Cena 39,00 z

JAROSAW PALASEK

LOTNISKOWCE TYPU YORKTOWN vol. I

Enterprise pomidzy czerwcem 1944, a styczniem 1945 r. pomalowany kolorami Ms. 33 wg schematu 4Ab (opracowany specjalnie dla tego okrtu). Zastosowane kolory dla powierzchni pionowych to: biaoszary
(Pale Gray 5-P), jasnoszary (Haze Gray 5-H) i szaroniebieski (Navy Blue 5-N), za dla pokadw granatowoszary (Deck Blue 20-B). Numery 6 na pokadzie czarne (Dull Black BK), linie biae.

ISBN 978-83-61069-04-1

numer specjalny

w w w. o k r e t y w o j e n n e . p l

Jarosaw Palasek

23

Yorktown

Lotniskowce typu
vol. I

Hornet w okresie rajdu na Tokio. Schemat 12 Graded System splotch zoony z kolorw: ciemnobkitnego (Sea Blue 5-S), szarego (Ocean Grey 5-O) i jasnoszarego (Haze Gray 5-H). Wszystkie pokady
w kolorze granatowoszarym (Deck Blue 20-B). No pokadzie, prawdopodobnie ju w trakcie misji, wymalowano dwie biae (?) linie majce uatwi start bombowcom B-25.

Yorktown w 1939-40 roku w standardowym przedwojennym malowaniu. Powierzchnie boczne w kolorze jasnoszarym (Standard Navy Grey #5), pokady stalowe ciemnoszare (Deck Grey #20), drewniane pokrycie
pokadu lotniczego w kolorze naturalnym, na pokadzie wymalowane oznaczenia uatwiajce operowanie samolotom w kolorze tym (Insignia Yellow), na kominie czarna litera Y.

Jarosaw Palasek

Lotniskowce typu

Yorktown
vol. I

Tarnowskie Gry 2008

OKRTY WOJENNE numer specjalny 23

Drodzy Czytelnicy
Zacz si 2008 rok, ktry pragniemy powita prawdziwym hitem, za
jaki uwaamy niniejsz monografi powicon amerykaskim lotniskowcom typu Yorktown. Ze wzgldu na du ilo zawartego wniej materiau zmuszony byem podzieli j na dwie czci. Stao si tak, pomimo
tego i jestem przeciwnikiem dzielenia ksiek na czci. Jednak wtym wypadku zabieg ten sta si koniecznoci, gdy opisanie genezy powstania,
konstrukcji czy suby okrtw, na ktrych spoczywa cay impet floty japoskiej wpierwszym okresie wojny na Pacyfiku, wymaga szerokiego idogbnego opisu.
ycz miej lektury.
Jarosaw Malinowski
Okadka: Enterprise w czasie manewrw w
maju 1940 roku u wybrzey Hawajw. Nad
nim samoloty torpedowe Douglas TBD-1
Devastator z lotniskowca Yorktown

Mal. Seweryn Fleischer

Polecamy monografie !

Enterprise, na pocztku 1941 roku.


Fot. zbiory Jarosaw Malinowski

Lotniskowce typu

Yorktown
Jarosaw Palasek

Redaktor serii: Jarosaw Malinowski

Rysunki: Waldemar Kaczmarczyk
Plansze kolorowe: Waldemar Kaczmarczyk
Opracowanie graficzne: Jarosaw Malinowski
Skad, druk ioprawa: Drukpol, Tarnowskie Gry
rda fotografii/Photo credit:
Arthur D. Baker III
Seweryn Fleischer
Shizuo Fukui
Leo van Ginderen
Jarosaw Malinowski
William Morgan
Centralne Archiwum Wojskowe
U.S. Naval Historical Center
U.S. Navy

Polecamy magazyn Okrty Wojenne !

ISBN 978-83-61069-04-1
ISSN 1231-014X
Copyright Wydawnictwo Okrty Wojenne 2008
Wszelkie prawa zastrzeone. adna cz tej ksiki
nie moe by kopiowana wadnej formie, ani adnymi
metodami mechanicznymi ani elektronicznymi,
cznie zwykorzystaniem systemw przechowywania
iodtwarzania informacji bez pisemnej zgody
waciciela praw autorskich.
All right reserved. No part of this book may be
reproduced or transmitted in any form or by any means,
electronic or mechanical, includiong photocopying,
recording or any information storage and retreival
system without written from copyright owner.

Uwaga!

Wydawca
Wydawnictwo Okrty Wojenne
Krzywoustego 16, 42-605 Tarnowskie Gry
tel. (032) 384-48-61
e-mail: okrety@ka.home.pl, www.okretywojenne.pl
ING Bank lski 94 1050 1386 1000 0002 0086 6507

Niniejsza monografia zawiera jedn rozkadwk z2 planami okrtw wskali 1:400.

Stanowi ona jej integraln cz inie moe by sprzedawana oddzielnie.

Geneza iprojektowanie
Yorktown wdniu 21lipca 1937roku podczas prb morskich uwybrzey Rockland wstanie Maine. Lotniskowiec nosi wwczas malowanie wkolorze
jasnoszarym, charakterystycznym dla okrtw amerykaskiej marynarki wojennej koca lat trzydziestych ubiegego wieku.
Fot. zbiory Arthur D. Baker III

Pocztki amerykaskiego lotnictwa

pokadowego

Dynamiczny rozwj lotnictwa morskiego zacz si wraz zrozpoczciem

pierwszej wojny wiatowej. Wtedy to
w skadach flot gwnych potg morskich wiata zaczy pojawia si okrty zdolne doprzenoszenia samolotw.
Przez dugi czas rnice parametrw
technicznych pomidzy maszynami ldowymi i morskimi nie byy wielkie. Tedrugie rniy si odpierwszych
gwnie wyposaeniem wpywaki. Ju
wlatach 1910-1911 miay jednak miejsce pierwsze starty ildowania samolotw zpodwoziem koowym napokadach okrtw wojennych. Pierwszym
lotnikiem whistorii, ktry wznis si
wpowietrze zpokadu okrtu by Eugene Ely, ktry wdniu 14listopada 1910
roku, wystartowa zplatformy zamontowanej nadziobie, stojcego nakotwicy
wcieninie Hampton Roads amerykaskiego krownika rozpoznawczego Birmingham (CL-2). Nieco ponad dwa miesice pniej, wdniu 18stycznia 1911
roku, Ely wyldowa naplatformie stojcego nakotwicy wporcie San Francisco
krownika pancernego Pennsylvania
(ACR-4). Wlatach 1914-1915 powszechnie stosowan taktyk morskich opera-

cji lotniczych byo prowadzenie dziaa zwykorzystaniem wodnosamolotw.

Jej procedura wymagaa zatrzymywania maszyn jednostek pywajcych oraz
opuszczania wodnosamolotw na powierzchni wody, z ktrej startoway inaktrej ldoway. Bya ona jednak
wznacznym stopniu uzaleniona odwarunkw pogodowych. Delikatne, opokrytej brezentem drewnianej konstrukcji maszyny, wymagay bowiem niemal
gadkiej powierzchni morza dziaanie
w innych warunkach byo problematyczne iczsto prowadzio douszkodze
samolotw. Dodatkowo, taki sposb prowadzenia startw ildowania mg by
niebezpieczny zewzgldu nazagroenie
atakami okrtw podwodnych.
Czciowym rozwizaniem tych problemw byo stosowanie ramp startowych
wyposaonych wprymitywne aerofiniszery (dziki czemu mogy operowa
znich samoloty opodwoziu koowym),
albo katapult dla wodnosamolotw.
Pierwsze zurzdze wspomagajcych
start skonstruowano w Washington
Navy Yard w1912 roku. Wlatach 19161917 takie niewygodne katapulty ostaej bieni zamontowano narufach krownikw pancernych: Huntington
(eks-West Virginia, ACR-5), Seattle (eks-

Washington, ACR-11), North Carolina

(ACR-12) iMontana (ACR-13). Startujce znich wodnosamoloty byy wykorzystywane zdoskonaym skutkiem przede
wszystkim dowspomagania dziaa rozpoznawczych ikierowania ogniem artylerii wasnych jednostek. Dlatego te, zajmujca si okrelaniem charakterystyk
okrtw, bdca zespoem starszych oficerw floty amerykaskiej Rada Gwna, uwzgldnia pokadowe lotnictwo
rozpoznawcze ju wewstpnym projekcie krownikw typu Omaha.
Przystpienie Wielkiej Brytanii doprojektowania nowej klasy okrtw lotniczych wyposaonych w stae pokady
startowe nacaej dugoci spowodowao, eobserwujcy poczynania Brytyjczykw Amerykanie, pod koniec Iwojny wiatowej rwnie zainteresowali
si lotniskowcami. Wsppraca pomidzy obydwoma Marynarkami nasilia
si zwaszcza poprzystpieniu Stanw
Zjednoczonych do wojny w kwietniu
1917 roku. Wraz z brytyjsk Grand
Fleet sub penili bowiem liczni oficerowie amerykascy, ktrzy obserwujc bezporednio operacje brytyjskiego
lotnictwa pokadowego, stali si gorcymi jego zwolennikami. Dziaania wojenne wwarunkach Morza Pnocnego

Budowany dla Chile inieukoczony pancernik Almirante Cochrane, ktry poprzebudowie wszed dosuby jako drugi lotniskowiec brytyjski
Eagle.
Fot. Centralne Archiwum Wojskowe

pokazay przy tym przewag samolotw opodwoziu koowym startujcych

zplatform lotniczych nad wodnosamolotami startujcymi zkatapult ildujcymi napowierzchni wody. Tepierwsze
byy bowiem wstanie dziaa wznacznie gorszych warunkach pogodowych.
Pod koniec 1917 roku doBiura Budw
i Remontw Marynarki Stanw Zjednoczonych, ktre zajmowao si projektowaniem amerykaskich okrtw wojennych, zosta oddelegowany brytyjski
konstruktor Stanley V. Goodall1. Przekaza on Amerykanom brytyjskie dowiadczenia wojenne, cznie z analizami
uszkodze okrtw wBitwie Jutlandzkiej oraz przedstawi swoje wasne przemylenia dotyczce lotniskowcw wraz
zrysunkami nowoprojektowanych ibudowanych wanie brytyjskich okrtw
tej klasy.
Wdniu 14wrzenia 1918 roku wszed
dosuby brytyjski lotniskowiec Argus,
ktry by pierwsz jednostk pywajc wyposaon w stay pokad lotniczy nacaej dugoci. Okrt ten powsta
w wyniku przebudowy nieukoczonego, woskiego transatlantyku Conte Rosso, a dowiadczenia zebrane podczas
jego eksploatacji wyznaczyy kierunek
rozwoju tej klasy okrtw nanastpne
lata. Koncepcja lotniskowca ztzw. pe-

nym pokadem lotniczym i usytuowanym poniej niego hangarem, obowizuje zreszt wbudowie okrtw tej klasy
dodzisiaj, przy czym wobec nie sprawdzenia si innych rozwiza konstrukcyjnych zostaa uznana za klasyczn.
Jeszcze przed zakoczeniem pierwszej
wojny wiatowej Wielka Brytania rozpocza przebudow nalotniskowiec kolejnej jednostki nieukoczonego, budowanego dla Chile pancernika Almirante
Cochrane, ktry wszed dosuby jako
HMSEagle. Wtym samym czasie trway te prace nad HMS Hermes, ktry
mia by pierwszym nawiecie okrtem
odpocztku zaprojektowanym izbudowanym jako lotniskowiec. Czternacie
miesicy wczeniej ni Hermes zosta
jednak ukoczony japoski Hosho, ktry
odebra Brytyjczykom palm pierwszestwa budowy takiej jednostki itowanie
onby pierwszym wsubie okrtem, zaprojektowanym izbudowanym odstpki potop jako lotniskowiec.
Opracowane w latach 1919-1920
charakterystyki lotniskowcw amerykaskich opieray si nasugestiach
Stanleya V. Goodalla. Wyjtkiem byo
przewidywane przez Royal Navy zastosowanie samolotw torpedowych
jako gwnej siy uderzeniowej lotniskowcw, oczym Goodall nie wiedzia

albo nie mg poinformowa sojusznikw. Trzonem grup lotniczych okrtw amerykaskich miay by myliwce, ktre w tym czasie byy uwaane
za samoloty uniwersalne, zdolne zarwno dowykonywania zada uderzeniowych, jak iobronnych oraz patrolowania izwalczania nieprzyjacielskich
rodkw obserwacji powietrznej. Bdca otwart nawszelkie nowe koncepcje prowadzenia wojny morskiej Rada
Gwna, wskad ktrej wchodzi prezes
Kolegium Wojny Morskiej gdzie wramach gier wojennych wiczono nowe
koncepcje itaktyki prowadzenia morskich operacji bojowych, oczekiwaa
moliwie najszybszego wprowadzenia
dosuby kilku lotniskowcw. Wlipcu
1920 roku Rada przedstawia zaoenia
swego trzyletniego programu rozbudowy floty, wktrym obok trzech pancernikw ikrownika liniowego zadaa
budowy czterech lotniskowcw. Budowa trzech znich miaa uzyska najwyszy priorytet. Poniewa jednak flota
amerykaska nie dysponowaa nawet
lotniskowcem eksperymentalnym zao1. Sir Stanley V. Goodall uwaany zajednego
znajwybitniejszych brytyjskich konstruktorw okrtowych, wlatach 1936-1944 jako Director ofNaval
Construction by odpowiedzialny zaprojektowanie
ibudow nowych okrtw Royal Navy.

Podstawowe dane taktyczno-techniczne pierwszych lotniskowcw

Wyporno
normalna

Wymiary
d. x szer. x zan.

Moc maszyn

Prdko

Grupa
lotnicza

Uzbrojenie

Zaoga

Okrt
(wsubie)

ton

KM

samolotw

liczba dzia
x kaliber [mm]

---

Argus
(IX.1918)

14550

172,5 x 20,7 x 6,4

20000

20,0

20

6 x 102

401

Eagle
(IV.1920)

21630

203,5 x 28,7 x 7,5

50000

22,5

21

12 x 152; 4 x 102;
4 x 47; 6wt. 533

950

Langley
(III.1922)

13990

165,3 x 19,9 x 6,3

6500

15,5

36

4 x 127

468

Hosho
(XII.1922)

9499

165,0 x 14,7 x 6,2

30000

25,0

21

4 x 140; 2 x 80

550

Hermes
(II.1924)

10850

182,3 x 21,4 x 5,7

40000

25,0

20

10 x 152; 4 x 47

664

Parametry

enia okrtw nowej klasy zostay wypracowane teoretycznie, zwykorzystaniem przekazanych przez Goodalla
dowiadcze Royal Navy. Opracowany projekt wstpny zakada wprowadzenie dosuby lotniskowcw owypornoci normalnej okoo 29 tys. ton
i prdkoci 35 wzw2. Ani jednak
wbudecie roku finansowego 1920, ani
roku 1921 Kongres Stanw Zjednoczonych nie przewidywa przyznania pienidzy nabudow okrtw nowej klasy,
bowiem przyjty jeszcze wczasie woj-

Act3

ny Naval Appropriation
wielki program rozbudowy floty wojennej,
wymaga zgromadzenia znacznych funduszy. Kongres oczekiwa wic raczej
odRady Gwnej okrelenia, budowa
ktrych zplanowanych jednostek doczeka si realizacji. Zamiast wic podjcia decyzji obudowie nowych okrtw
lotniczych, Kongres postanowi oprzebudowie nalotniskowiec dowiadczalny wglowca marynarki Jupiter (AC-3),
naktrym prace rozpoczto wmarcu
1920 roku wNorfolk Navy Yard.

Zanim jednak pierwszy lotniskowiec

amerykaski rozpocz sw sub,
wpolityce midzynarodowej miao miejsce wydarzenie, ktre nakilkanacie lat
przesdzio orozwoju flot wojennych,
wtym take nowonarodzonej klasy lotniskowcw. Ofiary icierpienia jakie wiat
2. Wypornoci okrtw wniniejszym monografii, oile tego wyranie nie zaznaczono, podano wtonach angielskich (waszyngtoskich) zgodnie zformu przeliczeniow 1 ts = 1,016tony metrycznej.
3. Uchwalony przez Kongres wdniu 29sierpnia
1916 roku.

Pierwszy amerykaski lotniskowiec Langley (CV-1) powsta wwyniku przebudowy wglowca Jupiter (AC-3). Fotografia okrtu zdrugiej poowy lat
trzydziestych ubiegego wieku wostatecznej jego konfiguracji jako lotniskowca zodchylanymi kominami oraz bez katapult zdemontowanych
zpokadu lotniczego.
Fot. Centralne Archiwum Wojskowe

Brytyjskie lotniskowce Glorious (nafotografii) iCourageous zostay przebudowane zkrownikw liniowych namocy postanowie Kongresu
Waszyngtoskiego. Ich przebudow Wielka Brytania zadeklarowaa wwczas jako eksperyment.
Fot. Centralne Archiwum Wojskowe.

ponis wczasie Wielkiej Wojny spowodoway bowiem oczekiwanie wrd

pastw biorcych wniej udzia, enastpujcy po niej pokj bdzie trway.
Tymczasem wiodce potgi morskie rozpoczy wanie realizacj wielkich planw rozbudowy floty4, ktrych urzeczywistnienie doprowadzioby do jeszcze
wikszego wycigu zbroje. Wewszystkich tych pastwach rosa jednak wsi przeciwna temu opozycja, bowiem
powszechne, cho nie dokoca uprawnione byo przekonanie, edokonfliktu zbrojnego doprowadzi wanie wycig zbroje pomidzy Wielk Brytani,
aNiemcami. Zawieszone naczas wojny instytucje demokratyczne odzyskiway nalene pozycje wyraajc dezaprobat dla niepotrzebnego wydawania
funduszy pastwowych nacele wojskowe. Rwnie rzdy mocarstw morskich
tak naprawd byy przeciwnikami wycigu zbroje. Rzdzca Japoni dyktatura wojskowa zdawaa sobie spraw
ztego, ekraju nie sta nawielki program rozbudowy floty, ktry niechybnie
doprowadzi finanse pastwa doruiny.
Bdcy uwadzy brytyjscy liberaowie
uwaali zkolei, ewcigu najbliszego
dziesiciolecia nie grozi Wielkiej Brytanii aden wikszy konflikt zbrojny, asytuacja gospodarcza nie sprzyja rozbu-

dowie czy powanym modernizacjom

si zbrojnych. Rwnie wStanach Zjednoczonych uwaano, e istniejca ju
flota jest wystarczajco potna aby zapewni bezpieczestwo krajowi, arozptanie wycigu zbroje moe jedynie
doprowadzi do wcignicia pastwa
w kolejny konflikt. Ju w padzierniku 1920 roku wpywowy senator amerykaski William E. Borah da zwoania konferencji rozbrojeniowej. Rwnie
prezydent Woodrow Wilson, ktry bra
udzia w Konferencji Wersalskiej by
zdania, ekontynuacja rozbudowy floty
bdzie zaprzeczaa uwaanej przez niego zacel nadrzdny idei trwaoci pokoju. Tak wic najbardziej zaangaowane
wrozwj floty mocarstwa morskie zastanawiay si nad znalezieniem takiego
sposobu rezygnacji zjej rozbudowy, eby
potencjalnym konkurentom nie okaza
swej saboci.
W dniu 8 czerwca 1921 roku z inicjatyw zwoania wWaszyngtonie konferencji dotyczcej zbroje morskich
wystpi amerykaski sekretarz stanu Charles Evans Hughes. Doudziau
wrozpocztej wdniu 12listopada Konferencji, oprcz Wielkiej Brytanii iJaponii gospodarze zaprosili Francj, ktra wci jeszcze bya potg kolonialn
oraz dla uniknicia rwnowaenia si

gosw, Wochy5. Jednym z zasadniczych celw Konferencji byo naoenie

ogranicze ilociowych ijakociowych
nabudow okrtw wojennych. Dotyczyoto przede wszystkim pancernikw
(pierwsza grupa), chocia wrd okrtw wojennych drugiej grupy, ktrych
budow poddano restrykcjom znalazy
si raczkujce dopiero lotniskowce6.
Ostatecznie zredagowany Traktat zosta
podpisany wdniu 6lutego 1922 roku.
Zgodnie zjego postanowieniami globalne limity wypornoci okrtw lotniczych
(lotniskowcw itransportowcw wodnosamolotw), przyznane Wielkiej Brytanii iStanom Zjednoczonym okrelono
na135000ton, Japonii na81000ton,
a Francji i Wochom po 60 000 ton.
Maksymaln wyporno okrtu lotni4. WStanach Zjednoczonych by to wspomniany Naval Appropriation Act, wJaponii program
budowy kolejnych pancernikw ikrownikw liniowych 8+8, awWielkiej Brytanii rozpoczcie
projektowania nowych okrtw liniowych.
5. Oprcz ograniczenia zbroje morskich Konferencja zajmowaa si take uregulowaniem spraw
Dalekiego Wschodu. Doudziau wobradach powiconych tej tematyce zaproszone zostay take:
Belgia, Chiny, Holandia iPortugalia.
6. Obok lotniskowcw wdrugiej grupie znalazy
si okrty podwodne ilekkie jednostki nawodne
krowniki iniszczyciele. Budowa jednostek owypornoci mniejszej ni 3000ton, prdkoci poniej
15wzw iuzbrojeniu do4dzia 127mm nie podlegaa ograniczeniom.

czego ograniczono do27000ton (ArtykuIX Traktatu). Kademu zsygnatariuszy zezwolono przy tym przebudowa
na lotniskowce dwa okrty znajdujce si aktualnie w budowie, pod warunkiem jednak, e wyporno przebudowanej jednostki nie przekroczy
33000ton7. Dodatkowa klauzula Traktatu (ArtykuXX, Cz3d) dopuszczaa moliwo zwikszenia wypornoci istniejcych okrtw o3000ton,
jeeli zostanie ona spoytkowana napopraw ich obrony biernej. Maksymalny
kaliber artylerii gwnej lotniskowcw
okrelono na203mm (ArtykuX), ograniczajc do10liczb jej dzia naokrtach owypornoci do27000ton (ArtykuX) ido8dla jednostek wikszych
(ArtykuIX). Czas suby okrtu tej klasy przyjto na20lat. Sygnatariuszy ukadu miaoby obowizywa wzajemne,
wszechstronne informowanie oterminach budowy, przebudowy idanych taktyczno-technicznych nowobudowanych
okrtw.

Rozwj floty lotniskowcw amerykaskich

Wnieco ponad miesic odpodpisania Traktatu Waszyngtoskiego zakoczona zostaa przebudowa wglowca
Jupiter (AC-3) iwdniu 22marca 1922
roku wszed on ponownie dosuby ju
jako Langley (CV-1) stajc si pierwszym lotniskowcem Marynarki Stanw
Zjednoczonych. Okrt ten nie by tak
jak poprzednie jedynie transportowcem
wodnosamolotw. Napozostawionym
praktycznie bez zmian konstrukcyjnych
kadubie nadbudowano bowiem han-

gar, a nad nim pokad lotniczy, ktry

umoliwia start ildowanie. Wpierwszej, zpord szeciu byych adowni
wglowych usytuowano zbiornik benzyny lotniczej, awczwartej mechanizmy podnonika lotniczego oraz magazyny. Pozostae cztery adownie zostay
przystosowane dotransportowania zoonych samolotw, ktre mogy by
montowane przy pomoc trzytonowej
suwnicy poruszajcej si na szynach
usytuowanych pod pokadem lotniczym. Okrt nie posiada wic hangaru wjego klasycznym rozumieniu, bowiem stacjonujce nanim samoloty nie
byy magazynowane wstanie umoliwiajcym natychmiastowe wzniesienie si wpowietrze. Napokad lotniczy
byy podnoszone dopiero pouprzednim
zmontowaniu na byym, grnym pokadzie wglowca. Zgodnie zwczesn
koncepcj okrtw lotniczych Langley
by przystosowany take doprzenoszenia wodnosamolotw. Do ich obsugi
lotniskowiec otrzyma dwa dwigi lotnicze oraz zosta wyposaony wpneumatyczn katapult (pniej otrzyma
drug), ktra miaa umoliwia starty tych maszyn8. Ze wzgldu jednak
nastosunkowo niewielk prdko jak
by wstanie osiga (15,5wza), Langley nie by nigdy niczym wicej ni tylko lotniskowcem eksperymentalnym.
Nie by on bowiem wstanie towarzyszy szybszym odniego pancernikom,
ani tym bardziej wchodzi wskad zespow okrtw rozpoznawczych. Chocia jego warto bojowa bya problematyczna, odda nieocenione usugi

jako okrt dowiadczalny, dziki ktremu moliwe byo praktyczne wiczenie

techniki itaktyki operacji lotniczych.
Zuchwalonego wielkiego programu
rozbudowy floty wojennej9, ktry wrd
olbrzymiej iloci okrtw zakada budow midzy innymi 10 pancernikw
i6krownikw liniowych, ograniczenia Traktatu Waszyngtoskiego umoliwiy wprowadzenie do suby jedynie trzech pancernikw typu Colorado.
Budowa pozostaych wielkich okrtw
musiaa zosta anulowana. Wykorzystujc wspomnian wyej traktatow
moliwo przebudowy na lotniskowce dwch okrtw znajdujcych si aktualnie wbudowie, Stany Zjednoczone
przystpiy dorekonstrukcji, zaawansowanych wnajwikszym stopniu dwch
krownikw liniowych typu Lexington.
Biuro Budw iRemontw ju wlipcu
1921 roku rozpoczo prace koncepcyjne nad zmian ich przeznaczenia tak,
ewczasie kiedy zaczy wchodzi wycie postanowienia Traktatu dokumentacja przebudowy jednostek bya niemal
gotowa. Poniewa w tym czasie konstruktorzy amerykascy nie mieli jeszcze dowiadczenia wprojektowaniu duych lotniskowcw, niemaych trudnoci
nastrczyaim konieczno utrzymania
7. Wrzeczywistoci klauzula ta zostaa wprowadzona przez Amerykanw dla uchronienia przed
zomowaniem kadubw dwch krownikw liniowych typu Lexington.
8. Poniewa jednak wodnosamoloty byy wykorzystywane jedynie sporadycznie, katapulty Langley
zostay zdemontowane w1928 roku.
9. Wspominany ju wczeniej Naval Appropriation Act.

Namocy postanowie Kongresu Waszyngtoskiego Kaga zosta przebudowany nalotniskowiec znieukoczonego pancernika otej samej nazwie.
Los wprowadzonego dosuby w1928 roku okrtu japoskiego dopeniy podczas Bitwy oMidway bombowce nurkujce Douglas SBD-3
Dauntless zlotniskowca Enterprise.
Fot. zbiory Shizuo Fukui

Zbudowane nakadubach krownikw liniowych, wprowadzone dosuby w1927 roku lotniskowce Lexington (CV-2) iSaratoga (CV-3)
nazdjciu zpoowy lat trzydziestych XXwieku a do1944 roku stanowiy par najwikszych inajszybszych okrtw tej klasy nawiecie.

