Met plezier uit de pas

Activiteiten voor kinderen met sensorische integratiestoornis

Carol Stock Kranowitz

Illustraties: T.J. Wylie

Oorspronkelijke titel: The Out-of-Sync Child Has Fun. Activities for Kids with
Sensory Processing Disorder, Revised Edition, Perigee, New York, 2006. A Skylight Press
Book.
Eerste oplage juni 2007
Tweede oplage augustus 2008
Derde oplage maart 2011
Vierde oplage april 2014
Uitgegeven door: Uitgeverij Nieuwezijds, Amsterdam
Vertaling: Marian van der Ster, Amsterdam
Zetwerk: CeevanWee, Amsterdam
Omslag: Studio Jan de Boer, Amsterdam
Illustraties: T.J. Wylie
2007 Skylight Press en Carol Stock Kranowitz
Nederlandse vertaling 2007 Uitgeverij Nieuwezijds
isbn 978 90 5712 246 0
nur 770
Bij de productie van dit boek is gebruikgemaakt van papier dat het
keurmerk van de Forest Stewardship Council (fsc) mag dragen. Bij
dit papier is het zeker dat de productie niet tot bosvernietiging heeft
geleid.
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt
door middel van druk, fotokopie, microfilm, geluidsband, elektronisch of
op welke andere wijze ook en evenmin in een retrieval system worden opgeslagen
zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Hoewel dit boek met veel zorg is samengesteld, aanvaarden schrijver(s)
noch uitgever enige aansprakelijkheid voor schade ontstaan door eventuele
fouten en/of onvolkomenheden in dit boek.

Dankwoord

Tijdens het schrijven van Met plezier uit de pas heb ik het grootste plezier beleefd
aan het samenwerken met mensen die mijn bedoeling begrepen, die zich konden
vinden in de achterliggende gedachte en die het project van begin tot eind hebben
gesteund. Hun hartelijke enthousiasme vind je terug in het hele boek.
Oorspronkelijk was ik van plan om een beschrijving te geven van mijn eigen favoriete activiteiten; na 25 jaar in het onderwijs had ik er daar heel veel van. Naarmate het boek vorderde, voegde ik hier steeds meer sensomotorische bezigheden aan
toe, die ik van docenten en ouders, met name moeders van kinderen met een sensorische integratiestoornis, had gekregen. Om de ontbrekende stukken in mijn
overzicht aan te vullen, ging ik vervolgens op zoek naar beproefde huis- en schoolideen van een aantal briljante therapeuten mijn mentoren en idolen wiens inspirerende werk mijn manier van lesgeven radicaal heeft veranderd.
Steeds meer nieuwe activiteiten en nieuwe facetten van oude activiteiten
stroomden binnen. Sommige in de vorm van een paar zinnetjes tijdens een toevallig gesprek. Andere getypt en gestructureerd, in formele, klinische taal. Aan mij de
prettige taak om deze juweeltjes te slijpen en ze in de zetting van dit boek te laten
passen.
Naast degenen die vermeld staan op de volgende bladzijden, ben ik heel veel
dank verschuldigd aan de volgende vrienden.
Trude Turnquist, Rondalyn V. Whitney en Kimberley A. Geary. Deze bijzondere ergotherapeuten, die werken op het gebied van sensorische integratie, hebben een
belangrijke rol gespeeld bij het redigeren van mijn opsomming van activiteiten.
Met hun scherpzinnige kritiek hebben ze mijn tekst bijna woord voor woord bijgeschaafd. Ze opperden ideen voor het verfijnen van de tekeningen, zodat houding
en opstelling beter gellustreerd zouden worden. Ze wezen me er voorzichtig op
bedachtzaam te werk te gaan, zonder mijn overtuiging dat sensomotorische activiteiten altijd en voor bijna alle kinderen een uitkomst zijn, geweld aan te doen.
Julia Berry, Laura D. Glaser, Diana Henry, Aubrey C. Lande, Lucy Jane Miller,
Kathleen Morris, Joye Newman, Jill Spokojny Guz en Janet Wright Stafford. Deze geweldige therapeuten en docenten hebben mijn manuscript gelezen, mij voortdurend terzijde gestaan en hun sprankelende enthousiasme op mij overgebracht.

