ANIZOTROPIA WYTRZYMAOCI NA CINANIE BEZ ODPYWU

GRUNTW SPOISTYCH W CYLINDRYCZNYM APARACIE SKRTNYM

Dariusz KIZIEWICZ, Zbigniew LECHOWICZ
Wydzia Budownictwa i Inynierii rodowiska, Szkoa Gwna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie,
ul. Nowoursynowska 159, 02-776 Warszawa

Streszczenie: W artykule przedstawiono wyniki bada przeprowadzonych w cylindrycznym aparacie skrtnym HCA
(Hollow Cylinder Apparatus) na gruncie spoistym o wskaniku plastycznoci IP = 10,5%. Celem bada byo
wyznaczenie wytrzymaoci na cinanie bez odpywu przy rnych wartociach kta obrotu kierunkw napre
gwnych . Badania przeprowadzono przy ktach = 0, 30, 45, 60 i 90 dla rekonstruowanego gruntu spoistego
(piasku
ilastego
clSa)
o wspczynniku prekonsolidacji OCR = 1 i 8. Badania w cylindrycznym aparacie skrtnym realizowane byy
z konsolidacj anizotropow oraz cinaniem w warunkach bez odpywu przy ciece naprenia polegajcej na wzrocie
dewiatora naprenia q przy staej wartoci naprenia redniego p oraz staej wartoci wspczynnika poredniego
naprenia gwnego b. Uzyskane wyniki pozwoliy na ocen wpywu zmiany kierunku napre gwnych na warto
wytrzymaoci na cinanie bez odpywu.
Sowa kluczowe: wytrzymao na cinanie bez odpywu, cylindryczny aparat skrtny, grunt spoisty.

1. Wprowadzenie
W przypadku posadowienia fundamentw bezporednich
na gruntach spoistych, zgodnie z Eurokodem 7, konieczna
jest ocena nonoci podoa w warunkach bez odpywu.
W praktyce zakada si, e wytrzymao na cinanie
bez odpywu fu wzdu caej potencjalnej powierzchni
zniszczenia jest jednakowa. W rzeczywistoci,
w poszczeglnych jej strefach obserwuje si rne
mechanizmy mobilizowania wytrzymaoci na cinanie
wynikajce ze zmiany kierunkw napre gwnych,
z ktrymi zwizane s rne wartoci wytrzymaoci
na cinanie bez odpywu. Zjawisko obrotu kierunkw
napre gwnych jest powszechn cech cieek
naprenia obserwowanych in situ nie tylko w przypadku
fundamentw bezporednich, ale rwnie w przypadku
nasypw, wykopw czy tuneli (Bjerrum, 1973; Pradhan
i in., 1988; Jardine, 1995, Neher i in., 2002).
Rozwizaniem tego problemu moe by uycie
odpowiedniej kombinacji wartoci wytrzymaoci
na cinanie bez odpywu fu, otrzymanych z bada
odpowiadajcych rnym strefom powierzchni polizgu
(rys. 1). Istniej te metody, ktre w sposb
sformalizowany
uwzgldniaj
zmian
wartoci
wytrzymaoci na cinanie bez odpywu w zalenoci

od kta w mechanizmie grnego oszacowania nonoci

podoa (Kiziewicz, 2012).

v=0
h>0
Badanie trjosiowe
przy wyduaniu

v>0
Badanie trjosiowe
przy ciskaniu

h=0

=90

=0

90

45

Badanie prostego
cinania
45

45

Rys. 1 Rne mechanizmy zniszczenia w podou fundamentu

bezporedniego

Urzdzeniem,
ktre
pozwala
na
uzyskanie
w warunkach laboratoryjnych kontrolowanego obrotu
kierunkw napre gwnych jest cylindryczny aparat
skrtny HCA (Hollow Cylinder Apparatus), pokazany
na rysunku 2. Wykorzystany w badaniach aparat HCA,
ktry jest na wyposaeniu Centrum Wodnego Wydziau
Budownictwa
i
Inynierii
rodowiska
SGGW
w Warszawie, zakupiono w ramach Programu

Autor odpowiedzialny za korespondencj. E-mail: zbigniew_lechowicz@sggw.pl

119

Civil and Environmental Engineering / Budownictwo i Inynieria rodowiska 4 (2013) 119-126

