De Veritate. O Prawdzie

L Quaestio cst
DE VERITATE
Et primo quaeritur, quid sit veritas.

Secundo utrum veritas principalius inveniatur in mtellectu quam in
rebus.
Tertio utrum veritas sit tantum in
intellectu componente et dividente.
Quarto utrum sit una tantum veritas qua omnia sint vera.
Quinto utrum aliqua alia veritas
praeter primam sit aetema.
Sexto utrum veritas creata sit immutabilis.
Septimo utrum veritas in divinis
dicatur essentialiter vel personaliter.
Octavo utrum omnis veritas sit
a veritate prima.
Nono utrum veritas sit in sensu.
Decimo utrum altqua res sit falsa.
Undecimo utrum falsitas sit in
sensu.
Duodecimo utrum falsitas sit in inteUectu.
Kwestia I
O PRAWDZIE
Po pierwsze badamy, czym jest

prawda.
Po drugie, czy prawda znajduje
si pierwotniej w intelekcie ni
w rzeczach.
Po trzecie, czy prawda wystpuje
jedynie w intelekcie czcym i dzie
lcym.
Po czwarte, czy jest tylko jedna
prawda, przez ktr wszystko jest
prawdziwe.
Po pite, czy jaka inna prawda
prcz pierwszej jest wieczna.
Po szste, czy prawda stworzona
jest niezmienna.
Po sidme, czy w bycie boskim
prawda jest orzekana w sensie istotowym czy osobowym.
Po sme, czy kada prawda jest
z prawdy pierwszej.
Po dziewite, czy prawda wyst:
puje w zmyle.
^
Po dziesite, czy jaka rzecz jest
faszywa.
Po jedenaste, czy fasz wystpuje
w zmyle.
Po dwunaste, czy fasz wystpuje
w intelekcie.
17
A . M ary nia rczyk, S w . Tom as/ - 2
Art. L
Et primo quaeritur
QUID SIT VERITAS.
Art. 1.
Po pierwsze wic badamy,
CZYM JEST PRAWDA.
1.
Parali.: S. th., I, q. 16, aa. 1 , 3; 1,. Teksty paralelne: S. th., I, q. 16,
1 Sent., D. 8, q. 1, a. 3; D, 19, q. 5, a. 1, aa. 1, 3; I Sent., D. 8, q. 1, a. 3; D- 19,
q. 5, a. 1, ad 3, 7.
ad 3, 7.
VIDETUR AUTEM QUOD
VERUM SIT OMNINO IDEM
QUOD ENS.
1. Augustinus 1 enim in lib. Soli.
[cap. V] dicit, quod verum est id cjuod
est. Sed id quod est nihil est, nisi ens.
Ergo verum idem significat omnino
quod ens.
2. Sed dicebatur quod verum et
ens sunt idem secundum supposita,
sed differunt secundum rationem.
- Contra, ratio cuiusibet rei est id quod
significatur per suam definitionem.
Sed id quod est, assignatur ab Augustino [loc. cit.], ut definitio veri, quibusdam aliis defitionibus reprobatis.
Crnn ergo secundum id cjuod est, conveniant verum et ens, videtur quod
sint idem ratione.
WYDAJE SI, E PRAWDA JEST

CAKOWICIE TYM SAMYM
CO BYT.
1. Augustyn 1 bowiem powiada
w Solilokwiach [ks. II, rozdz. V], e
prawd jest to, co jest. Lecz to, co jest
- to nic innego jak byt. A zatem praw
da znaczy cakowicie to samo co byt.
2. Lecz powiedziano, e prawda
i byt s tym samym, jeli chodzi
o podmiot, ale rni si pojciowo.
jednake pojciem wszelkiej rzeczy
jest to, co oznacza jej definicja. Lecz
Augustyn, odrzucajc kilka innych
definicji, jako definicj prawdy przyj
muje to, co jest. Poniewa wic praw
da i byt s zgodn pod wzgldem
definicji; to, co jest, wydaje si, e s
pojciowo tym samym.
3. Praeterea, quaecumque diffe

runt ratione, ita se habent quod
unum eoram potest intelligi sine
alio: unde Boetius2 in libro De Hebdomadibus dicit, quod potest intelligi
Deus esse, si separetur paulisper
per intellectum bonitas eius. Ens au
tem nullo modo potest intelligi si se
paretur verum: quia per hoc intelligitur quod verum est. Ergo verum et
ens non differunt ratione.
3. Poza tym zawszf, gdy jakie

rzeczy rni si mylowo, maj si
one do siebie tak, e jedna z nich
moe by pojta bez drugiej. Std
Boecjusz2 w ksidze O hebdomadach
powiada, e pojmowa, i Bg ist
nieje, mona nawet wtedy, gdy na
chwil oddzieli si od Niego w myli
Jego dobro. Bytu jednak w aden
sposb nie mona poj bez prawdy,
gdy rozumiemy przeze to, co jest
prawdziwe. A zatem prawda i byt
nie rni si mylowo.
18
4.
Praeterea, si veram non est
4. Ponadto gdyby prawda nie
idem quod ens, oportet quod sit entis
bya tym samym co byt, musiaaby
dispositio. Sed non potest esse dispo- by dyspozycj bytu. Jednak prawda
sitio eius. Non enim est dispositio
nie moe by jego dyspozycj. Nie
totaliter corrumpens, alias sequere- jest bowiem dyspozycj cakowicie
tur: Est verum, ergo est non ens; siniszczc; w przeciwnym wypadku
cut sequitur: Est homo mortuus, ergo
wynikaoby: to jest prawda, a wic
non est homo. Similiter non est dis to jest niebyt - podobnie jak wynika:
to jest czowiek martwy, a wic to
positio diminuens, alias non sequenie jest czowiek. Podobnie nip j^t
retur: Est verum, ergo est; sicut non
sequitur: Est albus secundum dendyspozycja pomniejszajc; w prze
tem, ergo est albus. Similiter non
ciwnym wypadku rue wynikaoby:
est contrahens, vel specificans ens:
to jest prawda, a wic to jest - po
quia sic non converteretur cum ente.
dobnie jak nie wynika: to jest biae,
Ergo verum et ens omnino sunt jeli chodzi o zb, a wic to jest biae.
Podobnie nie jest dyspozycj ograni
idem.
czajc lub gatunkujc byt, ponie
wa w takim wypadku nie byaby
zamienna z bytem. A zatem prawda
i byt s cakowicie tym samym.
5.
Praeterea, illa quorum disposi 5. Ponadto te rzeczy, ktrych dys
tio est eadem, sunt eadem. Sed veri pozycja jest taka sama, s tym sa
mym. Dyspozycja za prawdy i bytu
et entis est eadem dispositio. Ergo
sunt eadem. Dicitur enim in II Meta- jest taka sama. A wic s tym sa
physic. [Arist. text. 4J: Dispositio rei in mym. W II bowiem ksidze Metafizy
ki [Arystotelesa, tekst 4] czytamy:
esse est sicut sua dispositio in uentate.
Dyspozycja rzeczy w istnieniu jest taka
Ergo verum et ens sunt omnino
idem.
jak jej dyspozycja w prawdzie. A zatem
prawda i byt s cakowicie tym sa
mym.
6. Ponadto jakiekolwiek rzeczy
6 . Praeterea, quaecumque non
nie s tym samym, w jaki sposb
sunt idem, aliquo modo differunt.
Sed verum et ens nullo modo diffe s rne. Lecz prawda i byt nie r
ni si w aden sposb, jako e nie
runt: quia non differunt per essenrni si istot, gdy byt ze swej
tiam, cum ens per essentiam suam
istoty jest prawdziwy; nie rni si
sit verum; nec etiam differunt per
alias differentias, quia oporteret
te ze wzgldu na inne rnice, po
niewa musiayby si zgadza w ja
quod in aliquo genere convenirent.
Ergo sunt omnino idem.
kim rodzaju. A zatem s cakowicie
tym samym.
7. Ponadto gdyby prawda i byt
7. Praeterea, si non sunt omnino
idem, oportet quod verum aliquid
nie byy cakowicie tym samym,
super ens addat. Sed nihil addit verum super ens, cum sit etiam in plus
quam ens: quod patet per Philosophum3, IV Metaphys. [com. 27], dicentem: Verum definientes dicimus esse
quod est; aut non esse quod non est; et
sic verum includit ens et non ens.
Ergo verum non addit super ens; et
sic yidetur omnino esse idem quod
ens.
prawda musiaaby dodawa co do

bytu. Jednak prawda nie dodaje nic
do bytu, poniewa jest raczej czym
szerszym.ni byt, jak wida z tego,
co Filozof3 powiada w IV ksidze
Metafizyki: Definiujc prawd mwimy,
e jest to, co jest, lub e nie jest to, co nie
jest - tak wic prawda zawiera byt
i niebyt. A zatem prawda nie dodaje
niczego do bytu i dlatego wydaje si
by cakowicie tym samym co byt.
SED CONTRA, 1. Nugatio est inutilis repetitio. Si ergo verum esset

idem quod ens, esset nugatio, cum
dicitur ens verum; quod falsum est.
Ergo non sunt idem.
JEDNAKE: 1. Pustosowie jest

bezuytecznym powtrzeniem. Gdy
by wic prawda bya tym samym co
byt, pustosowiem byoby powie
dzenie: prawdziwy byt - co jest fa
szem. A zatem nie s tym samym.
2. Ponadto byt i -rawda s za
mienne. Lecz prawda nie jest za
mienna z dobrem, gdy jest prawd
co, co nie jest dobre, na przykad to,
e ten oto dopuszcza si nierzdu.
A zatem prawda nie jest zamienna
z bytem.
*
3. Ponadto Roprjusz powiada
w ksidze O hebdomadach, e we
wszystkich stworzeniach istnienie jest
czym innym ni to, co jest. Lecz
prawda jest nastpstwem istnienia
rzeczy. A wic prawda jest w stwo
rzeniach czym innym ni to, co jest.
To za, co jest, jest tym samym co
byt. A zatem w stworzeniach praw
da jest czym innym ni byt.
2. Praeterea, ens et bonum convertuntur. Sed verum non convertitur cum bono; aliquid enim est verum quod non est bonum, sicut istum fomicari. Ergo nec verum cum
ente convertitur.
3. Praeterea, Betius dicit in libro
de Hebdomadibus: in omnibus creaturis
diversum est esse et quod est. Sed ve~
rum sequitur esse rerum. Ergo verum diversum est a quod est in crea
turis. Sed quod est, idem est quod
ens. Ergo verum in creaturis est diversum ab ente.
4. Ponadto wszystkie rzeczy, kt

4.
Praeterea, quaecumque se hare maj si do siebie tak jak to, co
bent ut prius et posterius, oportet
esse diversa. Sed verum et ens sunt pierwsze, i to, co nastpne, z koniecz
huiusmodi: quia, ut dicitur in lib. De noci s rne. Lecz prawda i byt s
wanie tego rodzaju, poniewa - jak
causis4 [propos. 4], prima rerum creatarum est esse; et Commentator 5 czytamy w ksidze O przyczynach4
20
super eumdem librum: Omnia alia dicunur per mformationem de ente, et sic
sunt ente posteriora. Ergo verum et
ens sunt diversa.
[tw. 4] - pierwsz z rzeczy stworzo

nych jest istnienie, Komentator5 za
objanie zawartych w tej ksidze po
wiada: Wszystko inne wyraa pewne
uformowanie bytu - tak wic jest w sto
sunku do bytu nastpne. A zatem
prawda i byt s czym rnym.
5.
Praeterea, ea quae dicuntur
5.
Ponadto wszystko, co orzeka
si zarwno o przyczynie, jak i o skut
communiter de causa et causatis,
magis sunt unum in causa quam in
kach, jest bardziej czym jednym
w przyczynie ni w skutkach, szcze
causatis, et praecipue in Deo quam
in creaturis. Sed in Deo ista quatuor,
glnie za jest bardziej czym jed
nym w Bogu ni w stworzeniach.
ens, unum, verum et bonum, sic appropriantur: quod ens ad essentiam
Lecz w Bogu te cztery: byt, jedno,
pertineat, unum ad personam Patris,
prawd i dobro przypisuje si [isto
cie boskiej i poszczeglnym osobom]
verum ad personam Filii, bonum ad
personam Spiritus sancti. Personae
tak, e byt naley do istoty, jedno do osoby Ojca, prawda do osoby Sy
autem divinae non solum ratione,
na, dobro do osoby Ducha witego.
sed re distinguuntur; unde ad inviJednak osoby boskie rni si nie
cem non praedicantur. Ergo multo
tylko mylowo, ale i rzeczowo - std
fortius in creaturis debent amplius
nie orzeka si ich nawzajem o sobie.
quam ratione differre.
A zatem tym bardziej w stworzeniach
[byt, jedno, prawda i dobro] powinny
rni si bardziej ni mylowo.
RESPONDEO. Dicendum, quod
sicut in demonstrabilibus oportet
fieri reductioneni in aliqua principia
per se intellectui nota, ita investigando quid est unumquodque; alias
utrobique in infinitum iretur, et sic
periret omnino scientia et cognitio
rerum.
ODPOWIADAM. Naley stwier

dzi, e jak w tym, co podlega dowo
dzeniu, trzeba dokona redukcji do
pewnych zasad, ktre same przez
si s oczywiste dla intelektu, tak
te trzeba czyni dociekajc, czym
jest cokolwiek. Inaczej w obu wypad
kach posuwalibymy si w niesko
czono i w ten sposb cakowicie za
niknaby wiedza i poznanie rzeczy.
IUud autem quod primo intellectus concipit quasi notissimum, et in

quo omnes conceptiones resolvit, est
ens, ut Avicenna 6 dicit in principio
Metaphysicae suae [lib. I, c. IX]. Unde
Tym za, co intelekt pojmuje naj

pierw jako co najoczywistszego i do
czego sprowadza wszystkie pojcia,
jest /Syfy iak powiada Awicenna^
na pocztku swej Metafizyki [ks. I,
21
oportet quod omnes aliae concep-
tiones intellectus accipiantur ex additione ad ens. Sed enti non potest addi
aliquid quasi extranea natura, per
modum quo differentia additur
generi, vel accidens subiecto, quia
quaelibet natura essentialiter est
ens; unde etiam probat Philosophus
in III Metaphys. [com. 10], quod ens
non potest esse genus, sed secundum
hoc aliqua dicuntur addere supra
ens, in quantum exprimunt ipsius
modum, qui nomine ipsius entis
non exprimitur.
Quod dupliciter contingit: u no
modo ut modus expressus sit aliquis
specialis modus entis. Sunt enim diversi gradus entitatis, secundum
quos accipiuntur diversi modi essendi, et iuxta hos modos accipiuntur
diversa rerum genera. Substantia
enim non addit supra ens aliquam
differentiam, quae significet aliquam
naturam superadditam enti, sed no
mine substantiae exprimitur quidam
specialis modus essendi, scilicet per
se ens; et ita est in aliis generibus.
Alio modo ita quod modus expressus sit modus generaliter consequens omne ens; et hic modtis dupli
citer accipi potest: uno modo secun
dum quod consequitur omne ens in
se; alio modo secundum quod consequitur unumquodque ens in ordine
ad aliud.
Si primo modo, hoc dicitur, quia
exprimit in ente aliquid affirmative
vel negative. Non autem invenitur
22
rozdz. IX]. Dlatego trzeba przyj, e

wszystkie inne pojcia intelektu
otrzymuj si przez dodanie czego
do bytu. Lecz do bytu nie mona do
da czego jako Wewntrznej natury
- tak jak rnic dodaje si do rodza
ju lub przypado do podmiotu poniewa kada natura z istoty jest
bytem; std take Filozof w III ksi
dze Metafizyki [kom. 10} dowodzi, e
byt nie moe by rodzajem. Dodaje
si za co do bytu o tyle, o ile wyraa to jego sposb, ktry nie jest
wyraony przez sam nazw__f>yf.
Zachodzi to dwojako: Po pierwsze
tak, e wyraony sposb jest pewnym szczeglnym sposobem bytuT
S bowiem rozmaite stopnie bytowoci, ze wzgldu na ktre przyj
muje si rozmaite sposoby bytowa
nia i stosownie do tych sposobw
przyjmuje si rozmaite rodzaje rze
czy. Substancja bowiem nie dodaje
do bytu jakiej rnicy, ktra ozna
czaaby jak natur dodany do by
tu, lecz przez nazw substancji wy
raa si pewien szczeglny sposb
bytowania, mianowicie byt sam
przez si, i podobnie jest w innych
rodzajach.
Po drugie tak, e wyraony spo
sb jest sposobem bdcym oglnie
nastpstwem kadego bytu. Ten za
sposb mona uj dwojako: po pierzvsze, o ile jest nastpstwem kadego
bytu w nim samym; po drugie, o ile
jest nastpstwem wszelkiego bytu
w przyporzdkowaniu do czego innego.
Jeli w pierwszym sensie, mwi
si to, poniewa sposb wyraa co
w bycie afirmatywnie lub negatyw-
<
aliquid affirmative dictum absolute

quod possit accipi in omni ente, nisi
essentia eius, secundum quam esse

dicitur; et sic imponitur hoc nomen
res, quod in hoc differt ab ente, secun
dum Avicennam in principio Meta
phys., quod ens sumitur ab actu essendi, sed nomen rei exprimit quidditatem sive essentiam entis. Negatio
autem, quae est consequens omne
ens absolute, est indivisio; et hanc
exprimit hoc nomen unum: nihil
enim est aiiud unum quam ens indivisum.
Si autem modus entis accipiatur

secundo modo, scilicet secundum ordinem unius ad alterum, hoc potest
esse dupliciter.
Uno modo secundum divisionem
unius ab altero; et hoc exprimit hoc
nomen aliquid: dicitur enim aliuid
quasi aliud quid; unde sicut ens dici
tur unum, in quantum est indivisum
in se, ita dicitur aliquid, in quantum
est ab aliis divisum.
Alio modo secundum convenientiam unius entis ad aliud; et hoc quidem non potest esse nisi accipiatur
aliquid quod na tum sit convenire
cum omni ente. Hoc autem est anima, quae quodammodo est omnia,
sicut dicitur in III De anima [text. 37].
In anima autem est vis cognitiva
et appetitiva. Convenientiam ergo
entis ad appetitum exprimit hoc no
men bonum, ut in principio Ehic. di
citur: Bonum est uod omnia appetunt.
nie. Nie ma jednak nic, co mogoby

by ujte w kadym bycie afirma
tywnie, w znaczeniu bezwzgldnym
prcz tego bytu istoty, zgodnie z kt
r w byt istnieje. Tak wanie na
daje sie nazw rzecz, ktra tym rni
si od bytu - jak powiada Awiceruia
na pocztku Metafizyki - e byt po
chodzi od aktu bytowania, a nazwa
rzecz wyraa to, czym co jest, czyli
istot bytu. Negacja za, ktra jest
nastpstwem kadego bytu ujtego
bezwzgldnie, jest niepodzieleniem.
I to wanie niepodzielnie wyraa
nazwa jedno - jedno bowiem to nic
innego jak byt nie podzielony.
Jeeli za sposb bytu ujmiemy
w drugim sensie, czyli wedug przy
porzdkowania czego jednego do
czego drugiego, jest to moliwe
dwojako.
Po pierwsze, z uwagi na oddziele
nie jednego bytu od drugiego. I to
wyraa nazwa co. Co [alujuid] bo
wiem wyraa jakby inne co [aliud
quid], Std jak byt nazywa si jed
nym, o ile jest nie podzielony w so
bie, tak nazywa si czym, o ile jest
oddzielony od innych bytw.
Po drugie, z uwagi na^zgodno
jednego bytu z drugim. Ta jednak
nie moe zachodzi, jeli nie przyj
mie si czego, co z natury moe
by zgodne z kadym bytem. Tym
za jest dusza, ktra jako jest
wszystkim, jak czytamy w III ksi
dze O duszy [tekst 37].
W duszy za jest sia poznawcza .
i podawcza. Tak wic zgodno
bytu z podaniem wyraa nazwa
i 'dobro' jak czytamy na pocztku Ety
ki: Dobrem jest to, czego wszystko po23
Convenientiam vero entis ad intellectum exprimit hoc nomen verum. Omnis autem cognitio perficitur per assimilationem cognoscentis ad rem
cognitam, ita quod assimilatio dicta
est causa cognitionis: sicut visus per
hoc quod disponitur per speciem
coloris, cognoscit colorem.
Prima ergo comparatio entis ad
intellectum est ut ens intellectui correspondeat: quae quidem correspondentia, adaequatio rei et inteilectus
dicitur; et in hoc formaliter ratio veri
perficitur. Hoc est ergo quod addit
verum supra ens, scilicet conformitatem, sive adaequationem rei et intellectus; ad quam conformitatem, ut
dictum est, sequitur cognitio rei. Sic
ergo entitas rei praecedit rationem
veritatis, sed cognitio est quidam
veritatis effectus.
Secundum hoc ergo tpliciter
veritas et verum definiri invenitur.
Uno modo secundum id quod
praecedit rationem veritatis, et in
quo verum fundatur; et sic Augustinus definit in lib. Soli. [c. V}: Verum
est id quod est; et Avicenna in XI Metaphysic. [cap. II]: Verias cuiuslibe rei
est proprietas sui esse quod stabilitum
est rei; et quidam 7 sic: Verum est indivisio esse, et eius quod est.
Et alio modo definitur secundum

id quod formaliter rationem veri
perficit; et sic dicit Isaac8 quod veritas est adaecjuatio rei et inteilectus; et
Anselmus 9 in lib. De veritate [cap.
24
da. Natomiast zgodno bytu z inte

lektem w yraa^Jijizw a prawda.
Wszelkie za 9^poznanie)dokonuje si
przez upodoW untrpoznajacego do
rzeczy poznanej, tak e wspomniane
upodobnienie jest przyczyn pozna
nia, na przykad wzrok dziki temu,
e zostaje dysponowany przez obraz
barwy, poznaje barw.
Pierwsza wic zgodno: bytu
z intelektem, polega na tym, e byt
odpowiada intelektowi. Odpowiednio t zwie si zrwnaniem rzeczy
i intelektu - i to formalnie stanowi
pojcie prawdy. A zatem to wanie
prawda dodaje do bytu, mianowicie
podobiestwo czy te zrwnanie
rzeczy i intelektu. Nastpstwem tego
podobiestwa jest, jak powiedziano,
poznanie rzeczy. Tak wic bytowo
rzeczy wyprzedza pojcie prawdy,
poznanie za jest jakim prawdy
skutkiem.
Zgodnie wic z tym, prawd i to,
co prawdziwe, definiuje si tiirjako.
Po pierwsze,
wzgldu na to, co
wyprzedza pojcie prawdy i co jest
prawdy poclstaw. Tak definiuje ~
prawd Augustyn w Solilokwiach [ks.
II, rozdz. V]: Prawd jest to, co jest,
oraz Awicenna w XI ksidze Metafi
zyki [rozdz. IT]: Prawd wszelkiej rzeczy
jest waciwo jej istnienia, ktre zostao
ustalone dla tej rzeczy, pewien autor'
za tak: Prawd jest nierozdzielenie ist
nienia i tego, czym co jest.
Po drugie, prawd definiuje si
wzgldu na to, co formalnie stanowi
pojcie prawdy. W tym sensie Izaak 8
powiada, e prawda jest zrwnaniem
rzeczy i intelektu, Anzelm 9 za w ksi-
jdl]: Veritas est rectitudo sola mente

Rectitudo enim ista se
cundum adaequationem quamdam
dicitur, secundum quod Philosophus in IV Metaphysic. [com. 27] di
cit, quod definientes verum dicimus
esse quod est, aut non esse quod non
est.
p e r c e p t ib iis .
Et tertio modo definitur verum,

secundum effectum consequentem;
et sic definit Hilarius10, quod verum
est manifestativum et declarativum esse;
et Augustinus in lib. De vera reig.
[cap. XXXVI]: Vetas est qua ostenditur id quod est; et in eodem [cap.
XXXII]: Veritas est secundum quam de
inferioribus iudicamus.
AD PRIMUM ergo dicitur, quod
definitio illa Augustini datur de vero
secundum id quod habet fundamentum in re, et non secundum id quo
veri ratio completur in adaequatione
rei ad intellectum. Vel dicendum,
quod cum dicitur, Verum est id quod
est, non accipitur ibi secundum quod
significat actum essendi, sed secun
dum quod est nomen inteilectus
compositi, scilicet prout significat affirmationem propositionis, ut sit sensus: verum est id quod est, id est
cum dicitur esse de aliquo quod est,
ut sic in idem redeat definitio Augus
tini cum definitione Philosophi supra
inducta.
AD SECUNDUM patet ex iam

dictis.
dze O prawdzie [rozdz. XII]: Prawda

jest prawidowoci pojmowaln jedynie
umysem. O prawidowoci tej bo
wiem mwi si ze wzgldu na pew
ne zrwnanie, wedug tego, co Filo
zof powiada w IV ksidze Metafizyki
[kom. 27], i definiujc prawd m
wimy, e jest to, co jest, albo e nie
jest to, co nie jest.
Po pzecie wreszcie definiuje si
prawd^fc wzgldu na skutek bdcy jej nastpstwem. Tak definiuje j
Hilary , powiadajc e prawd jest
to, co ujawnia i odsania istnienie, i Au
gustyn w ksidze O wierze prawdziwej
[rozdz. XXXVI]: Prawd jest to, przez
co ukazuje si to, co jest, oraz tame
[rozdz. XXXI]: Prawd jest .tu. wedug
czego sdzimy a rzeczach niszych.
W odpowiedzi NA FIE k WSZ
racj naley wic stwierdzi, e
przytoczona definiqa Augustyna
dotyczy prawdy o tyle, o ile ta ma
fundament w rzeczy, a nie o tyle,
o ile pojcie prawdy spenia si
w zrwnaniu rzeczy z intelektem.
Mona rwnie powiedzie, e gdy
mwimy: Prawd jest to, co jest, rozu
mie si to tak, e jest oznacza tu nie
akt bytowania, ale nazw zoonego
ujcia intelektualnego, o ile miano
wicie oznacza afirmacj zdaniow,
w nastpujcym sensie: prawd jest
to, co jest, czyli gdy mwimy
o czym, co jest, e jest, tak e w ten
sposb definicja Augustyna zbiega
si w jedno z wyej przytoczon de
finicj Filozofa.
Odpowied NA DRUG racj
jest jasna na podstawie tego, co ju
powiedziano.
AD TERTIUM dicendum, quod

aliquid intelligi sine a 1tero, potest accipi dupliciter. Uno modo ita quod aliquid intelligatur, altero non intellecto: et sic, ea quae ratione differunt,
ita se habent, quod unum sine altero
intelligi potest. Alio modo potest accipi aliquid intelligi sine altero, quod
intelligitur eo non existente: et sic ens
non potest intelligi sine vero, quia
ens non potest intelligi sine hoc quod
correspondeat vel adaequetur intcllectui. Sed tamen non oportet quod
quicumque intelligit rationem entis
intelligat rationem veri, sicut nec quicumque intelligit ens, intelligit intel
lectum agentem; et tamen sine intellectu agente homo nihil potest intelligere.
AD QUARTUM dicendum, quod

verum est dispositio entis non quasi
addens aliquam naturam, nec quasi
exprimens aliquem specialem mo
dum entis, sed aliquid quod generaliter invenitur in ente, quod tamen
nomine entis non exprimitur; unde
non oportet quod sit dispositio vel
corrumpens vel diminuens vel in
partem contrahens.
AD QUINTUM dicendum, quod
dispositio non accipitur ibi secun
dum quod est in genere qualitatis,
sed secundum quod jmportat quemdam ordinem; cum enim illa quae
sunt causa aliorum essendi sint
26
W odpowiedzi NA TRZECI ra
cj naley stwierdzi, e to, i jedno
moe by pojte bez drugiego, mo
na rozumie dwojako. Po pierwsze tak,
e jedno moe by pojte bez pojmo
wania drugiego. W tym przypadku
te rzecz;y,-kire rni si mylowo,
maj si do siebie tak, e jedna moe
by pojt be& dmgiej, Po drugie to,
e jedno moe by pojte bez drugie
go, mona wzi w takim znaczeniu,
i to pierwsze moe by pojte, na
wet jeli drugie nie istnieje. W tym
przypadku byt nie moe by pojty
bez prawdy, poniewa byt nie moe
by pojty bez tego, e odpowiada
intelektowi lub e jest z nim zrwna
ny. Jednake nie jest konieczne, aby
kady, kto rozumie pojcie bytu, ro
zumia take pojcie prawdy, po
dobnie jak nie jest konieczne, aby
kady, kto rozumie byt, rozumia
take intelekt czynny - chocia bez
intelektu czynnego czowiek nie
mgby niczego rozumie.
W odpowiedzi NA CZWART
racj naley stwierdzi, e prawda
jest dyspozycj bytu nie jako to, co
dodaje jak natur, ani jako to, co
wyraa jaki szczeglny sposb bytu, ale jako co, co oglnie wystpuje
w bycie, czego jednak nie wyraa
nazwa byt. Dlatego nie jest koniecz
ne, aby prawda bya dyspozycj czy
to niszczc, czy pomniejszajc, czy
te ograniczajc do czci.
W odpowiedzi NA PIT racj
naley stwierdzi, e dyspozycj bie
rze si tu nie w tym znaczeniu,
w ktrym naley ona do rodzaju ja
koci, ale w tym, w ktrym wyra
pewien porzdek. Z tego bowiem, e
maxime entia, et illa quae sunt causa

Veritatis aliomm sint maxime vera;
concludit Philosophus, quod idem
est ordo alicuius rei in esse et veritate; ita, scilicet, quod ubi invenitur
quod est maxime ens, invenitur quod
est maxime verum. Nec est hoc ideo,
quia ens et verum ratione sunt idem,
sed quia ex hoc quod aliquid habet
de entitate, secundum hoc natum est
aequari intellectui; et sic ratio veri
sequitur rationem entis.
AD SEXTUM dicendum, quod

verum et ens differunt ratione per
hoc quod aliquid est in ratione veri
quod non est in ratione entis; non
autem ita quod aliquid sit iii ratione
entis quod non sit in ratione veri;
nec per essentiam differunt, nec differentiis oppositis invicem distinguuntur.
AD SEPTIMUM dicendum, quod
verum non est in plus quam ens; ens
enim aliquo modo acceptum dicitur
de non ente, secundum quod non
ens est apprehensum ab intellectu;
unde in IV Metaphys. [text. 2J, dicit
Philosophus, quod negatio vel privatio entis uno modo dicitur ens; Linde
etiarrt Avicenna dicit in principio
suae Metaphysicae, quod non potest
formari enuntiatio nisi de ente, quia
Oportet illud de quo propositio formatur, esse apprehensum sub Lntellectu; ex quo patet quod omne verum est aliquo modo ens.
to, co jest dla innych przyczyn by

towania, jest najbardziej bytem, a to,
co jest dla innych przyczyn praw
dy, jest najbardziej prawd - Filozof
wyciga wniosek, e ten sam jest po
rzdek jakiej rzeczy w bycie
i w prawdzie, tak mianowicie, c
gdzie jest to, co jest najbardziej by
tem, tam te jest to, co jest najbar
dziej prawd. Jest tak nie dlatego,
e byt i prawda s mylowo tym sa
mym, ale dlatego, e w jakiej mierze
co ma cokolwiek z bytu, w takiej
z natury moe by zrwnane z inte
lektem. Tak wic pojcie prawdy je st
nastpstwem pojcia bytu.
W odpowiedzi NA SZST ra
cj naley stwierdzi, e prawda i byt
rni si mylowo ze wzgldu na
to, e w pojciu prawdy jest co, cze
go nie ma w pojciu bytu, lecz nie
tak, by w pojciu bytu byto co, cze
go nie ma w pojciu prawdy. I dlate
go nie rni si one istot, ani ze
wzgldu na rnice przeciwstawio
ne [rnicy istotnej].
W odpowiedzi NA SIDM ra
cj naley stwierdzi, e prawda nie
jest czym szerszym ni byt. Byt bo
wiem w pewien sposb ujty orzeka
si o niebycie, o ile niebyt jest pojty
przez intelekt. Std Filozof powiada
w IV ksidze Metafizyki [tekst 2], e
negacj lub prywacj w bycie w pe
wien sposb nazywa si bytem. Std
take Awicenna powiada na poczt
ku swej Metafizyki, e nie da si utworzy wypowiedzi innej ni o by
cie, poniewa to, o czym tworzymy
wypowied, musi by pojte na spo
sb ujcia intelektualnego. Wida
27
z tego jasno, e wszystko, co praw

dziwe, jest w jaki sposb bytem.
AD PRIMUM vero eorum, quae
CONTRA obiiciuntur, dicendum,
quod ideo non est nugatio cum dici
tur ens verum, quia aliquid exprimitur nomine veri quod non exprimitur
nomine entis; non propter quod re
differant.
AD SECUNDUM dicendum,
quod quamvis istum fomicari sit
malum, tamen secundum hoc quod
iabet aliquid de entitate, natum est
conformari intelectui, et secundum
hoc consequitur ibi ratio veri; et ita
patet quod non excedit nec exceditur
ab ente.

cum dicitur: Dinersum est esse, et quod
est, distinguitur actus essendi ab eo
cui actus ille convenit. Ratio autem
entis ab actu essendi sumitur, non
ab eo cui convenit actus essendi, et
ideo ratio non sequitur.

secundum hoc verum est posterius
ente, quod ratio veri differt ab entis
ratione modo praedicto.

ratio illa deficit in tribus.
28
W odpowiedzi za NA PIERW
SZ z tych racji, ktre przytoczono
PRZECIW
powyszym,
naley
stwierdzi, e gdy mwimy prawdzi
wy byt, nie jest to pustosowiem, dlatego e nazwa prawda wyraa co,
czego nie wyTaa nazwa byt - nie
za dlatego, e prawda i byt rni
si rzeczowo.
W odpowiedzi NA DRUG z tych
racji naley stwierdzi, e chocia to,
i ten oto dopuszcza si nierzdu, jest
zem, to jednak w jakiej mierze ma to
co z bytowoci, w takiej z natury
moe by uzgodnione z intelektem
i pod tym wzgldem zawiera si
w nim pojcie prawdy. Tak wic jest
jasne, e nie wykracza to poza byt,
ani byt nie wykracza poza to.
W odpowiedzi NA TRZECI
z tych racji naley stwierdzi, e
gdy mwi si: Czym inmini jest ist
nienie i to, co jest, odrnia si akt
bytowania od tego, czemu ten akt
przysuguje. Pojcie bytu za pocho
dzi od aktu bytowania, a nie od te
go, czemu przysuguje akt bytowa
nia. I dlatego argument nie jest
suszny.
prawda je s t nastpna w stosunku
do bytu dlatego, i poiecie prawdy
rni si od pojcia bytu w sposb
wyej przedstawiony.
W odpowiedzi NA PIT z tych
racji naley stwierdzi, e zawodzi
ona w trzech punktach:
primo, quod quamvis trcs illae

personae divinae re distinguantur,
appropriata tamen personae non dif
ferunt re, sed ratione.
Secundo, quia etsi personae realiter ab invicem distinguantur, non ta
men realiter ab esse distinguuntur;
unde nec verum quod appropriatur
personae Filii, ab esse quod se tenet
ex parte essentiae.
Tertio, quia, etsi ens, verum,
unum et bonum magis uniantur in
Deo quam in rebus creatis, non ta
men oportet, ex quo in Deo ratione
distinguuntur, quod in rebus creatis
distinguantur etiam realiter. Hoc
enim contingit de illis quae non habent ex ratione sua quod sint unum
secundum rem, sicut sapientia et potentia, quae, cum in Deo sint unum,
in creaturis realiter distinguuntur:
sed ens, verum, unum et bonum se
cundum suam rationem habent
quod sint unum; unde ubicumque
inveniantur, realiter unum sunt,
quamvis perfectior sit unitas illius
. rei secundum quam uniuntur in
Deo, quam illius rei secundum quam
uniuntur in creaturis.
Art. 2.
Secundo quaeritur
UTRUM VERITAS
PRINCIPALIUS INVENIATUR
IN INTELLECTU
QUAM IN REBUS.
2. Parali.: S. th., I, q. 16, a. 1: l Sent.,
D. 19, q. 5, a. 1; C. G I, c. 60; VI Meaph., 1. 4, 1230-1234; I Periherm., 1, 3.
Po pierwsze, chocia osoby boskie

s rne rzeczowo, to jednak przy
mioty przypisywane osobom nie
rni si rzeczowo, ale mylowo.
Po drugie, chocia osoby rni
si nawzajem realnie, to jednak nie
rni si realnie od {swego] istnie
nia. Std i prawda, ktr przypisuje
si osobie Syna, nie rni si realnie
od istnienia, ktre wie si z istot.
Po trzecie, chocia byt, prawda,
jedno i dobro s bardziej czym jed
nym w Bogu ni w rzeczach stwo
rzonych, to jednak nie jest koniecz
ne, by skoro w Bogu rni si [tyl
ko] mylowo, w rzeczach stworzo
nych rniy si take realnie. To bo
wiem zachodzi w wypadku tych
(wasnoci], do ktrych istoty nie na
ley to, e s czym jednym rzeczo
wo, jak mdro i moc, ktre w Bogu
bdc czym jednym, w stworze
niach rni si realnie. Lecz byt,
prawda, jedno i dobro z istoty swej
s czym jednym, dlatego gdziekolwiek si znajduj, s czym jednym
realnie, chocia doskonalsza jest jed
no tej rzeczy, w ktrej jednocz si
one w Bogu, ni tej rzeczy, w ktrej
jednocz si w stworzeniach.
Art. 2.
Po drugie badamy,
CZY PRAWDA ZNAJDUJE SI
PIERWOTNIE] W INTELEKCIE
NI W RZECZACH.
2. Teksty paralelne: S. th., I, q. 16,

a. 1: 7 Sent., D. 19, q. 5, a. 1; C. G., I, c.
60; VI Metaph., 1. 4, 1230-1234; 1 Periherm., 1. 3.
29
ET VIDETUR QUOD NON.