vi

met plezier uit de pas

Donna Becker, Laurie Renke en Angela Gilbert. Drie fenomenale en haast onvermoeibare moeders van kinderen met een sensorische integratiestoornis, die op de
een of andere manier de tijd hebben gevonden om het manuscript te lezen en geweldige suggesties te doen om het te verbeteren.
T.J. Wylie! Als het gaat om het uitbeelden van uit de pas lopende kinderen in actie, dan weet deze fantastische illustrator er precies de vinger op te leggen. Samenwerken met hem was een groot feest.
Lynn Sonberg en Meg Schneider van Skylight Press. Hun steun dateert al uit de
tijd dat sensorische integratie nog een onderwerp was waar niemand ooit van gehoord had.
Sheila Curry Oakes, mijn voormalige redactrice bij Perigee Books, en haar opvolgster Marian Lizzi. We hebben eenzelfde plank vol vriendelijke boeken voor
ogen, die een richtlijn kunnen zijn voor ouders en leerkrachten van kinderen met
een gebruiksaanwijzing. Ze hebben mijn eeuwige dank en genegenheid.
Alan Kranowitz. Tijdens de 35 jaar dat we bij elkaar zijn geweest, was wijlen mijn
man mijn belangrijkste raadgever.
Jeremy Kranowitz, Jenny Pleasure, Eden en Aaron Pleasure-Kranowitz, en David,
Melissa, Asher en Noah Kranowitz. Mijn kinderen inspireren me elke dag.
De kinderen. Ze zijn mijn belangrijkste medewerkers en voornaamste bronnen,
en hebben door de jaren heen de grondstoffen voor dit boek geleverd. Ze hebben
me geleerd wat werkt en wat niet, en met welke aanpassingen je ervoor kunt zorgen dat iedereen een activiteit tot een goed einde kan brengen. Voor deze bijzondere kinderen zit ik boordevol liefde, waardering en bewondering.
Paula Aquilla, David Brown, Maureen Bennie, Mark Zweig en de familie Pfefferle.
Deze wijze therapeuten, collegas en vrienden hebben met hun inzicht en prachtige vondsten een grote bijdrage geleverd aan dit boek.
Ik zal alle ruimhartige mensen eeuwig dankbaar zijn die mij verteld hebben
over hun werk en spel, daden en gedachten, zodat ik deze kennis nu aan jou kan
overdragen. Uiteraard zijn alle fouten in dit boek te wijten aan het feit dat ik hun
bijdragen en suggesties verkeerd heb genterpreteerd. Mocht je vergissingen tegenkomen, dan zijn die louter en alleen mijn fout.
Ten slotte wil ik jou bedanken dat je dit boek ter hand hebt genomen en zin hebt
om plezier te beleven!

dankwoord

vii

Medewerkers
Kinderen
Aaron, 153
Asher, 123
Chase, 41
Christian, 105
Cyrus, 15, 244
Eden, 56, 110
Eric, 139
Gary, 92, 199
Hayley, 143
Jackson, 53
Jake, 105, 262
Jesse, 147

Katie, 2, 31
Kyle, 20
Lizzie, 139
Matthew, 64
Max R., 197
Max T., 53
Pryce, 158
Robin, 143, 147
Sam, 49
Sandy, 109
Zac, 9

Ouders
Angela Gilbert, Spring Branch, Texas,
92
Barbara, Lexington, Kentucky, 6, 15,
244
Bonne Sandars, Round Rock, Texas, 20
Debbie, Indiana, 17
Dixie Hendrix, Oklahoma City, Oklahoma, 49
Donna Becker, Rockaway Township,
New Yersey, 70, 73, 113, 115
Jody Jarvis, Gardnerville, Nevada, 108
Kathy Winters, Warminster, Pennsylvania, 138
Laurie, 105, 197, 262

Lisa, Texas, 213

Marta Anders, Cornwall-on-Hudson,
New York, 139
Penny Kelly, Bristol, Connecticut, 2
Rachel Howell, Baton Rouge, Louisiana, 113
Rachel Vivace, Indianapolis, Indiana, 33
Raena, Oklahoma, 266
Renee Mesh, 105
Sonya, Cleveland, Alabama, 53
Stephanie Becker, Traverse City , Michigan, 41
Susan Keeley, Chicago, Illinois, 268

