Universiteti i Prishtins

Fakulteti i Inxhinieris Elektrike dhe Kompjuterike

PUNIM SEMINARIK
TEMA : LIGJET E GAZEVE IDEALE

Profesori i lnds :

Studentt : Granit Bimbashi

Gresa Mjeku

Dr. Sc. Rashit Maliqi

10 Janar 2014

PRMBAJTJA

KU PTI MI I GA ZIT I D EA L

L I G J I I GA ZI T I D EA L

LI G J I I B O J L - M A R I OTIT

L I G J I I G E J LI SA KUT

L I G J I I S H A RLI T

P J E SA E KSP ER I MENTA L E

M AT JET E B R A N L A B O R ATOR

D E T YR A N U M ER IK E

KUPTIMI I GAZIT IDEAL

Me gaz ideal kuptojm gazin tek i cili t gjitha goditjet mes atomeve dhe molekulave
jan trsisht elastike dhe tek i cili nuk ka veprim t forcave ndrmolekulare.

Gazi i till realisht nuk ekziston por shum gaze sillen sikur t ishin ideale
n kushte t caktuara.
N kt lloj t gazit, e gjith energjia e brendshme sht n trajt t energjis kinetike
dhe do ndryshim i energjis s brendshme percillet me ndryshimin e temperaturs.
Gazi ideal karakterizohet me tre parametra t gjendjes s gazit :
Shtypja (P)
Vllimi (V)
Temperatura (T)

LIGJI I GAZIT IDEAL

Ligji i gazit ideal paraqet ekuacionin e gjendjes s nj gazi ideal. Ekuacioni i gjendjes s gazit sht nj formul
q i lidh t tre parametrat e gjendjes s gazit : shtypjen (P) , vllimin (V) dhe temperaturn (T).
Ky ligj sht nj prafrim i mir sa i prket sjelles s shum gazeve n kushte t caktuara.
S pari u formulua nga Emile Clapeyron n vitin 1834 si kombinim i Ligjit t Bojl-Mariotit dhe Ligjit t Sharlit.
Ekuacioni i gjendjes s gazit ideal ndryshe njihet edhe si Ekuacioni i Klapejronit. Forma e tij e zakonshme sht :

PV=nRT
n - sasia e substancs (mol)
R - konstanta unvierzale e gazeve = 8,3145 J/mol K
P Shtypja (Paskal Pa)
V Vllimi (Litra l)
T Temperatura (Kelvini K)

LIGJI I BOJL MARIOTIT

Ligji i Bojl Mariotit paraqet marrdhnien mes shtypjes dhe vllimit t gazit.
Sipas ktij ligji, shtypja e shkaktuar nga nj gaz n temperatur konstante ndryshon n mnyr inverze
me vllimin e gazit. Pra nse vllimi i gazit prgjysmohet ather shtypja e gazit dyfishohet.
Ky efekt shpjegohet si n vijim:
Gazi prbhet nga molekula t larguara nga njra tjetra, t cilat kryejn
lvizje kaotike. Nse nj gaz kompresohet n nj trup t izoluar, molekulat e tij afrohen me
njra tjetrn ku si shkak i ksaj gazi zn m pak vllim. Molekulat duke pasur m pak hapsir pr
lvizje, goditin muret e trupit m shpesh gj q rezulton me rritje t shtypjes.
Ligji i Bojl Mariotit aplikohet vetm tek gazet e menduara ideale. Sidoqoft ky ligj sht mjaftueshm
i sakt pr tu prdorur n praktik siq sht rasti te makinat me avull.

LIGJI I BOJL MARIOTIT

izoterma

Nse vrejm grafikonin mund

t prfundojm se :

N nj sasi t caktuar t gazit

ideal dhe temperatur
konstante prodhimi mes
vllimit dhe shtypjes s gazit
sht konstant.

P V = const

LIGJI I GEJ LISAKUT

Ligji i Gej Lisakut sht nj ligj eksperimental i gazit i cili shpjegon se si gazet tentojn t
zgjerohen kur u rritet temperatura.

