Rozdzia 7

Organizacje midzynarodowe

I. Wprowadzenie
1. Geneza organizacji midzynarodowych siga co prawda okresu staroytnoci
(greckie amfiktionie i symmachie, komisje rozjemcze w Rzymie), jednak mimo
opracowania w okresie redniowiecza i Odrodzenia wielu projektw powoania do
ycia organizacji gwarantujcych wieczysty pokj, warunkw do utworzenia takiej
instytucji nie byo take w czasach Owiecenia. Waniejsze problemy midzynarodowe
zaatwiano gwnie przy pomocy tajnej dyplomacji lub na forum konferencji
midzynarodowych. Od podpisania pokoju westfalskiego (1648) do koca XVIII w.
zorganizowano ok. 30 konferencji midzynarodowych. Dopiero w XIX w., wraz z
rozwojem transportu i cznoci zawierano pierwsze porozumienia i stowarzyszenia
pastw zainteresowanych usprawnieniem eglugi na drogach wodnych majcych
midzynarodowe znaczenie (np. porozumienia w sprawie eglugi na Renie w 1804 r. i
Dunaju w 1856 r.). Powstay take pierwsze organizacje midzynarodowe Midzynarodowy Zwizek Telegraficzny (1865), przeksztacony w 1868 r. w
Midzynarodowe Biuro Zarzdw Telegraficznych, ze stale funkcjonujcym
sekretariatem, sta si pierwsz wspczesn organizacj midzynarodow. Podobny
charakter miao midzynarodowe porozumienie w sprawie transportu kolejowego
(1866). Efektem konwencji w Bernie z 1874 r. byo powstanie w 1875 r. Powszechnego
Zwizku Pocztowego ze stale urzdujcym biurem. Kolejnymi organizacjami byy:
Midzynarodowe Biuro Wasnoci Literackiej (1886) i Midzynarodowe Biuro Higieny
Publicznej (1908).
2. W prawie midzynarodowym brak jest jednolitych norm regulujcych
funkcjonowanie organizacji midzynarodowych, brak jest zatem definicji takiej
organizacji. Najbardziej oglnie mona stwierdzi, e organizacja midzynarodowa
to trwae stowarzyszenie pastw powoane do ycia na podstawie umowy
midzynarodowej, majce na celu realizacj okrelonych zada w dziedzinie
stosunkw midzy pastwami. Innymi sowy - przez organizacj midzynarodow
naley rozumie form wsppracy pastw, okrelon w wielostronnej umowie
midzynarodowej i ktrej podstawow cech jest istnienie staych organw o
okrelonych kompetencjach i uprawnieniach.
3. Podstaw utworzenia organizacji midzynarodowej jest umowa wielostronna
(statut), ktra wskazuje podstawy prawne organizacji midzynarodowej. Umowa ta
okrela struktur organizacji, zakres dziaania organw, nabycie i utrat czonkostwa,
kwestie proceduralne, sprawy budetowe itd. Przyjcie (uchwalenie) umowy
midzynarodowej (statutu) nastpuje najczciej na konferencji midzynarodowej.
Trwao organizacji midzynarodowej jest podstawow jej cech, wyrniajc j od
systemu konferencji midzynarodowych, praktykowanego przez pastwa do czasw I