Professionals
Abilities Center, Inc. (personeel), Michigan, www.abilitiescenter.com, 27,
29, 42, 100, 101
Adrienne B. Hausman, Maryland, 218
Anne Barber (optometrist, redacteur
van Behavioral Aspects of Vision
Care), 140

Annemarie Kammann (fysiotherapeut), Michigan, 96, 100

Aubrey C. Lande (ergotherapeut), Colorado, aubreylande@aol.com, 16, 55,
78, 147, 229
Barb McCrory (ergotherapeut), 92
Barbara Bassin (ergotherapeut) en

viii

met plezier uit de pas

Stanley A. Appelbaum (optometrist)

Maryland, www.visionhelp.com,
250, 259
Barbara H. Lindner (ergotherapeut),
Florida, 32, 67, 86, 113
Bert Richards (assistent fysiotherapeut), Michigan, 101, 172
Crisler Lovendahl (taal-/spraaktherapeut), Illinois, www.speechkids.net,
38
Deanna Iris Sava (ergotherapeut),
www.otexchange.com, 127
Debra Em Wilson, Californi, 102
Diana Henry (ergotherapeut), Arizona,
www.ateachabout.com, 16, 87, 88,
285
Don Campbell, Colorado, www.mozarteffect.com, 163, 183
Elizabeth Haber-Lopez (ergotherapeut),
Californi, eahaber@aol.com, 124,
127
Heather Miller Kuhaneck (ergotherapeut), Connecticut, 266, 285
Janet Wright Stafford (ergotherapeut),
www.kidzplay.org/
www.theragifts.com, 5, 154, 254
Jessica Switzman, Maryland, 126
Jim Mulholland, North Carolina, 182
Joanne Hanson (taal-/spraaktherapeut), Virginia, buildingblocks@
erols.com, 173, 216, 224, 225
Joye Newman, www.kidsmoving
co.com, 150, 282
Julia H. Berry, St. Columbas Nursery
School, Washington, dc, 203
Kathleen Morris (taal-/spraaktherapeut, Uitgever van S.I. Focus Magazine), Texas, www.sifocus.com, 16,
214, 216, 220, 223

Kimberly Geary (ergotherapeut), Maryland, jumpstarttherapy@

yahoo.com, 74, 92, 116, 246
Laura D. Glaser (taal-/spraaktherapeut),Washington, dc,
dlglaser@msn.com, 176, 178, 226,
285
Lois Hickman (ergotherapeut), Colorado, 185
Lori L. Merkel (assistent ergotherapeut), Pennsylvania, 53, 106, 107,
193, 196, 269, 280
Lucy Jane Miller (ergotherapeut),
www.starcenter.us, 221, 285
Lynne Israel (ergotherapeut), Washington, dc, lciotassoc@aol.com, 48, 49,
235
Margot C. Heiniger-White, Californi,
margot@oregontrail.net, 102
Marsha Mitnick, Michigan, 103
Mary F. Marcoux, Washington, dc, 216,
264
Melanie Hawke (ergotherapeut), Australi, melsie@granite.net, 28, 29,
62, 112
Nancy C. Scheiner (ergotherapeut), thescheiners@msn.com, 79
Noel S. Levan (ergotherapeut), noel_levan@hotmail.com, 67, 68
Rondalyn V. Whitney (ergotherapeut),
Californi, rondalyn@aol.com, 62,
78, 96, 125, 147, 263, 264, 268
Sanford R. Cohen (optometrist), Maryland, reidcohen@aol.com, 148
Teri Kozlowski (ergotherapeut), Maryland, 33, 35, 36, 236
Trude Turnquist (ergotherapeut), Minnesota, 194, 195, 285

dankwoord

Andere inspirerende mensen

A. Jean Ayres, 3, 11, 285
August Dvorak, 257
Camille Saint-Sans, 178
Constance Kamii, 216
Edward i, koning van Engeland, 121
Eileen Richter, 209, 285
Franz Joseph Haydn, 167
Gen Jereb, 164
Gioacchino Rossini, 164
Harrison Ford, 266
Igor Stravinsky, 164
Jane Healy, 10
Jean Keating Carton, 55
Jeff Cirillo, 229
Johann Sebastian Bach, 164

