FAKULTET ZA OBRAZOVANJE DIPLOMIRANIH PRAVNIKA I DIPLOMIRANIH

EKONOMISTA ZA RUKOVODEE KADROVE NOVI SAD

KONTROLA I REVIZIJA U BANKARSKOM

POSLOVANJU
SEMINARSKI RAD IZ FINANSIJSKA KONTROLA I REVIZIJA

Student

Mentor:

S AD R AJ
Uvod......................3
Pojam kontrole (nadzora)..............................................................................................................4
Potreba nadzora i kontrole.............................................................................................................4
Kontrola u bankarskom poslovanju...............................................................................................6
Organizacija i uredjenje bankarske institucije..............................................................................6
Upravljanje bankom / organi banke..............................................................................................6
Pojam i predmet kontrole..............................................................................................................7
Politike, postupci i organizacija kontrole......................................................................................8
Kontrola kao oblik nadzora...........................................................................................................9
Nivo i vrste kontrolnih postupaka...............................................................................................10
Komponente internih kontrola....................................................................................................11
Procjena rizika.............................................................................................................................12
Informacija i komunikacija.........................................................................................................14
Nadgledanje i praenje................................................................................................................14
Procedure za postizanje razumijevanja internih kontrola..........................................................15
Dokumentovanje saznanja o sistemu internih kontrola...............................................................16
Nedostatak interne kontrole........................................................................................................17
Kontroling...................................................................................................................................19
Revizija u bankarskom poslovanju.............................................................................................21
Definicija revizije........................................................................................................................21
Odnos eksterne i interne revizije.................................................................................................22
Pojam, ciljevi i znaenje interne revizije....................................................................................23
Nosioci procesa revizije..............................................................................................................24
Uloga interne revizije u procesu poslovnog odluivanja............................................................26
Preventivna uloga interne revizije...............................................................................................28
Temeljni cilj interne revizije u savremnim uvjetima..................................................................28
Zakljuak.....................................................................................................................................30
Literatura.....................................................................................................................................31

UVOD
Zakon o raunovodstvu i reviziji (sl.Novine Federacije BIH br. 32/05) predstavlja osnovni
propis kojim se ureuju principi raunovodstva i sadraj finansijskih izvjetaja za banke,
predvia obavezu primjene izmijenjenih i dopunjenih, odnosno novih standarda koje donosi
IASB. Novi Zakon o raunovodstvu i reviziji, izmedju ostalog propisuje da su sva pravna lica
duna da vode svoje poslovne knjige u skladu sa ovim zakonom i Standardima, u kojima
trebaju biti evidentirane sve poslovne promjene,dogaaji i transakcije u toku poslovne godine.
Stoga podaci o stanjima i promjenama koji su iskazani u poslovnim knjigama (sredstva, izvori
sredstava, prihodi, rashodi,finansijskih rezultat i njegova raspodjela i dr.) predstavljaju ne samo
osnovni preduslov za popunjavanje samih obrazaca nego i za financijsko izvjetavanje uopte.
Sve nastale promjene evidentiraju se u poslovnim knjigama na osnovu urednih i vjerodostojnih
knjigovodstvenih isprava i dokumenata, koji su i dokazi o nastanku, karakteru i
vjerodostojnosti tih transakcija i poslovnih dogaaja. Primjenom propisanog kontnog plana
podaci o poslovnim dogaajima I transakcijama se u poslovnim knjigama evidentiraju kao
promjene vrijednosti i stanja pojedinih kategorija imovine, obaveza i kapitala pravnog lica, te
kao njegovi prihodi, rashodi, financijski rezultat I njegova raspodjela. lan 13. Zakona o
raunovodstvu i reviziji u Federaciji BIH ureuje obim primjene Meunarodnih standarda
prilikom voenja raunovodstva, finansijskog izvjetavanja i revizije finansijskih izvjetaja.
Do 01.01.2007. godine, banke su imale specifino bankarski MRS 30 - Objavljivanje u
finansijskim izvjetajima banaka i drugih finansijskih institucija, koji je indirektno sadran u
Odlukama Agencije za bankarstvo FBIH, i koji e zadrati odredbe proistekle iz ovog
standarda. Uprava banke moe finansijske izvjetaje sainjavati na nain koji na najbolji nain
odgovara potrebama efikasnog upravljanja, odnosno odluivanja, meutim za objavljivanje I za
potrebe ire javnosti I korisnika, obavezna je primjena finansijskih izvjetaja u skladu sa
Meunarodnim raunovodstvenim standardima. Funkcionalno gledajui, cjelokupni sistem
internog nadzora moe se provoditi pomou internih kontrola koje su ugraene u poslovne
procese, te kroz nadziranje njihova funkcioniranja to se osigurava dodatnom, viom razinom
nadzora-internom revizijom i kontrolingom.

POJAM KONTROLE (NADZORA)

Mogui su razliiti oblici nadzora ovisno o kriterijima razlikovanja. Na primjer prematijelima
nadzora, razlikujemo eksterni i interni nadzor, prema vremenu razlikujemo: stalni
(permanentni), periodiki, povremeni, prethodni, tekui i naknadni nadzor, a prema intenzitetu
nadzora, razlikujemo, formalni i materijalni nadzor.1.
Interni nadzor obavlja se unutar granica nekog poslovnog subjekta ili organizacije radi
praenja ostvarivanja unaprijed postavljenih ciljeva i predlaganja kolektivnih akcija u sluaju
odstupanja od tih ciljeva.
Tri su osnovna oblika internog nadzora:
interna kontrola,
interna revizija i
kontroling.
Polaznu osnovu u koncipiranju cjelokupnog sistema internog nadzora ini interna kontrola.
Naime, funkcionalno gledajui, cjelokupni sistem internog nadzora moe se provoditi pomou
internih kontrola koje su ugraene u poslovne procese, te kroz nadziranje njihova
funkcioniranja to se osigurava dodatnim, viim nivoom nadzora-internom revizijom i
kontrolingom.

Potreba nadzora i kontrole

U skladu sa raunovodstvenim propisima i standardima, finansijske izvjetaje za banke ine:
- bilans stanja
- bilans uspjeha,
- izvjetaj o gotovinskim tokovima,
- izvjetaj o promjenama na kapitalu,
- raunovodstvene politike i zabiljeke uz finansijske izvjetaje.
Prilikom izbora raunovodstvenih politika i njihove primjene, te prilikom izrade finansijskih
izvjetaja moraju se potovati slijedei principi:
Neogranienost vremena poslovanja,
Dosljednost,
Utvrivanje prihoda i rashoda prema datumu nastanka dogaaja,
Razumljivosti finansijskih izvjetaja,
Znaajnosti,
Opreznosti,
Kompleksnosti,
Usporedivosti.
Osnovni finansijski izvjetaji moraju pruiti pouzdan, fer, istinit i nepristrasan pregled aktive,
obaveza, kapitala, prihoda i rashoda, promjene u gotovinskim tokovima i promjene na kapitalu,
te opisati politike koritene pri evidentiranju pojedinih bilansnih pozicija.
................................................................................................................................................
1 Doc. Dr sc. Boris Tu ek, Ekonoms ki fakultet Zagreb

Knjigovodstvene evidencije i finansijski izvjetaji banke moraju ukljuiti i finansijsko stanje,

bilo pojedinano, bilo na konsolidovanoj osnovi. Direktor i Uprava banke odgovorni su za
sainjavanje finansijskih izvjetaja, te za njihovo objavljivanje, dok je neovisni vanjski revizor
odgovoran za oblikovanje nezavisnog revizorskog miljenja.
Raunovodstvene politike banaka trebaju biti donesene u skladu sa odredbama MRS/MSFI, da
obuhvataju naela, osnove, konvencije, pravila i postupke koje je Uprava usvojila. Kada je rije
o bankarskom sistemu uopte, temeljno je kako prepoznati i preduhitriti poremeaje na
finansijskom tritu i sauvati bankarski sektor od pritisaka insolventnih povjerilaca.
Bankarske krize mogu biti izazvane raznim poremeajima na finansijskom tritu, to je
osnova razvijenih trinih ekonomija. Meutim, i u uslovima stabilnog kursa i niske inflacije,
moe doi do bankarskih kriza koje su u najveoj mjeri produkt mikroekonomskih faktora
unutar samih banaka. Analize istraivanja uzroka problema nacionalnih banaka u svijetu
pokazuju da se veina nedostataka u bankarskom sektoru povezuje sa loim upravljanjem i
neadekvatnim eksternim i internim nadzorom
Stoga je potrebno sve veu panju posvetiti izgradnji dobrog sistema internih kontrola, kao
preventivnog nadzora, s ciljem otklanjanja, svih potencijalnih greaka i nepravilnosti. Za
uspjenost funkcije veoma je vano dobro osposobljeni i struni zaposlenici i spremnost
menadmenta da prepozna i preuzme upravljanje nad ovom vrstom kontrolne funkcije.
Glavne i najjae bankarske grupacije u naem regionu su Hypo Alpe Adria Bank, Raiffeisen
Bank, Unicredit Group, Intesa Sanpaolo i dr. Svaka od navedene grupacije prepoznatljiva je po
odreenoj boji, logu i znaku. Zemlje centralne i istone Evrope, kako je naglaeno u izvjetaju
koji priprema meunarodna mrea ekonomista Intesa Sanpaolo, imaju mlade i izuzetno
dinamine ekonomije koje su biljeile visoke stope rasta u periodu od 2002 do 2006 godine, u
prosjeku oko 4-5%, a prema podacima Eurostata, to je znatno vie od prosjeka eurozone.
Prema najpouzdanijim procjenama oekuje se nastavak ovog trenda, tavie, bankarski sistem u
ovom regionu, doivio je ubrzani razvoj zbog poticanja pretvaranja tednje u pozajmice,
kojima se finansiraju investicije i inovacije, to je znaajno doprinijelo ekonomskom rastu.

KONTROLA U BANKARSKOM POSLOVANJU

Organizacija I uredjenje bankarske institucije
Skupti naNadzor ni odbor

Slika1.Primjer organizacije komercijalne banke

Made in Bank,mart,2008
Nadzorni odbor i Generalni direktor banke su odgovorni za uspostavljanje, sprovoenje i
razvoj kvalitetnog sistema interne kontrole, njihovu implementaciju u operativnom I
svakodnevnom poslovanju banke , te njihovo pravilno pozicioniranje u organizacionoj emi
banke. Sistem adekvatnih internih kontrola moe pomoi da se ostvare nastojanja i ciljevi
banke, da e banka osigurati dugorono postavljene ciljeve rentabilnosti, da e imati pouzdane
finansijske izvjetaje i izvjetaje za voenje upravljake funkcije, kao vana komponenta
rukovodstva banke i temelj za njeno sigurno i dobro poslovanje.

