidziano wic przekazania pokrzywdzonemu informacji
o uprawnieniach do dochodzenia roszcze cywilnych w procesie karnym, jak rwnie tych,
ktre wi si z uzyskaniem statusu strony postpowania sdowego. Te s mu bowiem przekazywane wraz z zawiadomieniem o przesaniu aktu oskarenia do sdu (art. 334 2 k.p.k.)
lub ju w toku postpowania sdowego. Nowy przepis nie wymienia te obowizku poinformowania pokrzywdzonego o moliwoci przeprowadzenia mediacji (23a k.p.k). Wynika to
z zaoenia, e przekazanie informacji o mediacji pokrzywdzonemu powinno nastpi dopiero
po wyraeniu zgody na mediacj przez oskaronego. Natomiast poinformowanie o treci art.
306 k.p.k. ma na celu przede wszystkim przekazanie pokrzywdzonemu informacji o procesowych moliwociach reagowania na bezczynno organw cigania po zoeniu zawiadomienia o popenieniu czynu zabronionego. O moliwoci, terminie i sposobie zoenia zaalenia
na postanowienie o odmowie wszczcia lub o umorzeniu postpowania przygotowawczego
pokrzywdzony jest informowany ponownie przy dorczeniu mu tego postanowienia. Wobec
konsekwencji naruszenia przez pokrzywdzonego obowizkw przewidzianych w art. 138
i 139 k.p.k., konieczno uprzedzenia o nich jawi si jako oczywista.
Pouczenie naley wrczy pokrzywdzonemu na pimie; pokrzywdzony otrzymanie
pouczenia potwierdza podpisem - 300 2 k.p.k.
Ustawa nowelizujca zawiera w nowym brzemieniu w art. 300 3 ustawy z dnia
6 czerwca 1997 r. Kodeks postpowania karnego (Dz. U. nr 89, poz. 555, z pn. zm.)
upowanienie dla Ministra Sprawiedliwoci do wydania rozporzdzenia zawierajcego pisemne wzory poucze dla podejrzanego i dla pokrzywdzonego. Zawarta z przepisie wytyczna
aby tre poucze bya zrozumiaa take dla osoby niekorzystajcej z pomocy obrocy lub
penomocnika nakazuje, by nie miay one zbyt formalistycznego charakteru i pozwalay na
uwiadomienie osobom, do ktrych s adresowane, jaka jest ich rola w procesie i jakie prawa
im przysuguj.48
Naley podkreli, e Rozporzdzenie Ministra Sprawiedliwoci z dnia 27 maja 2014 r.
(Dz. U. z dnia 3 czerwca 2014 r., poz. 739) w sprawie okrelenia wzoru pouczenia o uprawnieniach i obowizkach pokrzywdzonego w postpowaniu karnym (zacznik nr 1) dokonuje
w zakresie swojej regulacji wdroenia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady
2012/29/UE z dnia 25 padziernika 2012 r. ustanawiajcej normy minimalne w zakresie praw,
wsparcia i ochrony ofiar przestpstw oraz zastpujcej decyzj ramow Rady
46

Kochel K.: Pozycja ..., s. 587.

Por: Ibidem.
48
Por: Ibidem, s. 584.
47

45

2001/220/WSiSW (Dz. Urz. UE L 315 z 14.11.2012, str. 57). Standardy wypracowane przez
Uni Europejsk narzucaj bowiem pastwom czonkowskim pewne minimum, ktre musi
by spenione, by uzna proces za rzetelny.
Nowy wzr pouczenia obowizuje od dnia 4 lipca 2014 r. Przewidziane rozwizanie
skraca tre formularza, nie obcia nadmiernie pokrzywdzonego informacjami i pozwala mu
lepiej zorientowa si w swoich prawach na tym etapie procesu, tj. w postpowaniu przygotowawczym.
Poniewa pouczenie o uprawnieniach i obowizkach pokrzywdzonego w postpowaniu karnym wprowadzone Rozporzdzeniem Ministra Sprawiedliwoci z dnia 27 maja 2014 r.
(Dz. U. z dnia 3 czerwca 2014 r., poz. 739) nie wyczerpuje w swej treci penego katalogu
uprawnie i obowizkw zawartych w Rozdziale 54a k.p.k. dotyczcym postpowania
przyspieszonego, majc na wzgldzie przepis art. 16 k.p.k. oraz art. 517 c 2 k.p.k. w Biurze
Suby Kryminalnej KGP zosta opracowany wzr formularza Dodatkowe uprawnienia
pokrzywdzonego w zwizku z prowadzeniem postpowania przyspieszonego (MS 88).
Wzr tego pouczenia zosta rozesany do wszystkich Komendantw Wojewdzkich i Komendanta Stoecznego pismem z dnia 24 czerwca 2014 r., L.dz. KR- WKSK- 3662/14/WR, z poleceniem stosowania (zacznik nr 2).
Dodatkowe pouczenie naley wrczy pokrzywdzonemu razem z pouczeniem okrelonym w rozporzdzeniu Ministra Sprawiedliwoci z dnia 27 maja 2014 r. (Dz. U. z dnia 3
czerwca 2014 r., poz. 739), tj. z pouczeniem o uprawnieniach i obowizkach pokrzywdzonego
w postpowaniu karnym. Pozostaje przy tym obowizek doczenia po jednym, podpisanym
przez uczestnika postpowania egzemplarzu do akt gwnych sprawy.
Naley mie te na wzgldzie fakt, e obowizuj Wytyczne Prokuratora Generalnego z dnia 1 kwietnia 2014 r. dotyczce zasad postpowania powszechnych jednostek
organizacyjnych prokuratury w zakresie przeciwdziaania przemocy w rodzinie. Prokuratorzy zostali zobowizani nie tylko do poinformowania pokrzywdzonych o prawach w postpowaniu karnym, ale rwnie do udzielania dodatkowych, szczegowych informacji
i poucze o uprawnieniach, wynikajcych z ustawy o przeciwdziaaniu przemocy w rodzinie.
Prokuratorzy bd rwnie informowali pokrzywdzonych o formach pomocy udzielanej
w ramach gminnych i powiatowych systemw przeciwdziaania przemocy w rodzinie, o dziaalnoci orodkw pomocy dla osb pokrzywdzonych przestpstwem oraz dziaalnoci organizacji pozarzdowych na danym terenie, wiadczcych pomoc pokrzywdzonym przemoc
w rodzinie. Nowe wytyczne oprcz obowizkw informacyjnych (edukacyjnych) okrelaj
rwnie reguy postpowania prokuratorw w zakresie prowadzenia, a w szczeglnoci gromadzenia dowodw w sprawach karnych dotyczcych przemocy w rodzinie, a take jakie
dziaania dodatkowe (pozakarne) powinna podj prokuratura. Warto podkreli, e wytyczne Prokuratora Generalnego s wice rwnie dla Policji i innych organw
uprawnionych do prowadzenia postpowa przygotowawczych.49
Przepisy ustawy z dnia 27 wrzenia 2013 roku o zmianie ustawy Kodeks postpowania karnego oraz niektrych innych ustaw (Dz. U. z 2013 r. poz. 1247) maj na celu m.in.
zapewnienie zgodnoci przepisw kodeksu postpowania karnego z normami Konstytucji RP
i Europejskiej Konwencji Praw Czowieka. W dniu 2 czerwca 2014 r. weszy w ycie znowelizowane 5 i 5a w art. 156 k.p.k.
Art. 156 5 k.p.k, otrzyma brzmienie: Jeeli nie zachodzi potrzeba zabezpieczenia prawidowego toku postpowania lub ochrony wanego interesu pastwa, w toku
postpowania przygotowawczego stronom, obrocom, penomocnikom i przedstawicielom
ustawowym udostpnia si akta, umoliwia sporzdzanie odpisw lub kopii oraz wydaje od49

rda internetowe: http://www.pg.gov.pl/aktualnosci-prokuratury-generalnej/przeciwdzialanie-przemocy-wrodzinie-wytyczne-prokuratora-generalnego.html#.VA9ZDvuOU1M

46

patnie uwierzytelnione odpisy lub kopie; prawo to przysuguje stronom take po zakoczeniu
postpowania przygotowawczego. W przedmiocie udostpnienia akt, sporzdzenia odpisw
lub kopii lub wydania uwierzytelnionych odpisw lub kopii prowadzcy postpowanie
przygotowawcze wydaje zarzdzenie. Za zgod prokuratora akta w toku postpowania
przygotowawczego mog by w wyjtkowych wypadkach udostpnione innym osobom.
Po nowelizacji rwnie pokrzywdzony uzyska prawo do kocowego zapoznania z aktami postpowania przygotowawczego. Zapis zawarty w obowizujcym ju art. 156 5
k.p.k. koresponduje z art. 321 1 k.p.k., ktry wejdzie w ycie z dniem 1 lipca 2015 r.
Art. 321. 1 k.p.k. Jeeli istniej podstawy do zamknicia ledztwa, na wniosek podejrzanego, pokrzywdzonego, obrocy lub penomocnika o umoliwienie kocowego zapoznania si z materiaami postpowania, prowadzcy postpowanie powiadamia wnioskujcego o moliwoci przejrzenia akt i wyznacza mu termin do zapoznania si z nimi, zapewniajc udostpnienie mu akt sprawy wraz z informacj, jakie materiay z tych akt, stosownie do
wymogw okrelonych w art. 334 1, bd przekazane sdowi wraz z aktem oskarenia,
i pouczeniem go o uprawnieniu wskazanym w 5, co odnotowuje si w protokole kocowego
zapoznania si strony, obrocy lub penomocnika z materiaami postpowania.
Na podstawie art. 159 k.p.k. na odmow udostpnienia akt w postpowaniu przygotowawczym przysuguje stronom zaalenie. Na zarzdzenie prokuratora zaalenie przysuguje do prokuratora bezporednio przeoonego, natomiast od dnia 1 lipca 2015 r. na zarzdzenie wydane przez prokuratora stronom bdzie przysugiwao zaalenie do sdu.
Istotne novum w obecnym porzdku prawnym to prawo do udostpnienia akt, ale tylko
stronom, przysugujce na mocy nowego art. 156 5 k.p.k. po zakoczeniu postpowania
przygotowawczego. To uprawnienie stron bdzie w praktyce realizowane przez Policj
w przypadku dochodze wasnych umorzonych w sprawie oraz umorzonych i wpisanych
do rejestru przestpstw (art. 325f k.p.k.). Przepis art. 156 5 k.p.k. nakada na prowadzcego
postpowanie przygotowawcze, a wic prokuratora lub policjanta, obowizek udostpnienia
uprawnionym podmiotom akt postpowania przygotowawczego w czasie jego trwania, w tym
obowizek umoliwienia sporzdzania odpisw lub kopii, w sytuacji, gdy nie zachodzi potrzeba zabezpieczenia prawidowego toku postpowania lub ochrony wanego interesu pastwa. W nowym porzdku prawnym w postpowaniu przygotowawczym uwzgldnienie lub
odmowa uwzgldnienia wniosku uprawnionego podmiotu o udostpnienie akt, sporzdzenie
z nich odpisw i kserokopii oraz odpatne wydanie uwierzytelnionych odpisw lub kserokopii
nastpuje w formie zarzdzenia, ktre wymaga pisemnego uzasadnienia (art. 99 1 k.p.k. 1.
Tryb i form uzasadnienia wyroku okrelaj przepisy szczeglne. 2. Zarzdzenie wymaga
pisemnego uzasadnienia, jeeli podlega zaskareniu).
W zarzdzeniu uwzgldniajcym wniosek o udostpnienie naley dokadnie okreli
zakres i sposb udostpnienia akt oraz sporzdzenia lub wydania z nich odpisw lub kserokopii. Przesankami odmowy udostpnienia akt postpowania moe by jedynie potrzeba zabezpieczenia prawidowego toku postpowania lub ochrony wanego interesu pastwa.
W przeciwiestwie do postpowania sdowego (objtego zasad penej jawnoci akt sprawy
dla stron postpowania) postpowania przygotowawcze objte jest zasad tajnoci. Wynika to
ze specyfiki postpowania przygotowawczego, w ktrym ustalane jest dopiero potencjalne
sprawstwo danej osoby i weryfikowane s okolicznoci sprawy. Dobro tego postpowania
nakazuje, aby nie ujawnia pewnych faktw i informacji przedwczenie, albowiem uczynienie tego mogoby zniweczy starania organw cigania. Zabezpieczenie prawidowego toku
postpowania oznacza stworzenie przez organ je prowadzcy takich warunkw, aby postpowanie to przebiegao w sposb okrelony przez ustaw procesow, zmierzajc ku osigniciu
jego celw. Odmowa udostpnienia akt powinna nastpowa jedynie wwczas, gdy udostpnienie niesie realne zagroenie dla prawidowego toku postpowania, ktre naley okrela

47

przede wszystkim przez oglne cele postpowania karnego, o ktrych mowa w art. 2 k.p.k.
oraz cele postpowania przygotowawczego wskazane w art. 297 k.p.k.
W tych wszystkich wypadkach, gdy wystpi negatywne przesanki udostpnienia
stronom, obrocom, penomocnikom i przedstawicielom ustawowym akt sprawy z powodu
np. zagroenia interesw pokrzywdzonego, wiadkw, podejrzanego, czy samego postpowania albo wanego interesu pastwa, organ procesowy powinien odmwi udostpnienia im
akt, wydajc zarzdzenie w tym przedmiocie. Zarzdzenie powinno zawiera uzasadnienie,
w ktrym naley wskaza te okolicznoci sprawy, ktre stay na przeszkodzie udostpnieniu.
Przyczynami odmownej decyzji mog by zwaszcza ryzyko przedwczesnego ujawnienia
dowodw, ich znieksztacenia, utraty, ryzyko zastraszania wiadkw lub wsppodejrzanych.
Organ procesowy nie jest zobowizany bezsprzecznie wykaza istnienie przykadowych okolicznoci, lecz jedynie uprawdopodobni to, e zapewnienie dostpu do akt postpowania
zagraa jego prawidowemu tokowi. Odmowa dostpu do akt moe obejmowa cay zgromadzony na danym etapie postpowania materia procesowy, poszczeglne fragmenty akt albo
te konkretne jego elementy protokoy przesucha, opinie czy ekspertyzy. Wydaje si, e
tylko w nielicznych sprawach zajd przesanki pozwalajce na odmwienie wyej wskazanym podmiotom dostpu do caoci akt sprawy, natomiast w wikszoci wypadkw odmowa
bdzie moga by ograniczona jedynie do czci akt, a nawet poszczeglnych dokumentw.
Tylko w przypadku dochodze wasnych Policji decyzja, zarwno pozytywna, jak i negatywna w przedmiocie udostpnienia akt stronom, obrocom, penomocnikom i przedstawicielom
ustawowym, naley do funkcjonariusza Policji prowadzcego postpowanie. Wydane w tym
przedmiocie zarzdzenie podlega zaskareniu do prokuratora nadzorujcego dochodzenie.
Decyzje w przedmiocie udostpnienia uprawnionym podmiotom akt postpowania, uwzgldniajce potrzeb ochrony wanego interesu pastwa s cile zwizane przepisami o ochronie
informacji niejawnych, w tym take z przepisami Kodeksu postpowania karnego odnoszcymi si do materiaw postpowania, ktrym nadano odpowiedni klauzul tajnoci (np. art.
179, 180, 181 1, 184, art. 226 k.p.k.). Nadmieni naley, e potrzeba ochrony wanego
interesu pastwa jest jedn z przesanek wyczenia jawnoci rozprawy (art. 360 i 157
k.p.k.). Decyzje zwizane z t przesank bdzie wydawa prokurator, bez wzgldu na form
postpowania przygotowawczego.50
Zmiany przepisw dotyczce pokrzywdzonego wprowadzone ustaw z dnia 27 wrzenia
2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postpowania karnego oraz niektrych innych ustaw
(Dz.U. z dnia 25.10.2013 r., poz. 1247), ktre zaczn obowizywa od dnia 1 lipca 2015 r.
Nowelizacja k.p.k.51 dokonuje zmian w sposobie okrelenia pokrzywdzonego nie bdcego osob fizyczn. Wedug nowego brzemienia art. 49 2 k.p.k., ktry wejdzie w ycie
w dniu 1 lipca 2015 r., pokrzywdzonym moe by take niemajca osobowoci prawnej: 1)
instytucja pastwowa lub samorzdowa, 2) inna jednostka organizacyjna, ktrej odrbne przepisy przyznaj zdolno prawn.
Wprowadzenie w nowej regulacji kryterium zdolnoci prawnej koresponduje z przepisami wczonymi do k.k.s. i k.c. Dotychczasowy art. 49 2 k.p.k. nie uwzgldnia bowiem
zmian, jakie nastpiy w tym zakresie zarwno w k.c., jak rwnie w k.k.s. Pomija take okoliczno funkcjonowania w obrocie jednostek organizacyjnych, ktre co prawda nie posiadaj
50

Wojtuszek R., Pko A.: Zmiany w Kodeksie postpowania karnego; w: Kwartalnik Prawno Kryminalistyczny Szkoy Policji w Pile, nr 2/2014, s. 55-56.
51
Ustawa z dnia 27 wrzenia 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postpowania karnego oraz niektrych innych
ustaw (Dz.U. z dnia 25.10.2013 r., poz. 1247).

48

osobowoci prawnej, ale maj zdolno prawn przyznan im przez przepisy szczeglne.
Nowy przepis art. 49 2 k.p.k. nie posuguje si ju dotychczasowym podziaem na instytucje
pastwowe, samorzdowe czy spoeczne, ale wprowadza jedno kryterium: zdolnoci prawnej
przysugujcej danej jednostce organizacyjnej, bez wzgldu na to, czy ma ona charakter jednostki publicznej, spoecznej czy prywatnej. Zmian naley oceni pozytywnie, umoliwia
ona bowiem podmiotom posiadajcym zdolno prawn, a nie bdcym instytucjami pastwowymi i samorzdowymi, a wic posiadajcym zdolno do bycia podmiotem praw
i obowizkw, a nieposiadajcym osobowoci prawnej (tzw. uomne osoby prawne),
np. wsplnotom mieszkaniowym, stowarzyszeniom zwykym, spkom jawnym, spkom
partnerskim, spkom komandytowym, spkom akcyjnym w organizacji czy spkom
z ograniczon odpowiedzialnoci w organizacji, obron swoich interesw w przypadku pokrzywdzenia przestpstwem oraz przyznanie tym podmiotom moliwoci uczestniczenia
i korzystania z uprawnie strony w procesie karnym ju na etapie postpowania przygotowawczego. Naley zaznaczy, e uprawnienia procesowe pokrzywdzonego na gruncie znowelizowanych przepisw bdzie mg wykonywa wycznie nastpca prawny danej osoby
prawnej lub jednostki organizacyjnej, a wic podmiot przejmujcy cao jej praw
i obowizkw. Usuwa to obecn luk w zakresie ochrony praw procesowych podmiotw,
ktre nie s osobami fizycznymi, a take rozstrzyga wtpliwoci, jakie pojawiaj si
w zwizku ze znaczeniem procesowym przeksztace podmiotowych po stronie takich podmiotw.52
Zmianie ulegy take przepisy dotyczce penomocnika pokrzywdzonego. Wedug
nowego brzmienia art. 88 k.p.k.: Penomocnikiem moe by adwokat lub radca prawny.
Do penomocnika stosuje si odpowiednio art. 77, 78, 83, 84 i 86 2.
Istotne novum dotyczy prawa czynnej strony postpowania do wystpienia o ustanowienie w postpowaniu sdowym penomocnika z urzdu bez wymogw okrelonych dotychczasowym prawem dla ubogich, a wic bez koniecznoci wykazania przez pokrzywdzonego, e na takiego penomocnika po prostu go nie sta, np. z uwagi na trudn sytuacj materialn. Jeli na etapie postpowania sdowego pokrzywdzony, i to kady bez wyjtku, pod
warunkiem, e nie ma penomocnika z wyboru, zoy wniosek o wyznaczenie penomocnika
z urzdu, penomocnik taki zostanie mu wyznaczony.
Art. 87a. 1 k.p.k. Na wniosek strony innej ni oskarony, ktra nie ma penomocnika
z wyboru, prezes sdu, sd lub referendarz sdowy wyznacza w postpowaniu sdowym
penomocnika z urzdu.
2. Przepis 1 stosuje si odpowiednio do wyznaczenia penomocnika w celu dokonania
okrelonej czynnoci procesowej w toku postpowania sdowego.
3. O uprawnieniu do zoenia wniosku oraz o tym, e w zalenoci od wyniku procesu strona taka moe by obciona kosztami wyznaczenia penomocnika z urzdu, naley pouczy j
przy dorczeniu zawiadomienia o terminie rozprawy albo posiedzenia, o ktrym mowa w art.
341 1, art. 343 5 oraz art. 343a.
4. Ponowne wyznaczenie penomocnika w trybie, o ktrym mowa w 1 i 2, dopuszczalne
jest jedynie w szczeglnie uzasadnionych wypadkach.

52

Por. Kochel K.: Pozycja ..., s. 579.

49

Zawieszenie biegu terminu zawitego na czas wyznaczenia penomocnika

Art. 127a. 1 k.p.k. Jeeli warunkiem skutecznoci czynnoci procesowej jest jej dokonanie
przez obroc lub penomocnika, termin do jej dokonania ulega zawieszeniu dla strony postpowania na czas rozpoznania wniosku o przyznanie pomocy prawnej w tym zakresie.
2. W wypadku wyznaczenia obrocy lub penomocnika z urzdu termin do dokonania
czynnoci przez wyznaczonego przedstawiciela procesowego rozpoczyna bieg od daty dorczenia mu postanowienia lub zarzdzenia o tym wyznaczeniu.
W art. 49a k.p.k., ktry zacznie obowizywa od dnia 1 lipca 2015 r., dokonano
zmiany terminu, do ktrego dopuszczalne jest zoenie wniosku o naoenie obowizku naprawienia szkody na podstawie art. 46 1 k.k. Wedug nowego brzemienia, jeeli nie wytoczono powdztwa cywilnego, pokrzywdzony, a take prokurator, moe zoy wniosek,
o ktrym mowa w art. 46 1 k.k., a do zamknicia przewodu sdowego na rozprawie
gwnej. Do tej pory wniosek taki mg by zoony jedynie do zakoczenia pierwszego
przesuchania pokrzywdzonego na rozprawie gwnej. Poszerzono tym samym moliwo
uzyskania satysfakcji majtkowej przez pokrzywdzonego przestpstwem. Przeduenie terminu do chwili zamknicia przewodu sdowego w sposb istotny wzmacnia gwarancje procesowe pokrzywdzonego, a ponadto eliminuje wtpliwo co do terminu, do ktrego wspomniany wniosek moe by zoony, jeeli pokrzywdzony nie jest w postpowaniu sdowym
przesuchiwany, tj. w sytuacjach, gdy w ogle nie jest moliwe przesuchiwanie pokrzywdzonego rozpoznawanie na posiedzeniu kwestii wydania wyroku skazujcego bez rozprawy
(art. 343 i art. 474a k.p.k.) lub gdy mamy do czynienia z rozpoznaniem na rozprawie wniosku
oskaronego o skazanie go bez dalszego postpowania dowodowego (art. 387 i 338a k.p.k.).
Wyduenie terminu do zoenia przez pokrzywdzonego wniosku o orzeczenie rodka karnego z art. 46 k.k. bdzie miao zastosowanie wycznie do spraw, gdy w dniu wejcia w ycie
projektowanej ustawy termin taki jeszcze nie upyn (art. 33 pkt 3 k.k.).
Ponadto 1 lipca 2015 r. wejdzie w ycie znowelizowany art. 321 k.p.k.
Art. 321 1 k.p.k. Jeeli istniej podstawy do zamknicia ledztwa, na wniosek podejrzanego, pokrzywdzonego, obrocy lub penomocnika o umoliwienie kocowego zapoznania si
z materiaami postpowania, prowadzcy postpowanie powiadamia wnioskujcego o moliwoci przejrzenia akt i wyznacza mu termin do zapoznania si z nimi, zapewniajc udostpnienie mu akt sprawy wraz z informacj, jakie materiay z tych akt, stosownie do wymogw
okrelonych w art. 334 1 k.p.k., bd przekazane sdowi wraz z aktem oskarenia, i pouczeniem go o uprawnieniu wskazanym w 5, co odnotowuje si w protokole kocowego
zapoznania si strony, obrocy lub penomocnika z materiaami postpowania.
Prawo pokrzywdzonego do informacji o moliwoci kocowego zapoznania si z materiaami postpowania, po nowelizacji bdzie miao charakter bezwzgldny, bowiem ustawodawca nie przewidzia wyjtkw od moliwoci rezygnacji z informowania pokrzywdzonego lub te moliwoci zastosowania uproszczonej procedury. Dotychczasowe zaznajomienie z materiaami ustawodawca zmieni na zapoznanie si.
Jednake na mocy nowego art. 321 2 k.p.k. prokurator moe ograniczy liczb
pokrzywdzonych, ktrym umoliwi kocowe zapoznanie si z materiaami postpowania, o ktrym mowa w 1, jeeli jest to konieczne dla zabezpieczenia prawidowego toku
postpowania. Przepis 1 stosuje si odpowiednio, przy czym nie sporzdza si protokou.
W praktyce bdzie chodzio o sprawy typu Amber Gold, gdzie wystpuje kilkanacie
tysicy pokrzywdzonych, jak rwnie oszustwa na szerok skal na internetowym portalu
aukcyjnym Allegro. Powysza zmiana przepisu ma zapobiec m.in. przedawnieniu postpowania i jest wana z punktu widzenia ekonomiki procesowej. Wedug zaoe modelu kontradyktoryjnego, celem jest szybkie i sprawne zakoczenie sprawy. Pojawia si jednak pytanie,

50

czym powinien kierowa si prokurator, dokonujc swoistej gradacji pokrzywdzonych i podejmujc decyzje, ktry z nich moe, a ktry nie moe si z aktami sprawy po jej zakoczeniu
zapozna. W tym miejscu naley przypomnie, e na podstawie art. 156 5 k.p.k., ktry
obowizuje od 2 czerwca 2014 r., przyznano prawo do zapoznania si z aktami postpowania
przygotowawczego w trakcie jego trwania kademu pokrzywdzonemu bez wyjtku.
Art. 321 2 k.p.k. (projekt zmiany noweli druk sejmowy nr 2393)
Prokurator moe ograniczy liczb pokrzywdzonych, ktrym umoliwi kocowe zapoznanie si z materiaami postpowania, o ktrym mowa w 1, jeeli jest to konieczne dla
zabezpieczenia prawidowego toku postpowania. W takim wypadku pozostali pokrzywdzeni maj prawo do przejrzenia akt, a prowadzcy postpowanie zapewnia im udostpnienie
akt sprawy wraz z informacj, jakie materiay z tych akt, stosownie do wymogw okrelonych w art. 334 1, bd przekazane sdowi wraz z aktem oskarenia, i poucza ich o uprawnieniu wskazanym w 5. O przejrzeniu akt przez kadego z tych pokrzywdzonych, udzielonej informacji i pouczeniu zamieszcza si adnotacj w aktach sprawy.
Termin zapoznania si strony, obrocy i penomocnika z materiaami ledztwa powinien by tak wyznaczony, aby od dnia dorczenia zawiadomienia o moliwoci takiego zapoznania si upyno co najmniej 7 dni art. 321 3 k.p.k. Nieusprawiedliwione niestawiennictwo podejrzanego, pokrzywdzonego, obrocy i penomocnika w wyznaczonym terminie
mimo prawidowego dorczenia im zawiadomienia nie tamuje dalszego postpowania art.
321 4 k.p.k. W tym miejscu naley zaznaczy, e jeeli strona, nie podajc nowego adresu,
zmienia miejsce zamieszkania lub nie przebywa pod wskazanym przez siebie adresem, w tym
take z powodu pozbawienia wolnoci w innej sprawie, pismo wysane pod tym adresem
uwaa si za dorczone - art. 139 1 k.p.k.
W terminie 3 dni od dnia zapoznania si z materiaami postpowania strony, obrocy
lub penomocnicy mog skada wnioski o uzupenienie ledztwa, a take o uzupenienie materiau dowodowego, ktry ma by przekazany sdowi wraz z aktem oskarenia, o okrelone
dokumenty zawarte w aktach sprawy art. 321 5 k.p.k. Jeeli nie zachodzi potrzeba uzupenienia ledztwa, wydaje si postanowienie o jego zamkniciu art. 321 6 k.p.k.
Wedug przyjtej noweli,53 do czasu rozpoczcia przewodu sdowego strony, obrocy
i penomocnicy mog wnosi o zobowizanie prokuratora do uzupenienia materiaw postpowania przygotowawczego doczonych do aktu oskarenia o okrelone dokumenty
zawarte w aktach tego postpowania. W przedmiocie tego wniosku sd rozstrzyga w miar
monoci jeszcze przed otwarciem przewodu sdowego (art. 381 2 k.p.k.). O przesaniu
aktu oskarenia do sdu oraz o treci przepisw art. 335, art. 338a i art. 387 oskaryciel publiczny zawiadamia oskaronego i ujawnionego pokrzywdzonego, a take osob lub instytucj, ktra zoya zawiadomienie o przestpstwie. Pokrzywdzonego naley pouczy o uprawnieniach zwizanych z dochodzeniem roszcze majtkowych oraz o treci przepisu art. 49a
k.p.k., a w razie potrzeby take o prawie do zoenia owiadczenia o dziaaniu w charakterze
oskaryciela posikowego (art. 334 6 k.p.k.). Cofnicie aktu oskarenia przez oskaryciela
publicznego nie pozbawia uprawnie oskaryciela posikowego. Pokrzywdzony, ktry
uprzednio nie korzysta z uprawnie oskaryciela posikowego, moe w terminie 14 dni od
powiadomienia go o cofniciu przez oskaryciela publicznego aktu oskarenia owiadczy,
e przystpuje do postpowania jako oskaryciel posikowy (art. 54 2 k.p.k.).

53

Ustawa z dnia 27 wrzenia 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postpowania karnego oraz niektrych innych
ustaw (Dz.U. z dnia 25.10.2013 r., poz. 1247).

51

Art. 334 6 k.p.k. (projekt zmiany noweli druk sejmowy nr 2393)

O przesaniu aktu oskarenia do sdu oraz o treci przepisw art. 335, art. 338a,
art. 343, art. 343a i art. 387 oraz art. 60a kodeksu karnego oskaryciel publiczny zawiadamia
oskaronego i ujawnionego pokrzywdzonego, a take osob lub instytucj, ktra zoya zawiadomienie o przestpstwie. Pokrzywdzonego naley pouczy o treci przepisu art. 49a,
a take o prawie do zoenia owiadczenia o dziaaniu w charakterze oskaryciela posikowego.
W kontekcie omawianych zmian warto wspomnie, e ustawa z dnia 27 wrzenia
2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postpowania karnego oraz niektrych innych ustaw
(Dz.U. z dnia 25.10.2013 r., poz. 1247) wprowadza istotne zmiany w kwestii inicjatywy dowodowej w postpowaniu przed sdem, std te ustawodawca kadzie duy nacisk na obowizek udzielania stronom postpowania rzetelnej informacji prawnej tak, aby byy one wiadome swojej roli oraz swoich praw i obowizkw w procesie.
Art. 167 1 k.p.k. W postpowaniu przed sdem, ktre zostao wszczte z inicjatywy
strony, dowody przeprowadzane s przez strony po ich dopuszczeniu przez prezesa sdu,
przewodniczcego lub sd. W razie niestawiennictwa strony, na ktrej wniosek dowd zosta
dopuszczony, a take w wyjtkowych wypadkach, uzasadnionych szczeglnymi okolicznociami, dowd przeprowadza sd w granicach tezy dowodowej. W wyjtkowych wypadkach, uzasadnionych szczeglnymi okolicznociami, sd moe dopuci i przeprowadzi dowd z urzdu.
2. W innym postpowaniu przed sdem ni wymienione w 1 oraz w postpowaniu przygotowawczym dowody przeprowadzane s przez organ procesowy prowadzcy postpowanie.
Nie wycza to prawa do zgoszenia wniosku dowodowego przez stron.
W nowym, kontradyktoryjnym modelu postpowania sdowego sd peni rol arbitra,
natomiast co do zasady dowody przeprowadzane s przez strony. Jednake, zgodnie z nowel54 art. 168a k.p.k., niedopuszczalne jest wykorzystanie dowodu uzyskanego do celw postpowania karnego za pomoc czynu zabronionego, o ktrym mowa w art. 1 1 k.k. (nie
obejmuje wic czynu zabronionego stanowicego wykroczenie).
Wzronie rola mediacji
Art. 23a. 1 k.p.k. Sd lub referendarz sdowy, a w postpowaniu przygotowawczym prokurator lub inny organ prowadzcy to postpowanie, moe z inicjatywy lub za zgod oskaronego i pokrzywdzonego skierowa spraw do instytucji lub osoby do tego uprawnionej
w celu przeprowadzenia postpowania mediacyjnego midzy pokrzywdzonym i oskaronym,
o czym si ich poucza, informujc o celach i zasadach postpowania mediacyjnego,
w tym o treci art. 178a.
2. Postpowanie mediacyjne nie powinno trwa duej ni miesic, a jego okresu nie wlicza
si do czasu trwania postpowania przygotowawczego.
3. Postpowania mediacyjnego nie moe prowadzi osoba, co do ktrej w sprawie zachodz
okolicznoci okrelone w art. 40 i art. 41 1, czynny zawodowo sdzia, prokurator, asesor
prokuratorski, a take aplikant wymienionych zawodw, awnik, referendarz sdowy, asystent
sdziego, asystent prokuratora oraz funkcjonariusz instytucji uprawnionej do cigania przestpstw. Przepis art. 42 stosuje si odpowiednio.
4. Udzia oskaronego i pokrzywdzonego w postpowaniu mediacyjnym jest dobrowolny.
Zgod na uczestniczenie w postpowaniu mediacyjnym odbiera organ kierujcy spraw do
54

Ustawa z dnia 27 wrzenia 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postpowania karnego oraz niektrych innych
ustaw (Dz.U. z dnia 25.10.2013 r., poz. 1247).

52

mediacji lub mediator, po wyjanieniu oskaronemu i pokrzywdzonemu celw i zasad postpowania mediacyjnego i pouczeniu ich o moliwoci cofnicia tej zgody a do zakoczenia
postpowania mediacyjnego.
5. Mediatorowi udostpnia si akta sprawy w zakresie niezbdnym do przeprowadzenia
postpowania mediacyjnego.
6. Instytucja lub osoba do tego uprawniona sporzdza, po przeprowadzeniu postpowania
mediacyjnego, sprawozdanie z jego wynikw. Do sprawozdania zacza si ugod podpisan
przez oskaronego, pokrzywdzonego i mediatora, jeeli zostaa zawarta.
7. Postpowanie mediacyjne prowadzi si w sposb bezstronny i poufny.
Z kolei przepis art. 59a k.k., ujty w ustawie nowelizacyjnej z dnia 27 wrzenia 2013 r.,
wchodzcy w ycie 1 lipca 2015 r., wprowadza innowacyjne rozwizanie nieznane dotychczas polskiemu prawu karnemu, a mianowicie tzw. umorzenie restytucyjne (pojednawcze),
ktre realizuje funkcj kompensacyjn prawa karnego.
Art. 59a k.k.
1. Jeeli przed rozpoczciem przewodu sdowego w pierwszej instancji sprawca, ktry nie
by uprzednio skazany za przestpstwo umylne z uyciem przemocy, naprawi szkod
lub zadouczyni wyrzdzonej krzywdzie, umarza sie, na wniosek pokrzywdzonego,
postpowanie karne o wystpek zagroony kar nieprzekraczajc 3 lat pozbawienia
wolnoci, a take o wystpek przeciwko mieniu zagroony kar nieprzekraczajc 5 lat
pozbawienia wolnoci, jak rwnie o wystpek okrelony w art. 157 1.
2. Jeeli czyn zosta popeniony na szkod wicej ni jednego pokrzywdzonego, warunkiem
zastosowania 1 jest naprawienie przez sprawc szkody oraz zadouczynienie za wyrzdzon krzywd w stosunku do wszystkich pokrzywdzonych.
3. Przepisu 1 nie stosuje si, jeeli zachodzi szczeglna okoliczno uzasadniajca,
e umorzenie postpowania byoby sprzeczne z potrzeb realizacji celw kary.
Powyszy przepis wprowadza now, konsensualn moliwo zakoczenia postpowania. Aby mona byo j zastosowa, musz by spenione okrelone warunki:
1. Sprawca nie by uprzednio skazany za przestpstwo umylne z uyciem przemocy.
2. Sprawca naprawi szkod lub zadouczyni wyrzdzonej krzywdzie.
3. Sprawca popeni wystpek zagroony kar nieprzekraczajc 3 lat pozbawienia wolnoci.
4. Sprawca popeni wystpek przeciwko mieniu zagroony kar nieprzekraczajc 5 lat pozbawienia wolnoci.
5. Sprawca popeni wystpek okrelony w art. 157 1 k.k. (redni umylny uszczerbek na
zdrowiu).
6. Wniosek o zastosowanie trybu art. 59a k.k. zoy pokrzywdzony.
7. Nie zachodzi szczeglna okoliczno uzasadniajca, e umorzenie postpowania byoby
sprzeczne z potrzeb realizacji celw kary.55
A zatem:
otwarcie wikszego pola dla mediacji, mimo e w przyjtej formie tekstu ustawowego
brak bezporedniego odesania do mediacji:
chodzi o sytuacje, gdy jest szansa rozstrzygnicia konfliktu w sposb satysfakcjonujcy
dla pokrzywdzonego, a nie zachodzi konieczno szerszej reakcji penalnej;

55

Por. Materiay szkoleniowe dla funkcjonariuszy Policji. Nowelizacja Kodeksu postpowania karnego. Warszawa 2014, s. 10.

53

wprawdzie w treci przepisu mowa jest o sprawcy, a nie o podejrzanym, ale zastosowanie trybu ma miejsce dla sprawy, w ktrej ju postawiono konkretn osob pod zarzutem;
zarwno naprawienie szkody jak i zadouczynienie krzywdzie moe by jednak dokonane przed przedstawieniem zarzutu;
decyzj moe wyda sd, a take prokurator, ale ju nie funkcjonariusz prowadzcy dochodzenie (zapis art. 325e 1b k.p.k.);
informacja o zoeniu wniosku elementem aktu oskarenia;
nie ma zastrzeenia ustawowego co do formy zoenia wniosku przez pokrzywdzonego
(moe wic by pisemnie lub ustnie do protokou);
nowa podstawa do wykrelenia sprawy (zarwno gdy orzeczenie zapada w postpowaniu
przygotowawczym jak i na etapie sdowym);
pytanie o form stanowiska prokuratora, gdy nie uwzgldnia wniosku i kieruje akt oskarenia (w kadym razie bez rodka zaskarenia dla strony, element swobodnego uznania
oskaryciela publicznego);
zaalenie prokuratora na decyzj sdu w przypadku, gdy sd odrbnie oceni wystpienie
przesanki z 1 i umorzy spraw skierowan z aktem oskarenia (art.339 5 k.p.k.)
przysuguje na zasadach oglnych (zamknicie drogi do wydania wyroku).56
W akcie oskarenia informacj o zoeniu przez pokrzywdzonego wniosku, o ktrym
mowa w art. 59a k.k., zamieszcza prokurator. Jeli wic ch zoenia takiego wniosku zostanie wyjawiona przed funkcjonariuszem Policji, spraw naley niezwocznie przekaza prokuratorowi.57
Dopuszczalno wycofania wniosku naley zastrzec do chwili wydania przez prokuratora lub sd postanowienia w trybie art. 59a k.k., a zatem do momentu powstania stanu nieodwracalnego.
Art. 59a 1 k.k. (projekt zmiany noweli druk sejmowy nr 2393)
Jeeli przed rozpoczciem przewodu sdowego w pierwszej instancji sprawca, ktry nie by
uprzednio skazany za przestpstwo umylne z uyciem przemocy, pojedna si z pokrzywdzonym, w szczeglnoci w wyniku mediacji i naprawi szkod lub zadouczyni wyrzdzonej krzywdzie, umarza si, na wniosek pokrzywdzonego, postpowanie karne o wystpek
zagroony kar nieprzekraczajc 3 lat pozbawienia wolnoci, a take o wystpek przeciwko
mieniu zagroony kar nieprzekraczajc 5 lat pozbawienia wolnoci, jak rwnie o wystpek
okrelony w art. 157 1.
Zawarte w nowelizacji k.p.k. propozycje rozwiza dotyczce pokrzywdzonego,
wzmacniajce w niemaym zakresie w porwnaniu z obecnie obowizujcymi pozycj tego
uczestnika postpowania karnego, stwarzaj tym samym dogodniejsze warunki jego udziau,
w szczeglnoci w postpowaniu przygotowawczym. Z tego te wzgldu ochrona interesw
pokrzywdzonego, przy zachowaniu odpowiedniej aktywnoci, nie powinna doznawa ograniczenia.

56

Materiay szkoleniowe (prezentacja) autorstwa Janusza liwy prokuratora Prokuratury Apelacyjnej w Krakowie: Policja w wietle zmian procedury karnej 2015 (cz. I) przedstawiona podczas szkolenia dla funkcjonariuszy Policji w zwizku z nowelizacj procedury karnej wprowadzon ustaw z dnia 27 wrzenia 2013 r., ktre
odbyo si w dniach 7 8 sierpnia 2014 r. w Szkole Policji w Pile.
57
Materiay szkoleniowe dla funkcjonariuszy Policji..., s. 10.

54

Prawa i obowizki podejrzanego w wietle nowelizacji kodeksu postpowania karnego

z dnia 27 wrzenia 2013 r.
Prawa podejrzanego w wietle nowelizacji k.p.k. z dnia 27 wrzenia 2013 r.
Nowelizacja k.p.k. z 27 wrzenia 2013 r., zmierzajca przede wszystkim do przemodelowania kontradyktoryjnoci procesu karnego w stadium jurysdykcyjnym, ma rwnie na celu
wzmocnienie gwarancji procesowych stron postpowania i zwikszenie ich prawa do informacji, jako wyraz dostosowania prawa polskiego do dyrektyw Unii Europejskiej58. Std te
akcent na zasad informacji prawnej. Ju od 2 czerwca 2014 r. wszed w ycie znowelizowany art. 300 k.p.k.:
Art. 300 1. Przed pierwszym przesuchaniem naley pouczy podejrzanego o jego
uprawnieniach: do skadania wyjanie, do odmowy skadania wyjanie lub odmowy odpowiedzi na pytania, do informacji o treci zarzutw i ich zmianach, do skadania wnioskw
o dokonanie czynnoci ledztwa lub dochodzenia, do korzystania z pomocy obrocy, w tym
do wystpienia o obroc z urzdu w wypadku okrelonym w art. 78, do kocowego zapoznania si z materiaami postpowania przygotowawczego, jak rwnie o uprawnieniach
okrelonych w art. 23a 1, art. 72 1 i art. 301 oraz o obowizkach i konsekwencjach wskazanych w art. 74, art. 75, art. 133 2, art. 138 i art. 139. Pouczenie naley wrczy podejrzanemu na pimie; podejrzany otrzymanie pouczenia potwierdza podpisem.
2. Przed pierwszym przesuchaniem poucza si pokrzywdzonego o posiadaniu statusu strony procesowej w postpowaniu przygotowawczym oraz o wynikajcych z tego uprawnieniach, w szczeglnoci: do skadania wnioskw o dokonanie czynnoci ledztwa lub dochodzenia i warunkach uczestniczenia w tych czynnociach, okrelonych w art. 51, art. 52 i art.
315-318, do korzystania z pomocy penomocnika, w tym do zoenia wniosku o wyznaczenie
penomocnika z urzdu w okolicznociach wskazanych w art. 78, do kocowego zapoznania
si z materiaami postpowania przygotowawczego, jak rwnie o uprawnieniach okrelonych w art. 23a 1, art. 87a i art. 306 oraz o obowizkach i konsekwencjach wskazanych
w art. 138 i art. 139. Pouczenie naley wrczy pokrzywdzonemu na pimie; pokrzywdzony
otrzymanie pouczenia potwierdza podpisem.
3. Minister Sprawiedliwoci okreli, w drodze rozporzdzenia, wzory pisemnych poucze,
o ktrych mowa w 1 i 2, majc na wzgldzie konieczno zrozumienia pouczenia take
przez osoby niekorzystajce z pomocy penomocnika.
Zgodnie z upowanieniem zawartym w 3, wydane zostay stosowne rozporzdzenia.
Od 7 lipca 2014 r. obowizuje nowy wzr pouczenia podejrzanego o prawach i obowizkach
w postpowaniu karnym (zacznik nr 3), wzr pouczenia dla osoby zatrzymanej, ktry obowizuje od 2 lipca 2014 r. (zacznik nr 4), wzr pouczenia dla osoby zatrzymanej na podstawie europejskiego nakazu zatrzymania (zacznik nr 5), wzr pouczenia o uprawnieniach
tymczasowo aresztowanego (zacznik nr 6).
Pouczenie podejrzanego o jego prawach i obowizkach jest obligatoryjne, w szczeglnoci o prawie do obrony.
Art. 6. Oskaronemu przysuguje prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy
obrocy, o czym naley go pouczy.
gdy z tego prawa wynika szereg innych uprawnie.
58

zob. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego I Rady 2012/13/UE z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie prawa do
informacji w postpowaniu karnym (Dz.U.UE L z dnia 1 czerwca 2012 r., 2012.142.1).

55

Prawo do skadania i odmowy skadania wyjanie, do odmowy odpowiedzi na poszczeglne pytania - art. 175 1, art. 176 1 k.p.k.
Art. 175. 1. Oskarony ma prawo skada wyjanienia; moe jednak bez podania powodw
odmwi odpowiedzi na poszczeglne pytania lub odmwi skadania wyjanie. O prawie
tym naley go pouczy.
2. Obecny przy czynnociach dowodowych oskarony ma prawo skada wyjanienia co do
kadego dowodu.
Art. 176. 1. W postpowaniu przygotowawczym oskaronemu naley, na jego danie lub
jego obrocy, umoliwi w toku przesuchania zoenie wyjanie na pimie. Przesuchujcy
podejmie w tym wypadku rodki zapobiegajce porozumieniu si oskaronego z innymi osobami w czasie spisywania wyjanie.
2. Przesuchujcy moe z wanych powodw odmwi zgody na zoenie przez oskaronego wyjanie na pimie.
3. (uchylony).
4. Pisemne wyjanienia oskaronego, podpisane przez niego, z zaznaczeniem daty ich zoenia, stanowi zacznik do protokou.
W tym zakresie ustawa nowelizujca k.p.k. z dnia 27 wrzenia 2013 r. nie dokonaa
adnych zmian.
Prawo do informacji o treci zarzutw i ich zmianach oraz kwalifikacji prawnej zarzuconego czynu - art. 313 1, art. 314, art. 325a 2 i art. 325g 2 k.p.k.
Zmiana art. 300 1 k.p.k., ktra wesza w ycie 2 czerwca 2014r. przewiduje wprost:
Art. 300. 1. Przed pierwszym przesuchaniem naley pouczy podejrzanego o jego uprawnieniach: do skadania wyjanie, do odmowy skadania wyjanie lub odmowy odpowiedzi
na pytania, do informacji o treci zarzutw i ich zmianach()
Instytucja przedstawienia zarzutw ma charakter gwarancyjny. Jej obecne uregulowanie
w peni odpowiada wymogom art. 6 ust. 3 lit. a EKPC o prawie do informacji o istocie i przyczynie skierowania oskarenia wobec osoby.59 Zgodnie z brzmieniem art. 313 k.p.k., zarzut
stawiany osobie ma zawiera opis czynu i jego kwalifikacje prawn, przy czym nie moe to
by zarzut oglnikowy, gdy utrudnia to obron podejrzanemu. 60 Ma by sformuowany na
podstawie uzasadnionego podejrzenia, e dany czyn popenia konkretna osoba. Naley zatem
wykaza wypenienie znamion konkretnego przestpstwa za pomoc precyzyjnie okrelonych, sprawdzalnych i waciwie procesowo udokumentowanych okolicznoci.61 Wszelkie
modyfikacje zarzutu w zakresie opisu czynu jak i jego kwalifikacji powinny by dokonywane
w trybie zmiany zarzutw, na podstawie art. 314 k.p.k., a nie dopiero w akcie oskarenia, co
byo dosy powszechn praktyk w sytuacji zmiany kwalifikacji na agodniejsz dla sprawcy.62 Wprowadzenie do art. 300 1 k.p.k. zapisu o prawie podejrzanego do informacji o treci
oraz o zmianie zarzutu powinno wyeliminowa t niewaciw praktyk.

59

T. Grzegorczyk, Kodeks postpowania karnego. Komentarz., Tom I, wyd. 6, Warszawa 2014, s. 1071;
Ibidem, s. 1072;
61
Ibidem.
62
Zob. wyrok SN z dnia 30 maja 1985r., I KR 119/85, LEX nr 20966;
60

56

Nowelizacja art. 313 3 k.p.k. jest tylko wynikiem zmiany konstrukcji kocowego zaznajomienia z materiaami postpowania (art. 321 k.p.k.) i std te zmiana nazwy z zaznajomienia na zapoznanie.
Art. 313 3. Podejrzany moe do czasu zawiadomienia go o terminie zaznajomienia z zapoznania si z materiaami ledztwa da podania mu ustnie podstaw zarzutw, a take sporzdzenia uzasadnienia na pimie, o czym naley go pouczy. Uzasadnienie dorcza si podejrzanemu i ustanowionemu obrocy w terminie 14 dni.
Prawo do skadania wnioskw o dokonanie czynnoci ledztwa lub dochodzenia, np.
o przesuchanie wiadka, uzyskanie dokumentu, dopuszczenie opinii biegego - art. 315
1 k.p.k., projekt art. 321 5 i 6 k.p.k. (druk sejmowy nr 2393).
Prawo stron do skadania wnioskw dowodowych i uczestniczenia w czynnociach dochodzenia lub ledztwa w czasie trwania postpowania przygotowawczego nie zostao zmodyfikowane nowelizacj z 27 wrzenia 2013 r.
Art. 315. 1. Podejrzany i jego obroca oraz pokrzywdzony i jego penomocnik mog skada wnioski o dokonanie czynnoci ledztwa.
2. Stronie, ktra zoya wniosek, oraz jej obrocy lub penomocnikowi nie mona odmwi
wzicia udziau w czynnoci, jeeli tego daj. Przepis art. 318 zdanie drugie stosuje si.
Art. 316. 1. Jeeli czynnoci ledztwa nie bdzie mona powtrzy na rozprawie, naley
podejrzanego, pokrzywdzonego i ich przedstawicieli ustawowych, a obroc i penomocnika,
jeeli s ju w sprawie ustanowieni, dopuci do udziau w czynnoci, chyba e zachodzi niebezpieczestwo utraty lub znieksztacenia dowodu w razie zwoki.
2. Podejrzanego pozbawionego wolnoci nie sprowadza si wtedy, gdy zwoka grozi utrat
lub znieksztaceniem dowodu.
3. Jeeli zachodzi niebezpieczestwo, e wiadka nie bdzie mona przesucha na rozprawie, strona lub prokurator albo inny organ prowadzcy postpowanie mog zwrci si do
sdu z daniem przesuchania go przez sd.
Art. 317. 1. Strony, a obroc lub penomocnika, gdy s ju w sprawie ustanowieni, naley
take na danie dopuci do udziau w innych czynnociach ledztwa.
2. W szczeglnie uzasadnionym wypadku prokurator moe postanowieniem odmwi dopuszczenia do udziau w czynnoci ze wzgldu na wany interes ledztwa albo odmwi
sprowadzenia oskaronego pozbawionego wolnoci, gdy spowodowaoby to powane trudnoci.
Art. 318. Gdy dopuszczono dowd z opinii biegych albo instytucji naukowej lub specjalistycznej, podejrzanemu i jego obrocy oraz pokrzywdzonemu i jego penomocnikowi dorcza
si postanowienie o dopuszczeniu tego dowodu i zezwala na wzicie udziau w przesuchaniu
biegych oraz na zapoznanie si z opini, jeeli zoona zostaa na pimie. Podejrzanego pozbawionego wolnoci nie sprowadza si, gdy spowodowaoby to powane trudnoci.
W zwizku jednak ze zmian celw postpowania przygotowawczego:
Art. 297. 1. Celem postpowania przygotowawczego jest:
1) ustalenie, czy zosta popeniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestpstwo,
2) wykrycie i w razie potrzeby ujcie sprawcy,

57

3) zebranie danych stosownie do art. 213 i 214,

4) wyjanienie okolicznoci sprawy, w tym ustalenie osb pokrzywdzonych i rozmiarw
szkody,
5) zebranie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodw w zakresie niezbdnym do stwierdzenia
zasadnoci wniesienia aktu oskarenia albo innego zakoczenia postpowania, jak rwnie do
przedstawienia wniosku o dopuszczenie tych dowodw i przeprowadzenie ich przed sdem.
oraz naciskiem na zasad bezporedniego przeprowadzania dowodw przed sdem:
projektowany art. 167k.p.k. otrzymuje brzmienie (druk sejmowy nr 2393):
Art. 167. 1. W postpowaniu przed sdem, ktre zostao wszczte z inicjatywy strony, dowody przeprowadzane s przez strony po ich dopuszczeniu przez prezesa sdu, przewodniczcego lub sd. W razie niestawiennictwa strony, na ktrej wniosek dowd zosta dopuszczony,
a take w wyjtkowych wypadkach, uzasadnionych szczeglnymi okolicznociami, dowd
przeprowadza sd w granicach tezy dowodowej.
2. Sd, w wyjtkowych wypadkach, uzasadnionych szczeglnymi okolicznociami, moe
z urzdu dopuci jako dowd opini na okoliczno stanu zdrowia psychicznego oskaronego
albo inny dowd z opinii biegego; w razie potrzeby sd zasiga informacj o poprzednich
skazaniach oskaronego.
3. W innym postpowaniu przed sdem ni wymienione w 1 oraz w postpowaniu przygotowawczym dowody przeprowadzane s przez organ procesowy prowadzcy postpowanie.
Nie wycza to prawa do zgoszenia wniosku dowodowego przez stron.";",
Art. 168a. Oskarony lub jego obroca mog wystpi z wnioskiem do sdu o zarzdzenie
przez sd dostarczenia przez odpowiedni organ dokumentw, ktrych strona sama uzyska
nie moe, albo o zwolnienie lub wystpienie o zwolnienie okrelonej osoby od zachowania
tajemnicy dla potrzeb zoenia wniosku dowodowego. Przepis art. 170 1 stosuje si odpowiednio.
Naley wnioskowa, e zakres postpowania dowodowego w postpowaniu przygotowawczym zostanie ograniczony w przypadkach, kiedy prokurator bdzie zmierza do skierowania
aktu oskarenia do sdu zgodnie z brzmieniem znowelizowanego art. 297 1 pkt 5 k.p.k.,
(chyba e kierunkiem postpowania bdzie umorzenie lub umorzenie restytucyjne z art. 59
a k.k.). Potwierdza to sformuowanie zawarte w projektowanym art. 321 5 i 6 k.p.k., zmierzajce do ograniczenia wnioskw dowodowych blokujcych przejcie do fazy postpowania
sdowego (druk sejmowy nr 2393):
Art. 321 5. W terminie 3 dni od dnia zapoznania si z materiaami postpowania strony,
obrocy lub penomocnicy mog skada wnioski dowodowe, a take wnioski o uzupenienie
materiau dowodowego, ktry ma by przekazany sdowi wraz z aktem oskarenia, o okrelone dokumenty zawarte w aktach sprawy.
6. Wnioski dowodowe, o ktrych mowa w 5, mog by przez prokuratora nieuwzgldnione, jeeli cele postpowania przygotowawczego, o ktrych mowa w art. 297 1, zostay
osignite, a wnioski te nie maj wpywu na zakres ustale wskazanych w art. 297 1 pkt 5,
chyba e chodzi o wniosek dotyczcy dowodu, ktrego nieprzeprowadzenie grozi jego utrat
lub znieksztaceniem. Prokurator, w razie nieuwzgldnienia wniosku dowodowego strony,
przekazuje ten wniosek wraz z aktem oskarenia sdowi. Prezes sdu lub sd rozstrzyga
w przedmiocie wniosku przed rozpraw.