Fot. Centralne Archiwum Wojskowe

si wnarzuconym przez Traktat limicie

wypornoci 33000ton. Wdniu 8lutego
1922 roku wstrzymano prace konstrukcyjne wszystkich szeciu krownikw
liniowych. Podokonaniu oceny stopnia
ich zaawansowania doprzebudowy wybrano krowniki Lexington (CC1) iSaratoga (CC-3), zktrych pierwszy by zaawansowany w26,7%, adrugi w29,4%.
Kaduby pozostaych czterech jednostek
przeznaczono nazom. Prace naobydwu okrtach, ktrych sygnatury zmieniono zCC-1 naCV-2 izCC-3 naCV-3,
wznowiono wdniu 1lipca tego samego
roku.
Obydwa okrty weszy do suby w 1927 roku Lexington w dniu
14grudnia, aSaratoga 16listopada, stajc si par najwikszych inajszybszych
lotniskowcw wiata10. Ich wyporno standardow okrelono oficjalnie
na33000ton, chocia wrzeczywistoci przekraczaa 37000ton. Swoj konstrukcj lotniskowce typu Lexington
znacznie jednak odbiegay odpniejszych, obowizujcych zreszt podzi
dzie standardw budowy amerykaskich okrtw tej klasy. Ze wzgldu
nazbyt wysmuke ksztaty linii teoretycznych, wywodzcych si przecie zkr-

ownikw liniowych kadubw, hangary

jednostek nie zostay nanich nadbudowane, apoprzez odpowiednie uksztatowanie burt stanowiy integralne ich
czci. Oryginalnie lotniskowce zostay
uzbrojone wartyleri gwn wpostaci 8dzia 203mm usytuowanych wczterech podwjnych wieach, po dwie
zprzodu ityu nadbudwki. Ich wyrnikami byy ponadto olbrzymie, usytuowane nardokrciach kominy oraz
napd turboelektryczny o nieprzekroczonej jeszcze przez dugi czas11 mocy
180000KM. Okrty otrzymay take potne grupy lotnicze mogc przenosi
naswych pokadach do90samolotw.
Stanowice powan si bojow lotniskowce typu Lexington przez cay okres
midzywojenny peniy sub szkoleniow iwiczebn, walnie przyczyniajc si
do pniejszych sukcesw amerykaskiego lotnictwa pokadowego.
Prace studialne nad wykorzystaniem
pozostaego Stanom Zjednoczonym
traktatowego limitu wypornoci, ktra
towielko wynosia 69000ton (Langley,
jako okrt eksperymentalny pocztkowo
nie by wliczany dooglnego tonau lotniskowcw), Biuro Budw iRemontw
rozpoczo ju w1922 roku. Koncepcj

nowych okrtw oparto wduym stopniu

nawykonanym ju projekcie lotniskowcw Lexington, chocia mimo opracowania dugiej serii szkicw, do1927 roku
Rada Gwna nie okrelia ostatecznych
charakterystyk nowych jednostek. Traktatowe ograniczenia wypornoci pojedynczego okrtu do27000ton zmusiy Rad
doopracowania trzech wariantw skonsumowania pozostaej dowykorzystania
wypornoci. Przyjmujc, e lotniskowce owypornoci mniejszej ni 10000ton
s zbyt mae, Rada Gwna zakadaa budow odpowiednio: trzech okrtw
po23000ton, czterech po17250ton,
albo piciu po13800ton. Reprezentowany przez komandora Williama S. Pye
Wydzia Planw Wojennych optowa
zabudow lotniskowcw, ktre mogyby
dziaa wskadach zespow rozpoznawczych szybkich krownikw. Oznacza10. Palm pierwszestwa odSaratoga przej
dopiero posiedemnastu latach (wlistopadzie 1944
roku) japoski lotniskowiec Shinano. Dziery j
zreszt tylko przez 10dni, poktrych zosta zatopiony przez amerykaski okrt podwodny Archerfish (SS-311). Tak naprawd Saratoga zosta wic
zdetronizowany dopiero w1945 roku przez amerykaski lotniskowiec Midway.
11. Dosierpnia 1942 roku, kiedy todosuby
wszed pancernik Iowa (BB-61) zsiowni omocy
212000KM.

oto, epowinny one osiga prdko

rzdu 32,5wza, azich pokadw miaaby operowa grupa lotnicza owielkoci eskadry. Dziki budowie wikszej liczby maych lotniskowcw Wydzia Planw
Wojennych spodziewa si osign wiksz elastyczno ibezpieczestwo operacyjne. Biuro Lotnictwa byo zkolei przeciwne forsowaniu zbyt duych prdkoci
nowych okrtw ioczekiwao, enie bdzie ona przekraczaa 30 wzw. Konieczno zapewnienia odpowiedniej
mocy siowni moga bowiem kosztowa
utrat nawet siy bojowej lotniskowca. Zdotychczasowej praktyki operacyjnej wynikao, ikrowniki si zwiadowczych i tak rzadko rozwijay prdko
wiksz ni 25wzw. Ztych punktw
widzenia najatrakcyjniejsza wydawaa
si budowa odpowiedniej liczby stosunkowo wolnych lotniskowcw owypornoci 13800ton. Wdniu 1listopada 1927
roku Rada Gwna rekomendowaa wic
Sekretarzowi Marynarki Curtisowi D.
Wilburowi charakterystyk takiego okrtu. Mimo oczekiwania wprowadzenia
dopicioletniego programu lat finansowych 1929-1933 budowy piciu nowych
lotniskowcw, Kongres zaaprobowa budow tylko jednego okrtu wramach budetu roku finansowego 1929.
Stpk pierwszej jednostki amerykaskiej, odpocztku zaprojektowanej

izbudowanej jako lotniskowiec pooono wewrzeniu 1931 roku. Projektow

wyporno standardow okrtu okrelono na13800ton, awielko grupy
lotniczej namaksimum 76samolotw.
Wpionierskiej jego konstrukcji zawarto wiele rozwiza, ktre stay si standardowe dla wszystkich pniejszych
typw lotniskowcw amerykaskich.
Hangar okrtu by swego rodzaju nadbudwk pokadow o czciowo otwartych cianach, przykryt gadkim
pokadem lotniczym. Zewntrzne poszycie tego pokadu stanowiy deski uoone nablachach ostosunkowo niewielkiej gruboci, comiao umoliwia atwe
usuwanie uszkodze odniesionych wboju. Dookoa pokadu lotniczego zaprojektowano charakterystyczne galerie,
awikszo artylerii okrtu zainstalowano nasponsonach burtowych. Pod pokadem lotniczym zamontowano dwigary, naktrych mona byo podwiesi
do czterdziestu zmontowanych, kompletnych samolotw rezerwowych tak,
enie przeszkadzay one przemieszczaniu innych maszyn whangarze. Naprawej burcie okrt otrzyma nadbudwk
wyspow, poniej ktrej zaprojektowano na dwch poziomach kabiny alarmowe pilotw oraz usytuowano due
pomieszczenie wywiadu i planszetw
lotniczych. Okrt, ktry otrzyma nazw

Ranger isygnatur CV-4 wszed dosuby wdniu 4lipca 1934 roku. Rzeczywista wyporno standardowa nowego lotniskowca daleko przekroczya zaoone
13800ton osigajc 14576ton.
Wprowadzenie dosuby Ranger spowodowao wMarynarce Stanw Zjednoczonych ponown dyskusj nad
wykorzystaniem pozostaego dowykorzystania traktatowego limitu wypornoci lotniskowcw, ktry tym razem
ogranicza si doniepenych 55000ton.
Wielko t mona byo spoytkowa
poprzez budow czterech lotniskowcw o podobnej wypornoci jak Ranger, trzech po okoo 18 500 ton, albo
dwch owypornociach standardowych
po27000ton. Rada Gwna, ktra lotniskowce owypornoci 13800ton uwaaa wwczas zaoptymalne zdecydowaa
si nawariant kompromisowy tj.budow dwch jednostek owypornociach
standardowych po20700ton oraz jednej owielkoci zblionej doRanger. Zasadnicz zalet takiego rozwizania bya
moliwo sformowania weflocie Stanw Zjednoczonych trzech dwuokrtowych zespow lotniskowcw o podobnej wielkoci. Zwolennikami takiej
koncepcji dziaania okrtw lotniczych
bya zarwno Rada Gwna jak iwielu
innych, wyszych oficerw Marynarki
Stanw Zjednoczonych.

Ranger (CV-4) pierwszy zamerykaskich lotniskowcw odpocztku zaprojektowany izbudowany jako okrt tej klasy. Wiele zawartych wjego
konstrukcji rozwiza stao si standardowymi dla wszystkich pniejszych typw lotniskowcw U.S.Navy. Fot. Centralne Archiwum Wojskowe

Projektowanie lotniskowcw typu

Yorktown

Za pocztek projektowania lotniskowcw typu Yorktown mona uwaa 22maja 1931 roku, kiedy tokierowane przez kontradmiraa Williama A.
Moffetta12 Biuro Lotnictwa przekazao
Sekretarzowi Marynarki Stanw Zjednoczonych, ktrym by wwczas Charles
F.Adams swoje wymagania wstosunku
donowych okrtw. Wrd oczekiwa
codojednostek, ktrych wyporno Biuro zaoyo na18400ton znalazy si:
zastosowanie dwch pokadw startowych, tj.grnego wdziobowej czci
pokadu lotniczego oraz dolnego wdziobowej czci pokadu hangarowego wyposaonego wdwie katapulty;
osiganie prdkoci 32,5wza;
opancerzenie poziome (blachy ogruboci 64mm) nad siowniami, magazynami izbiornikami paliwa lotniczego;
poredni pomidzy stosowanym
napancernikach ikrownikach system
obrony przeciwpodwodnej (wzdune
grodzie przeciwtorpedowe);
udoskonalenie obsugi samolotw (hangar oprzewicie min. 4,57m;
zwikszenie liczby izmiana rozmieszczenia podnonikw lotniczych; poprawa sposobu podwieszania amunicji pod
samolotami);
dodatkowy hangar dolny (przylegy
dowarsztatw imagazynw), wktrym
mona by montowa rezerwowe samoloty;
cztery podnoniki lotnicze (dwa
nardokrciu doobsugi obydwu hangarw idwa nakracach okrtu obsugujce tylko hangar grny);
wzmocnienie obrony przeciwlotniczej poprzez zastosowanie 8-12dzia
127mm oraz kilkunastu dziaek mniejszych kalibrw.
Wdniu 27maja 1931 roku komandor
Lewis Cox zWydziau Planw Wojennych wiedzc ozamiarze Rady Gwnej
wprowadzenia budowy nowych lotniskowcw dobudetu roku finansowego 1933 wyrazi opini, ewyporno
13800ton bdzie dalece niewystarczajca dla spenienia wymaga Biura Lotnictwa. Pokazyway to zwaszcza dowiadczenia zeksploatacji lotniskowca
Langley (CV-1) starty zpokadu ktrego
byy niemoliwe wciszych warunkach
pogodowych. Wtpliwoci Coxa wzbudzaa take proponowana artyleria gwna nowych lotniskowcw zoona zdzia
uniwersalnych kalibru 127mm. Rezygnacja zarmat kalibru 203mm degradowaa jebowiem doroli lotniskowcw
zespow floty. Wprzypadku samodzielnych operacji nie byyby bowiem wsta-

10

nie przeciwstawi si japoskim cikim krownikom, ktre wduej liczbie

zbudowano namocy postanowie Traktatu Waszyngtoskiego. W tej sytuacji
Biuro Lotnictwa oczekiwao naprzedstawienie charakterystyk zarwno lotniskowcw owypornoci 13800ton, jak
i18400ton oraz 20700ton. Dla utrzymania najniszej ztych wypornoci Biuro byo przy tym gotowe zrezygnowa
zdwch hangarw (wysoko whangarze zmniejszono do3,35m) oraz ograniczy obron biern doadekwatnej dla
amerykaskich lekkich krownikw
o wypornoci 9600 ton i uzbrojonych
wdziaa 152mm.
Podczas opracowywania zaoe projektowych nowych lotniskowcw amerykaskich naleao pogodzi przeciwstawne nieraz oczekiwania decydentw
U.S.Navy. Szef Operacji Floty admira
William V. Pratt uwaa, eokrty powinny osiga prdko 32,5wza tak, aby
mogy wchodzi wskad zespow rozpoznawczych zoonych zcikich krownikw. Reprezentujcy Biuro Lotnictwa komandor porucznik Richmond K.
Turner dopuszcza natomiast mniejsz
prdko, optujc zaodpowiedni obron biern tak, aby zwyczajny ostrza
artyleryjski nie spowodowa zatopienia
okrtu albo bezpowrotnego wyczenia go zlinii. Kolegium Wojny Morskiej
oczekiwao zkolei wzmocnienia pokadu lotniczego tak, eby by on odporny
natrafienia bomb owagomiarze 227kg
(500funtw) oraz jako aktywnej obrony przeciwlotniczej artylerii maokalibrowej dla zwalczania bombowcw nurkujcych, atake uzbrojenia wcisze
dziaa przeciwko bombowcom atakujcym zwikszych puapw. Wzmocnienia pokadu lotniczego oczekiwa take
admira Rock zBiura Budw iRemontw, ktry zwraca uwag nafakt iprzebicie pokadu powoduje zwykle powane zniszczenia whangarze.
Istotna bya rwnie szybko zjak
okrt mg wyprowadza uderzenia lotnicze oraz przyjmowa napokad powracajce z akcji samoloty. Admira
Taylor z Wydziau Planw Wojennych
konstatowa, enawet natak duych lotniskowcach jak Lexington (CV-2) iSaratoga (CV-3) podczas startu samolotw
cay pokad lotniczy by zajty przez startujce maszyny tak, iaden samolot nie
mg wyldowa zanim operacja wyprowadzania uderzenia lotniczego nie zostaa zakoczona. Jednym zrozwiza tego
problemu byy wspomniane wczeniej
dwa pokady lotnicze: grny uniwersalny
idolny (napokadzie hangarowym) sucy wycznie dostartw. Wad takiego

rozwizania oprcz mniejszej dugoci

gwnego pokadu lotniczego byo naraenie dolnego pokadu startowego nazalewanie przez fale oraz niebezpieczestwo przedostania si wody dohangaru.
Ponadto, samoloty ktre grzay silniki
przed startem powodoway wypenianie hangaru gazami spalinowymi. Biuro Lotnictwa wyrazio wic swj sceptycyzm do koncepcji dwch pokadw
lotniczych zwaszcza, eproblemy ztak
zaprojektowanymi okrtami mieli zarwno Brytyjczycy, jak iJapoczycy. Alternatyw byo zastosowanie jednolitego
pokadu gadkiego, przy czym naleao
przyspieszy obsug samolotw (transport naizpokadu oraz przezbrajanie)
tak, aby przy standardowej dla U.S.Navy procedurze ipodziale pokadu lotniczego nadziobow cz startow oraz
rufow dla samolotw ldujcych, parkujce maszyny (dla nich pozostawao
rdokrcie) nie przeszkadzay ani samolotom startujcym ani ldujcym.
Rozwizaniem zastosowanym wkocowym projekcie byy katapulty usytuowane whangarze, prostopadle doosi symetrii kaduba. Uzupenieniem tej koncepcji
byy aerofiniszery montowane wlatach
trzydziestych zarwno wdziobowych,
jak irufowych czciach pokadw lotniskowcw amerykaskich. Dziki temu
moliwe byo ldowanie samolotw take odstrony dziobu, przy czym okrt porusza si wwczas wstecz.
Na pocztku lat trzydziestych konstruktorzy amerykascy nie przywizywali szczeglnej wagi dookrelania
w stadium projektowania lotniskowcw rzeczywistych liczebnoci grup lotniczych bazujcych naposzczeglnych
okrtach. Efektywna ilo samolotw zaleaa bowiem przede wszystkim odpowierzchni pokadw, ktr mona byo
przeznaczy dla parkujcych maszyn13.
Komandor porucznik Richmond K. Turner zBiura Lotnictwa oczekiwa moliwoci bazowania na nowych okrtach grup lotniczych liczcych od 90
do110samolotw, przy wykorzystaniu
wszystkich miejsc whangarze oraz maksymalnych moliwociach parkowania
napokadzie. Standardowa grupa lotnicza lotniskowcw amerykaskich ska12. Kontradm. William A.Moffett by organizatorem idugoletnim szefem Biura Lotnictwa odczasu
jego utworzenia decyzj Kongresu zsierpnia 1921
roku domierci wkatastrofie sterowca Akron noc
4.04.1933 r. Pooy nieocenione zasugi dla rozwoju lotnictwa pokadowego oraz floty lotniskowcw
amerykaskich.
13. Przykadowo grupa lotniskowca Ranger
zgodnie z projektem moga liczy maksymalnie
108samolotw, awrzeczywistoci 75+8zapasowych; grupy lotnicze Lexington iSaratoga liczyy
maksymalnie 110, aoperacyjnie 70maszyn.

Wstpne zaoenia projektowe lotniskowcw typu Yorktown

wyporno:

standardowa 20000 ton; pena 22700 ton;

wymiary kaduba:

234,69m (KLW) x 24,48m (maks.) x 7,49m (naprbach);

wymiary pokadu lotniczego:

215,79m x 24,38m;

wymiary hangaru:

196,59m x 20,73m;

moc maszyn:

120000KM (nawaach);

prdko:

32,5w(przy mocy nominalnej);

zasig:

12000 Mm przy 16w;

uzbrojenie:

8dzia uniwersalnych 127 mm (8xI);

40przeciwlotniczych wielkokalibrowych karabinw maszynowych 12,7mm (40 x I);

obrona bierna:

adekwatna dla krownikw lekkich zdziaami 152mm,

wzdune grodzie przeciwtorpedowe ogruboci 38mm;

grupa lotnicza:

90samolotw

daa si wwczas z: dywizjonu bombowcw uderzeniowych (18 maszyn),

dywizjonu bombowcw rozpoznawczych (12-18maszyn) oraz dwch dywizjonw myliwskich. Zgodnie zplanami
Biura Lotnictwa nanowych lotniskowcach miay bazowa pocztery dywizjony liczce poosiemnacie samolotw.
Pierwszy znich mia skada si zbombowcw nurkujcych uzbrojonych
wbomby owagomiarze 454kg; drugi
miay stanowi cikie myliwce zbombami 227kg, trzeci samoloty rozpoznawcze, a czwarty standardowe samoloty
myliwskie. Alternatyw byy: dywizjon
cikich bombowcw (wykorzystywanych jako horyzontalne albo torpedowe),
dywizjon bombowcw nurkujcych, dywizjon myliwcw rozpoznawczych
oraz dywizjon myliwcw przystosowanych doatakowania zlotu nurkowego
(bomby owagomiarze 227kg). Jeszcze
inna koncepcja mwia take okilku samolotach obardzo duym zasigu (ponad 1000Mm), ktre miay peni rol
rozpoznania strategicznego.
Kolejnym zagadnieniem jakie naleao uwzgldni wzaoeniach projektowych nowych lotniskowcw by napd
icile znim zwizany sposb odprowadzenia gazw spalinowych wpoczeniu zkoncepcj wyposaenia okrtw
w nadbudwki wyspowe lub rezygnacji znich. Dotyczyo to zwaszcza wariantw o najmniejszej wypornoci
13800ton. Osiganie zaoonej prdkoci 32,5wza wymagao bowiem zastosowania urzdze napdowych omocy 101000KM, tj. niemal dwukrotnie
wikszej ni moc maszyn lotniskowca Ranger (53000KM), awic odprowadzenia gazw spalinowych oprawie
dwukrotnie wikszej objtoci. Mimoto,
Biuro Lotnictwa optowao zazastosowaniem podobnych jak naLangley iRanger, usytuowanych wzdu krawdzi pokadu lotniczego kominw odchylanych.

Takie rozwizanie umoliwiao bowiem

odprowadzenie spalin nie powodujc
przy tym zakce przepywu strumieni powietrza wzdu pokadu lotniczego.
Biuro dopuszczao jednak take zastosowanie komina inadbudwki wyspowej,
bowiem jak przyznawa komandor porucznik Turner ryzyko generowania silnych zawirowa powietrza naich konstrukcjach nie byo due.
Uzbrojenie przeciwlotnicze nowych
lotniskowcw miao zabezpieczy je
przed atakami zarwno bombowcw
horyzontalnych jak inurkujcych. Jako
artyleri gwn, suc przede wszystkim do zwalczania tych pierwszych,
Biuro Artylerii przewidywao dziaa uniwersalne kalibru 127mm, przy czym ich
liczb okrelono maksymalnie naosiem.
Dla zwalczania tych drugich bombowcw miaa suy wycznie maokalibrowa artyleria automatyczna. Wtym
czasie najlepsz broni jak Biuro Artylerii mogo przewidzie dotego celu byy
wielkokalibrowe karabiny maszynowe
kalibru 12,7 mm systemu Browning,
ktrych wewstpnych zaoeniach projektowych nowych lotniskowcw zaplanowano aczterdzieci.
Na podstawie tak wyartykuowanych wymaga, wcigu letnich miesicy 1931 roku Biuro Budw iRemontw
opracowao 7wariantw (oznaczonych
literami od A do G) zaoe projektowych nowych lotniskowcw. Warianty A, B, C dotyczyy rnych rozwiza
lotniskowcw owypornoci standardowej 13800ton; warianty D, E, F okrtw po20700ton, awariant Gowypornoci poredniej 18400ton. Zaoone
dugoci kadubw okrtw naKLW wahay si od198,12m (C) do249,94m
(E), a wymiary pokadw lotniczych
od176,26m x 24,38m (D) do222,51m
x22,56m (E), przy czym dla wariantuD
przewidywano dwa pokady lotnicze
(dolny owymiarach 77,72m x 22,86m).

Prdkoci okrtw zaoono na31w(B)

i32,5w(pozostae warianty), cowymagao mocy napdu od77000KM (B)
do122500KM (C). Artyleri gwn lotniskowcw wewszystkich wariantach
miao stanowi 8dzia uniwersalnych
kalibru 127mm, aliczebno ich grupy lotniczej wahaa si od57 (C) do90
(F) samolotw. Wymiary hangarw zakadano na od 128,02 m x 20,12 m
(E) do185,93m x20,42m (G), aliczb podnonikw samolotw na 3 (dla
wikszoci wariantw) lub 4 (D i F).
Dla wszystkich wariantw przewidywano na prawej burcie nadbudwk
wyspow z pomostem bojowym i stanowiskiem kontroli lotw z jej przodu, powizan konstrukcyjnie ze staym kominem o moliwie najwikszej
wysokoci. Biuro Lotnictwa, ktre pocztkowo optowao zaprojektem szybkiego (32,5w) lotniskowca owypornoci
13800 ton zgadkim pokadem lotniczym, naspotkaniu wdniu 30czerwca
1931 roku zgodzio si naograniczenie
prdkoci do31wizastosowanie nadbudwki wyspowej, pod warunkiem jednak przesunicia komina moliwie daleko doprzodu dla wyduenia pokadu
lotniczego oraz zachowania conajmniej
24,85m (80stp) jego szerokoci wokolicach komina. Dla dwch wariantw
(DiE) okrtu owypornoci 20700ton
przewidywano obron biern adekwatn dla cikich krownikw Tuscaloosa
(CA37) iSan Francisco (CA-38). Dla lotniskowca otej wypornoci nie byo przy
tym moliwe zachowanie podwjnego
ijednoczenie opancerzonego pokadu
lotniczego oraz opancerzonego hangaru. Wpozostaych wariantach zakadano obron biern rwnowan lekkim
krownikom.
Analizujc poszczeglne warianty
Rada Gwna dosza downiosku, elotniskowce o wypornoci standardowej
13800 ton bd zbyt mae. Wzwizku

11

WariantInowych lotniskowcw, zktrego ostatecznie wyewoluowa typ Yorktown. Dziaa ich artylerii przeciwlotniczej (8x127 mm) miay by
usytuowane nadziobowym irufowym kracach kaduba.
Rys. Waldemar Kaczmarczyk

ztym Biuro Budw iRemontw otrzymao polecenie rozpatrzenia alternatywnych projektw okrtw o wypornociach 15200ton i20000ton (warianty
HiI). Wielkoci te zostay wyznaczone
poprzez zmniejszenie wypornoci planowanych wczeniej dwch wikszych lotniskowcw z20700ton na20000ton
i powikszenie wypornoci trzeciego
okrtu ouzyskane wten sposb 1400ton
tak, aby wszystkie trzy okrty zmieciy si wpozostaym Stanom Zjednoczonym traktatowym limicie wypornoci.
Wdniu 2wrzenia 1931 roku Biuro Budw iRemontw przedstawio Radzie
Gwnej projekty wstpne budowy nowych lotniskowcw wedug tych wanie
dwch wariantw. Zaaprobowawszy ich
charakterystyki Rada Gwna spodziewaa si, ebudowa dwch wikszych
okrtw o wypornoci standardowej
po20000ton isygnaturach CV-5 iCV6
znajdzie si w budecie roku finansowego 1933. Natomiast mniejszy okrt,
owypornoci standardowej 15200ton,
dla ktrego przewidywano sygnatur
CV-7, mia zosta zbudowany wramach
funduszy nastpnego roku finansowego.
Wdniu 7padziernika 1931 roku Rada
Gwna rekomendowaa zaaprobowan przez siebie charakterystyk (I) wikszych lotniskowcw Sekretarzowi Floty
Charlesowi Francisowi Adamsowi.
Mimo, i wydawao si, e okrelone wten sposb charakterystyki (HiI)
nowych lotniskowcw zostan zatwierdzone, w dniu 14 padziernika 1931
roku Sekretarz Floty zwrci si doRady Gwnej o dokonanie dodatkowej
analizy porwnawczej budowy okrtw tej wielkoci zlotniskowcami owypornoci po 27 000 ton, uzbrojonymi

12

w dziaa 203 mm. Szczeglnie atrakcyjna wydawaa si bowiem w owym

czasie koncepcja krownikw z pokadem lotniczym. Chocia dwa takie
okrty skonsumowayby cao pozostaego Stanom Zjednoczonym traktatowego limitu wypornoci lotniskowcw, byyby jednak wstanie operowa
niezalenie odzespow floty. Tym razem dla analiz opracowano wic cztery warianty okrtw owypornociach:
20 000 ton (L), 15 200 ton (M) oraz
27000ton (NiO). Oprcz nich rozpatrzono rwnie moliwo budowy nieco mniejszych lotniskowcw owypornoci po25000ton (JiK). Zaoone
dugoci kadubw okrtw wahay si
naKLW od202,69m (M) do274,32m
(N), a wymiary pokadw lotniczych
od135,64m x 24,38m (M) do237,74m
x26,21m (N). Prdkoci okrtw zaoono na31w(LiM) i32,5w(pozostae
warianty), cowymagao mocy napdu
od105000KM (L) do140000KM (O).
Artyleri lotniskowcw w wariantach
KiN miao stanowi 16dzia uniwersalnych kalibru 127mm, okrty wpozostaych wariantach miay by uzbrojone w dziaa 203 mm (9-J, 6L, 4-M
i10-O) oraz dodatkowo w8dzia uniwersalnych 127mm. Liczebnoci grup
lotniczych okrtw wtych szeciu wariantach wahay si od45 (M) do108
(N) samolotw. Wymiary hangarw zakadano naod118,87m x18,29m (M)
do237,74m x26,21m (N), aliczb podnonikw samolotw na3(dla wikszoci wariantw) lub 2(LiM).
Raport ztej serii analiz Rada Gwna przedstawia Sekretarzowi Floty
wdniu 10grudnia 1931 roku. Wynikao zniego, ezastosowanie nanowych

lotniskowcach artylerii gwnej kalibru

203mm spowoduje konieczno skrcenia ich pokadu lotniczego oraz zmniejszenie liczby przenoszonych samolotw.
Doln granic wypornoci takich okrtw okrelono na25000ton, aidla takiej wypornoci grupa lotnicza moga
liczy conajwyej 65maszyn. Dwa lotniskowce dysponowayby wic cznie
zaledwie 130samolotami, podczas gdy
realizacja programu Rady dawaa sumarycznie 250zaokrtowanych maszyn.
Krowniki zpokadem lotniczym nie
daway przy tym moliwoci przenoszenia samolotw wszystkich rodzajw.
Zewzgldu nazbyt ma dugo pokadu mogy bowiem znich startowa jedynie lejsze maszyny. Nawet ograniczenie
liczby wie artylerii 203mm dojednej
nalotniskowcach owypornoci 20000
ton idodwch nawikszych okrtach
nie dawao moliwoci odpowiedniego wyduenia pokadu lotniczego. Niejako przy okazji przeanalizowano take moliwo uzbrojenia lotniskowcw
owypornoci standardowej 20000ton
wartyleri kalibru 152mm. aden zwariantw (odI1 do I5 ani L1 iL2) nie okaza si natyle atrakcyjny aby zastosowanie artylerii tego kalibru zrwnowayo
ograniczenie liczebnoci grup lotniczych
okrtw. Zapoznawszy si zraportem
Sekretarz Floty zrewidowa swoje stanowisko iwdniu 15grudnia 1931 roku
zaaprobowa charakterystyki okrelone
uprzednio przez Rad Gwn. Trzynacie dni pniej Biuro Budw iRemontw przedstawio wstpne szkice nowych lotniskowcw.
Opracowywanie pierwszej wersji
planu generalnego okrtw zakoczono wdniu 1lutego 1932 roku. Wielko