Upravljanje bankom / Organi banke

Skuptina banke je najvii organ upravljanja.
Skuptina odluuje o:
1. poslovnoj politici i strategiji banke,
2. osnivakom aktu i statutu,
3. godinjem raunu, dobiti i pokriu gubitka,
4. dokapitalizaciji i investicijama,
5. bira predsjednika i lanove NO,
6. statusnim promjenama i prestanku rada banke,
7. sticanju steajne, odnosno likvidacione mase i likvidaciji,
8. spoljnom revizoru i
9. drugim pitanjima predvienim zakonom i statutom.
Nadzorni odbor je odgovoran za zakonitost poslovanja i usklaenost sa aktima i drugim
procedurama koje utvrde organi banke.

Nadzorni odbor:
1. saziva sjednice skuptine,
2. priprema prijedloge odluka za skuptinu i brine o njihovom sprovoenju,
3. donosi odluke o sprovoenju poslovne politike izmeu dvije sjednice skuptine,
4. utvruje opte uslove poslovanja,
5. bira i razrjeava direktora i lanove uprave banke,
6. bira i razrjeava dunosti lanove odbora za reviziju, kreditnog odbora i odbora za
upravljanje aktivom i pasivom i
7. obavlja druge poslove predviene zakonom i statutom.
Uprava banke organizuje poslovanje banke i vri dnevni nadzor nad aktivnostima zaposlenih u
banci.
Uprava banke:
1. izvrava odluke skuptine i NO,
2. obezbjeuje zakonitost rada,
3. odluuje o plasmanima i zaduivanju u okvirima datim od NO,
4. odluuje o poveanju izloenosti prema povezanim licima,
5. primjenjuje poslovnu strategiju,
6. identifikuje, mjeri i upravlja rizicima,
7. utvruje organizacionu strukturu prema strategiji,
8. odluuje o svim drugim pitanjima koja nisu u nadlenosti skuptine i NO

Pojam i predmet kontrole

Bazelski komitet za nadzor rada banaka, je 1998. godine izdao dokument pod nazivom Okvir
za evaluaciju sistema internih kontrola u bankarskim organizacijama (Framework for the
evaluation of internal control systems in banking organisations), u cilju poveanja sigurnosti
rada u bankama. COSO (Comitee of sponsoring Organisations of the Treadway Commission)
definie kontrole kao politike, procedure, prakse i organizacione strukture dizajnirane za
pruanje razumnog osiguranja da e ciljevi poslovanja biti ostvareni, a neeljeni dogaaji
sprijeeni ili detektovani i korigovani. 2 Meunarodni standardi revizije definiu interne
kontrole kao "politike i postupke (interne kontrole) koje je rukovodstvo pravnog lica prihvatilo
radi pomoi postizanju svojih ciljeva u smislu obezbjeenja da se, u mjeri u kojoj je to mogue,
uredno i efikasno odvija poslovanje pravnog lica, to ukljuuje podravanje politike
rukovodstva, ouvanje integriteta sredstava, spreavanje i otkrivanje kriminalnih radnji i
greaka, tanost i potpunost raunovodstvenih evidencija i blagovremeno sastavljanje
pouzdanih finansijskih informacija" Interne kontrole imaju ogranienu mo spreavanja
greaka i kriminalnih radnji, jer one nikada nisu u potpunosti efektivne i efikasne, bez obzira na
panju sa kojom se vri njihova implementacija. U reviziji se taj koncept zove inherentna
ogranienja internih kontrola. Zbog ovih ogranienja, interne kontrole ne mogu obezbjediti
rukovodstvu uvjerljiv dokaz da su postavljeni ciljevi i postignuti. Ova ogranienja uglavnom
obuhvataju:
uobiajen zahtjev rukovodstva da trokovi odreene interne kontrole nisu vei od njenih
- pretpostavljenih korisnih efekata,
.........................................................................................................................................................
2 Kerim Agi, Hasan Mahmutovi, Interna rev izija, interna kontrola unutar bankarskog sistema

veina internih kontrola je usmjerena na unaprijed odreene rutinske poslovne

promjene, odnosno nije usmjerena na neuobiajene poslovne dogaaje,
mogunost ljudske greke zbog nepanje, nemara, pogrenog prosuivanja i
nerazumijevanja instrukcija,
mogunost za obilaenja internih kontrola zbog tajnog dogovora izmeu lanova
rukovodstva ili nekog zaposlenika sa subjektima spolja ili u okviru pravnog lica,
mogunost da lice koje je zadueno za vrenje neke interne kontrole zloupotrebi
to zaduenje, npr. lan rukovodstva prelazi preko interne kontrole,
mogunost da postupci kontrole postanu neadekvatni uslijed izmjena u uslovima,
to moe dovesti do pogoranja u pridravanju kontrolnih postupaka.

Sistem internih kontrola banke podrazumijeva politike, postupke, organizaciju, koju

utvruju nadleni organi banke svojim aktima, a koji imaju za cilj obezbjeenje efikasnog
poslovanja banke, zatitu dionikog kapitala, zatitu sredstava deponenata banke I ostalih
povjerilaca, zatim da obezbjedi kontrolu I sprijei greke I nesavjesne I kriminalne radnje u
poslovanju, obezbjedi tanost I potpunost raunovodstvenih iskaza, i blagovremeno
sastavljanje finansijskih i ostalih izvjetaja kojima se rukovodi Uprava I ostale vlasnike
strukture, te kontrolni i drugi eksterni korisnici izvjetaja. Uspjeno postavljen sistem internih
kontrola garancija su za uspjean rast i poslovanje bankarske institucije, s druge strane ima
puno primjera koji su pokazali da loe postavljen ili nefunkcionalan sistem internih kontrola
dovodi do brzog pada poslovanja i ostvarenja gubitaka, gubitka reputacije, to se na kraju loe
odraava na poslovanje banke ili neke druge finansijske institucije.

Politike, postupci i organizacija kontrole

Politike, postupci i organizacija moraju biti prilagoeni veliini banke, vrsti i visini rizika koje
banka preuzima u svom poslovanju i ekonomskom ambijentu u kome banka posluje, i moraju
obezbjediti da se prihodi banke naplauju u skladu sa interesom banke, da se svi trokovi
verifikuju od ovlatenih lica u propisanom postupku i plaaju o roku, da se uspostavi adekvatno
staranje o aktivi i da se obaveze uredno evidentiraju.
Sagledavajui injenicu sve vee vanosti efektivnog sistema interne kontrole kako bi se
obezbjedili odgovarajui sigurni poslovi banaka, neophodno je uspostaviti i dobar sistem
interne kontrole u bankama. Nadzorni odbor i Generalni direktor banke su odgovorni za
uspostavljanje, sprovoenje 3 i razvoj kvalitetnog sistema interne kontrole, njihovu
implementaciju u operativnom Svakodnevnom poslovanju banke , te njihovo pravilno
pozicioniranje u organizacionoj emi banke.
Sistem adekvatnih internih kontrola moe pomoi da se ostvare nastojanja i ciljevi banke, da e
banka osigurati dugorono postavljene ciljeve rentabilnosti, da e imati pouzdane finansijske
izvjetaje i izvjetaje za voenje upravljake funkcije, kao vana komponenta rukovodstva
banke I temelj za njeno sigurno i dobro poslovanje. Nadgledanje efektivnosti internih kontrola
moe da obavi personal banke iz nekoliko razliitih oblasti (poslovne funkcije, finansijska
kontrola, interna revizija i dr.) uz tanu naznaku i definiciju od strane vieg rukovodstva koji
personal je odgovoran za koje funkcije nadgledanja.
.........................................................................................................................................................
3 Mr sc. Mile Stanii, Vojvoanska banka,Novi Sad

Stalne aktivnosti nadgledanja pruaju mogunost i prednost brzog otkrivanja nepravilnosti i

nedostataka u sistemu interne kontrole. Interne kontrole, takoer, predstavljaju skup
poslovno/kontrolnih politika i procedura, koje se odvijaju i primjenjuju u kontinuitetu na svim
nivoima poslovanja banke, kako bi se obezbjedile neometane funkcije:

Efektivan i efikasan sistem upravljanja rizicima,

Identifikacija rizika kojima je banka izloena,
Potovanje i provoenje internih poslovnih politika i procedura,
Tanost I potpunost raunovodstvenih evidencija,
Pouzdanost i kompletnost finansijskih izvjetaja,
Potovanje procedura pri procjeni adekvatnosti kapitala,
Pridravanje vaeih propisa i internih regulativa,
Adekvatno postavljanje politika, limita i analiza postojeih i potencijalnih
operativnih rizika,
Otkrivanje i spreavanje prevara, kriminalnih radnji, pronevjera i greaka.4

Kontrola kao oblik nadzora

Kontrola se kao oblik nadzora, odnosno proces ispitivanja, odvija kroz tri temeljne faze:
utvrivanje standarda,
mjerenje i usporedba sa standardom,
te utvrivanje odstupanja. 5.
Prema prof. Spremiu, sistem internih kontrola predstavlja svojevrstan nadzor nad svim
poslovnim procesima poduzea. U tom kontekstu moe se govoriti o slijedeim vrstama
internih kontrola:
a) izvrnim ili administrativnim
b) informacijskim, a u okviru njih raunovodstvenim kontrolama,
c) upravljakim kontrolama.
Administrativne ili izvrne, jednako kao i informacijske, odnosno raunovodstvene, su
kontrole koje su ugraene u pojedine procese i koje neposredno pridonose ostvarenju
definiranih ciljeva, pa se one najee nazivaju procesne kontrole. Administrativne kontrole se
odnose na planove, postupke, i dokumente vezane uz sam proces poslovanja i donoenje
poslovnih odluka. Zadaa menadmenta je odobravanje pojedinih transakcija to je neposredno
vezano uz odgovornost menadmenta za ostvarivanjem zacrtanih ciljeva poslovanja preduzea.
Raunovodstvene kontrole
Raunovodstvo prati i prikuplja sirove interne i eksterne podatke, te ih primjenom
odreenih pravila, naela i postupaka, transformira (preoblikuje) u informacije pogodne za
proces odluivanja. Interne raunovodstvene kontrole ugrauju se u sve faze cjelokupnog
raunovodstvenog procesa koji obuhvaa ulaz, obradu (procesiranje) izlaz raunovodstvenog
informacijskog sistema6
.........................................................................................................................................................
4 Mile Stanii, Odnos interne revizije prema sistemu internih kontrola u banci
5 Vitezi, N. Interna kontrola I revizija u funkciji menadmenta, Zborni k radova Ekonomskog fakulteta u Rijeci,
Rijeka 1993, str.143.

6 Vaiek, V, ager,K. L. Marayi, C, D, Raunovodstvo za neraunovoe, Zagreb 1995. godine str,26

Upravljake kontrole ili zadaci Kontrolinga, odnose se na upravljaki podsistem preduzea.