Komora cinieniowa

Cyfrowa jednostka
kontrolna DCS

Kontrolery cinienia

Prasa mechaniczna
Rys. 2. Oglny widok cylindrycznego aparatu skrtnego (Kiziewicz, 2012)

Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko, Dziaanie 13.1

priorytet XIII w 2010 roku.
Gwnymi elementami urzdzenia s prasa
mechaniczna, komora cinieniowa, trzy kontrolery
cinienia,
jednostka
sterujca
oraz
komputer
z zainstalowanym oprogramowaniem (rys. 3). Badane
prbki s w ksztacie wydronego walca o wysokoci
200 mm oraz rednicach zewntrznej i wewntrznej
wynoszcych odpowiednio 100 mm i 60 mm (rys. 4).
Dziki zastosowanemu w aparacie HCA systemowi
obcienia, ktrego gwnymi elementami s moliwo
przekazania na prbk momentu skrcajcego oraz
zadania dwch rnych skadowych bocznych naprenia

4xUSB

z z

ij = z
0
0

0 przy czym z = z
r

DIGITAL ANALOGUE

DISPLACEMENT 2

AXIAL

Cyfrowa
jednosta
kontrolna
ADV-DCS

Kontroler cinienia
zewntrznego
USB

USB

Kontroler cinienia
wewntrznego
USB

CH0 CH1 CH2 CH3 CH4 CH5 CH6 CH7

CH8 CH9 CH10 CH11 CH12 CH13 CH14 CH15

CH0 - czujnik siy osiowej

CH1 - czujnik momentu skrcajcego
CH4 - czujnik cinienia wody w porach
CH6 - czujnik przemieszczenia osiowego

Kontroler cinienia
wyrwnawczego

Kopuka
dolna

Rys. 3. Schemat elementw skadowych cylindrycznego aparatu skrtnego (Kiziewicz, 2012)

120

(1)

gdzie: z jest skadow pionow naprenia, r jest

skadow promieniow naprenia, jest skadow
obwodow naprenia, a z i z s skadowymi stycznymi
naprenia.

USB
TORSION

PC

wewntrznej i zewntrznej, moliwe jest otrzymanie

w ciance prbki czterech rnych wartoci skadowych
tensora naprenia (rys. 4):

ANALOGUE
AXIAL
DIGITAL

ANALOGUE
TORSION
DIGITAL

Dariusz KIZIEWICZ, Zbigniew LECHOWICZ

a)

b)
W

100mm
MT

60mm

pi

200mm

po

200 mm

r =2

60 mm
100 mm

Rys. 4. Prbka w ksztacie wydronego walca: a) widok, b) schemat obcie

Element
pierwszy
powoduje
powstawanie
w paszczynie prostopadej do osi prbki skadowej
stycznej naprenia. Element drugi umoliwia otrzymanie
trzech rnych wartoci napre gwnych. Pod tym
wzgldem cylindryczny aparat skrtny posiada przewag
wzgldem aparatu trjosiowego, ktry pozwala
na niezalen kontrol jedynie dwch skadowych tensora
naprenia.
Przekazanie na prbk momentu skrcajcego
realizowane jest poprzez obrt podstawy prbki. Moliwe
jest to dziki poczeniu prta, podpierajcego podstaw,
na ktrym znajduje si waek wielowypustowy
za porednictwem paska zbatego z silnikiem
elektrycznym wywoujcym jego ruch obrotowy.
Za drugi ze stopni swobody podstawy prbki ruch
osiowy odpowiedzialny jest drugi silnik elektryczny, ktry
rwnie poprzez pasek zbaty, poczony jest z podstaw
ruby kulowej przymocowanej do podstawy prasy
mechanicznej. Obrt ruby powoduje ruch pionowy
nakrtki, ktry dalej przekazywany jest na prt poczony
z podstaw prbki (Bil Serra i Hooker, 2003).
Wykorzystanie prbek w ksztacie wydronego walca,
przy szczelnym oddzieleniu gumowymi membranami
objtoci wewntrznej prbki od objtoci wewntrznej
komory, umoliwia obcienie cianki prbki dwiema
rnymi
skadowymi
bocznymi
naprenia,
kontrolowanymi przez dwa kontrolery cinienia.

