KONSPEKT

Podstawowe wiadomoci z zakresu bezpiecznej eksploatacji

instalacji i urzdze elektroenergetycznych

Opracowa:
Dr in. Jan STRZAKA

Krakw, 2015 r.

Materiay szkoleniowe zastrzeone s prawem autorskim przez Autora dla O/Krakw SEP.
Powielanie tylko za zgod Autora.

SPIS TRECI

1. WPROWADZENIE
3
2. CHARAKTERYSTYKA PRZEPISW
3
3. KLASYFIKACJA URZDZE ELEKTRYCZNYCH
3
4. ELEMENTY SKADOWE SIECI ELEKTROENERGETYCZNYCH
6
5. DOBR ORAZ UKADANIE PRZEWODW I KABLI
17
6. DOBR ZABEZPIECZE PRZEWODW I KABLI
19
7. OCHRONA ODGROMOWA I PRZECIWPRZEPICIOWA
23
8. OCHRONA PRZECIWPORAENIOWA
26
9. CHARAKTERYSTYKA PRZEPISW EKSPLOATACJI
42
10. DOKUMENTACJA TECHNICZNO-EKSPLOATACYJNA
43
12. SPRZT OCHRONNY STOSOWANY PRZY URZDZENIACH ELEKTRYCZNYC 48
13. RATOWANIE OSB PORAONYCH PRDEM
49
14. OCHRONA PRZECIWPOAROWA
52
15. PRACE KONTROLNO-POMIAROWE
53
16. LITERATURA:
60
(podstawowe pozycje dostpne w biurze SEP tel. 12 - 422-58-04)

Materiay szkoleniowe zastrzeone s prawem autorskim przez Autora dla SEP O/Krakw.
Powielanie tylko za zgod Autora.

1. WPROWADZENIE
Praca przy urzdzeniach elektroenergetycznych wymaga szczeglnej uwagi i ostronoci
oraz znajomoci wystpujcych zagroe. Bezpieczestwo pracy uwarunkowane jest w
szczeglnoci znajomoci budowy i zasad pracy urzdze, prawidowym wykonywaniem
czynnoci eksploatacyjnych oraz cisym przestrzeganiem zasad organizacji pracy i wymaga
przepisw w zakresie BHP. W niniejszym opracowaniu zebrano w syntetycznym ujciu
podstawowe
wiadomoci
z
zakresu
bezpieczestwa
eksploatacji
urzdze
elektroenergetycznych, ktrych znajomo wymagana jest przy sprawdzaniu kwalifikacji w
zakresie eksploatacji i dozoru.
Zakres wymaga egzaminacyjnych dla osb Dozoru i Eksploatacji okrela Rozporzdzenie Min.
Gospodarki, Pracy i Polityki Spoecznej z 28.04.2003 r. wydane na mocy Ustawy " Prawo
Energetyczne " z 10.04.1997 r.
2. CHARAKTERYSTYKA PRZEPISW
Wymagania w zakresie budowy urzdze, instalacji i sieci elektrycznych okrelaj nastpujce
gwne dokumenty prawne:
Ustawa Prawo Budowlane z 1994 r.(z pn. zm.)
Ustawa Prawo Energetyczne z 1997 r. (z pn. zm.)
Rozporzdzenia wykonawcze do w/w Ustaw, w tym:
- Rozp. M.Infrastr. z 12.04.2002 r., ze zm. z 10.12.2010r. WT w spr. budynkw i ich
usytuowania)
- Rozp. MG z 04.05.2007 r. systemowe(dawne Rozp. przyczeniowe)
Polskie Normy PN, w tym:
- PN-EN 12464-1: 2004 Owietlenie elektryczne wntrz (miejsc pracy)
- PN-EN 62305-1-2-3-4: 2008 i 2009 Ochrona odgromowa obiektw budowlanych,
- PN-IEC 60364 (PN/E-05009), PN-EN 60364, PN-HD 60364 Instalacje elektryczne w
obiektach budowlanych (Inst. el. niskiego napicia),
- Norma N SEP 001 - Ochrona przeciwporaeniowa w sieciach nn,
- N SEP-E-003- Napowietrzne linie izolowane,
- Norma N SEP-004 Linie kablowe,
- PN-E 05100-1:1998, PN-EN 50341: 2005, PNEN 50423 :2007 Linie napowietrzne,
- PN-E 05115 Instalacje el-en powyej 1 kV (stacje el-en).
Przepisy w zakresie eksploatacji scharakteryzowano dalej w p.9.
3. KLASYFIKACJA URZDZE ELEKTRYCZNYCH
Urzdzenia elektryczne suce do wytwarzania, przetwarzania, przesyu, rozdziau i odbioru
energii elektrycznej mona podzieli wg rnych kryteriw. Z punktu widzenia wysokoci
napicia rozrniamy urzdzenia:
- niskiego napicia (do 1 kV),
- rednio-wysokiego napicia (od 1 do 60 kV),
- wysokiego napicia (110 i 220 kV),
- najwyszego napicia 400 kV.
Ze wzgldu na sposb uytkowania rozrniamy urzdzenia:
- nieprzemieszczalne (stae i stacjonarne),
- przemieszczalne (rczne, przenone, ruchome).
Ze wzgldu na przeznaczenie rozrniamy urzdzenia budowy:
- wntrzowej,
- napowietrznej,
- specjalnej.
Generalnie urzdzenia odbiorcze mona podzieli na:
3

a) urzdzenia owietleniowe, czyli rda wiata wraz z aparatur pomocnicz,

b) urzdzenia siowe (nie owietleniowe), ktre obejmuj m.in.:
- silniki elektryczne,
- zespoy wielomaszynowe,
- urzdzenia elektrotermiczne,
- urzdzenia spawalnicze,
- urzdzenia prostownikowe,
- urzdzenia do elektrolizy,
- elektrofiltry,
- urzdzenia energoelektroniczne (przeksztatnikowe).
Pod wzgldem wymaganej pewnoci zasilania odbiorniki energii elektrycznej dziel si na
odbiorniki:
a) I kategorii,
b) II kategorii,
c) III kategorii.
Przystosowanie urzdze do warunkw rodowiskowych oznacza si przez podanie kodu IP.
W tabeli 1 przedstawiono oznaczenia stopni ochrony oson zabezpieczajcych.
Tabela 1.Oznaczenie stopni ochrony oson zabezpieczajcych przed dotkniciem i przed
przedostawaniem do wntrza obcych cia staych oraz przed dostpem wody, wg
PN-EN 60529:2003 (kod IP).

W tabeli 2 przedstawiono wymagane cechy urzdze ze wzgldu na niektre wpywy

rodowiska.
Tabela 2. Wymagane cechy urzdze elektrycznych ze wzgldu na niektre wpywy
rodowiskowe, wedug PN-IEC 60364

Kod
AD
AD1
AD2
AD3
AD4
AD5
AD7
AD8
AE
AE1
AE2
AE3
AE4

Cechy rodowiska
Okrelenie i intensywno
wpyww
Obecno wody
pomijalna
krople wody swobodnie spadajce
rozpylana woda
rozbryzgi wody
strumienie wody
zanurzenie
zatopienie
Obecno cia staych
pomijalna
ciaa drobne 2,5 mm
ciaa bardzo drobne 1 mm
py

Wymagane cechy
urzdze elektrycznych

IPX0
IPX1
IPX3
IPX4
IPX5
IPX7
IPX8
IP0X
IP3X
IP4X

IP5X- jeeli przenikanie

pyu nie spowoduje
zakce pracy urzdzenia ,
IP6X - jeeli nie dopuszcza si przenikania
pyu do urzdzenia

Rys. 1. Stopnie ochrony (co najmniej) sprztu i osprztu w poszczeglnych strefach azienki lub
basenu natryskowego wg PN-IEC 60364-7-701:1999 (w azienkach publicznych, w strefach 2 i
3 stopie ochrony powinien by co najmniej IPX5). Norma PN-HD 60364-7-701:2010
ustanawia tylko strefy: 0,1 i 2 i dla strefy 1 wymaga co najmniej IPX4.

4. ELEMENTY SKADOWE SIECI ELEKTROENERGETYCZNYCH

W skad sieci elektroenergetycznych wchodz:
- linie elektroenergetyczne (napowietrzne i kablowe),
- stacje elektroenergetyczne (transformatorowo-rozdzielcze),
- instalacje elektryczne.
Poniej przedstawiono krtk charakterystyk poszczeglnych elementw sieci.
4.1. LINIE NAPOWIETRZNE
Normy z zakresu linii napowietrznych:
1.
2.
3.
4.
5.
6.

PN-75/E-05100
PN-E-05100-1:1998 (Wycofana XII 2003r.)
Pr PN-E-05100-2 N SEP-E-003:2003
PN-EN 50423-1-2-3:2005 (U), 2007 l.n. 1 kV do 45 kV wcz.
PN-EN 50341-1-2-3:2002(U), 2005 L.N. 45 kV
PN-E 05115:2002 Inst. elektryczne 1 kV

LINIE NAPOWIETRZNE
Przewody goe AL, AFL, AAL, Stopy AL, O/FL
m = SAL / SFe (najczciej m = 6)
Przewody izolowane AsXS 16 120 mm2 1 kV
PAS / AACXS 35 150 mm2 12 / 20 kV
Izolatory liniowe
porcelanowe
szklane
kompozytowe
stojce
wiszce
kopakowe
penopniowe
Supy
drewniane
elbetowe
stalowe
przelotowe
narone
odporowe
kracowe
skrzyowaniowe
rozgane
Osprzt liniowy
osprzt izolatorowy (trzony, kabki, wieszaki, orczyki)
zczki i zaciski
osprzt ukochronny (roki, ppiercienie, piercienie)
6

Rys. 2. Wizka czteroprzewodowa w systemie samononym

Przewody wizkowe w tym systemie maj symbol:
AsXS
lub AsXSn (wersja uodporniona na rozprzestrzenienie pomienia)
Tabela 3. Wybrane parametry przewodw izolowanych typu AsXS
Typowy wymiar wizki (liczba
przewodw x przekrj w mm2)

2x16

4x16

4x25

4x35

4x50

4x70

4x95

4x120

rednica yy (mm)
rednica przewodu (mm)
Masa jednostkowa wizki(kg/km)
Maksymalna dugo skoku skrtu
wizki (mm)
Obliczeniowa sia zrywajca (kN)
Rezystancja
y
w
temp.
200C(/km)
Reaktancja y ((/km)
Obcialno prdowa dugotrwaa
(A)

4,9
7,1
115
-

4,9
7,1
285
430

6,2
8,7
425
530

7,2
9,8
525
585

8,6
11,6
730
675

10,0
13,0
983
768

11,5
14,9
1320
885

13,0
16,4
1610
1010

5,64
1,91

11,28
1,91

16,28
1,20

22,90
0,868

31,40
0,641

45,90
0,443

60,80
0,320

76,80
0,253

93

0,296
93

0,224
112

0,176
138

0,129
168

0,119
213

0,105
258

0,104
296

Rys. 3. Widok wierzchoka supa przelotowego napowietrznej linii izolowanej N w syst. PAS
1) poprzecznik; 2) izolator stojcy; 3) zczka; 4) drut wizakowy.
7

Rys. 4. Izolatory liniowe : a), b), c) niskiego napicia (stojcy dwu szyjkowy N, szpulowy S,
szklany NS ); d), e), f) wysokiego napicia (stojcy deltowy LDS, stojcy pniowy LPW,
wiszcy pniowy LP); 1 szyjka, 2 klosz, 3 gowa, 4 rowek gowy, 5 stopa,
6 pie, 7 ucho, 8 trzon, 9 okap klosza

Rys. 5. Sylwetki supw redniego i wysokiego napicia : a)sup przelotowy SN, erd N12,
b) sup przelotowy SN, erd BSW12, c) sup odporowy SN, d) sup linii 400 kV
serii Y52

4.2. LINIE KABLOWE

Pr PN-E 05125

PN-76/E-05125
N SEP-E-004 (2003r.)

Kable
yy
izolacja

Al, Cu
okrge, owalne, sektorowe
papierowo-olejowa
gumowa (G)
polwinitowa PCV (Y)
polietylenowa
PE

zwyky (X)
usieciowany (XS)

powoka ow
aluminium (Al.)
polwinit (Y)
zbrojenie (Ft, Fp, Fo)
osona zewn. juta asfaltowana (A)
polwinit (y)
AKFtA 3x120+70 mm2, 1kV
YAKY 4x150 mm2, 1 kV
HAKFtA 3x240 mm2, 15 kV
YH(A)KXS 1x120 mm2 RMC / 1x50 mm2, 12/20 kV
osprzt kablowy
- mufy
- mufy kocowe (gowice)
- zczki
- kocwki
W tabeli 4 podano sposoby ukadania kabli w budynkach i poza budynkami, a na rys. 5-8
zasady ukadania kabli w ziemi.
Tabela 4. Sposoby ukadania kabli
Miejsce uoenia
W budynkach

Poza budynkami

Sposb ukadania
bezporednio przy cianach i pod sufitami
na odpowiednio przygotowanych konstrukcjach nonych
przymocowanych do cian stropw lub konstrukcji
stalowych,
w kanaach pod poziomem podogi, lub w kanaach
ciennych,
w bruzdach wykonanych w posadce, w stropie lub w
cianie
bezporednio w ziemi,
w rurach i blokach umieszczonych w ziemi,
w kanaach kablowych,
w tunelach kablowych,
na estakadach,
na pomostach kablowych

Rys. 6. Rw kablowy kabel przykryty foli z tworzywa sztucznego (wymiary podane w [mm]).

Rys. 7. Rw kablowy kabel przykryty cegami lub gsiorami. W normie SEP N-SEP-004 nie
zdefiniowano tego sposobu ukadania. Jest on stosowany w praktyce sporadycznie
(wymiary podane w [mm]).

Rys. 8. Gboko uoenia kabla w zalenoci od napicia.