1. Verum enim, ut dictum est,
convertitur cum ente. Sed ens principalius invenitur extra animam. Ergo
et verum.
2. Praeterea, res non sunt in ani
ma per suam essentiam, sed per
suam speciem, ut dicitur in III Dc
anima [com. 38]. Si ergo veritas principaliter in anima inveniatur, veritas
non erit essentia rei sed similitudo
vel species eius, et verum erit species
entis existentis extra animam. Sed
species rei existens in anima, non
praedicatur de re quae est extra ani
mam, sicut nec convertitur cum ea.
Ergo nec verum convertitur cum
ente; quod falsum est.
3. Praeterea, omne quod est in

aliquo, consequitur illud in quo est.
Si ergo veritas principaliter est in ani
ma, iudicium de veritate est secun
dum aestimationem animae; et ita redibit antiquorum philosophorum error, qui dicebant, omne quod quis
opinatur esse verum, et duo contradictoria esse simul vera; quod est ab
surdum.
4. Praeterea, si veritas principali
ter est in intellectu, oportet quod aliquid quod ad intellectum veritatis
pertineat, in definitione veritatis ponatur. Sed Augustinus huiusmodi
definitiones reprobat in lib. Soli. [II,
cap. IV et V), sicut istam: Verum est
ijuod ita est ut videtur. quia secundum
hoc, non esset verum quod non videtur; quod patet esse falsum de occul30
WYDAJE SI, E NIE.

1. Prawda bowiem, jak powie
dziano, jest zamienna z bytem. Lecz
byt pierwotniej znajduje si poza du
sz. A zatem i prawda. ,
2. Ponadto rzeczy s w duszy nie
przez swoj istot, ale przez swj ob
raz, jak czytamy w III ksidze O du
szy [kom. 38]. Gdyby wic prawda
pierwotnie znajdowaa si w duszy,
prawda nie byaby istot rzeczy, ale
jej podobizn lub obrazem, a to, co
prawdziwe, byoby obrazem bytu
istniejcego poza dusz. Lecz istnie
jcego w duszy obrazu rzeczy nie
orzekamy o rzeczy, ktra znajduje
si poza dusz, jak rwnie obraz
ten nie jest z rzecz zamienny.
A wic i prawda nie byaby zamien
na z bytem, co jest faszem.
3. Ponadto wszystko, co jest
w czym drugim, jest nastpstwem
tego, w czym jest. Gdyby wic praw
da pierwotnie bya w Itluszy, sd
o prawdzie byby wydawany wedug
oceny duszy. W ten sposb powrci
by bd staroytnych filozofw, kt
rzy twierdzili, e wszystko, co kto
mniema, jest prawdziwe i e dwa
zdania sprzeczne s jednoczenie
prawdziwe - co jest niedorzeczne.
4. Ponadto gdyby prawda pier
wotnie bya w intelekcie, w definicji
prawdy trzeba by przyjmowa co,
onaTey dopoznania prawdy. Lecz
Augustyn w Solilokwiach [ks. II, rozdz.
IV i V] odrzuca definicje tego typu,
jak na przykad nastpujc: Prawd
jest to, co jest takie, jakim jest widziane,
poniew a w takim razie nie byoby
prawd to, co nie jest widziane. To
tissimis lapillis, qui sunt in visceribus

terrae; et similiter improbat istam:
yerum est quod ita est ut cognitori videtur, si veit et possit cognoscens esse:
quia secundum hoc non esset aliquid
verum, nisi cognitor veUet vel posset
cognosceie. Ergo et eadem ratio esset
de quibuscumque aliis definitionibus
in uibus aliquid ad intellectum pertinens poneretur. Ergo veritas non
est principaliter in intellectu.
za jest w sposb oczywisty faszy

we w przypadku najgbiej ukrytych
kamieni, ktre s we wntrznociach
ziemi. Podobnie te odrzuca Augus
tyn nastpujc definicj: Prawd jest
to, co jest takie, jakim si wydaje pozna
jcemu, jeli ten chce i moe poznawa poniewa w takim razie co nie by
oby prawd, gdyby poznajcy nie
chcia lub nie mg poznawa.
A wic ten sam argument stosuje
si rwnie do wszystkich innych
definicji, w ktrych przyjmuje si
co, co naley do poznania. A zatem
prawda nie istnieje pierwotnie w in
telekcie.
CONTRA, 1. Philosophus dicit in

VI Metaphysic. [com. 8 ]: Non est ye
rum et falsum nisi in mente.
JEDNAKE: 1. Filozof powiada

w VI ksidze Metafizyki [kom. 8]: Nie
ma prawdy i faszu jak tylko w myli.
2.
Praeterea, veritas est adaequa2.
Ponadto prawda jest zrwna
niem rzeczy i intelektu. Lecz zrw
tio rei et inteilectus. Sed haec adaequatio non potest esse nisi in intellec nanie to moe by tylko w intelekcie.
A wic i prawda moe by tylko
tu. Ergo nec veritas nisi in intellectu.
w intelekcie.
in illis quae dicuntur per prius et
posterius de multis, non semper
oportet quod id quod per prius recipit praedicationem communis, sit ut
causa aliorum, sed illud in quo pri
mo ratio illius communis completa
invenitur; sicut sanum per prius di
citur de animali, in quo primo per
fecta ratio sanitatis invenitur, quamvis medicina dicatur sana ut effectiva
Sanitatis. Et ideo, cum verum dicatur
de pluribus per prius et posterius,
oportet quod de illo per prius dicatur

dzi, e jeli chodzi o to, co orzeka
si o wielu wedug pierwszestwa
i nastpstwa, nie zawsze jest ko
nieczne, by to jako pierwsze byo
przedmiotem orzekania ogu, co
jest przyczyn innych z tych rzeczy,
ale to, w czym pierwotnie znajduje
si pena tego ogu tre. Na przy
kad zdrowie orzeka si najpierw
o zwierzciu, w ktrym wpierw
znajduje si doskonaa tre zdro
wia, chocia lekarstwo nazywamy
zdrowym jako sprawiajce zdrowie.
Poniewa wic prawd orzekamy
31
in quo invenitur perfecta ratio veritatis.
Complementum autem cuiuslibet motus est in suo termino. Motus

autem cognitivae virtutis terminatur
ad animam: oportet enim ut cognitum sit in cognoscente per modum
cognoscentis: sed motus appetitivae
virtutis termiiiatur ad res; et inde est
quod Philosophus in III De anima
[com. 54 et seq.] ponit circulum
quemdam in actibus animae, secun
dum, scilicet, quod res quae est extra
animam, movet intellectum, et res intellecta movet appetitum, et appetitus tunc ducit ad hoc quod perveniat
ad rem a qua motus incepit.
Et quia bonum, ut supra, art.
praec., dictum est, dicit ordinem ad
appetitum, verum autem ad intellec
tum; inde est quod Philosophus dicit
VI Metaphys, [com. 9], quod bonum
et malum sunt in rebus,verum et fal
sum sunt in mente. Res autem non
dicitur vera nisi secundum quod est
intellectui adaequata; unde per pos
terius invenitur verum in rebus, per
prius autem in intellectu.
Sed sciendum, quod res aliter

comparatur ad intellectum practicum, aliter ad speculativum. Intellectus enim practicus causat res, unde
est mensuratio rerum quae per ipsum fiunt: sed inteilectus speculativus, quia accipit a rebus, est quodammodo motus ab ipsis rebus, et
ita res mensurant ipsum. Ex quo pa32
o wielu wedug pierwszestwa i na

stpstwa, jest konieczne, bymy,
orzekali j najpierw o tym,_w czyni
znajduje si doskonaa tre prawdy.
Spenienie si za wszelkiego ru
chu jest w jego kresie. Ot kresem
ruchu siy poznawczej jest dusza,
jest bowiem konieczne, aby przed
miot poznania by w poznajcym
na sposb poznajcego. Natomiast
kresem ruchu siy podawczej jest
rzecz. Dlatego wanie Filozof w III
ksidze O duszy [kom. 54 n.] przyj
muje w aktach duszy pewn kolisto, polegajc mianowicie na tym,
i rzecz bdca poza dusz porusz
intelekt, rzecz ujta przez intelekt
porusza podanie, a wtedy poda
nie prowadzi do tego, e dusza osi
ga rzecz, od ktrej mch si zacz.
Poniewa za dobro - jak powie
dziano wyej, w poprzednim arty
kule - wyraa przyporzdkowanie
do podania, a prawda do intelek
tu, Filozof powiada w VI ksidze
Metafizyki [kom. 9], e dobro i zo
s w rzeczach, a prawda i fasz s
w umyle. Rzeczy jednak nie nazy
wamy prawdziw inaczej ni ze
wzgldu na to^ e jest zrwnana z in
telektem. Std .^sfawdfr znajduje si
w rzeczach wtrnie, pierw otnie . za
w intelekcie.
Lecz trzeba wiedzie, e inaczej
ma si rzecz do intelektu praktycz
nego, a inaczej do spekulatywnego.
Intelekt praktyczny bowiem jest
przyczyn rzeczy, dlatego jest miar
rzeczy, ktre staj si za jego spraNatomiast intelekt spekulatywny, poniewa przyjmuje od rzeczy, ,
jest w pewien sposb poruszany
tet qud res naturales, ex uibus inteliectus noster scientiam accipit

mensurant intellectum nostrum, ut
dicitur X Metaph. [com. 9]: sed sunt
jnensuratae ab intellectu divino, in
quo sunt omnia creata, sicut onrmia
artificiata in intellectu artificis. Sic
ergo inteilectus divinus est mensurans non mensuratus; res autem naturalis, mensurans et mensurata; sed
inteilectus noster est mensuratus,
non mensurans uidem res natu
rales, sed artificiales tantum.
Res ergo naturalis inter duos injfcellectus constituta, secundum adaequationem ad utrumque vera dicitur;
secudnum enim adaequationem ad
intellectum divinum dicitur vera, in
quantium implet hoc ad quod est ordinata per intellectum divinum, ut
patet per Anselmum in lib. De vet.
et Augustinum in lib. De vera religione [cap. XXXII, et per Avicennam
in definitione inducta, scilicet: Vetas
cuiusque rei, etc. Secundum autem
*daequationem ad intellectum humanum dicitur res vera, in quantum
nata est de se forma re veram aestintationem; sicut e contrario res falsae
dicuntur quae natae sunt videri quae
non sunt aut qualia non sunt, ut di
citur in V Metaphysic. [com. 34],
Prima autem ratio veritatis per

prius inest rei quam secunda, quia
prior est comparatio ad intellectum
przez same rzeczy, tak wic jest mie

rzony przez rzeczy. Wida z tego
jasno, i rzeczy naturalne, od kt
rych nasz, intelekt przyjmuje wiedz,
mierz nasz intelekt, jak czytamy
w X ksidze Metafizyki [kom. 9], lecz
s mierzone przez intelekt boski,
w ktrym wszystko zostao stworzo
ne, tak jak wszystkie dziea sztuki
w intelekcie twrcy. Tak wic inte
lekt boski jest mierzcym, nie mie
rzonym, rzecz naturalna - mierzca
i mierzona, lecz nasz intelekt jest
mierzonym, mierzcym wprawdzie
nie rzeczy naturalne, a tylko wytwa
rzane przez sztuk.
Rzecz naturalna zatem, postavyiona midzy dwoma intelektam i
ze wzgldu na zrwnanie z obydwo
ma nazywa si prawdziw. e
wzgldu bowiem na zrwnanie z in
telektem boskim nazywa si prawdziw, o ile spenia to, do czego jest
ukierunkowana przez intelekt boski.
jak wida ze sw Anzelma w ksi
dze O prawdzie i Augustyna w ksi
dze O wierze prawdziivej [rozdz.
XXXI) oraz z wyej przytoczonej de
finicji Awicenny, mianowicie: Praw
d wszelkiej rzeczy itd. Ze wzgldu
za na zgodno z intelektem ludz
kim rzecz nazywa sie prawdziwa.
O ilS. z nafery ,p^w9dujgj2iaW <^m
ocen samej siebie, podobnie iak przeciwnie - faszywymi nazywaj
-Sifi.ie. rzeczy,, ktre..z.natury moga
wydawa-Sie nie tym, czym s, albo
nie takimi, jakimi s, jak czytamy
w V ksidze Metafizyki [kom. 34],
Pierwsze rozumienie prawdy
przysuguje rzeczy pierwotniej ni
drugie, poniewa pierwotniejsze jest
33
A.JyJarvniarczvjc.
Tnnuai
divinum quam humanum; unde,

etiam si inteilectus humanus non es
set, adhuc res dicerentur verae in ordine ad intellectum divinum. Sed si
uterque inteilectus, quod est impossibile, intelligeretur auferri, nullo
modo veritatis ratio remaneret.
odniesienie rzeczy do intelektu bo

skiego ni do ludzkiego. Dlatego na
wet gdyby intelekt ludzki nie istnia,
rzeczy nazywayby si prawdziwy
mi w przyporzdkowaniu do inte
lektu boskiego. Lecz gdybymy wy
obrazili sobie, e nie ma adnego
z tych intelektw - co jest niemoli
we - sens prawdy nie ostaby si
w aden sposb.
AD PRIMUM ergo dicendum,

quod sicut ex dictis patet, verum di
citur per prius de intellectu, et per
posterius de re sibi adaequata; et
utroque modo convertitur cum ente,
sed diversimode, quia secundum
quod dicitur de rebus, convertitur
cum ente per praedicationem: omne
enim ens est adaequatum inteiiectui
divino, et potens sibi adaequare intellectum humanum, et e converso.
Si autem accipiatur verum prout di
citur de intellectu, sic convertitur
cum ente quod est extra animam,
non per praedicationem, sed per convenientiam; eo quod cuilibet vero intellectui oportet quod respondeat ens
aliquod, et e converso.
W odpowiedzi NA PIERWSZ
racj naley wic stwierdzi, e jak
wida z tego, co powiedziano, praw
d orzekamy pierwotnie o intelekcie,
wtrnie za o rzeczy z nim zgodnej.
W obu wypadkach prawda zamien
na jest z bytem, lecz w rny sposb.
Gdy bowiem orzekamy prawd o rze
czy, jest ona zamienna z bytem przez
orzekanie. Kady bowiem byt jest
zrwnany z intelektem boskim i moe
zrwna z sob intelekt ludzki - i na
odwrt, jeeli za wemiemy pod
uwag prawd, o ile orzeka si j*f o intelekcie, to jest ona zamienna z bytem
bdcym poza dusz nie przez orzekanie, ale przez zgodno, poniewa
kademu prawdziwie poznajcemu
intelektowi z koniecznoci odpowia
da jaki byt - i na odwrt.
Dziki temu staje si jasna odpo
wied NA DRUG racj.
cj naley stwierdzi, e to, co jest
w czym drugim, nie jest nastpstwem tego, w czym jest, chyba e
jest spowodowane przez jego zasa
dy. Std wiato spowodowane
w powietrzu przez czynnik ze
wntrzny, mianowicie przez soce,
jest nastpstwem bardziej ruchu
Et per hoc patet solutio AD SE

CUNDUM.
illud quod est in aliquo non sequitur illud in quo est, nisi quando causatur ex principiis eius; unde lux
quae causatur in aere ab extrinseco,
scilicet ex sole, sequitur motum solis
magis quam aerem. Similiter etiam
veritas quae in anima causatur a re
bus, non sequitur aestimationem
34
35011136/ sed existentiam rerum: ex

go enim quod res est vel non est
oratio vera vel falsa dicitur, et intellectus similiter.
AD
QUARTUM
dicendum,
quod Augustinus louitur de vi-
sione inteilectus humani, a qua rei

yeritas non dependet. Sunt enim
multae res quae intellectu nostro
non cognoscuntur; nulla tamen res
est quam inteilectus divinus actu
non cognoscat, et inteilectus humanus in potentia; cum inteilectus
agens describatur quo est omnia faoere, et inteilectus possibilis quo est
omnia fieri. Et ideo in definitione rei
verae potest poni visio in actu intelliectus divini, non autem visio intellectus humani nisi in potentia, ut ex
dictis [in corpore art.] patet.
Art. 3.
Tertio quaeritur
UTRUM VERITAS
SIT TANTUM IN INTELLECTU
COMPONENTE ET DIYIDENTE.
soca ni powietrza. Podobnie rw

nie prawda, ktra jest spowodowana w~duy przez rzeczy, nie jest na
stpstwem oceny przez dusz, ale
istnienia rzeczy. Mowa bowiem,
i podobnie poznanie intelektualne,
nazywa si prawdziw lub faszyw
dlatego, i rzecz jest albo nie jest.
racj naley stwierdzi, e Augustyn
mwi tutaj o wizji intelektu ludzkie
go, od ktrej prawda rzeczy nie za
ley. Jest bowiem wiele rzeczy, kt
rych nasz intelekt nie poznaje, nie
ma jednak takiej rzeczy, ktrej nie
poznaje w akcie intelekt boski, inte
lekt ludzki za w monoci, gdy in
telekt czynny zosta okrelony jako
ten, ktry moe wszystko uczyni,
a intelekt monociowy jako ten,
ktry moe sta si wszystkim. Dla
tego _vv_jJefinic[i^
mona umieci wizj w akcie inte
lektu boskiego, ale nie wizj w akcie
intelektu ludzkiego, chyba e w mo
noci, jak wida z tego, co powie
dziano [w korpusie artykuu].
Art. 3.
Po trzecie badamy,
CZY PRAWDA WYSTEPUfE
JEDYNIE W INTELEKCIE
CZCYM I DZIELCYM.
3.
Parali.: Infra, a. 9; S. th., I, q. 16,
3.
Teksty paralelne: niej, a. 9; S.
2; I Sent., D. 19, q. 5, a .l, ad 7; C. C.,
th., q. 16, a. 2; I Sent., D. 19, q. 5, a. 1,
|>C 59; VI Metaph., 1. 4. 1233-1236 IX,
ad 7; C. G I, c. 59; VI Metaph., 1. 4,
H;ll, 1896 n.; III De anima, 1. 11, 746;
1233-1236; IX, 1. 1 1 , 1896 n.; III De
W eriherm., 1. 3, 310.
anima, !. 11, 746 n.; I Periherm., 1. 3,
310.
35
ET V1DETUR QUOD NON.

1. Verum enim dicitur secundum
comparationem entis ad intellectum.
Sed prima operatio qua inteilectus
comparatur ad rem, est secundum
quam format quidditates rerum, concipiendo definitiones earum. Ergo in
ista operatione inteilectus principalius et proprius invenitur.
2. Praeterea, verum est adaequatio rei et inteilectus. Sed sicut intellectus componens et dividens potest
adaequari rebus, ita et inteilectus intelligens quidditates rerum. Ergo
veritas non est tantum in intellectu
componente et dividente.
WYDAJE SI, E NIE.

1 . O prawdzie bowiem mwi si
ze wzgldu na odniesienie bytu do
intelektu. Lecz pierwsz czynnoci,
przez ktr intelekt odnosi si do
rzeczy, jest ta, w ktrej formuuje
to, czym rzecz jest, tworzc jej definicj. A zatem w tej wanie czyn
noci intelektu jprawda znajduje si
pierwotniej i waciwiej.
2 . Ponadto prawda jest zrwna
niem rzeczy i intelektu. Lecz jak in
telekt czcy i dzielcy moe zrw
na si z rzeczami, tak i intelekt poj
mujcy to, czym rzecz jest. A zatem
prawda nie wystpuje jedynie w in
telekcie czcym i dzielcym.
CONTRA, 1. VI Metaph. [com. 8]

dicitur: Verum et falsum non sunt in
rebus, sed in mente; in simplicibus au
tem, nec etiam uod quid est, est in
mente.
2. Praeterea, in III De anima [com.
2 1 ] dicitur, quod indivisibilium intelligentia iii illis est in quibus non est
verum et falsum.
JEDNAKE: L W VI ksidze Me
tafizyki [kom. 8] czytamy: Prawda
i fasz s nie w rzeczach, ale w myli,
jeli za chodzi o to, co proste, i o to,
czym co jest - nie ma ich nawet w myli.
2.
Ponadto w III ksidze O duszy
[kom. 2 1 ] czytamy, e fljcie intelek
tualne tego, co niepodzielne, jest
w tym, w czym nie ma prawdy ani
faszu.

sicut verum per prius invenitur in
intellectu quam in rebus, ita etiam
per prius invenitur in actu inteilectus
componentis et dividentis quam in
actu inteilectus uidciitates rerum
fomiantis.
Veri enim ratio consistit in adaequatione rei et inteilectus; idem au
tem non adaequatur sibi ipsi, sed aequalitas diversorum est; unde ibi pri
mo invenitur ratio veritatis in
intellectu ubi primo inteilectus inci-

dzi, e jak jprawda, znajduje si
pierwotniej w intelekcie ni w rze
czach, tak te pierwotniej wystpuje
ona w akcie intelektu czcego
i_dzielcego_ ni w akcie intelektu
formujcego to, czym rzecz jest.
Sens prawdy bowiem polega na
zrwnaniu rzeczy i intelektu. To sa
mo za nie zrwnuje si z sob sa
mym, gdy rwno dotyczy rzeczy
rnych Dlatego tam w intelekcie
najpierw znajduje si sens prawdy,
36
w
pit aliquid proprium habere quod res
xtra animam non habet, sed aliquid
gj correspondens, inter quae adaequatio attendi potest.
Inteilectus autem formans quidditates, non habet nisi similitudinem
iei existentis extra animam, sicut et
gensus in quantum accipit speciem
iei sensibilis; sed quando incipit iuJicare de re apprehensa, tunc ipsum
iudicium inteilectus est quoddam
proprium ei, quod non invenitur ext*a in re. Sed quando adaequatur ei
uod est extra in re, dicitur iudicium
yerum esse.
Tunc autem iudicat inteilectus de
ile apprehensa quando dicit quod aliquid est vel non est, quod est intellectus componentis et dividentis;
unde et Philosophus dicit VI Metaph.
ffcext. 8], quod compositio et divisio
st in intellectu, et non in rebus. Et
inde est quod veritas per prius invenitur in compositione et divisione intlectus. Secundario autem dicitur
Verum et per posterius in intellectu
fcrmante definitiones; unde definitio
dttur vera vel falsa, ratione compoaitionis verae vel falsae, ut quando
*SUcet dicitur esse definitio eius
cuius non est, sicut si definitio circuli
assignetur triangulo; vel etiam quando partes definitionis non possunt
componi ad invicem, ut si dicatur
definitio alicuius rei animalis insen^hilis, haec enim compositio quae
^plicatu r, scilicet quod aliquod
animal est insensibile, est falsa. Et
^firutio non dicitur vera vel falsa
**fei per ordinem ad compositionem,
gdzie najpierw intelekt zaczyna mie

co sobie tylko waciwego, czego
nie ma rzecz poza dusz, a co tej
rzeczy odpowiada, tak e midzy ni
mi mona dostrzec zrwnanie.
PozHmtelekt formujcy to, czym
co jest, zawiera tyku podobizn
rzeczy istniejcej p>oza dusz, tak
jak i zmys, gdy przyjmuje obraz
rzeczy poznawalnej zmysowo. Lecz
kiedy intelekt zaczyna sdzi o ujtej
rzeczy, wtedy sam sad intelektu jest
czym jemu tylko waciwym, czego
nie ma na zewntrz w rzeczy. Kiedy
za intelekt zrwnuje si z tym, co
jest na zewntrz w rzeczy, mwi
si, i sd jest prawdziwy.
Intelekt za wtedy wydaje sad
0 ujetej rzeczy, gdy stwierdza, e
co jest, albo e nie jest - .co. je s t was
noci intelektu czcego i dzielacego. Std i Filozof powiada w VI ksi
dze Metafizyki [tekst 8], e czenie
1 dzielenie jest w intelekcie, a nie
w rzeczach. Dlatego prawda naj
pierw znajduje si w czeniu i dzie
leniu przez intelekt. Drugorzdnie
za i wtrnie mwi sie o prawdzie
w intelekcie formujcym definicje.
Std definicja nazywa si prawdzi
w lub faszyw racji prawdziwe
go lub faszywego czenia, gdy
mianowicie mwi si, e jest defini
cj tego, czego definicj nie jest, na
przykad jeli definicj kola przypi
suje si trjktowi, lub take gdy
czci definicji nie daj si ze sob
poczy, na przykad gdyby wypo
wiedziano definicj jakiego zwie
rzcia niezdolnego do poznania
zmysowego; zawarte tu bowiem
poczenie, mianowicie e pewne
37
sicut et res dicitur vera per ordinem

ad intellectum.
Patet ergo ex dictis quod verum

per prius dicitur de compositione ve
divisione inteilectus; secundo de definitionibus rerum, secundum quod in
eis implicatur compositio vera vel
falsa; tertio de rebus secundum quod
adaequantur intellectui divino, vel
aptae natae sunt adaequari intellec
tui humano; quarto de homine, qui
est electivus orationum suarum, verarum vel falsarum, vel qui facit aestimationem de se vel de aliis vcram
ve falsam per ea quae dicit vel facit.
Voces autem eodem modo recipiunt veritatis praedicationem, sicut

inteilectus quos significant.

quod quamvis formatio quidditatis
sit prima operatio inteilectus, tamen
per eam non habet inteilectus aliquid
aliud proprium quod possit rei adaequari; et ideo non est ibi proprie veritas.
Et per hoc patet solutio AD SE

CUNDUM.
38
zwierz jest niezdolne do poznania

zmysowego, jest faszywe. Definicja
wic nazywa si prawdziw lub fa
szyw jedynie w przyporzdkowa
ni u do czenia, tak jak i rzecz nazy
wa si prawdziw w przyporzdko
waniu do intelektu.
Z tego, co powiedziano, wida
zatem, e ptaw dôrzekamy najpierw
o czeniu i dzieleniu przez intelekt;
po drugie - o definicjach rzeczy, o ile
zawiera si w nich prawdziwe lub
faszywe poczenie; po trzecie
o rzeczach, o ile s zrwnane z inte
lektem boskim lub z natury mog
by zrwnane z intelektem ludzkim;
po czwarte - o czowieku, ktry jest
zdolny do wyboru swoich wypowie
dzi - prawdziwych albo faszywych
i - lub ktry powoduje prawdziw alJ bo faszyw ocen samego siebie lub
innych przez to, co mwi lub czyni.
O
wypowiedziach za prawd
orzeka si w taki sam sposb jak
o poznaniu intelektualnym/Pktrego
s one znakiem.
raq' naley wic stwierdzi, e chocia formowanie tego, czym co jest,
jest pierwsz czynnoci intelektu,
to jednak przez ni_ intelekt nie ma
czego innego, waciwego sobie, co
mogoby by zrwnane z rzecz.
Dlatego nie ma tu prawdy w sensie
waciwym.
Dziki temu jasna staje si odpo
wied NA DRUG racj.
Art. 4.
Quarto quaeritur
UTRUM SIT UNA TANTUM
VERITAS QUA OMNIA
SINT VERA.
Art. 4.
Po czwarte badamy,
CZY JEST TYLKO JEDNA
PRAWDA, PRZEZ KTR
WSZYSTKO JEST PRAWDZIWE.
4. Teksty paralelne: niej, q. 21, a.

4.
Parali.: Infra, q. 21, a. 4, ad 5; q.
4, ad 5; q. 27, a. 1, ad 7; S. th., I, q. 16,
27, a. U ad 7; S. f/z., I, q. 16, a. 6; I-II, q.
93, a. 1, ad 3; I Sent., D. 19, q. 5, a. 2; a. 6; I-II, q. 93, a. 1, ad 3; I Sent., D.
19, q. 5, a. 2; C. G., III, c. 47; Quodl. X,
C G , HI, c. 47; Quodl., X, q. 4, a. 1.
q. 4, a. 1.
ET VIDETUR QUOD SIC.
1. Anselmus enim in libro de Veritate [cap. XIV] dicit quod sicut tem
pus se habet ad omnia temporalia,
ak veritas ad omnia vera. Sed tem
pus ita se habet ad omnia temporalia
quod est uiium tantum tempus. Ergo
ita se habebit veritas ad omnia vera
quod erit tantum una veritas.
V
2. Sed dicendum, quod veritas dictur dupiciter. Uno modo ut est idem
quod entitas rei, ut definit eam Augustinus in lib. Soli. [cap. V]: Verum
6st id quod est; et sic oportet esse
phires veritates secundum quod
plures sunt essentiae remm. Alio
fftodo dicitur prout exprimit se in in
tellectu, prout definit eam Hilarius:
Verum est declarativum esse; et hoc
Wodo, cum nihil possit aliquid manifestare intellectui nisi secundum
virtutem primae veritatis divinae,
omnes yeritates quodammodo sunt
Unum in movendo intellectum, sicut
omnes colores sunt unum in moVendo visum, in quantum movent
ipsum in ratione unius, scilicet luminis. - Contra, tempus est unum nu-
WYDAJE SI, E TAK.

1. Anzelm bowiem w ksidze
O prawdzie [rozdz. XIV] powiada,
e jak ma si czas do wszystkiego,
co czasowe, tak ma si prawda do
wszystkiego, co prawdziwe. Lecz
czas tak ma si do wszystkiego, co
czasowe, e jest jeden tylko czas.
A zatem i prawda tak bdzie si
miaa do wszystkiego, co prawdzi
we, e bdzie tyiko jedna prawda.
2. Lecz trzeba zauway, e o prawdzie mwimy wjiw ojakim sensie. Po
pierwsze tak,
ona tym samym
co bytowo rzeczy, zgodnie z tym,
jak definiuje j Augustyn w Solilokwiach [ks. II, rozdz. V]; Prawd jest
to, co jest. W tym przypadku jest ko
nieczne, by byo wiele prawd, sto
sownie do tego, e iest wiele istot
rzeczy^Po drugie mwimy o nici o ty<Z]
le. o ile wyraa si w intelekcie,
zgodnie z tym, jak definiuje j Hila
ry: Prawd jest to, co odsania istnienie.
W tym przypadku, poniewa nic nie
moe ujawni czego intelektowi
prawdy, .wszystkie -p x am i^ .jZ -p ewien sposb sa jednym w powodo
waniu poruszenia intelektu, tak jak
wszystkie barwy s jednym w powo

dowaniu poruszenia wzroku, o ile
poruszaj go z racji czego jednego,
mianowicie wiata, jednake wszyst
ko, co czasowe, jest zwizane z licz
bowo jednym czasem. Gdyby wic
tak miaa si prawda do rzeczy
m exem plari unum.
prawdziwych, jak czas do tego, co
czasowe, wszystko, co prawdziwe,
musiaoby by zwizane z liczbowo
jedn prawd i czym niewystarcza
jcym byoby to, e wszystkie praw
dy s czym jednym w powodowa
niu ruchu lub e s czym jednym
we wzorze.
3.
Praeterea, Anselmus in lib. De 3. Ponadto Anzelm w ksidze
O prawdzie [rozdz. XIV] argumentuje
neritate [cap. XIV] sic arguit: Si pluw sposb nastpujcy: Jeli jest wiele
rium verorum sunt plures yeritates,
prawd wielu rzeczy prawdziwych,
oportet yeritates yariari secundum
to prawdy t iTiusz si. zminiai sto
yariationem verorum. Sed yeritates
sownie
do zmian rzeczy prawdzi
non yarianur per variationes rerum
verarum, quia destructis rebus veris wych. Lecz prawdy nie zmieniaj
si wskutek zmian rzeczy prawdzi
vel rectis adhuc remanet veritas et
wych, poniewa po zniszczeniu rze
rectitudo, secundum quam sunt vera
vel recta. Ergo est una tantum veri- czy prawdziwych lub prawidowych
tas. Minorem probat ex hoc quod, de- nadal pozostaje prawda lub prawi
structo signato, adhuc remanet recti dowo, dziki ktrej s prawdziwe
tudo significationis, quia rectum est lub prawidowe. A zatem jest tylko
ut significetur hoc quod illud signum jedna prawda. Przesank mniejsz
significabat; et eadem ratione, deuzasadnia Anzelm na tej podstawie,
structo quolibet vero vel recto, eius e po zniszczeniu tego, co oznaczo
ne, nadal pozostaje prawidowo
rectitudo vel veritas remanet.
oznaczania, poniewa jest prawido
we, aby byo oznaczane to, co ten
znak oznacza. Z tej samej racji po
zniszczeniu czegokolwiek, co praw
dziwe lub prawidowe, pozostaje je
go prawidowo lub prawda.
4. Ponadto w stworzeniach ad4.
Praeterea, in creatis nuila vena prawda nie jest tym, czego jest
ritas est id cuius est yeritas, sicut veritas hominis non est homo, et yeri prawd, tak jak prawda o czowieku
tas cam is non est caro. Sed quodlibet nie jest czowiekiem, ani prawda
mero omnium temporalium. Si ergo
ita se habet veritas ad res veras sicut
tempus ad temporalia, oportet om
nium verorum unam esse numero
veritatem; nec sufficit omnes Yeri
tates esse unum in movendo, vcl esse
40
^ creatum est verum. Ergo nullum

% is creatum est veritas; ergo omnis
yiitas est quid increatum, et est tan
tum una veritas.
5. Praeterea, in creaturis nihil est

jpaius mente humana nisi Deus, ut
jjidt Augustinus. Sed veritas, ut pro
f i t Augustinus in lib. Soli. [cap. II et
est rnaior mente humana, quia
jpjn potest dici quod sit minor. Sic
jnim haberet mens humana de veriiudicare, quod falsum est. Non
|nim de ea iudicat, sed secundum
|jun, sicut iudex non iudicat de lege,
md secundum legem, ut ipse dicit in
fb. De vera relig. [cap. XXXI]. Simili|tf nec etiam potest dici quod sit ei
|equalis, quia anima iudicat omnia
scundum veritatem; non autem iupkat omnia secundum seipsam.
rgo veritas non est nisi Deus; et ita
In a tantum veritas.
I
$.
6. Praeterea, Augustinus probat

in lib, LXXXIU Quaestionum [quaestio
9], quod veritas non pcrcipitur sensu
Corporis, hoc modo: Nihil percipitur
sensu corporis nisi niutabile. Sed
veritas est immutabilis. Ergo sensu
non percipitur. Similiter argui potest:
Omne creatum est mutabile. Veritas
non est mutabilis. Ergo non est creatura; ergo est res increata; ergo est
Una tantum veritas.
0 ciele nie jest ciaem. Lecz kady byt

stworzony jest prawdziwy. A wiec
aden z bytw stworzonych nie jest
prawd. A zatem kada prawda jest
czym nie stworzonym i wobec tego
jest tylko jedna prawda.
5. Ponadto nic spord stworze
nie jest wiksze nad ludzki umys prcz Boga, jak powiada Augustyn.
Lecz prawda - jak Augustyn dowo
dzi w Solilokwiach [ks. II, rozdz. II
1 III] - jest wiksza od ludzkiego
umysu, jako e nie mona powie
dzie, e jest mniejsza. W takim bo
wiem wypadku umys ludzki mu
siaby osdza prawd, co jest fa
szem. Bowiem nie j osdza, ale
wedug niej sdzi, podobnie jak s
dzia nie osdza prawa, ale sdzi
wedug prawa, jak tene [Augustyn]
powiada w ksidze O wierze prawdzi
wej [rozdz. XXXI], Podobnie te nie
mona powiedzie, e prawda jest
rwna umysowi, poniewa dusza
sdzi o wszystkim wedug prawdy,
nie sadzi za o wszystkim wedug
samej siebie. A zatem prawda moe
by tylko Bg, tak wic jest tylko jed
na prawda.
6 . Ponadto Augustyn nastpuj
co dowodzi w Ksidze LXXXI1I kwes
tii [kw. 9], e prawda nie jest po
strzegana zmysem cielesnym: Nic
nie jest postrzegane zmysem cieles
nym, co nie jest zmienne. Lecz praw
da jest niezmienna. A wic nie jest
postrzegana przez zmys. Mona ar
gumentowa podobnie: Wszystko, co
stworzone, jest zmienne. Prawda nie
jest zmienna. A wic prawda nie jest
czym stworzonym, a wic jest rze-
41
cz nie stworzon, a zatem jest tylko

jedna prawda.
Ponadto Augustyn dowodzi
7.
Praeterea, ibidem Augustinus 7,
tame tego samego w sposb nast
arguit ad hoc idem, hoc modo: Nulpujcy: Nie ma przedmiotu pozna
lum sensibie est quod non habeat
aliquid simile falso, ita ut intemosci
walnego zmysowo, ktry by nie za
wiera czego podobnego do faszu,
non possit; nam, ut alia praetermittam, omnia quae per corpus sentitak e moe nie by rozpoznany. Bo
mus, etiam cum ea non adsunt sen- wiem, pomijajc inne przypadki, na
sibus, imagines tamen eorum patiwet gdy wszystko to, co postrzega
mur tamquam prorsus adsint, vel in
my za porednictwem ciaa, nie jest
somno, vel in furor. Sed veritas non
obecne dla zmysw, doznajemy te
habet aliquid simile falso. Ergo sensu
go obrazw, tak jakby byo to przed
non percipitur. Similiter argui potest:
nami obecne - czy to we nie, czy
Omne creatum habet aliquid simile
w szalestwie. Lecz prawda nie zafalso, in quantum habet aliquid de
wiera czego podobnego do...faszu,
defectu. Ergo nullum creatum est A w i.nie jest postrzegana przez
veritas; et sic est tantum una veritas.
zmys. Mona argumentowa podob
nie: Kade stworzenie zawiera co
podobnego do faszu, o ile ma co
z braku. A wic adne stworzenie
nie jest prawd. A zatem jest tylko
jedna prawda.
CONTRA, 1 . Augustinus in libro
De vera religione [cap. XXXVI] dicit:
Sicut similitudo est form a similium, ita
yeritas est form a verorum. Sed plurium
similium plures sunt similitudines,
Ergo plurium verorum plures sunt
veritates.
JEDNAKE: 1. Augustyn w ksi

dze O wierze prazodziwej [rozdz.
XXXVI] powiada: jak podobiestwo
jest form rzeczy podobnych, tak prawda
jest form rzeczy prawdziwych. Jednak
z licznymi rzeczami podobnymi
wi si liczne podobiestwa. A za
tem z licznymi rzeczami prawdziwymi wi si liczne prawdy.
2.
Praeterea, sicut omnis veritas 2.
Ponadto jak kada prawda
creata derivatur a veritate increata,
stworzona pochodzi od prawdy nie
et ab ea suam virtutem habet, ita
stworzonej i z niej czerpie sw moc,
omne lumen intelligibile a prima
tak kade wiato poznania intelek
luce derivatur exemplariter, et vim
tualnego pochodzi od pierwszego
wiata jako od wzoru i z niego czer
manifestandi habet. Dicuntur tamen
esse plura lumina intelligibilia, ut pa pie moc ujawniania. Jednak jak
tet per Dionysium11. Ergo ex simili
twierdzi Dionizy11, jest wiele wiate
intelektualnego poznania. A zatem
42
modo concedendum est esse plures

verita tes.
3 . Praeterea, colores quamvis ex
virtute lucis moveant visum, tamen
simpliciter dicuntur esse plures et
differentes, et non possunt dici esse
nisi secundum quid. Ergo et
quamvis omnes yeritates creatae se
in intellectu exprimant yirtute primae yeritatis, non tamen ex hoc dici
poterunt una veritas nisi secundum
quid.
4. Praeterea, sicut veritas creata

non potest se in intellectu manifestare nisi yirtute yeritatis increatae,
ita nulla potentia creata potest aliquid agere nisi yirtute potentiae inCieatae. Non tamen aliquo modo didmus esse unam potentiam omnium
habentium potentiam. Ergo nec di
cendum est aliquo modo esse unam
veritatem omnium verorum.
5. Praeterea, Deus comparatur ad
fes in habitudine triplicis causae: sci
licet effidentis, exemplans et finalis;
6* propter quamdam appropriatioRon entitas rerum refertur ad Deum
Ut ad causam efficientem, veritas ut
causam exemplarem, bonitas ut
ad causam finaem, quamvis etiam
s*ngula possint ad singula referri se
cundum locutionis proprietatem.
Sed non dicimus aliquo modo locu
tionis esse unam boni ta tern omnium
bonorum, aut unam entitatem om
nium entium. Ergo nec debemus diCere imam yeritatem omnium verorum.
podobnie trzeba przyj, e jest wiele prawd.

