Profesori-sha: studenti :

dR. Teuta Selimi afrim haxhiu

Zona ndërfazore
Sistemi i cili përbëhet nga grimca homogjene dhe janë
të ndikuara vetem nga forcat Van der Walsiane
( ndërmolekulare ) quhet fazë. Në kufi të fazës, vetit janë të
ndryshme nga ato të brendësisë. Në figurë më poshtë
paraqitet modeli i kufirit të fazës së ngurtë me avullin ose
fazës së lëngtë me avullin. Duket që gjendja energjetike e
fazës së kondenzuar që ndodhet në kufirin e fazës është e
ndryshme nga ajo në brendësin e fazës. Molekulat e kufirt
te fazës, në afërsi të tyre kanë një numër të vogel
molekulash, me të cilat bashkëveprojn se sa ato në brendi
të fazës. Po të marrim parasysh efektet siperfaqësore,
bëhet e qartë se faza nuk është kudo homogjene. Si
shembull të marrim në shqyrtim një sistem të përbërë nga
dy faza α dhe β në qoftë se α është cikloheksan dhe β
është ujë, atëherë molekulat ne zonën e kontaktit me dy
fazave bashkëveproj edhe me molekulat e cikloheksani
edhe me molekulat e ujit, kurse molekulat në brendësin e
fazës së cikloheksani bashveprojn vetëm ndërmjet vete
sikurse edhe në mbredin e fazës së ujit.
Zona tredimenzionale e kontaktit midis fazave α dhe
β në të cilin molekulat bashkëveprojn me molekulat e të dy
fazave quhet shtresë ndërfaqsore. Kjo shtresë ka
trashesinë e disa molekulave. Termi ndërfaqësor i referohet
sipërfaqes
kufitare mes dy
fazave që në
pamje të parë
duket
dydimenzionale.
Trashësia kësaj
shtrese është e
rendit 1nm deri
në 10nm (10-
100Å), në varësi
nga madhësia e
molekulave dhe
nga natyra e
forcave. Shtresa

2
ndërsipërfaqësore është një zonë e kalimit nga brendia e
shtresës α dhe β dhe nuk është homogjene. Nëpër këtë
shtresë ndryhsojnë vetit karakteristike nga ato në
mbrendin e të dy fazave. Psh. Nëse β është një lëng dhe α
është avujt në barazpeshë me të atëherë përqëndrimi i
komponentit do të ndryshoj me z ( koordinata horizontale),
si shifet edhe ne figurë

Kur kemi të bëjmë me sisteme që kanë sipërfaqe

shumë të zhvilluar, psh. sistemet koloidale, dmth. Sisteme
ku raporti sipërfaqe vëllim është shumë i madh, duhet të
marrim parasysh varësin e madhsive termodinamike nga
sipërfaqja. Në këto sisteme, sipërfaqja ndërfazore është një
madhësi e re që karakterizon gjendjen e sistemit. Me
efektet sipërfaqësore janë të lidhura reaksionet katalitike,
korrozioni, ngjitja, larja etj.

Tensioni sipërfaqësor
Për shkak të karakterit të ndryshëm të
bashkëveprimeve ndërmolekulare, molekulat në zonën
ndërfazore kanë energji molekulare mesatare të ndryshme
nga molekulat në mbredin e fazës. Pra, ndyshimi i

3
sipërfaqes të ndërsipërfaqes midis α dhe β do të sjellë
ndryshimi i energjis se mbrendshme U të sistemit.
Le të jetë s sipërfaqja e ndërsipërfaqes midis fazave α
dhe β. Numri i molekulave në zonën ndërfazore është i
përpjestueshëm më s. Supozojmë se zhvillojmë një proces
te prapsueshëm mekanik e cila e rrit siperfaqe e
ndërsipërfaqes me ds. Rritja e numrit te të molekulave në
zonën ndërfazore është përpjëstimore me ds, kështu që
edhe puna që nevoitet per rritjen e sipërfaqes ndërfazorë
është perpjstimore me ds. Le të shënojmë me γαβ
konstantën e përpjestueshmërisë. Puna e procesit të
prapsueshëm që duhet për të zmadhuar sipërfaqen
ndërfazore është γαβ ds. Madhësia γαβ quhet tension
sipërfaqesor dhe paraqet punën për formimin e njësis të
sipërfaqes. Madhësia γαβ është gjithmon pozitive sepse
puna që nevoitet për formimin e njësis të sipërfaqes duhet
të kryhet punë nga jasht. Pra, puna e kryer në sistemin e
mbyllur të përbërë nga fazat α dhe β është :