58

Prawo do korzystania z pomocy obrocy

W nowelizacji k.p.k. z dnia 27 wrzenia 2013 r. istotnie rozszerzone zostao prawo podejrzanego i oskaronego do korzystania z pomocy obrocy, gwnie w celu zapewnienia
rwnoci stron w kontradyktoryjnym postpowaniu sdowym, gdzie w roli oskaryciela publicznego wystpuje prokurator. Zatem rwnie drugiej stronie naleao zapewni moliwo
korzystania z fachowej pomocy, i to ju od etapu postpowania przygotowawczego. Std
w art. 78 1 k.p.k. dokonano zmiany oskaronego na podejrzanego.
Art. 78. 1 Podejrzany, ktry nie ma obrocy z wyboru, moe da, aby mu wyznaczono
obroc z urzdu, jeeli w sposb naleyty wykae, e nie jest w stanie ponie kosztw
obrony bez uszczerbku dla niezbdnego utrzymania siebie i rodziny.
2 Sd moe cofn wyznaczenie obrocy, jeeli okae si, e nie istniej okolicznoci, na
podstawie ktrych go wyznaczono.
Oznacza to, e tylko w postpowaniu przygotowawczym wyznaczenie obrocy z urzdu
bdzie wymagao wykazania braku moliwoci poniesienia kosztw obrony. Na etapie postpowania sdowego wystarczajce ma by samo zoenie przez oskaronego wniosku o wyznaczenie obrocy do udziau w caym postpowaniu lub do wykonania okrelonej tylko
czynnoci procesowej:
Art. 80a 1. Na wniosek oskaronego, ktry nie ma obrocy z wyboru, prezes sdu, sd lub
referendarz sdowy wyznacza w postpowaniu sdowym obroc z urzdu, chyba e ma zastosowanie art. 79 1 lub 2 albo art. 80. W takim wypadku udzia obrocy w rozprawie
gwnej jest obowizkowy.
2. Przepis 1 zdanie pierwsze stosuje si odpowiednio do wyznaczenia obrocy w celu
dokonania okrelonej czynnoci procesowej w toku postpowania sdowego,
3. Ponowne wyznaczenie obrocy w trybie, o ktrym mowa w 1 i 2, jest dopuszczalne
jedynie w szczeglnie uzasadnionych wypadkach.
Celem wprowadzenia nowego przepisu art. 80a k.p.k. jest zapewnienie oskaronemu
moliwoci korzystania z profesjonalnego zastpstwa procesowego, nawet dla dokonania tylko jednej czynnoci procesowej (art. 80 a 2 k.p.k.) jeeli dalszy udzia obrocy nie bdzie
konieczny, szczeglnie w kontekcie wprowadzenia moliwoci obcienia oskaronego
kosztami obrony z urzdu w wypadku skazania lub warunkowego umorzenia postpowania
karnego (art. 627, art. 629 k.p.k.). Na podstawie znowelizowanego art. 444 3 k.p.k. oskarony
moe wnosi nawet o ustanowienie obrocy w celu sporzdzenia samej apelacji od wyroku:
Art. 444 3. O uprawnieniu do zoenia wniosku o wyznaczenie obrocy w celu sporzdzenia apelacji oraz o moliwoci obcienia wnioskujcego kosztami wyznaczenia takiego
obrocy naley oskaronego nieposiadajcego obrocy ponownie pouczy przy ogoszeniu
lub dorczeniu wyroku, niezalenie od pouczenia udzielonego na podstawie art. 338 1a.
W przypadku ustanowienia obrocy z urzdu w trybie art. 80a 1 k.p.k., jego udzia
w rozprawie gwnej jest obowizkowy. Nabiera to szczeglnego znaczenia w sytuacji, kiedy
znowelizowany art. 374 1 k.p.k. wprowadza prawo, a nie obowizek oskaronego udziau
w rozprawie, chyba e przewodniczcy lub sd uzna jego obecno za obowizkow (wyjtek
dot. spraw o zbrodnie - zob. art. 374 1a k.p.k.).
Wyrazem uatwienia dostpu do obrony z urzdu jest przyznanie kompetencji do wyznaczania obrocy z urzdu referendarzom sdowym, ktrzy uzyskali m.in. uprawnienia

59

do wydawania rozstrzygni o charakterze wykonawczym, np. wyznaczenie i cofnicie

obrocy z urzdu w oparciu o prawo ubogich (art. 78 2, art. 81 1 k.p.k.), wyznaczenie
obrocy z urzdu w postpowaniu sdowym na wniosek oskaronego (art. 80a 1 k.p.k.),
wyznaczenie obrocy z urzdu na wniosek oskaronego celem dokonania okrelonej czynnoci procesowej (art. 80a 2 k.p.k.), wyznaczanie obrocy z urzdu w przypadku zaistnienia
obrony obligatoryjnej a oskarony nie ma obrocy z wyboru (art.81 1 k.p.k.), zmiany obrocy z urzdu (art. 81 2 k.p.k.). Przyspiesza to ich wydawanie i znacznie odcia sdziw. Celem realizacji funkcji gwarancyjnej za, od postanowie i zarzdze wydanych przez referendarza sdowego m.in. strony mog wnie sprzeciw:
Art. 93a 1. W wypadkach okrelonych w ustawie referendarz sdowy moe wydawa postanowienia lub zarzdzenia.
2. Polecenia, ktre zgodnie z ustaw wydaje sd, moe wydawa take referendarz sdowy.
3. Od postanowie i zarzdze wydanych przez referendarza sdowego moe by wniesiony
sprzeciw. Sprzeciw przysuguje stronom, a take osobie, ktrej postanowienie bezporednio
dotyczy, chyba e ustawa stanowi inaczej. W razie wniesienia sprzeciwu postanowienie lub
zarzdzenie traci moc.
4. Prezes sdu odmawia przyjcia sprzeciwu, jeeli zosta wniesiony po terminie lub przez
osob nieuprawnion.
Ponadto w projekcie ustawy zmieniajcej ustaw nowelizujc k.p.k. z dnia 27 wrzenia 2013 r. (druk sejmowy nr 2393), w art. 127a 1 k.p.k. proponuje si zawieszenie biegu
terminu zawitego do dokonania czynnoci, jeeli warunkiem jej skutecznoci jest dokonanie
przez obroc lub penomocnika, na czas rozpoznania wniosku o przyznanie pomocy prawnej
w tym zakresie. W wypadku wyznaczenia obrocy lub penomocnika z urzdu, termin do
dokonania czynnoci przez wyznaczonego przedstawiciela procesowego rozpoczyna bieg od
daty dorczenia mu postanowienia lub zarzdzenia o tym wyznaczeniu.
Istotnych zmian dokonano w zakresie przesanek obrony obligatoryjnej art. 79 i 80
k.p.k., aby usun wtpliwoci interpretacyjne oraz rozdzieli podstawy do obrony obligatoryjnej wystpujce tempore criminis i tempore procedendi.63 Std te w 1 pkt 1 art. 79
k.p.k. jako pierwsz przesank do obrony obligatoryjnej wskazano nie ukoczenie 18 lat,
w miejsce dotychczasowej nieletnioci, za pojcie poczytalnoci w pkt 3 zamieniono na
zdolno rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postpowaniem w czasie czynu. Zgodnie z postulatami doktryny i orzecznictwa sdowego64, w pkt 4 dodano przesank
uzasadnionych wtpliwoci, czy stan zdrowia psychicznego pozwala na udzia w postpowaniu lub prowadzenie obrony w sposb samodzielny oraz rozsdny. Konsekwencj musi
by zmiana zakresu opinii biegych psychiatrw na temat stanu zdrowia psychicznego podejrzanego nie tylko w czasie popenienia czynu zabronionego, ale take w czasie prowadzenia
postpowania:
Art. 202 5 k.p.k. w druku sejmowym nr 2393 otrzymuje brzmienie:
5. Opinia biegych powinna zawiera stwierdzenia dotyczce zarwno poczytalnoci oskaronego w chwili popenienia zarzucanego mu czynu, jak i jego aktualnego stanu zdrowia psychicznego, a zwaszcza wskazanie, czy stan ten pozwala oskaronemu na udzia w postpowa-

63

Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego, Uzasadnienie Projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks postpowania karnego i niektrych innych ustaw; wrzesie 2013r.
64
Por. postanowienie SN z dnia 29.06.2010r., I KZP 6/10, OSNKW 2010.

60

niu i na prowadzenie obrony w sposb samodzielny i rozsdny, a w razie potrzeby take

stwierdzenia co do okolicznoci wymienionych w art. 93b Kodeksu karnego.
Art. 79 1. W postpowaniu karnym oskarony musi mie obroc, jeeli:
1) nie ukoczy 18 lat,
2) jest guchy, niemy lub niewidomy,
3) zachodzi uzasadniona wtpliwo, czy jego zdolno rozpoznania znaczenia czynu lub
kierowania swoim postpowaniem nie bya w czasie popenienia tego czynu wyczona lub
w znacznym stopniu ograniczona,
4) zachodzi uzasadniona wtpliwo, czy stan jego zdrowia psychicznego pozwala na udzia
w postpowaniu lub prowadzenie obrony w sposb samodzielny oraz rozsdny.
W wyej wymienionych przypadkach udzia obrocy jest obowizkowy w rozprawie
oraz w tych posiedzeniach, w ktrych obowizkowy jest udzia oskaronego (art. 79 3
k.p.k.). Jeeli jednak sd uzna za uzasadnion opini biegych psychiatrw, e czyn oskaronego nie zosta popeniony w warunkach wyczenia lub znacznego ograniczenia zdolnoci
rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postpowaniem i e stan zdrowia psychicznego oskaronego pozwala na udzia w postpowaniu i prowadzenie obrony w sposb
samodzielny i rozsdny, orzeka e udzia obrocy nie jest obowizkowy i zwalnia obroc
z jego obowizkw, chyba e zachodz inne okolicznoci przemawiajce za tym, aby oskarony mia obroc wyznaczonego z urzdu (art. 79 4 k.p.k.). Zatem po nowelizacji, to nie
sama opinia biegych psychiatrw jest decydujca o utrzymaniu obrony z urzdu, ale decyzja
sdu, ktry dokonuje oceny, czy opinia biegych jest uzasadniona. Ponadto po nowelizacji sd
zwalnia obroc z jego obowizkw, a nie jak dotychczas cofa wyznaczenie obrocy, co
sugerowao, e dotychczasowe dziaania obrocy trac wano.
Art. 79 4. Uznajc za uzasadnion opini biegych lekarzy psychiatrw, e czyn oskaronego nie zosta popeniony w warunkach wyczenia lub znacznego ograniczenia zdolnoci rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postpowaniem i e stan zdrowia psychicznego oskaronego pozwala na udzia w postpowaniu i prowadzenie obrony w sposb samodzielny i rozsdny, sd orzeka, e udzia obrocy nie jest obowizkowy. Prezes sdu albo sd
zwalnia wwczas obroc z jego obowizkw, chyba e zachodz inne okolicznoci przemawiajce za tym, aby oskarony mia obroc wyznaczonego z urzdu.
Zmian o charakterze redakcyjnym jest zapis w art. 79 2 k.p.k., wskazujcy na inne
ni wynikajce z 1 okolicznoci utrudniajce obron.
2. Oskarony musi mie obroc rwnie wtedy, gdy sd uzna to za niezbdne ze wzgldu
na inne okolicznoci utrudniajce obron.
Wspomnie tu naley np. o sytuacji, gdy oskaronym jest osoba niewadajca w wystarczajcym stopniu jzykiem polskim i nieznajca w wystarczajcym stopniu prawa polskiego. Oprcz moliwoci przyznania obrocy w takich sytuacjach, nowelizacja k.p.k.
w art. 72 2 zd. 2, wprowadza obowizek wezwania tumacza rwnie w celu porozumienia si oskaronego z obroc:
Art. 72 2 zd. 2. Na wniosek oskaronego lub jego obrocy tumacza naley wezwa rwnie w celu porozumienia si oskaronego z obroc w zwizku z czynnoci, do udziau
w ktrej oskarony jest uprawniony.

61

Kolejny przypadek obrony obligatoryjnej przewidziany jest w art. 80 k.p.k.:

Art. 80. Oskarony musi mie obroc w postpowaniu przed sdem okrgowym, jeeli zarzucono mu zbrodni. W takim wypadku udzia obrocy w rozprawie gwnej jest obowizkowy.
- gdzie nowelizacja wyeliminowaa wolnociowe kryterium obrony obligatoryjnej, z uwagi na
brak faktycznego uzasadnienia takiej obrony tylko ze wzgldu na fakt pozbawienia wolnoci
oskaronego. Tym bardziej, e po nowelizacji zasadniczo udzia w rozprawie oskaronego
jest jego prawem, a nie obowizkiem. Jeli jest pozbawiony wolnoci, ma prawo zoy wniosek o doprowadzenie go na rozpraw, a w szczeglnoci ma prawo zoy wniosek o wyznaczenie mu obrocy z urzdu. Taka regulacja pozwala na racjonalizacj powoywania obrocy
w postpowaniu karnym.
Art. 353 3. Dorczajc oskaronemu pozbawionemu wolnoci, ktrego obecno na rozprawie nie jest obowizkowa, zawiadomienie o terminie rozprawy, naley pouczy go
o prawie do zoenia wniosku o doprowadzenie go na rozpraw.
4. Dorczajc oskaronemu wezwanie na rozpraw albo zawiadomienie o jej terminie, poucza si go o treci przepisw art. 374, art. 376, art. 377, art. 422, art. 427 4 i art. 447 5.
5. Wniosek, o ktrym mowa w 3, jak rwnie wniosek o wyznaczenie obrocy z urzdu
na podstawie art. 80a 1 powinien by zoony w terminie 7 dni od daty dorczenia wezwania lub zawiadomienia. Wnioski zoone po terminie podlegaj rozpoznaniu, jeeli nie
powoduje to koniecznoci odroczenia rozprawy.
Celem zwikszenia dostpu do pomocy prawnej i zapewnienia rwnoprawnoci stron
w kontradyktoryjnym procesie, poszerzono zakres podmiotw uprawnionych do wyznaczania
obrocy z urzdu o referendarza sdowego, o czym ju wyej bya mowa:
Art. 81 1. Jeeli w sytuacji okrelonej w art. 78 1, art. 79 1 i 2 oraz art. 80 oskarony nie
ma obrocy z wyboru, prezes lub referendarz sdowy sdu waciwego do rozpoznania sprawy wyznacza mu obroc z urzdu.
2. Na uzasadniony wniosek oskaronego lub jego obrocy prezes lub referendarz sdowy
sdu waciwego do rozpoznania sprawy moe wyznaczy nowego obroc w miejsce dotychczasowego.
Art. 81a. 1. Obroca z urzdu wyznaczany jest z listy obrocw.
2. Minister Sprawiedliwoci okreli, w drodze rozporzdzenia, sposb zapewnienia oskaronemu korzystania z pomocy obrocy z urzdu, w tym sposb ustalania listy obrocw
udzielajcych pomocy prawnej z urzdu, sposb wyznaczania obrocy udzielajcego pomocy
prawnej z urzdu oraz sposb kontaktu z obroc w sprawach pilnych, majc na uwadze konieczno zapewnienia prawidowego toku postpowania oraz prawidowej realizacji prawa
do obrony.
Do 5.09.2014 r. takie rozporzdzenie nie zostao jeszcze wydane, natomiast funkcjonuje rozporzdzenie Ministra Sprawiedliwoci z dnia 25 maja 2010 r. w sprawie sposobu zapewnienia
oskaronemu moliwoci korzystania z pomocy obrocy i jego wyboru w postpowaniu przyspieszonym oraz organizacji dyurw adwokackich (zacznik nr 7).
Istotniejsz jednak zmian suc wspomnianemu celowi jest poszerzenie krgu podmiotw uprawnionych do penienia roli obrocy o radcw prawnych, cho w literaturze mo-

62

na si spotka z opini, e jest to kolejny krok w ramach polityki otwierania zawodw ku

poszerzeniu uprawnie radcw prawnych:65
Art. 82 k.p.k.
Obroc moe by jedynie osoba uprawniona do obrony wedug przepisw o ustroju adwokatury lub ustawy o radcach prawnych.
Art. 8 ust. 6 ust. o radcach prawnych
Pomoc prawna polegajca na wystpowaniu przez radc prawnego w charakterze obrocy
w sprawach o przestpstwa i przestpstwa skarbowe moe by wiadczona w ramach wykonywania przez niego zawodu na podstawie umowy cywilnoprawnej, w kancelarii radcy prawnego oraz w spce, o ktrej mowa w ust. 1, pod warunkiem, e radca prawny nie pozostaje
w stosunku pracy. Zakaz zatrudnienia nie dotyczy pracownikw naukowych i naukowodydaktycznych.
W przypadku udzielenia penomocnictwa do obrony radcy prawnemu, bdzie zachodzia potrzeba uzyskania od niego owiadczenia, i nie pozostaje on w stosunku pracy. 66 Pytanie,
czy owiadczenie takie bdzie on skada pod rygorem odpowiedzialnoci karnej z art. 233
6 k.k.? Wg posiadanego przez autora rozeznania, obecnie poszczeglne sdy s w trakcie
tworzenia list radcw prawnych, ktrzy bd w zwizku z regulacj art. 8 ust. 6 ustawy o radcach prawnych uprawnieni, ale te zainteresowani penieniem od 1 lipca 2015r. funkcji
obrocy w sprawach karnych. Zatem wtpliwa bdzie konieczno odbierania od radcy prawnego, ktry otrzyma penomocnictwo do obrony, jakiegokolwiek owiadczenia, e nie jest
zatrudniony na podstawie umowy o prac.
Konsekwentnie, wraz z umocowaniem radcw prawnych do wystpowania w roli
obrocy, uzupeniony zosta przewidziany w art. 178 k.p.k. zakaz dowodowy przesuchiwania
w charakterze wiadkw obrocy lub adwokata, o radc prawnego.
Obecnie pod obrady Komisji Nadzwyczajnej do spraw zmian w kodyfikacjach zostay
skierowane kolejne projekty ustaw zmieniajcych kodeks postpowania karnego:
Druk sejmowy nr 2540 wprowadzajcy moliwo zoenia zaalenia na decyzj o cofniciu oraz o odmowie wyznaczenia obrocy;

USTAWA
z dnia ........................
o zmianie ustawy - Kodeks postpowania karnego oraz niektrych innych ustaw
Art. 1. W ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postpowania karnego (Dz. U. nr 89,
poz. 555, z pn. zm.) wprowadza si nastpujce zmiany:
1) w art. 78 2 otrzymuje brzmienie:
" 2. Sd moe cofn wyznaczenie obrocy, jeeli okae si, e nie istniej okolicznoci, na podstawie ktrych go wyznaczono. Na postanowienie o cofniciu wyznaczenia obrocy przysuguje zaalenie.";
2) w art. 81 1 otrzymuje brzmienie:

65

Zob. T. Grzegorczyk, Kodeks postpowania karnego. Komentarz., Tom I, wyd. 6, Warszawa 2014, s. 369
S. Steinborn, Materiay szkoleniowe dla funkcjonariuszy Policji w zwizku z nowelizacj procedury karnej,
Pia 2014 r.
66

63

" 1. Jeeli w sytuacji okrelonej w art. 78 1, art. 79 1 i 2 oraz art. 80 oskarony nie
ma obrocy z wyboru, prezes sdu waciwego do rozpoznania sprawy wyznacza mu obroc
z urzdu. Na zarzdzenie o odmowie wyznaczenia obrocy przysuguje zaalenie. Ponowny wniosek o wyznaczenie obrocy z urzdu zgoszony na podstawie art. 78 1, oparty
na tych samych okolicznociach, pozostawia si bez rozpoznania."

*
Jest to konsekwencja wyroku Trybunau Konstytucyjnego z dnia 8 padziernika 2013 r.,
sygn. akt K 30/11, Dz. U. poz. 1262 (data publikacji: 29 padziernika 2013 r.), stwierdzajcego niezgodno art. 78 2 i art. 81 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postpowania
karnego z Konstytucj Rzeczypospolitej Polskiej.
Trybuna orzek, e:
1) art. 78 2 k.p.k. w zakresie, w jakim nie przewiduje zaskarenia postanowienia sdu
o cofniciu wyznaczenia obrocy z urzdu, jest niezgodny z art. 78 w zwizku z art. 42 ust. 2
Konstytucji;
2) art. 81 1 k.p.k. w zakresie, w jakim nie przewiduje sdowej kontroli zarzdzenia prezesa
sdu o odmowie wyznaczenia obrocy z urzdu dla oskaronego, ktry zoy wniosek
w trybie art. 78 1 k.p.k., jest niezgodny z art. 42 ust. 2 w zwizku z art. 45 ust. 1 i z art. 78
Konstytucji.
Zgodnie z postanowieniem art. 78 1 k.p.k., oskarony, ktry nie ma obrocy z wyboru, moe da, aby mu wyznaczono obroc z urzdu, jeeli w sposb naleyty wykae,
e nie jest w stanie ponie kosztw obrony bez uszczerbku dla niezbdnego utrzymania siebie i rodziny. Zgoszenie wniosku w tym przedmiocie skutkuje wydaniem przez prezesa sdu
waciwego do rozpoznania danej sprawy zarzdzenia o wyznaczeniu obrocy z urzdu bd
te - w razie stwierdzenia, e sytuacja materialna oskaronego nie uzasadnia przyznania mu
obrocy z urzdu - negatywnego rozstrzygnicia w tym zakresie. Opisywana kompetencja
prezesa sdu wynika z art. 81 1 k.p.k., o formie zarzdzenia mowa za jest w art. 93 2
k.p.k.
Zasadno wyznaczenia oskaronemu obrocy moe zosta zweryfikowana przez sd,
ktry wadny jest cofn to wyznaczenie, jeeli okae si, e nie istniej okolicznoci, na podstawie ktrych przyznana zostaa obrona z urzdu. Niemniej w takim wypadku nie mamy do
czynienia z kontrol zarzdzenia prezesa w nastpstwie wniesienia rodka zaskarenia, lecz
z wasn kompetencj sdu (78 2 k.p.k.).
Natomiast o tym, e zarzdzenie wydane w trybie art. 81 1 k.p.k. nie podlega zaskareniu (w szczeglnoci zarzdzenie negatywne dla oskaronego) przesdza art. 459 1
w zwizku z art. 466 1 k.p.k. Ostatni z powoanych przepisw przewiduje bowiem, e regulacje dotyczce zaale na postanowienia stosuje si odpowiednio do zaale na zarzdzenia,
a art. 459 1 k.p.k. dopuszcza moliwo wniesienia zaalenia wycznie na postanowienia
sdu zamykajce drog do wydania wyroku oraz na postanowienia, co do ktrych ustawa
wprost zastrzega prawo wywiedzenia rodka zaskarenia. W art. 81 1 k.p.k. prawo takie nie
zostao jednak przyznane. Z tych samych powodw niedopuszczalne w wietle art. 459 1
k.p.k. jest rwnie zaalenie na postanowienie sdu o cofniciu wyznaczenia obrocy.

64

Druk sejmowy nr 2393, ktry w duej mierze uzupenia nowelizacj k.p.k. z dnia 27
wrzenia 2013 r.
Prawo tymczasowo aresztowanego porozumiewania si z obroc bez obecnoci osb
trzecich art. 73 k.p.k.
Nowelizacja 2 i 3 art. 73 k.p.k. z dnia 27 wrzenia 2013 r., Dz. U. poz. 1282, a ktra
wesza w ycie od 19 listopada 2013 r. (bya to odrbna ustawa nowelizujca k.p.k. od tzw.
duej nowelizacji k.p.k., z tej samej daty), bya spowodowana wyrokami Trybunau Konstytucyjnego z dnia 10 grudnia 2012r., K 25/11, OTK-A 2012, nr 11, poz. 132 oraz z dnia
11 grudnia 2012r., K 37/11, Dz. U. poz. 1447, w ktrych Trybuna uzna 3 za niezgodny
z art. 42 ust. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, z powodu niewskazywania przesanek
uprawniajcych prokuratora do zastrzeenia kontroli korespondencji podejrzanego z obroc,
za w drugim wyroku zakwestionowa konstytucyjno art. 245 1 k.p.k. w zakresie zastrzegania organu procesowego swej obecnoci przy rozmowie zatrzymanego z adwokatem.
Przepis art. 73 k.p.k. wprowadza regu swobodnego porozumiewania si oskaronego
z obroc (zob. np. art. 517 e 1 k.p.k.). Natomiast w postpowaniu przygotowawczym, wobec podejrzanego wprowadza moliwo czasowego ograniczenia swobody kontaktw przez
prokuratora, ktry moe zastrzec obecno osoby trzeciej podczas widzenia ( 2) oraz kontrol korespondencji ( 3).
Art. 73. 1. Oskarony tymczasowo aresztowany moe porozumiewa si ze swym obroc
podczas nieobecnoci innych osb oraz korespondencyjnie.
2. W postpowaniu przygotowawczym prokurator, udzielajc zezwolenia na porozumiewanie si, moe zastrzec w szczeglnie uzasadnionych wypadkach, jeeli wymaga tego dobro
postpowania przygotowawczego, e bdzie przy tym obecny sam lub osoba przez niego
upowaniona.
3. Jeeli wymaga tego dobro postpowania przygotowawczego, prokurator, w szczeglnie
uzasadnionych wypadkach, moe rwnie zastrzec kontrol korespondencji podejrzanego
z obroc.
4. Zastrzeenia, o ktrych mowa w 2 i 3, nie mog by utrzymywane ani dokonane po
upywie 14 dni od dnia tymczasowego aresztowania podejrzanego.
Wczeniejszy brak kryteriw ograniczenia swobody kontaktw z obroc zosta przez
Trybuna Konstytucyjny uznany za ograniczajcy prawo do obrony. Std te nowelizacja
k.p.k. z dnia 27 wrzenia 2013r. wprowadzia do 2 i 3 przesank szczeglnie uzasadnionych wypadkw i dobra postpowania przygotowawczego, ktre naley interpretowa
jako zapobiegajce przekazywaniu przez tymczasowo aresztowanego informacji osobom
trzecim, mogcych utrudni tok dochodzenia lub ledztwa w pierwszej fazie po izolowaniu
podejrzanego.67 Decyzja prokuratora nadal jednak nie jest zaskaralna, co moe utrudni kontrol jej prawidowoci.

67

T. Grzegorczyk, Kodeks postpowania karnego. Komentarz., Tom I, wyd. 6, Warszawa 2014, s. 326-327;

65

Prawo do zapoznawania si z materiaami postpowania

Kolejne zmiany w zakresie praw podejrzanego w zwizku z nowelizacj k.p.k. z dnia
27 wrzenia 2013 r. dotycz dostpu do akt sprawy. Przyjcie modelu kontradyktoryjnej
rozprawy sdowej, podczas ktrej cieraj si dwie rwnorzdne strony postpowania, wymaga zapewnienia rwnych moliwoci gromadzenia dowodw oraz rwnego dostpu do
zgromadzonego materiau dowodowego. I tak np. w projekcie zmiany k.p.k. z dnia 15.05.
2014 r. (druk sejmowy nr 2393), w art. 168a przewidziany jest tzw. wydobywczy wniosek dowodowy, tj. uprawnienie oskaronego lub jego obrocy do wystpienia do sdu o zarzdzenie
przez sd dostarczenia przez odpowiedni organ dokumentw, ktrych strona sama uzyska
nie moe, albo o zwolnienie lub wystpienie o zwolnienie okrelonej osoby od zachowania
tajemnicy dla potrzeb zoenia wniosku dowodowego.68Nastpnie ju nawet na etapie postpowania przygotowawczego, na podstawie art. 315 k.p.k. podejrzany lub jego obroca bd
mogli zoy wniosek o przeprowadzenie okrelonego dowodu. Naley jednak wzi pod
uwag moliwo, e taki dowd strona bierna bdzie chciaa przeprowadzi dopiero przed
sdem, zgodnie z nowym brzmieniem art. 167 k.p.k., zaproponowanym w projekcie zawartym w druku sejmowym nr 2393. aden przepis nie nakada jednak na oskaronego lub jego
obroc obowizku wczeniejszego zapoznawania oskaryciela z posiadanymi przez t stron
postpowania dowodami, zanim zostan przeprowadzone w sdzie.
Ponadto wprowadzony nowel z 27 wrzenia 2013 r. art. 393 3 k.p.k. pozwala na odczytywanie na rozprawie wszelkich dokumentw prywatnych (np. opinii prywatnych biegych), powstaych poza postpowaniem karnym, w szczeglnoci owiadcze, publikacji,
listw oraz notatek. Aby jednak takie opinie w procesie karnym mogy zaistnie, konieczny
jest dostp stron postpowania do materiaw zgromadzonych w jego toku. Przykadowo,
jeeli podejrzany lub jego obroca, bd chcieli przed sdem przeprowadzi dowd z opinii
wydanej przez powoanego prywatnie specjalisty z zakresu daktyloskopii, musz najpierw
dostarczy mu materia badawczy. Czy moliwe jest wydanie w tym celu oryginalnych ladw linii papilarnych, zabezpieczonych dla celw danego postpowania? aden przepis takiej
moliwoci nie przewiduje, natomiast moliwe jest sporzdzanie odpisw i kserokopii na
podstawie art. 156 k.p.k. Jednake czy opinia sporzdzona na podstawie np. zdjcia ladw
linii papilarnych bdzie miaa tak sam warto dowodow jak opinia sporzdzona przez
biegego na podstawie oryginaw?
Jako wyraz funkcji gwarancyjnej prawa procesowego, ju na etapie postpowania przygotowawczego strona bierna ma prawo dostpu do akt postpowania, sporzdzania z nich
odpisw i kopii (mowa ju o kopii, a nie kserokopii), w szczeglnoci w tym zakresie,
w jakim stanowi one podstaw do wystpienia o zastosowanie lub przeduenie stosowania
tymczasowego aresztowania. Ju od 2 czerwca 2014 r. obowizuje znowelizowany art. 156
k.p.k., ktry w 5 i 5a odnosi si do etapu postpowania przygotowawczego:
5. Jeeli nie zachodzi potrzeba zabezpieczenia prawidowego toku postpowania lub
ochrony wanego interesu pastwa, w toku postpowania przygotowawczego stronom,
obrocom, penomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostpnia si akta, umoliwia
sporzdzanie odpisw lub kopii oraz wydaje odpatnie uwierzytelnione odpisy lub kopie;
prawo to przysuguje stronom take po zakoczeniu postpowania przygotowawczego.
W przedmiocie udostpnienia akt, sporzdzenia odpisw lub kopii lub wydania uwierzytelnionych odpisw lub kopii prowadzcy postpowanie przygotowawcze wydaje zarzdzenie.
68

Prof. UG dr hab. Sawomir Steinborn, Materiay szkoleniowe dla funkcjonariuszy Policji w zwizku z nowelizacj procedury karnej wprowadzon ustaw z dnia 27 wrzenia 2013 r., Pia, 7 sierpnia 2014 r.

66

Za zgod prokuratora akta w toku postpowania przygotowawczego mog by w wyjtkowych wypadkach udostpnione innym osobom.
5a. W razie zoenia w toku postpowania przygotowawczego wniosku o zastosowanie albo
przeduenie tymczasowego aresztowania podejrzanemu i jego obrocy udostpnia si niezwocznie akta sprawy w czci zawierajcej tre dowodw wskazanych we wniosku.
Jeeli zatem nie zachodzi potrzeba zabezpieczenia prawidowego toku postpowania
lub ochrony wanego interesu pastwa (gwnie chodzi o informacje niejawne, opatrzone
odpowiedni klauzul tajnoci np. art. 179, 180 k.p.k.), prowadzcy postpowanie prokurator lub policjant ma obowizek udostpnienia akt postpowania uprawnionym podmiotom,
umoliwienia sporzdzania z nich kopii lub odpisw. W szczeglnoci, w razie zoenia
w toku postpowania przygotowawczego wniosku o zastosowanie albo przeduenie tymczasowego aresztowania podejrzanemu i jego obrocy udostpnia si niezwocznie akta sprawy w czci zawierajcej tre dowodw wskazanych we wniosku. W tym przypadku
art. 156 5a k.p.k. nie przewiduje zgody prowadzcego postpowanie na udostpnienie tej
czci akt, ale wrcz obowizek udostpnienia. Uregulowanie to zmusza prokuratorw do
podejmowania decyzji czy wnioskowa o tymczasowe aresztowanie i w konsekwencji ujawnia podejrzanemu lub jego obrocy materia dowodowy, czsto uzyskany w drodze pracy
operacyjnej, czy moe poprzesta na nieizolacyjnych rodkach zapobiegawczych. Od 1 lipca
2015 r. wchodzi w ycie znowelizowany art. 249a k.p.k.69:
Art. 249a. Podstaw orzeczenia o zastosowaniu lub przedueniu tymczasowego aresztowania mog stanowi jedynie ustalenia poczynione na podstawie dowodw jawnych dla oskaronego i jego obrocy. Sd uwzgldnia z urzdu take okolicznoci, ktrych prokurator nie
ujawni, po ich ujawnieniu na posiedzeniu, jeeli s one korzystne dla oskaronego.
Projekt zmiany nowelizacji, zawarty w druku sejmowym nr 2393, przewiduje dalsz
zmian ww. przepisu, gdy w brzmieniu wprowadzonym nowelizacj k.p.k. z dnia 27 wrzenia 2013 r. nie uwzgldnia uprzedzenia prokuratora o moliwoci ujawnienia podejrzanemu
i jego obrocy okolicznoci innych ni te, na ktre prokurator powoywa si we wniosku
o zastosowanie lub przeduenie tymczasowego aresztowania. Nie mona bowiem wykluczy,
e prokurator nie bdzie chcia na tym etapie ujawnia pewnych informacji i w zwizku z tym
wycofa wniosek o zastosowanie / przeduenie tymczasowego aresztowania. Projektowane
brzmienie art. 249 a k.p.k. ma na celu zobowizanie sdu do uprzedzenia o zamiarze ujawnienia materiaw z akt poza wskazanymi we wniosku, tak by da prokuratorowi moliwo cofnicia wniosku ze wzgldw taktycznych70:
Art. 249a. Podstaw orzeczenia o zastosowaniu lub przedueniu tymczasowego aresztowania
mog stanowi jedynie ustalenia poczynione na podstawie dowodw jawnych dla oskaronego i jego obrocy. Sd, uprzedzajc o tym prokuratora, uwzgldnia z urzdu take okolicznoci, ktrych prokurator nie ujawni, po ich ujawnieniu na posiedzeniu, jeeli s one korzystne
dla oskaronego.

69

Ustawa z dnia 27 wrzenia 2013r. Zmiana ustawy Kodeks postpowania karnego oraz niektrych innych
ustaw., Dz. U. 2013. 1247;
70
Materiay szkoleniowe J. liwa, Prokurator Prokuratury Apelacyjnej w Krakowie, Stosowanie rodkw zapobiegawczych po nowelizacji procedury karnej., Pia, 8 sierpnia 2014 r.

67

Art. 156 5a k.p.k. ma odpowiednie zastosowanie w przypadku wnioskowania o obserwacj

psychiatryczn na oddziale zamknitym:
Art. 203. 1. W razie zgoszenia przez biegych takiej koniecznoci, badanie stanu zdrowia
psychicznego oskaronego moe e poczone z obserwacj w zakadzie leczniczym tylko
wtedy, gdy zebrane dowody wskazuj na due prawdopodobiestwo, e oskarony popeni przestpstwo. Przepis art. 259 2 stosuje si odpowiednio, chyba e oskarony wnosi
o poddanie go obserwacji.
2. O potrzebie obserwacji w zakadzie leczniczym orzeka sd, okrelajc miejsce i czas
trwania obserwacji. W postpowaniu przygotowawczym sd orzeka na wniosek prokuratora.
Przepisy art. 156 5a oraz art. 249 3 i 5 stosuje si odpowiednio.
Uwzgldnienie lub odmowa uwzgldnienia wniosku o udostpnienie akt, sporzdzenie odpisw i kopii, zoonego na podstawie art. 156 5 k.p.k., wymaga formy zarzdzenia z uzasadnieniem (art. 99 1 k.p.k.). W zarzdzeniu moe zosta np. wyraona zgoda na udostpnienie
akt, ale bez moliwoci wykonania odpisw czy kopii caoci lub czci akt. Jednak tylko na
odmow udostpnienia akt przysuguje zaalenie na podstawie art. 159 k.p.k. (od 1 lipca 2015 r.
do sdu):
Art. 159. Na odmow udostpnienia akt w postpowaniu przygotowawczym przysuguje
stronom zaalenie; na zarzdzenie prokuratora zaalenie przysuguje do sdu.
Std te w uzasadnieniu zarzdzenia o odmowie udostpnienia akt naley wskaza okolicznoci wiadczce np. o zagroeniu interesw wiadka, pokrzywdzonego, podejrzanego,
o ryzyku przedwczesnego ujawnienia dowodw, ich utraty lub znieksztacenia, o ryzyku zastraszania wiadkw czy wsppodejrzanych. W zarzdzeniu o odmowie udostpnienia akt
naley uprawdopodobni takie zagroenie i wskaza czy odmowa udostpnienia dotyczy caoci akt, czy czci, np. tylko protokow przesucha wiadkw. Na zarzdzenie wydane
przez policjanta zaalenie wnosi si do prokuratora nadzorujcego postpowanie, co nie
wspgra ze znowelizowanym art. 159 k.p.k.71
Niezalenie od zgody prowadzcego postpowanie, po nowelizacji strony, a nie tylko
oskarony, maj prawo otrzyma bezpatnie jeden uwierzytelniony odpis kadego orzeczenia
(art. 157 1 i 2 k.p.k.):
Art. 157. 1. Oskaronemu na jego danie naley wyda bezpatnie Stronom oraz osobom,
ktrych orzeczenie bezporednio dotyczy, naley na ich danie nieodpatnie wyda jeden
uwierzytelniony odpis kadego orzeczenia. Odpis wydaje si z uzasadnieniem, jeeli je sporzdzono.
2. W sprawach, w ktrych wyczono jawno ze wzgldu na wany interes pastwa, osobom, o ktrych mowa w 1, wydaje si tylko odpis orzeczenia koczcego postpowanie
w danej instancji, bez uzasadnienia.
3. Nie mona odmwi stronie zezwolenia na sporzdzenie odpisu protokou czynnoci,
w ktrej strona uczestniczya lub miaa prawo uczestniczy, jak rwnie dokumentu pochodzcego od niej lub sporzdzonego z jej udziaem.
Biorc pod uwag now koncepcj materiaw zaczanych do aktu oskarenia (art. 334
k.p.k.) i w zwizku z tym uprawnienie stron, obrocw i penomocnikw do skadania po
kocowym zapoznaniu z aktami postpowania przygotowawczego wnioskw o uzupenienie
71

T. Grzegorczyk, Kodeks postpowania karnego. Komentarz., Tom I, wyd. 6, Warszawa 2014, s. 540;

68

materiau dowodowego przekazywanego sdowi z aktem oskarenia (art. 338 1 i art. 381
2 k.p.k.), a take dostp na etapie postpowania sdowego do akt postpowania przygotowawczego w czci, w jakiej nie przekazano ich sdowi, take dla utrwalenia ich w wersji
elektronicznej (art. 156 1 a k.p.k.) mona wnioskowa, e coraz czciej obrocy i penomocnicy bd wnosi o udostpnienie akt i moliwo wykonania ich kopii, aby mie realn
moliwo efektywnej obrony.72
Art. 321 5. W terminie 3 dni od dnia zapoznania si z materiaami postpowania strony,
obrocy lub penomocnicy mog skada wnioski o uzupenienie ledztwa, a take o uzupenienie materiau dowodowego, ktry ma by przekazany sdowi wraz z aktem oskarenia,
o okrelone dokumenty zawarte w aktach sprawy.
Jest to cile zwizane z nowym sposobem dowodzenia przed sdem, gdzie aktywnoci bd musiay wykaza si strony, a sd wystpowa bdzie w roli bezstronnego arbitra.
Zgodnie z tym zaoeniem, ustaw nowelizujc k.p.k. z dnia 27 wrzenia 2013r. zmieniono
tre art. 167 k.p.k.:
Art. 167. 1. W postpowaniu przed sdem, ktre zostao wszczte z inicjatywy strony, dowody przeprowadzane s przez strony po ich dopuszczeniu przez prezesa sdu, przewodniczcego lub sd. W razie niestawiennictwa strony, na ktrej wniosek dowd zosta dopuszczony, a take w wyjtkowych wypadkach, uzasadnionych szczeglnymi okolicznociami,
dowd przeprowadza sd w granicach tezy dowodowej. W wyjtkowych wypadkach, uzasadnionych szczeglnymi okolicznociami, sd moe dopuci i przeprowadzi dowd z urzdu.
2. W innym postpowaniu przed sdem ni wymienione w 1 oraz w postpowaniu przygotowawczym dowody przeprowadzane s przez organ procesowy prowadzcy postpowanie.
Nie wycza to prawa do zgoszenia wniosku dowodowego przez stron.
Z obawy jednak, aby wyjtkowy i szczeglnie uzasadniony wypadek, kiedy sd bdzie
mg dopuci i przeprowadzi dowd z urzdu nie sta si regu i nie zniwelowa nowelizacji, w projektowanej ustawie zmieniajcej ustaw z dnia 27 wrzenia 2013 r. (druk sejmowy
nr 2393), dokonano dalej idcej zmiany:
Art. 167. 1. W postpowaniu przed sdem, ktre zostao wszczte z inicjatywy strony, dowody przeprowadzane s przez strony po ich dopuszczeniu przez prezesa sdu (zob. art. 352
k.p.k.), przewodniczcego lub sd. W razie niestawiennictwa strony, na ktrej wniosek dowd
zosta dopuszczony, a take w wyjtkowych wypadkach, uzasadnionych szczeglnymi okolicznociami, dowd przeprowadza sd w granicach tezy dowodowej.
2. Sd, w wyjtkowych wypadkach, uzasadnionych szczeglnymi okolicznociami, moe
z urzdu dopuci jako dowd opini na okoliczno stanu zdrowia psychicznego oskaronego
albo inny dowd z opinii biegego; w razie potrzeby sd zasiga informacji o poprzednich
skazaniach oskaronego.
Projektowany art. 167 ogranicza zatem moliwo przeprowadzania dowodw przez
sd, precyzujc okolicznoci w jakich moe to nastpi, tj. nieobecno strony wnioskujcej
bd w innych szczeglnych wypadkach, ale tylko w granicach tezy dowodowej ( 1). Natomiast dowd przeprowadzany z urzdu bdzie mg dotyczy stanu zdrowia psychicznego
oskaronego lub powoania innego biegego, bd uzyskania danych o wczeniejszej karalnoci oskaronego ( 2).
72

Ibidem, s. 534-535.

69

Pewne ograniczenie w uzyskiwaniu dowodw, z obawy przed nielegalnym ich zdobywaniem wprowadza art. 168 a k.p.k. (w druku sejmowym nr 2393 jest to art.168 b k.p.k.):
Art. 168a. Niedopuszczalne jest przeprowadzenie i wykorzystanie dowodu uzyskanego do
celw postpowania karnego za pomoc czynu zabronionego, o ktrym mowa w art. 1 1
kodeksu karnego.
Ustawodawca uy tu sformuowania czyn zabroniony a nie przestpstwo, ale jednoczenie odwoa si tylko do kodeksu karnego. Czy zatem bdzie mg by przeprowadzony przed sdem dowd uzyskany np. w drodze popenienia wykroczenia (np. samowolne uycie jako dowodu przed sdem cudzej rzeczy ruchomej co wyczerpie znamiona art. 127
k.w.)?
Przepisy art. 168 k.p.k. nie przewiduj adnej specjalnej procedury stwierdzania przez
organ prowadzcy postpowanie popenienia czynu zabronionego. Wydaje si, e sd / prokurator bdzie dokonywa weryfikacji zgoszonych wnioskw dowodowych na bieco, bez
koniecznoci oczekiwania na orzeczenie w odrbnym postpowaniu np. o czyn z art. 231 k.k.,
art. 267 k.k. Pozwala na to wanie uycie sformuowania czyn zabroniony, a nie przestpstwo.
Z jednej strony zatem nowelizacja k.p.k. daje stronom szersze moliwoci gromadzenia
i przeprowadzania dowodw (tzw. dowody prywatne art. 393 3 k.p.k.), ale te zabezpiecza prawidowy przebieg postpowania poprzez wykluczenie dowodw uzyskanych dla jego
celw za pomoc czynu zabronionego, o ktrym mowa w art. 1 1 k.k. Spodziewa si te
mona, e obrona bdzie si powoywaa na ten przepis prbujc wykluczy z postpowania
dowody uzyskane przez Policj, wskazujc e zostay uzyskane poprzez przekroczenie
uprawnie lub niedopenienie obowizkw (art. 231 k.k.). Naley zatem ka wikszy nacisk na prawidowe wykonywanie czynnoci przez funkcjonariuszy i waciwe dokumentowanie czynnoci dowodowych (co w kontekcie znowelizowanego art. 311 k.p.k. moe stwarza pewne problemy, np. protok ograniczony z przesuchania wiadka czy notatka urzdowa z rozpytania w ledztwie powierzonym).
Z uwagi na to, e strony bd skaday do sdu wnioski o przeprowadzenie dowodw
w zakresie sformuowanej tezy dowodowej (np. wniosek o przesuchanie na rozprawie wiadka na okrelon okoliczno), bdzie to wymagao od nich znajomoci materiau dowodowego zgromadzonego w postpowaniu przygotowawczym, chociaby celem okrelenia tezy dowodowej. Dlatego szczeglnego znaczenia nabiera instytucja zapoznania (w miejsce dotychczasowego zaznajomienia) podejrzanego i jego obrocy z materiaami postpowania
przygotowawczego, po jego zakoczeniu. Znowelizowany art. 321 k.p.k. przewiduje nareszcie takie samo uprawnienie dla pokrzywdzonego i jego penomocnika:
Art. 321. 1. Jeeli istniej podstawy do zamknicia ledztwa, na wniosek podejrzanego,
pokrzywdzonego, obrocy lub penomocnika o umoliwienie kocowego zapoznania si
z materiaami postpowania, prowadzcy postpowanie powiadamia wnioskujcego o moliwoci przejrzenia akt i wyznacza mu termin do zapoznania si z nimi, zapewniajc udostpnienie mu akt sprawy wraz z informacj, jakie materiay z tych akt, stosownie do wymogw
okrelonych w art. 334 1, bd przekazane sdowi wraz z aktem oskarenia, i pouczeniem
go o uprawnieniu wskazanym w 5, co odnotowuje si w protokole kocowego zapoznania
si strony, obrocy lub penomocnika z materiaami postpowania.
2. Prokurator moe ograniczy liczb pokrzywdzonych, ktrym umoliwi kocowe zapoznanie si z materiaami postpowania, o ktrym mowa w 1, jeeli jest to konieczne dla
zabezpieczenia prawidowego toku postpowania. Przepis 1 stosuje si odpowiednio, przy
czym nie sporzdza si protokou.

70

 3. Termin zapoznania si strony, obrocy i penomocnika z materiaami ledztwa powinien

by tak wyznaczony, aby od dnia dorczenia zawiadomienia o moliwoci takiego zapoznania
si upyno co najmniej 7 dni.
4. Nieusprawiedliwione niestawiennictwo podejrzanego, pokrzywdzonego, obrocy i penomocnika w wyznaczonym terminie mimo prawidowego dorczenia im zawiadomienia nie
tamuje dalszego postpowania.
5. W terminie 3 dni od dnia zapoznania si z materiaami postpowania strony, obrocy lub
penomocnicy mog skada wnioski o uzupenienie ledztwa, a take o uzupenienie materiau dowodowego, ktry ma by przekazany sdowi wraz z aktem oskarenia, o okrelone dokumenty zawarte w aktach sprawy.
6. Jeeli nie zachodzi potrzeba uzupenienia ledztwa, wydaje si postanowienie o jego zamkniciu.
W projektowanym art. 321 k.p.k. w druku sejmowym nr 2393, jeszcze raz zmieniono 5 i 6.
5. W terminie 3 dni od dnia zapoznania si z materiaami postpowania strony, obrocy lub
penomocnicy mog skada wnioski dowodowe, a take wnioski o uzupenienie materiau
dowodowego, ktry ma by przekazany sdowi wraz z aktem oskarenia, o okrelone dokumenty zawarte w aktach sprawy.
6. Wnioski dowodowe, o ktrych mowa w 5, mog by przez prokuratora nieuwzgldnione, jeeli cele postpowania przygotowawczego, o ktrych mowa w art. 297 1, zostay osignite, a wnioski te nie maj wpywu na zakres ustale wskazanych w art. 297 1 pkt 5, chyba e chodzi o wniosek dotyczcy dowodu, ktrego nieprzeprowadzenie grozi jego utrat lub
znieksztaceniem. Prokurator, w razie nieuwzgldnienia wniosku dowodowego strony, przekazuje ten wniosek wraz z aktem oskarenia sdowi. Prezes sdu lub sd rozstrzyga w przedmiocie wniosku przed rozpraw.
Art. 352. Przewodniczcy skadu orzekajcego po rozwaeniu wnioskw stron dopuszcza dowody i zarzdza ich sprowadzenie na rozpraw. Przepis art. 368 stosuje si odpowiednio.
Prawo do kocowego zapoznania si z materiaami postpowania przygotowawczego
art. 321 k.p.k.
Nowelizacja k.p.k. z dnia 27 wrzenia 2013r. oraz projekt ustawy nowelizujcej k.p.k.
z dnia 15 maja 2014r.(druk sejmowy nr 2393) wprowadzaj istotne zmiany w konstrukcji
kocowego zaznajomienia z materiaami dochodzenia i ledztwa:
uprawnionym do kocowego zapoznania bdzie nie tylko podejrzany i jego obroca,
ale rwnie pokrzywdzony i jego penomocnik, ktrzy zo w tym przedmiocie stosowny wniosek;
prokurator bdzie mg ograniczy liczb pokrzywdzonych, ktrzy bd mogli si
zapozna z materiaami postpowania w przypadku ich duej liczby (np. sprawy z Allegro), jeeli bdzie to konieczne dla zabezpieczenia prawidowego toku postpowania;
technicznie to uprawnieni sami bd zapoznawa si z materiaem dowodowym
i przeglda akta, w miejsce zaznajamiania przez organ procesowy;
organ procesowy bdzie tak jak dotychczas wyznacza termin zapoznania i powiadamia o nim uprawnionych, ale dodatkowo (w zwizku z nowym brzmieniem art. 334
k.p.k.) bdzie mia obowizek poinformowa, ktre z materiaw bd przekazane
wraz z aktem oskarenia do sdu (w tym zakresie bdzie musia si policjant wczeniej skonsultowa z prokuratorem) i pouczy o prawie zoenia wnioskw dowodo-

71

wych oraz wnioskw o uzupenienie materiau dowodowego, przekazywanego do sdu o okrelone dokumenty z akt sprawy ( 5 art. 321 k.p.k.), co bdzie odnotowywane
w protokole kocowego zapoznania si strony.73
Projekt nowelizacji k.p.k. zawarty w druku sejmowym nr 2393 przewiduje jednak nowe
brzmienie 6 w art. 321, zgodnie z ktrym wnioski dowodowe, o ktrych mowa w 5, mog
by przez prokuratora nieuwzgldnione, jeeli cele postpowania przygotowawczego, o ktrych mowa w art. 297 1, zostay osignite, a wnioski te nie maj wpywu na zakres ustale
wskazanych w art. 297 1 pkt 5, chyba e chodzi o wniosek dotyczcy dowodu, ktrego nieprzeprowadzenie grozi jego utrat lub znieksztaceniem. Prokurator, w razie nieuwzgldnienia wniosku dowodowego strony, przekazuje ten wniosek wraz z aktem oskarenia sdowi.
Art. 297. 1. Celem postpowania przygotowawczego jest:
1) ustalenie, czy zosta popeniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestpstwo,
2) wykrycie i w razie potrzeby ujcie sprawcy,
3) zebranie danych stosownie do art. 213 i 214,
4) wyjanienie okolicznoci sprawy, w tym ustalenie osb pokrzywdzonych i rozmiarw
szkody,
5) zebranie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodw w zakresie niezbdnym do stwierdzenia
zasadnoci wniesienia aktu oskarenia albo innego zakoczenia postpowania, jak rwnie do
przedstawienia wniosku o dopuszczenie tych dowodw i przeprowadzenie ich przed sdem.
2. W postpowaniu przygotowawczym naley dy take do wyjanienia okolicznoci,
ktre sprzyjay popenieniu czynu.
Nie do koca koresponduje to z treci znowelizowanego art. 334 2 k.p.k.
2. Na danie strony, zgoszone w trybie wskazanym w art. 321 5, oskaryciel publiczny
docza (!) do aktu oskarenia rwnie inne, wskazane w tym daniu, materiay postpowania przygotowawczego.
Wniosek o zobowizanie prokuratora do uzupenienia materiaw postpowania
przygotowawczego doczonych do aktu oskarenia o okrelone dokumenty zawarte
w aktach tego postpowania, gdy ma to znaczenie dla interesu oskaronego, moe by zoony przez strony, ich obrocw i penomocnikw jeszcze przed rozpoczciem przewodu sdowego do sdu (nowy art. 381 2 k.p.k.), o czym prezes sdu lub referendarz sdowy poucza
dorczajc oskaronemu odpis aktu oskarenia (nowy art. 338 1 k.p.k.).
Instytucja kocowego zapoznania z materiaami postpowania przygotowawczego zostaa uznana przez ustawodawc na tyle istotn z punktu widzenia funkcji informacyjnej
i gwarancyjnej procesu karnego, e w znowelizowanym art. 337 1a k.p.k. przewidzia moliwo zwrotu aktu oskarenia oskarycielowi publicznemu wraz z aktami sprawy, jeeli nie
dokonano czynnoci przewidzianych w art. 321 k.p.k.:
1a. Jeeli nie dokonano czynnoci, o ktrych mowa w art. 321, prezes sdu zwraca akt
oskarenia oskarycielowi publicznemu wraz z aktami sprawy, wskazujc termin do ich wykonania.
2. Na zarzdzenie, o ktrym mowa w 1 i 1a, oskarycielowi przysuguje zaalenie do sdu
waciwego do rozpoznania sprawy.

73

T. Grzegorczyk, Kodeks postpowania karnego. Komentarz., Tom I, wyd. 6, Warszawa 2014, s. 1095-1096;

72

 3. Oskaryciel publiczny, ktry nie wnosi zaalenia, jest obowizany wnie w terminie
wskazanym w 1 poprawiony lub uzupeniony akt oskarenia.
4. Oskaryciel publiczny, ktry nie wnosi zaalenia, jest obowizany wnie w terminie
wskazanym w 1a akt oskarenia uzupeniony o wzmiank o wykonaniu czynnoci, o ktrych mowa w art. 321, lub wystpi o przeduenie terminu do ich wykonania.
Pytanie, czy podstaw takiego zwrotu moe by take np. niedoczenie dodatkowych
materiaw objtych wnioskiem strony do akt zaczonych do aktu oskarenia lub nierozpoznanie wnioskw dowodowych zoonych po zapoznaniu z materiaami? Biorc pod uwag
tre art. 334 2 k.p.k., wydaje si, e tak.
2. Na danie strony, zgoszone w trybie wskazanym w art. 321 5, oskaryciel publiczny
docza (!) do aktu oskarenia rwnie inne, wskazane w tym daniu, materiay postpowania przygotowawczego.
Szczegowe kwestie zamknicia postpowania przygotowawczego i skierowania aktu oskarenia do sdu stanowi przedmiot odrbnego rozdziau niniejszej publikacji.
Prawo do wnioskowania o konsensualne zakoczenie postpowania karnego:

o przeprowadzenie mediacji na podstawie art. 23a k.p.k.;

o skazanie bez przeprowadzenia rozprawy (art. 335 k.p.k.) lub bez przeprowadzania
postpowania dowodowego (art. 338 a k.p.k., art. 387 k.p.k.);

Omwione zostay w ramach odrbnego rozdziau niniejszej publikacji.