3. Ponadto chocia barwy poru
szaj wzrok moc wiata, to jednak
mwi si, e w sensie bezwzgld
nym s liczne i rne, i nie mona
powiedzie, e s czym jednym,
chyba e pod pewnym wzgldem.
A wic chocia wszystkie prawdy
stworzone take wyraaj si w inte
lekcie moc pierwszej prawdy, to
jednak nie mona na tej podstawie
nazywa ich jedn prawda, chyba
e pod pewnym wzgldem.
4. Ponadto jak prawda stworzo
na nie moe ujawni si w intelekcie
inaczej, ni moc prawdy nie stwo
rzonej, tak adna moc stworzona nie
moe uczyni niczego inaczej ni si
mocy nie stworzonej. Jednak w a
den sposb nie mwimy, e jest jed
na moc wszystkich majcych moc.
A zatem nie naley te mwi, e
w jakikolwiek sposb jest jedna
prawda wszystkiego, co prawdziwe.
5. Ponadto Bg ma si do rzeczy
jako trojaka przyczyna: mianowicie
sprawcza, wzorcza i celowa. 2 racji
za pewnego przypisania bytowo
rzeczy jest odnoszona do Boga jako
do przyczyny sprawczej, prawda ja
ko do przyczyny wzorczej, a dobro
jako do przyczyny celowej, chocia
rwnie poszczeglne do poszcze
glnych mog zosta odniesione
w sensie waciwym. Jednak w ad
nym sensie nie mwimy, e jest jed
na dobro wszystkich dbr albo jed
na bytowo wszystkich bytw.
A zatem nie powinnimy mwi, e
iest jedna prawda wszystkich rzeczy
prawdziwych.
6.
Praeterea, quamvis sit una ve6. Ponadto chocia jest jedna
ritas increata, a qua omnes veritates prawda nie stworzona, od ktrej pocreatae extrahuntur, non tamen eochodz wszystkie prawdy stworzodem modo extrahuntur ab ipsa; quia,
ne, to jednak nie pochodz one_od
quamvis ipsa similiter se habeat ad
niej w taki sam sposb, poniewa,
omnia, non tamen omnia similiter se
cho ona podobnie ma si do
habent ad ipsam, ut dicitur in lib. De
wszystkich rzeczy, to jednak nie
causis [propos. 22 ]; unde alio modo
wszystkie rzeczy podobnie maj si
do niej, jak czytamy w ksidze
extrahitur ab ipsa veritas necessaO przyczynach [tw. 22], Dlatego w in
riorum et contingentium. Sed diversus modus imitandi exemplar divi- ny sposb pochodzi od niej prawda
tego, co konieczne, a w inny prawda
num facit diversitatem in rebus creatis. Ergo similiter sunt plures yeri tego, co przygodne. Lecz rny spo
sb naladowania boskiego wzoru
tates creatae.
powoduje rnic wrd rzeczy
stworzonyrh. A zatem, podobnie,
jest wiele prawd stworzonych.
7.
Praeterea, veritas est adaequa- 7. Ponadto prawda jest zrwnaniem rzeczy i intelektu. Lecz w tyn^
tio rei et inteilectus. Sed diversorum
specie non potest esse una adaequa- co gatunkowa rne, nie moe za
chodzi jedno zrwnanie rzeczy z in
tio rei ad intellectum. Ergo, cum res
telektem. A zatem, skoro rzeczy
verae sint specie diversae, non potest
prawdziwe s gatunkowo rne,
esse una veritas omnium verorum.
prawda wszystkich rzeczy prawdzi
wych nie moe by jedna.
8. Ponadto Augustyn powiada
8.
Praeterea, Augustinus dicit in
w XII ksidze O Trjcy [rozdz. XV]:
libro XII De Trinitae [cap. XI]: Credendum est, mentis humanae naturam
Trzeba sdzi, e natura ludzkiego umy
sic rebus intelligibilibus connexam, ut su tak jest zwizana z rzeczami intelek
in uadam luce sui generis omnia uae
tualnie poznawalnymi, e w jakim
cognoscit, intueatur. Sed lux secun nnetle swego rodzaju widzi to wszyst
dum quam anima cognoscit omnia,
ko, co poznaje. Lecz wiatem, dziki
est veritas. Ergo veritas est de genere
ktremu dusza poznaje wszystko,
ipsius animae, et ita oportet verita- jest prawda. A wic praw da jest
tem esse rem creatam; et ita in diver- czym z rodzaju samej duszy. Tak
sis creaturis diversae erunt veritates.
wic prawda musi by rzecz stwo
rzon, a zatem w rnych stworze
niach s rne prawdy,
sicut ex praedictis, art. 2 , patet, veritas proprie invenitur in intellectu
44

dzi, e jak wida z tego, co ju po
wiedziano w artykule 2., w sensie
humano vel divino, sicut sanitas in

animali. In rebus autem aliis invenitur per relationem ad intellectum, si
cut et sanitas dicitur de quibusdam
aliis in uantum sunt effectiva vel
conservativa sanitatis anima lis.
Ergo est in intellectu divino quidem veritas proprie et primo; in intellectu vero humano proprie quidem et secundario; in rebus autem
improprie et secundario, quia non
nisi in respectii ad alterutram duamm veritatum.
Veritas ergo inteilectus divini est
una tantum, a qua in intellectu hu
mano derivantur plures yeritates, si
cut ab una tacie hominis resultant
plures similitudines in speculo, sicut
dicit Glossa [Augustini] super illud
Psalmistae [Psa/. XII, 2]: Diminutae
sunt veritales a filiis hominum12.
Veritates autem quae sunl in re
bus, sunt plures, sicut et rerum entitates.
Veritas autem quae dicitur de re
bus in comparatione ad intellectum
humanum, est rebus quodammodo
accidentalis, quia posito quod intellectus humanus non esset nec esse
posset, adhuc res in sua essentia permanerent. Sed veritas quae dicitur de
eis in comparatione ad intellectum
diyinum eis inseparabiliter communicatur: non enim subsistere possunt
nisi per intellectum diyinum eas in
esse producentem.
waciwym prawda znajduje si w intelekcie ludzkim lub boskim, tak jak

zdrowie w zwierzciu." W innych za
rzeczach prawda znajduje si ze
wzgldu na relacj do intelektu, tak
jak i zdrowie orzeka si? o pewnych
innych rzeczach, o ile sprawiaj lub
zachowuj zdrowie zwierzcia.
A wic prawda znajduje si w in
telekcie boskim w sensie waciwym
i pierwotnie, w intelekcie~TuHzRim
za chocia w sensie waciwym, to
wtrnie, w rzeczach natomiast
w sensie niewaciwym i wtrnie, jako e nie inaczej ni w relacji do kt
rej z tamtych dwch prawd.
PrawTte wic intelektu boskiego
jest tylko jedna, od niej za pocho
dz liczne prawdy w intelekcie ludzkim, podobnie jak w zwierciadle od
bijaj si liczne podobizny jednej
twarzy czowieka, jak czytamy
w glosie [Augustyna] do sw Psal
misty [Ps 12, 2]: Pomniejszone sq
prawdy przez synw ludzkichn .
Prawdy za, ktre s w rze
czach, s liczne, tak jak i bytowoci
rzeczy.
Prawda_ za, ktra przysuguje
rzeczom w odniesieniu do intelektu
ludzkiego, jest dla rzeczy jakby
przypadociowa, poniewa zao
ywszy, e intelekt ludzki nie ist
niaby ani nie mg istnie, rzecz
nadal pozostaaby w swojej istocie.
Jednak prawda, ktra przysuguje
im w odniesieniu do intelektu boskiego, czy si z nimi nierozdzielr..
nie, nie mog one bowiem istnie
samodzielnie inaczej ni dziki bo
skiemu intelektowi powoujcemu
je do istnienia.
Per prius etiam inest rei veritas

per comparationem ad intellectum
divinum quam humanum, cum ad
intellectum divinum comparetur
quasi ad causam, ad humanum au
tem quodammodo quasi ad effectum, in quantum inlelleclus a rebus
scientiam accipit.
Sic ergo res aliqua principalius
dicitur vera in ordine ad veritatem
inteilectus divini quam in ordine ad
veritatem inteilectus humani.
Si ergo accipiatur veritas proprie
dicta secundum quam omnia principaliter vera sunt, sic omnia sunt vera
una veritate, id est veritate inellectus divini; et sic Anselmus de veritate loquitur in lib. De ueritate [cap.
VIII et XII]. Si autem accipiatur veritas proprie dicta, secundum quam
res secundario verae dicuntur, sic
sunt plurium verorum plures veritates in animabus diversis. Si autem
accipiatur veritas improprie dicta,
secundum quam omnia dicuntur
vera, sic sunt plurium verorum
plures yeritates; sed unius rei una
est tantum veritas.
Denominantur autem res verae

a veritate quae est in intellectu divino vel in intellectu humano, sicut denominatur cibus sanus a sanitate
quae est in animali, et non sicut a for46
Ponadto pierwotniej prawda

przysuguje rzeczy w odniesieniu
do intelektu boskiego ni w odniesie
niu do intelektu ludzkiego, ponie
wa do intelektu boskiego odnosi
si jako do przyczyny, do ludzkiego
za w pewien sposb jako do skut
ku, o ile intelekt przyjmuje wiedz
od rzeczy.
Tak wic rzecz jaka pierwotniej
nazywa si prawdziw w przypo
rzdkowaniu do praw d y in telek tu
boskiego ni w przyporzdkowaniu
jeli wic wemiemy pod uwag
prawct w_ sensie waciwym, ze
wzgldu na ktr wszyst^p Je s t
prawdziwe pierwotnie, w takim ra
zie wszystkie rzeczy s prawdziwe
przez jedn prawd, to jest przez
prawd intelektu boskiego. Tak wa
nie wypowiada si o prawdzie An
zelm w ksidze O prawdzie [rozdz.
VIII i XII]. Jeeli za wemiemy
pod uwag prawd w sensie waci
wym, ze wzgldu na ktr rzeczy
nazywaj si prawdziwymi wtrnie,
w .takim razie w rnych duszach
jest wiele prawd wielu rzeczy prawdziwych. Jeli natomiast wemiemy
pod uwag prawd w sensie nie
waciwym, z wzgldu na ktr
wszystkie rzeczy nazywaj si praw
dziwymi, w takim razie jest wiele
prawd wielu rzeczy prawdziwych,
lecz do jednej rzeczy naley tylko
jedna prawda.
Rzeczy za tak otrzymuj nazw
prawdziwych od prawdy, ktra
znajduje si w intelekcie boskim lub
w intelekcie ludzkim, jak pokarm
otrzymuje nazw zdrowego od
ma inhaerente; sed a yeritate quae

est in ipsa re (quae nihil est aliud
quam entitas intellectui adaequata,
vel intellectum sibi adaequans) sicut
a forma inhaerente, sicut cibus denominatur sanus a qualitate sua,
a qua sanus dicitur.
zdrowia, ktre jest w zwierzciu,

a nie od zawierajcej si w tym po
karmie formy. Lecz od prawdy, ktra jest w samej rzeczy (a ktra jest
niczym innym ni bytowoci zrw-

quod tempus comparatur ad tem
poralia sicut mensura ad mensurata;
unde patet quod Anselmus loquitur
de illa veritate quae est tantum men
sura omnium rerum verarum; et ista
est una tantum, sicut tempus unum,
ut in II arg. concluditur. Veritas au
tem quae est in intellectu humano
vel in ipsis rebus, non comparatur
ad res sicut mensura extrinseca et
communis ad mensurata, sed vel si
cut mensura tum ad mensuram, ut
est de veritate inteilectus humani, et
sic oportet eam variari secundum
varietatem rerum; vel sicut mensura
intrinseca, sicut est de veritate quae
est in ipsis rebus: et has etiam mensuras oportet plurificari secundum
pluralitatem mensuratorum, sicut diversorum corporum sunt dimensiones diversae.
raq naley wic stwierdzi, e czas
tak ma si do tego, co czasowe, jak
miara do tego, co mierzone. Wida
z tego, e Anzelm mwi o tej praw
dzie, ktra jest jedynie miar wszyst
kich rzeczy prawdziwych, a ta jest
tylko jedna, tak jak czas jest jeden,
jak wnioskuje si w 2 . argumencie.
Prawda za, ktra jest w intelekcie
ludzkim bd w samych rzeczach,
nie ma si tak do rzeczy jak miara
zewntrzna i wsplna do rzeczy
mierzonych, lecz.albo jak to, co mie
rzone, do miary, jak jest w wypadku
prawdy intelektu ludzkiego, i wtedy
musi by ona rna stosownie do
rozmaitoci rzeczy - albo ja k miara
wewntrzna, jak jest w wypadku
SECUNDUM concedimus.
veritas quae remanet destructis re
bus, est veritas inteilectus divini; et
haec simpliciter est una numoro:
.Ju b zjtm u ja
intelekt z sob), rzecz o trzymuje nazw prawdziwej tak ja~k_ od formy

a wartej w tej rzeczy, podobnie jak
pokarm otrzymuje nazw zdrowego
od swojej jakoci, z racji ktrej m
wimy, e jest zdrowy.
i rwnie te m iary musz by liczne

stosownie do mnogoci rzeczy mie
rzonych, podobnie jak rne ciaa
maj rne rozmiary.
Z DRUG racj zgadzamy si.
cj naley stwierdzi, e prawd,
ktra pozostaje po zniszczeniu rze
czy. jest prawda intelektu .haskiego,
47
veritas autem quae in rebus est vel in

anima, variatur ad varietatem rerum.

cum dicitur: nulk res est sua veritas:
intelligitur de rebus quae habent esse
completum in natura; sicut et cum
dicitur: nulla res est suum esse: et
tamen esse rei quaedam res creata
est; et eodem modo veritas rei aliquid creatum est.

veritas secundum quam anima de
omnibus iudicat, est veritas prima.
Sicut enim a veritate inteilectus divini effluimt in intellectum angelicum
species rerum innatae, secundum
quas omnia cognoscit; ita a veritate
inteilectus divini exemplariter procedit in intellectum nostrum veritas
primorum principiorum secundum
quam de omnibus iudicamus. Et
quia per eam iudicare non possumus
nisi secundum quod est similitudo
primae yeritatis, ideo secundum primam veritateni de omnibus dicimur
iudicare.
yeritas illa immutabilis, est yeritas
prima; et haec neque sensu percipi
tur, neque aliquid creatum est.
AD SEPT1MUM dicendum, quod

etiam ipsa yeritas creata non habet
48
a ta jest w sensie bezwzgldnym

liczbowo jedna. Prawda za ktra
znajduje si w r ^ y (Kh albo w Hnszy, zmienia si stosownie do zmian
rzeczy.
racj naley stwierdzi, e gdy m
wimy: adna rzecz nie jest swoj
prawd, rozumiemy to w odniesie
niu do rzeczy, ktre maj pene ist
nienie w naturze, podobnie jak
w wypadku, gdy mwimy: adna
rzecz nie jest swoim istnieniem a jednak rwnie istnienie rzeczy
jest pewn rzecz stworzon. I w taki
sam sposb prawda rzeczy jest
czym stworzonym.
naley stwierdzi, e prawd, we
dug ktrej dusza sdzi o wszystkim,
jest prawda pierwsza. Jak bowiem
z prawdy intelektu boskiego wypy
waj do intelektu anielskiego wro
dzone obrazy rzeczy, wedug kt
rych anio wszystko poznaje, tak od
prawdy intelektu ,boskiego jako od
wzorca przechodzi do naszego inte
lektu prawda pierwszych zasad,
wedug ktrej sdzimy o wszystkim.
A poniewa przez ni moemy s
dzi tylko o tyle, o ile jest podobizn
pierwszej prawdy, dlatego mwi si,
e o wszystkim sdzimy wedug
prawdy pierwszej.
cj naley stwierdzi, e Qw nie
zmienn prawd jest prawda pierw
sza, a ta ani nie jest postrzegana
przez zmys, ani nie jest czym stwo
rzonym.
cj naley stwierdzi, e take sama
aliuid simile falso, quamvis creajm-a quaelibet aliquid simile falso

habeat; in tantum enim simile aliquid falso creatura habet, in quantum deficiens est. Sed veritas non
ex ea parte consequitur creaturam
qua deficiens est, sed secundum
qUod a defectu recedit primae veritati conformata.
prawda stworzona nie ma czego

podobnego do faszu, chocia kade
stworzenie zawiera co podobnego
do faszu; o tyle bowiem zawiera
co podobnego do faszu, o ile ma
co z braku. Lecz prawda jest na
stpstwem tego, co stworzone, nie
0 tyle, o ile ma ono co z braku, ale
ze wzgldu na to, e odstpuje ono
od braku bdc upodobnionym do
prawdy pierwszej.
AD PRIMUM vero eorum quae

CONTRA obiiciuntur, dicendum
est, quod similitudo proprie invenitur in utroque similium; veritas au
tem, cum sit quaedam convenientia
inteilectus et rei, non proprie invenitur in utroque, sed in intellectu;
unde, cum sit unus inteilectus, scili
cet divinus, secundum cuius conformitatem omnia vera dicuntur, opor
tet omnia esse vera secundum unam
veritatem, quamvis in pluribus similibus sint plures diversae similitudines.
SZ 7. tych racji, ktre przytoczono
PRZECIW
powyszym,
naley
stwierdzi, e podobiestwo w sen
sie waciwym znajduje si w obu
rzeczach podobnych, prawda nato
miast, jako pewna zgodno intelektu
1 rzeczy, nie znajduje si w sensie
waciwym w nich obydwu, ale w in
telekcie. Poniewa wic jest jeden in
telekt, mianowicie boski, ze wzgldu
na podobiestwo do ktrego wszyst
ko zwie si prawdziwym, wszystko
musi by prawdziwp wedug tej jednej prawdy, chocia w wielu rze
czach podobnych s liczne rne
podobizny.
W odpowiedzi NA DRUG
chocia wiato intelektualnego po
znania odwzorowuje wiato boskie,
to jednak wiato w sensie waci
wym orzekamy take o stworzonych
wiatach intelektualnego poznania.
Prawdy jednak nie orzekamy w sen
sie waciwym o rzeczach, ktre
w sensie waciwym odwzorowuj
intelekt boski, i dlatego nie mwimy,
e jest jedno wiato intelektualnego
quod quamvis lumen intelligibile
exempletur a lumine divino, tamen
lumen proprie dicitur etiam de intelligibilibus luminibus creatis; non au
tem veritas proprie dicitur de rebus
proprie exemplatis ab intellectu divino; et ideo non dicimus unum lu
men, sicut dicimus, unam veritatem.
49
Et similiter dicendum est AD

TERTIUM de coloribus; quia colores
proprie visibiles dicuntur, quamvis
non videantur nisi per iucem.
Et
similiter dicendum
QUARTUM de potentia, et
QUINTUM de entitate.
AD
AD

quamvis res exemplentur difformiter
a veritate divina, non tamen propter
hoc excluditur quin res una veritate
sint verae, et non pluribus, proprie
loquendo; quia id quod diversimode
recipitur in rebus exemplatis, non
proprie dicitur yeritas, sicut proprie
dicitur yeritas in exemplari.
AD SEPTIMUM dicendum, quod

quamvis ea quae sunt diversa specie
ex parte rerum, una adaequatione
non adaequentur divino intellectui,
inteilectus tamen divinus, cui omnia
adaequantur est unus; et ex parte
eius est una adaequatio ad res
omnes, quamvis non omnia sibi e o
dem modo adaequentur; et ideo
modo praedicto omnium rerum ye
ritas est una.
AD OCTAVUM dicendum, quod

Augustinus loquitur de veritate exemplata ab ipsa mente diyina in mente
50
poznania, tak jak mwimy, e jest

jedna prawda.
Podobnie naley odpowiedzie
NA TRZECI z tych racji, dotyczc
barw, poniewa barwy zw si
prawdziwymi w sensie waciwym,
chocia nie bywaj widziane inaczej
ni dziki wiatu.
Podobnie te naley odpowie
dzie NA CZWART z tych racji,
dotyczc mocy, i NA PIT, doty
czc bytowoci.
W odpowiedzi NA SZST
chocia rzeczy na rne sposoby od
wzorowuj bosk prawd, nie wy
klucza to jednak, by rzeczy w sensie
waciwym byy prawdziwe przez
jedn praw d,, a nie przez wiele poniewa to, co na rne sposoby
jest przyjmowane w rzeczach od
wzorowujcych, nie w sensie waci
wym nazywa si praw'd, tak jak
w sensie waciwym nazywa si
prawd we wzorze.
W odpowiedzi NA SIDM
chocia to, co ze strony rzeczy jest
gatunkowo rne, nie przez jedno
"zrwnanie jestj^rw nane z intelektem boskim, to jednak intelekt boski,
z ktrym wszystko jest zrwnane,
jest jeden i z jego strony zachodzi
jedno zrwnanie z wszystkimi rze
czami, chocia nie wszystko jest
z nim zrwnane w taki sam sposb.
1 dlatego, w sposb ju przedstawio
ny, prawda wszystkich rzeczy jest
jedna.
W odpowiedzi NA SM z tych
racji naley stwierdzi, e Augustyn
mwi o prawdzie odwzorowujcej
nostra, sicut similitudo faciei resultat

in speculo; et huiusmodi veritates resultantes in animabus nostris a prima
yeritate, sunt multae, ut dictum est.
Vel dicendum, quod veritas prima
est quodammodo de genere animae
largo modo accipiendo genus, secun
dum quod omnia intelligibilia vel incorporalia unius generis esse dicun
tur, per modum quo dicitur Act.,
XVII, 28: Ipsius enim et nos genus sumus.
w naszym umyle sam umys boski,

podobnie jak podobizna twarzy od
bija si w zwierciadle. Jak ju powie
dziano, prawdy tego typu, stanowice w naszych duszach odbicia
prawdy pierwszej, s liczne. Mona
te powiedzie, e prawda pierwsza
jest w pewien sposb z rodzaju du
szy, jeli rodzaj pojmiemy w znacze
niu szerokim, o ile wszystko, co po
znawalne intelektualnie lub niecielesne, naley do jednego rodzaju,
w takim sensie, w jakim czytamy
w Dz 17, 28: 1 my bowiem jestemy
z jego rodzaju.
Art. 5.
Po pite badamy,
CZY JA KA INNA PRAWDA
PRCZ PIERWSZEJ
JEST WIECZNA.
Art. 5.
Quinto quaeritur
UTRUM ALIQUA ALTA
VERITAS PRAETER PRIMAM
SIT AETERNA.
5.
Parali.: S. th, I, q. 10, a. 3, ad
q. 16, a. 7; / Sent. D. 19, q. 5, a. 3; C.
G., n, cc. 35; 83, 84; De pot.,-q. 3, a. 17,
ad 27.
3;
a.
5,
q.

3, ad 3; q. 16, a. 7; 1 Sent., D. 19, q.
a. 3; C. G., II, cc. 35, 83, 84; Dc pot.,
3, a. 17, ad 27.
ET VIDETUR QUOD SIC.

WYDAJE SI, E TAK.
1. Anzelm bowiem, mwic
1.
Anselmus enim dicit in Monoo prawdzie wypowiedzi, stwierdza
logio [cap. XVII], de veritate enuntiaw Monologionie [rozdz. XVIII]: Czyby
bilium loquens: Sive dicatur veritas
habere, swe non intelligatur habere prin si powiedziao, e prawda ma, czy te
cipium vel finem, nullo claudi potest
by si pomylao, e prawda nie ma po
yeritas principio vel fine. Sed omnis
cztku lub koca, prawdy nie da si za
mkn w granicach wyznaczonych
veritas inteligitur habere principium
vel finem, vel non habere principium
przez aden pocztek lub koniec. Lecz
vel finem. Ergo nulla yeritas claudiwszelk prawd rozumie si tak, e
r principio vel fine. Sed omne quod
ma pocztek lub koniec albo e nie
huiusmodi, est aetemum. Ergo
ma pocztku lub koca. A wiec ad
Omnis yeritas est aetema.
na prawda nie jest zamknita w gramxach__wy_znaczonych. prz e z ..pocza.-
tek lub koniec. Lecz wszystko^ co jest

takie, jest . wieczne. A zatem .kada
prawda jest wieczna.
2.
Praeterea, omne illud cuius
2. Ponadto wszystko to, czego
istnienie jest nastpstwem zniszcze
esse sequitur ad destructionem sui
esse, est aetemum, quia sive porta tur nia swego istnienia, jest wieczne, po
esse, save ponatur non esse, sequitur niewa czyby si przyjo, e to ist
quod erit: et oportet secundum unum- nieje, czy te e nie istnieje, nastp
quodque tempus ponere de unoquo- stwem bdzie, e to istnieje; i jeli
chodzi o cokolwiek, w odniesieniu
que quod sit vel quod non sit. Sed ad
destructionem veritatis sequitur ver- do jakiegokolwiek czasu trzeba przy
itatem esse; quia si veritas non est, j, e to jest albo e nie jest. Lecz na
stpstwem zniszczenia prawdy jest
veritatem non esse est verum, et nihil
potest esse verum nisi veritate. Ergo to, e prawd jest/ poniewa jeli
nie ma prawdy, jest prawd, e nie
yeritas est aetema.
ma. prawdy, a. nic nie moe by
prawdziwe jak tylko przez prawd.
A zatem prawda jest wieczna.
3. Praeterea, si veritas enuntiabi3. Ponadto gdyby prawda wypo
wiedzi nie bya wieczna, trzeba by
lium non sit aetema, ergo erit assigokreli, kiedy nie ma prawdy wypo
nare quando non erit enuntiabilium
yeritas. Sed tunc hoc enuntiabile est wiedzi. Lecz wtedy prawdziwa jest
yerum, nullam veritatem enuntiabi wypowied, e nie ma adnej praw
dy wypowiedzi. A wic jest prawda
lium esse. Ergo veritas enuntiabilium
est; quod est contrarium ei quod fuit wypowiedzi, co jest sprzeczne z tym,
datum. Non ergo potest dici verita- co zostao zaoone. A zatem nie
tem enuntiabilium non esse aeter- mona twierdzi, e prawda wypo
nam.
wiedzi nie jest wieczna.
4. Ponadto Filozof dowodzi w l
4. Praeterea, Philosophus probat
in 1 Phys. [com. 82], materiam esse ksidze Fizyki [kom. 82], i materia
aetemam (quamvis hoc sit falsum) jest wieczna (cho to jest fasz), na
per hoc quod remanet post sui cortej podstawie, e pozostaje ona po
ruptionem, et est ante sui generatio- swoim zniszczeniu i jest przed swo
im powstaniem. Gdy bowiem ulega
nem; quia si corrumpitur, in aliquid
corrumpitur, et si generatur, ex alizniszczeniu, rozpada si w co, a gdy
quo generatur; illud autem ex quo powstaje, to powstaje z czego; to
aiquid generatur, et illud in quod
za, z czego co powstaje, i to, w co
corrumpitur, est materia. Sed simili si rozpada, jest materi. Lecz po
dobnie jeeli przyjmie si, e prawda
ter yeritas si ponatur corrumpi vel
ulega zniszczeniu i powstaje, wyni
generari, sequitur quod sit ante suam
ka z tego, e jest przed swoim po
generationem et post suam corrupwstaniem
i po swoim zniszczeniu.
tionem; quia si generatur, mutata
52
est d e n on esse in esse, et si corrum

pitur, mutata est de esse in non esse.
Quando autem non est yeritas, venim est dicere veritatem, non esse,
quod utique non potest esse, nisi yeri
tas sit. Ergo veritas est aetema.
Gdy bowiem powstaje, przechodzi

z nieistnienia do istnienia, a gdy ule
ga zniszczeniu, przechodzi z istnie
nia do nieistnienia. Gdy jednak nie
ma prawdy, prawdziwe jest stwier
dzenie, e prawdy nie ma, co jednak
jest moliwe wycznie pod warun
kiem, e prawda jest. A zatem praw
da jest wieczna.
5.
Praeterea, omne quod non po 5. Ponadto zawsze, gdy nie motest intelligi non esse, est aetemum,
na poj*., jco .n iejstn ieje, jsX to
quia quidquid potest non esse, potest
wieczne, poniewa zawsze, jeeli
intelligi non esse. Sed veritas etiam
co moe nie istnie, mona poj,
enuntiabilium, non potest intelligi
e tego nie ma. Lecz nie mona po
non esse, quia inteilectus non potest j, e nie ma prawdy - take praw
dy wypowiedzi - poniewa intelekt
intelligere aliquid, nisi intelligat illud
esse verum. Ergo veritas enuntiabi nie moe pojmowa czegokolwiek,
lium est aetema.
nie pojmujc tego jako czego praw
dziwego. A zatem prawda wypo
wiedzi jest wieczna.
6. Praeterea, Anselmus sic arguit
6. Ponadto Anzelm nastpujco
in Monol. [cap. XVIII]: Cogitet ui po argumentuje w Monologionie [rozdz.
test quando incepit, aut quando non fuit
XVIII]: Niech pomyli, kto moe, kiedy
hoc verum.
zaczo by prawd albo kiedy nie byo
to prawdziwe.
7. Ponadto to,, co jest przysze.
7. Praeterea, illud quod est futu
rum semper fuit futurum, et quod est
zawsze byo przysze, a to, .co. .jest
praeteritum semper erit praeteritum.
przesze, zawsze bdzie przesze.
Sed ex hoc propositio de futuro est
Lecz zdanie dotyczce czego przy
vera, quia aliquid est futurum; et ex
szego jest prawdziwe dlatego, e
hoc propositio de praeterito est vera,
co jest przysze, a zdanie dotyczce
quia aliquid est praeteritum. Ergo
czego przeszego jest prawdziwe
veritas propositionis de futuro sem dlatego, e co jest przesze. A wic
prawda zdania o czym przyszym
per fuit, ut veritas propositionis de
praeterito semper erit; et ita non sozawsze bya, tak jak i prawda zdania
o czym przeszym zawsze bdzie.
lum veritas prima est aetema, sed
multae aliae.
A zatem nie tylko prawda pierwsza
jest wieczna, lecz i w iele innych..
8 . Ponadto Augustyn powiada
8. Praeterea, Augustinus dicit in
lib. De libero arbitrio, quod nihil maw ksidze O wolnym wyborze, e nic
gis est aetemum quam ratio circuli, nie jest bardziej wieczne ni pojcie
et duo et tria esse quinque. Sed hokoa i to, e dwa plus trzy rwna si
53
pi. Lecz ich prawda jest stworzo

rum est veritas creata. Ergo alia verna. A zatem inna prawda prcz
itas praeter primam veritatem est aeprawdy pierwszej jest wieczna.
tema.
9.
Praeterea, ad veritatem enun- 9. Ponadto prawdziwo wypo
wiedzi nie wymaga, aby co byo
{jationis non reuiritur quod actu
aktualnie wypowiadane, lecz wy
enuntetur aliuid, sed sufficit quod
starcza, aby byo to, o czym mona
sit illud de quo potest enuntiatio formari. Sed antequam mundus esset, utworzy wypowied. Lecz zanim
wiat zaistnia, byo prcz Boga co,
fuit aiquid de quo potuit enuntiari
o czym mona sie byo wypowie
etiam praeter Deum. Ergo antequam
dzie. A wic zanim wiat si sta,
mundus fieret, fuit enuntiablium
bya . prawda... wypowiedzi. Lecz
veritas. Quidquid autem fuit ante
wszystko to, co byo przed wiatem,
mundum, est aetemum. Ergo enuntiabilium veritas est aetema; et sic jest wieczne.. A zatem prawda wypo
wiedzi jest wieczna i tak dochodzi
idem quod prius. Probatio mediae.
Mundus factus est de nihilo, id est my do tego samego co przedtem.
Uzasadnienie rodkowego czonu rozupost nihil. Ergo antequam mundus
mowania: wiat zosta uczyniony z ni
esset erat non esse. Sed enuntiatio
czego, czyli po niczym. A wic za
vera non solum formatur de eo quod
nim wiat zaistnia, byo to, e nie
est, sed etiam de eo quod non est,
istnia. Lecz prawdziw wypowied
quia sicut contingit vere enuntiari
quod est, esse ita contingit vere mona utworzy nie tylko o tym, co
enuntiari quod non est, non esse, ut jest, ale i o tym, co nie jest, poniewa
jak zdarza si prawdziwie wypowie
dicitur in I Periher. Ergo antequam
mundus esset, fuit unde vera enun- dzie, e jest to, co jest, tak zdarza
si prawdziwie wypowiedzie, e
tiatio formari potuit.
nie jest to, co nie jest, jak czytamy
w I ksidze Perihermeneias. A zatem
zanim wiat zaistnia,, byo co,
o czym mona byo utworzy praw
dziw wypowied.
10. Ponadto wszystko, co si wie,
10. Praeterea, omne quod scitur,
est verum dum scitur. Sed Deus ab jest prawdziwe, gdy si to wie. Lecz
Bg odwiecznie zna _wszystkie wyaetemo scivit omnia enuntiabilia.
Ergo omnium enuntiabilium est ve- .powiedzi. A wic prawda wszystkich wypowiedzi istnieje odwiecznie
ritas ab aetemo; et ita plures veritates
i . wobec tego liczne prawdy s
sunt aetemae.
wieczne.
11. Lecz trzeba zauway, e z tego
11. Sed dicendum, quod ex hoc
nie
wynika, i te wypowiedzi s
non sequitur quod illa sint vera in
prawdziwe
w sobie samych, ale
seipsis, sed in intelectu divino.
w
intelekcie
boskim,
jednake wypo- Sed contra, secundum hoc oportet
54
gla esse vera secundum quod sunt