Formulimi i ktij ligji sht si vijon :

Vllimi i nj sasie t caktuar t gazit ideal sht n prpjetsim t drejt me temperaturn
absolute t gazit nse shtypja mbahet konstante.
Matematikisht ky prpjestim shprehet n trajtn :

V / T = const
V Vllimi , T - Temperatura
Ky ligj sqaron se si vllimi i gazit rritet nse rritet edhe temperatura e tij, dhe n t kundrtn,
si zvoglohet vllimi i gazit me zvoglimin e temperaturs.

LIGJI I GEJ LISAKUT

Nse vrejm grafikonin mund
t prfundojm se :

izobara

N nj sasi t caktuar t gazit

ideal dhe shtypje konstante
vllimi i gazit sht
proporcional me
temperaturn e tij.

V / T = const

LIGJI I SHARLIT
Ligji i Sharlit ndryshe njihet edhe si Ligji i Amontonit i cili mes viteve 1700 dhe 1702 zbuloi marrdhnien mes
shtypjes (P) dhe temperatures (T) s nj sasie t caktuar t gazit, n vllim konstant. Amontoni e zbuloi kt
relacion prderisa po konstruktone nj termometr t ajrit.
Ligji i Sharlit (Amontonit) definohet si vijon :
Shtypja e nj sasie t caktuar t gazit n vllim konstant sht n prpjestim t drejt me temperaturn absolute
t gazit.
Thn m thjesht, nse rrisim temperaturn e nj gazi, ather do t rritet edhe shtypja e gazit n qoft se sasia
e gazit dhe vllimi i tij mbesin konstant.
Matematikisht ky ligj shprehet n formn :

P / T = const
P Shtypja , T - Temperatura
Saktsia e ktij ligji vrtetohet si vijon :
Temperatura e gazit paraqet energjin kinetike t atij gazi. Me rritjen e energjis kinetike,molekulat e gazit
goditen m shpejt me muret e ens n t ciln ndodhen, ku si shkak i ksaj kemi rritje t shtypjes.

LIGJI I SHARLIT

S
h
t
y
p
j
a

izohora

Temperatura

PJESA EKSPERIMENTALE
PARIMI I PUNS DHE DETYRAT
Gjendja e gazit prcaktohet nga temperatura, shtypja ,vllimi dhe sasia e lnds.
Kta parametra formojn ekuacionin e gjendjes s gazit .
Pr nj sasi t caktuar t gazit vrejm relacionet mes :

Vllimit dhe shtypjes n temperatur konstante (Ligji i Bojl-Mariotit)

Temperaturs dhe vllimit n shtypje konstante (Ligji i Gej-Lisakut)
Temperaturs dhe shtypjes n vllim konstant (Ligji i Sharlit)

Eksperimenti zhvillohet duke prdorur aparaturn e paraqitur n figur.

Maja e tubit mats

Tubi mats
Termostati
Tubi i dyt

Vaska

PJESA EKSPERIMENTALE LIDHJA E PAISJEVE

Fillimisht mbushim aparaturn e gazit
me mrkur. Mrkuri mbush e kufirit
mats t paisjes.
Mbushim vaskn e termostatit me uj
t destiluar (5 litra ) pr t evituar
dmtimet e mundshme t termostatit.
Vendosim termostatin brenda n vask
si n figurn e mposhtme :

Lidhim njrn an t tubit t goms me

pjesn e par t tubit mats kurse ann
tjetr me pjesn e majt t tubit n
termostat. Veprojm njsoj edhe pr
pjesn tjetr t tubit siq sht paraqitur
m posht :

PJESA EKSPERIMENTALE LIDHJA E PAISJEVE

Lidhim ftohsin e termostatit me furnizimin e ujit
prmes dy gypave t goms, figura e mposhtme :

Aparatura e lidhur do t duket si n

figurn m posht :

PJESA EKPERIMENTALE PROCEDURA E PUNS

Gjat eksperimentit temperatura duhet t mbahet konstante T= 298.15 K (25 C).
Kjo arrihet duke pompuar ujin me temperaturn e deshiruar npr gypat e goms me ndihmn
e termostatit. Hapat e mtutjeshm jan :
Lidhim aparaturn n burimin elektrik
Mbushim vaskn me uj t destiluar (min. 5 cm nn lartsin e vasks - max. 2 cm nn
lartsin e vasks) dhe prforcojm termostatin n t

