Sprawozdanie z wycieczki do Ogrodu

Botanicznego w Krakowie

W rod 12.10.2011 odbya si wycieczka, ktrej celem byo zwiedzanie Ogrodu

Botanicznego i Muzeum Botanicznego w Krakowie. Udzia w niej wzili studenci I roku
Inynierii rodowiska grupy 1, 4, 5.
Ogrd Botaniczny Uniwersytetu Jagielloskiego w Krakowie, zaoony w 1783 r., jest
obecnie najstarszy w Polsce. Od ponad dwustu lat odgrywa du rol w rozwoju nauki,
edukacji i kultury jako miejsce bada, inspiracji artystycznych oraz "ywe muzeum" flory
wiata odwiedzane co roku przez tysice osb.
Powsta z inicjatywy Komisji Edukacji Narodowej jako zakad pomocniczy katedry chemii i
historii naturalnej. Pierwszym dyrektorem by Jan Jakiewicz (1749-1809). Zbiory zaczto
gromadzi pod koniec XVIII w. i w XIX i XX w. systematycznie je wzbogacano. W XX w.
wiele okazw zgromadzono dziki inicjatywie dyrektora Ogrodu Wadysawa Szafera, ktry
urzdzi niewielk wystaw dydaktyczn dla studentw. Obszar, obejmujcy pocztkowo ok.
2,4 ha zakomponowano jako park barokowy typu francuskiego, w obrbie ktrego urzdzono

kolekcje rolin leczniczych oraz ozdobnych. Na sadzawce, pochodzcej z dawnego

starorzecza Wisy, wzniesiono w 1856 r. sztuczna wysp. Obszar Ogrodu powikszano
kilkukrotnie. Sw obecn powierzchni ok. 9,6 ha uzyska w latach pidziesitych XX w. W
1882 r. wybudowano palmiarni istniejc do 1969 r. W 1966 r. oddano do uytku palmiarni
"Jubileuszow" wraz z zespoem szklarni tropikalnych.
Wycieczk rozpoczlimy od zwiedzania Muzeum Botanicznego, ktre skada si z 4 sal
ekspozycyjnych. W sali 1 i 2 ukazane s historia Ogrodu Botanicznego UJ (m.in. plany,
ryciny, portrety W. Szafera i B. Pawowskiego), drzewa i krzewy dziko rosnce oraz
uprawiane na terenach Polski (fragmenty pni, prbki drzew).
Na zbiory Sali 3 skadaj si:
1.Drzewa i krzewy szpilkowe w Polsce (szyszki,
prbki drewna),
2. Sagowce krakowskiego Ogrodu Botanicznego
(szyszki makrostrobile, nasiona, fotografie),
3. Sosna ekspozycja szyszek rnych gatunkw,
4. Roliny nagozalkowe Ogrodu Botanicznego
UJ najcenniejsze drzewa (plan Ogrodu z
zaznaczonymi okazami, nasiona, szyszki,
fotografie). Najwiksza sala 4 prezentuje nastpujce zagadnienia botaniczne: tropikalne
roliny uytkowe, liany i epifity, dendroflora Jawy, pasoytnicze roliny kwiatowe Jawy, typy
rozsiewania rolin sawannowych, rolinno gr Afryki Wschodniej (pnie, owoce, nasiona,
zielnik, wyroby rzemiosa ludowego). S to zbiory przywiezione z Jawy i ssiednich wysp
oraz Afryki przez m.in. M. Raciborskiego i J.Kornasia.

Zbiory botaniczne obejmuj ok. 5000 okazw dendrologicznych, karpologicznych (owocw i

nasion) i caych rolin zakonserwowanych w pynach oraz preparatw mikroskopowych (ok.
1500 sztuk). Okazy pochodz z Ogrodu Botanicznego, a take z naturalnych stanowisk na
terenie Polski, Afryki i Indonezji.

Nastpnie rozpoczlimy zwiedzania Ogrodu Botanicznego, w skad ktrego wchodzi m.in.

Arboretum czyli jego parkowa cz, skupiajca kolekcj drzew i krzeww oraz zajmujca
najwiksz powierzchni. Kolekcja rolin drzewiastych liczy ok. 1000 gatunkw i odmian.
Najciekawsze drzewa w Ogrodzie Botanicznym UJ to m.in.:

Miorzb dwuklapowy Ginkgo biloba L.