'gcita- Sed ab aetemo omnia sunt scita
a Deo non solum secundum quod
in mente eius, sed in propria
natura existentia. Eccli cap. XXIII,
29: Domino Deo nostro, anteuam
crearentur, nota sunt omnia, sicut et
post perfectionem cognoscit omnia13; et
ita non aliter cognoscit res postuam
factae sunt quam ante cognoverit.
Ergo ab aetemo fuemnt plures veritates non solum in intelectu divino,
$ed etiam secundum sc.
12.
Praeterea, secundum hoc
citur aiquid esse simpliciter, secundum quod est in sui complemento.
Sed ratio veritatis completur in intellectu. Si ergo in intelectu divino
fuerunt ab aetemo plura vera simpliciter, concedendum est plures aeternas esse veritates.
13. Praeterea, Sapie.nl., i, 15: lustitia14 perpetua est et immortalis. Sed
veritas est pars iustitiae, ut dicit Tullius15 in Rhetorica [lib. il De invent.].
Ergo est perpetua et immortalis.
14. Praeterea, universalia sunt

perpetua et incorruptibilia. Sed verwn est maxime universale, quia
convertitur cum ente. Ergo veritas
6St perpetua et incorruptibilis.
15. Sed dicendum, quod universale non corrumpitur per se, sed
Per accidens. - Sed contra, magis de
bet denommari aliquid per id quod
convenit ei per se, quam per id quod
convenit ei per accidens. Si igitur
wiedzi te musz by prawdziwe w ta

ki sposb, w jaki s znane. Lecz Bg
odwiecznie zna wszystko nie tylko
w taki sposb, w jaki. J o jest w_Jego
umyle, ale i w taki, w jaki to istnieje
w. wasnej naturze. Syr 23, 20: Panu,
Bogu naszemu, znane s wszystkie rze
czy, zanim zostay stworzone, tak jak i po
dokonaniu poznaje wszystkie13 - tak
wic nie inaczej poznaje rzeczy, gdy
ju je uczyni, ni zna je przedtem.
A zatem liczne prawdy istniej od
wiecznie nie tylko w intelekcie bo
skim, ale i same w sobie.
di- 12. Ponadto o tyle mwi si, e
cos jest w znaczeniu bezwzgldnym,
0 ile jest w tym, w czym si spenia.
Lecz sens prawdy spenia si w inte
lekcie. Jeli wic w intelekcie boskim
odwiecznie s w znaczeniu bez
wzgldnym liczne prawdy, trzeba
przyj, e jest wiele prawd wiecz
nych.
13. Ponadto w Mdr 1, 15 czyta
my: SprawiedUioo14 jest trwaa i nie
miertelna. Lecz prawda jest czci
sprawiedliwoci, jak powiada Tuliusz 15 w Retoryce [II ksidze O wy
najdywaniu treci]. A zatem prawda
jest trwaa i niemiertelna.
14. Ponadto powszechniki s
trwae i niezniszczalne. Lecz prawda
jest w najwyszym stopniu po
wszechna, poniewa jest zamienna
7. bytem. A zatem prawda jest trwaa
1 niezniszczalna.
15. Lecz trzeba zauway, e powszechnik nie ulega zniszczeniu
sam_przez si, ale przypadociowo.
jednake co powinno otrzymywa
nazw raczej ze wzgldu na to, co
przysuguje mu samo przez si, ni
55
ze wzgldu na to, co przysuguje mu

przypadociowo. Jeeli wic praw
da sama przez si jest trwaa i niezni
szczalna, ulega za zniszczeniu i po
wstaje tylko przypadociowo, nale
y przyj w znaczeniu bezwzgld
nym, e praw d a ujta powszechnie
jest wieczna.
16. Ponadto Bg odwiecznie jest
16.
Praeterea, ab aetemo Deus
pierwszy w stosunku do wiata.
fuit prior mundo. Ergo relatio prioA wic relacja pierwszestwa jest
ritatis in Deo fuit ab aetemo. Sed pow Bogu odwiecznie. Lecz przyjwsito uno relativorum, necesse est poszy jedn z rzeczy pozostajcych
nere et reliquum. Ergo ab aetemo
w relacji, trzeba te przyj pozosta
posterioritas fuit mundi ad Deum.
. A wic odwiecznie istnieje naErgo aliquo modo fuit aliquid extra
stpstwo wiata w zgldem JBoga.
Deum ab aetemo, cui competit veriA zatem odwiecznie jest w pewien
tas; et sic idem quod prius.
sposb poza Bogiem co, czemu
przysuguje prawda, i wobec tego
trzeba powtrzy to samo co przed
tem.
17.
Sed dicendum, quod illa relatio 17. Lecz trzeba zauway, e owa
prioritatis et posterioritatis non est
relacja pierwszestwa i nastpstwa
aliquid in rerum natura, sed iii ranie jest czym w naturze rzeczy, ale
tione tantum. - Contra sicut dicit
tylko w myli, jednake Bg jest
Boetius in fine De consolat. [lib. V,
pierwszy w stosunku do wiata z na
pros. ult.], Deus est prior mundo na tury, nawet gdyby wiat istnia za
tura, etiam si mundus semper fuis- wsze, jak powiada Boecjusz pod ko
set. Ergo illa relatio prioritatis est re niec O pocieszeniu [ks. V, proza ostat
latio naturae, et non rationis tantum.
nia]. A zatem owa relacja pierwsze
stwa jest relacj natury, a nie tylko
myli.
18. Ponadto prawda oznaczania
18. Praeterea, veritas significationis est rectitudo significationis. Sed
jest prawidowoci oznaczania. Lecz
ab aetemo rectum fuit aliquid signiodwiecznie jest prawidowe, aby co
ficari. Ergo veritas significationis fuit byo oznaczane. A zatem prawda _oab aetemo.
znaczania istnieje odwiecznie.
19. Ponadto odwiecznie jest
19. Praeterea, ab aetemo fuit verum, Patrem genuisse Filium, et spiprawd to, e Ojciec zrodzi Syna
i e Duch wity pochodzi od nich
ritum sanctum processisse ab utroque. Sed ista sunt plura. Ergo plura
obu. Lecz te prawdy s liczne. A zavera fuerunt ab aetemo.
veritas per se loquendo est perpetua
et incorruptibilis, non autem corrumpitur et generatur nisi per accidens,
simpliciter concedendum est quod
yeritas universaliter dicta sit aetema.
56
tem liczne prawdy istniej odwiecz

nie.
20.
Sed dicendum, quod ista sunt
20. Lecz trzeba zauway, e prawvera una veritate; unde non sequitur dy_te s praw'dziw.c. przez..jcdn;*
plures veritates esse ab aetemo.
prawd, a wiec nie wynika, z tego,
- Sed contra, alio Pater est Pater et e odwiecznie, istniej, liczne prawgenerat Filium; alio Filius est Filius d Jednake przez co innego Ojciec
et spirat Spiritum sanctum. Sed eo jest Ojcem i rodzi Syna, a przez co
quo Pater est Pater, haec est vera:
innego Syn jest Synem i tchnie Du
Pater generat Filium, vel Pater est Pa cha witego. Lecz przez to, przez
ter; eo autem quo Filius est Filius,
co Ojciec jest Ojcem, prawdziwe jest
haee est vera: Filius est genitus a Pato: Ojciec rodzi Syna lub Ojciec jest
tre. Ergo huiusmodi propositiones
Ojcem. Przez to za, przez co Syn jest
non sunt una veritate verae.
Synem, prawdziwe jest to: Syn jest
zrodzony przez Ojca. A zatem tego ro
dzaju zdania nie s prawdziwe
przez jedn prawd.
21. Praeterea, quamvis homo et ri21. Ponadto chocia nazw'y czo
sibie convertantur, tamen non est ea- wiek i zdolny do miechu s zamienne,
dem veritas utriusque istarum pro- to jednak nie ta sama jest prawda
positionum: Homo est homo; et: Homo dw'u nastpujcych zda: Czowiek
est risibile; propter hoc quod non est jest czowiekiem oraz Czowiek jest
eadem proprietas quam praedicat
zdolny do miechu - dlatego e nie ta
hoc nomen homo, et quam praedicat
sama jest wasno, ktr orzeka na
hoc nomen risibile: similiter non est
zwa czowiek, i ta, ktr orzeka na
eadem proprietas quam importat
zwa zdolny do miechu. Podobnie nie
hoc nomen Pater, et hoc nomen Fi ta sama jest ta wasno, ktr wyra
lius. Ergo non est eadem veritas dic- a nazwa Ojciec, i ta, ktr wyraa
tarum propositionum.
nazwa Syn. A zatem nie ta sama jest
prawda wspomnianych zda.
22. Lecz trzeba zauway, e te
22, Sed dicendum, quod istae pro
zdania nie istniej odwiecznie. Jed
positiones non fuerunt ab aetemo. Sed contra, quandocumque est intelnake kiedykolwiek istnieje intelekt,
lectus qui potest enuntiare, potest
ktry moe co wypowiada, moe
esse enuntiatio. Sed ab aeterno fuit
istnie..wypowied. Lecz odwiecznie
istnieje intelekt boski pojmujcy, e
intellectus divinus intelligcns Patrem esse Patrem, et Filium esse FiOjciec jest Ojcem i e Syn jest Synem,
a wic wypowiadajcy si czy te
Hum, et ita enuntians sive dicens;
cum, secundum Anselmum [in mwicy, jako e - wedug Anzelma
Monologio, cap. XXX], idem sit sum [Monologion, rozdz. XXX] - dla naj
mo spiritui dicere quod intelligere.
wyszego ducha mwienie jest tym
samym co mylenie. A zatem
57
Ergo enuntiationes praedictae tuerunt ab aetemo.
wspomniane
odwiecznie.
wypowiedzi
istniej
SED CONTRA, 1. Nullum creatum est aetemum. Omnis veritas

praeter primam est creata. Ergo sola
JEDNAKE: 1. Nic, co stworzo

ne, nie jest wieczne. Kada prawda
prcz pierwszej jest stworzona. A za
tem tylko prawda pierwsza.. .jest
veritas prima est aeterna.
wieczna.
2.
Praeterea, ens et verum con2.
Ponadto byt i prawda s za
mienne. Lecz tylko jeden byt iest
vertuntur. Sed solum unum ens est
aetemum. Ergo sola una veritas est wieczny. A zatem tylko jedna prawaeterna.
d jest w ieczna.

sicut prius dictum est, art. 3 huius
uaest., veritas adaequationem et
commensurationem importat; unde
secundum hoc denominatur aliuid
verum, sicut et denominatur aliuid
commensuratum.
ODPOWIADAM. Naley stwierdzi, e jak ju wczeniej powiedzia

no w 3. artykule tej kwestii, prawda
wyraa zrwnanie i wspmiemo.
Std ze wzgldu na to co otrzymuje
nazw prawdziwego, ze wzgldu na
co otrzymuje nazw wspmiernego.
Mensuratur autem corpus mensura intrinseca, sicut linea, vel superficie, vel profunditate, et mensura extrinseca, sicut locatum loco, et motus
tempore, et pannus ulna.
Ciao za jest mierzone miar

wewntrzn, na przykad lini, po
wierzchni lub gbokoci, oraz
miara zewntrzn, tak jak to, co
umiejscowione, miejscem, m ch cza
sem, a pat materiau - okciem.
Dlatego te co otrzymuje nazw
prawdziwego dwojako: po pigrjuisze ze
Unde et potest aiquid denominari verum dupliciter: uno modo a veritate inhaerente; alio modo ab extrinseca veritate: et sic denominantur
omnes res verae a prima veritate.
Et quia veritas quae est in intellectu,
mensuratur a rebus ipsis; sequitur
quod non solum veritas rei, sed
etiam veritas intellectus, vel enuntiationis, quae intellectum significat,
a veritate prima denominetur.
58
po drugie z e wzgldu na prawd

zewntrzna - i tak wanie wszyst
kie.rzeczy prawdziwe otrzymuj na
zw ze wzgldu n prawdy .pierw
sz. .. poniewa prawda, ktra jest
w intdekcie, jest mierzona przez sa
me rzeczy, w nastpstwie, nie tylko
prawda rzeczy, ale i prawda intelek
tu lub wypowiedzi, bdcej znakiem
poznania intelektualnego, otrzymuje
nazw ze wzgldu na prawd
pierwsz.
i;: in hac autem adaequatione vel

j^pjnTnensutatione intellectus ac rei
'non requiritur quod utrumque extrefliorum sit in actu.
Intellectus enim noster potest
nunc adaequari his quae in futurum
erunt, nunc autem non sunt; alias
non esset haec vera: Antichristus
nascetur; unde haec denominatur
vera a veritate quae est in intellectu
tantum, etiam quando non est res
ipsa. Similiter etiam intellectus divinus adaequari potuit ab aetemo his
quae ab aeterno non fuerunt, sed in
tempore sunt facta; et sic ea quae
sunt in tempore, denominari possunt
' vera ab aeterno a veritate aeterna.
i!#
98*.
;t.
jf t
Jp
Jrc
%;
Si autem accipiamus veritatem

pro veritate creatorum verorum eis
inhaerente, quam invenimus in rebus, et in intellectu creato, sic veritas
non est aeterna, nec rerum, nec enuntiabilium; cum ipsae res, vel intellectus, quibus veritates inhaerent, non
sint ab aetemo.
m
J jj
U
ii
|,.
'
Si autem accipiatur veritas verorum creatorum, qua denominantur

omnia vera, sicut extrinseca mensura, quae est veritas prima, sic omnium, et rerum, et enuntiabilium, et
intellectuum, vcritas est aeterna; et
huiusmodi veritatis aeternitatem veM natur Augustinus in lib. Solilocj. [II,
cap. II | et IV] et Anselmus in Mono
log.; unde Anselmus dicit in libro De
' Veritate [cap. 1 et II]: Intelligere potes
Owo za zrwnanie lub wsplmiemo intelektu i rzeczy nie wy

maga, by oba i . tych kraiicw byy
w.akcie.
Nasz intelekt bowiem moe te
raz by zrwnany z tym, co bdzie
w przyszoci, teraz za tego nie ma.
W przeciwnym razie nie byoby
prawdziwe nastpujce stwierdze
nie: Antychryst narodzi si. Std
otrzymuje ono nazw prawdziwego
ze wzgldu na prawd, ktra jest
tylko w intelekcie, nawet gdy nie
ma samej rzeczy. Podobnie rwnie
intelekt boski moe by odwiecznie
zrwnany z tym, co nie istnieje od
wiecznie, ale co zostao uczynione
w czasie, i w ten sposb to, co jest
w czasie, moe by nazwane praw
dziwym odwiecznie ze wzgldu na
prawd wieczn.
Jeeli wic przez prawd bdziemy rozumie prawd zawart
w-..prawdach. . stymrzo.ny.ch,-- ktra
znajdujemy w rzeczach i w intelekcie
stworzonym, w tym sensie prawda
nie jest wieczn, ani prawd rzeczy,
ani wypowiedzi, poniewa same
rzeczy.Jiib..intekkty^_w..ktrych za
warte s prawdy, nie istniej od
wiecznie.
Jeli za wemiemy pod uwag
prawd prawd ""stworzonych, e
w zgldiriTla^tr" Jako" miar ~'zewnetrzna wszystko oHzymuje nazwe prawdziwego, a jest to prawda
pierwsza, w takim razie prawda
wszystkiego: i rzeczy, i wypowied zi,
i intelektw - jest wieczna. Tego
wanie rodzaju wieczno prawdy
prbuje uchwyci Augustyn w Solilokwiach [ks. II, rozdz. Ili i IV] oraz
59
uomodo summam ueriaem in meo

Monoiogio probai non habere princi
pium vel finem , per veritatem orationis.
Haec autem veritas prima non

potest esse de omnibus nisi una.
In intellectu enim nostro non diyersificatur veritas nisi duplicier: uno
modo propter diversitatem cognitorum, de quibus diversas habet conceptiones, quas diversae veritates in
anima conseuuntur; alio modo ex diverso modo intelligendi. Cursus
enim Socratis 16 est res una, sed ani
ma quae componendo et dividendo
cointelligit tempus, ut dicitur in III
De anima [comm, 22 et 23], diversimode intelligit cursum Socratis ut
praesentem, praeteritum, et futu
rum; et secundum hoc conceptiones
diversas format, in quibus diversae
veritates inveniuntur.
Neuter autem horum modorum
diversitatis inveniri potest in divina
cognitione. Non enim de divcrsis re
bus diversas cognitiones habet; sed
una cognitione cognoscit omnia,
quia per unum, scilicet per essentiam
suam, cognoscit, non singulis suam
cognitionem immittens, ut dicit Dionysius in libro De Divinis nominibus
[cap. VII], Similiter eius cognitio non
concemit aliquod tempus, cum aeternitate mensuretur, quae abstrahit ab
omni tempore, omnc tempus contineris.
60
Anzelm w Monologionie. Std te An

zelm powiada w ksidze O prawdzie
[rozdz. I i II]: Moesz zrozumie, w jaki
sposb za pomoc prawdy mowy udo
wodniem w swoim Monologionie, e
najwysza prawda nie ma pocztku ani
koca.
Ta jednak prawda pierwsza mo
e by dla wszystkiego tylko jedna.
W naszym
intelekcie bowiem
po pierwsze 'z wzgldu na rozmai

to rzeczy poznawanych, ktre in
telekt poznaje przez rne pojcia,
ktrych nastpstwem s w duszy
rne prawdy; po drugie ze wzgldu
na_rjxy .sposb rozumienia,. Bieg
Sokratesa 16 bowiem jest jedn rze
cz, lecz dusza, ktra czc i dzielc
wsprozumie czas, jak czytamy
w III ksidze O duszy [kom. 22 i 23],
rozmaicie pojmuje bieg Sokratesa: ja
ko teraniejszy, przeszy i przyszy i stosownie do tego tworzy rne
pojcia, w ktrych znajduj si rne
prawdy.
W poznaniu boskim jednak nie
moe wystpi aden z tych sposo
bw zrracpwani*.. Bg bowiem
nie poznaje rnych rzeczy przez
rne poznanie, ale wszystko poznaje jednym poznaniem, poniewa poznaje przez jedno, mianowicie przez
swoja istot, ni_w.t3piajc si swym
poznaniem w poszczeglne rzeczy,
jak powiada Dionizy w ksidze
O imionach Boych [rozdz. VII]. Po
dobnie Jego poznanie nie dotyczy ja
kiego okrelonego czasu, poniewa
jest mierzone wiecznoci, ktra ab-
Unde relinquitur quod non sunt

plures veritates ab aetemo, sed una
tantum.
quod sicut Anselmus seipsum exponit in libro De veritate, ideo dixit
quod veritas enuntiationis non clauditur principio et fine, non quod absque principio oratio fuerit, sed quia
non potest intelligi quando illa oratio
esset, et veritas illi deesset; illa scili_ cet oratio de qua agebat, qua significatur vere aliquid esse futurum.
Unde per hoc apparet quod noluit
adstruere veritatem inhaerentem rei
creatae, vel orationem, esse sine prindpio et fine; sed veritatem primam,
a qua sicut a mensura extrinseca
enuntiatio vera dicitur.
quod extra animam duo invenimus,
scilicet rem ipsam, et privationes et
negationes rei; quae quidem duo non
eodem modo se habent ad veritatem,
quia non eodem modo se habent ad
intellectum.
Res enim ipsa ex specie quam ha
bet, divino intellectui adaequatur, si
cut artificialis arti; et ex virtute eiusdem speciei nata est sibi intellectum
nostrum adaequare, in quantum, per
similitudinem sui receptam in anima, cognitionem de se facit.
strahuje od wszelkiego czasu, zawie

rajc w sobie wszelki czas.
Dlatego pozostaje przyj, ôdwip.rznie.xue.istniej-kzne prawdy,
ale tylko, jedna*
racj naley wic stwierdzi, e jak
sam Anzelm wyjania wasn myl
w ksidze O prawdzie, nie dlatego
powiedzia on, i prawda wypowie
dzi nie zamyka si w granicach wy
znaczonych przez pocztek i koniec,
e jaka mowa bya bez pocztku,
ale dlatego, e nie.mona poj aby
te j^ ia w d y jjie Jjy p wtedy, gdy ta
mowa istnieje, ta mianowicie mowa,
ktr mia na myli, a ktra praw
dziwie znaczya, e co bdzie
w przyszoci. Wida z tego, e [An
zelm] nie mia zamiaru dowodzi, i
prawda zawarta w rzeczy stworzo
nej lub wypowied s bez pocztku
i koca, ale e tak., jest prawda
pierwszaJ..ze w zg k d u -m kti^jako..
mia_r zewntrzn wypowied nazywa si prawdziw.
W odpowiedzi NA DRUG ra
cj naley stwierdzi, e poza dusz
znajdujemy dwie sprawy, mianowi
cie rzecz sama oraz prywacie i nega
cje rzeczy. A te dwie sprawy nie tak
samo maj si do prawdy, poniewa
nie tak samo maj si do intelektu.
Rzecz sama .bowiem, .zjaqL\vej_
treci jest zrwnn_zjntlktem bo
skim/. tak jak dzieo sztuki ze sztuk,
i moc teje treci zdolna jest zrwsw podobizn przyjt w duszy
sprawia, e jest poznana.
61
Sed non ens extra animam consideratum, neque habet aliquid unde
intellectui divino aeuetur, neque
unde cognitionem sui faciat in intel
lectu nostro. Unde quod intellectui
cuicumque aequelur/ non est ex seipso non ente, sed ex seipso intellec
tu, qui rationem non entis accipit in
seipso. Res autem quae est aliquid
positivum extra animam, habet aliquid in se unde vera dici possit.
Non autem ita est de non esse rei,

sed quidquid ei attribuitur est ex
parte intellectus. Cum dicit ergo:
Veritatem non esse, est verum; cum
veritas quae hic significatur, sit de
non ente, nihil habet nisi in intellec
tu. Unde ad destructionem veritatis
quae est in re, non sequitur nisi esse
veritatis quae est in intellectu.
Et ita patet quod ex hoc non po

test concludi nisi veritas quae est in
intellectu, quae est aetema; et oportet
utique quod sit in intellectu aetemo;
et haec est veritas aetema. Unde ex
praedicta ratione ostenditur, quod
sola veritas prima est aeterna.
Et per hoc patet solutio AD TERTIUM et AD QUARTUM.

AD QU1NTUM dicendum, quod
non potest intelligi simpliciter veritatem non esse; potest tamen intelligi
nullam veritatem creatam esse, sicut
62
Niebyt natomiast rozwaany ja

ko co poza dusz nie ma w sobie
nic, przez co mgby by zrwnany
z intelektem boskim ani przez co
mgby sprawi w naszym intelek
cie, e zostanie poznany. Dlatego
to, e niebyt jest zrwnany z jakim
kolwiek intelektem, nie jest z samego
niebytu, ale z samego intelektu, kt
ry w sobie samym ujmuje sens nie
bytu. Rzecz za, ktra jest czym po
zytywnym poza dusz, w samej, so
bie ma co, dziki czemu moe zosta nazwana prawdziw.
Nie tak jest jednak z nieistnie
niem rzeczy, lecz cokolwiek mu
przypisujemy, dokonuje si to ze
strony intelektu. Jeli wic mwi
si: Prawda jest, ze prawdy nie ma_to poniewa prawda, ktra jest
przez to oznaczana, dotyczy nieby
tu, nie ma ona.nic poza intelektem.
Std nastpstwem zniszczenia praw
dy, ktra jest w rzeczy, jest wycz
nie istnienie prawdy, ktra jest w in
telekcie.
Tak wic staje si jasne, e mo
na z tego wnioskowa tylko o prawdzie, ktra jest w intelekcie i ktra
jest wieczna. .Nade wszystko za jest
konieczne, by bya ona w intelekcie
wiecznym - i to jest prawda wieczna. Dlatego przytoczona racja dowo
dzi, e tylko prawda pierwsza jest
wieczn.
Std te pynie rozwizanie racji
TRZECIEJ i CZWARTEJ.
naley stwierdzi, e nie da sie po
j, ..i w sensie bezwzgldnym nie
ma prawdy, mona jediiak-pojê
et potest intelligi nullam creaturam

esse. Intellectus enim potest intelligere se non esse et se non intelligere,
quamvis non intelligat sine hoc quod
sit vel intelligat; non enim oportet
quod quidquid intellectus intelligendo habet, intelligendo intelligat, quia
non semper reflectitur supra seipsum; et ideo non est inconveniens,
si yeritatem creatam, sine qua non
potest intelligere, intelligat non esse.
AD SEXTUM et SEPTIMUM di
cendum, quod id quod est futurum,
in quantum est futurum, non est, et
similiter praeteritum, in quantum
huiusmodi. Unde eadem est ratio
de veritate praeteriti et futuri, sicut
et de veritate non entis; ex qua non
potest concludi aeternitas alicuius
veritatis, nisi primae, ut dictum est.

verbum Augustini est intelligendum,
quod illa sunt aetema secundum
quod sunt in mente divina; vel accipitur aetemum pro perpetuo.
AD NONUM dicendum, quod
quamvis enuntiatio vera fiat de ente
et de non ente, non tamen ens et non
ens eodem modo se habent ad veritatem, ut ex dictis patet [in solut. ad
D argum.]; ex quibus patet etiam solutio eius quod obiicitur.
AD DECIMUM dicendum, quod

ab aetemo scivit Deus plura enuntiabilia, sed tamen illa plura scivit una
nie..ma. adnej prawdy stworzonej,

tak jak i mona poj, e nie ma ad
nego stworzenia. Intelekt bowiem
moe poj, e sam nie istnieje i nie
poznaje, chocia nie pojmuje bez te
go, e jest lub pojmuje. Nie jest bo
wiem konieczne, aby intelekt pozna
wa wszystko, co poznajc ma, po
niewa nie zawsze dokonuje reflek
sji nad sob. Dlatego nie jest czym
nieodpowiednim, jeli intelekt poj
muje, e nie ma prawdy stworzonej,
bez ktrej nie moe pojmowa.
W odpowiedzi NA SZST
i SIDM racje naley stwierdzi,
e to, co przysze, o ile jest przysze,
nie istnieje, i podobnie przesze jako
takie. Dlatego racja dotyczca prawdy tego, co przesze i przysze, jest ta
sam a. c.a-Lxaqa.. dotyczca prawdy
niebytu, z ktrej nie mona wtiioskowo wiecznoci adnej prawdy
prcz, pierwszej, jak ju powiedzia
no.
W odpowiedzi NA SM racje
naley stwierdzi, e sowa Augus
tyna trzeba rozumie tak, i prawdy_
te_.s. wieczne, o ile znajduj si
w umyle boskim, albo e przez
wieczne pojmuje si trwae.
W odpowiedzi NA DZIEWIT
racj naley stwierdzi, e chocia
prawdziwe wypowiedzi tworzy si
zarwno o bycie, jak i o niebycie, to
jednak byt i niebyt, nie tak samo ma
j sie do prawdy, jak wida z tego,
co ju powiedziano {w odpowiedzi
na 2 . racj] i z czego wynika rozwi
zanie take tej trudnoci.
W odpowiedzi NA DZIESIT
E ^ -S d w iczn ie zna liczne wypo-
cognitione. Unde ab aetemo non fuit

nisi una veritas, per quam divina
cognitio vera fuit de rebus pluribus
futuris in tempore.
AD UNDECIMUM dicendum,
quod sicut ex praedictis [in corp.
art.] patet, intellectus non solum adaequatur liis quae sunt actu, sed etiam
his quae actu non sunt, praecipue intellectus divinus, cui idem est praeteritum et futurum. Unde quamvis res
non hierint ab aetemo in propria na
tura, intellectus tamen divinus fuit
adaequatus rebus in propria natura
futuris in tempore; et ideo veram cognitionem habuit ab aetemo de rebus
etiam in propria natura, quamvis re
rum yeritates ab aetemo non fuerint.
AD DUODECIMUM dicendum,
quod quamvis ratio veritatis compleatur in intellectu, non tamen ratio
rei in intellectu completur. Unde
quamvis concedatur simpliciter,
quod veritas rerum omnium fuit ab
aetemo, per hoc quod fuit in intellec
tu divino; non tamen potest concedi
simpliciter quod res verae fuerunt ab
aetemo, per hoc quod fuemnt in in
tellectu divino.
AD DECIMUMTERTIUM dicen
dum, quod illud intelligitur de iustitia divina; vel si intelligatur de iustitia humana, tunc dicitur esse perpe
tua, sicut et res naturales dicuntur
64
wiedzi, to jednak te liczne wypowie

dzi zna przez jedno poznanieJ^latg.go odwiecznie istnieje tylko jedna
prawda, przez ktr boskie pozna
nie byo prawdziwe w odniesieniu
do licznych rzeczy majcych zaist
nie w czasie.
W odpowiedzi NA JEDENAST
racj naley stwierdzi, e jak wida
z tego, co ju powiedziano [w kor
pusie artykuu], intelekt jest zrwna
ny nie tylko z tym, co jest w akcie,
ale j z tym, co w akcie nie jest,, szcze
glnie, intelekt boski, dla ktrego
tym samym jest przeszo i przysz
o. Std chocia rzeczy nie istniej
odwiecznie we wasnej naturze, to
jednak intelekt boski by zgodny
z rzeczami majcymi zaistnie we
wasnej.. naturz_.w~czasie i .dlatego
odwiecznie poznaje rzeczy prawdzi
we take w ich wasnej naturze, chocia prawdy rzeczy nie istniej od
wiecznie.
W odpowiedzi NA DWUNAS
T racj naley stwierdzi, e cho
cia sens prawdy spenia si w inte
lekcie, to jednak sens rzeczy nie spe
nia si w intelekcie^ Std chocia
przyjmuje si w znaczeniu bez
wzgldnym, e prawda wszystkich
rzeczy jest odwiecznie dlatego, e
jest w intelekcie boskim, to jednak
nie mona przyjmowa wr znaczeniu
bezwzgldnym, e prawdziwe rze
czy s odwiecznie dlatego, e s
w intelekcie boskim.
W odpowiedzi NA TRZYNAS
T racj naley stwierdzi, e sowa
te dotycz sprawiedliwoci boskiej.
Gdyby za rozumie je w odniesieniu
do sprawiedliwoci ludzkiej, to spra-
esse perpetuae, sicut dicimus quod

ignis semper movetur sursum propter inclinationem naturae, nisi irnpediatur; et quia virtus, ut dicit Tullius
[lib. II De inven.], est habitus in modum naturae rationi consentaneus;
quantum ex natura virtutis est, habet
indeficientem inclinationem ad actum suum, quamvis aliquando impediatur; et ideo etiam in principio Digestorum1' [in Digest o veteri, lib. I, tit.
I, lege 10] dicitur, quod iustitia est
constans et perpetua voiuntas unicuique
ius suum tribuens. Et tamen veritas de
qua nunc loquimur, et non est pars
iustitiae, sed veritas quae est in confessionibus in iudicio faciendis.
AD DEOMUMQUARTUM di
cendum, quod hoc quod dicitur, universale perpetuum esse et incorruptibie, Avicenna dupiiciter exponit:
uno modo ut dicatur esse perpetuum
et incorruptibile, ratione particularium, quae nunquam inceperunt
nec deficient secundum tenentes aetemitatem mundi; generatio enim ad
hoc est, secundum Philosophum [II
Pty., text. 76] ut salvetur perpetuum
esse in specie, quod in individuo salvari non potest. Alio modo ut dicatur
esse perpetuum, quia non corrumpiper se, sed per accidens ad corruptionem individui.
wiedliwo nazywa si trwa w ta

kim sensie, w jakim i rzeczy natural
ne nazywaj si trwaymi, tak jak
mwimy, e ogie zawsze porusza
si w gr ze wzgldu na skonno
natury, chyba e napotka przeszko
d. A poniewa cnota, jak powiada
Tuliusz [O wynajdywaniu treci, ks.
II], jest sprawnoci istniejc na
sposb natury, zgodn z rozumem
- ja k dalece zaley to od natury cno
ty, wykazuje ona sta skonno do
swego aktu, chocia niekiedy napo
tyka przeszkody. Dlatego rwnie
na pocztku Digesw 17 [Digestum vetus, ks. I, tyt. I, fragm. 1.0] czytamy,
e sprawiedliwo jest stanowcz
i trwa wol oddawania kademu, co
mu si naley. Jednake prawda,
o ktrej obecnie mwimy, nie jest
czci sprawiedliwoci, ale prawd,
ktra wystpuje w zeznaniach ska
danych w' sdzie.
W odpowiedzi NA CZTERNAS
T racj naley stwierdzi, e to, co
powiedziano, i mianowicie powszechnik jest trway i niezniszczal
ny, Awicenna wyjania dwojako: Po
pierwsze tak, e powszechnik nazy
wa si trwaym i niezniszczalnym
z racji poszczeglnych rzeczy, ktre
nigdy nie zaczy istnie ani nie
skocz, wedug tych, ktrzy utrzym u j,.eiw iat jest wieczny. Wedug
Filozofa bowiem [Fizyka, ks. II, tekst
76] rodzenie suy do tego, by trw'ae
istnienie, ktre nie moe by zacho
wane w indywiduum, byo zacho
wane w gatunku. Po drugie tak, e
powszechnik nazywa si trwaym,,
poniewa nip ulga /niszczeniu
65
^toiyniarezyk, Sw. Totrasz - 5
AD DECIMUMQUINTUM di
cendum, quod aliuid attribuitur alicui per se dupiiciter.
lino modo positive, sicut igni at
tribuitur ferii sursum; et a tali per se
magis denominatur aliuid quam ab
illo quod est per accidens; magis
enim dicimus ignem sursum ferri,
et esse eorum quae sursum feruntur,
quam eorum quae deorsum, quamvis ignis per accidens aliquando
deorsum feratur, ut patet in ferro
ignito.
Quandoque attribuitur per se ratione remotionis, per hoc scilicet

quod removentur ab eo illa quae
nata sunt contrariam dispositionem
inducere. Unde si per accidens aliquid eorum adveniat, illa dispositio
contraria simpliciter enunciabitur; si
cut unitas per se attribuitur materiae
primae, non per positionem alicuius
formae unitatis, sed per remotionem
formarum diversificantium. Unde
quando adveniunt formae distinguentes materiam, magis simpliciter
dicimus esse plures materias quam
unam.
Et sic est in proposito; non enim

dicitur universale incorruptibile,
quasi habeat aliquam formam incorruptionis, sed quia non conveniunt ei
66
sam przez si, ale przypadociowo,

wskutek zniszczenia indywiduum.
W odpowiedzi NA PITNAST
racj naley stwierdzi, e co przy
pisuje si czemu samo przez si
dwojako.
Po pierwsze pozytywnie, tak jak
ogniowi przypisujemy unoszenie
si w gr. W takim razie co otrzy
muje nazw raczej ze wzgldu na to,
co przysuguje mu samo przez si,
ni ze wzgldu na to, co przysuguje
mu przypadociowo. Mwimy bo
wiem raczej, e ogie unosi si w g
r i e naley do tych rzeczy, ktre
unosz si w gr, ni do tych, ktre
opadaj w d, chocia niekiedy
ogie
przypadociowo
opada
w d, jak wida na przykadzie roz
palonego elaza.
Niekiedy za przypisujemy co
samo czemu przez si z racji odsu
nicia, o ile mianowicie jest od tego
odsunite to, co zdolne jest wprowa
dzi przeciwne dyspozycje. Dlatego
jeli przypadociowo pojawia si
co wprowadzajcego przeciwn
dyspozycj, ow przeciwn dyspo
zycj orzeka si w sensie bezwzgld
nym. Na przykad jedno jest sama
przez si przypisywana materii
pierwszej: nie z racji stwierdzenia ja
kiej formy jednoci, ale z racji odsu
nicia form rnicujcych. Gdy wic
pojawiaj si formy rnicujce ma
teri, w sensie bezwzgldnym m
wimy raczej, e s liczne materie,
ni e jest jedna.
I
tak wanie jest w tym przy
padku. Nie mwi si bowiem, e powszechnik jest niezniszczalny tak,
jakby mia jaka form niezniszczal-
rgecundum se dispositiones materiales, quae sunt causae corruptionis