2. Metodyka bada w cylindrycznym aparacie

skrtnym
Badania w cylindrycznym aparacie skrtnym wykonano
w dwch seriach charakteryzujcych si rnymi
wartociami wskanika prekonsolidacji OCR = 1 oraz 8.
Pojedyncza seria skadaa si z piciu bada typu CAU,
to znaczy z konsolidacj anizotropow i cinaniem

w warunkach bez odpywu. Podczas kadego etapu

cinania utrzymywana bya staa warto kta obrotu
kierunkw napre gwnych , ktre wynosiy 0, 30,
45, 60 i 90. Badania wykonane zostay przy staej
wartoci
wspczynnika
poredniego
naprenia
gwnego b:

b=

2 3
1 3

(2)

gdzie: 1 jest najwikszym napreniem gwnym, 2 jest

porednim napreniem gwnym, a 3 jest najmniejszym
napreniem gwnym.
Wspczynnik poredniego naprenia gwnego b
we wszystkich badaniach, oprcz przypadku gdy = 45,
wynosi 0,5. Przy takiej wartoci b obserwuje si warunki
paskiego stanu odksztacenia (Zdravkovi i Jardine,
2001). W celu uniknicia niejednorodnoci stanu
naprenia i odksztacenia w prbce gruntowej, dla
= 45 przyjto warto b = 0,3. Pozwala
to na uniknicie tak zwanych stref no-go okrelonych
w przestrzeni b- przez Sayao i Vaida (1991), w ktrych
wystpuje nasilenie tego zjawiska.
Badanie w aparacie HCA byo rozpoczynane od etapu
nasczania, ktry polega na jednoczesnym podnoszeniu
izotropowego obcienia zewntrznego dziaajcego
na prbk oraz cinienia wyrwnawczego podawanego
do wntrza prbki, przy utrzymywaniu staej wartoci
izotropowego naprenia efektywnego. Proces nasczania
koczony by w momencie uzyskania wartoci parametru
Skemptona B wikszej ni 0,9. Etap konsolidacji
w przypadku OCR = 1 przeprowadzany by w dwch
etapach, natomiast przy OCR = 8 w trzech. Pierwszy
z nich polega na przyrocie wartoci efektywnego
naprenia pionowego do wartoci dwukrotnie wikszej
ni efektywne naprenie poziome. Drugi etap stanowi
waciwy proces konsolidacji, ktry prowadzony by

121

Civil and Environmental Engineering / Budownictwo i Inynieria rodowiska 4 (2013) 119-126

w warunkach anizotropowego stanu naprenia przy

wspczynniku parcia spoczynkowego K0 = 0,5. Przy
OCR = 8 dalej nastpowa trzeci etap, polegajcy
na odcieniu prbki do wartoci wspczynnika K0 = 1,4.
Podczas powyej opisanych etapw ruch wody w prbce
umoliwiony by jedynie do gry. Po zakoczeniu procesu
konsolidacji lub konsolidacji i odciania, rozpoczynane
byy etapy zmiany parametru b oraz kta . Proces
cinania prbek przeprowadzany by przy ciece
naprenia, polegajcej na przyrocie dewiatora
naprenia q przy staej wartoci redniego naprenia
gwnego p w warunkach bez odpywu, przy staych
wartociach parametru poredniego naprenia gwnego
b oraz kta obrotu kierunkw napre gwnych .

3. Charakterystyka badanego gruntu

W badaniach wykorzystywano grunt rekonstruowany
piasek ilasty (clSa) o wartoci granicy plastycznoci
wP = 8,7%, granicy pynnoci wL = 19,2% i wynikajcej
z nich wartoci wskanika plastycznoci IP = 10,5%.
Krzyw uziarnienia wykorzystywanego
materiau
gruntowego pokazano na rysunku 5.
W tabeli 1 przedstawione zostay pocztkowe
parametry charakteryzujce prbki poddane badaniom
przed etapem cinania wskanik prekonsolidacji OCR,
wilgotno wn, wskanik konsystencji IC, skadowa

pionowa naprenia
prekonsolidacji
p
spoczynkowego K0.