WariantJ nowych lotniskowcw projektowanych jako krowniki zpokadem lotniczym. Ich artyleri gwn miao stanowi 9dzia kalibru
203mm.
Rys. Waldemar Kaczmarczyk

zaprojektowanego pokadu lotniczego

wynikaa wwczas bardziej zcharakterystyki okrelonej przez Rad Gwn,
ni zwymiarw kaduba, ktrego dugo zostaa zreszt zoptymalizowana
dozaoonej prdkoci. Dziaa artylerii uniwersalnej zostay rozmieszczone
podwa wkadym znaroy, podobnie
jak miao to miejsce naRanger. Natym
etapie prac pozostao wiele nierozwizanych problemw, wrd ktrych znalaza si obrona bierna okrtw. Podokonaniu oceny rozplanowania nowych
lotniskowcw, Biuro Lotnictwa oprcz
stwierdzenia zbyt maej pojemnoci
zbiornikw paliwa lotniczego, zadao przesunicia wysepki nadbudwek o7,62m (25stp) dotyu tak, aby
zwikszy przestrze dostpn dla samolotw ldujcych odstrony dziobu.
Miao totake uatwi zabudow wtylnej czci nadbudwki dwigu obsugujcego usytuowany nardokrciu
podnonik lotniczy. Biuro okrelio take wysoko hangaru na5,18m izadao rozmieszczenia dzia 127mm
wzdu krawdzi pokadu lotniczego
oraz zmiany sposobu usytuowania odzi okrtowych na pokadzie hangarowym. Dla zabezpieczenia powikszonych magazynw pokad pancerny
oraz burtowy pas pancerny nad magazynami izbiornikami paliwa lotniczego
zosta podniesiony zpoziomu pierwszej platformy dowysokoci czwartego pokadu. Konieczno wygospodarowania dodatkowych pomieszcze
mieszkalnych dla zwikszonej kadry
oficerskiej spowodowaa propozycj
podniesienia pokadu lotniczego ookoo 2,44m (8stp) iusytuowania kabin
dla nich nagalerii, specjalnie zaprojek-

towanej nad pokadem hangaru wlinii nadbudwki. Wkonsekwencji tych

zmian nadbudwka wyspowa zostaa
skrcona o2,44m, maszynownia ulega przesuniciu o ponad 6 m do tyu, apokad lotniczy zosta wyduony
o1,22m, cowsumie dao jego dodatkowe 9,75m przed nadbudwk.
Kolejnym problemem, ktry musieli rozwiza projektanci bya obrona
przeciwtorpedowa nowych lotniskowcw. Ze wzgldu na stosunkowo niewielkie zanurzenie projektowe, wynoszce jedynie 7,32 m (24 stopy) oraz
ograniczon przestrze wntrza kaduba, zabezpieczenie okrtw przed torpedami biegncymi na standardowej
gbokoci 4,57m (15stp) byo praktycznie niemoliwe. Dodatkowo, nie tak
korzystny jak na pancernikach ksztat
oba utrudnia rozplanowanie wzdunych grodzi przeciwtorpedowych. Prby przeprowadzone nabasenie modelowym pokazay, e zbyt zaokrglone
obo korzystne ze wzgldu na moliwie mniejsz moc napdu, powodowao atwiejsze przenikanie torped przez
system obrony biernej. Jedyn drog dorozwizania tego problemu byo
zwikszenie wspczynnika penotliwoci owra (z 0,89 do 0,95), dziki czemu mona byo przesun system ochrony biernej o1,22m wgb
kaduba, ale coprowadzio jednoczenie dokoniecznoci zwikszenia mocy
iciaru ukadu napdowego. Zastosowanie bardziej penotliwych ksztatw
kaduba na rdokrciu spowodowao wic, eprojektanci dla zrwnowaenia przyrostu jego objtoci wysmuklili ksztaty najego kracach. Bardziej
smuke ksztaty dziobu irufy okrtw

spowodoway zmniejszenie wypornoci

przedniego itylnego zakoczenia kaduba tak, esta si on bardziej podatny nanaprenia wystpujce podczas
pracy nafali. Wszystkie te niedogodnoci moliwe byy do zaakceptowania,
bowiem obrona przeciwpodwodna lotniskowcw musiaa by zaprojektowana wtaki sposb aby przeciwstawi si
atakowi zpowietrza. Oznaczao to moliwo trafienia okrtu zarwno bombami jak itorpedami, atake konieczn odporno nabliskie wybuchy bomb
imin wwodzie.
Zgodnie zzaoeniami Rady Gwnej,
system ochrony biernej nowych okrtw musia by take odporny natrafienia pociskw artyleryjskich kalibru
152mm. Przy koniecznoci zachowania
zaoonej wypornoci poprawa kadego zdwch elementw skadowych tego
systemu, moliwa bya jedynie kosztem
drugiego znich. Zastosowanie bowiem
kadej pojedynczej, wzdunej cikiej
grodzi przeciwtorpedowej ze stali niklowej o gruboci 19 mm wymuszao
konieczno rezygnacji z11mm warstwy pancerza. Chcc sprosta zakadanym ograniczeniom ciaru projektanci
zdecydowali si nazabudowanie trzech
wzdunych cikich grodzi przeciwtorpedowych (chocia lepszy efekt dawaaby wiksza liczba grodzi lekkich ibardziej elastycznych) oraz burtowego pasa
pancernego ipoprzecznych grodzi pancernych ogruboci 102mm. Dziki zastosowaniu trzech grodzi wzdunych
grubo pasa moga zosta ograniczona
do83mm nad magazynami oraz 70mm
wpozostaych ywotnie wanych czciach okrtw. Grubo pokadu pancernego usytuowanego nawysokoci grnej

13

krawdzi pasa miaa wynosi 38mm,

przy czym poza drug grodzi wzdun
ograniczono j do25mm. Najwikszym
mankamentem systemu obrony biernej
nowych lotniskowcw byo zgrupowanie przedziaw kotowni imaszynowni obok siebie, anie ich usytuowanie naprzemienne. Pomimo zaprojektowania
odpowiedniego podziau naprzedziay
wodoszczelne grozioto unieruchomieniem okrtu przy trafieniu nawet pojedyncz torped.
Opierajc si nazaoeniach projektu
wstpnego, zpocztkiem marca 1932
roku rozpoczto prace nad projektem
kontraktowym nowych lotniskowcw.
Majcy jednak miejsce napocztku lat
trzydziestych Wielki Kryzys spowodowa opnienie wszystkich programw
militarnych. Zewzgldu naniedostatek
funduszy, zktrych znaczn cz Kongres przeznaczy nabudow cikiego
krownika Quincy (CA-39), nanowe
lotniskowce nie wyasygnowano dnej
kwoty. Ich projektowanie wkrtce wic
wstrzymano. Zanim doszo dowznowienia prac projektowych biura konstrukcyjne Marynarki zaproponoway
szereg zmian wprzyjtym w1932 roku
projekcie. Biuro Budw iRemontw
postulowao zmian rozplanowania
dzia artylerii uniwersalnej 127 mm
tak, aby unikn wykonywania wyci
wpokadzie lotniczym. Biuro zaproponowao wic umieszczenie trzech dzia
zprzodu okrtu (jedno wosi symetrii
nadziobie idwa nasponsonach) oraz
piciu ztyu (jedno wosi symetrii narufie icztery nagaleriach bocznych). Takie rozmieszczenie dzia prowadzio
dozwikszenia dugoci pokadu lotniczego do222,20m, tj.o6,4m wstosunku dodugoci przyjtej wewstpnej charakterystyce lotniskowcw.
Wewrzeniu 1932 roku Biuro Uzbrojenia zaproponowao uzbrojenie okrtu wnowe poczwrne stanowiska dziaek przeciwlotniczych kalibru 28mm,
ktra tobro zostaa specjalnie zaprojektowana dozwalczania bombowcw
nurkujcych. Biuro Budw iRemontw oczekiwao, ecztery stanowiska
takich dziaek zastpi szesnacie karabinw maszynowych kalibru 12,7mm.
Ponadto oczekiwao ono, e podobnie jak na lotniskowcu Ranger, Rada
Gwna zgodzi si narezygnacj zmagazynu torped. Obawiajc si drastycznego zmniejszenia moliwoci
ofensywnych lotniskowcw, Rada nie
zgodzia si natakie rozwizanie14, zaaprobowaa natomiast zarwno zmiany wuzbrojeniu, jak iwyduenie pokadu lotniczego.

14

Budowa kaduba Enterprise napochylni Newport News Shipbuilding and Dry Dock Company.
Fotografia wykonana wdniu 1padziernika 1936 roku.
Fot. U.S. Naval Historical Center

Budowa lotniskowcw typu Yorktown

Fundusze nabudow dwch nowych

lotniskowcw zostay przyznane przez
Kongres dopiero w dniu 16 czerwca
1933 roku wraz zprzyjciem National
Industrial Recovery Act wielkiej liczby
aktw prawnych ustanawiajcych nowy
ad gospodarczy Stanw Zjednoczonych. Wrd wielu unormowa znalazy
si take akty przyznajce 238mln dolarw Marynarce Wojennej zprzeznaczeniem nabudow 32nowych jednostek
dla floty bojowej. Z tej kwoty, 40 mln
dolarw wyasygnowano na nowe lotniskowce. Cztery dni pniej przyjte
uprzednio przez Rad Gwn zaoenia
nowych lotniskowcw zostay zaaprobowane przez Szefa Operacji Floty Williama V. Pratta, a21czerwca 1933 roku
take przez Sekretarza Marynarki Claude A. Swansona. Kontrakt nabudow
zaprojektowanych wg programu Rady
Gwnej lotniskowcw o wypornoci
20000ton, ktrym wdniu 5lipca nadano sygnatury CV-5 iCV-6, zosta zawarty wdniu 8sierpnia 1933 roku zestoczni Newport News Shipbuilding and
DrydockCo. wNewport News, wstanie Wirginia. Wdniu 6wrzenia okrty otrzymay nastpujce nazwy: CV-5
Yorktown, aCV-6 Enterprise.
Niezadowolone z dugoci pokadu
lotniczego wdalszym cigu pozostawao jednak Biuro Lotnictwa, ktrego szefem by teraz kontradmira Ernest J.
King. W dniu 11 listopada 1933 roku
zadao ono kolejnej zmiany usytuowania dzia artylerii uniwersalnej tak,

aby dugo pokadu lotniczego zwikszy do242m. Koszty takiego rozwizania byy stosunkowo niewielkie. Skaday si nanie zwikszenie wypornoci
ookoo 400ton (wyporno trzeciego
zlotniskowcw musiaaby zosta wtedy zmniejszona do14400ton), zmniejszenie prdkoci o 0,1-0,2 wza, wysokoci metacentrycznej o 76 mm,
awysokoci burtowego pasa pancernego ponad lini wodn o102mm. Koszty finansowe budowy kadego zokrtw wzrosyby o500-750tys. dolarw.
Biuro Budw i Remontw starao si
tymczasem zachowa usytuowanie stanowisk dzia uniwersalnych 127 mm
wskrajnych pozycjach nadziobie irufie, chocia ich elewacja przy strzelaniu
naburty zmniejszya by si wwczas jedynie do 20o. W przypadku wyduenia pokadu lotniczego jego szeroko
na dziobie musiaaby zosta zmniejszona z23,77m do17,29m wodlegoci 12,19m odprzedniej krawdzi. Dalsze wsparcie Biuro Lotnictwa uzyskao
odpersonelu latajcego. Piloci uwaali bowiem, echarakterystyka lotnicza
lotniskowcw jest duo bardziej istotna niich moliwoci artyleryjskie. Wyduenie pokadu lotniczego dawaoby ponadto moliwo przesunicia
rufowego podnonika samolotw dotyu
iatwiejsze rozmieszczenie aerofiniszerw zarwno nadziobach, jak irufach
okrtw. Zgodnie zopini dowdcy lot14. NaRanger byo to spowodowane wzgldami
ekonomicznymi.

niskowca Saratoga wszystkie dziaa uniwersalne 127mm powinny zosta usytuowane nasponsonach tak, aby szeroko
pokadu lotniczego bya nie mniejsza
ni24,39m (80stp). Trudn doprzecenienia funkcj takich galerii byo umoliwienie zaogom personelu lotniczego
ucieczki wprzypadku katastrofy samolotu napokadzie. Galerie nowych lotniskowcw zgodnie zewstpnym projektem byy jednak zbyt wskie ipooone
zbyt nisko (1,22m) wstosunku dopokadu lotniczego. Podobn opini wyrazi
rwnie dowdca lotniskowca Ranger,
ktry uwaa, epogorszenie warunkw
ostrzau nadziobie irufie jest niewielk
cen zapopraw moliwoci operacyjnych lotnictwa pokadowego. Chocia
wszystkie te gosy wydaway si rozsdne Rada Gwna zaaprobowaa projekt
wstpny opracowany przez Biuro Budw i Remontw, ktry w dniu 20 listopada 1933 roku zosta zatwierdzony
przez Sekretarza Marynarki Claude A.
Swansona.
Budow obydwu lotniskowcw rozpoczto wnastpnym roku: stpk Yorktown pooono wdniu 21maja, aEnterprise wdniu 16lipca. Mimo zaczcia
prac, Biuro Lotnictwa wdalszym cigu

jednak nalegao naprzeduenie pokadu

lotniczego nowych okrtw. Wczerwcu
1934 roku ponownie zasugerowao wic
konieczno usytuowania wszystkich
dzia artylerii uniwersalnej nasponsonach burtowych, copoprawiaoby take
efektywno strzelania przeciwlotniczego. Argumentem zatymi rozwizaniami
wdalszym cigu pozostaway niewielkie
koszty wporwnaniu zefektami zwikszenia moliwoci operacyjnych samolotw pokadowych. Itym razem jednak
Rada Gwna odniosa si dopropozycji
Biura Lotnictwa zniechci. Dalsze wyduanie pokadu lotniczego wymagao bowiem, dla utrzymania ogranicze
wysoko usytuowanych ciarw, zastosowania lekkich stopw okwestionowanych wwczas waciwociach mechanicznych. Rada spodziewaa si ponadto,
ewprowadzenie nawyposaenie lotnictwa pokadowego floty amerykaskiej
samolotw ozmiennym skoku migie
umoliwi skrcenie ich rozbiegu podczas
startu niemal o30%. Zastosowanie zkolei trzeciego podnonika lotniczego przyspieszao obsug maszyn poldowaniu,
copozostawiao wiksz powierzchni
pokadu lotniczego dla samolotw startujcych. Tak wic oile dodane uprzed-

nio niemal 20m pokadu Rada Gwna

uwaaa zawzupenoci wystarczajce, toprzyjmujc zazasadne argumenty zmniejszenia liczebnoci obsugi oraz
usprawnienia podawania amunicji, zgodzia si z sugesti usytuowania caej
artylerii uniwersalnej na sponsonach
burtowych. Rozwizanie takie zostao
zaaprobowane przez Sekretarza Marynarki wdniu 13lipca 1934 roku.
Biuro Lotnictwa nie poddawao si
jednak wdalszym cigu iwlicie zdnia
12sierpnia, parafowanym przez Gwnodowodzcego Floty Stanw Zjednoczonych admiraa Josepha M. Reevesa,
zarzucio Radzie niezrozumienie istoty zastosowania migie oskoku nastawnym. Wedug opinii Biura umoliwiay one nowym konstrukcjom lotniczym
przede wszystkim lepsze osigi. Powane problemy mogo ponadto nastrczy
parkowanie na nowych okrtach potnej grupy lotniczej zoonej z94samolotw tak, ehangar mg by przepeniony. Ponadto, zaprojektowany
narodku hangaru podnonik amunicji, ktry obsugiwa przesunite dotyu (nawrg 149) magazyny rufowe, jako
drug do dziobowej nitk podawania
amunicji, wymaga wolnej przestrzeni

Yorktown (zprawej) iEnterprise wdniu 8lutego 1937 roku podczas prac wyposaeniowych wNewport News Shipbuilding and Dry Dock
Company. Przy pirsie zlewej lekki krownik Boise (CL-47).
Fot. U.S. Naval Historical Center

15

dookoa. Bez wyduenia pokadu lotniczego wstron rufy cay efekt zjego zastosowania byby stracony. Duszy pokad umoliwia take starty ildowania
maszyn wprzypadku uszkodzenia jednej
zjego czci. Ponadto, Biuro ponownie
wsparo si opini dowdcy lotniskowca Ranger, ktry optowa zazaprojektowaniem duszego pokadu zarufowym
podnonikiem lotniczym. Mimoto Rada
Gwna pozostawaa nieprzejednana,
ajej opini podzieli wdniu 6wrzenia
1934 roku Sekretarz Marynarki Claude
A. Swanson.
Domoliwoci przeduenia pokadu
lotniczego Biuro Lotnictwa powrcio
jednak jeszcze raz wlistopadzie 1934
roku. Biuro zaproponowao jako kompromis zastosowanie takiego rozwizania konstrukcyjnego, aby posprawdzeniu jak wrzeczywistoci rozkadaj si
ciary, wyduenie pokadu byo moliwe wprzyszoci. Poniewa jako gwne powody odrzucenia wniosku Biura,
Rada podawaa ich koszt, moliwo
uszkodzenia dziobu wmorzu oraz problemy znowym materiaem konstrukcyjnym jakim byo wwczas aluminium,
Biuro Lotnictwa zaproponowao wyduenie pokadu lotniczego tylko wkierunku rufy okrtw. Dodatkowe 4,88m
jego dugoci miao kosztowa jedynie
50-70tys. dolarw oraz przyrost ciaru o35-40ton. Ostatecznie, rozwizanie umoliwiajce wprzyszoci wyduenie pokadu lotniczego wstron rufy
zostao zaaprobowane przez Sekretarza
Marynarki w dniu 17 listopada 1934
roku.
Kadub Yorktown zosta uroczycie
wodowany wdniu 4kwietnia 1936roku.
Budowie obydwu nowych lotniskowcw
nadano olbrzymi rang tak, e matk chrzestn pierwszego znich zostaa Eleonor Roosevelt ona Prezydenta Stanw Zjednoczonych Franklina
Delano Roosevelta, ktry ywo interesowa si postpem prac. Drugi zbliniakw Enterprise, zosta wodowany
wdniu 13padziernika 1936 roku, ajego matk chrzestn bya Lucy Swanson
ona dugoletniego Sekretarza Marynarki Claude A.Swansona. Poprzeszo
roku prac wyposaeniowych, zpocztkiem lata 1937 roku Yorktown rozpocz
prby morskie. Chocia nie wypady one
zadawalajco, zwaszcza pod wzgldem
funkcjonowania ukadu napdowego,
wdniu 30wrzenia 1937 roku okrt zosta wcielony wkad Marynarki Wojennej Stanw Zjednoczonych wbazie floty
wNorfolk, wstanie Wirginia. Bliniaczy
Enterprise, naktrym prace wyposaeniowe rwnie ulegy opnieniu, zosta

16

wprowadzony dosuby wdniu 12maja

nastpnego roku.
Budowa trzeciego, mniejszego zlotniskowcw programu Rady Gwnej,
ktry otrzyma naw Wasp (CV-7) zostaa rozpoczta dopiero w1936 roku. Zanim przystpiono do niej Amerykanie
musieli rozwiza problem najstarszego swego lotniskowca Langley (CV-1),
ktry mimo, etak naprawd by jednostk eksperymentaln, zosta doliczony do oglnego tonau lotniskowcw
U.S.Navy. Budowa nowego lotniskowca, zgodnie zuchwalonym w1934 roku
Vinson-Trammell Act15 umoliwiajcym
rozwj floty amerykaskiej dowielkoci traktatowych, spowodowaaby wic
przekroczenie przyznanego Stanom
Zjednoczonym limitu wypornoci okrtw tej klasy. Aby zmieci si wwyznaczonych granicach, w1937 roku Langley
zosta wic przebudowany natransportowiec wodnosamolotw osygnaturze
AV-3. W tym celu czciowo zdemontowano jego pokad lotniczy tak, aby
uniemoliwi zniego starty samolotw
opodwoziu koowym.
Wszelkie ograniczenia traktatowe straciy swe znaczenie pod koniec lat trzydziestych, kiedy to zaamanie wszystkich
rokowa rozbrojeniowych spowodowao rozpoczcie nowego wycigu zbroje
namorzu. W Stanach Zjednoczonych
przejawia si on midzy innymi poprzez
naciski nawprowadzanie dosuby nowych okrtw, wrd ktrych widziano take nastpny lotniskowiec. Decyzj obudowie kolejnego okrtu tej klasy,
dla ktrego przewidziano sygnatur CV8, Kongres USA podj wramach Naval Expansion Act zdnia 17maja 1938
roku, ktr to ustaw Kongres zadecydowa obudowie 40000ton standard
tak potrzebnego Stanom Zjednoczonym tonau tych jednostek. Biuro Budw iRemontw, ktre wwczas byo
zajte projektowaniem jednostek innych klas (min. pancernikw typu Iowa),
nie byo wstanie wykona projektu lotniskowca nowego typu wzakadanym
okresie pitnastu miesicy. Alternatyw
byo zaprojektowanie okrtu przez jedno zprywatnych biur projektowych. Poniewa jednak uwaano, eprojekt lotniskowca o wypornoci standardowej

przyjtej wstpnie na20000ton nie rniby si zasadniczo odrozwiza przyjtych dla typu Yorktown, zdecydowano obudowie kolejnej jednostki opartej
naprojekcie tych wanie okrtw. Biuro Budw iRemontw zaproponowao,
przy tym wwczas zastosowanie nanowym okrcie siowni rozplanowanej podobnie jak naznacznie mniejszym Wasp
(CV-7). Biuro Inynierii postulowao ponadto zastosowanie napdu turboelektrycznego (dla zwikszenia prdkoci
podczas pywania wstecz) oraz zamontowanie bardziej zwartych urzdze kotowni i maszynowni. Ze wzgldu jednak na piln potrzeb wprowadzenia
dosuby kolejnego lotniskowca Rada
Gwna zdecydowaa ozastosowaniu takiego samego ukadu napdowego jak
naliderze typu Yorktown. Ostatecznie
wic opracowany projekt niemal wcaoci stanowi powtrzenie rozwiza konstrukcyjnych dwch pierwszych okrtw tak, enowa jednostka bya prawie
identyczna. Najwyraniejszymi rnicami wjej wygldzie wporwnaniu zbliniakami byy zaokrglone ksztaty pomostu bojowego oraz inny ukad pomostw
namaszcie trjnonym.
Noszcy sygnatur CV-8 trzeci lotniskowiec typu Yorktown, ktry otrzyma
nazw Hornet, zbudowano w ramach
funduszy Roku Finansowego 1939. Zamwienie nanowy okrt zoono wdniu
30marca 1939 roku wtej samej stoczni, ktra zbudowaa obydwie jednostki bliniacze Newport News Shipbuilding and Drydock Co. wNewport News,
w stanie Wirginia. Stpk lotniskowca pooono wdniu 25wrzenia 1939
roku, ajego kadub wodowano wdniu
14 padziernika 1940 roku. Matk
chrzestn nowego okrtu bya Pani Annie Reid Knox ona wczesnego Sekretarza Marynarki Franka M.Knoxa.
Hornet zosta wprowadzony dosuby
wdniu 20padziernika 1941 roku zaledwie nanieco ponad ptora miesica
przed wybuchem wojny Stanw Zjednoczonych zJaponi.
15. Ustawa zostaa przeforsowana przez szefa
komisji morskiej Izby Reprezentantw Carla Vinsona przy aktywnym udziale Parka Trammella senatora zFlorydy.

Gwne daty zwizane zbudow lotniskowcw typu Yorktown

Okrt
Nazwa

Sygn.

Pooenie
stpki

Wodowanie

Wsubie

Yorktown

CV-5

21.05.1934

04.04.1936

30.09.1937

Enterprise

CV-6

16.07.1934

13.10.1936

12.05.1938

Hornet

CV-8

25.09.1939

14.12.1940

20.10.1941

17

Yorktown wdniu 30 padziernika 1937 roku na kotwicy wHampton

Roads fotografia wykonana wpierwszym miesicu suby okrtu.