Tretirajui pojam kontrole kao prethodni oblik nadzora, te, polazei od odgovornosti koju
menadment snosi za ostvarenje ciljeva poslovanje preduzea, prof. I. Spremi, govori o
upravljakom nadzoru, a ne o upravljakim kontrolama.
Predmet upravljakog nadzora je:
a) naknadna provjera funkcioniranja sistema administrativnih i raunovodstvenih kontrola
I poduzimanje potrebnih mjera i akcija za njihovo uspjeno djelovanje,
b) odluivanje o poduzimanju potrebnih korektivnih mjera I akcija kako bi se poslovanje
odvijalo u skladu s usvojenim planom (proraunom).

Nivo i vrste kontrolnih postupaka

Kontrolni postupci se uobiajeno razmatraju na nekoliko nivoa kao:
a) preventivni,
b) detektivni i
c) korektivni kontrolni postupci.
Preventivne kontrole su usmjerene ka prevenciji prevara i greaka, to su zapravo a priori
kontrole, koje djeluju u trenutku odvijanja neke aktivnosti vezane su uz proces i njegov input
radi predvianja potencijalnih problema.. One spreavaju nastanak moguih potekoa, kao
npr. kontrola prethodno spomenute, formalne ispravnosti dokumenata ili uvoenja odreenih
parametara , koji se moraju unijeti da bi se isprava mogla uope izdati I biti pravovaljana.7
Detektivne kontrole su usmjerene ka detektiranju, odnosno otkrivanju nepravilnosti i
pogreaka nakon njihova nastanka. Selektivni nivo kontrole se sastoji od resursa tehnika i
procedura namijenjenih prepoznavanju i otkrivanju (detekciji) dogaaja koji su zaobili
preventivnu razinu kontrole.8
Preventivne kontrole

Detektivne kontrole

1.odobravanje svih vrijednosno znaajnih

isplata s dva potpisa, odnosno potpisnika

1.priprema bankovnih izvjetaja i

usklaivanje sa poslovnim knjigama

2. koritenje odobrene liste dobavljaa

2. usklaivanje izvoda otvorenih stavki

dobavljaa sa evidentiranim plaanjima

3.usklaivanje ulaznih rauna s izvjetajima o 3. fiziko brojenje zaliha i utvrivanje

primitku prije odobravanja plaanja
zastarjelosti zaliha
4.provjera raunske tanosti rauna prije
plaanja

4. promatranje distribucije plaanja na

bazi testa

Primjeri preventivnih I detektivnih kontrola

................................................................................................................................................
7 ager, K, Interne raunovodstvene kontrole, Spremi, I, Raunovodstvo,

10

8 Spremi I, Raunovodstvo str.215,

Ovu vrste kontrole moe obavljati ovjek, ali ona moe takoer biti i tehnika, najee se
provodi na nain da se prepoznavanje deava na nain da se stavljaju u odnos ostvarene sa
planskim veliinama, tako da se odstupanja veoma brzo i jednostavno, mogu uoiti.
Korektivne kontrole, usmjerene su ka korekciji problema identificiranih detektivnim
kontrolama na prethodnom nivou kontrole, i zaduene su za rjeavanje problema.
Korektivne kontrole u sebi sadre postupke poduzete radi:
a)
utvrivanja uzroka problema,
b)
korigiranja greke ili tekoe,
c)
modificiranja sistema da bi se budui problemi eliminirali ili minimizirali. 9
Korektivna kontrola predstavlja najsloeniji nivo kontrolne funkcije, posto je potrebno nastali
otkriveni problem, sagledati sa stajalita njegovih uzroka i posljedica, te pristupiti otklanjanju i
poduzimaju svih potrebnih mjera i mehanizama za korekciju utvrenih nedostataka.

Komponente internih kontrola

Interne kontrole se sastoje od pet meusobno povezanih komponenti. One su proistekle iz
naina na koji Uprava vidi preduzee i integrisane su u proces upravljanja. COSO izvjetaj
navodi slijedee komponente:
kontrolno okruenje
procjena rizika
kontrolne aktivnosti - procedure
informacija i komunikacija
nadgledanje i praenje
Kontrolno okruenje, prema Meunarodnim standardima revizije, podrazumijeva opte
stavove, savjesnost i aktivnosti rukovodstva koji se tiu sistema internih kontrola i znaaja tog
sistema za pravno lice. Kontrolno okruenje ini temelj svih drugih komponenti interne
kontrole, pod uslovom da postoji disciplina i organizacija. Ukupan odnos Uprave, nain na koji
ona obavlja funkciju upravljanja, poslovna kultura i uspostavljeni sistemi vrijednosti ine
sutinu uspjene kontrole.
Faktori koji su od uticanja na kontrolno okruenje su:
funkcija upravnog odbora i njegovih radnih tijela (nezavisnost UP u odnosu na Upravu
banke, nadgleda rad internih kontrola, imenuje revizijski komitet) ,
poslovna filozofija rukovodstva i njegov poslovni stil (daje jasan signal zaposlenima o
znaaju internih kontrola kroz vlastiti pristup, naglasak kroz finansijske i operativne
ciljeve) ,
organizaciona struktura pravnog lica i metode utvrivanja ovlatenja i odgovornosti
(jasno definisana linija odgovornosti, kanali komunikacije),
sistem kontrole koju primjenjuje rukovodstvo, ukljuujui funkciju interne revizije,
kadrovsku politiku i razgranienje dunosti (usmjerena na nezavisnost interne revizije,
ukazuje i daje prijedloge Upravi za poboljanje internih kontrola).
................................................................................................................................................

11

9 Romney, M.B., Steinbart, P,J, C ushing, B.,E,Accounti ng Information Systems, Amsterdam 1997, str. 430

Kontrolno okruenje ima sveobuhvatan uticaj na nain planiranja poslovnih aktivnosti, nain
utvrivanja poslovnih ciljeva i nain procjene rizika. Na kontrolno okruenje utie istorija i
kultura preduzea, ona direktno utie na svijest zaposlenih, odnosno na njihovo razumijevanje
vanosti kontrole.
Prema COSO izvjetaju, postoje posebni faktori na koje je potrebno obratiti panju kod
procjene kontrolnog okruenja, kako bi se utvrdilo da li postoji pozitivno kontrolno okruenje,
a to su:
privrenost integritetu i etikim vrijednostima, privrenost kompetentnosti i kvalitetu,
nezavisnost, integritet i otvorenost na nivou Upravnog odbora, rukovoenje kontrolom,
davanjem vlastitog primjera (filozofija rukovoenja i stil rada Uprave)
odgovarajua organizaciona kultura,
odgovarajua podjela ovlatenja i odgovornosti, odgovarajua kadrovska i poslovna
politika.

Procjena rizika
Kompanija mora biti svjesna rizika s kojima se suoava i mora o njima voditi rauna.
Kompanija odreuje poslovne ciljeve koje nastoji da ostvari. Zatim, Uprava utvruje rizike
vezane za postizanje postavljenih ciljeva i preuzima odreene korake radi kontrole tih rizika. S
obzirom da e se ekonomski, privredni, zakonodavni i radni uslovima stalno mijenjati,
neophodni su mehanizmi koji e identifikovati i kontrolisati rizike koje te promjene nose.
Kontrolni postupci. aktivnosti i procedure su, prema Meunarodnim standardima revizije
(MRS - 400 Procjena rizika i interna kontrola), politike i postupci koje je uvelo rukovodstvo
pravnog lica radi ostvarivanja svojih specifinih ciljeva. Bez obzira da li se nazivaju
kontrolnim aktivnostima, ili kontrolnim procedurama /postupcima, oni predstavljaju politike i
postupke koje je Uprava uspostavila radi postizanja konkretnih ciljeva preduzea.
Specifini kontrolni postupci obuhvataju:

izvjetavanje, pregled i odobravanje usaglaavanja,

provjeru tanosti raunovodstvenih evidencija,
kontrola aplikacija i okruenja informacionih sistema (kod izmjena aplikacija, pristup
bazi podataka i dr.)
kontrola i analiza knjigovodstvenih evidencija, rauna bilansa stanja i bilansa uspjeha,
te vanbilansne evidencije,
odobrenje i provjera dokumenata ,
usklaivanje podataka iz vlastite evidencije sa podacima spoljnih izvora ,
redovne i vanredne kontrole i popisi sredstva (usklaivanje) sa raunovodstvenim
evidencijama,
ogranienje neposrednog fizikog pristupa imovini i evidencijama,
uporeivanje i analiza ostvarenog finansijskog rezultata sa planom.

Kontrolni postupci se mogu razvrstati u nekoliko osnovnih grupa aktivnosti:

adekvatno razdvajanje dunosti,
odgovarajua autorizacija transakcija i aktivnosti,

12

adekvatna dokumentacija i zapisi,

fizika kontrola nad imovinom i zapisima,
nezavisne provjere.

Adekvatno razdvajanje dunosti treba da sprijei pojavu greaka i kriminalnih radnji. Kao
kljuno pravilo jeste razdvajanje upravljanja imovinom od raunovodstvenih aktivnosti, kako
bi se onemoguilo da ista osoba ima mogunost pristupa i raspolaganja finansijskom
imovinom i mogunost raunovodstvenog iskazivanja. Informacijski sistem treba da je ureen
na principu "2 para oiju", kako bi u procesu operativnih aktivnosti bila upotpunjena kontrola,
takoer mora trajno postojati zapis o obavljenim transakcijama, i podaci o korisniku sa svim
ovlatenjima i ogranienjima za odreenu vrstu aplikacije koja odgovara nadlenostima koje su
propisane i ureene Pravilnikom o pravima i ovlatenjima i usklaeni prema organizacionoj
strukturi.
Odgovarajua autorizacija transakcija i aktivnosti podrazumijeva ovlatenje za vrenje
odreenih radnji i transakcija. Moe biti opta (podrazumijeva se za referentno radno mjesto) i
posebna (ureuje se posebnim aktom i sa tano definisanim ovlatenjima).
Adekvatna dokumentacija i zapisi, podrazumijeva koritenje i arhiviranje propisanih internih
obrazaca (ugovori, platni nalozi, trajni nalozi, kreditne kartice, i dr.) na nain kako je propisano
i ureeno Internim aktom o koritenju i postupanju sa dokumentacijom.
Fizika kontrola nad imovinom i zapisima, se odnosi na zatitu od neovlatenog pristupa i
koritenja imovine i podataka, te zatitu poslovne tajne. Nadlenost je posebnog odjela za
zatitu koja se odnosi na fiziko obezbjeenje i zatitu IT infrastrukture i baze podataka.
Nezavisne provjere su izuzetno vane u cilju odravanja kontinuiteta primjene kontrolnih
procedura i postupaka u cilju izbjegavanja namjerne ili nenamjerne greke.