jn individuis; unde universale in re
bus existens simpliciter dicitur corrumpi in hoc et in illo.
AD DECIMUMSEXTUM dicen
dum, quod cum omnia alia genera,
in quantum huiusmodi, a1iquid ponant in rerum natura (quantitas enim
ex hoc ipso quod quantitas est, ali
uid dicit), sola relatio non habet,
ex hoc quod est huiusmodi, quod ali;(!' quid ponat in rerum natura, quia
non praedicat aliquid, sed ad alifkki quid. Unde quaedam inveniuntur relationes, quae nihil in rerum natura
ponunt, sed in ratione tantum; quod
uidem quadrupliciter contingit. Ut
ex dictis Philosophi et Avicennae haberi potest18.
Uno modo, quando aiiquid ad

seipsum refertur, ut cum dicimus
idem eidem; si enim haec relatio ali
uid in rerum natura poneret additum ei quod dicitur idem esset in infinitum procedere in rebus, quia ipsa
relatio per quam aliqua res diceretur
eadem, esset eadem sibi per aliam
M *âtionem, et sic in infinitum.
noci, ale poniewa dyspozycje matejijlne^. ktre w indywiduach s

przyczynami zniszczenia, nie przy
suguj mu same z siebie. Dlatego
w sensie bezwzgldnym mwi si,
e powszechnik istniejcy w rze
czach ulega zniszczeniu w tym lub
tamtym.
W odpowiedzi NA SZESNAST
racje naley stwierdzi, e podczas
gdy wszystkie inne rodzaje jako ta
kie zakadaj co w naturze rzeczy
(ilo bowiem ju przez samo to, e
jest iloci, co orzeka), jedynie relacia jako taka nie zakada czego
w naturze rzeczy,_ poniewa nie
orzeka czego, ale do czego, Dlate
go s pewne relacje, ktre nie'zaka
daj niczego w naturze rzeczy, ale
tylko w rnyfli-.Zachodzi to czworako,
jak mona wnosi ze sw Filozofa
i Awicennv18.
j
Po piem sze, gdy co jest odnoszo

ne do samego siebie, na przykad je
li mwimy, e to samo jest tym sa
mym. Gdyby bowiem ta relacja za
kadaa w naturze rzeczy co doda
nego do tego, o czym si mwi, e
jest tym samym, trzeba by w' rze
czach postpowa wr nieskoczono,
poniewa sama relacja, ze wrzgldu
na ktr mwi si, i rzecz jest ta
sama, byaby tosama ?. sob przez
inn relacj - i tak w nieskoczono.
Po drugie, gdy sam relacj..jest
odnoszon...do. czego* Nie mona
bowiem mwi, e ojcostwo odnosi
si do swego podmiotu przez inn,
poredni relacj, bo rwnie ta po
rednia relacja wymagaaby innej
67
et sic in infinitum. Unde illa relatio

quae significatur in comparatione
paternitatis ad subiectum, non dici
tur in rerum natura, sed in ratione
tantum.
Tertio, quando unurn relationum
pendet ex altero, et non e corwerso,
sicut scientia dependet a scibili, et
non e converso; unde relatio scientiae ad scibile est aliquid in rerum
natura, non relatio scibilis ad scientiam, sed ratione tantum,
Quarto, quando ens comparatur

ad non ens; ut cum dicimus, quod
non sumus priores his qui futuri sunt
post nos; alias sequeretur quod possent esse infinitae relationes in eo
dem, si generatio in infinitum procederet in futurum.
Ex duobus igitur ultimis apparet

quod relatio illa prioritatis nihil ponit
in rerum natura, sed in intellectu tan
tum; tum quia Deus non dependet
a creaturis, tum quia talis prioritas
dicit comparationem entis ad non
ens. Unde ex hoc non sequeretur
quod sit alia, veritas aeterna, nisi in
intellectu divino, qui solus aeternus
est; et haec est yeritas prima.
AD DECIMUMSEPTIMUM di
cendum, quod quamvis Deus natura
sit prior omnibus creaturis, non ta
men sequitur quod illa relatio sit re
latio naturae; sed quia inteligitur ex
68
poredniej relacji, i tak w nieskoczo

no. Dlatego mwi si, e ta relacja,
ktra zostaa oznaczona przez od
niesienie ojcostwa do podmiotu, nie
istnieje w naturze rzeczy, ale tylko
w myli.
Po trzecie, gdy jedna z rzeczy po
zostajcych w relacji zaley od drugiej, ale nie na odwrt, tak jak wie
dza zaley od tego, co jest znane, ale
nie na odwrt. Dlatego relacja wie
dzy do tego, co znane, jest czym
w naturze rzeczy, a relacja tego, co
znane, do wiedzy nie, ale tylko
w myli.
Po czwarte, gdy byt zostaje_zestawiony z niebytem, na przykad jeli
mwimy, e nie jestemy pierwsi
w stosunku do tych, ktrzy bd
po nas. Inaczej wynikaoby, e
w tym samym moe istnie niesko
czenie wiele relacji, gdyby rodzenie
postpowao w przyszoci w nie
skoczono.
W zwizku z dwoma ostatnimi
przypadkami staje si wic jasne, e
kada niczpgn w naturze rzeczy, ale
tylko w intelekcie: ju to rHateô. e
Bg nie zaley ocLstworze, ju to
z tego powodu, e tflkiaêrw szcstwo wyraa zestawienie bytu z niebytem _A wic nie wynika z tego, e
istnieje jaka inna prawda wiec/na
prcz tej w intelekcie boskim, ktry
jedyny jest wieczny - i ta jest praw
d pierwsz.
W odpowiedzi NA SIEDEM
NAST racj naley stwierdzi, e
chocia Bg z natury jest pierwszy
w stosunku, do wszystkich .stworze,
nie wynika z tego jednak, e owa re-
consideratione naturae, eius quod
prius dicitur, et eius quod posterius;

gicut et scibile dicitur prius natura
quam scientia, quamvis relatio scibi]js ad scientiam non sit in rerum na
tura.
AD DECIMUMOCTAVUM di
cendum, quod cum dicitur: significaione non existente rectum est ali
uid significari; verum est secundum
ordinationem rerum in intellectu divino existentem; sicut arca non existente rectum est arcam cooperculum
habere, secundum ordinationem artis in artifice. Unde nec ex hoc haberi
potest quod alia veritas sit aetema
quam prima.
AD DECIMUMNONUM dicen
dum, quod ratio veri fundatur supra
ens. Quamvis autem in divinis ponantur plures personae vel proprietates; non tamen ibi ponitur nisi
unum esse, quia esse in divinis nonnisi essentialiter dicitur; et omnium
istorum enuntiabilium: Parem esse
vel generare, Filium esse vel genitum
esse; secundum quod ad rem referuntur, est veritas una, quae est veritas
prima et aeterna.
AD VIGESIMUM dicendum,
quod quamvis alio Pater sit Pater,
et Filius sit Filius, quia hoc est paternitate, illud filiatione; tamen idem est
. quo Pater est, et quo Filius est, quia
utrumque est per essentiam divinam, quae una est. Ratio autem veri-
Ijicjajest relacj natury, ale e jest ona

pojmowana na podstawie rozwae
nia natury tego, co pierwsze, i tego,
co nastpne. Podobnie mwi si, i
to, co znane, jest z natury pierwsze
w stosunku do wiedzy, chocia rela
cja tego, co znane, do wiedzy, nie ist
nieje w naturze rzeczy.
W odpowiedzi NA OSIEMNAS
T racj naley stwierdzi, e gdy
powiada si: wtedy, gdy nie istnieje
oznaczanie, jest prawidowe, aby co
byo oznaczane, jest to prawd ze
wzgldu na porzdek rzeczy istnie
jcy w intelekcie boskim, tak jak
wtedy, gdy skrzynia nie istnieje, jest
prawidowe, aby skrzynia miaa po
kryw - ze wzgldu na porzdek
sztuki w twrcy. Dlatego nie mona
z tego wnioskowa, e inna prawda
prcz pierwszej jest wieczna.
NAST racj naley stwierdzi, e
sens prawdy opiera si na bycie.
Chocia za w bycie boskim przyj
muje sie wiele osb lub wasnoci,
to jednak przyjmuje si tam tylko
jedno istnienie, poniewa istnienie
w bycie boskim nie jest orzekane
inaczej ni istotowo. Tak wic praw
da wszystkich wypowiedzi w rodza
ju: Ojciec istnieje lub rodzi, Syn istnieje
lub jest zrodzony - o ile odnosz si
one do rzeczy - jest jedna, i jest to
prawda pierwsza i wieczna.
W odpowiedzi NA DWUDZIES
T racj naley stwierdzi, e cho
cia przez co innego Ojciec jest Oj
cem, a Syn jest Synem, poniewa to
jest przez ojcostwo, a tamto przez
synostwo, to jedna k tym samym jest
to, przez co Ojciec istnieje, i to, przez
69
tatis, non fundatur super rationem

patemitatis et filiationis in quantum
huiusmodi, sed super rationem entitatis; patemitas autem et filiatio sunt
una essentia et ideo una est veritas
utriusque.
AD VIGESIMUMPRIMUM di
cendum, quod proprietas quam
praedicat hoc nomen homo, et hoc
nomen risibile, non est eadem per essentiam, nec habet unum esse, sicut
est de patemitate et filiatione; et ideo
non est simile.
AD VIGESIMU MSEC UN DUM

dicendum, quod intellectus divinus,
quantumcumque diversa non co
gnoscit nisi unica cognitione, etiam
quae in seipsis habent diversas veritates. Unde multo amplius non co
gnoscit nisi una cognitione omnia
huiusmodi quae de personis intelliguntur. Unde etiam omnium eorum
non est nisi una veritas.
Art. 6.
Sexsto quaeritur
UTRUM VER1TAS CREATA
SIT IMMUTABILIS.
co Syn istnieje, gdy jedno i drugie

zachodzi przez bosk istot, ktra
jest jedna. Sens za prawdy nie opie
ra si na sensie ojcostwa lub syno
stwa jako takich, ale na sensie bytowoci. Ojcostwo za i synostwo s
przez jedn istot i dlatego prawda
ich obu jest jedna.
T PIERWSZ racj naley stwier
dzi, e ta wasno, ktr orzeka
nazwa czowiek, i ta, ktr orzeka na
zwa zdolny do miechu, nie s te same
z istoty ani nie maj jednego istnie
nia, jak jest w przypadku ojcostwa
i synostwa. Dlatego nie zachodzi tu
podobiestwo.
T DRUG racje naley stwierdzi,
e intelekt boski dowolnie rne rze
czy poznaje przezjedyne poznanie
i_e dotyczy to take tych rzeczy,
ktre w sobie samych maj rne
prawdy. A wic tym bardziej pozna
je przez jedno tylko poznanie to
wszystko, co pojmuje si o osobach.
A zatem take prawda tego wszyst
kiego jest tylko jedna.
Art. 6.
Po szste badamy,
CZY PRAWDA STWORZONA
JEST NIEZMIENNA.

6.
Parali.: S. th, I, q. 16, a. 8; I Se.nl.,
a. 8; I Scrt., D. 19, q. 5, a. 3; Quodi X,
D. 19, q. 5, a. 3; Quodl., X, q. 2, a. 1.
q. 2, a. 1.
70
ET VIDETUR
QUOD SIT IMMUTABILIS.
1. Anselmus enim in lib. De veritate [cap- XIV] dicit: Video hac ratione
probari veriaem immobilem permanere. Praemissa autem ratio fuit de
veritate significationis, ut ex praemissis [art. 5] apparet. Ergo veritas
enuntiabilium est immutabilis; et eadem ratione veritas rei.
2. Praeterea, si veritas enuntiatio-
nis mutatur, maxime mutatur ad

mutationem rei. Sed re mu ta ta, veritas propositionis manet. Ergo yeri
tas enuntiationis est immutabilis.
fe Probatio mediae. Veritas, secundum
Anselmum [lib. De ueritate, cap. VIII
jg et XII] est rectitudo uaedarn, in quanH tum impet hoc quod accepit in rnente
| Amina. Sed haec propositio: Socrates
sbdet; accepit iii men te divina ut sig|; nificet sessionem Socratis, quam sig8* luficat etiam Socrate non sedente.
| Ergo etiam Socrate non sedente man| ;et in ea veritas; et ita veritas praedi|| Ctae propositionis non mutatur,
H etiam si res mutetur.
3. Praeterea, si veritas mutatur,

H hoc non potest esse nisi mutatis his
g quibus yeritas inest, sicut nec aliquae
formae mutari dicuntur nisi suis
$ subiectis mutatis. Sed veritas non
fe.ttiutatur ad mutationem verorum,
rÛia destructis veris, adhuc remanet
yeritas, ut Augustinus et Anselmus
'De veritate, cap. VIII et XII) prolt. Ergo yeritas est omnino imutabilis.
WYDAJE SI,
F. JEST NIEZMIENNA.
1. Anzelm bowiem w ksidze
0 prawdzie [rozdz. XIV] powiada:
Racja ta zdaje si dowodzi, i prawda
pozostaje nieporuszona. Wspomniana
za racja dotyczya prawdy oznacza
nia, jak wida z tego, co powiedzia
no [w artykule 5.]. A zatem prawda
wypowiedzi jest niezmienna i z tej
samej racji prawda rzeczy.
2. Ponadto gdyby prawda wypo
wiedzi zmieniaa si, zmieniaaby si
zwaszcza wskutek zmiany rzeczy.
Lecz po zmianie rzeczy prawda wy
powiedzi pozostaje. A zatem praw
da wypowiedzi jest niezmienna.
Uzasadnienie rodkowego czonu rozu
mowania: Wedug Anzelma [O pralu
dzie, rozdz. VIII i XII] prawda jest
pewn prawidowoci, o ile wypenia
to, co przyjmuje w umyle boskim. Lecz
zdanie: Sokrates siedzi przyjmuje
w umyle boskim, e oznacza fakt
siedzenia Sokratesa, ktry oznacza
rwnie wtedy, gdy Sokrates nie sie
dzi. A wic take wtedy, gdy Sokra
tes nie siedzi, pozostaje w tym zda
niu prawda. Tak wic prawda przy
toczonego zdania nie zmienia si,
nawet jeli zmienia si rzecz.
3. Ponadto gdyby prawda si
zmieniaa, mogoby to zachodzi
wycznie wskutek zmiany tego,
w czym si prawda zawiera, tak jak
1 o zmianie jakich innych form m
wi si tylko wtedy, gdy zmieniaj si
ich podmioty. Lecz prawda nie
zmienia si wskutek zmiany tego,
co prawdziwe, poniewa po zni
szczeniu tego, co prawdziwe, nadal
pozostaje prawda, jak dowodz Au-
gustyn i Anzelm [O prawdzie, rozdz.

VIII i XII]. A zatem prawda jest ca
kowicie niezmienna.
4.
Praeterea, veritas rei est causa 4. Ponadto przyczyn prawdy
zdania jest prawda rzeczy. Z tej bo
veritatis propositionis; ex eo enim
quod res est vel non est, dicitur ora wiem racji, i rzecz jest albo nie jest,
mowa nazywa si prawdziw lub
tio vera vel falsa. Sed yeritas rei est
immutabilis. Ergo et yeritas proposi faszyw. Lecz prawda rzeczy jest
tionis. Probatio mediae. Anselmus in
niezmienna. A zatem i prawda zda
lib. De veritate [cap. XIV] probat veri- nia. Uzasadnienie rodkowego czonu
tatem enuntiationis immobilem perrozumowania: Anzelm w ksidze
O
prawdzie [rozdz, XIV] dowodzi, e
manere, secundum quod implet illud
quod accepit in mente divina. Sed
prawda wypowiedzi pozostaje niesingulariter quaelibet res implet illud
poruszona w takiej mierze, w jakiej
quod accepit in mente divina ut ha- spenia to, co przyjmuje w umyle
beret. Ergo cuiuslibet rei yeritas est boskim. Lecz kada rzecz z osobna
spenia to, co przyjmuje w umyle
immutabilis.
boskim, e ma. A zatem prawda ka
dej rzeczy jest niezmienna.
5. Ponadto to, co pozostaje po do
5.
Praeterea, illud quod manet
omni mutatione facta, nunquam mu konaniu sie wszystkich zmian, nigdy
sie nie zmienia. Nie mwimy bo
tatur; in alteratione enim colorum
wiem, i wskutek zmiany barw zmie
non dicimus superficiem mutari,
quia manet qualibet mutatione colo
nia si powierzchnia, poniewa ona
rum facta. Sed yeritas manet in re pozostaje po dokonaniu si jakiejkol
wiek zmiany barw. Lecz prawda po
qualibet mutatione rei facta, quia
ens et verum corwertuntur. Ergo yeri zostaje w rzeczy po dokonaniu si ja
kiejkolwiek zmiany rzeczy, poniewa
tas est immutabilis.
byt i prawda s zamienne. A zatem
prawda jest niezmienna.
6. Ponadto gdzie jest ta sama
6.
Praeterea, ubi est eadem causa,
przyczyna, tam te jest ten sam sku
et effectus idem. Sed eadem est causa
tek. Lecz ta sama jest przyczyna
veritatis harum trium propositioprawdy nastpujcych trzech zda:
num: Socrates sedet; Socrates sedebit;
Sokrates siedzi, Sokrates usidzie, SokSocrates sedit: scilicet Socratis sessio.
rates siedzia - mianowicie fakt sie
Ergo eadem est yeritas. Sed si unum
dzenia Sokratesa. A wic ta sama
trium praedictorum est verum, oportet similiter alterum duorum semper jest ich prawda. Lecz jeli jedno z po
wyszych trzech zda jest prawdzi
esse yerum; si enim aliquando est
we, podobnie jest konieczne, aby za
verum: Socrates sedet; semper fuit
wsze byo prawdziwe jedno z dwch
verum et erit verum: Socrates sedit
vel Socrates sedebit. Ergo yeritas tura' pozostaych. Jeeli bowiem kiedy
72
Mum propositionum semper uno

tpdo se habet, et ita est immutabilis;
Mfceadem ratione quaelibet alia yeri
tas.
jest prawdziwe: Sokrates siedzi, za

wsze byo prawdziwe i bdzie praw
dziwe: Sokrates siedzia lub Sokrates
usidzie. A zatem jedna prawda tych
trzech zda zawsze ma sie tak samo,
tak wiec jest niezmienna i z tej samej
racji wszelka inna prawda.
SED CONTRA, mutatis causis

; mutantur effectus. Sed res, quae sunt
"causa veritatis propositionis, mutan'tur. Ergo et propositionum yeritas
mutatur.
JEDNAKE nastpstwem zmia

ny przyczyn jest zmiana skutkw.
Lecz rzeczy, ktre s przyczyn
prawdy zda, zmieniaj si. A zatem
zmienia si rwnie prawda zda.
|l RESPONDEO. Dicendum, quod

aliquid dicitur mutari dupiiciter.
,Uno modo, quia est subiectum mutationis, sicut dicimus corpus esse mutabUe, et sic nulla forma est muta'bilis; et sic dicitur quod forma est
invariabili essentia consistens; unde,
veritas significetur per moduni
ae, praesens quaestio non est,
an yeritas sit immutabilis hoc modo.
Alio modo dicitur aliquid mutari,
!uia secundum ipsum fit mutatio,
icut dicimus albedinem mutari,
quia secundum ipsam corpus alteratur; et sic quaeritur de veritate, an sit
tnutabilis.

dzi, e co zmienia si w du>ojakim
sensie: Po pierwsze, poniewa jest
podmiotem zmiany, tak jak mwi
my, c ciao jest zmienne - i w taki
sposb zmienna nie jest adna for
ma. W tym przypadku mwi si, e
forma jest czym staym o niezmien
nej istocie. Poniewa wic prawd
oznacza si na sposb formy, nie py
tamy obecnie, czy prawda jest nie
zmienna- w taki sposb. Po drugie
co si zmienia, poniewa zmiana
dokonuje si pod wzgldem tego
czego, tak jak mwimy, ze zmienia
si biel, gdy ciao przemienia si
pod jej wzgldem. I w tym wanie
sensie pytamy, czy prawda jest
zmienna.
Aby stao si to jasne, trzeba wie
dzie, e to, pod wzgldem czego
nastpuje zmiana, czasem wanie
si zmienia, a czasem nie. Kiedy bo
wiem jest zawarte w tym, co zmienia
si pod tego wzgldem, wtedy m
wimy, e i to si zmienia, tak jak
zmienia si biel lub wielko, gdy
co zmienia si pod ich wzgldem,
Ad cuius evidentiam sciendum

est, quod illud secundum quod est
mutatio, quandoque quidem mutari
i dicitur, quandoque autem non.
Ouando enim est inhaerens ei quod
Wutatur secundum ipsum, tunc et
ipsum mutari dicitur, sicut albedo
Vel quantitas mutari dicuntur, quano aliquid secundum ipsa mutatur,
73
eo quod ipsa met secundum hanc

mutationem succedunt sibi invicem
in subiecto. Quando autem illud se
cundum quod aliquid mutari dicitur,
est extrinsecum, tunc in illa mutatione non mutatur, sed jmmobile
perseverat, sicut locus non dicitur
moveri quando aliquid secundum
locum movetur. Unde et in IV Physic.
[com. 5 et 36] dicitur, quod locus est
immutabilis terminus continentis, eo
quod per localem motum non dicitur
esse successio locorum in rnio locato,
sed magis successio locatorum in
uno loco.
Sed formarum inhaerentium,
quae mutari dicuntur ad mutatio
nem subiecti, duplex est mutationis
modus; aliter enim dicuntur mutari
formae generales, et aliter formae
speciales. Forma enim specialis post
mutationem non remanet eadem nec
secundum esse nec secundum rationem, sicut albedo, facta alteratione,
nullo modo manet; sed forma generalis facta mutatione remanet eadem
secundum rationem, sed non secun
dum esse; sicut facta mutatione de
albo in nigrum, manet idem color se
cundum communem rationem coloris, sed non eadem coloris species.
Dictum est autem superius [art.

praec.] quod aliquid denominatur
verum veritate prima quasi mensura
extrinseca, sed veritate inhaerente
quasi mensura intrinseca. Unde res
creatae variantur quidem in participatione veritatis primae; ipsa autem
74
poniewa one same stosownie do tej

zmiany nastpuj po sobie w pod
miocie. Kiedy natomiast to, pod
wzgldem czego co si zmienia, jest
zewntrzne, wtedy w tej zmianie to
si nie zmienia, ale pozostaje nie
ruchome, tak jak nie mwimy, e
porusza si miejsce, gdy co porusza
si wzgldem miejsca. Std w IV
ksidze Fizyki [kom. 5 i 36] czytamy,
e miejsce jest niezmiennym kresem
otaczajcym, gdy ruchem lokalnym
nie nazywamy nastpstwa miejsc
w jednej rzeczy umiejscowionej, ale
raczej nastpstwo rzeczy umiejsco
wionych w jednym miejscu.
Lecz formy zawarte w rzeczy,
o ktrych mwimy, e zmieniaj si
wskutek zmiany podmiotu, zmieniaj~si na dwa sposoby: inaczej bo
wiem zmieniaj si formy rodzajo
we, inaczej za formy gatunkowe.
Forma gatunkowa bowiem rtie _piu_.
zostaje po zm ianie ta sama an^w istnieffiuTanTw poznaniu, tak jak biel
po dokonaniu si przemiany nie po
zostaje w' aden sposb.,Natomiast
formaj-odzaiow a^ p o.dokonaniu, si
zm iany pozostaje ta sm a w poznaniu, ale.nie w istnieniu, tak jak po
dokonaniu si zmiany z biaego
w czarne barwa pozostaje ta sama,
jeli chodzi o oglne pojcie barwy,
ale nie pozostaje ten sam gatunek
barwy.
Powiedziano za wyej [w po
przednim artykule], i co otrzymuje
nazw prawdziwego ze wzgldu na
prawd pierwsz jako miar ze
wntrzn, lecz ze wzgldu na praw
d zawart w rzeczy - jako miar
wewntrzn. Std rzeczy stworzone
Yeritas prima, secundum quam di'cuntur vera, nullo modo mutatur; et

hoc est quod Augustmus dicit in lib.
p e ibero arbit. [II, cap. VIII]: Men fes
tiostrae alicjuando plus, alicjuando minus
oident de ipsa verilate; sed ipsa in se
niancns nec proficit nec deficit.
Si autem accipiamus veritatem

jnhaerentem rebus, sic veritas mutari
dicitur, secundum quod aliqua se
cundum veritatem mutantur. Unde,
ut prius [art. 2 huius quaest.] dictum
est, veritas in creaturis invenitur in
duobus: in rebus ipsis, et in intellectu: veritas enim actionis sub yeritate
rei comprehenditur, ut veritas enuntiationis sub veritatc intellectus
guam significat.
Res autem dicitur vera per com. parationem ad intellectum divinum

et humanum.
;
Si ergo accipiatur veritas rei se
cundum ordinem ad intellectum divinum, tunc quidem mutatur yeritas
rei mutabilis in aliam veritatem, non
in falsitatem; yeritas enim est forma
maxime generalis, cum verum et ens
convertantur: unde sicut facta qualibet mutatione res remanet ens,
<juamvis secundum aliam formam,
Per quam habet esse; ita semper remanet vera, sed alia veri(ate, quia
Îuan\cumque formam, vel etiam priationem, per mutationem acquirat,
.duni eam divino intellectui
zmieniaj si wprawdzie pod wzgl

dem uczestnictwa w prawdzie
pierwszej, lecz sama_prawda pierw
sza, ze wzgldu na ktr nazywaj
Te pFaW clzUv\'mi
mV z m ien ia
w^rri^n~pnsb. To wanie stwier

dza Augustyn w ksidze O wolnym
uryborze [ks. II, rozdz. XII]: Nasze
umysy czasem wicej, a czasem mniej
pojmuj z samej prawdy, lecz om trwa
jc zv sobie ani si nie zwiksza, ani nie
zmniejsza.
Jeli za wemiemy pod uwag
prawd zawart w rzeczach, to m
wimy, "ze prawda zmienia sic w takiej mierze, w jakiej co zmienia si
pod wzgldem prawdy. Std, jak ju
powiedziano [w artykule 2. tej kwes
tii], prawda w stworzeniach znajdu
je si w dwch: w samych rzeczach
oraz w mtelekcie. Prawd dziaania
bowiem obejmuje prawda rzeczy,
a prawd wypowiedzi prawda inte
lektu, ktr prawda wypowiedzi oznacza.
Rzecz za nazywa si prawdzi
w w odniesieniu do intelektu bo
skiego lub ludzkiego.
Jeli wic wemiemy pod uwag
prawd rzeczy w przyporzdkowa
niu do intelektu boskiego, to prawda
rzeczy zmiennej zmienia si w inn
prawd, ale nie w fasz TPrawd.i hnwiem jest formjiajôj^szt^hftiejsg,
^dyrpraWHai by t s zamienne. Std
jatT~pO dokuTTamu- si jakiejkolwiek
zmiany rzecz pozostaje bytem, cho
cia dziki innej formie, przez ktr
ma istnienie - tak zawsze pozostaje
prawdziw, chocia przez inn
prawd. Jakkolwiek bowiem form,
albo nawet prywacj, rzecz nabyaby
conformatur, qui eam ita cognoscit

ut est secundum quamcumque dispositionem.
Si autem consideretur veritas rei
in ordine ad intellectum humanum,
vei e converso, tunc quandoque fit
mutatio de ventate in falsitatem,
quandoque autem de una veritate
in aliam.
Cum enim veritas sit adaequatio
rei et intellectus, ab aequalibus au
tem si aequaia toliantur, adhuc aequalia remanent quamvis non eadem
quantitate, oportet quod quando similiter mutatur intellectus et res, remaneat quidem veritas, sed alia; si
cut si Socrate sedente intelligatur Socratem sedere, et eo postmodum non
sedente intelligatur non sedere.
Sed quia ab uno aequalium si aliquid tollatur, et nihil a reliquo, vel si
ab utroque inaequalia toliantur, necesse est inaequalitatem provenire,
quae se habet ad falsitatem sicut aequalitas ad veritatem; inde est quod
si intellectu vero existente mutetur
res non mutato intellectu, vel e converso, aut utrumque mutetur, sed
non similiter, provenit falsitas; et sic
erit mutatio de veritate in falsitatem,
sicut si Socrate existente albo, intelli
gatur albus esse, verus est intellectus;
si autem postea intelligit cum nigrum, Socrate albo remanente, vel e
converso Socrate mutato in nigredinem, adhuc albus intelligatur; vel eo
mutato in pallorem, intelligatur esse
rabeus, erit falsitas in intellectu.
76
wskutek zmiany, i w tej mierze jest

zgodna z intelektem boskim, ktry
poznaje j tak, jak ona jest w jakiej
kolwiek dyspozycji.
Jeeli za bdziemy rozwaa
prawd rzeczy w przyporzdkowa
niu do intelektu ludzkiego lub na
odwrt, to niekiedy dokonuje sie
zmiana z prawdy w fasz, niekiedy
za z jednej prawdy w inn.
Skoro bowiem prawda jest zrw
naniem rzeczy i intelektu, od rw
nych zas gdy odejmie si rwne,
nadal pozostan rwne, cho nie tej
samej wielkoci - jest konieczn y aby
gdy podobnie zmjenj__.si.-, intelekt
i rzecz, pozostaaprawda,. l ecz inna,
ta F jak wtedy, gdy Sokrates siedzi,
pojmie si, e Sokrates siedzi, a gdy
potem on nie siedzi, pojmie si, e
nie siedzi.
Lecz jeli od jednej z rzeczy rw
nych odejmie si co, a od pozostaej
nic, albo jeli od obu odejmie si nie
rwne, z koniecznoci nastpi nie
rwno, ktra tak si ma do faszu,
jak rwno do prawdy. Dlatego je
eli wtedy, gdy qaazpan ie -intelek
tualne jest prawj jk ^ g ^ g e c z ' si
zmieni, a poznan^nij^&lbe^ha od"wrtTalbo iruenisi^Tedno i drugie,
ale w rny sposb - nastpi fasz.
W takim przypadku nastpi zmiana
z prawdy w fasz. "Na przykad jeli
w tedy, -gd y Sokrates jest biay, b
dzie si pojmowa, e jest biay, po
znanie bdzie prawdziwe; jeli za
potem pojmie si, e Sokrates jest
czarny, podczas gdy pozostaje biay,
albo na odwrt: gdy Sokrates stanie
si czarny, nada bdzie si pojmo
wa, e jest biay, albo gdy stanie
Et sic patet ualiter veritas muta, et ualiter non mutatur.
si biady, a bdzie si pojmowa, e

jest rumiany - w poznaniu intelek
tualnym bdzie fasz.
Tak wic jest jasne, w jaki sposb
praw3a*s~7-h-uenia,â w jaki si nie
zmienia " ~

od Anselmus louitur de veritate,
iprout secundum eam omnia dicuntur
yera tamuam mensura extrinseca.
racj naley wic stwierdzi, e An
zelm mwi o tej prawdzie, ze wzgl
du na ktralakoliniar zewntrzn
wszystko nazywa si prawdziwym.
' uod quia intellectus inflectitur in cj naley stwierdzi, e poniewa
ipsum, et intelligit se sicut et alias
intelekt zwraca sie ku samemu sobie
i,
ut dicitur in III De anima [com. i poznaje siebie tak jak i inne rzeczy,
jak czytamy w 111 ksidze O duszy
_ .5 et 16]; ideo quae ad intellectum
: crtinent, secundum quod ad ratio[kom. 15 i 16] - to, co naley do in
; tem veritatis spectant, possunt duplitelektu, o ile dotyczy pojcia praw
'ter considerari.
dy, moe by rozwaane dwojako.
IIno modo, secundum quod sunt
Po pierwsze, o ile jest to pewn
quaedam; et sic eodem modo dirzecz. W tym przypadku prawda
!tur de eis veritas sicut de aliis re- jest o tym orzekana w taki sam spo
s; ut, sicut res dicitur vera, quia
sb jak o innych rzeczach. Jak mia
ajnplet hoc quod accepit in mente dinowicie rzecz nazywa si prawdzi
w, poniewa spenia to, co przyj
|vina retinendo naturam suam, ita
muje w umyle boskim przez to, e
fenuntiatio vera dicatur retinendo
Ttaturam suam quae est ei dispensata
otrzymaa swoja natur, tak wypo
in mente divina, nec potest ab ea rewied nazywa si prawdziw przez
.inoveri, enuntiatione ipsa manente.
to, c otrzymaa swoj natur, ktra
zostaa jej przydzielona w umyle
boskim, i nie moe by jej pozbawio
na pozostajc sama wypowiedzi.
Alio modo, secundum quod comPo drugie, o ile odnosi si to do
|:p arantur ad res intelleetas, et sic di
rzeczy intelektualnie poznawanych.
citur enuntiatio vera quando adaeW tym przypadku wypowied na
, quatur rei; et talis veritas rei mutatur
zywa si prawdziw wtedy, gdy jest
dictum est [in corp. art.].
zrwnana z rzecz. I taka prawda
rzeczy zmienia si, jak powiedziano
[w korpusie artykuu].
eritas quae remanet destructis recj naley stwierdzi, e prawd,
77
bus veris, est yeritas prima, quae

etiam rebus mutatis non mutatur.

manente re, non potest fieri circa
eam mutatio quantum ad ea quae
sunt sibi essentialia, sicut enuntiationi est essentiale ut significet illud ad
quod significandum est instituta.
Unde non sequitur quod veritas rei
nullo modo sit mutabilis, sed quod
sit immutabilis quantum ad essentia
lia rei manente re. In quibus autem
accidit mutatio rei per corruptionem
quantum ad accidentia, mutatio accidere potest etiam manente re; et ita
quantum ad accidentalia potest fieri
mutatio veritatis rei.

facta omni mutatione, manet yeritas,
sed non eadem, ut ex praedictis [in
corp. art.] patet.

identitas veritatis non tantum depen
det ex identitate rei, sed etiam ex
identitate intellectus, sicut et identi
tas effectus dependet ex identitate
agentis et patientis. Quamvis autem
sit eadem res quae significatur illis
tribus propositionibus, non tamen
est idem intellectus earum, quia in
compositione intellectus adiungitur
tempus; unde secundum yariationem temporis sunt diyersi intellec
tus.
78
ktra pozostaje po zniszczeniu rze

czy prawdziwych, jest prawda
pierwsza, ktra sie nie zmienia na
wet wtedy, gdy zmieniaj si rzeczy.
racj naley stwierdzi, e dopki
rzecz trwa, nie moe si ona zmieni
pod wzgldem tego, co da niej istot
ne, tak jak dla wypowiedzi jest istot
ne, by oznaczaa to, do czego ozna
czania zostaa ustanowiona. Std ra
cja ta nie dowodzi, e prawda rzeczy
w aden sposb nie jest zmienna, ale
e jest niezmienna poci wzgldem te
go, co dia rzeczy istotne, dopki
rzecz trwa. W tym jednak, w czym
zdarza si zmiana przez zniszczenie
przypadoci, zmiana moe si zda
rzy take wtedy, gdy rzecz pozo
staje. Tak wic jeli chodzi o to, co
przypadociowe, prawda rzeczy
moe si zmieni.
naley stwierdzi, e po dokonaniu
si wszystkich zmian pozostaje
praw^da, ale mc ta sama, jak wida
z tego, co powiedziano wyej [w
korpusie artykuuj.
cj naley stwierdzi, e tosamo
prawdy zaley nie tylko od tosa
moci rzeczy, ale i od tosamoci po
znania intelektualnego, tak jak to
samo skutku zaley od tosamoci
tego, co dziaa, i tego, co doznaje.
Chocia wic rzecz, ktr oznaczaj
owe trzy zdania, jest ta sama, nie ten
sam jest ich sens, poniewa w skada
niu przez intelekt docza si czasDlatego stosownie do rnicy czasu
ich sens jest rny.
Art' 7'
%
Septimo quacntur
' UTRUM VERITAS IN DIVINIS
d i c a t u r ESSENTIALITER
VEL PERSONALITER.
7.
Art. 7.
Po sidme badamv,
CZY W BYCIE BOSKIM
PRAWDA JEST ORZEKANA
W SENSIE ISTOTOWYM,
CZY OSOBOWYM.
Parali.: S. th., I, q. 16, a. 5, ad 2;