Ndezim termostatin dhe vendosim temperaturn e cekur m lart

Presim derisa temperatura n tubin mats t arrij vlern konstante
Fillojm me matjet q t prcaktojm realcionet e nevojshme

PJESA EKSPERIMENTALE PRCAKTIMI I RELACIONEVE

Pr t par relacionin e shtypjes p dhe vllimit V n temperatur konstante, bjm s paku 10 matje, ku fillimisht barazohen
nivelet e mrkurit n tubin mats dhe tubin e dyt, lexohet vlera e distancs l mes nivelit t mrkurit n tubin mats dhe majes
s atij tubi, si dhe lexohet vlera e ndryshimit t lartsis s nivelit t mrkurit n t dyja tubet h (n kt rast h=0). Pastaj pr
seciln matje ngritet niveli i mrkurit n tubin e dyt dhe lexohen vlerat l dhe h. (TABELA 1)

Prcaktimi i relacioneve t temperaturs me shtypjen dhe vllimin bhet njkohsisht.

Marrim temperaturn fillestare sikurse tek relacioni i par dhe barazojm nivelet e mrkurit n tube. Vendin ku barazohen
nivelet e bjm me nj shenj (shrben pr prcaktimin e relacionit n vllim konstant)
Masim distancn l dhe ndryshimin e lartsive t mrkurit h (n kt rast h=0).
Tani rrisim temperatur n 303.15 K (30 C ) dhe presim derisa temperatura n tubin mats t arrij kt vler.
Pr t par relacionin e temperaturs T dhe vllimit V n shtypje konstante, barazojm srish nivelet e mrkurit dhe lexojm
vlern e distancs l.
Pr t par relacionin e temperaturs T dhe shtypjes p n vllim konstant, (pas secils ngritje t temperaturs niveli i merkurit
n tubin mates ulet) ngrisim tubin e dyt n t cilin ndodhet po ashtu sasi e mrkurit prderisa niveli i mrkurit n tubin mats
t arrij vendin e br m par me shenj dhe lexojm vlern e h. (TABELA 2)
Pasi t jet kryer matja e cekur m lart bhet ngritja e temperaturs pr 5 K ( 308.15 K - 35 C ), presim derisa temperatura t
arrij vler e caktuar dhe kryejm srish matjet. Zbatohet procedura e njejt pr seciln matje derisa temperatura n termostat
t tregoj vlern (358.15 K 85 C) .
Nse gjithqka sht kryer sipas rregullave ather matjet kan prfunduar me sukses.

PJESA EKSPERIMENTALE - LLOGARITJA

Pasi t kemi prfunduar matjet, marrim vlerat e tyre pr t llogaritur Vllimin (V) dhe Shtypjen (P).
Pr t br kt zbatojm ekuacionet e mposhtme :
Per vllim vlen ekuacioni :
V=

11.4 2
2

+ 1.01

Ndrsa pr shtypje vlen :

= + 0.1333 1

MATJET N LABORATOR TABELA 1

Distanca e matur l [mm] Ndry. i lartsis h [mm]

Vllimi [ml]

Shtypja [kPa]

192

20.594

101

187

20.084

101.53

185

17

19.881

103.26

182

27

19.574

104.59

181

36

19.472

105.79

179

45

19.268

106.99

177

54

19.064

108.19

174

66

18.758

109.79

170

83

18.352

112.06

163

117

17.636

116.59

MATJET N LABORATOR TABELA 2

Temperatura [K] Dist. e matur l [mm] Ndry. i lartsis h [mm]

Vllimi [ml]

Shtypja [kPa]

