Krawczak rozdzia III

Reakcja na ewolucjonizm- Dyfuzjonici

Pierwsz faz postewolucjonistycznej antropologii kulturowej, ktra powstaa na
pocztku XX w i proponowaa konkurencyjn wizj rozwoju ludzkoci reprezentowali
uczeni, nazywani ze wzgldu na zainteresowanie problemami dyfuzji, dyfuzjonistami.
Odrzucali teori e: rzeczywisto potwierdza ewolucjonistyczn koncepcj rozwoju
od form niszych do wyszych
Ich zdaniem o procesie rozwoju decyduje przede wszystkim dyfuzja, czyli
zapoyczenia oraz zwizane z ni rozprzestrzenianie si w wiecie elementw
kulturowych
Dyfuzjonizm- kierunek w etnografii i etnologii uznajcy zapoyczenia i przenikanie
wytworw kulturowych z jednej grupy do drugiej za gwny czynnik rozwoju kultury.
Dyfuzjonici uznawali wynalazek za co wyjtkowego w przeciwiestwie do
ewolucjonistw, ktrzy akceptowali zdolno czowieka do wytwarzania
wynalazkw, w zwizku z tym zdaniem dyfuzjonistw rozwj kultury odbywa si
poprzez powielanie wzorcw kultury a nie na drodze wynalazkw.
Skupiali swoj uwag na poszczeglnych elementach spoecznoci
Gwnym przedmiotem bada powinna by wdrwka elementw kultury w czasie i
przestrzeni
Kultura jako zbir elementw a nie jako organiczna cao czy wewntrznie
powizany system.
Dyfuzjonici teoretyczni interesowali si elementami caoci danej kultury i to
gwnie tymi, ktre miay zdolno do samodzielnego funkcjonowania
Dyfuzjonizm jako kierunek realizujcy postulat, aby nauki spoeczne zajmoway si
poznawaniem konkretnych procesw i zdarze zamiast prawd oglnych
Kultura jako wasno zbiorowoci okrelonych czasowo i przestrzennie, rnicych
si od siebie wanie kultur. Problemem byo to, e dla kadego kultura jest inna (fakt
odrbnoci kulturowej), rnice midzy kulturami postrzegane s w sposb
jakociowy
Wszyscy Dyfuzjonici dyli do powstania humanistycznej historii kultury w miejsce
przyrodniczej nauki o kulturze
Dyfuzjonizm okrela rne orientacje teoretyczne
Wyrniamy dyfuzjonizm europejski (dyfuzjonizm brytyjski-> angielski, okrelany
jako skrajny oraz dyfuzjonizm niemiecko-austriacki-> szkoa krgw kulturowych) i
amerykaski
Dyfuzjonizm to kierunek, w ktrym mamy do czynienia z lun wsplnot
zainteresowa
SZKOA KRGW KULTUROWYCH
Niemiecko- austriacka szkoa= szkoa kulturowo- historyczna
Dwa orodki: berliski (=berliska szkoa historyczna) i wiedeski- pierwsze w
Europie krytyki ewolucjonizmu klasycznego
Historyczne podejcie do konkretnych procesw kulturowych
Metody historyczne- jedyne waciwe do badania rozmaitych ludw i ich kultur

Przedstawiciele: F. Rotzel, L. Frobenius, B. Ankermann, F. Graebner, W. Schmidt, W.