7. Teksty paralelne: S. th .,l, . 16,
a. 5, ad 2; q. 39, a. 8.
q. 39, a. 8.
v
.
O.-
e t v id e t i; r
QUOD DICATUR
PERSONALITER.
WYDAJE SI,
E JEST ORZEKANA
W SENSIE OSOBOWYM.
p t
1.
Quidquid enim in divinis im 1. Cokolwiek bowiem w bycie bo
portat relationem principii, persona skim wyraa relacj pocztku, jest
mi** dicitur. Sed veritas est huiusmo- orzekane osobowo. Lecz prawda jest
ut patet per Augustinum in lib.
tego rodzaju, jak twierdzi Augustyn
vera reigione [cap. XXXVI]: ubi
w ksidze O wierze prawdziwej [rozdz.
XXXVI], gdzie powiada, e boska
it, quod veritas divina est summa
prawda jest najwyszym podobie
ilitudo principii sine ulla dissimistwem do pocztku, bez adnego nie
dine, unde falsitas oritur. Ergo
podobiestwa, z ktrego bierze si
itas in divinis personaliter dicitur.
fasz. A zatem w bycie boskim praw
da jest orzekana w sensie osobowym.
; 2. Praeterea, sicut nihil est sibi si'e, ita nihil est sibi aequale. Sed
ilitudo in divinis importat dis*ionem personarum, secundum
arium, ex hoc quod nihil est sibi
ile. Ergo eadem ratione, et aequas. Sed veritas est aequalitas quae'm. Ergo importat personalem disF^ctionem in divinis.
?'
2. Ponadto jak nic nie jest podo

bne do samego siebie, tak nic nie jest
z sob samym rwne. Lecz wedug
Hilarego w bycie boskim podobie
stwo wyraa rnic osb, poniewa
nic nie jest podobne do samego sie
bie. A wic z tej samej racji i rwno.
Lecz prawda jest pewn rwnoci.
A zatem wyraa rnic osb w by
cie boskim.
3.
Praeterea, omne quod in divi3. Ponadto wszystko, co w bycie
r importat emanationem, persona- boskim wyraa emanacj, jest orze
;r dicitur. Sed veritas importat
kane w sensie osobowym. Lecz
^ridam emanationem, quia siprawda wyraa pewn emanacje,
cat conceptionem intellectus, siponiewa oznacza pojcie intelektu,
79
cut et verbum. Ergo, sicut verbum

personaliter dicitur, ita et yeritas.
tak jak i sowo. A zatem jak sowo

jest orzekane w sensie osobowym,
tak i prawda.
SED CONTRA, trium personarum

est una veritas, ut dicit Augustinus in
lib. VIII Dc Trinitae [cap. I], Ergo est
essentiale, et non personale.
JEDNAKE jedna jest prawdii

trzech osb, jak powiada Augustyn
w VIII ksidze O Trjcy [rozdz. 1],
A zatem prawda jest czym istotowym, a nie osobowym.

veritas iii diyinis dupiiciter accipi pot
est: uno modo proprie, alio modo quasi
metaphorice.

dzi, e prawd w bycie boskim
mona pojmowa dwojako: po pierw
sze w sensie waciwym, po drugie
jakby metaforycznie.
Jeli bowiem prawd pojmie si
w sensie waciwym, to wyraa ona
rwno intelektu boskiego i rzeczy.
Poniewa za intelekt boski poznaje
wpierw t rzecz, ktr jest Boa isto
ta, przez ktr poznaje wszystko in
ne, prawda w Bogu wyraa naj
pierw rwno intelektu boskiego
i tej rzeczy, ktr jest Jego istota,
a nastpnie zrwnanie intelektu bo
skiego z rzeczami stworzonymi.
Intelekt boski za i istota Boa
nie s ze sob zrwnane tak jak mie
rzce i mierzone, poniewa jedno nie
jest pocztkiem drugiego, ale s ca
kowicie tym samym. Std prawda
wynikajca z takiej zgodnoci w ogle
nie wyraa sensu pocztku, czyby
si to rozumiao ze strony istoty,
czy ze strony intelektu, ktre s
tam jednym i tym samym. Jak bo
wiem tym samym jest tam poznaj
cy i rzecz poznawana, tak tym sa
mym jest tam prawda rzeczy oraz
intelekt, bez adnego wspoznaczania pocztku.
Si enim proprie accipiatur veritas, tunc importabit aequalitatem divini intellectus et rei.
Et quia intellectus divinus primo
intelligit rem quae est essentia sua,
per quam omnia alia intelligit, ideo
et veritas in Deo principaliter importat
aequalitatem intellectus divini et rei,
quae est essentia eius, et consequenter
intellectus divini ad res creatas.
Intellectus autem divinus et es
sentia sua non adaequantur sicut
mensurans ad mensuratum, cum
unum non sit principium alterius,
sed sint omnino idem; unde veritas
ex tali aequalitate resultans nullam
principii rationem importat, sive ac
cipiatur ex parte essentiae, sive ex
parte intellectus, quae una et eadem
ibi est; sicuti enim ibi est idem intelligens et res intellecta, ita est ibi idem
yeritas rei et intellectus, sine a!iqua
connotatione principii.
80
Sed si accipiatur veritas intellectus divini secundum quod adaequator rebus creatis, sic adhuc remanebit
eadem veritas, sicut per idem intelli
git Deus se et alia; sed tamen addetur
in intellectu veritatis ratio principii
ad creaturas, ad quas intellectus divinus comparatur ut mensura et causa.
Omne autem nomen quod in di

yinis rationem principii19 vel quod
est a principio, non importat, vel
etiam importat rationem principii
ii; .ad creaturas, essentialiter dicitur.
Unde in divinis si veritas proprie aceipiatur, essentialiter dicitur; tamen
appropriatur personae Filii, sicut
'^ a rs et cetera quae ad intellectum pertinent.
Metaphorice autem vel similitu& dinarie accipitur veritas iii divinis,
quando accipimus eam ibi secunjg d u m rationem illam qua invenitur
|| in rebus creatis, iii quibus dicitur verisecundum quod res creata imita,suum principium, scilicet intelgsfectum divinum. Unde et similiter
hoc modo dicitur veritas in divinis
*umma imitatio principii, quae Filio
convenlt; et secundum hanc acceptionem veritatis, veritas proprie dicitar de Filio, et personaliter dicitur; et
sic loquitur Augustinus in lib. De
Vera religione [ubi supra].
sic patet responsio AD PRI-
Lecz jeli prawd intelektu bo

skiego wemie si pod tym wzgl
dem, e jest on zrwnany z rzeczami
stworzonymi, to nadal pozostanie ta
sama prawda, gdy Bg przez to sa
mo poznaje siebie i inne rzeczy, jed
nak do pojcia prawdy doczy si
sens pocztku w stosunku do stwo
rze, do ktrych intelekt boski ma
si tak jak miara i przyczyna.
Wszelka za nazwa, ktra w by
cie boskim nie wyraa sensu poczt
ku lub tego, co jest z pocztku, a tak
e ktra wyraa sens pocztku19
w stosunku do stworze - jest orze
kana istotowo. Std jeli w bycie bo
skim prawd pojmie si w sensie
waciwym, jest ona orzekana istoto
wo, jednak przypisuje si j osobie
Syna, tak jak sztuk i tym podobne,
ktre nale do intelektu.
Metaforycznie za lub przez
podobiestwo pojmuje si prawd
w bycie boskim wtedy, gdy ujmuje
my j tam w takim sensie, w jakim
wystpuje w rzeczach stworzonych,
w ktrych o prawdzie mwi si ze
wzgldu na to, i rzecz stworzona
odwzorowuje swj pocztek, miano
wicie intelekt boski. Podobnie wic
w bycie boskim prawd nazywa si
najwysze podobiestwo do poczt
ku, ktre przysuguje Synowi. Tak
rozumian prawd orzeka si wa
ciwie o Synu i orzeka si j w sensie
osobowym. O tym wanie mwi
Augustyn w ksidze O uerze praw
dziwej fw miejscu wyej wspomnia
nym].
W ten sposb jasna staje si od
powied NA PIERWSZ racj.
quod aequalitas in divinis quandoque importat rationem quae designat
distinctionem personalem, sicut cum
dicimus, quod Pater et Filius sunt aequales; et secundum hoc, in nomine
aequa1itatis, realis distinctio intelligitur. Quandoque autem in nomine aequalitatis non intelligitur realis distinctio, sed radon is tantum, sicut
cum dicimus sapientiam et bonitatem
divinam esse aequales. Unde non
oportet quod distinctionem personalem importet; et talis est distinctio
importata per nomen veritatis, cum
sit aequalitas intellectus et essentiae.
quamvis yeritas sit concepta per in
tellectum, nomine tamen yeritatis
non exprimitur ratio conceptionis, si
cut nomine verbi; unde non est simile.
Art. 8.
Ocavo quaeritur
UTRUM OMNIS VERITAS
SIT A VERITATE PRIMA.
8.
Parali: 5. th., I, q. 16, a. 5, ad
l Sent., D. 19, q. 5, a. 1, c. fin.; a. 2, ad
2; II, D. 28, q. 1, a. 5, ad 1; D. 37, q. 1,
a. 2, ad 1, 2; X Metaph., 1. 2, 19561959.
cj naley stwierdzi, e rwno
w bycie boskim niekiedy wyraa
sens, ktry oznacza rnic osb,
na przykad jeli mwimy, e Ojciec
i Syn s rwni. W takim razie w na
zwie rwnoci ujmuje si rnic
realn. Niekiedy za w nazwie rw
noci nie ujmuje si rnicy realnej,
ale tylko mylow, na przykad jeli
mwimy, e boska mdro i dobro
s rwne. Nie jest wic konieczne,
by rwno wyraaa rnic osb.
I taka wanie jest rnica wyraana
przez nazw prawdy, gdy jest ona
rwnoci intelektu i istoty.
cj naley stwierdzi, e chocia
prawda jest pojmowana przez inte
lekt, to jednak nazwa prawdy nie
wyraa sensu pojmowania, tak jak
nazwa sowa. Dlatego nie ma tu
podobiestwa.
Art. 8.
Po sme badamy,
CZY KADA PRAWDA
JEST Z PRAWDY PIERWSZEJ.
3; 8. Teksty paralelne: S. th., I, q. 16,
a. 5, ad 3; I Sent., D. 19, q. 5, a. 1, c.
fin.; a. 2, ad 2; II, D. 28, q. 1, a. 5, ad
1; D. 37, q. 1, a. 2, ad 1, 2; X Mctaph.,
1. 2, 1956-1959.
WYDAJE SI, E NIE.

1.
To bowiem, e ten oto dopusz
1.
lstum enim fomicari est vecza si nierzdu, jest prawdziwerum; sed tamen non est a yeritate
Ale przecie nie jest to z prawdy
prima. Ergo non omnis yeritas est
pierwszej. A zatem nie kada praw"
a yeritate prima.
da jest z prawdy pierwszej.
82
2.
Sed dicebatur, quod yeritas
znaku lub poznania intelektualnego,
signi vel intellectus, secundum quam
hoc dicitur verum, est a Deo, non
ze wzgldu na ktr to nazywa si
autem secundum quam refertur ad
prawdziwym, jest z Boga, ale nie ta,
rem. - Sed contra, praeter veritatem
ze wzgldu na ktr odnosi si to do
rzeczy. - Jednake prcz prawdy
primam non solum est veritas signi,
aut intellectus, sed etiam veritas rei.
pierwszej istnieje nie tylko prawda
Si ergo hoc verum non sit a Deo se znaku lub poznania intelektualnego,
cundum quod refertur ad rem, haec
ale i prawda rzeczy. Jeeli wic to
yeritas rei non erit a Deo; et sic haprawdziwe nie jest z Boga pod
betur propositum, quod non omnis
wzgldem swego odniesienia do
rzeczy, to owa prawda rzeczy nie
alia yeritas sit a Deo.
jest z Boga. Tak wic otrzymujemy
twierdzenie, e nie kada z pozosta
ych prawd jest z Boga.
3.
Praeterea, sequitur; Iste forni-3. Ponadto wynika, co nastpuje:
Ten oto popenia nierzd, a wic to,
catur; ergo istum fomicari est yerum;
if: ut fiat descensus a yeritate proposii ten oto dopuszcza si nierzdu,
';ii tionis ad veritatem dicti, quae expri- jest prawdziwe - tak e dokonuje
si przejcie od prawdy zdania do
mit veritatem rei. Ergo yeritas praeprawdy orzekania, ktra wyraa
^ dicta consistit in hoc quod iste actus
W componitur isti subiecto. Sed yeritas
prawd rzeczy. A wic wspomniana
dicti non esset ex compositione talis
prawda polega na tym, e ten oto
|}, actus cum subiecto, nisi intelligatur
akt czy si z tym oto podmiotem.
Lecz prawda orzekania nie byaby
compositio actus sub deformitate exisrezultatem poczenia lego aktu
. tentis. Ergo yeritas roi non solum est
m quantum ad ipsam essentiam actus,
z podmiotem, gdyby nie rozumiao
;-sed quantum ad deformitatem. Sed
si przez to poczenia aktu jako
I I actus sub deformitate consideratus
zdeformowanego. A wic prawda
Willo modo est a Deo. Ergo non omrzeczy dotyczy nie tylko samej istoty
nis yeritas rei est a Deo.
aktu, ale i jego zdeformowania. Lecz
akt rozwaany wraz ze swoim zde
formowaniem w aden sposb nie
jest z Boga. A zatem nie kada praw
da rzeczy jest z Boga.
4.
Praeterea, Anselmus [lib. De4. Ponadto Anzelm powiada [O
i| oentate, cap. IV] dicit, quod res dici- prawdzie, rozdz. IV], i rzecz nazywa
tm vera secundum quod est ut debet
si prawdziw ze wzgldu na to, e
H ese; et inter modos quibus potest
jest taka, jak by powinna. Wrd
>,dici quod debet esse res, ponit unum
znacze za, w jakich mona mwi,
jttiodum, secundum quem dicitur,
i rzecz by powinna, przyjmuje jed
quod res esse debet, quia Deo perno, w ktrym mwi si, i rzecz by
83
powinna, poniewa przyzwala na to

Bg. Lecz przyzwolenie Boga rozci
ga si take na zdeformowanie aktu.
A wic prawda rzeczy obejmuje to
zdeformowanie. Lecz owo zdefor
mowanie w adep sposb nie jest
7. Boga. A zatem nie kada prawda
jest z Boga.
5.
Sed dicebatur, quod sicut defor 5. Lecz powiedziano, e jak zdefor
mowanie, czy te jakakolwiek prymitas, vel privatio quaelibet, dicitur
wacja, nazywra si bytem nie bez
ens non simpliciter, sed secundum
wzgldnie, ale pod pewnym wzgl
quid, ita et dicitur habere veritatem,
dem, tak rwnie nazywa si praw
non simpliciter, sed secundum quid;
dziwym: nie bezwzgldnie, ale pod
et talis yeritas secundum quid non
est a Deo. - Sed contra, verum addit pewnym wzgldem; a taka prawda
supra ens ordinem ad intellectum.
wzgldna nie jest z Boga. Jednake
prawda dodaje do bytu przyporzd
Sed privatio vel deformitas, quamvis
kowanie do intelektu. Lecz chocia
in e non sit simpliciter ens, tamen
simpliciter est apprehensa per intel prywacja lub zdeformowanie w so
bie nie s bytem bezwzgldnie, to
lectum. Ergo, quamvis non habeat
simpliciter entitatem, habet tamen
jednak s przez intelekt pojmowane
w sensie bezwzgldnym. A zatem
simpliciter yeritatem.
chocia nie maj w sensie bez
wzgldnym bytowoci, to jednak
maj w sensie bezwzgldnym praw
d.
6. Praeterea, omne secundum
6. Ponadto kade pod pewnym
wzgldem sprowadza si do bez
quid ad simpliciter reducitur; sicut
wzgldnie, tak jak to, e Etiopczyk
hoc, Aethiopem esse album dente,
reducitur ad hoc, quod est dentem jest biay, jeli chodzi o zb, sprowa
dza si do tego, e zb Etiopczyka
Aethiopis esse album. Si ergo aliqua
veritas secundum quid, non est jest biay. Gdyby wic jaka prawda
a Deo, non omnis simpliciter yeritas
wzgldna nie bya z Boga, to nie
kada prawda bezwzgldna byaby
erit a Deo; quod est absurdum.
z Boga, co jest niecorzeczne.
7. Ponadto to, co nie jest przy
7. Praeterea, quod non est causa
causae, non est causa effectus; sicut czyn przyczyny, nie jest te przy
Deus non est causa deformitatis pec- czyn skutku, tak jak Bg nie jest
przyczyn deformacji grzechu, po
cati, quia non est causa defectus in
niewa nie jest przyczyn braku
libero arbitrio, ex quo deformatias
peccati accidit. Sed sicut esse est cau w wolnym wyborze, powodujcego
deformacj grzechu. Lecz jak istniesa yeritatis affirmatiyarum proposimittente accidit. Sed permissio Dei
extendit se etiam ad deformitatem
actus. Ergo veritas rei ad deformita
tem illam pertingit. Sed deformitas
illa nullo modo est a Deo. Ergo non
omnis veritas est a Deo.
84
X tionum
ita non esse negativarum.
nie jest przyczyn prawdy zda

twierdzcych, tak nieistnienie przeczcych. Poniewa wic Bg
nie jest przyczyn nieistnienia, jak
juis in lib. LXXX1I1 Quaestionum
[quaest. 21], relinquitur quod Deus
powiada
Augustyn
w
Ksidze
non sit causa negativarum proposi LXXXII1 kwestii [kw. 21], pozostaje
przyj, e Bg nie jest przyczyn
tionum; et sic non omnis yeritas est
zda przeczcych. Tak wic nie ka
a Deo.
da prawda jest z Boga.
8.
Praeterea, Augistinus dicit in
w Solihkwiach [ks. l, rozdz. V], e
libro Soli. [11, cap. V] quod verum
prawd jest to, co jest takie, jakim
est quod ita se habet ut videtur. Sed
malum aliquod ita se habet ut vide- si wydaje. Lecz jakie zo jest takie,
jakim si wydaje. A wic jakie zo
tur. Ergo aliquod malum est verum.
Sed nullum malum est a Deo Ergo jest prawdziwe. Lecz adne zo nie
jest z Boga. A zatem nie kada praw
non ornne verum est a Deo.
da jest z Boga.
9. Lecz powiedziano, e zo nie jest
9.
Sed dicebatur, quod malum non
videtur per speciem mali, sed per widziane przez obraz za, ale przez
speciem boni. - Sed contra. Species obraz dobra. Jednake obraz dobra
boni nunquam facit apparere nisi bo- nigdy nie ujawnia niczego innego
num. Ergo si malum non yidetur nisi jak tylko dobro. Gdyby wic zo nie
per speciem boni, nunquam apparet byo widziane inaczej ni przez ob
malum nisi bonum; quod est falsum.
raz dobra, to zo nigdy nie ujawnia
oby si inaczej ni jako dobro. A to
jest faszem.
Cum ergo Deus non sit causa eius
quod est non esse, ut dicit Augusti-
>
0
m
SED CONTRA, 1. I Cor. [XII, 3]

super illud, Nemo potest dicere, Dominus Iesus etc., dicit Ambrosius20:
Omne verwn, a quocumque dicatur,
a Spiritu sancto est.
2. Praeterea, omnis bonitas creata, est a prima bonitate increata, quae
Deus est. Ergo eadem ratione omnis
veritas est a prima yeritate, quae
Deus est.
3. Praeterea, ratio veriatis completur in intellectu. Sed omnis intel
lectus est a Deo. Ergo omnis yeritas
est a Deo.
JEDNAKE: 1. Ambroy20, ob
janiajc sowa 1 Kor [12, 3]: Nikt nie
moe powiedzie: Panem jest Jezus itd.,
stwierdza: Kada prawda, przez kogo
kolwiek byaby wypowiedziana, jest
z Ducha witego.
2. Ponadto kada dobro stwo
rzona jest z pierwszej dobroci nie
stworzonej, ktr jest Bg. A zatem
z tej samej racji kada prawda jest
z prawdy pierwszej, ktr jest Bg.
3. Ponadto sens prawdy spenia
si w intelekcie. Lecz kady intelekt
jest z Boga. A zatem kada prawda
jest z Boga.
4. Praeterea, Augustinus in lib.

SoliL [II, cap. V] dicit quod verum
est id quod est. Sed omne esse est
a Deo. Ergo omnis veritas.
5. Praeterea, sicut unum convertitur cuni ente, ila el verum. Sed om
nis unitas est a prima unitate. Ergo et
omnis veritas est a prima veritate.

in rebus creatis invenitur veritas in
rebus et in intellectu, ut ex dictis pa
tet: 111 intellectu quidem secundum
quod adaequatur rebus quarum cognitionem habet; in rebus autem se
cundum quod imitantur intellectum
divtnum, qui est earum mensura, si
cut ars est mensura omnium artificiatorum; et aliquo modo secundum
quod natae sunt facere de se veram
apprehensionem in intellectu humano, qui per res mensuratur, ut dicitur
in X Metaph. [com. 5],
Res autem existens extra ani

mam, per formam suam imitatur artern divini intellectus, et per eamdem
nata est facere de se veram appre
hensionem in intellectu humano,
per quam etiam formam unaquaeque res esse habet; unde veritas re
rum existentium includit in sui ra
tione entitatem earum, et superaddit
habitudinem adaequationis ad intel
lectum humanum vel divinum. Sed
negationes vel privationes existentes
extra animam non habent aliquam
formam, per quam vel imitentur
86

w Solilokwiach [ks. II, rozdz. V], e
prawd jest to, co jest. Lecz kade
istnienie jest z Boga. A zatem kada
prawda.
5. Ponadto jak jedno jest zamien
ne z bytem, tak i prawda. Lecz ka
da jedno jest z jednoci pierwszej.
A zatem i kada prawda jest z praw
dy pierwszej.
dzi, e w dziedzinie rzeczy stwo
rzonych prawda wystpuje w rze
czach i w intelekcie, jak wida z tego,
co powiedziano: w intelekcie ze
wzgldu na to, e jest on zrwnany
z rzeczami, ktre poznaje, w rze
czach za ze wzgldu na to, e od
wzorowuj intelekt boski, ktry jest
ich miar, tak jak sztuka jest miar
wszystkich dziel sztuki, a take
w pewien sposb ze wzgldu na to,
e zdolne s spowodowa prawdzi
we ujcie samych siebie w intelekcie
ludzkim, ktry jest mierzony przez
rzeczy, jak czytamy w X ksidze M e
tafizyki [kom. 5].
Rzecz za istniejca poza dusz
odwzorowuje sztuk boskiego inte
lektu przez sw form i przez ni
zdolna jest sprawi w intelekcie
ludzkim prawdziwe ujcie samej sie
bie, przez t form rwnie kada
rzecz ma istnienie. Std prawda rze
czy istniejcych zawiera w swoim
rozumieniu ich bytowo i dodaje
stosunek zrwnania z intelektem
ludzkun lub boskim. Lecz negacje
lub prywacje istniejce poza dusz
nie maj adnej formy, przez ktr
czy to by odwzorowyway wzr bo-
f exemplar divinae artis, vel ingerant

V sui notitiam in intellectu humano;
sed quod adaeuentur intellectui,
est ex parte intellectus, qui earum rationes apprehendit.
Sic ergo patet quod cum dicitur
lapis verus et caecitas vera, non eo
dem modo veritas se habet ad
utrumque: veritas enim de lapide
dicta claudit in sui ratione entitatem
lapidis, et superaddit habitudinem
ad intellectum, quae causatur etiam
ex parte ipsius rei, cum ha beat aliquid secundum quod referri possit;
> sed veritas dicta de caecitate non includit in seipsa privationem quae est
caecitas, sed solummodo habitudinem caecitatis ad intellectum; quae
etiam non habet aliquid ex parte ip% sius caecitatis in quo sustentetur,
s|; cum caecitas non adaequetur intellectui ex parte alicuius quod in se
| habet.
;|c
Patet ergo quod yeritas in rebus
||; creatis inventa nihil aliud potest
j| , comprehendere quam entitatem rei,
jp et adaequationem ad intellectum21,
V et intellectus ad res vel privationes
rerum; quod totum a Deo est, quia
et ipsa forma rei, per quam adacqua% hir, a Deo est, et ipsum verum sicut
bonum intellectus; sicut dicitur in
1 Ehic. [cap. VI] et lib, X [cap. IV],
quod bonum uniuscuiusque rei consistit in perfecta operatione ipsius.
Wk
K
I|
Non est autem perfecta opera tio

intellectus, nisi secundum quod verum cognosicit; unde Ln hoc consistit
eius bonum, in quantum huiusmodi.
Unde, cum omne bonum sit a Deo, et
skiej sztuki, czy te powodoway

wiedz o sobie samych w intelekcie
ludzkim. To za, e s zrwnane z in
telektem, zachodzi ze strony intelek
tu, ktry ujmuje ich treci.
Tak wic staje si jasne, e gdy
mwimy prawdziwy kamie i prawdzi
wa lepota, nie w ten sam sposb ma
si prawda do nich obu. Prawda bo
wiem orzekana o kamieniu zawiera
w swoim rozumieniu bytowo ka
mienia i dodaje odniesienie do inte
lektu, ktre ma przyczyn take po
stronie samej rzeczy, gdy ma ona
co, ze wzgldu na co moe by od
niesiona. Lecz prawda orzekana
0 lepocie nie zawiera w sobie owej
prywacji, ktr jest lepota, ale tylko
odniesienie lepoty do intelektu, kt
re ponadto nie opiera si na czym
ze strony samej lepoty, gdy lepo
ta nie jest zrwnana z intelektem ze
wzgldu na co, co ma w sobie.
Wida wic, e prawda znajduj
ca si w rzeczach stworzonych nie
moe zawiera nic innego ni byto
wo rzeczy, zrwnanie rzeczy z in
telektem21 oraz intelektu z rzeczami
lub
prywacjami
w
rzeczach.
A wszystko to jest z Boga, poniewa
1 sama forma rzeczy, przez ktr
rzecz jest zrwnana z intelektem, jest
z Boga, i sama prawda jako dobro
intelektu. Jak bowiem czytamy w
I ksidze Etyki [rozdz. VI] i w ksidze
X [rozdz. IV], dobro kadej rzeczy
polega na jej doskonaym dziaaniu.
Intelekt za dziaa doskonale tyl
ko wtedy, gdy poznaje prawd. Dla
tego na tym polega dobro intelektu
jako takiego. Poniewa wic kade
dobro jest z Boga, i kada forma,
87
omnis forma, oportet etiam absolute

dicere, quod oninis yeritas sit a Deo.
quod cum sic arguitur: Omne verum
est a Deo; istum fomicari est verum;
incidit fallacia accidentis, ut ex iam
dictis, in corp. art., patere potest.
Cum enim dicimus: fonucari est verum; non hoc dicimus quasi ipse defectus in actu fomicationis implicatus includatur in ratione yeritatis;
sed verum praedicat tantum adaequationem huis ad intellectum. Unde
non debet concludi: Istum fomicari
est a Deo; sed quod veritas eius est
a Deo.
quod deformitates et alii defectus
non habent veritatem sicut et aliae
res, ut ex praedictis patet: et ideo,
quamvis veritas defectuum sit
a Deo, non ex hoc concludi potest,
quod defectus sint a Deo.
secundum Philosophum, VI Metaph.
[com. 8], veritas non consistit in compositione quae est in rebus, sed in
compositiore quam facit anima; et
ideo veritas non consistit in hoc quod
iste actus cum deformitate sua sub
iecto inhaeret, hoc enim pertinet ad
rationem boni et mali, sed in hoc
quod actus sic inhaerens subiecto apprehensioni animae adaequatur.
88
trzeba te stwierdzi w sensie bez

wzgldnym, e kada prawda jest
z Boga.
racj naley wic stwierdzi, e gdy
argumentuje si nastpujco: kada
prawda jest z Boga, to, c ton oto
dopuszcza si nierzdu, jest praw
dziwe - zachodzi bd przypadoci,
jak mona dostrzec w wietle tego,
co ju powiedziano w korpusie arty
kuu. Gdy bowiem mwimy: do
puszczenie si nierzdu jest praw
dziwe, nie mwimy tego w takim
sensie, jakby sam brak zawarty w ak
cie nierzdu mieci si w pojciu
prawdy, ale prawdziwe orzeka jedy
nie jego zrwnanie z intelektem.
Dlatego nie powinno si wniosko
wa: to, e ten oto dopuszcza si nie
rzdu, jest z Boga - ale e prawdzi
wo tego jest z Boga.
cj naley stwierdzi, e deformacje
i inne braki nic maj prawdy w taki
sposb jak pozostae rzeczy, jak wi
da z tego, co powiedziano. I dlatego
chocia prawdziwo brakw jest
z Boga, to jednak nie mona z tego
wnioskowa, e braki s z Boga.
cj naley stwierdzi, e jak twierdzi
Filozof w VI ksidze Metafizyki
[kom. 8], prawda nie polega na po
czeniu, ktre jest w rzeczach, ale na
poczeniu, ktre czyni dusza. Dlate
go prawda nie polega na tym, e w
akt wraz ze swoim zdeformowa
niem jest zwizany z podmiotem to bowiem naley do pojcia dobra
i za - ale na tym, e akt w ten spo-
sb zwizany z podmiotem jest

zrwnany 7. ujciem go przez dusz.

bonum, debitum, rectum, et huius
modi omnia alio modo se habent ad
permissioncm divinam, et alio modo
ad alia signa divinac voluntalis. In
aliis enim refertur et ad id quod cadit
sub actu voluntatis, et ad ipsum voluntatis actum; sicut cum Deus praedpit honorem parentum; et ipse ho
nor parentum bonum quoddarn est,
et ipsum praecipere bonum quoddam est. Sed in permissione refertur
tantum ad actum permittentis, et
non ad id quod sub permissionc cadit; unde bonum est quod Deus per
li mittat deformitatem inciderc; non ta
l i men sequitur ex hoc quod ipsa deforL mitas aliquam22 rectitudinem habcat.
Et per hoc patet solutio AD
lOUlNTUM.
|

veritas scundum quod competit neg&gationibus et defectibus, reducitur
u ad veritatem simpliciter, quae est in
k intellectu, quae a Deo est; et ideo veri| tas defectuum a Deo est, quamvis
| ipsi defectus a Deo non sint.
r
AD SEPTI]VIUM dicendum, quod
k' non esse non est causa veiitatis ne% gativarum propositionum quasi fak ens eas in intellectu; sed anima ipsa
hoc facit conformans seipsam non
i enti, quod est extra animam; unde
; non esse extra animam existens,
.non est causa efficiens vcritatis, sed
quasi exemplaris. Obiectio autem
racj naley stwierdzi, e dobro, naleyto, prawidowo i wszystko
tego rodzaju inaczej ma si do przy
zwolenia Boego, a inaczej do in
nych znakw boskiej woli. W przy
padku bowiem tych innych znakw
odnosi si to t do tego, czego do
tyczy akt woli, i do samego aktu wo
li. Na przykad gdy Bg nakazuje
czci rodzicw, i samo czczenie ro
dzicw jest pewnym dobrem, i samo
przykazanie jest pewnym dobrem.
Natomiast w przyzwalaniu odnosi
si to tylko do aktu tego, kto przy
zwala, ale nie do tego, czego doty
czy przyzwolenie. Std to, e Bg
przyzwala na zaistnienie deformacji,
jest dobre, ale nie wynika z tego, e
by sama deformacja zawieraa ja
k22 prawidowo.
Na tej podstawie staje si jasna
odpowied NA PIT racj.
cj naley stwierdzi, e prawda
przysugujca negacjom i brakom
sprowadza si do prawdy bez
wzgldnej, ktra jest w intelekcie
i ktra jest z Boga. Dlatego prawdzi
wo brakw jest z Boga, chocia sa
me braki nie s z Boga.
cj naley stwierdzi, e nieistnienie
nie jest przyczyn prawdy zda
przeczcych jako to, co sprawia ich
powstanie w mtelekcie, lecz czyni to
sama dusza upodobniajc sam sie
bie do niebytu, ktry jest poza du
sz. Dlatego nieistnienie wystpuj
ce poza dusz nie jest przyczyn
procedebat de causa exemplari cffidente.

quamvis malum non sit a Deo, ta
men hoc quod malum iudicatur tale
quale est, est a Deo; unde yeritas qua
verum est malum esse, est a Deo.
AD NONUM dicendum, quod

quamvis malum non agat in animam
nisi per speciem boni; quia tamen est
bonum deficiens, anima deprehendit
in se rationem defectus, et in hoc
concipit rationem mali; et sic malum
videtur malum.
sprawcz prawdy, ale jakby wzorcz. W zarzucie za bya mowa

0 przyczynie wzorczej, ktra spra
wia.
W odpowiedzi NA SM racj
naley stwierdzi, e chocia zo nie
jest z Boga, to jednak sdzi o zu, i
jest ono takim, jakim jest - jest z Bo
ga. Std prawda, przez ktr praw
dziwe jest to, e jest ono zem, jest
z Boga.
zo oddziauje na dusz wycznie
przez obraz dobra, to jednak ponie
wa jest dobrem majcym braki, du
sza dostrzega w sobie sens braku
1 w nim pojmuje sens za. W ten spo
sb zo jest widziane jako zo.
Art. 9.
Po dziewite badamy,
CZY PRAWDA
WYSTPUJE W ZMYLE.
Art. 9.
Nono quaeritur
UTRUM VERITAS
SIT IN SENSU.
9. Teksty paralene: S. th., 1, q. 16,
9. Parali.; S. th., I, q. 16, a. 2.

a. 2.
1. Anselmus enim dicit [lib. Dc
ueritate, cap. XII], quod yeritas est
rectitudo sola mente perceptibilis.
Sed sensus non est de natura mentis.
Ergo yeritas non est in sensu.
2. Praeterea, Augustinus, in libro
LXXXIII Quaestionum [quaest. 5],
probat quod yeritas corporis sensibus non cognoscitur; et rationes eius
supra positae sunt. Ergo yeritas non
est m sensu.
90
WYDAJE SI, E NIE.