Fot. Leo van Ginderren

Opis konstrukcji
Enterprise podczas kocowych prac wyposaeniowych wkwietniu 1938 roku. Hangary lotniskowcw typu Yorktown byy wyposaone wotwory
wentylacyjne tutaj przysonite aluzjami. Wewnkach hangarw usytuowano odzie ratunkowe.
Fot. U.S. Naval Historical Center

Kaduby, obrona bierna inadbudwki

Lotniskowce typu Yorktown, podobnie jak pancerniki ikrowniki amerykaskie projektowane wlatach dwudziestych i trzydziestych XX wieku, miay
wysmuke kaduby zniewielkimi gruszkami dziobowymi, charakterystyczne,
pochylone kliprowe dziobnice oraz krownicze rufy. Jednostki otrzymay standardowe stpki przeciwprzechyowe
oraz pojedynczy skeg w paszczynie
symetrii podwodzia, poprawiajcy stateczno kursow oraz stanowicy podparcie rufy podczas dokowania. Takie
rozwizania, oprcz doskonaych wasnoci hydrodynamicznych oraz ograniczenia dominimum mokrej eglugi,
nadaway sylwetkom okrtw pikne
ksztaty. Dziki penemu owru (wspczynnik penotliwoci owra wynosi
0,959), moliwe byo uzyskanie wikszej objtoci kaduba przeznaczonej dla
obrony biernej okrtw. Burty okrtw
powyej linii wodnej wznosiy si niemal pionowo odoba rozchylajc si lekko ku poczeniu zpokadem gwnym.
Okrty miay dziobwki koczce si
uskokami wdziobowej czci hangarw,

18

akrownicze rufy niemal pionowo czyy si zpokadami gwnymi. Hangary lotniskowcw typu Yorktown stanowiy konstrukcje oddzielone odkonstrukcji
kadubw ibyy lekkimi, nie opancerzonymi nadbudwkami przykrytymi pokadami lotniczymi. Takie rozwizanie, byo
odmienne odstosowanych nalotniskowcach brytyjskich ijaposkich szczelnych
hangarw stanowicych integralne elementy kaduba.
Dugo cakowita lotniskowcw typu
Yorktown wynosia 246,58 m, dugo
ich kadubw nalinii wodnej 234,69m
przy zanurzeniu projektowym, adugo
popokadzie lotniczym sigaa 251,38m
(Hornet). Szeroko kadubw okrtw
wynosia 25,34m nalinii wodnej oraz
33,37m napoziomie pokadu lotniczego,
wmiejscu usytuowania galerii sponsonw artyleryjskich. Wysoko kadubw
wynosia 24,28m, acakowita wysoko
okrtw od paszczyzny podstawowej
do grnej platformy masztu 43,59 m.
Zgodnie z zaoeniami projektowymi
wyporno standardowa lotniskowcw
zostaa zaoona na20000ton przy zanurzeniu 6,60m, na23661ton przy za-

nurzeniu 7,90m, apena na25500ton

przy zanurzeniu 8,51 m. Przy wypornoci normalnej wynoszcej 23507ton
izanurzeniu 7,44m wysoko metacentryczna okrtw wynosia 1,649m, maksymalne rami prostujce 1,945m przy
47o, azakres statecznoci 85,5o. Dla wypornoci penej 25484tony, przy zanurzeniu 7,91m wielkoci te przedstawiay si odpowiednio: 1,944m; 2,170m
przy 47o oraz ponad 90o. Ciar pustego
kaduba lotniskowca Enterprise wynosi
12467ton.
Podzielone nadwadziecia sze przedziaw wodoszczelnych kaduby lotniskowcw typu Yorktown zostay oparte
na195wrgach oodstpie wrgowym
nardokrciu 1,18m. Okrty posiaday cztery pokady cige, przy czym ich
pokady lotnicze nie byy opancerzone
inacaej swej dugoci posiaday deskowanie zdrewna jodowego. Deski ogruboci 76mm byy uoone napodkadzie
stalowym ogruboci 3mm, ktry stanowi jednoczenie przegrod ogniow. Pokady lotnicze jednostek byy otoczone
galeri, grubo pokadu ktrej wynosia 5,8mm. Gwne pokady jednostek

(albo Nr1) byy jednoczenie pokada- ne zostay wykonane zblach ogruboci niemal 115m, osaniajc siowni, mami hangarw. Zostay one zbudowane 19mm, adna wewntrzne miay gru- gazyny amunicji oraz zbiorniki paliwa
zdwch warstw pyt zestali specjalnego bo 10mm. Poszycie burtowe okrtw lotniczego. Pomidzy wrgami 35i64
zastosowania (STS) ocznej gruboci miao grubo 16mm. Cakowity ciar jego grubo wynosia 102mm nagr29mm. Napokadach Nr2 lotniskow- kadubw jednostek wynosi 12467ton, nej krawdzi, zmniejszajc si nadolnej
krawdzi do64mm, oraz do70mm pocw, doktrych dostp by niemal swo- aciar ich wyposaenia 1984tony.
System ochrony biernej lotniskowcw midzy wrgami 64i168. Podbudow
bodny zarwno w czci dziobowej
jak irufowej okrtw, usytuowano biu- typu Yorktown stanowio opancerzenie pyt burtowego pasa pancernego stanora okrtowe oraz gwnie pomieszcze- pionowe ipoziome oraz ukad wzdu- wiy blachy poszycia ogruboci 19mm.
nia zaogowe, w tym wikszo kabin nych grodzi przeciwtorpedowych. Zgod- Na dziobowych i rufowych kracach
imes oficerskich. Pokady Nr3, oprcz nie zzaoeniami projektowymi opan- burtowego pasa pancernego zostay usyzaogowych pomieszcze mieszkalnych cerzenie okrtw miao zabezpieczy tuowane pancerne grodzie poprzeczne
mieciy kompleksy socjalno-bytowe: jednostki przed trafieniami pociskw ogruboci 102mm. Gwnymi pokadamesy, kuchnie okrtowe, piekarnie, pral- artylerii kalibru do152mm wystrzeli- mi pancernymi lotniskowcw typu Yorknie, spalarki mieci oraz magazyny pro- wanych zodlegoci pomidzy 9144m, town byy jak wspomniano wyej rozciwiantowe. Wejcia na te pokady byy a18288m, przy kcie upadku 60o. Bur- gajce si napoziomie grnej krawdzi
ograniczone doniektrych rejonw jed- towy pas pancerny rozciga si pomi- burtowych pasw pancernych pokanostek. Dostp dopokadw Nr4, ktre dzy wrgami 35, a168 tj.nadugoci dy Nr4. Wynoszca 38mm ich grubo
stanowiy gwne poEnterprise napochylni tu przed ceremoni wodowania wdniu 16lipca 1934 roku. Lotniskowce typu Yorktown
kady pancerne lotniotrzymay smuke kaduby zniewielkimi gruszkami dziobowymi.
Fot. U.S. Naval Historical Center
skowcw, by moliwy
wycznie w rejonach
pomidzy gwnymi
wzdunymi grodziami
wodoszczelnymi. Pokad ten stanowi przykrycie zlokalizowanych
nardokrciu siowni,
zbiornikw benzyny lotniczej zprzodu ikomr
amunicyjnych w czciach dziobowych
i rufowych. Oprcz
gwnych chodni
prowiantowych i pomieszcze zaogowych wprzestrzeniach
przyburtowych, zgrupowano na nim warsztaty oraz magazyny
wyposaenia lotniczego i oglnookrtowego. Grubo blach poszycia pokrywajcego
pokady wewntrzne
wynosia 6,3 mm. Poniej pokadu czwartego zlokalizowane byy
dwa pokady platformowe niecige wrejonach siowni. Wczci dziobowej pierwszej
platformy zlokalizowano warsztaty imagazyny uzbrojenia oraz wyposaenia okrtowego.
Grodzie poprzeczne
oddzielajce kotownie
i maszynownie miay
grubo 21mm. Nacaej dugoci kadubw
jednostki otrzymay podwjne dna, ktrych
poszycia zewntrz-

19

zmniejszaa si do25mm nazewntrz

od wzdunych grodzi torpedowych
Nr2. Cao opancerzenia bya wykonana zestali specjalnego zastosowania
(STS).
Dodatkow oson pancern otrzymao take stanowisko dowodzenia. Stanowiy j pyty stalowe ogruboci 102mm
nacianach i51mm nastropie. Szyb
komunikacyjny okrtw mia ciany
ogruboci 38mm. Opancerzone byo
rwnie pomieszczenie maszyny sterowej, ktre miao ciany orwnie gruboci 102mm istrop ogruboci 38mm.
Lotniskowiec Hornet otrzyma ponadto przeciwodamkowe osony pomostw
ogruboci 19mm.
Lotniskowce typu Yorktown miay
nacaej niemal dugoci kadubw ukad
trzech wzdunych grodzi przeciwtorpedowych, ktre rozcigay si odwrgu 64 do wrgu 162. Na rdokrciu
odlego midzy zewntrznym poszyciem kaduba, apierwsz zgrodzi wynosia 1,372m, podczas gdy odlegoci
pomidzy pozostaymi grodziami wynosiy po0,914m. Pierwsza zgrodzi przeciwtorpedowych miaa grubo 10mm,
apozostae dwie po19mm. Ponadto,
pomidzy wrgami 35i157 znajdowaa
si dodatkowa grd wzduna ogruboci 19mm usytuowana pomidzy trzecim, a czwartym pokadem okrtw.
Jej zadaniem byo zabezpieczenie wntrza kaduba przed zalaniem wprzypadku uszkodze poszycia ponad burtowym
pasem pancernym, ktry wwarunkach
obcienia bojowego znajdowa si zaledwie 0,965m ponad lini wodn. Tak
zaprojektowany system obrony przeciwtorpedowej mia zabezpiecza okrty
przed trafieniami torped omasach gowic bojowych do182kg TNT.
Ciar caej obrony biernej lotniskowcw typu Yorktown wynosia 937 ton,
przy czym cay ciar stali specjalnego
zastosowania (STS) uytej dobudowy
lotniskowca Hornet siga 3922ton.
Lotniskowce zostay wyposaone
w charakterystyczne dla jednostek tej
klasy nadbudwki wyspowe, ktra zostay zlokalizowane na rdokrciu,
przy prawej krawdzi pokadu lotniczego. Brya nadbudwki charakteryzowaa
si du objtoci, przy czym stanowia
jednolit konstrukcj zpotnym kominem, ktrym byy odprowadzane gazy
spalinowe zewszystkich kotw. Oprcz
pomieszcze zwizanych ztradycyjn
funkcj kierowania okrtem znalazo si
wniej stanowisko kontroli lotw oraz kabina gotowoci bojowej pilotw. Pomosty
bojowe dwch pierwszych okrtw byy
prostopadocienne. Podobnie, prosto-

20

Nadbudwka wyspowa Yorktown odstrony pokadu lotniczego. Doskonale widoczny ksztat

pomostu oraz stanowiska kierowania operacjami lotniczymi, atake dalocelowniki Mk33
artylerii uniwersalnej. Fotografia wykonana wdniu 7wrzenia 1937 roku wkocowej fazie prac
wyposaeniowych okrtu wstoczni Newport News.
Fot. U.S. Naval Historical Center
Wykonana wdniu 13padziernika 1941 roku fotografia lotniskowca Hornet wkocowej fazie
prac wyposaeniowych. Nadbudwka wyspowa okrtu rnia si odnadbudwek jednostek
bliniaczych ksztatem pomostw iplatform.
Fot. U.S. Naval Historical Center

ktne ksztaty miay otaczajce je pomosty. Hornet mia pomost bojowy oksztacie walcowym, aotaczajce gopomosty
ozaokrglonych ksztatach byy pokryte
wspomnianymi wyej osonami przeciwodamkowymi. Podobne osony przeciwodamkowe ozaokrglonych ksztatach
miay stanowiska dziaek przeciwlotniczych kalibrw 28mm i20mm usytuowane nagaleriach wzdu pokadu
lotniczego. Nagrnych pokadach nadbudwek okrtw, pomidzy dalocelownikami artylerii uniwersalnej ikominami
ustawiono masywne maszty trjnone.
Znajdoway si nanich podwie platformy: dolna obserwacyjna zrej sygnaow oraz grna zzamontowanymi naniej
karabinami przeciwlotniczymi Browning imasztem kolumnowym wspierajcym rej, doktrej zamocowane byy
koce anten linowych. Natylnych krawdziach kominw okrty otrzymay maszty kolumnowe zrejami dla anten linowych oraz gaflem banderowym.
Naprawych burtach obok nadbudwek
oraz wewnkach kadubw zostay ustawione barkasy iodzie okrtowe.

Siownie iwaciwoci nautyczne

Ukad napdowy lotniskowcw typu

Yorktown stanowiy cztery turbozespoy napdowe o mocach nominalnych
po30000KM nawaach. Kady zturbozespow zoony by zwysokocinieniowej turbiny akcyjnej systemu Curtisa
oraz niskocinieniowej reakcyjnej turbiny Parsonsa, wktrej kadubie zamontowana bya rwnie turbina biegu wstecz.
Wszystkie turbozespoy zostay zbudowane przez stoczni nalicencjach zakupionych uprzednio uich konstruktorw. Naprzeomie drugiego itrzeciego
dziesiciolecia dwudziestego wieku zrezygnowano ze stosowania na duych
okrtach amerykaskich napdu turboelektrycznego narzecz mechanicznej redukcji obrotw. Kady zturbozespow
napdowych lotniskowcw typu Yorktown przekazywa wic moc nalini waw poprzez jednostopniow przekadni redukcyjn. NaYorktown iEnterprise
przekadnie te, podobnie jak turbozespoy, stanowiy rwnie produkt stoczni budujcej obydwa okrty. Konstrukcje ich
okazay si przy tym nieudane, awaryjne
ihaaliwe tak, ewpierwszych latach
suby zastpiono je jednostopniowymi
przekadniami redukcyjnymi firmy Falk.
Wprzekadnie takie odsamego pocztku wyposaony by Hornet. Kady zturbozespow napdowych okrtw, poprzez lini waw porusza pojedyncz
trjskrzydow rub napdow orednicy 6,4m. Turbozespoy przednie na-

pdzay zewntrzne linie waw, aturbozespoy rufowe linie wewntrzne.

Linie waw byy przy tym tak dugie,
enaznacznej dugoci znajdoway si
poza poszyciem kaduba. Wystajca ich
cz, oprcz standardowego wspornika
zoyskiem rufowym wpobliu ruby,
musiaa by wic podparta dodatkowym
wspornikiem zoyskiem nonym.
Zasilanie okrtowej sieci elektrycznej
prdu przemiennego onapiciu 440V
i czstotliwoci 60 Hz lotniskowcw
typu Yorktown zapewniay cztery turbogeneratory omocach po1000kW kady. Jednostki otrzymay take podwa zespoy prdotwrcze zoone zsilnikw
spalinowych zzaponem samoczynnym
i generatorw o mocach po 200 kW
(250 kW na Hornet), wykorzystywane
jako zasilanie awaryjne iportowe.
Dla zasilania wpar gwnych ipomocniczych maszyn lotniskowcw typu
Yorktown zaprojektowano kotowni zoon zdziewiciu kotw produkcji firmy Babcock & Wilcox. Kady z trjwalczakowych kotw wyposaono
wrozdzielon, podwjn komor spalania oraz czcy si wjeden, wsplny wylot gazw spalinowych. Walczaki
tych kotw, cowczenie byo nowum,
posiaday konstrukcj spawan, dziki ktrej moliwe byo efektywniejsze
rozmieszczenie pczkw rur wstosunku dokotw okonstrukcji nitowanej.
Sze kotw wytwarzao par mokr
ocinieniu 31,64kG/cm2, ktr zasilay
pozostae trzy koty pracujce jako przegrzewacze. Pracujca wtakim ukadzie
kotownia wytwarzaa par przegrzan ocinieniu roboczym 28,12kG/cm2
itemperaturze 342oC, ktr podawano
naturbozespoy gwne ipomocnicze.
Wszystkie urzdzenia pomocnicze kotw zlokalizowano wich kotowniach.
Kanay wylotowe spalin wszystkich kotw przechodziy przez czwarty pokad,
poczym na pokadzie trzecim czyy
si potrzy, wtrzy wsplne poziome kanay kolektorowe prowadzce napraw burt. Std kolektory spalin biegy
prostopadle przez pokad drugi igwny, anastpnie skonie dopoziomu pokadu lotniczego. Tutaj byy wprowadzone dopojedynczych, duych kominw,
wkomponowanych wnadbudwki wyspowe naprawych burtach okrtw
Wrd wyposaenia pomocniczego siowni lotniskowcw znajdoway si min.
dwa zespoy trjstopniowych wyparownikw podcinieniowych produkujcych
wod zarwno napotrzeby technologiczne, jak isanitarne oraz spoywcze. Urzdzenia sterowe okrtw stanowiy pojedyncze, zrwnowaone petwy sterowe

usytuowane wstrumieniach nadnych

rub, poruszane elektro-hydraulicznymi,
dwunurnikowymi maszynami sterowymi. Osadzone natrzonach ich petw sterowych dwujarzmowe sterownice byy
poczone z nurnikami ukadem prtw itrzpieni. Sygnay zk sterowych
nagwnym irezerwowym stanowisku
sternika byy przekazywane domaszyny sterowej zapomoc ukadu przekanikw elektro-hydraulicznych.
Siownia lotniskowcw typu Yorktown, ktra zostaa zlokalizowana tak jak
nawikszoci okrtw wojennych wrejonie rdokrcia, zajmowaa pi przedziaw pomidzy wrgami 82 i130, poniej pokadu czwartego. Turbozespoy
napdowe wraz zprzekadniami zostay zgrupowane podwa wdwch maszynowniach, zktrych przednia zajmowaa
przedzia pomidzy wrgami 108 i119,
adruga odwrgu 119 do130. Kady
zkotw otrzyma osobne pomieszczenie
wodoszczelne, przy czym zgrupowano je
potrzy wtrzech przedziaach. Koty wytwarzajce par mokr zajmoway dwa
przedziay dziobowe, przy czym pierwsza ich grupa nosia numery: 1, 2 i3,
adruga 4, 5 i6. Koty trzeciej grupy pracujce jako przegrzewacze pary nosiy
numery: 7, 8 i9. Zlokalizowane wosi symetrii kotownie kadej zgrup nosiy numery najnisze, zpozostaych: nalewej
burcie usytuowano kotownie onumerach parzystych, anaprawej nieparzystych. Inaczej jednak ni powszechnie
rozmieszczano wwczas urzdzenia siowni okrtw wojennych, wsiowniach
lotniskowcw typu Yorktown nie dokonano rozdzielenia przedziaw maszynowni przedziaami kotowni. Obydwie
maszynownie przylegay wic dosiebie,
oddzielone jedynie grodzi wodoszczeln nawrgu 119. Usytuowana nawrgu
108 dziobowa grd przedniej maszynowni bya jednoczenie rufow grodzi
trzeciej grupy kotowni. Kolejne grupy
kotowni przylegay dosiebie oddzielone
grodziami wodoszczelnymi nawrgach
98 i 90. Takie rozplanowanie siowni
stwarzao niebezpieczestwo unieruchomienia caego ukadu napdowego okrtw jednym trafieniem torpedy wokolice grodzi oddzielajcej maszynownie
gwne. Mimo wysikw Biura Mechanicznego, ktre podczas projektowania
trzeciego zlotniskowcw proponowao
zmian sposobu rozplanowania siowni naklasyczny ukad, wktrym maszynownie byyby rozdzielone kotowniami, rozplanowanie siowni Hornet nie
rnio si niczym odaranacji siowni
starszych bliniakw. Podobnie, nie powioda si prba wprowadzenia natym

21

22

Prekrj wzduny nadbudwki

Rzut na poziomie maszynowni ikotowni

Prekrj wzduny kaduba

Prekrj poprzeczny kaduba

Przekroje lotniskowca Yorktown (1941)

Rys. Waldemar Kaczmarczyk

okrcie napdu tuboelektrycznego, ktry

mia poprawi waciwoci manewrowe
jednostki przy pywaniu wstecz. Obydwa
te rozwizania Rada Gwna odrzucia
nie chcc powodowa opnie wprojektowaniu trzeciego lotniskowca.
Do przedniej kotowni kadego
z okrtw, na ich dziobowej grodzi
nawrgu 82 przylega przedzia dwch
turbogeneratorw pomocniczych oraz
usytuowany naprawej burcie przedzia,
wktrym zamontowano awaryjny, spalinowy zesp prdotwrczy. Napoziomie drugiej platformy zlokalizowano
naprawej burcie dziobow rozdzielni
elektryczn oraz central komunikacji
wewntrzokrtowej. Przedzia zdwoma pozostaymi trubogeneratorami pomocniczymi zlokalizowano za usytuowan nawrgu 130 rufow grodzi
tylnej maszynowni. Obok, na poziomie drugiej platformy zlokalizowano
na prawej burcie rufow rozdzielni
elektryczn. Zarufow grodzi (wrg
138) tych zkolei przedziaw usytuowano (dowrgu 145) przedzia drugiego,
awaryjnego, spalinowego zespou pr-

dotwrczego, nad ktrym zlokalizowano przedzia wyparownikw.

Wyjtkowa smuko czci podwodnej, ostosunku dugoci nalinii wodnej
doszerokoci wynoszcym 9,25:1 oraz
penotliwy kadub (wspczynnik penotliwoci 0,527) powodoway, ekaduby
lotniskowcw typu Yorktown cechoway
si doskonaymi charakterystykami oporowymi. Zakadana podczas ich projektowania prdko 32,5wza miaa by
uzyskiwana przy nominalnej mocy siowni wynoszcej cznie 120000KM
nawaach. Wspczynnik mocy zainstalowanej maszyn gwnych siowni wynosi okoo 43KM/ton, awspczynnik ich ciaru 23,26kg/KM. Podczas
prb morskich Yorktown osign prdko 33,53wza, przy mocy nawaach
120517KM iwypornoci 22963tony.
Przy podobnej mocy maszyn i wypornoci 22959ton Enterprise rozwin prdko 33,65wza. Projektowany maksymalny zasig lotniskowcw
typu Yorktown, dla nominalnego zapasu paliwa wynoszcego 4280ton, okrelono na12000Mm przy 15wzach.

Taktyczn rednic cyrkulacji okrtw

okrelono projektowo na722m naprzy
30wzach.
Waga urzdze imechanizmw siowni kadego lotniskowcw typu Yorktown
wynosia 2770 ton w stanie suchym.
Urzdzenia napdowe wayy 2600ton,
wtym elektrownia okrtowa 474tony.
Dziki temu warto wspczynnika
mocy do ciaru siowni przekraczaa 46KM/ton. Zapas olejw smarnych
dla mechanizmw okrtowych oraz samolotw wynosi 75ton, aciar pozostaych mediw wykorzystywanych
wsiowni 123tony. Zapas wody zasilajcej dla kotw siga 310ton przy wypornoci normalnej okrtw i483tony
maksymalnie. Normalny zapas paliwa
cikiego wynosi okoo 2683tony, ajego zapas maksymalny siga 4271ton.
Ilo paliwa dla silnikw wysokoprnych wynosia 72tony normalnie
i90ton maksymalnie. czny ciar zapasw magazynowych oraz pitnej wody
sodkiej okrelono na499ton przy wypornoci normalnej oraz 744tony przy
wypornoci penej.

Hornet wsuchym doku Norfolk Navy Yard wdniu 19listopada 1941 roku. Doskonale widoczna konstrukcja rufy okrtu oraz lewoburtowe ruby
napdowe ipetwa steru.
Fot. U.S. Naval Historical Center

23

Fotografia dziobowej czci pokadu lotniczego Enterprise wykonana podczas postoju okrtu wPearl Harbor wmaju 1942 roku. Widoczny
przedni podnonik samolotw oraz zoone elementy bariery kocowej przed nim. 
Fot. U.S. Naval Historical Center

Wyposaenie lotnicze

Zgodnie zzaoeniami projektowymi

wielko grupy lotniczej lotniskowcw
typu Yorktown okrelono maksymalnie
na96samolotw. Przewanie jednak jej
liczebno wahaa si pomidzy 80, a90
zaokrtowanych maszyn, ktre byy podzielone nadywizjony: myliwskie, bombowe, bombowo-torpedowe, a take
bombowo-rozpoznawcze. Dywizjony te
liczyy zwykle poosiemnacie maszyn
bojowych oraz trzy samoloty rezerwowe. Dodatkowo, wskad grup lotniczych
wchodzio 4-6samolotw wykorzystywanych docelw pomocniczych icznikowych.
Pierwsz grup lotnicz lotniskowca
Yorktown tworzyy: dywizjon samolotw
bombowych Martin BM, dywizjon bombowcw rozpoznawczych wyposaony wdwupatowe samoloty Curtiss SBC
Helldiver oraz dywizjon myliwcw
zoony z samolotw Grumman F3F.
Pierwsza grupa lotnicza Enterprise skadaa si zdywizjonu bombowcw Martin BM, dywizjonu bombowcw rozpoznawczych Curtiss SBC Helldiver,
dywizjonu samolotw torpedowych Do-

24

uglas TBD Devastator oraz dywizjonu

myliwcw wyposaonego tak jak lider
typu. Trzeci zokrtw Hornet napocztku by wyposaony w bombowce
Curtiss SBC Helldiver, ktre wchodziy wskad dywizjonw bombowego irozpoznawczego, przy czym wtym drugim
dywizjonie byy take nowsze bombowce Douglas SBD Dauntless. Dywizjon
torpedowy okrtu stanowiy samoloty
Brewster SBN iDouglas TBD Devastator, awskad dywizjonu myliwskiego
wchodziy dwupatowce Grumman F3F
ijednopaty Grumman F4FWildcat.
czny ciar samolotw grupy lotniczej
siga 218ton (Hornet).
Jak wspomniano ju wczeniej, hangary lotniskowcw typu Yorktown nie
byy integralnymi konstrukcjami kadubw okrtw, a stanowiy nadbudwki naich pokadach gwnych. ciany
hangarw zostay zamontowane nakonstrukcjach kratownicowych wspierajcych pokad lotniczy. Wczciach dziobowych (przed nadbudwk) irufowych
cian hangarw zaprojektowano podwa
(jeden wikszy, drugi mniejszy) przysaniane aluzjami otwory wentylacyjne.

Dziki nim uzyskano lepsz cyrkulacj

powietrza wewntrzu hangaru, comiao niebagatelne znaczenie dla odprowadzania gazw spalinowych podczas
grzania silnikw samolotw przygotowywanych dostartu. Lekka konstrukcja
hangaru umoliwiaa ponadto stosunkowo atw ekspansj gazw bdcych
produktami ewentualnych eksplozji majcych miejsce wewntrzu hangaru, mogcych by zarwno skutkiem trafienia
okrtu, jak te wybuchw np.oparw
paliwa lotniczego. Jednopokadowe hangary lotniskowcw typu Yorktown miay dugo 166,42m, szeroko 19,20m
(wnajwszym miejscu wpobliu kanaw wylotowych spalin z kotowni)
iprzewit owysokoci 5,26m. Wprowadzenie dosuby myliwcw Grumman
F4F-4 Wildcat oinnym sposobie skadania skrzyde umoliwio stacjonowanie 27takich maszyn, zwikszajc moliwoci hangarowania o50%. Zgodnie
zzaoeniami ich projektu 30samolotw F4F-4 mogo by ustawione naczci pokadu owymiarach 61m x29m.
Pokad lotniczy okrtw mia dugo
244,45 m (248,11 m na Hornet), sze-

roko 26,21m ipowierzchni okoo

6383m2. Przemieszczanie samolotw
pomidzy hangarem, apokadem lotniczym zapewniay trzy podnoniki owymiarach 14,63m na13,41m iudwigu 7718kG. Dwa ztych podnonikw,
usytuowane wprzedniej itylnej czci
hangaru byy umieszczone wosi symetrii pokadu lotniczego. Trzeci podnonik usytuowano tu za nadbudwk
wyspow, przy czym by on przesunity napraw burt wtaki sposb, e2/3 jego powierzchni znajdowao si
po prawej stronie osi symetrii pokadu. Nono podnonikw bya wystarczajca dowynoszenia napokad pustych maszyn wszystkich typw gdzie
byy uzbrajane itankowane. Pozablokowaniu wpozycji grnej, podnoniki
mogy natomiast przenosi ciary samolotw startujcych zpenym obcieniem. Dodostarczania napokad lotniczy amunicji ielementw uzbrojenia
samolotw suyy cztery podnoniki
torpedowo-bombowe.
Zgodnie z zaoeniami projektowymi lotniskowce typu Yorktown zostay
wyposaone wtrzy hydrauliczne katapulty typu HMkII. Naliderze typu zamontowano je przy tym podczas postoju
wNorfolk Navy Yard pomidzy 7marca i17padziernika 1938 roku, awic
ju powprowadzeniu okrtu dosuby.
Podwie katapulty, ktre zostay usytuowane wdziobowej czci pokadw lotniczych okrtw nakadej zburt, miay wspomaga szybkie wyprowadzanie
uderzenia lotniczego. Sumowanie efektu prdkoci wiatru, prdkoci wasnej
okrtu oraz prdkoci nadawanej startujcemu samolotowi przez katapult miao umoliwi starty ciszych maszyn.
Trzecie katapulty ustawiono prostopadle doosi symetrii napokadach hangarowych nawrgu 47 tak, esamoloty
mogy by znich wystrzeliwane naobie
burty poprzez otwory wposzyciu cian
hangaru. Ide instalacji nalotniskowcach typu Yorktown tych zkolei katapult
bya moliwo wystrzeliwania samolotw rozpoznawczych lub cznikowych
bez koniecznoci zakcenia uderze
wyprowadzanych z gwnych pokadw lotniczych. Katapulty typu HMkII
wswej pierwotnej wersji posiaday bienie odugoci 16,77m iprzekazujc samolotom o masie do 2497 kg energi
2490Tm mogy nadawa im prdko
105km/h. Pierwsze testy takiej katapulty przy uyciu obcinikw, miay miejsce napokadzie Yorktown wdniu 25lipca 1939 roku.
Do zatrzymywania ldujcych samolotw lotniskowce typu Yorktown

Jedno zdzia artylerii uniwersalnej kalibru 127mm L/38 Mk12 Yorktown usytuowane naodkrytym
stanowisku Mk24 nagalerii otaczajcej pokad lotniczy.
Fot. U.S. Naval Historical Center

otrzymay zestawy urzdze hamujcych typu MkIV. Yorktown iEnterprise wyposaono w aerofiniszery
Mod1 iMod2. Urzdzenia hamujce tej pierwszej wersji, ktre charakteryzoway si mniejsz dugoci dobiegu imogy zatrzymywa maszyny
omasie do4540kg, ldujce zprdkoci do113km/h, byy zamontowane bliej dziobowej czci pokadu lotniczego. Aerofiniszery Mk IV Mod 2
mogy zatrzymywa maszyny o masie do 3860 kg, ldujce z prdkoci do 97 km/h. Charakteryzujc si
wiksz dugoci dobiegu byy zamontowane w czci tylnej pokadu
przeznaczonego doldowania. Trzeci
zlotniskowcw Hornet zosta wyposaony waerofiniszery MkIV nowej wer-

sji Mod.3A, ktre tourzdzenia umoliwiay hamowanie samolotw omasie

do 7264 kg, ldujcych z prdkoci
do137km/h. Wswych czciach dziobowych lotniskowce otrzymay podwie
drewniane bariery kocowe, ktrych
zadaniem byo zatrzymywanie samolotw jakie nie zdoay wyhamowa bd
zaczepi oaerofiniszery. Podczas ldowania powracajcych samolotw bariery te stanowiy zabezpieczenie maszyn zaparkowanych w dziobowych
czciach pokadw lotniczych.
Zapas amunicji dla grupy lotniczej
mg way maksymalnie do 387 ton
(Hornet). Zbiorniki paliwa dla samolotw miay pojemno okoo 674m3, mogc pomieci ponad 544tony paliwa
lotniczego.