Julia en Patricia Wilbarger, 56, 285

Marshall Duke, 225
Mary Benbow, 192
Megan Gunnar, 18
Patricia Oetter, 209, 285
Peg Hoenack, 168
Rheta De Vries, 216
Roger Tory Peterson, 183
Sheila en Ron Frick, 209, 285
Stanley Greenspan, 18, 285
Stephen Nowicki Jr., 225
T. Berry Brazelton, 15
Wolfgang Amadeus Mozart, 110, 163,
164, 183

ix

Voorwoord

In deze moderne, individualistische tijd gaan veel gezinnen op zoek naar nieuwe
manieren om de onderlinge banden te versterken. Niets is natuurlijker voor dit
doel dan samen willen spelen. Door te spelen ontwikkelen ouders en kinderen wederzijdse, interactieve relaties: het middel bij uitstek om liefde en gehechtheid te
tonen. Niet alle kinderen zijn echter even makkelijk om mee te spelen.
In haar eerste boek, Uit de pas Omgaan met sensorische integratiestoornis bij kinderen, beschrijft Carol Stock Kranowitz veel soorten kinderen die door hun problemen met sensorische integratie moeilijke speelkameraadjes zijn. Deze kinderen
hebben een onderontwikkelde en inefficinte manier om sensorische prikkels te
verwerken. Sommigen van hen worden snel afgeleid doordat ze overgevoelig zijn
voor aanraking, geluid, visuele prikkels, evenwichtssensaties en bepaalde lichaamsbewegingen. Ze worden volledig in beslag genomen door het gevoel dat het
licht te fel is, of hun kleren te strak zitten. Andere kinderen, die problemen hebben
met sensorische modulatie, missen het vermogen om automatisch aan te voelen
hoe lang ze nog kunnen schommelen voor ze misselijk worden.
Uit de pas is van levensbelang gebleken voor ouders, mensen in de kinderopvang, leerkrachten en andere professionals die zich regelmatig het hoofd breken
over het verwarrende gedrag dat zo kenmerkend is voor een kind met een sensorische integratiestoornis. Door deze onzichtbare, raadselachtige aandoeningen en
hun oorzaken van hun raadsels te ontdoen en ze te beschrijven in begrijpelijke taal,
heeft de schrijfster over de hele wereld lof geoogst.
In dit tweede boek, Met plezier uit de pas, nodigt Carol ons uit om in actie te komen. Dat doet ze door beproefde en uitgebreid geteste activiteiten en spelletjes te
beschrijven, die speciaal zijn ontwikkeld voor deze groep jonge kinderen. Haar
aanstekelijke enthousiasme, oprechte fijngevoeligheid en bedreven woordensmederij maken dit boek een plezier om te lezen.
Ze beschrijft praktische technieken, bijvoorbeeld hoe je het kind de leiding kunt
geven en de activiteit kunt aanpassen aan de reacties van het kind. Deze aanpak
leidt ertoe dat je vertrouwen opbouwt en er een interactie ontstaat met deze zo
moeilijk bereikbare kinderen. Ze wijst de volwassene erop hoe hij of zij de angst bij
het kind verder kan wegnemen, door bijvoorbeeld zachter te praten en door de

xii

met plezier uit de pas

knien te zakken tot op het niveau van het kind.