10

4.3. STACJE TRANSFORMATOROWO-ROZDZIELCZE

15 kV
kV

a)

b)

Tr

T2

T1
SI

0,4 kV
kV

S II

SZR
Rys. 9. Uproszczone schematy ideowe ukadu stacji a ) jednotransformatorowej
i b) dwutransformatorowej
Sposoby rezerwowania:
zasilanie rezerwowe z innej stacji,
zesp prdotwrczy,
UPS.
Wyposaenie stacji:
obwody pierwotne,
obwody wtrne (zabezpieczenia, pomiary, automatyka itp.).
Funkcjonalny podzia cznikw:
Wyczniki,
Rozczniki (Od. mocy),
Rozczniki bezpiecznikowe,
Styczniki,
Odczniki,
Zwierniki,
Uziemniki,
Bezpieczniki,
Wyczniki instalacyjne nadprdowe.
Na rys. 10 i 11 pokazano ukady pocze stacji jedno- i dwutransformatorowych, a w tabeli 5
moliwoci stosowania odcznikw do czenia transformatorw.

11

Rys. 10. Ukady pocze stacji jednotransformatorowych 6-15 kV/0,4 kV: a) z odcznikiem i
bezpiecznikiem w.n., b) z odcznikiem i rozcznikiem bezpiecznikowym w.n., c) z
odcznikiem i wycznikiem w.n.

Rys. 11. Ukad pocze stacji przemysowej dla zasilania odbiornikw I i II kategorii.
(WS wycznik samoczynny).
12

Tabela 5. Graniczne moce transformatorw, dla ktrych dopuszczalne jest zaczanie i

wyczanie za pomoc odcznikw trjbiegunowych redniego napicia.
Napicie [kV]

Moc znamionowa transformatora [kVA]

w stanie jaowym
w stanie obcienia
200 i mniejsza
20 i mniejsza
315 i mniejsza
20 i mniejsza
400 i mniejsza
30 i mniejsza
500 i mniejsza
30 i mniejsza
1000 i mniejsza
50 i mniejsza

6
10
15
20
30

4.4. INSTALACJE ELEKTRYCZNE:

Instalacjami nazywamy sieci owietleniowe, siowe i specjalne do 1 kV~ ( 1,5 kV -) suce do
rozprowadzenia energii elektrycznej do odbiornikw i do gniazd wtyczkowych.
2)

1)

R01

Wh
WLZ

I0

M~

TP

R02

0,4 kV
Z
P

Odbiorca
RG

ZEn

RG

ln 0,4 kV
lk 0,4 kV
Rys. 12. Sposoby zasilania instalacji elektrycznych nn.
W instalacji elektrycznej (gwnie mieszkaniowej) mona wyrni:
- przycze P
- zcze Z
- rozdzielnic gwn RG
- wewntrzn lini zasilajc WLZ
- tablic pitrow TP
- instalacj odbiorcz IO
Schemat instalacji w budynku wielokondygnacyjnym zasilanym z sieci kablowej pokazano na
rys. 13, rozprowadzenie instalacji w budynku przedstawiono na rys. 14, a przykadowy schemat
instalacji elektrycznej w mieszkaniu przedstawiono na rys. 15.
13

Rys. 13. Elementy instalacji elektrycznej w budynku wielokondygnacyjnym.

Rys. 14. Przykad rozwizania ukadu WLZ w budynku wielorodzinnym z szafkami

licznikowymi na kolejnych kondygnacjach
14

Rys. 15. Przykadowy schemat instalacji elektrycznej w mieszkaniu budynku wielorodzinnego z

zastosowaniem wycznikw nadmiarowych w obwodach odbiorczych, licznikiem energii
elektrycznej, wycznikiem ochronnym rnicowoprdowym o znamionowym prdzie
rnicowym rwnym 30 mA oraz zabezpieczeniem przedlicznikowym w postaci
bezpiecznikw.
Wymagania techniczno-uytkowe odnonie instalacji elektrycznych:
1. Funkcjonalno
2. Bezpieczestwo uytkowania
3. Niezawodno
4. Jako energii
5. Wymienialno
6. Estetyka
7. Ochrona rodowiska
Rozporzdzenie MI z 12.04.2002r. wymaga, aby instalacje zapewniay:
1. Cigo dostawy
2. Bezpieczestwo uytkowania
3. Ochron rodowiska
4. Spenienie wymaga norm i przepisw
15

Tabela 6. Podzia instalacji elektrycznych na kategorie niezawodnoci zasilania i ich realizacja.

Kategoria
I podstawowa

II rednia
III wysoka

IV najwysza

Wymagania dotyczce
niezawodnoci
Dopuszczalne
stosunkowo
dugie
przerwy w zasilaniu,
rzdu wielu minut

Moliwe rozwizania

Zasilanie
pojedyncz
lini promieniow z
sieci elektroenergetycznej. Brak wymogu
zasilania rezerwowego.
Przerwy w zasilaniu nie Agregat prdotwrczy.
powinny
przekracza Owietlenie awaryjne.
kilku dziesitek sekund
Przerwy w zasilaniu nie Dwie niezalene linie
powinny przekracza 1 zasilajce z systemu
sekundy
elektroenergetycznego i
system zasilania
rezerwowego z pen
automatyk sterowania
zasilania rezerwowego.
Zasilanie
Zasilanie
bezprzerwowe.
bezprzerwowe ze rda
Niedopuszczalna jest
rezerwowego. Agregat
przerwa w zasilaniu
prdotwrczy przywybranych urzdze.
stosowany do
dugotrwaego zasilania.

Przykadowi odbiorcy
Domy jednorodzinne na
terenach wiejskich i w
rzadkiej zabudowie miejskiej,
niedue bloki mieszkalne.
Wysokie budynki mieszkalne.
Due hotele, szpitale, stacje
radiowe i telewizyjne, dworce
kolejowe i porty lotnicze.

Wybrane odbiory w obiektach

wymienionych w kategorii
III, np. sale operacyjne
szpitali, systemy komputerowe bankw, giedy.

Rys. 16. Przykad zasilania obiektu o bardzo duych wymaganiach dotyczcych niezawodnoci.

16

5. DOBR ORAZ UKADANIE PRZEWODW I KABLI

Przy doborze przewodw i kabli naley wzi pod uwag wystpujce warunki rodowiskowe,
aby ograniczy wzajemny wpyw instalacji i otoczenia.
Przekrj przewodw w instalacjach elektrycznych ustala si w oparciu o nastpujce kryteria:
- dopuszczalnej obcialnoci prdowej,
- dopuszczalnego spadku napicia,
- wytrzymaoci mechanicznej,
- skutecznoci ochrony przeciwporaeniowej.
Dopuszczalna obcialno prdowa przewodw jest limitowana dopuszczaln temperatur y,
ktra dla przewodw uoonych na stae w izolacji polwinitowej wynosi 70 C. Norma PN-IEC
60364-5-523 podaje obcialnoci prdowe przewodw i kabli dla 9-ciu rnych sposobw ich
uoenia, oznaczonych literami AG, oraz wspczynniki poprawkowe, ktre naley uwzgldni,
jeli warunki uoenia przewodw odbiegaj od warunkw obliczeniowych.
Przy doborze przekroju przewodu ze wzgldu na obcialno dopuszczaln dobieramy z
tabeli przekrj, dla ktrego obcialno dopuszczalna Idd jest nie mniejsza od prdu roboczego
linii Irob, wyznaczonego z mocy pojedynczego odbiornika lub mocy szczytowej dla grupy
odbiornikw.
W niektrych przypadkach o doborze przekroju przewodw decyduje kryterium
dopuszczalnego spadku napicia. Przekroje przewodw instalacji naley dobra w ten sposb,
aby nie zostay przekroczone wartoci dopuszczalnych spadkw napicia okrelone w przepisach
(rys.17)
Minimalny przekrj przewodw wewntrznej linii zasilajcej (wlz) wynosi 4 mm2, a dla
odgazie do odbiorcw 2,5 mm2.
Wymagania odnonie minimalnego przekroju przewodw ochronnych podano w tabeli 7.
Tabela 7. Wymagany minimalny przekrj przewodu ochronnego
Przekrj przewodu
fazowego w mm2

Przekrj odpowiadajcego przewodu

ochronnego SPE w mm2

S 16

16 < S 35

16

S > 35

0,5 S

Sposb uoenia przewodw w instalacji i rodzaj przewodw musi by dostosowany do

charakteru budynku i przeznaczenia pomieszcze.
W tabeli 8 podano stosowane rozwizania instalacji w rnego typu budynkach ze wzgldu na
sposb prowadzenia przewodw.

17

Tabela 8. Sposoby ukadania przewodw w instalacjach rnych obiektw budowlanych

Lp.

Sposb wykonania instalacji

Rodzaj budownictwa lub pomieszczenia

mieszkaniowe oglne przemysowe

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17

W rurach elektroinstalacyjnych pod tynkiem

W rurach stalowych i z twardego PCV na tynku
Wtynkowa
W prefabrykowanych bruzdach
Zatapiana w prefabrykowanych pytach
Zatapiana w konstrukcjach wylewanych
Listwowa
Listwowo-zatapiana (mieszana)
Podogowa
Przewodami kabelkowymi
Przewodami szynowymi
Przewodami w korytkach
Przewodami na drabinkach
Przewodami uformowanymi w wizki
Przewodami samononymi
Przewodami na izolatorach
System ZELP-83

+
+
+
+
+
+
+

+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+

wiejskie

+
+
+
+
+
+
+

+
+
+
+
+

W instalacjach obiektw komunalno-bytowych najczciej stosowana jest klasyczna metoda

ukadania przewodw w rurkach elektroinstalacyjnych pod tynkiem. W instalacjach
przemysowych najczciej wykonuje si instalacj za pomoc wieloyowych przewodw
kabelkowych. Przewody te s rwnie zalecane dla pomieszcze wilgotnych, o wyziewach
rcych oraz w pomieszczeniach niebezpiecznych pod wzgldem poarowym lub wybuchowym.
Sposoby ukadania przewodw wprowadzone przez norm PN-IEC 60364-5-52 podaje tabela 9.

Tabela 9. Sposoby ukadania na stae przewodw kabelkowych oraz przewodw

jednoyowych

18

Rys. 17. Dopuszczalne spadki napicia w instalacji elektrycznej w budynku mieszkalnym;

UWLZ, UWLZd odpowiednio spadek napicia i graniczny dopuszczalny spadek napicia w
wewntrznej linii zasilajcej, Uo, Uod odpowiednio spadek napicia i graniczny
dopuszczalny spadek napicia w instalacji odbiorczej, PWLZ moc przesyana wewntrzn lini
zasilajc, Z zcze, WLZ - wewntrzna linia zasilajca.
6. DOBR ZABEZPIECZE PRZEWODW I KABLI
Instalacje elektryczne zgodnie z wymaganiami normy PN-IEC 60364 musz by
zabezpieczone przed skutkami zwar i przecie.
Zabezpieczenia zwarciowe naley umieci we wszystkich przewodach roboczych.
Zabezpieczenia zwarciowe przewodw powinny by umieszczone na pocztku linii.
Zabezpieczenia od przecie przewodw mona umieci w dowolnej odlegoci od pocztku
linii, jednak przed pierwszym rozgazieniem lub gniazdem wtykowym.
Zabezpieczenia przeteniowe mog by zrealizowane przez zastosowanie:
- jednego urzdzenia (wycznika lub bezpiecznikw) zabezpieczajcego zarwno przed
skutkami zwar i przecie,
- dwch rnych urzdze, z ktrych jedno zabezpiecza przed skutkami zwar a drugie przed
skutkami przecie.
Charakterystyka dziaania urzdzenia zabezpieczajcego przewody od przecienia powinna
spenia nastpujce dwa warunki:

19

Irob In Idd oraz I2 1,45 Idd

(1)

w ktrych:
Irob prd roboczy (obliczeniowy) w obwodzie,
In prd znamionowy lub nastawiony urzdzenia zabezpieczajcego,
Idd obcialno dugotrwaa przewodu,
I2 prd zadziaania urzdzenia zabezpieczajcego.
Prd zadziaania urzdzenia zabezpieczajcego moe zosta wyznaczony z zalenoci:
I2 = k2 In
(2)
gdzie:
k2 wspczynnik liczbowy rwny:
1,45 dla wycznikw samoczynnych typu B, C i D,
1,62,1 dla bezpiecznikw.
Najbardziej rozpowszechnionym urzdzeniem zabezpieczajcym jest bezpiecznik,
charakteryzujcy si prost budow i du zdolnoci ograniczenia prdu zwarciowego.
Najczciej stosowane s wkadki oglnego przeznaczenia o penozakresowej charakterystyce
klasy gG (rys.20). Bardziej uniwersalnym urzdzeniem zabezpieczajcym s wyczniki
nadprdowe instalacyjne, ktrych charakterystyki pasmowe pokazane s na rys.21.
Poszczeglne typy wycznikw przeznaczone s do:
* typ A - ochrony elementw elektronicznych,
* typ B - ochrony instalacji oglnego przeznaczenia,
* typ C - ochrony instalacji z silnikami elektrycznymi,
* typ D - ochrony instalacji z urzdzeniami o duych udarach prdowych
(transformatory, elektromagnesy, silniki o bardzo trudnym rozruchu itp.).

Rys. 18. Elementy bezpiecznika instalacyjnego tablicowego

1 sworznie, 2 gniazdo porcelanowe bezpiecznika, 3 wstawka ograniczajca, 4 wkadka
topikowa, 5 gwka.

Rys. 19. Wycznik nadmiarowy wkrtkowy: a) widok; b) schemat

1 elektromagnes, 2 bimetal, S spryna, O przycisk wyczajcy, I przycisk zaczajcy
20

Rys.20. Charakterystyka pasmowa t=f(I) wkadek topikowych WT-1F. Odczytywanie prdu

wyczajcego Ia

21

Rys.21. Charakterystyki pasmowe wycznikw nadprdowych typu A, B, C i D.

22

W instalacjach elektrycznych pracujcych w ukadach promieniowych kilkustopniowych

naley zastosowa kilka zabezpiecze przeteniowych, zainstalowanych na pocztku kadego
obwodu i w miejscach, w ktrych zmniejsza si przekrj przewodw.
Urzdzenia zabezpieczajce powinny dziaa w sposb selektywny, tzn. pasmowe
charakterystyki czasowo-prdowe ssiednich zabezpiecze nie mog si przecina, ani nie mog
mie wsplnych obszarw dziaania. Mona przyj, e w przypadku bezpiecznikw
selektywno jest zachowana, jeeli iloraz prdw znamionowych kolejno po sobie
wystpujcych wkadek bezpiecznikowych jest rwny co najmniej 1,6.
Dobr zabezpiecze silnikw

Bezpieczniki (Wy. sam.)