Koppers, M. Gusinde, R. Heine-Geldern
F. Rotzel - inicjator niemieckiego dyfuzjonizmu i prekursor szkoy, ale nie jej twrca;
twrca koncepcji granic geograficznych, w obrbie ktrych kultura przystosowuje
si do jej naturalnego rodowiska, wykorzysta kategori prowincji geograficznych
A. Bastiana; zapocztkowa ksztatowanie si metody historycznego badania dyfuzji.
Wg Rotzela dyfuzja to zjawisko przestrzenne i historyczne, ktre charakteryzowao si
wdrwk i zapoyczeniem elementw i cech kultury materialnej
Leo Frobenius- pierwszy faktyczny przedstawiciel szkoy dyfuzjonizmu, ucze
Rotzela, obj on badaniami nie tylko wdrwk poszczeglnych elementw w czasie
i przestrzeni, ale take cae ich zespoy, czyli kompleksy kulturowe; dzieo: der
ursprung der afrikanischen Kulturen, w ktrym uy pojcia krgu kulturowego
B. Ankermann, F. Graebner, - przedstawiciele orodka berliskiego,
F. Graebner, dzieo: Methode der etnologie- zaproponowa w nim kryteria analizy
procesw dyfuzji, wyrniajc:
a) kryterium formy (jakoci)- dotyczy podobiestwa drugorzdnych cechy formy
wytworw kulturowych, gosi e takie pochodzenie wskazuje na ich wsplne
cechy
b) kryterium iloci- dotyczy podobiestwa wielu wytworw kulturowych
funkcjonujcych w porwnywalnych kulturach co dowodzi o ich wsponych
pochodzeniu
c) kryterium cigoci
Greabner -> krgi kulturowe- ograniczone liczebnie kultury zasadnicze, ktrych
wzajemne oddziaywania pozwalaj wyjani rozwj kultury ludzkiej. Zostay one
wydzielone tak, e zawieraj zesp podobnych cech kulturowych. Zdaniem
dyfuzjonistw podobne krgi kulturowe musz wywodzi si ze wsplnego rda.
Wilhelm Schmidt- twrca szkoy wiedeskiej, sformuowa ostateczny schemat
rozwoju kultury na drodze dyfuzji, wg niego kultury wtrne pojawiy si w wyniku
zmieszania si kultur podstawowych, opracowa kryteria nastpczoci wystpowania
kultur; podzia kultur : 1. Prakultury (kultury pierwotne), kultury prymarne
(podstawowe), sekondarne (drugorzdny stopie krgw kulturowych), tercjarne
(wysze cywilizacje) ; 2. Kultury zbieracko-owieckie, pasterskie, rolnicze
Dyfuzjonizm brytyjski:
Przedstawiciele: Grafion Elliot Smith i William James Perry ( ich podstawowym
zadaniem badawczym byo wyjanienie rnorodnoci kulturowej uwzgldniajc przy
tym powstanie cywilizacji i jej rozwj)
Cywilizacja ludzka jako specyficzna kombinacja nie moga by wynaleziona wicej
ni jeden raz- monogenetyczna teoria ludzkiej kultury, ktra zostaa wyprowadzona ze
staroytnego Egiptu.
Wg dyfuzjonistw brytyjskich ok. 6000 r. p.n.e w Egipcie miaa si wytworzy
kultura, ktra ok. 4000r. p.n.e osigna bardzo wysoki poziom cywilizacyjny.
Charakterystyczne cechy tej kultury to: metalurgia, garncarstwo, udomowienie
zwierzt, powstanie miast, rozwj systemw wiary, centralistyczna wadz.
Nacisk na swoisto i niepowtarzalno zjawisk kulturowych

Kada kultura stanowi mieszank cech ze ladami egipskiej cywilizacji

Rnorodno kultur to rezultat procesw przekazywania cech, ich transmisji oraz
regresji kulturowej
Zwizek pocztkw kultury z Egiptem czsto okrelany jest jako teoria panegipska lub
panegipcjonizm.
Franz Boas i amerykaski dyfuzjonizm
Pocztek lata 90 XIX wieku, zaamanie lata 30 XX wieku.
Tezy metodologiczne: historycyzm faktograficzny, atomizm (antyholizm),
psychologizm, relatywizm
Boas uwaa, e badania antropograficzne s przede wszystkim badaniami
historycznymi, a ich istota wie si z rekonstrukcj historyczn, a nie z
formuowaniem praw
Uwidacznia on dwa sposoby uprawiania nauki: nomotetyczne i idiograficzne
Fizyka jako wzr nauki
Zdecydowany sprzeciw wobec ewolucjonizm uwidacznia si wobec metody
porwnawczej stosowanej przez ewolucjonistw, w miejsce ktrej zaproponowa
metod historyczn, dziki ktrej kade zjawisko osadzone byo w konkretnym
miejscu i konkretnym czasie
Kultura wg Boasa to og wzorw mylenia i dziaania waciwych danemu
spoeczestwu, a wic kultura to swoisty produkt historycznych dowiadcze danego
ludu
Badajc fakty kulturowe jako elementy konkretnej kultury okrelonego ludu,
zajmujcego okrelony obszar geograficzny spowodowao, e jego podejcie
nazywano metod monografizmu historycznego
Uwaa e do zrozumienia kultury potrzebna jest najpierw lista jej cech
Konieczno badania genezy poszczeglnych cech kultury
Wskazywa na donioso czynnikw psychologicznych w kulturze
Nie istnieje stereotyp standardowego zachowania kulturowego, wszelkie
podobiestwa struktury elementw kultury s wynikiem podobiestwa struktury
psychicznej ludzi na caym wiecie
Kad kultur naley mierzy wasn miar
Pluralizm kulturowy poczony z kulturowym relatywizmem stanowi dziedzictwo i
drogowskaz amerykaskiej antropologii
Rozdzia IV
Nurt funkcjonalistyczny w antropologii
Funkcjonalizm- (ac. Functionalis, dotyczcy funkcji)- orientacja teoretyczna i
metodologiczna w antropologii, ktra zakada caociowe i systemowe traktowanie
kultury, a zjawiska kulturowe wyjania w oparciu o ich funkcje. Wyrs z kontrowersji
pomidzy ewolucjonizmem i dyfuzjonizmem, ale te dwa nurty stanowiy take jego
postaw.
Za pocztek funkcjonalizmu przyjmuje si rok 1992 w ktrym opublikowano w
Londynie dwie prace: Argonauts of the western pacyfic- B. Malinowski i The
Andaman Islanders A.R. Radcliffe-Browna
Badania terenowe!