Kur themi tensioni sipërafsor i lëngut α, kuptojmë

tensionin ndërsipërfaqësor γαβ . Meqense, shpesh herë
bëhet fjalë për sisteme vetëm me një sipërfaqe, atëherë γαβ
zakonisht shënohet me γ. Tensioni sipërfaqësor ka njësinë
e punës ( ose energjisë) pjesëtuar me sipërfaqen , sipas
sistemit të emërtimit SI njësit janë J/m2 = N/m. Vlerat e
tensionit sipërfaqësor jepen zakonisht me milinjuton për
meter, pra, mN/m. Për ujin γ ka vlerë të lartë 73mN/m, kjo
vjen për shkak të lidhjeve hidrogjenore. Për ndërsipërfaqet
lëng-lëng γ është në përgjithsi më e vogël se sa tensioni
sipërfaqësor i lëngut të pastër me tensionin sipërfaqësor
më të lartë. Me rritjen e temperaturës deri në tëmperaturë
kritike ndërsipërfaqja lëng-avull zhduket dhe kemi vetem
një fazë të pranishme, me rritjen e temeperaturës γ ulet
vazhdimisht. Efektet sipërfaqësore mund ti shprehim edhe
në gjuhën e termodinamikës. Punën për ndryshimin e
sipërfaqes të ndërsipërfaqes, mundë ta shohim si ndihmëse
për ndryshimin e entalpis se sistemit. Pra,

dG = - SdT + VdP +γds

4
Pra, tensioni sipërfaqësor shpreh ndyshimin e entalpis së
lirë, si rrjedhojë e ndryshimit të sipërfaqes në P dhe T
konst. Ai tregon energjinë që duhet të harxhohet për një
proces izobaro-izotermik për te rritur sipërfaqen për një
njësi.

Ngritja kapilare
Dukuria e ngritjes kapilare është rrjedhim i tensionit
sipërfaqësor dhe i tendencës termodinamike të lëgjëvë për
të pasur sipërfaqe minimale. Forma e ndërsipërfaqes varet
nga vlera relative e forcave të bashveprimit midis lëngut
dhe qelqit kdhe forcave të tërheqjes së mbrendshme të
lëngut. Lëngu
formon një kënd θ
me qelqin si ne
figurën 59.

Kur forcat adezive kalojnë forcat kohezive 00 ≤ θ ≥ 900 në

figurën a) dhe kur forcat kohezive kalojnë forcat adezive,
atëherë 900 < θ ≤ 1800

Kurë faza β është gaz dhe faza α është gaz këndi i kontaktit
n qelq të pastër është zero ( përjashtim bën Hg), kur θ = 0
thuhet se lëngu e lag plotësisht qelqin.
Kur këndi i kontaktit është zero dhe ndërsipërfaqja ka
formë sferike, rrezja r bëhet sa rrezja e tubit R

5
Kur θ ≠ 0 do të fitojmë që R = r cos θ, pra,
dknfo

me ndihmën e këtyre formulave mundë të llogaritet

tensioni sipërfaqësor me të ashtuquajturën metodën e
ngritjes kapilare.