Db Jagielloski Quercus robur L.

Dere jadalny Cornus mas L.

Kasztan jadalny Castanea sativa Mill.

Jesion wyniosy odmiana jednolistna Fraxinus excelsior L. diversifolia

Milin amerykaski - Campsis radicans (L.) Seemet Bur.

Roztrzeplin wiechowaty - Koelreuteria paniculata Laxsm.

Limba Pinus cembra L.

Metasekwoja chiska Metasequoia glyptostroboides H.H.Hu et Cheng.

Cyprynik botny Taxodium distichum (L.) L. Rich

Judaszowiec wschodni Cercis siliquastrum L.

Cyprynik botny to drzewo szpilkowe, ktre przed
sezonem zimowym zrzuca szpilki wraz z krtkopdami.
Pochodzi z poudniowo-wschodnich terenw USA, gdzie
ronie na terenach bagiennych (Floryda). Wytwarza
korzenie oddechowe (pneumatfory), ktre wystaj ponad
powierzchni gleby. Jedyny okaz tego drzewa ronie w
Ogrodzie Botanicznym na niewielkiej wyspie porodku
naturalnego stawu.
Po obejrzeniu sal muzealnych oraz ogrodw grupa
studentw udaa si do Palmiarni mieszczcej si na
terenie Ogrodu Botanicznego. Jest to szklarnia
przeznaczona do uprawy i eksponowania wysokich rolin
tropikalnych, przede wszystkim palm i rolin wysoko
rosncych, znoszcych spadki temperatury zim. W jej
pomieszczeniach znajduje si wiele rnorakich
gatunkw palm oraz innych rolin.

Rodzina palm (Palmae, =Arecaceae) naley do podklasy jednoliciennych

(Monocotyledones) i klasy okrytonasiennych (Angiospermae). Obejmuje ponad 2500
gatunkw z ponad 200 rodzajw. Charakterystyczne dla tej grupy rolin jest, e poszczeglne
rodzaje reprezentowane s przez stosunkowo niewielk liczb gatunkw w ich obrbie. Wiele

jest rodzajw, do ktrych naley tylko jeden gatunek. Palmy s uwaane za star ewolucyjnie
grup, znajduje si w niej wiele gatunkw endemicznych (ograniczonych zasigiem czsto do
niewielkiego obszaru). Wie
si z
tym potrzeba ochrony,
zwaszcza tych endemicznych
gatunkw, ktre maj lokalne
zastosowanie uytkowe.
Pewn rol w zachowaniu
gincych gatunkw
odgrywaj ogrody botaniczne.
W
kolekcji krakowskiego
Ogrodu Botanicznego
znajduje si endemiczna
plama Latania loddigesi,
popularna w uprawach
szklarniowych, ale w naturze
bardzo rzadka.
Zrnicowanie budowy Palmy s rolinami wieloletnimi, mona wyrni dwa zasadnicze
typy pokroju:
kodzinowe - pie jest jeden z piropuszem lici na szczycie np. palma daktylowa
(daktylowiec waciwy Phoenix dactylifera, palma olejodajna Elaeis guineensis,
palma kokosowa Cocos nucifera)

bezkodzinowe - krzewice si, posiadajce kilka lub wiele pdw np. Raphia
regalis.

Kodziny palm maj inn budow ni pnie drzew dwuliciennych, np. naszych drzew
liciastych (iglaste nale do zupenie innej grupy nagonasiennych i rwnie rni si
budow anatomiczn). Czsto na caej dugoci zachowuj jednakow grubo, albo grubsze
s nawet przy piropuszu lici ni przy gruncie. Na og te pnie palm nie przyrastaj na
grubo, wie si to z ich budow anatomiczn. Poniewa nale do jednoliciennych (jak
trawy, storczyki i lilie) na og brak jest tkanki twrczej, a wizki przewodzce rozproszone
s na caym przekroju pnia. Istniej wyjtki gdy palmy przyrastaj na grubo lecz jest to
przyrost nietypowy.
Pomimo nazwy ( Palmiarnia) zawiera bardzo wiele innych typw rolin szklarnianych.
Ronie w niej wiele kwiatw oraz tropikalnych drzewek i krzeww. Istnieje kilka grup rolin,
ktre wygldem przypominaj palmy, ale do nich nie nale:
Sagowce (rzd Cycadales),
Pandanowate (rodzina Pandanaceae),

"Palma podrnika" Ravenala madagascariensis (rodzina Strelitziaceae),

Karludowika doniasta Carludovica palmata (rodzina Cyclanthaceae) niegdy

zaliczana do palm, z jej lici wyrabia si kapelusze panamskie,

Kordylina krzewiasta Cordyline fruticosa (rodzina Agavaceae).