Zgodnie zprojektem maokalibrow artyleri przeciwlotnicz lotniskowcw typu Yorktown

stanowiy pianina chicagowskie poczwrnie sprzone dziaka przeciwlotniczych kalibru
28mm. Tutaj stanowisko Nr4 lotniskowca Enterprise podczas wiczebnego strzelania wdniu
24lutego 1942 roku.
Fot. U.S. Naval Historical Center

25

lerii otaczajcych pokady lotnicze jednostek. Po cztery

sponsony usytuowano nadziobach irufach okrtw podwa
naprawych ilewych
burtach.
Podstaw maokalibrowej artylerii przeciwlotniczej lotniskowcw
typu Yorktown, przeznaczonej przede
wszystkim do zwalczania bombowcw nurkujcych,
byo szesnacie dziaek automatycznych
Chodzone wod karabiny maszynowe kalibru 12,7mm L/90 M2
Browning uzupeniay maokalibrowe uzbrojenie przeciwlotnicze
28 mm (1,1 cala)
lotniskowcw typu Yorktown wewczesnym okresie ich suby.
L/75 Mk1, nacztePoczwszy odkoca 1942 roku byy sukcesywnie zastpowane
rech poczwrnaokrtach pierwszej linii dziakami kalibru 20mm Oerlikon.
nych stanowiskach

Fot. U.S. Naval Historical Center
Mk 2 usytuowanych podwa jedno nad drugim przed
Uzbrojenie oraz urzdzenia kierowania
izanadbudwk wyspow.
ikontroli ognia
Uzupenieniem przeciwlotniczej arLotniskowce typu Yorktown jako jedne zpierwszych okrtw amerykaskich tylerii maokalibrowej byy 24wielkozostay uzbrojone wdziaa uniwersal- kalibrowe karabiny maszynowe kalibru
ne kalibru 127mm L/38 Mk12, prze- 12,7mm (0,5cala) L/90 M2 Browning.
znaczone dozwalczania zarwno celw Szesnacie takich karabinw usytuowanawodnych jak i powietrznych, gw- no na galeriach poniej krawdzi ponie wysoko leccych samolotw. Okrty kadu lotniczego wbateriach pocztery.
otrzymay poosiem takich dzia napoje- Cztery kolejne zamontowano nadachu
dynczych, odkrytych stanowiskach, za- nadbudwki wyspowej przed izakomimontowanych podwa nasponsonach nem, apozostae cztery nagrnej platburtowych, zabudowanych poniej ga- formie trjnonego masztu gwnego.

Dokierowania ogniem artylerii uniwersalnej lotniskowce Yorktown i Enterprise otrzymay podwa dalocelowniki Mk33 usytuowane nanadbudwce
wyspowej. Pierwszy znich zlokalizowano w przedniej czci jej grnego pokadu tu zasterwk, drugi ztyu nadbudwki za kominem. Dalocelowniki
te mogy by take wykorzystywane
dokierowania ogniem dziaek przeciwlotniczych kalibru 28mm. Dodatkowo,
okrty otrzymay usytuowane nadachu
sterwki stereoskopowe dalmierze obazie 3,658m, ktre wspieray dalmierze
dalocelownikw przy strzelaniu docelw nawodnych. Budowany na przeomie lat trzydziestych iczterdziestych
Hornet zosta wyposaony wnowe dalocelowniki Mk37, usytuowane nawalcowatych podstawach ustawionych podobnie jak nabliniakach nakracach
nadbudwki wyspowej.
Do poszukiwania potencjalnych celw iowietlania pola walki wwarunkach pogorszonej widocznoci oraz
wciemnociach lotniskowce otrzymay
pocztery reflektory orednicy 914mm
usytuowane parami naplatformach zamontowanych po obu stronach kominw. Ponadto, w przednich czciach
kominw zamontowane byy po dwie
niewielkie platformy zmniejszymi reflektorami-szperaczami orednicy 711mm.
Podwa podobne reflektory zamontowano take na platformach obserwacyjnych usytuowanych namasztach gwnych okrtw.

Projektowe dane taktyczno-techniczne lotniskowcw typu Yorktown

wyporno:

standardowa 20000 ton; pena 23661ton;

wymiary kaduba:

dugo: maks. 246,736 m, na KLW 234,696 m;

szeroko: na KLW 25,362m; maks. 33,382 m;
zanurzenie przy wypornoci: normalnej 7,436m; penej 7,912m

wymiary pokadu lotniczego:

244,45m x 26,21m;

wymiary hangaru:

166,42m x 19,20m;

moc maszyn:

120000KM (nawaach);

prdko:

32,5w(przy mocy nominalnej);

zasig:

12000 Mm przy 15w;

uzbrojenie:

8dzia uniwersalnych 127 mm (8xI);

16dziaek przeciwlotniczych 28mm (4 x IV);
24przeciwlotnicze wielkokalibrowe karabiny maszynowe 12,7mm (24xI).

opancerzenie:

pas burtowy: 102mm/64mm;

pokad pancerny: 38mm;
wiea dowodzenia: boki 102 mm, strop 51mm,
rura komunikacyjna: 38mm;
maszyna sterowa: ciany 102mm, strop 38mm;

grupa lotnicza:

18myliwcw, 18bombowcw uderzeniowych, 37bombowcw rozpoznawczych,

18samolotw torpedowych, 6samolotw wielozadaniowych icznikowych.

zaoga (Enterprise 1941):

personel morski: 86oficerw+1280podoficerw imarynarzy;

personel lotniczy: 141oficerw+710podoficerw imarynarzy

26

Modernizacje okrtw

Enterprise wmaju 1942 roku unabrzea wyspy Ford wPearl Harbor. Okrt wkamuflau ciemnobkitnym Schemat11. Najego burcie doskonale
widoczna wizka przewodw demagnetyzacyjnych. Zaruf lotniskowca zatopiony pancernik California (BB-44). Fot. U.S. Naval Historical Center

Dopierwszych lat wojny

Pierwszej modernizacji lotniskowca

Yorktown dokonano podczas jego postoju wNorfolk Navy Yard wPortsmouth
w stanie Wirginia pomidzy 7 marca,
a17padziernika 1938 roku. Oprcz zasadniczych prac, ktre polegay nawymianie wadliwie funkcjonujcych
przekadni napdu gwnego okrtu,
obudowane zostay wwczas platformy
kontroli ognia namaszcie gwnym.
Yorktown by pierwszym lotniskowcem amerykaskim wyposaonym wstacj radiolokacyjn dozoru powietrznego.
Zamierzano j zainstalowa ju najesieni 1939 roku, podczas postoju jednostki
wPuget Sound Navy Yard. Zamiar ten
zrealizowano jednak dopiero rok pniej podczas przegldu wPearl Harbor Navy Yard, ktry mia miejsce pomidzy 16wrzenia, a12padziernika.
Okrt otrzyma wwczas radar CXAM
(onumerze seryjnym 6), monta ktrego wymaga usunicia czterech karabinw maszynowych 12,7mm Browning
zplatformy masztu gwnego.
Podczas nastpnego przegldu, ktry Yorktown przechodzi wPearl Harbor Navy Yard pomidzy 29listopada
1940 roku, a6stycznia 1941 roku, okrt

otrzyma prowizoryczn instalacj demagnetyzacyjn (przewody poprowadzono wok kaduba nazewntrz jego
poszycia) oraz osony przeciwodamkowe nawszystkich stanowiskach obserwacyjnych. Zdemontowano ponadto dalmierz zdachu sterwki iponownie
zamontowano zdjte uprzednio karabiny maszynowe 12,7mm instalujc je
naplatformach dobudowanych wkadym rogu pokadu lotniczego. Podczas
postoju wdoku wdniach 11-12grudnia wykonano malowanie antykorozyjne
iprzeciwporostowe kaduba okrtu.
Kolejny przegld Yorktown planowano
wdrugiej poowie 1941 roku. Powanego remontu wymagay bowiem koty lotniskowca, zktrych a6powinno mie
wymienione obmurze, ktre to prace
wymagay niemal 3000roboczogodzin
tj. wyczenia okrtu zlinii na2miesice. Zewzgldu jednak natrudn sytuacj midzynarodow najpierw zrezygnowano z planowanego od 4 sierpnia
przegldu wPearl Harbor Navy Yard,
a18wrzenia Szef Operacji Floty, ktrym by wwczas admira Harold W.
Stark, anulowa nastpny przegld jaki
Yorktown mia przechodzi od 6 padziernika wNorfolk Navy Yard.

Naprzeomie lat 1941 i1942 pozostae dwa lotniskowce typu Yorktown zostay
rwnie wyposaone wstacje radiolokacyjne. Pod koniec 1941 roku Enterprise otrzyma radar CXAM-1, awstyczniu nastpnego roku podczas przegldu
wbazie marynarki wNorfolk naHornet zamontowano stacj kolejnej generacji SC. Okrty zostay take wyposaone wwczas wlotnicze naprowadzajce
stacje radiowe YE, ktrych koowe anteny usytuowano na topach masztw
gwnych. Dla Yorktown planowano
wtym czasie przebudow pomostu bojowego naksztat jaki mia Hornet oraz
wyposaenie dalocelownikw Mk33artylerii uniwersalnej wradary Mk4 (FD).
Zamierzano ponadto zastpi poczwrne stanowiska przeciwlotniczych dziaek 28mm Mk2 poczwrnymi stanowiskami dziaek 40mm Bofors. Okrt
mia otrzyma take dziaka 20mm Oerlikon oraz dalocelowniki Mk44 maokalibrowej artylerii przeciwlotniczej16.
Wszystkie te materiay oraz elementy uzbrojenia miay zosta zgromadzo16. Robert F. Sumrall The Yorktown Class,
Warship 1990, s. 144. podaje, edalocelowniki
Mk44 zostay zamontowane nawszystkich trzech
okrtach w1941 roku.

27

Nadbudwka wyspowa Enterprise nafotografii wykonanej wmaju 1942roku podczas postoju

okrtu wPearl Harbor. Naplatformie masztu gwnego widoczna antena radaru CXAM1, poniej dalocelownik artylerii uniwersalnej Mk33. Przed nadbudwk dwa pianina
chicagowskie poczwrne zestawy dziaek 28mm, ktre wwczas cigle jeszcze stanowiy
podstaw jego maokalibrowej artylerii przeciwlotniczej.
Fot. U.S. Naval Historical Center

ne po1stycznia 1942 roku. Powybuchu

wojny na okrtach zaspawano bulaje
oraz zdjto zwnk kadubw odzie ratunkowe izdemontowano suce doich
obsugi dwigi. Enterprise zosta take
wyposaony wprzewody demagnetyzacyjne wok kaduba. Podczas postoju
Yorktown wstoczni marynarki wPearl
Harbor wmaju 1942 roku, zwizanego
zusuwaniem uszkodze okrtu dokonano korekty ksztatu jego dziobu.
Stanowice oryginalne wyposaenie lotniskowcw typu Yorktown katapulty mimo, eumoliwiay start samolotw zpokadw okrtw take wtedy
gdy parkoway nanich inne maszyny,
byy bardzo rzadko wykorzystywane.
Przykadowo: w1940 roku ztrzech katapult lotniskowca Enterprise wykonano
sumarycznie 55startw. Ztego 19miao
miejsce zkatapulty prawoburtowej oraz
17zlewoburtowej, a19startw zwntrza hangaru. Wnastpnym roku odbyo si jedynie 21startw, zczego tylko
3zkatapulty usytuowanej whangarze.
Zpomoc katapult wyrzucano przewanie wpowietrze jedynie mae samoloty obserwacyjne, ociarze do2270kG.
Wzwizku ztym, ju wdniu 17lutego 1942 roku, Gwnodowodzcy Floty zdecydowa o demontau katapult
zhangarw wszystkich trzech lotniskowcw typu Yorktown, jako niepotrzebnego obcienia nieprzydatnego przy
tym dowystrzeliwania ciszych samolotw. Do26czerwca 1942 roku katapulty te zostay usunite wPearl Harbor Navy Yard z Enterprise17 i Hornet
Yorktown pozosta wnie wyposaony
dokoca swych dni. Pozostawienie katapult pokadowych naEnterprise znacznie uatwio starty ciszych myiwcw
Grumman F6F-5EN Hellcat oraz samolotw torpedowych Grumman TBM3D Avenger, ktre stanowiy uzbrojenie okrtu wkocowym okresie jego
suby wojennej. Napocztku dziaa
wojennych drewniane bariery kocowe
lotniskowcw zastpiono rozpinanym
na stalowych linach zaporami z ptna aglowego, ktre byy bardziej przyjazne zarwno dla pilotw, jak isamolotw. Zdemontowano take praktycznie
Fotografia nadbudwki wyspowej Enterprise
wykonane podczas postoju okrtu wmaju 1942
roku wPearl Harbor. Wzdu prawoburtowej
ciany nadbudwki widoczna galeria dziaek
przeciwlotniczych kalibru 20mm Oerlikon,
napaszczynie poszycia komina wysunite
pomosty zreflektorami orednicy 914mm.

Fot. U.S. Naval Historical Center
17. W pniejszym raporcie datowanym
na29kwietnia 1943 roku dowdca Enterprise da
take usunicia katapult pokadowych.

28

niewykorzystywane aerofiniszery usytuowane wssiedztwie tych barier.

Poniewa radiolokacyjna stacja dozoru powietrznego serii SC, wktr by
wyposaony Hornet okazaa si niezbyt
udan konstrukcj, dla poprawienia parametrw, wlecie 1942 roku jej anten
zastpiono anten radaru CXAM zdemontowan zzatopionego wPearl Harbor pancernika California (BB-44). Antena ta, wsppracujc z zestawem
nadawczo-odbiorczym radaru SC, poprawia jego waciwoci zbliajc jego
charakterystyk doradarw pniejszej
serii SK. Wewrzeniu tego samego roku
dalocelowniki artylerii uniwersalnej
Mk33 okrtw otrzymay radary Mk4
(FD). Wdrugiej poowie 1942 roku radary takie zamontowano take nadalocelownikach Mk37 lotniskowca Hornet.
Ju wiosn 1942 roku lotniskowce
typu Yorktown zostay uzbrojone wprzeciwlotnicze dziaka 20 mm Oerlikon
na pojedynczych stanowiskach Mk 4
tak, ewczerwcu tego roku Yorktown
iHornet miay po24takie dziaka, aEnterprise 3218. Wtym czasie planowano
take monta poszeciu podwjnych zestaww dziaek 40mm systemu Boforsa
wskrajnych pozycjach: nad stew dzio-

Pi stanowisk dziaek przeciwlotniczych kalibru 20mm Oerlikon lewoburtowej galerii

wdziobowej czci Yorktown. Stanowiska te byy obsadzane przez pododdzia piechoty
morskiej lotniskowca.
Fot. U.S. Naval Historical Center

bow oraz wprzedniej czci pokadw

lotniczych okrtw. Krtko po Bitwie
oMidway, Enterprise iHornet otrzymay dodatkowe, pite, poczwrne stanowisko dziaek 28mm. Dokoca lipca
1942 liczba dziaek 20mm Oerlikon zostaa zwikszona do 38 na Enterprise
i32naHornet. Pod koniec sierpnia tego

roku zaplanowano docelow konfiguracj maokalibrowego uzbrojenia przeciwlotniczego obydwu okrtw nacztery poczwrne itrzy podwjne zestawy
18. Robert F. Sumrall The Yorktown Class,
Warship 1990, s. 142. podaje, ewszystkie lotniskowce typu byy pocztkowo uzbrojone w32takie
dziaka.

Enterprise wdniu 7czerwca 1943roku naptora miesica przed rozpoczciem modernizacji. Noszcy ciemnobkitny kamufla Schemat11
okrt by ju wwczas uzbrojony wdziaka przeciwlotnicze kalibru 20mm Oerlikon.
Fot. zbiory Arthur D. Baker III

29

Fotografia Enterprise oddziobu wykonana wdniu 21padziernika 1943roku pod koniec modernizacji okrtu wPuget Sound Navy Yard
wBremerton wstanie Waszyngton. Nadziobie isponsonach galerii widoczne podwjne stanowiska dziaek przeciwlotniczych kalibru 40mm
zdalocelownikami ich kierowania Mk51.
Fot. zbiory Arthur D. Baker III

dziaek 40mm Bofors oraz 30(32nalotniskowcu Hornet) dziaka 20mm Oerlikon. Podczas postoju Enterprise wPearl
Harbor we wrzeniu i padzierniku
1942 roku, wramach usuwania uszkodze okrtu odniesionych w Bitwie
uWschodnich Wysp Salomona, cztery
poczwrne zestawy przeciwlotniczych
dziaek 28mm zastpiono poczwrnymi
zestawami dziaek Bofors, aliczb dziaek 20mm zwikszono do46.

Wojenne modernizacje Enterprise

Pod koniec 1942 roku naEnterprise

stay si wyranie widoczne symptomy
przecienia okrtu. Dokoca tego roku
nie przystpiono jednak do adnych
prac modernizacyjnych ograniczajc si
dobiecego usuwania uszkodze wbazie wNumea naNowej Kaledonii. Zamontowano przy tym jedynie nowy radar dozoru nawodnego SG oraz stacj
radiolokacyjn SC-2, ktrej anten usytuowano na wsporniku z boku komina. Wstyczniu 1943 roku zasugerowano natomiast konieczno wyposaenia
lotniskowca wdodatkowe zbiorniki wy-

30

pornociowe, copoprawioby jego pywalno. Podczas zwizanych ztym prac

okrt mgby zosta take gruntownie
zmodernizowany.
Przebudowy lotniskowca Enterprise dokonano wPuget Sound Navy Yard
w Bremerton, w stanie Waszyngton
od 20 lipca do 31 padziernika 1943
roku. Wramach tej modernizacji dokonano montau burtowych zbiornikw
wypornociowych, tak potrzebnych dla
zwikszenia pywalnoci ipoprawy statecznoci okrtu. Poprzebudowie, szeroko kaduba lotniskowca wzrosa do 29,083 m, a wyporno pena
do32060ton, przy zanurzeniu 8,65m.
Wysoko metacentryczna okrtu zwikszya si do2,939m, maksymalne rami
prostujce do2,319m przy 41o, azakres
statecznoci wynosi 84o. Powikszono pokad lotniczy jednostki wyduajc
go oniemal 5,5m iposzerzajc oponad
1,5m. Maksymalna pojemno zbiornikw zapasowych paliwa Enterprise dla
wypornoci penej wzrosa do6511ton,
awody kotowej do482ton. Lotniskowiec otrzyma nowe zbiorniki paliwa lot-

niczego opojemnoci 551ton, ktrych

rozplanowanie stanowio udoskonalenie systemu magazynowania zastosowanego najednostkach typu Essex. Wukadzie tym duy zbiornik by otoczony od
gry izbokw drugim zbiornikiem paliwa (tzw. siodowym), aten zkolei wpodobny sposb otoczony by koferdamem.
Taki ukad zbiornikw by znacznie lepiej zabezpieczony przed uszkodzeniami
ni magazyn paliwa lotniczego zastosowany poprzednio.
Zmodernizowano nadbudwk wyspow Enterprise zmieniajc ksztat pomostu i zastpujc jego konstrukcj
o obrysie prostopadociennym konstrukcj owaln. Napoziomie pomostu
nawigacyjnego pozostawiono sterwk, zaktr odstrony pokadu lotniczego zlokalizowana bya wysunita poza
obrys nadbudwki gwna centrala kierowania operacji lotniczych. Zasterwk znajdowaa si kabina nawigacyjna,
azani pomieszczenie nakresw operacji powietrznych. Pomidzy przednim
irodkowym kanaem spalin zlokalizowana pomieszczenie obsugi stacji ra-

diolokacyjnych, a na rufowym kracu pokadu nawigacyjnego nadbudwki

znajdoway si rezerwowe stanowisko
dowodzenia okrtem oraz odstrony pokadu lotniczego wysunita poza obrys
nadbudwki rezerwowa centrala kierowania operacji powietrznych. Obudowanie pokadu nawigacyjnego platformami nowego ksztatu znacznie poprawio
widoczno zwntrza pomostu. Niszy
pokad radiokomunikacyjny zajmowao wprzedniej czci nadbudwki pomieszczenie centrali kryptograficznej dowodzenia, zaktr zostaa usytuowana
centrala radiowa, adalej kabina radiolokacyjna. Dwa pomieszczenia gotowoci
bojowej pilotw zdolnego pokadu nadbudwki wyspowej przeniesiono naniszy pokad galerii. Wich miejscu utworzono central bojow19 okrtu. Przed
ni usytuowano pomieszczenie kryptograficzne, azani radiolokacji. Wrufowym kracu dolnego pokadu nadbudwki znajdowaa si centrala bojowa
operacji powietrznych.
Pozostawiajc ca artyleri uniwersaln Enterprise jednoczenie wzmocniono maokalibrowe uzbrojenie przeciwlotnicze okrtu. Liczb zestaww dziaek
40 mm Bofors zwikszono do szeciu poczwrnych (cztery wmiejscu po-

czwrnych zestaww dziaek 28 mm

idwa nalewej burcie wrufowej czci
pokadu hangarowego) oraz omiu podwjnych (jedno nadziobie, sze nagalerii otaczajcej pokad lotniczy: podwa
nakadej burcie przed dziobowymi dziaami uniwersalnymi 127mm ipojednym nakadej burcie zarufowymi dziaami uniwersalnymi 127mm oraz jedno
wtylnej czci nadbudwki wyspowej
obok dwigu doobsugi samolotw iodzi okrtowych). Liczb pojedynczych
dziaek 20 mm Oerlikon zwikszono
do48, montujc ponadto dwa zestawy
eksperymentalne: podwjny i potrjny. Bardzo szybko zastpiono je jednak
dziakami pojedynczymi.
Zamontowano stacj radiolokacyjn
dozoru powietrznego SK, ktrej anten
usytuowano namaszcie gwnym okrtu
oraz wysokociomierz SM, ktry zosta
zainstalowany w tylnej czci platformy trjnonego masztu gwnego lotniskowca. Radar ten by wykorzystywany
take donaprowadzania myliwcw stanowic cz systemu wspomagajcego starty ildowania nocnych formacji
tych samolotw, zktrych pierwsze pojawiy si weflocie amerykaskiej wlistopadzie 1943 roku. Dodatkowo, jego
rodkowy dipol peni funkcj radioloka-

cyjnego elementu zainstalowanego wwczas sytemu rozpoznawczego swjobcy Mk III. Pozostawiono przy tym
wspomagajc stacj dozoru powietrznego SC-2 zanten nawsporniku usytuowanym nakominie oraz zamontowano
dodatkow stacj naprowadzajc samoloty YG. Dalocelowniki artylerii uniwersalnej Mk33 zostay zastpione nowymi
dalocelownikami Mk37, zewspomagajcymi stacjami radiolokacyjnymi Mk4
(FD) przeniesionymi zestarych dalocelownikw. Maokalibrow artyleri przeciwlotnicz wyposaono wdalocelowniki Mk51.
Usytuowane napokadzie lotniczym
katapulty H Mk II zastpiono nowymi katapultami hydraulicznymi typu
HMkII Mod.1. Katapulty tej wersji miay bienie odugoci 22,25m isamolotom omasie do4994kg mogy nadawa
prdko 113 km/h. Po przebudowie,
grupa lotnicza okrtu liczya 36myliwcw Grumman F6F-3 Hellcat, 37bombowcw nurkujcych Douglas SBD-3
Dauntless oraz 18samolotw torpedowych Grumman TBF-1 Avenger.
19. WMarynarce amerykaskiej centrale bojowe nosz nazw: Combat Information Center (CIC)
Centrum Informacji Bojowej.

Nadbudwka wyspowa Enterprise poprzebudowie wykonanej w1943 roku. Pomosty okrtu otrzymay ksztaty owalne. Dokierowania artyleri
uniwersaln kalibru 127mm lotniskowiec otrzyma nowoczesne dalocelowniki Mk37 zestacj radiolokacyjn Mk4.
Fot. zbiory Arthur D. Baker III

31

32

Fotografia Enterprise wykonana wdniu 2sierpnia 1944roku uwejcia

doPearl Harbor. Podczas przebudowy w1943 roku dokonano montau
burtowych zbiornikw wypornociowych tak potrzebnych dla zwikszenia
pywalnoci ipoprawy statecznoci okrtu, ajego pomost nawigacyjny
otrzyma ksztat owalny.
Fot. zbiory Arthur D. Baker III

33

Enterprise nakolejnej fotografii lotniczej wykonanej wdniu 2sierpnia

1944roku uwejcia doPearl Harbor. Doskonale widoczna konfiguracja
jego artylerii oraz rozmieszczenie platform nanadbudwce wyspowej.
Napokadzie lotniczym namalowane biae linie kierunkowe
iograniczajce oraz due cyfry numeru taktycznego.

Fot. zbiory Arthur D. Baker III

Enterprise oddziobu nafotografii wykonanej rwnie wdniu 2sierpnia 1944roku. Naplatformie masztu gwnego okrtu widoczna antena
radaru SK, zani natopie masztu kolumnowego radaru SG, ztyu antena wysokociomierza radiolokacyjnego SM. Fot. zbiory Arthur D. Baker III

Oprcz tych wszystkich zmian naEnterprise zastosowano szereg innych udoskonale bdcych efektem dowiadcze
bojowych. Przebudowano min. niemal
cay ukad wentylacji okrtu, system tankowania samolotw oraz zainstalowano
wewntrzne przewody demagnetyzacyjne. Zmodernizowano system przeciwpoarowy, ktry otrzyma nowe instalacje
tryskaczowe oraz niezalene magistrale
rurocigw, atake dodatkowe zasilanie
wpostaci dwch turbopomp owydajnociach po279m3/h oraz dwch pomp
owydajnociach po233m3/h napdzanych wysokoprnymi silnikami spalinowymi.
Pozakoczeniu przebudowy konfiguracja Enterprise zbliya si niemal dostandardu nowych lotniskowcw typu Essex.