termodinamika e zonës ndërfazore

barazimi i gibsit
Në sistemet me shumë përbërës, vihet re se në kufirin
e fazës ndonjë nga përbërësit ose është me tepricë ose
mungon fare. Sistemin real që përbëhet nga mbrendësit e
fazave α dhe β dhe nga zona ndërfazore, do ti zëvendësoj
me një sistem model, ku fazat α dhe β ndahen mes veti me
një sipërfaqe me trashesi zero, që quhet sipërfaqja ndarëse
e Gibsit
Vetive termodinamike të sipërfaqes ndarëse do ti shënojmë
me σ kështu që sipërfaqja ndarëse ka trashësin 0 edhe
vëllimi i saj do të jetë i barabartë me zero V = 0
V= Vα + Vβ + V për sistemin model, dhe për sistemin real
do të kemi V= Vα + Vβ
Energjia e lirë e sistemit model duhet të jetë e barabartë
me energjin e sistemit real, pra:
U= Uα + Uβ + U
U = U - Uα - Uβ
Njejtë shënojmë edhe për entropinë
S= Sα + Sβ + S
S = S - Sα - Sβ
Në rë njëejtën mënyrë shkruajm edhe
për numrin e moleve ‘i’ ni= niα + niβ +
ni prej nga
ni = ni –(niα + niβ) ni mundë të jetë
pozitiv ose negativ.
Nga termodinamika dihet se për
tretësirën me dy përbërës lidhja midis

6
tretësirës izobar-izotermik G dhe potencialeve kimike μ1
dhe μ2 është
G = n1 μ1+ n2 μ2 nëse marrim parasysh edhe
ndërsipërfaqen kemi :
G = γs + n1μ1+ n2μ2
Pas integrimit dhe rregullimit të barazimit fitojmë barazimin
e Gibs Duhemit

SdT = VdP + sdγ + n1dμ1+ n2dμ2 = 0

Për T dhe P konstante kemi : sdγ + n1dμ1+ n2dμ2 = 0
Nëse në ndërsipërfaqe kemi tepricë të ndonjë substance
ateher shenojmë

Relacioni quhet barazimi i Gibsit ose

izoterma e ndajthithjes të Gibsit.

Γ2 është pozitive nësë tensioni

sipërfaqësor zvogëlohet me rritjen e përqëndrimit të
substancës dhe, Γ2 është negative nësë tensioni
sipërfaqësor rritet me rritjen e përqëndrimittë substanës.
Substancat që kanë aftësi ta ulin tensioni sipërfaqësor
quhen substanca me aktivitet siperfaqësor.

Substancat me aktivitet sipërfaqësor

Substancat e ndryshme sipas sjelljes në tretësirat
ujore të holluara mundë të klasifikohen ne tri tipe :
1. Substancat e tipit I, që shkaktojnë një rritje shumë të
vogël të γ me rritjen e pëerqëndrimit dhe quhen substanca
pa aktivitet siperfaqësor.
Substancat pa aktivitet sipërfaqësor kanë :
- tensionin sipërfaqësor më të madh se tensioni
sipërfaqësor i tretësit
- Tretshmëri të lartë sepse vetëm në këtë mënyrë do të
mundë të largoheshin prej sipërfaqës në mbrendi të
lëngut
2. Substancat e tipit II, shkaktojnë një ulje graduale të γ me
rritjen e pëerqëndrimit. Këtu bëjnë pjesë shumica e
komponimeve organike.

7
 3. Substancat e tipit III, qe
japin një ulje të
menjëhershme të γ e që me
rritjen e më tutjeshme të
përqëndrimit mbetet
konstante, ato quhen
substanca me aktivitet
sipërfaqësor. Substancat e
tipit III ndajthithen shumë në
sipërfaqe pra kanë ndajthithje
pozitive Γ2 > 0 .
Substancat me aktivitet
sipërfaqësor duhet të kenë :
- tensionin sipërfaqësor më të vogël se tensionin
sipërfaqësor të tretësit dhe
- tretshmëri relativisht të vogël.
Karakteristik e këtyre substancave është difiliteti i tyre,
dmth përbëhen prej dy pjesëve : prej grupit polar dhe prej
radikalit apolar. Sipas rregullës të Dyklo dhe Traube :
aktiviteti siperfaqësor i substancave të një serie homologe
rritet me rritjen e gjatsis të vargut, ai rritet mesatarisht për
3,2 herë për gjdo grup CH2 .