1. Anzelm bowiem powiada [O
prawdzie, rozdz. XII], e prawda jest
prawidowoci pojmowaln jedy
nie umysem. Lecz zmys nie ma na
tury umysu. A zatem w zmyle nie
ma prawdy.
2. Ponadto Augustyn w Ksidze
LXXXIU kwestii [kw. 5] dowodzi, e
prawda nie jest poznawana za po
moc zmysw cielesnych, jego ar
gumenty za zostay przedstawione
wyej. A zatem w zmyle nie ma

prawdy.
CONTRA, Augustinus, De vera
religione [cap. XXXVI], dicit, quod
yeritas est qua ostenditur id quod
est. Sed id quod est, ostenditur non
solum intellectui, sed etiam sensu i.
Ergo etc.
JEDNAKE Augustyn powiada

XXXVI], e prawd jest to, przez co
ukazuje si to, co jest. Lecz to, co jest,
ukazuje si nie tylko dla intelektu,
ale rwnie dla zmysu. A zatem itd.

yeritas est in intellectu et in sensu,
licet non eodem modo.

dzi, e prawda wystepn jf w intelek
cie i w zmyle, chocia nie w ten-sam
sposb.
W intelekcie bowiem prawda ist
nieje jako nastpstwo aktu intelektu
i jako poznana przez intelekt. Jest
bowiem nastpstwem23 dziaania in
telektu w takiej mierze, w jakiej sd
intelektu ujmuje rzecz zgodnie z tym,
jaka rzecz jest. Jest za poznawana
przez intelekt w takiej mierze, w ja
kiej intelekt dokonuje refleksji nad
swoim aktem: nie tylko o ile poznaje
swj akt, ale rwnie, o ile poznaje
jego proporcj do rzeczy. To za nie
moe by poznane, jeli nie jest po
znana natura samego aktu, a ta nie
moe by poznana, jeli nie jest po
znana natura jego rda, ktrym
jest sam intelekt, w ktrego naturze
ley, by dostosowywa si do rzeczy.
Std intelekt poznaje prawd w ta
kiej mierze, w jakiej dokonuje reflek
sji nad samym sob.
Lecz w /mysie prawda istniê
In intellectu enim est sicut consequens actum intellectus, et sicut cognita per intellectum. Consequitur23
namque intellectus operationem, se
cundum quod iudicium intellectus
C,;..est de re secundum quod est. Cognoscitur autem ab intellectu seeun|v:; dum quod intellectus reflectitur supra actum suum, non solum secundum quod cognoscit actum suum,
0. sed secundum quod cognoscit proportionem eius ad rem: quod quiV" dem cognosci non potest nisi cognita
;*.natura ipsius actus; quae cognosci
iV non potest, nisi cognoscatur natura
$ , principii activi, quod est ipse intellectus, in cuius natura est ut rebus con?" formetur; unde secundum hoc cog
noscit veritatem intellectus quod supra seipsum reflectitur.
Sed yeritas est in sensu sicut consequens actum eius; dum scilicet iu:* dicium sensus est de re, secundum
% qnod est; sed tamen non est in sensu
Sicut cognita a sensu: si enim sensus
vere iudicat de rebus, non tamen
cognoscit veritatem, qua vere iudi-
jkoTtastpsfwcnego_âkta7-wTal<iej
HuaftmgkiEZriTnerze, w jakiej sd
umysu ujmuje^rzecz zgodriiejz tym,
jaka rzecz jesL-Jednak nie wystpu
je w zmyle jako poznana przez
zmys. Chocia bowiem zmys
cat: quamvis enim sensus cognoscat

se sentire, non tamen cognoscit natiiram suam, et per consequens nec
naturam sui actus, nec proportionem
eius ad res, et ita nec vcritatem eius.
Cuius est ratio, quia illa quae sunt

perfectissima in entibus, ut substantiae intellectuales, redeunt ad essentiam suam reditione completa: in hoc
enim quod cognoscunt aliquid extra
se positum, quodammodo extra se
procedmit; secundum vero quod cog
noscunt se cognoscere, iam ad se redire incipiunt, quia actus cognitionis
est medius inter cognoscentem et
cognitum. Sed reditus iste completur
secundum quod cognoscunt essentias proprias: unde dicitur in lib. De
causis [prop. XV), quod omnis sdens
essentiam suam, est rediens ad essentiam suam reditione completa.
Sensus autem, qui inter ceteros
est propinquior intellectuali substantiae, redire quideni incipit ad essen
tiam suam, quia non solum cognoscit
sensibile, sed etiam cognoscit se sen
tire; non tamen completur eius reditio, quia sensus non cognoscit essen
tiam suam. Cuius hanc rationem
Aviceruna assignat, quia sensus nihil
cognoscit nisi per organum corporale. Non est autem possibile ut orga
num medium cadat inter potentiam
sensitivam et seipsum.
92
prawdziwie sadzi o rzeczy, to jedaTTrue poznaj prawdy, przez ktr

s S ^ O T T h a a zmysFpoznaje, e
"postrzega, to jednak nie poznaje
wasnej..natury, a w konsekwencji
nie poznaje rwnie natury swego
aktu ani jego proporcji do rzeczy,
tak wic nie poznaje te jego praw
dziwoci.
Jest tak dlatego, e te z bytw,
ktre s najdoskonalsze, jak substan
cje obdarzone intelektem, wracaj
do swojej istoty powrotem zupe
nym. Poznajc bowiem co pooo
nego poza sob, niejako wychodz
poza siebie. Poznajc za, e pozna
j, ju zaczynaj wraca do siebie,
poniewa akt po7nanj^ jpct poredni
midzy pomapTcynTa poznawanym"
Lez jjow rdt-fcen dokonuje si w pe
ni, gdy poznaj wasne istoty. Std
w ksidze O przyczynach ftw. XV|
czytamy, e kady, kto poznaje
wasn istot, wraca do swojej istoty
powrotem zupenym.
Zmys za, ktry jest bliszy sub
stancji obdarzonej intelektem ni co
kolwiek innego, zaczyna wprawdzie
wraca do swojej istoty, poniewa
nie tylko poznaje to, co podpada
pod zmysy, ale rwnie poznaje,
e postrzega - jednak jego powrt
nie dokonuje si w peni, gdy zmys
nie poznaje wasnej istoty. Powd
takiego stanu rzeczy Awicenna upa
truje w tym, e zmys nie poznaje
niczego maczej ni przez narzd cie
lesny. Nie jest za moliwe, abyji a rzd stawa si.. czyro^jy r e djiirp
midzy wadz., umysow a samym
sob.
I;
Sed potentiae naturales insensiiles nullo modo redeunt supra seip^$as, quia non cognoscunt se agere,
gjcut ignis non cognoscit se calefacere.
Ex his ergo patet solutio ad obiecta.
Art. 10.
Decimo quaeritur
UTRUM ALIQUA RES
SIT FAL.SA.
|.
10. Parali.: S. th., I, q. 17, a. 1;
;I Sent., D. 19, q. 5, a. 1; V Meaph., I.
22; VI, 1. 4.
&
1. Quia, secundum August, in lib.
Soli [II, cap. V], verum est id quod
est. Ergo falsum est id quod non est.
Sed quod non est, non est res aliqua.
Ergo nulla res est falsa.
2. Sed dicebatur, quod verum est
differentia entis; et ita, sicut verum
est id quod est, ita et falsum. - Sed
contra, nulla differentia divisiva convertitur cum eo cuius est differentia.
Sed verum convertitur cum ente, ut
dictum est. Ergo verum non est differentia divisiva entis, ut res aliqua
falsa dici possit.
3. Praeterea, veritas est adaequatio rei et intellectus. Sed omnis res est
adaequata intellectui divino, quia ni
hil potest esse in se aliter quam intel
lectus divinus cognoscit. Ergo omnis
res est vera; ergo nulla res est falsa.
Natomiast siy natury podzmysowej w aden sposb nie zwracaj

si ku sobie samym, poniewa nie
poznaj, e dziaaj, tak jak ogie
nie poznaje, e ogrzewa.
Dziki temu staje si jasna odpo
wiedz na zarzuty.
Art. 10.
Po dziesite badamy,
CZY JAKA RZFCZ
JEST FASZYWA.
10.
Teksty paralelne: S. th., I, q.
17, a. 1; I Sent., D. 19, q. 5, a. 1; V
Metaph., 1. 22; VI, l. 4.
WYDAJE SI, E NIE.
1. Jak bowiem powiada Augus
tyn w Solilokwiach [ks. II, rozdz. V],
prawd jest to, co jest. A wic faszy
we jest to, co nie jest. Lecz to, co nie
jest, nie jest jak rzecz. A zatem
adna rzecz nie jest faszywa.
jest rnic bytu, a wic jak prawda
jest tym, co jest, tak i fasz, jednake
adna rnica dzielca nie jest za
mienna z tym, czego jest rnic.
Lecz prawda jest zamienna 7. bytem,
jak powiedziano. A zatem prawda
nie jest rnic dzielc byt, tak by
jak rzecz mona byo nazwa fa
szyw.
JL-Pnnadto prawda jest zrwna
nienT77ec*y-4jiiteekttrX ecz kada
rzecz jest zrwnana z intelektem bo
skim, poniewa nic nie moe istnie
w sobie inaczej ni to poznaje inte
lekt boski. A wic kada rzecz jest
93
prawdziwa. A zatem adna rzecz

nie jest faszywa.
4.
Praeterea, omnis res habet veri- 4. Ponadto kada rzecz ma
tatem a forma sua; ex hoc enim diciprawd dziki swojej formie, dlatego
tur homo verus, quia habet veram
bowiem czowiek nazywa si praw
hominis formam. Sed nulla res est
dziwym, e ma prawdziw form
quae non habeat aliquam formam, czowieka. Lecz nic ma rzeczy, ktra
quia omne esse est a forma. Ergo
by nie miaa jakiej formy, poniewa
quaelibet res est vera; ergo nulla res
kade istnienie jest z formy. A zatem
est falsa.
wszelka rzecz jest prawdziwa i wo
bec tego adna rzecz nie jest faszy
wa.
5.
Praeterea, sicut se habent bo5. Ponadto jak maj si do siebie
num et malum, ita verum et falsum.
dobro i zo, tak prawda i fasz. Ale
Sed quia malum invenitur in rebus,
poniewa zo znajduje si w rze
malum non substantificatur nisi in
czach, nie zapodmiotowuje si ono
bono, ut Dionysius [cap. IV De Divi~
w niczym innym ni w dobru, jak
nis nomin.] et Augustinus dicunt.
powiadaj Dionizy [O imionach Bo
Ergo si falsitas invenitur Ln rebus, fal ych, rozdz. IV] i Augustyn. Gdyby
sitas non substantificatur nisi in
wic fasz znajdowa si w rzeczach,
vero; quod non videtur posse esse,
nie zapodmiotowywalby si on w ni
quia sic idem esset verum et falsum,
czym innym ni w prawdzie. Lecz to
quod est impossibile; sicut idem est
nie wydaje si moliwe, gdy w ta
homo et album, propter hoc quod
kim razie tym samym byaby praw
albedo substantificatur in homine.
da i fasz, co jest niemoliwe - tak
jak tym samym jest czowiek i biae,
dlatego e biel zapodmiotowuje si
w czowieku.
6.
Praeterea, Augustinus in lib.
6. Ponadto Augustyn w SolilokSoUloq. [II, cap. VIII] sic obiicit. Si aliwiach [ks. I, rozdz. VIII] przedsta
qua res nominatur falsa: aut hoc est wia nastpujc wtpliwo: Jeeli
ex hoc quod est simile, aut ex eo jak rzecz nazywa si faszyw, to
quod est dissimile. Si ex eo quod est jest tak albo z powodu podobie
dissimile, nihil est quod falsum dici
stwa, albo z powodu niepodobie
non possit; nihil enim est quod alicui
stwa. Jeeli z powodu niepodobie
dissimile non sit. Si ex eo quod est
stwa, to nie ma niczego, co nie mog
simile, omnia reclamant, quod ex eo oby by nazwane faszywym, gdy
vera sunt quo similia. Ergo nullo
nie ma nic takiego, co nie byoby do
modo falsitas in rebus inveniri potest.
czego niepodobne. Jeeli za z po
wodu podobiestwa, wszystko si
temu sprzeciwia, poniewa rzeczy
dlatego s prawdziwe, e s podob94
ne. A zatem w rzeczach w aden

sposb nie moe znajdowa si fasz.
SED CONTRA, 1. Augustinus, in
Solilocjuiis [libro II, cap. XVJ, ita definit falsum: Falsum est quod ad similitudinem nlicuius rei accommodatum est, et non pertingit ad id cuius
similitudinem gerit. Sed omnis creatura gerit similitudinem Dei. Cum
ergo nulla creatura pertingat ad ip
sum Deum per modum identitatis,
videtur quod omnis creatura sit falsa.
2. Praeterea, dicit Augustinus, De
vera religione [cap. XXXIV]: Omne cor
pus est verum corpus, et falsa unitas. Sed
hoc pro tanto dicitur, quod imitatur
unitatem, et tamen non est unitas.
Cum ergo uaelibet creatura, secun
dum quamlibet sui perfectionem, divinam perfectionem imitetur et ab ea
nihilominus in infinitum distet; videtur quod quaelibet creatura sit falsa.
3. Praeterea, sicut verum convertitur cum ente, ita et bonum. Sed ex

hoc quod bonum convertitur cum
ente, non prohibetur quin aliqua res
iiweniatur mala. Ergo nec ex hoc
quod verum convertitur cum ente,
prohibetur quin aliqua res inveniatur
falsa.
4. Item Anselmus, De ueritate

[cap. II et XI] dicit quod duplex est
propositionis veritas; una quando
significat quod accepit significare, si
cut haec propositio: Socrates sedet;
significat Socratem sedere, sive So
crates sedeat, sive non sedeat; alia,
quando significat illud ad quod facta
JEDNAKE: 1. Augustyn w Solilokioiach [ks. II, rozdz. XV] definiuje

fasz nastpujco: faszywe jest to, co
zostao upodobnione do jakiej rze
czy, ale nie dorwnuje temu, do cze
go jest podobne. Lecz kade stwo
rzenie jest podobne do Boga. Ponie
wa w'ic adne stworzenie nie do
rwnuje samemu Bogu na sposb
identycznoci, wydaje si, e kade
stworzenie jest faszywe.
XXXIV]: Kade ciao jest prawdziwym
ciaem i faszyw jednoci. Lecz to
znaczy tyle, e ciao odwzorowuje
jedno, a jednak nie jest jednoci.
Poniewa wic wszelkie stworzenie,
pod wzgldem kadej swej doskona
oci odwzorowuje doskonao bo
sk, a mimo to jest od niej niesko
czenie odlege - wydaje si, e kade
stworzenie jest faszywe.
3. p o n ad to jak prawda jest zamienna z b y tem T tak j dobro. I y ci
To, zeûbftTjest zamienne z bytem,
nie stoi na przeszkodzie temu, by ja
ka rzecz bya za. A zatem i to( e
prawda jest zamienna z bytem, nie
stoi na przeszkodzie temu, by jaka
rzecz bya faszywa.
4. Rwnie Anzelm w ksidze
O prawdzie [rozdz. II i XI] powiada,
e prawda zda jest dwojaka: jedna,
gdy zdanie oznacza to, co przyjmu
je, e oznacza, tak jak zdanie: Sokra
tes siedzi oznacza, e Sokrates siedzi,
niezalenie od tego, c/.yby Sokrates
siedzia, czy te nie siedzia. Druga,
est; est enim facta ad hoc quod significet esse, quando est; et secundum
hoc proprie dicitur enuntiatio vera.
Ergo, eadem ratione, dicetur quaelibet res vera, quando implet hoc ad
quod est; falsa autem quando non
implet. Sed omnis res quae deficit
a fine su o, non implet illud propter
quod est. Cum ergo multae res sint
tales, videtur quod multae res sint
falsae.
gdy zdanie oznacza to, do czego jest

utworzone, jest bowiem utworzone
do tego, by oznaczao, e co jest,
wtedy gdy jest. W tym przypadku
wypowied nazywa sie prawdziw
w sensie waciwym. A wic z tej sa
mej racji wszelka rzccz nazywa si
prawdziw wtedy, gdy spenia to,
do czego jest, faszyw za, gdy nie
spenia. Lecz kada rzecz, ktra nie
osiga swego celu, nie spebiia tego,
dla czego jest. Poniewa wic jest
wiele takich rzeczy, wydaje si, e
liczne rzeczy s faszywe.

sicut veritas consistit in adaequa- dzi, e jak prawda polega na zrwtione rei et intellectus, ita falsitas con \j /naniu rzeczy i intelektu, tak fasz po
lega na ich nierwnoci'!
sistit in eorum inaequalitate.
Res autem comparatur ad intel - Rzecz za odnosi si do intelektu
lectum divinum et humanum, ut su- boskiego i ludzkiego, jak powiedzia
pra [art. 4 et 8 huius quaest.] dictum
no wyej fw artykule 4. i 8. tej kwes
tii], Do intelektu boskiego odnosi si
est; intellectui autem divino compa
tak jak mierzone do miary, jeli cho
ratur sicut mensuratum mensurae,
quantum ad ea quae in rebus posi- dzi o to, co rzeczom przypisuje sie
lubj:n si, w nir.h znajduje pozvtvwTtive dicuntur vel inveniuntur, quia
omnia huiusmodi ab arte divini in nie, gdy wszystko tego rodzaju po
chodzi od sztuki boskiego intelektu.
tellectus proveniunt; alio modo sicut
W inny sposb rzecz odnosi si do
cognitum ad cognoscens; et sic etiam
negationes et defectus divino intel intelektu boskiego tak jak poznane
lectui adaequantur, quia omnia
do poznajcego. W tym przypadku
huiusmodi Deus cognoscit, quamvis rwnie negacje i braki s zrwnane
ea non causet.
z boskim intelektem, gdy wszystko
tego rodzaju Bg poznaje, chocia
nie jest tego przyczyn.
Wida wic, e jakkolwiek rzecz
Patet ergo quod res quantumcumque se habeat sub quacumque by si miaa istniejc pod jakkol
wiek form, prywacj lub brakiem
forma existens, vel privatione vel de- jest zrwnana z intelektem boskimfectu, intellectui divino adaequatur.
Tak wic jest jasne, e kada rzecz
Et sic patet quod res quaelibet in
comparatione ad intellectum divi- jest prawdziwa w odniesieniu do in
num vera est, ut Anselmus dicit in
telektu boskiego, jak powiada An96
! lib. De ueriate [cap. VII, VIII et XII].

Igjtur est veritas in o minibus quae
gunt entia, quia hic sunt quae in sum
ma yeritate sunt.
Unde per comparationem ad intellectum divinum nulla res potest
esse falsa; sed per comparationem
ad intellectum humanum inyenitur
interdum inaequalitas rei ad intellectum quae quodammodo ex ipsa re
causatur; res enim notitiam sui facit
U in anima per ea quae de ipsa exterius
f apparent, quia cognitio nostra inia sensu sumit, cuius per se
lobiectum sunt sensibiles qualitates;
|unde et in I De anima [com. 2] dicitur,
quod accidentia magnam partem
oonferunt ad cognoscendum quod
juid est: et ideo quando in aliqua
*e apparent sensibiles qualitates detnonstrantes naturam quae eis non
subest, dicitur res illa esse falsa; unde
Philos. dicit VI Meaph. [V comm. 34,
'^t lib. IV, comm. 27], quod illa dicunfalsa quae nata sunt videri aut
ilia non sunt, aut quae non sunt;
t aurum falsum, in quo exterius ap*et color auri, et alia huiusmodi
identia, cum tamen interius natu
ra auri non subsit.
Nec tamen res est hoc modo cau

sa falsitatis in anima, quod necessa110 falsitatem causet; quia yeritas et
falsitas praecipue in iudicio animae
istunt, anima vero in quantum de
zelni w ksidze O prawdzie [rozdz.

VII, VIII i XII], A wic prawda jest
we wszystkim, co jest bytem, ponie
wa tutaj jest to, co jest w najwyszej
prawdzie.
Std w odniesieniu do intelektu
boskiego adna rzecz nie moe by
faszywa. Lecz w odniesieniu do in
telektu ludzkiego niekiedy zdarza
si nierwno rzeczy i intelektu,
a przyczyn tej nierwnoci jest
w pewien sposb rzecz sama. Rzecz
bowiem sprawia w duszy znajomo
siebie przez to, co z niej przejawia
si na zewntrz, poniewa nasze po
znanie bierze pocztek w zmyle,
ktrego waciwym przedmiotem
s jakoci zmysowe; std w I ksidze
0 duszy [kom. 2] czytamy, e przy
padoci w wielkiej mierze przyczy
niaj si do poznania, czym co jest.
1 dlatego gdy w jakiej rzeczy uzew
ntrzniaj si jakoci zmysowe
przedstawiajce natur, ktra nie
jest ich podmiotem, mwimy, e
owa rzecz jest faszywa. Std Filozof
powiada w VI ksidze Metafizyki [ks.
V, kom. 34; ks. IV, kom, 27], e te
rzeczy nazywaj si faszywymi,
ktre z natury mog wydawa si
albo nie takie, jakie s, albo nie
tym, czym s, tak jak faszywe zoto,
w ktrym na zewntrz przejawia si
barwa zota i inne tego rodzaju przy
padoci, podczas gdy od wewntrz
ich podmiotem nie jest natura zota.
gzgcz jednak nie tak iest przy
czyn faszu w duszy, by-zJkonieezioci po wodowaa fasz. Prawda bo
wiem i tasz istniej przede wszystkim w sdzife duszy, dusza : :a, o ile
wydaje sdy Yj rzeczach, nie doznaje
97
i-*rr7.vk
. 7
rebus iudicat, non patitur a rebus,

sed magis quodammodo agit.
Unde res non dicitur falsa quia
semper de se falsam facit apprehensionem, sed quia na ta est facere per
ea quae de ipsa apparent. Sed quia,
ut dictum est [in isto artic. et 4 et 81
comparatio rei ad intellectum divinum est essentia lis, secundum eam
per se dicitur vera; sed comparatio
ad intellectum humanum est accidentalis, secundum quam non dici
tur absolute vera: ideo simpliciter loquendo omnis res est vera, et nulla
res est falsa; sed secundum quid, sci
licet in ordine ad intellectum nostrum, aliquae res dicuntur falsae; et
ideo oportet rationibus utriusque
partis respondere.
od rzeczy, ale raczej sama w pewien

sposb dziaa.
Std rzecz nie dlatego nazywa
sie faszywa, e zawsze powoduje
faszywe ujcie samej siebie, ale dlategoT^fe zdolna Jest spowodowa ta
kie ujcie przez swoje przejawy. Po
niewa jednak odniesienie rzeczy do
intelektu boskiego jest istotne, jak
ju powiedziano [w tym artykule
oraz w artykuach 4. i 8.], ze wzgl
du na to odniesienie rzecz nazywa
si praw'dziw sama przez si. Nato
miast odniesienie rzeczy do intelek
tu ludzkiego jest przypadociowy,
a wic ze wzgldu na nie rzecz nie
nazywa si praw'dziw bezwzgld
nie. A zatem w jrîe-bezw zgldnym kada rzecz - jesiprawdziwa.
a adna rzecz nie jest faszywa, lecz
pod pewnym wzgldem, mianowi
cie w przyporzdkowaniu do naszcg o ^ S S fi u , niektre rzeczy nazy/ w a j si faszywymi. Dlatego naley
odpowiedzie na racje obu stron.

quod ista definitio, Verum est id quod
est, non perfecte exprimit rationem
yeritatis, sed quasi materialiter tan
tum, nisi secundum quod esse sig
nificat affirmationem propositionis,
scilicet ut dicatur id esse verum quod
sic esse dicitur yel intelligitur ut in re
est; et sic etiam falsum dicatur quod
non est, id est quod non est ut dicitur
vel intelligitur; et hoc in rebus inveniri potest.
racj naley wic stwierdzi, e defi
nicja: prawda jest
jest nie wyraa
doskonale istoty prawdy, ale tylko
jakby materialnie, chyba e w takiej
mierze, w jakiej jest znaczy afirmacj
zdaniow, mianowicie e to nazywa
si prawdziwym, co tak jest wypo
wiedziane lub pojte, jak jest w rze
czy. W takim razie take faszywym
nazywaoby si to, co nie jest, czyli
co nie jest takie, jak wypowiedziano
lub pojto. I to moe znajdowa si
w rzeczach.
cj naley stwierdzi, e w sensie
quod verum, proprie loquendo, non
98
'?f: potest esse differentia entis; ens enim

non habet aliquam differentiam, nt
probatur in Tli Metaph. [comment.
10]; sed aliuod verum se habet ad
ens per modum differentiae, sicut et
bonum; in quantum, yidelicet, exprimit aliquid circa ens quod nomine
entis non exprimitur; et secundum
hoc intentio entis est indetemunata
respectu intentionis veri; et sic inten
tio veri comparatur ad intentionem
entis quodammodo ut differentia ad
genus.
ratio illa concedenda est; procedit
enim de re in ordine ad intellectum
divinum.
;:v quamvis quaelibet res habeat aliquam formam, non tamen omnis
res habet illam formam cuius indicia
A exterius ostenduntur per sensibiles
Mi... qualitates; et secundum hoc falsa dicitur, in uantum de se falsam exisMP timationem facere apta nata est.
Je

M i flbquid existens extra animam pro
J tanto dicitur falsum, ut ex dictis, in
H 00rp. art., patet, quia natum est de se
facere falsam existimationem, quan% do movet virtutem cognitivam; unde
Oportet quod illud quod falsum dici
tur, aliquod ens sit. Unde cum omne
; ens, in quantum huiusmodi, sit vep rum, oportet falsitatem in rebus exi9*enêm/ supra veritatem fundari;
Unde dicit Augustinus in lib. Solilouiorum [cap. X], quod tragoedus qui
$epraesentat veras personas in theas/non esset falsus, nisi esset verus
waciwym prawda nie moe by

rnic bytu, poniewa bvt nie ma
SdH ejrnicy, jak dowiedziono
w III ksidze Metafizyki [kom. 10].
Lecz pewna prawda ma si do bytu
na sposb rnicy, podobnie jak i do
bro, o ile mianowicie wyraa w bycie
co, czego nie wyraa nazwa byt.
Pod tym wzgldem intencja bytu jest
niezdeterminowana w stosunku do
intencji prawdy, tak wic intencja
prawdy ma si do intencji bytu po
niekd jak rnica do rodzaju.
cj naley stwierdzi, e z argumen
tem tym trzeba si zgodzi, dotyczy
on bowiem rzeczy w' przyporzdko
waniu do intelektu boskiego.
kada rzecz ma jak form, to jed
nak nie kada rzecz ma t form, kt
rej oznaki ujawniaj si na zewntrz
przez jakoci zmysowe. Dlatego
wanie rzecz nazywa si faszyw,
o ile z natury zdobi jest spowodo
wa faszyw ocen samej siebie.
naley stwierdzi, e co istniejcego
poza dusz o tyle nazywa si faszy
wym - jak wida z tego, co powie
dziano w korpusie artykuu - o ile
zdolne jest spowodowa faszyw
ocen samego siebie, gdy porusza
wadz' poznawcz. Std jest ko
nieczne, by tn, rn Tl37Vma gjp
ly^ym, byo jnkim bytem Poniewa
wic kady byt jako taki jest praw
dziwy, jest konieczne, aby fasz
istniejcy w rzeczach opieial-ûCnS^
prawdzie. Std Augustyn powiada
w Solilokwiach [ks. II, rozdz. X], e
99
tragoedus; similiter equus pictus non

esset falsus equus, nisi esset pura
pictura. Non tamen sequitur contradictoria esse vera, quia affirmatio et
negatio, secundum quod dicunt verum et falsum, non referuntur ad
idem.
tragik przedstawiajcy w teatrze

prawdziwe postacie nie byby fa
szywy, gdyby nie by prawdziwym
tragikiem, i podobnie namalowany
ko nie byby faszywym koniem,
gdyby nie by prawdziwym malo
widem. Nie wynika z tego jednak,
by zdania sprzeczne byy zarazem
prawdziwe, gdy twierdzenie i prze
czenie, o ile wyraaj prawd i fasz,
nie odnosz si do tego samego.
cj naley stwierdzi, j_rzgcz-nayfalsa res dicitur secundum quod nata
est fallere; cum autem fallere dico, wa si faszywa w takiej mierze, w jaKie[ zdolna jest wprowadzi w bd,
significo actionem quamdam defecgdy za^mwi wprowadzi w bd,
tum inducentem. Nihil autem natum
marn^ na myli dziaanie wprowaest agere nisi secundum quod est
zajgge-pewien
brak. Nic jednak
nie
ans;
, omnis
------- autem defectus est non
r
ens. Unumquodque autem, secun-Z/êst zdolne dziaa inaczej ni o tyle,

dum quod est ens, habet similitudi^ o ile jest bytem, wszelki zajjr a k jest
niebytem. Wszystko jednak w takiej
nem veri; secundum autem quod
mierze, w jakiej jest bytem, jest po
non est, recedit ab eius sinulitudine.
dobne do prawdy, a w takiej, w jakiej
Et ideo hoc quod dico fallere, secunnie jest, odbiega od podobiestwa
dum id quod importat de actione,
do niej. I dlatego o ile to, co nazy
originem habet de similitudine; sed
quantum ad id quod importat defecwam -wprowadzaniem w bd, wyraa
tum, in quo formaliter ratio falsitatis dziaanie, o tyle wywodzi si z po
consistit, ex dissimilitudine surgit; et dobiestwa, lecz o ile wyraa brak,
na ktrym formalnie polega sens fa
ideo dicit Augustinus in lib. De vera
religione [lib. II Solilouiorum, cap.
szu - o tyle wywodzi si z niepo
dobiestwa. Dlatego wanie Augus
XV], quod ex dissimilitudine falsitas
oritur.
tyn powiada w ksidze O wierze
prawdziwej [Soliokwia, ks. II, rozdz.
XV], e feife-w^wodzi si z njepo^
dobiestwa.
AD PRIMUM ergo eorum quae
SZ
z tych racji, ktre przytoczono
CONTRA obiiciuntur, dicendum,
PRZECIW
powyszym,
naley
quod non ex quaiibet similitudine
stwierdzi, e nie jakiekolwiek po
nata est anima decipi, sed ex magna
dobiestwo zdolne jest zmyli dusz,
similitudine, in qua dissimilitudo inale podobiestwo wielkie, w ktrym
veniri non potest de facili; et ideo ex
similitudine maiori vel minori deci- nieatwo wykry niepodobiestwo.
100
pitur anima secundum maiorem vel

minorem perspicacitatem ad simili
tudinem irweniendum. Nec tamen
simpliciter debet enuntiari aliqua
xes falsa ex eo quod quantumcumque in errorem inducit; sed ex eo
quod nata est plures vel sapientes
fallere. Creaturae autem, quamvis
aliquam Dei similitudinem gerant
in seipsis, tamen maxima dissimilitudo subest, ut non nisi ex magna insipientia contingat quod ex tali simi
litudine mens decipitur. Unde ex
praedicta similitudine et dissimilitu
dine creaturarum ad Deum non sequitur quod omnes creaturae debent
dici falsae.
quod quidam existimaverunt Deum
esse corpus; et cum Deus sit unitas,
qua omnia sunt unum, per consequens existimaverunt corpus esse
unitatem ipsam, propter ipsam simi
litudinem unitatis. Secundum hoc
ergo corpus falsa unitas dicitur, in
quantum aliquos in errorem induxit
vel inducere potuit, ut crederetur
unitas.
duplex est perfectio; scilicet prima, et
secunda: prima perfectio est forma
Uniuscuiusque, per quam habet esse;
unde ab ea nulla res destituitur dum
ftianet; secunda perfectio est operatio,
quae est finis rei, vel id propter quod
ad finem devenitur et hac perfectione
i^terdum res destituitur. Ex prima
ifrutem perfectione resultat ratio veri
I dlatego wiksze lub mniejsze po

dobiestwo zwodzi dusz stosownie
do wikszej lub mniejszej przenikli
woci w wykrywaniu podobie
stwa. Nie naley jednak nazywa ja
kiej rzeczy faszyw w sensie bez
wzgldnym przez to, e wprowadzi
a w bd jak liczb osb, ale dla
tego, eje s t zdolna zw ie wielu nlbo mdrych. Chocia za stworzenia
s w pewnym stopniu podobne do
Boga, to jednak kryje si w nich naj
wysze niepodobiestwo, tak e nie
inaczej ni wskutek wielkiej gupoty
zdarza si, i takie podobiestwo
zwodzi umys. Dlatego ze wspomnia
nego podobiestwa i niepodobie
stwa stworze do Boga nie wynika,
e wszystkie stworzenia powinny
by nazywane faszywymi.
W odpowiedzi A DRUG
z tych racji naley stwierdzi, e nie
ktrzy mniemali, i Bg jest ciaem.
A poniewa Bg jest jednoci, przez
ktr kada rzecz jest czym jed
nym, w nastpstwie mniemali, e
ciao jest sam jednoci, z powodu
samego podobiestwa do jednoci.
Ciao wic o tyle zwie si faszyw
jedmick]7~Quji:j'jekt(1rryTh3^p^wa;
(TzTrT w brl lub mogo wprowadzi, aby sdzili, e jest jednoci.
W odpowiedzi NA TRZECI
z tych racji naley stwierdzi, e ist
nieje dwojaka doskonao, mianowi
cie pierwsza i druga. Picrzosz dosko
naoci jest forma czegokolwiek,
przez ktr to co ma istnienie; std
adna rzecz nie moe zosta jej po
zbawiona, dopki trwa. Drug do
skonaoci jest dziaanie, ktre jest
celem rzeczy albo tym, dziki czemu
in rebus; ex hoc enim quod res for

mam habet, artem divini intellectus
imitatur, et sui notitiam in anima
gignit. Sed ex parte secundae consequitur in ipsa ratio bonitatis, quae
consurgit ex fine; et ideo malum sim
pliciter im enilur in rebus, non au
tem falsum.

secundum Philosophum in III Ehic.
[VI Metaph., com. 8], primum verum
est bonum intellectus secimdum hoc
enim intellectus operatio est perfecta,
quod sua conceptio est vera; et quia
enuntiatio est signum intellectus,
ideo yeritas est eius finis. Non autem
est ita in rebus aliis; et propter hoc
non est simile.
Art. 11.
Undecimo quaeritur
UTRUM FALSITAS
SIT IN SENSU.
rzecz osiga cel - i tej doskonaoci

rzecz niekiedy bywa pozbawiona.
Tak wic nastpstwem pierwszej do
skonaoci jest w rzeczach sens
prawdy. Przez to bowiem, i rzec?
ma form, odwzorowuje ona sztuk
boskiego intelektu i rodzi w duszy
znajomo siebie. Lecz nastpstwem
drugiej doskonaoci jest w rzeczy
sens dobroci, ktry bierze si z celu.
Dlatego zlo znajduje si w rzeczach
w sensie bezwzgldnym, a fasz nie.
z tych racji naley stwierdzi, e jak
powiada Filozof w III ksidze Etyki
[ks. VI], dobrem intelektu jest przede
wszystkim prawda, dziaanie inte
lektu bowiem jest doskonae ze
wzgldu na to, e jego poznanie jest
prawdziwe. A poniewa wypo
wied jest znakiem poznania inte
lektualnego, jej celem jest prawda.
Nie jest tak za w przypadku innych
rzeczy i dlatego nie zachodzi tu po
dobiestwo.
Art. 11.
Po jedenaste badamy,
CZY FASZ
WYSTPUJE W ZMYLE.
11.
Parali.: S. th., I, q. 17, a. 2; q.
11.
Teksty paralelne: S. th., I, q85, a. 6; III De anima, l. 6; IV Metaph.,
17, a. 2; q. 85, a. 6; III De anima, 1. 6;
1. 12.
IV Metaph., 1. 12.
ET VTDETUR QUOD NON.
WYDAJE SI, E NIE.
Ujcie intelektualne bowiem
1.
Intellectus enim semper est 1.
rectus, ut dicitur in III De anima
zawsze jest prawidowe, jak czyta
my w III ksidze O duszy [kom. 15].
[com. 15]. Sed intellectus est superior
Lecz intelekt jest wysz czci
pars in homine. Ergo et aliae partes
102
k'
fhominis rectitudinem sequuntur, sif - cut et in mundo maiori inferiora disk ponuntur secundum superiorum
0 iotum. Ergo et sensus, qui est inte
rior pars animae, semper erit rectus:
non ergo in eo erit falsitas.
2.
Praeterea, Augustinus dicit
lib. De vera relig. [cap. XXXVI et
XXXIII]: Ipsi oculi non falunt nos;
i'1'., non enim enuntiare possunt omnino nisi
gffectionem suam. Quod si omnes corporis sensus ita enuntiant ut affciuntur,
cpiid ab eis amplius exigere debeamus
' ignoro. Ergo in sensibus non est falsiE
r
m
W
W
Jfr
tas-
3. Praeterea, Anselmus in lib. De

veritate [cap. VI] dicit: Videtur mihi
veritas vel falsitas in sensu non esse,
sed in opinione; et sic habetur propositum.
SED CONTRA, 1. Est quod Anselmus dicit: Est uidem in sensibus

nostris veritas, non simpliciter; nam fallunt res aliuando.
2. Praeterea, secundum Augustinum in lib. Solilouiorum [cap. XV],
falsum solet dici quod a verisimilitudine longe abest, sed tamen ad vem. rum nonnullam imitationem habet.
Sed sensus habet quamdam similitu|s dinem quarumdam rerum, quae non
: Sunt ita in rerum natura; sicut est
* quandoque quod unum duo videai hir, ut cum oculus comprimitur.
Ergo in sensu est falsitas.
.
i
M
B
m:
ag
Mm
czowieka. A wic take pozostae

czci czowieka zachowuj prawi
dowo, tak jak i w wicie wik
szym to, co nisze, jest dysponowa
ne zgodnie z ruchem tego, co wy
sze. A wic i zmys, ktry jest nisz
czci duszy, zawsze jest prawido
wy. A zatem nie ma w nim faszu.
in
XXXIII i XXXVI]: Same oczy nas nie
zwodz, mog bowiem oznajmia jedy
nie swoje doznania. Jeli wic wszystkie
zmysy ciaa oznajmiaj jedynie to, cze
go doznaj, nie wiem, czego wicej po
winnimy od nich wymaga. A zatem
w zmysach nie ma faszu.
3. Ponadto Anzelm w ksidze
O prawdzie [rozdz. VI] powiada: Wy
daje mi si, e w zmyle nie ma prawdy
lub faszu, ale s one w mniemaniu tak wic otrzymujemy dowodzone
twierdzenie.
JEDNAKE: 1. Anzelm powia
da: W naszych zmysach jest jednak
prawda, ale nie bezwzgldnie, gdy nie
kiedy faszuj one rzeczy.
2.
Ponadto, jak Augustyn powia
da w Soliiokwiach [ks. II, rozdz. XV],
faszywym naley nazwa to, co jest
dalekie od prawdopodobiestwa,
a jednak pod niejednym wzgldem
naladuje to, co prawdziwe. Lecz
poznanie zmysowe jest w pewnym
stopniu podobne do niektrych rze
czy, ktre nie tak maj si w naturze,
na przykad niekiedy jedno jest wi
dziane podwjnie, jak przy nacini
ciu oka. A zatem w zmyle jest fasz.
103
3.
Lecz powiedziano, e zmys nie
3.
Sed dicebatur, quod sensus non
myli si w zakresie waciwych
decipitur in propriis sensibilibus, sed
przedmiotw poznania zmysowe
de communibus, - Sed contra, quandocumque aliquid apprehenditur de go, ale w zakresie wsplnych. Jednak
e ilekro co w zwizku z czym jest
aliquo aliter quam est, apprehensio
ujmowane inaczej, ni jest, ujcie jest
est falsa. Sed quando corpus album
faszywe. Lecz jeli biae ciao jesl
videtur mediante vitro viridi, sensus
widziane przez zielone szko, zmys
apprehendit aliter quam sit, quia apprehendit illud ut viride, et ita iudi- ujmuje to ciao inaczej, ni ono jest,
cat, nisi superius iudicium adsit, per gdy ujmuje je jako zielone i tak s
dzi, chyba e pojawi si wyszy sd,
quod falsitas detegatur. Ergo sensus
decipitur etiam in propriis sensibili ktry odkryje fasz. A zatem zmys
myli si take w zakresie waci
bus.
wych przedmiotw poznania zmy
sowego.
dzi, e nasze poznanie, ktre bierze
cognitio nostra quae a rebus initium
sumit, hoc ordine progreditur, ut pri pocztek w rzeczach, przebiega w ta
kim porzdku, e najpierw zaczyna
mo incipiat in sensu, secundo perficiatur in intellectu; ut sic sensus in- si w zmyle, a nastpnie osiga do
veniatur quodammodo medius inter s k o n a o w Intelekcie. Tak wic
intellectum et res: est enim, rebus "zmys okazujecie w pewien sposb
poredni midzy intelektem a rzecz:
comparatus, quasi intellectus; et in
w odniesieniu do rzeczy bowiem jest
tellectui comparatus, quasi res quaedam: et ideo in sensu dicitur esse jakby intelektem, a w odniesieniu do
intelektu - jakby pewn rzecz. I dla
veritas vel falsitas dupiiciter.
tego mwi si, e prawda i fasz wy
stpuj w zmyle dwojako.
Po pierwsze, ze wzgldu na przy
Uno modo secundum ordinem
sensus ad intellectum; et sic dicitur porzdkowanie zmysu do intelektu.
W tym przypadku zmys nazywa si
esse sensus falsus vel verus sicut
res; in quantum, videlicet, faciunt prawdziwym lub faszywym tak jak
veram existimationem in intellectu, ,' r z e c z , o ile mianowicie powoduje
vel falsam,
w-4nelekcie ocen prawdziw lub
faszyw.
Po drugie, ze wzgldu na przypoAlio modo secundum ordinem
sensus ad res; et sic dicitur esse ve- "-rad kowa nie zmysu d cirz g c y .
W tyirtprzypadtai ir r tw is i , e
ritas vel falsitas in sensu, sicut et in
intellectu; in quantum iudicat scilicet prawda lub fasz wystpuj w zmy
le tak jak i w intelekcie, o ile mianoesse quod est, vel non esse quod non
est.
104
5r
U
S ergo loquamur de sensu secun

