BAB 1

MIKROORGANISMA DAN KESANNYA KE ATAS

HIDUPAN

Standard Pembelajaran : 1.1 Memahami pengelasan mikroorganisma

Performance Criteria
1.1.1 Memerihalkan ciri-ciri pelbagai jenis
mikroorganisma,
1.1.2 Mengelaskan pelbagai kumpulan mikroorganisma
kepada bakteria,
fungi, protozoa, virus dan alga

1.1

Pengelasan Mikroorganisma

Maksud Mikroorganisma:
Organisma yang ..yang tidak
dapat dilihat dengan mata kasar kecuali menggunakan .
Ada 5 jenis/kelas/kumpulan:
2.
3.
4.
5.
1. Virus
Ciri
Rupa bentuk

Saiz

Habitat
Cara pembiakan

1.

Huraian
Bukan ..
Tidak mempunyai ., ,
. dan ..
Terdiri daripada lapisan protein dan
.
Mikroorganisma .. kerana boleh
melalui penapis porselin
0.0006 m hingga 0.4 m
Dalam .
Luar sel hidup membentuk .
Secara

UNIT SAINS@KOLEJ VOKASIONAL TAIPING 2014

2. Bakteria
STRUKTUR BAKTERIA

Ciri
Rupa bentuk

Huraian
Organisma ..
Dikelaskan ikut .
Bentuk

Kelas

Contoh

Sfera

Rod

Berpilin/
berlengkar

Koma

Saiz
Habitat
Cara pemakanan
Pembiakan

0.2 m 2.0 m

Keadaan tidak sesuai membentuk .

3. KULAT
CIRI
Rupa bentuk
2

HURAIAN
Organisma (contoh: yis) dan

UNIT SAINS@KOLEJ VOKASIONAL TAIPING 2014

Saiz
Habitat
Cara pembiakan
Cara pemakanan

(contoh: Mukor)
10m - 100m
Kawasan . dan .
Menghasilkan kecuali yis secara
..
.. dan

Contoh :

4. PROTOZOA
Ciri
Rupa bentuk

Saiz
Habitat

Cara pembiakan

Cara
pemakanan

Huraian
Organisma
Mikroorganisma
5m hingga 250m
.
. dan .
. dan
.
..
Dapat makanan daripada
.

Contoh :

5. ALGA
Ciri
Rupa bentuk
Saiz
3

Huraian
Organisma . dan ..
1m hingga 10 000 m

UNIT SAINS@KOLEJ VOKASIONAL TAIPING 2014

Habitat
Cara pembiakan
Cara pemakanan

Kawasan , dan

dan

Mempunyai . , maka boleh

sintesis makanan sendiri secara
.

Contoh :

LATIHAN
1. Mikroorganisma dikelaskan kepada lima kumpulan berdasarkan ciri-cirinya.
Lengkapkan rajah di bawah.
Mikroorganisma

2. Rajah di bawah menunjukkan beberapa jenis mikroorganisma.

Kenalpasti kumpulan utama mikroorganisma bagi A, B, C , D dan E

A: ..

B: ..

C:

D:
E: ..
3. Lengkapkan jadual di bawah;
Ciri-ciri
4

UNIT SAINS@KOLEJ VOKASIONAL TAIPING 2014

Kumpulan
mikroorganisma

(a) Dikelaskan berdasarkan rupa bentuknya

(b) Tidak boleh membiak di luar sel hidup
(c) Menghablur apabila berada di luar perumah
(d) Boleh membina makanan sendiri melalui proses
fotosintesis
(e) mempunyai silium untuk membantunya
bergerak
(f) Tumbuhan ringkas yang tidak mempunyai klorofil

Standard Pembelajaran : 1.2 Memahami tentang faktor yang mempengaruhi

pertumbuhan
mikroorganisma
Performance Criteria :
1.1.1 Mengenalpasti faktor yang mempengaruhi pertumbuhan mikroorganisma
1.1.2 Menjalankan eksperimen untuk mengkaji faktor yang mempengaruhi
pertumbuhan mikroorganisma
1.1.3 Menerangkan bagaimana setiap faktor berikut mempengaruhi
pertumbuhanmikroorganisma

1.2

Faktor yang Mempengaruhi Aktiviti Mikroorganisma

....................
......
Keperluan
asas untuk
bertumbuh
dan

* pH 7 paling
sesuai

Keadaan yang diperlukan untuk

Suhu
*rendah pertumbuhan dan pembiakan

mikroorganisma
*tinggi
*370C

* parasit dan saprofit

tumbuh dalam
keadaan

* alga (berklorofil)

..
*perlu air
untuk terus

LATIHAN
1. Pertumbuhan mikroorganisma dipengaruhi oleh faKtor-faktor berikut :
5

UNIT SAINS@KOLEJ VOKASIONAL TAIPING 2014

(a) ..
..