Wyzwalacze

Iwc (1,05 1,1) Ins

I bn

I rs

k r I ns

sz. 2,0
zw. 2,5

Iwe 1,2 Irs

Ibn Ins

kr krotno pr. rozruchowego

silnik klatkowy
rozr. bezpor. 57
prze.
/~2
silnik pier.
z rozr. oporowym 1,8 2

7. OCHRONA ODGROMOWA I PRZECIWPRZEPICIOWA

Szczegowe wymagania odnonie ochrony odgromowej obiektw budowlanych i doboru
elementw instalacji piorunochronnej podaje aktualnie czteroczciowa norma europejska PNEN 62305. Wczeniej wymagania te okrelay norma PN/E-05003 (arkusze 01,03 i 04) oraz
norma PN-IEC 61024-1:2001.
W zalenoci od skutkw, jakie moe wywoa uderzenie pioruna obiekty budowlane dzieli si
na:
obiekty wymagajce ochrony,
obiekty nie wymagajce ochrony,
obiekty, w ktrych zastosowanie ochrony uzalenione jest od stopnia zagroenia
piorunowego.
Do obiektw wymagajcych ochrony zalicza si m.in. domy towarowe, hale targowe, teatry,
kina, sanatoria, szpitale, budowle zabytkowe, biblioteki, muzea, budynki uytecznoci
publicznej, szkoy specjalne, obiekty kultu religijnego oraz budynki zagroone poarem i
wybuchem.
W skad instalacji piorunochronnej wchodz:
zwody przeznaczone do bezporedniego przejmowania wyadowa atmosferycznych,
przewody odprowadzajce, czce zwody z przewodami uziemiajcymi lub uziomem
fundamentowym,
23

 przewody uziemiajce czce przewody odprowadzajce z uziomem,

uziomy, czyli elementy metalowe lub zespoy elementw metalowych umieszczone w
gruncie i zapewniajce z nim poczenie elektryczne.
Na rys.22 pokazano podstawowe elementy skadowe instalacji piorunochronnej.

Rys.22. Podstawowe elementy skadowe instalacji piorunochronnej budynku.

Norma wprowadza wymagania, aby w pierwszej kolejnoci jako elementy instalacji
piorunochronnej wykorzysta naturalne elementy konstrukcyjne wystpujce w obiekcie. Jeeli
czci naturalnych brak lub istnieje potrzeba ich uzupenienia, to w normie podane s
szczegowe zasady doboru poszczeglnych sztucznych elementw instalacji.
Dla prawidowej ochrony odgromowej budowli istotne znaczenie odgrywa dobr siatki
zwodw, liczby przewodw odprowadzajcych, rezystancji uziomw i koordynacji urzdze
piorunochronnych z instalacjami elektrycznymi.
Wytyczne dotyczce identyfikowania i okrelania miejsc w instalacjach elektrycznych, w
ktrych mog wystpowa przepicia oraz zasady doboru rodkw ograniczajcych przepicia
podaje norma PN-HD 60364-4-443:2006.
Wytrzymao na przepicia instalacji elektrycznych budynkw i zasilanych z nich urzdze
elektrycznych i elektronicznych powinna by dobierana do spodziewanych wartoci przepi w
zalenoci od kategorii danej czci instalacji (rys.23). W normie PN-HP 60364-4-443:2006
wyodrbniono cztery kategorie:
kategori IV (zasilanie) dotyczc podejcia do obiektw, gdzie instalacja i urzdzenia
musz by projektowane z uwzgldnieniem zarwno przepi atmosferycznych jak i przepi
czeniowych (zewntrznych). W tej kategorii przepicia w sieci 230/400 V powinny by
ograniczone do 6 kV;
kategori III (obwody rozdzielcze i odbiorcze) obejmuj obwody i urzdzenia znajdujce si
na pocztku instalacji nie naraone bezporednio na przepicia atmosferyczne, ale naraone
na przepicia atmosferyczne zredukowane oraz przepicia czeniowe. W sieci 230/400 V
przepicia powinny by ograniczone do 4 kV;

24

Rys. 23. Poziomy przepi w instalacji wewntrznej budynku w zalenoci od kategorii

instalacji.
kategori II (odbiorniki) dotyczce urzdze zasilanych z obwodw instalacji nie naraonych
bezporednio na przepicia atmosferyczne, ale naraone na przepicia czeniowe i przepicia
atmosferyczne zredukowane w instalacji. W sieci 230/400 V przepicia powinny by
ograniczone do 2,5 kV;
kategori I (urzdzenia specjalne) obejmujce urzdzenia i elementy, w ktrych poziom
przepi jest kontrolowany, na przykad przez ochronniki. W instalacjach 230/400 V
przepicia nie powinny przekroczy 1,5 kV.
Norma uzalenia potrzeb zastosowania ochrony przeciwprzepiciowej na pocztku instalacji
(IV kategoria przepi) od:
- rodzaju sieci zasilajcej instalacj elektryczn budynku,
- warunkw wpyww zewntrznych (liczby dni burzowych w roku),
- poziomu przepicia przejciowego na pocztku instalacji.
Mona wyrni trzy rodzaje sieci zasilajcych: sie kablowa uoona w ziemi, sie
napowietrzno-kablowa (przy czym instalacj zasila kabel uoony w ziemi) oraz sie
napowietrzna.
Jeeli do zasilania obiektu budowlanego zastosowano sie kablow lub napowietrznokablow z uoonym w ziemi kablem o dugoci minimum 150 m zapewnione jest wystarczajce
tumienie fal przepiciowych przenoszonych przez sie zasilajc i nie ma potrzeby stosowania
ochrony przeciwprzepiciowej na pocztku instalacji.
W przypadku zasilania budynku z linii napowietrznej o koniecznoci stosowania ochrony
przeciwprzepiciowej na pocztku instalacji decyduje poziom przepi przejciowych i liczba
wyadowa burzowych w roku. Dla warunkw wpyww zewntrznych oznaczonych jako AQ1
(liczba dni burzowych w roku 25) norma nie wymaga stosowania ochrony, natomiast dla
warunkw AQ2 (liczba dni burzowych w roku 25) w instalacji 230/400 V ochrona
przeciwprzepiciowa jest wymagana, jeeli poziom przepicia przejciowego U na pocztku
instalacji 6 kV.
Do ochrony przed przepiciami przenoszonymi przez sie zasilajc norma przewiduje
zastosowanie ogranicznikw przepi wczonych na pocztku instalacji (pierwszy stopie
ochrony).
25

W ukadach sieci TN i TT ograniczniki przepi powinny by wczone:

- midzy kady nieuziemiony przewd fazowy i ziemi, jeeli przewd neutralny jest
uziemiony na pocztku instalacji,
- midzy kady przewd fazowy i ziemi oraz midzy przewd neutralny i ziemi, gdy
przewd neutralny istnieje i nie jest uziemiony na pocztku instalacji.
W sieciach typu IT naley wczy ograniczniki przepi midzy kady przewd fazowy i
ziemi oraz jeeli jest przewd neutralny, midzy przewd neutralny i ziemi.
Do ochrony przeciwprzepiciowej instalacji elektrycznych budynkw stosowane s
ochronniki przepiciowe w postaci ogranicznikw przepi (iskiernikowych lub czciej
warystorowych).
Na rys. 24 pokazany jest trzystopniowy ukad realizujcy koncepcj strefowej ochrony
przeciwprzepiciowej.
Zcze lub
rozdzielnica
gwna

Rozdzielnica gwna,
rozdzielnica pitrowa
lub tablica rozdzielcza

Odbiornik lub
zasilanie gniazd
wtykowych
L1
L2

kWh

L3
N
PE

Gwna szyna uziemiajca

Rys.24. Trzystopniowy ukad strefowej koncepcji ochrony przeciwprzepiciowej
instalacji pracujcej w ukadzie TN-C-S

8. OCHRONA PRZECIWPORAENIOWA
8.1. MOLIWOCI PORAENIA I STATYSTYKA PORAE PRDEM
Przyczynami porae prdem s: nieostrono, lekkomylno, lekcewaenie przepisw,
omyki, brak nadzoru, brak konserwacji i nieznajomo instrukcji. Przepyw prdu przez ciao
czowieka i zwizane z tym skutki poraenia mog wystpi na skutek (rys. 25):
a) porae od napi roboczych (obejmujcych ok. 60 % porae) - czyli zetknicia si
czowieka z czciami obwodu elektrycznego znajdujcymi si normalnie pod napiciem, lub
wskutek nadmiernego zblienia si do tych urzdze;
b) porae od napi dotykowych (obejmujcych ok. 40 % porae) - czyli zetknicia si
czowieka z czciami metalowymi nie znajdujcymi si normalnie pod napiciem , na
ktrych pojawio si napicie w wyniku uszkodzenia izolacji roboczej;
c) porae od napi krokowych (obejmujcych poniej 1% porae prdem) czyli wskutek
rnicy potencjaw na powierzchni ziemi w strefie objtej rozpywem prdu w ziemi.
26

1) Od Urob:

Ir

Uf
Ir

Rc

Uf
R c R st

Ur Uf

R st

2) Od Udot:

Ud
R c R st
U r Ud

Ir
Ir
Uuszk

Ud

Rc
R st

3) Od Ukr:

Uk
Uk2
U k1
x

10-20m

Rys. 25. Moliwoci poraenia prdem elektrycznym.

Rc rezystancja ciaa, Rst rezystancja stanowiska, Uf napicie fazowe, Ur napicie
raeniowe, Uszk napicie uszkodzenia, Ud napicie dotykowe, Uk napicie
krokowe.
Statystyki wykazuj, e ok. 80 % wypadkw porae wystpuje przy urzdzeniach niskiego
napicia, a ok. 20 % przy urzdzeniach wysokiego napicia. W poszczeglnych grupach porae
udzia wypadkw miertelnych wynosi: do ok. 5 % - przy urzdzeniach n.n. i do ok. 20 % - przy
urzdzeniach w.n.
8.2. CZYNNIKI WPYWAJCE NA STOPIE PORAENIA
Poraeniem nazywamy zmiany i zakcenia w normalnym funkcjonowaniu organizmu
czowieka spowodowane przepywem prdu raeniowego przez ciao czowieka.
Zmiany te dotycz:
- zaburze w pracy serca,
- zaburze w ukadzie oddychania,
- cieplnego dziaania prdu,
- szoku i reakcji z nim zwizanych.
27

Mog rwnie wystpi porednie dziaania prdu, takie jak: oparzenie ukiem, uszkodzenie
wzroku, uszkodzenie narzdu suchu czy urazy mechaniczne przy upadkach.
Na stopie poraenia prdem elektrycznym wpywaj czynniki: elektryczne, fizjologiczne i
zewntrzne (otoczenia). W grupie czynnikw elektrycznych naley wymieni:
a) rodzaj prdu (stay czy przemienny),
b) wielko natenia prdu,
c) czas przepywu prdu,
d) droga przepywu.
Najwaniejsze znaczenie odgrywa natenie prdu przepywajcego przez czowieka, przy czym
wyrnia si trzy charakterystyczne wielkoci, zwane poziomami bezpieczestwa:
- poziom I - szy: prg odczuwalnoci - Ipo =0,5 1 mA,
- poziom II - gi: prd samo uwolnienia - Is = 10 15 mA,
- poziom III - ci: prd graniczny niebezpieczny dla zdrowia i ycia, ze wzgldu na
prawdopodobiestwo migotania komr sercowych. Od 30mA dla rae dugotrwaych do 300400mA dla rae krtkotrwaych.
Do czynnikw fizjologicznych nale:
a) uksztatowanie rozwoju organizmu,
b) stan emocjonalno-psychiczny,
c) stany chorobowe: choroba wiecowa, astma, grulica, padaczka, cukrzyca i alkoholizm.
Do czynnikw zewntrznych (rodowiskowych) zalicza si:
a) czynniki wpywajce na zmniejszenie opornoci ciaa ludzkiego (wilgotno,wysoka
temperatura),
b) czynniki uatwiajce przepyw prdu do ziemi (stanowiska na goej ziemi, podoga
przewodzca).
8.3. NAPICIA BEZPIECZNE
Aktualnie obowizujce przepisy ochrony przeciwporaeniowej (norma PN-HD 60364)
przyjmuj, e napicie jest bezpieczne, jeli nie przekracza wartoci podanych w tabeli 10.
Tabela 10. Wartoci napi bezpiecznych
Napicie bezpieczne UL (V) w warunkach

Rodzaj
prdu

normalnych

szczeglnych

ekstremalnego
zagroenia

Prd przemienny

50

25

12

Prd stay

120

60

30

28

8.4. UKADY SIECIOWE

Norma PN-IEC 60364 przewiduje nastpujce ukady sieciowe:
- ukad sieciowy TN (TN-C, TN-S, TN-C-S),
- ukad sieciowy TT,
- ukad sieciowy IT.
Ukady TN i TT posiadaj uziemiony punkt neutralny, ukad IT jest ukadem izolowanym od
ziemi.
Ukady sieci niskiego napicia przedstawiono na rys.26.

Rys. 26. Schematy ukadw sieciowych : a) sie typu TN-C, b) sie typu TN-S,
c) sie typu TN-C-S, d) sie typu TT, e) sie typu IT, 1 dostpne czci przewodzce,
Z impedancja lub bezpiecznik przeskokowy
Zaleca si, aby nowe i modernizowane instalacje elektryczne budynkw byy wykonane w
ukadzie TN-S tj. z oddzielnym przewodem neutralnym N i ochronnym PE.
8.5. RODKI OCHRONY PRZECIWPORAENIOWEJ
Rozrnia si dwie grupy rodkw ochrony:
a) organizacyjne
b) techniczne
W grupie organizacyjnych rodkw ochrony naley wymieni:
- systematyczne szkolenie pracownikw,
- uprawnienia kwalifikacyjne dla elektrykw,
29

rodki propagandy wizualnej,

czynnoci eksploatacyjne (ogldziny, przegldy, remonty),
waciwa organizacja prac (polecenia),
umiejtno udzielenia pomocy przedlekarskiej,
konserwacja i pomiary kontrolne,
stosowanie sprztu ochrony osobistej (sprztu ochronnego),
waciwe owietlenie.

