Wina Woch

Wochy, a szczeglnie Rzym, to moja wielka mio. Jako student

Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego dostaem od uniwersytetu
zagraniczne stypendium fundowane przez Kongres Polonii
Amerykaskiej. Mogem wybra Pary lub Rzym, wybraem Rzym.
Byem prawie pewny, e nie dostan paszportu, dlatego nawet nie
prbowaem uczy si jzyka woskiego. Prawie rok staraam si o ten
dokument, dopiero za rad znajomego zgromadziem, poyczajc od
kogo si dao, du sum trzydziestu tysicy zotych, rwn
przecitnej dwurocznej pensji i po prostu paszport kupiem. Nie miaem
wyrzutw sumienia z racji tej transakcji, jedynie poczucie bezsilnoci i
wstrtu do tego typu praktyk, bo poczuem si niewolnikiem we
wasnym kraju. W lutym 1966 roku z picioma dolarami w kieszeni, bo
tylko tyle mona byo zabra twardej waluty poza granice Polski,
wsiadem do pocigu jadcego w stron Rzymu i raptem znalazem si
w tej cudownej krainie. Zaszokowany byem t przepaci w wielu
dziedzinach midzy szaro-bur rzeczywistoci Polski i wszystkim tym,
co w tym kraju zastaem. Wochy kojarzyy mi si i kojarz do dzisiaj ze
sowami przygoda, wolno, niesamowito, szczyt wszystkiego.
Mieszkaem w Rzymie kilkaset metrw w linii prostej od Term Karakalli,
miejsca synnych wielkich wystpw scenicznych w owych czasach.
Wystarczyo otworzy okno, by mc zasypia przy dwikach arii
operowych, czy koncertw muzyki klasycznej. Czuem si wtedy jak w
raju. To take pikny kraj, tak rny krajobrazowo. Nie ma kraju na
wiecie o takim bogactwie zabytkw architektury i sztuki.

Winogrona sangiovese

Jedn z tych wspaniaoci to przeogromna rnorodno jego

dobrych win, tak rnych od tych, ktre piem w Polsce. Chobymy
spdzili w tym kraju 100 lat i popijali wino, jak niektre dzieci woskie
od pierwszego roku ycia, wszystkich smakw nie odkryjemy,
wszystkiego nie sprbujemy. To w owym czasie okoo 2 000 szczepw
winnych i jeszcze wicej rodzajw win. To kraj z najstarszymi
tradycjami ich produkcji. To spucizna Fenicjan, Grekw, Etruskw i
staroytnych Rzymian. Na woskiej wysepce Pantelleria, tu przy
afrykaskim wybrzeu, szczepy winne, winogrona i produkcja wina s
takie same jak 3 000 lat temu. Polityczna separacja przez setki lat
regionw tego kraju staa si take jednym z powodw tej
rnorodnoci. Dua cz gleb we Woszech to ziemie nieurodzajne,
kamieniste, wapienne, piaskowe. Prawie nic na nich nie chce rosn z
wyjtkiem drzew oliwkowych i szczepw winnych, z tego te powodu
spotykamy winnice w kadym zaktku kraju. Najbiedniejszy rolnik ma
czsto jaki kawaek ziemi, na ktrym ronie przynajmniej kilkanacie
czy kilkadziesit winoroli, bo dla Wocha wino to nie tylko napj, to
zasadnicza cz posiku. Powodem tego bogactwa szczepw winnych
w tym kraju jest take zrnicowany klimat: od rzekiego chodu
alpejskich dolin do skwaru poudnia. Wochy s jednym z najwikszych
producentw wina na wiecie i byy nim, gdy prawie nikt poza tym
krajem nie sysza o winie woskim, bo Wosi nie musieli szuka
nabywcw poza granicami, gdy domowe zapotrzebowanie byo, i
cigle jest wielkie. Dzisiaj to 900 tysicy hektarw winnic i 55 milionw
hektolitrw rocznej produkcji wina. Przyzagrodowe poletka winnoroli,