(b) . (c)

(d) ..

(e)

2. Rajah dibawah menunjukkan eksperimen untuk mengkaji nilai pH bagi

medium yang digunakan untuk pertumbuhan baKteria.

Agar Nutrien
+
Asid hidroklorik (pH 2)
+
Kultur bakteria

Agar Nutrien
+
Air suling (pH 7)
+
Kultur bakteria

Agar Nutrien
+
Natrium Hidroksida (pH
13)
+
Kultur
bakteria
Selepas 2 hari, bilangan koloni baKteria dikira. Keputusan ditunjukkan di dalam
jadual.
Nilai pH

Bilangan koloni bakteria

26

13

0
Table 1

Berdasarkan rajah dan jadual, suaikan bahagian A dengan B.

Bahagian A
Tujuan Eksperimen

Bahagian B
Nilai pH lebih dari 7

Hipotesis

Untuk mengkaji kesan pH

terhadap pertumbuhan bakteria
Mikroorganisma tumbuh dan
membiak dengan pesat
Pertumbuhan bacteria paling
tinggi pada pH 7
Jenis nutrient

Pemboleh ubah Yang

dimalarkan
Pemboleh ubah yang
dimanipulasi
Pemboleh ubah yang
bergerakbalas
Beralkali
Keadaan neutral

Pertumbuhan bakteria
Nilai pH

Standard Pembelajaran : 1.3 Mengaplikasi pengetahuan tentang

mikroorganisma berfaedah

UNIT SAINS@KOLEJ VOKASIONAL TAIPING 2014

Performance Criteria : 1.3.1 Menerangkan dengan contoh peranan dan

kegunaan mikroorganisma,
1.3.2 Mencadangkan potensi kegunaan mikroorganisma
dalam pelbagai
bidang.

1.3 Peranan Mikroorganisma Berfaedah Dalam Kehidupan Harian

Bidang
Pencernaa
n makanan

Penerangan
Salur makanan mempunyai .. dan

yang menghasilkan untuk mencerna

..........

Selulosa

Pereputan
Perubatan

Pertanian

Perindustri
an

enzim selulase

glukosa

Anai-anai mempunyai protozoa untuk mencernakan

.
di dalam ususnya.
dan ..
menguraikan tisu organisma mati kepada sebatian ammonium
. diekstrak daripada kulat untuk
merawat penyakit sifilis dan gonorea

.. yang digunakan untuk merawat

penyakit kencing manis
Kini dihasilkan oleh bakteria yang dimodifikasikan secara
genetik

yang mengandungi patogen yang mati

atau dilemahkan
disuntik ke dalam badan seseorang untuk mencegah jangkit
penyakit
. dalam nodul akar
tumbuhan kekacang
menukarkan gas nitrogen dalam atmosfera kepada nitrat

.
menguraikan bahan organik kompleks kepada yang ringkas

Sebilangan mikroorganisma digunakan sebagai

..
untuk menghapuskan perosak tanaman
Pembuatan roti
.. menguraikan gula dan menghasilkan
.. yang menaikkan aduan roti lembut
Pembuatan minuman beralkohol
ditambah pada jus buah-buahan dan dieram dalam
tempoh tertentu
Membuat tali dan kain
.. mereputkan tisu-tisu antara

UNIT SAINS@KOLEJ VOKASIONAL TAIPING 2014

gentian dalam
batang jut dan rami .Gentian yang diperoleh digunakan untuk
membuat
dan
Pembuatan kicap soya
. bertindak balas dengan kacang soya
menghasilkan kicap
Pembuatan Yogurt
. bertindak ke atas susu
mentah.