efektywnego vo, naprenie

oraz
wspczynnik
parcia

4. Wyniki bada wytrzymaociowych

w cylindrycznym aparacie skrtnym
W sumie wykonano 10 bada typu CAU, przy czym kada
ze cieek naprenia w obrbie jednej serii bada
w HCA, w ukadzie osi p-q- realizowana bya w innej
paszczynie ze wzgldu na rn, sta na etapie cinania,
warto kta obrotu kierunkw napre gwnych .
Podstawowe charakterystyki, ktre przedstawiono dla
kadej serii (rys. 6-8 oraz 9-11) to:
dewiator naprenia w zalenoci od odksztacenia
pionowego,
cieki naprenia efektywnego w ukadzie osi p - q,
cieki naprenia efektywnego w ukadzie osi
(z -)/2- z.
Ze wzgldu na progresywny charakter procesu
mobilizowania wytrzymaoci na cinanie wstpnie
wykorzystano trzy kryteria zniszczenia prbek:
maksymaln warto dewiatora naprenia,
maksymaln warto stosunku napre gwnych,
maksymaln warto przyrostu cinienia wody
w porach.

Rys. 5. Krzywa uziarnienia badanego gruntu

Tab. 1 Pocztkowe parametry i waciwoci fizyczne prbek poddanych badaniom

122

OCR
[-]

wn
[%]

IC
[-]

vo
[kPa]

p
[kPa]

K0
[-]

9,7

0,90

640

0,5

10,0

0,87

80

640

1,4

Dariusz KIZIEWICZ, Zbigniew LECHOWICZ

Rys. 6. Charakterystyka dewiator naprenia odksztacenie pionowe z bada HCA CAU przy OCR = 1

Rys. 7. cieki naprenia efektywnego z bada HCA CAU przy OCR = 1

Rys. 8. cieki naprenia efektywnego w ukadzie osi (z -)/2 - z z bada HCA CAU przy OCR = 1

123

Civil and Environmental Engineering / Budownictwo i Inynieria rodowiska 4 (2013) 119-126

Rys. 9. Charakterystyka dewiator naprenia odksztacenie pionowe z bada HCA CAU przy OCR = 8

Rys. 10. cieki naprenia efektywnego z bada HCA CAU przy OCR = 8

Rys. 11. cieki naprenia efektywnego w ukadzie osi (z -)/2 - z z bada HCA CAU przy OCR = 8

124

Dariusz KIZIEWICZ, Zbigniew LECHOWICZ

Wyniki poszczeglnych bada pokazuj wyranie

odmienny przebieg charakterystyk w zalenoci
od wartoci kta obrotu kierunkw napre gwnych
na
etapie
cinania.
Anizotropia
waciwoci
mechanicznych badanego gruntu jest szczeglnie
widoczna na rysunkach 8 oraz 11, ktre przedstawiaj
cieki naprenia efektywnego oraz obwiednie
zniszczenia w ukadzie osi (z-)/2 - z.

5. Ocena anizotropii wytrzymaoci na cinanie

bez odpywu fu
Najczciej stosowanym kryterium zniszczenia jest
wystpienie maksymalnej wartoci dewiatora naprenia,
jednake z uwagi na prowadzenie badania w warunkach
kontroli naprenia i zwizany z tym przyrost rnicy
efektywnych napre gwnych 1 i 3 przy duych
odksztaceniach, bardziej odpowiednie okazao si

kryterium maksymalnej wartoci stosunku efektywnych

napre gwnych. Rysunki 12 i 13 stanowi
podsumowanie obu serii bada wykonanych w aparacie
HCA. Potwierdzaj one wystpowanie anizotropii
wytrzymaoci na cinanie bez odpywu badanego
materiau gruntowego. Na uwag zasuguje fakt
odmiennego przebiegu zmian wartoci fu wraz
ze wzrostem kta przy rnych wartociach OCR.
W przypadku OCR = 1 warto wytrzymaoci na cinanie
bez odpywu nieznacznie wzrasta przy zmianie od 0
do 30, nastpnie osiga warto minimaln dla = 45
i dalej ronie do = 90. Wartoci fu przy
poszczeglnych ktach zmieniaj si wzgldem wartoci
przy = 0 w zakresie do okoo 20%. Przy OCR = 8 wraz
ze wzrostem wartoci wytrzymao na cinanie bez
odpywu maleje o okoo 50% wzgldem wartoci
referencyjnej.