Net zo belangrijk is dat de schrijfster uitlegt op welke manier al deze activiteiten
de sensorische ontwikkeling van je kind stimuleren. Onder het kopje In geval van
nood legt ze uit hoe je een activiteit of spel op een creatieve manier kunt aanpassen. Door het hele boek heen staan kaders met tips van ouders en therapeuten. Deze zijn bedoeld om de lezer actief te betrekken bij ervaringen van anderen en zo
een steuntje in de rug te geven. Ouders en leerkrachten van kinderen met deze gevoeligheden kunnen gerust zijn: ze staan er niet alleen voor, vele anderen leggen
hetzelfde traject af.
Ik waardeer Carols werk zowel uit professioneel als uit persoonlijk oogpunt. Als
ergotherapeute ben ik van mening dat ze het terrein van sensorische integratie en
ons werk als therapeuten op geslaagde wijze vertaald heeft naar de wereld van de
leek. Ze heeft de taal, theorie en kenmerken van ons vak toegankelijk gemaakt voor
het grote publiek. Bovendien heeft ze het werk van A. Jean Ayres bij veel mensen
onder de aandacht gebracht. Vele van ons hadden de hoop al opgegeven dat het pionierswerk van Ayres na dertig jaar ooit nog verder zou komen dan de drempel van
onze eigen beroepsgroep, en gehoor zou vinden bij een breder, genteresseerd publiek.
Nu ik terugkijk, zie ik hoe enorm veel moeite de gemiddelde ouder of leerkracht
gehad heeft met het begrijpen van de klinische, uit de neurologie afkomstige terminologie die wij vaak hanteren. Het moet voor buitenstaanders heel verwarrend
geweest zijn om onze behandelingen te zien zonder die, bij gebrek aan kennis van
de achterliggende theorie, te kunnen onderscheiden van een prijzig middagje buiten de deur spelen. Jarenlang heb ik tassen vol zware boeken met de prachtige anatomische tekeningen van Frank Netter, kopien van woordenlijsten en multisensorische rekwisieten meegesleept naar bijeenkomsten van ouders en op scholen, in
een poging anderen zo veel mogelijk uit te leggen over sensorische integratie. Nu
neem ik alleen Uit de pas mee, een kort verslagje en een paar fotos van kinderen in
actie.
Als gediplomeerd relatie- en gezinstherapeute bewonder ik dit boek bovendien
omdat het moedeloze ouders een nieuw handvat biedt om te gaan spelen. Carol
combineert haar voelsprieten van kleuteronderwijzeres met het meest waardevolle
advies van vele deskundigen en stelt een aantal nieuwe richtlijnen op voor coperatief spel. Ik weet uit mijn praktijk dat kinderen met een sensorische integratiestoornis hun ouders vaak tot wanhoop en uitputting drijven, en dat ze door broertjes en zusjes amper geduld worden. Ze zijn te lastig, en waarom kunnen ze
trouwens niet gewoon plezier hebben?
Overgevoelige kinderen zijn doodsbang voor ruw lichamelijk contact tijdens
stoeipartijen of voor het kwijtraken van hun centrum van zwaartekracht. Deze gevoeligheden zorgen ervoor dat ze zich opstellen aan de zijlijn van het leven. Door
ze stapje voor stapje te betrekken bij actieve, lichamelijke activiteiten, kunnen we

voorwoord

xiii

ze laten zien dat ze niet nog verder gesoleerd hoeven te raken van leeftijdgenootjes
en broertjes of zusjes, en zich niet terug hoeven te trekken in passieve computerspelletjes. Het is zo veel beter als ze leren meedoen. Dit boek legt uit hoe je ze erbij
kunt betrekken.
In het geval van prikkelzoekers of kinderen met het etiket hyperactief of stuurloos, kinderen die iemand nodig hebben die ze vertelt wanneer en hoe ze moeten ophouden, kan het hele gezin op een zaterdagochtend meehelpen met het maken van
een valmat, hindernisbaan of binnenbandspel. Dit zijn vertrouwde en beproefde
ergotherapeutische activiteiten, en ze zijn met wat vindingrijkheid en bijzonder
weinig materiaal makkelijk te doen. Als je ze gebruikt volgens de richtlijnen en
met goede voorzorgsmaatregelen, bieden deze activiteiten maandenlang plezier
voor het hele gezin.
Ten slotte heb ik het geluk gehad om Carol zelf in actie te zien. Mijn dochter Casmir zat in 1991 en 1992 bij haar op de kleuterschool. Ik ben getuige geweest van
haar voortdurende geestkracht, creativiteit en scherpe oog voor de kinderziel. Toen
ik ooit haar muziek- en bewegingslessen op St. Columbas Nursery School in Washington, dc bijwoonde heb ik gezien hoe slim Carol het Koekenmannetje (zie pag. 71)
gebruikte om twee sip aan de kant zittende kinderen bij het spel te betrekken. Deze
kinderen durfden niet goed mee te doen en vroegen haar niet om nog een beurt,
zoals de anderen. Carol gebruikte veel van de hier beschreven technieken om de
twee buitenbeentjes voorzichtig tot meespelen te verleiden. Nu, tien jaar later,
heeft ze een heel boek samengesteld zodat ouders en andere leerkrachten dat ook
voor elkaar kunnen krijgen.
Bravo en dank je wel Carol, voor het schrijven van dit prachtige, zeer van pas komende boek!
Trude Turnquist