Waciwa ochrona przeciwporaeniowa polega na stosowaniu technicznych rodkw ochrony,

przy czym obowizujca norma PN-HD 60364: 2009 przewiduje 3 rodzaje ochron
przeciwporaeniowych:
- ochron podstawow (przed dotykiem bezporednim),
- ochron przy uszkodzeniu (ochron przy dotyku porednim),
- ochron uzupeniajc.
Zestawienie rodzajw ochrony i rodkw ochrony przeciwporaeniowej podano w tabeli 11.
Tabela 11. Rodzaje ochron i rodkw ochrony przeciwporaeniowej w urzdzeniach niskiego
napicia wedug PN HD 60364-4-41:2009
Rodzaje ochrony
rodki ochrony przeciwporaeniowej
przeciwporaeniowej
Przeznaczenie rodka ochrony
Wyszczeglnienie
Ochrona
podstawowa dla urzdze uytkowanych izolacja podstawowa czci
(ochrona przed dotykiem przez osoby postronne
czynnych;
bezporednim)
przegrody lub obudowy
w instalacjach sterowanych lub przeszkody;
nadzorowanych przez osoby umieszczenie poza zasigiem
wykwalifikowane
lub
poinstruowane
Ochrona przy uszkodzeniu do powszechnego stosowania
samoczynne
wyczenie
(ochrona
przy
dotyku
zasilania;
porednim)
izolacja podwjna lub izolacja
wzmocniona;
separacja elektryczna do
zasilania jednego odbiornika;
napicia bardzo niskie (SELV
i PELV)
do instalacji pod nadzorem osb izolowanie stanowiska;
wykwalifikowanych
lub nieuziemione
poczenia
poinstruowanych
wyrwnawcze miejscowe;
separacja elektryczna do
zasilania wicej ni jednego
odbiornika
Ochrona uzupeniajca
urzdzenia ochronne rnicowoprdowe wysokoczue (RCD) o
znamionowym prdzie rnicowym nieprzekraczajcym 30mA;
dodatkowe ochronne poczenia wyrwnawcze
Ochrona podstawowa (ochrona przed dotykiem bezporednim) ma na celu zapobieenie
poraeniom od napi roboczych. Jej zadaniem jest niedopuszczenie do zetknicia czowieka z
przewodzcymi elementami obwodw elektrycznych. Do rodkw ochrony podstawowej norma
PN-IEC 60364-4-41 zaliczaa:
- izolowanie czci czynnych,
- przeszkody (przegrody) lub osony (obudowy) min. IP2X,
30

- ogrodzenia (bariery),
- umieszczenie poza zasigiem rki,
- wysokoczue urzdzenia ochronne rnicowoprdowe (In 30 mA), jako uzupeniajcy
rodek ochrony.
Norma PN-HD 603644-41:2009 w Zaczniku A jako rodki ochrony podstawowej dla
urzdze uytkowanych przez osoby postronne (laikw)przewiduje:
izolacj podstawow czci czynnych,
przegrody lub obudowy.
Izolacja podstawowa czci czynnych polega na ich cakowitym pokryciu izolacj, ktra moe
by usunita tylko przez jej zniszczenie. Izolacja ta powinna spenia wymagania odpowiednich
norm.
Przegrody lub obudowy powinny zapewni dla czci czynnych stopie ochrony, co najmniej
IPXXB lub IP2X. Poziome grne powierzchnie przegrd lub obudw, ktre s atwo dostpne,
powinny mie zapewniony stopie ochrony co najmniej IPXXD lub IP4X. Przegrody lub
obudowy powinny by trwale zamocowane, mie dostateczn stabilno i trwao.
W Zaczniku B normy PN-HD 603644-41:2009 jako rodki ochrony podstawowej w
instalacjach dostpnych dla osb wykwalifikowanych lub poinstruowanych oraz dla osb
bdcych pod nadzorem osb wykwalifikowanych lub poinstruowanych podaje:
przeszkody,
umieszczenie poza zasigiem.

Rys. 27. Definicja zasigu rki. S powierzchnia stanowiska, na ktrym moe przebywa
czowiek
Ochrona przy uszkodzeniu (ochrona przy dotyku porednim, dawna ochrona dodatkowa) ma na
celu zapobieenie poraeniom od napi dotykowych. Zadaniem jej jest niedopuszczenie do
wystpienia i dugotrwaego utrzymywania si niebezpiecznego napicia dotykowego (np.
powyej 50 V~ w warunkach normalnych).
Przepisy Rozp. MP z 1990 r. rozrniay nastpujce 7 rodkw ochrony dodatkowej:
- zerowanie,
- uziemienie ochronne,
31

sie ochronn,
wyczniki przeciwporaeniowe rnicowoprdowe,
izolacj ochronn,
separacj odbiornikw,
izolowanie stanowiska.

Norma PN-IEC 60364 (zaktualizowana w latach 1999 2000 PN/E-05009) w zakresie ochrony
przy dotyku porednim wprowadzia znaczne zmiany w stosunku do Rozp. MP z 1990r.,
przewidujc nastpujce sposoby ochrony:
- zastosowanie samoczynnego wyczenia zasilania (tabela 12),
- zastosowanie urzdze II klasy ochronnoci lub o izolacji rwnowanej,
- separacj elektryczn,
- izolowanie stanowiska,
- nieuziemione poczenia wyrwnawcze miejscowe.
Norma PN-HD 603644-41:2009, jako rodki ochrony przy uszkodzeniu przewiduje:
samoczynne wyczenie zasilania,
izolacj podwjn lub izolacj wzmocnion,
separacj elektryczn do zasilania jednego odbiornika,
napicie bardzo niskie (SELV i PELV).
Natomiast dla instalacji sterowanych i nadzorowanych przez osoby wykwalifikowane lub
poinstruowane norma, jako rodki ochrony przy uszkodzeniu przewiduje:
izolowanie stanowiska,
nieuziemione poczenia wyrwnawcze miejscowe,
separacj elektryczn do zasilania wicej ni jednego odbiornika.
Zarwno przepisy z 1990 r.,jak i norma PN-IEC 60364 przewidyway ponadto moliwo
rozwizania ochrony przeciwporaeniowej przez zastosowanie zasilania za pomoc rde o
napiciu bezpiecznym (ukady SELV i PELV z rys 28).

L1

a)
U

SELV

UL
L2

Transformator
ochronny

Odbiornik III kl. ochr.

L1

b)
U

PELV

UL
L2

Transformator
ochronny

Odbiornik III kl. ochr.

32

L1

c)
U

FELV

UL

L2
PE

Odbiornik I kl. ochr.

Transformator

Rys. 28. Ukady sieciowe SELV, PELV i FELV.

Wprowadzona w 2009r. norma PN-HD 60364-4-41:2009 jako jeden ze rodkw ochrony przy
uszkodzeniu przeznaczonych do powszechnego stosowania przewiduje rwnie napicia bardzo
niskie (SELV i PELV).
W obwodach SELV (bardzo niskiego napicia bezpiecznego) powinna wystpowa izolacja
podstawowa midzy czciami czynnymi a ziemi. W obwodach PELV (bardzo niskiego
napicia ochronnego), czci przewodzce dostpne oraz same obwody mog by uziemione.
Norma PN-HD 603644-41:2009 wprowadza te obwody FELV (bardzo niskiego napicia
funkcjonalnego), w ktrych ze wzgldw funkcjonalnych jest stosowane napicie nominalne
nieprzekraczajce 50 V a.c lub 120 d.c., lecz nie s spenione wymagania dotyczce obwodw
SELV i PELV. W tych obwodach czci przewodzce dostpne urzdze powinny by
poczone z przewodem ochronnych obwodu pierwotnego rda.
Za rda napicia bezpiecznego uwaa si:
- transformatory ochronne i przetwornice ochronne,
- baterie akumulatorw i zespoy prdotwrcze,
- urzdzenia elektroniczne.

Rys. 29. Rne moliwe rda bardzo niskiego napicia SELV oraz PELV. 1- transformator
ochronny, 2- przetwornica dwumaszynowa, 3- urzdzenie elektroniczne, 4 bateria
akumulatorw, 5 prdnica napdzana silnikiem spalinowym.
33

8.6. CHARAKTERYSTYKA RODKW PRZY USZKODZENIU

8.6.1. Samoczynne wyczenie zasilania w ukadzie TN (dawne zerowanie)
Polega na bezporednim poczeniu czci metalowych urzdzenia podlegajcego ochronie z
uziemionym przewodem ochronnym PE lub ochronno-neutralnym PEN sieci (dawnym
przewodem zerowym (tabela 12 i rys.30). Przy przebiciu izolacji na urzdzeniu w ptli zwarcia
przepywa prd zwarciowy, ktry powinien spowodowa zadziaanie zabezpiecze
nadprdowych (np. przepalenie wkadek bezpiecznikowych).
Ten sposb ochrony jest skuteczny, jeli prd zwarciowy Iz jest wikszy od prdu
zapewniajcego samoczynne zadziaanie urzdzenia odczajcego zasilanie Ia:
Iz Ia = k In

(3)

gdzie: In - prd znamionowy wkadki bezpiecznikowej lub wycznika nadmiarowego,

ew. prd nastawczy wyzwalaczy zwarciowych
k - wspczynnik liczbowy rwny:
- 2,5 7 - dla bezpiecznikw przy tw 5 s
- 6 12 - dla bezpiecznikw przy tw 0,2 s
(zalenie od rodzaju i prdu znamionowego wkadki)
- 1,2
- dla wycznikw z wyzwalaczami elektromagnetycznymi bezzwocznymi
- 5 do 20 - dla wycznikw instalacyjnych nadmiarowych typu B, C lub D.
Tabela 12. Ukady sieci niskiego napicia i systemy ochrony przeciwporaeniowej
Ukad sieciowy
Oznaczenie

Schemat funkcjonalny

System
ochrony przeciwporaeniowej /

3
L1
L2
L3
N
PE

TN-S
PE

PE

L1
L2
L3
PEN

TN-C
PE

PE

10mm

16mm

TN-C-S

Zerowanie

Cu

2 Al

L1
L2
L3
N
PE

PEN
PE

PE

34

PE

Zerowanie

Zerowanie

L1
L2
L3
N

TT
PE

PE

L1
L2
L3
N

IT

Ro

IT

Uziemienie
ochronne

Uziemienie
ochronne

Ro

L1
L2
L3
N
PE

BP

Sie
ochronna

PE

/Wszystkie wymienione systemy ochrony przeciwporaeniowej objte s aktualnie systemem

samoczynnego wyczenia zasilania.

Rpf

L1
L2
L3
PEN

Rpo
Iz

In

Iz

Uf
R pf R po

Iz Ia= k In
Rys.30. Schemat ilustrujcy zasad dziaania samoczynnego wyczenia zasilania w sieci TN-C
(zerowania).
Zgodnie z przepisami przy okrelaniu prdu wyczalnego zabezpieczenia naley posugiwa si
charakterystykami czasowo-prdowymi podawanymi przez producentw urzdze
zabezpieczajcych lub podanymi w normach.
Przepisy okrelaj max. czas odczenia napicia na:
- 5 s dla urzdze staych i stacjonarnych oraz dla linii zasilajcych (w tym w.l.z.),
- od 0,1 s do 0,8 s dla urzdze przemieszczalnych (rcznych, ruchomych i przenonych),
- od 0,02 s do 0,35 s dla urzdze przemieszczalnych uytkowanych w warunkach
zwikszonego zagroenia.
Wymagany czas odczenia poniej 1 s uzaleniony jest od napicia fazowego oraz
od warunkw rodowiskowych. Przykadowo dla Uf = 230 V czasy te wynosz:
35

- dla warunkw normalnych - 0,4 s,

- dla warunkw zwikszonego zagroenia - 0,2 s.
8.6.2. Samoczynne wyczenie zasilania w ukadzie TT lub IT (dawne uziemienie ochronne).
Ten sposb ochrony polega na metalicznym poczeniu czci metalowych urzdze
podlegajcych ochronie z czciami metalowymi uoonymi w ziemi tzw. uziomami
(naturalnymi lub sztucznymi). Mona go stosowa w sieciach do 1 kV i powyej 1 kV zarwno z
uziemionym punktem gwiazdowym (typu TT), jak i z izolowanym punktem gwiazdowym (typu
IT).
W sieciach z uziemionym punktem gwiazdowym (rys.31a) przepywajcy prd zwarciowy przy
przebiciu izolacji na chronionym urzdzeniu powinien spowodowa:
1) dostateczne szybkie zadziaanie zabezpiecze (warunek Iz Ia) lub
2) skuteczne obnienie napicia uszkodzenia do wartoci napicia bezpiecznego
(tzn. np. poniej 50 V~).
W sieciach z izolowanym punktem gwiazdowym (rys. 31b) przy przebiciu izolacji na
chronionym urzdzeniu nastpuje doziemienie zwizane z przepywem prdu pojemnociowego.
Prd ten z reguy nie powoduje zadziaania zabezpiecze nadpradowych, ale uziemienie
skutecznie obnia napicie uszkodzenia do UL 50 V~. Dla wyeliminowania moliwoci
"podwjnych" doziemie w sieciach tych instaluje si ukady do cigej kontroli stanu izolacji.

a)

b)

Ic

Iz

UKSI

L1
L2
L3

L1
L2
L3
In

Iz

Uu
Uu
Rr

Iz =

Uf
Rr + R o

In

Ic

Uu

Ro

I c = 3Un C

Ro

1/ Iz Ia = k In
2/ Uu = Iz Ro bezp.