LATIHAN
1. Pernyataan di bawah menunjukkan peranan dan kegunaan mikroorganisma
berfaedah di dalam hidupan harian.
Yis bertindakbalas ke atas karbohidrat untuk menghasilkan karbon
dioksida yang menyebabkan roti dan kek naik
Organisma yang telah mati seperti tumbuhan dan haiwan mengalami
proses pereputan disebabkan aktiviti bakteria dan kulat.
Penisilin adalah sejenis antibiotik yang dihasilkan oleh jenis kulat
tertentu
Mikroorganisma seperti bacteria dan kulat memainkan peranan dalam
penghasilan vaksin
Sesetengah jenis alga menghasilkan beta karotena yang dapat
mencegah kanser
Bakteria yang hidup di dalam sistem pencernaan merembeskan
enzim selulase yang membantu mencernakan selulosa.
Bakteria pengikat nitrogen mengikat nitrogen dalam udara dan
menukarkannya kepada nitrat dalam tanah.
Yis bertindakbalas dengan larutan glukosa untuk menghasilkan
alkohol.
Bakteria digunakan untuk mengoksidakan alkohol dalam pembuatan
cuka.
Mikroorganisma digunakan di dalam kawalan biologi
Salin semula pernyataan di atas di dalam jadual di bawah mengikut kategori
yang betul
Kategori

(a)
Pencernaan
makanan

Pernyataan
(i)

..

UNIT SAINS@KOLEJ VOKASIONAL TAIPING 2014

(b) Proses
pereputan

(i)

..

..
(i)

..

(c) Perubatan

(ii)

(iii)

..

(d) Pertanian

(i)

(ii)

..
(i)

(e) Industri

(ii)

(iii)

..
Standard Pembelajaran : 1.4 Menganalisa kesan mikroorganisma berbahaya
(pathogen) kepada manusia
Performance Criteria :
1.4.1
Menerangkan apakah itu pathogen
1.4.2 Memerihalkan symptom utama penyakit yang
disebabkan oleh mikroorganisma,
1.4.3 Memerihalkan pelbagai cara bagaimana
mikroorganisma boleh menyebabkan jangkitan.

1.4

Kesan Mikroorganisma Berbahaya kepada Manusia

Patogen : Mikroorganisma merbahaya yang menyebabkan penyakit.

UNIT SAINS@KOLEJ VOKASIONAL TAIPING 2014

Kebanyakan pathogen merupakan parasit yang hidup pada perumah dan

memperoleh makanan daripadanya.

Patog
en

Penyakit
Taun/
Kolera

B
A
K
T
E
R
I
A

Cara Jangkitan
Air/
makanan
tercemar.

Makanan
dicemari oleh
vektor lalat

Tempat
jangkitan

Usus besar

Tibi
Udara

Peparu

Sifilis

-Vaksinasi
-Elak
hubungan
seks dgn
pesakit
-vaksinasi

Vektor :
Nyamuk
Aedes

Salur
darah

Hepatitis
B

-Hubungan jenis
-Pemindahan
darah

Hati

-Hilang berat
badan
-kulit menjadi
kuning

Poliomieli

Air atau

Saraf

-Demam panas

U
S

UNIT SAINS@KOLEJ VOKASIONAL TAIPING 2014

Vaksinasi
Mendidihkan
air minuman

Vaksinasi

Demam
denggi

Cara
pencegahan

-batuk
berdarah
-Hilang berat
badan
-Kudis pada
kawasan
kemaluan
-sakit pada
zakar semasa
membuang
air kencing
-Keluar nanah
dr zakar
-demam kuat
-sakit pada

.. pada kulit
-hilang selera
makan

..

Sistem
pembiakan

10

Cirit birit
Muntah
Hilang
bendalir
badan

Hubungan
seks
Gonorea

Gejala

BCG

Elak
hubungan
seks
rambang

-Hapuskan
tempat
..

.
-penyemburan

.
-bela

dalam kolam
-sembur
..
atas
permukaan air

K
U
L
A
T

tis

makanan

. @
saraf

Beguk

- Udara atau

-Kelenjar

..

Demam
campak

Udara atau

Sistem

. dan
.