Twee opmerkingen vooraf

1. Veel, misschien wel de meeste kinderen met een autismespectrumstoornis hebben ook een sensorische integratiestoornis. (Het omgekeerde geldt echter niet; de
meeste kinderen met een sensorische integratiestoornis zijn niet autistisch.) Hoewel alle activiteiten in dit boek in principe alle kinderen met alle mogelijke vaardigheden zouden moeten aanspreken, zullen sommige spelletjes aantrekkelijker zijn
dan andere voor kinderen met autisme, Asperger-syndroom of pdd-nos. Bij veel
van hun favoriete activiteiten spelen muziek en beweging, herhaling en de integratie van de specifieke interesses van het kind in het spel een rol.
2. Op verzoek van veel ouders en leerkrachten zijn in dit boek ook activiteiten
opgenomen die zijn afgestemd op de behoeften van oudere basisschoolleerlingen,
tieners en volwassenen. Bovendien zijn in het hele boek leeftijdscategorien te vinden om duidelijk te maken dat sensomotorische ervaringen niet alleen voor jonge
kinderen of kinderen met ontwikkelingsproblemen zijn, maar dat elk mens ervan
kan genieten.
Bewegen is leren; bewegen is leven. Veel plezier!
Carol Kranowitz

Inhoud

1. Kinderen moeten bewegen maar wel veilig!

Hoe moeten we ons het uit de pas lopende kind voorstellen?
Wat is sensorische integratie?
Wat is sensorische integratiestoornis?
Sensorische integratietherapie
safe-activiteiten helpen kinderen in de pas te lopen
safe: Sensomotorisch, Adequaat, een Feest om te doen en Eenvoudig
Opzetten en organiseren van safe-activiteiten

1
1
3
4
7
8
10
12

safe-activiteiten voor het sensorische systeem

2. Aanraking het tastzintuig
Activiteiten voor het tastzintuig
Kliederen met on-verf
Nog een on-verf-activiteit: scheerschuimwasstraat
Nog een on-verf-activiteit: glibbervormen
Nog een on-verf-activiteit: zandduinen
Nog een on-verf-activiteit: voelvormen
Speeldeeg
Zware handen
Verstoppertje met kleine speeltjes
Commando eten
Op de tast in de voorraadkast
Pootafdrukken
Broodmensen
Feestversiering
Magische vloeivormen
Niet kliederig kliederspel
Ga weg, lijm!
Tastbaan

23
26
26
27
28
29
29
31
33
35
36
37
38
39
41
42
43
44
45

xvi

met plezier uit de pas

Verkleedpartijen
Mummiespel
Broodje worst
Grasduinen
Natuurarmband
Slurppartijtje
Roze zijde
Zentuin
3. Evenwicht en beweging het vestibulaire zintuig
Activiteiten voor het vestibulaire zintuig
T-krukje
Matthews wiebelplank
Tra la trampoline
Vat vol plezier
Rustig ravotten
Het wasmachinespel
Schommelen, slaan, gooien
Reis naar Mars
Wie niet lopen wil
Jan Huigen in de ton
De Hoki Poki
Springen en stuiteren
Hoog in de bol
4. Lichaamspositie het proprioceptieve zintuig
Activiteiten voor het proprioceptieve zintuig
Valmat
Binnenbandsport
Flessenbabys
Plezier met een touw
Plastic zak-vlieger
Balletje trap met plastic zak
Schoon is mijn tuin
Gestampte koekjes
Hamer en spijkers
Oost, west, doos, best
In de houding
Elastische banden
Een vlinder worden
Stoffentunneltrucs

47
48
50
52
53
55
56
57
59
62
62
64
65
67
69
74
76
79
81
82
84
86
87
89
90
90
92
94
96
99
100
101
103
104
106
108
109
111
113

inhoud

Het boodschappenspel
Schudden op de wasmachine
Lichaamslengte schatten
Hou die muur overeind!
Kleefknuffel
Worstelbewegingen
Elastiekjesbal
Yogatrio
Nog meer ideen voor proprioceptie
Lijst van zware spierarbeid-activiteiten voor ouders

xvii

116
118
119
121
123
124
125
126
127
127

5. Zien het gezichtszintuig

Activiteiten voor het gezichtszintuig
Otjes prikken
Programmabord
Citrusballen
Schatspelletje met voorwerpen
Pittenzakjes-jai alai
Vissen
Pindas zoeken
Miljoenen dozen
Gootbaan
Gootkanaal
Koel en kleurig
Spuit ze neer
Metronoomcode
Zaklantaarntikkertje
Kokerkieperen
Sensorisch schatzoekertje