Ic Ia
Uu = Ic Ro bezp. (np. 50 V)

Rys.31. Schematy ilustrujce zasad dziaania samoczynnego wyczenia zasilania w sieci TT i

IT (uziemienia ochronnego).
a ) w sieci z uziemionym punktem gwiazdowym - typu TT
b ) w sieci z izolowanym punktem gwiazdowym - typu IT.
8.6.3. Samoczynne wyczenie zasilania w ukadzie TN, TT lub IT przy zastosowaniu
wycznikw rnicowoprdowych.
Zasada dziaania wycznika rnicowoprdowego polega na kontrolowaniu sumy prdw
pyncych w obwodzie roboczym. Podstawowym elementem wycznika jest przekadnik
Ferrantiego, ktry obejmuje wszystkie przewody zasilajce cznie z przewodem neutralnym.
Jeeli na chronionym odbiorniku nie ma doziemienia, to suma prdw i strumieni magnetycznych jest rwna zeru lub bliska zera i wycznik nie dziaa. Natomiast przy zwarciu
doziemnym wystpuje rnica prdw w przewodach objtych rdzeniem i nastpuje zadziaanie
wycznika, powodujc szybkie wyczenie (w czasie poniej 0,1 s).
36

Produkowane s wyczniki rnicowoprdowe jednofazowe i trjfazowe o prdzie rnicowym

znamionowym: 10, 30, 100, 300 i 500 mA.
Wyczniki te s szczeglnie zalecane dla mieszka, gospodarstw rolnych, placw budowy,
laboratoriw, obiektw usugowych i obiektw suby zdrowia.
Zasad dziaania wycznika rnicowoprdowego jednofazowego pokazano na rys.32.
L

N PE

0,1s

Bez upywnoci:
IL = IN
0 Wy. nie dziaa

IL
IN
I PE

Odb.

IE

Przy przebiciu ( lub dotyku ):

IL = IN + IPE ( E )
IL IN

0 Wy. dziaa( 0,1 s)

In = 10,30,100,300,500 - mA

Rys.32. Zasada dziaania wycznika rnicowoprdowego 1 fazowego.

8.6.4. Zastosowanie urzdze II klasy ochronnoci.
Polega na fabrycznym wyposaeniu urzdzenia (rys. 33) w:
a) izolacj podwjn (robocz oraz dodatkow),
b) izolacj wzmocnion (ulepszon izolacj robocz),
c) ochronn oson izolacyjn (uniemoliwiajc dotknicie czci metalowych).
Jest to jeden z pewniejszych , lecz kosztowniejszych rodkw ochrony. Jest szczeglnie zalecany
dla elektronarzdzi, sprztu gospodarstwa domowego i aparatury elektromedycznej. Izolacj
ochronn stosuje si w urzdzeniach elektrycznych rcznych i ruchomych. Urzdzenia, w
ktrych zastosowano izolacj ochronn nosz nazw odbiornikw II klasy ochronnoci
(oznaczenie
). Odnonie urzdze II klasy ochronnoci ostre wymagania stawiaj polskie
normy.

Rys.33. Wykonanie urzdze w II klasie ochronnoci: a) izolacja podwjna, b) izolacja

wzmocniona, c) izolacja z oson ochronn, 1 - cz czynna, 2 izolacja robocza,
3 izolacja dodatkowa, 4 izolacja wzmocniona, 5 osona izolacyjna zewntrzna

37

8.6.5. Nieuziemione poczenia wyrwnawcze miejscowe

Zasada dziaania pocze wyrwnawczych pokazana zostaa na rys.34.
Sprowadza si ona do ograniczenia wartoci napicia dotykowego midzy dwoma elementami
dostpnymi do dotyku do wartoci bezpiecznej (ekwipotencjalizacja).
a)

b)

c)

L1

R
A

L2
CC

A
L
PE
N

R I

CC
CC

A
L
PE
N
R

CC
B

Rys. 34. Zasada dziaania pocze wyrwnawczych

Oznaczenia: A cz przewodzca dostpna z uszkodzon izolacj, B cz
przewodzca obca, T transformator separacyjny, I najwikszy spodziewany prd nie
powodujcy samoczynnego wyczenia, R rezystancja poczenia wyrwnawczego,
CC poczenie wyrwnawcze.
8.6.6. Separacja elektryczna
Separacja elektryczna (rys. 35) polega na zasilaniu zwykle pojedynczego odbiornika poprzez
transformator separacyjny lub przetwornic separacyjn. Czci czynne obwodu separacyjnego
s izolowane od ziemi, a wic wykorzystuje si waciwoci sieci IT.

Sie zasilajca

Sie odbiorcza
odbiornik

Separator galwaniczy
/ oddzielenie sieci /

Sie IT
C L Ic U Ubezp

Rys.35. Zasada separacji elektrycznej.

Zaleca si, aby:
1) iloczyn napicia i cznej dugoci oprzewodowania (w metrach) nie przekracza 100.000 Vm,
2) czna dugo przewodw nie przekraczaa 500 m,
3) napicie obwodw separowanych 500 V.

38

Rys. 36. Ochrona przeciwporaeniowa przez separowanie odbiornikw przy wikszej ni 1

liczbie odbiornikw zasilanych z obwodu separowanego. CC przewd wyrwnawczy
8.6.7. Izolowanie stanowiska
Izolowanie stanowiska polega na wyoeniu podg i cian materiaem izolacyjnym, co wpywa
na zwikszenie rezystancji przejcia midzy stopami a ziemi i ograniczenie prdu raeniowego.
Rezystancja stanowiska nie moe by mniejsza ni 50 k dla instalacji do 500 V i 100 k dla
instalacji o napiciu powyej 500 V.
Sposb ten moe by stosowany jedynie w pomieszczeniach suchych, a elementy izolacyjne
powinny by wyposaeniem staym. Dostpne czci przewodzce powinny by oddalone od
siebie nie mniej ni 2 m, a poza stref zasigu 1,25 m.

Rys. 37. Ochrona przez zastosowanie izolowania stanowiska: podoga i ciany izolacyjne
8.7. Ochrona przeciwporaeniowa w urzdzeniach o napiciu powyej 1 kV
W urzdzeniach o napiciu powyej 1 kV stosuje si nastpujce techniczne rodki ochrony:
- rodki ochrony podstawowej (ochrony przed dotykiem bezporednim),
- rodki ochrony dodatkowej (ochrony przy dotyku porednim).
Do rodkw ochrony podstawowej w urzdzeniach wysokiego napicia Rozp. MP z 1990r.
zaliczao:
- izolacj robocz urzdze (izolacj pokrywajc czci czynne),
- umieszczenie czci czynnych na bezpiecznej wysokoci,
- ogrodzenia (bariery) urzdze elektrycznych dla zachowania bezpiecznej odlegoci
poziomej od ich czci czynnych.
rodki ochrony przeciwporaeniowej dodatkowej speniaj swoje zadania w warunkach
zakceniowej pracy sieci elektroenergetycznej (przy uszkodzeniu izolacji). Ich zadaniem jest
niedopuszczenie do pojawienia si niebezpiecznych napi dotykowych i krokowych w czasie
39

zwar doziemnych. Zapobiegaj one pojawieniu si w tych warunkach prdu raeniowego lub
ograniczaj prd raeniowy do wartoci bezpiecznych. rodki dodatkowej ochrony
przeciwporaeniowej w urzdzeniach wysokiego napicia wg Rozp. MG z 08.10.1990 r.
zestawiono w tabeli 13.
Tabela 13. rodki dodatkowej ochrony przeciwporaeniowej w urzdzeniach wysokiego
napicia.
Lp.

Nazwa rodka
ochrony dodatkowej
2

Posta rodka ochrony

1
1.

Uziemienie ochronne

uziom pojedynczy lub

ukad uziomowy

2.

Izolacja stanowiska

3.

Powoka
elektroizolacyjna

4.

Ogrodzenie lub bariera

ochronna

pokrycie stanowiska
warstw o duej
rezystancji
pokrycie czci
przewodzcych
dostpnych i obcych
warstw o duej
rezystancji
ogrodzenie urzdze
i stanowisk

5.

Izolacja ochronna

6.

Wstawka izolacyjna

Dziaanie rodka ochrony

4

izolacja o zwikszonej
wytrzymaoci
elektrycznej w postaci
izolatorw dodatkowych
lub nieprzebijalnych
jedna lub kilka wstawek
izolacyjnych w czciach
przewodzcych wychodzcych poza teren
przeznaczony dla celw
elektroenergetycznych

ograniczenie Ud i Ukr poprzez uzyskanie

maej wartoci Ru lub odpowiednie
sterowanie rozkadem potencjaw na
powierzchni gruntu
ograniczenie prdu raeniowego Ir poprzez
wzrost rezystancji przejcia midzy stop a
stanowiskiem
ograniczenie prdu raeniowego Ir poprzez
wzrost rezystancji przejcia midzy rk a
czci przewodzc
uniemoliwienie lub utrudnienie dostpu do
urzdze lub stanowisk, na ktrych mog
pojawi si Ud i Ukr wywoujce
niebezpieczne napicia raeniowe
niedopuszczenie do powstania zwarcia
doziemnego i pojawienia si Ud i Ukr

niedopuszczenie do wyniesienia napicia

uziomowego z terenw wydzielonych dla
celw elektroenergetycznych, a tym samym
do powstania Ud i Ukr poza tym terenem

Do rodkw ochrony podstawowej w urzdzeniach wysokiego napicia norma PN-E-05115

zalicza nastpujce cztery rodki ochrony:
zastosowanie obudw,
zastosowanie przegrd ochronnych (ogrodze),
zastosowanie przeszkd ochronnych,
umieszczenie poza zasigiem.
Ochron przez zastosowanie obudowy oraz przez umieszczenie poza zasigiem mona
stosowa zarwno poza zamknitym obszarem ruchu elektrycznego (na terenach i w
pomieszczeniach oglnodostpnych), jak i w obszarach zamknitego ruchu elektrycznego.
Ochron przez zastosowanie przegrd (z wyjtkiem ogrodze zewntrznych) i przeszkd
dopuszcza si do stosowania tylko w zamknitych strefach ruchu elektrycznego.
Norma PN-E-05115 nakazuje dla ochrony przy uszkodzeniu (dotyku porednim) w
instalacjach elektroenergetycznych wysokiego napicia stosowa uziemienie ochronne.
W ww dokumencie napisano, e na terenach instalacji elektroenergetycznych z uziomem
naley czy wszystkie czci przewodzce dostpne; w przypadkach specjalnych mog by
tworzone strefy wyizolowane. Rwnoczenie stwierdzono, e czci przewodzce obce naley
40

uziemia wtedy, gdy mog one stwarza zagroenie, np. w wyniku wystpowania uku
elektrycznego, sprzenia pojemnociowego lub indukcyjnego.
Uziemienie jest w urzdzeniach wysokiego napicia rodkiem ochrony najbardziej trwaym,
skutecznym i tanim. Uziom na terenie obiektu elektroenergetycznego moe, a nawet powinien, w
wikszoci przypadkw by wykorzystywany dla wielu celw, moe peni wiele funkcji
(uziemienia ochronnego, funkcjonalnego, odgromowego).
Zwykle uziom taki umieszcza si na gbokoci 0,6 do 0,8m. W stacjach redniego napicia
supowych lub wntrzowych o maej powierzchni uziom jest wykonywany jako otokowy.
Najwaniejszym ze rodkw ochrony dodatkowej byo uziemienie ochronne wymienione
wyej w tabeli w p. 1. Pozostae sposoby wymienione w p. 2 6 peni rol uzupeniajcych
rodkw ochrony. Wprowadzona w 2002 r. norma PN-E 05115 jako sposb ochrony dodatkowej
w urzdzeniach o napiciu powyej 1 kV wprowadza instalacj uziemiajc, natomiast dla jej
wspomagania w ograniczeniu napi dotykowych raeniowych zaleca stosowanie nastpujcych
uznanych rodkw uzupeniajcych M1M4:
wykonanie uziomu wyrwnawczego w postaci uziomu otokowego lub gstej kraty uoonej
na niewielkiej gbokoci pod rozpatrywanym stanowiskiem (M 1.2, M 2.2, M 2.4, M 3.1,
M 4.1, M 4.2)
pokrycie stanowiska warstw izolacyjn zwikszajc impedancj obwodu raeniowego
(M 1.3, M 2.3, M 2.4, M 3.3, M 4.1)
wykonanie stanowiska przewodzcego w postaci metalowej pyty lub kraty poczonej z
dostpnymi czciami przewodzcymi ( M 3.2, M 4.1)
zastosowanie nie przewodzcych przegrd np. cian ( M 1.1, M 2.1)
zastosowanie wstawek izolacyjnych dla zapobieenia przenoszenia potencjaw (M 2.4)
rodkom stosowanym na zewntrz budynkw rozdzielni wntrzowych przypisano pierwsz
cyfr 1, na zewntrz ogrodze rozdzielni napowietrznych 2, w rozdzielniach wntrzowych 3
a w rozdzielniach napowietrznych 4.
Przykadowo rodki uzupeniajce M1 przeznaczone do stosowania na zewntrz budynkw stacji
wntrzowych obejmuj:
M 1.1: Wykonanie dostpnych czci cian z materiaw nieprzewodzcych (np. z kamienia lub
drewna) bez uziemionych czci metalowych.
M 1.2: Wyrwnanie potencjaw przez zastosowanie uziomu poziomego uoonego na zewntrz
ciany, na gbokoci nie wikszej ni 0,5m i w odlegoci ok. 1 m od niej.
M 1.3: Zastosowanie izolowanego stanowiska o szerokoci co najmniej 1,25 m.
Izolacj stanowiska uznaje si przy tym za wystarczajc, jeeli jest to:
warstwa tucznia o gruboci co najmniej 100mm,
warstwa asfaltu na odpowiednim podou (np. na wirze),
mata izolacyjna o minimalnych wymiarach 1m x 1m i o gruboci przynajmniej 2,5mm
lub rodek zapewniajcy izolacj rwnowan.