Prawa i obowizki podejrzanego w postpowaniu przyspieszonym
Nowelizacja k.p.k. z dnia 27 wrzenia 2013 r. zniosa w procesie karnym postpowanie
uproszczone, wic do postpowania przyspieszonego stosuje si przepisy o postpowaniu
zwyczajnym, chyba e przepisy rozdziau 54a k.p.k. stanowi inaczej. Nowe uregulowania
w tym rozdziale s w znacznej mierze zwizane z likwidacj postpowania uproszczonego.
W zakresie praw i obowizkw podejrzanego odmiennoci polegaj przede wszystkim na
odrbnym pouczeniu podejrzanego.
Art. 517 c 2. Podejrzanego poucza si o jego uprawnieniach: do skadania wyjanie, do
odmowy skadania wyjanie lub odmowy odpowiedzi na pytania, do korzystania z pomocy
obrocy, do zoenia - ju w toku dochodzenia - wniosku, o ktrym mowa w art. 338a, a take o moliwoci zoenia przez prokuratora wniosku, o ktrym mowa w art. 335 1, oraz
o obowizkach i konsekwencjach wskazanych w art. 74, art. 75, art. 138 i art. 139. Pouczenie
to naley wrczy podejrzanemu na pimie za potwierdzeniem odbioru.
2a. W wypadku okrelonym w art. 517b 2a podejrzanego naley pouczy ponadto o treci
art. 517b 2a i 2c, art. 517e 1a i art. 517ea.
3. (uchylony).
Pouczenie dla podejrzanego o jego prawach i obowizkach w postpowaniu przyspieszonym
stanowi fragment Pouczenia o uprawnieniach i obowizkach podejrzanego w postpowaniu

73

karnym, obowizujcego od 7 lipca 2014 r. Poniewa nie wyczerpuje ono penego katalogu
uprawnie i obowizkw zawartych w Rozdziale 54a k.p.k., w Biurze Suby Kryminalnej
KGP opracowano dodatkowy druk Pouczenia o uprawnieniach i obowizkach podejrzanego/
oskaronego w postpowaniu przyspieszonym (MS 89) (zacznik nr 8). Wzr owego pouczenia zosta rozesany do wszystkich komendantw wojewdzkich i komendanta Stoecznego pismem z dnia 24 czerwca 2014r., L.dz. KR- WKSK- 3662/14/WR, z poleceniem stosowania.
Rnica w porwnaniu do postpowania zwyczajnego polega tu w zasadzie na wskazaniu moliwoci skorzystania z instytucji z art. 338a k.p.k. (w miejsce dawnego 387 1 k.p.k.)
tj. wniosek oskaronego, skadany przed dorczeniem zawiadomienia o terminie rozprawy,
o skazanie bez postpowania dowodowego przed sdem oraz art. 335 k.p.k., tj. skierowanie
wniosku przez prokuratora o skazanie bez przeprowadzania rozprawy. Ponadto w sytuacji,
kiedy odstpiono od przymusowego doprowadzenia sprawcy do sdu i zapewnione zostao
uczestniczenie przez sprawc w czynnociach sdowych, w szczeglnoci skadanie wyjanie w drodze wideokonferencji (art. 517 b 2 a k.p.k.), naley podejrzanego pouczy, e
rwnie ustanowiony obroca i ewentualnie tumacz uczestniczy w czynnociach sdowych
w ten sam sposb, w miejscu przebywania sprawcy:
Art. 517 b 2a. Mona odstpi od przymusowego doprowadzenia do sdu sprawcy ujtego
w warunkach okrelonych w 1, jeeli zostanie zapewnione uczestniczenie przez sprawc we
wszystkich czynnociach sdowych, w ktrych ma on prawo uczestniczy, w szczeglnoci
zoenie przez niego wyjanie, przy uyciu urzdze technicznych, umoliwiajcych przeprowadzenie tych czynnoci na odlego z jednoczesnym bezporednim przekazem obrazu
i dwiku. W takim wypadku zoenie wniosku o rozpoznanie sprawy jest rwnoznaczne
z przekazaniem sprawcy do dyspozycji sdu.
2b. W wypadku okrelonym w 2a we wszystkich czynnociach sdowych przy uyciu
urzdze technicznych, umoliwiajcych przeprowadzenie tych czynnoci na odlego, bierze udzia w miejscu przebywania sprawcy referendarz sdowy lub asystent sdziego zatrudniony w sdzie, w ktrego okrgu przebywa sprawca.
2c. Jeeli w wypadku okrelonym w 2a zosta ustanowiony obroca, uczestniczy on
w czynnociach sdowych przy uyciu urzdze technicznych umoliwiajcych przeprowadzenie tych czynnoci na odlego, w miejscu przebywania sprawcy.
2d. Jeeli w wypadku okrelonym w 2a w odniesieniu do sprawcy zachodz okolicznoci,
o ktrych mowa w art. 204 1, tumacz uczestniczy w czynnociach sdowych przy uyciu
urzdze technicznych umoliwiajcych przeprowadzenie tych czynnoci na odlego,
w miejscu przebywania sprawcy.
W postpowaniu przyspieszonym, w przypadku zapewnienia uczestnictwa podejrzanego w postpowaniu w drodze wideokonferencji, moe on skada wnioski oraz inne owiadczenia oraz dokonywa czynnoci procesowych wycznie ustnie do protokou (art. 517ea
1). O treci wszystkich pism procesowych, ktre wpyny do akt sprawy od chwili przekazania do sdu wniosku o rozpoznanie sprawy, sd jest obowizany poinformowa przy najbliszej czynnoci procesowej oskaronego oraz jego obroc. Na danie oskaronego lub
obrocy sd ma obowizek odczyta tre tych pism. W wypadku okrelonym w art. 517b
2a pisma procesowe oskaronego i jego obrocy, ktrych nie mona byo przekaza do sdu, mog by przez nich odczytane na rozprawie. Z chwil ich odczytania wywouj one skutek procesowy i s traktowane jako czynnoci dokonane w formie ustnej.

74

Ustawa nowelizujca k.p.k. z dnia 27 wrzenia 2013 r. przewiduje nowe brzmienie art.
517e k.p.k., za projekt nowelizacji zawarty w druku sejmowym nr 2393, porzdkuje tylko
numeracj tego artykuu:
Art. 517e. 1. Odpis wniosku o rozpoznanie sprawy prezes sdu lub sd dorcza oskaronemu oraz jego obrocy, jeeli zosta ustanowiony, oznaczajc czas na przygotowanie do
obrony. Oskaronemu naley umoliwi kontakt z obroc bez obecnoci osb trzecich.
2. W wypadku okrelonym w art. 517b 2a prezes sdu lub sd, w sposb wskazany
w art. 137, zawiadamia oskaronego oraz jego obroc, jeeli zosta ustanowiony, o dorczeniu wniosku o rozpoznanie sprawy i oznacza czas na przygotowanie si do obrony. Oskaronemu oraz jego obrocy dorcza si za pokwitowaniem przez funkcjonariusza Policji odpisy
wniosku o rozpoznanie sprawy oraz udostpnia si kopie dokumentw, o ktrych mowa w art.
517d 1a. Zatrzymanemu oskaronemu naley umoliwi, w miejscu jego przebywania, kontakt z obroc bez obecnoci osb trzecich.
3. Sd przystpuje niezwocznie do rozpoznania sprawy. Przepisw art. 339 1 pkt 1
i 2, art. 351 1 oraz art. 353 nie stosuje si.";
Proponowana zmiana polega na zamianie 1a na 2 i uchyleniu dotychczasowego 2,
dotyczcego nieusprawiedliwionego niestawiennictwa oskaronego na rozprawie:
Ostatni zmian w zakresie praw i obowizkw oskaronego w postpowaniu przyspieszonym, wprowadzon nowel k.p.k. z dnia 27 wrzenia 2013 r., jest przesunicie rozpoczcia biegu terminu do zoenia wniosku o uzasadnienie wyroku z daty jego ogoszenia na dat
dorczenia wyroku:
Art. 517h. 1. Wniosek o sporzdzenie na pimie i dorczenie uzasadnienia wyroku moe
by zgoszony ustnie do protokou rozprawy lub posiedzenia albo zoony na pimie w terminie zawitym 3 dni od daty ogoszenia dorczenia wyroku. Wniosek niepochodzcy od oskaronego powinien wskazywa tego z oskaronych, ktrego dotyczy.
Prawo do odszkodowania i zadouczynienia za niesuszne stosowanie rodkw przymusu procesowego oraz kar i rodkw karnych
Ustawa nowelizujca k.p.k. z dnia 27 wrzenia 2013 r. w bardzo szerokim zakresie dokonaa zmian odnonie prawa do odszkodowania i zadouczynienia. Od 1 lipca 2015 r. wejd w ycie nowe uregulowania rozdziau 58 k.p.k. ze zmienion nazw Odszkodowanie
i zadouczynienie za niesuszne skazanie oraz niesuszne stosowanie rodkw przymusu, gdzie obecny zapis o zatrzymaniu i tymczasowym aresztowaniu zosta zmieniony na
oglniejszy, tj. rodki przymusu, co ju wiadczy o rozszerzeniu uprawnienia do odszkodowania i zadouczynienia na przypadki niesusznego stosowania wszelkich rodkw przymusu procesowego:
Art. 552. 1. Oskaronemu, ktry w wyniku kasacji lub wznowienia postpowania zosta
uniewinniony lub wobec ktrego orzeczono agodniejsz kar lub rodek karny albo rodek
zwizany z poddaniem sprawcy prbie, przysuguje od Skarbu Pastwa odszkodowanie za
poniesion szkod oraz zadouczynienie za doznan krzywd, wynike z wykonania wzgldem niego w caoci lub w czci kary lub rodka, ktrych nie powinien by ponie, oraz
wykonywania wobec niego rodka przymusu okrelonego w dziale VI. W razie ponownego
skazania oskaronego odszkodowanie i zadouczynienie przysuguje za niezasadne wyko-

75

nywanie rodkw przymusu w zakresie, w jakim nie zostay zaliczone na poczet orzeczonych
kar lub rodkw.
Przepis powyszy stosuje si take, jeeli po uchyleniu skazujcego orzeczenia postpowanie umorzono wskutek okolicznoci, ktrych nie uwzgldniono we wczeniejszym postpowaniu oraz gdy stosowano rodki zabezpieczajce.
4. Prawo do odszkodowania i zadouczynienia z racji niesusznego wykonania kary lub
rodka karnego przysuguje rwnie, jeeli w wyniku kasacji lub wznowienia postpowania
stwierdzono, e zarzdzenie wykonania kary, ktrej wykonanie warunkowo zawieszono lub
z ktrej wykonania warunkowo zwolniono, albo podjcie warunkowo umorzonego postpowania i orzeczenie wobec sprawcy kary lub rodka karnego byo niewtpliwie niezasadne.
Art. 552a. 1. W razie uniewinnienia oskaronego lub umorzenia wobec niego postpowania
w wypadkach innych ni okrelone w art. 552 1-3 oskaronemu przysuguje od Skarbu Pastwa odszkodowanie za poniesion szkod i zadouczynienie za doznan krzywd, wynike
z wykonywania wobec niego w tym postpowaniu rodkw przymusu, o ktrych mowa
w dziale VI.
2. Roszczenie o odszkodowanie lub zadouczynienie, o ktrym mowa w 1, przysuguje
take oskaronemu w razie skazania z tytuu niezasadnego wykonywania rodkw zapobiegawczych lub zabezpieczenia majtkowego w zakresie, w jakim z uwagi na rodzaj i rozmiar
orzeczonych kar lub rodkw karnych nie mona byo zaliczy na ich poczet okresw wykonywania odpowiednich rodkw zapobiegawczych podlegajcych takiemu zaliczeniu lub
w peni wykorzysta zastosowanego zabezpieczenia majtkowego.
3. Przepis 2 stosuje si odpowiednio w razie orzeczenia o warunkowym umorzeniu postpowania.
Art. 552b. Prawo do odszkodowania i zadouczynienia przysuguje rwnie osobie innej ni
oskarony w razie niewtpliwie niesusznego zatrzymania w zwizku z postpowaniem karnym.
Roszczenie o odszkodowanie lub zadouczynienie nie przysuguje podejrzanemu, ktry w zamiarze wprowadzenia w bd organu cigania lub sdu zoy faszywe wyjanienia
i spowodowa tym niekorzystne dla siebie orzeczenie w przedmiocie skazania, warunkowego
umorzenia postpowania, zastosowania rodka zabezpieczajcego albo wykonania rodka
przymusu (art. 553 1 k.p.k.).
Rwnie w przypadku bezprawnego utrudniania postpowania przez podejrzanego/oskaronego, jeeli z tego powodu zastosowano rodki przymusu, nie przysuguje mu
roszczenie o odszkodowanie lub zadouczynienie (art. 553 2 k.p.k.).
Art. 553 3. Roszczenie o odszkodowanie lub zadouczynienie z tytuu wykonywania rodka zapobiegawczego zastosowanego na podstawie art. 258 3 nie przysuguje, jeeli umorzenie postpowania nastpio z uwagi na niepoczytalno.
4. Roszczenie o odszkodowanie nie przysuguje rwnie, jeeli przed wystpieniem z tym
roszczeniem okres wykonywania kar, rodkw karnych, rodkw zabezpieczajcych lub
rodkw przymusu, ktrych dotyczy wniosek o odszkodowanie, zosta zaliczony oskaronemu na poczet kar, rodkw karnych lub rodkw zabezpieczajcych w innym postpowaniu,
co nie wyklucza dochodzenia roszcze o zadouczynienie z powodu ich wykonania.

76

 5. Przepisu 1 nie stosuje si do osb skadajcych owiadczenie w warunkach okrelonych

w art. 171 4, 5 i 7, jak rwnie gdy szkoda lub krzywda powstaa na skutek przekroczenia
uprawnie lub niedopenienia obowizku przez funkcjonariusza publicznego.
6. W wypadku przyczynienia si przez oskaronego do wydania orzeczenia, o ktrym mowa
w 1 lub 2, przepis art. 362 Kodeksu cywilnego stosuje si odpowiednio.
Art. 553a. Ustalajc wysoko odszkodowania, sd uwzgldnia zaliczenie oskaronemu
okresu niesusznego stosowania kar, rodkw karnych, rodkw zabezpieczajcych lub rodkw przymusu, ktrych dotyczy wniosek o odszkodowanie, na poczet kar, rodkw karnych
lub rodkw zabezpieczajcych orzeczonych w innym postpowaniu.
Art. 555. Roszczenia przewidziane w niniejszym rozdziale przedawniaj si po upywie roku
3 lat od daty uprawomocnienia si orzeczenia dajcego podstaw do odszkodowania i zadouczynienia, a w wypadku okrelonym w art. 552b - po upywie 3 lat od daty zwolnienia.
Art. 557. 1. W razie naprawienia szkody oraz zadouczynienia za krzywd, Skarb Pastwa
ma roszczenie zwrotne do osb, ktre swym bezprawnym zachowaniem spowodoway niesuszne skazanie, zastosowanie rodka zabezpieczajcego lub rodka przymusu albo niesuszne zarzdzenie wykonania kary warunkowo zawieszonej lub kary, z ktrej wykonania zwolniono oskaronego, albo niewtpliwie niesuszne zatrzymanie osoby, wobec ktrej nie prowadzono postpowania karnego.
Obowizki podejrzanego w wietle nowelizacji k.p.k. z dnia 27 wrzenia 2013 r.
Obowizek poddania si okrelonym badaniom i czynnociom
Podejrzany/oskarony nie ma obowizku dowodzenia swej niewinnoci ani obowizku
dostarczania dowodw na swoj niekorzy (art. 74 1 k.p.k.). Niewinno oskaronego wynika z domniemania niewinnoci okrelonego w art. 5 1 k.p.k., nie musi by zatem dowodzona. Oskarony nie moe tez by przymuszany do dostarczania dowodw przeciwko sobie.
Ich zebranie i utrwalenie jest zadaniem organw cigania.74 Zakaz wymuszania aktywnoci
podejrzanego/oskaronego nie oznacza jednak braku obowizku znoszenia pewnych dziaa
na jego ciele, dostarczajcych takich dowodw. Art. 74 2 k.p.k. przewiduje katalog bada
i czynnoci, ktrym podejrzany/oskarony ma obowizek si podda:
Art. 74 2.Oskarony jest obowizany podda si:
1) ogldzinom zewntrznym ciaa oraz innym badaniom niepoczonym z naruszeniem integralnoci ciaa; wolno take w szczeglnoci od oskaronego pobra odciski, fotografowa go
oraz okaza w celach rozpoznawczych innym osobom,
2) badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom poczonym z dokonaniem
zabiegw na jego ciele, z wyjtkiem chirurgicznych, pod warunkiem e dokonywane s przez
uprawnionego do tego pracownika suby zdrowia z zachowaniem wskaza wiedzy lekarskiej
i nie zagraaj zdrowiu oskaronego, jeeli przeprowadzenie tych bada jest nieodzowne;
w szczeglnoci oskarony jest obowizany przy zachowaniu tych warunkw podda si pobraniu krwi, wosw lub wydzielin organizmu, z zastrzeeniem pkt 3,
3) pobraniu przez funkcjonariusza Policji wymazu ze luzwki policzkw, jeeli jest to nieodzowne i nie zachodzi obawa, e zagraaoby to zdrowiu oskaronego lub innych osb.
74

T. Grzegorczyk, Kodeks postpowania karnego. Komentarz., Tom I, wyd. 6, Warszawa 2014, s. 329.

77

Natomiast art. 74 3 k.p.k. wprowadza obowizek osoby podejrzanej poddania si

okrelonym badaniom i czynnociom.
Art. 74 3. W stosunku do osoby podejrzanej mona dokona bada lub czynnoci, o ktrych mowa w 2 pkt 1, a take, przy zachowaniu wymaga okrelonych w 2 pkt 2 lub 3,
pobra krew, wosy, wymaz ze luzwki policzkw lub inne wydzieliny organizmu.
Poddanie si tym czynnociom i badaniom oznacza jedynie obowizek znoszenia przez
osob podejrzan, podejrzanego, oskaronego okrelonych dziaa ze strony uprawnionych
podmiotw, podejmowanych nawet z uyciem siy fizycznej w przypadku sprzeciwu osoby,
np. przymusowe doprowadzenie na badania. Nowelizacja k.p.k. z dnia 27 wrzenia 2013 r.
wprowadzia nowy 3a do art. 74 k.p.k., obowizujcy od 9 listopada 2013r., wyranie przewidujcy moliwo stosowania rodkw przymusu w przypadku odmowy poddania si obowizkom okrelonym w art. 74 k.p.k.
Art. 74 3a. Oskaronego lub osob podejrzan wzywa si do poddania si obowizkom
wynikajcym z 2 i 3. W razie odmowy poddania si tym obowizkom oskaronego lub
osob podejrzan mona zatrzyma i przymusowo doprowadzi, a take stosowa wobec
nich si fizyczn lub rodki techniczne suce obezwadnieniu, w zakresie niezbdnym
do wykonania danej czynnoci.
Dotychczas stosowanie w tym zakresie niezbdnych rodkw przymusu byo uregulowane w rozporzdzeniu Ministra Sprawiedliwoci z dnia 23 lutego 2005 r. w sprawie poddawania badaniom lub wykonywania czynnoci z udziaem oskaronego oraz osoby podejrzanej
(Dz. U. nr 33, poz. 299), ktre wyrokiem Trybunau Konstytucyjnego z dnia 5 marca 2013 r.,
sygn. akt U 2/11, (Dz. U. z dnia 20 marca 2013 r., poz. 375) zostao uznane za czciowo niezgodne z delegacj ustawow oraz z Konstytucj RP:
Trybuna Konstytucyjny orzeka:
1. 5 ust. 1 rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci z dnia 23 lutego 2005 r. w sprawie
poddawania badaniom lub wykonywania czynnoci z udziaem oskaronego oraz osoby podejrzanej (Dz. U. nr 33, poz. 299):
a) jest niezgodny z art. 74 4 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postpowania karnego (Dz. U. nr 89, poz. 555, ze zm.) oraz art. 92 ust. 1, art. 41 ust. 1 i art. 47 w zwizku
z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
b) nie jest niezgodny z art. 22 ust. 2 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta
i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2012 r. poz. 159 i 742).
2. 5 ust. 2 rozporzdzenia powoanego w punkcie 1 jest niezgodny z art. 74 4 ustawy
z 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postpowania karnego oraz art. 92 ust. 1 i art. 41 ust. 1 Konstytucji.
3. 10 ust. 1 rozporzdzenia powoanego w punkcie 1, w czci zawierajcej sowa mimo
zastosowania przymusu bezporedniego, jest niezgodny z art. 74 4 ustawy z 6 czerwca
1997 r. - Kodeks postpowania karnego oraz art. 92 ust. 1 i art. 41 ust. 1 Konstytucji.
W zwizku z tym, e stosowanie rodkw przymusu wymaga regulacji ustawowej, nowy 3a przewiduje moliwo zatrzymania i przymusowego doprowadzenia oskaronego lub
osoby podejrzanej oraz stosowanie wobec nich rodkw fizycznych lub technicznych sucych obezwadnieniu w zakresie niezbdnym do wykonania danej czynnoci. Zasady za stosowania rodkw przymusu bezporedniego przez poszczeglne suby przy wykonywaniu

78

ich obowizkw okrela aktualnie ustawa z dnia 24 maja 2013r., o stosowaniu przymusu bezporedniego i broni palnej (Dz. U. poz. 628), obowizujca od 5 czerwca 2013 r.
Nie mona jednak wymusi na podejrzanym, oskaronym udzielania odpowiedzi na
stawiane mu pytania, przymusza do przyjcia rodkw chemicznych powodujcych wydalenie z organizmu znajdujcego si w nim dowodu, zakada nielegalnego podsuchu w celi, by
nagra jego zwierzenia wobec wspwinia.75
Obowizek stawiania si na wezwania i powiadamiania o zmianie miejsca zamieszkania
lub pobytu
Art. 75. 1. Oskarony jest obowizany zawiadamia organ prowadzcy postpowanie
o kadej zmianie miejsca swego zamieszkania lub pobytu trwajcego duej ni 7 dni, w tym
take z powodu pozbawienia wolnoci w innej sprawie, a jeeli pozostaje na wolnoci, jest
obowizany ponadto stawi si na kade wezwanie w toku postpowania karnego, o czym
naley oskaronego uprzedzi przy pierwszym przesuchaniu.
2. W razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa oskaronego mona zatrzyma go
i sprowadzi przymusowo.
Przepis ten normuje obowizek oskaronego stawiennictwa na kade wezwanie organu
procesowego, informowania o kadorazowej zmianie miejsca zamieszkania oraz o zmianie
miejsca pobytu na okres duszy ni 7 dni, take z powodu pozbawienia wolnoci w innej
sprawie. O obowizkach tych oskarony powinien by pouczony. W postpowaniu przygotowawczym pouczenie takie przewiduje art. 300 k.p.k. Dopenienie obowizku pouczenia podejrzanego, oskaronego jest o tyle istotne, e stanowi to warunek niezbdny do ewentualnego stosowania zatrzymania i przymusowego doprowadzenia w przypadku nieusprawiedliwionego niestawiennictwa na wezwanie. Za nieusprawiedliwione niestawiennictwo traktuje si
zarwno sytuacj, gdy podejrzany/oskarony pomimo potwierdzenia przyjcia wezwania, nie
stawi si bez podania usprawiedliwiajcych go powodw, jak te gdy nie mona mu dorczy wezwania z powodu zmiany miejsca zamieszkania lub pobytu bez powiadomienia organu procesowego, rwnie z powodu pozbawienia go wolnoci w innej sprawie.76
Nowe uregulowanie art. 75 1 k.p.k. wejdzie w ycie 1 lipca 2015 r. Koresponduje ono
z nowym brzmieniem rwnie znowelizowanego art. 139 1 k.p.k.:
Art. 139. 1. Jeeli strona, nie podajc nowego adresu, zmienia miejsce zamieszkania lub nie
przebywa pod wskazanym przez siebie adresem, w tym take z powodu pozbawienia wolnoci w innej sprawie, pismo wysane pod tym adresem uwaa si za dorczone.
2. (uchylony).
3. Przepis 1 nie dotyczy pism wysanych po raz pierwszy po prawomocnym uniewinnieniu oskaronego.
Fikcj dorczenia, tj. uznanie pisma za dorczone pomimo faktycznego nieuczynienia
tego, przyjto rwnie w innych przepisach, tj. znowelizowany art. 133 2 k.p.k. (wejcie
w ycie od 1 lipca 2015 r.):
Art. 133. 1. Jeeli dorczenia nie mona dokona w sposb wskazany w art. 132, pismo
przesane za porednictwem operatora pocztowego w rozumieniu ustawy z dnia 23 listopada
75
76

T. Grzegorczyk, Kodeks postpowania karnego. Komentarz., Tom I, wyd. 6, Warszawa 2014, s. 330.
Ibidem, s. 336.

79

2012 r. - Prawo pocztowe pozostawia si w najbliszej placwce pocztowej tego operatora

pocztowego, a przesane w inny sposb w najbliszej jednostce Policji albo we waciwym
urzdzie gminy.
2. O pozostawieniu pisma w myl 1 dorczajcy umieszcza zawiadomienie w oddawczej
skrzynce pocztowej skrzynce do dorczania korespondencji bd na drzwiach mieszkania
adresata lub w innym widocznym miejscu ze wskazaniem, gdzie i kiedy pismo pozostawiono
oraz e naley je odebra w cigu 7 dni; w razie bezskutecznego upywu tego terminu, naley
czynno zawiadomienia powtrzy jeden raz. W razie dokonania tych czynnoci pismo
uznaje si za dorczone.
oraz w art. 138 k.p.k.:
Art. 138. Strona, a take osoba niebdca stron, ktrej prawa zostay naruszone, przebywajca za granic, ma obowizek wskaza adresata dla dorcze w kraju; w razie nieuczynienia
tego pismo wysane na ostatnio znany adres w kraju albo, jeeli adresu tego nie ma, zaczone
do akt sprawy uwaa si za dorczone.
Istnieje zatem moliwo, e wobec podejrzanego/oskaronego, ktry nie stawi si na
wezwanie bez usprawiedliwienia, gdy faktycznie go nie otrzyma a przyjto fikcj dorczenia, zostanie wydane postanowienie o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu. Std bardzo istotne jest waciwe pouczenie go o treci w/w przepisw.
Art. 334 4. Do aktu oskarenia docza si take informacj, o ktrej mowa w art. 213
1a, uzyskan nie wczeniej ni 30 dni przed wniesieniem aktu oskarenia oraz po jednym odpisie tego aktu dla kadego oskaronego.
Zmiany w zakresie normatywnych podstaw ustalania stosunkw majtkowych i rde
dochodu oskaronego- projekt ustawy zmieniajcej ustaw nowelizujc k.p.k. z dnia
27 wrzenia 2013 r.- druk sejmowy nr 2393.
Z uwagi na rozwj systemw informatycznych, ktrymi posuguje si administracja
skarbowa, zbierajc dane na temat wywizywania si poszczeglnych osb ze swych zobowiza podatkowych i zaistnienie moliwoci wykorzystania tych systemw dla potrzeb postpowania karnego, projekt w art. 213 1a k.p.k. przewiduje obowizek organw procesowych uzyskania drog elektroniczn informacji z systemu teleinformatycznego ministra
waciwego do spraw finansw publicznych, dotyczcej stosunkw majtkowych i rde
dochodu oskaronego, na podstawie danych znajdujcych si w tym systemie.
Art. 213 1a. W postpowaniu naley take uzyska informacje z systemu teleinformatycznego ministra waciwego do spraw finansw publicznych, dotyczce stosunkw majtkowych
i rde dochodu oskaronego, w tym prowadzonych i zakoczonych postpowa podatkowych, na podstawie aktualnych danych znajdujcych si w tym systemie. Informacj uzyskuje
si drog elektroniczn.
Uzyskane w ten sposb dane, aczkolwiek niekiedy nieodzwierciedlajce rzeczywistej
sytuacji majtkowej oskaronego, to jednak w szeregu sytuacjach pozwol na uksztatowanie
waciwej sankcji w stosunku do sprawcy, a take bd istotn wskazwk dotyczc moliwoci egzekwowania orzeczonych kar majtkowych i kosztw. Informacji bdzie trzeba za-

80

siga ponownie, jeeli od koca okresu, ktry obejmuje ostatnia informacja, upyno przynajmniej 12 miesicy. Minister Sprawiedliwoci, w porozumieniu z ministrem waciwym do
spraw finansw publicznych, okreli, w drodze rozporzdzenia, wzr i zakres informacji, majc na wzgldzie potrzeb uzyskania przez organ postpowania danych niezbdnych ze
wzgldu na cele procesu, z zachowaniem wymogw ochrony informacji niejawnych, oraz
uwzgldniajc okresy rozliczeniowe poszczeglnych zobowiza podatkowych i wyniki prowadzonych postpowa podatkowych (art. 213 4, art. 394 1a k.p.k.).77
W konsekwencji przewidziano rwnie w projekcie zmian art. 334 4 k.p.k.:
Art. 334 4. Do aktu oskarenia docza si take informacj, o ktrej mowa w art. 213 1a,
uzyskan nie wczeniej ni 30 dni przed wniesieniem aktu oskarenia oraz po jednym odpisie
tego aktu dla kadego oskaronego.

77

Z uzasadnienia projektu ustawy z dnia 15 maja 2014r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektrych innych
ustaw; druk sejmowy nr 2393;

81

82

Rozdzia V

ZMIANY W FORMACH POSTPOWANIA

PRZYGOTOWAWCZEGO
Roman Wojtuszek

W dniu 1 lipca 2015 r. wejdzie w ycie ostatnia, zasadnicza cz ustawy z dnia

27 wrzenia 2013 roku o zmianie ustawy Kodeks postpowania karnego oraz niektrych innych ustaw (Dz. z 2013 r. poz. 1247). Niniejsz ustaw zmienia si m.in.: ustaw z dnia
20 maja 1971 r. Kodeks wykrocze, ustaw z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, ustaw z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy, ustaw z dnia 10 wrzenia 1999 r.
Kodeks karny skarbowy i ustaw z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postpowania
w sprawach o wykroczenia.
Ustawa wprowadza kilka zasadniczych zmian o charakterze systemowym, z ktrych
najwaniejsz jest przemodelowanie postpowania sdowego w kierunku jego wikszej
kontradyktoryjnoci, m.in. poprzez redukcj znaczenia postpowania dowodowego prowadzonego na etapie ledztwa lub dochodzenia. S one oparte o zaoenie, e czynnoci dowodowe postpowania przygotowawczego maj co do zasady by prowadzone nie dla sdu,
lecz dla prokuratora w celu dostarczenia mu podstaw do sporzdzenia aktu oskarenia i popierania go przed sdem, ewentualnie umorzenia postpowania.
Druga grupa zmian ma prowadzi do usprawnienia i przyspieszenia postpowania,
dziki stworzeniu prawnych ram szerszego wykorzystania konsensualnych sposobw zakoczenia postpowania karnego i w szerszym zakresie wykorzystaniu idei sprawiedliwoci naprawczej. Zmiany te m. in. obejmuj:
a) rozszerzenie moliwoci wnioskowania przez prokuratora o skazanie bez rozprawy na
wszystkie wystpki (art. 335 k.p.k.);
b) przyznanie oskaronemu moliwoci wnioskowania o skazanie bez przeprowadzania
postpowania dowodowego (art. 338a k.p.k., art. 387 1 k.p.k.);
c) dodanie w kodeksie karnym nowego art. 59a, w ktrym umoliwia si umorzenie postpowania na wniosek pokrzywdzonego, jeeli sprawca, ktry nie by uprzednio skazany za przestpstwo umylne z uyciem przemocy, naprawi szkod lub zadouczyni wyrzdzonej krzywdzie (umorzenie restytucyjne).
Z punktu widzenia zada realizowanych w postpowaniu karnym przez Policj, najistotniejsze zmiany to:
przemodelowanie postpowania przygotowawczego, zwaszcza w zakresie jego celw,
usprawnienie i przyspieszenie postpowania w rezultacie szerszego wykorzystania konsensualnych sposobw zakoczenia postpowania karnego.
W kontekcie powyszego naley jednak wyranie wskaza, e w postpowaniu przygotowawczym prowadzonym przez Policj po dniu 1 lipca 2015 roku nie ulegaj zmianie
przepisy dotyczce:
83

1)
2)
3)
4)

przyjmowania zawiadomienia o przestpstwie,

wykonywania przez Policj czynnoci w trybie art. 307 k.p.k.,
wykonywania przez Policj czynnoci w trybie art. 308 k.p.k.,
dokonywania poszczeglnych czynnoci procesowych, w tym dowodowych tzw. niepowtarzalnych (maj do nich zastosowanie przepisy dotyczce dowodw, uregulowane w dziale V k.p.k. oraz art. 143 k.p.k. okrelajcy czynnoci, ktre wymagaj spisania protokou, a take art. 311 3 i 5 k.p.k. i art. 325h k.p.k.).

Znowelizowany kodeks postpowania karnego nadal utrzymuje dwie formy postpowania przygotowawczego, tj. ledztwo i dochodzenie. W zakresie postpowania przesdowego
(obecnie przygotowawczego) wyrane rozrnienie pomidzy ledztwem a dochodzeniem
wprowadzi w Polsce kodeks postpowania karnego z 1928 r.
Zakres podmiotowy i przedmiotowy ledztwa
Nowela zmienia zakres podmiotowy i przedmiotowy ledztwa. Zgodnie z brzmieniem
art. 309 k.p.k. ledztwo bdzie prowadzone w sprawach:
1) w ktrych rozpoznanie w pierwszej instancji naley do waciwoci sdu okrgowego,
2) o wystpki gdy osob podejrzan jest sdzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego, Agencji Wywiadu, Suby Kontrwywiadu Wojskowego, Suby Wywiadu Wojskowego, Suby Celnej lub Centralnego Biura Antykorupcyjnego,
3) o wystpki gdy osob podejrzan jest funkcjonariusz Stray Granicznej, andarmerii
Wojskowej, finansowego organu postpowania przygotowawczego lub organu nadrzdnego nad finansowym organem postpowania przygotowawczego, w zakresie spraw nalecych do waciwoci tych organw lub o wystpki popenione przez tych funkcjonariuszy w zwizku z wykonywaniem czynnoci subowych,
4) o wystpki, w ktrych nie prowadzi si dochodzenia,
5) o wystpki, w ktrych prowadzi si dochodzenie, jeeli prokurator tak postanowi ze
wzgldu na wag lub zawio sprawy.
Zgodnie z nowym brzmieniem art. 25 1 k.p.k. sd okrgowy orzeka w pierwszej instancji w sprawach o nastpujce przestpstwa:
1) zbrodnie okrelone w Kodeksie karnym oraz w ustawach szczeglnych,
2) wystpki okrelone w rozdziaach XVI i XVII oraz w art. 140142, art. 148 4, art. 149,
art. 150 1, art. 151154, art. 156 3, art. 158 3, art. 163 3 i 4, art. 165 1, 3 i 4, art.
166 1, art. 173 3 i 4, art. 185 2, art. 189a 2, art. 210 2, art. 211a, art. 252 3, art.
258 13, art. 265 1 i 2, art. 269, art. 278 1 i 2 w zw. z art. 294, art. 284 1 i 2 w zw.
z art. 294, art. 286 1 w zw. z art. 294, art. 287 1 w zw. z art. 294, art. 296 3 oraz art.
299 Kodeksu karnego,
3) wystpki, ktre z mocy przepisu szczeglnego nale do waciwoci sdu okrgowego.
Spord spraw o przestpstwa wymienione w art. 325a 1 pkt 1 k.p.k., co do ktrych
waciw form bdzie dochodzenie, zamiast dochodzenia bdzie prowadzone ledztwo
o przestpstwa okrelone w Kodeksie karnym w art. 155, art. 156 2, art. 157a 1, art. 165
2, art. 168, art. 174 2, art. 175, art. 181184, art. 186, art. 201, art. 231 1 i 3, art. 240 1,
art. 250a 13, art. 265 3 oraz w rozdziale XXXVI, z wyjtkiem art. 297 i art. 300, i rozdziale XXXVII Kodeksu karnego.

84

W sprawach o wystpki przeciwko mieniu (bez wzgldu na zagroenie kar) ledztwo

bdzie prowadzone, gdy warto przedmiotu przestpstwa albo szkoda wyrzdzona lub groca przekracza 200 000 z.
Ponadto ledztwo bdzie prowadzone:
1) jeeli czyn narusza kilka przepisw ustawy karnej i choby jeden z nich wymaga prowadzenia ledztwa,
2) jeeli czyn zosta popeniony przez dorosego wesp z nieletnim albo czyn karalny nieletniego pozostaje w cisym zwizku z czynem osoby dorosej, a dobro nieletniego nie
stoi na przeszkodzie cznemu prowadzeniu sprawy (obligatoryjne ledztwo prokuratora,
wszczynane na podstawie art. 16 1-2 ustawy z dnia 26 padziernika 1982 r. o postpowaniu w sprawach nieletnich (tj. Dz. U. z 2014 r. poz. 382),
3) jeeli przestpstwo skarbowe popeniono w warunkach okrelonych w art. 151a albo
151b 1 kodeksu karnego skarbowego.
Czynnoci poprzedzajce formalne wszczcie ledztwa
Nowela zmienia brzmienie 3 w art. 304 k.p.k., zgodnie z ktrym Policja bdzie
nadal miaa obowizek niezwocznego przekazywania prokuratorowi zawiadomienia o przestpstwie lub wasnych danych wiadczcych o popenieniu przestpstwa, co do ktrego
obowizkowe jest prowadzenie ledztwa przez prokuratora, wraz z zebranymi materiaami.
Oznacza to, e w przypadku, gdy Policja otrzyma zawiadomienie o przestpstwie (bez wzgldu na jego posta, np. pisemne, utrwalone w protokole, przekazane za pomoc sieci teleinformatycznej), wobec ktrego jest obowizkowe prowadzenie ledztwa przez prokuratora
albo zgromadzi wasne dane wiadczce o popenieniu takiego przestpstwa, niezwocznie
bdzie je przekazywa prokuratorowi, ktry po ich rozpatrzeniu podejmowa bdzie odpowiedni decyzj procesow.
Od 1 lipca 2015 r. zgodnie z przepisem art. 305 3 k.p.k. postanowienie o odmowie
wszczcia ledztwa wydawa bdzie prokurator albo Policja, przy czym postanowienie wydane przez Policj bdzie nadal zatwierdzane przez prokuratora. Policja, jak si wydaje, bdzie
moga wyda postanowienie o odmowie wszczcia ledztwa tylko w odniesieniu do przestpstw, wobec ktrych nie bdzie obowizkowe prowadzenie ledztwa przez prokuratora.
Prokurator, podejmujc decyzj o zatwierdzeniu wydanego przez Policj postanowienia
o odmowie wszczcia ledztwa, bada bdzie w szczeglnoci, czy istotnie brak jest podstaw
do wszczcia ledztwa i czy Policja rozwaya wszystkie okolicznoci podniesione w zawiadomieniu o przestpstwie.
Wszczcie i przebieg ledztwa
Nowela utrzymuje zasad, e Policja nie jest organem uprawnionym do wszczcia
ledztwa, ale jednoczenie poszerza uprawnienia i obowizki Policji w zakresie jego prowadzenia.
Od 1 lipca 2015 r. postanowienie o wszczciu ledztwa zgodnie z przepisem art. 305
3 k.p.k. nadal bdzie wydawa prokurator. Po wszczciu ledztwa prokurator bdzie mg,
tak jak dotd, powierzy Policji przeprowadzenie ledztwa w caoci, w okrelonym zakresie,
albo dokonanie poszczeglnych czynnoci, przy czym w ledztwie prowadzonym z uwagi na
osob sprawcy (obowizkowe prowadzenie ledztwa przez prokuratora) prokurator bdzie
mg powierzy Policji jedynie dokonanie poszczeglnych czynnoci ledztwa (art. 309 pkt 2
i 3 k.p.k.). Naley zwrci uwag na nowe rozwizania przyjte w art. 311 k.p.k., zgodnie

85

z ktrymi powierzenie Policji przeprowadzenia ledztwa w caoci lub w okrelonym zakresie

bdzie mogo obejmowa czynnoci zwizane z przedstawieniem zarzutw, zmian lub uzupenieniem postanowienia o przedstawieniu zarzutw czy zamkniciem ledztwa (dotychczas
w ledztwie powierzonym zastrzeone dla prokuratora). Co prawda ustawa tego nie stanowi,
jednak jak si wydaje w ledztwie prowadzonym z uwagi na osob sprawcy, prokurator nie
bdzie powierza Policji dokonywania czynnoci zwizanych z przedstawieniem zarzutw,
zmian lub uzupenieniem postanowienia o przedstawieniu zarzutw czy zamkniciem ledztwa.
Zgodnie z brzmieniem art. 311 4 k.p.k. w ledztwie powierzonym w caoci lub
w okrelonym zakresie albo podczas wykonywania poszczeglnych czynnoci ledztwa Policja tak jak dotychczas bdzie moga dokonywa innych czynnoci, jeeli wyoni si taka
potrzeba. Bdzie to uzasadnione zwaszcza wwczas, gdy zwoka mogaby spowodowa utrat lub znieksztacenie dowodu. Nowy art. 311 k.p.k. nie zawiera przepisu takiego, jaki jest
w obecnym stanie prawnym, zgodnie, z ktrym prokurator moe zastrzec do osobistego wykonania jakkolwiek czynno ledztwa, a w szczeglnoci czynnoci wymagajce postanowienia.
Nie jest wykluczone wydawanie przez Policj postanowienia, ustawa bowiem nie zastrzega, e wyczone s czynnoci wymagajce postanowienia. Policja bdzie wic moga
wydawa w ledztwie postanowienia, np. o powoaniu biegego, z wyczeniem oczywicie
tych, ktre s zastrzeone dla prokuratora, np. dot. sdowo-lekarskiej sekcji zwok.
Inaczej powierzenie ledztwa reguluje ustawa z dnia 10 wrzenia 1999 r. Kodeks
karny skarbowy (tj. Dz. U. z 2013 r. poz. 186 z pn. zm.). Zgodnie z przepisem art. 151b
2.k.k.s. prokurator, ktry wszcz ledztwo, moe powierzy Policji (take innym niefinansowym organom postpowania przygotowawczego) jego przeprowadzenie w caoci lub
w okrelonym zakresie albo dokonanie poszczeglnych czynnoci tego postpowania.
W przypadku ledztwa prowadzonego przeciwko funkcjonariuszom publicznym prokurator
nie moe powierzy Policji (take innemu organowi) czynnoci zwizanych z przedstawieniem zarzutw, ich zmian lub uzupenieniem oraz zamkniciem ledztwa. Natomiast zgodnie
z brzmieniem 3 art. 151b k.k.s. przy powierzeniu ledztwa w caoci lub w okrelonym zakresie, prokurator moe zastrzec do osobistego wykonania jakkolwiek czynno, w szczeglnoci wymagajc wydania postanowienia, zwizan z przedstawieniem zarzutw, ich
zmian lub uzupenieniem, pocigniciem do odpowiedzialnoci posikowej i zmian postanowienia o pocigniciu do tej odpowiedzialnoci albo zamkniciem ledztwa.
Nowela utrzymuje podstawowy, 3-miesiczny termin ledztwa. Okres ledztwa powyej 3 miesicy moe by przeduony na dalszy czas oznaczony, nie duszy jednak ni
rok, przez prokuratora nadzorujcego ledztwo lub prokuratora nadrzdnego nad prokuratorem, ktry prowadzi ledztwo. W szczeglnie uzasadnionych przypadkach okres ten moe
przeduy na dalszy czas oznaczony waciwy prokurator nadrzdny nad prokuratorem nadzorujcym lub prowadzcym ledztwo.
Zakoczenie ledztwa
Nowelizacja k.p.k. dokonana ustaw z 27 wrzenia 2013 roku wprowadza istotne
zmiany w instytucji zamknicia ledztwa.
Zmianie ulega sposb kocowego zapoznania si z materiaami postpowania (czynno fakultatywna), ktry znajdzie zastosowanie wtedy, kiedy po zakoczonym ledztwie
sprawa ma by skierowana do rozpoznania i rozstrzygnicia przez sd pierwszej instancji
(przejcie postpowania karnego ze stadium przygotowawczego do stadium jurysdykcyjnego). Dotyczy bdzie sytuacji, kiedy ma by sporzdzony i wniesiony do sdu akt oskarenia
(art. 331 i 335 k.p.k.), wniosek o warunkowe umorzenie postpowania przez sd na posie-

86

dzeniu, poprzedzajcym rozpraw gwn (art. 336 k.p.k.) lub wniosek o umorzenie postpowania ze wzgldu na niepoczytalno podejrzanego i zastosowanie wobec niego rodkw
zabezpieczajcych (art. 324 k.p.k.).
Zgodnie z brzmieniem nowego 1 w art. 321 k.p.k. Jeeli istniej podstawy do zamknicia ledztwa, na wniosek podejrzanego, pokrzywdzonego, obrocy lub penomocnika
o umoliwienie kocowego zapoznania si z materiaami postpowania, prowadzcy postpowanie powiadamia wnioskujcego o moliwoci przejrzenia akt i wyznacza mu termin do
zapoznania si z nimi, zapewniajc udostpnienie mu akt sprawy wraz z informacj, jakie
materiay z tych akt, stosownie do wymogw okrelonych w art. 334 1, bd przekazane
sdowi wraz z aktem oskarenia, i pouczeniem go o uprawnieniu wskazanym w 5, co odnotowuje si w protokole kocowego zapoznania si strony, obrocy lub penomocnika z materiaami postpowania.
O uprawnieniu do kocowego zapoznania si z materiaami postpowania przygotowawczego zarwno podejrzany jak i pokrzywdzony s pouczani przed pierwszym przesuchaniem w trybie okrelonym w art. 300 k.p.k., ktry wszed w ycie w dniu 2 czerwca 2014 r.
Uprawnieni do kocowego zapoznania si z materiaami postpowania bd pouczani
o tym, e w terminie 3 dni od dnia zapoznania si mog skada wnioski o uzupenienie
ledztwa, a take o uzupenienie materiau dowodowego, ktry ma by przekazany sdowi
wraz z aktem oskarenia, o okrelone dokumenty zawarte w aktach sprawy. Nadmieni naley, e godnie z przepisem art. 334. 1. k.p.k. z aktem oskarenia przekazuje si sdowi jedynie materiay postpowania przygotowawczego zwizane z kwesti odpowiedzialnoci
osb wskazanych w tym akcie za czyny w nim zarzucane, obejmujce:
1) postanowienia i zarzdzenia dotyczce tych osb wydane w toku postpowania,
2) protokoy z czynnoci dowodowych i zaczniki do nich przewidziane przez ustaw,
3) opinie i dokumenty urzdowe i prywatne uzyskane lub zoone do akt sprawy.
Prowadzcy ledztwo policjant wyznacza bdzie termin zapoznania si strony,
obrocy i penomocnika z materiaami ledztwa w taki sposb, aby od dnia dorczenia zawiadomienia o moliwoci takiego zapoznania si upyno co najmniej 7 dni (art. 321 3
k.p.k.). Nieusprawiedliwione niestawiennictwo podejrzanego, pokrzywdzonego, obrocy
i penomocnika w wyznaczonym terminie mimo prawidowego dorczenia im zawiadomienia
nie bdzie tamowa dalszego postpowania (art. 321 4 k.p.k.).
Nowym rozwizaniem jest moliwo ograniczenia - ale wycznie przez prokuratora - z uwagi na konieczno zabezpieczenia prawidowego toku postpowania. liczby pokrzywdzonych, ktrym umoliwi si kocowe zapoznanie z materiaami postpowania.
W takiej formule zapoznania odpowiednio stosuje si przepis 1, przy czym z czynnoci nie
sporzdza si protokou.
Reasumujc, instytucj kocowe zapoznania si z materiaami postpowania naley
rozumie jako prawo do osobistego przejrzenia akt przez stron, nie za zaznajomienia przez
organ prowadzcy (policjanta) z treci zebranych materiaw. Dodatkowo policjant bdzie
zobowizany do informacji, jakie materiay z akt bd przekazane do sdu wraz z aktem
oskarenia.
W przypadku stwierdzenia, e nie zachodzi potrzeba uzupenienia ledztwa, wydawane bdzie postanowienie o jego zamkniciu.
Nadmieni naley, e ostateczne uregulowanie tej instytucji moe ulec zmianie, gdy
aktualnie w Sejmie RP trwaj prace nad kolejnymi zmianami w procedurze karnej, w tym
nad uregulowaniem kocowego zapoznania si z materiaami postpowania (druk sejmowy
nr 2393).
Nowela nie zmienia okolicznoci prawnych i faktycznych umorzenia ledztwa okrelonych w art. 17 1 i 322 1 k.p.k. Policja na podstawie art. 305 3 k.p.k. nadal bdzie

87

uprawniona do wydawania zatwierdzanego przez prokuratora postanowienia o umorzeniu

ledztwa.
Dochodzenie i czynnoci Policji w dochodzeniu
Dochodzenie prowadzi nadal bdzie Policja lub organy, o ktrych mowa w art. 312,
chyba e ze wzgldu na wag lub zawio sprawy prokurator postanowi o prowadzeniu
w sprawie wasnego dochodzenia.
Nowela utrzymuje zasad wyraon w art. 325a 2 k.p.k., i przepisy dotyczce
ledztwa stosuje si odpowiednio do dochodzenia.
Zgodnie z nowym brzmieniem art. 325b k.p.k. od dnia 1 lipca 2015 r. dochodzenie
prowadzone bdzie w sprawach o przestpstwa nalece do waciwoci sdu rejonowego:
1) zagroone kar nieprzekraczajc 5 lat pozbawienia wolnoci, z tym e w wypadku
przestpstw przeciwko mieniu tylko wwczas, gdy warto przedmiotu przestpstwa
albo szkoda wyrzdzona lub groca nie przekracza 200 000 z,
2) przewidziane w art. 159, art. 254a i art. 262 2Kodeksu karnego,
3) przewidziane w art. 279 1, art. 286 1 i 2 oraz w art. 289 2 Kodeksu karnego, jeeli warto przedmiotu przestpstwa albo szkoda wyrzdzona lub groca nie przekracza 200 000 z.
Wystpienie ktrejkolwiek z negatywnych przesanek prowadzenia dochodzenia okrelonych w art. 325b 1 pkt 1 i 3 i w art. 325b 2 k.p.k. warunkuje obowizek prowadzenia
postpowania przygotowawczego w formie ledztwa.
Z uwagi na uchylenie z dniem 1 lipca 2015 roku art. 325c k.p.k. w formie dochodzenia
bdzie mogo by prowadzone postpowanie przygotowawcze:
1) w stosunku do oskaronego pozbawionego wolnoci w tej lub innej sprawie,
2) jeeli oskarony jest nieletni, guchy, niemy, niewidomy lub gdy biegli lekarze psychiatrzy powoani do wydania opinii w sprawie stwierdz, e poczytalno oskaronego w chwili popenienia zarzucanego mu czynu lub w czasie postpowania jest wyczona albo w znacznym stopniu ograniczona.
Nowela dokonuje zmian w art. 325e k.p.k. Nie zostaa zmieniona zasada, e postanowienia o wszczciu dochodzenia, odmowie wszczcia dochodzenia, umorzeniu dochodzenia
i wpisaniu sprawy do rejestru przestpstw, umorzeniu dochodzenia oraz o jego zawieszeniu
wydaje policjant prowadzcy postpowanie. Jednake zgodnie z nowym brzmieniem 2
w art. 325e k.p.k. postanowienia te nie bd wymagay zatwierdzenia przez prokuratora,
z wyjtkiem postanowienia o umorzeniu dochodzenia prowadzonego przeciwko osobie
i postanowienia o zawieszeniu postpowania.
Nowela uchyla w art. 325e k.p.k. 3 w brzmieniu Nie jest wymagane powiadomienie
prokuratora o wszczciu dochodzenia, co oznacza, wbrew zaoeniom Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego, e Policja nadal nie bdzie zobowizana do zawiadomienia prokuratora
o wszczciu dochodzenia.
Niewtpliwie przyjte rozwizanie skutkowa bdzie ograniczeniem nadzoru prokuratora nad dochodzeniem. Bdzie zatem moliwe, e dochodzenie w fazie im rem zostanie prawomocnie zakoczone bez jakiejkolwiek kontroli prokuratora. Naley jednak wskaza,
e bdzie moliwo zoenia zaalenia na odmow wszczcia dochodzenia oraz tak jak
w obecnym stanie prawnym na umorzenie dochodzenia i wpisanie sprawy do rejestru przestpstw do prokuratora waciwego do sprawowania nadzoru nad dochodzeniem, ktry o ile
nie przychyli si do zaalenia, skieruje je do sdu (art. 325e 4 k.p.k.) Na umorzenie dochodzenia inne ni umorzenie dochodzenia prowadzonego przeciwko osobie przysugiwa bdzie

88

zaalenie na zasadach okrelonych w art. 306 1a. k.p.k. (odpowiednie stosowanie przepisw
dot. ledztwa).
Natomiast w przypadku zoenia wniosku, o ktrym mowa w art. 59a k.k. postanowienie o umorzeniu dochodzenia wydawa bdzie wycznie prokurator.
W kontekcie normatywnym, ktry ma obowizywa od 1 lipca 2015 r. (to jest po
uchyleniu przepisw rozdziau 51 k.p.k., a wic take i art. 469), z przepisu art. 331 1 k.p.k.
mona wyprowadzi wniosek, e nic nie bdzie stao na przeszkodzie, aby prokurator zatwierdzi akt oskarenia sporzdzony przez Policj w kadej ze spraw objtych dochodzeniem.
Znowelizowany przepis art. 325i k.p.k. nadal ustanawia podstawowy czas trwania dochodzenia na 2 miesice. Prokurator bdzie mg przeduy ten okres do 3 miesicy,
a w uzasadnionych wypadkach na dalszy czas oznaczony, nie duszy jednak ni rok. Ponadto w wyjtkowych wypadkach, uzasadnionych szczeglnymi okolicznociami, prokurator
bezporednio przeoony nad prokuratorem prowadzcym lub nadzorujcym dochodzenie
moe przeduy jego okres na dalszy czas oznaczony.
Od 1 lipca 2014 r. nadal bdzie, dodatkowo wzmocniona przepisem art. 297 1 pkt 5
k.p.k., moliwo uproszczenia dochodzenia prowadzonego przez Policj w sposb okrelony
w art. 325h k.p.k. Niemniej nadal naley pamita, e czynnoci procesowe wykonywane
w toku postpowania przygotowawczego, w szczeglnoci te o charakterze niepowtarzalnym,
bd rzutowa, na wynik procesu karnego.
Zwikszenie zakresu obowizkw prokuratorw wynikajcych z penienia funkcji
oskaryciela publicznego niewtpliwe bdzie skutkowa dla Policji przejciem wikszej odpowiedzialnoci za prowadzenie postpowa przygotowawczych.
Jak si wydaje kluczowym jawi si pytanie Kiedy zatem zakoczy dochodzenie lub
ledztwo? Ot wtedy, kiedy prokurator lub policjant uzna, e:
zebrany materia dowodowy jest przekonujcy do przekazania sprawy sdowi
albo
e nie daje takiej moliwoci, mimo zgromadzenia wszystkich dostpnych dowodw,
co nakazuje umorzy postpowanie przygotowawcze.

89

90

Rozdzia VI

ZMIANY W PRZEPISACH
O RODKACH PRZYMUSU PROCESOWEGO
Marzena Brzozowska, Dawid Zakowicz

Zmiany w zakresie art. 247 k.p.k.