Przedstawiciele: R. Firth, S. F. Nadel, M. Fortes, E.E. Evans-Pritchard orz E. R.

Leach, w Polsce: A. Waligrski
Funkcjonalici podkrelali rol dziedzictwa spoecznego dla samego istnienia kultury
Kultura stanowi o odrbnoci czowieka jako gatunku
Kultur charakteryzuj cechy, ktrych wczeniej nie wyrniano
Kultura jako cao, wizao si to z koniecznoci analizy dowolnego zjawiska czy
elementu kulturowego w ramach szerszej caoci, gdy pomidzy nimi wystpuj
wzajemne powizania
Traktowanie kultury jako zintegrowanego, harmonijnego, i wewntrznie
zrwnowaonego systemu
Pojcie funkcji
Nacisk na badania jakociowe
Analiza funkcjonalna- czyli opisanie bez wartociowania wzajemnych powiza i
zalenoci pomidzy elementami kultury
Funkcjonalizm by krytykowany za: 1. brak wyjanie przyczynowych wymagajcych
przestrzeni czasowej; 2. zaoenie o niezbdnoci wszystkich elementw dla caoci
(w tym zjawisk negatywnych: chorb, wojen, itp.);
Caociowe i teologiczne podejcie do kultury byo inspiracj dla wypracowania
oglnej teorii zmiany kulturowej
Funkcjonalizm zbudowa podstawy nowoczesnych bada nad yciem spoecznym i
kultur wpywajc w ten sposb na obecn praktyk badawcz.
Elementy teorii funkcjonalnej Bronisawa Malinowskiego
W E. Durkheimie widzia prekursora funkcjonalizmu
W jego twrczoci widoczne s take wpywy: E. Macha i D. Humea
Ostrzej traktowa dyfuzjonistw ni ewolucjonistw. Dyfuzjonistom zarzuca
rozmijanie si z rzeczywistoci, brak metody naukowej i wyczne ograniczenie si
do kultury materialnej, z jego uznaniem spotkaa si teza o zapoyczeniach i
oddziaywaniach
B. Malinowski Antropologia- nauka o kulturze
Podstaw jego dziaalnoci bya koncepcja antropologii spoecznej skoncentrowana
empirycznie na badaniu prostych spoeczestw tradycyjnych, a teoretycznie wanie
na kulturze ludzkiej
Kultura obejmuje zarwno odziedziczone ludzkie wytwory materialne, jak te i dobra,
procesy techniczne, idee, nawyki i wartoci, podkrela przy tym e cao
dziedzictwa spoecznego stanowi o aspektach ycia ludzkiego, gdy ten zakres
zjawisk wskazuje przynaleno jednostek do spoeczestwa, nawizuje wyranie do
tradycyjnej definicji kultury
Skadowe elementy kultury: aspekty funkcjonalne, gospodarka, wychowanie, ustrj
polityczny, ad i prawo, magia i religia, wiedza i rekreacja oraz zasadnicze czynniki
kultury zawierajce si w owych aspektach, tzn. substrat materialny, organizacj
spoeczn i jzyk. Tylko powizanie aspektw i czynnikw daje struktur systemu
kulturowego, tworzy harmonijn cao