41

9. CHARAKTERYSTYKA PRZEPISW EKSPLOATACJI

Podstawowym aktem normatywnym w zakresie eksploatacji jest Ustawa "Prawo
Energetyczne" z 10.04.1997 r. ( z pn. zm.).
Ustawa ta okrela:
- zasady ksztatowania polityki energetycznej pastwa,
- zasady i warunki zaopatrzenia i uytkowania paliw i energii,
- dziaalno przedsibiorstw energetycznych oraz
- organy waciwe w sprawach gospodarki paliwami i energi.
Na podstawie art. 54 ustawy wydane zostao Rozporzdzenie Min. Gospodarki, Pracy i
Polityki Spoecznej z 28 kwietnia 2003 r. w sprawie wymaga kwalifikacyjnych dla osb
zajmujcych si eksploatacj i trybu stwierdzania tych kwalifikacji. Rozporzdzenie to okrela
rodzaje urzdze, instalacji i sieci, przy ktrych eksploatacji wymagane jest posiadanie
kwalifikacji. Ustawa z 10.04.97 r. uniewania zarzdzenia okrelajce oglne i szczegowe
zasady eksploatacji urzdze i instalacji energetycznych (z lat 198687). Z kolei
Rozporzdzenie Min. Gospodarki z 04.05. 2007r. w sprawie szczegowych warunkw
funkcjonowania systemu elektroenergetycznego zobowizuje operatora prowadzcego ruch i
eksploatacj sieci do opracowania instrukcji eksploatacji. Podobny obowizek posiadaj te
podmioty przyczone do sieci (odbiorcy energii elektrycznej zasilani na napiciu powyej
1kV). W odniesieniu do odbiorcw zasilanych na napiciu do 1 kV (IV i V grupy
przyczeniowej) wymaganie dotyczce koniecznoci opracowania instrukcji eksploatacji
wprowadza Rozp. MG z 28.03.2013r. dotyczce bhp przy urzdzeniach energetycznych.
Instrukcja eksploatacji powinna w szczeglnoci zawiera:
charakterystyk urzdze energetycznych;
opis w niezbdnym zakresie ukadw automatyki, pomiarw, sygnalizacji, zabezpiecze i
sterowa;
zestaw rysunkw, schematw i wykresw z opisami zgodnymi z obowizujcym
nazewnictwem;
opis czynnoci zwizanych z uruchomieniem, obsug w czasie pracy i zatrzymaniem
urzdzenia energetycznego w warunkach normalnej pracy tego urzdzenia;
zasady postpowania w razie awarii oraz zakce w pracy urzdzenia;
wymagania w zakresie konserwacji, napraw, remontw urzdze energetycznych oraz
terminy przeprowadzania przegldw, prb i pomiarw;
wymagania bezpieczestwa i higieny pracy i przepisw przeciwpoarowych dla danej
grupy urzdze energetycznych, obiektw oraz wymagania kwalifikacyjne dla osb
zajmujcych si eksploatacj danego urzdzenia;
identyfikacj zagroe dla zdrowia i ycia ludzkiego oraz dla rodowiska naturalnego
zwizanych z eksploatacj danego urzdzenia energetycznego;
organizacj prac eksploatacyjnych;
wymagania dotyczce rodkw ochrony zbiorowej lub indywidualnej, zapewnienia
asekuracji, cznoci oraz innych technicznych lub organizacyjnych rodkw ochrony
stosowanych w celu ograniczenia ryzyka zawodowego.
Biec aktualizacj instrukcji eksploatacji zapewnia prowadzcy eksploatacj.
Nowe rozporzdzenie MG wprowadza m.in. pojcia:
prowadzcego eksploatacj - czyli jednostk organizacyjn, osob prawn lub
fizyczn, zajmujc si eksploatacj wasnych lub powierzonych jej, na podstawie
zawartej umowy, urzdze energetycznych,
strefy pracy - czyli stanowiska lub miejsca pracy odpowiednio przygotowanego w
zakresie niezbdnym do bezpiecznego wykonywania prac eksploatacyjnych,
osoby uprawnionej - czyli osoby posiadajcej kwalifikacje uzyskane na podstawie
przepisw prawa energetycznego,
42

osoby upowanionej - czyli osoby wyznaczonej przez prowadzcego eksploatacj do

wykonywania okrelonych czynnoci lub prac eksploatacyjnych.

10. DOKUMENTACJA TECHNICZNO-EKSPLOATACYJNA

1.

2.

Dokumentacja techniczna:
projekt techniczny ze zmianami wprowadzonymi w roku realizacji,
dokumentacja fabryczna dostawcw urzdze, karty gwarancyjne, opisy techniczne,
instrukcje obsugi itd.
protokoy kwalifikacji pomieszcze pod wzgldem zagroenia poarowego i
wybuchowego.
Dokumentacja eksploatacyjna:
dokumenty przyjcia urzdze do eksploatacji, w tym protokoy prb i pomiarw
odbiorczych,
instrukcje eksploatacji,
ksiki i raporty pracy urzdze,
dokumentacj z ogldzin, przegldw, konserwacji, napraw i remontw,
protokoy prb i pomiarw okresowych,
wykazy czci zamiennych oraz sprztu i narzdzi do wykonywania prac
eksploatacyjnych.

11. ORGANIZACJA BEZPIECZNEJ PRACY

Organizacja prac konserwacyjno-remontowych, elektromontaowych i kontrolnopomiarowych powinna odpowiada oglnym warunkom ustalonym przepisami eksploatacji oraz
Rozporzdzenia Min. Gosp. z 28.03.2013r. okrelajcego zasady bezpieczestwa pracy przy
urzdzeniach energetycznych, ktre zastpio Rozp. MG. z 17.09.1999r.
W szczeglnoci prace te powinny by wykonywane zgodnie z instrukcjami eksploatacji.
Prace przy urzdzeniach elektroenergetycznych musz by wykonywane z zachowaniem
maksymalnej ostronoci oraz przy przestrzeganiu zasad organizacji pracy i przepisw bhp.
Prace te mog by wykonywane:
1) bez polecenia,
2) na polecenie ustne,
3) na polecenie pisemne.
Bez polecenia jest dozwolone:

1) wykonywanie czynnoci zwizanych z ratowaniem zdrowia lub ycia ludzkiego,

2) zabezpieczanie urzdze energetycznych przed zniszczeniem,
3) prowadzenie przez osoby uprawnione i upowanione prac eksploatacyjnych zawartych w
instrukcjach eksploatacji.
Polecenie ustne moe by wydane bezporednio, telefonicznie lub drog radiow.
Polecenia pisemnego wymagaj prace wykonywane w warunkach szczeglnego zagroenia
zdrowia i ycia ludzkiego, lub prace szczeglnie niebezpieczne w warunkach danego zakadu
pracy.
Do prac eksploatacyjnych wykonywanych w warunkach szczeglnego zagroenia zalicza si
m.in. prace:
1. wykonywane w pobliu nieosonitych urzdze elektroenergetycznych lub ich czci,
znajdujcych si pod napiciem;
2. przy urzdzeniach elektroenergetycznych wyczonych spod napicia, lecz uziemionych w
taki sposb, e ktrekolwiek z uziemie nie jest widoczne z miejsca wykonywania pracy;
43

3. konserwacyjne, modernizacyjne lub remontowe przy kolejowej sieci trakcyjnej znajdujcej

si pod napiciem;
4. przy wyczonych spod napicia lub znajdujcych si w budowie elektroenergetycznych
liniach napowietrznych, ktre krzyuj si w strefie ograniczonej uziemieniami
ochronnymi z liniami znajdujcymi si pod napiciem lub mogcymi znale si pod
napiciem, w tym przewodami trakcji elektrycznej;
5. na skrzyowaniach linii elektroenergetycznych znajdujcych si pod napiciem lub
mogcych znale si pod napiciem i przewodami trakcji elektrycznej;
6. przy wyczonym spod napicia torze wielotorowej elektroenergetycznej linii
napowietrznej o napiciu 1 kV i powyej, jeeli ktrykolwiek z pozostaych torw linii
pozostaje pod napiciem;
7. niebezpieczne pod wzgldem poarowym wykonywane w strefach zagroenia wybuchem.
Szczegowy wykaz prac, o ktrych mowa wyej, powinien by ustalony i aktualizowany w
oparciu o przepisy wydane na podstawie art.23715 ustawy z dnia 26 czerwca 1974r. - Kodeks
pracy oraz wyniki identyfikacji zagroe i oceny ryzyka zwizanego z zagroeniami, mogcymi
wystpi podczas wykonywania prac.
Prace, o ktrych mowa wyej, wykonuj co najmniej dwie osoby w celu zapewnienia asekuracji.
Polecenie pisemne wykonywania pracy wydaje prowadzcy eksploatacj lub osoby przez niego
upowanione.
Polecenie pisemne wykonania pracy zawiera co najmniej:
1. numer polecenia;
2. okrelenie osb odpowiedzialnych za organizacj oraz wykonanie pracy;
3. okrelenie zakresu prac do wykonania i strefy pracy;
4. okrelenie warunkw i rodkw ochronnych niezbdnych do zapewnienia bezpiecznego
przygotowania i wykonania poleconych prac;
5. wyznaczenie terminu rozpoczcia i zakoczenia prac oraz przerw w ich wykonaniu.
Prowadzcy eksploatacj moe okreli dodatkowy zakres informacji, ktre powinny zosta
umieszczone w poleceniu pisemnym.
Polecenie pisemne naley przechowywa przez okres nie krtszy ni 30 dni od daty zakoczenia
pracy.
Sposb rejestrowania, wydawania, przekazywania, obiegu i przechowywania polece pisemnych
ustala prowadzcy eksploatacj.
Prowadzcy eksploatacj moe upowani osob lub osoby do wykonywania w jego imieniu
okrelonych dziaa zwizanych z:
wydawaniem polece,
koordynacj prac,
dopuszczeniem do prac.
Wykaz osb upowanionych, zawierajcych w szczeglnoci: imi i nazwisko, zakres
upowanienia, okres, na jaki zostao udzielone upowanienie, prowadzi prowadzcy
eksploatacj. Prace eksploatacyjne mog wykonywa osoby uprawnione i upowanione.
Prace eksploatacyjne przy urzdzeniach elektroenergetycznych, w zalenoci od zastosowanych
metod i rodkw ochronnych zapewniajcych bezpieczestwo pracy, mog by wykonywane:
1. pod napiciem
2. w pobliu napicia
3. przy wyczonym napiciu.
Minimalne odstpy w powietrzu od nieosonitych urzdze i instalacji elektrycznych lub ich
czci znajdujcych si pod napiciem, wyznaczajce zewntrzne granice strefy prac, maj
wartoci okrelone w tabeli 14.

44

Tabela 14. Wymiary stref prac pod napiciem i prac w pobliu napicia.
Napicie znamionowe
urzdzenia lub instalacji
elektrycznej w (kV)
3
3
6
10
15
20
30
110
220
400
750

Minimalny odstp w powietrzu

wyznaczajcy zewntrzn granic strefy w (mm)
prac pod napiciem
prac w pobliu napicia
bez dotyku
300
60
1120
90
1120
120
1150
160
1160
220
1220
320
1320
1000
2000
1600
3000
2500
4000
5300
8400

Przed rozpoczciem prac pod napiciem lub w pobliu napicia naley zapewni opracowanie i
udostpnienie osobom skierowanym do tych prac instrukcji okrelajcych technologi,
wymagane narzdzia oraz rodki ochronne, ktre naley stosowa podczas prowadzenia tych
prac.
Napicie od urzdze elektrycznych naley odczy w sposb uniemoliwiajcy pojawienie si
napicia na odczonych urzdzeniach i instalacjach.
Organizujc na polecenie prace eksploatacyjne, naley uwzgldni wymagania zawarte w
instrukcjach eksploatacji oraz zapewni:
1. skoordynowanie wykonania prac z ruchem urzdze energetycznych, obejmujce w
szczeglnoci:
a) okrelenie zakresu oraz kolejnoci wykonywania czynnoci czeniowych
zwizanych z przygotowaniem i likwidacj strefy pracy, jeeli wymaga tego
bezpieczestwo lub technologia wykonywania prac,
b) wydanie zezwolenia na przygotowanie, przekazanie i likwidacj strefy pracy,
c) ustalenie kolejnoci prowadzenia prac, przerwania, wznowienia lub zakoczenia prac,
d) wydanie zezwolenia na uruchomienie urzdze energetycznych, przy ktrych bya
wykonywana praca, jeeli w zwizku z jej wykonywaniem byy one wyczone z
ruchu.
2. przygotowanie i przekazanie strefy pracy, obejmujce w szczeglnoci:
a) uzyskanie zezwolenia na dokonanie czynnoci czeniowych;
b) wyczenie urzdze z ruchu, jeeli wymaga tego technologia lub bezpieczestwo
wykonywanych prac, oraz ich zabezpieczenie przed przypadkowych uruchomieniem
lub doprowadzeniem czynnikw stwarzajcych zagroenie;
c) zastosowanie wymaganych zabezpiecze na wyczonych urzdzeniach oraz
sprawdzenie, czy zostay usunite czynniki stwarzajce zagroenie, takie jak:
napicie, cinienie, woda, gaz, temperatura;
d) oznaczenie strefy pracy znakami lub tablicami bezpieczestwa;
e) poinformowanie kierujcego zespoem o zagroeniach wystpujcych w strefie pracy
i w jej bezporednim, ssiedztwie.
f) dopuszczenie do pracy.
3. rozpoczcie i wykonanie pracy, obejmujce w szczeglnoci:
a) dobr osb do wykonania poleconej pracy,
b) sprawdzenie przez kierujcego zespoem przygotowania strefy pracy i przejcie jej
jeeli zostaa przygotowana waciwie,
45