13

INFORMACIJA I KOMUNIKACIJA
Informacioni sistemi proizvode izvjetaje koji sadre poslovne, finansijske i informacije koje se
odnose na usklaenost sa pravilima i propisima. Informacioni sistem u bankarskoj instituciji
obuhvata: raunovodstveni sistem, aplikaciju sa finansijskimplanovima, aplikaciju za obradu
kadrovske evidencije i obrauna plata, softverskesisteme, aplikativne sisteme za podrku
poslovnih procesa (krediti i obraun kamate,depozitni poslovi,komisioni poslovi, unutranji i
info platni promet, softver za kartinoposlovanje), te aplikaciju koja sadrava bazu podataka.
Informacioni sistem je u dananjim uslovima postao srce banke, obrada podataka, te uredno i
pravovremeno izvjetavanje za potrebe donoenja odluka uprave, zatim,priprema izvoda i
duina trajanja obrade transakcija za potrebe klijenata banke.
Komunikacija se obavlja u irem smislu, i ona u okviru organizacije tee od vrha prema dole,
po horizantalnim linijama, i odozdo prema gore. Svi zaposleni od Uprave /top managementa,
moraju primiti jasnu poruku da kontrolne aktivnosti moraju biti ozbiljno shvaene. Svi
zaposleni moraju razumjeti vlastitu ulogu u sistemu interne kontrole, kao i nain na koji su
individualne aktivnosti povezane sa radom drugih, kako na njega utiu i kako se znaajne
informacije prenose, kako se o njima izvjetava vii menadment.
Naime, zadatak revizije jeste da utvrdi da li :
postoji efikasnost s kojom se prenose dunosti zaposlenih i odgovornosti vezane za
kontrolu;
postoje komunikacioni kanali kojima zaposleni mogu da izvjeste o eventualnim
nepravilnostima;
postoji otvorenost uprave za sugestije zaposlenih u pogledu naina poboljanja
aktivnosti u procesu poslovanja;
postoji adekvatnost komunikacije na svim nivoima organizacije (npr. Direkcije Retail-a
i Direkcije Marketinga) i dr.

Nadgledanje i praenje
Nadgledanje je proces praenja koji Upravnom odboru daje razumnu sigurnost da su
uspostavljeni ograniavajui postupci kontrole u svim bitnim finansijskim aktivnostima
kompanije ili grupe, te da se ti postupci dosljedno primjenjuju (npr. Razmatranje izvjetaja
Uprave, izvjetaja interne revizije i izvjetaja nezavisnih revizora od strane upravnog odbora).
Uoavanje i identifikovanje promjena u poslovanju i njegovom okruenju koje mogu
zahtijevati promjene u sistemu interne finansijske kontrole, formalni postupci radi izvjetavanja
o nedostacima i obezbjeivanje odgovarajuih korektivnih postupaka, obezbjeivanje
adekvatne podrke za javne izjave direktora o internoj kontroli.
U optoj analizi istrijskog razvoja stavova revizorske profesije vezanih za prevare, Hempprey
et al. 1991, daje 11 citat iz knjige revizija-praktini prirunik za revizore 1900, (Dieckeess
1900 edition of Auditing- A Practical Manual for Auditors), koji kae: Za predmet revizije se
moe rei da je troznaan:
Otkrivanje prevare,
Otkrivanje tehnikih greaka,
14

Otkrivanje greke u principu

Otkrivanje prevare je najznaajniji dio dunosti revizora, zbog toga revizori treba da
istrajno razvijaju ovaj aspekt svojih aktivnosti.

Osamdesetih godina dvadesetog vijeka, dolo je do transformacije miljenja o odgovornosti za

prevaru. Pod pritiskom javnosti da se ispita razumnost stava revizora u vezi s prevarom,
revizorska struka je bila prisiljena da ponovo razmotri svoje stanovitepotpunog odbijanja, a
cijeli proces je kulminirao formiranjem nekoliko komiteta kao sto je Koenova komisija (Cohen
commission 1978), Tradeway commission 1987 i Dingell committee 1988 u SAD te Dejvison
and Benson committee 1985 u Velikoj Britaniji.10
Sadanje miljenje revizorske profesije opisano je u meunarodnim standardima revizije, ISA
-240 11 Meunarodni Standardi Revizije, ISA -240 Prema ovom standardu odgovornost za
spreavanje i otkrivanje prevare i greke lei na Upravi, kroz implementaciju i provoene
adekvatnog sistema interne kontrole. Revizor treba da razmotri rizik od prevare u postupku
planiranja i formuliranja postupaka revizije.

Procedure za postizanje razumijevanja internih kontrola

"...Revizorovo razmatranje internih kontrola moe se prikazati kroz slijedeu emu:
Sticanje
razumijevanja
o
internoj
kontroli

procjena
kontrolnog
rizika

kontrolni
testovi

odluivanje o
planiranom
detekcionom
riziku
i sutinski
testovi

Prikaz1. Koraci za razmatranje internih kontrola u procesu revizije

Procedure kojima revizor stie razumijevanje sistema internih kontrola, u skladu sa
Meunarodnim standardima revizije mogu se predstaviti kao:
prethodno iskustvo sa klijentom,
ispitivanje rukovodstva, nadzornog i drugog osoblja, na razliitim organizacionim
nivoima, unutar pravnog lica, sa pozivom na dokumentaciju, kao to su prirunici sa
opisanim postupcima, opisi poslova i ematski prikazi,
inspekcija dokumenata i evidencija, koji su proizvod raunovodstvenog sistema i
sistema interne kontrole,
posmatranje aktivnosti i poslova finansijske institucije, organizacije i prirode obrade
podataka o poslovnim dogaajima,
ispitivanje operativnog IT sistema.

................................................................................................................................................
10 citat iz knjige revizija-praktini prirunik za revizore 1900, (Dieckeess 1900 edition of Auditing- A Practical
Manual for Auditors

15

11 Meunarodni Standardi Revizije, ISA -240

Dokumentovanje saznanja o sistemu internih kontrola

Da bi revizija bila u skladu sa zahtjevima revizijskih standarda, neophodno je da sve aktivnosti,
ukljuujui i razmatranje internih kontrola, prati proces njihovog dokumentovanja. Postoje tri
tehnike za dokumentovanje prikupljenih saznanja:
1. Narativni opis, pisani prikaz procesa internih kontrola
2. Dijagram toka, simboliki, dijagramski prikaz dokumenata i njihovog toka,
3. Upitnik internih kontrola, sadri niz pitanja vezanih za interne kontrole, koje mogu
pomoi revizoru u lakem rasvjetljavanju toka i funkcionisanja, te vrednovanju samog
procesa. Pitanja su obino koncipirana da se na njih moe dati jednostavan odgovor
(DA, NE ili N/P, nije primjenjivo).
4.
Struktura interne kontrole
Komponente
(ako je primjenjiv a)

Opis komponente

Daljina podjela

Kontrolna okruenja

Aktivnosti, politike i postupci:

koji odraavaju odnos najvie - i
Rukovodne strukture, direktora - i
vlasnika preduzea, vezano za kontrole i njihov znaaj

Potkomponente kontrolnog
okruenja:
- integritet i etike vrijednosti
- privrenost i kompetentnost
- filozofija i stil rada uprave
- organizaciona struktura
- UO ili revizorska komisija
- dodjela /raspodjela
ovlatenja,nadle. i odgov.
- kadrovska i poslovna
politika,

Procjena rizika od
strane Uprave i
identifikacija i analiza
rizika

Relevantnih za pripremu
Finansijskih
izvjetaja u skladu s a GAAP-om

Izjave uprave koje moraju

biti zadovoljene:
- postojanje i pojava,
kompletnost
vrednovanje i alokacija
prava i obaveze
- prezentacija i objavljivanje

Raunovodstveni informacioni i
komunikacioni sistemi

Metode koje se koriste za

identifikovanje , sakupljanje
klasifikovnje, evidentiranja i izvjetavanje o transakcijama, i
odravanje odgovora , prema
imovini

Ciljevi revizije koji moraju

biti zadovoljeni
- postojanje
- kompletnost
- tanost i klasifikacija
- vremenski raspored
knjienje i
sumiranje

Politike i procedure koje je

ustanovila

Kategorije kontrolnih
aktivnosti:

Kontrolne aktivnosti

16

Uprava da bi postigla ciljeve fin.

Izvjetavanje

Praenje

Stalna i povremena procjena

efikasnosti
organizacije i provoenja sistema
interne
kontrole koju vri uprava, kako bi
utvrdila,
da li ona funkcionie kako je
predvieno i
da bi bila po potrebi modifikovana
radi boljeg
funkcioniranja

- adekvatno razdvajanje
dunosti
- pravilno odobravanja
transakcija
- adekvatna dokumentacija i
evidencija
- fizika kontrola sredstava i
evidencija
- nezavisne provjere
uspjenosti
funkcioniranja
Nije primjenjiva

Nedostatak interne kontrole

Nedostatak interne kontrole, prema Rutteman-u, predstavlja slabost ili u njenom dizajnu
ona ne obavlja funkciju koja joj je dodijeljena, ili u njenom provoenju, tj. nainu na koji se
primjenjuje. Bilo koji od dva navedena nedostatka moe prouzrokovati znaajne gubitke.Kako
i ko se obavjetava o slabostima zavisi od veliine nedostatka. Ozbiljni nedostaci ise normalno
prijavljuju, odnosno o njima se obavjetavaju najvii nivoi upravljanja ili kompletan Upravni
odbor. Nedostaci na niim nivoima mogu biti manje znaajni, ili beznaajni. Njima se mogu
baviti nii nivoi upravljanja u instituciji, tako npr. otkrili smo situaciju kada su kontrole bile
predviene, ali nisu funkcionisale jer ljudi nisu bili dovoljno obueni da bi ih sprovodili, ili su
bili obueni, ali se nisu bavili tim kontrolama. Drugim rijeima, nedostatak kontrole je
privremena neregularnost ili devijacija. O tome nije bilo neophodno izvijestiti top menadment,
osim u sluaju da se to deavalo u cijeloj organizaciji.
Uticaj procjene kontrole na dokazne testove po Ruttemanu
Ako su kontrole dobre tako da je rizik mali, (budui da su kontrole efikasne), dokazni testovi
ce biti ogranieni na manji obim. Same kontrole se sastoje u izvoenju testova usklaenosti, da
bi se vidjelo da li su one u skladu s ciljevima koji su predvieni da se ispune. Ponekad, kontrole
mogu zaista biti toliko efikasne da je dovoljno izvesti samo analitike postupke. Ako su
kontrole efikasne, potrebno je prei zaista dugaak put da bi se smanjili trokovi revizije. Ako
su kontrole dobre i redovno se ispituje njihova usklaenost od strane internih revizora, tada se
moe osloniti na analitike postupke, pa samim tim i smanjiti cijena revizije. Analitiki
17

postupci se sastoje u obavljanju analize znaajnih pokazatelja i trendova, ukljuujui

rezultirajue istraivanje fluktuacija i odnosa koji nisu konzistentni s drugim relevantnim
informacija, ili odstupaju od predvienih iznosa. Oni nisu samo tehnika prikupljanja dokaza,
ve i dokazni postupci koji se izvode i na poetku i na kraju revizije. Stepen u kome se revizor
oslanja na rezultate analiitkih postupaka zavisi od znaajnosti revidiranih pozicija, ostalih
postupaka koje je izveo revizor, tanosti sa kojom se mogu predvidjeti oekivani rezultati, kao i
od procjena inherentnih i kontrolnih rizika. Vano mjesto pri primjeni analitikih postupaka
imaju testovi kontrola pripreme informacija koji se koriste na analitiku. Kada su te kontrole
efikasne, revizor ce imati vie povjerenja, u pouzdanost informacija, pa prema tome i u
rezultate informatikih postupaka. ISA 501 daje smjernice za prikupljanje dokaza za odreene
iznose finansijskih izvjetaja i druga objavljivanja. 12

................................................................................................................................................