85

wojny wiatowej. Trwao zapewnia pastwom moliwo odbywania okresowych

spotka przygotowywanych przez organy organizacji.
4. Organizacje midzynarodowe, ktre powstay na podstawie innej, ni umowa
midzynarodowa,
okrela
si
mianem
midzynarodowych
organizacji
pozarzdowych. Ich cech podstawow jest fakt, e tworz je osoby fizyczne lub
prawne, takie jak stowarzyszenia krajowe lub midzynarodowe o charakterze
prywatnym bd publicznym. Organizacja pozarzdowa musi by otwarta dla
zainteresowanych stron, za jej dziaalno musi mie charakter midzynarodowy.
Posiada ona stale funkcjonujcy sekretariat, okrelone procedury decyzyjne oraz
odbywajce si w miar regularnie sesje. Przykadem takich organizacji s: Amnesty
International, Midzynarodowy Czerwony Krzy, Midzynarodowy Komitet Olimpijski.
Czonkami organizacji pozarzdowych mog by rwnie pastwa lub ich organy.
5. W pimiennictwie istnieje wiele podziaw organizacji midzynarodowych, w
zalenoci od przyjtych przez autorw kryteriw. Poza wspomnianym podziaem na
organizacje rzdowe i pozarzdowe (kryterium podstawy powstania organizacji),
wymienia si rwnie podzia na organizacje powszechne i partykularne (kryterium
geograficzne), organizacje oglne i wyspecjalizowane (kryterium zakresu dziaalnoci),
organizacje otwarte, potwarte i zamknite (kryterium moliwoci przystpienia
nowych czonkw). Ostatnio klasyfikuje si organizacje midzynarodowe wedug
stopnia ich wadzy w stosunku do pastw czonkowskich, dzielc je na organizacje o
charakterze koordynacyjnym (np. ONZ, organizacje wyspecjalizowane) oraz
organizacje o charakterze ponadpastwowym (ponadnarodowym np. UE).
6. Jednym z podstawowych problemw zwizanych z funkcjonowaniem organizacji
midzynarodowej jest problem jej podmiotowoci prawnej. W chwili obecnej nie ma
wtpliwoci,
e
organizacje
midzynarodowe
s
podmiotami
prawa
midzynarodowego, ale przyjmuje si, e organizacja midzynarodowa, aby uzyska
podmiotowo prawnomidzynarodow, musi speni okrelone przesanki (wskazane
przez Midzynarodowy Trybuna Sprawiedliwoci w opinii doradczej z 1947 roku w
sprawie odszkodowania za szkody poniesione w subie Narodw Zjednoczonych):
1. Organizacja musi zosta
midzynarodowej (statutu);

powoana

do

ycia

na

podstawie

umowy

2. Statut organizacji wyposaa organizacj w organy, ktrym zostay powierzone

konkretne zadania;
3. Statut powinien okrela pozycj pastw czonkowskich wzgldem organizacji.
Podmiotowo midzynarodowoprawna organizacji midzynarodowej jest wic
podmiotowoci funkcjonaln, przyznan organizacji ze wzgldu na wykonywanie
przez ni funkcji wskazanych w statucie. Zauway rwnie naley, e podmiotem
prawa midzynarodowego nie mog by organizacje pozarzdowe. Atrybutami
podmiotowoci organizacji midzynarodowej, podobnie jak w przypadku pastw, s:
prawo zawierania umw midzynarodowych (ius tractatuum), prawo biernej i czynnej
legacji, czyli prawo przyjmowania i wysyania przedstawicieli dyplomatycznych (ius

86

legationis), prawo wystpowania z roszczeniami midzynarodowymi oraz obowizek

ponoszenia odpowiedzialnoci midzynarodowej (ius standi).
7. W literaturze przedmiotu wyrnia si najczciej spord wielu funkcji organizacji
midzynarodowych funkcje regulacyjne, operacyjne, kontrolne i sdowe.
Funkcje regulacyjne to proces ustanawiania norm o charakterze moralnym,
politycznym, czy prawnym, majcych ksztatowa postpowanie uczestnikw
stosunkw midzynarodowych. W sferze wewntrznego funkcjonowania organizacji
midzynarodowych oznacza to tworzenie tzw. prawa wewntrznego (ustanawianie
organw pomocniczych, status urzdnikw, gospodarka finansowa, sposb
gosowania). W sferze zewntrznej organizacja midzynarodowa, realizujc funkcje
regulacyjne, wykonuje istniejce umowy midzynarodowe, tworzy normy o charakterze
aktw prawotwrczych, a take wsptworzy normy umowne prawa
midzynarodowego jako strona umw midzynarodowych.
Funkcje operacyjne polegaj na procesie bezporedniego wiadczenia usug na
podstawie wasnych decyzji oraz przy pomocy zasobw ludzkich i materialnych, jakimi
organizacja dysponuje (zarzdzanie majtkiem, praca badawcza, utrzymanie porzdku,
wydawanie biuletynw, tumaczenia).
Funkcje kontrolne to proces ustalania stanu faktycznego oraz konfrontowania go z
treci norm i wzorw w celu przystosowania do nich postpowania uczestnikw
stosunkw midzynarodowych.
Celem funkcji sdowych w organizacjach midzynarodowych jest rozstrzyganie
sporw midzy pastwami czonkowskimi oraz midzy organizacj midzynarodow a
jej personelem. W niektrych organizacjach midzynarodowych rozstrzyganie sporw
moe dotyczy sporw midzy pastwami czonkowskimi a organami organizacji
midzynarodowej, tymi ostatnimi a osobami fizycznymi i prawnymi. Organy
wykonujce funkcje sdowe to organy sdowe w cisym znaczeniu, trybunay
rozjemcze (arbitraowe) i trybunay administracyjne. Wspln cech funkcji
wykonywanych przez organy sdowe i trybunay rozjemcze jest to, e rozstrzygaj one
spory wycznie midzy pastwami.
8. Organizacja midzynarodowa wykonuje powierzone jej funkcje przez swoje organy,
bd ustanowione w statucie organizacji (organy gwne), bd powoane do ycia
decyzj samej organizacji (tzw. organy doradcze). Struktura wielu organizacji
midzynarodowych wykazuje pewne cechy wsplne. Na og organizacja
midzynarodowa ma trzy rodzaje organw: zgromadzenie oglne jako reprezentacja
wszystkich pastw-czonkw (organ plenarny, zbiera si okresowo na sesje), rada
posiadajca kompetencje wykonawcze (zbiera si midzy sesjami zgromadzenia) i
sekretariat czy biuro, w skad ktrego wchodz funkcjonariusze midzynarodowi
(funkcjonuje on permanentnie i spenia czynnoci administracyjno-techniczne).
Niektre organizacje midzynarodowe maj wicej ni jeden organ typu rady (np.
ONZ). Czasem wystpuje take organ sdowy. W organizacjach midzynarodowych
organ formalnie wykonawczy uzyskuje czasem bardzo szerokie uprawnienia, a nawet