Napocztku 1944 roku lotniskowiec

zosta wyposaony wstacj radiolokacyjnSP, ktrej anten usytuowano wtylnej czci platformy trjnonego masztu gwnego.
Sw ostatni modernizacj Enterprise przeszed pod koniec wojny wramach
usuwania uszkodze odniesionych wiosn 1945 roku wwyniku ataku kamikaze.
Liczb przeciwlotniczych dziaek 40mm
Bofors uzupeniono wwczas do54, ztego 44na11stanowiskach poczwrnych,
apozostae na5stanowiskach podwjnych. Dwa nowe, poczwrne stanowiska
zainstalowano nadodatkowym sponsonie usytuowanym nalewej burcie napoziomie pokadu hangarowego (wmiejscu gdzie uprzednio by wylot katapulty
hangarowej), nastpne poczwrne sta-

nowisko zamontowano nalewoburtowej

galerii, adwoma kolejnymi poczwrnymi stanowiskami zastpiono dwa stanowiska podwjne dziaek 40mm nalewej
iprawej burcie zprzodu okrtu. Zrezygnowano przy tym zmontau kolejnego
poczwrnego stanowiska ztyu nadbudwki wyspowej wmiejscu dwch podwjnych stanowisk dziaek tego kalibru. Wymagaoby to bowiem likwidacji
duego dwigu sucego doobsugi samolotw, ktry by uwaany zabardzo
uyteczny. Dla kompensacji dodanych
ciarw zdemontowano podwjne
stanowiska dziaek 40mm nadziobie
oraz zmniejszono liczb dziaek 20mm
do16stanowisk podwjnych. Zdemontowano take cikie opancerzenie dalocelownikw artylerii uniwersalnej

Maokalibrowa artyleria przeciwlotnicza lotniskowca Enterprise

34

daty

X.1938-IV.1942

IV-VII.1942

VII-IX.1942

X-XI.1942

40mm L/76
Bofors

-----

-----

-----

4 x IV

4 x IV

8 x II
6 x IV

5 x II
11 x IV

28mm L/75

4 x IV

4 x IV

5 x IV

1 x IV

1 x IV

-----

-----

20mm L/70
Oerlikon

-----

32 x I

40 x I

44 x I

46 x I

50 x I

16 x II

dziaka

XI.1942-X.1943 X.1943-VIII.1945 IX.1945-II.1947

Mk37, ktre zastpiono lekkimi pytami pancernymi. Usunito system zraszaczy przeciwpoarowych, zwyjtkiem
przedziaw wpobliu zbiorkw benzyny lotniczej.
Lotniskowiec otrzyma take cztery,
usytuowane wkadym znaronikw,
nowe dalocelowniki Mk57, wyposaone
wstacje radiolokacyjne Mk28. Ich zadaniem byo kierowanie ogniem kadej
pary dzia uniwersalnych 127mm oraz
znajdujcych si wich pobliu dziaek
40mm Bofors. Ponadto, zamontowano take cztery dalocelowniki Mk63,
ktrych zadaniem byo kierowanie ogniem dwch lub trzech poczwrnych
stanowisk dziaek 40mm. Dodatkowo,
lotniskowiec wyposaono wcztery dalocelowniki optyczne Mk 51 dla kadej pary dzia uniwersalnych 127mm
oraz siedem kolejnych dla indywidualnego kierowania ogniem poczwrnych
stanowisk dziaek 40mm. Sumaryczna liczba dalocelownikw na okrcie
signa 21, wliczajc wto dwa dalocelowniki dalekiego zasigu Mk37 artylerii uniwersalnej usytuowane nanadbudwce wyspowej.
Stacj radiolokacyjn dozoru powietrznego SC okrtu zastpiono radarem SR o wikszej dokadnoci
namierzania, adalocelowniki Mk37 wyposaono wewspomagajce stacje radiolokacyjne Mk12/22. Lotniskowiec zosta ponadto wyposaony systemy walki
radioelektronicznej, w ktrych skad
wchodziy elementy pasywne wpostaci stacji oantenie obrotowej DBM istacjonarnej AS oraz czci aktywnej TDY
zanten dookln.
Enterprise by jednym z pierwszych
okrtw wyposaonych wlotniczy radiolokacyjny system wczesnego ostrzegania. System ten powsta w ramach
Projektu Cadillac i wykorzystywa
wroli platformy bombowiec torpedowy
Grumman TBM-3W Avenger, przenoszcy nakadubie du anten radarow. Zpokadu poruszajcej si nawysokoci okoo 6100m maszyny moliwe
byo wykrycie celu wielkoci pancernika zodlegoci okoo 200Mm, anisko leccego samolotu nadystansie okoo 75 Mm. Dane dotyczce pooenia
celu byy przekazywane bezporednio
naokrt zapomoc systemu cznoci,
ktry by protoplast wspczesnych systemw przekazywania danych taktycznych NTDS.

malowane naszaro. Ich powierzchnie

pionowe malowano nakolor jasnoszary zodcieniem niebieskiego (Standard
Grey), apoziome naciemnoszary (Dark
Grey). Powierzchnie deskowanych pokadw lotniczych pozostaway w kolorze naturalnego drewna, z namalowanymi dwoma biaymi pasami, ktre
cigny si odprzedniej dotylnej ich
krawdzi. Kiedy stanowice pokrycie pokadu deskowanie jodowe przybrao odcie jasnokasztanowy kolor pasw oznakowania poziomego zmieniono zbiaego
najaskrawoty. Dla uatwienia pilotom identyfikacji okrtw, napokadach
poszczeglnych lotniskowcw malowano wczciach rufowej idziobowej pokadu lotniczego ich wyrniki literowe.
Wprzypadku Yorktown byy to biae litery YKTN, adla Enterprise biae litery
EN. Kierunek tych napisw by zgodny zkierunkiem podchodzenia doldowania samolotw zarwno od strony
dziobu, jak irufy. Dodatkowo, Yorktown
od1938 roku mia due, czarne litery Y
namalowane na bocznych powierzchniach komina.
Odpocztku 1941 roku, jednostki Floty Stanw Zjednoczonych otrzymyway kamufla okrelany jako Schemat1
(Measure1). Jego gwnym zadaniem
byo zmniejszenie odlegoci, zktrych
mogy by rozpoznawane okrty obserwowane zpowierzchni wody. Malowanie to utrudniao take okrelenie kursu,
ktrym poruszaa si obserwowana jed-

nostka. Kolorem wszystkich powierzchni poziomych kamuflau Schemat 1

oraz powierzchni pionowych apokapy
kominw by ciemnoszary (Dark Grey).
Powierzchnie pionowe powyej byy malowane najasnoszaro (Light Grey). Powierzchnie deskowanych pokadw
lotniczych pozostaway w kolorze naturalnego drewna. Taki wzr Yorktown
otrzyma podczas postoju na Bermudach wmaju 1941 roku, aEnterprise nosi go doostatnich dni marca 1942 roku.
Podczas dziaa wojennych formy kamuflau okrtw zmieniano zalenie
odspecyfiki iwymaga taktycznych teatru dziaa wojennych, naktrym dana
jednostka operowaa. Dla okrtw dziaajcych naPacyfiku szczeglnie istotne
byo malowanie utrudniajce ich obserwacj zpowietrza. Odprzeomu marca
ikwietnia 1942 roku, ado padziernika 1943 roku Enterprise nosi wic kamufla Schemat11 (Measure11). Malowanie to utrudniao ponadto okrelenie
zpowierzchni morza kursu, ktrym porusza si obserwowany okrt. Podstawowym kolorem malowania powierzchni pionowych dla tego kamuflau by
ciemnobkitny (Sea Blue). Powierzchni poziome byy malowane nakolor granatowoszary (Deck Blue), apokad lotniczy nakorespondujcy znim granatowy
(Deck Blue Stain).
Yorktown, ado zatopienia wBitwie
o Midway, nosi natomiast kamufla
stopniowany Schemat12 (Measure12).

Fotografia nadbudwki wyspowej lotniskowca Hornet wykonana wdniu 28lutego 1942 roku
podczas postoju jednostki wNorfolk Navy Yard wPortsmouth wstanie Wirginia. Noszony
przez okrt kamufla Schemat12 zosta zmodyfikowany poprzez naniesienie nieregularnych,
ciemniejszych plam wkolorze ciemnobkitnym.
Fot. zbiory Arthur D. Baker III

Malowanie ioznaczenia

Dowybuchu drugiej wojny wiatowej

lotniskowce typu Yorktown, podobnie jak
inne wielkie okrty amerykaskie byy

35

Powierzchnie pionowe tego malowania

posiaday rnice si kolory wzalenoci odwysokoci, przy czym bliej linii
wodnej stosowano kolory ciemniejsze.
Burty lotniskowca do poziomu pokadu hangarowego byy ciemnobkitne
(Sea Blue). Powierzchnie pionowe powyej, a do grnego pokadu nadbudwki topowej masztu gwnego pomalowano naszaroniebiesko (Ocean Grey).
Powierzchnie powyej grnego pokadu topwki (praktycznie antena radaru
wraz zjej konstrukcj wsporcz), malowane byy nakolor mglistoszary (Haze
Grey). Powierzchnie poziome okrtu
byy natomiast pokryte barw granatowoszar (Deck Blue), apokad lotniczy
nakorespondujcym zni kolorem granatowym (Deck Blue Stain). Identyczny
wzr kamuflau otrzyma tu powprowadzeniu do suby rwnie Hornet,
przy czym jego malowanie pionowe zostao napocztku 1942 roku uzupenione nieregularnymi, ciemniejszymi plamami wkolorze ciemnobkitnym (Sea
Blue). Tego rodzaju kamufla okrelano
jako zmodyfikowany Schemat12 (Measure12Mod.).
Odpadziernika 1943 roku doczerwca 1944 roku Enterprise by pomalowany zgodnie zewzorem kamuflau Sche-

mat 21 (Measure 21). Zadaniem tego

kamuflau byo ograniczenie widocznoci zarwno dla obserwatorw powietrznych, jak inawodnych oraz utrudnienie okrelenia kursu iprdkoci okrtu.
Kolorem malowania jego powierzchni pionowych by granatowy (Navy
Blue). Powierzchnie poziome byy natomiast malowane na kolor granatowoszary (Deck Blue), apokad lotniczy
nakorespondujcy znim kolor granatowy (Deck Blue Stain). Odpocztkw
1944 roku lotniskowce amerykaskie zaczto oznacza ich numerami identyfikacyjnymi malowanymi wdziobowych
irufowych czciach ich pokadw lotniczych, wkierunku zgodnym zkierunkiem podchodzenia samolotw do ldowania. Wyrnikiem Enterprise bya
cyfra 6, zgodna z numerem rozpoznawczym okrtu.
Od czerwca do grudnia 1944 roku
Enterprise nosi kamufla Schemat33
(Measure33). Malowanieto byo ukadem wzorw plamistych omaej intensywnoci. Jego pierwszorzdnym zadaniem nie byo ukrycie jednostki lecz
maskowanie utrudniajce prawidowe
jej rozpoznanie (klasa, prdko ikurs),
zwaszcza przez atakujce okrty podwodne isamoloty. Podstawowymi kolo-

rami powierzchni pionowych wtym kamuflau byy: mglistoszary (Hazy Grey),

szaroniebieski (Ocean Grey) oraz jasnoszary (Pale Grey). Powierzchnie poziome
byy malowane nakolor granatowoszary (Deck Blue). Pokad lotniczy pokryto
dodatkowo plamami wkolorze granatowym (Deck Blue Stain). Dla Enterprise zaprojektowano specjalny wzr 4AB
tego kamuflau, ktry zosta zastosowany tylko natym okrcie. Wyrnikami
lotniskowca byy due czarne cyfry 6
numery rozpoznawcze okrtu namalowane wczciach dziobowej irufowej
pokadu lotniczego, wkierunku ldowania samolotw. Napokadzie lotniczym
okrt mia take namalowane przerywane pasy wkolorze biaym: jeden omniejszej szerokoci wjego osi symetrii oraz
dwa szersze wzdu krawdzi pokadu.
Pas prawoburtowy okrela przy tym
nadbudwk wyspow.
Od grudnia 1944 roku do wrzenia
1945 roku Enterprise ponownie zosta
pomalowany zgodne znoszonym wczeniej wzorem kamuflau Schemat 21
(Measure21), przy czym wdziobowej
irufowej czci jego pokadu lotniczego namalowano wkierunku ldowania
samolotw due numery rozpoznawcze
wkolorze czarnym.

Charakterystyka schematw malowania lotniskowcw typu Yorktown

Kamufla

Powierzchnie pionowe

Powierzchnie poziome

Schemat 1
(Measure1)
System Ciemnoszary (Dark
Gray System)

dopoziomu kap kominw kolor

ciemnoszary neutralny (Dark Grey) (5-D)
powyej kominw kolor jasnoszary
neutralny (Light Gray) (5-L)

wszystkie kolor ciemnoszary (Dark tGrey) (5-D)

deskowane pokady lotnicze kolor naturalnego drewna.

Schemat 11
(Measure11)
System Ciemnobkitny (Sea
Blue System)

wszystkie kolor ciemnobkitny (Sea

Blue) (5-S)

wszystkie kolor granatowoszary (Deck Blue) (20-B);

deskowane pokady lotnicze oraz pokrywy lukw kolor
granatowy korespondujcy z(20-B).

Schemat 12
(Measure12)
System Stopniowany
(Graded System)

dopoziomu pokadu hangarowego kolor

ciemnobkitny (Sea Blue) (5-S);
dopoziomu najwyszego pokadu
nadbudwki topowej masztu kolor
szaroniebieski (Ocean Grey) (5-O);
odpoziomu powyej najwyszego
pokadu nadbudwki topowej masztu
kolor mglistoszary (Haze Grey) (5-H).

wszystkie kolor granatowoszary (Deck Blue) (20-B);

deskowane pokady lotnicze oraz pokrywy lukw kolor
granatowy korespondujcy z(20-B).

Schemat 21
(Measure21)
System Granatowy
(Navy Blue System)

wszystkie kolor granatowy (Navy Blue)

(5-N)

wszystkie kolor granatowoszary (Deck Blue) (20-B);

deskowane pokady lotnicze oraz pokrywy lukw kolor
granatowy korespondujcy z(20-B).

Schemat 33/4AB
(Measure33/4AB)
System Wzorw Plamistych
oMaej Intensywnoci
(Light Pattern System)

wzory plamiste wkolorach:

mglistoszarym (Haze Grey) (5-H)
szaroniebieskim (Ocean Grey) (5-O).
jasnoszarym (Pale Grey) (5-P),
Uwaga: Wzr 4AB zosta specjalnie
zaprojektowany iby noszony jedynie przez
Enterprise.

wszystkie kolor granatowoszary (Deck Blue) (20-B);

pokad lotniczy naniesione plamy wkolorze granatowym
(Deck Blue Stain) (21-B)
pokrywy lukw kolory korespondujce z(20-B).

36

37

Inna zfotografii wykonanych wdniu 2sierpnia 1944roku Enterprise wujciu

zlewej burty. Napoziomie pomostu nawigacyjnego nadbudwki wyspowej widoczne
gwne irezerwowe stanowisko kierowania operacji lotniczych. Okrt wkamuflau
wzorw plamistych Schemat33, wzr 4AB.
Fot. zbiory Arthur D. Baker III

38

Enterprise wdniu 13wrzenia 1945roku pyncy zprdkoci 10wzw

przez cienin Puget Sound pozakoczeniu ostatniego, wojennego
remontu wstoczni marynarki wBremerton wstanie Waszyngton. Noszcy
wwczas kamufla Schemat21 okrt jest wkocowej swej konfiguracji
uzbrojenia iwyposaenia.
Fot. zbiory Arthur D. Baker III

Uzbrojenie iwyposaenie
Dziaa uniwersalne 127 mm L/38 Mk12
skala 1:100

Stanowisko Mk 24 Mod 6

Stanowisko Mk 30 Mod 51
Rys. Waldemar Kaczmarczyk

Artyleria uniwersalna

Artyleri gwn lotniskowcw typu

Yorktown stanowiy dziaa uniwersalne 127mm L/38 Mk12. Okrty otrzymay po osiem takich armat na pojedynczych, odkrytych stanowiskach,
zamontowanych po dwa na czterech
sponsonach burtowych, zabudowanych poniej galerii otaczajcych pokady lotnicze okrtw. Podwa sponsony
usytuowano nadziobach idwa narufach okrtw naich prawych ilewych
burtach. Projektowanie armat uniwersalnych typu 127mm L/38 zakoczono
w1932 roku idwa lata pniej poraz
pierwszy uzbrojono w nie niszczyciel
Farragut (DD-348). Wdrugiej poowie
lat trzydziestych ubiegego wieku zaczy wchodzi nauzbrojenie marynarki
amerykaskiej, niekwestionowanie stajc si najlepszymi dziaami uniwersalnymi okresu IIwojny wiatowej.
Pautomatyczne dziaa 127 mm
L/38 Mk 12 miay dugo cakowit 5683mm iwayy po1,81tony bez
mechanizmu zamkowego. Wykonane ze stali stopowej lufy o rednicy
329mm przy komorze nabojowej, byy

chromowane na caej dugoci przewodw tj. 4826 mm (38 kalibrw).

Cz lufy odugoci 3994mm, posiadaa 45rowkw prawoskrtnego gwintu oskoku 1/30 kalibrw, ktry nadawa wystrzeliwanym pociskom rotacj
208obrotw naminut. Zesp komory nabojowej mia objto 10,72dm3.
Bagnetowe zamocowania za pomoc rub oprzerwanym gwincie, umoliwiao wymian luf bez demontau innych czci imechanizmw dzia.
Amunicja dla dzia uniwersalnych kalibru 127 mm L/38 bya dwuczciowa iskadaa si zpociskw odugoci
527mm iciarze zalenym odrodzaju pocisku. uska naboju Mk5 waya
6,01kg imoga by wypeniona adunkiem prochu bezbyskowego ociarze
7,03kg lub byskowego wacego 6,99
kg, ktry by blokowany przekadk
korkow ogruboci 64mm iinicjowany zaponnikiem Mk13. Energia wylotowa pociskw wynosia okoo 801tm,
przy cinieniu 2835 kg/cm2 w komorze nabojowej i prdkoci wylotowej
(wzalenoci odciaru pocisku istanu lufy) 762-792m/s. Odrzut dzia wy-

nosi 38cm. Pokadym zwystrzaw

lufy byy przedmuchiwane powietrzem
ocinieniu 12,3kg/cm2 zsystemu eektora gazowego. Zakadana ywotno
luf wynosia okoo 4600strzaw. Zapas amunicji dla artylerii uniwersalnej
lotniskowcw typu Yorktown wynosi
po450pociskw nadziao.
Zasig dzia 127 mm L/38 wynosi
15900m przy elewacji 45o istrzelaniu
pociskami Mk49, apuap przy strzelaniu przeciwlotniczym siga 11890m,
przy maksymalnym kcie podniesienia luf wynoszcym 85o. Pociski przeciwpancerne mogy przebija pancerz
o gruboci 127 mm, przy strzelaniu
zodlegoci 3660m, 76mm nadystansie 6770 m oraz 51 mm z 10 060 m.
Pancerz pokadowy ogruboci 25mm
mg by przebijany przy strzelaniu
zodlegoci 12620m.
Dziaa uniwersalne 127 mm L/38
Mk 12 lotniskowcw dwch pierwszych lotniskowcw Yorktown iEnterprise byy zamontowane naodkrytych
stanowiskach Mk.24 opodstawie kolumnowej, anowszego Hornet nastanowiskach Mk 30 o podstawie pier-

39

Pociski dzia artylerii uniwersalnej 127 mm

Pocisk
Rodzaj

Mk 38

Mk 35

Mk 32

Mk 30

Odamkowy

Przeciwlotniczy

Odamkowy

Owietlajcy

Ciar

kg

25,01

25,03

24,46

24,69

adunek

kg

3,42

3,42

3,42

-------

cieniowej. Pozbawione jakichkolwiek

oson przeciwodamkowych stanowiska
obydwu typw mogy by kierowane
zdalnie inaprowadzana zapomoc dalocelownikw. Stanowiska Mk24 wayy po15,02tony, iumoliwiay zmian elewacji dzia wgranicach od-10o
do+85o, zprdkoci 15o/sekund. Obrt dzia wpaszczynie poziomej by
moliwy w granicach 150o z prdkoci 29o/sekund. Stanowiska Mk30
wayy po18,55tony ibyy kierowane
nacel przy pomocy systemw naprowadzania produkcji firmy Ford. Umoliwiay one zmian elewacji dzia wgranicach od 5o do +85o z prdkoci
18o/sekund oraz obrt dziaa wpaszczynie poziomej wgranicach 150o
zprdkoci 34o/sekund. Zarwno obrt wpaszczynie poziomej stanowisk
obydwu typw jak izmiana kta podniesienia zamontowanych nanich dzia
byy dokonywane zapomoc mechanizmw napdzanych jednym silnikiem
elektrycznym omocy 10KM. Podnoniki amunicji wbudowane byy wkonstrukcj okrtw, a jej dosyacze napdzane byy mechanicznie silnikami

omocach po5KM lub 7,5KM. Wzalenoci odstopnia wyszkolenia zag

moliwe byo prowadzenie ognia zszybkostrzelnoci do15strzaw naminut nastanowiskach Mk24. Praktyczna
szybkostrzelno dzia nastanowiskach
Mk30 sigaa 22strzaw na minut.
Dokierowania ogniem artylerii uniwersalnej lotniskowce Yorktown iEnterprise otrzymay podwa dalocelowniki
Mk33 usytuowane nanadbudwce wyspowej. Pierwszy znich zlokalizowano
wprzedniej czci jej grnego pokadu
tu zasterwk, drugi ztyu nadbudwki zakominem. Dalocelowniki Mk33
umoliwiay naprowadzanie dzia
na cele poruszajce si z prdkoci
do595km/h isamolotw nurkujcych
zprdkoci do740km/h. Dodatkowo,
okrty otrzymay usytuowane nadachu
sterwki dalmierze, ktre wspieray stereoskopowe dalmierze dalocelownikw
przy strzelaniu docelw nawodnych.
Budowany naprzeomie lat trzydziestych iczterdziestych Hornet zosta wyposaony wnowe dalocelowniki Mk37,
usytuowane nanadbudwce wyspowej
podobnie jak na bliniakach. Daloce-

lowniki te umoliwiay naprowadzanie

dzia na cele poruszajce si z prdkoci poziom do815km/h ipionow do463km/h. Kady zdalocelownikw Mk37 posiada stereoskopowy
dalmierz typu Mk42, obazie optycznej 4,57m ipodwjnym powikszeniu
12-to lub 24-ro krotnym oraz dwa celowniki teleskopowe Mk60 uywane do
okrelania kta podniesienia ikierunku celu, ktre posiaday powikszenie
6-cio krotne oraz ruchome pryzmaty.
Trzeci celownik typu Mk60by przeznaczony dla dowdcy dalocelownika,
do ktrego zada naleao rwnie wyznaczanie celw.

Maokalibrowa artyleria przeciwlotnicza

Dziaka 40mm Bofors

Stanowice maokalibrowe uzbrojenie przeciwlotnicze amerykaskich
okrtw wojennych rodzimej konstrukcji dziaka kalibru 28mm okazay si
zawodne, aich moliwoci zwalczania
lotnictwa morskiego problematyczne.
Biuro Uzbrojenia Marynarki Stanw
Zjednoczonych rozpoczo poszukiwania dziaek innych konstrukcji, spenia-

Dziako 40 mm L/56 Bofors na

podwjnym stanowisku Mk 1
skala 1:100

Rys. Waldemar Kaczmarczyk

40

Dziako 40 mm L/56 Bofors na

poczwrnym stanowisku Mk 2
skala 1:100

Rys. Waldemar Kaczmarczyk

jcych wymagania wspczesnego pola

walki, jeszcze przed atakiem japoskim. Wybr pad min. na szwedzkie
dziaka kalibru 40mm Bofors, ktrych
licencj formalnie zakupiono wczerwcu 1941 roku. Poczwszy odsierpnia
tego roku dziakami tego kalibru zaczto zastpowa przeciwlotnicze dziaka kalibru 28mm wikszoci okrtw
amerykaskich. Dziaka kalibru 40mm
na poczwrnych stanowiskach Mk 2
odkoca 1942 roku, arok pniej take napodwjnych stanowiskach Mk1,
stanowiy uzbrojenie lotniskowca Enterprise.
Dziaka 40mm L/56 konstrukcji Boforsa miay cakowit dugo 2499mm
i wayy okoo 91,6 kg bez mechanizmu zamkowego. Ich lufy byy chodzone wod imiay przewody odugoci 2250mm (56,3kalibru), przy czym
na dugoci 1927 mm posiaday one
16 rowkw gwintu o skoku zmieniajcym si z1/45 do1/30kalibru. Objto komory nabojowej wynosia 0,464
dm3. Dziaka strzelay nabojami zespolonymi o dugoci 447,5 mm i ciarze 2,15 kg. Nitrocelulozowe adunki
miotajce wnabojach wayy 0,314kg
i mogy nada pociskom przy cinieniu 3071 kg/cm2, prdko wylotow
881m/s. Pozwalao to na uzyskanie zasigu 10180m przy elewacji 45o oraz
puapu 6800m przy strzelaniu przeciwlotniczym. Odrzut dziaek wynosi 20-

22cm. Ciar odamkowych pociskw

Mk1 iMk 2 wynosi 0,900kg, wtym
adunek wybuchowy 0,068 kg. Wace 0,899 kg pociski przeciwpancerne
M81A1 miay zdolno przebijania pancerza o gruboci 30 mm z odlegoci
1830m; 15mm z3660m oraz 11mm
nadystansie 5500 m. Zasig pociskw
przeciwpancernych wynosi 8680 m
przy kcie podniesienia dzia 45o. Dziaka 40mm Bofors byy adowane zgry, przy czym amunicja do nich by
dostarczana zapomoc czteronabojowych dek wacych po8,6kg. Praktyczna szybkostrzelno dziaek sigaa 150strzaw naminut, aywotno
luf okoo 9500strzaw.
Kade zpodwjnych stanowisk Mk1
dziaek kalibru 40mm Bofors skadao si zlewego dziaka Mk1 oraz prawego Mk2, ktrych osie byy oddalone odsiebie o243mm. Ich podzespoy
(zwyjtkiem luf) nie byy zastpowalne. Stanowiska mogy obraca si
wpaszczynie poziomej o360o, zprdkoci 26onasekund. Kt podniesienia wgranicach -15o do90o mg by
zmieniany zszybkoci 24onasekund.
Wszystkie napdy posiaday przekadnie hydrauliczne, przy czym wzalenoci odmodelu stanowiska silnik napdu
podniesienia mia moc 3KM lub 5KM,
anapdu obrotu 5KM lub 3KM. Pompy wody chodzcej lufy dziaek (dwie)
byy napdzane silnikami o mocach

po0,25KM, amechanizmu odpalajcego pociski silnikiem omocy 0,33KM.