18

12 IFAC Handbook Tehnical Pronounecements 1998. International Standar ds on Auditing 8 (SMN 501,
International F eder ation of Accountants, New Yor k, 1998.

KONTROLING
Kontroling je poslovna filozofija, poseban stil upravljanja i (raunovodstvena) informacijska
djelatnost podeena za odluivanje. To je pokreta i kormilo poduzea i zahtjeva ciljno i
decentralizovano upravljanje, razvijenu poduzetniku kulturu, poduzetniko planiranje i
ekonomski nadzor.
"...Zaeci razvoja kontrolinga kao instrumenta upravljanja poslovnim sustavom javljaju se 30tih godina posljednjeg stoljea, u SAD, dok se u Europi, uspostavlja 70-tih godina, kao
posljedica promjenjenih trinih i poslovnih uvjeta, a time i pristupa u rjeavanju upravljakih
problema.
Sa gledita sadraja pojma kontroling ne postoji uvijek jednoznano stajalite. Kontroling je
efikasan savremen koncept upravljanja poslovnim rezultatom preduzea, kojiobuhvaa
koordinaciju i vezu planiranja i informiranja, te analizu i kontrolu ljudskih, materijalnih,
finansijskih i informacijskih resursa radi ostvarenja ciljeva na efikasan nain.... 13
U amerikoj teoriji i praksi esto se umjesto pojma kontroling koristi i pojam upravljaka
kontrolna funkcija (The management control funktion) kao proces kojim menadment utie na
ostale lanice organizacije kako bi se ostvarila izabrana strategija preduzea. Koncepcija
kontrolinga, zapravo, ukljuuje sve funkcije menadmenta, a posebno za planiranje i kontrolu,
odnosno, usmjeravanje i usklaivanje poslovnih procesa, informiranje, analiziranje i
savjetovanje. Svrha kontrolinga, jednako kao i drugih moguih oblika internog nadzora, jest
usmjeravanje i usklaivanje djelovanja i organizacije prema unaprijed postavljenim ciljevima,
analiziranje odstupanja i uzroka odstupanja, predlaganje korektivnih akcija u sluaju
odstupanja, te pomo u implementaciji predloenih mjera.
Za razliku od interne kontrole Kontroling ima funkciju izvjetavanja ostvarenja u odnosu na
plan a sve prema zahtjevima Uprave i menadmenta te Grupacije banke. U praksi se Kontroling
moe usporediti sa Odjelom plana i analize, ali je svakako daleko napredniji i razvijeniji oblik
organizacije i djelovanja. Pravila rada i djelovanja, te forme i rokovi za izvjetavanje su
propisani od strane osnivaa, i obino su vrlo slini od Grupe do Grupe.
Za uspjeno planiranje i praenje trokova neophodno je postaviti odgovarajue instrumente za
obezbjeenje praenja, bilo da se radi o normativima, dobrom analitikom knjigovodstvu
trokova po nosiocima, potrebnih kljueva - ako se radi o indirektnim trokovima itd. Za
praenje trokova veoma je vana i vremenska komponenta, jer uoene nepravilnosti i
odstupanja trebaju se blagovremeno staviti pod kontrolu, odnosno poduzeti odgovarajue mjere
za normalizaciju trokova, koji odstupaju od planiranih. Praenje ostvarenja trokova i
stavljanje u odnos sa ostvarenjem, realizacijom (cost/income ratio), predstavlja pokazatelj
uspjenosti privrednog subjekta. Smanjenje procenta trokova u odnosu na prihod (CIR, Cost
/income ratio) ostvaren u posmatranom periodu (za vie razdoblja), pokazuje da privredni
subjekt posluje uspjeno, to je cilj svakog menadmenta i vlasnika privrednog subjekta.
Kontrola pojedinanih vrsta trokova u odnosu na prihode mogla egzaktno pratiti i preduzimati
odgovarajue mjere, potrebno je staviti u odnos pokazatelje iz plana prodaje, odnosno
oekivanih prihoda od prodaje za isti period.

19

................................................................................................................................................
13 str39 Avelini Holjevac , I. Kontrolling-upravljanj e poslovnim rezultatom, Hotelijerski fakultet, Opatija, 1998

Polazei od grafikona kontrole, potrebno je utvrditi da li su trokovi pod kontrolom, te da nisu

potrebna detaljnija istraivanja, ili pak, da nema kontrole nad trokovima, te se mora pronai
uzrok, tj, provesti istraivanje i trita i(funkcija marketinga), kako bi se otkrili uzroci
odstupanja. Za potrebe izrade grafikona odstupanja trokova u odnosu na plan, potrebno je
podijeliti godinji plan trokova a i plana prihoda na mjesene planove, a sve u cilju praenja
kretanja i preduzimanja potrebnih korektivnih mjera.
Primjer: model grafikona plana i kontrole trokova u odnosu na prodaju
2006.

2007

2008.

Prihodi

30,000

33,000

36,300

Neto kamatni prihod

20,000

22,000

24,200

Neto naknade

10,000

11,000

12,100

Rashodi

21,000

23,100

25,410

Trokovi zaposlenih

7,000

7,700

8,470

Operativni trokovi

11,500

12,650

13,915

Marketing trokovi

1,060

1,223

1,345

Amortizacija

2,500

2,750

3,025

Rezultat prije poreza

9,000

9,900

10,890

Porez na dobit 30%

2,700

2,970

3,267

Rezultat poslije poreza

6,300
6,930
Plan prihoda i rashoda firma Mn Drutvo D.D. Mostar

7,623

Kada trokovi marketinga u cjelini ili samo trokovi nekog od instrumenata marketing ili
promotivnog miksa izmaknu kontroli u odnosu na njihovu efikasnost prema prodaji, potrebno
je u fazi analize ralaniti to detaljnije podatke, te se u tom sluaju koristi grafikon odstupanja
trokova u odnosu na prodaju.
Potom se prelazi na analizu prema :
geografskom kriterijima
kriteriija vrste proizvoda ,
linije proizvoda /paketa,
prodajnih objekata,
klijenata itd.
Uspjean kontroling, zahtjeva dobro obueno i osposobljeno osoblje koje mora imati iskustvo u
sastavljanju i analizi finansijskih izvjetaja. Pored ovoga, mora dobro ovladati komunikacionim

20

tehnologijama i odlino poznavati bar dva strana jezika, zbog stalne potrebe daljne edukacije
na praenju promjena u Meunarodnim standardima finansijskog izvjetavanja.

REVIZIJA U BANKARSKOM POSLOVANJU

Definicija revizije
Proces obrazovanja iz oblasti meunarodne revizije poinje razumijevanjem pojma revizije ta zapravo znai revizija? U meunarodnim standardima revizije zapravo ne postoji zasebna
definicija revizije. Definicija data u ISA (MCP) 200 kae da je cilj revizije .finansijskih
izvjetaja da omogui revizoru da izrazi miljenje da li su finansijski izvjetaji pripremljeni, u
svim bitnim aspektima, u skladu sa utvjenim pravilima i propisima finansijskog
izvjetavanja.14
Fraze koje se koriste za izraavanje miljenja revizora su:

..daju istinit i fer prikaz, ili da na fer nain prikazuju sve bitne segmente to su
sinonimi. Problem kod ove definicije, ne samo kada govorimo o cilju revizije i
frazeologiji koja se koristi za izraavanje miljenja, je u tome to ona ograniava
reviziju na ispitivanje finansijskih izvjetaja i to se neki revizori ne slau da su termini
ekvivalentni, iako se u dananje vrijeme revizija uglavnom svodi na finansijsku
reviziju, poslovna revizija (operational auditing) i revizija usklaenosti sa propisima
(compliance auditing), postaju sve znaajniji tipovi revizije.
Neki revizori smatraju da su konstrukcije : predstavljaju fer i istinit i taan prikaz
razliiti termini, predstavljaju fer, kau oni znai u skladu sa zakonom, pravilima i
propisima, Istinit i fer ukljuuje mogunost odstupanja od zakona, pravila i propisa
kada odstupanje obezbjeuje istinit prikaz. Bolja i opta definicija revizije je
definicija koju je dao Ameriki savez raunovoa (American Accounting Assotioation).
...Revi zija je sistematian proces objektivnog dobivanja i procjene dokaza vezanih za
izjave Uprave preduzea o ekonomskim aktivnostima i dogaajima, kako bi se odredio
stepen saglasnosti izmeu tih tvrdnji i ustanovljenih kriterija, a dobiveni rezultati
prenijeli zainteresovanim korisnicima...

Revizija podrazumijeva sistematian pristup. Revizor postupa u skladu sa unaprijed

pripremljenim, dokumentovanim planom. U postupku revizije, revizori analiziraju
raunovodstvene evidencije, koristei itav niz razliitih opteprihvaenih tehnika.
Revizija mora da bude planirana i pripremljena na takav nain da oni, koji vre reviziju, mogu
u potpunosti da ispitaju i analiziraju vane dokaze.
Revizija se provodi objektivno. Revizija je nezavisno, objektivno i struno ispitivanje i
procjena dokaza. Revizori su poteni i ne dozvoljavaju da predrasude ili pristranost prevladaju
njihovu objektivnost. Oni uvijek zadravaju nepristrasan stav. Revizor dobija i procjenjuje
dokaze.

................................................................................................................................................
14 ISA (MCP) 200

21

Revizor procjenjuje pouzdanost i dovoljnost podataka sadranih u raunovodstvenim

evidencijama-poslovnim knjigama preduzea s prateom dokumentacijom i drugim izvorima
podataka, tako to:

prouava, analizira i procjenjuje raunovodstvene sisteme i sisteme interne kontrole na

osnovu kojih treba da odredi prirodu, obim i terminski raspored ostalih postupaka
revizije; i
vri sva ostala ispitivanja, istraivanja putem upita i druge postupke verifikacije
raunovodstvenih transakcija i salda rauna koje smatra odgovarajuim (za koje smatra
da su neophodni) u konkretnim okolnostima.