AIDS

-Hubungan seks
-pemindahan
darah
-perkongsian
jarum suntikan

Sistem
pertahana
n badan

..

-
pd kulit
-celah jari kaki
menjadi
.

Elak
.
barangan
pesakit

Vektor nyamuk
.
.

- ..
kuat

.. kesejukan

Hapuskan
tempat
..
....
....
-penyemburan

.
-bela

dalam kolam

Panau
Kurap

Malaria
P
R
O
T
O
Z
O
A

11

UNIT SAINS@KOLEJ VOKASIONAL TAIPING 2014

- sakit
..
- anggota
badan

.
-boleh
sebabkan

-pipi,leher,
rahang bawah
& kelenjar air
liur
..
-demam,
batuk, sakit
kerongkong,
sakit otot &

.
-Berat badan
menurun
-hilang
keupayaan
ketahanan
badan

-vaksinasi

-vaksinasi

-Elak
hubungan
seks rambang

Disentri

12

-Makanan dan
air

usus

UNIT SAINS@KOLEJ VOKASIONAL TAIPING 2014

..

-sembur
atas
permukaan air
-pengendalian
makanan
bersih

Cara Jangkitan Penyakit

Melalui Udara
Semasa pesakit batuk, bersin

Melalui air
Air
..
oleh
..
dari najis pesakit
Contoh Penyakit:
,
disenteri,
keracunan makanan

Melalui makanan
Makanan dicemari oleh
pathogen
Contoh penyakit:
Taun, hepatitis A dan

13

atau bercakap
dibebas ke dalam udara.
Contoh penyakit:

Melalui sentuhan

..,
.
..
barangan pesakit:
Contoh:
.
CARA
merebak melalui
JANGKITAN
hubungan jenis
seperti gonorea, sifilis
dan

Melalui Vektor
Maksud vektor: Organisma yang

..
Contoh: Melalui gigitan nyamuk:
Nyamuk tiruk
Nyamuk aedes
Melalui sentuhan pada makanan:
Lalat - .

UNIT SAINS@KOLEJ VOKASIONAL TAIPING 2014

LATIHAN
Kenalpasti penyakit yang disebabkan oleh mikroorganisma di bawah
K

Senaraikan penyakit yang disebabkan oleh :

i) Virus :

.(6 penyakit)
ii) Bakteria :

(4 penyakit)
14

UNIT SAINS@KOLEJ VOKASIONAL TAIPING 2014

iii) Kulat :

. (2 penyakit)
iv) Protozoa:

(2 penyakit)

15

UNIT SAINS@KOLEJ VOKASIONAL TAIPING 2014

Standard Pembelajaran : 1.5 Menganalisa cara- cara mencegah jangkitan

penyakit yang disebabkan mikroorganisma
Performance Criteria :
1.5.1 Menyenaraikan langkah-langkah untuk mencegah jangkitan,
1.5.2 Menyatakan maksud vektor
1.5.3 Menghubungkaitkan kawalan vektor dengan tabiat dan kitaran hidup
vektor,
1.5.4 Menerangkan dengan contoh pelbagai kaedah pensterilan,
1.5.5 menyatakan maksud dan memberikan contoh keimunan
1.5.6 Menyatakan kepentingan keimunan
1.5.7 membandingkan dan membezakan pelbagai jenis keimunan,
1.5
Pencegahan Jangkitan Penyakit Yang Disebabkan oleh
Mikroorganisma

Kawalan Vektor

Kaedah

Pensterilan

Pengimunan

Kawalan Vektor

Cara jangkitan penyakit oleh lalat

penyakit oleh nyamuk

Cara Pencegahan

Menutup makanan dengan

.

tempat
pembiakan lalat
Menjaga kebersihan dapur dan

16

UNIT SAINS@KOLEJ VOKASIONAL TAIPING 2014

Cara jangkitan

Cara Pencegahan
Menggunakan .
semasa tidur
.. tempat
pembiakan lalat
Menyembur .. di atas
permukaan air

Kaedah Pensterilan
PENSTERILAN : Proses mikroorganisma
termasuk .
Pensterilan

Penggunaan
Haba

1 Autoklaf

.. radas makmal
dan alat perubatan
Distimkan di bawah
tekanan tinggi pada
suhu ..
selama