ktrych w tym kraju s tysice, ktre nie figurujce w tej liczbie,

powikszaj ten area upraw przynajmniej do miliona hektarw. Chyba
do lat 60-tych XX wieku woskie wino nie byo eksportowane. Gwnym
powodem byy nieznane w wiecie typy winogron woskich, std brak
przyzwyczaje smakowych u ludzi spoza Woch. Produkujc wino tylko
na wasny uytek niezbyt dbano o higien procesw produkcyjnych,
take stosowano inne ni w innych krajach techniki produkcyjne, na
przykad nie oddzielao si skrek winogron od moszczu w czasie
fermentacji. Rezultat by taki, e wina te nie miay wieoci i
owocowego aromatu, miay zbyt ciki bukiet, mocn domieszk tanin,
byy niekiedy zbyt kwane, miay zbyt du zawarto alkoholu. Kiedy
wprowadzono woskie wina na rynek wiatowy, wszystkie te i inne
problemy zwizane z produkcj zostay wyeliminowane, dzi
eksportowe wina woskie uchodz za jedne z najlepszych i
najciekawszych win wiata. Gdy ten trend si utrzyma Wosi mog
zabra Francji pozycj lidera w tym przemyle, myl e ten proces ju
si zacz i wydaje mi si by nieodwracalnym. Dla Wocha wino to, jak
wspomniaem, bardziej pokarm ni napj, dlatego nawet u
najbiedniejszych musi si zjawi na stole dwa razy dziennie przy
posikach. Gdy w tym kraju ebrak wyciga rk i prosi o euro, dawniej
o kilkaset lirw na butelk wina, to ta proba nikogo w tym kraju nie
dziwi, to tak jakby w Warszawie prosi o par zotych na buk z
masem.
Jak prawie w kadym kraju winnym wina woskie s
klasyfikowane. Klasyfikacje jest podobna do francuskiej, ale bardzo
uproszczona. Winami bazowymi s vini di tavola (stoowe). Tego typu
wino kady produkuje jak potrafi, nie ma tu adnej kontroli jakoci.
Zdarzyo mi si w czasie mego kilkuletniego pobytu w Italii spotyka w
tej kategorii wina nie tylko miesznie tanie, ale naprawd wspaniae i
wyrafinowane. Pamitam, e kiedy za litr takiego wina zapaciem 100
lirw, czyli 15 centw amerykaskich w gospodarstwie domowym w
drodze z Rzymu nad jezioro Bracciano, gdy butelka woda gazowanej
kosztowaa 200 lirw, a maa butellka coca coli 250. Czciowej kontroli
produkcyjnej poddaje si wina IGT (indicazione geografica tipica - wino
typowe w danym terenie). To odpowiednik francuskiego vins de pays.
Wysz klas win to wina DOC (deminazione di origine controlata
kontrolowane pochodzenie wina), to dokadnie to, co francuskie AOC,
ale poniewa kontrole woskie nie s tak dokadne jak francuskie, z tej
klasy wyoniono nadklas oznakowan DOCG, gdzie ostatnia litera

oznacza sowo garantita, czyli kontrola jakoci gwarantowana - tu ju

nie moe by adnego przekrtu.