Odnos eksterne i interne revizije

Sama rije revizija potie od latinske rijei revidere to znai ponovno vidjeti. U engleskom
govornom podruju za reviziju se upotrebljava pojam audit. I ova rije potie od latinske rijeci
audire, to znaci uti, tj sluati 15
"...Originalno znaenje rijei auditor, revizor, u engleskom jeziku je onaj tko slua i iz toga je
izveden pojam audit (revizija), koji je iako nastao u davna vremena zadran do dananjih
dana..." 16
Naime u samim poecima razvoja revizije, revizor je svoj posao obavljao na taj nain da je
sasluao usmeni izvjetaj obveznika revizije. U dananje vrijeme revizija znai neto sasvim
drugo ali je sam izraz zadran.17
Pri pojmu revizija najea se misli na eksternu reviziju finansijskih izvjetaja. Temeljne
karakteristike eksterne revizije su:
naknadno se ispituje poslovanje poduzea i to prvenstveno financijski izvjetaji,
trai se usklaenost poslovanja poduzea i prije svega financijskih izvjetaja sa
unaprijed odreenim kriterijima ime se osigurava objektivnost finansijiskih izvjetaja,
miljenje revizora temelji se na objektivnim dokazima i dostavlja se zainteresiranim
korisnicima,
reviziju obavljaju nezavisne strune institucije izvan poduzea.

Za razliku od eksterne, postoji i interna revizija. Interni revizori zaposleni su u poduzeu gdje
vre reviziju i sami organiziraju i provode program interne revizije kao cjelovit test efikasnosti
svih aspekata interne kontrole. "...Primarni cilj internih revizora je razvoj i poboljanje
efikasnosti razliitih poslovnih jedinica u organizaciji, a manje je znaajno izraavanje
miljenja o realnosti finansijskih izvjetaja... 18
Zbog toga se esto istie, da u savremenim uvjetima interna revizija predstavlja znaajan faktor
bez kojega se ne moe zamisliti efikasno upravljanje poduzeem i u tom kontekstu se ona
smatra produenom rukom menadmenta.
................................................................................................................................................
15 B. Klaic,
16 K.ager-L.ager
17 W.B. Meigs, Whittington, Pany
18 W.B. Meigs, Whitti ngton, Pany

22

Za razliku od eksterne revizije iji je nastanak i razvoj u pravilu iniciran zakonskim ili internim
propisima i pravilima, interna revizija nastaje i razvija se najee kao potreba poduzea u
kontekstu boljeg procesa upravljanja i izvrenja planiranih ciljeva.
Zato se naglaava kako je interna revizija servis menadment koji je utemeljen kako bi
nadzirao raunovodstveni sistem , i sistem internih kontrola zbog pruanja pomoi u
ostvarivanju planiranih ciljeva.. 19,
...Pojmovno odreenje interne revizije ukazuje na njezine temeljne karakteristike:

internu reviziju provode osobe zaposlene u poduzeu ije se poslovanje ocjenjuje,

radi se o neovisnoj funkciji ispitivanja, prosuivanja i ocjenjivanja, bez bilo kakvih
ogranienja ili restrikcija na osnovu ocjene internog revizora,
sve aktivnosti poduzea spadaju u djelokrug rada internog revidiranja,
interna revizija se organizira kao podrka i pomo menadmentu i organizaciji u
cjelini pa je stoga savjetodavna , a ne linijska funkcija poduzea...20

U savremenim uvjetima pri definiranju Interne revizije velika panja pridaje se konceptu
dodane vrijednosti. To se najbolje moe vidjeti iz nove definicije interne revizije koja je
utemeljena u (svjetskom) Institutu internih revizora i koja glasi:
...Interna revi zija neovisno je i objektivna garancija i savjetnika aktivnost koja se rukovodi
filozofijom dodane vrijednosti s namjerom poboljanja poslovanja organizacije.
Ona pomae organizaciji u ispunjavanju njezinih ciljeva, sistematinim i na disciplini
utemeljenjima pristupom procjenjivanja djelotvornosti upravljanja rizicima organizacije,
kontrole i korporativnog upravljanja...21 .
Iako izmeu eksterne i interne revizije postoje znatne razlike potrebno je naglasiti da se
one meusobno ne iskljuuju, ve su naprotiv, povezane i meusobno se dopunjuju. Iz
revizijskih standarda koji se odnose na reviziju financijskih izvjetaja, proizlazi da dobro
organiziran sistem internih kontrola i dobra interna revizija znatno olakava rad eksternog
revizora financijskih izvjetaja. Isto tako u revizijskim standardima koji se odnose na internu
reviziju naglaava se kako se pri upravljanju odjelom interne revizije mora voditi rauna o
koordinaciji, tj usklaivanju rada interne i eksterne revizije.21

Pojam, ciljevi i znaenje interne revizije

...Kada se radi o poslovanju velikih, diversificirani i decentraliziranih poslovnih sistem u
dananjim sloenim i nestabilnim uslovima , postavlja se pitanje dovoljnog internog nadzora
nad njihovim poslovanjem koji se provodi internim kontrolama. Sve se vie javlja potreba za
kritikim ispitivanjem i ocjenom funkcioniranja internih kontrola...22
Kao to je ve istaknuto interne kontrole obuhvaaju raunovodstvene kontrole i
neraunovodstvene ili administrativne kontrole. Osim kontrola koje su ugraene u
raunovodstveni sistem radi otkrivanja i pravovremenog otklanjanja pogreaka, menadment
esto organizira kontrole u onim podrujima gdje raunovodstvene kontrole u relativno
kratkom roku nisu djelotvorne. To su administrativne ili neraunovodstvene kontrole
organizirane najee u izvrnom i upravljakom podsustavu poduzea.
................................................................................................................................................
19 ...I.Spremi
20 B. Tu ek
22.I.Spremic/B. Tuek

23

U velikim i sloenim, decentraliziranim i diversificirani organizacijama, koje djeluju u

uslovima sloene, heterogene i nestabilne okoline uobiajeno se organizuje interna revizija,
koja nadzire raunovodstvene i administrativne kontrole, odnosno prua dodatni , vii stepen
nadzora nad cjelokupnim poslovanjem preduzea.23
Prema tome, aktivnosti nadzora i provjeravanje djelotvornost i adekvatnost sistema internih
kontrola, nune su kako bi se dobilo razumno uvjerenje o njihovom doprinosu ostvarivanju
ciljeva poduzea. Drugim rijeima, nije dovoljno ustrojiti odgovarajui sistem internih
kontrola, ve njegovu djelotvornost i stvarno funkcioniranje, mora nadzirati i periodiki
procjenjivati menadment, te druge za to zaduene osobe, kontinuiranim ili pojedinanim i
odvojenim aktivnostima. To, naravno ne znai da u svakom sluaju menadment mora lino
obavljati provjeru, ve mora osigurati odgovarajue mehanizme kojima e se to uiniti. U tom
kontekstu, interna revizija, o kojoj e vie govora biti u nastavku, za mnoge organizacije ima
nezamjenjivu ulogu i znaenje. Dakle, funkcija interne revizije razmatra se kao dio monitoringa
sistema internih kontrola.
Prema definiciji amerikog instituta internih revizora interna revizija ...je neovisna funkcija
procjenjivanja, ustanovljena unutar organizacije koja ispituje i procjenjuje a njezine aktivnosti
kao servis te organizacije.
Svrha interne revizije je pomo lanovima organizacije, ukljuujui upravu i razne odbore u
djelotvornom ispunjavanju njihovih odgovornosti. Interna revizija opskrbljuje upravu
analizama, provjerama, preporukama, savjetima i informacijama koje se odnose na aktivnost
organizacije.
Ciljevi interne revizije ukljuuju promoviranje djelotvornih kontrola uz razumne trokove.. 24
Pojmovno odreenje interne revizije ukazuje na njezino temeljno znaenje:

internu reviziju provode osobe zaposlene u preduzeu ije se poslovanje ocjenjuje,

radi se o neovisnoj funkciji ispitivanja, prosuivanja i ocjenjivanja, bez ikakvih

ogranienja ili restrikcija na prosudbu internog revizora,

sve aktivnosti preduzea spadaju u djelokrug rada internog revidiranja,

interna revizija organizira se kao podrka i pomo menadmentu i organizaciji u cjelini,

pa je stoga savjetodavna a ne linijska funkcija poduzea. 25

Nosioci procesa revizije

...Nezavisni, odnosno eksterni revizori, pregledaju cjelokupnu postavku preduzeca, njegovu
organizaciju, ispituju raunovodstvene politike, sisteme internih kontrola i valjanost svih
evidencija kojima se dokumentuju ekonomski dogaaji.24
Jednom reju, pod lupu revizora stavlja se cjelokupna arhitektura poslovnih procesa, regulativa
preduzeca kao i njegovo ponaanje. Plodovi koje daje revizorsko ispitivanje su nalazi o
valjanosti produkovanja finansijskih informacija otuda i o kredibilitetu koji treba pokloniti
tvrdnjama iskazanim u raunovodstvenim izvjetajima.
................................................................................................................................................
23.B.Tuek, Pojam, ciljevi i znaaj ke interne revizije
24 Spencer Pickett, K.H., The Internal Auditing Handbook, 1997.
25 B.Tuek, Interna revizija i interna kontrola nad poslovanjem

24

Kao znalci strukture i procesa u ekonomskim entitetima revizori su dragocjeni istraivai i