Cipat sipërfaqësore në kufirin tretje –gaz

Cipat përbëhen nga
përbërjet e ngurta ose të lëngta.
Këto janë substanca të ngurta
ose lëngje me temperaturë të
vlimit të lartë dhe kanë shtypje të
avujve shumë të ulët në
tëmperaturën e dhomës.
Pra, tensioni sipërfaqësor
zvoglohet nga prania e cipës
sipërfaqsore. Lengmyri gjeti se në
cipëen sipërfaqësore molekulat janë të vëndosura në një
shtresë monomolekulare dhe janë të orientuara
vertikalisht, pjesa polare është e orientuar drejt fazës ujore
kurse mbetja jopolare është e orientuar drejt fazës së
gaztë. Pjesa polare e molekulës quhet pjesa hidrofilike
dhe pjesa jopolare quhet pjesa hidrofobike. Molekulat me
tëdy pjesët hidrofilike ose hidrofobike quhen molekula

8
amfilike ose amfipatike. Substancat e tipit të III janë
amfipatike.

Dukuria e lagies

Dukuria e lagies percaktohet në bazë të

bashkëveprimeve midis moekulave të substancave të
ndryshme. Nëse shqyrtojmë një pik lëngu të vendosur mbi
një sipërfaqe te ngurtë, varësiisht nga karakteri i
bashkëveprimit pika mundë të përhapet ose te rri e
mbledhur, duke formuar një kënd të caktuar. Këndi i lagies
që e formon pika mbi sipërfaqen e ngurtë gjithmonë matet
nga ana e lëngut. Rastet tipike të lagies paraqiten ne figurë

Lgiet e ndryshme të trupave të ngurtë mundë të

paraqiten me anë të forcave sipërfaqësore.
Varësia e këndit të lagies nga forca e tensionit
sipërfaqësor jepet nga figura ne vijim
Në sistemin me tri faza
lagia shoqërohet me
zvoglimin e energjis së
lirë dhe me lirimin e
nxehtësis.

Ndajthithja në kufirin ngurtë - gaz

9
 Të shqyrtojmë kufirin ngurtë – gaz.Trupi i ngurtë në të
cilin ndodh ndajthithja quhet ndajthithës. Ndajthithja ndosh
ne ndërsipërfaqen ngurtë – gaz. Ajo dallohet nga perthithja
gjatë të cilit gazi penerton kudo në mbrendin fazës së
ngurtë.
Ndajthithja në trupat e ngurtë ndahet ne ndajthithje
fizike dhe kimike, ndarja mes dy llojeve të ndajthithjeve
nuk është gjithnjë e dukshme.
Në ndajthithjen fizike, molekilat e gazit mbahen në
sipërfaqe të trupit të ngurtë ne saje tëforcave të
bashveprimit ( forcat Van der Walsiane), në ndajthithjen
kimike molekulat e gazit mbahen në siperfaqe ne saje të
reaksioneve kimike. Pra, ndajthithja kimike dhe ajo fizike
dallohen në mes veti për nga fortësia e lidhjes përkatësisht
për nga nxehtësia e ndjathithjes. Ndryshimet e entalpis në
ndajthithjen kimike zakonisht janë shum më të mëdha se
sa nnë ndajthithjen fizike. Gjatë ndajthithjes kimike sapo
cipa e gazit të ndajthithur mbulon sipërfaqen e trupit të
ngurtë, ndërpritet reaksioni kimik mes gazit dhe trupit të
ngurtë.
Nxehtësia e ndajthithjes fizike është e vogël 8 – 33
kJ/mol e cila krahasohet me nxehtësin që lirohet nga
kondenzimi, nxehtësia e ndajthithjes kimike arrin deri ne
900 kJ/mol dmth. Arrin deri ne vlerat e nxehtësis të
reaksioneve kimike. Rritja e temperaturës zvoglon
ndajthithjen fizike dhe favorizon ndajthithjen kimike.