Nowelizacja kodeksu postpowania karnego, na podstawie ustawy z dnia 27 wrzenia
2013 roku o zmianie ustawy Kodeks postpowania karnego oraz niektrych innych ustaw,
gruntownie przemodeluje polski proces karny. W swoich zaoeniach Komisja Kodyfikacyjna
Prawa Karnego przeprowadzia ambitne zaoenie ustawodawcze, doprowadzajc do zmiany
procesu karnego - inkwizycyjnego w proces kontradyktoryjny. Rewolucyjne zmiany dotyczce kontradyktoryjnoci postpowania, czy te postpowania dowodowego na etapie postpowania odwoawczego s jednymi z najwaniejszych. Niemniej naley wskaza na inne nowe
uregulowania, ktre s kluczowe z punktu widzenia funkcjonowania procesu karnego.
Istotnym elementem zmian s rwnie kwestie dotyczce procesowych rodkw
przymusu. Uregulowania prawne dziau VI k.p.k. (art. 243-295), obejmujce zatrzymanie,
rodki zapobiegawcze, poszukiwania oskaronego, list goczy i elazny, kary porzdkowe
oraz zabezpieczenia majtkowe, maj na celu wykreowanie naleytych warunkw wykonywania czynnoci przez organy procesowe. Zmierzaj one do wymuszenia spenienia obowizkw procesowych lub zapewnienia prawidowego toku postpowania. Wieloletnie dowiadczenia organw cigania podkrelaj konieczno ich wykorzystania. W duej mierze spowodowane jest to utrudnieniami ze strony oskaronych (ukrywanie si, zacieranie ladw, niszczenie dowodw), czy te wiadkw lub innych uczestnikw postpowania.78
rodkami przymusu s karnoprocesowe ograniczenia praw obywatelskich stosowane
w procesie karnym, gdy ograniczaj prawa czowieka gwarantowane przez Konstytucj
i ratyfikowane konwencje midzynarodowe, urzeczywistniane niezalenie od woli stron, ktrych dotycz.79 W art. 41 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zagwarantowane zostay
prawa jednostki, tj. wolno i nietykalno osobista. Jednoczenie zapisy tego artykuy
wskazuj na moliwo ich pozbawienia, czy te ograniczenia wycznie na zasadach
i w trybie okrelonym w ustawie. Tym samym Konstytucja narzuca okrelone uregulowania
w zakresie pozbawienia jednostki wolnoci, np. daje prawo odwoania si do sdu w celu niezwocznego ustalenia jego legalnoci, niezwocznego powiadomienia rodziny lub osoby
wskazanej, uzyskania informacji o przyczynie zatrzymania, sposobie traktowania i moliwoci odszkodowania. Tym samym waga stosowania rodkw przymusu zostaa okrelona
w najwaniejszym akcie prawnym ustawie zasadniczej.80
78

T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postpowanie karne, Warszawa 2011, s. 571-572.

K. Witkowska, Gwarancje zatrzymanego, Prokuratura i Prawo 2011, nr 9, s. 80.
80
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej tekst uchwalony 2 kwietnia 1997 r.
79

91

Jednym ze rodkw przymusu jest zatrzymanie, ktre okrela si jako form przymusu. Polega ona na krtkotrwaym pozbawieniu wolnoci osoby, odebraniu jej praw w zakresie
swobodnego poruszania si, kontaktowania si z innymi oraz podporzdkowania si poleceniom uprawnionego organu, jak i umieszczenie jej w miejscu odosobnienia. Ustawodawstwo
polskie wyrnia dwa rodzaje zatrzymania: procesowe i nieprocesowe. W przypadku pierwszego reguluje je kodeks postpowania karnego oraz kodeks postpowania w sprawach o wykroczenia, natomiast w drugim przypadku reguluje je ustawa o Policji z dnia 6 kwietnia
1990 r. (zatrzymanie porzdkowe, penitencjarne), ustawa o wychowaniu w trzewoci i przeciwdziaaniu alkoholizmowi z dnia 26 padziernika 1982 r., czy te ustawa o cudzoziemcach
z dnia 13 czerwca 2003 i ustawa o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 19 sierpnia 1994 r.
(zatrzymanie administracyjne).81
Specyfika i charakter czynnoci zatrzymania, jak i same przepisy, wymuszaj na organach cigania okrelone obowizki wobec osoby zatrzymanej. Od 2 czerwca 2014 r. wszed
w ycie 5 art. 244 k.p.k., gdzie ustawodawca wskaza, i Minister Sprawiedliwoci okreli
w drodze rozporzdzenia wzr takiego pouczenia. Przyjta forma pisemna umoliwi osobie
zatrzymanej zapoznanie si z pouczeniami o prawach na etapie pocztkowym, jak i w pniejszym w sytuacji dalszego pozbawienia wolnoci. Ponadto wykluczy to sytuacje, gdzie
zatrzymany bdzie zarzuca osobom dokonujcym tej czynnoci procesowej, i nie poinformoway go o wszystkich prawach.
Nowe brzmienie w art. 244 k.p.k.
2. Zatrzymanego naley natychmiast poinformowa o przyczynach zatrzymania
i o przysugujcych mu prawach, w tym o prawie do skorzystania z pomocy adwokata lub
radcy prawnego, oraz wysucha go.
5. Minister Sprawiedliwoci okreli, w drodze rozporzdzenia, wzr pouczenia,
o ktrym mowa w 2, zawierajcego w szczeglnoci informacje o przysugujcych zatrzymanemu uprawnieniach: do korzystania z bezpatnej pomocy tumacza, do zoenia owiadczenia i odmowy zoenia owiadczenia w przedmiocie zatrzymania, do otrzymania odpisu
protokou zatrzymania, do dostpu do pierwszej pomocy medycznej, jak rwnie prawach
wskazanych w 2, w art. 245, art. 246 1, art. 248 1 i 2 oraz art. 612 2, majc na wzgldzie konieczno zrozumienia pouczenia take przez osoby niekorzystajce z pomocy penomocnika (szerzej patrz rozdzia IV)
Istotnym elementem jest aspekt niezwocznego informowania zatrzymanego o przyczynie zatrzymania, jak i o prawach, ktre mu przysuguj, w tym o prawie skorzystania
z pomocy adwokata i radcy prawnego (od 01.07.2015 r.) i wysuchania zatrzymanego. Cz
ze zmian, tj. dotyczcych pomocy radcy prawnego ma charakter techniczny, ktry wynika
wprost z art. 82 k.p.k. Naley podkreli, i pojawia si w 5 prawo do milczenia, gdzie osoba zatrzymana bdzie moga odmwi zoenia stosownych owiadcze dotyczcych faktu
zatrzymania, ktre mogyby j obcia i dziaa na jej niekorzy.82
W zakresie zmiany przepisu 2 art. 245 k.p.k. zostaa ona dostosowana do wymogw
wynikajcych z art. 41 pkt 2 Konstytucji, poprzez zapewnienie zatrzymanemu moliwoci
zawiadomienia o zatrzymaniu take wskazanej przez niego osoby innej ni osoba najblisza.
Nowe brzmienie art. 245 k.p.k. bdzie nastpujce:
1. Zatrzymanemu na jego danie naley niezwocznie umoliwi nawizanie w dostpnej formie kontaktu z adwokatem lub radc prawnym, a take bezporedni z nimi roz-

81

A. Dowejko, Zatrzymanie procesowe osoby na podstawie art. 244 k.p.k., Szkoa Policji w Pile 2013, s. 6.
. Chojniak, W. Jasiski, Opinia prawna dotyczca projektu ustawy o zmianie ustawy kodeks postpowania
karnego oraz niektrych innych ustaw (sprawozdanie podkomisji staej do spraw nowelizacji prawa karnego,
druki sejmowe nr 870, 945 oraz 378, Biuro Analiz Sejmowych, Warszawa 2013.
82

92

mow; w wyjtkowych wypadkach, uzasadnionych szczeglnymi okolicznociami, zatrzymujcy moe zastrzec, e bdzie przy niej obecny.
2. Przepisy art. 261 stosuje si odpowiednio, z tym e zawiadomienie nastpuje na
danie zatrzymanego.
Obowizujcy zapis art. 245 k.p.k. odwouje si wycznie do art. 261 1 i 3 k.p.k.,
gdzie wycza moliwo wyboru i nakada obowizek zawiadomienia, na danie zatrzymanego osoby najbliszej. Brak odesania do 2 art. 261 k.p.k. uniemoliwia powiadomienie
innej osoby spoza krgu osb okrelonych w art. 115 11 k.k. Nowelizacja kodeksu postpowanie karnego wprowadzi ten aspekt, gdy zgodnie z powoanym przepisem Konstytucji,
kademu pozbawionemu wolnoci nie na podstawie wyroku sdowego, przysuguje prawo
wyboru, czy chce, aby o dokonanym zatrzymaniu zostaa powiadomiona rodzina, czy inna
wskazana osoba. Ta zmiana spowoduje, i osoba zatrzymana bdzie miaa moliwo zawiadomienia wicej ni jednej osoby i nie bdzie to musiaa by osoba najblisza. Tym samym
nastpi ujednolicenie tego rozwizania w zakresie osb podlegajcych zawiadomieniu w sytuacji zatrzymania, czy te tymczasowego aresztowania.83
Ustawodawca z dniem 1 lipca 2015 roku wprowadzi w ycie 3 w art. 279 k.p.k., ktry bdzie mia nastpujce brzmienie:
3. W razie ujcia i zatrzymania osoby ciganej listem goczym naley niezwocznie
doprowadzi j do sdu, ktry wyda postanowienie o tymczasowym aresztowaniu, w celu
rozstrzygnicia przez sd o utrzymaniu, zmianie lub uchyleniu tego rodka, chyba e prokurator po przesuchaniu zatrzymanego zmieni ju rodek zapobiegawczy lub uchyli tymczasowe
aresztowanie. Przepis art. 344 zdanie drugie stosuje si odpowiednio.
Powysza zmiana dotyczy bezporednio tymczasowego aresztowania w odniesieniu
do realizacji listu goczego. W dotychczasowych regulacjach prawnych brak byo regulacji
postpowania z osob ujt lub zatrzyman w wyniku poszukiwa listem, wobec ktrej wydano postanowienie o tymczasowym aresztowaniu bez jej przesuchania. Istotne jest, i Konstytucja RP nakazuje przekazanie kadego zatrzymania do dyspozycji sdu w cigu 48 godzin
(art. 41 ust. 3) przy jednoczesnym uwzgldnieniu art. 5 ust. 3 Konwencji o ochronie praw
czowieka i podstawowych wolnoci (wymg niezwocznego postawienia zatrzymanego
przed sdzi).
Proponowany zapis 3 art. 279 k.p.k. bdzie nakazywa niezwoczne (bez nieuzasadnionej zwoki) doprowadzenie zatrzymanego do sdu, ktry wyda postanowienie o tymczasowym aresztowaniu. Sd bdzie decydowa o utrzymaniu, zmianie lub uchyleniu tego rodka. Przy czym zastrzeono, e w sytuacji przesuchania prokuratorskiego, gdyby nastpia
zmiana rodka zapobiegawczego lub uchyli tymczasowe aresztowanie, byoby odstpstwo od
doprowadzenia zatrzymanego do sdu.84
Kodeks postpowania karnego w art. 247 reguluje zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie na zarzdzenie prokuratora. Obowizujcy zapis brzmi nastpujco:
1. Prokurator moe zarzdzi zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie osoby podejrzanej,
jeeli zachodzi uzasadniona obawa, e nie stawi si ona na wezwanie w celu przeprowadzenia
czynnoci procesowej, w inny bezprawny sposb bdzie utrudniaa przeprowadzenie tej czyn83

Uzasadnienie Projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny, Kodeks postpowania karnego i niektrych
innych ustaw, s. 70 strona internetowa http://bip.ms.gov.pl/pl/projekty-aktow-prawnych/prawo-karne/
84
Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego, Uzasadnienie Projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeksu postpowania karnego i niektrych innych ustaw, s. 86-88 strona internetowa http://arch.prawo.ug.edu.pl/
pdf/katedra11/UZASADNIENIE_PROJEKTU_K.P.K..pdf

93

noci albo jeeli zachodzi potrzeba niezwocznego zastosowania rodka zapobiegawczego.

W tym celu wolno zarzdzi przeszukanie. Przepisy art. 220222 i 224 stosuje si odpowiednio.
2. Do zatrzymania, o ktrym mowa w 1, stosuje si odpowiednio art. 246.
3. Zarzdzenia dotyczce zatrzymania i przymusowego doprowadzenia onierza w czynnej
subie wojskowej wykonuj waciwe organy wojskowe.85
Powyszy zapis normuje przypadek zatrzymania i przymusowego doprowadzenia
osoby podejrzanej, ktrej nie przedstawiono zarzutu popenienia czynu zabronionego. Decyzj podejmuje prokurator na podstawie art. 75 2 k.p.k. w formie postanowienia, na ktre
uprawnionemu przysuguje zaalenie. Przesanka zatrzymania jest uzasadniona obaw,
e osoba podejrzana nie stawi si na wezwanie w celu przeprowadzenia czynnoci dowodowej, czy te w inny bezprawny sposb bdzie utrudniaa jej przeprowadzenie oraz gdy bdzie
zachodzia potrzeba niezwocznego zastosowania rodka zapobiegawczego. Naley tutaj zasygnalizowa, i w pierwotnym zapisie art. 247 k.p.k. nie wskazano konkretnych przesanek.
Wyrok Trybunau Konstytucyjnego z dnia 5 lutego 2008 r. uzna, i jest to niezgodne z art. 41
ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.86 Zmienione zostao to ustaw
z dnia 5 listopada 2009r., ktra wesza w ycie 8 czerwca 2010r.
Obecne brzmienie art. 247 k.p.k. jest zbyt oglnikowe, dajc przez to prokuratorowi
nad wyraz szeroki zakres moliwoci zarzdzania zatrzymania, co jest jednoznaczne z istotn
ingerencj w konstytucyjnie chronione prawa i wolnoci. Znowelizowany artyku 247 k.p.k.
reguluje kwestie zatrzymania i doprowadzenia prokuratorskiego.
Art. 247. 1 k.p.k. - Prokurator moe zarzdzi zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie osoby podejrzanej albo podejrzanego, jeeli zachodzi uzasadniona obawa, e:
1) nie stawi si na wezwanie w celu przeprowadzenia z ich udziaem czynnoci, o ktrych mowa w art. 313 1 lub art. 314, albo bada lub czynnoci, o ktrych mowa w art. 74 2 lub 3,
2) mog w inny bezprawny sposb utrudnia postpowanie.
W obowizujcym kodeksie ustawodawca oglnie zdefiniowa pojcie czynnoci dowodowych. Analizujc proponowane zmiany naley wskaza na rozszerzenie obowizujcych
zapisw, gdzie ju w 1 tego przepisu nastpio doprecyzowanie podstaw zarzdzenia przez
prokuratora tego zatrzymania. Przyjto, i ten rodek przymusu bdzie wykorzystywany zarwno wobec osoby podejrzanej, jak i podejrzanego. W przypadku pierwszego podmiotu dotyczy bdzie instytucji przedstawienia zarzutu, za w przypadku drugiego, gdy bdzie chodzio o konieczno uzupenienia zarzutu, czy te jego zmian. Rwnie bdzie stosowany
wobec tych osb, w przypadkach okrelonych w art. 74 2 lub 3 w zakresie przeprowadzenia
bada lub innych czynnoci i to niezalenie od zapisu art. 74 3a k.p.k., w ktrym zostaa
wprowadzona moliwo zatrzymania i doprowadzenia przy odmowie poddania si tym obowizkom. Bez wikszych zmian pozostay przesanki dotyczce uzasadnionej obawy, e osoba ta nie stawi si na wezwanie albo w inny bezprawny sposb bdzie utrudnia postpowanie. Tutaj naley wskaza, e zgodnie z dyspozycj art. 278 k.p.k. dotyczcego poszukiwania
osoby oskaronej lub osoby podejrzanej w przypadku, gdy jego miejsce pobytu nie jest znane
maj zastosowanie przepisy art. 247 k.p.k.
Art. 247 2 k.p.k. - zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie, o ktrym mowa w 1, moe
take nastpi, gdy zachodzi potrzeba niezwocznego zastosowania rodka zapobiegawczego.
85
86

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997r. Kodeks postpowania karnego (Dz.U. 97 nr 89 poz. 555 z pn. zm.).
Wyrok z dnia 05 lutego 2008r. Trybunau Konstytucyjnego sygn. akt K 34/06, Dz. U. 2008, nr 27, poz. 162.

94

 3 W zwizku z zatrzymaniem mona te zarzdzi przeszukanie. Przepisy art. 220-222

i art. 224 stosuje si odpowiednio.
4 - Niezwocznie po doprowadzeniu przeprowadza si z udziaem zatrzymanego czynnoci
wskazane w 1, a po ich dokonaniu naley zwolni go, o ile nie zachodzi potrzeba stosowania
rodka zapobiegawczego.
5 - Rozstrzygajc w przedmiocie rodka zapobiegawczego, prokurator niezwocznie zwalnia
zatrzymanego albo wystpuje do sdu z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania.
6 - Do zatrzymania, o ktrym mowa w 1, stosuje si odpowiednio art. 246.
7 - Zarzdzenia, o ktrych mowa w 1, wykonuje Policja lub inne organy, o ktrych mowa
w art. 312, w zakresie swych waciwoci, jeeli ustawa uprawnia je do zatrzymywania osoby.
Zarzdzenia dotyczce zatrzymania i przymusowego doprowadzenia onierza w czynnej
subie wojskowej wykonuj waciwe organy wojskowe.
W nowelizowanej postaci art. 247 k.p.k. pozostaje bez zmian kwestia dotyczca potrzeby niezwocznego zastosowania rodka zapobiegawczego, zastosowania zapisw artykuu
246 k.p.k. oraz wydania zarzdzenia w stosunku doprowadzonego onierza w czynnej subie. Istotn zmian jest wprowadzenie koniecznoci niezwocznego przeprowadzenia czynnoci lub bada ujtych w 1, ktre stanowiy przesank zastosowania rodka przymusu wobec
osoby podejrzanej lub podejrzanego. Wie si to z koniecznoci zwolnienia zatrzymanego
bezporednio po ich dokonaniu przez prokuratora lub organ postpowania przygotowawczego, ktry by inicjatorem tej instytucji. Prokurator decyduje o zastosowaniu rodkw zapobiegawczych, np. porczenia majtkowego, dozoru policyjnego, czy te tymczasowego aresztowania. Przy ostatnim, na prokuraturze spoczywa obowizek niezwocznego wystpienia do
sdu z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania wobec podejrzanego.
Nadal decyzja o zatrzymaniu bdzie pozostawa w dyspozycji prokuratora, przy czym
czynnoci z udziaem osoby podejrzanej lub podejrzanego mog by przeprowadzone przez
inne organy postpowania przygotowawczego, w tym Policj, czy te finansowe organy dochodzenia. Wskazuje si, e czynnoci przesuchania winien wykonywa prokurator, gdy to
on zarzdzi zatrzymanie, a gdy z wnioskiem do prokuratora wystpia Policja, np. w dochodzeniu w celu przedstawienia zarzutw. Istotne jest, e po przesuchaniu bdzie nastpowao
rozstrzygnicie w zakresie ewentualnego zastosowania rodka zapobiegawczego, w tym nieizolacyjnego, za te ostatnie s w kompetencjach prokuratora. Zgodnie z dyspozycja art. 249
3 k.p.k., prokurator jest zobligowany do czynnoci przesuchania w charakterze podejrzanego osoby zatrzymanej i doprowadzonej. Scedowanie tej czynnoci na inny organ, mogoby
prowadzi do wyduenia stanu zatrzymania w sytuacji, w ktrej byoby moliwe zastosowanie najagodniejszych rodkw zapobiegawczych. Przeprowadzenie tych czynnoci przez
prokuratora przyczynioby si do poprawy, jak i przypieszenia podjcia w tym zakresie, jednoczenie wpynoby na lepsze i gruntowniejsze sprawowanie nadzoru nad postpowanie.87
Bez zmian pozostaa regulacja dotyczca zaalenia na zatrzymanie prokuratorskie do
sdu, zgodnie z art. 246 k.p.k. Z perspektywy Policji istotne znaczenie maj zapisy art. 247
1 k.p.k., art. 247 3 k.p.k., art. 247 4 k.p.k., a przede wszystkim art. 247 7 k.p.k.
W obowizujcych regulacjach nie wskazano Policji w sposb bezporedni, jako organu realizujcego zarzdzenie, o ktrym mowa w 1. Uprzednio opierano si na art. 312 k.p.k.
Konkludujc powysza nowelizacja ucila podstawy faktyczne, przypadki zatrzymania prokuratorskiego ze wskazaniem osb, wobec ktrych mona j zastosowa, kwesti niezwocznego wykonania czynnoci oraz podjcia decyzji w zakresie dalszych czynnoci procesowych.
87

Uzasadnienie Projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny, Kodeks postpowania karnego i niektrych
innych ustaw strona internetowa http://bip.ms.gov.pl/pl/projekty-aktow-prawnych/prawo-karne/

95

Zmiany w przepisach normujcych stosowanie rodkw zapobiegawczych

Nowelizacja kodeksu postpowania karnego w zakresie stosowania rodkw zapobiegawczych jest mniej radykalna i obejmuje w wikszoci zmiany dotyczce tymczasowego
aresztowania oraz, w niewielkim stopniu, zmiany dotyczce pozostaych rodkw zapobiegawczych. rodki zapobiegawcze o charakterze nieizolacyjnym w zasadzie zostay pominite.
Piotr Karlik w artykule powiconym nowelizacji k.p.k.88 zmiany w obszarze tymczasowego
aresztowania dzieli na dwie grupy:
1) zmiany o charakterze gwarancyjnym objte np. art. 249a k.p.k. (podstawa tymczasowego
aresztowania) oraz art. 263 4b k.p.k. (przeduenie tymczasowego aresztowania)
2) zmiany stanowice potwierdzenie istniejcej praktyki w zakresie kwestii budzcych wtpliwoci, objte np. art. 254 2 k.p.k. (uchylenie lub zmiana rodka zapobiegawczego)
Zasadnicze zmiany le w zakresie: oglnych i szczeglnych przesanek stosowania
rodkw zapobiegawczych, rozrnienia w sposobie formuowania wniosku o tymczasowe
aresztowanie i uzasadnieniu decyzji o jego zastosowaniu, zapoznania podejrzanego i jego
obrocy z materiaami, na ktrych opiera si decyzja o tymczasowym aresztowaniu, moliwoci powoania obrocy ad hoc przy przedueniu tymczasowego aresztowania.
Nowelizacja ujednolica podstawy stosowania wszystkich rodkw zapobiegawczych. Zgodnie
z art.2581 k.p.k. - Tymczasowe aresztowanie i pozostae rodki zapobiegawcze mona stosowa (). W artykule tym ustawodawca wskazuje wprost, e przesanki stosowania dotycz
tymczasowego aresztowania oraz pozostaych rodkw zapobiegawczych poprzez stwierdzenie: rodki zapobiegawcze ( 2 i 3) albo tymczasowe aresztowanie i pozostae rodki zapobiegawcze (1).
Art. 2581 k.p.k. - Tymczasowe aresztowanie i pozostae rodki zapobiegawcze mona stosowa, jeeli zachodzi:
1) uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia si oskaronego, zwaszcza wtedy, gdy nie mona
ustali jego tosamoci albo nie ma on w kraju staego miejsca pobytu,
2) uzasadniona obawa, e oskarony bdzie nakania do skadania faszywych zezna lub
wyjanie albo w inny bezprawny sposb utrudnia postpowanie karne.
Art. 258 2 k.p.k. - Wobec oskaronego, ktremu zarzucono popenienie zbrodni lub wystpku zagroonego kar pozbawienia wolnoci, ktrej grna granica wynosi co najmniej 8 lat,
albo ktrego sd pierwszej instancji skaza na kar pozbawienia wolnoci wysz ni 3 lata,
obawy utrudniania prawidowego toku postpowania, o ktrych mowa w 1, uzasadniajce
stosowanie rodka zapobiegawczego, mog wynika take z surowoci grocej oskaronemu kary.
Art. 258 3 k.p.k. - rodek zapobiegawczy mona wyjtkowo zastosowa, take wtedy, gdy
zachodzi uzasadniona obawa, e oskarony, ktremu zarzucono popenienie zbrodni lub
umylnego wystpku. popeni przestpstwo przeciwko yciu, zdrowiu lub bezpieczestwu powszechnemu, zwaszcza gdy popenieniem takiego przestpstwa grozi.
Zgodnie z 2 art. 258 k.p.k. zagroenie surow kar lub nieprawomocnie orzeczona
kara pozbawienia wolnoci (wysza ni 3 lata) stanowi przesank o charakterze subsydiarnym. Natomiast rodzaj i charakter obaw wskazanych z art. 258 1-3 k.p.k. oraz nasilenie ich
zagroenia stanowi kryterium wyboru rodka zapobiegawczego.
88

P. Karlik, Stosowanie rodkw zapobiegawczych w projekcie nowelizacji kodeksu postpowania karnego,

(w) P. Wiliski (red.) Kontradyktoryjno w polskim procesie karnym, Wyd. LEX a Wolters Kluwer business,
Warszawa 2013, s. 353.

96

Nowy 2 zakada stosowanie rodkw zapobiegawczych wobec oskaronego, ktrego

sd pierwszej instancji skaza na kar pozbawienia wolnoci wysz ni 3 lata, a nie jak
obecnie brzmi 2 nie nisz ni 3 lata (tzw. areszt midzyinstancyjny). Ponadto wyranie
wskazuje si, e z surowoci grocej oskaronemu kary wynika mog obawy, o ktrych
mowa w 1. Nie chodzi wic o surowo kary grocej lub wymierzonej oskaronemu, jako
samodzielnej podstawy stosowania rodka zapobiegawczego, tylko o wynikajc z niej obaw
ucieczki, ukrycia si, matactwa bd innego bezprawnego utrudniania procesu przez oskaronego. Zmiany w 3 art. 258 k.p.k. sprowadzaj si z kolei jedynie do przyjcia, e okrelona
tu podstawa odnosi si ma wprost do kadego rodka zapobiegawczego, a nie jak dotd do
tymczasowego aresztowania i tylko porednio do innych rodkw zapobiegawczych.
Art. 258 4 k.p.k. - Decydujc o zastosowaniu okrelonego rodka zapobiegawczego,
uwzgldnia si rodzaj i charakter obaw wskazanych w 13, przyjtych za podstaw stosowania danego rodka oraz nasilenie ich zagroenia dla prawidowego przebiegu postpowania w okrelonym jego stadium.
W zwizku z tym, e 3 zostaje przywoany w nowym 4, do niego ma zastosowanie
wymg uwzgldniania, przy siganiu po rodek zapobiegawczy z tej przyczyny, nasilenia si
pyncego z okrelonej sytuacji zagroenia dla postpowania (jego prawidowego przebiegu)
w trakcie stopniowego przesuwania si przez poszczeglne stadia i ich fazy. T. Grzegorczyk
w komentarzu do kodeksu postpowania karnego89, nowe brzmienie 4 interpretuje w nastpujcy sposb, i decydujc si na okrelony rodek zapobiegawczy naley uwzgldni rodzaj
i charakter obaw wskazanych w 1-3, przyjtych za jego podstaw oraz nasilenie ich zagroenia dla prawidowego przebiegu postpowania w okrelonym stadium, a wic chodzi
o uwzgldnienie stanu zabezpieczenia dowodw wraz z tokiem procesu, odnonie do ktrych
maleje tym samym prawdopodobiestwo matactwa ze strony oskaronego, jak i moliwo
zwikszenia si lub take zmniejszenia obaw co do jego ukrycia si lub ucieczki w zwizku
z rodzajem lub rozmiarem orzeczonej kary.
Art.259 3 k.p.k. - Tymczasowe aresztowanie nie moe by stosowane, jeeli przestpstwo
jest zagroone kar pozbawienia wolnoci nieprzekraczajc 2 lat.
Nowela przewiduje podwyszenie do 2 lat granicy ustawowego zagroenia kar pozbawienia wolnoci w grupie przestpstw co do ktrych sprawcw nie stosuje si tymczasowego aresztowania. Jest to tzw. dyrektywa proporcjonalnoci w stosowaniu tymczasowego
aresztowania. Rozwizanie takie w pewnym stopniu przyczyni si do zmniejszenia oglnej
liczby stosowanych tymczasowych aresztowa. Ponadto ustawodawca rezygnuje z wyjtku
wobec sprawcw ujtych na gorcym uczynku lub w pocigu (w takim przypadku ma zastosowanie dyrektywa proporcjonalnoci).
Ustawodawca, w nowelizacji zakada wyczenie przeduania tymczasowego aresztowania ponad okrelone dla poszczeglnych stadiw procesu limity zwizane z przewidywanym wymiarem kary.
Art.263 4b k.p.k. - Przeduenia stosowania tymczasowego aresztowania, o ktrym mowa
w 4, nie stosuje si w odniesieniu do terminu okrelonego w 2, gdy kara realnie groca
oskaronemu za zarzucane mu przestpstwo nie przekroczy 3 lat pozbawienia wolnoci,
a w stosunku do terminu wskazanego w 3, gdy nie przekroczy ona 5 lat pozbawienia wolno89

T. Grzegorczyk, Kodeks postpowania karnego T. I Artykuy 1-467, 6. wydanie, Wydawnictwo LEX a Wolters
Kluwer business, Warszawa 2014, s. 927.

97

ci, chyba e konieczno takiego przeduenia jest spowodowana celowym przewlekaniem

postpowania przez oskaronego.
Uzasadnieniem takiego rozwizania jest przeciwdziaanie duszemu aresztowaniu
podejrzanych w sprawach drobniejszej natury, tj. sytuacjom, gdy po skazaniu i zaliczeniu na
poczet kary okresu tymczasowego aresztowania skazanemu pozostaje do odbycia nika jedynie cz kary, jak i przypadkom, gdy mimo stosunkowo niewielkiej szkodliwoci czynu,
orzeczona kara jest do surowa z uwagi na dugo stosowane tymczasowe aresztowanie, aby
zaliczy je na poczet kary, gdy mogoby wchodzi w gr odszkodowanie za niewtpliwie
niesuszne aresztowanie. Nie chodzi zatem na gruncie proponowanego przepisu o wprowadzenie sztywnych maksymalnych terminw dla tymczasowego aresztowania, lecz przyjcie
wzgldnie maksymalnych terminw stosowania tego rodka przy przestpstwach mniejszej
wagi. Zakaz wynikajcy z 4 nie ma zastosowania, gdy konieczno przeduania tymczasowego aresztowania jest spowodowana celowym przewlekaniem postpowania przez oskaronego.
Nowela wprowadza obowizek zawiadomienia organu prowadzcego przeciwko
oskaronemu postpowanie w innej sprawie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania.
Zgodnie z art.261 2a k.p.k. o zastosowaniu tymczasowego aresztowania sd zawiadamia
organ prowadzcy przeciwko oskaronemu postpowanie w innej sprawie, o ile powzi informacj o tym postpowaniu. Sd poucza oskaronego o treci art. 75 1. Warunkiem zawiadomienia jest powzicie informacji o postpowaniu prowadzonym przeciwko oskaronemu w innej sprawie. Powzicie takiej wiadomoci moe nastpi podczas skadania przez
oskaronego wyjanie, poprzez zadanie pytania czy wobec niego jest aktualnie prowadzone
inne postpowanie.
Art. 264 3 k.p.k. w przypadku gdy umarza si postpowanie z powodu niepoczytalnoci
oskaronego, przewiduje utrzymanie tymczasowego aresztowania do czasu rozpoczcia wykonywania rodka zabezpieczajcego, przy czym zasadniczo do 3 miesicy, z moliwoci
jednokrotnego przeduenia o kolejny miesic.
Art.264 3 k.p.k. - W wypadku prawomocnego orzeczenia rodka zabezpieczajcego polegajcego na umieszczeniu sprawcy w zakadzie zamknitym mona zastosowa tymczasowe
aresztowanie do czasu rozpoczcia wykonywania rodka, jednak nie duej ni na okres 3
miesicy, z moliwoci jednorazowego przeduenia w szczeglnie uzasadnionym wypadku
na kolejny miesic. Tymczasowe aresztowanie wykonuje si w warunkach umoliwiajcych
stosowanie odpowiedniego postpowania leczniczego, terapeutycznego, rehabilitacyjnego
oraz resocjalizacyjnego.
W nowej regulacji ustawodawca wyranie wskazuje, i ogranicza si do orzeczenia
rodka zabezpieczajcego polegajcego na umieszczeniu sprawcy w zakadzie zamknitym,
w takim przypadku tymczasowe aresztowanie moe by stosowane do rozpoczcia wykonywania rodka zabezpieczajcego, nie duej ni na okres 3 miesicy i jedynie w szczeglnie
uzasadnionych przypadkach mona okres ten przeduy na kolejny miesic, a przy tym jednorazowo. Wyranie wskazuje si, e w takim wypadku tymczasowe aresztowanie wykonuje
si w warunkach umoliwiajcych stosowanie odpowiedniego leczenia, terapeutyki, rehabilitacji, a take resocjalizacji, w zalenoci od przyczyn, ktre le u podstaw niepoczytalnoci
wymagajcej umieszczenia sprawcy czynu w okrelonym zakadzie zamknitym. Przepis 3
art. 264 k.p.k. dotyczy stosowania tymczasowego aresztowania w stosownym zakadzie leczniczym wycznie wobec osb, odnonie do ktrych umorzono postpowanie z uwagi na niepoczytalno i orzeczono jednoczenie izolacyjny rodek zabezpieczajcy.

98

Nowelizacja ustanawia regu, e do czynnoci rozpoznania zaalenia na zastosowanie

lub przeduenie tymczasowego aresztowania, jak i w przypadku rozstrzygania w kwestii
przeduenia stosowania tymczasowego aresztowania, na danie oskaronego, ktry nie ma
obrocy, wyznacza si do tej czynnoci obroc z urzdu (obroca ad hoc).
Art. 249 5 k.p.k. - Prokurator i obroca maj prawo wzi udzia w posiedzeniu sdu dotyczcym przeduenia stosowania tymczasowego aresztowania oraz rozpoznania zaalenia na
zastosowanie lub przeduenie tego rodka zapobiegawczego. Na danie oskaronego, ktry
nie ma obrocy, wyznacza si do tej czynnoci obroc z urzdu. Zarzdzenie moe wyda
take referendarz sdowy. Niestawiennictwo obrocy lub prokuratora naleycie zawiadomionych o terminie nie tamuje rozpoznania sprawy.
W aktualnym stanie prawnym takiego wymogu nie byo, dopuszczano wic moliwo braku w ogle reprezentacji oskaronego na tych posiedzeniach. Majc na wzgldzie,
i chodzi tutaj o pozbawianie czowieka wolnoci, dotychczasowe rozwizanie budzio zastrzeenia natury konstytucyjnej, jak i konwencyjnej. W nowym stanie prawnym nadal nie
bdzie wymagane kadorazowe sprowadzanie samego oskaronego (podejrzanego) na wskazane posiedzenia, a i niestawienie si prokuratora lub obrocy na to posiedzenie mimo prawidowego powiadomienia nie bdzie tamowao rozpoznania sprawy. Niezbdne natomiast jest
zmodyfikowanie rozporzdzenia wykonawczego Ministra Sprawiedliwoci dotyczcego opat
za czynnoci adwokackie, aby obj nim take opaty dla obrocy z urzdu ustanowionego
ad hoc tylko do okrelonej czynnoci procesowej, w tym do udziau w posiedzeniu, o ktrym
mowa w art. 249 5 k.p.k. W razie obcienia oskaronego, kosztami procesu, do kosztw,
jakie bdzie on musia uici Skarbowi Pastwa, wczona bdzie take opata za reprezentacj w takim posiedzeniu.
Nowela wprowadza dla sdu obowizek rozpoznania zaalenie w przedmiocie rodka
zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania nie pniej ni przed upywem
7 dni.
Art. 252 3 k.p.k. - Zaalenie na postanowienie w przedmiocie rodka zapobiegawczego sd
rozpoznaje niezwocznie, z tym e zaalenie na postanowienie w przedmiocie tymczasowego
aresztowania nie pniej ni przed upywem 7 dni od przekazania sdowi zaalenia wraz
z niezbdnymi aktami.
Rozwizanie takie, w zaoeniu bdzie przyspieszy procedury odwoawcze we wskazanym zakresie. Ma w tym przypadku zastosowanie art. 123 3 k.p.k.
Zmiana procedury karnej dopuszcza wprost przeduenie terminu do zoenia porczenia w tzw. areszcie warunkowym.
Art. 257 2 k.p.k. - Stosujc tymczasowe aresztowanie, sd moe zastrzec, e rodek ten ulegnie zmianie z chwil zoenia, nie pniej ni w wyznaczonym terminie, okrelonego porczenia majtkowego; na uzasadniony wniosek oskaronego lub jego obrocy, zoony najpniej w ostatnim dniu wyznaczonego terminu, sd moe przeduy termin zoenia porczenia.
Prezentowana zmiana wie si z moliwoci stosowania tymczasowego aresztowania z jednoczesnym zastrzeeniem, e rodek ten ulegnie zmianie z chwil zoenia, nie pniej ni w wyznaczonym terminie, okrelonego porczenia majtkowego (tzw. aresztowanie
warunkowe). Zmiana sprowadza si do uzupenienia zakadajcego, e na wniosek oskaronego lub jego obrocy sd moe przeduy termin zoenia takiego porczenia. Rozwizanie
takie ma znaczenie praktyczne dla oskaronego i upraszcza procedowanie sdu. Aktualny stan

99

prawny nie przewiduje moliwoci wyduania ustalonego w orzeczeniu terminu zoenia

porczenia, a w razie zgromadzenia rodkw na porczenie po wyznaczonym terminie, niezbdne byo odrbne ponowne procedowanie w kwestii przyjcia porczenia majtkowego
i nastpnie w kwestii zwolnienia aresztowanego. Proponowany przepis pozwala, w razie
trudnoci ze zgromadzeniem kwoty porczenia w ustalonym terminie, na wystpienie o jego
przeduenie, a pniej z chwil zoenia tego porczenia w nowym terminie miaoby miejsce
zwolnienie aresztowanego.
Zmiana kodeksu postpowania karnego wprowadza wymogi formalne dla wniosku
o zastosowanie tymczasowego aresztowania
Art. 250 2a k.p.k. - We wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania wymienia si
dowody wskazujce na due prawdopodobiestwo, e oskarony popeni przestpstwo, okolicznoci przemawiajce za istnieniem zagroe dla prawidowego toku postpowania lub
moliwoci popenienia przez oskaronego nowego, cikiego przestpstwa lub okrelonej
podstawy stosowania tego rodka zapobiegawczego i koniecznoci jego stosowania.
Od 1 lipca 2015 r. prokurator we wniosku powinien wymieni (nie opisa) dowody
wskazujce na due prawdopodobiestwo, e oskarony popeni przestpstwo, okolicznoci
wiadczce o zaistnieniu zagroenia dla prawidowego toku postpowania lub o moliwoci
popenienia przez niego nowego, cikiego przestpstwa, a take okolicznoci wskazujce na
istnienie okrelonej podstawy stosowania tego rodka i na konieczno jego stosowania. We
wniosku powinny by wskazane konkretne dowody wskazujce na due prawdopodobiestwo
sprawstwa podejrzanego, bez pomijania, zgodnie z zasad opisan w art. 4 k.p.k., dowodw
przemawiajcych na jego korzy.
Nowelizacja ponadto rozszerza wymogi uzasadnie decyzji o zastosowaniu rodka
zapobiegawczego.
Art. 251 3 k.p.k. - Uzasadnienie postanowienia o zastosowaniu rodka zapobiegawczego
powinno zawiera przedstawienie dowodw wiadczcych o popenieniu przez oskaronego
przestpstwa, wykazanie okolicznoci wskazujcych na istnienie zagroe dla prawidowego
toku postpowania lub moliwoci popenienia przez oskaronego nowego, cikiego przestpstwa w razie niezastosowania rodka zapobiegawczego lub okrelonej podstawy jego
zastosowania i potrzeby zastosowania danego rodka. W wypadku tymczasowego aresztowania naley ponadto wyjani, dlaczego nie uznano za wystarczajce zastosowanie innego
rodka zapobiegawczego.
Przez potrzeb zastosowania danego rodka rozumie naley wskazanie okolicznoci
uzasadniajcych signicie po rodek zapobiegawczy. Bez zmian pozostaje wymg, w przypadku zastosowania tymczasowego aresztowania, uzasadnienia dlaczego nie uznano za wystarczajce zastosowanie innego rodka zapobiegawczego.
Istotn zmian, wpisujc si w oglne zaoenia nowelizacji, jest wprowadzenie zasady wewntrznej jawnoci materiaw, na podstawie ktrych ma by zastosowane lub przeduone tymczasowe aresztowanie. Nadanie priorytetu zasadzie kontradyktoryjnoci w konsekwencji prowadzi do koniecznoci przyjcia rozwiza zapewniajcych rwno broni
uczestnikom procesu. Gwarancj zapewnienia tej rwnoci jest m. in. zapis art. 168a k.p.k.
czy te art. 249a k.p.k.
Art. 249a k.p.k. - Podstaw orzeczenia o zastosowaniu lub przedueniu tymczasowego aresztowania mog stanowi jedynie ustalenia poczynione na podstawie dowodw jawnych dla

100

oskaronego i jego obrocy. Sd uwzgldnia z urzdu take okolicznoci, ktrych prokurator

nie ujawni, po ich ujawnieniu na posiedzeniu, jeeli s one korzystne dla oskaronego.
Dodawany art. 249a k.p.k. formuuje, czego dotd w kodeksie nie byo, podstawy dowodowe postanowie o zastosowaniu lub przedueniu tymczasowego aresztowania i jest
powizany z nowym rozwizaniem zawartym w art. 156 5a k.p.k. Art. 156 5a k.p.k. zakada wymg udostpnienia podejrzanemu i jego obrocy akt sprawy w czci zawierajcej
tre dowodw wskazanych we wniosku o tymczasowe aresztowanie. Art. 249a k.p.k. kierowany jest do sdu i zakada, e podstaw orzeczenia o zastosowaniu lub przedueniu omawianego rodka zapobiegawczego mog by jedynie ustalenia poczynione na podstawie jawnych dla tych podmiotw dowodw. Sd w tym zakresie nie bdzie wic mg czyni podstaw faktyczn postanowienia tego, co wynika z innych zawartych w aktach dowodw, ktrych nie ujawniono podejrzanemu i obrocy. W aktualnym stanie prawnym taka sytuacja jest
moliwa , chocia kci si z zasad prawa do obrony (art. 6 k.p.k.). Istnienie takich dowodw w aktach przekazanych sdowi nie bdzie wic mogo stwarza podstawy do dokonywania w oparciu o nie ustale rzutujcych na orzeczenie o tymczasowym aresztowaniu. Proponowany art. 249a k.p.k. w swoim zdaniu drugim zobowizuje sd do uwzgldniania z urzdu
take okolicznoci, ktrych prokurator nie ujawni tym podmiotom, ale tylko odnonie do
tych, ktre s korzystne dla oskaronego. W sytuacji takiej sd bdzie zobligowany do ich
ujawnienia na posiedzeniu, na ktrym rozstrzyga w kwestii tymczasowego aresztowania, co
umoliwi te obronie stosown argumentacj, a prokuratorowi ustosunkowanie si przed sdem do tych okolicznoci na tle dowodw wskazanych na poparcie wniosku o zastosowanie
izolacyjnego rodka zapobiegawczego.
Obecnie na etapie prac parlamentarnych jest nowe brzmienie art. 249a k.p.k.
Art. 249 a k.p.k. (projekt zamiany, druk sejmowy nr 2393 cz. I) - Podstaw orzeczenia o zastosowaniu lub przedueniu tymczasowego aresztowania mog stanowi jedynie ustalenia
poczynione na podstawie dowodw jawnych dla oskaronego i jego obrocy. Sd, uprzedzajc o tym prokuratora, uwzgldnia z urzdu take okolicznoci, ktrych prokurator nie
ujawni, po ich ujawnieniu na posiedzeniu, jeeli s one korzystne dla oskaronego.
Projektowana zmiana zawiera zobowizanie sdu do uprzedzenia o zamiarze ujawnienia materiaw z akt poza wskazanymi we wniosku, tak by da prokuratorowi moliwo cofnicia wniosku ze wzgldw taktycznych.
W zakresie nieizolacyjnych rodkw zapobiegawczych nowelizacja przewiduje
wprowadzenie do art. 268 k.p.k. (podstaw przepadku przedmiotw porczenia lub cignicia
wartoci porczenia) 1a.
Art. 268 1a k.p.k. - Orzekajc w przedmiocie przepadku lub cignicia wartoci majtkowych stanowicych przedmiot porczenia, sd moe orzec czciowy przepadek lub cignicie tych wartoci, stosujc wwczas wobec oskaronego ponadto inny jeszcze rodek zapobiegawczy, z uwzgldnieniem wymogw art. 258 4, z wyjtkiem tymczasowego aresztowania.
Nowy 1 a wprowadza moliwo orzekania czciowego przepadku porczenia lub
cignicia jego sum, z jednoczesnym zastosowaniem wobec oskaronego nieizolacyjnego
rodka zapobiegawczego (z uwzgldnieniem art. 258 4 k.p.k.). Przyjte rozwizanie ma
sprzyja lepszemu wywizywaniu si porczyciela ze swoich obowizkw. Utrata czci sum
porczenia, w zaoeniu ustawodawcy, powodowa bdzie wiksz dbao o to, by nie utraci reszty, a wic i o to, aby sam oskarony, za ktrego porczyciel porczy, wywizywa si

101

ze swoich obowizkw procesowych. Tym samym uzasadnieniem kierowa si ustawodawca

w przypadku oskaronego, ktry sam wyoy sum porczenia.
Nowelizacja kodeksu postpowania karnego wprowadza w art. 552 k.p.k. moliwo
dochodzenia roszcze odszkodowawczych z tytuu niezasadnego wykonywania rodkw zapobiegawczych lub zabezpieczenia majtkowego rwnie w razie skazania oskaronego
w tych wszystkich wypadkach, gdy z uwagi na rodzaj i rozmiar orzeczonych kar lub rodkw
karnych nie mona byo zaliczy na ich poczet okresw wykonywania odpowiednich rodkw zapobiegawczych (pod warunkiem, e podlegay zaliczeniu lub niemoliwe byo w penym zakresie wykorzystanie zastosowanego zabezpieczenia majtkowego). Przyjte rozwizanie ma take zastosowanie w przypadku warunkowego umorzenia postpowania.
Aktualnie na etapie prac parlamentarnych jest zmiana art. 275 2 k.p.k. - oddanie
oskaronego pod dozr Policji oraz art. 275 a k.p.k. - nakazanie opuszczenia lokalu zajmowanego wsplnie z pokrzywdzonym.
Art. 275 2 k.p.k. (projekt zamiany, druk sejmowy nr 2393 cz. I) - Oddany pod dozr ma
obowizek stosowania si do wymaga zawartych w postanowieniu sdu lub prokuratora.
Obowizek ten moe polega na zakazie opuszczania okrelonego miejsca pobytu, zgaszaniu
si do organu dozorujcego w okrelonych odstpach czasu, zawiadamianiu go o zamierzonym wyjedzie oraz o terminie powrotu, zakazie kontaktowania si z pokrzywdzonym lub innymi osobami, zakazie zbliania si do okrelonych osb na wskazan odlego, zakazie
przebywania w okrelonych miejscach, a take na innych ograniczeniach swobody oskaronego, niezbdnych do wykonywania dozoru.
Wprowadzenie w tym artykule zapisu dotyczcego zakazu zbliania si do okrelonych osb na wskazan odlego jest wypenieniem luki w regulacji. Natomiast projektowana zmiana art. 275 a k.p.k. stanowi dostosowanie okrelenia rodka zapobiegawczego do nomenklatury rodka karnego zawartego w art. 39 pkt 2e k.k. (nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wsplnie z pokrzywdzonym).
Art. 275 a k.p.k. (projekt zamiany, druk sejmowy nr 2393 cz. I) 1. Tytuem rodka zapobiegawczego mona nakaza oskaronemu o przestpstwo popenione z uyciem przemocy na szkod osoby wsplnie zamieszkujcej okresowe opuszczenie lokalu
zajmowanego wsplnie z pokrzywdzonym, jeeli zachodzi uzasadniona obawa, e oskarony
ponownie popeni przestpstwo z uyciem przemocy wobec tej osoby, zwaszcza gdy popenieniem takiego przestpstwa grozi.
5. Wydajc postanowienie o nakazie okresowego opuszczenia przez oskaronego lokalu
zajmowanego wsplnie z pokrzywdzonym, mona, na wniosek oskaronego, wskaza mu miejsce pobytu w placwkach zapewniajcych miejsca noclegowe. Placwkami wskazanymi do
umieszczenia oskaronego nie mog by placwki pobytu ofiar przemocy w rodzinie.
Zmiany w przepisach regulujcych zabezpieczenie majtkowe
Zabezpieczenie majtkowe jest jednym ze rodkw przymusu procesowego, ktrego
celem jest zagwarantowanie realizacji przyszego orzeczenia sdu w zakresie kar i rodkw
karnych, czy te obowizku naprawienia szkody lub zadouczynienia za doznan krzywd.
Polega ono na pozbawieniu podejrzanego (oskaronego) dysponowaniem wartociami majtkowymi, ktre s w jego wadaniu. Dotkliwo rodka wpywa na sfer majtkow teje osoby, przy jednoczesnym funkcjonowania zasady domniemania niewinnoci. W swoim zaoe-

102

niu ma by gwarantem realizacji penej odpowiedzialnoci oskaronego za popeniony czyn

zabroniony.90
Obecnie dolegliwo tego rodka jest znaczna, za sama regulacja i praktyka wywouje pewne zastrzeenia. Przepisy k.p.k. wprowadzaj moliwo stosowania zabezpieczenia
w pewnych sytuacjach, przy czym brak jest regulacji dotyczcych przesanek ich zastosowania. Jednoczenie brak jest powizania jego zakresu i sposobu z istot tej instytucji procesowej, a nadto komplikacja nastpuje na poziomie koniecznoci uzyskania w formie odpatnej
klauzuli wykonalnoci. Poniej przedstawiony zosta zapis art. 291 k.p.k. po nowelizacji, na
podstawie ustawy z dnia 27 wrzenia 2013 roku o zmianie ustawy Kodeks postpowania
karnego oraz niektrych innych ustaw, ktry wejdzie w ycie z dniem 01.07.2015 r.91
Art. 291 1 - W razie zarzucenia oskaronemu popenienia przestpstwa, za ktre mona
orzec grzywn, przepadek, nawizk lub wiadczenie pienine albo naoy obowizek naprawienia szkody lub zadouczynienia za doznan krzywd, moe z urzdu nastpi zabezpieczenie wykonania orzeczenia na mieniu oskaronego, jeeli zachodzi uzasadniona obawa,
e bez takiego zabezpieczenia wykonanie orzeczenia w zakresie wskazanej kary i rodkw
karnych bdzie niemoliwe albo znacznie utrudnione.
2 - W razie zarzucenia oskaronemu popenienia przestpstwa przeciwko mieniu lub wyrzdzenia przestpstwem szkody w mieniu, moe z urzdu nastpi na mieniu oskaronego zabezpieczenie roszcze o naprawienie szkody, jeeli zachodzi uzasadniona obawa, e bez takiego zabezpieczenia wykonanie orzeczenia uwzgldniajcego takie roszczenia bdzie niemoliwe albo znacznie utrudnione.
3 - Z urzdu moe take nastpi na mieniu oskaronego zabezpieczenie wykonania orzeczenia o kosztach sdowych, jeeli zachodzi uzasadniona obawa, e bez takiego zabezpieczenia wykonanie orzeczenia w tym zakresie bdzie niemoliwe albo znacznie utrudnione.
4 - Na mieniu strony, o ktrej mowa w rozdziale 8a, moe nastpi z urzdu zabezpieczenie
wykonania orzeczenia zwrotu korzyci majtkowej, jeeli zachodzi uzasadniona obawa, e bez
takiego zabezpieczenia wykonanie obowizku zwrotu tej korzyci bdzie niemoliwe albo
znacznie utrudnione.
5 - Zabezpieczenie majtkowe naley niezwocznie uchyli w caoci lub w czci, jeeli
ustan przyczyny, wskutek ktrych zostao ono zastosowane w okrelonym rozmiarze, lub powstan przyczyny uzasadniajce jego uchylenie choby w czci.
Proponowane zmiany maj na celu usprawnienie postpowania oraz eliminacj okrelonych mankamentw, przy czym nie wczono zabezpieczenia majtkowego w system
rodkw zapobiegawczych, co mogoby wpyn na ekonomik procesow oraz byoby gwarantem toku postpowania przygotowawczego lub jurysdykcyjnego. Obecnie stanowi zabezpieczenie postpowania karnego wykonawczego. W 1 i 2 art. 291 k.p.k. ustawodawca odnosi si do kar, rodkw karnych i innych, jak i roszczenia majtkowego, przy czym ich zabezpieczenia nastpuje z urzdu. Osobno artyku 69 2 k.p.k. reguluje zabezpieczenie na wniosek powoda cywilnego.
Zapisy art. 291 1, 2 i 3 k.p.k. zostay rozbudowane o wprowadzenie istotnego zapisu,
tj. jeeli zachodzi uzasadniona obawa, e bez takiego zabezpieczenia wykonanie orzeczenia
w zakresie wskazanej kary i rodkw karnych bdzie niemoliwe albo znacznie utrudnione.
Tym samym ustawodawca wprowadza przesank stosowania tego rodka przymusu. Uprzednio brak tej adnotacji dopuszcza woln interpretacj, pomimo faktu, i byy wskazane kon90

J. Kudrelek, M. Lisiecki, Zabezpieczenie majtkowe w postpowaniu karnym, Wysza Szkoa Policji, Szczytno 2004, s. 5.
91
Uzasadnienie Projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny, Kodeks postpowania karnego i niektrych
innych ustaw, s. 88 strona internetowa http://bip.ms.gov.pl/pl/projekty-aktow-prawnych/prawo-karne/

103

kretne sytuacje jego realizacji. Warunkiem zastosowania staje si konieczno zaistnienia

uzasadnionej obawy, e brak takiego zabezpieczenia wpynie na wykonanie orzeczenia,
a raczej jego uniemoliwienie w zakresie wskazanej kary i rodkw karnych. Tym samym
nawizuje si do rodkw zapobiegawczych, gdzie u podstaw ley rwnie obawa utrudniania
postpowania przez oskaronego, przy czym jest ona innego rodzaju w przypadku art. 291
k.p.k. Bdzie nadal uzasadnion i opieraa si na faktycznych ustaleniach postpowania.
Dla naszego oskaronego bdzie gwarantem, i nie zostanie zastosowane zabezpieczenie
majtkowe pochopnie.92
Zaznaczy trzeba, i obecnie jedyn przesank stosowania zabezpieczenia majtkowego jest przedstawienie zarzutw podejrzanemu i zagroenie wobec niego orzeczenia
grzywny, przepadku, nawizki lub wiadczenia pieninego albo naoenia obowizku naprawienia szkody, czy te zadouczynienia za doznan krzywd. Obowizujce zapisy kodeksu postpowania karnego wprowadziy zasad arbitralnego rozstrzygnicia organw prowadzcych postpowanie w zakresie tego zabezpieczenia. Dokonujc analogii do rodkw
zapobiegawczych, naley podkreli, e art. 249 1 k.p.k. wskazuje przesanki jego stosowania, tj. w celu zabezpieczenia prawidowego toku postpowania oraz w celu zapobiegnicia
nowemu przestpstwu przez oskaronego, natomiast art. 291 k.p.k. jest pozbawiony tych
przesanek.93
Omawiane reguy dotyczyyby rwnie znowelizowanych przepisw 3 i 4, ktre
odnosz si do zabezpieczenia kosztw sdowych i zwrotu korzyci majtkowej pochodzcej
z przestpstwa, uprzednio dodane nowel z dnia 16 wrzenia 2011 r. Nastpi w tym zakresie
ujednolicenie regu w kadej paszczynie tej instytucji. Istotnym elementem jest dodanie
w art. 291 5 k.p.k., gdzie ustawodawca w sposb wyrany podkreli kwesti uchylenia zabezpieczenia majtkowego w caoci lub czci, z chwil, kiedy ustan przyczyny jego stosowania, choby w czci.94
Wprowadzana nowelizacja bdzie obligowaa do wykazania koniecznoci stosowania
zabezpieczenia majtkowego w danym ukadzie procesowym. Jednake organ stosujcy go
nie bdzie zobowizany do wskazania duego prawdopodobiestwa popenienia przestpstwa. Instytucja przedstawienia zarzutu, w trybie art. 313 1 k.p.k., owo podejrzenie wskazuje, przy czym daje mniejsze gwarancje w odniesieniu do zabezpieczenia majtkowego. Wynika to z braku moliwoci zaskarenia postanowienia o przedstawieniu zarzutw. Powysze
okolicznoci wskazuj na uzupenienie przesanek stosowania zabezpieczenia majtkowego
o tzw. podstaw dowodow, analogicznie do art. 249 1 k.p.k.95
Nowy art. 292 1 k.p.k. wprowadza zapis - Zabezpieczenie nastpuje w sposb
wskazany w przepisach Kodeksu postpowania cywilnego, chyba e ustawa stanowi inaczej
wynika ze zmienionych przepisw k.k.w., dajce moliwo powierzenia wykonania zabezpieczenia majtkowego urzdom skarbowym. W ramach ich dziaalnoci maj zastosowanie
przepisy ustawy o postpowaniu egzekucyjnym w administracji, a nie normy Kodeksu postpowania cywilnego. Dotychczasowy zapis art. 292 1 k.p.k. zosta uzupeniony o zwrot
chyba e ustawa stanowi inaczej, jednoczenie uwzgldniajc rozwizania prawa karnego
wykonawczego.96

92

Druk nr 870 - Rzdowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postpowania karnego, ustawy - Kodeks
karny i niektrych innych ustaw Uzasadnienie z dn. 08.11.2012r., s. 59.
93
. Chojniak, W. Jasiski, Opinia prawna dotyczca projektu ustawy o zmianie ustawy kodeks postpowania
karnego oraz niektrych innych ustaw (sprawozdanie podkomisji staej do spraw nowelizacji prawa karnego,
druki sejmowe nr 870, 945 oraz 378, Biuro Analiz Sejmowych, Warszawa 2013.
94
Druk nr 870..., op. cit., s. 60.
95
. Chojniak, W. Jasiski..., op. cit.
96
Druk nr 870..., op. cit., s. 60.