Rys. 12. Zmiana znormalizowanej wytrzymaoci na cinanie bez odpywu w zalenoci od kta z bada HCA CAU przy OCR = 1

Rys. 13. Zmiana znormalizowanej wytrzymaoci na cinanie bez odpywu w zalenoci od kta z bada HCA CAU przy OCR = 8

125

Civil and Environmental Engineering / Budownictwo i Inynieria rodowiska 4 (2013) 119-126

6. Wnioski
Wyniki bada wykonanych w cylindrycznym aparacie
skrtnym wykazay, i historia naprenia gruntu jest
czynnikiem, ktry istotnie wpywa na charakter
anizotropii wytrzymaoci na cinanie bez odpywu.
Dla ktw rwnych 0, 30, 45, 60 i 90 przy
OCR = 1 wartoci znormalizowanej wytrzymaoci
bez odpywu fu/vo wynosiy odpowiednio 0,39; 0,40;
0,31; 0,33; 0,41 natomiast przy OCR = 8 odpowiednio
2,20; 1,59; 1,41; 1,02; 1,06. W przypadku OCR = 1
najwiksze wartoci znormalizowanej wytrzymaoci
na cinanie bez odpywu otrzymano przy ktach = 0,
= 30 i = 90, najmniejsz natomiast przy = 45.
Przy OCR = 8 najwiksz wytrzymao otrzymano przy
= 0, najmniejsz natomiast przy = 60, przy czym
warto ta bya bardzo zbliona do wartoci przy = 90.

failure Deformation of Geomaterials, Shibuya, Mitachi &

Miura (eds.). Balkema, Rotterdam, 855-885.
Kiziewicz D. (2012). Wyznaczanie wytrzymaoci na cinanie
gruntw spoistych w warunkach niestandardowej cieki
naprenia. Rozprawa doktorska, Szkoa Gwna
Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Warszawa.
Neher H. P., Cudny M., Wiltafsky C., Schweiger H. F. (2002).
Modeling principal stress rotation effects with multilaminate
type constitutive models for clay. W: Proc. 8th International
Symposium on Numerical Models in Geomechanics, Rome
2002; 41-47.
Sayao A., Vaid Y. P. (1991). A critical assessment of stress
nonuniformities in hollow cylinder test specimens. Soils and
Foundations, Vol. 31, No. 1, 60-72.
Zdravkovi L., Jardine R. J. (2001). The effect on anisotropy
of rotating the principal stress axes during consolidation.
Gotechnique, Vol. 51, No. 1, 69-83.

TESTING OF UNDRAINED SHEAR STRENGTH

IN HOLLOW CYLINDER APPARATUS

Literatura
Bjerrum L. (1973). Problems of soil mechanics and construction
on soft clays and structurally unstable soils (collapsible,
expansive and others). W: Proc. 8th International
Conference on Soil Mechanics and Foundation
Engineering, Moscow 1973, 111-159.
Bil Serra J. P., Hooker P. (2003). A new computer controlled
hollow cylinder torsional shear apparatus. W: Proc. 13th
European Conference on Soil Mechanics and Geotechnical
Engineering, Prague 2003, Vol. 2, 471-478.
Pradhan T. B. S., Tatsuoka F., Horii N. (1988). Simple shear
testing on sand in a torsional shear apparatus. Soils and
Foundations, Vol. 28, No. 2, 95-112.
Jardine R. J. (1995). One perspective of the pre-failure
deformation characteristics of some geomaterials. W: Pre-

126

Abstract: The paper is a summarises test results performed

in hollow cylinder apparatus HCA on cohesive soil
characterised by plasticity index IP = 10,5%. An objective
of tests was to determine undrained shear strength under
different values of principal stresses rotation angle . The tests
were performed with angles = 0, 30, 45, 60 and 90
for reconstituted cohesive soil (clayey sand clSa) characterised
by overconsolidation ratio OCR = 1 and 8. The tests in hollow
cylinder apparatus were conducted with use of CAU method
(with anisotropic consolidation and shearing in undrained
conditions) with stress path consisting of increment of deviator
stress q alongside constant values of mean principal stress p and
intermediate principal stress ratio b. Obtained results allowed
to assess the influence of principal stresses rotation on the value
of undrained shear strength fu.