Ciar podwjnego stanowiska dziaek
40mm Bofors wynosi 5,89-6,76 ton.
Poczwrne stanowiska Mk 2 dziaek kalibru 40 mm Bofors skaday si zdwch, oddalonych odsiebie
o1524mm podwjnych zespow stanowisk Mk1, usytuowanych na wsplnej podstawie i otoczonych wspln
oson przeciwodamkow ogruboci
10mm. Stanowiska poczwrne mogy
obraca si wpaszczynie poziomej
o360o, zprdkoci 26onasekund.
Kt podniesienia wgranicach -15o do
90o mg by zmieniany zszybkoci
24onasekund. Elewacja wszystkich
dziaek bya zmieniana jednoczenie,
chocia w przypadkach awaryjnych
pary dziaek mogy zosta rozsprzglone ikada znich moga by podnoszona oddzielnie. Wszystkie napdy posiaday przekadnie hydrauliczne, przy
czym wzalenoci odmodelu stanowiska silnik napdu podniesienia mia
moc 5KM, anapdu obrotu 7,5KM
lub 5 KM. Ciar poczwrnego stanowiska dziaek 40 mm Bofors wynosi 10,5-10,8 tony, awraz zoson
o770kg wicej.
Dziaka 28mm
Automatyczne dziaka kalibru 28mm
(1,1cala) L/75 Mk1 stanowiy podstaw maokalibrowej artylerii przeciw-

41

lotniczej lotniskowcw typu Yorktown

w pierwszym okresie ich suby. Zamontowane byy one wwczas naczterech poczwrnych stanowiskach Mk2,
usytuowanych podwa wsuperpozycji
przed izanadbudwk wyspow. Projektowanie dziaek 1.1/75 rozpoczto
w1929 roku, apierwsze ich prby rozpoczto pi lat pniej. Nauzbrojenie
okrtw amerykaskich zaczy wchodzi w1936 roku, aich zasadniczym
przeznaczeniem byo przede wszystkim
zwalczanie bombowcw nurkujcych.
Dziaka 28 mm L/75 Mk 1 miay dugo cakowit 3037 mm, przewody lufowe odugociach 2083mm
(75kalibrw) iwayy po252kg bez
mechanizmu zamkowego. Ich komory nabojowe miay objto 0,172dm3.
Kt podniesienia dziaek wynosi 15o
do+110o img by zmieniany zprd-

koci 24o/sekund. Dziaka 28 mm

L/75 strzelay nabojami zespolonymi
ociarze 0,86kg. Ciar pociskw odamkowych wynosi 0,416kg, aich adunek 0,017kg dla pocisku Mk1 oraz
0,015kg dla pocisku Mk2. Pociski byy
wyposaone wczue zapalniki uderzeniowe zniewielkim opnieniem. uski ociarze 0,312kg byy wypenione adunkami miotajcymi ociarze
0,120kg, ktre przy cinieniu 2520kg/
cm2 nadaway pociskom prdko wylotow (w zalenoci od stanu lufy)
823-792m/s. Maksymalny zasig strzelania wynosi okoo 6770m, przy elewacji 41o, amaksymalny puap 5790m.
Amunicja bya podawana do dziaek
womiopociskowych dkach ociarze 15,4kg, przy czym kada lufa bya
zasilana zdwch dek. Odrzut dziaka wynosi 83mm, aszybkostrzelno

150strzaw naminut. Dziaka kalibru 28mm L/75 mogy by montowane nastanowiskach pojedynczych oraz
poczwrnych stanowiskach Mk2, ktre wayy po 4,76 tony. Zamontowane nanich zespoy dziaek mogy przemieszcza si wpaszczynie poziomej
o30o, wzgldem caego stanowiska,
ktre mogo wykonywa peny obrt
o360o.
Dziaka 20mm Oerlikon
Szwajcarskie dziaka przeciwlotnicze
kalibru 20mm Oerlikon stanowiy zastpstwo dla stosowanych powszechnie
w latach midzywojennych we flocie
Stanw Zjednoczonych dotego celu karabinw maszynowych kalibru 12,7mm
Browning, ktre ju wewczesnej fazie
IIwojny wiatowej potwierdziy niemal
zupen sw nieprzydatno dozwal-

Dziako 28 mm L/75 Mk 1 na
poczwrnym stanowisku Mk 2
skala 1:50

Rys. Waldemar Kaczmarczyk

42

skala 1:50

Dziako 20 mm Oerlikon Mk 4

Dziako 20 mm Oerlikon Mk 10
zcelownikiem yroskopowym Mk 14

Dziako 20 mm Oerlikon Mk 24
zcelownikiem yroskopowym Mk 14

Rys. Waldemar Kaczmarczyk

43

Pociski dziaek przeciwlotniczych 20mm Oerlikon

Pocisk
Rodzaj

Mk3

Mk3

Mk4

Mk7

Mk9

odamkowy

odamkowo-zapalajcy

odamkowo- smugowy

odamkowo- smugowy

przeciwpancerny

Ciar

kg

0,123

0,123

0,117

0,123

0,122

adunek

kg

0,011

0,008

0,005

0,005

-------

czania samolotw. Jako uzbrojenie Marynarki dziaka te zostay zaaprobowane wlistopadzie 1940 roku, apierwsza
ich seria pojawia si naokrtach amerykaskich jeszcze przed 7 grudnia
1941 roku. Poczwszy odczerwca 1942
roku dziaka kalibru 20mm Oerlikon
stanowiy uzbrojenie przeciwlotnicze
wszystkich trzech lotniskowcw typu
Yorktown.
Dziaka 20 mm L70 Mk 4 Oerlikon miay cakowit dugo 2210mm
i bez mechanizmu zamkowego wayy okoo 20,87 kg. Ich lufy miay dugo 1452mm (70 kalibrw) inadugoci 1246mm posiaday 9rowkw gwintu
oskoku 1/36, dziki ktrym opuszczajcy luf pocisk nabiera rotacji 1154obroty nasekund. Objto komory nabojowej dziaka wynosia 34,86cm3 iwraz
zmechanizmem zamkowym wayy one
68kg. Dziaka 20mm strzelay nabojami
zespolonymi odugoci 182mm iwadze
0,241kg. Zasilanie dziaek odbywao si
zszedziesicionabojowego magazynku
bbnowego znapdem sprynowym.
Wace 0,09 kg mosine uski nabojw byy wypenione nitrocelulozowymi adunkami miotajcymi ociarze
0,028kg, ktre powodoway powstanie
cinienia wkomorze nabojowej owielkoci 3090kg/cm2. Wzalenoci odstanu lufy pociski mogy osign prdko
wylotow 835-844m/s. Pozwalao to na
uzyskanie zasigu 4400m przy elewacji 45o oraz puapu 3050m przy strzelaniu przeciwlotniczym. Teoretyczna
szybkostrzelno dziaek 20mm sigaa
450strzaw naminut przy strzelaniu
cyklicznym, apraktyczna szybkostrzelno wynosia 250-320strzaw naminut. ywotno luf sigaa 9000strzaw.
Przeciwlotnicze dziaka 20mm L/70
Mk4 Oerlikon byy montowane nalotniskowcach typu Yorktown na pojedynczych stanowiskach Mk4 iMk10
oraz podwjnych Mk 24. Pojedyncze
stanowisko dziaowe wayo 769 kg,
apodwjne 635kg. Kt podniesienia
dziaek mg by zmieniany rcznie
zapomoc mechanicznego podnonika
wgranicach -5odo+87o (stanowiska
Mk4) albo -15odo+90o (stanowiska
Mk10 iMk24). Wpaszczynie poziomej dziaka mogy by obracane o360o,
przy czym zarwno obrt jak iustawia-

44

nie dziaek wkierunku celu, nastanowiskach pojedynczych i podwjnych

odbywao si zapomoc siy ramion celowniczego.

malny zasig strzelania wynosi okoo

6770m, azasig efektywny 2400m. Puap maksymalny siga 4570m, aefektywny 1524m. Karabiny 0.50/90 byy
montowane na okrtach na stanowiskach Mk3, ktre umoliwiay zmian
ich kta podniesienia od-10o do+80o
iobrt wpaszczynie poziomej o360o.
Naprowadzanie ich na cel zarwno
wpionie, jak ipoziomie odbywao si
zapomoc siy fizycznej obsugujcego
artylerzysty. Przy strzelaniu cyklicznym
szybkostrzelno karabinw wynosia
450-500strzaw naminut.

Cikie wielkokalibrowe karabiny

maszynowe 12,7mm Browning
Uzupenieniem przeciwlotniczej artylerii maokalibrowej wpierwszym okresie suby lotniskowcw typu Yorktown
byy 24 karabiny maszynowe kalibru
12,7mm (0,5cala) L/90 M2 Browning.
Szesnacie takich karabinw, stanowicych odczasw Iwojny wiatowej standardowe uzbrojenie Armii amerykaskiej, usytuowano nagaleriach poniej Urzdzenia kierowania ikontroli ognia
krawdzi pokadu lotniczego okrtw oraz radiolokacji
w bateriach po cztery. Cztery kolejne Dalocelowniki artylerii uniwersalnej
zamontowano na dachu nadbudw- iprzeciwlotniczej
ki wyspowej przed izakominem, apoWpierwotnej konfiguracji lotniskowzostae cztery na platformie trjno- cw Yorktown iEnterprise dokierowanego masztu gwnego. Kilka z tych nia ogniem ich artylerii uniwersalnej
karabinw znajdowao si nieoficjalnie suyy dwa dalocelowniki Mk33 usynauzbrojeniu lotniskowcw Yorktown tuowane naprzednich itylnych kranawet pozastpieniu wikszoci pozo- cach nadbudwki wyspowej. W pstaych przeciwlotniczymi dziakami niejszym okresie dalocelowniki te byy
kalibru 20mm Oerlikon20.
wykorzystywane take dokierowania
Karabiny
maszynowe kalibru ogniem dziaek przeciwlotniczych ka12,7mm L/90 M2 Browning miay du- librw 28mm i20mm. Dalocelownigo cakowit 1650 mm i chodzo- ki Mk 33 stanowiy trzeci generacj
ne wod lufy o dugociach przewo- tego rodzaju przyrzdw artyleryjskich
dw 1143 mm (90 kalibrw). Wayy we flocie amerykaskiej i wywodzipo45,6kg bez wody i54,9kg zwod y si zwczeniejszego modelu Mk28.
chodzc, zczego lufa waya 6,89kg.
Ich komory nabojowe miay objto
20. Robert F. Sumrall The Yorktown Class,
24,6 cm3. Karabiny 12,7 mm Brow- Warship 1990, s.142.
ning strzelay pociskami przeciwpancernymi,
zapalajcymi lub
smugowymi ociarze 45,4 grama albo kulowymi wacymi
48,5 grama. Ich
naboje zespolone miay dugo
138,4mm iciar
0,116 kg, uski
Wielkokalibrowy karabin maszynowy
nabojw zawiera12,7 mm L/90 M2 Browning
y 15-to gramowe
nitrocelulozowe
adunki miotajskala 1:50
ce, ktre nadaway pociskom prdko wylotow
Rys. Waldemar Kaczmarczyk
893 m/s. Maksy-

Dalocelownik Mk 37 zradarem Mk 4 (FD)

skala 1:100

Rys. Waldemar Kaczmarczyk

W ich konstrukcji wykorzystano taki

sam dalmierz, przelicznik i stabilizator. Dziki jednak zastosowaniu napdu
mechanicznego, dalocelowniki Mk33
umoliwiay naprowadzanie dzia
nacele poruszajce si zwiksz prdkoci ktow, tj.prdkoci poziom
do595km/h oraz samolotw nurkujcych zprdkoci do740km/h. Dalszy
rozwj ich konstrukcji blokowao usytuowanie przelicznikw wewntrzach
wzrost ich mocy obliczeniowej wiza
si bowiem ze wzrostem ciaru caego
dalocelownika.
Projektowany wpniejszym okresie
Hornet zosta wyposaony wdwa usytuowane podobnie dalocelowniki Mk37,
ktre zmontowano podczas przegldu wNorfolk wykonanego wstyczniu
1942 roku porejsach prbnych okrtu. Podczas modernizacji przeprowadzonej w1943 roku dalocelowniki tego
typu otrzyma rwnie Enterprise. Projektowanie dalocelownikw Mk37 rozpoczto w 1936 roku, a pierwsze ich
prby funkcjonale miay miejsce trzy
lata pniej. Dziki przeniesieniu przelicznikw artyleryjskich oraz stabilizatorw dopomieszcze poniej moliwy
sta si rozwj systemu. Dalocelowniki
Mk37, ktre zaczy wchodzi nawy-

posaenie floty amerykaskiej w1940

roku dziki zastosowaniu doskonaych
przelicznikw artyleryjskich Mk1, stabilizatorw Mk6 iwietnych urzdze
optycznych stay si podczas IIwojny
najlepszymi systemami kontroli ognia
artylerii rednich kalibrw. Umoliwiay
naprowadzanie dzia nacele poruszajce si zprdkoci poziom do815km/
h znajdujce si w odlegoci niemal
16,5km zktem ledzenia 30. Kady
zdalocelownikw Mk37 posiada stereoskopowy dalmierz typu Mk42, obazie optycznej 4,57m ipodwjnym powikszeniu 12-to lub 24-ro krotnym
oraz dwa celowniki teleskopowe Mk60
uywane do okrelania kta podniesienia ikierunku celu, ktre posiaday powikszenie 6-cio krotne oraz ruchome pryzmaty. Trzeci celownik typu
Mk60by przeznaczony dla dowdcy
dalocelownika, do ktrego zada naleao rwnie wyznaczanie celw.
Dalocelowniki typu Mk51 zostay zaprojektowane specjalnie do kierowania ogniem dziaek przeciwlotniczych
kalibru 40mm systemu Boforsa21. Ich
wprowadzanie nawyposaenie okrtw
amerykaskich rozpoczto wczerwcu
1942 roku. Byy wyposaone wstabilizowane yroskopowo celowniki optycz-

ne Mk14 (lub wpniejszym okresie

wojny Mk 15) oraz proste przeliczniki artyleryjskie pozwalajce nawprowadzanie korekt ustawienia dziaek
wzgldem celownikw. Dalocelowniki tego typu byy obsugiwane przez pojedynczego operatora, ktry naprowadza przyrzd na cel za pomoc siy
ramion. Umoliwiay naprowadzanie
dzia artylerii maokalibrowej nacele
znajdujce si wodlegoci od365m
do3650m iporuszajce si zprdkoci do650km/h.
Wersj rozwojow dalocelownikw
serii Mk 51 byy dalocelowniki typu
Mk57. Oprcz standardowego celownika optycznego Mk 15 wyposaono
jetake wstacj radiolokacyjn Mk28
(pniej take Mk34) zekranem radarowym Mk21 oraz przelicznik artyleryjski Mk17. Dalocelowniki tego typu
byy obsugiwane przez dwie osoby: celowniczego i operatora radaru. Przyrzdy kontroli ognia tych dwch typw
byy zwykle stosowane wkonfiguracji,
21. Zarwno dalocelowniki tego typu, jak ikolejne ich wersje rozwojowe byy wykorzystywane
take dokierowania ogniem dziaek kalibru 20mm
Oerlikon oraz pniejszych 76mm L/50. Naniektrych okrtach stosowanoje take jako rezerwowe
(rzadziej gwne) systemy kierowania ogniem uniwersalnych dzia kalibru 127mm L/38.

45

Dalocelownik Mk 51
skala 1:50

Rys. Waldemar Kaczmarczyk

wktrej nacztery dalocelowniki serii

Mk51 przypada jeden typu Mk57.
Dalocelowniki typu Mk63 byy ostatni seri rozwojow amerykaskich
dalocelownikw artylerii maokalibrowej okresu II wojny. Wprowadzano je na wyposaenie okrtw od listopada 1944 roku. Przyrzdyte byy
wyposaone wcelowniki stabilizowane Mk29, stacje radiolokacyjne Mk34
oraz przeliczniki artyleryjskie Mk28.
Umoliwiay naprowadzanie dzia artylerii maokalibowej nacele znajdujce si wodlegoci od730m do6400m
izbliajce si zprdkoci do650km/
h oraz oddalajce si z prdkoci
do1500km/h.
Stacje radiolokacyjne dozoru
powietrznego inawodnego
Radary serii CXAM zostay wprowadzone na wyposaenie okrtw amerykaskich wpadzierniku 1941 roku.
Pracoway nafali odugoci 150cm,
przy czstotliwoci 200 MHz (zakres
P), zmoc impulsu 15kW. Skaday
si z9komponentw ocznym ciarze 2,27tony. Byy wyposaone wdue
anteny typu spryn materaca owymiarach 4,57 m na 4,78 m i wadze
680kg. Maksymalny ich zasig wynosi
niemal 130km. Wykrycie duego celu
powietrznego byo moliwe zodlegoci
okoo 93km, aduych okrtw zodlegoci do23km. Dokadno okrelania
odlegoci celw wynosia 183m, anamiaru 3o.
Radary serii SC zewzgldu nawykorzystywanie wich dziaaniu fal dugich
(100 cm), posiaday anteny o znacz-

46

nych rozmiarach iciarze. Pracoway w zakresie fal P o czstotliwoci

300MHz, przy czym moc ich impulsu
wynosia 330kW. Radary serii SC miay anteny zoone z12dipoli (2na6dipoli) rozmieszczonych na planie wyduonego prostokta obokach 2,12m
na2,59m (SC-1) oraz 1,52m x5,18m
(SC-2) oraz 4dipoli identyfikacji swjobcy. Stacje wersji SC-1 skaday si
z5elementw ocznej wadze 812kg
(wtym antena 204kg), awersji SC-2
z6elementw ociarze 1362kg (antena 217kg). Radary SC-1 mogy wykrywa due samoloty napuapie 3050m
zmaksymalnej odlegoci 55km, astacje wersji SC-2 miay zasig 140km,
przy czym cele wielkoci myliwca mogy wykrywa zodlegoci 74km. Dokadno okrelania odlegoci celw
dla stacji SC-1 wynosia 183m inamiaru 5o. Dla stacji SC-2 wielkoci te wynosiy odpowiednio 91m i3o.
Radary serii SK zostay poraz pierwszy zastosowane naokrcie amerykaskim w lutym 1942 roku. Stanowiy
rozwinicie stacji dozoru powietrznego seriiSC. Odradarw poprzedniego
typu rniy si gwnie wielkoci anten, cho podobnie jak poprzednia seria pracoway nafali odugoci okoo
100cm. Anteny stacji SK zoone byy
z36dipoli rozmieszczonych naplanie
kwadratu oboku 5,18m (6na6dipoli)
oraz 4dipoli identyfikacji swj-obcy.
Takie usytuowanie elementw promieniujcych, powodowao podwojenie bocznych patkw wizki promieniowania wsygnale powracajcym22.
Stacje SK skaday si z10elementw

ocznej wadze 2270kg, zczego antena waya a 1090 kg. Posiaday zdolno wykrywania celw lotniczych redniej wielkoci, zodlegoci
do 185 km, na puapie nieco ponad
3000 m. Dokadno okrelania odlegoci celw dla stacji SK wynosia
91m inamiaru 3o.
Wysokociomierze serii SM mogy
obrazowa due samoloty lecce nawysokoci 3050 m w odlegoci 93 km.
Dokadno ich obrazowania wynosia
180m wodlegoci oraz 458m welewacji.
Radary seriiSP byy zaprojektowanymi pod koniec wojny, pierwszymi
wmarynarce amerykaskiej zestawami
radiolokacyjnymi owskiej wizce promieniowania. Emitowanie impulsw
oksztacie owkowym (bez listkw
bocznych), pozwalao unikn powstawania odbi sygnaw odpowierzchni
morza. Dla osignicia precyzji pomiaru kta przewyszenia celu, konieczne
byo stabilizowanie ich anten zapomoc skomplikowanych mechanizmw,
bd stosowanie ruchomego zasilania reflektorw antenowych. Zewzgldu na wsk wizk jak emitoway, nie
mona ich byo wykorzystywa dopenienia funkcji radaru przeszukujcego. Dlatego te, pracoway one zwykle
wsplnie zestacjami dozoru powietrznego, precyzujc ich wskazania celw.
StacjeSP byy wyposaone wanteny talerzowe orednicy 2,44m, zestabilizacj kta pomiaru przewyszenia. Mogy wykrywa due cele powietrzne
zodlegoci 130km nawysokoci ponad 3000m, mae samoloty zodlegoci
74km napodobnej wysokoci oraz lokalizowa jednostki pywajce wielkoci pancernika nadystansie 65km.
Radary typuSG pracoway wpamie
S, fal odugoci 100cm iczstotliwoci 3GHz. Emitoway impulsy trwajce 1,3-2,0sec, omocy 50kW. Skaday
si z 5 komponentw o cznym ciarze 998kg (najcisza cz nadawczo-odbiorcza 536kg), zczego antena
owymiarach 1,12m na1,26m waya 159kg. Umoliwiay wykrywanie zespow okrtw z odlegoci 64 km,
duych jednostek pywajcych na dystansie ponad 37km, asamolotw leccych nawysokoci okoo 150m zodlegoci 28km. Cel wielkoci peryskopu
okrtu podwodnego mg by zobra22. Moliwo ograniczenia tego efektu dao
zastosowanie w stacji SK-2 anteny parabolicznej orednicy 5,18m. Bardziej zwarta konstrukcja samej anteny radaru tej serii pozwolia ponadto
nazmniejszenie ciaru wyniesionych wgr elementw stacji.

Anteny radarw
skala 1:100

dozoru powietrznego CXAM

dozoru nawodnego SG
dozoru powietrznego SC-2

dozoru powietrznego Sk
Rys. Waldemar Kaczmarczyk

47

zowany wodlegoci ponad 9km. Ich

przybliona odlego rozrnialnych
obiektw wynosia okoo 300 m. Dokadno okrelania odlegoci celw
dla stacji SG wynosia 91m, anamiaru 2o. Dziki dobremu obrazowaniu
nie tylko obiektw nawodnych ale iwybrzey, stacje radiolokacyjne tego typu
doskonale speniay te funkcje radarw nawigacyjnych.
Stacje radiolokacyjne kontroli ognia
artylerii pomocniczej iprzeciwlotniczej
Radary typu Mk4 (FD) byy stosowane jako wyposaenie dalocelownikw
Mk 33 i Mk 37 poczwszy od wrzenia 1941 roku. Pracoway wzakresie
L, fal odugoci 40cm iczstotliwoci 750MHz. Ich anteny miay ksztat
wpisanych wkwadrat oboku 1,828m
dwch powek cylindra o rednicy
0,914m, usytuowanych jedna nad drug iprzylegajcych dosiebie tworzcymi. Moc wyjciowa impulsu stacji Mk4
wynosia 40kW, przy czasie jego trwania 2,0 sec. Zasig skuteczny radarwFD siga 37000m, dla celu wielkoci bombowca oraz 27 000 m dla
obiektu o gabarytach duego okrtu.
Maksymalny zasig obrazowania przekracza 91km. Dokadno okrelania
namiaru celu przez stacj Mk4 wynosia 0,225o, aokrelania odlegoci 37m.
Rozrnialno namiarw celw sigaa 10o, a rozrnialno odlegoci
370m.
Radary typu Mk12 zostay wprowadzone nawyposaenie systemw kontroli ognia okrtw amerykaskich
z pocztkiem 1944 roku. Sukcesywnie zastpowano nimi stacje Mk4 dalocelownikw Mk37. Posiaday anteny oksztacie iwymiarach podobnym
do anten poprzednikw. Konstrukcja anten radarw Mk 12 pozwalaa
na zmniejszenie efektu wzmacniania
fal rozproszonych przez powracajce
fale odbite. Stacjete pracoway wzakresie L, fal odugoci 33cm iczstotliwoci 908MHz. Moc wyjciowa
impulsu stacji Mk 12 sigaa 100110kW, przy czstotliwoci powtarzania 480Hz. Zasig skuteczny radarw
tego typu siga 41000m, przy wykrywaniu celu wielkoci bombowca oraz
32000m dla celu ogabarytach duego okrtu. Maksymalny zasig obrazowania przekracza 310km. Dokadno okrelania namiaru celu przez
stacj Mk12 wynosia 0,169o, aokrelania odlegoci 18m. Rozrnialno
namiarw celw wynosia 7o, arozrnialno ich wodlegoci 270m. Stacje tego typu byy wyposaone wauto-

48

matyczny system ledzenia odlegoci

inamiaru celu.
Wysokociomierze typu Mk22 byy
wprowadzane na wyposaenie dalocelownikw Mk37 odpocztku 1944
roku, jako wspomagajce dla stacji radiolokacyjnych Mk 12. Powodem ich
zastosowania bya konieczno eliminacji sygnaw odbitych od powierzchni
wody, podczas ledzenia nisko leccych
obiektw. Radary typu Mk22, zwane
wgwarze marynarskiej skrk pomaraczy, posiaday anteny o ksztacie
wyduonej elipsy owymiarach: 0,46m
na1,85m. Byy montowane zprawej
strony radaru Mk12 inie mogy operowa samodzielnie. Pracoway wzakresie L, fal odugoci 33cm iczstotliwoci 908MHz, zwyjciow moc
impulsu 25-35kW. Byy wykorzystywane dowykrywania samolotw leccych
nisko, powyej 0,8o nad lini horyzontu.
Zasig skuteczny radarw tego typu by
podobny jak stacji Mk12.
Radary typu Mk 28 wchodziy
wskad zespow dalocelownikw maokalibrowej artylerii przeciwlotniczej
Mk57. Wsppracoway zantenami talerzowymi orednicy 1,14m. Dziaay
wpamie X, fal odugoci 3cm iczstotliwoci 9,99GHz. Moc wyjciowa
impulsu wynosia 30kW, ajego czstotliwo powtarzania 1,8 kHz. Ich zasig skuteczny (zdolno dowykrycia
myliwca) wynosi 13 700 m, a maksymalny niemal 83 km. Dokadno
okrelania odlegoci wynosia 13,7m
0,1%zasigu. Dokadno namiarw
celw wynosia 0,225o, a dokadno
okrelania odlegoci 13,7m.
Radary typu Mk34 byy wprowadzane nawyposaenie systemw kontroli ognia maokalibrowej artylerii przeciwlotniczej okrtw amerykaskich
odlistopada 1944 roku, jako urzdzenia wchodzce w skad zespow dalocelownikw Mk 63. Stacje Mk 34
wsppracoway zantenami talerzowymi Mk19, orednicy 0,76m. Dziaay
wpamie X, fal oczstotliwoci 8,748,99GHz, zwyjciow moc impulsu
30 kW. Emitoway wizk o szerokoci 3,0ox3,0o. Ich zasig skuteczny wynosi 37000m, przy dokadnoci okrelania odlegoci wynoszcej 13,7 m
0,1%zasigu inamiaru 4tysiczne.
Rozrnialno namiarw celw wynosia 2,25o, arozrnialno odlegoci 183m.