104

Zmiany dokonane w art. 293 k.p.k. s ju powaniejsze.

Art. 293 1. Postanowienie o zabezpieczeniu majtkowym wydaje sd, a w postpowaniu
przygotowawczym prokurator.
2. W postanowieniu okrela si kwotowo zakres i sposb zabezpieczenia, uwzgldniajc
rozmiar moliwej do orzeczenia w okolicznociach danej sprawy grzywny, rodkw karnych,
obowizkw, roszcze lub kosztw, o ktrych mowa w art. 291 14. Rozmiar zabezpieczenia
powinien odpowiada jedynie potrzebom tego, co ma zabezpiecza. Wymg kwotowego okrelenia zabezpieczenia nie dotyczy zabezpieczenia na zajtym przedmiocie podlegajcym przepadkowi, jako pochodzcym bezporednio z przestpstwa lub sucym albo przeznaczonym
do jego popenienia.
3. Na postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia przysuguje zaalenie.
4. Jeeli postanowienie wyda prokurator, a postpowanie przygotowawcze prowadzone jest
w okrgu innego sdu ni sd miejscowo i rzeczowo waciwy, zaalenie przysuguje do sdu
waciwego do rozpoznania tej sprawy w pierwszej instancji.
5. Klauzul wykonalnoci postanowieniu o zabezpieczeniu nadaje referendarz sdowy lub
sd pierwszej instancji waciwy do rozpoznania sprawy, w ktrej wydano to postanowienie,
a gdy wydano je w postpowaniu przygotowawczym prowadzonym w okrgu innego sdu ni
sd rzeczowo i miejscowo waciwy, sd, ktry jest waciwy na zasadach oglnych, lub referendarz tego sdu. Nadanie klauzuli postanowieniu, o ktrym mowa w art. 291 1, jest nieodpatne.
6. Jeeli zabezpieczenie nastpio na rzeczach, ktre uprzednio oskarony wyda organowi
procesowemu lub ktre zatrzymano w wyniku czynnoci, o ktrych mowa w rozdziale 25, nie
podejmuje si czynnoci egzekucyjnych dla uzyskania klauzuli wykonalnoci i wykonania postanowienia o zabezpieczeniu.
Obecne unormowania art. 293 k.p.k. wskazuj, i postanowienie o zabezpieczeniu
wydaje sd, za w postpowaniu przygotowawczym prokurator, w ktrym okrela si zakres
i sposb jego zabezpieczenia. Rwnie reguluj instytucj zaalenia na postanowienie prokuratora do sdu rejonowego, w ktrego okrgu prowadzi si postpowanie. Znowelizowany
zapis utrzymuje zasad dotyczca podmiotw wydajcych postanowienie (patrz 1), jak
i kwestie zaalenia ( 3). Przy czym zaalenie od postanowienia prokuratora bdzie skadane
do sdu rzeczowo waciwego dla danej sprawy (zgodnie z dyspozycj art. 465 2 k.p.k.),
czy to do sdu rejonowego lub okrgowego. Obecny zapis brzmi do sdu rejonowego, ktry zosta pominity w nowelizowanym zapisie.
Charakter stosowanego rodka przymusu jest nad wyraz dolegliwy wobec oskaronego i przedmiotowa zmiana moe by niekorzystna. Wie si to z praktyk organw cigania
w zakresie przekazywania postpowa do innych prokurator ni ta, w ktrej okrgu dziaania
popeniono przestpstwo. W efekcie akt oskarenia kieruje si do sdu miejscowo waciwego wedug miejsca popenienia czynu. W 4 przyjto zapis Jeeli postanowienie wyda prokurator, a postpowanie przygotowawcze prowadzone jest w okrgu innego sdu ni sd
miejscowo i rzeczowo waciwy, zaalenie przysuguje do sdu waciwego do rozpoznania tej
sprawy w pierwszej instancji. dla usprawnienia postpowania, gdzie organem zaaleniowym
na wydane postanowienie o zabezpieczeniu majtkowym bdzie sd tego rzdu, ktry
w okrgu miejsca popenienia przestpstwa byby waciwy do rozpoznania sprawy w I instancji.97
W dotychczasowej praktyce oraz uregulowaniach prawnych zabezpieczenia majtkowego by stosowany oglnikowy nakaz wskazania zakresu oraz sposobu zabezpieczenia
97

Uzasadnienie Projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny, Kodeks postpowania karnego i niektrych
innych ustaw strona internetowa http://bip.ms.gov.pl/pl/projekty-aktow-prawnych/prawo-karne/ s. 91-92

105

w postanowieniu. Nowelizacja rozbudowaa ten przepis. Wprowadzia okrelenie kwotowego zakresu zabezpieczenia i jego sposobu, przy uwzgldnieniu rozmiaru moliwej do orzeczenia w okolicznociach danej sprawy grzywny, rodkw, obowizkw, roszcze lub kosztw, o ktrych mowa w art. 291 1-4. Tym samym rozmiar zabezpieczenia winien odpowiada potrzebom w ramach, ktrych nastpuje. Wskazuje si tutaj na konieczno zabezpieczenia w niezbdnym zakresie, czyli w takim, aby w przyszoci mc rozliczy oskaronego
w ujciu kar i rodkw o charakterze majtkowym do wysokoci umocowanych w wyroku.
Wprowadzone rozwizania bd ujte w wydanych postanowieniach, a tym samym moliwa
bdzie ich kontrola w trybie zaalenia przez sd odwoawczy. Jednoczenie przepis odnosi si
do tego, e wymg okrelenia kwotowego zakresu zabezpieczenia nie bdzie dotyczy przedmiotw, co do ktrych mona orzec przepadek.98
Dodanie 5 i 6 art. 293 k.p.k. wprowadzio kwesti zwizan z nadawaniem klauzuli
wykonalnoci postanowieniem o zabezpieczeniu oraz zwalnianiem od tego wymogu.
5. Klauzul wykonalnoci postanowieniu o zabezpieczeniu nadaje referendarz sdowy lub
sd pierwszej instancji waciwy do rozpoznania sprawy, w ktrej wydano to postanowienie,
a gdy wydano je w postpowaniu przygotowawczym prowadzonym w okrgu innego sdu ni
sd rzeczowo i miejscowo waciwy, sd, ktry jest waciwy na zasadach oglnych, lub referendarz tego sdu. Nadanie klauzuli postanowieniu, o ktrym mowa w art. 291 1, jest nieodpatne.
6. Jeeli zabezpieczenie nastpio na rzeczach, ktre uprzednio oskarony wyda organowi
procesowemu lub ktre zatrzymano w wyniku czynnoci, o ktrych mowa w rozdziale 25, nie
podejmuje si czynnoci egzekucyjnych dla uzyskania klauzuli wykonalnoci i wykonania postanowienia o zabezpieczeniu.
W 5 nadaje je sd lub referendarz sdowy sdu pierwszej instancji waciwego do
rozpoznania sprawy. Wynika to ze zmienionego art. 107 1 k.p.k., w ktrym nastpio
uproszczenie i przypieszenie nadawania na danie osoby uprawnionej klauzuli wykonalnoci. W zakresie postpowa przygotowawczych prowadzonych w okrgu innego sdu ni sd
miejscowo waciwy, klauzule nadaje sd, ktry w okrgu jego prowadzenia byby rzeczowo
waciwy do jej rozpoznania. Rozwizanie suy to uproszczeniu i przypieszeniu postpowania, jak rwnie jest kontynuacj rozwiza ujtych 4 art. 293 k.p.k. Rwnie nadanie klauzuli postanowieniu, o ktrym mowa w art. 291 1, jest nieodpatne, przy czym w przypadku
zabezpieczenia ex officio (z urzdu) roszcze cywilnych osb trzecich (art. 291 4 k.p.k.) ju
nie. Naley wskaza, i samo zabezpieczenie wyprzedza powdztwo cywilne i wniosek
o jego zabezpieczenie. Rozwizanie takie pozostaje w zgodnoci z ide zawart w art. 94
ustawy o opatach w sprawach cywilnych z 2005 r., w ktrym Skarb Pastwa jest zwolniony
od uiszczania opat w sprawach cywilnych. Istotne jest wykonanie postanowienia organw
pastwowych, tj. prokuratora, sdu o charakterze czasowym, poniewa nie mona jednoznacznie okreli terminu wydania decyzji koczcej postpowanie karne, a tym samym
okrelenia kary lub rodka karnego bd innego rodka wobec oskaronego.99
Natomiast nowy 6 art. 293 k.p.k. wskazuje, e klauzula wykonalnoci nie byaby
potrzebna w przypadku rzeczy, ktre zostay wydane organowi procesowymi przez oskaronego w zwizku z przeszukaniem, zatrzymaniem rzeczy. Stanowioby to wyjtek od reguy,
e tytuem wykonawczym, take na gruncie wykonania zabezpieczenia (art. 773 1 k.p.c.)
jest tytu egzekucyjny zaopatrzony w klauzul wykonalnoci, ale tylko, o ile ustawa nie stanowi inaczej (art. 766 k.p.c.), zatem moliwy i wystpujcy te w procedurze cywilnej
(np. w art. 766 k.p.c.).100
98

Druk nr 870..., op. cit., s. 61.

Ibidem, s. 61.
100
Uzasadnienie Projektu..., op.cit., s. 93-94
99

106

Rozdzia VII

MEDIACJA ORAZ TRYBY KONSENSUALNE

W POSTPOWANIU KARNYM
Agnieszka Choromaska, Krzysztof Jwicki, Monika Porwisz

Nowelizacja procedury karnej zmierza do zwikszenia efektywnoci postpowania

karnego, jego przyspieszenia i uproszczenia. Tak okrelonym celom suy ma przemodelowanie rozwiza konsensualnych, rozumianych jako instytucja mediacji (art. 23a k.p.k.), skazania bez rozprawy (art. 335 k.p.k.) oraz skazania bez postpowania dowodowego (art. 387
k.p.k.), jak rwnie umorzenia na wniosek pokrzywdzonego stypizowana w art. 59a k.k.

Mediacja
Zmiana w przedmiocie mediacji nie ma radykalnego charakteru. Przepisy regulujce
postpowanie mediacyjne zostay bowiem tylko w kilku kwestiach przekonstruowane i uzupenione, aby uatwi stosowanie tej instytucji w praktyce i jednoczenie zagwarantowa
przestrzeganie jej zasad i uznanych midzynarodowych standardw, w szczeglnoci rozwiza wskazanych w Rekomendacji Komitetu Ministrw Rady Europy nr R(99)19.
W nowym brzmieniu art. 23a 1 k.p.k.101 rozszerza krg podmiotw uprawnionych do
skierowania sprawy do postpowania mediacyjnego, wskazujc obok sdu, take referendarza
sdowego, a w postpowaniu przygotowawczym prokuratora lub, co warte podkrelenia inny organ prowadzcy to postpowanie (zakres wic znacznie szerszy ni obecny zapis art.
325i 2 k.p.k. organ prowadzcy dochodzenie ma uprawnienia prokuratora, o ktrych
mowa w art. 23a).
Novum stanowi take regulacja odnoszca si do pouczenia stron o celach i zasadach
postpowania mediacyjnego, w tym o treci art. 178a k.p.k. Przepis ten stanowi gwarancj
dostarczenia stronom podstawowej wiedzy o istocie i przebiegu mediacji, niezbdnej do podjcia wiadomej decyzji o udziale w postpowaniu mediacyjnym. Jest wic to zapis bardzo
istotny, nie tylko z racji poszanowania i gwarancji praw uczestnikw postpowania karnego,
ale i w zwizku z realizacj dyspozycji zawartych we wspomnianej Rekomendacji Komitetu
Ministrw Rady Europy nr R(99)19, gdzie wyranie wskazano obowizek informowania o
istocie, celu i zasadach mediacji, jako jej niezbdnym standardzie. Co prawda w 1 art. 23a
k.p.k. uyte jest sformuowanie o czym si ich poucza nie konkretyzujc podmiotu, ktry
tych czynnoci ma dokona, to jednak przyj naley, i chodzi tu o potencjaln, hipotetyczn
moliwo skierowania sprawy do mediacji wraz z wyjanieniem jej zasad i celw; tym samym ciar odpowiedzialnoci w tym wzgldzie zostaje przerzucany na barki organu proce101

Przepis art. 23a k.p.k. w brzmieniu omawianym w niniejszym opracowaniu wchodzi w ycie zgodnie
z dyspozycj Noweli padziernikowej z dniem 1 lipca 2015 r.

107

sowego. Poza tym uzupenieniem tego rozwizania jest znowelizowany art. 300 k.p.k.102
W myl 1 tego przepisu przed pierwszym przesuchaniem naley pouczy podejrzanego
o jego uprawnieniach, w tym wanie o uprawnieniach okrelonych w art. 23a 1 k.p.k.
W 2 cytowanego przepisu mowa z kolei o pokrzywdzonym i obowizku pouczenia go przed
pierwszym przesuchaniem o przysugujcych mu uprawnieniach, w tym o prawie do mediacji. Rozwizanie to wydaje si nader podanym, wszak organ procesowy, jako posiadajcy
wiedz i dowiadczenie prawnicze, powinien nawietli stronom jakie ewentualne konsekwencje/korzyci prawne pociga za sob zawarcie ugody mediacyjnej.
Znowelizowany zosta take 4 art. 23a k.p.k. Czytamy tutaj bowiem, i zgod na
uczestniczenie w mediacji odbiera organ kierujcy spraw do mediacji lub mediator, po wyjanieniu oskaronemu i pokrzywdzonemu istoty i zasad postpowania mediacyjnego i pouczeniu ich o moliwoci wycofania tej zgody a do zakoczenia postpowania mediacyjnego.
Regulacja ta wraz z wymagan zgod stron na skierowanie do mediacji ( 1 art. 23a k.p.k.)
skada si na podstawow zasad postpowania mediacyjnego, zasad dobrowolnoci.
Z kolei zagwarantowanie zasady poufnoci mediacji przejawia si w nakazie ujawniania w sprawozdaniu wycznie wynikw mediacji, bez opisu przebiegu mediacji, zaczajc
do sprawozdania ugod, jeeli zostaa zawarta ( 6 art. 23a k.p.k.), oraz w obowizku przeprowadzania mediacji w sposb poufny ( 7 art. 23a k.p.k.) a take w zakazie przesuchania
jako wiadka mediatora, co do faktw, o ktrych dowiedzia si od oskaronego lub pokrzywdzonego prowadzc postpowanie mediacyjne (art. 178a k.p.k.). Rozwizania te naley
oceni pozytywnie, stanowi one bowiem realizacj zalece zawartych w Rekomendacji Komitetu Ministrw Rady Europy nr R(99)19 (por. pkt 2 i 29 Rekomendacji).
W wietle nowych regulacji - strony zyskuj gwarancj, e okolicznoci i fakty, o ktrych zdecydoway si rozmawia w trakcie mediacji pozostan nieujawnione.
Zaznaczy naley, i zakaz dowodowy okrelony w art. 178a k.p.k. nie obowizuje
wzgldem informacji o przestpstwach, o ktrych mowa w art. 240 1 k.k. Przepis ten przewiduje tzw. prawny obowizek pod grob sankcji karnej niezwocznego przekazania
organowi powoanemu do cigania przestpstw wiarygodnej wiadomoci o karalnym przygotowaniu albo usiowaniu lub dokonaniu czynu zabronionego, okrelonego w art. 118, 118a,
120-124, 127, 128, 130, 134, 140, 148, 163, 166, 189, 189a 1, art. 252 k.k. lub przestpstwa
o charakterze terrorystycznym. Wskazan regulacj naley oceni jako zgodn z punktem 30
Rekomendacji nr R(99)19, przepis ten bowiem przewiduje moliwo informowania przez
mediatora organw cigania o okolicznociach dotyczcych bardzo powanych przestpstw,
o ktrych dowiedzia si prowadzc mediacj od uczestnikw tego postpowania. Zwaywszy
na fakt, i w polskim prawodawstwie prno szuka definicji takiego sformuowania, Rekomendacja za nie okrela bliej, co naley rozumie pod pojciem powane przestpstwo
rozwizanie to wydaje si rozsdne.
W 7 art. 23a k.p.k. mowa ponadto o zasadzie bezstronnoci podczas trwania mediacji, przez ktr naley rozumie jednakowe traktowanie stron przez mediatora, upatrywanie
w osobie mediatora stranika procedury, ktry respektujc godno stron umoliwia im odnoszenie si do siebie z szacunkiem. Przypomnie wypada, i z przepisu art. 23a k.p.k. wynikaj
take zasady: dobrowolnoci i poufnoci.
Ustawowo uregulowana zostaa take kwestia sposobu i zakresu informacji przekazywanych mediatorowi. W myl 5 art. 23a k.p.k. mediatorowi udostpnia si akta sprawy
w zakresie niezbdnym do przeprowadzenia postpowania mediacyjnego.
Jak wskazuje 8 art. 23 a k.p.k. szczegowy tryb przeprowadzania postpowania,
warunki, jakim powinny odpowiada instytucje i osoby uprawnione do jej przeprowadzenia,
sposb ich powoywania i odwoywania oraz zakres i warunki udostpniania im akt sprawy
102

Podkreli naley, i zgodnie z dyspozycj Nowelizacji padziernikowej art. 300 k.p.k. w proponowanym
nowym brzmieniu wszed w ycie z dniem 2 czerwca 2014 r.

108

oraz form i zakres sprawozdania z wynikw postpowania mediacyjnego, majc na uwadze

potrzeb skutecznego prowadzenia tego postpowania, zostan uregulowane w drodze rozporzdzenia wykonawczego.
Wspomnie te naley o 3 art. 23a k.p.k., przewiduje on bowiem zmian w zakresie
osb wyczonych z moliwoci prowadzenia postpowania mediacyjnego, a mianowicie
wyczeniem obejmuje czynnego zawodowo sdziego, prokuratora, asesora prokuratorskiego,
a take aplikanta do tych zawodw, awnika sdowego, referendarza sdowego, asystenta
sdziego, asystenta prokuratora oraz funkcjonariusza instytucji powoanej do cigania przestpstw, tym samym torujc drog do zawodu mediatora innym ni wskazanym powyej osobom, zatrudnionym w sdzie, prokuraturze lub innej instytucji uprawnionej do cigania przestpstw. Naturalnie pozostawiono wyczenia osb, co do ktrych w sprawie zachodz okolicznoci okrelone w art. 40-41 1 k.p.k. Ponadto 3 art. 23a k.p.k. reformuje take omykowe wskazanie art. 42 k.p.k., jako przepisu formuujcego okolicznoci powodujce wyczenie. Susznie sposb postpowania w przedmiocie wyczenia mediatora okrelony zosta
poprzez zapis: Przepis art. 42 stosuje si odpowiednio.
Ustawodawca rezygnuje ponadto z okrelania mediatora mianem osoby godnej zaufania na rzecz osoby do tego uprawnionej (zob. 1 art. 23a k.p.k.).
Nowelizacja wprowadza take moliwo nadawania ugodzie mediacyjnej klauzuli
wykonalnoci przez sd lub referendarza sdowego na podstawie art. 107 3 k.p.k. W sytuacji za, gdyby ugoda okazaaby si sprzeczn z prawem, wzgldnie z zasadami wspycia
spoecznego, albo zmierzaaby do obejcia prawa, 4 art. 107 k.p.k. przewiduje moliwo
odmowy nadania klauzuli wykonalnoci zawartej przed mediatorem, zabezpieczajc w ten
sposb interesy pokrzywdzonego103.
Na marginesie czynionych tu uwag o mediacji warto nadmieni, i nowelizacja wprowadza take mediacj do postpowania w sprawach o wykroczenia (art. 8 k.p.o.w.). W uzasadnieniu projektu Ustawy wskazano, e odpowiednie stosowanie instytucji mediacji w sprawach o wykroczenia celowe jest z uwagi na charakter konfliktw, ktre mog lee u podstaw bahych zachowa, jakimi s wykroczenia, eliminacja ich rda bez sigania po reakcj
karn wydaje si szczeglnie zasadna104. Z uwagi na specyfik postpowania w sprawach
o wykroczenia naturaln konsekwencj proponowanych zmian jest take regulacja art. 54 9
k.p.w., zakadajca i w ramach czynnoci wyjaniajcych organ je prowadzcy moe, z inicjatywy lub za zgod osoby, ktr przesuchano w roli podejrzanego oraz pokrzywdzonego,
skierowa spraw do instytucji lub osoby do tego uprawnionej w celu przeprowadzenia mediacji. Przyjte rozwizanie jest suszne, postpowanie w sprawach o wykroczenia zaczyna
si bowiem w sdzie (zob. art. 57 k.p.w.)105, a poprzedzaj je przedprocesowe czynnoci wyjaniajce, prowadzone samodzielnie przez Policj i inne uprawnione organy. Brak wspomnianej regulacji eliminowaby te podmioty z grona uprawnionych do kierowania sprawy do
mediacji. Podanym rozwizaniem jest take zapis 2a art. 45 k.w. o brzmieniu: W wypadku wszczcia postpowania mediacyjnego, czasu jego trwania nie wlicza si do okresu
przedawnienia (brak tej regulacji mgby bowiem spowodowa przeduenie skutkujce nawet ustaniem karalnoci wykroczenia).

103

Zapis art. 107 4 k.p.k. jest analogiczny do zawartego w art. 183 14 3 k.p.c., projektodawcy zrezygnowali
z dwch dodatkowych przesanek odmowy nadania klauzuli wykonalnoci ugodzie mediacyjnej: gdy jest niezrozumiaa lub zawiera sprzecznoci.
104
Dostpne przez: www.bip.ms.gov.pl/projekty-aktow-prawnych/prawo-karne/, dnia: 15.11.2013 r.
105
Wicej zob.: J. Sw, Czynnoci wyjaniajce, Gazeta Policyjna, 2004 nr 16, s.12-13.

109

Umorzenie postpowania na wniosek pokrzywdzonego (art. 59a k.k.)

Nowym istotnym rozwizaniem, jest wprowadzenie instytucji umorzenia postpowania (tzw. umorzenie restytucyjne, umorzenie pojednawcze, umorzenie kompensacyjne). Przepis regulujcy t materi zosta stypizowany w art. 59a k.k.
Umorzenie postpowania na podstawie art. 59a k.k. jest dopuszczalne w sprawach
o wystpek zagroony kar nieprzekraczajc 3 lat pozbawienia wolnoci, a take o wystpek
przeciwko mieniu zagroony kar nieprzekraczajc 5 lat pozbawienia wolnoci, jak rwnie
o wystpek okrelony w art. 157 1 k.k., jeeli sprawca (ktry nie by uprzednio skazany za
przestpstwo umylne z uyciem przemocy!) jeszcze przed rozpoczciem przewodu sdowego w pierwszej instancji naprawi szkod lub zadouczyni wyrzdzonej krzywdzie.
Umorzenie postpowania na podstawie tego przepisu jest moliwe o ile wystpi przesanki ustawowe wskazane w omawianym przepisie. W instytucji tej s ze sob splecione
zarwno elementy materialnoprawne, jak i formalnoprawne.
Okrelone w art. 59a k.k. przesanki mona zakwalifikowa do czterech grup:
a) warunkujcych umorzenie postpowania ze wzgldu na czyn:
wystpek zagroony kar nieprzekraczajc 3 lat pozbawienia wolnoci,
wystpek przeciwko mieniu gdzie grna granica ustawowego zagroenia nie przekracza 5 lat pozbawienia wolnoci,
wystpek okrelony w art. 157 1 k.k.,
b) odnoszcych si do osoby sprawcy:
sprawca nie by uprzednio skazany za przestpstwo umylne z uyciem przemocy,
sprawca naprawi szkod lub zadouczyni wyrzdzonej krzywdzie,
c) dotyczcych udziau pokrzywdzonego:
zoenie wniosku przez pokrzywdzonego
d) nakadajcych ograniczenia temporalne:
naprawienie przez sprawc szkody lub zadouczynienie wyrzdzonej krzywdzie
przed rozpoczciem przewodu sdowego w pierwszej instancji.
Pokrzywdzony i jego postawa ma kluczowe znaczenie dla stosowania umorzenia. Nie
mona stosowa umorzenia, gdy brak jest pokrzywdzonego z uwagi na charakter przestpstwa albo pokrzywdzony nie zosta ustalony.
Brakuje zastrzeenia ustawowego co do formy zoenia wniosku przez pokrzywdzonego, zatem mona przyj, i dopuszczalna jest zarwno forma pisemna jak i zoenie wniosku ustnie do protokou.
Naley zaznaczy, i porozumienie pomidzy sprawc a pokrzywdzonym moe zosta
zawarte w ramach mediacji, nie to jest jednak warunek konieczny. Wydaje si wic, i uyty
zwrot umarza si wskazuje na obligatoryjno tej instytucji, uzalenionej waciwie od woli
pokrzywdzonego (na jego wniosek). Jedynie wyjtkowo organ procesowy bdzie mg odmwi uwzgldnienia wniosku pokrzywdzonego, a mianowicie wycznie w sytuacji, gdy
zachodzi bdzie szczeglna okoliczno uzasadniajca, e umorzenie postpowania byoby
sprzeczne z potrzeb realizacji celw kary (art. 59a 3 k.k.).
Naley podkreli, i w przypadku sytuacji, gdy czyn zosta popeniony na szkod
wicej ni jednego pokrzywdzonego umorzenie moe mie miejsce wycznie wwczas, gdy
nastpi naprawienie przez sprawc szkody oraz zadouczynienie za wyrzdzon krzywd
w stosunku do wszystkich pokrzywdzonych.
Decyzj o umorzeniu postpowania moe wyda sd, a take prokurator, ale ju nie
funkcjonariusz prowadzcy dochodzenie (z uwagi na brzmienie przepisu art. 325e 1b k.p.k.).
Majc na uwadze powysze nasuwa si wniosek, i rozwizanie zaproponowane
w art. 59a k.k. stanowi instytucj konkurencyjn dla warunkowego umorzenia i o wiele ko110

rzystniejsz z punktu widzenia oskaronego. Przepis ten stanowi bowiem podstaw do umorzenia bezwarunkowego, nie przewiduje okresu prby, ani te nie zakada naoenia dodatkowych obowizkw na sprawc. Co wicej, dopuszczenie si przez sprawc nowego, kolejnego przestpstwa umylnego - take takiego, za ktre zosta prawomocnie skazany, nawet
popenionego ponownie na osobie tego samego pokrzywdzonego - nie spowoduje wznowienia postpowania.
Wniosek prokuratora o wydanie wyroku i orzeczenie kar lub innych rodkw
przewidzianych w prawie karnym bez przeprowadzania rozprawy (art. 335 k.p.k.)
Innym rozwizaniem konsensualnym jest instytucja skazania bez rozprawy uregulowana w art. 335 k.p.k. Dla porzdku naley wskaza, i artyku 335 zmieniony zosta przez
art. 1 pkt 104 ustawy z dnia 27 wrzenia 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks postpowania karnego oraz niektrych innych ustaw (Dz.U. 2013, poz. 1247), z moc obowizywania od 9
listopada 2013 r.
Instytucja z art. 335 k.p.k. zostaa oparta na porozumieniu podejrzanego (oskaronego)
z prokuratorem w kwestii wydania wyroku i orzeczenia przez sd uzgodnionych z oskaronym kar lub innych rodkw przewidzianych w Kodeksie karnym za przypisany mu wystpek, bez przeprowadzenia rozprawy jeeli okolicznoci popenienia przestpstwa nie budz
wtpliwoci, a postawa oskaronego wskazuje, e cele postpowania zostan osignite. Jedna ze zmian art. 335 1 k.p.k. dotyczy wniosku o skazanie bez rozprawy. Podczas gdy
w uprzednio obowizujcym stanie prawnym wniosek umieszczany by w akcie oskarenia,
aktualnie doczany jest do aktu oskarenia, co ma istotne znaczenie gdy prokurator nie jest
autorem aktu oskarenia.
Zoenie wniosku o skazanie bez rozprawy w znowelizowanym, aktualnie ju obowizujcym stanie prawnym jest moliwe w sprawach o wszystkie wystpki. Ponadto przedmiotem uzgodnienia moe by take poniesienie przez oskaronego kosztw postpowania
(art. 335 1 zd. 2 k.p.k.).
Warunkiem sine qua non wystpienia z wnioskiem jest zgoda oskaronego wyraona
dobrowolnie. Takiej zgody nie moe w zastpstwie podejrzanego wyrazi obroca. Moliwe
jest rwnie cofnicie przez oskaronego wyraonej zgody. Podejrzany, wyraajc zgod na
skazanie bez rozprawy, godzi si na to, majc na wzgldzie agodniejsze potraktowanie przez
sd.
Organem uprawnionym do wystpienia z wnioskiem do sdu jest prokurator. Prokurator skadajc wniosek, moe ograniczy si do wskazania dowodw wiadczcych o tym,
e okolicznoci popenienia przestpstwa nie budz wtpliwoci i wskazujcych, e cele postpowania zostan osignite mimo nieprzeprowadzenia rozprawy (art. 335 3 k.p.k.). Jednoczenie zostaa wprowadzona norma zgodnie, z ktr przepisw dotyczcych aktu oskarenia okrelonych w art. 333 1 i 2 k.p.k. nie stosuje si. Wyczone zostay zatem wymagania
dotyczce w szczeglnoci doczenia wykazu dowodw, ktrych przeprowadzenia da prokurator wraz z oznaczeniem tez dowodowych106.
W okrelonej w art. 335 1 k.p.k. instytucji susznie przewidziano daleko idce
uproszczenia dotyczce czynnoci dowodowych w postpowaniu przygotowawczym i wymaga formalnych aktu oskarenia, o ktrych bya mowa wyej. Natomiast niezmienione pozostay wymagania dotyczce akt sprawy przekazywanych sdowi, o ktrych mowa w art. 334
1, 2 i 3 k.p.k.
W kontekcie omawianej instytucji naley pozytywnie oceni sanacj omawianej
ustawy, ktra wejdzie w ycie 1 lipca 2015 r., w przedmiocie urealnienia gwarancji procesowych pokrzywdzonego w zwizku ze stosowaniem skazania bez rozprawy. Doprecyzowano
przepis art. 343 k.p.k., poprzez, dodanie w 3a nowego zapisu stanowicego, i uwzgldnie106

Przepisy zmieniajce art. 333 1 k.p.k. wejd w ycie 1 lipca 2013 r.

111

nie wniosku o skazanie bez rozprawy jest moliwe tylko wwczas, jeeli nie sprzeciwi si
temu pokrzywdzony naleycie powiadomiony o terminie posiedzenia. Dokonano ponadto
wyranego zapisu w 3b, e sd moe uzaleni uwzgldnienie wniosku od dokonania w nim
wskazanej przez siebie zmiany zaakceptowanej przez prokuratora i oskaronego.
Podnoszc uwagi w przedmiocie art. 343 k.p.k., ktre zaczn obowizywa z dniem
1 lipca 2015 r., zasadne jest wskazanie zmiany w przedmiocie rozstrzygni sdu w zakresie
orzeczenia kary. Uwzgldniajc wniosek, o ktrym mowa w art. 335 sd bdzie mg zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary, warunkowo j zawiesi, odstpi od wymierzenia
kary, orzekajc rodek karny wymieniony w art. 39 k.k.
Skazanie bez przeprowadzania postpowania dowodowego
Procedura ujta w art. 387 k.p.k. dotyczy jednego z rozwiza o charakterze konsensualnym tzw. wniosku oskaronego o dobrowolne poddania si karze. Funkcjonuj te inne
nazwy tej formy konsensualizmu procesowego takie jak: rozprawa skrcona i wniosek o skazanie bez przeprowadzania postpowania dowodowego. Instytucja ta moe by zastosowana
tylko na etapie postpowania sdowego. Nowelizacja k.p.k. majca wej w ycie 01.07.2015 r.
wprowadza istotne zmiany co do kluczowych aspektw zwizanych z zastosowaniem tej instytucji.
Zoenie wniosku przez oskaronego
Wniosek o wydanie wyroku skazujcego i wymierzenie okrelonej kary lub rodka
karnego bez przeprowadzenia postpowania dowodowego moe by zoony przez oskaronego zarwno na rozprawie jak i przed jej rozpoczciem. Jest to owiadczenie woli oskaronego i musi dotyczy zarwno skazania jak i orzeczenia okrelonej przez oskaronego kary
lub rodka karnego. Art. 338a k.p.k. pojawiajcy si w nowelizacji doprecyzowuje istniejc
praktyk i jednoznacznie pozwala na zoenie przez oskaronego przedmiotowego wniosku
jeszcze przed dorczeniem oskaronemu zawiadomienia o terminie rozprawy. Terminem granicznym zoenia skutecznego wniosku jest zakoczenie pierwszego przesuchania wszystkich oskaronych na rozprawie gwnej, a nie tylko tego, ktry chce zoy wniosek. Zakoczenie przesuchania oskaronych nastpuje w chwili zarzdzenie postpowania dowodowego
przez przewodniczcego skadu orzekajcego. Nowoci jest moliwo rozpatrzenia zoonego wniosku w sprawie o wystpek na posiedzeniu, w przypadku gdy wniosek zosta zoony przed dorczeniem oskaronemu zawiadomienia o terminie rozprawy (proj. art. 339 1
pkt 4 k.p.k.). W przypadku, gdy wniosek dotyczy zbrodni procedura nie ulega zmianie moe by on rozpoznany przez sd tylko na rozprawie.

Katalog przedmiotowy spraw

Najistotniejsz zmian jest diametralne poszerzenie katalogu przedmiotowego spraw
karnych pozwalajcych na zoenie skutecznego wniosku. Po nowelizacji oskarony bdzie
mia prawo do zoenia wniosku o dobrowolne poddanie si karze w sprawie karnej dotyczcej dowolnego przestpstwa, a nie tylko w przypadku wystpkw tak jak miao to miejsce
przed nowelizacj. Tak wic rwnie w sprawach dotyczcych zbrodni np. zabjstwa, oskarony bdzie mg zoy wniosek o dobrowolne poddanie si karze wczeniej byo to niedopuszczalne.

112

Prawo do obrony
Przed nowelizacj, w sytuacji gdy oskarony nie mia obrocy z wyboru, sd mg na
wniosek oskaronego wyznaczy mu obroc z urzdu, jednoczenie go o tym prawie pouczajc. Po nowelizacji art. 387 1 k.p.k. sd nie jest ju do tego zobowizany, co rwnie
upraszcza i skraca procedur.
Warunki uwzgldnienia wniosku przez sd
Po nowelizacji wniosek oskaronego o wydanie wyroku skazujcego moe by
uwzgldniony tylko wtedy, gdy okolicznoci popenienia przestpstwa i wina oskaronego
nie budz wtpliwoci. W tym przypadku zmiana polega ponownie na doprecyzowanie kryteriw pozwalajcych na uwzgldnienie wniosku i rozszerza je rwnie o niebudzc wtpliwoci win oskaronego wczeniej bya mowa tylko o okolicznociach sprawy. W praktyce
oznacza to, e wniosek moe by uwzgldniony w zasadzie tylko wtedy, gdy oskarony przyznaje si do popenienia przestpstwa i skada wyjanienia komplementarne z pozostaym
materiaem dowodowym - dopiero wtedy mona stwierdzi, e wina oskaronego i okolicznoci popenienia przestpstwa nie budz wtpliwoci w wietle istniejcego materiau dowodowego. Zmiana ta powinna rozwia wtpliwoci istniejce w poprzednim stanie prawnym co
do tego, czy oskarony skadajc wniosek ma obowizek przyzna si do winy i skada wyjanienia, czy te czysto instrumentalnie ograniczy si tylko do zoenia samego wniosku.
Moliwo zastosowania instytucji nadzwyczajnego zagodzenia kary w przypadku
uwzgldnienia wniosku przez sd
Jest to kolejne novum art. 387 4 k.p.k. przy uwzgldnieniu wniosku pozwala sdowi na zastosowania instytucji nadzwyczajnego zagodzenia kary niezalenie od podstaw
przewidzianych w art. 60 1-4 k.k. W sprawach o zbrodnie nadzwyczajne zagodzenie kary
moe mie miejsce tylko wtedy, gdy wniosek o zosta zoony przed dorczeniem oskaronemu zawiadomienia o terminie rozprawy. S to zmiany bardzo korzystne dla oskaronego
i w przypadku zoenia wniosku daj szanse na znaczce obnienia wymiaru kary.

113

114

Rozdzia VIII

CZYNNOCI ZWIZANE Z ZAKOCZENIEM

POSTPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO
Magorzata Hauchszulz, Zbigniew Maecki

1.

Zamknicie postpowania przygotowawczego

1.1.

Przyczyny zamknicia postpowania przygotowawczego

Dotychczas obowizujca procedura karna, okrelona kodeksem postpowania karnego z 1997 r., przewiduje trzy przypadki, w ktrych naley zamkn postpowanie przygotowawcze:
1) zadania postpowania przygotowawczego zostay zrealizowane w takim stopniu, ktry
pozwala na wniesienie aktu oskarenia (art. 331 1 k.p.k.);
2) zaistniay podstawy do warunkowego umorzenia postpowania (art. 336 1 k.p.k.);
3) powstaa konieczno umorzenia postpowania przygotowawczego z powodu
niepoczytalnoci podejrzanego, przy jednoczesnej potrzebie zastosowania rodka
zabezpieczajcego (art. 324 1 k.p.k.).
W pierwszym z tych przypadkw Policja (gdy prowadzia ledztwo powierzone) wystpuje do prokuratora o sporzdzenie aktu oskarenia. Jeli ledztwo prowadzone byo
w caoci przez prokuratora, to on sporzdza taki akt i przesya go do sdu. Jeli postpowanie prowadzone byo w trybie dochodzenia przez Policj, to akt oskarenia sporzdza Policja.
Drugi z omawianych przypadkw ma zastosowanie wtedy, gdy istniej podstawy do
warunkowego umorzenia postpowania. Stwierdzenie istnienia takich podstaw nie moe by
podstaw przyjcia, e warunkowe umorzenie nastpi. Policja po stwierdzeniu takich przesanek, przesya prokuratorowi akta z takim wnioskiem, ktry po wstpnej ocenie moe wnioskowa do sdu o warunkowe umorzenie postpowania (co jest jedynie jedn z moliwych
decyzji).
Wreszcie w trzecim z przypadkw (okrelonym w art. 324 k.p.k.), postpowanie przygotowawcze moe by umorzone jedynie przez sd, a nie przez organ cigania. Umorzenie to
nastpuje na wniosek prokuratora.
Zgodnie z art. 324 k.p.k. wniosek prokuratora o umorzenie musi wskazywa na konieczno stosowania rodkw zabezpieczajcych. Przepis ten odwouje si take do koniecznoci stosowania w tej sytuacji uregulowa art. 321 k.p.k. Ten z kolei formuuje zasady oglne zamknicia postpowania przygotowawczego.
Zamknicie dochodzenia lub ledztwa nastpuje take w tych sprawach, w ktrych
zamiast aktu oskarenia pojawia si wniosek o warunkowe umorzenie postpowania (zgodnie
z art. 336 1 k.p.k.) lub te wniosek o umorzenie postpowania w stosunku do sprawcy nie115

poczytalnego i zastosowanie wobec niego rodka zabezpieczajcego (zgodnie z art. 324

k.p.k.).107
Pewn odmiennoci cechuj si zasady regulujce zamkniecie postpowania przygotowawczego, prowadzonego w formie dochodzenia. Zostay one oglnie wskazane w art. 325a
2 k.p.k. i w art. 325h k.p.k. Przepisy te nakazuj, by w dochodzeniu stosowa regulacje dotyczce ledztwa. Pozwalaj jednak na pewne odformalizowanie procedury zamknicia
dochodzenia, jednak jedynie w cile okrelonych warunkach. Jest nim na przykad wymg
wydania postanowienia o zamkniciu dochodzenia, gdy podejrzany jest tymczasowo aresztowany (art. 325g 1 k.p.k.).

1.2.

Sposoby zamknicia postpowania przygotowawczego

Postpowanie przygotowawcze moe przybra dwie formy: ledztwa lub dochodzenia.

Rozdzia 33 k.p.k. Przepisy oglne ujmuje regulacje wsplne dla obu form postpowania
przygotowawczego. Procedury zwizane z zamkniciem postpowania przygotowawczego
prowadzonego w formie ledztwa normuj przepisy rozdziau 36 Zamknicie ledztwa.
Stanowi one pewien model, zgodnie z ktrym realizowane s czynnoci tego etapu postpowania. Stosowane s one take odpowiednio do dochodzenia, o ile regulacje rozdziau 36a
Dochodzenie nie stanowi inaczej.
W obecnym stanie prawnym, postpowanie przygotowawcze moe zosta zakoczone
na kilka sposobw:
wniesieniem do sdu aktu oskarenia;
umorzeniem ledztwa lub dochodzenia;
umorzeniem dochodzenia i wpisaniem sprawy do rejestru przestpstw;
zoeniem do sdu wniosku o warunkowe umorzenie postpowania;
zoeniem do sdu wniosku o umorzenie postpowania z powodu niepoczytalnoci
sprawcy i zastosowaniem rodkw zabezpieczajcych.
Zakoczenie postpowania przygotowawczego, ktrego efektem kocowym jest wniesienie aktu oskarenia do sdu jest najbardziej oczekiwanym efektem procesu wykrywczego.
Jednoczenie jednak, skierowanie wniosku do sdu o umorzenie postpowania jest take spoecznie istotne. Wyrok sdu umarzajcy postpowanie, te przecie wskazuje sprawc czynu
i uznaje jego win. Stanowi swoist form pocignicia oskaronego do odpowiedzialnoci
z t tylko rnic, e jest to instytucja o charakterze probacyjnym.

1.3.

Czynnoci zwizane z zamkniciem ledztwa lub dochodzenia

Zamknicie ledztwa lub dochodzenia w ksztacie obecnym, moe polega na wydaniu odpowiedniego postanowienia. Jest to decyzja o charakterze formalnym, na ktr skada
si cay zesp powizanych ze sob czynnoci i zdarze procesowych. Katalog tych czynnoci okrela obecna tre art. 321 k.p.k.:108
wyznaczenie terminu zaznajomienia podejrzanego z materiaami postpowania;
powiadomienie o tym terminie podejrzanego i jego obrocy z jednoczesnym pouczeniem o prawie uprzedniego przejrzenia akt w terminie okrelonym przez prowadzcego postpowanie;
umoliwienie realizacji prawa do uprzedniego przegldania akt;
107
108

W. Grzeszczyk: Zamknicie ledztwa lub dochodzenia, Prok. i Pr. nr-11/1997, s. 143, t. 3.

W obecnie obowizujcym ksztacie przyp. autora.

116

zaznajomienie podejrzanego z materiaami postpowania i sporzdzenie z niej protokou;

podjcie czynnoci zmierzajcych do uwzgldnienia lub oddalenia wniosku o uzupenienie postpowania, z jakim strony mogy wystpi w terminie 3 dni od daty zaznajomienia;
wydanie postanowienia o zamkniciu ledztwa lub dochodzenia (jedynie w konkretnych, cise okrelonych sytuacjach);
ogoszenie tego postanowienia lub zawiadomienie o jego treci stron, penomocnikw,
obrocw.109

Kodeks postpowania karnego narzuca niepodlegajcy zmianie porzdek, kolejno

tych czynnoci. Podejrzany ma bowiem prawo do osobistego przegldania akt sprawy przed
zaznajomieniem go z materiaami dochodzenia lub ledztwa. Ustawa nie okrela wprost sposobu dokumentowania czynnoci przegldania akt. Cho kodeks nie tworzy przeszkd, aby
sporzdzi protok, uzna naley, e w zasadzie wystarcza tu notatka urzdowa zawierajca
nastpujce informacje:
o skorzystaniu (lub nie) z prawa do przegldania akt;
potwierdzenie niestawiennictwa uprawnionych, ze wskazaniem przyczyn je
usprawiedliwiajcych;
wskazanie osoby przegldajcej akta;
dat oraz faktyczny czas tej czynnoci;
ewentualne przerwy oraz czas ich trwania;
okrelenie wszystkich materiaw, jakie udostpniono przegldajcemu;
ewentualne wnioski podejrzanego lub jego obrocy.110
Zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 321 2 k.p.k., termin zaznajomienia podejrzanego z materiaami dochodzenia lub ledztwa musi by tak wyznaczony, aby od dorczenia
zawiadomienia o nim podejrzanemu i jego obrocy upyno co najmniej 7 dni. Ustawa okrela wic minimalny okres, niezbdny dla zagwarantowania podejrzanemu i jego obrocy realizacji prawa do obrony.
Przepisy zezwalaj, aby nieusprawiedliwione niestawiennictwo podejrzanego lub jego
obrocy o ile zostali powiadomieni o czasie i miejscu dokonania czynnoci zaznajomienia
z materiaami postpowania przygotowawczego nie wstrzymywao biegu postpowania.
Oczywicie wyczeniu podlegaj tu sytuacje okrelone w art. 79 k.p.k. (gdy podejrzany jest
nieletni, guchy, niemy, niewidomy, albo zachodzi uzasadniona wtpliwo co do jego poczytalnoci). Niestawiennictwo moe wtedy by jedynie nieusprawiedliwione, gdy podejrzany
i jego obroca zostali powiadomieni w sposb prawidowy o terminie i miejscu dokonania tej
czynnoci, a ponadto nie usprawiedliwili swojej nieobecnoci.
Zdaniem W. Grzeszczyka, niestawiennictwo podejrzanego lub obrocy tamuje bieg
postpowania, gdy:
nie wysano im zawiadomienia o terminie i miejscu kocowego zaznajomienia
z materiaami postpowania;
nie nadeszo pokwitowanie zwrotne;
pokwitowanie wskazuje, e zawiadomienie dorczono nieprawidowo;
W takich przypadkach prowadzcy postpowanie powinien okreli nowy termin dokonania tej czynnoci.111
109

I. Dziugie: Zamknicie ledztwa lub dochodzenia w nowym kodeksie postpowania karnego, Policja
nr 1/2000, s.47.
110
Ibidem, s. 48.
111
W. Grzeszczyk: Zamknicie..., s. 143.

117

Przeciwstawnie wic, za nieusprawiedliwione niestawiennictwo naley przyj takie,

w ktrym podejrzany i obroca zostali prawidowo poinformowani o czasie i miejscu czynnoci, ale swojej nieobecnoci nie usprawiedliwili. Wydaje si wic, e w tym zakresie naley
przestrzega regu okrelonych w Rozdziale 15 Dorczenia oraz w art. 117 2 k.p.k.
Po zaznajomieniu podejrzanego z materiaami postpowania przygotowawczego, strony mog skada wnioski o uzupenienie ledztwa lub dochodzenia.
O ile wniosek strony zosta uwzgldniony, to nie mona odmwi jej prawa do wzicia udziau w czynnoci. Oczywiste jest, e podejrzanego pozbawionego wolnoci nie sprowadza si, jeli spowodowa by to mogo powane trudnoci. Uzupenienie materiau dowodowego, po uwzgldnieniu gosw stron powodowao konieczno wyznaczenia nowego terminu przeprowadzenia zaznajomienia z materiaami ledztwa lub dochodzenia oraz nastpnego do zoenia kolejnych wnioskw.
Pamita naley, e czynno ta, odbywa si na wniosek podejrzanego lub jego obrocy - jest zatem jedynie prawem podejrzanego. Organ procesowy ma obowizek poinformowa o moliwoci skorzystania z tego uprawnienia w trakcie pierwszego przesuchania. Co
wicej, o tym, e organ procesowy udzieli tej informacji podejrzanemu i jego obrocy powinien znale si zapis w protokole przesuchania podejrzanego.
Jeli podejrzany zgosi ch bycia zaznajomionym z materiaami dochodzenia, to
jego nieobecno w czasie i miejscu dokonania czynnoci nie tamuje biegu postpowania.
Oznaczao to wic moliwo dokonywania przez organ prowadzcy postpowanie dalszych
czynnoci.
Podobnie jest unormowana kwestia nieusprawiedliwionego niestawiennictwa podejrzanego, gdy o dokonanie tej czynnoci wnioskuje jego obroca. Wywouje to skutki identyczne do opisanych powyej. Dalszego postpowania nie wstrzymuje te nieusprawiedliwione niestawiennictwo obrocy podejrzanego.
Kodeks nie okreli formy zaznajomienia podejrzanego z materiaami postpowania.
Naley tu upatrywa aktywnej roli organu procesowego. Zaznajomienie powinno wic (...)
umoliwi podejrzanemu skontrolowanie zasadnoci aktu oskarenia lub innego stosowanego
wniosku.112 Tre dowodw i ich znaczenie powinny znale odzwierciedlenie w psychice
podejrzanego, co mona uzyska streszczajc mu niejako materia dowodowy. Dopuszczalne
jest uproszczenie tej czynnoci, polegajce na przykad na zaznajomieniu w jednym czasie
kilku podejrzanych z materiaami sprawy.113

1.4.

Kocowe zaznajomienie podejrzanego z materiaami postpowania

Pierwsz z czynnoci podejmowanych w zwizku z zamkniciem postpowania jest

kocowe zaznajomienie podejrzanego z materiaami postpowania. Czynno ta nie ma nigdy
charakteru obligatoryjnego. Jej przeprowadzenie nastpuje zawsze tylko na wniosek podejrzanego lub obrocy. O prawie do zoenia takowego naley pouczy podejrzanego. Pouczenie to powinno nastpi w zwizku z pierwszym przesuchaniem podejrzanego, po ogoszeniu
mu treci zarzutw, w trakcie udzielania mu informacji prawnej o cicych na nim obowizkach i przysugujcych mu uprawieniach procesowych. Wniosek ten moe zosta zoony
przez podejrzanego lub jego obroc do czasu zamknicia postpowania przygotowawczego.
Tak wic, jeli w czasie przesuchania wniosek taki nie zosta zgoszony, to podejrzany lub
112

I. Dziugie: Zamknicie..., s. 49.

225 ust. 2 Rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci z dnia 24 marca 2010 r. Regulamin wewntrznego
urzdowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury (Reg. Prok. skrt autora), oraz 103 ust. 4
Wytycznych nr 3 Komendanta Gwnego Policji z dnia 15 lutego 2012 r. w sprawie wykonywania czynnoci
dochodzeniowo ledczych przez policjantw (Wyt. skrt autora).
113

118

jego obroca wiedzc, e postpowanie nie zostao jeszcze zakoczone (np. uzyskujc tak
informacje od prowadzcego postpowanie), mog go zoy w kadym czasie do zamknicia
postpowania.
Tak wic prowadzcy dochodzenie lub ledztwo powiadamia podejrzanego i jego
obroc (na ich wczeniejszy wniosek) o terminie kocowego zaznajomienia z materiaami
postpowania. Powiadomienie to powinno take zawiera pouczenie o prawie do wczeniejszego przejrzenia akt, w terminie odpowiednim do wagi i charakteru sprawy. Oczywistym jest
wic, e to organ procesowy wyznacza termin do przejrzenia akt. Uprawnienia, w jakie ustawa wyposaya organ w tym zakresie niewtpliwie przyczyniaj si do przyspieszenia procesw decyzyjnych w przebiegu postpowania przygotowawczego. Przeciwdziaa to wyranie
przewlekoci tej czynnoci ze strony podejrzanego. Jednoczenie, stanowi istotn gwarancj
realizacji prawa podejrzanego do osobistego zapoznania si z aktami sprawy szczeglnie, gdy
sprawa jest wielotomowa, o skomplikowanym stanie faktycznym, itp. Termin do zaznajomienia powinien by tak wyznaczony, aby od dorczenia zawiadomienia o zaznajomieniu - a nie
od jego wydania upyno co najmniej 7 dni.
Rodzi si pytanie kiedy prowadzcy proces powinien pouczy podejrzanego o przysugujcych mu uprawnieniach w zakresie zaznajomienia z materiaami postpowania? Powinno to nastpi przed pierwszym przesuchaniem podejrzanego. Obowizek taki wynika
z art. 300 k.p.k. Przepis ten zawiera zapis nakazujcy organowi procesowemu, pouczy przy
tej czynnoci podejrzanego o prawie do kocowego zaznajomienia z materiaami postpowania. Brak jest jednak wyranego, ustawowego unormowania formy zawiadomienia o terminie zaznajomienia z materiaami postpowania przygotowawczego. Mona przyj, e zawiadomienie to moe mie form pisemn lub ustn. W przypadku pisemnego powiadomienia, konieczne jest, by policjant prowadzcy postpowanie wysa do podejrzanego i jego
obrocy, pismo (nie wezwanie!) informujce o czasie i miejscu dokonywania czynnoci za
potwierdzeniem odbioru. Potwierdzenie to musi znale si w aktach postpowania.
Jeeli powiadomienie to ma posta ustn, to ona take powinna zosta utrwalona, np.
w protokole przesuchania, albo w postaci notatki urzdowej, wczonej do akt postpowania
przygotowawczego. Rwnie dobrze powiadomienie to moe mie form telefoniczn, telegraficzn, lub przekazane rodkami elektronicznymi).
Wane jest, aby fakt zawiadomienia zosta utrwalony, a tym samym udokumentowany
w aktach sprawy. Przyj jednak naley, e powiadomienie to majc na uwadze art. 130
k.p.k. i art. 131 k.p.k. speni wszystkie swoje funkcje przy zachowaniu formy pisemnej.
Zastosowanie art. 137 k.p.k., umoliwiajcego inne sposoby dorcze w odniesieniu do
omawianego elementu postpowania jest niemoliwe. Nie mona usprawiedliwi zamknicia postpowania przygotowawczego wypadkiem niecierpicym zwoki.114
Obroca ma prawo uczestniczy w czynnociach zaznajomienia podejrzanego z materiaami postpowania. Czynno nie moe by skuteczn, jeli podejrzany lub obroca nie
stawili si, a usprawiedliwili swoj nieobecno i wnioskowali o wyznaczenie nowego terminu dokonania czynnoci. Nieusprawiedliwiona nieobecno podejrzanego i jego obrocy powoduje jednoczenie, e zaznajomienie jako takie si nie odbdzie i moliwe jest przejcie do
dalszych etapw postpowania.