Daktylowiec waciwy Phoenix dactylifera drzewo dorastajce do 30 metrw wysokoci, o

dugich na kilka metrw, sztywnych, pierzastych liciach. Jest rolin dwupienn, co oznacza,
e wystpuj osobniki mskie i eskie. Nie jest znany w stanie dzikim. Dla daktyli
uprawiany jest w Afryce, poudniowo-zachodniej Azji, na poudniu Europy, ponadto w
innych czciach wiata jako rolina ozdobna. Preferuje obszary gorce i suche. Daktyle
spoywane s bezporednio, po wysuszeniu, lub w postaci plackw z mki daktylowej
zmieszanej z mk jczmienn. Podobnie jak w przypadku innych palm sok suy do wyrobu
wina palmowego, drewno jest materiaem budulcowym i opaowym, a z lici wyplata si
maty. W Ogrodzie Botanicznym UJ znajduje si kilka okazw daktylowca waciwego.
Najokazalsze s egzemplarze mskie daktylowca kanaryjskiego (Phoenix canariensis), wiek
najstarszego jest szacowany na okoo 120 lat. Areca catechu Areca catechu drzewo do 30
metrw wysokoci, pochodzi prawdopodobnie z Filipin, popularna w uprawie w Azji i
Malezji. Jest rdem popularnej w Azji uywki. Orzechy arekowe (pinang) zawinite w
licie pieprzu uwnego, zwanego te betelem (Piper methysticum) razem z wapnem palonym,
tytoniem i ywic krzewu czepota gambir (Uncaria gambir) uywane s do ucia. Dziaa
pobudzajco, niestety barwi lin na czerwono.
W 1966 r. oddano do uytku palmiarni "Jubileuszow" wraz z zespoem szklarni
tropikalnych. Z 1954 r. pochodzi "Holenderka" niska cieplarnia zawierajca m.in. zbiory
storczykw.
Widak (Lycopodium) rodzaj rolin zaliczanych do rodziny widakowatych.
Liczy okoo 200 gatunkw,
ktrych w Polsce wystpuj
dwa. W dawniejszych
systemach klasyfikacyjnych
zaliczano tu ok. 400
gatunkw (w tym 7
wystpujcych w Polsce),
jednak po poznaniu ich
filogenezy zostay one
podzielone na kilka
rnych rodzajw, a nawet
zaliczone zostay do
rnych rodzin (np.
Huperziaceae)

Roliny misoerne (z aciny plantae carnivorare) posiadaj zdolno chwytania rnych

organizmw oraz wykorzystywania zwizkw powstaych w wyniku strawienia ofiar,
gownie zwizkw azotu i fosforu.
Zdolno ta wyewoluowaa jako przystosowanie do specyficznego typu siedlisk; w
wikszoci roliny te rosn w siedliskach oligotroficznych, czyli ubogich w przyswajalne dla
rolin zwizki azotu i fosforu. S to jednoczenie siedliska podmoke lub bardzo wilgotne o
dobrym nasonecznieniu. Tylko niewiele rolin misoernych ronie w siedliskach stale
suchych. Naley zaznaczy, i misoerno jest kosztowna, co skutkuje nisk
konkurencyjnoci rolin misoernych w stosunku do innych "typowych" rolin w yznych
siedliskach.
Ofiarami rolin misoernych s gownie stawonogi, ale chwytane s take pierwotniaki,
wrotki, piercienice a nawet drobne krgowce. Niektre roliny misoerne "poluj", take
na odchody zwierzt czy nawet na szcztki innych rolin. eby uzna rolin za misoern
musi ona wykazywa zesp specyficznych cech tzw. syndrom misoernoci.
Na syndrom misoernoci u przedstawicieli omawianej grupy rolin skadaj si nastpujce
elementy:

zwabienie ofiary,
zatrzymanie w puapce,

zabicie,

strawienie,

przyswojenie przydatnych zwizkw.