Izotermat e ndajthithjes

Sasia e gazit ne një temperatur të dhënë matet në

varësi të shtypjes së gazit. Sasia e gazit të ndajthithur
shprehet në vëllim V të gazit të ndajthithur për 1 gram
ndajthithës. Varësia V = f( P ) T,gaz,trup i ngurtë quhet izotermë
ndajthithjeje, në vijim janë
dhënë dy izoterma tipike
të ndajthithjes

10
Izoterma e lengmyrit
Lengmyri duke përdorur një model të thjeshtë të
sipërfaqes të ngurtë nxori ekuacionin e një izoterme, ai
përdori këto hipoteza :
- trupi i ngurtë ka sipërfaqe uniforme
- mes molekulave te ndajthitura nuk ka bashkveprim
- ndajthithja bëet vetem në zona të caktuara që quhen
qendra aktive
- ndajthithja bëhet vetëm në një shtresë
monomolekulare
Në ekuilibër shpejtësia e ndajthithjes dhe e çndajthithjes
janë të njejt, pasii plotësohet ky kush do të kemi kd θN =
ka P ( 1-θ ) N dhe

ka P ( ka/kd)P bP
θ= = =
kd + kaP 1+ ka/kdP 1+ bP
ku b≡ka/kd janë konstante që varen nga temperatura
Nëse θ = V/Vm dhe e zëvnedësojmë θ ne ekuacionin e më
sipërm fitojmë:
Ekuacioni i dytë paraqet izotermën e
Lengmyrit. Është vërtetuar se izoterma e
lengmyrit pershkruan shumë mirë ndajthithjen
kimike. Duhet theksuar se shumë hipoteza te
Lengmyrit ishin te gabuara psh. Sipërfaqet e
shumicës të trupave të ngurtë nuk janë të
njëtrajtshme, shpejtesia e çndajthithjes nuk asht e njejt me
atë të ndajthithjes, molekulat e ndajthithura bashkëveprojn
mes veti, ndajthithja nuk zhvillohet vetem në shtresë
monomolekulare etj .

Izoterma e frojndlihut
Një tjetër ekuacion që përshkruan izotermat ësht
izoterma e Frojndlihut v = kPa
ku k dhe a janë konstante ( 0<a>1), kjo izotermë shtë
propozuar në baza kretsisht empirike log v = log
k + a log P
Izoterma e Frojndlihut nuk vlen për shtyupje të larta.
Ekuacioni i Frojndlihut zbatohet edhe në ndajthithjen me

11
anën e trupave të ngurtë të një lënde të tretur në lëng.
Këtu P zëvendësohet me përqëndrimin e lëndës kurse v
zëvendësohet me masën e ndajthithur për njësi të masës së
ndajthithësi. Ekuacionet e Lengmyrit dhe Frojndlihut zbatohen vetëm
te izotermat e tipit I.

Izoterma b.e.t.
Shkencatarët Brunauer, Emmet dhe Teller
modifikuan supozimet e Lengmyrit për të dhënë
ndajthithjen në shumë shtresa, izoterma e tipit II.
Pikëpamjet kryesore të kësaj teori jan :
1. Në sipërfaqen e ndajthithësit egziston një numër i
caktuar qendrash që janë të barasvlefshme për nga
energjia dhe që kanë aftësi ti mbajnë molekulat e
substancës që ndajthithet.
2. Bashkë veprimi i molekulave të ndajthithura nuk
merret parasysh
3. Çdo molekulë e shtresës së parë është një qendër e
mundshme e ndajthithjes për shtresën e dytë, qdo
molekulë e shtresës së dytë është qender e
nfajthithjes per molekulat e shtresës së tretë etj.
4. Faza e ndajthithur numdë të përfytyrohet si një tërësi
vargjesh molekulare, vargjet nuk bashkveprojn mes
veti për nga aspekti energjetik.
Teooria B.E.T. pranon qe gjdo molekulë e lëngut ka vetëm
dy molekula fqinje kurse në të vërtet molekulat e lengut
real kanë 10-20 molekula fqinje, në disa pikpamje kjo teori
është e dobishme.
Ekuacioni i izotermes B.E.T. është
P 1 C–1 P
= +
V(P*- P) vmC vmC P*
Ekuacioni B.E.T. përshkruan shumë izoterma të tipit II.