Winnica nebbiolo w Dolinie Alba

Sangiovese, montepulciano, nebbiolo, barbera to najbardziej

reprezentatywne i najszlachetniejsze szczepy winne tego kraju, z nich
tworzy si wikszo win woskich. Sangiovese, szczep rodkowej
Italii od regionu Emilia-Romania przez centraln Toskani, Umbri do
stoecznego regionu Lacjum (Lazio), szczep najpopularniejszego wina
Woch, chianti, to jedna pita caego areau winnic, bo a 180 tysicy
hektarw upraw. Grona cho s koloru prawie czarnego, daj wina do
jasne, czerwonorubinowe, co nie wpywa negatywnie na ich jako.
Wosi, by janiejszym kolorem nie zraa obcokrajowcw, uywaj
butelki z ciemnego szka, lub inne typy butelek maskujce kolor wina w
formie pkatych baryeczek oplecionych plastykowymi, wygldajcymi
jak somiane, koszulkami. Szczep ten rosncy na tak wielkim terenie o
rnorodnej jakoci gleby i nieco odmiennych warunkw pogodowych,
daje rnej jakoci wina, od dobrych do wyjtkowych. Wszystkie
wyszej klasy wina ni chianti czy chianti-classico maj swoje nazwy
zwizane z miejscem winnic i produkcji; tego typu win jest kilka:
najbardziej znanymi to vino nobile di Montepulciano, a jeszcze bardziej,
rosso di Montalcino i Brunello di Montalcino (osigalne w Ontario).

Miasteczko Montalcino

Nazwy odnosz si do dwch wzgrz i miasteczek o tych samych

nazwach, znajdujcych si na ich szczytach. Spektakularne to i czste
widoki w Toskanii: na paskich terenach wyrastaj do strome wysokie
wzgrza. Na nich pobudowano osiedla ludzkie w celach obronnych.
Byem w obu miejscowociach. Podam jako ciekawostk e
Montepulciano byo niegdy centrum winoroli o tej samej nazwie.
Sangiovese wyparo j z terenw centalno-zachodnich Woch na drug
stron Apenin do regionw pooonych nad Adriatykiem: Abruzji,
Marche, Molise i Apulii. Montalcino to mniejsze wzgrze i mniejsze
miasto. Zwiedzaem tam centrum produkcyjne wina Brunello, kupiem
flaszk wina bardzo modego za 15 dolarw, podczas gdy inne wina z
tych terenw kosztoway po kilka dolarw. Byo ostre w smaku, bardzo
kwane. Musi ono dugo leakowa w beczkach dbowych, by po po
kilkunastu latach sta si wspaniaym napojem, a po kilkudziesiciu
(ale nie duej ni 60 lat) wprost cudownym, jednym z najlepszych na
wiecie winem. Oglnie mwic wina z sangiovese maj ciepe aromaty
truskawek i malin, oraz niekiedy trudne do zidentyfikowania ostre
zapachy. Leakowane w beczkach nabieraj do dominujcy zapach
drewna dbowego. W smaku to wina ze zrwnowaon goryczk, ale
do kwane, co producenci rwnowa niekiedy dodajc do nich wina
o niskiej kwasowoci, jeli nie leakowao ono wczeniej w beczkach.
Montepulciano to jeden z piciu co do wielkoci area upraw we
Woszech, daje wiee i bardzo owocowe wina.. Moje ulubione wino z

tego szczepu, colle secco ma ciekawy bukiet, jest zrwnowaone

smakowo i zapachowo, butelka jest zamknita prawdziwym korkiem i
jest tanie. Winogrona tego szczepu maj duo w sobie cukru, dlatego
mog by do wysoko alkoholowe, dziki temu mona wyduy czas
jego leakowaniaw win produkowanych z nich a do dwudziestu lat.
Szczep ten jest popularny i z tego powodu, e jest odporny na choroby
grzybowe, t najczstsz plag wielu winnnic. Produkuje si z jego
winogron wina o intensywnym kolorze, niskokwasowe, o przyjemnym
poziomie tanin, pachnce, szczeglnie te z krzeww rosncych na
zboczach wzgrz czy gr.