114

I. Dziugie: Zamknicie..., s. 48.

119

1.5. Udostpnienie akt w celu ich przejrzenia i kocowe zaznajomienie podejrzanego

z materiaami postpowania
Na danie podejrzanego lub obrocy, przed kocowym zaznajomieniem naley im
udostpni akta sprawy w celu ich przejrzenia. Przepisy nie precyzuj, jaki ma by minimalny
termin do zapoznania si z aktami. Przejrzenie ma odby si w terminie wystarczajcym do
zapoznania si z materiaami postpowania. Termin ten nie moe by zbyt krtki, bo uniemoliwi podejrzanemu i jego obrocy poznanie tych materiaw. Nie moe te by zbyt dugi, nieproporcjonalny do realnych moliwoci przejrzenia akt. Uwzgldniajc okolicznoci
takie jak: obszerno materiau dowodowego i zdolnoci percepcyjne podejrzanego, zdaniem
Sdu Najwyszego (...) zaznajomienie podejrzanego z materiaami postpowania nie moe
zastpi osobistego przejrzenia akt przez niego samego i jego obroc, tote w adnym wypadku nie mona odmwi takiemu daniu.115
Niezalenie od sytuacji skrajnych, termin ten musi by tak wyznaczony, by przejrzenie akt dokonao si przed terminem kocowego zaznajomienia. Rwnie dobrze wic, moe
to nastpi tego samego dnia co zaznajomienie w sprawach nieskomplikowanych oczywicie.
Zgodnie z art. 311 3 k.p.k., w obecnym przebiegu postpowania przygotowawczego,
wszystkie czynnoci zwizane z zamkniciem ledztwa, a wic take kocowe zaznajomienie
podejrzanego (obrocy) z materiaami postpowania przeprowadza wycznie prokurator
i nie moe on ich powierzy Policji. Czynnoci, jakie powinien wykona policjant, zostay
okrelone w 103-104 Wytycznych KGP Nr-3. Zgodnie z nimi, policjant powinien dobra
moment zaznajomienia podejrzanego (obrocy podejrzanego) z materiaami postpowania
biorc pod uwag kryteria rzeczowe tej czynnoci, a w szczeglnoci obszerno materiau
dowodowego, jego czytelno (zrozumiao dla podejrzanego, ktry najprawdopodobniej,
najczciej jest osob nieobyt w zagadnieniach prawniczych) oraz indywidualne zdolnoci
percepcyjne podejrzanego.
Jednake, wol ustawodawcy, z dniem 1 lipca 2015 r., dyspozycja 3 art. 311 k.p.k.,
przestaje obowizywa. Znowelizowany przepis art. 311 k.p.k., w 2 okrela, e: Prokurator
moe powierzy Policji przeprowadzenie ledztwa w caoci lub w okrelonym zakresie albo
dokonanie poszczeglnych czynnoci ledztwa;116 w wypadkach okrelonych w art. 309 pkt 2
i 3 mona powierzy Policji jedynie dokonanie poszczeglnych czynnoci ledztwa.
W kontekcie nowej konstrukcji art. 321 1 k.p.k. oznacza to, e obowizek zapoznania stron117 z materiaami postpowania, na prowadzcego postpowanie przygotowawcze118, niezalenie od jego formy, ani od tego, kto je prowadzi. W konsekwencji oznacza to,
e zapoznanie z materiaami postpowania w ledztwie, moe take przeprowadzi funkcjonariusz Policji, bowiem zgodnie z 1 znowelizowanego art. 321 k.p.k., jeeli istniej podstawy do zamknicia ledztwa, na wniosek podejrzanego, pokrzywdzonego, obrocy lub penomocnika o umoliwienie kocowego zapoznania si z materiaami postpowania, prowadzcy
postpowanie powiadamia wnioskujcego o moliwoci przejrzenia akt i wyznacza mu termin
do zapoznania si z nimi.
Istotne jest podkrelenie, e w kwestii zapoznania podejrzanego z materiaami postpowania przygotowawczego tak w ledztwie jak i w dochodzeniu funkcjonariusz je prowadzcy, winien cile wsppracowa z prokuratorem. Chodzi midzy innymi o to, aby
wsplnie uzgodnili zakres materiaw przekazywanych sdowi wraz z aktem oskarenia.

115

I. Dziugie: Zamknicie..., s. 48, za Wyrokiem SN z 21.01.1952 r., II K 920/51.

Podkrelenie autora.
117
A zatem i podejrzanego przyp. autora.
118
Podkrelenie autora.
116

120

Jak ju wspomniaem wczeniej, zaznajomienie podejrzanego z materiaami postpowania jest jedynie uprawnieniem podejrzanego. Czynno ta moe si rozpocz dopiero z
chwil stawienia si w oznaczonym czasie podejrzanego, po wyraeniu przez niego chci
wzicia w niej udziau. Dobrowolno udziau podejrzanego w zaznajomieniu go z materiaami postpowania przygotowawczego uniemoliwia wic stosowanie wobec niego przymusu, okrelonego w art. 75 2 k.p.k.119 Obroca moe uczestniczy w tej czynnoci jedynie
wtedy, gdy w ogle dojdzie do jej realizacji.
Organ procesowy jest zobowizany do zaznajomienia podejrzanego ze wszystkimi
materiaami postpowania. Niedopuszczalna jest jednak jakakolwiek selekcja materiau dowodowego, niezalenie od jego obszernoci i zoonoci. Zaznajomienie z materiaami postpowania obejmuje take poinformowanie podejrzanego i jego obrocy o przeprowadzonych
dowodach i ich znaczeniu procesowym take w odniesieniu do innych wsppodejrzanych.
Gdy policjant uzna to za uzasadnione, moe on zaznajomi grupowo podejrzanych, w sprawach wieloosobowych.120
Bardzo wane jest odpowiednie przygotowanie si i zaplanowanie przebiegu tej czynnoci. Czynno wymaga skupienia zarwno podejrzanego, jak i policjanta. Pamita naley,
e czynnoci te musz si odbywa zawsze w obecnoci funkcjonariusza Policji. Ma to na
celu choby niedopuszczenie do zniszczenia przez podejrzanego akt postpowania. Policjantem, ktry przeprowadza t czynno powinien by ten funkcjonariusz, ktry gromadzi materia dowodowy w sprawie, bowiem zna jego zawarto i jest w stanie udzieli podejrzanemu
(obrocy) wyczerpujcych informacji. Wykonywanie tej czynnoci z doskoku, przez policjanta w zastpstwie, albo przerywanej przez inne osoby (interesanci, Policjanci) lub rozmowy telefoniczne jest niedopuszczalne. Dopuszczalne jest, by czynnoci te zostay przeprowadzone przez innego policjanta upowanionego przez prowadzcego postpowanie przygotowawcze lub przez jego bezporedniego przeoonego. W kadej sytuacji wymagana jest
znajomo przez zaznajamiajcego materiau dowodowego postpowania.
Z przebiegu czynnoci zaznajomienia podejrzanego z materiaami zgromadzonymi
w postpowaniu przygotowawczym sporzdzany jest obowizkowo protok. Wymg ten
zosta sformuowany w art. 143 1 pkt 8 k.p.k. W trakcie tej czynnoci policjant powinien
pouczy podejrzanego i jego obroc o prawie do zoenia wnioskw o uzupenienie postpowania. Po zaznajomieniu, strony maj trzy dni od daty zaznajomienia na zoenie wnioskw o uzupenienie postpowania przygotowawczego. Termin ten ma jedynie charakter instrukcyjny.
Tre protokou powinna odzwierciedla przebieg zaznajomienia, ze szczeglnym
uwzgldnieniem czasu trwania czynnoci, osb biorcych w niej udzia oraz skadanych przez
nie owiadcze i wnioskw, a take faktu pouczenia o prawie zoenia wniosku o uzupenienie postpowania w terminie 3 dni od daty zaznajomienia. Istotne moe okaza si take zamieszczenie wzmianki w przedmiocie stawiennictwa osb uprawnionych i o jego skutkach co
do dalszego biegu postpowania. Podejrzany i jego obroca moe wypowiada si na temat
przedstawianych im materiaw, wyjania nasuwajce si wtpliwoci, skada wnioski dowodowe.121
Na gruncie praktyki policyjnej wypracowane zostay standardowe zapisy odnotowywane w protokole zaznajomienia podejrzanego z materiaami dochodzenia. W treci protokou zatem, pod rzdami kodeksu postpowania karnego obowizujcego aktualnie, powinny
znale si zapisy o tym, e:
podejrzany zosta poinformowany o przebiegu dochodzeniu;
osobicie przeglda akta sprawy;
119

I. Dziugie: Zamknicie..., s. 49.

patrz 103 ust. 4 zd. 2 Wyt.
121
I. Dziugie: Zamknicie..., s. 49.
120

121

 pouczono go o prawie do zoenia wnioskw dowodowych (wnioskw o uzupenienie

postpowania);
bdzie (lub nie) skada wnioski dowodowe we wskazanym terminie ewentualnie ich
tre, gdy skada je w trakcie tej czynnoci;
zosta poinformowany o dalszym biegu postpowania.
1.6. Zamknicie postpowania przygotowawczego i skadanie wnioskw o uzupenienie
postpowania przygotowawczego w wietle nowelizacji procedury karnej
Nowelizacja postpowania karnego wprowadza nowe brzmienie art. 321 k.p.k.:
1. Jeeli istniej podstawy do zamknicia ledztwa, na wniosek podejrzanego, pokrzywdzonego, obrocy lub penomocnika o umoliwienie kocowego zapoznania si z materiaami
postpowania, prowadzcy postpowanie powiadamia wnioskujcego o moliwoci przejrzenia akt i wyznacza mu termin do zapoznania si z nimi, zapewniajc udostpnienie mu akt
sprawy wraz z informacj, jakie materiay z tych akt, stosownie do wymogw okrelonych
w art. 334 1, bd przekazane sdowi wraz z aktem oskarenia, i pouczeniem go o uprawnieniu wskazanym w 5, co odnotowuje si w protokole kocowego zapoznania si strony,
obrocy lub penomocnika z materiaami postpowania.
2. Prokurator moe ograniczy liczb pokrzywdzonych, ktrym umoliwi kocowe zapoznanie si z materiaami postpowania, o ktrym mowa w 1, jeeli jest to konieczne dla
zabezpieczenia prawidowego toku postpowania. Przepis 1 stosuje si odpowiednio, przy
czym nie sporzdza si protokou.
3. Termin zapoznania si strony, obrocy i penomocnika z materiaami ledztwa powinien
by tak wyznaczony, aby od dnia dorczenia zawiadomienia o moliwoci takiego zapoznania
si upyno co najmniej 7 dni.
4. Nieusprawiedliwione niestawiennictwo podejrzanego, pokrzywdzonego, obrocy i penomocnika w wyznaczonym terminie mimo prawidowego dorczenia im zawiadomienia nie
tamuje dalszego postpowania.
5. W terminie 3 dni od dnia zapoznania si z materiaami postpowania strony, obrocy lub
penomocnicy mog skada wnioski o uzupenienie ledztwa, a take o uzupenienie materiau dowodowego, ktry ma by przekazany sdowi wraz z aktem oskarenia, o okrelone dokumenty zawarte w aktach sprawy.
6. Jeeli nie zachodzi potrzeba uzupenienia ledztwa, wydaje si postanowienie o jego zamkniciu.
Fundamentalna zmiana dokonana nowelizacj w art. 321 k.p.k., dotyczy przede
wszystkim sensu instytucji - obecnie nazwanej jako kocowe zaznajomienie. W 3 ustawodawca doda take zdanie o obowizku poinformowania oskaronego, obrocy o materiaach, ktre maj by doczone do aktu oskarenia, wprowadzajc stosowny obowizek procesowy organu cigania. Intencj ustawodawcy byo zlikwidowanie fikcji prawnej, polegajcej na tym, e czynno ta dotychczas miaa skada si z trzech rnych czynnoci:
kocowego zaznajomienia podejrzanego z materiaami postpowania w trakcie
ktrej policjant mia referowa podejrzanemu przebieg procesu dowodzenia,
wskazywa poszczeglne dowody i na jak okoliczno byy uzyskane;
osobistego przejrzenia akt postpowania przez podejrzanego w trakcie ktrego
podejrzany mg samodzielnie czyta akta sprawy, dokonywa z nich odpisw,
notatek, kserokopii itd.;
zoenia ewentualnych wnioskw dowodowych o uzupenienie postpowania
w sposb wskazany przez podejrzanego.

122

Chodzi o to, aby podejrzany zosta rzeczywicie zapoznany122 z materiaem dowodowym. Sdzi naley, e intencj ustawodawcy byo urealnienie przebiegu tych czynnoci.
Policjant zapoznawa bowiem podejrzanego ze wszystkimi dokumentami zgromadzonymi
w toku postpowania karnego, w tym take ze zwrotnymi potwierdzeniami odbioru wezwa,
pismami przewodnimi do instytucji, a niejednokrotnie kilkunastoma kopiami tego samego
dokumentu. Wikszo z tych dokumentw nie miaa najmniejszego wpywu na przebieg
postpowania przygotowawczego, tezy zarzutu (pniejszego aktu oskarenia), ani nie miaa
najmniejszej choby wartoci merytorycznej, czy prawnej.
Aktualnie, zaznajomienie z materiaami postpowania dotyczy tylko oskaronego
i obrocy, i to na ich wniosek. Nowelizacja wprowadza nowy 4a, nakazujcy powiadomienie przez organ prowadzcy postpowanie przygotowawcze, take pokrzywdzonego i jego
penomocnika o moliwoci zapoznania si z nim, jeeli istniej podstawy do zamknicia
postpowania przygotowawczego i w razie zgoszenia przez nich wniosku o takie zaznajomienie - wyznaczenie im odpowiedniego terminu na to zaznajomienie.
Wwczas to informowano by ich take, o zakresie materiaw przekazywanych sdowi wraz z aktem oskarenia (stosowany odpowiednio 3). W ten sposb doszoby do rwnego traktowania w tym stadium procesu obu jego stron, czyli oskaronego i pokrzywdzonego,
take w kocowej jego fazie. Natomiast zmieniony 5, ktry obecnie dotyczy zgaszania
uzupeniajcych wnioskw dowodowych po kocowym zaznajomieniu, poszerza t moliwo take na skadanie wwczas przez obie strony, z uwagi na wymogi zasad prawdy
i obiektywizmu, wnioskw o uzupenienie materiau przekazywanego sdowi o okrelone a wic zawsze konkretne, wskazane przez nich - dokumenty z akt postpowania przygotowawczego, co nawizuje do art. 334 1 k.p.k. Poniewa kocowe zapoznanie pozostaje fakultatywne, take w dalszych przepisach, dotyczcych ju postpowania sdowego wprowadza si zmiany, w celu zapewnienia stronom, po zapoznaniu si z aktami w sdzie, moliwo
wystpienia o zobowizanie prokuratora do uzupenienia przedoonego materiau o okrelone dokumenty (art. 338 1 k.p.k. i art. 381 2 k.p.k. Nowy 1 a art. 156 k.p.k. nakazuje
udostpnianie im, take w toku postpowania sdowego akt postpowania przygotowawczego, w zakresie w jakim nie zostay one przekazane sdowi, co ma umoliwi stronom realizacj wyej wskazanych uprawnie. Nie przewiduje si natomiast uprawnienia sdu do domagania si od prokuratora dodatkowo okrelonych materiaw, co podkrela ma zasady
kontradyktoryjnoci i skargowoci procesu i ogranicza oficjalno, czyli dziaanie sdu
z urzdu.
Nowelizacja procedury karnej, daje uprawnienie pokrzywdzonemu i jego penomocnikowi do wystpienia z wnioskiem o umoliwienie kocowego zapoznania z materiaami,
o czym zgodnie z art. 300 2 pokrzywdzony jest pouczany. Powiadomienie jest konsekwencj zoenia takiego wniosku. Warto w tym miejscu zwrci rwnie uwag na zasadnicz
zmian tej instytucji.
Dotychczas byo to kocowe zaznajomienie z materiaami123 za nowela wprowadza
instytucj kocowego zapoznania si z materiaami124 rozumian jako prawo do osobistego
przejrzenia akt przez stron, nie za zaznajomienia przez organ prowadzcy postpowanie
z treci zebranych materiaw. Dodatkowo prowadzcy postpowanie zosta zobowizany do
informacji, jakie materiay z akt bd przekazane sdowi.
Nowelizacja wprowadza rwnie kompetencj do ograniczenia liczby pokrzywdzonych, ktrym umoliwia si kocowe zapoznanie si z materiaami postpowania, w przypadku kiedy jest to konieczne dla zabezpieczenia prawidowego toku postpowania. Naley
zaznaczy, e jest to wyczna kompetencja prokuratora. Nie oznacza to, e nie wszyscy po122

Podkrelenie autora.
Podkrelenie autora.
124
Podkrelenie autora.
123

123

krzywdzeni bd mieli prawo do zapoznania si z materiaami postpowania. Takie uprawnienie przysuguje kademu. Ograniczenie, o ktrym mowa dotyczy jedynie koniecznoci
sporzdzania protokou z czynnoci zapoznawania z materiaami postpowania.
Konsekwencj zmiany w zakresie udostpnienia akt postpowania w celu zapoznania
si z nimi nie tylko podejrzanemu i jego obrocy ale obu stronom procesu i ich przedstawicielom procesowym, jest wynikajce z tego dla nich uprawnienie do skadania wnioskw
dowodowych. W terminie 3 dni od dnia zapoznania si z materiaami postpowania strony,
obrocy lub penomocnicy mog skada wnioski o uzupenienie ledztwa, a take o uzupenienie materiau dowodowego, ktry ma by przekazany sdowi wraz z aktem oskarenia,
o okrelone dokumenty zawarte w aktach sprawy.
Projektuje si take zmian, wedug ktrej wymienione wyej wnioski dowodowe,
mog by przez prokuratora nieuwzgldnione, jeeli cele postpowania przygotowawczego,
o ktrych mowa w art. 297 1 (zadania postpowania przygotowawczego), zostay osignite, a wnioski te nie maj wpywu na zakres ustale wskazanych w art. 297 1 pkt 5 (zakres
niezbdny do wniesienia aktu oskarenia), chyba e chodzi o wniosek dotyczcy dowodu,
ktrego nieprzeprowadzenie grozi jego utrat lub znieksztaceniem. Prokurator, w razie nieuwzgldnienia wniosku dowodowego strony, przekazuje ten wniosek wraz z aktem oskarenia sdowi. Prokurator nie bdzie jednak mg nieuwzgldni wniosku o przeprowadzenie
dowodu, ktry moe ulec zniszczeniu lub utracie. Prezes sdu lub sd rozstrzyga w przedmiocie wniosku przed rozpraw.
Zdaniem autorw nowelizacji, uprawienie do zoenia wnioskw o uzupenienie postpowania naley interpretowa w kontekcie art. 367a k.p.k., zwanym potocznie wnioskiem wydobywczym.125 Ot, strony i ich przedstawiciele, bd mogli zoy do sdu
wniosek o zarzdzenie przez sd dokumentw (niejako wydobycie ich), do ktrych strona
nie ma dostpu, np. dokumentw niejawnych, materiaw operacyjnych, lub takich, ktrych
prokurator nie zacza do aktu oskarenia, ale mogcych zawiera dowody przeciwne, ni
zawarte w tezach oskarenia. Wniosek ten dotyczy take moe, zarzdzenia zwolnienia dysponentw tajemnic prawem chronionych z obowizku ich zachowania na potrzeby postpowania karnego, a w konsekwencji przesuchania ich depozytariuszy w charakterze wiadkw.
Jeeli organ postpowania uwzgldni wniosek strony albo jej przedstawiciela o doczenie dokumentw (dowodw) do akt postpowania przekazywanych sdowi wraz z aktem
oskarenia, to w wietle nowelizacji, nie bdzie wymagane wydawanie w tej materii postanowienia, czy zarzdzenia. Jednake, jeeli organ odmwi uwzgldnienia w tym zakresie
wniosku strony lub jej przedstawiciela winien wyda zarzdzenie, ktre bdzie jedynie dorczane wnioskodawcy (ogaszane).126 Zarzdzenie to ma jedynie charakter oznajmujcy, nie
jest zaskaralne.
Jeli organ postpowania przygotowawczego uwzgldnia wnioski o uzupenienie postpowania, musi wykona czynnoci w kierunku wskazanym we wniosku podejrzanego,
obrocy lub pokrzywdzonego, albo jego penomocnika. W takiej sytuacji nie moe odmwi
stronie, ktra wnioskowaa okrelon czynno dowodow wzicia w niej udziau. Dotyczy to
take podejrzanego, ktry ma prawo wzicia udziau we wnioskowanej czynnoci. Dopuszczalne jest odmwienie udziau podejrzanemu we wnioskowanej czynnoci, gdy jest pozbawiony wolnoci w tej lub innej sprawie, a jego sprowadzenie spowodowaoby powane trudnoci.

125

Pogld niniejszy zosta przedstawiony przez prof. Uniwersytetu Gdaskiego dr hab. Sawomira Steinborna
i prok. Janusza liw Zastpc Prokuratora Apelacyjnego w Krakowie (czonkw komisji kodyfikacyjnej),
w trakcie referatw wygoszonych podczas II edycji szkolenia dla liderw z zakresu nowych rozwiza w k.p.k.,
ktre odbyo si w dniach 4-5 wrzenia 2014 r. w Szkole Policji w Katowicach przyp. autora.
126
Pogld wyraony przez cytowanego wczeniej prok. Janusza liw.

124

Wykonanie czynnoci wskazanych we wniosku powinno odbywa si zgodnie z zasadami realizacji wnioskw dowodowych, zawartymi w art. 170 2 i 3 k.p.k. Jednak warto
przez chwil skupi si nad przesankami stanowicymi podstawy oddalania wnioskw dowodowych, okrelonymi w art. 170 1 k.p.k. Zgodnie z nimi oddala si wniosek dowodowy,
gdy:
przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne;
dowodzona okoliczno jest nieistotna dla rozstrzygnicia sprawy, albo zostaa ju
dowiedziona zgodnie z daniem wnioskodawcy;
dowd jest nieprzydatny dla ustalenia okolicznoci;
przeprowadzenie dowodu jest niemoliwe;
wniosek dowodowy w sposb oczywisty zmierza do przeduenia postpowania;
Ostatnia przesanka jest istotn dla szybkoci procesu. Uniemoliwia ona skutecznie
celowe przeduanie postpowania ze strony podejrzanego. O stosowanych przez t stron
procesow praktykach przeduania postpowania przez skadanie wnioskw dla samych siebie, pisaem we wczeniejszych rozdziaach pracy. Naley tu jednak zaznaczy, e wewntrzne przekonanie organu procesowego o tym, e wniosek o uzupenienie postpowania zoono
w tym wanie celu musi by oczywiste, a wic niebudzce adnych wtpliwoci. (...) Nawet
przecie wniosek np. o ponowne przesuchanie tego samego wiadka co do tej samej, najprostszej okolicznoci, moe, w konkretnej sprawie, nie tylko nie zmierza wyczenie do
przeduenia postpowania, a wrcz przeciwnie, zmierza jedynie do tego, by uzyska bardziej szczegowe informacje. Nie pozostaje nic innego, jak tylko zwrci uwag na konieczno bardzo ostronego korzystania z tej podstawy oddalenia wniosku dowodowego, gdy
zasadno tej decyzji zaley od w istocie niepowtarzalnych okolicznoci kadej sprawy(...).127
Wspomniany przepis w 3 nakazuje, aby oddalenie wniosku dowodowego nastpio
w drodze postanowienia. Oczywicie postanowienie to ma rozstrzyga jedynie w kwestii nieuwzgldnienia wniosku dowodowego, bdcego w istocie wnioskiem o uzupenienie postpowania przygotowawczego.
Po wykonaniu wnioskowanych przez strony czynnoci, organ procesowy ponownie
zaznajamia podejrzanego i jego obroc z materiaami postpowania. Zmusza to organ procesowy do ponownego wykonania wszystkich wymienionych wczeniej sekwencji czynnoci.
To oczywiste, e wymiernie przedua si tym sposobem postpowanie. Skoro jednak doktryna prawa procesowego uznaa, e czynnoci zwizane z zamkniciem postpowania przygotowawczego s wzowe dla procesu karnego, bo pozwalaj ostatecznie rozwia, wyjani
wszelkie wtpliwoci i uzupeni ewentualne braki dowodowe to prowadzcemu ledztwo
lub dochodzenie pozostaje jedynie z pokor je ponowi. Naley tu jedynie wspomnie,
e ponowne zaznajomienie z materiaami postpowania odbywa si w tej sytuacji take tylko
na wniosek zainteresowanego. Ponowne zaznajomienie z materiaami postpowania dotyczy
jedynie tych podejrzanych i obrocw, ktrych uzupenienie dotyczyo i jedynie wtedy, gdy
o zaznajomienie wnosili.128
Czynnoci zwizane z zaznajomieniem z materiaami postpowania (a take zwizane
z nastpujcym po nim postanowieniem o zamkniciu dochodzenia lub ledztwa) wykonuje
organ prowadzcy postpowanie. Oczywiste, e w ledztwie czynnoci te moe wykona
zawsze, jedynie prokurator.

127

J. Grajewski, L. K. Paprzycki, M. Pachta: Kodeks postpowania karnego Komentarze Zakamycza, Krakw

2003, Kantor Wydawniczy Zakamycze, t. I, s. 480.
128
Patrz 104 ust. Wyt.

125

1.7.

Postanowienie o zamkniciu ledztwa lub dochodzenia w praktyce policyjnej

Jeeli organ procesowy uzna, e nie zachodzi potrzeba uzupenienia postpowania

przygotowawczego, co moe nastpi przy spenieniu jednej z trzech przesanek:
brak wnioskw stron;
niedostrzeganie takiej koniecznoci z urzdu;
upyw trzydniowego terminu na ich zoenie;
to wydaje postanowienie o zamkniciu ledztwa lub dochodzenia.
Postanowienie to ogasza si stronom oraz ich penomocnikom i obrocom. O treci
wydanego postanowienia mona te nieobecnych przy tej czynnoci podejrzanego i jego
obroc powiadomi. W obecnym stanie prawnym, jak wspomniaem wczeniej, zrezygnowano z zawiadamiania pokrzywdzonego o treci tego postanowienia. Musi ono zawsze zawiera uzasadnienie, zgodnie z wymogami zawartymi w art. 94 1 pkt 5 i art. 98 1 k.p.k. Postanowienie to nie naley do kategorii postanowie zaskaralnych. Gdyby jednak zostao
wniesione zaalenie na postanowienie zamykajce postpowanie przygotowawcze, mogoby
to sugerowa pewne braki w materiale dowodowym przeprowadzonego postpowania.
Kolejnym etapem jest formalne zakoczenie ledztwa lub dochodzenia, przez wydanie
stosownego postanowienia lub przez zoenie w sdzie wniosku, bd aktu oskarenia.
W dochodzeniu nie jest ono wymagane. Jeeli jednak choby jeden z podejrzanych jest tymczasowo aresztowany, policjant sporzdza postanowienie o zamkniciu dochodzenia w jednym egzemplarzu.129 O treci postanowienia powinien powiadomi wszystkich podejrzanych
i ich obrocw, wysyajc im pisma informujce o zamkniciu dochodzenia. Pisma te naley
dorczy podejrzanym i obrocom za potwierdzeniem odbioru, ktre naley doczy do akt
dochodzenia.

2.

Akt oskarenia

2.1.

Sporzdzenie aktu oskarenia

W zalenoci od formy przeprowadzonego postpowania przygotowawczego, rne s

uprawnienia organw procesowych do sporzdzania aktu oskarenia.
Jedynym organem uprawnionym do sporzdzenia aktu oskarenia w ledztwie, jest
zawsze prokurator. W tej sytuacji prowadzcy postpowanie przygotowawcze w tej formie,
po zamkniciu postpowania dowodowego przesya prokuratorowi akta ledztwa. Wraz
z aktami ledztwa przesya pisemny wniosek o objcie podejrzanego aktem oskarenia
i o skierowanie sprawy do postpowania sdowego.
Poza tym, autorem aktu oskarenia moe by take:
oskaryciel prywatny (z wyczeniem jednak postpowania przygotowawczego);
oskaryciel posikowy subsydiarny (wwczas sporzdzi i podpisa go moe jedynie
adwokat lub radca prawny) w razie postpowania i wyczerpania drogi odwoawczej;
Policja;
inne organy prowadzce dochodzenie.
Policja moe sporzdzi akt oskarenia w prowadzonym przez siebie dochodzeniu.
Prokurator jednak zatwierdza go i wnosi do sdu. Inne organy dochodzenia samodzielnie sporzdzaj i wnosz do sdu akt oskarenia - chyba e prokurator postanowi inaczej.
129

Patrz 104 ust. 4 Wyt.

126

2.2.

Wymogi formalne aktu oskarenia w praktyce policyjnej

Akt oskarenia musi zosta sporzdzony w formie pisemnej, szczegowo okrelonej

przez kodeks postpowania karnego, zgodnie z wymogami okrelonymi w art. 332 i 333
k.p.k. Musi on ponadto spenia warunki dopuszczalnoci pisma procesowego, co zostao
okrelone w art. 119 k.p.k. Jako, e wytycza on zasig postpowania sdowego i obejmuje
sformuowanie oraz usystematyzowanie wynikw postpowania przygotowawczego, a take
wskazuje dowody na poparcie oskarenia, w swojej konstrukcji musi zawiera:
Zgodnie z brzmieniem znowelizowanego art. 332 k.p.k., akt oskarenia powinien zawiera:
1.
1) Imi i nazwisko oskaronego, inne dane o jego osobie, dane o zastosowaniu rodka
zapobiegawczego oraz zabezpieczenia majtkowego,
2) Dokadne okrelenie zarzucanego oskaronemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca,
sposobu i okolicznoci jego popenienia oraz skutkw, a zwaszcza wysokoci powstaej szkody,
3) Wskazanie, e czyn zosta popeniony w warunkach wymienionych w art. 64 Kodeksu
Karnego albo art. 37 1 pkt 4 Kodeksu karnego skarbowego,
4) Wskazanie przepisw ustawy karnej, pod ktre zarzucany czyn podpada,
5) Wskazanie sdu waciwego do rozpoznania sprawy i trybu postpowania,
6) Informacj o zoeniu przez pokrzywdzonego wniosku, o ktrym mowa w art. 59 a
Kodeksu karnego
2. Do aktu oskarenia mona doczy jego uzasadnienie, w ktrym przytacza si fakty
i dowody, na ktrych oskarenie si opiera, a w miar potrzeby wyjania podstaw prawn
oskarenia i omawia okolicznoci, na ktre powouje si oskarony w swojej obronie.
Natomiast, nowe brzmienie art. 333 k.p.k., okrela inne wymagane elementy aktu
oskarenia i obowizkowe zaczniki do niego:
1. Akt oskarenia powinien take zawiera wykaz dowodw, o ktrych przeprowadzenie
podczas rozprawy gwnej oskaryciel wnosi, wraz z okreleniem dla kadego dowodu, jakie
okolicznoci maj by udowodnione, a w razie potrzeby take wraz ze wskazaniem sposobu
i kolejnoci przeprowadzenia dowodw. Wykaz powinien by usystematyzowany wedug rodzajw czynnoci dowodowych, w szczeglnoci zawiera odrbne listy:
1) osb, ktrych wezwania na rozpraw oskaryciel da,
2) dokumentw, ktrych odczytania, odtworzenia bd ujawnienia domaga si oskaryciel,
3) dowodw rzeczowych, podlegajcych ogldzinom.
4. Jeeli dane uzyskane w toku postpowania przygotowawczego wskazuj na istnienie podstaw do naoenia na okrelony podmiot zobowizania, o ktry mowa w art. 52 Kodeksu karnego, prokurator docza do aktu oskarenia wniosek o takie zobowizanie, wnoszc te
o zawiadomienie tego podmiotu o terminie rozprawy. Wniosek powinien zawiera uzasadnienie.
Z kolei, nowelizacja art. 334 k.p.k. ustala zakres materiaw, akt, dowodw, dokumentw i innych zacznikw, stanowicych niejako ustawowe minimum, przesyane sdowi
przez prokuratora wraz z aktem oskarenia:
1. Z aktem oskarenia przekazuje si sdowi jedynie materiay postpowania przygotowawczego zwizane z kwesti odpowiedzialnoci osb wskazanych w tym akcie za czyny
w nim zarzucane, obejmujce:
1) postanowienia i zarzdzenia dotyczce tych osb wydane w toku postpowania,
2) protokoy z czynnoci dowodowych i zaczniki do nich przewidziane przez ustaw,
3) opinie i dokumenty urzdowe i prywatne uzyskane lub zoone do akt sprawy.

127

 2. Na danie strony, zgoszone w trybie wskazanym w art. 321 5, oskaryciel publiczny

docza do aktu oskarenia rwnie inne, wskazane w tym daniu, materiay postpowania
przygotowawczego.
3. Protokoy przesuchania wiadkw, ktrych wezwania na rozpraw da oskaryciel,
przekazuje si sdowi w wyodrbnionym zbiorze dokumentw.
4. Do aktu oskarenia docza si take po jednym odpisie tego aktu dla kadego oskaronego.
5. Jeeli do aktu oskarenia doczono wniosek, o ktrym mowa w art. 333 4, docza si
do niego take po jednym odpisie tego wniosku dla podmiotu, ktrego on dotyczy, oraz dla
oskaronego, ktremu zarzuca si przestpstwo, z ktrego podmiot ten mia uzyska korzy
majtkow, a take odpis aktu oskarenia dla podmiotu, ktrego ten wniosek dotyczy.
6. O przesaniu aktu oskarenia do sdu oraz o treci przepisw art. 335, art. 338 a i art.
387 oskaryciel publiczny zawiadamia oskaronego i ujawnionego pokrzywdzonego, a take
osob lub instytucj, ktra zoya zawiadomienie o przestpstwie. Pokrzywdzonego naley
pouczy o uprawnieniach zwizanych z dochodzeniem roszcze majtkowych oraz o treci
przepisu art. 49 a, a w razie potrzeby take o prawie do zoenia owiadczenia o dziaaniu
w charakterze oskaryciela posikowego.
Wskazanie oskaronego polega na wymienieniu jego podstawowych danych personalnych oraz innych danych, jak: daty i miejsca urodzenia, a jeli oskaron jest kobieta zamna
lub wdowa - nazwiska rodowego, przy nazwisku za oskaronej rozwiedzionej nazwiska
z poprzedniego maestwa, jeli je zachowaa, imion rodzicw i nazwiska rodowego matki.
Konieczne jest take wskazanie wyksztacenia i zawodu, oraz miejsca zatrudnienia, i stanu
majtkowego. Element ten powinien take zawiera informacj dotyczce zatrzymania oraz
o rodzaju zastosowanego wobec oskaronego rodka zapobiegawczego i okresie jego stosowania. Jeeli oskarony by ju uprzednio karany, naley wskaza, za jakie przestpstwa zosta skazany, ich kwalifikacj prawn, a take czy i w jakim czasie odby kar. Podanie cisych danych dotyczcych oskaronego ma na celu zidentyfikowanie go w postpowaniu sdowym i wykonawczym oraz w razie skazania uniknicie pomyek w rejestrze skazanych.130
Jeeli akt oskarenia obejmuje kilka osb naley wymieni w nastpujcej kolejnoci
oskaronych:
sprawcw;
podegaczy;
pomocnikw;
inne osoby, ktrych przestpstwo pozostaje w cisym zwizku z przestpstwem
sprawcw.
Ukad tej czci aktu oskarenia powinien by tak skonstruowany, by po danych
o osobie kadego z wymienionych wyej oskaronych zamieci stawiane im zarzuty. Zarzuty te w zasadzie powinny by uoone w porzdku chronologicznym. Jednake, czyny zagroone surowszymi karami powinny poprzedza czyny o agodniejszych sankcjach.
W przypadku, gdy sporzdzamy odrbne konkluzje dla kadego z oskaronych, konieczne jest wymienienie w kadej z nich imienia i nazwiska wszystkich wspsprawcw objtych aktem oskarenia. Jeli natomiast przeciwko wspsprawcom tocz si odrbne postpowania, to ich nazwisk nie zamieszczamy w tej czci aktu oskarenia, ograniczajc si do
podania ich tylko w uzasadnieniu.

130

J. Bafia i in.: Kodeks..., s. 349.

128

Konkluzja, oprcz opisu czynu zarzucanego oskaronemu bdca w istocie najwaniejsz czci aktu oskarenia, musi wskazywa take czas, miejsce, sposb i okolicznoci
popenienia czynu. W tym punkcie aktu oskarenia musz znale si zapisy dotyczce skutkw czynu, a przede wszystkim rodzaju i rozmiaru powstaej szkody.
Dokadne okrelenie zarzucanego oskaronemu czynu nie oznacza, e ta cz aktu
oskarenia ma by szczegowo i obszernie ujta. Przeciwnie, okrelenie czynu powinno by
treciwe i zwarte. Naley w nim jednak przytoczy te wszystkie okolicznoci faktyczne, ktre
umoliwiaj zakwalifikowanie czynu pod waciwy przepis prawny, dokadnie wypeniaj
dyspozycje tego przepisu, oraz zawieraj wszystkie niezbdne elementy stanu faktycznego
przestpstwa. Nade wszystko (...) konkluzja powinna by napisana przystpnie i poprawn
polszczyzn, aby bya zrozumiaa dla kadego, kto j bdzie czyta (...).131
Podczas sporzdzania aktu oskarenia naley wskaza przepisy ustawy karnej, naruszone czynem oskaronego. Naley wymieni wszystkie przepisy, cznie stanowice prawn
ocen czynu zarzucanego oskaronemu. W przypadku wystpienia kumulatywnego zbiegu
przepisw ustawy karnej, naley poda w akcie oskarenia wszystkie zbiegajce si przepisy.
Kwalifikacja prawna i jego opis maj istotn wymow dla okrelenia waciwoci rzeczowej
oraz miejscowej. Warunkuj nadto tryb postpowania sdowego, zgodnie z art. 332 1 pkt 5
k.p.k.
Wskazanie sdu waciwego do rozpoznania sprawy polega na wymienieniu nazwy
sdu oraz jego siedziby. W tej czci aktu oskarenia powoa rwnie naley przepis uzasadniajcy waciwo rzeczow i miejscow.132 Okrelenie trybu postpowania, w jakim
sprawa podlega rozpoznaniu, powinno w zasadzie polega na wskazaniu, czy sprawa podlega
rozpoznaniu w trybie zwyczajnym, czy te w postpowaniu uproszczonym, zgodnie z wymogami okrelonymi w aktualnie obowizujcym art. 469 k.p.k. W wietle nowelizacji, przepis
art. 469 k.p.k., z dniem 1 lipca 2015 r., wraz z caym Rozdziaem 51 kodeksu Postpowania
uproszczone - zostaje uchylony. Zatem, omawiana cz nowego aktu oskarenia, adnotacji tej zawiera nie bdzie moga.
Intencj ustawodawcy byo, aby zmiany dokonane w treci art. 334 3-5 k.p.k., miay
charakter bardziej formalny, ale te i gwarancyjny. Nowy 3 jest tu odpowiednikiem kocowego fragmentu dotychczasowego 1 art. 334 k.p.k. i dotyczy obowizku doczania do aktu
oskarenia dodatkowego odpisu tego aktu dla kadego oskaronego, obecnie - z uwagi na
obszerno treci 1 - ujtego w odrbnej jednostce redakcyjnej.
Z kolei nowy 5 odpowiada obecnemu 2 art. 334 k.p.k. z tym, e poszerzono go na
potrzeb pouczania pokrzywdzonego take o moliwociach pyncych z nowego art. 338 a
k.p.k., czyli wystpienia przez oskaronego o dobrowolne poddanie si karze jeszcze przed
rozpraw i zaatwienia tego wniosku na posiedzeniu (art. 343 a k.p.k.) i jego zwizanych
z tym uprawnieniach.
Natomiast nowy 4 art. 334 k.p.k. nie mia dotd swego odpowiednika, mimo tego, e
przewidywano moliwo wprowadzenia do postpowania nowego podmiotu, czyli osoby
wobec ktrej mia by orzeczony obowizek zwrotu korzyci uzyskanej przez ni z przestpstwa oskaronego (dotychczasowe 4 art. 333 k.p.k.). Obecnie, zmieniajc status tej osoby
(rozdzia 8 a k.p.k. i nowy 4 art. 333 k.p.k.), wprowadzono jednoczenie ze wzgldw
gwarancyjnych, wyrany wymg doczania do aktu oskarenia, w razie wystpienia take
przeciwko takiej osobie - odpisu wniosku jej dotyczcego dla niej i dla oskaronego, z przestpstwem ktrego wniosek ten si wie oraz dodatkowego odpisu aktu oskarenia odnonie
tego oskaronego dla strony, ktrej wskazany wniosek dotyczy. Byyby one nastpnie prze131

T. Chrustowski, J. Jaowiecki, H. Nowicki: Postpowanie karne Podrcznik dla funkcjonariuszy MO, Warszawa 1965, Oddzia Szkolenia KGMO, s. 285.
132
219 ust. 1 Reg. prok.

129

kazywane jej przez prezesa sdu, po przyjciu go jako odpowiadajcego wymogom formalnym (nowy 4 art. 338 k.p.k.).
Przedstawione zmiany odnonie przepisw art. 321 i 334 k.p.k. legy te u podstaw
proponowanych zmian w art. 332 i 333 k.p.k. z tym, e powodem tych ostatnich jest take
wprowadzenie do kodeksu nowej strony (nowy rozdzia 8 a k.p.k.) oraz podniesienie przez
t nowelizacj rangi zasady skargowoci, ograniczenie oficjalnoci w przeprowadzaniu dowodw w sdowym stadium procesu i wzmocnienie kontradyktoryjnoci tego etapu postpowania karnego. Wymaga to wprowadzenia rozwiza sprzyjajcych wikszej aktywnoci
oskaryciela publicznego, a take poszerzenia jego obowizku informacyjnego przy wnoszeniu aktu oskarenia, ale te i uwolnienia go od niektrych, niekoniecznych, z uwagi na inne
uksztatowanie procesu formalnych obowizkw, dotd majcych charakter bezwzgldny.
Z powyszych wzgldw zmodyfikowano tre art. 332 k.p.k. i tak jego 1, dotyczcy treci publicznego aktu oskarenia, poszerzono w pkt I wymg podania danych o zastosowaniu rodkw zapobiegawczych take na informacje o ewentualnym stosowaniu zabezpieczenia majtkowego, ktre bdc procesowym rodkiem przymusu, nie jest jednak rodkiem
zapobiegawczym, cho na pewno jest to rodek nad wyraz dolegliwy.
Z uwagi na charakter i znaczenie zabezpieczenia majtkowego, zdecydowano zatem
o wprowadzeniu informowania o nim ju w treci aktu oskarenia. Poszerzono take zakres
informacji okrelanych w pkt 3 1 art. 332 k.p.k., ktry aktualnie dotyczy jedynie wskazania,
e czyn popeniono w warunkach powrotu do przestpstwa z art. 64 k.k. lub art. 37 1 pkt 4
k.k.s. przyjmujc, e informacje te obejmowa powinny take wskazanie na dziaanie oskaronego w warunkach okrelonych w art. 65 k.k. i caym art. 37 1 k.k.s., a wic sygnalizowa sdowi wszystkie okolicznoci majce znaczenie dla wymiaru kary. Mie tu naley te
na uwadze, e przywoane przepisy prawa karnego sensu largo zakadaj obowizkowe nadzwyczajne zaostrzenie kary.
Zrezygnowano natomiast z obowizkowego wymogu uzasadnienia oskarenia jako
elementu treci publicznego aktu oskarenia (dotychczasowy pkt 6 1 art. 332 k.p.k.). Przyjto w zwizku z tym w 2 art. 332 k.p.k., okrelajcym obecnie tre uzasadnienia, e do aktu
oskarenia moe by jedynie doczone pisemne uzasadnienie, a wwczas, tak jak dotd, powinno ono zawiera przytoczenie faktw i dowodw, na ktrych opiera si oskarenie.
W miar potrzeby wyjania te w uzasadnieniu podstaw prawn tego oskarenia i omwi
okolicznoci, na jakie powouje si oskarony w swej obronie.
Pomimo pozostawienia braku ustawowego wymogu uzasadniania aktu oskarenia sporzdzanego przez Policj, nowelizacja wprowadza inny element obligatoryjny. Pojawia si
bowiem konieczno zamieszczania w akcie oskarenia, przy kadym powoywanym dowodzie, tzw. tezy dowodowej.133
Ot, autor aktu oskarenia (a wic w dochodzeniu policjant), wskazujc, e rdem
dowodowym jest konkretny wiadek, musi uzasadni w skrconej formie: w jakim celu wiadek ma zosta wezwany, na jak okoliczno przesuchany, w jaki sposb dowd ma zosta
przeprowadzony, oraz czemu to zeznanie ma suy i jak tez aktu oskarenia ma udowodni. Tezy dowodowe bd sporzdzane obligatoryjnie w odniesieniu do kadego dowodu (dokumentu, zeznania, opinii biegego, dowodu rzeczowego itd.) i oddzielnie do kadego dowodu. Niedopuszczalnym bdzie lakoniczne stwierdzenie, e wiadkw X, Y i Z naley przesucha na okoliczno.
Co wicej, intencj ustawodawcy jest, by tezy dowodowe byy pogrupowane: wedug
kolejnoci ujawniania przed sdem dowodw (przeprowadzania dowodu) oraz wedug kategorii: oddzielnie wiadkowie, oddzielnie dowody rzeczowe, dowody z dokumentw itd.

133

Okrelenie uywane przez cytowanych prof. Sawomira Steinborna i prok. Janusza liw przyp. autora.

130

Powysze zmiany wie si cile z nowym ujciem art. 333 1 k.p.k. Aktualnie
przepis ten zakada jedynie, e akt oskarenia powinien zawiera list osb, ktrych wezwania domaga si oskaryciel oraz wykaz dowodw, ktrych przeprowadzenia on da. W wietle nowego jego brzmienia, akt oskarenia powinien take zawiera wykaz dowodw, o ktrych przeprowadzenie na rozprawie oskaryciel wnosi, ale z wyranym przy tym okreleniem,
dla kadej takiej czynnoci, jakie okolicznoci maj by za jej pomoc udowodnione oraz,
w miar potrzeby, wskazaniem rwnie sposobu i kolejnoci przeprowadzanie tych dowodw
z usystematyzowaniem wedug rodzajw czynnoci dowodowych, w tym przez odrbne listy
odnonie tych osb, ktre maj by wezwane, dokumentw jakie naley odczyta lub jedynie
ujawni i dowodw rzeczowych, ktre maj podlega ogldzinom przez sd.
Oskaryciel publiczny (czytaj: autor aktu oskarenia) bdzie zatem zobowizany formuowa odnonie kadego dowodu okrelone tezy dowodowe, co powinno skoni go do
rzetelnej analizy zebranych materiaw i powoania si w formuowaniu oskarenia na konkretne ustalone okolicznoci. Osobowe rdo dowodowe bdzie tym samym - co do zasady przesuchiwane w stadium sdowym jedynie w zakresie wskazanym we wniosku oskaryciela. W razie odczytania w trakcie rozprawy, protokou przesuchania z postpowania przygotowawczego, odczytanie takiego protokou bdzie ograniczone take tylko do okrelonych
fragmentw.
Dotychczasowy stan prawny i wyksztacona w tym zakresie praktyka policyjna
spowodoway, e zapis o fakultatywnoci uzasadnienia aktu oskarenia, sporzdzanego przez
Policj, Policjanci interpretuj jako... nie sporzdza si. To z kolei, w wietle nadchodzcych zmian i braku w tym zakresie wskazwek praktycznych powoduje, e w dochodzeniach,
ktrych finaem bdzie akt oskarenia, prawidowe sporzdzenie tez dowodowych moe
nastrcza znaczne trudnoci. Nie mona bowiem szuka wzorcw w dotychczasowych uzasadnieniach aktw oskarenia sporzdzanych przez prokuratorw, poniewa tak naprawd,
obecne uzasadnienie aktu oskarenia jest rozbudowan form streszczenia postpowania
przygotowawczego.
Przy ewidentnym braku w tym zakresie wskazwek praktycznych, wzorcw, czy
okrelonych rozporzdzeniem, wytycznymi zalece, ktre mogyby by wykorzystane
w pracy dochodzeniowo-ledczej, proponuj przykadowe brzmienie tez dowodowych, na
okoliczno wprowadzenia dowodw do postpowania sdowego.134
Teza dowodowa dotyczca dowodu z przesuchania wiadka
Przesuchanie w charakterze wiadka Tomasza Lisowskiego (dane na karcie nr 23
zbioru dokumentw nr II, zatytuowanego Protokoy przesucha wiadkw).
wiadek Tomasz Lisowski zostanie przesuchany na okoliczno rozmowy, ktra
w dniu 23 maja 2013 r., odbya si midzy nim, a oskaronym Zdzisawem Markowskim. Celem przesuchania jest ustalenie, z czyjej inicjatywy doszo do tej rozmowy, oraz gdzie si odbya i jaka bya jej tre. Ponadto, kluczowym jest potwierdzenie, czy w trakcie tej rozmowy,
oskarony Zdzisaw Markowski oferowa Tomaszowi Lisowskiemu zakup narzdzi. Celem
przesuchania ma by rwnie ustalenie, czy wiadek wiedzia o pochodzeniu oferowanych
przedmiotw. wiadek ten okreli, czy i jak ofert w zakresie kupna przedmiotw, kierowa
do niego oskarony Zdzisaw Markowski.
Przesuchanie powinno zosta przeprowadzone po pouczeniu wiadka Tomasza Lisowskiego o przysugujcym mu uprawieniu do odmowy zezna, wynikajcym z art. 182 1
k.p.k. wiadek Tomasz Lisowski jest bowiem synem siostry oskaronego Zdzisawa Markowskiego. W przeprowadzonym postpowaniu przygotowawczym, wiadek Tomasz Lisowski zo134

Autorem przytoczonych przykadw i propozycji jest Zbigniew Maecki przyp. autora.

131

y zeznania na protok ograniczony z przesuchania wiadka i bdc pouczonym o treci art.

182 1 k.p.k. nie skorzysta z prawa do odmowy zezna w stosunku do oskaronego Zdzisawa Markowskiego.
Teza dowodowa dotyczca dowodu z dokumentw
Ujawnienie dowodu z dokumentu w postaci zabezpieczonej w postpowaniu przygotowawczym faktury VAT nr 1221/R/2014, wystawionej z dat 12 marca 2014 r. (dokument nr 31
w zbiorze dokumentw nr IV, zatytuowanym Dowody z dokumentw).
Ujawnienie dowodu ma nastpi przez okazanie go zapoznanie si z jego treci
pokrzywdzonej Lidii Wacawskiej oraz oskaronego Krzysztofa Polewskiego i ustanowionego
przez niego obroc z wyboru, mec. Jarosawa Wachowiaka.
Rzeczony dokument, zosta zabezpieczony procesowo, przez organ postpowania przygotowawczego w dniu 06 wrzenia 2014 r. w toku przeszukania pomieszcze w siedzibie firmy
P.H.U. AVATAR, w obecnoci oskaronego Krzysztofa Polewskiego, prokurenta P.H.U.
AVATAR.
Przeprowadzenie dowodu z tego dokumentu dowiedzie, e pokrzywdzona Lidia Wacawska uicia gotwk, w kwocie 5.164 z do rk wasnych oskaronego Krzysztofa Polewskiego, naleno za zakupiony przez ni 12 marca 2014 r. w P.H.U. AVATAR sprzt komputerowy, ktry w terminie do 14 dni od daty uiszczenia zapaty, mia by jej dostarczony
przez oskaronego Krzysztofa Polewskiego.
Okoliczno t potwierdzi ponadto fakt, e na przedmiotowym dowodzie rzeczowym
widnieje odrczny, uczyniony wasnorcznie przez oskaronego Krzysztofa Polewskiego, zapis
o treci zapacono gotwk z czytelnym podpisem oskaronego. W postpowaniu przygotowawczym, oskarony nie dowid, e zapis ten nie pochodzi od niego.
Teza dowodowa dotyczca dowodu z opinii biegego
Ujawnienie opinii biegego z zakresu mechanoskopii, nadkom. in. Jacka Kaczmarka
(dokument nr-23, na kartach 167-172 w zbiorze dokumentw nr IV, zatytuowanym Dowody
z dokumentw i opinii biegych).
Ujawnienie dowodu ma nastpi poprzez odczytanie konkluzji wnioskw biegego na
karcie 172. Wnioski opinii biegego wyka zwizek przyczynowo-skutkowy, pomidzy ladami dziaania narzdzia na wkadce zamka, zabezpieczonej w trakcie ogldzin przeprowadzonych w dniu 03 lutego 2013 r. na miejscu kradziey z wamaniem do garau, a stalowym dutem, zabezpieczonym w toku przeszukania pomieszcze, dokonanego w dniu 17 lutego 2013 r.
u oskaronego Piotra Lewandowskiego. Okoliczno ta w sposb bezsporny potwierdzi,
e wkadka zamka zostaa wyamana dutem, zabezpieczonym pniej w toku postpowania
przygotowawczego w charakterze dowodu rzeczowego nr 21 (zgodnie z wykazem na karcie 32
zbioru dokumentw nr II zatytuowanego Dowody rzeczowe).
Organ postpowania przygotowawczego powoa do wydania opinii z zakresu mechanoskopii, nadkom. in. Jacka Kaczmarka biegego z Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Wojewdzkiej Policji w Krakowie. Biegy z cakowit pewnoci potwierdzi, e lady
na wkadce zamka, stanowicej materia dowodowy pochodz od duta, przesanego rwnie
do bada, jako materia porwnawczy.
Z treci opinii zapoznani zostali w toku postpowania przygotowawczego pokrzywdzony Arkadiusz Woniak i oskarony Piotr Lewandowski. Strony nie wnioskoway o uchylenie opinii, ani o jej uzupenienie, jak rwnie w aden inny sposb nie podwaay jej wnioskw.

132

Teza dowodowa dotyczca dowodu z odtworzenia zarejestrowanego nagrania

audio-video
Przeprowadzenie dowodu z odtworzenia nagrania audio-video (dowd rzeczowy
nr 18, w postaci nagrania audio-video, zarejestrowanego na jednym noniku DVD i wskazany
w Wykazie Dowodw Rzeczowych nr II/4/2014, na karcie nr 12 w zbiorze dokumentw nr II,
zatytuowanym Dowody rzeczowe).
Ujawnienie dowodu ma nastpi poprzez odtworzenie nagrania audio-video na sali
rozpraw, na odtwarzaczu DVD z monitorem. Nagranie dowodowe trwa 6 minut i 14 sekund.
Kluczowym fragmentem nagrania jest sekwencja audio-video od 3 minuty i 26 sekundy do 4
minuty i 53 sekundy.
Przedmiotowe nagranie, dokonane kamer przemysow JVC-231L, zostao zabezpieczone procesowo w toku postpowania przygotowawczego, do protokou zatrzymania rzeczy
z Centrum Ochrony i Monitoringu SECURITAS i uznane za dowd rzeczowy.
Ujawnienie tego dowodu poprzez odtworzenie zapisu audio-video ma na celu wykazanie, e oskarony Zbigniew Romanowski przebywa na parkingu osiedlowym, na okoo 10
minut przed ujawnieniem przez patrol funkcjonariuszy Policji, faktu wamania do samochodu
Volkswagen Golf nr rej. PP-3241H i kradziey z niego radioodtwarzacza. Na nagraniu,
w jego krytycznym momencie (od 3 minuty i 26 sekundy do 4 minuty i 53 sekundy) wida,
e oskarony Zbigniew Romanowski podchodzi do kilku zaparkowanych na tym parkingu samochodw, sprawdzajc zamknicia ich drzwi, a nastpnie przechodzi w rejon parkingu nieobjty zasigiem kamery przemysowej.
Przeprowadzenie tego dowodu wykae bezspornie, e oskarony Zbigniew Romanowski by w miejscu przestpstwa, dokonywa rozpoznania majcego na celu wybr przedmiotu
przestpstwa i mia sposobno jego dokonania.
Teza dowodowa dotyczca okazania wiadkowi dowodu rzeczowego
Przeprowadzenie dowodu z okazania wiadkowi Joanny Kowalczyk dowodu rzeczowego w postaci fragmentu koszuli w krat (dowd rzeczowy nr 4, wskazany w Wykazie Dowodw Rzeczowych nr I/6/2014, na karcie nr 24, w zbiorze dokumentw nr II, zatytuowanym
Dowody rzeczowe).
Ujawnienie dowodu ma nastpi poprzez okazanie go wiadkowi Joannie Kowalczyk,
ktra zoya zeznania w postpowaniu przygotowawczym (dane na karcie 23 protokou przesuchania wiadka na kartach 23-27 zbioru dokumentw nr II, zatytuowanego Protokoy
przesucha wiadkw).
Przedmiotowy dowd rzeczowy w postaci fragmentu koszuli w zielon krat zosta
ujawniony i zabezpieczony w postpowaniu przygotowawczym, podczas przeszukania pomieszcze mieszkalnych, u oskaronego Tadeusza Morawskiego. W chwili ujawnienia, koszula bya czciowo nadpalona.
Ujawnienie tego dowodu naley przeprowadzi poprzez okazanie go wiadkowi Joannie Kowalczyk. wiadek ten zezna w postpowaniu przygotowawczym, e po pobiciu pokrzywdzonego Piotra Frckowiaka, przez wsposkaronych Tadeusza Morawskiego i Jacka
Adamczyka, widziaa oskaronego Tadeusza Morawskiego, ubranego w tak koszul. wiadek
potwierdzi, e widziaa wtedy na tej koszuli lady przypominajce krew.
Przeprowadzenie tego dowodu wykae bezspornie, e oskarony Tadeusz Morawski
w chwili inkryminowanego mu wystpku z art. 158 1 k.k., by ubrany w koszul, ktrej zniszczone fragmenty znaleziono pniej w jego posiadaniu. Dowd ten potwierdzi obecno
oskaronego Tadeusza Morawskiego w czasie, miejscu i okolicznociach przestpstwa, bdcego przedmiotem postpowania.