87

moe podejmowa decyzje wice pastwa czonkowskie (takim organem jest np.
Komisja Europejska).
9. W statucie organizacji midzynarodowej zwykle przyznaje si okrelonym
organom (najczciej zgromadzeniu oglnemu lub radzie), w sposb wyrany lub
dorozumiany, kompetencj m. in. do podejmowania uchwa (rezolucji, rozporzdze,
dyrektyw, zalece, opinii, decyzji itp.) zwizanych z przedmiotem jej dziaania. Mog
one: dotyczy spraw zwizanych z wewntrznym funkcjonowaniem organizacji (tzw.
uchway pro foro interno, np. ustalenie budetu, czy wybr czonkw organw), lub
by kierowane bezporednio do pastw czonkowskich, okrelajc podany sposb
postpowania (tzw. uchway pro foro externo).
Ze wzgldu na charakter prawny uchwa podejmowanych przez organizacje
midzynarodowe, moemy je podzieli na:
a) majce charakter prawnie wicy pastwa czonkowskie organizacji. Przykadowo:
uchway RB ONZ podejmowane w przypadku zagroenia midzynarodowego pokoju i
bezpieczestwa. S one rdami prawa midzynarodowego.
b) nie majce charakteru wicego dla pastw czonkowskich organizacji (zalecenia).
Nie s one rdami prawa midzynarodowego.
10. Chcc okreli, czy uchwaa organizacji midzynarodowej ma charakter prawnie
wicy, czy te jest tylko prawnie niewicym zaleceniem, naley przeprowadzi
dwustopniowy test:
Stopie pierwszy naley dokona wykadni treci umowy midzynarodowej lub
innego aktu statuujcego organizacj w celu ustalenia, czy akt ten przyznaje organowi
organizacji (w sposb wyrany bd dorozumiany) kompetencj do stanowienia
wicych uchwa. W przypadku odpowiedzi twierdzcej przechodzimy do drugiego
stopnia testu:
Stopie drugi naley dokona wykadni treci samej uchway w celu ustalenia, czy
zamiarem organu organizacji byo przyjcie uchway prawnie wicej, czy jedynie
zalecenia.
11. Na marginesie dodajmy, e niektre niewice prawnie uchway organizacji
midzynarodowych (nalece do tzw. tzw. soft - law) nie s jednak pozbawione
praktycznego znaczenia. Np.:
a) ich przyjcie (zwaszcza jednomylne) moe by uznawane za przejaw opinio
iuris,
b) mog stymulowa jednolit i powszechn praktyk, tworzc zwyczaj
midzynarodowy,
c) mog stymulowa zawieranie umw midzynarodowych,

88

d) mog by traktowane jako wykadnia (interpretacja) obowizujcych wczeniej

umw midzynarodowych. Np. Powszechna Deklaracja Praw Czowieka traktowana
jest (w pewnym zakresie) jako interpretacja Karty Narodw Zjednoczonych (Karta
bowiem bardzo oglnikowo okrela zobowizania pastw w zakresie przestrzegania
praw czowieka).