Winnice krzewu nebbiolo s do mae, faktycznie

rozmieszczone w dwch synnych dolinach alpejskich Piemontu: Alba i
Asti. Prbuje si go uprawia i na innych grskich tarenach Woch i
poza Wochami, ale to kompletnie inne wino ni te piemonckie,
prbowaem je w Kalifornii w Dolinie Napa. Winogrona dojrzewaj
pn jesieni w tych zamglonych dolinach Alp. Produkuje si z nich
wspaniae barolo i nieco gorszej jakoci, cho te
bardzo dobre wino barbaresco. Oczywicie musz
leakowa i to do dugo w beczkach, by okazay w
peni swe walory, bo mode wina charakteryzuj si
mocn tanin, czyli s gorzkie, a ich zapachy poza
ranym i fiokowym, to take zapach smoy. W
czasie leakowania goryczka zostaje zbalansowana
z innymi walorami smakowymi, a bukiet zapachowy
staje si wyjtkowo bogaty, wzbogacony
zapachami wini , malin, liwek, trufli, dzikich zi i
tytoniu, z tym e te mniej przyjemne zapachy
wietnie si blenduj z przyjemnymi, dodaj do
nich troch wicej wyrazistoci zapachowej.
Dojrzae wina z nebbiolo, to take jedne z
najlepszych win na wiecie, tak jak wspomniane
wina z Montalcino.
Wanym szczepem czerwonego wina jest
barbera dajcy trunki o ciemnej, gstej,
purpurowej szacie. To nieodczny towarzysz
nebbolo w obu z wymienionych dolinach
Piemontu, a take w Dolinie Monteferrato. Warto

przejecha si po tych dolinach jesieni. Na wyszych zboczach gr

rosnie nebbiolo, tu pod nim wygldajce odmiennie winnice barbery.
Waciciel obu winnic nie ma problemu ze zbiorami winogron, bo te z
barbery dojrzewaj dwa tygodnie wczeniej od tych drugich. Barbera to
bardzo wydajny krzew, wic gdy chce si mie z niego dobre wino,
trzeba go mocno przycina lub likwidowa kwiaty czy pki owocowe
tej winoroli. Winorol ta ronie w caych pnocnych Woszech. Czsto
nie ogranicza si rozrodczoci krzewu, wtedy z jego winogron
produkuje si tanie wina stoowe, pite przy posikach. W regionie Asti
jest uznane za wyjtkowo wartociowe wino, jest klasyfikowane w
najwyszej klasie jakociowej jako DOCG. Miesza go si czsto z winami
poudnia, by doda mu wieoci. Poza wymienionymi winami Piemontu
dobrym winem jest te dolcetto, a markietyngowym hitem jest
niskoalkoholowe asti spumante jeli kto chce pozyska wzgldy
piknej damy, nie trzeba kupowa drogiego szampana, butelka asti za
13 dolarw dokona tych samych czarw. Innym regionem, o ktrym
trzeba powiedzie kilka sw, jest prowincja Veneto. Region ma
znakomite warunki do tworzenia wietnych win, niestety znane nazwy
jak valpolicella, czy soave to przecitne, cienkie wina (przynajmniej w
mojej ocenie). Jedynie wino amarone, produkowane unikaln metod
zwan appassimento z winogron suszonych przez cztery miesice na
specjalnych matach, jest bogate i mocne, ale za butelk tej
przyjemnoci trzeba zapaci ponad 30 dolarw. Ciekawym i
popularnym szczepem woskim jest primitivo, dajce wcale
nieprymitywne, zrwnowaone i pene owocowego smaku wina. Jest
podobne do kalifornijskiego zinfadela, ktry jest jego odmian.
Musujce wino ze szczepu lambrusco, to wino uwielbiane przez panie:
trunek lekki, wiey, w bukiecie dominuj fioki.
Dodam, e nawet nazwy niektrych win woskich s sympatyczne
i mie, jak na przykad lacrima Christi (za Chrystusa); spotkaem wina o
nazwach ktrymi honoruje si Matk Bosk, czyli wosk Madonn.
Jedno ze sodkich win nazywa si vino santo (wite). Mile brzemic
nazw nosz wina soave (symaptyczne, mie) czy dodane do nazwy
lambrusco sowo amabile (rozkoszne). Niekiedy te nazwy s prawie
poetyckie, lekkie i dowcipne, jak na przykad nazwy woskich gwnych
szczepw winnych sangiovese (krew Jowisza) i nebbiolo (chmurka).
Takich sympatycznych formalnych okrele niektrych win jest wicej,
to tylko przykady.