.
Dapat hapus

2 Pendidihan
Pengimunan
Suhu .
selama
minit

Penggunaan Bahan
Kimia

1 Antiseptik
Digunakan pd
..

Contoh:
.,
asid borik, akriflavin
Dapat

..,
tiada kesan
terhadap virus

2 Disinfektan
digunakan pada

Penggunaan
sinaran

1 Sinar ultraungu
Digunakan dalam
makmal dan
hospital untuk

.dalam

.
Sesuai digunakan
utk alat-alat yang

..
2 Sinaran gama
Dapat
memusnahkan
bakteria termasuk

1.5.5 Keimunan
1. Pengimunan : proses yang meningkatkan
untuk menentang
sesuatu ..
2. Keimunan
: Keupayaan badan sesuatu penyakit yang
disebabkan oleh ..
3. Penvaksinan
: Proses pathogen
yang ..
atau . Ke dalam badan untuk
meransang badan menghasilkan tertentu.
4. Vaksin
: bahan yang mengandungi .. yang
dilemahkan atau dimatikan
5. Antigen
: yang masuk ke dalam
badan. Contoh: bakteria & virus
6. Antibodi
: .. yang dihasilkan oleh
.. (limfosit)

17

UNIT SAINS@KOLEJ VOKASIONAL TAIPING 2014

KEIMUNAN

AKTIF

PASIF

(Badan antibodi sendiri)

. antibodi dari luar)

Semulajadi

Buatan

Semulajadi

Buatan

(diperoleh selepas
(diperoleh
drp penyakit)
peringkat
melalui suntikan

(Badan

(diperoleh melalui
.)

(antibodi diperoleh
drp .. pd
. atau sewaktu

Keimunan Aktif Semulajadi

Keimunan Aktif Buatan

Keimunan
Pasif Buatan

.. mengandungi
antibodi untuk menentang sesuatu
. bagi penyakit
tertentu
Suntikan kedua utk
2014
18 UNIT SAINS@KOLEJ VOKASIONAL TAIPING
penghasilan
..mencapai aras

Mencegah penyakit:

Perbandingan antara keimunan aktif dan keimunan pasif

Keimunan aktif

Persamaan

Keimunan pasif

Menentang
.

Perbezaan
Vaksin

Bahan yang disuntik

Kandungan bahan
yang disuntik
Fungsi bahan yang
disuntik
Jenis pesakit yang
diberi keimunan
Tempoh memperoleh
keimunan
Ketahanan keimunan

Antiserum

LATIHAN
Isikan tempat kosong dengan perkataan yang sesuai tentang pengimunan.

Pemvaksinan

antibiotik

antibodi

vaksin

antiserum

tuberkulosis

a)
Proses suntikan BCG disebut .
BCG ialah sejenis .. untuk
mencegah ..
BCG meransang badan
menghasilkan

Orang sihat
(b)

yang
mengandungi

. Diambil
daripada haiwan
seperti kuda
19

UNIT SAINS@KOLEJ VOKASIONAL TAIPING 2014

(c)

Pesakit perlu
mengambil

untuk
memulihkan
kesihatannya.

Pesakit tetanus
tuberkulosis

20

UNIT SAINS@KOLEJ VOKASIONAL TAIPING 2014

Pesakit

LATIHAN
1. Kaji istilah di bawah
vektor

Immuniti

Penvaksinan

Antigen

Pensterilan

Vaksin

Antiseptik

Antibodi

Serum

Patogen

Lengkapkan pernyataan di bawah dengan istilah yang betul

Pernyataan
(a) Proses suntikan vaksin
(b) Proses membunuh mikroorganisma termasuk sporanya
(c) Bahan kimia yang digunakan untuk membunuh atau
menghalang pertumbuhan mikroorganisma pada kulit
(d) Dihasilkan oleh sel darah putih untuk menentang antigen
(e) Mikroorganisma merbahaya yang menyebabkan
penyakit
(f) Mengandungi antibodi dari haiwan
(g) Patogen atau mikroorganisma di dalam darah
(h) Agen yang membawa penyakit
(i) Bahan yang mengandungi bacteria atau virus yang telah
dilemahkan
(j) Keupayaan badan untuk menentang jangkitan penyakit