ocjenjivai kvaliteta funkcioniranja poslovnih sistema, pa se angauju ne samo radi revizije
godinjih rauna, nego i kao ocjenjivai cjelokupnih raunovodstvenih sistema. Rije je o
njihovom angamanu na specijalnoj reviziji Tokom vremena revizori su razvili veoma bogat
portfelj svojih usluga, a koje se odnose na cijelo podruje produkovanja finansijskih
informacija i njihove upotrebe za razliite svrhe. Oni idu i preko toga: nastoje da pokriju
ukupno podruje upravljanja poslovnim sistemima, tendirajui ka konsultacijama koje ire i
praktikuju u sve veoj mjeri. Trend razvoja ukazuje na sve snanije usloavanje odnosa i
diferencijaciju funkcija, otuda i potrebu neprekidnog kontrolisanja putem izvjetaja.
Revizija se stalno razvija zahvaljujui vrijednosti usluga koje daje. Viestruke su koristi
koje se saznaju od revizije. Najvanije koristi su:
1. revizija donosi poboljanje u pouzdanosti funkcionisanja internih sistema kontrole;
2. revizori provjeravaju "istinitost i objektivnost" finansijskih izvjetaja;
3. revizori su faktor opteg jaanja povjerenja u finansijske izvjetaje;
Proizvod revizije je atest vrijednosti finansijskih informacija :
1. Trina privreda podrazumijeva optu nesigurnost. U takvim uslovima trae se momenti
koji mogu biti pouzdani oslonci. Revizori verifikuju valjanost finansijskih informacija.;
2. Vlasnici i menaderi su odvojeni, pa se javlja problem povjerenja prema finansijskim
izvjetajima menadera.
Revizori su most povjerenja medu njima... 26, putem direktnog podnoenja izvjetaja
nadzornom odboru ili njegovom komitetu za reviziju i viem rukovodstvu, interni revizori
obezbjeuju nepristrane informacije o tim linijskim poslovima. Uslijed vane prirode ove
funkcije, interna revizija mora da ima kompetentno osoblje, dobro obuene pojedince, koji
jasno razumiju svoju ulogu i odgovornosti.27
Dokazi dobiveni i procjenjeni od strane revizora se tiu izjava o ekonomskim aktivnostima i
dogaajima. Osnovni ciljevi postupka prikupljanja dokaza, onog sto dokaz mora dokazati, su
izjave uprave. Izjave uprave assertions su pisane tvrdnje uprave preduzea o finansijskim
izvjetajima, metodama njihove pripreme, te nainu voenja preduzea, eksplicitne ili ne, a
ukljuene su u finansijske izvjetaje. Izjava uprave o ekonomskim aktivnostima je da sva
aktiva- sredstva navedena u bilansu stanja stvarno postoje na dan bilansa stanja. Ta sredstva su
stvarna a ne fiktivna, to je tvrdnja ili izjava o stvarnom postojanju. Pored toga, time Uprava
tvrdi da su sva sredstva vlasnitvo kompanije, ona ne pripadaju nikome drugome. To je izjava o
pravima i obavezama.
Revizor utvrduje nivo usklaenosti izmeu izjava Uprave i ustanovljenih kriterija. Program
revizije predvia provjeru veine izjava, kako fiziku provjeru postojanja dokumenata, tako i
konfirmacfiju, upit i opservaciju. Revizor provjerava dokaze u vezi sa izjavama Uprave o
finansijskim izvjetajima i objavljivanjima, kako bi utvrdio da li su ti izvjetaji sainjeni u
skladu sa primjenjivim okvirnim pravilima i propisima izvjetavanja, kao to su Meunarodni
raunovodstveni standardi, lokalni standardi ili zakonske odredbe, pravila i propisi. Ostali
ustanovljeni kriteriji koji se ispituju vezano za izjave Uprave su kriteriji procjene i
vrijednovanja.
................................................................................................................................................
26 Institut za ekonomiku i finansije Beograd,
27 Mile Stanii,

25

Cilj revizije je prenoenje rezultata zainteresovanim korisnicima. Revizija se vri u cilju

izraavanja strunog i vjerodostojnog izvjetaja u vidu pisanog izvjetaja. Kada se radi o
reviziji finansijskih izvjetaja revizori moraju navesti da po njihovom miljenju izvjetaji daju
istinit i fer prikaz ili prezentuju tano i istinito u svim bitnim aspektima finansijski poloaj
kompanije. Svrha nezavisnog strunog miljenja je da finansijskim izvjetajima osiguraju
kredibilitet.
Provoenje revizije od strane nezavisnog revizora, vri se kroz aktivnosti i procedure (attest
funktion). U reviziji, miljenje nezavisnog revizora (attestation) da li finansijski izvjetaji na
fer nain prikazuju finansijsku poziciju i poslovni rezultat preduzea naziva se revizijski
izvjetaj. 28

Uloga interne revizije u procesu poslovnog odluivanja

Uvaavajui definicije razliitih autora (ager, Vaiek, Raunovodstvo za neraunovodje)
mogue je zakljuiti da je upravljanje poduzeem proces svjesnog usmjeravanja poduzea
nekim ciljevima koji su u funkciji opeg cilja, a to je razvoj poduzea putem koga se osigurava
njegov opstanak u uvjetima trinog okruenja. 29
Ciljevi poduzea razmatraju se u pravilu, u kontekstu dugoronije orijentacije preduzea,
meutim da bi se ti ciljevi mogli ostvariti potrebno je definirati i zadatke u kraem roku, te
utvrditi koji su to poeljni rezultati koji omoguavaju ostvarivanje dugoronih ciljeva (rezultati
predstavljaju sredstvo za ostvarivanje ciljeva).
Proces upravljanja podrazumijeva i stvaranje organizacijskih pretpostavki, u smislu efikasne
provedbe odluka za ostvarivanje predvidjenih rezultata i ciljeva. Osim toga podrazumijeva se i
kontinuirana kontrola nad ostvarivanjem predvienih ili planiranih rezultata i ciljeva. U skladu
sa prethodnim odredjenima, cjelovit proces upravljanja mogue je ralaniti na sva etiri
podprocesa:
1. planiranje, tj. utvrdjivanje ciljeva preduzea, te rezultate pomou kojih se mogu
ostvariti predvidjeni ciljevi,
2. odluivanje, tj. dio upravljanja koji je u pravilu orijentiran na krai rok i pomou kojeg
se precizno utvruju poeljni rezultati,
3. rukovodjenje putem kojeg se osigurava efikasnost provedbe odluka,
4. kontrola nad ostvarivanjem predvienih rezultata i ciljeva.
Prema tome, proces upravljenjem mogue je kratko zapisati na slijedei nain:
U={P,O,R,K}
Gdje su U upravljanje, P planiranje, O odluivanje, R rukovoenje, K kontrola.

................................................................................................................................................
28 Iz knjige Medjunarodna revizija, Preged,Str 11
29 ager, Vaiek, Ra unovods tvo za neraunovodje

26

Mogue je takoer navesti stav Adizesa... koji smatra da upravljanje obuhvaa donoenje
odluka i provedbu tih odluka. Povezanost s tim citirani autor istie: Mi neem dobro upravljati,
ak i ako su nam odluke izvrne, ako ih ne budemo efikasno provodili. Isto tako, loe emo
upravljati ako provodimo loe odluke, i to to bolje budemo inili, to e biti gore po nas. Prema
tome, kvaliteta upravljanja je funkcija kvalitete usvojenih odluka i djelotvornosti i efikasnosti
njihova provoenja.... 30
Uloga interne revizije u procesu poslovnog odluivanja proizlazi uglavnom iz injenice da
interna revizija utvruje pouzdanost, realnost i integritet finansijskih i operativnih informacija
koje dolaze iz razliitih organizacijskih dijelova, a na temelju kojih se donose odgovarajue
poslovne odluke na svim nivoima upravljanja.
U svom se svakodnevnom poslu menaderi na svim nivoima u organizaciji oslanjanju na
informacije koje osigurava odjel interne revizije. Prethodna revizorova provjera i verifikacija
informacija ini poslovno odluivanje pouzdanijim, sigurnijim i brim, budui da se temelji na
informacijama provjerenima od strunih, objektivnih i neovisnih osoba. Planiranje,
organiziranje, voenje i kontrola u veoj se ili manjoj mjeri temelji na tim informacijama.
Uloga interne revizije, njezine dunosti, zahtjevi koji se pred nju postavljaju i pristup
obavljanju revizijskih poslova od zaetka razvoja savremene interne revizije do danas, bitno su
promijenjeni. Mnogi istraivai, profesionalna udruenja i organizacije, ali i korisnici usluga
interne revizije, prije svega menaderi, zaokupljeni su pitanjem oekivanja od interne revizije u
budunosti, te potrebnim zaokretima u njezinu razvoju kako bi bila sposobna odgovoriti na sve
sloenije zahtjeve koje se pred nju postavljaju.
Ba kao i menaderi, njihovi partneri , interni su revizori sve optereeniji brzinom ulaska u
novu fazu djelovanja u kojoj treba odgovoriti ucjenama globalnih ekonomskih i drutvenih
promjena i ubrzanog razvoja tehnike i tehnologije, posebno u podruju informacijskih
tehnologija.
U skladu sa savremenim trendovima u organizaciji i upravljanju preduzeem prema kojima e
trite u budunosti biti na fleksibilnosti, decentralizaciji, informacijama i komunikaciji,
demokratskom stilu voenja, timskom radu bez naglaene hijerarhije inovativnosti i znanju, te
promijenjenim zahtjevima koji se u skladu s tim pred internu reviziju postavljaju, meunarodna
grupa specijalista (GTF Guidance Task Force), koja djeluje unutar amerikog (svjetskog)
Instituta internih revizora, oblikovala je nakon dvije godine intenzivnog rada novu definiciju
interne revizije za XXI stoljee:
Interna revizija neovisna je i objektivna garancija i savjetnika aktivnost koja se rukovodi
filozofijom dodane vrijednosti s namjerom poboljanja poslovanja organizacije.Ona pomae
organizaciji u ispunjavanju njezinih ciljeva sistematinim i na disciplini utemeljenim pristupom
procjenjivanja djelotvornosti upravljanja rizicima organizacije, kontrole i korporativnog
upravljanja. 31

................................................................................................................................................
30 Adizes str 176
31 Krogstad, J.L. Ridley, A.J, Rittenberg, L.E, Where are we going?Internal Auditing No1/2000, The Institute of
Internal AuditorsUK and Ireland, London, str.25

27

U ovu definiciju implantirana su najnovija oekivanja od interne revizije kojima u budunosti

valja udovoljiti. Meutim, to ne dolazi samo po sebi, ve je to sloen proces prilagoavanja
postojeeg profesionalnog angamana internih revizora novim uslovima i okolnostima koji rue
dosadanje okvire unutar kojih je djelovala interna revizija. Realno je za oekivati da e se
djelovanje internih revizora kretati u dva glavna pravca. Interni e revizori i ubudue djelovati
naknadno, ocjenjujui uinke prolih dogaaja, odnosno postignute rezultate i nastale pogreke
kako bi ih se u budunosti izbjeglo.