130
132
132
132
135
137
138
140
141
142
144
145
146
147
148
150
153
154

6. Horen het gehoorzintuig

Activiteiten voor het gehoorzintuig
Schuiffluitstretch
Horen, zien, bewegen
Dans van de papieren bordjes
Klapliedjes
Zoek de geluiden bij elkaar
Toonladderliedjes
Bergbeklimmen
Muzikale hoepels
Feestversjes

156
158
158
160
163
165
166
167
170
172
173

xviii

met plezier uit de pas

Vork- en kurktrillen
Bu, du, gu, blaas!
W-vragen
Vogelgeluiden
Klinkerbewegingen
Sensorische symfonie
7. Ruiken en proeven het reukzintuig en het smaakzintuig
Activiteiten voor het reuk- en smaakzintuig
Ruiken en raden
Reukbal (pomander)
Pletten en ruiken
Geurkaarten
Geurbingo
Proeven en raden
Nieuwe smaaksensaties
Hoera, sla

174
176
178
182
183
185
188
190
190
192
193
194
196
198
199
203

safe-activiteiten voor zintuiggerelateerde

vaardigheden
8. Oraal-motorische vaardigheden
Activiteiten voor oraal-motorische vaardigheden
Kauwketting
Appelmoes door een rietje
Heilige herders
Blaas je blauw
Tovertuin
De langste adem
Boze gedachten wegblazen
Bubbelgum blazen
Pompoen, pompoen
Kus de spiegel
Dinosaurusochtend
Jeff Cirillos magische milkshake
9. Motorische planning
Activiteiten voor motorische vaardigheden
Handen op je tenen, vingers op je neus
Schoenendoospad

209
212
212
213
214
216
218
220
221
223
224
225
226
229
231
233
233
235

inhoud

Duw- en trekspelletjes
Hindernisbaan
Metronoomgym
Vrouwtje Middernacht
Sensorische robot
Dobbelspel met geheimzinnige bewegingen
Computerspel-hindernisbaan

xix

236
239
246
248
250
253
254

10. Fijne motoriek

Activiteiten voor de fijne motoriek
Knijperkleren
Noppenfolie ploffen
Bouwen met tandenstokers
Spuitwedstrijd
Windspuiten
Konijnenoren
Torpleedo
Grote boodschap
Pakken met je tenen

257
259
259
261
262
263
264
266
267
268
269

11. Bilaterale cordinatie en het oversteken van de middellijn

Activiteiten voor de bilaterale cordinatie en het oversteken
van de middellijn
Schutting verven
Op berenjacht
Bellen klappen
Pindakaaspot
Knikkersporen
Bandensporen
Pittenzakpakken

272

Woordenlijst
Aanbevolen materiaal en adressen
Overzichtstabel van alle activiteiten
Over de auteur

275
275
275
278
279
280
281
282
285
291
299
305

1
Kinderen moeten bewegen maar wel veilig!

Ben je vader, moeder, leerkracht of crcheleidster van een kind dat soms of regelmatig uit de pas loopt? Krijgt je kind ergotherapie of een andere behandeling die
hem of haar helpt om beter te functioneren op school, thuis en daarbuiten? Heb je,
al dan niet met hulp van een therapeut, gemerkt dat je kind op dreef komt bij activiteiten als schommelen, springen of het trekken en duwen van iets zwaars? Ben je
ervan overtuigd dat kinderen moeten bewegen en aanraken, net zoals vogels moeten vliegen en vissen moeten zwemmen? En wil je heel graag meer weten over activiteiten die je met je kind kunt ondernemen?
Dan is Met plezier uit de pas het juiste boek voor jou. Het is een vervolg op Uit de
pas Omgaan met sensorische integratiestoornis bij kinderen, en bevat een groot aantal
van mijn favoriete, beproefde spelletjes. Veel van deze activiteiten heb ik verzonnen of aangepast tijdens mijn werk als leerkracht op een kleuterschool, als welpenleidster bij de padvinders, bij het vieren van verjaardagspartijtjes, als moeder en
nu, met heel veel plezier, als oma. Andere zijn varianten van sensorische spelletjes
die ergotherapeuten ontwikkelen om thuis met je kind te doen. Weer andere komen van mensen die heel goed naar hun kind hebben gekeken en zo hebben ontdekt wat werkt. En een paar ideen zijn afkomstig van kinderen zelf. Zij hebben
ons laten zien wat precies goed voelde.
Hoewel kinderen met een sensorische integratiestoornis (in het Engels Sensory
Processing Disorder, afgekort als spd) de doelgroep vormen van dit boek, zullen
bijna alle kinderen, uit de pas lopend of niet, plezier beleven aan deze spelletjes!