Wrd rolin okrytozalkowych opisano okoo 600 gatunkw wykazujcych syndrom

misoernoci, nie u wszystkich syndrom ten jest wypeni rozwinity. I tak np. niektrzy
przedstawiciele omawianej grupy rolin w trawieniu zdobyczy korzystaj z pomocy rnych
organizmw symbiotycznych. Warto wspomnie, i znane s take misoerne wtrobowce.
Cech wspln wszystkich rolin misoernych jest wyksztacanie puapek w celu schwytania
i zatrzymania potencjalnych ofiar.
Typy puapek u rolin misoernych:

adhezyjne; ofiara przykleja si do luzu (w tym typie wyrnia si puapki dziaajce

biernie jak i aktywnie),
majce posta dzbankw lub rozet liciowych, do ktrych ofiara wpada i nie moe si
wydosta,

w postaci zamykajcych si czci blaszki liciowej,

w postaci pcherzykw z zamykanym klapk wejciem bd stale otwartych z

woskami uniemoliwiajcymi wyjcie z puapki.

W krakowskim Ogrodzie Botanicznym mona zapozna si z przykadami wszystkich

powyszych typw puapek u rolin misoernych. W kolekcji znajduj si przedstawiciele
nastpujcych rodzin rolin misoernych:

Dzbanecznikowatych Nepenthaceae (dzbanecznik Nepenthes),

Kapturnicowatych Sarraceniaceae (kapturnica Saracenia),

Cefalotusowatych Cephalotaceae (cefalotus Cephalotus),

Rosiczkowatych Droseraceae (muchowka Dionaea, rosiczka Drosera)

Ananasowatych Bromeliaceae (Brocchinia)

Pywaczowatych Lentibulariaceae (tustosz Pinguicula, genlisea Genlisea, pywacz

Utricularia)

Dodatkowo uprawiane s take roliny, ktre posiadaj zdolno chwytania owadw, ale
tylko przez niektrych botanikw uznawane s za misoerne np. Ibicella lutea, Proboscidea
lousianica czy gatunki z rodzaju Stylidium.

Proboscidea lousianica, zblienie

Wikszo rolin misoernych potrzebuje do prawidowego wzrostu duej wilgotnoci
powietrza oraz dobrego owietlenia i wentylacji. W naszym Ogrodzie warunki te zapewnia si
uprawiajc roliny misoerne w zmodyfikowanej ladzie chodniczej.
Eksponowane s w niej kolekcje:

kapturnic m.in.: Sarracenia rubra, S. leucophylla, S. minor, S. psittacina, S.

purpurea, S. flava,
rosiczek m.in.: Drosera adelae, D. binata, D. pygmaea, D. regia czy D. filiformis,

tustoszy m.in.: Pinguicula moranensis, P. agnata,

bogata kolekcja pywaczy obejmujca zarwno tzw. gatunki ldowe np.: Utricularia
livida, U. dichotoma, U. sandersonii jak i epifityczne np. U. alpina,

Jak ju wczeniej napomknlimy w Ogrodzie Botanicznym znajduje si wiele rnorakich

gatunkw rolin. Najbardziej jednak podobay nam si lilie, ktre rosy w jednym z
pomieszcze Palmiarni. Naszej uwadze take nie umkny roliny misoerne hodowane w
pewnego rodzaju
akwariach. Wsplnie
uznalimy, e s to
najciekawsze z rolin
hodowanych w tym
miejscu. Rwnie
wystawa Muzeum
Botanicznego przykua
nasz uwag na
dusz chwil
bowiem znajdowao
si na niej wiele
ciekawych rolin oraz
fotografii.
Wycieczka trwaa
okoo 1 godzin 30
minut, cho bez wikszych sprzeciww mogaby trwa duej, gdy praktycznie wszystko co
znajduje si w Ogrodzie Botanicznym jest warte obejrzenia. Po skoczonym obchodzie
muzeum i ogrodu powrcilimy z grup na zajcia.