dum primum modum, sic in sensu
quodammodo est falsitas, et quodammodo non est falsitas: sensus
enim et est res quaedam in se, et est
indicativus alterius rei.
Si ergo comparetur ad intellec' tum prout est res quaedam, sic nullo
modo est falsitas in sensu intellectui
comparato: quia secundum quod
sensus disponitur, secundum hoc
dispositionem suam intellectui demonstrat; unde Augustinus dicit in
"0 . auctoritate inducta [in arg. 2 huius
quaest], quod non possunt omnino
M enuntiare nisi affectionem suam.
'
Si autem comparetur ad intellecM tum secimdum quod est repraesenta#
tivum alterius rei, cum quandoque
repraesentet ei aliter rem quam sit,
im. secundum hoc sensus falsus dicitur,
in quantum natus est facere falsam
;S r existimationem iti intellectu, quamvis non necessario faciat, sicut et de
Wg. rebus dictuin est: quia intellectus si cut iudicat de rebus, ita et de his
quae a sensibus offeruntur.
|f
Sic ergo sensus intellectui comparatus semper facit veram existimationem in intellectu de dispositione propria, sed non de dispositione rerum.
Si autem consideretur sensus se
cundum quod comparatur ad res,
tunc in sensu est falsitas et veritas
per modum quo est in intellectu. In
wicie zmys sdzi, e jest to, co jest,

albo e nie jest to, co nie jest.
Jeli wic mwimy o zmyle
w pierwszym -ôa^^w T^f^ f a ls z (-?
w zmyle poniekd jest, poniekd
za faszu w nim nie maTZmys bowiem zarwno jest pewn rzecz
w sobie, jak i wskazuje na inn
rzecz.
Jeli wic zmys zostanie odnie
siony do intelektu jako pewna rzecz,
to w zmyle odniesionym do intelek
tu fasz nie wystpuje w aden spo
sb, poniewa zmys przedstawia
intelektowi swoj dyspozycj zgod
nie z tym, jak sam jest dysponowa
ny. Std Augustyn powiada w przy
toczonym tekcie [racja 2. tego arty
kuu], e zmysy mog oznajmia je
dynie swoje doznania.
Jeeli za zmys zostanie odnie
siony do intelektu jako to, co przed
stawia inn rzecz, to poniewa nie
kiedy przedstawia rzecz inaczej, ni
ona jest, pod tym wzgldem zmys
nazywa si faszywym, o ile zdolny
jest spowodowa w intelekcie fa
szyw ocen. Zmys jednak nie czyni
tego z koniecznoci - podobnie jak
to stwierdzono o rzeczach - ponie
wa jak intelekt sdzi o rzeczach,
tak i o tym, co przedstawiaj zmysy.
Tak wic zmys w odniesieniu
do intelektu zawsze powoduje w in
telekcie prawdziw ocen wasnej
dyspozycji, ale nie dyspozycji rze
czy.
Jeeli za zmys zostanie rozwa
ony w odniesieniu do rzeczy, to
fasz i prawda wystpuj w zmyle
w taki sposb jak w intelekcie.
105
intellectu autem primo et principal iter inveniuntur falsitas et veritas iii

iudicio componentis et dividentis;
sed in formatione quidditatum non
nisi per ordinem ad iudicium quod
ex forma tione praedicta consequitur;
unde et in sensu proprie veritas et
falsitas dicitur secundum hoc quod
iudicat de sensibilibus; sed secun
dum hoc quod sensibile apprehendit,
non est ibi veritas et falsitas proprie,
sed solum secundum ordinem ad iu
dicium quod ex formatione praedicta
consequitur; prout scilicet ex apprehensione tali natum est sequi tale iu
dicium.
Sensus autem iudicium de quibusdam est naturale, sicut de pro

priis sensibilibus; de quibusdam au
tem quasi per quamdam collationem, quam facit in homine vis
cogitativa, quae est potentia sensitivae partis, loco cuius in aliis anima libus est existimatio naturalis; et sic
iudicat vis sensitiva de sensibilibus
communibus et de sensibilibus per
accidens.
Naturalis autem actus alicuius rei

semper est uno modo, nisi per acci
dens impediatur, vel propter defectum intrinsecus, vel extrinsecus impedimentum; unde sensus iudicium
de sensibilibus propriis semper est
verum, nisi sit impedimentum in or106
Wîntelekrip
praw da i J a k 7
wystpuj najpierw i pierwotnie
w "sadzie, przez ktry mtelekTtazy
i dzieli, natomiast w formowaniu te
go, czym co jest, nie inaczej ni
w przyporzdkowaniu do sdu, kt
ry jest nastpstwem tego formowa
nia. Std rwnie w zmyle o praw
dzie i faszu w sensie waciwym
mwi si w takiej mierze, w jakiej
zmys sdzi o tym, co podpada pod
zmysy. Lecz w takiej mierze, w jakiej
ujmuje on to, co podpada pod zmys
y, nie ma w nim prawdy i faszu
w znaczeniu waciwym, ale jedynie
ze wzgldu na przyporzdkowanie
do sdu, ktry jest nastpstwem
wspomnianego formowania, o ile
mianowicie z takiego ujcia moe
wynika taki sd.
Sd zmysu za o niektrych
przedmiotach jest czym natural
nym, tak jak sd o waciwych
przedmiotach poznania zmysowe
go. Natomiast sd zmysu o innych
przedmiotach powstaje jakby przez
pewne zestawianie, dokonywane
w czowieku przez wadz osdu
mylowego, ktra naley do zmyso
wej czci duszy i ktrej funkcje u in
nych zwierzt spenia osd natural
ny. W ten sposb sia zmysowa s
dzi o wsplnych przedmiotach po
znania zmysowego oraz o przed
miotach przypadociowych.
Naturalny za akt jakiej rzeczy
dokonuje si zawsze tak samo, chyba
e zostanie przypadociowo po
wstrzymany, czy to przez wewntrz
ny defekt, czy to przez zewntrzn
przeszkod. Dlatego sd zmysu
o waciwych przedmiotach pozna-
gano, vel in medio; sed in sensibili

bus communibus et per accidens interdum iudicium sensus fallitur.
Et sic patet qualiter in iudicio

sensus potest esse falsitas.
Sed circa apprehensionem sensus
sciendum est, quod est quaedam vis
apprehensiva, quae apprehendit spedem sensibilem sensibili re praesente, sicut sensus proprius; quaedam vero apprehendit eam re absente, sicut imaginatio; et ideo
sensus semper apprehendit rem ut
est, nisi sit impedimentum iii organo,
vel in medio; sed imaginatio appre
hendit ut plurimum rem ut non est,
quia apprehendit eam ut praesentem, cum sit absens; et ideo dicit Phiosophus in IV Metaph. [com. 34],
quod sensus non est dominus falsitatis, sed phantasia.

5quod in maiori mundo superiora nitil accipiunt ab inferioribus, sed e
converso; sed in homine intellectus,
qui est superior, aliquid accipit a sen
su; et ideo non est simile.
AD ALIA patet de facile solutio

ex dictis, in corp. articuli.
nia zmysowego jest zawsze praw

dziwy, chyba e wystpi przeszkoda
w narzdzie albo w poredniku. Lecz
w zakresie wsplnych i przypado
ciowych
przedmiotw
poznania
zmysowego sd zmysu niekiedy
bywa bdny.
Tak wic jest jasne, w jaki sposb
w sdzie zmysu moe wystpi
fasz.
Lecz jeli chodzi o ujcie zmyso
we, trzeba wiedzie, e jest taka sia
poznawcza, ktra ujmuje obraz
zmysowy w obecnoci rzeczy po
znawalnej zmysowo, jak zmys
waciwy - i taka, ktra ujmuje go
pod nieobecno rzeczy, jak wy
obrania. I dlatego zmys zawrze uj
muje rzecz tak, jak ona jest, chyba
e wystpi przeszkoda w narzdzie
lub w poredniku. Lecz wyobrania
przewanie ujmuje rzecz tak, jak
ona nie jest, gdy ujmuje j jako
obecn, podczas gdy jest nieobecna.
Std Filozof powiada w IV ksidze
Metafizyki [kom. 34], e nie zmys
jest wacicielem faszu, ale wy
obrania.
racj naley wic stwierdzi, e
w wiecie wikszym to, co wysze,
nie przyjmuje niczego od tego, co
nisze, ale na odwrt. Natomiast
w czowieku intelekt, ktry jest wy
szy, przyjmuje co od zmysu. Dlate
go nie ma tu podobiestwa.
NA POZOSTAE racje mona
z atwoci odpowiedzie na podsta
wie tego, co powiedziano w korpusie
artykuu.
Art. 12.
Duodecimo quaeritur
UTRUM FALSITAS
SIT IN INTELLECTU.
Art. 12.
Po dwunaste badamy,
CZY FASZ
WYSTPUJE W INTELEKCIE.
12.
Teksty paralelne: S. th., I, q.
12.
Parali.: S. th., I, q. 17, a. 3; q.
17, a. 3; q. 58, a. 5; q. 85, a. 6; I Sent.,
58, a. 5; q. 85, a. 6; I Sent., D. 19, q. 5,
D. 19, q. 5, a. 1, ad 7; C. G., I, c. 59;
a. 1, ad 7; C. G I, c. 59; III, c. 108;
I Periherm., I. 3; III De anima, l. 11; VI III, c, 108; I Periherm., 1. 3; III De ani
ma, 1. 11; VI Metaph., 1. 4; IX, l. 11.
Metaph.., 1. 4; IX, I. 11.
1. Quia intellectus habet duas
operationes: scilicet imam qua for
mat quidditates, in qua non est fal
sum, ut Philosophus dicit in III De
anima [com. 21]; aliam qua componit
et dividit; et in hac etiam non est fal
sum, ut patet per Augustinum in lib.
De vera religione (cap. XXXIV], qui sic
dicit: Nec quisquam intelligit falsa.
Ergo falsitas non est in intellectu.
2. Praeterea, Augustinus dicit in

libro LXXXIII Questionum, quaestio
31 [quaest. 32]: Omnis qui fallitur, id
in quo fallitur, non intelligit. Ergo in
tellectus semper est verus; ergo iii
intellectu non potest esse falsitas.
3. Item Algazel24 dicit: Aut intelligimus aliuid sicut est, aut non intelligimus. Sed quicumque intelligit rem
sicut est, vere intelligit. Ergo intellec
tus semper est verus; ergo non est in
eo falsitas.
SED CONTRA est quod Philoso

phus dicit in III De anima [com. 21],
108
WYDAJE SI, E NIE.

1. Intelekt bowiem wykonuje
dwa dziaania: mianowicie jedno,
przez ktre formuje to, czym co jest,
i w ktrym nie ma faszu, jak powia
da Filozof w III ksidze O duszy
[kom. 21]; oraz drugie, przez ktre
czy i dzieli, i w tym rwnie nie
ma faszu, jak twierdzi Augustyn
w ksidze O wierze prawdziwej (rozdz.
XXXIV], ktry powiada tak: Nikt nie
pojmuje tego, co faszywe. A zatem
fasz nie wystpuje w intelekcie.
w Ksidze LXXXIII kwestii, w kwestii
31 [kw. 32]: Kady, kto si myli, nie
pojmuje tego, w czym si m yli A wic
poznanie intelektualne zawsze jest
prawdziwe. A zatem w intelekcie
nie moe by faszu.
3. Rwnie Algazel24 powiada:
Albo pojmujemy co takim, jakim to jest,
albo wcale nie pojmujemy. Lecz ktokol
wiek pojmuje rzecz tak, jak ona
jest, pojmuje j w sposb prawdzi
wy. A wic poznanie intelektualne
zawsze jest prawdziwe. A zatem
nie ma w nim faszu.
JEDNAKE Filozof powiada
w III ksidze O duszy [kom. 21], i
?quod ubi est composito intellectuum, ibi iam verum et falsum est.
Ergo falsitas invenitur iii intellectu.
nomen intellectus sumitur ex hoc
quod intima rei cognoscit, est enim
intelligere quasi intus legere\ sensus
enim et imaginatio sola exteriora accidentia cognoscunt; solus autem intellectus ad essentiam rei pertingit.
Sed ulterius intellectus ex essentiis rerum comprehensis divcrsimode negotiatur ratiocinando et in. quirendo.
Nomen ergo intellectus dupiiciter
accipi potest.
A)
i Ino modo secundum quod
habet ad hoc tantum a quo primo
nomen impositum fuit; et sic dicitur
proprie intelligere cum apprehendimus quidditatem rerum, vel cum in; telligimus illa quae statim nota sunt
intellectui notis rerum quidditatibus,
sicut sunt prima principia, quae cognoscimus cum terminos cognoscimus; unde et intellectus habitus prindpiorum dicitur.
Quidditas autem rei est proprie

obiectum intellectus; unde, sicut sen
sus sensibilium propriorum semper
est verus, ita et intellectus in cognoscendo quod quid est ut dicitur in 111
De anima [com. 26].
tam, gdzie wystpuje czenie poj,

tam ju jest prawda i fasz, A zatem
w intelekcie mona odnale fasz.
dzi, e nazwa intelekt [intellectus]
wywodzi si std, i poznaje on g
bi Iintima] rzeczy; poznanie intelektu]fie^mielHêre] bowiem to~|akBy
czytanie wntrza \intus leserel
Zmys i wyobrania bowiem pozna
j wycznie zewntrzne przypad
oci, a tylko intelekt dociera do isto
ty rzeczy.
Lecz nastpnie, wychodzc od
pojtych istot rzeczy, intelekt roz
maicie dziaa rozumujc i dociekajc.
Tak wic nazw intelekt mona
ujmowa dwojako.
se A)
Po pierwsze, o ile nazwa ta od
nosi si tylko do tego, od czego zos
taa pierwotnie utworzona. W tym
przypadku o poznaniu intelektual
nym w znaczeniu waciwym mwi
si wtedy, gdy ujmujemy to, czym
rzecz jest, albo gdy pojmujemy to,
co staje si oczywiste dla intelektu
natychmiast po zrozumieniu tego,
czym rzecz jest, tak jak pierwsze za
sady, ktre poznajemy poznajc ter
miny, tak e intelekt jest nazywany
sprawnoci rozumienia zasad.
To za, czym rzecz jest, jest wa
ciwym przedmiotem intelektu. Std
jak poznanie zmysowe przedmio
tw waciwych poznania zmyso
wego jest zawsze prawdziwe, tak
te zawsze prawdziwy jest intelekt
poznajcy, czym co jest, jak czyta
my w III ksidze O duszy [kom. 26].
Jednakeprzypadociowo moe
Sed tamen per accidens potest ibi
tu wystpi fasz, o rie-mianowiiTe
falsitas accidere, in quantum, videlicet, intellectus falso componit et di- Tntelel<^ faszywie czy i dzieli. Za
vidit; quod contingit dupli.cit.er: vei in chodzi to dwoiaTo: albo o ileln telek t
uantum definitioncm unius attridefinicj jednego przypisujejirugiemu. na przykad gdyby_jm z r z ro
buit a 1ter i, ut si ani mai ratiomle tnorzumne m ertelm prgyia jako defini
talc conciperet quasi definitioncm
asini; vel in uantum coniungit cj osa; albo o ile czy wzajemnie
takie czci definicji, ktre nie mog
partes definitionis ad invicem, quae
coniungi non possunt, ut si concipe
by poczone, na przykad gdyby
ret uasi definitionem asini animal ir- jako definicj osa przyj zwierz bezrozumne niemiertelne, .faszem bo
rationale immortale: haec enim est falwiem jest to: pewne zwierz bezrozumsa: Aliquod animal irrationae est im
'He jest niemiertelne.
mortale.
Et sic patet quod definitio non .. TaklvTc jest jasne, i definicja
potest esse falsa, nisi in uantum im- nie moe by faszywa, chyba c
plicat affirmationem falsam. Hic au o tyle, o ile zakada faszywe twier
tem duplex modus tangitur in V Me dzenie. O owych dwch sposobach
taph. [text. 34]. Similiter nec in primis za wspomina si w V ksidze Meta
principiis nullo modo decipitur.
fizyki [tekst 34]. Podobnie rwnie co
do pierwszych zasad intelekt w a
den sposb si nie myli.
Wida zatem, e jeli intelekt uj
Unde patet quod si intellectus acmie si ze w zgldu na t czynno,
cipiatur secundum illam actionem
od ktrej inteekt-rrn^yma" nazw,
a qua nomen intellectus imponitur,
non est in intellectu falsitas.
w intelekcie.nie-ma-faszu.
Po drugie nazw intelekt mo
B)
Alio modo potest accipi intellec B)
na uj oglnie, o ile rozciga si ona
tus communiter, secundum quod ad
omnes operationes se extendit, et sic
na wszystkie dziaania rozumu, tak
e obejmuje mniemanie i rozumowa
comprehendit opinionem et ratiocinie. W tym przypadku w intelekcie
nationem; et sic in intellectu est falsi
wystpuje fasz, lecz nigdy wtedy,
tas; nunquam tamen si recte fiat regdy prawidowa jest redukcja do
solutio in prima principia.
pierwszych zasad.
Et per hoc patet responsio ad
Na tej podstawie staje si jasna
obiecta.
odpowied na trudnoci.
110
Przypisy
1 T o z n a c z y A U R E L 1 U S A U G U S T IN U S , ur. w T a g a c ie w N u m id ii w 3 5 4 p o C h ry s tu s ie ,
Contra Aaidemicos, Soliloi]iiin, De imnwrtalitate animae, De magistro, De libero arbitrto. De vera religimie, Dc
Trinitate, Confessiones, Retractationes, De Cwitate D a. A u g u sty n a z a licz a si d o n a jw i k sz y c h
zm - w H ip p o n ie w 4 3 0 , b isk u p te g o m ia s ta o ra z D o k to r K o c io a . G w n e d z ie a :
lu m in a r z y K o c io a i su sz n ie z w ie D o k to r e m a s k i. S w . T o m a sz d a r z y g o w ie lk im sz a c u n k ie m
i b a r d z o c z sto p rz y ta c z a ja k o auctoritas. P or. V . H e r t l i n g , G . F r e c h , Auguslinus-Zitate bci
Thomas von Aqum, M iin c h e n 1904.
2 S E V E R IN U S B O E T 1 U S, ur. w R z y m ie o k o o 4 8 0 , z m . w P aw ii w 5 2 6 .
C h rz e cija n in ,
filo z o f, tu m a c z i p ro p a g a to r A ry sto te le sa . P o w sz e c h n ie z a licz a si g o d o z w o le n n ik w u m ia r

k o w a n e g o re a liz m u . S fo r m u o w a w ie le z n a k o m ity c h d e fin ic ji, k t re z o sta y p rz y j te w sz k o a c h
' ja k o a u to ry ta ty w n e . D z ie a :
De consolatione philosophiae, De Hebdonwrfibus, De Trinitate (k t re sw .

Super Boetium de Trinitate).
T o m a sz sk o m e n to w a w d z ie k u
3 T o z n a c z y A R Y S T O T E L E S A , n a jw i k s z e g o z filo z o f w g r e c k ic h , n a jp ie r w u czn ia P lato, n a , p o te m z a je g o p rz e ciw n ik a , z a o y c ie la s z k o y p e r y p a te ty c k ie j. A ry s to te le s , z racji o g r o m

n e g o a u to ry te tu , ja k im c ie s z y s i w sz k o a c h , b y z w a n y - p rz e z a n to n o m a z je - F ilo zo fem .
U ro d z i si w S ta g irz e w T ra c ji w 3 8 4 p rz e d C h ry s tu se m , z m . w C h a lc y d z ie w 3 2 2 . - N a jz n a k o
Organon, Fizyka, O duszy. Metafizyka, Etyka nikomachejska, Etyka eudemejska, Polityka,

[ Retoryka. w . T o m a s z n a p is a k o m e n ta r z e d o je g o d zie.
4 D z ie o filo z o fic z n e b d ce k o m p ila c ja w y j tk w z Elementw teologii, ro z p ra w y n a p isa n e j
m itsz e d z ie a :
:: p rze z n e o p la to n ik a P ro kosa (u r. w K o n s ta n ty n o p o lu ok. 4 1 0 ,4 1 2 p o C h ry s tu sie , z m . w A ten a ch

; o k . 4 7 5 , 4 8 5 ), z a w ie ra j c e j 2 0 9 tw ie rd z e , ja k ju w . T o m a sz z a u w a y w
I
Expositio in libnim de
causis, lect. 1.
5 IB N R U S Z D (A W E R R O E S ) - filo z o f i le k a r z a ra b sk i z e s z k o y h is z p a sk ie j, ur. w K o rd o b ie w 1 1 2 6 , z m . w M a ro k u w 1 1 9 8 N a jw y b itn ie js z y z a ra b sk ic h k o m e n ta to r w A ry sto te le sa (std
z w a n y a n to n o m a s ty c z n ie K o m e n ta to re m ", a u to r d z ie a p t.
Zniszczenie zniszczenia, n a p is a n e g o
Zniszczenie filozofw.
; p rz e ciw k si d z e A lg a z e la (A l-G h a z a li, a ra b sk i te o lo g ur. 1 0 5 8 , z m . 1 1 1 1 ) p t.
G w n d o k try n A w erro e sa w y ra a te z a o je d y n o c i in te le k tu , p rz e c iw k t re j w . T o m a sz
n a p is a d z ie k o
De unita te intellectus contra averroists. Por. S. th., I, q , 76, a. 2; C G II, c. 73; III,
c . 43.
':}
a IB N S IN A (p r z e z a cin n ik w z w a n y A W IC E N N A ) - filo z o f, lek a rz i te o lo g a ra b sk i z e

Szk oy h is z p a sk ie j, k o m e n ta to r A ry sto te le sa . C h a ra k te r y s ty c z n y m i e le m e n ta m i je g o n a u k i s
th., I, q. 8 4 , a. 3 ;
De substantiis separntis. A w ic e n n a u ro d z i si w B u c h a rz e w 9 8 0 p o
te z y o tr a n s c e n d e n c ji in telek tu c z y n n e g o i w la n iu fo rm p o z n a w c z y c h . P or. S.
C. G ., II, c. 4 2 ; d z ie k o
C h ry s tu sie , z m a r w H a m a d a n ie w 1037.
W in n y m m ie jsc u (I
Sent., d. 19, q. 5 , a. 1) w . T o m a s z n a z y w a t d e fin ic j : magistralis
(g w n ). Je s t to d e fin ic ja , k t ra n a b ra a z n a c z e n ia w p ra k ty c e w c z e s n y c h u c z o n y c h ja k o a n o
n im o w a , a u to ry ta ty w n m o c z a z y sk a a w s k u te k p o w s z e c h n e g o n a u c z a n ia d ok tor w '.
8 IZ A A K ISR A E L 1, filo z o f y d o w s k i z e s z k o y e g ip s k ie j, ur. w 8 4 5 p o C h ry s tu s ie , zm .
w 9 4 0 . N e o p la to n ik , a u to r d z ie a O
definicjach, k t re - d z i k i tu m a c z e n iu G e ra rd a z K re m o n y
(zm . 1 1 8 7 ) - z a p isa o si w p a m ici sc h o la s ty k w g w n ie z ra c ji w s p o m n ia n e j d e fin icji.

9 A N Z E L M Z C A N T E R B U R Y , z w a n y D o k to re m D o k to r w , ur. w A o c ie w e W o sz e c h
w 1 0 3 3 , zm . w C a n te rb u r y w A n g lii w 1109, b is k u p te g o m ia s ta , D o k to r K o c io a . G w n e
d z ie a : Monologium, Proslogium s eufides uaerens intelectum, De Jule Trinitais contra Roscellinuin,
Cur Deus homo i in . - A n z elm je s t n a jb a rd z ie j z n a n y z racji s w e g o d o w o d u na istn ie n ie B o g a ,
z w a n e g o d o w o d e m a p rio ri, d o w o d e m o n to lo g ic z n y m lu b a n z e lm ia sk im . P or. Proslogiuni, c. 2:
111
M L C L V IIL 2 2 8 . Z w o le n n ik a m i te g o d o w o d u , w p e w ie n sp o s b , b y li b y li D e sc a rte s, L eibn iz
th.. I, q . 2 , a. 1;
der Reinen Vernunft, Bd. III, B e rlin 19 2 2 , s. 409).
i in n i. N a to m ia s t o stro z w a lc z a n y b y te n d o w d m .in . p rz e z w . T o m a sz a (p o r. S.
C. G ., I, c. 2 ; I 5<nf., d. 1, q . 1, a . 2 ) i K a n ta ( Kritik
,n H IL A R Y 2 P O IT IE R S , D o k to r K o c io a z w a n y N o w y m A ta n a z y m . U r. w P ic ta v iu m
(P o itiers) w G a lii o k . 3 1 5 , zm . t a m i e
o k . 3 6 7 , 3 6 8 , b isk u p te g o m iasta. Je d e n z n a jw i k sz y c h
De Trinitate, De Sytwdis,
Commentarium in Matthaeum, Cnmmentarium w Psalmns jtd . - w . T o m a sz c z s to p r z y ta c z a je g o
w y p o w ie d z i, sz c z e g ln ie w I c z c i Sumy teologicznej.
o b ro c w o rz e cz e S o b o ru N ic e jsk ie g o w s p o r z e z a ria n a m i. N ap isa:
11 D IO N IZ Y A R E O P A G IT A , P s e u d o -D io n iz y , P s e u d n -A re o p a g ita lu b D io n iz y M isty k r o z m a ic ie z w a n y p rz e z u c z o n y c h , ro z m a ic ie te o k r e la n e s d a ty je g o n a ro d z in i m ie rc i o raz

p rz y n a le n o d o k try n a ln a . N ie k t rz y d a tu j p rz y p is y w a n e m u d zie a na k o n ie c V w ie k u p o
Pa
trologia, 1 9 4 0 2, s. 3 4 9 n. - In n i, ja k P. C . P e r a O P (R S P T , 19 3 6, s. 5 -7 5 ) i C . M a z z a n t i n i (R F N S ,
C h ry s tu s ie i w y k a z u j , e p o z o sta j o n e p o d w p y w e m n e o p la to n ik w . P o r. B. A I t a n e r .
1937, s. 411 ^ J21), u w a a j , e z o s ta y o n e n a p is a n e p rz e z ja k ie g o z w o le n n ik a B a z y le g o W ie lk ie

g o (ur. o k o o 3 3 0 , z m . 3 7 9 ). - D o k try n a D io n iz e g o A re o p a g ity w y w a ra o g r o m n y w p y w na
a u to r w re d n io w ie c z n y c h , k t rz y u w a a li g o za u c z n ia w . P a w a . w . T o m a s z z a w d z i c z a
imionach Boych, O teologii mistycznej, O hic

rarchii niebiaskiej, O hierarchii kocielnej, I.isty (w licz b ie d z ie si ciu , d o r n y c h o s b ). - N aley
w s p o m n ie Commentarium in De Dwinis nominibus s p o r z d z o n e p rze z w . T o m a s z a , k t ry czsto
D io n iz e m u w ie le e le m e n t w sw o je j n a u k i. D z iea : O
c y to w a ta k e in n e d z ie a A re o p a g ity .
Zabrako wiernoci wrd synw ludzkich.

Pan bowiem. Bg uznaje wszystkie rzeczy zanim zostay stworzone, tak rwnie po
dokonaniu troszczy si o wszystkie.
14 W u lg a ta : Sprawiedliwo bouetti [...].
12 N o w y p rz e k a d :
,3 W u lg a ta :
13 M A R C U S T U L I.IU S C IC E R O - p o lity k , p isa rz , m w c a i filo z o f rz y m sk i, u r. w A rp in u m

w 106 p rz e d C h ry s tu se m , zm . w F o r m ja n u m w 4 3 p rz e d C h ry s tu se m -
By z w o le n n ik ie m
e k le k ty z m u e ty c z n e g o , d o b lisk ie g o d o k try n ie A k a d e m ii, ja k s a m w y z n a je
(Tusc., V , 4). Z d e
c y d o w a n ie b ro n i je d n a k n a jw y s z y c h z a s a d m o ra ln o ci, ta k ic h ja k istn ie n ie B o g a , o p a trz n o ,

w o ln o , n ie m ie rte ln o d u sz y , istn ien ie p ra w a m o ra ln e g o itd. C z s to c y to w a n y p rz e z w .
Quaestiones academicae, Tusculanae disputationes, De finibus, De

natura Deorum, Deofficiis, Rethorica, De republica. De amicitia itd .
T o m a sz a . - D z ie a filo z o fic z n e :
16 A ry sto te le s i w . T o m a s z c z sto p o su g u j s i im ie n ie m S o k ra te sa w p rz y k a d a c h , w z n a
czen iu n ie o k re lo n y m .
17
Digestn lub Pandekty to w y ci g p o s ta n o w ie , o b ja n ie i p rz e p is w s ta ro y tn e g o p raw a
c y w iln e g o R z y m ia n , o b e jm u j c y 5 0 k si g i sta n o w i c y d r u g c z Ju sty n ia s k ie g o z b io ru p raw a

c y w iln e g o , u o o n e g o n a ro z k a z c e sa rz a Ju s ty n ia n a w la ta ch 5 3 0 -5 3 3 po C h ry s tu sie .
N azw
Pandekty z a c z e rp n i to z j z y k a g r e c k ie g o (;ta v JieysoBcu - z a w ie ra w s z y s tk o ), p o
n ie w a z b i r ten o b e jm u je w s z y s tk ie ro z p r a w y i p o sta n o w ie n ia m a j c e m o c p ra w a , p r z y s to s o
w a n e d o p o trz e b w ie k u V I. N a z w a
Digesta (digerc - d z ie li , p o rz d k o w a ) p o c h o d z i st d , e
ksigi i ty tu y te g o z b io m z o s ta }' u o o n e w e d le u p o rz d k o w a n y c h d zia w .
Sent., d . 26, q . 2 , a. 1: [...] te d w a n a jw y sz e sp o so b y w s k a z u je A w ic e n n a w III

Metafizyki, w ro z d z ia le X. D w a p ie r w s z e z a m o n a ta k e w y p ro w a d z i z e s w F ilo
zo fa w V k s i d z e Metafizyki, te k st 1 0 (ro z d z . V I, 1 0 1 6 a 2 5 ; 1. 7 n r 8 6 1 ) [...]".
19 Inaczej: z a sa d y w sto s u n k u d o stw o rz e .
18 P o r. 1
tra k ta c ie
20 A M B R O Y - u ro d z o n y w a ry sto k r a ty c z n e j ro d z in ie w T re w irz e w G a lii w 3 3 9 p o C h ry s

tu sie, z m . w M e d io la n ie w 3 9 7 , b is k u p M e d io la n u , D o k to r K o c io a . P isa g w n ie d z ie a eg ze-
Hexaemeron, Commentarium in Lucam, De officiis

ministrorum, De virginibus, De fide ad gratianum, De Spiritu Sancto, De Mysteriis, De poenitentia,
Sermones itd .
21 Inaczej: o ra z z g o d n o in te le k tu .
g e ty c z n e i m o ra ln e, s p o r d k t ry c h w y m ie m y :
112
22 W ra z z w y d a n ie m w e n e ck im (1 7 5 3 ) za w a c iw u w a a m y ta k le k c j , a n ie:
inn [p ra
w o ], ja k s d z in n i.
23 M ia n o w ic ie
prawda - p o d m io t z d a n ia . - W z w i z k u z ty m te k ste m p o r. B u lle tin T h o -
tn iste ", 193 4 , s. 1 1 9 , 4 03.

24 A L -G H A Z A L I (p o a cin ie A L G A Z E L ) - n a js y n n ie js z y z. a ra b s k ic h te o lo g w w s c h o d n ic h
z o rto d o k s y jn e j s z k o y
a sz a ry t w . M y lic ie l te n a rliw ie d o w o d z i a b so lu tn e j w y s z o c i d o k try
n y isla m sk ie j i b ro n i jej p rz e ciw r a c jo n a liz m o w i filo z o f w . W ty m celu n a p is a d z ie o pod

ty tu e m
Zniszczenie filozofw. A l-G lia z a li u ro d z i! s i w 1 0 5 8 , a z m a r w 1111.

De Veritate. O Prawdzie

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

De Veritate. O Prawdzie

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

L Quaestio cst

Et primo quaeritur, quid sit veritas.

Po pierwsze badamy, czym jest

WYDAJE SI, E PRAWDA JEST

3. Praeterea, quaecumque diffe

3. Poza tym zawszf, gdy jakie

prawda musiaaby dodawa co do

SED CONTRA, 1. Nugatio est inutilis repetitio. Si ergo verum esset

JEDNAKE: 1. Pustosowie jest

4. Ponadto wszystkie rzeczy, kt

[tw. 4] - pierwsz z rzeczy stworzo

ODPOWIADAM. Naley stwier

IUud autem quod primo intellectus concipit quasi notissimum, et in

Tym za, co intelekt pojmuje naj

oportet quod omnes aliae concep-

rozdz. IX]. Dlatego trzeba przyj, e

aliquid affirmative dictum absolute

essentia eius, secundum quam esse

Si autem modus entis accipiatur

nie. Nie ma jednak nic, co mogoby

Et alio modo definitur secundum

da. Natomiast zgodno bytu z inte

jdl]: Veritas est rectitudo sola mente

Et tertio modo definitur verum,

AD SECUNDUM patet ex iam

dze O prawdzie [rozdz. XII]: Prawda

AD TERTIUM dicendum, quod

AD QUARTUM dicendum, quod

maxime entia, et illa quae sunt causa

AD SEXTUM dicendum, quod

to, co jest dla innych przyczyn by

z tego jasno, e wszystko, co praw

AD TERTIUM dicendum, quod

AD QUARTUM dicendum, quod

AD QUINTUM dicendum, quod

primo, quod quamvis trcs illae

Po pierwsze, chocia osoby boskie

2. Teksty paralelne: S. th., I, q. 16,

ET VIDETUR QUOD NON.

3. Praeterea, omne quod est in

WYDAJE SI, E NIE.

tissimis lapillis, qui sunt in visceribus

za jest w sposb oczywisty faszy

CONTRA, 1. Philosophus dicit in

JEDNAKE: 1. Filozof powiada

ODPOWIADAM. Naley stwier

in quo invenitur perfecta ratio veritatis.

Complementum autem cuiuslibet motus est in suo termino. Motus

Sed sciendum, quod res aliter

o wielu wedug pierwszestwa i na

tet qud res naturales, ex uibus inteliectus noster scientiam accipit

Prima autem ratio veritatis per

przez same rzeczy, tak wic jest mie

divinum quam humanum; unde,

odniesienie rzeczy do intelektu bo

AD PRIMUM ergo dicendum,

Et per hoc patet solutio AD SE

35011136/ sed existentiam rerum: ex

quod Augustinus louitur de vi-

sione inteilectus humani, a qua rei

soca ni powietrza. Podobnie rw

ET V1DETUR QUOD NON.

WYDAJE SI, E NIE.

CONTRA, 1. VI Metaph. [com. 8]