c) zaznajomienie czonkw zespou z wystpujcymi zagroeniami w strefie pracy i w

jej bezporednim ssiedztwie oraz z metodami bezpiecznego wykonywania pracy,
d) egzekwowanie od czonkw zespou stosowania waciwych rodkw ochrony
indywidualnej, odziey i obuwia roboczego oraz narzdzi i sprztu,
e) zapewnienie wykonania pracy w sposb bezpieczny.
4. zakoczenie pracy i likwidacja strefy pracy, obejmujce w szczeglnoci:
a) sprawdzenie, czy praca zostaa zakoczona a sprzt i narzdzia usunite ze strefy
pracy,
b) opuszczenie strefy pracy przez Zesp,
c) usunicie rodkw ochronnych uytych do przygotowania strefy pracy i jej
zabezpieczenia lub uywanych przy wykonywaniu pracy,
d) poinformowanie o zakoczeniu pracy i gotowoci urzdze lub instalacji do ruchu.
5. rejestrowanie ustale, o ktrych mowa w pkt. 1-4, w formie okrelonej przez
prowadzcego eksploatacj:
6. ustalenie zasad wyznaczania koordynatora w rozumieniu art. 208 ustawy z dnia 26
czerwca 1974r. - Kodeks pracy, okrelenie jego zakresu obowizkw i sposobu ich
realizacji.
Do obowizkw koordynatora naley w szczeglnoci:
1) ustalenie harmonogramu prac uwzgldniajcego zadania wszystkich zespow
realizujcych prace, jeeli wymaga tego bezpieczestwo lub technologia ich wykonania;
2) zapewnienie wsppracy osb kierujcych pracami zespow i osb nadzorujcych te
prace;
3) ustalenie sposobu cznoci i sposobu alarmowania w sytuacji zaistnienia zagroenia lub
awarii.
W kadym zespole wyznacza si osob kierujc zespoem.
W przypadku opuszczenia strefy pracy przez kierujcego zespoem dalsze wykonywanie pracy
musi zosta przerwane, a zesp wyprowadzony z tej strefy.
Kierujcy zespoem przed kadym wznowieniem pracy jest obowizany dokona dokadnego
sprawdzenia zabezpieczenia strefy pracy.
Jeeli podczas sprawdzenia, o ktrym mowa wyej, zostanie stwierdzone pogorszenie warunkw
bezpieczestwa w strefie pracy, wznowienie pracy moe nastpi po doprowadzeniu warunkw
do wymaganego poziomu bezpieczestwa.
Podczas wykonywanie pracy zabronione jest w szczeglnoci:
1) rozszerzanie pracy poza zakres i stref pracy okrelone w poleceniu;
2) dokonywanie zmian w zastosowanych zabezpieczeniach, jeeli miaoby to pogorszy
poziom bezpieczestwa przy wykonywaniu prac.
Osoby dozoru maj obowizek wstrzyma prac zespou, jeeli stwierdz, e nie s
zachowywane warunki bezpiecznej pracy lub nie s przestrzegane przepisy bezpieczestwa i
higieny pracy. Wolno stosowa tylko wyprbowane i bezpieczne metody pracy.
Przed przystpieniem do wykonywania prac przy urzdzeniach i instalacjach elektrycznych
realizowanych w technologii przy wyczonym napiciu naley odpowiednio przygotowa
miejsce pracy.
Przygotowanie miejsca pracy polega na:
1) wyczeniu napicia,
2) zabezpieczeniu przed ponownym podaniem napicia (np. przez zablokowanie napdw),
3) sprawdzeniu braku napicia (wskanikiem napicia - zasada 3-krotnego sprawdzenia czynne wyczone - czynne),
4) zaoeniu uziemie (co najmniej 2, w tym jedno widoczne z miejsca pracy),
5) oznaczeniu miejsca pracy przez wywieszenie tablic bezpieczestwa i zaoeniu ogrodze.

46

47

Rys. 38. Pi zotych regu przygotowania miejsca pracy.

Naley unika prac pod napiciem, a jeli s one konieczne stosowa rodki dla bezpiecznego
ich wykonania. Naley korzysta z pewnego sprztu ochronnego i nieuszkodzonych narzdzi.

12. SPRZT OCHRONNY STOSOWANY PRZY URZDZENIACH

ELEKTRYCZNYCH
Sprztem ochronnym nazywane s wszelkie przenone przyrzdy i urzdzenia chronice
osoby pracujce przy urzdzeniach elektrycznych lub w pobliu tych urzdze przed poraeniem
prdem elektrycznym, szkodliwym dziaaniem uku lub urazami mechanicznymi. Sprzt
ochronny dzieli si zwykle na 4 grupy:
1) sprzt izolujcy,
2) sprzt chronicy przed pojawieniem si napicia,
3) sprzt zabezpieczajcy przed dziaaniem uku elektrycznego i obraeniami mechanicznymi,
4) sprzt pomocniczy.
Sprzt izolujcy odizolowujcy czowieka od urzdze pod napiciem i od ziemi dzieli si na:
1) zasadniczy,
2) dodatkowy.
Podzia sprztu izolujcego podano w tabeli 15.
Tabela 15. Podzia sprztu izolujcego.
Rodzaj sprztu
Zasadniczy

Dodatkowy

do 1 kV
Drki i kleszcze izolacyjne,
wskaniki napicia, rkawice
dielektryczne, izolacyjne
narzdzia monterskie
Kalosze izolacyjne, dywaniki
i chodniki gumowe, pomosty
izolacyjne

powyej 1 kV
Drki i kleszcze izolacyjne,
wskaniki napicia
Rkawice dielektryczne, pbuty
dielektryczne, dywaniki i
chodniki gumowe, pomosty
izolacyjne

Jako sprzt chronicy przed pojawieniem si napicia su urzdzenia przenone do uziemienia

i zwierania (uziemiacze przenone i zarzutki). Jako sprzt izolacyjny wskazujcy obecno
48

napicia stosowane s wskaniki napicia do 750 V, wskaniki wysokiego napicia,

amperomierze cgowe oraz uzgadniacze faz.
Do sprztu zabezpieczajcego zalicza si: supoazy, szelki bezpieczestwa, okulary ochronne,
maski przeciwgazowe, pasy bezpieczestwa oraz hemy z oson twarzy. Sprzt pomocniczy
stanowi: ogrodzenia, barierki i liny, pyty izolacyjne, siatki ochronne oraz tablice ostrzegawcze.
Sprzt ochronny uytkowany i zapasowy winien by ewidencjonowany. Niezalenie od
przegldw sprztu, poprzedzajcych kadorazowe uycie, poszczeglne rodzaje sprztu
ochronnego naley poddawa okresowym prbom napiciowym.
Terminy bada okresowych sprztu ochronnego podane s w tabeli 16.
Tabela 16. Terminy bada okresowych sprztu ochronnego
Nazwa sprztu
Termin bada okresowych
Rkawice elektroizolacyjne
12 miesicy
Wskaniki napicia 1110kV
12 miesicy
Drki izolacyjne pomiarowe
12 miesicy
Obuwie elektroizolacyjne
12 miesicy
Wskaniki napicia 220750kV
24 miesice
Drki manipulacyjne
24 miesice
Drki izolacyjne do nakadania uziemiaczy
24 miesice
Kleszcze i uchwyty do bezpiecznikw
24 miesice
Dywaniki i chodniki gumowe
24 miesice
Pomosty izolacyjne
36 miesicy
13. RATOWANIE OSB PORAONYCH PRDEM
Postpowanie powypadkowe powinno cechowa si:
- szybkoci dziaania, - sprawnoci, - spokojem
Szczeglnie wana jest szybko dziaania z uwagi na zmniejszajce si z kad minut szanse
uratowania osoby nieprzytomnej, ktra utracia oddech. Po 1 minucie do rozpoczcia sztucznego
oddychania szanse te wynosz ok. 95%, po 5-ciu - 25%, a po 8-miu - tylko 5%.
Akcja ratowania rozpoczyna si od natychmiastowego uwolnienia poraonego spod dziaania
prdu. W sieciach do 1 kV uwolnienia mona dokona przez:
a) wyczenie napicia we waciwym obwodzie elektrycznym,
b) odcignicie poraonego od urzdze bdcych pod napiciem,
c) odizolowanie poraonego.
W sieciach o napiciu powyej 1 kV do uwolnienia poraonego mona stosowa metod a) lub
b).
Wyboru metody i sposobu uwolnienia poraonego spod napicia dokonuje ratujcy w zalenoci
od warunkw w jakich nastpio poraenie oraz majc na wzgldzie wasne bezpieczestwo
(sprzt ochronny). Po uwolnieniu poraonego spod dziaania prdu naley natychmiast
przystpi do udzielania pierwszej pomocy.
Mog tu wystpi nastpujce moliwoci:
A. Poraony jest przytomny i oddycha
Naley poraonego niezwocznie przewie do lekarza lub wezwa pomoc lekarsk dla
przeprowadzenia szczegowych bada.
B. Poraony jest nieprzytomny (nie reaguje na adne bodce zewntrzne i nie mona z nim
nawiza kontaktu),
a) oddycha - brak bezporedniego zagroenia dla ycia
- Naley uoy poraonego na prawym boku, rozluni ubranie i obserwujc oddech
oczekiwa na przybycie lekarza lub przetransportowa na badania lekarskie,
49

b) nie oddycha - (objawy bezdechu: brak ruchw klatki piersiowej, brak szmeru wydechu,
objawy sinicy warg i uszu)
1) krenie krwi istnieje (sprawdzamy na ttnicy szyjnej) - naley natychmiast podj
zabieg sztucznego oddychania, wykonujc je do powrotu oddechu lub do przybycia i
pomocy lekarskiej,
2) krenie zatrzymane - wraz z zabiegiem sztucznego oddychania naley podj
poredni masa serca.
Metody sztucznego oddychania:
1) bezporednie ( usta-usta, usta-nos lub usta-usta/nos),
2) porednie ( Silvester - Broscha i Holger - Nielsena) w cyklu 12-15 razy na minut.
Poredni masa serca polega na rytmicznym ugniataniu serca w okolicy mostka z szybkoci ok.
60-70 razy na minut.
Stosujc pierwsz pomoc u osoby nieprzytomnej musimy pamita o utrzymaniu podstawowych
funkcji yciowych i tu bardzo pomocnym jest schemat postpowania okrelony polskim skrtem
DOK, w ktrym D = drono drg oddechowych, ktr uzyskujemy przez rozpicie ciasnego
ubrania, usunicie cia obcych z jamy ustnej i ewentualne odchylenie gowy lub wysunicie
uchwy zapobiegajce zapadaniu jzyka, O = oddychanie samoistne lub wykonywane przez nas
metod usta-usta lub usta-usta/nos, K = krenie samoistne lub zabezpieczone przez zewntrzne
uciskanie mostka.
Wykonujc sztuczne oddychanie i zewntrzne uciskanie mostka u osoby dorosej stosujemy
2 wdechy i 30 ucini mostka.
W 2005 r. Polska Rada Resuscytacji opracowaa wytyczne resuscytacji kreniowo-oddechowej,
ktre uwzgldniajc aktualny stan wiedzy i praktyki medycznej wprowadziy zmian
obowizujcego do niedawna sposobu postpowania przy udzielaniu pomocy przedlekarskiej.
Poniej przedstawiono wprowadzony przez te wytyczne algorytm podstawowych zabiegw
resuscytacyjnych.

50

51

14. OCHRONA PRZECIWPOAROWA

W warunkach eksploatacji urzdze elektroenergetycznych zagroenie poarowe moe by
spowodowane:
a) nieprawidowym doborem urzdze do warunkw rodowiskowych lub ukadowych,
b) niewaciw konserwacj lub eksploatacj urzdze.
Zasady postpowania w przypadkach zagroenia poarowego powinny by okrelone w
instrukcji przeciwpoarowej. Do chwili przybycia stray poarnej wszyscy pracownicy powinni
przystpi do likwidacji poaru za pomoc podrcznego sprztu ganiczego. Podrcznym
sprztem ganiczym s ganice i agregaty - pianowe, halonowe, niegowe i proszkowe oraz koce
ganicze, piasek i woda.
Charakterystyka i przeznaczenie rodkw ganiczych przedstawiono w tabeli 17.
Tabela 17. Charakterystyka i przeznaczenie rodkw ganiczych.
Nazwa rodka
ganiczego
Woda

Piana ganicza

Dwutlenek
wgla

Halony

Proszki
ganicze

Piasek

Krtka charakterystyka rodka

Przeznaczenie
rodek
powszechnie
wystpujcy, rodek powszechnie stosowany w postaci
niepalny, o duym cieple parowania, W strumienia zwartego lub rozpylonego.
kontakcie z ogniem wytwarza du ilo Nie nadaje si do gaszenia:
pary wodnej, ktra wypiera powietrze,
materiaw, ktre reaguj z wod
utrudniajc proces palenia.
(karbid, sd, potas, wapno),
pynw atwopalnych lejszych od wody
(benzyna, nafta,olej).
instalacji elektrycznych i urzdze pod
napiciem.
Piana mechaniczna otrzymywana przez Nadaje si do gaszenia pynw atwopalnych
zmieszanie
wody
ze
rodkami oraz przedmiotw, ktre mog by gaszone
pianotwrczymi i powietrzem.
wod.
Piana chemiczna powstaje w wyniku Nie
wolno
stosowa
do
urzdze
reakcji chemicznej midzy roztworami elektrycznych pod napiciem i gaszenia cia
rodkw zasadowych a kwasami.
reagujcych z wod.
Uniwersalny rodek ganiczy uywany Nadaje si do gaszenia wszelkich poarw.
w stanie ciekym. Sublimuje w Stosowany gwnie do gaszenia urzdze
temperaturze -780C. Nie przewodzi elektrycznych pod napiciem, poarw
prdu elektrycznego, nie wchodzi w niektrych substancji reagujcych z wod oraz
reakcje z innymi ciaami.
palcych si pojazdw mechanicznych.
S to ciecze niepalne, o Niskiem S uniwersalnymi rodkami ganiczymi,
temperaturze wrzenia. W zetkniciu z zwaszcza do gaszenia urzdze elektrycznych
ogniem wytwarzaj toksyczne pary.
pod napiciem oraz cieczy palnych.
Niedopuszczalne
jest
stosowanie
w
zamknitych pomieszczeniach, bez stosowania
ochrony przeciwgazowej.
Zgodnie z Dyrektyw UE stosowanie urzdze
halonowych zostao ograniczone do tzw.
zastosowa krytycznych.
S zwizkami sodu i potasu. Nie Jako uniwersalny rodek ganiczy nadaj si
przewodz prdu.
zwaszcza do gaszenia:
pynw i gazw atwopalnych,
instalacji elektrycznych pod napiciem,
archiww, bibliotek, muzew itp.
rodek powszechnie dostpny.
Stosowany do gaszenia w pocztkowym etapie
poaru.