Hoe moeten we ons het uit de pas lopende kind voorstellen?

De meeste kinderen lopen wel eens uit de pas. De meeste kinderen weten hoe het
voelt om zo nu en dan uit het gareel te lopen, uit de boot of uit de toon te vallen of er
gewoon even helemaal niet meer uit te komen.
Er zijn echter ook kinderen die vrijwel de hele tijd uit de pas lopen. Als gevolg van
een verstoorde neurologische ontwikkeling kunnen ze problemen hebben met het
functioneren in het dagelijks leven en met de interactie met de buitenwereld. Stel
je een kind voor dat

met plezier uit de pas

Overgevoelig is voor aanraking, beweging, beelden of geluiden.

Ondergevoelig is voor aanraking, beweging, beelden of geluiden.
Een ongebruikelijk hoog of ongebruikelijk laag activiteitsniveau heeft.
Impulsief, onrustig, onoplettend en snel afgeleid is.
Een gebrekkig lichaamsbewustzijn heeft.
Een onderontwikkelde grove motoriek (rennen, klimmen) en fijne motoriek (tekenen, knippen) heeft, ongecordineerd en onhandig is,
en vaak valt en struikelt.
Een moeder vertelt
Een slechte bilaterale cordinatie heeft (moeite heeft de
twee zijden van het lichaam tegelijkertijd te gebruiken)
Penny Kelly vertelt over haar vieren moeite heeft met het oversteken van de middellijn
jarige dochter: Om haar sensori(het gebruiken van een oog, hand of voet aan de andere
sche systeem te ontwikkelen laat
kant van het lichaam dan waar het zich bevindt).
ik mijn dochter dingen doen die
andere kinderen misschien niet
Slechte motorische planning heeft (moeite heeft met
het uitvoeren van complexe lichaamsbewegingen).
mogen. Ik laat Katie op de bedden
Snel moe wordt, een slappe houding heeft en onderuitspringen. Ik laat haar in de kamer
gezakt zit.
met bonen spelen, en soms ligt
Slechte oraal-motorische vaardigheden heeft (moeite
de hele vloer ermee bezaaid. Ik
laat haar op kussens springen en
heeft met kauwen en spreken).
Regelmatig de afstand tussen zichzelf en andere mende kussens van de bank trekken
sen of objecten verkeerd inschat.
om sandwiches van zichzelf te
maken. Ze mag veel van me doen Een slecht gevoel voor ritme en timing heeft.
Traag reageert op mondelinge instructies of vragen, of
wat andere kinderen misschien
erdoor in verwarring raakt.
verboden wordt. Ik laat haar dat
Bijzonder emotioneel wordt en snel gefrustreerd raakt
natuurlijk niet bij anderen thuis
als de dingen niet precies goed gaan.
doen, alleen in ons eigen huis. En
omdat ze thuis de stimulatie
Keer op keer hetzelfde wil en iets nieuws geen kans
krijgt die ze nodig heeft, gedraagt
durft te geven (zoals nieuw voedsel, een nieuwe omgeze zich bij anderen heel netjes.
ving, nieuw speelgoed, nieuwe spelletjes, het verplaatsen van meubels, een nieuwe oppas of een invaljuf).
Moeite heeft met overgangen, zelfs van de ene vertrouwde activiteit naar de andere.
Moeite heeft om in actie of juist tot rust te komen, s ochtends wakker te worden,
en s avonds in slaap te vallen of door te slapen.
Wat is de onderliggende reden van dit verwarrende gedrag? Het precieze antwoord
is niet altijd te geven. Natuurlijk kunnen allerlei ontwikkelingsachterstanden, fysieke handicaps, medische aandoeningen of emotionele problemen van invloed
zijn op het gedrag van het kind. Een sensorische integratiestoornis kan een belangrijke bijkomende factor zijn, zeker wanneer het kind op een atypische manier op
zintuiglijke waarnemingen reageert.