II. Dokumenty
1. Karta Narodw Zjednoczonych z 26 czerwca 1945 r.
(Dz.U. z 1947 r., nr 23, poz. 90)
Art. 27. Strona nie moe powoywa si na postanowienia swojego prawa
wewntrznego dla usprawiedliwienia niewykonywania przez ni traktatu. Regua ta nie
narusza w niczym artykuu 46.
Art. 3. Czonkami pierwotnymi Narodw Zjednoczonych bd pastwa, ktre wziy
udzia w Konferencji Narodw Zjednoczonych w San Francisco majcej za przedmiot
Organizacj Midzynarodow albo ktre podpisay poprzednio Deklaracj Narodw
Zjednoczonych z dnia 1 stycznia 1942 roku, a potem podpisay niniejsz Kart i
ratyfikoway j zgodnie z jej artykuem 110.
Art. 4. 1. Przyjcie w poczet czonkw Narodw Zjednoczonych jest dostpne dla
wszystkich miujcych pokj pastw, ktre przyjm zobowizania zawarte w niniejszej
Karcie i ktre, w mniemaniu Organizacji, s w monoci i pragn wypeni te
zobowizania.
2. Przyjcie takiego pastwa na czonka Narodw Zjednoczonych nastpi na podstawie
uchway Oglnego Zgromadzenia, powzitej na wniosek Rady Bezpieczestwa.
Art. 7. 1. Jako gwne organa Narodw Zjednoczonych ustanawia si: Oglne
Zgromadzenie, Rad Bezpieczestwa, Rad Gospodarcz i Spoeczn, Rad
Powiernicz, Midzynarodowy Trybuna Sprawiedliwoci oraz Sekretariat.
2. Mona bdzie tworzy, w ramach niniejszej Karty, takie organa pomocnicze, ktrych
istnienie mogoby si okaza niezbdnym.
Art. 9. 1. Oglne Zgromadzenie bdzie si skadao ze wszystkich czonkw Narodw
Zjednoczonych.
2. Kady czonek bdzie posiada w Oglnym Zgromadzeniu nie wicej ni piciu
przedstawicieli.
Art. 23. 1. Rada Bezpieczestwa bdzie si skadaa z pitnastu czonkw Narodw
Zjednoczonych. Republika Chiska, Francja, Zwizek Socjalistycznych Republik
Radzieckich, Krlestwo Zjednoczone W. Brytanii i Irlandii Pnocnej oraz Stany
Zjednoczone Ameryki bd staymi czonkami Rady Bezpieczestwa. Oglne
Zgromadzenie wybiera bdzie dziesiciu innych czonkw Narodw Zjednoczonych w
charakterze niestaych czonkw Rady Bezpieczestwa, przy czym naley zwraca w
pierwszym rzdzie szczegln uwag na stopie udziau czonkw Narodw
Zjednoczonych w dziele utrzymania midzynarodowego pokoju i bezpieczestwa oraz

89

w innych celach Organizacji, jak rwnie na sprawiedliwy rozdzia pod wzgldem

geograficznym.
2. Niestali czonkowie Rady Bezpieczestwa bd wybierani na okres dwch lat. Przy
pierwszym wyborze niestaych czonkw, po zwikszeniu liczby czonkw Rady
Bezpieczestwa z jedenastu do pitnastu, dwch spord czterech dodatkowych
czonkw bdzie wybranych na okres jednego roku. Czonek ustpujcy nie podlega
ponownemu wyborowi na nastpujc bezporednio kadencj.
3. Kady czonek Rady Bezpieczestwa bdzie mia jednego przedstawiciela.
Art. 24. 1. W celu zapewnienia szybkiej i skutecznej akcji Narodw Zjednoczonych,
czonkowie tej Organizacji wkadaj na Rad Bezpieczestwa gwn
odpowiedzialno za utrzymanie midzynarodowego pokoju i bezpieczestwa i zgodni
s co do tego, e Rada Bezpieczestwa wypeniajc swe obowizki, wynikajce z tej
odpowiedzialnoci, dziaa w ich imieniu.
2. Speniajc te obowizki, Rada Bezpieczestwa bdzie si kierowaa celami i
zasadami Narodw Zjednoczonych. Szczeglne penomocnictwa, udzielone Radzie
Bezpieczestwa dla wypenienia tych obowizkw, s wymienione w Rozdziaach: VI,
VII, VIII i XII.
3. Rada Bezpieczestwa bdzie skadaa Oglnemu Zgromadzeniu do rozpatrzenia
sprawozdania doroczne, a w razie koniecznoci, take i specjalne.
Art. 25. Czonkowie Narodw Zjednoczonych zobowizuj si przyj i wykona
postanowienia Rady Bezpieczestwa, zgodnie z niniejsz Kart.
Art. 27. 1. Kady czonek Rady Bezpieczestwa posiada bdzie jeden gos.
2. Do przyjcia uchwa Rady Bezpieczestwa w sprawach proceduralnych potrzebna
jest zgodno gosw dziewiciu czonkw.
3. Do przyjcia uchwa Rady Bezpieczestwa we wszystkich innych sprawach
potrzebna jest zgodno gosw dziewiciu czonkw, wczajc w to gosy wszystkich
staych czonkw, przy czym strona, biorca udzia w sporze, powinna wstrzyma si
od gosowania przy zapadaniu decyzyj w sprawach, o ktrych traktuje Rozdzia VI i
ustp 3 artykuu 52.
Art. 92. Midzynarodowy Trybuna Sprawiedliwoci bdzie gwnym organem
sdowym Narodw Zjednoczonych. Bdzie on dziaa zgodnie z zaczonym Statutem,
ktry jest oparty na Statucie Staego Trybunau Sprawiedliwoci Midzynarodowej i
ktry stanowi cz skadow niniejszej Karty.
Art. 94. 1. Kady czonek Narodw Zjednoczonych zobowizuje si zastosowa do
orzecze Midzynarodowego Trybunau Sprawiedliwoci we wszystkich sprawach, w
ktrych jest stron.
2. Jeeli jedna ze stron w sporze bdzie si uchylaa od wykonania obowizkw, ktre
spady na ni w wyniku wyroku wydanego przez Trybuna, druga strona moe odwoa
si do Rady Bezpieczestwa, ktra wadna jest, jeeli to uzna za konieczne, udzieli
zalece lub postanowi, jakie rodki naley zastosowa, eby zapewni wyrokowi
wykonalno.
Art. 97. W skad Sekretariatu wchodzi bdzie Sekretarz Generalny oraz personel tak
liczny, jak to bdzie potrzebne dla Organizacji. Sekretarza Generalnego mianowa