Gdy chodzi o wina biae Wosi nie maj szczepw dobrych,

dlatego s to przewanie kuparze rnych win, co w rezultacie daje
przyjemne wina zrwnowaone w zapachu i smaku. Od kilkudziesiciu
lat na zimniejszych terenach Woch zakada si winnce szczepu
francuskiego pinot gris znanego tu jako pinot grigrio, z jego winogron
powstaje jedno z najciekawszych jednogronowych biaych win woskich.
To udany eksperyment, niestety, moim zdaniem, nieudanym jest
wycinanie winnic z winorolami czysto woskimi i zastpowasnie ich
winnicami francuskich klasykw. To stwarza problemy wielkiej
konkurencji z winnami wielu krajw, ktre od dawna maj te winnice, i
maj wicej dowiadczenia z produkcji win z ich winogron, poza tym
byaby to ogromna strata, gdyby niektre wspaniae szczepy woskie
znikny z powierzchni ziemi.
Nieze wina biae daje moscato bianco i malvasia bianca. Jako
ciekawostk podam, e szczep trebbiano, znany we Francji pod
nazw ugni blanc, bdcy obok chardonnay najbardziej uprawianym
szczepem wina biaego na wiecie, tu we Woszech zajmuje area
ogromny, prawie rwny winnicom sangiovese. Trebbiano to szczep
nieciekawy, wina maj bliej nieokrelony, neutralny smak, s do
kwane. Gwn jego funkcj w krajach winnych wiata jest
dokwaszanie nim innych win, produkuje si take z niego koniaki,
armaniaki i inne brandy.

Bagnoregio

Wspomn tu o tzw. fenomenie woskim. Sam mu ulegaem.

Polega on na tym, e turysta zmczony, spocony, zziajany,
usadowiwszy si pod wieczr na tarasie kafejki odbiera smakowo
przecitne nawet wino, szczeglnie biae, jak ambrozj. Do dzisiaj po
kilkudziesiciu latach pamitam cudowny smak wina orvieto-classico.
To bya niezwyka przygoda kiedy po raz pierwszy wziem to wino do
ust w grskim miasteczku Bagnoregio, pooonym koo miasta Orvieto,
do ktrego jedynym dojciem jest duga, nieco chybotliwa kadka
rozcigajca si midzy dwoma wzniesieniami. Samo dotarcie do
miasta bya przygod, nastpn przygod by smak wina na tarasie
kafejki pod lazurowym niebem, przy dwikach muzyki neapolitaskiej
dochodzcej z oddali. Tu w Kanadzie wino biae pij tylko w czasie
skwarnego lata. Pisz ten artyku na pocztku maja, mamy dzisiaj
temperatur 25 stopni C. w cieniu. Przyszo mi do gowy, by sprawdzi
w lokalnym sklepie alkoholowym czy maj to wino. Maj, i to w bardzo
przyzwoitej cenie, za niecae 12 dolarw. Smakuje cudownie, pachnie
jagodowo-owocowo z dominujycm zapachem malin, tak jak p wieku

temu we Woszech. Mylaem, e moja pami o smaku tego wina jest

wyimaginowana, przekonaem si e nie, jest takie jakie pamitaem.
Rozczulio mnie to odkrycie. ona zakochaa si w tym winie, bdziemy
wic je pili w cigu caego lata, nie tylko wieczorem przy odgosach
ptakw ukadajcych si do snu i akompaniamencie wierszczy, ale i
podczas posikw, bo jadamy w gorce dni prawie zawsze dania lekkie.
Kady zaktek Woch produkuje wina ktre nawet eksperta mog
zaskoczy, trzeba jednak zjecha z gwnych drg na drogi boczne,
zapomie o znanych producentach, i do restauracji w wiosce lub
miasteczku w ktrych zbiera si ludno miejscowa i poprosi o
najbardziej popularne lokalne wino. Moe nie by do koca
wyklarowane, moe by zatkane jakim gagankiem, a rwnoczenie
moe by wspaniae.