21

UNIT SAINS@KOLEJ VOKASIONAL TAIPING 2014

Istilah

Standard Pembelajaran : 1.6 Memahami bagaimana penyakit yang

disebabkan oleh mikroorganisma dirawat.
Performance Criteria :
1.6.1 Menyatakan kedah yang digunakan untuk merawat penyakit yang
disebabkan oleh mikroorganisma
1.6.2 Menjalankan
eksperimen
mengkaji
kesan
antibiotic
ke
atas
mikroorganisma
1.6.3 Membincangkan bahaya penggunaan ubat-ubatan tanpa pengawasan dan
prekripsi doktor
1.6

Cara Merawat Penyakit yang Disebabkan Oleh Mikroorganisma

RAWATAN
RAWATAN MODEN

Penggunaan Antibiotik

1 Antibiotik ialah yang

diekstrak daripada
dan .
2 Boleh menghalang pertumbuhan kulat dan
bakteria
3
Penyakit
Nama Antibiotik
Malaria
Kuinina, Klorokuina, paludrin
Sifilis,
Kawasan jernih
gonorea
(bakteria mati)
Tibi
Kolera

RAWATAN
TRADISIONAL
Penggunaan
..
seperti . @

Penggunaan antiserum
1 Antiserum : serum yang
mengandungi
.. yang
diekstrak drp

2. Pencegahan penyakit:
rabies, tetanus, difteria
Penggunaan ubat
sintetik
1 Ubat sintetik ialah bahan
yang
dibuat untuk tujuan
rawatan
2 Boleh menghalang
.. @
.
patogen

LATIHAN : Tandakan () bagi pernyataan yang betul dan () bagi pernyataan

yang salah
1. Vaksin digunakan untuk mencegah penyakit tertentu
(
)
2. Pengambilan antibiotik dihentikan apabila telah sembuh daripada penyakit
(
)
3. Antibiotik digunakan untuk merawat penyakit yang disebabkan oleh bakteria
(
)
4. Antiserum digunakan untuk merawat penyakit tertentu
(
)
22

UNIT SAINS@KOLEJ VOKASIONAL TAIPING 2014

5. Semua ubat tradisional boleh diambil tanpa pengawasan dan preskripsi doktor
(
)
6. Penyakit yang disebabkan oleh virus boleh dirawat dengan menggunakan
antibiotik
(
)

23

UNIT SAINS@KOLEJ VOKASIONAL TAIPING 2014

Standard Pembelajaran : 1.7 Menyedari bahawa mikroorganisma

memberikan kesan baik terhadap keseimbangan alam
Performance Criteria : Menerangkan tentang kesan dan peranan
mikroorganisma terhadap keseimbangan alam

PERANAN
MIKROORGANIS
MA
Proses
Pereputan

PENERANGAN

Kumbahan

Humus

Bacteria
Pengikat
Nitrogen

Pertanian

24

Mikroorganisma seperti .. dan

. menguraikan
.. kepada bahan lebih
ringkas yang dapat diserap oleh tumbuhan untuk
pertumbuhan.
Oleh itu mikroorganisma ini membantu mengekalkan
.. tanah.
Bakteria, dan
..digunakan di loji pengolahan
kumbahan untuk bahan
kumuh yang toksik kepada bahan yang tidak
merbahaya seperti ,
dan .
juga digunakan dalam tangki
kumbahan untuk menguraikan kumbahan kepada
. Yang boleh digunakan
sebagai
........................ dan
menguraikan
bahan organik mati kepada ..
Humus mengandungi
yang sedia diserap
oleh akar tumbuhan
Bakteria pengikat nitrogen yang hidup di dalam
.. tumbuhan
(kekacang) dan dalam tanah mengikat
.. di atmosfera dan
menukarkannya kepada .
Nitrat diserap oleh .. tumbuhan untuk
membina ..
Bakteria pengurai mencernakan sisa-sisa tumbuhan
seperti ..,
..dan kelapa untuk menghasilkan
bahan api seperti gas metana.
Bahan organik yang tertinggal boleh dijadikan
.. haiwan dan

UNIT SAINS@KOLEJ VOKASIONAL TAIPING 2014

tumbuhan
.

25

UNIT SAINS@KOLEJ VOKASIONAL TAIPING 2014