298.15

192

20.607

101

303.15

194

20.811

101.533

308.15

198

10

21.219

102.333

313.15

200

19

21.424

103.532

318.15

202

25

21.628

104.332

323.15

204

38

21.832

106.065

328.15

207

50

22.138

107.665

333.14

212

62

22.648

109.264

338.15

214

71

22.853

110.464

343.15

219

81

23.363

111.797

348.15

221

93

23.567

113.396

353.15

224

115

23.873

116.329

358.15

227

129

24.179

118.195

PJESA EKSPERIMENTALE - DIAGRAMET

Pr t prcaktuar relacionin mes vllimit dhe shtypjes shikojm rezultatet e Tabels 1.
N kt tabel temperatura sht mbajtur konstant n 298.15 K, prderisa shtypja dhe vllimi i
gazit kan ndryshuar. Procesi i till quhet proces izotermik apo Ligji i Bojl Mariotit.
Paraprakisht vlerave t shtypjes u gjejm vlern reciproke t tyre dhe bjm diagramin.
Pr t vrejtur relacionin mes temperaturs dhe vllimit n shtypje konstante marrim vlerat
nga Tabela 2. Ky proces gjat t cilit shtypja mbahet konstant ndrsa temperatura dhe vllimi
ndryshojn quhet proces izobarik apo Ligji i Gej Lisakut.

S fundi, per t prcaktuar realcionin mes temperaturs dhe shtypjes n vllim konstant
marrim srish vlerat nga Tabela 2. Procesi gjat t cilit temperatura dhe shtypja ndryshojn
ndrsa vllimi mbahet konstant quhet proces izohorik apo Ligji i Sharlit.

LIGJI I BOJL MARIOTIT DIAGRAMI I IZOTERMS

21
20.5

V
20
L
L 19.5
I
19
M
I 18.5

(
)

m 18
l 17.5
17
0.0084

0.0086

0.0088

0.009

0.0092

0.0094

S H T Y P J A ( 1 / p ) (1 / k P a )

0.0096

0.0098

0.01

LIGJI I GEJ LISAKUT DIAGRAMI I IZOBARS

24.5
24

V
23.5

L 23
L
I 22.5
M
22
I
21.5

(
m
l

21

)
20.5

20
290

300

310

320

330

TE M P E R A T U R A ( K )

340

350

360

LIGJI I SHARLIT DIAGRAMI I IZOHORS

120

S
H 115
T
Y
P 110
J
A

y = 46.364e0.0026x
R = 0.9853

105

(
k
P 100
a

)
95
290

300

310

320

330

TEMPERATURA (K)

340

350

360

DETYRA NUMERIKE DETYRA 1

Njehsoni vllimin e gazit n shtypjen 2 = 125 kPa, nse vllimi i tij n shtypjen 1 = 150 kPa sht 8 litra.
1 = 150 kPa
2 = 125 kPa
1 = 8 103 3
2 = ?
Zbatojm Ligjin e Bojl Mariotit : 1 1 = 2 2 , nga e cila gjejm 2 :
2 =

1 1
2

150 8103 3
125

= 9,6 103 3 = 9,5

DETYRA NUMERIKE DETYRA 2

Gazi me vllim 60 l ka temperaturn 300 K. Sa sht temperatura e gazit nse vllimi i tij sht 100 l .
1 = 60 l
2 = 100 l
1 = 300 K
2 = ?
Zbatojm Ligjin e Gej Lisakut :

2 =

2 1
1

100 300
60

1
1

= 500 K

= 2 la gjejm 2 :
2

DETYRA NUMERIKE DETYRA 3

Cilindri prmban gazin n shtypje 125 kPa dhe temperatur 200 K . Sa sht temperatura e gazit n
shtypje 100 kPa.

1 = 125 kPa
2 = 100 kPa
1 = 200 K
2 = ?
Zbatojm Ligjin e Sharlit :

2 =

2 1
1

1
1

100 200
125

= 2 nga e cila gjejm 2

2

= 160 K

REFERENCAT
o http://chemwiki.ucdavis.edu/Physical_Chemistry/Physical_Properties_of_Matter/Gases/The_Ideal_Gas_Law
o http://en.wikipedia.org/wiki/Ideal_gas_law

o http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/kinetic/idegas.html
o http://science.howstuffworks.com/boyles-law-info.htm
ohttp://en.wikipedia.org/wiki/Gay-Lussac's_law
ohttp://en.wikipedia.org/wiki/Charles%27_law

ohttp://www.phywe.fr/index.php/fuseaction/download/lrn_file/versuchsanleitungen/P2320101/e/SWS_P2320101.pdf