133

Okazanie wiadkowi Joannie Kowalczyk przedmiotowego dowodu rzeczowego w postpowaniu przygotowawczym byo niemoliwe, z powodu jej nieobecnoci w kraju.
Teza dowodowa na okoliczno dowodu z ogldzin
Przeprowadzenie dowodu z ogldzin miejsca wypadku komunikacyjnego i dokumentacji fotograficznej miejsca wypadku komunikacyjnego (protok ogldzin z dnia 12 lutego 2014 r.,
na kartach nr 2-8, oraz dokumentacja fotograficzna na kartach 9-11, w zbiorze dokumentw
nr I, zatytuowanym Protokoy z czynnoci procesowych).
Ujawnienie dowodu ma nastpi poprzez odczytanie go i okazanie zaczonej dokumentacji fotograficznej wiadkowi Waldemarowi Chrostowskiemu, ktry prowadzi postpowanie przygotowawcze w sprawie wypadku komunikacyjnego, zaistniaego w dniu 12 lutego
2014 r. na drodze krajowej nr 11.
Przeprowadzenie tego dowodu ma niezwykle istotny aspekt poznawczy. Pozwoli sdowi zapozna si z miejscem zdarzenia i jego odtworzonym przebiegiem.
Waldemar Chrostowski jest funkcjonariuszem Policji. Od ponad 20 lat prowadzi postpowania przygotowawcze, w tym rwnie w sprawach wypadkw komunikacyjnych. W dniu
zdarzenia peni dyur w jednostce Policji. Jako jeden z pierwszych przyby na miejsce zdarzenia i przeprowadzi jego ogldziny.
Waldemar Chrostowski nie by przesuchiwany w postpowaniu przygotowawczym,
ale jego wiedza i wieloletnie dowiadczenie, czyni jego spostrzeenia w kontekcie przedmiotowego przestpstwa niezwykle istotnymi dla przedstawienia okolicznoci i przyczyn
zdarzenia. Waldemar Chrostowski moe take przedstawi sdowi inne informacje i swoje
spostrzeenia, ktre uzyska w toku prowadzonego postpowania przygotowawczego,
a w ocenie oskaryciela, umoliwi peniejsze zrozumienie przebiegu zdarzenia.
Teza dowodowa dotyczca przesuchania maoletniego
Przesuchanie w charakterze wiadka maoletniego Mateusza Woniaka, lat 12 (dane
na karcie nr 18 zbioru dokumentw nr I, zatytuowanego Protokoy przesucha wiadkw).
Przeprowadzenie dowodu ma nastpi poprzez odtworzenie zarejestrowanego obrazu
i dwiku (zacznik nr 1 do protokou przesuchania wiadka Mateusza Woniaka na kartach
18-23 zbioru dokumentw nr I, zatytuowanego Protokoy przesucha wiadkw, w postaci nagrania audio-video, zarejestrowanego na jednym noniku DVD i wskazanego w Wykazie
Dowodw Rzeczowych nr I/02/2014, na karcie nr 2 w zbiorze dokumentw nr II, zatytuowanym Dowody rzeczowe).
Przesuchanie maoletniego wiadka Mateusza Woniaka w postpowaniu przygotowawczym, odbyo si w warunkach okrelonych w art. 185 b k.p.k. w zwizku z art. 185
a 1-3 k.p.k. Z przesuchania zosta sporzdzony zapis obrazu i dwiku. Nagranie dowodowe, bdce elektroniczn rejestracj przesuchania maoletniego wiadka, dokonane zostao w obecnoci psychologa w dniu 03 marca 2014 r., w Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Zotowie i trwa 1 godzin i 21 minut.
Z uwagi na dobro maoletniego wiadka, ktry w chwili czynu nie ukoczy 15 lat, naley zaniecha wzywania go do stawiennictwa w sdzie.
Ujawnienie treci zezna maoletniego wiadka Mateusza Woniaka, jest kluczowe dla
wykazania sprawstwa oskaronego Wiesawa Woniaka. Oskarony jest ojcem maoletniego
wiadka. Zeznanie Mateusza Woniaka wykae, e oskarony Wiesaw Woniak od ponad
dwch lat, stosowa przemoc fizyczn wobec pokrzywdzonej, swojej ony, a matki maoletnie-

134

go wiadka. Ponadto, spontaniczna relacja maoletniego wiadka, wskae kontekst sytuacyjny, okolicznoci czynu oskaronego, oraz relacje pomidzy stronami procesu.
Powysze rozwizanie bdzie te wymuszao na innych stronach, w tym na oskaronym i obrocy, stosowne przygotowanie si ich do poszczeglnych przesucha wiadkw,
czy ujawnienia (wprowadzenia) innych dowodw, gdy take sd bdzie czuwa nad przestrzeganiem zakresu wniosku dowodowego, w tym przez uchylanie pyta, a gdyby z urzdu,
z uwagi na nieobecno danej strony - sd dokonywa takiego przesuchania, uczyni to te
tylko w zakresie tezy dowodowej (nowy art. 167 1 zd. II k.p.k.). Nie ma jednak przeszkd,
aby tezy dowodowe okrelone w akcie oskarenia, ulegay rozszerzeniu w toku przewodu
sdowego, w drodze wnioskw stron, rozpoznawanych od razu przez sd w ramach tego
przewodu, co podnosi tylko kontradyktoryjno postpowania. Przyjte rozwizanie podnosi
te rang posiedzenia organizacyjnego, przyjtego w nowo ujtym art. 349 k.p.k., pozwalajcego naleycie zaplanowa przebieg rozprawy gwnej.
Wszystko to wskazuje jednoczenie, e dotychczasowy wymg uzasadniania aktu
oskarenia, jako obowizkowy, nie jest niezbdny i moe pozosta, tylko jako rozwizanie
fakultatywne, a wic jako uprawnienie autora tego aktu. Moe ono mie wwczas charakter
swoistej procesowej perswazji, kiedy to przez przedstawienie podstawy dowodowej dla ostatecznego ksztatu przedstawionych zarzutw lub wyjanienia skomplikowanej kwalifikacji
prawnej prowadzi do wywoania u oskaronego przekonania o zasadnoci skorzystania z koncyliacyjnych sposobw zakoczenia sprawy na etapie postpowania sdowego (dobrowolnego poddania si karze).
Eliminujc obowizkowo uzasadniania oskarenia, nie uczyniono tego jednak w odniesieniu do wniosku o warunkowe umorzenie postpowania (art. 336 2 k.p.k.) majc na
uwadze, e wniosek ten jest rozpoznawany na posiedzeniu, na ktrym moe zapa wyrok
o warunkowym umorzeniu oparty w istocie o materia dowodowy postpowania przygotowawczego bez bezporedniego przeprowadzania dowodw przez sd, a samo uzasadnienie
moe wwczas ograniczy si jedynie do wskazania dowodw wiadczcych o tym, e wina
oskaronego nie budzi wtpliwoci oraz okolicznoci przemawiajcych za takim zakoczeniem postpowania. W razie nieuwzgldnienia za takiego wniosku i skierowaniu sprawy na
rozpraw, oskaryciel i tak musi przy tym ograniczonym uzasadnieniu, dokona czynnoci
okrelonych w art. 333 1 k.p.k. (art. 341 2 zd. III k.p.k.), o ktrym wczeniej bya mowa.
To samo odnie naley do wystpowania przez oskaryciela publicznego z uzgodnionym z oskaronym - wnioskiem o skazanie bez rozprawy, kiedy to uzasadnienie takiego
wniosku, doczonego do aktu oskarenia (zmiana treci art. 1 art. 335 k.p.k.) moe z kolei
ogranicza si do wskazania dowodw uzasadniajcych wystpienie z takim wnioskiem
i ewentualne skazanie bez przeprowadzenia rozprawy, a mianowicie dowodw wiadczcych
o tym, e okolicznoci popenienia czynu nie budz wtpliwoci oraz tych, ktre wskazuj,
e cele postpowania zostan osignite bez przeprowadzania rozprawy (nowe brzmienie
art. 335 3 k.p.k.). Tutaj te samo orzekanie nastpuje na posiedzeniu, bez bezporedniego
przeprowadzania tych dowodw przez sd, w oparciu o materia dowodowy postpowania
przygotowawczego. Rwnie w tym wypadku, rezygnacja z uzasadniania wniosku powizanego z oskareniem nie jest wskazana. Aby jednak w wypadku nieuwzgldnienia wniosku
i skierowania sprawy na rozpraw moliwe byoby w peni kontradyktoryjne procedowanie,
take w takiej sytuacji konieczne jest zobowizanie prokuratora do dokonania czynnoci,
o ktrych mowa w art. 333 1 i 2 k.p.k., co wymagao stosownego uzupenienia art. 343 7
k.p.k. o nowe zdanie nakadajce taki obowizek.
Zmiana treci 4 art. 333 k.p.k. dotyczy nowej strony postpowania karnego okrelonej w dodanym rozdziale 8 a. Przepis ten dotd te dotyczy owego podmiotu, czyli osoby
majcej by zobowizan do zwrotu Skarbowi Pastwa korzyci uzyskanej przez ni z cudze-

135

go przestpstwa, tyle e nie traktowano jej, jako strony procesu, ale jako swoist quasi stron
z ograniczonymi uprawnieniami procesowymi. Wprowadzono j do procesu przez wniesienie
aktu oskarenia z doczonym do wnioskiem jej dotyczcym, a wystpienie prokuratora
z takim wnioskiem byo jedynie moliwe, ale nie byo obowizkowe.
Obecnie status tego podmiotu maj normowa przepisy rozdziau 8 a, a 4 art. 333
k.p.k. przyjmuje, e wystpienie z wnioskiem o zobowizanie go do zwrotu Skarbowi Pastwa korzyci jest obowizkiem prokuratora, jeeli tylko dane uzyskane w toku postpowania
przygotowawczego wskazuj na istnienie podstaw do jego naoenia, okrelonych w art. 52
k.k.. Ma to na celu uatwienie pozbawienia osb trzecich, ktre uzyskay korzy z cudzego
przestpstwa, takich bezprawnych korzyci. Przedstawiony wczeniej, take nowy 4
art. 334 k.p.k. normuje z kolei pewne formalizmy obciajce oskaryciela w zwizku z wystpieniem z owym wnioskiem.

2.3.

Wniosek o umorzenie restytucyjne nowy element aktu oskarenia

Nowelizacja procedury karnej wprowadza nieznany dotd element aktu oskarenia.

Nowo ta zostaa wymuszona z kolei nowelizacj kodeksu karnego. W akcie oskarenia naley zatem, umieci informacj o zoeniu przez pokrzywdzonego wniosku, o ktrym mowa
w art. 59 a k.k., dotyczcym tak zwanego umorzenia restytucyjnego, ktre wprowadza
rwnie omawiana nowelizacja i zaczyna obowizywa w dniu 1 lipca 2015 r.
Takie umorzenie jest moliwe wycznie na wniosek pokrzywdzonego. Jednake skierowanie takiego wniosku do sdu jest wyczn kompetencj prokuratora, w zwizku z czym,
jeli ch zoenia takiego wniosku zostanie wyjawiona przed funkcjonariuszem Policji, naley spraw niezwocznie przekaza prokuratorowi. Naley jednak pamita, e w postpowaniu przygotowawczym to prokurator podejmuje decyzj w przedmiocie wniosku pokrzywdzonego. Informacja o zoeniu wniosku jest zawierana w akcie oskarenia jedynie w sytuacji, gdy prokurator nie przychyli si do wniosku pokrzywdzonego.

2.4.

Zatwierdzenie aktu oskarenia sporzdzonego przez Policj

Akt oskarenia sporzdzony przez Policj powinien zosta zatwierdzony przez prokuratora. Zatwierdzenie jest warunkiem wanoci tego pisma procesowego. Jeli prokurator
uzna, e przedstawiony mu akt oskarenia jest sporzdzony prawidowo, po zatwierdzeniu
wnosi go do sdu. Jeeli jednak stwierdzi, e akt ten ma pewne braki, to moe dokona w nim
poprawek. Moe te opracowa nowy akt oskarenia, a wadliwy wycofa z akt dochodzenia
i przesa ze swymi uwagami organowi, ktry go sporzdzi.
Przy zatwierdzaniu policyjnego aktu oskarenia, prokurator nie powinien ogranicza
si do badania samego tylko aktu oskarenia. Powinien dokona take analizy przebiegu dochodzenia i jego wynikw, zarwno pod ktem prawidowoci pod wzgldem prawnym, jak
i merytorycznym. Szczeglnie za, rol prokuratora w tej materii jest ustalenie, czy postpowanie dowodowe nie wymaga uzupenienia.
Zatwierdzenie aktu oznacza, e prokurator uzna przedstawiony mu akt oskarenia za
trafny i zgodny z prawem. Zatwierdzenie policyjnego aktu oskarenia jest zatem swoist autoryzacj. Sdz, e mimo tej autoryzacji, nie zdejmuje to odpowiedzialnoci za tre i form
aktu oskarenia z organu, ktry go sporzdzi. Rodzi to jedynie dodatkow odpowiedzialno
prokuratora, ktry go zatwierdzi.
Jeeli akt oskarenia sporzdzony w dochodzeniu przez Policj zostanie zatwierdzony
przez prokuratora i przesany do sdu, to traktowany jest jako pochodzcy od prokuratora.

136

Za twierdzeniem tym przemawia choby ta okoliczno, e w razie stwierdzenia w nim brakw formalnych sd zwraca go prokuratorowi, nie za Policji.
Obecna praktyka policyjna w tym zakresie, spowodowaa odzwyczajenie si policjantw od samodzielnoci, przy konstruowaniu aktu oskarenia w dochodzeniu. Funkcjonuje
bowiem standardowy druk procesowy, ktrego waciwe zredagowanie przez policjanta,
ogranicza si jedynie do skopiowania pewnych treci i informacji z materiaw postpowania
przygotowawczego do odpowiednich rubryk dokumentu. Druk ten jest prawie idealny w sytuacji, gdy postpowanie przygotowawcze komponowao si w formacie 1 podejrzany
o 1 przestpstwo. Jest dalece jednak niedostateczny, gdy rozwj podmiotowy i przedmiotowy postpowania spowodowa, e aktem oskarenia naley obj kilku wsposkaronych o
kilka przestpstw. Postuluj zatem, aby policjanci zaczli wdraa si do samodzielnego konstruowania aktu oskarenia, choby w oparciu o ponisze przykady.135

135

Przykady autorstwa Zbigniewa Maeckiego, w oparciu o 20-letnie dowiadczenie w pracy dochodzeniowoledczej i w zakresie nadzoru nad prac dochodzeniowo-ledcz przyp. autora.

137

D-ZM-550-92/15

Pia, 24 padziernika 2015 r.

ZATWIERDZAM
dnia ....................
sygn. Ds.-342/15

Do
Sdu Rejonowego
w Pile
AKT OSKARENIA

nadkom. Zbigniew Maecki detektyw Sekcji Kryminalnej Komendy Powiatowej Policji w Pile, na podstawie
wynikw dochodzenia RSD-286/15, przeprowadzonego w Komendzie Powiatowej Policji w Pile,
w oparciu o przepis art. 331 1, 332 1 k.p.k.
OSKARAM:
KRZYSZTOFA BZYMKA, s. Tadeusza i Katarzyny z d. Zawilak, ur. 08 stycznia 1995 r. w Waczu, zamieszkaego
w Pile, obywatelstwa polskiego, kawalera, bezdzietnego, wyksztacenia podstawowego, bez zawodu,
niepracujcego, utrzymujcego si z pomocy rodziny, bez prawa do zasiku dla bezrobotnych, nieposiadajcego
majtku ruchomego ani nieruchomego, uprzednio niekaranego, rodka zapobiegawczego nie stosowano;
oraz:
UKASZA WINIARSKIEGO, s. Szymona i Jolanty z d. Gsowska, ur. 28 lutego 1997 r. w Szczecinku,
zamieszkaego w Pile, obywatelstwa polskiego, kawalera, bezdzietnego, wyksztacenia podstawowego, bez
zawodu, ucznia klasy I Technikum Samochodowego w Szczecinku, niepracujcego, utrzymujcego si z renty
rodzinnej w wysokoci 500 z miesicznie, nieposiadajcego majtku ruchomego ani nieruchomego, uprzednio
niekaranego, rodka zapobiegawczego nie stosowano;
o to, e:
w dniu 10 wrzenia 2015 r. w Szydowie powiatu pilskiego, dziaajc wsplnie i w porozumieniu, pobili Krzysztofa
Wojtyniaka w ten sposb, e kopali go nogami po caym ciele i bili piciami, w wyniku czego pokrzywdzony
dozna obrae ciaa w postaci: otarcia skry w okolicy czoowo-skroniowej lewej, otarcia skry okolicy
przedramienia lewego i otarcia stawu kolanowego lewego, czym narazili go na bezporednie niebezpieczestwo
powstania obrae naruszajcych czynnoci narzdw ciaa Krzysztofa Wojtynek na okres powyej siedmiu dni,
to jest o przestpstwo okrelone w art. 158 1 k.k.;
Na podstawie art. 24 1 k.p.k. i 31 1 k.p.k., sprawa obu oskaronych podlega rozpoznaniu przez Sd
Rejonowy w Pile bez zastosowania instytucji konsensualnej okrelonej w art. 335 k.p.k.
nadkom. Zbigniew Maecki

138

D-ZM-550-1212/15

Pia, 23 listopada 2015 r.

ZATWIERDZAM
dnia ....................
sygn. Ds.-412/15

Do
Sdu Rejonowego
w Pile
AKT OSKARENIA

nadkom. Zbigniew Maecki detektyw Sekcji Kryminalnej Komendy Powiatowej Policji w Pile, na podstawie
wynikw dochodzenia RSD-117/15, przeprowadzonego w Komendzie Powiatowej Policji w Pile,
w oparciu o przepis art. 331 1, 332 1 k.p.k.
OSKARAM:
PAWA WALCZAKA, s. Arkadiusza, Czesawy z d. Pikulik, ur. 18 sierpnia 1979 r. w Zotowie, zameldowanego
i zamieszkaego w Podgajach 36/3 gm. Okonek, obywatelstwa polskiego, kawalera, bezdzietnego, wyksztacenia
zawodowego, z zawodu mechanika maszyn rolniczych, niepracujcego, utrzymujcego si z renty socjalnej
w wysokoci 500 z netto, nieposiadajcego majtku ruchomego ani, uprzednio karanego wyrokami Sdu
Rejonowego w Zotowie, za przestpstwa podobne na kary pozbawienia wolnoci, ktre odby, rodka
zapobiegawczego nie stosowano;
o to, e:
w dniu 23 wrzenia 2015 r. w Szydowie powiatu pilskiego, w cigu 5 lat od odbycia kary 1 roku, 4 miesicy i 14
dni pozbawienia wolnoci, ktr odby w okresie od 19 lipca 2013r. do 03 grudnia 2014 r. orzeczonej wyrokiem
Sdu Rejonowego w Zotowie, sygn. II-K-49/12 z dnia 28 kwietnia 2013 r. za wystpek z art. 279 1 k.k. i art. 278
3 k.k., oraz wyrokiem Sadu Rejonowego w Zotowie, sygn. II-K-335/12 z dnia 23 padziernika 2012 r. za
wystpek okrelony w art. 278 1 k.k., dokona umylnego przestpstwa podobnego w ten sposb, e po
uprzednim urwaniu przy pomocy prta metalowego, kdki zabezpieczajcej drzwi wejciowe do klubu
wiejskiego, zabra w celu przywaszczenia z jego wntrza kuchenk mikrofalow i 35 szklanek ze szka
aroodpornego o cznej wartoci 586 z, na szkod Koa Gospody Wiejskich w Szydowie
to jest o przestpstwo okrelone w art. 64 1 k.k. w zwizku z art. 279 1 k.k.,
oraz:
ZBIGNIEWA JAMROZA, s. Czesawa, Anny z d. Kania, ur. 10 grudnia 1983 r. w Pile, zameldowanego
i zamieszkaego w Pile, przy ul. Okopowej 8/24, obywatelstwa polskiego, onatego, posiadajcego na swoim
utrzymaniu dziecko w wieku 7 lat, wyksztacenia podstawowego, z zawodu pilarza, zatrudnionego w charakterze
pracownika fizycznego w PHILIPS S. A. w Pile, z uposaeniem miesicznym w wysokoci 1.954 z netto, z
majtkiem nieruchomym w postaci mieszkania wasnociowego o powierzchni 47 m2 o wartoci 150.000 z, bez
majtku ruchomego, uprzednio karanego za inne przestpstwa, rodka zapobiegawczego nie stosowano;
o to, e:
w dniu 25 wrzenia 2005 r. w Pile woj. wielkopolskiego, przyj od Pawa Walczaka przedmioty w postaci
kuchenki mikrofalowej i 35 szklanek ze szka aroodpornego o cznej wartoci 586 z, ktre Pawe Walczak
uzyska podczas popenienia czynu zabronionego okrelonego w art. 279 1 k.k., celem ich ukrycia i zbycia,
czym dziaa na szkod Koa Gospody Wiejskich w Szydowie,
to jest o przestpstwo okrelone w art. 291 1 k.k.;
Na podstawie art. 24 1 k.p.k., 31 1 k.p.k., i 469 k.p.k., sprawa obu oskaronych podlega rozpoznaniu przez
Sd Rejonowy w Pile bez zastosowania instytucji konsensualnej okrelonej w art. 335 k.p.k.
nadkom. Zbigniew Maecki

139

ZM-550-987/15

Pia, 12 wrzenia 2015 r.

ZATWIERDZAM

Do

dnia ....................

Sdu Rejonowego

sygn. Ds.-2554/15

w Pile
AKT OSKARENIA

nadkom. Zbigniew Maecki detektyw Sekcji Kryminalnej Komendy Powiatowej Policji w Pile, na podstawie
wynikw dochodzenia RSD-421/15, przeprowadzonego w Komendzie Powiatowej Policji w Pile,
w oparciu o przepis art. 331 1, 332 1 k.p.k.
OSKARAM:
MARIUSZA TKACZA, s. Witolda i Tamary z d. Szrama, ur. 24 sierpnia 1985 r. w Wyrzysku, zameldowanego
i zamieszkaego w Pile, przy ul. Obrocw Pokoju 12/4, obywatelstwa polskiego, kawalera, bezdzietnego,
wyksztacenia zawodowego, z zawodu malarza-tapeciarza, niepracujcego, bez dochodw, na utrzymaniu ojca,
nie posiadajcego majtku ruchomego ani, nieruchomego uprzednio karanego wyrokiem II-K-1074/13 z dnia 07
padziernika 2014 r. Sdu Rejonowego w Pile, za przestpstwo z art. 279 1 k.k., na kar 1 roku i 2 miesicy
pozbawienia wolnoci, ktrej wykonanie zawieszono na 4 lata, rodka zapobiegawczego nie stosowano;
o to, e:
w dniu 23 lipca 2015 r. w Pile woj. wielkopolskiego, grozi Stanisawowi Jaroszowi pozbawieniem go ycia, przy
czym wzbudzio to u Stanisawa Jarosza uzasadnion obaw, e groby te zostan zrealizowane,
to jest o wystpek okrelony w art. 190 1 k.k.;
oraz o to, e:
w dniu 27 lipca 2015 r. w Pile, woj. wielkopolskiego, dziaajc w celu przywaszczenia zabra rower grski TREKK
o wartoci 820 z, na szkod Szymona ygado,
to jest o wystpek okrelony w art. 278 1 k.k.;
oraz o to, e:
w dniu 13 sierpnia 2015 r. w Pile woj. wielkopolskiego, wbrew ustawie, posiada przy sobie rodki odurzajce
w postaci marihuany w iloci 8,124 grama,
to jest o wystpek okrelony w art. 48 ust. 1 Ustawy z dnia 24 kwietnia 1997 r. o przeciwdziaaniu
narkomanii;
Na podstawie art. 24 1 k.p.k., 31 1 k.p.k., i 469 k.p.k., sprawa podlega rozpoznaniu przez Sd Rejonowy
w Pile bez zastosowania instytucji konsensualnej okrelonej w art. 335 k.p.k.
nadkom. Zbigniew Maecki

140

2.5.

Faktyczne wniesienie aktu oskarenia

W cigu 14 dni od daty zamknicia postpowania przygotowawczego prowadzonego

w formie ledztwa lub od otrzymania aktu oskarenia sporzdzonego przez Policj w dochodzeniu, prokurator sporzdza lub zatwierdza otrzymany akt oskarenia. Po tej czynnoci wnosi go, wraz z aktami zamknitego postpowania przygotowawczego, do sdu. W sytuacji, gdy
podejrzany jest tymczasowo aresztowany, to termin ten ulega skrceniu do 7 dni. Obie sytuacje reguluje art. 331 k.p.k., w 1 i 3. Terminy te maj suy przyspieszeniu postpowania.
Jednoczenie 4 art. 331 k.p.k. okrela, e w sprawie, w ktrej wobec podejrzanego
trwa tymczasowe aresztowanie, akt oskarenia musi by wniesiony nie pniej ni 14 dni
przed upywem dotychczas zakrelonego terminu stosowania tego rodka zapobiegawczego.
Termin ten jest niezaleny od formy prowadzonego postpowania przygotowawczego, w toku
ktrego wobec podejrzanego zastosowano tymczasowe aresztowanie. Takie uregulowanie ma
znaczenie praktyczne, gdy zaistnieje potrzeba wystpienia do sdu apelacyjnego z wnioskiem
o przeduenie tymczasowego aresztowania, zgodnie z art. 263 4 k.p.k.136. Terminy wskazane w art. 331 k.p.k. maj charakter instrukcyjny. Ich niezachowanie nie odbiera aktowi
oskarenia mocy prawnej. Mog jednak skutkowa odpowiedzialnoci subow.

136

J. Grajewski, L. K. Paprzycki, M. Pachta: Kodeks..., s. 819.

141

142

BIBLIOGRAFIA
Akty prawne:
Kodeks postpowania karnego Ustawa z dnia 06 czerwca 1997 r (Dz. U. Nr 89, poz. 555,
z pn. zm.).
Kodeks karny Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 88 poz. 553 z pn. zm.)
Rozporzdzenie Ministra Sprawiedliwoci z dnia 24 marca 2010 r. Regulamin wewntrznego urzdowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury (Dz. U. 2010,
Nr 49, poz. 296).
Wytyczne nr 3 Komendanta Gwnego Policji z dnia 15 lutego 2012 r. w sprawie wykonywania czynnoci dochodzeniowo ledczych przez policjantw.

Literatura:
Bafia J. i in.: Kodeks postpowania karnego. Komentarz, Praca zbiorowa pod redakcj
M. Mazura, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1971.
Chrustowski T., Jaowiecki J., Nowicki H.: Postpowanie karne podrcznik dla funkcjonariuszy MO, Oddzia Szkolenia KGMO, Warszawa 1965.
Czajka M., wiatowski A.: Prawo w diagramach Kodeks postpowania karnego, PPU
Park Sp. z o.o., Bielsko - Biaa 2003.
Daszkiewicz W.: Prawo karne procesowe. Zagadnienia oglne, Bydgoszcz 2000.
Dowejko A.: Zatrzymanie procesowe osoby na podstawie art. 244 k.p.k., Szkoa Policji
w Pile, Pia 2013
Grajewski J., Paprzycki L. K., Pachta M.: Kodeks postpowania karnego Komentarze
Zakamycza, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Krakw 2003.
Grzegorczyk T., Tylman J.: Polskie postpowanie karne, Warszawa 2011.
Grzegorczyk T.: Kodeks postpowania karnego, Tom I., Artykuy 1-467, Wydawnictwo
LEX, WoltersKluwer business, Warszawa 2014.
Kalinowski S., Siewierski M.: Kodeks postpowania karnego - Komentarz, Wydawnictwo
Prawnicze, Warszawa 1966.
Kmiecik R., Skrtowicz E.: Proces karny, Zakamycze, Krakw 2002.
Kudrelek J., Lisiecki M.: Zabezpieczenie majtkowe w postpowaniu karnym, Wysza
Szkoa Policji w Szczytnie, Szczytno 2004.
Marsza K.: Proces karny, Volumen, Katowice 2008.
Siewierski M., Tylman J., Olszewski M.: Postpowanie karne w zarysie, Pastwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1971.
Stefaski R. A.: Kodeks postpowania karnego. Komentarz, Dom Wydawniczy ABC,
Warszawa 2004.
Tylman: Zasada bezporednioci na tle zmian w polskim prawie karnym procesowym,
(w:) Rzetelny proces karny. Ksiga jubileuszowa Profesor Zofii widy, (red. Skorupka),
wyd. Wolters Kluwer
Walto S.: Proces karny zarys systemu, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa
2009.

143

Periodyki:
Dziugie I.: Zamknicie ledztwa lub dochodzenia w nowym kodeksie postpowania karnego, Policja Kwartalnik kadry kierowniczej Policji nr-1/2000.
Grzegorczyk T.: Akt oskarenia w postpowaniu uproszczonym, Prokuratura i Prawo
nr 4/1997.
Grzeszczyk W.: Zamknicie ledztwa lub dochodzenia, Prokuratura i Prawo nr-11/1997
Kiebicki K.: Redefinicja zasady kontradyktoryjnoci w postpowaniu karnym kilka
uwag. Palestra 9-10/2013.
Kochel K.: Czy postpowanie przygotowawcze moe by kontradyktoryjne? Uwagi na
marginesie zasady ledczoci, Wiedza Prawnicza, nr 6/2013.
Kudrelek J.: Postpowanie przygotowawcze - dochodzenie, Gazeta Policyjna nr-20/2003.
Lach: Zasada kontradyktoryjnoci w postpowaniu sdowym w procesie karnym de lege
lata i delege ferenda, Palestra 5-6/2012.
Liszewski J.: Zamknicie ledztwa lub dochodzenia, Przegld Policyjny nr-2-3/1992.
Materiay II edycji szkolenia dla liderw z zakresu nowych rozwiza w k.p.k. Katowice
4-5.09.2014 r.
Materiay szkoleniowe dla funkcjonariuszy Policji Nowelizacja kodeksu postpowania
karnego, Warszawa 2014.
Mynarczyk Z.: Przedstawienie zarzutw, badanie wnioskw dowodowych, niektre czynnoci dowodowe oraz zaznajomienie z materiaami postpowania przygotowawczego,
Prokuratura i Prawo nr-7-8/1995.
Sw J.: Czynnoci wyjaniajce, Gazeta Policyjna, nr 16/2004.
Witkowska K.: Gwarancje zatrzymanego, Prokuratura i Prawo, nr 9/2011.
Wojtuszek R., Pko A.: Zmiany w Kodeksie postpowania karnego, Kwartalnik Prawno
Kryminalistyczny, Szkoa Policji w Pile, Pia, nr 2/2014.

144

Zacznik nr 1
Dz. U. z dnia 3 czerwca 2014 r., poz. 739
ROZPORZDZENIE
MINISTRA SPRAWIEDLIWOCI
z dnia 27 maja 2014 r.
w sprawie okrelenia wzoru pouczenia o uprawnieniach i obowizkach pokrzywdzonego
w postpowaniu karnym137
Na podstawie art. 300 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postpowania karnego
(Dz. U. nr 89, poz. 555, z pn. zm.138) zarzdza si, co nastpuje:
1. Okrela si wzr pouczenia o uprawnieniach i obowizkach pokrzywdzonego w postpowaniu karnym, stanowicy zacznik do rozporzdzenia.
2. Rozporzdzenie wchodzi w ycie po upywie 30 dni od dnia ogoszenia.
Minister Sprawiedliwoci: M. Biernacki

137

Niniejsze rozporzdzenie dokonuje w zakresie swojej regulacji wdroenia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/29/UE z dnia 25 padziernika 2012 r. ustanawiajcej normy minimalne w zakresie praw,
wsparcia i ochrony ofiar przestpstw oraz zastpujcej decyzj ramow Rady 2001/220/WSiSW (Dz. Urz. UE L
315 z 14.11.2012, str. 57).
138
Zmiany wymienionej ustawy zostay ogoszone w Dz. U. z 1999 r. nr 83, poz. 931, z 2000 r. nr 50, poz. 580,
nr 62, poz. 717, nr 73, poz. 852 i nr 93, poz. 1027, z 2001 r. nr 98, poz. 1071 i nr 106, poz. 1149, z 2002 r. nr 74,
poz. 676, z 2003 r. nr 17, poz. 155, nr 111, poz. 1061 i nr 130, poz. 1188, z 2004 r. nr 51, poz. 514, nr 69, poz.
626, nr 93, poz. 889, nr 240, poz. 2405 i nr 264, poz. 2641, z 2005 r. nr 10, poz. 70, nr 48, poz. 461, nr 77, poz.
680, nr 96, poz. 821, nr 141, poz. 1181, nr 143, poz. 1203, nr 163, poz. 1363, nr 169, poz. 1416 i nr 178, poz.
1479, z 2006 r. nr 15, poz. 118, nr 66, poz. 467, nr 95, poz. 659, nr 104, poz. 708 i 711, nr 141, poz. 1009 i 1013,
nr 167, poz. 1192 i nr 226, poz. 1647 i 1648, z 2007 r. nr 20, poz. 116, nr 64, poz. 432, nr 80, poz. 539, nr 89,
poz. 589, nr 99, poz. 664, nr 112, poz. 766, nr 123, poz. 849 i nr 128, poz. 903, z 2008 r. nr 27, poz. 162, nr 100,
poz. 648, nr 107, poz. 686, nr 123, poz. 802, nr 182, poz. 1133, nr 208, poz. 1308, nr 214, poz. 1344, nr 225,
poz. 1485, nr 234, poz. 1571 i nr 237, poz. 1651, z 2009 r. nr 8, poz. 39, nr 20, poz. 104, nr 28, poz. 171, nr 68,
poz. 585, nr 85, poz. 716, nr 127, poz. 1051, nr 144, poz. 1178, nr 168, poz. 1323, nr 178, poz. 1375, nr 190,
poz. 1474 i nr 206, poz. 1589, z 2010 r. nr 7, poz. 46, nr 98, poz. 626, nr 106, poz. 669, nr 122, poz. 826, nr 125,
poz. 842, nr 182, poz. 1228 i nr 197, poz. 1307, z 2011 r. nr 48, poz. 245 i 246, nr 53, poz. 273, nr 112, poz. 654,
nr 117, poz. 678, nr 142, poz. 829, nr 191, poz. 1135, nr 217, poz. 1280, nr 240, poz. 1430, 1431 i 1438 i nr 279,
poz. 1645, z 2012 r. poz. 886, 1091, 1101, 1327, 1426, 1447 i 1529, z 2013 r. poz. 480, 765, 849, 1247, 1262,
1282 i 1650 oraz z 2014 r. poz. 85 i 384.

145

Zacznik do rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci z dnia 27 maja 2014 r. (poz. 739)

POUCZENIE O UPRAWNIENIACH I OBOWIZKACH POKRZYWDZONEGO
W POSTPOWANIU KARNYM
Osoba fizyczna lub prawna, ktrej dobro zostao bezporednio naruszone lub zagroone przez
przestpstwo, jest pokrzywdzonym w postpowaniu karnym (art. 49 1).139 Przedstawiciel
lub opiekun pokrzywdzonego maoletniego, cakowicie albo czciowo ubezwasnowolnionego lub nieporadnego moe wykonywa jego prawa (art. 51). Osoba najblisza moe rwnie
wykonywa prawa zmarego pokrzywdzonego (art. 52).
W postpowaniu przygotowawczym poprzedzajcym wniesienie sprawy do sdu pokrzywdzony jest stron procesow (art. 299 1). Oznacza to, e w tym postpowaniu pokrzywdzonemu przysuguj wymienione poniej uprawnienia:
1. Prawo do korzystania z pomocy wybranego przez siebie penomocnika, ktrym moe by
adwokat lub radca prawny. Nie mona mie wicej ni trzech penomocnikw jednoczenie. Jeeli pokrzywdzony wykae, e nie sta go na penomocnika, sd moe wyznaczy
penomocnika z urzdu (art. 78 1, art. 87 1 i 2, art. 88).
2. Prawo do zoenia zaalenia na postanowienie o odmowie wszczcia lub umorzeniu ledztwa lub dochodzenia oraz zaalenia na bezczynno, jeeli w cigu 6 tygodni od zoenia
przez pokrzywdzonego zawiadomienia o przestpstwie nie zosta on powiadomiony
o wszczciu albo odmowie wszczcia ledztwa lub dochodzenia (art. 306 1, 1a, 3).
3. Prawo do skadania wnioskw o przeprowadzenie przez Policj lub prokuratora okrelonej czynnoci lub dowodu, np. przesuchania wskazanego wiadka lub zbadania dokumentu (art. 315 1). Jeeli istnieje obawa, e wiadka nie bdzie mona przesucha na rozprawie, pokrzywdzony moe wystpi o jego przesuchanie przez sd lub zwrci si do
prokuratora o przesuchanie wiadka w tym trybie (art. 316 3).
4. Prawo do udziau w czynnociach postpowania, w tym take w przeprowadzeniu dowodu. W czynnociach tych moe rwnie uczestniczy penomocnik pokrzywdzonego (art.
316). W szczeglnie uzasadnionym wypadku mona odmwi dopuszczenia pokrzywdzonego i penomocnika do czynnoci ze wzgldu na dobro postpowania (art. 317 2).
5. Prawo do dorczenia postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegego, prawo do
wzicia udziau w przesuchaniu biegego oraz prawo do zapoznania si z jego pisemn
opini (art. 318).
6. Prawo dostpu do akt sprawy, do sporzdzania odpisw i kopii. Mona odmwi dostpu
do akt ze wzgldu na wany interes pastwa lub dobro postpowania (art. 156 5).
7. Prawo do zoenia wniosku o skierowanie sprawy do postpowania mediacyjnego w celu
pogodzenia sie z podejrzanym (art. 23a). Pozytywne wyniki przeprowadzonej mediacji s
brane pod uwag przez sd przy wymiarze kary (art. 53 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r.
Kodeks karny (Dz. U. nr 88, poz. 553, z pn. zm.).
Pokrzywdzony jest obowizany:
1) wskaza adres dla dorcze w kraju, kiedy przebywa za granic; w przeciwnym wypadku
pismo wysane na ostatnio znany adres w kraju zostanie uznane za skutecznie dorczone,
a czynno lub rozprawa zostanie przeprowadzona pod nieobecno pokrzywdzonego;
139

Jeeli nie wskazano innej podstawy prawnej, przepisy w nawiasach oznaczaj odpowiednie artykuy ustawy
z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postpowania karnego (Dz. U. nr 89, poz. 555, z pn. zm.).

146

niewskazanie adresu moe rwnie uniemoliwi zoenie wniosku, zaalenia lub apelacji
z powodu upywu terminw (art. 138);
2) poda nowy adres w wypadku zmiany miejsca zamieszkania lub pobytu; w przeciwnym
wypadku pismo wysane na dotychczasowy adres zostanie uznane za skutecznie dorczone, a czynno lub rozprawa zostanie przeprowadzona pod nieobecno pokrzywdzonego;
niewskazanie adresu moe rwnie uniemoliwi zoenie wniosku, zaalenia lub apelacji
z powodu upywu terminw (art. 139).

Potwierdzam otrzymanie pouczenia:

.............................................................
(data, podpis)

147

148

Zacznik nr 2
Sygn. akt .
DODATKOWE UPRAWNIENIA POKRZYWDZONEGO W ZWIZKU
Z PROWADZENIEM POSTPOWANIA PRZYSPIESZONEGO
1. W postpowaniu przyspieszonym powdztwo cywilne jest niedopuszczalne (art. 517e
4)140.
2. Pokrzywdzony lub inna uprawniona osoba moe a do zakoczenia pierwszego przesuchania pokrzywdzonego na rozprawie gwnej, zoy wniosek o orzeczenie przez sd
obowizku naprawienia w caoci albo w czci szkody wyrzdzonej przestpstwem lub
zadouczynienia za doznan krzywd. W razie skazania sd moe orzec, a na wniosek
pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej orzeka, obowizek naprawienia szkody
w caoci albo w czci lub zadouczynienia za doznan krzywd (art. 46 1 ustawy
z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. nr 88, poz. 553, z pn. zm.).
3. W postpowaniu przyspieszonym do chwili zakoczenia pierwszego przesuchania
wszystkich oskaronych na rozprawie gwnej oskarony moe zoy wniosek o wydanie
wyroku skazujcego i wymierzenie mu okrelonej kary lub rodka karnego bez przeprowadzania postpowania dowodowego. Sd moe uwzgldni wniosek oskaronego o wydanie wyroku skazujcego, gdy okolicznoci popenienia przestpstwa nie budz wtpliwoci i cele postpowania zostan osignite mimo nieprzeprowadzenia rozprawy w caoci; przy czym uwzgldnienie takiego wniosku jest moliwe jedynie wwczas, gdy nie
sprzeciwi si temu prokurator, a take pokrzywdzony naleycie powiadomiony o terminie rozprawy oraz pouczony o moliwoci zgoszenia przez oskaronego tego wniosku
(art. 387).
4. Zoony przed rozpraw wniosek oskaronego o wydanie wyroku skazujcego i wymierzenie mu okrelonej kary lub rodka karnego bez przeprowadzania postpowania dowodowego, moe by rozpoznany przez sd na posiedzeniu. O terminie posiedzenia sd zawiadamia strony, przesyajc im odpis wniosku. Nieusprawiedliwione niestawiennictwo
pokrzywdzonego lub oskaryciela publicznego na posiedzeniu lub rozprawie nie stoi na
przeszkodzie uwzgldnieniu wniosku, jeeli spenione s pozostae warunki okrelone
w art. 387 (art. 474a).
5. Pokrzywdzony ma prawo a do rozpoczcia przewodu sdowego do zoenia owiadczenia o dziaaniu w postpowaniu przyspieszonym w charakterze oskaryciela posikowego.
Pokrzywdzony jako oskaryciel posikowy, ma prawo skada wnioski dowodowe, by
obecnym na caej rozprawie, zadawa pytania przesuchiwanym osobom (art. 53-54),
skada zaalenia oraz zoy apelacj od wyroku (art. 444).

Potwierdzam otrzymanie pouczenia:

.
(data i podpis)

140

Jeeli nie wskazano innej podstawy prawnej, przywoane przepisy oznaczaj odpowiednie artykuy ustawy
z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postpowania karnego (Dz. U. nr 89, poz. 555, z pn. zm.).

149

150

Zacznik nr 3
Dz.U.2014.761
ROZPORZDZENIE
MINISTRA SPRAWIEDLIWOCI
z dnia 30 maja 2014 r.
w sprawie okrelenia wzoru pouczenia o uprawnieniach i obowizkach podejrzanego
w postpowaniu karnym(1)
(Dz. U. z dnia 6 czerwca 2014 r.)
Na podstawie art. 300 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postpowania karnego
(Dz. U. nr 89, poz. 555, z pn. zm.) zarzdza si, co nastpuje:
1. Okrela si wzr pouczenia o uprawnieniach i obowizkach podejrzanego w postpowaniu karnym, stanowicy zacznik do rozporzdzenia.
2. Rozporzdzenie wchodzi w ycie po upywie 30 dni od dnia ogoszenia.
POUCZENIE O UPRAWNIENIACH I OBOWIZKACH PODEJRZANEGO
W POSTPOWANIU KARNYM
Podejrzanemu w postpowaniu karnym przysuguj wymienione poniej uprawnienia:
1. Prawo do skadania wyjanie, take na pimie, prawo do odmowy skadania wyjanie
lub odmowy odpowiedzi na poszczeglne pytania, bez koniecznoci podania przyczyn
odmowy (art. 175 1, art. 176 1)(2).
2. Prawo do korzystania z pomocy wybranego przez siebie obrocy. Jeeli podejrzany wykae, e nie sta go na obroc, sd moe wyznaczy obroc z urzdu (art. 78 1). Nie
mona mie wicej ni trzech obrocw jednoczenie (art. 77). W wypadku skazania lub
warunkowego umorzenia postpowania karnego podejrzany moe zosta obciony kosztami obrony z urzdu (art. 627, art. 629).
3. Na danie podejrzanego przy jego przesuchaniu moe by obecny obroca (art. 301).
4. Jeeli podejrzany nie zna wystarczajco jzyka polskiego - prawo do korzystania z bezpatnej pomocy tumacza, take przy kontaktach z obroc (art. 72 1).
5. Prawo do informacji o treci zarzutw, ich uzupenieniu i zmianach oraz kwalifikacji
prawnej zarzucanego przestpstwa (art. 313 1, art. 314, art. 325a 2 i art. 325g 2).
6. Prawo do skadania wnioskw o dokonanie czynnoci ledztwa lub dochodzenia, np. o
przesuchanie wiadka, uzyskanie dokumentu, dopuszczenie opinii biegego (art. 315 1).
7. Prawo dostpu do akt sprawy, do sporzdzania odpisw i kopii. Mona odmwi dostpu
do akt ze wzgldu na wany interes pastwa lub dobro postpowania (art. 156 5).
8. Prawo do zapoznania si z materiaami ledztwa lub dochodzenia przed jego zakoczeniem. W trakcie tych czynnoci podejrzanemu moe towarzyszy obroca (art. 321 1 i
3, art. 325a 2).
9. Prawo do zoenia wniosku o skierowanie sprawy do postpowania mediacyjnego w celu
pogodzenia si z pokrzywdzonym (art. 23a). Pozytywne wyniki przeprowadzonej mediacji s brane pod uwag przez sd przy wymiarze kary (art. 53 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. nr 88, poz. 553, z pn. zm.)).
10. W postpowaniu przyspieszonym, w przypadku zapewnienia uczestnictwa podejrzanego
w postpowaniu w drodze wideokonferencji, moe on skada wnioski oraz inne owiadczenia oraz dokonywa czynnoci procesowych wycznie ustnie do protokou (art. 517ea
1). W ten sam sposb moe by zapewniony udzia w postpowaniu obrocy i tumacza
(art. 517b 2c i 2d). W postpowaniu przyspieszonym wniosek o uzasadnienie wyroku

151

moe by zgoszony ustnie do protokou albo zoony na pimie w terminie 3 dni od daty
ogoszenia wyroku; termin do wniesienia apelacji wynosi 7 dni (art. 517h 1).
Podejrzany nie ma obowizku dowodzenia swojej niewinnoci ani obowizku dostarczania dowodw na swoj niekorzy (art. 74 1). Jest jednak obowizany podda si:
1) ogldzinom ciaa i badaniom niepoczonym z naruszeniem ciaa, pobraniu odciskw
palcw, fotografowaniu oraz okazaniu innym osobom (art. 74 2 pkt 1);
2) badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom poczonym z dokonaniem zabiegw na ciele, z wyjtkiem chirurgicznych, pod warunkiem e nie zagraa to
zdrowiu, jeeli przeprowadzenie tych bada jest niezbdne (zwaszcza pobranie krwi,
wosw lub wydzielin organizmu, np. liny); badania powinny by przeprowadzone przez
uprawnionego do tego pracownika suby zdrowia (art. 74 2 pkt 2);
3) pobraniu przez policjanta wymazu ze luzwki policzkw, o ile jest to konieczne i nie
zagraa zdrowiu (art. 74 2 pkt 3).
Niespenienie tych obowizkw moe prowadzi do zatrzymania i przymusowego doprowadzenia podejrzanego, jak rwnie skutkowa zastosowaniem wobec niego w niezbdnym zakresie siy fizycznej lub rodkw technicznych sucych obezwadnieniu (art. 74
3a).
Podejrzany obowizany jest rwnie:
1) zawiadamia organ prowadzcy postpowanie o kadej zmianie miejsca pobytu trwajcego duej ni 7 dni i stawia si na kade wezwanie; w wypadku niestawiennictwa podejrzany moe by zatrzymany i sprowadzony przymusowo (art. 75 1 i 2);
2) wskaza adres, na ktry kierowana bdzie korespondencja; w przeciwnym wypadku
czynno lub rozprawa zostanie przeprowadzona pod nieobecno podejrzanego; niewskazanie adresu moe rwnie uniemoliwi zoenie wniosku, zaalenia lub apelacji
z powodu upywu terminw (art. 133 2);
3) wskaza adres dla dorcze w kraju, kiedy przebywa za granic; w przeciwnym wypadku
pismo wysane na ostatnio znany adres w kraju zostanie uznane za skutecznie dorczone,
a czynno lub rozprawa zostanie przeprowadzona pod nieobecno podejrzanego; niewskazanie adresu moe rwnie uniemoliwi zoenie wniosku, zaalenia lub apelacji
z powodu upywu terminw (art. 138);
4) poda nowy adres w wypadku zmiany miejsca zamieszkania lub pobytu; w przeciwnym
wypadku pismo wysane na dotychczasowy adres zostanie uznane za skutecznie dorczone, a czynno lub rozprawa zostanie przeprowadzona pod nieobecno podejrzanego;
niewskazanie adresu moe rwnie uniemoliwi zoenie wniosku, zaalenia lub apelacji z powodu upywu terminw (art. 139).
Potwierdzam otrzymanie pouczenia:
.............................................................
(data, podpis)
1)

Niniejsze rozporzdzenie dokonuje w zakresie swojej regulacji wdroenia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie prawa do informacji w postpowaniu karnym
(Dz. Urz. UE L 142 z 01.06.2012, str. 1).
2)
Jeeli nie wskazano innej podstawy prawnej, przepisy w nawiasach oznaczaj odpowiednie artykuy ustawy
z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postpowania karnego (Dz. U. nr 89, poz. 555, z pn. zm.).

152

Zacznik nr 4
Dz.U.2014.737
ROZPORZDZENIE
MINISTRA SPRAWIEDLIWOCI
z dnia 27 maja 2014 r.
w sprawie okrelenia wzoru pouczenia o uprawnieniach zatrzymanego w postpowaniu
karnym(1)
(Dz. U. z dnia 3 czerwca 2014 r.)
Na podstawie art. 244 5 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postpowania karnego
(Dz. U. nr 89, poz. 555, z pn. zm.) zarzdza si, co nastpuje:
1. Okrela si wzr pouczenia o uprawnieniach zatrzymanego w postpowaniu karnym,
stanowicy zacznik do rozporzdzenia.
2. Rozporzdzenie wchodzi w ycie po upywie 30 dni od dnia ogoszenia.
POUCZENIE O UPRAWNIENIACH ZATRZYMANEGO
W POSTPOWANIU KARNYM
Zatrzymanemu w postpowaniu karnym przysuguj wymienione poniej uprawnienia:
1. Prawo do informacji o przyczynie zatrzymania i do bycia wysuchanym (art. 244 2)(2).
2. Prawo do zoenia lub odmowy zoenia owiadczenia w swojej sprawie (art. 244 3).
3. Prawo do niezwocznego kontaktu z adwokatem i bezporedniej z nim rozmowy (art. 245 1).
4. Jeeli zatrzymany nie zna wystarczajco jzyka polskiego - prawo do korzystania z bezpatnej pomocy tumacza (art. 72 1).
5. Prawo do otrzymania odpisu protokou zatrzymania (art. 244 3).
6. Prawo do zawiadomienia osoby najbliszej, jak rwnie pracodawcy, szkoy, uczelni,
dowdcy oraz osoby zarzdzajcej przedsibiorstwem zatrzymanego albo przedsibiorstwem, za ktre jest on odpowiedzialny, o zatrzymaniu (art. 245 2, art. 261 1 i 3).
7. Jeeli zatrzymany nie jest obywatelem polskim - prawo do kontaktu z urzdem konsularnym lub z przedstawicielstwem dyplomatycznym pastwa, ktrego jest obywatelem. Jeeli nie posiada adnego obywatelstwa - prawo do kontaktu z przedstawicielem pastwa,
w ktrym zatrzymany mieszka na stae (art. 612 2). Jeeli przewiduje to umowa konsularna midzy Polsk a pastwem, ktrego zatrzymany jest obywatelem, waciwy urzd
konsularny lub przedstawicielstwo dyplomatyczne zostan poinformowane o zatrzymaniu
rwnie bez jego proby(3).
8. Prawo do wniesienia do sdu zaalenia na zatrzymanie w terminie 7 dni od dnia zatrzymania. W zaaleniu mona si domaga zbadania zasadnoci, legalnoci oraz prawidowoci zatrzymania (art. 246 1).
9. Prawo do natychmiastowego zwolnienia, jeeli przyczyny zatrzymania przestay istnie,
albo po upywie 48 godzin od chwili zatrzymania, o ile zatrzymany nie zostanie w tym
czasie przekazany do sdu z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania.
W wypadku przekazania do sdu zatrzymany zostanie zwolniony, jeeli w cigu 24 godzin od przekazania nie zostanie mu dorczone postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania (art. 248 1 i 2).
10. Dostp do niezbdnej pomocy medycznej.
Potwierdzam otrzymanie pouczenia:
...........................................................
(data, podpis)

153

1)

Niniejsze rozporzdzenie dokonuje w zakresie swojej regulacji wdroenia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie prawa do informacji w postpowaniu karnym (Dz. Urz.
UE L 142 z 01.06.2012, str. 1).
2)
Jeeli nie wskazano innej podstawy prawnej, przepisy w nawiasach oznaczaj odpowiednie artykuy ustawy
z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postpowania karnego (Dz. U. nr 89, poz. 555, z pn. zm.).
3)
Dotyczy obywateli Afganistanu, Algierii, Australii, Austrii, Belgii, Biaorusi, Boni i Hercegowiny, Bugarii,
Chiskiej Republiki Ludowej, Chorwacji, Cypru, Czech, Czarnogry, Estonii, Finlandii, Francji, Grecji, Kambody, Kanady, Kazachstanu, Kirgistanu, Korei Pnocnej, Kuby, Laosu, Litwy, otwy, Macedonii, Meksyku,
Modawii, Mongolii, Nowej Zelandii, Rosji, Rumunii, Serbii, Sowacji, Sowenii, Stanw Zjednoczonych, Syrii,
Tunezji, Turcji, Ukrainy, Uzbekistanu, Wgier, Wielkiej Brytanii i Wietnamu.

154

Zacznik nr 5
Dz.U.2014.740
ROZPORZDZENIE
MINISTRA SPRAWIEDLIWOCI
z dnia 27 maja 2014 r.
w sprawie okrelenia wzoru pouczenia o uprawnieniach zatrzymanego na podstawie
europejskiego nakazu aresztowania(1)
(Dz. U. z dnia 3 czerwca 2014 r.)
Na podstawie art. 607l 4 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postpowania karnego
(Dz. U. nr 89, poz. 555, z pn. zm.) zarzdza si, co nastpuje:
1. Okrela si wzr pouczenia o uprawnieniach zatrzymanego na podstawie europejskiego
nakazu aresztowania, stanowicy zacznik do rozporzdzenia.
2. Rozporzdzenie wchodzi w ycie po upywie 30 dni od dnia ogoszenia.

POUCZENIE O UPRAWNIENIACH ZATRZYMANEGO

NA PODSTAWIE EUROPEJSKIEGO NAKAZU ARESZTOWANIA
Osobie zatrzymanej na podstawie europejskiego nakazu aresztowania przysuguj
wymienione poniej uprawnienia:
1. Prawo do informacji o przyczynie zatrzymania i do bycia wysuchanym (art. 244 2)(2).
2. Prawo do skadania wyjanie, odmowy skadania wyjanie lub odmowy odpowiedzi na
poszczeglne pytania, bez koniecznoci podania przyczyn odmowy (art. 175 1), oraz
prawo do zoenia lub odmowy zoenia owiadczenia w swojej sprawie (art. 244 3).
3. Prawo do niezwocznego kontaktu z adwokatem i bezporedniej z nim rozmowy (art. 245
1).
4. Prawo do korzystania z pomocy wybranego przez siebie obrocy. Jeeli zatrzymany wykae, e nie sta go na obroc, sd moe wyznaczy obroc z urzdu (art. 78 1).
5. Jeeli zatrzymany nie zna wystarczajco jzyka polskiego - prawo do korzystania z bezpatnej pomocy tumacza (art. 72 1).
6. Prawo do otrzymania odpisu protokou zatrzymania i do przegldania akt w zakresie dotyczcym przyczyn zatrzymania (art. 244 3).
7. Prawo do zawiadomienia osoby najbliszej, jak rwnie pracodawcy, szkoy, uczelni,
dowdcy oraz osoby zarzdzajcej przedsibiorstwem zatrzymanego albo przedsibiorstwem, za ktre jest on odpowiedzialny, o zatrzymaniu (art. 245 2, art. 261 1 i 3).
8. Jeeli zatrzymany nie jest obywatelem polskim - prawo do kontaktu z urzdem konsularnym lub z przedstawicielstwem dyplomatycznym pastwa, ktrego jest obywatelem. Jeeli nie posiada adnego obywatelstwa - prawo do kontaktu z przedstawicielem pastwa,
w ktrym zatrzymany mieszka na stae (art. 612 2). W przypadku zastosowania aresztu
tymczasowego - prawo do kontaktu z urzdem konsularnym lub z przedstawicielstwem
dyplomatycznym pastwa, ktrego tymczasowo aresztowany jest obywatelem (art. 612
1). Jeeli przewiduje to umowa konsularna midzy Polsk a pastwem, ktrego zatrzymany jest obywatelem, waciwy urzd konsularny lub przedstawicielstwo dyplomatyczne zostan poinformowane o zatrzymaniu rwnie bez jego proby(3).
9. Prawo do wniesienia do sdu zaalenia na zatrzymanie w terminie 7 dni od dnia zatrzymania. W zaaleniu mona si domaga zbadania zasadnoci, legalnoci oraz prawidowoci zatrzymania (art. 246 1).