Aby opisa cech kultury naley analizowa rwnoczenie jej stosunek do

pozostaych cech, gdy kada rzeczywisto kulturowa tworzy system, ktrego
elementy s od siebie zalene
Kada kultura zmierza do uzyskania funkcjonalnej rwnowagi
Wyjani jakie zjawisko to wg Malinowskiego oznacza wskaza na funkcj owego
zjawiska
Funkcja stanowi jedno z centralnych poj w teorii Malinowskiego, a wraz z pojciem
potrzeby i instytucji teoretyczn podstaw jego funkcjonalizmu
Funkcja jako:
1. Pojcie stosowane do pewnych szerokich. Oddzielnych grup instytucjonalnychprzede wszystkim jako zasad heurystyczn
2. Pojcie o charakterze opisowym
3. Zaspokajanie potrzeby przez dziaanie oparte na wsppracy ludzi, przy uyciu
wytworw ludzkiej dziaalnoci oraz na konsumowaniu dbr
Koncepcja potrzeb-> A scientific theory of culture
Czowiek realizuje swoje potrzeby inaczej ni zwierzta, a wyznacznikiem jego
twrczych zachowa jest kultura i jej imperatywy
Potrzeby: podstawowe (potrzeby biologiczne) , instrumentalne (s zaspokajane przez:
kontrol spoeczn, system prawa, wychowanie i system edukacji oraz system
ekonomiczny, integratywne (zesp warunkw koniecznych do przejcia od
zachowania zwierzcego do zachowania kulturowego) -> koniecznoci kulturowe
Instytucje kulturowe- najmniejsze wyrniajce sensownie elementami kultury,
stanowiy rzeczywiste jednostki skadowe kultur, posiadajce pewien stopie
trwaoci, powszechnoci i niezalenoci
kultura jest traktowana rwnie instrumentalnie, jako aparat zaspokajania ludzkich
potrzeb
czowiek nie jest tylko i wycznie twrc kultury, staje si take jej wytworem
badania na wyspach Triobrianda konieczno uwzgldnienia caego systemu
zakwestionowa koncepcj ekonomicznego dzikusa
instytucja Kula pozwala na wyjanienie zachowa spoecznych i zwraca uwag na
psychologiczne potrzeby jako bodziec wymiany
wypracowa koncepcje instytucji - w ktrej zakwestionowa istniejce przekonanie o
uniwersalnoci cechy ludzkiej objawiajcej si w deniu kadego czowieka do
osignicia maksymalnych korzyci osobistych
badania terenowe!!! -> metody bada terenowych ( Argonauci Zachodniego Pacyfiku
i I tom Ogrody koralowych i ich magia)-> etapy pracy badacza: opis szkieletu
kultury tubylczej (wtopienie si w badan spoeczno), przedstawienie ciaa i krwi
tubylczej ( imponderabilia codziennego ycia) opis ducha ycia plemiennego
(uwzgldnienie pogldw i opinii tubylcw, czyli typowych sposobw mylenia i
odczuwania, charakterystycznych dla czonkw spoecznoci, a nie stanw
jednostkowych o subiektywnym charakterze)
orodkiem zainteresowa byy potrzeby organizmw biologicznych

Socjologizm Alfreda Reginalda Radcliffea- Browna

opiera si na tych samych zaoeniach co funkcjonalizm B. Malinowskiego

lata 20 ubiegego stulenia w Wielkiej Brytanii
okrelany jako funkcjonalizm strukturalny
przedmiot bada: struktura spoeczna lub system spoeczny, ktre s wyjaniane przez
ich funkcje jako caoci i funkcj ich elementw
przedstawiciel Durkheimowskiej tradycji bada spoecznych (najlepszy anglosaski
durkhemista)
postulowa metodologiczn jedno nauk przyrodniczych i spoecznych (nazywa
antropologi spoeczn przyrodnicz nauk o spoeczestwie)
antropologia spoeczna moe ustali powizania funkcjonalne i koncentrowa si na
prostych spoeczestwach tradycyjnych
przedmiotem bada nie bya kultura a STRUKTURA SPOECZNA
struktura spoeczna tworzy cao, w ktrej kady element posiada okrelon w
stosunku do niej funkcje
utrzymanie istnienia i cigoci struktury systemu spoecznego nale do funkcji (roli)
zjawisk spoecznych
ycie spoeczne to dynamiczny system wspzalenych i funkcjonalnie
harmonizujcych cementw
orodkiem zainteresowa byy potrzeby systemu spoecznego
struktura spoeczna jako jeden z trzech aspektw rzeczywistoci spoecznej (obok
organizacji spoecznej i instytucji)
struktura spoeczna to ukad osb w instytucjonalizowanych rolach i stosunkach,
natomiast organizacja spoeczna jest ukadem czynnoci dwch lub wicej osb, ktre
s przystosowane do poczonej, zoone dziaalnoci
instytucje spoeczne- mechanizmy pozwalajce utrzyma cigo i trwao grupy
spoecznej
struktur spoeczn mona bada w ramach 3 dziedzin: a)morfologii (badania budowy
systemu spoecznego) b) fizjologii (dziaanie systemu spoecznego) c)dynamiki
spoeczne (badanie zmiany spoecznej)
prowadzi badania terenowe w ktrych analizowa: systemy pokrewiestwa, prawa,
wierze oraz struktur politycznych pierwotnych spoeczestw i rytuaw.

TAM JEST JESZCZE NAGWEK FUNKCJONALIZM ROBERTA RADFIELDA,

ALE MI TEJ JEDNEJ STRONY BRAKUJE W KSICE , KTR POSIADAM WIC
JAK CHCECIE TO SOBIE DOCZYTAJCIE;)