Palce si urzdzenia elektryczne naley gasi po wyczeniu napicia. Jeeli wyczenie

napicia jest niemoliwe, to do gaszenia poaru mona stosowa wycznie ganice i agregaty
52

niegowe, proszkowe i halonowe. W pomieszczeniach zamknitych mona stosowa ganice

halonowe przy korzystaniu z masek gazowych. Palcy si olej mona po wyczeniu napicia
gasi ganicami pianowymi. Palce si ubranie na czowieku naley gasi tumic ogie kocami
z wkna szklanego.
15. PRACE KONTROLNO-POMIAROWE
Rozrnia si podstawowe dwa rodzaje bada i pomiarw:
a) badania i pomiary odbiorcze.
b) badania i pomiary eksploatacyjne okresowe (ochronne).
Badania i pomiary odbiorcze dotycz instalacji lub urzdze elektrycznych nowo
instalowanych lub modernizowanych.
Zakres bada odbiorczych obejmuje:
- sprawdzenie dokumentacji,
- ogldziny instalacji (urzdzenia),
- prby i pomiary parametrw,
- sprawdzenie funkcjonalne dziaania urzdzenia i/lub ukadu.
Szczegowe wymagania odnonie ogldzin i prb instalacji elektrycznych przy badaniach
odbiorczych i okresowych okrela norma PN-HD 60364-6:2008, odnonie instalacji
piorunochronnych norma PN-EN 62305, a w odniesieniu do urzdze elektrycznych o napiciu
do 1 kV norma PN-E-04700:1998.
Badania eksploatacyjne okresowe maj na celu sprawdzenie, czy stan techniczny instalacji
lub urzdze elektrycznych w trakcie eksploatacji nie uleg pogorszeniu w stopniu stwarzajcym
zagroenie dla ich dalszego bezpiecznego uytkowania.
Czasookresy przeprowadzania bada okresowych s zalene od charakteru instalacji
(urzdze) oraz warunkw rodowiskowych ich eksploatacji. W tabeli 18 podano racjonalne
wymagania odnonie ramowych czasookresw bada eksploatacyjnych zgodne z Ustaw Prawo
Budowlane.
Tabela 18. Zalecane czasokresy pomiarw eksploatacyjnych instalacji i urzdze elektrycznych
Okres czasu pomidzy sprawdzeniami
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9

Rodzaj pomieszczenia

rezystancji izolacji

O wyziewach rcych
Zagroone wybuchem
Otwarta przestrze
Bardzo wilgotne o wilg. ok. 100% i przejciowo
wilgotne (75 do 100%)
Gorce (o temperaturze powietrza ponad 35C)
Zagroone poarem
Stwarzajce zagroenie dla ludzi
(ZL I, ZL II i ZL III)
Zapylone
Pozostae nie wymienione w p. 1-8

Nie rzadziej ni co 1 rok

Nie rzadziej ni co 1 rok
Nie rzadziej ni co 5 lat
Nie rzadziej ni co 5 lat

skutecznoci
ochrony
przeciwporaeniowej
Nie rzadziej ni co 1 rok
Nie rzadziej ni co 1 rok
Nie rzadziej ni co 1 rok
Nie rzadziej ni co 1 rok

Nie rzadziej ni co 5 lat Nie rzadziej ni co 1 rok

Nie rzadziej ni co 1 rok Nie rzadziej ni co 5 lat
Nie rzadziej ni co 1 rok Nie rzadziej ni co 5 lat
Nie rzadziej ni co 5 lat
Nie rzadziej ni co 5 lat

Nie rzadziej ni co 5 lat

Nie rzadziej ni co 5 lat

Wymagania dotyczce dokadnoci pomiarw okrelone przez wieloarkuszow norm PN-EN

61557 dot. urzdze pomiarowych dla bada rodkw ochronnych podaje tabela 19.

53

Tabela 19. Maksymalne bdy robocze przyrzdw stosowanych do bada instalacji

elektrycznych wg normy PN-EN 61557.
Wielko mierzona

Maksymalny bd
roboczy
30%

Cz normy
PN-EN 61557
2

Impedancja ptli zwarciowej

30%

Rezystancja przewodw uziemiajcych i

przewodw wyrwnawczych
Rezystancja uziemienia

30%

30%

Prd rnicowy wyzwalacza urzdzenia

rnicowo - prdowego
Napicie dotykowe spodziewane przy
znamionowym prdzie rnicowym
urzdzenia ochronnego

10%

20%

Rezystancja izolacji

Badania i pomiary ochrony podstawowej (przed dotykiem bezporednim)

Badania ochrony podstawowej (przed dotykiem bezporednim) obejmuj:
pomiar rezystancji izolacji,
pomiar wskanika R60/R15,
ogldziny izolacji czci czynnych urzdze i instalacji, w tym izolacji przewodw,
sprawdzenie stanu ogrodze (przegrd) i obudw (oson) pod ktem zgodnoci wykonania z
projektem i wymaganiami rodowiskowymi,
pomiar wytrzymaoci elektrycznej,
pomiar odstpw izolacyjnych na powierzchni i w powietrzu,
sprawdzenie skutecznoci zabezpieczenia przy uyciu barier (przegrd),
sprawdzenie odlegoci zabezpieczajcych przed niezamierzonym dotykiem czci czynnych,
w przypadku ochrony przez umieszczenie poza zasigiem rki.
Podstawowe znaczenie przy ocenie ochrony odgrywa pomiar rezystancji izolacji, gdy stan
izolacji ma decydujcy wpyw na prawidowe funkcjonowanie urzdze elektrycznych i
bezpieczestwo obsugi i otoczenia.
Badania i pomiary ochrony przy uszkodzeniu (przy dotyku porednim)
Podstawowe znaczenie w zakresie bada ochrony przy uszkodzeniu (przy dotyku porednim)
odgrywaj badania dla oceny samoczynnego wyczenia zasilania, ktre w praktyce sprowadzaj
si do pomiarw impedancji (rezystancji) ptli zwarcia i pomiarw rezystancji uziemie oraz
sprawdzenia podanych powyej w rozdz. 8 warunkw samoczynnego zadziaania urzdze
zabezpieczajcych przeteniowych lub rnicowoprdowych w poszczeglnych ukadach
sieciowych albo nie przekroczenia dopuszczalnej wartoci napicia dotykowego w sieci TT i IT.
Do pomiarw impedancji (rezystancji) ptli zwarciowej gwnie w sieciach TN moe
by stosowana:
metoda techniczna (woltomierzowa) lub co czciej ma zastosowanie
metoda sztucznego zwarcia z wykorzystaniem odpowiednich przyrzdw pomiarowych.
Szczegowe wymagania odnonie pomiarw impedancji ptli zwarcia i rezystancji
uziemie okrela norma PN-HD 603646:2008.
54

Ocena skutecznoci samoczynnego wyczenia w ukadzie TN (dawnego zerowania) wymaga

przeprowadzenia pomiaru impedancji (rezystancji) ptli zwarciowej, co realizowane jest metod
sztucznego zwarcia (rys.39).
L1

L1

L2

L2

L3

L3
N

Rp
V

PE

Rys.39. Pomiar impedancji ptli zwarcia metod sztucznego zwarcia.

Schemat ukadu do pomiaru prdu zadziaania wycznika rnicowoprdowego pokazano
na rys. 40.
L1
L2
L3
N

I n
W
V

Rp
A

M
~

Rys. 40. Schemat ukadu do pomiaru prdu zadziaania wycznika rnicowoprdowego.

Przy pomiarach rezystancji uziemie stosuje si:
a) metod techniczn (rys.41)
b) metod kompensacyjn (rys.42).
Zasilanie

U~

Regulacja prdu

Rp
A
V
Rx

6m 6m
20m

20m

Rys.41. Schemat ukadu do pomiaru opornoci uziemienia metod techniczn

55

Rys.42. Schemat ukadu do pomiaru opornoci uziemienia metod kompensacyjn.

Rys. 43. Zasada pomiaru rezystancji uziemienia (a) oraz rozkad potencjau midzy uziomem
badanym i pomocniczym (b)
U1, U2, U3 wartoci mierzonych napi przy umieszczeniu sondy S w punktach 1, 2 i 3;
A uziom podlegajcy prbie, odczony od innych rde zasilania;
B uziom pomocniczy(prdowy);
S sonda napiciowa.

56

Tabela 20. Minimalne odlegoci midzy uziomami przy pomiarze rezystancji uziemienia
uziomu.

Przy pomiarach rezystancji uziemie naley wynik pomiaru pomnoy przez wspczynnik k p
(tabela 21) uwzgldniajcy rodzaj uziomu i warunki przeprowadzenia pomiarw.
Tabela 21. Warto wspczynnika kp:
Rodzaj uziomu

Rozmiar
uziomu

Pojedynczy
uziom poziomy4)

L<30m

Zamierzona
rezystywno
gruntu, m
Dowolna

Warto kp
grunt w czasie pomiarw:
suchy1)
wilgotny2)
mokry3)
1,4
2,2
3,0

200
1,3
1,8
2,4
200
1,4
2,2
3,0
SE900m2
200
1,1
1,3
1,4
200
1,2
1,6
2,0
Uziom pionowy
L=2,55m
Dowolna
1,2
1,6
2,0
L1>5m
Dowolna
1,1
1,2
1,3
1) W okresie od czerwca do wrzenia (cznie) z wyjtkiem trzydniowych okresw po dugotrwaych
opadach.
2) Poza okresem zaliczanym do 1)z wyjtkiem trzydniowych okresw po dugotrwaych opadach lub
stopieniu si niegu.
3) W okresie trzech dni po dugotrwaych opadach lub stopieniu si niegu.
4) Gboko uoenia uziomu od 0,6 do 1m.
4)

SE<900m2

Uziom kratowy

57

Ocena wynikw pomiarw uziemie:

1) Uziemienie robocze

Rrg 5

UL
IZ

2,5 I nb
1,2 Iwe
IC (bez kom. IZZ)
0,2 IC ( z komp. IZZ)

Rrd 30

Rys. 44. Rozmieszczenie uziemie w sieci niskiego napicia o ukadzie TN.

2) Uziemienie ochronne

R0

UL
IW

3) Uziemienie odbiornika przy zastosowaniu wycznika I:

( zalecane 300 )
RU
4 ) Uziemienie odgromowe budowli
Wg PN/E 05003:
ark. 02 Ochr. podst. 10 50
ark. 03 Ochr. obost.
5
ark. 04 Ochr. specj. 10 50

Wg PN-EN 62305:
Robiektu 10

58

5 ) Uziem. odgr. w liniach napowietrznych

do 1 kV
10
do 110 kV
10
110 kV
15

Rys. 45. Rozmieszczenie urzdze ochrony przeciwprzepiciowe w sieci napowietrznej niskiego

napicia
Tabela 22. Najwiksze dopuszczalne wartoci rezystancji uziemie RAmax w obwodach z
wycznikami rnicowoprdowymi.
Rodzaj urzdze
(wycznikw
rnicowoprdowych)

Zwyke
Selektywne

Najwysze
dopuszczalne napicie
dotykowe UL
V

50
25
50
25

In prd znamionowy wyzwalajcy

Uwaga: Wskazane, aby w kadych warunkach RA

Rezystancja RAmax () w zalenoci od

prdu In (mA) urzdze
rnicowoprdowych
10

30

100

300

500

5000
2500
-

1666
833
-

500
250
250
125

166
83
83
41

100
50
50
25

500.

Pomiary rezystancji wykonuje si prdem staym stosujc mierniki izolacji o rnych

napiciach znamionowych (50, 100, 250, 500, 1000, 2500 V).
Napicie pomiarowe uytego miernika zaley od napicia znamionowego sprawdzanego
obwodu lub urzdzenia i tak:
- w obwodach do 50 V (SELV, PELV) stosujemy napicie pomiarowe 250 V,
- w obwodach 50 V do 500 V stosujemy napicie pomiarowe 500 V,
- w obwodach 500 V do 1000 V stosujemy napicie pomiarowe 1000 V.
Napicie pomiarowe 2500 V stosowane jest przy badaniach kabli elektroenergetycznych o
napiciu znamionowym 1000 V oraz przewodw, kabli i urzdze elektroenergetycznych o
napiciu znamionowym powyej 1000 V.
59

Wymagane wartoci rezystancji izolacji okrelaj szczegowe przepisy eksploatacji

poszczeglnych urzdze elektrycznych. W odniesieniu do instalacji elektrycznych o napiciu
50500 V wymagana rezystancja powinna wynosi co najmniej 1,0 M.
Na rys. 46 przedstawiono schemat ukadu do pomiaru rezystancji/ impedancji izolacji podg
(cian).

Rys.46. Schemat ukadu do pomiaru rezystancji/impedancji izolacji podg (cian).

Elektrod stanowi metalowa pytka kwadratowa o boku 250mm. Pomidzy elektrod a badan
powierzchni naley umieci zwilonego papieru lub tkaniny.
W czasie pomiaru do elektrody przykada si si ok. 750N - w przypadku podg oraz
250N - w przypadku cian.
Protok z prac kontrolno-pomiarowych powinien zawiera:
1) dane oglne o obiekcie bada,
2) informacje o wykonujcych pomiary,
3) dane o rodzaju bada,
4) dane o metodzie pomiarw i charakterystyk uytych przyrzdw pomiarowych,
5) dane o warunkach przeprowadzenia bada (szczeglnie wane przy pomiarach uziemie),
6) tabelaryczne zestawienie wynikw bada i ich ocen,
7) szkice rozmieszczenia badanych urzdze, uziomw i obwodw instalacji,
8) wnioski i zalecenia wynikajce z pomiarw.

16. LITERATURA:
1. Z. Gryewski: Prace pomiarowo-kontrolne przy urzdzeniach elektroenergetycznych o
napiciu do 1 kV, wyd. VI, W-wa,2009
2. J. Laskowski: Nowy poradnik elektroenergetyka przemysowego, W-wa, 2011.
3. T. Laurowski: Vademecum ochrony przeciwpoarowej. Wyd. KaBe, Krosno 2006
4. W. Orlik: Egzamin kwalifikacyjny elektryka w pytaniach i odpowiedziach,
Krosno 2009.
5. W. Orlik, J. Przybyowicz: Badania i pomiary elektroenergetyczne dla praktykw, Krosno
2011.
6. Praca zbiorowa pod red. J. Strojnego: Vademecum Elektryka. W-wa 2013.
7. A. Rogo: Ochrona od porae w instalacjach elektrycznych (poradnik), W-wa, 2009.
8. K. Saasiski : Bezpieczestwo elektryczne w zakadach opieki zdrowotnej. W-wa, 2008.
9. S. Siemek : Instalacje elektryczne do zasilania urzdze elektronicznych. Wyd. 2.W-wa 2005.
10. J. Strojny, J. Strzaka: Bezpieczestwo eksploatacji urzdze, instalacji i sieci
elektroenergetycznych. Wyd. TARBONUS, 2013.
11. J. Strojny, J. Strzaka: Elektroenergetyka, Wyd. 2. Krakw Tarnobrzeg, 2011.
12. Egzamin kwalifikacyjny D i E (w pytaniach i odpowiedziach z zakresu eksploatacji
urzdze, instalacji i sieci elektroenergetycznych). Zeszyty: 1 do 9. W-wa 2008-2013.
60