155

10. Prawo do natychmiastowego zwolnienia, jeeli przyczyny zatrzymania przestay istnie,

11.

12.

13.

14.
15.

albo po upywie 48 godzin od chwili zatrzymania, o ile zatrzymany nie zostanie w tym
czasie przekazany do sdu z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania.
W wypadku przekazania do sdu zatrzymany zostanie zwolniony, jeeli w cigu 24 godzin od przekazania nie zostanie mu dorczone postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania (art. 248 1 i 2).
Prawo do informacji o treci europejskiego nakazu aresztowania (art. 607k 2) oraz do
otrzymania jego odpisu wraz z zawiadomieniem o posiedzeniu sdu w sprawie przekazania i tymczasowego aresztowania. Nakaz powinien by przetumaczony lub informacja
o jego treci zostanie przekazana przez sd (art. 6071 1a).
Prawo do zoenia owiadczenia w sprawie przekazania oraz prawo do wyraenia zgody
na przekazanie i zgody na ciganie za inne przestpstwa ni objte wnioskiem o przekazanie, a take zgody na wykonanie kary pozbawienia wolnoci lub rodkw polegajcych
na pozbawieniu wolnoci za te przestpstwa (art. 6071 2). Zgoda nie moe by cofnita.
Skutkiem wyraenia zgody jest przyspieszenie postpowania w sprawie europejskiego
nakazu aresztowania (art. 607k 2, art. 6071 2, 607m 1 i 1a, art. 607n 1).
Prawo do wniesienia zaalenia na przekazanie w terminie 3 dni od dnia ogoszenia postanowienia, za w wypadku niedoprowadzenia zatrzymanego na posiedzenie sdu - od dnia
dorczenia postanowienia (art. 607l 3).
Dostp do niezbdnej pomocy medycznej.
Na wniosek pastwa, ktre wystpio z europejskim nakazem aresztowania, moliwe jest
zastosowanie tymczasowego aresztowania na okres nie duszy ni 7 dni przed wpyniciem europejskiego nakazu aresztowania oraz nastpnie na okres niezbdny do przekazania, nie duej ni na 100 dni (art. 607k 3 i 3a).

Potwierdzam otrzymanie pouczenia:

..........................................................
(data, podpis)
1)

Niniejsze rozporzdzenie dokonuje w zakresie swojej regulacji wdroenia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie prawa do informacji w postpowaniu karnym (Dz.
Urz. UE L 142 z 01.06.2012, str. 1).
2)
Jeeli nie wskazano innej podstawy prawnej, przepisy w nawiasach oznaczaj odpowiednie artykuy ustawy
z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postpowania karnego (Dz. U. nr 89, poz. 555, z pn. zm.).
3)
Dotyczy obywateli Afganistanu, Algierii, Australii, Austrii, Belgii, Biaorusi, Boni i Hercegowiny, Bugarii,
Chiskiej Republiki Ludowej, Chorwacji, Cypru, Czech, Czarnogry, Estonii, Finlandii, Francji, Grecji, Kambody, Kanady, Kazachstanu, Kirgistanu, Korei Pnocnej, Kuby, Laosu, Litwy, otwy, Macedonii, Meksyku,
Modawii, Mongolii, Nowej Zelandii, Rosji, Rumunii, Serbii, Sowacji, Sowenii, Stanw Zjednoczonych, Syrii, Tunezji, Turcji, Ukrainy, Uzbekistanu, Wgier, Wielkiej Brytanii i Wietnamu.

156

Zacznik nr 6
Dz.U.2014.738
ROZPORZDZENIE
MINISTRA SPRAWIEDLIWOCI
z dnia 27 maja 2014 r.
w sprawie okrelenia wzoru pouczenia o uprawnieniach tymczasowo aresztowanego
w postpowaniu karnym(1)
(Dz. U. z dnia 3 czerwca 2014 r.)
Na podstawie art. 263 8 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postpowania karnego
(Dz. U. nr 89, poz. 555, z pn. zm.) zarzdza si, co nastpuje:
1. Okrela si wzr pouczenia o uprawnieniach tymczasowo aresztowanego w postpowaniu karnym, stanowicy zacznik do rozporzdzenia.
2. Rozporzdzenie wchodzi w ycie po upywie 30 dni od dnia ogoszenia.

POUCZENIE O UPRAWNIENIACH TYMCZASOWO ARESZTOWANEGO

W POSTPOWANIU KARNYM

1.
2.

3.
4.
5.

6.
7.
8.

9.

Tymczasowo aresztowanemu przysuguj wymienione poniej uprawnienia:

Prawo do skadania wyjanie, odmowy skadania wyjanie lub odmowy odpowiedzi na
poszczeglne pytania, bez koniecznoci podania przyczyn odmowy (art. 175 1)(2).
Prawo do korzystania z pomocy wybranego przez siebie obrocy. Jeeli tymczasowo
aresztowany wykae, e nie sta go na obroc, sd moe wyznaczy obroc z urzdu
(art. 78 1). W wypadku skazania lub warunkowego umorzenia postpowania karnego
tymczasowo aresztowany moe zosta obciony kosztami obrony z urzdu (art. 627,
art. 629).
Jeeli tymczasowo aresztowany nie zna wystarczajco jzyka polskiego - prawo do korzystania z bezpatnej pomocy tumacza (art. 72 1).
Prawo do zawiadomienia przez sd osoby najbliszej lub innej wskazanej osoby o tymczasowym aresztowaniu (art. 261 1 i 2).
Jeeli tymczasowo aresztowany nie jest obywatelem polskim - prawo do kontaktu z urzdem konsularnym lub z przedstawicielstwem dyplomatycznym pastwa, ktrego jest
obywatelem (art. 612 1). Jeeli przewiduje to umowa konsularna midzy Polsk a pastwem, ktrego tymczasowo aresztowany jest obywatelem, waciwy urzd konsularny
lub przedstawicielstwo dyplomatyczne zostan poinformowane o aresztowaniu rwnie
bez jego proby(3).
Prawo do informacji o treci zarzutw, ich uzupenieniu i zmianach oraz kwalifikacji
prawnej zarzucanego przestpstwa (art. 313 1, art. 314, art. 325a 2 i art. 325g 2).
Prawo do przegldania akt w czci zawierajcej dowody wskazane we wniosku o zastosowanie albo przeduenie tymczasowego aresztowania (art. 156 5a).
Prawo do wniesienia do sdu zaalenia na tymczasowe aresztowanie w terminie 7 dni od
dnia otrzymania odpisu postanowienia o zastosowaniu lub przedueniu tymczasowego
aresztowania (art. 252).
Prawo do zoenia wniosku o uchylenie lub zmian tymczasowego aresztowania na inny
rodek zapobiegawczy, nieczcy si z pozbawieniem wolnoci. rodkiem takim moe
by dozr Policji, porczenie majtkowe lub osobiste, zakaz opuszczania kraju, obowizek opuszczenia lokalu mieszkalnego zajmowanego wsplnie z pokrzywdzonym, zawie-

157

szenie w czynnociach subowych lub w wykonywaniu zawodu, powstrzymanie si od

okrelonej dziaalnoci lub od prowadzenia pojazdw. Wniosek zostanie rozstrzygnity w
cigu 3 dni przez prokuratora lub sd. Na postanowienie prokuratora lub sdu tymczasowo aresztowany moe zoy zaalenie tylko wtedy, gdy wniosek zosta zoony po
upywie co najmniej 3 miesicy od dnia wydania poprzedniego postanowienia w sprawie
tymczasowego aresztowania (art. 254 1 i 2).
10. Prawo do zapewnienia niezbdnej pomocy medycznej.

Potwierdzam otrzymanie pouczenia:

..........................................................
(data, podpis)

158

Zacznik nr 7
Dz.U.2010.98.631
ROZPORZDZENIE
MINISTRA SPRAWIEDLIWOCI
z dnia 25 maja 2010 r.
w sprawie sposobu zapewnienia oskaronemu moliwoci korzystania z pomocy obrocy
i jego wyboru w postpowaniu przyspieszonym oraz organizacji dyurw adwokackich
(Dz. U. z dnia 7 czerwca 2010 r.)
Na podstawie art. 517j 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postpowania karnego
(Dz. U. nr 89, poz. 555, z pn. zm.1)) zarzdza si, co nastpuje:
1. Dyury adwokatw organizowane w celu zapewnienia oskaronemu moliwoci korzystania z pomocy obrocy w postpowaniu przyspieszonym s penione przy sdach rejonowych.
2. 1. Adwokaci peni dyury w czasie godzin urzdowania waciwego sdu rejonowego
ustalonych dla zapewnienia niezwocznego rozpoznawania spraw w postpowaniu przyspieszonym.
2. Adwokaci peni dyur w siedzibie waciwego sdu rejonowego.
3. Na wniosek adwokata prezes sdu rejonowego moe mu zezwoli na penienie dyuru
w innym miejscu ni siedziba sdu rejonowego, baczc na konieczno niezwocznego podjcia obrony przez adwokata w postpowaniu przyspieszonym. W przypadku penienia dyuru
przez adwokata w innym miejscu ni siedziba sdu rejonowego prezes sdu rejonowego ustala z adwokatem sposb bezporedniego kontaktowania si pracownikw sdu z adwokatem.
4. Liczb adwokatw penicych dyury przy poszczeglnych sdach rejonowych ustala prezes waciwego sdu okrgowego po zasigniciu opinii okrgowej rady adwokackiej.
5. Ustalajc liczb adwokatw penicych dyur przy sdzie rejonowym, uwzgldnia si:
1) okolicznoci mogce mie wpyw na ilo spraw rozpoznawanych w trybie przyspieszonym;
2) godziny urzdowania danego sdu rejonowego, o ktrych mowa w ust. 1;
3) konieczno zapewnienia oskaronemu moliwoci wyboru obrocy.
3. 1. Okrgowa rada adwokacka przedstawia prezesowi waciwego sdu rejonowego i prezesowi sdu okrgowego list adwokatw penicych dyur oraz informuje prezesa waciwego sdu rejonowego i prezesa sdu okrgowego o kadej zmianie danych objtych list.
2. Lista adwokatw, o ktrej mowa w ust. 1, powinna zawiera nastpujce informacje: imi
i nazwisko adwokata, adres kancelarii adwokackiej oraz numer telefonu zapewniajcego stay
kontakt telefoniczny z adwokatem penicym dyur.
3. Prezes waciwego sdu rejonowego uzupenia list adwokatw o wskazanie adresu, pod
ktrym adwokat peni dyur, oraz numeru telefonu zapewniajcego stay kontakt telefoniczny
z adwokatem i niezwocznie podaje t list do wiadomoci waciwemu prokuratorowi rejonowemu i waciwemu komendantowi Policji.
4. 1. Jeeli podejrzany nie ma obrocy, organ przesuchujcy, pouczajc podejrzanego
o moliwoci korzystania w postpowaniu z pomocy obrocy, udostpnia mu list adwokatw penicych dyur.

159

2. Notatk o pouczeniu, o ktrym mowa w ust. 1, oraz owiadczenie podejrzanego w przedmiocie ustanowienia obrocy albo dania jego wyznaczenia przez sd docza si do wniosku o rozpoznanie sprawy w postpowaniu przyspieszonym.
5. 1. W przypadku okrelonym w art. 517b 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks
postpowania karnego, po przekazaniu wniosku o rozpoznaniu sprawy w trybie przyspieszonym do sdu, prezes sdu rejonowego umoliwia, na danie oskaronego, nawizanie kontaktu z obroc.
2. W celu przygotowania si do obrony oskaronemu oraz obrocy zapewnia si w szczeglnoci:
1) moliwo skorzystania z telefonu;
2) kontakt podczas nieobecnoci innych osb;
3) kontakt w zamknitym pomieszczeniu, znajdujcym si w siedzibie sdu rejonowego;
4) moliwo zapoznania si z materiaami postpowania.
6. Rozporzdzenie wchodzi w ycie z dniem 8 czerwca 2010 r.2)
______
1)

Zmiany wymienionej ustawy zostay ogoszone w Dz. U. z 1999 r. nr 83, poz. 931, z 2000 r. nr 50, poz. 580,
nr 62, poz. 717, nr 73, poz. 852 i nr 93, poz. 1027, z 2001 r. nr 98, poz. 1071 i nr 106, poz. 1149, z 2002 r. nr 74,
poz. 676, z 2003 r. nr 17, poz. 155, nr 111, poz. 1061 i nr 130, poz. 1188, z 2004 r. nr 51, poz. 514, nr 69, poz.
626, nr 93, poz. 889, nr 240, poz. 2405 i nr 264, poz. 2641, z 2005 r. nr 10, poz. 70, nr 48, poz. 461, nr 77, poz.
680, nr 96, poz. 821, nr 141, poz. 1181, nr 143, poz. 1203, nr 163, poz. 1363, nr 169, poz. 1416 i nr 178, poz.
1479, z 2006 r. nr 15, poz. 118, nr 66, poz. 467, nr 95, poz. 659, nr 104, poz. 708 i 711, nr 141, poz. 1009 i 1013,
nr 167, poz. 1192 i nr 226, poz. 1647 i 1648, z 2007 r. nr 20, poz. 116, nr 64, poz. 432, nr 80, poz. 539, nr 89,
poz. 589, nr 99, poz. 664, nr 112, poz. 766, nr 123, poz. 849 i nr 128, poz. 903, z 2008 r. nr 27, poz. 162, nr 100,
poz. 648, nr 107, poz. 686, nr 123, poz. 802, nr 182, poz. 1133, nr 208, poz. 1308, nr 214, poz. 1344, nr 225,
poz. 1485, nr 234, poz. 1571 i nr 237, poz. 1651, z 2009 r. nr 8, poz. 39, nr 20, poz. 104, nr 28, poz. 171, nr 68,
poz. 585, nr 85, poz. 716, nr 127, poz. 1051, nr 144, poz. 1178, nr 168, poz. 1323, nr 178, poz. 1375, nr 190,
poz. 1474 i nr 206, poz. 1589 oraz z 2010 r. nr 7, poz. 46 i nr 98, poz. 626.
2)
Niniejsze rozporzdzenie poprzedzone byo rozporzdzeniem Ministra Sprawiedliwoci z dnia 22 lutego
2007 r. w sprawie zapewnienia oskaronemu moliwoci korzystania z pomocy obrocy, jego wyboru w postpowaniu przyspieszonym oraz organizacji dyurw adwokackich (Dz. U. nr 38, poz. 248), ktre traci moc z
dniem wejcia w ycie niniejszego rozporzdzenia na podstawie art. 13 ustawy z dnia 5 listopada 2009 r. o
zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks postpowania karnego, ustawy - Kodeks karny wykonawczy,
ustawy - Kodeks karny skarbowy oraz niektrych innych ustaw (Dz. U. nr 206, poz. 1589 oraz z 2010 r. nr 98,
poz. 625).

160

Zacznik nr 8
Sygn. akt .
DODATKOWE UPRAWNIENIA I OBOWIZKI
PODEJRZANEGO/OSKARONEGO
W ZWIZKU Z PROWADZENIEM POSTPOWANIA PRZYSPIESZONEGO
1. Podejrzanemu/oskaronemu przysuguje prawo do:
zoenia wniosku do prokuratora w postaci owiadczenia do protokou przesuchania
lub odrbnego pisma o wydanie przez sd wyroku skazujcego bez przeprowadzenia
rozprawy i wymierzenie kar i rodkw karnych zaproponowanych i uzgodnionych
z prokuratorem (art. 335 1)141. Wniosek taki nie wie prokuratora;
zoenia ju w toku dochodzenia, do chwili zakoczenia pierwszego przesuchania
wszystkich oskaronych na rozprawie gwnej wniosku o wydanie wyroku skazujcego i wymierzenie mu okrelonej kary lub rodka karnego bez przeprowadzania postpowania dowodowego (art. 387 1).
2. Podejrzanemu/oskaronemu, wobec ktrego na podstawie art. 517b 2a odstpiono od
doprowadzenia do sdu zapewnia si uczestniczenie we wszystkich czynnociach sdowych, w ktrych ma on prawo uczestniczy, w szczeglnoci zoenie przez niego wyjanie, przy uyciu urzdze technicznych, umoliwiajcych przeprowadzenie tych czynnoci na odlego z jednoczesnym bezporednim przekazem obrazu i dwiku. W takim wypadku:
zoenie wniosku o rozpoznanie sprawy jest rwnoznaczne z przekazaniem sprawcy
do dyspozycji sdu (517b 2a, zdanie drugie);
jeeli zosta ustanowiony obroca, uczestniczy on w czynnociach sdowych przy
uyciu urzdze technicznych umoliwiajcych przeprowadzenie tych czynnoci na
odlego, w miejscu przebywania sprawcy (517b 2c);
prezes sdu lub sd, w sposb wskazany w art. 137 (telefonicznie albo w inny sposb
stosownie do okolicznoci, pozostawiajc w aktach odpis nadanego komunikatu
z podpisem osoby nadajcej), zawiadamia oskaronego oraz jego obroc, jeeli zosta ustanowiony, o dorczeniu wniosku o rozpoznanie sprawy i oznacza czas na przygotowanie si do obrony. Oskaronemu oraz jego obrocy dorcza si za pokwitowaniem przez funkcjonariusza Policji odpisy wniosku o rozpoznanie sprawy oraz udostpnia si kopie dokumentw, o ktrych mowa w art. 517d 1a (kopie wszystkich
dokumentw materiau dowodowego przekazywanych do sdu) Zatrzymanemu oskaronemu naley umoliwi, w miejscu jego przebywania, kontakt z obroc bez obecnoci osb trzecich (517e 1a);
podczas czynnoci sdowych, w ktrych oskarony uczestniczy przy uyciu urzdze
technicznych umoliwiajcych przeprowadzenie tych czynnoci na odlego, uczestnicy postpowania mog skada wnioski oraz inne owiadczenia oraz dokonywa
czynnoci procesowych wycznie ustnie do protokou. O treci wszystkich pism procesowych, ktre wpyny do akt sprawy od chwili przekazania do sdu wniosku
o rozpoznanie sprawy, sd jest obowizany poinformowa przy najbliszej czynnoci
procesowej oskaronego oraz jego obroc. Na danie oskaronego lub obrocy sd
ma obowizek odczyta tre tych pism (517ea 1);
141)

Jeeli nie wskazano innej podstawy prawnej, przywoane przepisy oznaczaj odpowiednie artykuy ustawy
z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postpowania karnego (Dz. U. nr 89, poz. 555, z pn. zm.).

161

pisma procesowe oskaronego i jego obrocy, ktrych nie mona byo przekaza do
sdu, mog by przez nich odczytane na rozprawie. Z chwil ich odczytania wywouj
one skutek procesowy i s traktowane jako czynnoci dokonane w formie ustnej
(517ea 2).
3. Podejrzany/oskarony, wobec ktrego na podstawie art. 517b 3 odstpiono od zatrzymania i przymusowego doprowadzenia do sdu lub zwolniono:
obowizany jest stawi si w sdzie wyznaczonym miejscu i czasie;
jeeli sd uzna nieobecno oskaronego na rozprawie za nieusprawiedliwion, moe
prowadzi rozpraw pod jego nieobecno, a wydanego wyroku nie uwaa si za zaoczny (art. 517e 2).

Potwierdzam otrzymanie pouczenia:

.............................................................
(data, podpis)

162

Zacznik nr 9
Dz.U.UE.L.2012.142.1
DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY 2012/13/UE
z dnia 22 maja 2012 r.
w sprawie prawa do informacji w postpowaniu karnym
(Dz.U.UE L z dnia 1 czerwca 2012 r.)
PARLAMENT EUROPEJSKI I RADA UNII EUROPEJSKIEJ, uwzgldniajc Traktat
o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, w szczeglnoci jego art. 82 ust. 2, uwzgldniajc wniosek Komisji Europejskiej, po przekazaniu projektu aktu ustawodawczego parlamentom narodowym, uwzgldniajc opini Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego(1),
po konsultacji z Komitetem Regionw, stanowic zgodnie ze zwyk procedur ustawodawcz(2), a take majc na uwadze, co nastpuje:
1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Unia postawia sobie za cel utrzymanie i rozwj przestrzeni wolnoci, bezpieczestwa

i sprawiedliwoci. Zgodnie z konkluzjami prezydencji z posiedzenia Rady Europejskiej
w Tampere w dniach 15 i 16 padziernika 1999 r., w szczeglnoci z ich pkt 33, zasada
wzajemnego uznawania wyrokw i innych orzecze organw sdowych powinna sta si
podstaw wsppracy sdowej w sprawach cywilnych i karnych w Unii, poniewa poprawa wzajemnego uznawania oraz niezbdne zblienie przepisw uatwioby wspprac midzy waciwymi organami oraz sdow ochron praw jednostki.
W dniu 29 listopada 2000 r. Rada, zgodnie z konkluzjami z posiedzenia w Tampere,
przyja program rodkw majcych na celu wprowadzenie w ycie zasady wzajemnego
uznawania orzecze w sprawach karnych(3). We wprowadzeniu do tego programu stwierdza si, e wzajemne uznawanie "ma na celu wzmocnienie wsppracy midzy pastwami czonkowskimi, ale take zwikszenie ochrony praw jednostki".
Wdroenie zasady wzajemnego uznawania orzecze w sprawach karnych zakada,
e pastwa czonkowskie maj wzajemne zaufanie do swoich systemw wymiaru sprawiedliwoci w sprawach karnych. Zakres wzajemnego uznawania w znacznym stopniu
zaley od szeregu czynnikw, w tym mechanizmw majcych na celu zagwarantowanie
praw osb podejrzanych lub oskaronych oraz wsplnych minimalnych norm niezbdnych dla uatwienia stosowania zasady wzajemnego uznawania.
Wzajemne uznawanie orzecze w sprawach karnych moe skutecznie funkcjonowa jedynie w duchu zaufania, gdy nie tylko organy sdowe, ale wszyscy uczestnicy procesu karnego traktuj decyzje organw sdowych innego pastwa czonkowskiego jako rwnowane ze swoimi wasnymi, co wymaga nie tylko zaufania do tego, e przepisy innego pastwa
czonkowskiego s odpowiednie, ale take zaufania co do ich prawidowego stosowania.
W art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej "Kart") oraz w art.
6 europejskiej Konwencji o ochronie praw czowieka i podstawowych wolnoci (zwanej
dalej "EKPC") zapisane jest prawo do rzetelnego procesu sdowego. Art. 48 ust. 2 Karty
gwarantuje poszanowanie prawa do obrony.
W art. 6 Karty oraz w art. 5 EKPC zapisano prawo do wolnoci i bezpieczestwa osobistego. Jakiekolwiek ograniczenia tego prawa nie mog wykracza poza te, na ktre zezwala art. 5 EKPC, oraz te, ktre wynikaj z orzecznictwa Europejskiego Trybunau
Praw Czowieka.
Chocia wszystkie pastwa czonkowskie s stronami EKPC, z dowiadczenia wynika,
i fakt ten sam w sobie nie zawsze jest gwarancj wystarczajcego stopnia zaufania do
systemw wymiaru sprawiedliwoci w sprawach karnych innych pastw czonkowskich.

163

8.
9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

Pogbienie wzajemnego zaufania wymaga szczegowych przepisw dotyczcych

ochrony praw i gwarancji procesowych wynikajcych z Karty i z EKPC.
Art. 82 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej przewiduje moliwo ustanowienia norm minimalnych stosowanych w pastwach czonkowskich w celu uatwienia
wzajemnego uznawania wyrokw i orzecze sdowych, jak rwnie wsppracy policyjnej i wymiarw sprawiedliwoci w sprawach karnych o wymiarze transgranicznym. Artyku ten odwouje si do "praw jednostek w postpowaniu karnym" jako jednego z obszarw, w ktrym mona ustanowi normy minimalne.
Wsplne normy minimalne powinny doprowadzi do zwikszonego zaufania do systemw wymiaru sprawiedliwoci w sprawach karnych wszystkich pastw czonkowskich,
co z kolei powinno doprowadzi do skuteczniejszej wsppracy sdowej opartej na wzajemnym zaufaniu. Takie wsplne normy minimalne powinny zosta ustanowione w dziedzinie informacji w postpowaniu karnym.
W dniu 30 listopada 2009 r. Rada przyja rezolucj dotyczc harmonogramu dziaa
majcych na celu wzmocnienie praw procesowych osb podejrzanych lub oskaronych
w postpowaniu karnym(4) (zwanego dalej "harmonogramem dziaa"). Harmonogram
dziaa zawiera wezwanie do stopniowego przyjmowania rodkw dotyczcych prawa
do tumaczenia pisemnego i ustnego (rodek A), prawa do informacji o prawach i do informacji o zarzutach (rodek B), prawa do porady prawnej i pomocy prawnej (rodek C),
prawa do kontaktu z krewnymi, pracodawcami i organami konsularnymi (rodek D) oraz
specjalnych gwarancji dla osb podejrzanych lub oskaronych wymagajcych szczeglnego traktowania (rodek E). W harmonogramie dziaa podkrelono, e kolejno praw
ma charakter jedynie orientacyjny, co oznacza, e moe ona zosta zmieniona stosownie
do priorytetw. Harmonogram dziaa ma funkcjonowa jako jedna cao: pynce
z niego korzyci bd w peni odczuwalne dopiero po realizacji wszystkich jego czci.
W dniu 11 grudnia 2009 r. Rada Europejska z zadowoleniem przyja harmonogram dziaa i uznaa go za cz programu sztokholmskiego - Otwarta i bezpieczna Europa dla
dobra i ochrony obywateli(5) (pkt 2.4). Rada Europejska podkrelia niewyczerpujcy charakter tego harmonogramu dziaa i wezwaa Komisj do zbadania dalszych aspektw
minimalnych praw proceduralnych osb podejrzanych i oskaronych, jak rwnie do
oceny, czy istnieje potrzeba zajcia si innymi kwestiami, na przykad domniemaniem
niewinnoci, aby wspiera lepsz wspprac w tym obszarze.
Pierwszym rodkiem przyjtym zgodnie z harmonogramem dziaa, w ramach rodka A,
bya dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/64/UE z dnia 20 padziernika
2010 r. w sprawie prawa do tumaczenia ustnego i pisemnego w postpowaniu karnym(6).
Niniejsza dyrektywa dotyczy rodka B z harmonogramu dziaa. Ustanawia ona - z myl
o zwikszeniu wzajemnego zaufania midzy pastwami czonkowskimi - wsplne normy
minimalne, ktre maj by stosowane w odniesieniu do informowania osb podejrzanych
i oskaronych o popenienie przestpstwa o prawach i o zarzutach. Niniejsza dyrektywa
opiera si na prawach okrelonych w Karcie, a w szczeglnoci jej art. 6, 47 i 48, oraz na
art. 5 i 6 EKPC zgodnie z wykadni Europejskiego Trybunau Praw Czowieka. W niniejszej dyrektywie uyto terminu "oskarenie" w celu opisania tego samego pojcia, ktre opisuje termin "oskarenie" uyty w art. 6 ust. 1 EKPC.
W swoim komunikacie z dnia 20 kwietnia 2010 r. zatytuowanym "Przestrze wolnoci,
bezpieczestwa i sprawiedliwoci dla europejskich obywateli - Plan dziaa sucy realizacji programu sztokholmskiego" Komisja zapowiedziaa, e w 2010 r. przedstawi
wniosek dotyczcy prawa do informacji o prawach oraz informacji o zarzutach.
Niniejsza dyrektywa powinna mie zastosowanie do osb podejrzanych i oskaronych
bez wzgldu na ich status prawny, obywatelstwo czy narodowo.

164

17. W niektrych pastwach czonkowskich organ inny ni sd waciwy w sprawach kar-

18.
19.

20.

21.

22.

23.

nych jest uprawniony do nakadania kar w odniesieniu do stosunkowo drobnych przestpstw. Taki przypadek moe mie miejsce, na przykad, w odniesieniu do przestpstw
drogowych, ktre popeniane s na szerok skal i ktre mogyby by wykryte w wyniku
kontroli ruchu drogowego. W takich sytuacjach nieuzasadnione byoby wymaganie od
waciwego organu zapewnienia wszystkich praw okrelonych w niniejszej dyrektywie.
W przypadku gdy prawo pastwa czonkowskiego przewiduje nakadanie kar w odniesieniu do drobnych przestpstw przez taki organ, a od naoenia kary przysuguje prawo
do odwoania si lub moliwo przekazania w inny sposb sprawy do sdu waciwego
w sprawach karnych, niniejsza dyrektywa powinna mie zastosowanie jedynie do postpowania przed sdem w wyniku takiego odwoania lub przekazania sprawy.
Niniejsza dyrektywa powinna wyranie ustanawia prawo do informacji o prawach procesowych wynikajce z orzecznictwa Europejskiego Trybunau Praw Czowieka.
Waciwe organy powinny niezwocznie poinformowa osoby podejrzane lub oskarone
o tych prawach, stosowanych zgodnie z prawem krajowym, ktre s istotne dla zagwarantowania rzetelnego postpowania, ustnie albo pisemnie, tak jak przewiduje to niniejsza dyrektywa. W celu umoliwienia w praktyce skutecznego wykonywania tych praw,
informacji naley udzieli niezwocznie w toku postpowania, a najpniej przed pierwszym oficjalnym przesuchaniem osoby podejrzanej lub oskaronej przez policj lub
przez inny waciwy organ.
Niniejsza dyrektywa okrela minimalne zasady w odniesieniu do informacji o prawach
osb podejrzanych lub oskaronych. Pozostaje to bez uszczerbku dla informacji, jakiej
naley udzieli o innych prawach procesowych wynikajcych z Karty, EKPC, prawa krajowego oraz majcego zastosowanie prawa Unii, zgodnie z wykadni waciwych sdw
i trybunaw. Gdy ju udzielono informacji o okrelonym prawie, nie naley wymaga od
waciwego organu jego powtarzania, chyba e wymagaj tego szczeglne okolicznoci
danej sprawy lub szczeglne przepisy prawa krajowego.
Zawarte w niniejszej dyrektywie odniesienia do osb podejrzanych lub oskaronych, ktre zostay zatrzymane lub aresztowane, naley rozumie jako odniesienia do kadej sytuacji, w ktrej w toku postpowania karnego osoby podejrzane lub oskarone zostaj pozbawione wolnoci w rozumieniu art. 5 ust. 1 lit. c) EKPC, zgodnie z wykadni dokonan w orzecznictwie Europejskiego Trybunau Praw Czowieka.
W przypadku gdy dokonano zatrzymania lub aresztowania osb podejrzanych lub oskaronych, informacji o majcych zastosowanie prawach procesowych naley udzieli
w formie pisemnego pouczenia o prawach sporzdzonego w zrozumiaym jzyku, tak aby
pomc tym osobom w zrozumieniu przysugujcych im praw. Takie pisemne pouczenie
o prawach naley przekaza kadej zatrzymanej osobie niezwocznie po pozbawieniu jej
wolnoci wskutek interwencji organw cigania w kontekcie postpowania karnego.
Powinno ono zawiera podstawowe informacje dotyczce wszelkich moliwoci zakwestionowania legalnoci zatrzymania, moliwoci oceny zasadnoci decyzji o aresztowaniu
lub wystpienia o tymczasowe zwolnienie, w przypadku gdy i tylko w zakresie, w jakim
takie prawo istnieje w prawie krajowym. Aby pomc pastwom czonkowskim w opracowaniu takiego pouczenia o prawach, w zaczniku 1 zamieszczono jego wzr. Wzr
ten ma charakter orientacyjny i moe zosta zmieniony stosownie do sprawozdania Komisji z wdroenia niniejszej dyrektywy, a take po wejciu w ycie wszystkich rodkw
z harmonogramu dziaa. Pouczenie o prawach moe zawiera informacje o innych stosownych prawach procesowych majcych zastosowanie w pastwach czonkowskich.
Szczegowe warunki i zasady odnoszce si do prawa osb podejrzanych lub oskaronych do poinformowania osoby trzeciej o ich zatrzymaniu lub aresztowaniu powinny zosta okrelone przez pastwa czonkowskie w ich prawie krajowym. Zgodnie z harmono-

165

24.
25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

gramem dziaa wykonywanie tego prawa powinno pozostawa bez uszczerbku dla waciwego przebiegu postpowania karnego.
Niniejsza dyrektywa pozostaje bez uszczerbku dla przepisw prawa krajowego dotyczcych bezpieczestwa osb przebywajcych w miejscach zatrzymania.
Pastwa czonkowskie powinny zapewni, aby przy przekazywaniu informacji zgodnie
z niniejsz dyrektyw osobom podejrzanym lub oskaronym zapewniono w razie koniecznoci tumaczenia pisemne i ustne na jzyk dla nich zrozumiay, zgodnie ze standardami okrelonymi w dyrektywie 2010/64/UE.
Udzielajc osobom podejrzanym lub oskaronym informacji zgodnie z niniejsz dyrektyw, waciwe organy powinny zwrci szczegln uwag na osoby, ktre nie mog
zrozumie treci lub znaczenia informacji, na przykad ze wzgldu na ich mody wiek lub
ich stan psychiczny lub fizyczny.
Osobom oskaronym o popenienie przestpstwa naley udzieli wszelkich informacji
dotyczcych oskarenia niezbdnych do umoliwienia im przygotowania swojej obrony
oraz do zagwarantowania rzetelnoci postpowania.
Przekazywane osobom podejrzanym lub oskaronym informacje na temat czynu zabronionego, o ktrego popenienie s one podejrzane lub oskarone, naley podawa niezwocznie, a najpniej przed ich pierwszym oficjalnym przesuchaniem przez policj lub
inny waciwy organ, oraz bez uszczerbku dla przebiegu prowadzonego postpowania
przygotowawczego. Opis faktw, odnoszcych si do czynu zabronionego, o ktrego popenienie osoby s podejrzane lub oskarone, w tym rwnie - jeeli s znane - czas
i miejsce, oraz moliwa kwalifikacja prawna zarzucanego przestpstwa, powinny zosta
podane w sposb wystarczajco szczegowy, z uwzgldnieniem etapu postpowania
karnego, na ktrym ten opis jest podawany, aby zagwarantowa rzetelno postpowania
i umoliwi skuteczne wykonywanie prawa do obrony.
W przypadku gdy w toku postpowania karnego szczegy dotyczce oskarenia ulegn
zmianie w sposb, ktry ma istotny wpyw na sytuacj osb podejrzanych lub oskaronych, naley je o tym poinformowa, w przypadku gdy jest to konieczne do zagwarantowania rzetelnoci postpowania, oraz w odpowiednim czasie, aby umoliwi skuteczne
wykonywanie prawa do obrony.
Dokumenty oraz, w stosownych przypadkach, zdjcia, nagrania audio i wideo, ktre s
konieczne do skutecznego zakwestionowania legalnoci zatrzymania lub aresztowania
osb podejrzanych lub oskaronych zgodnie z prawem krajowym, naley udostpni
osobom podejrzanym lub oskaronym lub ich obrocom, najpniej przed skierowaniem
do waciwego organu sdowego w celu oceny legalnoci zatrzymania lub aresztowania
zgodnie z art. 5 ust. 4 EKPC, oraz w odpowiednim czasie, aby umoliwi skuteczne wykonywanie prawa do zakwestionowania legalnoci zatrzymania lub aresztowania.
Na uytek niniejszej dyrektywy dostp do materiau dowodowego, zgodnie z prawem
krajowym, niezalenie od tego, czy jest on na korzy czy na niekorzy osoby podejrzanej lub oskaronej, ktry znajduje si w posiadaniu waciwych organw w zwizku
z dan spraw karn, powinien obejmowa dostp do materiaw takich, jak dokumenty
oraz, w stosownych przypadkach, zdjcia oraz nagrania audio i wideo. Takie materiay
mog znajdowa si w aktach sprawy lub by przechowywane przez waciwe organy
w kady inny odpowiedni sposb zgodnie z prawem krajowym.
Przewidzianego w niniejszej dyrektywie dostpu do materiau dowodowego znajdujcego
si w posiadaniu waciwych organw, niezalenie od tego, czy jest on na korzy czy na
niekorzy osoby podejrzanej lub oskaronej, mona zgodnie z prawem krajowym odmwi w przypadku, gdy dostp taki moe spowodowa powane zagroenie dla ycia
lub praw podstawowych innej osoby, lub w przypadku gdy odmowa takiego dostpu jest
bezwzgldnie konieczna dla ochrony wanego interesu publicznego. Kad tak odmow

166

33.

34.

35.

36.

37.

38.

39.

40.

41.

naley wyway w wietle prawa do obrony osoby podejrzanej lub oskaronej, uwzgldniajc rne etapy postpowania karnego. Ograniczenia takiego dostpu naley interpretowa rygorystycznie i zgodnie z prawem do rzetelnego procesu przewidzianym w EKPC
i zinterpretowanym przez orzecznictwo Europejskiego Trybunau Praw Czowieka.
Prawo dostpu do materiaw sprawy powinno pozostawa bez uszczerbku dla przepisw
prawa krajowego dotyczcych ochrony danych osobowych i miejsca pobytu wiadkw
pozostajcych pod ochron.
Dostp do materiaw sprawy, przewidziany w niniejszej dyrektywie, powinien by zapewniany nieodpatnie, bez uszczerbku dla przepisw prawa krajowego przewidujcych
opaty, jakie naley uici za sporzdzenie kopii dokumentw z akt sprawy lub za przesanie materiaw zainteresowanym osobom lub ich obrocy.
W przypadku udzielenia informacji zgodnie z niniejsz dyrektyw powinno to by zarejestrowane przez waciwe organy zgodnie z procedurami rejestracji istniejcymi w prawie krajowym oraz nie powinno podlega jakiemukolwiek obowizkowi wprowadzenia
nowych procedur ani jakimkolwiek dodatkowym obcieniom administracyjnym.
(36) Osoby podejrzane lub oskarone lub ich obrocy powinni mie prawo do zakwestionowania, zgodnie z prawem krajowym, braku lub odmowy udzielenia informacji lub
ujawnienia niektrych materiaw sprawy przez waciwe organy zgodnie z niniejsz dyrektyw. Prawo to nie pociga za sob obowizku zapewnienia przez pastwa czonkowskie szczeglnych procedur odwoawczych, odrbnego mechanizmu lub procedury wnoszenia skarg, za pomoc ktrych mona zakwestionowa taki brak lub odmow.
Bez uszczerbku dla niezalenoci sdw i dla rnic w organizacji wymiaru sprawiedliwoci
w Unii, pastwa czonkowskie powinny zapewni swoim urzdnikom odpowiednie szkolenia dotyczce celw niniejszej dyrektywy lub zachca do zapewniania takich szkole.
Pastwa czonkowskie powinny podj wszelkie dziaania niezbdne do wykonania niniejszej dyrektywy. Skuteczne wprowadzanie w ycie niektrych przepisw w praktyce,
na przykad obowizku udzielania osobom podejrzanym lub oskaronym informacji
o przysugujcych im prawach w prostym i przystpnym jzyku, mogoby zosta osignite w rny sposb, w tym rwnie za pomoc rodkw pozalegislacyjnych, takich
jak odpowiednie szkolenia dla waciwych organw lub pouczenia o prawach sporzdzonego w prostym i niespecjalistycznym jzyku, tak aby byo ono zrozumiae dla laika bez
jakiejkolwiek znajomoci prawa karnego procesowego.
Prawo do pisemnej informacji o prawach przysugujcych w razie zatrzymania przewidziane w niniejszej dyrektywie powinno by rwnie odpowiednio stosowane do osb
zatrzymanych na potrzeby wykonania europejskiego nakazu aresztowania zgodnie z decyzj ramow Rady 2002/584/WSiSW z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osb midzy pastwami czonkowskimi(7). Aby pomc pastwom czonkowskim w opracowaniu pouczenia o prawach dla tych
osb, w zaczniku II zamieszczono jego wzr. Wzr ten ma charakter orientacyjny i moe zosta zmieniony stosownie do sprawozdania Komisji z wdroenia niniejszej dyrektywy, a take po wejciu w ycie wszystkich rodkw z harmonogramu dziaa.
Niniejsza dyrektywa okrela zasady minimalne. Pastwa czonkowskie mog rozszerzy
zakres praw okrelonych w niniejszej dyrektywie w celu zapewnienia wyszego poziomu
ochrony take w sytuacjach, ktrych niniejsza dyrektywa wyranie nie przewiduje. Poziom
ochrony nigdy nie powinien by niszy od standardw przewidzianych w EKPC, zgodnie
z wykadni dokonan w orzecznictwie Europejskiego Trybunau Praw Czowieka.
Niniejsza dyrektywa nie narusza praw podstawowych i jest zgodna z zasadami uznanymi
w Karcie. W szczeglnoci niniejsza dyrektywa ma na celu promowanie prawa do wolnoci, prawa do rzetelnego procesu sdowego oraz prawa do obrony. Naley j zatem odpowiednio wdroy.

167

42. Przepisy niniejszej dyrektywy odpowiadajce prawom gwarantowanym przez EKPC po-

winny by interpretowane i wdraane w sposb spjny z tymi prawami, zgodnie z wykadni dokonan w orzecznictwie Europejskiego Trybunau Praw Czowieka.
43. Poniewa cel niniejszej dyrektywy, a mianowicie ustanowienie wsplnych norm minimalnych dotyczcych prawa do informacji w postpowaniach karnych, nie moe zosta
osignity przez pastwa czonkowskie dziaajce jednostronnie, na poziomie krajowym,
regionalnym lub lokalnym, natomiast ze wzgldu na jego rozmiary i skutki moliwe jest
lepsze jego osignicie na poziomie Unii, Unia moe przyj rodki zgodne z zasad pomocniczoci okrelon w art. 5 Traktatu o Unii Europejskiej. Zgodnie z zasad proporcjonalnoci okrelon w tym artykule niniejsza dyrektywa nie wykracza poza to, co jest
konieczne do osignicia tego celu.
44. Zgodnie z art. 3 Protokou (nr 21) w sprawie stanowiska Zjednoczonego Krlestwa i Irlandii w odniesieniu do przestrzeni wolnoci, bezpieczestwa i sprawiedliwoci, zaczonego do Traktatu o Unii Europejskiej i do Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej,
te dwa pastwa czonkowskie powiadomiy o chci uczestniczenia w przyjciu i stosowaniu niniejszej dyrektywy.
45. Zgodnie z art. 1 i 2 Protokou (nr 22) w sprawie stanowiska Danii, zaczonego do Traktatu o Unii Europejskiej i do Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dania nie
uczestniczy w przyjciu niniejszej dyrektywy i nie jest ni zwizana, ani jej nie stosuje,
PRZYJMUJ NINIEJSZ DYREKTYW:
Artyku 1
Przedmiot
Niniejsza dyrektywa ustanawia przepisy dotyczce prawa osb podejrzanych lub oskaronych
do informacji dotyczcych praw przysugujcych im w postpowaniu karnym oraz oskarenia
przeciwko nim. Niniejsza dyrektywa ustanawia rwnie przepisy dotyczce prawa osb podlegajcych europejskiemu nakazowi aresztowania do informacji dotyczcych przysugujcych
im praw.
Artyku 2
Zakres
1. Niniejsza dyrektywa ma zastosowanie od chwili poinformowania osb przez waciwe organy pastwa czonkowskiego, e s one podejrzane lub oskarone o popenienie przestpstwa, do czasu zakoczenia postpowania rozumianego jako ostateczne rozstrzygnicie tego,
czy osoba podejrzana lub oskarona popenia przestpstwo, w tym rwnie, w stosownych
przypadkach, wydania wyroku oraz rozstrzygnicia wszelkich rodkw odwoawczych.
2. W przypadku gdy prawo pastwa czonkowskiego przewiduje naoenie kary za drobne
przestpstwa przez organ inny ni sd waciwy w sprawach karnych, a od naoenia takiej
kary mona si odwoa do takiego sdu, niniejsza dyrektywa ma zastosowanie jedynie do
postpowania odwoawczego przed tym sdem.
Artyku 3
Prawo do informacji o prawach
1. Pastwa czonkowskie zapewniaj, aby osobom podejrzanym lub oskaronym niezwocznie udzielano informacji dotyczcych przynajmniej poniszych praw procesowych, stosowanych zgodnie z prawem krajowym, aby umoliwi skuteczne wykonywanie tych praw:
a) prawo dostpu do obrocy;
b) wszelkie uprawnienia do bezpatnej porady prawnej i warunki jej uzyskania;
c) prawo do informacji dotyczcych oskarenia, zgodnie z art. 6;

168

d) prawo do tumaczenia ustnego i pisemnego;

e) prawo do odmowy skadania wyjanie.
2. Pastwa czonkowskie zapewniaj, aby informacje okrelone w ust. 1 zostay udzielone
ustnie lub pisemnie, w prostym i przystpnym jzyku, z uwzgldnieniem wszelkich szczeglnych potrzeb osb podejrzanych lub oskaronych, wymagajcych szczeglnego traktowania.
Artyku 4
Pouczenie o prawach w przypadku zatrzymania
1. Pastwa czonkowskie zapewniaj, aby osoby podejrzane lub oskarone, ktre zostay zatrzymane lub aresztowane, otrzymay niezwocznie pisemne pouczenie o prawach. Umoliwia
si im zapoznanie si z pouczeniem o prawach oraz zatrzymanie go w swoim posiadaniu
przez cay okres, w ktrym pozostaj pozbawione wolnoci.
2. Oprcz informacji, okrelonych w art. 3, pouczenie o prawach, o ktrym mowa w ust. 1
niniejszego artykuu, zawiera informacje o nastpujcych prawach stosowanych zgodnie
z prawem krajowym:
a) prawo dostpu do materiaw sprawy;
b) prawo do poinformowania wadz konsularnych oraz jednej osoby;
c) prawo dostpu do pilnej pomocy medycznej; oraz
d) maksymalna liczba godzin lub dni, podczas ktrych osoba podejrzana lub oskarona moe by pozbawiona wolnoci, zanim zostanie postawiona przed organem sdowym.
3. Pouczenie o prawach zawiera rwnie podstawowe informacje o wszelkich dostpnych na
mocy prawa krajowego moliwociach: zakwestionowania zgodnoci z prawem aresztowania,
oceny zasadnoci decyzji o aresztowaniu lub zoenia wniosku o zwolnienie tymczasowe.
4. Pouczenie o prawach sporzdza si w prostym i przystpnym jzyku. Zacznik I zawiera
orientacyjny wzr takiego pouczenia o prawach.
5. Pastwa czonkowskie zapewniaj, aby osoby podejrzane lub oskarone otrzymay pouczenie o prawach napisane w jzyku dla nich zrozumiaym. W przypadku gdy pouczenie o prawach nie jest dostpne w odpowiednim jzyku, osoby podejrzane lub oskarone s informowane
o przysugujcych im prawach ustnie w jzyku dla nich zrozumiaym. Nastpnie przekazuje si
im bez nieuzasadnionej zwoki pouczenie o prawach w jzyku dla nich zrozumiaym.
Artyku 5
Pouczenie o prawach w postpowaniu dotyczcym europejskiego nakazu aresztowania
1. Pastwa czonkowskie zapewniaj, aby osoby zatrzymane w celu wykonania europejskiego
nakazu aresztowania otrzymay niezwocznie odpowiednie pouczenie o prawach zawierajce
informacje o przysugujcych im prawach zgodnie z prawem krajowym wdraajcym decyzj
ramow 2002/584/WSiSW w pastwie czonkowskim wykonujcym nakaz.
2. Pouczenie o prawach sporzdza si w prostym i przystpnym jzyku. Zacznik II zawiera
orientacyjny wzr pouczenia o prawach.
Artyku 6
Prawo do informacji dotyczcych oskarenia
1. Pastwa czonkowskie zapewniaj, aby osobom podejrzanym lub oskaronym udzielono
informacji o czynie zabronionym, o ktrego popenienie s one podejrzane lub oskarone.
Informacje te przekazuje si niezwocznie i s one na tyle szczegowe, na ile jest to konieczne do zagwarantowania rzetelnoci postpowania oraz skutecznego wykonywania prawa do
obrony.
2. Pastwa czonkowskie zapewniaj, aby osoby podejrzane lub oskarone, ktre zostay zatrzymane lub aresztowane, otrzymay informacje o powodach ich zatrzymania lub aresztowania, w tym o czynie zabronionym, o ktrego popenienie s podejrzane lub oskarone.

169

3. Pastwa czonkowskie zapewniaj, aby najpniej w chwili przekazania podstawy oskarenia do oceny sdu przedstawiono szczegowe informacje na temat oskarenia, w tym rodzaju
przestpstwa i jego kwalifikacji prawnej, jak rwnie charakteru udziau osoby oskaronej.
4. Pastwa czonkowskie zapewniaj, aby osoby podejrzane lub oskarone byy niezwocznie
informowane o wszelkich zmianach w informacjach podanych zgodnie z niniejszym artykuem, w przypadku gdy jest to konieczne do zagwarantowania rzetelnoci postpowania.
Artyku 7
Prawo dostpu do materiaw sprawy
1. W przypadku gdy osoba zostaje zatrzymana i aresztowana na jakimkolwiek etapie postpowania karnego, pastwa czonkowskie zapewniaj osobom zatrzymanym lub ich obrocom
dostp do bdcych w posiadaniu waciwych organw dokumentw, ktre s zwizane
z konkretn spraw i maj istotne znaczenie dla skutecznego zakwestionowania, zgodnie
z prawem krajowym, legalnoci zatrzymania lub aresztowania.
2. Pastwa czonkowskie zapewniaj udzielanie osobom podejrzanym lub oskaronym lub ich
obrocom dostpu przynajmniej do caego bdcego w posiadaniu waciwych organw materiau dowodowego, niezalenie od tego, czy jest on na korzy czy na niekorzy osb podejrzanych lub oskaronych, w celu zagwarantowania rzetelnego postpowania i moliwoci
przygotowania obrony.
3. Bez uszczerbku dla ust. 1, dostp do materiau dowodowego, o ktrym mowa w ust. 2, jest
zapewniany w odpowiednim czasie pozwalajcym na skuteczne wykonywanie prawa do
obrony, a najpniej w chwili przekazania podstawy oskarenia do oceny sdu. W przypadku
gdy waciwe organy wejd w posiadanie dalszego materiau dowodowego, zapewnia si dostp do niego w odpowiednim czasie, aby umoliwi jego uwzgldnienie.
4. Na zasadzie odstpstwa od ust. 2 i 3 - o ile nie narusza to prawa do rzetelnego procesu mona odmwi dostpu do niektrych materiaw, jeeli dostp taki moe doprowadzi do
powanego zagroenia dla ycia lub praw podstawowych innej osoby lub jeeli taka odmowa
jest bezwzgldnie konieczna dla ochrony wanego interesu publicznego - na przykad
w przypadkach, gdy dostp mgby zaszkodzi trwajcemu dochodzeniu lub powanie zaszkodzi bezpieczestwu narodowemu pastwa czonkowskiego, w ktrym toczy si postpowanie karne. Pastwa czonkowskie zapewniaj, aby zgodnie z procedurami okrelonymi
w prawie krajowym decyzja o odmowie dostpu do niektrych materiaw zgodnie z niniejszym
ustpem bya podejmowana przez organ sdowy lub podlegaa przynajmniej kontroli sdowej.
5. Dostp, o ktrym mowa w niniejszym artykule, zapewniany jest nieodpatnie.
Artyku 8
Weryfikacja i rodki ochrony prawnej
1. Pastwa czonkowskie zapewniaj, aby udzielenie informacji osobom podejrzanym lub
oskaronym zgodnie z art. 3-6 zostao odnotowane przy uyciu procedur rejestracji okrelonych w prawie danego pastwa czonkowskiego.
2. Pastwa czonkowskie zapewniaj, aby osoby podejrzane lub oskarone lub ich obrocy
mieli prawo zakwestionowania, zgodnie z procedurami przewidzianym w prawie krajowym, braku lub odmowy udzielenia przez waciwe organy informacji zgodnie z niniejsz dyrektyw.
Artyku 9
Szkolenia
Bez uszczerbku dla niezalenoci sdw oraz rnic w organizacji sdownictwa w Unii, pastwa czonkowskie zwracaj si do podmiotw odpowiedzialnych za szkolenie sdziw, prokuratorw, policjantw i pracownikw wymiaru sprawiedliwoci uczestniczcych w postpowaniach karnych o zapewnienie odpowiednich szkole pod ktem celw niniejszej dyrektywy.

170

Artyku 10
Nieobnianie poziomu ochrony
aden z przepisw niniejszej dyrektywy nie moe by rozumiany jako ograniczajcy prawa
lub gwarancje procesowe, ktre s zapewnione na mocy Karty, EKPC oraz innych stosownych przepisw prawa midzynarodowego lub prawa ktregokolwiek pastwa czonkowskiego, ktre zapewnia wyszy poziom ochrony, ani jako stanowicy odstpstwo od tych praw
lub gwarancji procesowych.
Artyku 11
Transpozycja
1. Pastwa czonkowskie wprowadzaj w ycie przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbdne do wykonania niniejszej dyrektywy w terminie do dnia 2 czerwca 2014 r.
2. Pastwa czonkowskie przekazuj Komisji tekst tych przepisw.
3. Przepisy przyjte przez pastwa czonkowskie zawieraj odniesienie do niniejszej dyrektywy lub odniesienie takie towarzyszy ich urzdowej publikacji. Metody dokonania takiego
odniesienia okrelane s przez pastwa czonkowskie.
Artyku 12
Sprawozdanie
Do dnia 2 czerwca 2015 r. Komisja przedstawi Parlamentowi Europejskiemu i Radzie sprawozdanie, w ktrym oceni, w jakim stopniu pastwa czonkowskie podjy rodki niezbdne do wykonania niniejszej dyrektywy, do ktrego zaczy, w razie potrzeby, wnioski ustawodawcze.
Artyku 13
Wejcie w ycie
Niniejsza dyrektywa wchodzi w ycie dwudziestego dnia po jej opublikowaniu w Dzienniku
Urzdowym Unii Europejskiej.
Artyku 14
Adresaci
Niniejsza dyrektywa jest skierowana do pastw czonkowskich zgodnie z Traktatami.
Sporzdzono w Strasburgu dnia 22 maja 2012 r.

W imieniu Parlamentu Europejskiego

M. SCHULZ
Przewodniczcy

W imieniu Rady
N. WAMMEN
Przewodniczcy

______
(1)

Dz.U. C 54 z 19.2.2011, s. 48.

Stanowisko Parlamentu Europejskiego z dnia 13 grudnia 2011 r. (dotychczas nieopublikowane w Dzienniku Urzdowym) i decyzja Rady z dnia 26 kwietnia 2012 r. (dotychczas nieopublikowana w Dzienniku Urzdowym).
(3)
Dz.U. C 12 z 15.1.2001, s. 10.
(4)
Dz.U. C 295 z 4.12.2009, s. 1.
(5)
Dz.U. C 115 z 4.5.2010, s. 1.
(6)
Dz.U. L 280 z 26.10.2010, s. 1.
(7)
Dz.U. L 190 z 18.7.2002, s. 1.
(2)

171

Zacznik nr 10
Model dochodzenia po nowelizacji kodeksu postpowania karnego

Zacznik nr 11
Model postpowania przygotowawczego w formie ledztwa powierzonego Policji