Preventivna uloga interne revizije

U dananjim uslovima poslovanja, puno vanije postaje preventivno djelovanje interne revizije,
prema kojem njezine aktivnosti imaju za cilj pruiti pomo i podrku menadmentu u
anticipiranju buduih rizika te predlaganju sistema internih kontrola kojima e oni biti na
vrijeme savladani.
Objekt ispitivanja internog revizora postaje cjelokupno poslovanje preduzea okrenuto
budunosti. U takvim okolnostima, izvjetaj internog revizora postaje samo sredstvo
komunikacije izmeu interne revizije i menadmenta u kojemu interni revizor prezentira
revizijske rezultate i ocjene poslovanja podruja koje ispituje, s prijedlogom potrebnih
korektivnih akcija, ali u budunosti i jo vie, detaljne analize i prijedloge smanjivanja,
ublaavanja ili uklanjanja rizika i ocjene funkcioniranja postojeeg sistema internih kontrola.32

Temeljni cilj interne revizije u savremnim uvjetima

Temeljni je cilj interne revizije u savremnim uslovima ispitati i ocijeniti ukupnost
funkcioniranja itavog poslovnog sistema , te dati miljenje i prijedloge za poboljanje njegova
poslovanja. Interna revizija je djelotvoran instrument menaderske kontrole. Iako se esto
ograniava na reviziju rauna, ona se u svom podruju rada odnosi na ocjenu poslovanja u
cjelini. Tako interni revizori u pokuaju provjere vjerodostojnosti dokumentacije takoer,
ocjenjuju politiku, procedure, ovlatenja , kvalitetu odluivanja i upravljanja, djelotvornost
metoda i postupaka, specifine probleme, pojedine faze poslovanja i sl. 33
Svrha postojanja i djelovanja interne revizije u poduzeu jest osigurati zatitu resursa
poduzea od nelojalnog ponaanja zaposlenih, nelojalnog ponaanja podugovaraa koji koriste
ime i tehnologiju preduzea, zatitu dioniara od nelojalnog ponaanja menadera preduzea,
zatitu vrhovnog menadera od nelojalnog ponaanja menadera na niim nivoima, osigurati da
slubeni izvjetaji o performansi i obraunu poreza budu bez greaka koje bi mogle izazvati
primjenu sankcija prema preduzeu itd. 34
Gerald Vinten, jedan od najveih autoriteta u podruju interne revizije u svijetu istie da je
interna revizija kontinuirano i opseno istraivanje naizgled dobrih organizacija s ciljem
sticanja uvida u realno stanje ili poloaj organizacije i njezino okruenje, radi postizanja bolje
kontrole nad buduim poslovanjem.35
................................................................................................................................................
32 Preuzeto od prf. Boris Tuek, Interna revizija kao nadzor nad funkcioniranjem internih kontrol a, Ekonomski
fakultet Z agreb,
33Chambers, A.D., Selim, G.M. Vinten, G. Internal Auditing, str.56,
33 Chambers, A.D., Selim, G.M. Vinten, G. Internal Auditi ng, str.56,
34Belak,, V., Menaderdko raunovodstvo, RriF Plus, Zagreb, 1995, str,7
35. citirano prema Spenc er, Pic kett, K.H, The internal Auditing Handbook

28

Za razliku od svih prethodnih definicija interne revizije, ova definicija naglaava potrebu
usmjerenosti interne revizije poboljanju budueg poslovanja, a ne samo pregledavanju prolih
dogaaja. Rezimiraui sve navedeno, podruje rada savremene interne revizije moe se
sistematizirati na slijedei nain:36.

unapreuje tanost i pouzdanost raunovodstvenih i operativnih podataka i informacija

kao podloge za odluivanje,
utvruje opteg pridravanja operativnih slubi politici poduzea,
zatiuje imovinu od rasipanja,
minimizira rizik od prijevara, otkrivajui slabost u poslovanju i kontrolama koje mogu
onemoguiti prijevare,
ocjenjuje cjelokupnu djelotvornost poslovanja preduzea,
omoguuje da se neuspjene i nedjelotvorne operacije otkriju i otklone,
ukazuje na potovanje propisa,
ukazuje na primjenu internih uputa preduzea

Osnovni je zadatak i cilj revizije zatita interesa vlasnika kapitala na nain da svojom
nepristranou daje miljenje o realnosti i objektivnosti financijskih izvjetaja koja ujedno
slue kao pouzdana informacijska podloga za optimalno odluivanje i upravljanje, pa se stoga s
pravom istie da je revizija vrlo vana pretpostavka razvoja poduzetnitva. Bez obzira na to je
li revizija propisana zakonska obveza ili nije, ona se provodi u skladu s revizijskim
standardima, uvaavajui zakonske propise dotine zemlje i u skladu s kodeksom profesionalne
etike revizora. 37
Finansijski izvetaji su strogo formalizovane forme kojima se zahvata sve bitno o preduzeu a
to se odnosi na:
1. finansijsko stanje (imovinu, obaveze, kapital),
1. 2.uspjenost (rashode, prihode, dobitak odnosno gubitak),
2. gotovinske tokove (u poslovnim, finansijskim i investicionim operacijama) i
3. politike kojima se usmjerava preduzece.
Odgovornost za sastavljanje ovih izvjetaja, otuda i za njihov kvalitet nosi menadment
preduzea. Sam proces sastavljanja finansijskih izvjetaja izvanredno je sloen pa je za
provjeru njihove realnosti odnosno saglasnosti sa racunovodstvenim standardima i zakonskim
propisima potreban angaman posebnih profesionalaca nezavisnih revizora.
Zadatak revizije finansijskih izvetaja je ispitivanje realnosti bilansa, odnosno provjera da li su
oni "istiniti i objektivni". Ukoliko to jesu, onda se u tim izvjetajima prikazanim ekonomskim
velicinama moe vjerovati. Tada korisnik moe racunati da raspolae sa vjerodostojnom, dakle
verifikovanom finansijskom informacijom.

................................................................................................................................................
36 Spremi, I. Uloga interne revizije i istrzivanj e mogu nosti naina organiziranja,
XXXI simpozij HZRFD, Raunovodstvo, poslovne financije i revizija u savremenim uvjetima, Pula 1996, str.149
37 Ekonomski fakultet Mostar, izvor internet

29

ZAKLJUAK
Osnovni je zadatak i cilj revizije zatita interesa vlasnika kapitala na nain da svojom
nepristrasnou daje miljenje o realnosti i objektivnosti finansijskih izvjetaja koja ujedno
slue kao pouzdana informacijska podloga za optimalno odluivanje i upravljanje. Pa se stoga s
pravom istie da je revizija vrlo vana pretpostavka razvoja preduzetnitva. Bez obzira na to je
li revizija propisana zakonska obaveza ili ne, ona se provodi u skladu sa revizijskim
standardima, uvaavajui zakonske propise i u skladu sa kodeksom profesionalne etike
revizora.
"...Funkcija interne kontrole u bankarskom sektoru danas je znaajna. Univerzalizacijom i
globalizacijom, kao trendovima u razvoju bankarstva, ona postaje neophodan elemenat
organizacione strukture banke. Njena uloga se pojaava razvojem informatike tehnologije i
elektronskog bankarstva. Metode i mjere interne kontrole u takvim uslovima rasta moraju biti
sofisticirane. Posebna odgovornost za pozicioniranje interne kontrole u banci jeste na njenom
Nadzornom odboru koji bi trebao inicirati I donijeti sa Upravom banke politike i procedure
interne kontrole po osnovu kojih bi se ona provodila.
Politike i procedure su kljuna pretpostavka dobrog funkcionisanja sistema interne kontrole, za
to se naravno, podrazumijeva dobro obrazovani, kompetentni i profesionalni zaposlenici
banke.. Nadzorni odbor i Uprava banke panju trebaju posvetiti raunovodstvenim
procedurama, budui da je raunovodstveno praenje I registriranje novanih transakcija u
banci kljuna preokupacija interne kontrole. Vane su i linije komuniciranja i informiranja kako
unutar banke tako i banke sa okruenjem. Konzistentan i funkcionalan sistem interne kontrole
banke jeste, prvenstveno, rezultat odnosa Nadzornog Odbora, Uprave I zaposlenih u banci
prema internoj kontroli. Dobar sistem interne kontrole je vie posljedica subjektivnog faktora,
nego objektivnih okolnosti u kojim se ona koncipira i provodi. Subjektivni faktor stoga kreira
kontrolni ambijent, i utie na formiranje kontrolne kulture. Svijest o odgovornosti svih aktera
bankarskog poslovanja za njeno regularno (vjerodostojno i tano) obavljanje je eljeni cilj.
Testiranje naih banaka u podruju izgradnje takvog ambijenta bi bilo interesantno I izazovno
istraivanje..."
Uspjeno postavljen sistem internih kontrola garancija su za uspjean rast i poslovanje
bankarske institucije, s druge strane ima puno primjera koji su pokazali da loe postavljen ili
nefunkcionalan sistem internih kontrola dovodi do brzog pada poslovanja i ostvarenja gubitaka,
gubitka reputacije, to se na kraju loe odraava na poslovanje banke.
Stoga je potrebno sve veu panju posvetiti izgradnji dobrog sistema internih kontrola, kao
preventivnog nadzora, s ciljem otklanjanja, svih potencijalnih greaka i nepravilnosti, te,
interne revizije kao nezavisnog i objektivnog jamstva i savjetnike aktivnosti, koja se rukovodi
filozofijom dodane vrijednosti s namjerom poboljanja poslovanja organizacije. Ona zasigurno,
pomae organizaciji u ispunjavanju njezinih ciljeva, sistematinom i na disciplini utemeljenom
pristupu procjenjivanja djelotvornosti upravljanja rizicima organizacije, kontrole i
korporativnog upravljanja. Za uspjenost provedbe funkcije interne revizije, kontrolinga i
interne kontrole veoma je vano dobri osposobljeni i struni zaposleni i spremnost
menadmenta da prepozna i preuzme upravljanje i rukovodjenje nad ovom vrstom kontrolne,
odnosno nadzorne funkcije.

30

LITERATURA
1. Doc. Dr sc. Boris Tuek, Ekonomski fakultet Zagreb
2. Kerim Agi, Hasan Mahmutovi, Interna revizija i interna kontrola unutar bankarskog
Sistema; Made in Bank mart, 2008
3. Mr sc. Mile Stanii, Vojvoanska banka,Novi Sad
4. Mile Stanii, Odnos interne revizije prema sistemu internih kontrola u banci
5. Vitezi, N. Interna kontrola I revizija u funkciji menadmenta, Zbornik radova Ekonomskog
fakulteta u Rijeci, Rijeka 1993
6. Spremi I, Raunovdstvo
7. Romney, M.B., Steinbart, P,J, Cushing, B.,E. Accounting Information Systems,Amsterdam
1997
8. Messier Jr, W.F, Revizija, prirunik za revizore i studente
9. IFAC Handbook Tehnical Pronounecements 1998. International Standards on Auditing
8;SMN 501, International Federation of Accountants, New York, 1998.B. Klaic,12. K.agerL.ager,W.B. Meigs, Whittington, Pany, Institut za ekonomiku i finansije Beograd
10. Mile Stanii, Odnos interne revizije prema sistemu internih kontrola u banci
11. Krogstad, J.L. Ridley, A.J, Rittenberg, L.E, Where are w e going?Internal Auditing
No1/2000, The Institute of Internal AuditorsUK and Ireland, London
12. Chambers, A.D., Selim, G.M. Vinten, G. Internal Auditing,
13. Belak, V., Menadersko raunovodstvo, RRiF Plus, Zagreb, 1995
14. Spencer, Pickett, K.H, The Internal Auditing Handbook,
15. , XXXI simpozij HZRFD, Raunovodstvo, poslovne financije i revizija u savremenim
uvjetima,Pula 1996,
16. Meigs, W,B. Whititington, O.R., Pany, K.J.Meigs, R.f. Principles of Auditing, Irwin,
Homew ood, Illinois, 1988
17. . Position paper on internal auditing in Europe, European Confedaration of Institutes of
Internal Auditing (ECIIA) Antw erpen, 1996,
18. Mile Stanii, Interna revizija i interna kontrola nad poslovanjem
19. Framew ork for the evaluation of internal control systems in banking organisations, Basel
Committee on Banking Supervision, Basle, Septembar 1998
20. . Mirko Pulji, sistem internih kontrola u bankarskom sektoru BIH, Ekonoms ki fakultet u
Sarajevu

31