90

bdzie Oglne Zgromadzenie na wniosek Rady Bezpieczestwa. Bdzie on gwnym

urzdnikiem administracyjnym Organizacji.
Art. 98. Sekretarz Generalny bdzie wystpowa w tym charakterze na wszystkich
posiedzeniach Oglnego Zgromadzenia, Rady Bezpieczestwa, Rady Gospodarczej i
Spoecznej oraz Rady Powierniczej i bdzie spenia wszelkie inne funkcje, ktre mu te
organa powierz. Sekretarz Generalny bdzie skada Oglnemu Zgromadzeniu
doroczne sprawozdanie o pracach Organizacji.
Art. 103. W razie sprzecznoci pomidzy obowizkami czonkw Narodw
Zjednoczonych, wynikajcych z niniejszej Karty, a ich obowizkami wynikajcymi z
jakiego innego porozumienia midzynarodowego, pierwszestwo bd miay ich
obowizki wynikajce z niniejszej Karty.
Art. 104. Organizacji przysugiwa bdzie na terytorium kadego z jej czonkw taka
zdolno do dziaa prawnych, jaka moe by potrzebna do wykonywania jej funkcyj i
urzeczywistniania jej celw.
Art. 105. 1. Organizacji przysugiwa bd na terytorium kadego z jej czonkw takie
przywileje i immunitety, jakie s konieczne do osignicia jej celw.
2. Przedstawicielem czonkw Narodw Zjednoczonych i funkcjonariuszom
Organizacji bd rwnie przysugiway takie przywileje i immunitety, jakie s
konieczne do niezalenego wykonywania ich funkcyj zwizanych z Organizacj.
3. Oglne Zgromadzenie moe udziela zalece w celu ustalenia szczegw
zastosowania ustpw 1 i 2 niniejszego artykuu oraz moe proponowa Czonkom
Narodw Zjednoczonych konwencje w tym celu.

III. Kazusy
Kazus 1
W dniu 20 grudnia 2005 roku, na swoim 5336 spotkaniu, Rada Bezpieczestwa
gosowaa nad rezolucj nr 1647 w sprawie sytuacji w Liberii. Rezolucja dotyczya
midzy innymi odnowienia mandatu wojsk ONZ (tzw. bkitnych hemw)
stacjonujcych na terytorium Liberii w ramach tzw. misji stabilizacyjnej, oraz
potwierdzaa naoone rezolucj nr 1521 (2003) ograniczenia dotyczce handlu broni,
materiaami wybuchowymi oraz drewnem szlachetnym i diamentami. W trakcie
gosowania Tanzania (przewodniczca Radzie Bezpieczestwa) oraz Francja
wstrzymay si od gosu, Argentyna, Kongo i Wielka Brytania byy nieobecne, Chiny
nie wziy udziau w gosowaniu, a pozostali czonkowie Rady Bezpieczestwa
gosowali za".
Czy rezolucja nr 1647 zostaa podjta?

91