Ndajthithja molekulare
Sasia e substancës gjendet nga barazimi
( C0 – C1 ) V
a=
m

12
Varësia e ndajthithjes nga përqëndrimi i baraspeshës
përshkruhet nga izoterma e zakonshmee ndajthithjes. Për
tretësira të holluara vlen barazimi empirik i Frojndlihut. Në
ndajthithjen molekulare ndikojnë një seri faktorësh ;
a) Natyra e tretësit
Sa më i vogël të jetë tensioni sipërfaqësor aq ma e
vogël do të jetë ndajthithja. Kjo është arsyeja që ndajthithja
zhvillohet mirë për tretësirat ujore dhe relativisht keq për
tretësirat hidrokarbureve në alkoole ose në lëngje tjera.
Treguesi tjetër i natyrës të substancës është nxehtësia e
lagies së ndajthithësit nga tretësi, sa më e madhe që të
jetë nxehtësia që lirohet gjatë lagies aq më i fortë është
bashkveprimi i tretsit me ndajthithësin. Ndajthithësit që
përbëhen prej molekulave polare e kanë nxehtësin lagie
më të madhe kur lagen prej lengjeve polare dhe
ndajthithësit apolar e kan nxehtësin më të madhe kur
ndajthithen prej lëngjeve apolare.
b) Vetitë e ndajthithësit
Në ndajthithjen prej tretësirave ndikim të madh
ushtron natyra dhe poroziteti i ndajthithësit. Ndajthithëst
apolarë ndajthithin më mirë lëndët apolare dhe
ndajthithësit polar ndajthithin më mirë lëndët polare.
Ndikimi i dimenzioneve të poreve lidhet me dimenzionin e
molekulave që ndajthithen. Molekulat e mëdha nuk mundë
të hyjnë në poret e ngushta të ndajthithësit.
c) Vetit e substancës që ndajthithet
Ndajthithja varet si prej natyrës së tretësit ashtu
edhe prej natyrës së substancës që ndajtihthet. Psh. Nëse
një substanc me molekula difile është tretur në tretës poalr,
ai do të ndajthithet nga një ndajthithës apolar, molekulat
do të kenë orientimin si ne figurë

d) Ndikimi i
kohës dhe i temperaturës

13
 Ndajthithja e një substance të tretur është më e
ngadaltë se ndajthithja e gazit, sepse zvoglimi i
përqëndrimit në shtresën kufitare mundë të plotësohet
vetëm me anë të difuzionit, i cili në lëgje zhvillohet më
ngadalë. Për të shpejtuar arritjen e baraspeshës

përzierja ose tundja. Me rritjen e temperaturës ndajthithja

prej

tretësirave zvoglohet në një shkallë më të vogël, se sa

ndajthithja e gazeve.

Ndajthithja e elektroliteve
Ndajtihthja elektrolite nuk është pjesë e ndajthithjes

molekulare sepse ndajthithësi mund të ndajthith jonet në

mënyra të ndryshme.

Në ndajthithjen e joneve në mënyrë të dukshme

ndikon natyra e ndajthithësit. Jonet zankonisht ndajthithen
në sipërfaqe që përbëhën prej molekulave polare ose
joneve. Mikrozonat e sipërfaqes që kanë ngarkesë të
caktuar ndajthithin vetëm jonet me ngarkesë të kundërt
elektrike. Jonet me ngarkesa të kundërta nuk ndajthithen
por në saje të forcave elektrostatike tërhiqen nga jonet e
ndajthithura e qëndrojn afër spërfaqes duke formuar kështu
të ashtuquajturën shtrsa elektrike dyfishe. Në aftësin e
ndajthithjes ndikon dukshëm edhe natyra e jonit që
ndajthithet. Prej joneve me valenë të njëjtë më mirë
ndajthithen jonet me rreze më të madhe.

Mbëhtjellja hidrate pengon ndajthithjen sepse

pengon bashkëveprimin elektrik. Seritë e joneve të
vendosura të vendosura sipas radhës të zmadhimit të
aftësis të tyre për tu lidhur me mjedisin quhen seri
liotropike.

Li+ < Na+ < K+ < Rb+ <Cs+

kationet

14
 Cr- < Br- < NO3- < J- < CNS-
anionet

Në ndajthithjen e joneve rëndësi të caktuar kanë valencat e

joneve, sa më e madhe të jetë valenca aq më fortë tërhiqet
prej mikrozonave me ngarkesë të kundërt.

15