Lotnictwo pokadowe

Organizacja grup lotniczych

Zgodnie zsystemem organizacji stosowanym we wczesnych latach ame-

rykaskiego lotnictwa pokadowego,

bazujce na lotniskowcach formacje
dywizjonw stanowiy grupy lotnicze okrelane wspln nazw okrtu,
doktrego byy przydzielone. Dopiero
od1lipca 1938 roku te zwizki taktyczne zostay sformalizowane, stajc si
zespoami dywizjonw pokadowych
grup powietrznych pod wsplnym dowdztwem. Podobne zasady zastosowano take wobec grup powietrznych
lotniskowcw typu Yorktown, ktrych
nazwy pochodziy odnazwy okrtu macierzystego.
Podstaw amerykaskiej klasyfikacji
lotnictwa wojskowego stanowi wydany
w1920 roku rozkaz Nr541, ktry zniewielkimi modyfikacjami ado pocztku lat trzydziestych ubiegego wieku
okrela podstawowe rodzaje militarnych statkw powietrznych. Zasadnicze
zmiany wtej klasyfikacji zostay wprowadzone wdniu 2stycznia 1934 roku
wraz znowym Systemem Oznaczania
Statkw Powietrznych23, ktry oprcz
wprowadzenia nowych, systematyzowa oznaczenia dwuliterowe nadane ju militarnym statkom powietrznym. Pierwsz ich liter by wyrnik
rodzaju, ktrym dla maszyn ciszych
odpowietrza bya litera V. Drugie litery byy zwizane zklasami samolotw
itak min.: litery F oznaczay myliwce, B samoloty bombowe, T torpedowe, S rozpoznawcze, a J
maszyny pomocnicze/wielozadaniowe.
Podobne, dwuliterowe oznaczenia nosiy dywizjony lotnictwa pokadowego,
bdca ich numerem cyfra bya zwykle
tosama zoznaczeniem grupy lotniczej,
tj.cyfr numeru taktycznego lotniskowca, doktrego byy przydzielone. Przykadowo, w marcu 1938 roku Grup
Powietrzn Enterprise (CV-6) stanowio 5dywizjonw: VF-6 (18myliwcw),
VB-6 (18cikich bombowcw nurkujcych), VS-6 (cznie 37bombowcw
rozpoznawczych ilekkich nurkujcych),
VT-6 (18samolotw torpedowych) oraz
VJ-6 (6samolotw wielozadaniowych).
Wspomniana instrukcja przewidywaa
take oznaczenia trzyliterowe dla dywizjonw maszyn, ktre oprcz gwnej
mogy wykonywa take inne misje bojowe, np.VTB- dla dywizjonw samolotw torpedowo-bombowych.
Wcigu pierwszego, defensywnego
dla Stanw Zjednoczonych roku wojny, grupy lotnicze poszczeglnych lotniskowcw zamiast ich nazwami zaczy by oznaczane cyframi numerw
taktycznych okrtw. Itak: Grup Po23. Aircraft Designation System.

wietrzn Enterprise przemianowano

np. na6Grup Powietrzn. Pokadowe
dywizjony lotnicze byy wwczas czsto
kierowane tam, gdzie byy najbardziej
potrzebne zmieniajc przy tym miejsca bazowania zarwno nalotniska ldowe (np.Henderson Field nawyspie
Guadalcanal), jak ipokadowe innych
ni macierzystych okrtw. Przez krtki czas napokadzie Enterprise bazoway wic dywizjony:
wmaju/czerwcu 1942roku VB3 zlotniskowca Saratoga (CV-3) iVB-5
zYorktown,
wlipcu/sierpniu 1942roku VT3 zlotniskowca Saratoga (CV-3) iVS-5
zYorktown.
Po Bitwie u Wschodnich Wysp Salomona, cztery samoloty zVB-6 (Grupa Powietrzna Enterprise) zostay przeniesione nalotniskowiec Wasp (CV-7),
apozostae zVB-6 izVS-5 (wczeniej

wchodzce wskad Grupy Powietrznej

Yorktown) naGuadalcanal.
Poczwszy od 1 marca 1942 roku,
kiedy toutworzono 9Grup Powietrzn Lotniskowcw (CVG-9), grupy lotnicze miay stanowi samodzielne zwizki taktyczne okrtowane na rnych
jednostkach tej klasy. Doczasu rozformowania, istniejce grupy powietrzne
wdalszym cigu oznaczano jednak nazwami lotniskowcw, anowe wwikszoci tworzono zdywizjonw pozostaych po utraconych jednostkach. Tak,
zostaa np. sformowana 10Grupa Powietrzna zoona z samolotw lotniskowca Lexington (CV-2) zatopionego
wBitwie naMorzu Koralowym. Powodem takiej zmiany oznacze grup lotniczych bya ch ich uniezalenienia
od numerw taktycznych lotniskowcw, naktrych bazoway tak, aby wywiad nieprzyjaciela nie mg ich wiza

zkonkretnym okrtem. Przykadowo,

wostatnich latach wojny grupami lotniczymi lotniskowca Enterprise byy:
10 Grupa Powietrzna, 20 Grupa Powietrzna oraz 90 Nocna Grupa Powietrzna.
Oznaczenia wizualne samolotw
Samoloty wprowadzonych do suby pod koniec lat trzydziestych lotniskowcw typu Yorktown, oprcz stosowanego odlat dwudziestych ubiegego
wieku oznaczenia przynalenoci dorodzaju si zbrojnych24, nosiy znaki identyfikacyjne zgodne z amerykaskim
systemem oznacze wizualnych usankcjonowanym instrukcj z lipca 1937
24. Wprowadzone dyrektyw zdnia 24czerwca 1924 roku oznaczenie USNAVY byo malowane wtylnych czciach samolotw, poobu stronach ich kadubw, literami owysokoci nie mniejszej ni 229mm.

Yorktown podczas okrtowania samolotw grupy powietrznej wbazie lotnictwa morskiego North Island wSan Diego wdniu 29 marca
1940 roku. Trzeba przyzna, e kolumna koujcych samolotw jest imponujca.
Fot zbiory Arthur D. Baker III

49

roku. Zgodnie ztym systemem, samoloty dywizjonw bazujcych nalotniskowcach byy oznaczane symbolem alfanumerycznym zoonym zoddzielonych
mylnikami trzech znakw wkombinacji: cyfra-litera/y-liczba. Pierwsza cyfra
symbolu oznaczaa dywizjon, doktrego nalea dany samolot, bdc wtym
okresie przewanie tosam zoznaczeniem grupy lotniczej i cyfr numeru
taktycznego lotniskowca. Kolejn, bya
litera lub litery oznaczajce rodzaj dywizjonu, doktrego naleaa maszyna.
Ostatnia liczba okrelaa indywidualny numer samolotu wtym dywizjonie,
przy czym maszyny oznaczone numerami -1 naleay dodowdcw dywizjonw. Dywizjony byy zkolei podzielone natrzysamolotowe klucze, ktrych
maszyny nosiy kolejne numery (np. samoloty drugiego klucza: -4, -5, -6), przy
czym samoloty dowdcw kluczy byy
oznaczane numerami najniszymi, tj.
1, -4, -7, itd. Przykadowo: drugi zsamolotw trzeciego klucza dywizjonu
myliwskiego VF-5 lotniskowca Yorktown (CV-5), nosi pene oznaczenie:
5-F-8. Odstpstwem odtego systemu
byy oznaczenia samolotw dywizjonw
wielozadaniowych, ktrych przynaleno identyfikowano napisami znazwami okrtw np.:USS YORKTOWN25
oraz cyfr okrelajc kolejny numer
samolotu w ewidencji okrtu. Przykadowo: cyfra 4 wpoczeniu znazw lotniskowca Yorktown nie oznaczaa czwartego samolotu wchodzcego
wskad bazujcego aktualnie najego
pokadzie dywizjonu wielozadaniowego, ale kolejny samolot wielozadaniowy
zarejestrowany wewidencji jego grup
lotniczych.
Oprcz systemu oznacze alfanumerycznych, wlatach trzydziestych ubiegego wieku dla okrelenia przynalenoci samolotw do konkretnych
jednostek lotniczych, w tym rwnie
grup powietrznych lotniskowcw, Marynarka Stanw Zjednoczonych stosowaa system oznacze barwnych. Wyrnikami poszczeglnych jednostek
byy kolory statecznikw pionowych.
Nastae zostay one przyporzdkowane kademu z lotniskowcw instrukcj zdnia 15marca 1937 roku. Wgniej
samoloty grupy powietrznej Yorktown
miay stateczniki w kolorze czerwonym (Insignia Red), aEnterprise wbkitnym (True Blue). Odpowiednimi
barwami byy ponadto oznaczane poszczeglne klucze samolotw. Wkadym zdywizjonw kolorem pierwszego klucza (samoloty o numerach -1,
-2i-3) by czerwony, drugiego (maszy-

50

ny numer -4, -5i-6) biay, trzeciego

bkitny, czwartego czarny, pitego
zielony iszstego (samoloty onumerach -16, -17i-18) ty. Barwy te byy
malowane naosonach silnikw, przy
czym maszyna dowdcy klucza miaa
pomalowan ca oson, pierwszego
skrzydowego jej grn cz, adrugiego skrzydowego cze doln. Ponadto, wyrnikami samolotw dowdcw
kluczy byy dodatkowe pasy o szerokoci 508mm wtylnych czciach kadubw oraz pasy malowane skonie
na grnych powierzchniach skrzyde
ich maszyn, o kolorach identycznych
zbarw wyrniajc klucz.
Instrukcj z dnia 14 grudnia 1940
roku wprowadzono z kolei specjalne oznaczenie samolotw dowdcw
grup powietrznych poszczeglnych lotniskowcw. Skadao si ono zmalowanych wprzednich czciach kadubw
samolotw pasw oszerokoci 356mm
wkolorze grupy lotniczej danego okrtu oraz napisu: COMMANDER YORKTOWN/ENTERPRISE GROUP poobu
stronach tylnych czci kadubw. Zgodnie zinstrukcj zdnia 26 lutego 1941
roku oznaczenia identyfikacyjne samolotw przydzielonych dojednostek bojowych byy malowane czarn farb matow, literami owysokoci 305mm po
obu stronach kadubw maszyn, przed
znakami przynalenoci pastwowej.
Taki system oznacze stosowany by
take wpierwszym okresie wojny amerykasko-japoskiej. Ju jednak wczesne dowiadczenia bojowe wymogy
szybkie jego zmiany. Byy one zwykle
wprowadzane najpierw przez poszczeglnych dowdcw nateatrach dziaa
wojennych, apniej potwierdzane instrukcjami oglnego stosowania weflocie. Itak, instrukcj zdnia 6lutego 1942
roku dopuszczono, aby indywidualny
numer samolotu malowany by wmiejscach dobrze widocznych, takich jak
boki oson silnika, osony k gwnych
podwozia, krawdzie natarcia skrzyde,
a take grne powierzchnie skrzyde.
Miao to nacelu uatwienie pracy obsugi pokadowej lotniskowcw, poruszajcej si zwykle wrd wielu ciasno
zaparkowanych maszyn. Instrukcj wydan dwadziecia dni pniej polecono rezygnacj zewszystkich barwnych
symboli identyfikacyjnych samolotw,
takich jak malowane kolorowo osony,
stateczniki pionowe, pasy nakadubie,
itp., czym zakoczono ten najbardziej
kolorowy okres malowania lotnictwa
Marynarki Stanw Zjednoczonych. Modyfikacja systemu oznaczania alfanumerycznego samolotw lotniskowcw

Floty Pacyfiku nastpia natomiast ju

wdniu 29kwietnia 1942 roku zgodnie
zrozkazem ich dowdcy. Aby utrudni
identyfikacj okrtw biorcych udzia
wdanej operacji bojowej, zrezygnowano wwczas zpodawania woznaczeniu
samolotw pierwszej cyfry okrelajcej
numer dywizjonu. Oznaczenie przykadowej maszyny wtym systemie stanowi symbol: F-8. Ten system zkolei zosta zmieniony wdniu 22grudnia 1943
roku, kiedy to zrezygnowano zpodawania liter oznaczajcych rodzaj dywizjonu pozostawiajc tylko numer identyfikacyjny maszyny wdanym dywizjonie
malowany farb bia (Insignia White),
cyframi owysokoci 406mm. Umieszczano go po obydwu stronach kaduba pod lub nieco ztyu kabiny pilota,
awpierwszym okresie rwnie nastateczniku pionowym icyframi mniejszej
wysokoci wprzedniej czci osony silnika. Zrezygnowano take zmalowania
jakichkolwiek innych symboli pozwalajcych zidentyfikowa maszyn lub lotniskowiec, zktrego pochodzia.
Poczwszy od27stycznia 1945 roku
oficjalnie wprowadzono nowy, system
oznakowania wizualnego samolotw
grup lotniczych szybkich lotniskowcw
oraz lekkich lotniskowcw floty amerykaskiej. Skada si onz27geometrycznych symboli malowanych bia
farb byszczc (Glossy Insignia White) nausterzeniu pionowym oraz grnej
powierzchni prawego idolnej lewego
skrzyda. Symbole grup lotniczych byy
malowane na maszynach niektrych
lotniskowcw ju wczeniej, boodkoca sierpnia 1943 roku. System ten
nie by jednak oficjalnie zatwierdzony a do1945 roku, ajego znaki czsto zmieniano. Oznaczenie samolotw
lotniskowca Enterprise wsystemie graficznym stanowia podwjna strzaka:
=
>. Wdniu 27lipca 1945 roku system
oznaczania samolotw figurami geometrycznymi zastpiono systemem zoonym zjednej lub dwch liter owysokoci 610 mm. Malowane one byy
rwnie bia farb byszczc (Glossy
Insignia White) nastatecznikach pionowych maszyn, a czasami rwnie
nagrnej powierzchni prawego idolnej
lewego skrzyda. Oznaczeniem samolotw lotniskowca Enterprise wtym zkolei systemie bya litera M.
Dowybuchu wojny, nastatecznikach
pionowych, mniej wicej w2/3 ich wysokoci (liczonej od statecznika po25. Cyframi oznaczano dywizjony wielozadaniowe operujce zgwnych baz ldowych lotnictwa floty.

Grupa samolotw myliwskich F6F-5 Hellcat na Enterprise w malowaniu i oznakowaniu z pocztku 1944 roku. Fot. U.S. Naval Historical Center

ziomego do wierzchoka statecznika

pionowego), malowane byy rwnie
numery seryjne samolotw. Na tej samej wysokoci, naich sterach kierunku
malowano oznaczenia typu maszyny.
Obydwa teoznaczenia miay wysoko
76 mm i byy malowane czarn farb byszczc. Poczwszy od26lutego
1941 roku wysoko tych symboli alfanumerycznych zmieszono do25mm.
Na stateczniki pionowe przeniesiono
take oznaczenia przynalenoci samolotu dorodzaju si zbrojnych, tj.napisy
NAVY, ktre malowano nad numerami seryjnymi maszyn literami takiej samej wysokoci. W1947 roku oznaczenia typu inumery seryjne patowcw
przeniesiono natylne czci kadubw
samolotw, przy czym ich litery icyfry
powikszono.
Znakami rozpoznawczymi samolotw amerykaskich, poczwszy
odsierpnia 1919 roku byy malowane
naciemnogranatowych koach, picioramienne biae gwiazdy zczerwonym
kkiem wrodku. Wpierwszym okresie sytuowano je tylko naobu skrzydach, na ich grnej idolnej powierzchni, awprzypadku dwupatw nagrnej

powierzchni grnego skrzyda idolnej

dolnego. Dodatkowo, na sterach kierunku maszyn malowano trzy pionowe pasy, wkolorach: (liczc odosi obrotu petwy steru) granatowym, biaym
iczerwonym. Od26 lutego 1941 roku
znaki rozpoznawcze malowane byy
tylko na grnej powierzchni lewego
skrzyda idolnej powierzchni prawego
oraz dodatkowo poobu stronach tylnej
czci kaduba. Wdniu 5stycznia 1942
roku powrcono do malowania znakw
na obydwu skrzydach, na ich grnej
idolnej powierzchni zachowujc przy
tym znaki na kadubie. Dodano take
ukad 13czerwono-biaych pasw rozmieszczonych rwnomiernie nasterze
kierunku. Siedem z nich miao kolor
czerwony, asze biay. Czasami oznaczenie to miao niestandardow form
wpostaci 11lub nawet tylko 9 pasw
(6czerwonych i5 biaych lub 5 czerwonych i4 biaych). Od15maja 1942
roku zerodkowych czci gwiazd zostay usunite czerwone kka26 izrezygnowano ostatecznie z malowania
biao-czerwonych pasw na sterach
kierunku. Poczwszy od 28 czerwca
1943 roku znaki rozpoznawcze samo-

lotw amerykaskiego lotnictwa pokadowego malowano tylko nagrnej powierzchni lewego idolnej powierzchni
prawego skrzyda oraz nabokach tylnej czci kaduba. Poobydwu stronach
gwiazd dodano przy tym dwa poziome
biae pasy, acay znak otrzyma czerwon obwdk, ktr od14sierpnia tego
roku zastpiono obwdk ciemnogranatow. W1947 roku biae pasy poziome poobydwu stronach gwiazd uzupeniono porodku pasem czerwonym.
Malowanie ikamuflae samolotw
Wprzypadajcym nakoniec lat trzydziestych pocztkowym okresie suby
lotniskowcw typu Yorktown samoloty
ich grup lotniczych nosiy barwy zgodne zobowizujcym wwczas weflocie
Stanw Zjednoczonych srebrnym sposobem malowania. By to swoisty wzr
antykamuflau, wktrym powierzchnie pokryte duraluminium (gwnie
26. Rezygnacja ztego elementu oznaczenia wynikaa z dowiadcze pierwszych miesicy wojny naPacyfiku. Niejednokrotnie bowiem naskutek
mylenia wferworze walki przez przeciwlotnikw
okrtowych amerykaskich ijaposkich znakw
rozpoznawczych dochodzio do zestrzele wasnych maszyn.

51

kadub) pozostawiano w naturalnym

kolorze takiej blachy, zabezpieczajc je
przed wpywem czynnikw atmosferycznych jedynie kilkoma warstwami
lakieru bezbarwnego, albo zdodatkiem
drobno sproszkowanego aluminium.
Powierzchnie patowcw pokryte ptnem (paty, stery ilotki) malowano farb srebrn (Aluminium). Metalowe
elementy konstrukcji pokrywano kolorem szarym (Gray Enamel). Grne powierzchnie skrzyde (lub grnych patw dwupatowcw) oraz statecznikw
poziomych byy malowane t farb
byszczc27 (Glossy Orange Yellow).
Wprzededniu wybuchu wojny samoloty lotnictwa pokadowego Marynarki
Stanw Zjednoczonych byy wic najbardziej kolorowymi zaokrtowanymi
maszynami wiata!
Zgodnie z now instrukcj malowania wprowadzon w dniu 13 padziernika 1941 roku28, wszystkie samoloty amerykaskiego lotnictwa
pokadowego malowano wdwubarwny
wzr kamuflau. Pokrycie powierzchni widocznych odgry samolotu (grnych ibocznych powierzchni kaduba
oraz statecznika pionowego igrnych
powierzchni statecznikw poziomych
oraz skrzyde), stanowia wtym wzorze
farba matowa niebieskoszara (Non-Specular Blue Gray). Powierzchnie widoczne oddou byy malowane nakolor matowy jasnoszary (Non-Specular Light
Gray). Przenikanie tych barw skadowych byo faliste i pynne. Dolne powierzchnie skadanych czci skrzyde
samolotw oile pozoeniu byyby wi-

doczne zgry byy malowane farb matow niebieskoszar.

Podstawowym wzorem kamuflau amerykaskich samolotw pokadowych, od 1 lutego 1943 roku
do22marca 1944 roku byo malowanie trjbarwne. Noszce je samoloty
byy pokrywane matow farb ciemnogranatow (Non-Specular Sea Blue)
na grzbiecie kaduba oraz na krawdziach natarcia skrzyde i usterzenia
poziomego. Farb tej samej barwy, lecz
o odcieniu pmatowym (Semi-Gloss
Sea Blue) malowane byy grne powierzchnie skrzyde iusterzenia poziomego. Dolne powierzchnie kaduba,
skrzyde iusterzenia poziomego wraz
zobszarem kaduba wcieniu usterzenia poziomego nosiy kolor biay (NonSpecular Insignia White). Boki kaduba
oraz usterzenie pionowe malowane byy
namatowy kolor granatowy orednim
odcieniu (Non-Specular Intermediate
Blue), przy czym przenikanie tej barwy
zpozostaymi byo agodne ipynne.
Poczwszy od22marca 1944 roku
wszystkie powierzchnie zewntrzne
amerykaskich samolotw pokadowych malowane byy byszczc farb
ciemnogranatow (Glossy Sea Blue).
Wyjtkiem byy maszyny wielozadaniowe, ktrych poszycie byo malowane nakolor srebrny (Silver Drope), albo
pozostawione wkolorze lakierowanego
duraluminium. Jedynie przed kabinami
tych samolotw malowano zwykle czarne pasy przeciwodblaskowe.
Malowanie opisanych wyej wzorw
kamuflau dokonywane byo naliniach

produkcyjnych idotyczyo nowych samolotw. Maszyny dostarczone ju

jednostkom bojowym nie byy zwykle
pniej przemalowywane, albo przemalowywano je zduym opnieniem.

Samoloty grup lotniczych

Poniej przedstawiono skrcone charakterystyki samolotw wchodzcych

wskad grup lotniczych lotniskowcw
typu Yorktown.
Grumman F2F/F3F
Jednomiejscowy, jednosilnikowy,
dwupatowy myliwiec pokadowy marynarki. Kontrakt nadostaw samolotw stanowicych wlatach 1936-1940
standardowe uzbrojenie lotniskowcw
amerykaskich firma Grumman Aeronautical Engineering Co. podpisaa zMarynark wdniu 2listopada 1932 roku.
Zewzgldu naznakomite osigi stanowiy znaczcy postp wstosunku dowczesnych myliwcw pokadowych.
Pierwszy lot prototypowej maszyny noszcej oznaczenie XF2F-1, ktrej konstrukcja wywodzia si od samolotw
FF-1, mia miejsce wdniu 9wrzenia
1933 roku. Maszyny seryjne F2F-1 weszy nauzbrojenie dywizjonu VF-2B lotniskowca Lexington (CV-2) wdniu 19lutego 1935 roku. Dokoca sierpnia tego
samego roku zakady Grumman dostar27. Taka barwa wywodzia si zinstrukcji wydanej jeszcze w1924 roku, ktra nakazywaa malowanie grnych powierzchni patw nakolor uatwiajcy poszukiwanie samolotw wprzypadku ich awaryjnego ldowania lub wodowania.
28. Dla lotniskowcw malowanie takie obowizywao ju od20sierpnia tego roku.

Samoloty grup lotniczych lotniskowcw typu Yorktown

Samoloty

Myliwce

Bombowce horyzontalne
inurkujce

Bombowce torpedowe
Rozpoznawczo-cznikowe

52

Typy

Wersje maszyn

Grumman F2F/F3F

F2F-1, F3F-2, F3F-3

Grumman F4F Wildcat

F4F-3, F4F-3A, F4F-4

Grumman F6FHellcat

F6F-3, F6F-3N, F6F-5E, F6F-5N, F6F-5P

Vought F4U Corsair

F4U-2

Brewster SBN Stranraer

SBN-1

Curtiss SBC Helldiver

SBC-3, SBC-4

Curtiss SB2C Helldiver

SB2C-3

Douglas SBD Dauntless

SBD-1, SBD-2, SBD-3

Martin BM

BM-1

Northrop BT

BT-1

North American B-25 Mitchell

B-25B

Douglas TBD Devastator

TBD-1, TBN-1

Grumman TBF/TBM Avenger

TBF-1, TBM-1C, TBM-3D

Grumman J2F Duck

J2F-1, J2F-2, J2F-4, J2F-5

Vought O3U Corsair

O3U-3

Klucz myliwcw Grumman F3F dywizjonu VMF-2 piechoty morskiej wlocie.


Fot. zbiory Seweryn Fleischer

czyy wszystkie 56maszyn pierwszej zamwionej serii myliwcw tego typu.

Myliwce F2F-1 charakteryzoway si
jednak nienajlepsz stabilnoci kierunkow oraz zym wychodzeniem zkorkocigu. Marynarka, ktra uwaaa wwczas myliwce tego typu zadoskonae
uzbrojenie lotniskowcw, postanowia zamwi kolejn ich seri powsta
woparciu onowy prototyp. Udoskonalony samolot otrzyma przeduony kadub oraz skrzyda owikszej powierzchni, ktre tozmiany miay zniwelowa
zauwaone wczeniej niedogodnoci.
Pierwszy lot oznaczonego jako XF3F-1
prototypu mia miejsce wdniu 20marca
1935 roku. Pozakoczeniu serii testw,
wdniu 4sierpnia tego samego roku Marynarka Stanw Zjednoczonych zoya zamwienie na54myliwce seryjne
oznaczone jako F3F-1. Pierwsze znich
weszy na uzbrojenie dywizjonu VF5B lotniskowca Ranger (CV-5) wdniu
3kwietnia 1936 roku. Oczekujc nazakoczenie prac projektowych nowego
myliwca Grumman F4F, wdniu 25lipca tego samego roku Marynarka Stanw Zjednoczonych zoya kolejne zamwienie, tym razem na81myliwcw
wyposaonych wsilnik owikszej mocy.
Maszyny tej serii, noszce oznaczenie
F3F-2, stanowiy uzbrojenie lotniskowca
Enterprise oraz dywizjonw lotniczych

piechoty morskiej VMF-1 iVMF-2. Ostatnia seria myliwcw F3F, bdca ostateczn ich wersj rozwojow oznaczan
jako F3F-3, powstaa zewzgldu nadalsze opnienie prac zwizanych zprojektowaniem myliwca Grumman F4F.
Dwadziecia siedem dwupatowcw serii F3F-3, dokoca maja 1939 roku weszo na uzbrojenie lotniskowca Yorktown. Dotego standardu przebudowano
wpniejszym okresie take 65maszyn
wczeniejszego modelu.
Myliwce Grumman F2F iF3F byy
wzasadzie niemal identycznymi, ca-

kowicie metalowymi dwupatowcami oskorupowej konstrukcji kaduba.

Ich podwozie gwne byo chowane
downk wjego bokach. Kko ogonowe byo stae, zamocowane pod tyln
czci kaduba, pod ktr by rwnie
zamontowany hak dozaczepiania arofiniszerw. Osona kokpitu bya wyprofilowana przechodzc aerodynamicznie wtyln cz kaduba. Kocwki
patw samolotu miay obrys zaokrglony, podobnie jak krawdzie natarcia
usterzenia. Podstawow rnic wstosunku domaszyn typu F2F-1 byo przeduenie kadubw samolotw wersji F3F-1 o0,559m oraz zwikszenie
powierzchni ich skrzyde z 21,37 m2
do24,15m2. Jednostki napdowe seryjnych myliwcw F2F-1 iF3F-1 stanowiy silniki Pratt &Whitney R-153572 Twin Wasp Junior omocy 650KM.
Dziki nim samoloty pierwszej wersji osigay nawysokoci 2286m prdko 383 km/h. Maszyny serii F3F-1
byy wolniejsze o 12 km/h. Myliwce
wersji F3F-2 otrzymay napd silnikami Wright R-1535-84 Cyclone o mocy 950 KM, dziki ktrym osigay
prdko 435 km/h. Zastosowany silnik owikszej rednicy wymusi przeprojektowanie osony. Dwuopatowe
migo poprzednikw zostao ponadto zastpione trjopatowym migem
Hamilton Standard. Dla zrwnowaenia wikszego momentu skrcajcego
pozastosowaniu napdu wikszej mocy
zwikszono take powierzchni ich
usterzenia pionowego. Zmiany te stanowiy wizualny wyrnik tej inastpnej
wersji myliwcw F3F. Dziki nowemu
ukadowi napdowemu zwikszeniu
ulega prdko wznoszenia z625m/
min do838m/min, apuap praktyczny
wzrs z8260m do10120m wstosunku domyliwcw serii F3F-1.

Podstawowe dane taktyczno-techniczne myliwcw Grumman F3F-3

wymiary:

rozpito 9,76m;
dugo: 7,06m
wysoko: 2,85m

napd:

jeden silnik Wright R-1820-20 Cyclone omocy nominalnej

950KM; jedno trjopatowe migo Hamilton.

uzbrojenie:

wielkokalibrowy karabin maszynowy 12,7mm;

karabin maszynowy 7,62mm; bomba 227kg pod kadubem
lub dwie bomby po50kg albo pi bomb po11kg pod kadym
zdolnych skrzyde;

masa:

wasna 1490kg; maksymalna startowa 2175kg;

prdko:

maksymalna lotu poziomego 425km/h; przelotowa 241km/h;

pocztkowa wznoszenia 838m/min;

zasig:

normalny 1577km;

puap:

praktyczny 10120m.

53

Uzbrojenie myliwcw Grumman

F2F-1 iF3F-1 stanowiy dwa karabiny
maszynowe 7,62mm Browning zamontowane wskrzydach. Maszyny rozwojowej wersji F3F-2 mogy dodatkowo
przenosi pod kadubem bomb owagomiarze 227kg lub dwie bomby ociarze po50kg albo pi bomb owagomiarze po11kg pod kadym zdolnych
skrzyde. Uzbrojenie strzeleckie kocowej wersji myliwcw F3F-3 stanowiy dwa, zamontowane wosonie silnika
karabiny maszynowe Browning: jeden
kalibru 12,7mm, adrugi 7,62mm.
Do 1939 roku wszystkie, penice
sub w bojowych dywizjonach myliwskich samoloty Grumman F2F zostay zastpione maszynami wrozwojowej wersji F3F iskierowane dozada
szkolnych ipomocniczych. Ju napocztku lat czterdziestych ubiegego wieku ite bdce przestarza konstrukcj
myliwce dwupatowe zostay cakowicie wycofane zdywizjonw bojowych
amerykaskiej floty ipiechoty morskiej.
cznie, 117znich przeznaczono przy
tym doszkolenia isuby pomocniczej.
Ostatni z wykonujcych tego rodzaju
zadania samolotw F3F-2 zosta wycofany zesuby wlistopadzie 1943 roku.
Grumman F4F Wildcat
Jednomiejscowy, jednosilnikowy myliwiec pokadowy marynarki. Konstrukcja powstaa jako oferta Grumman Aeronautical Engineering Co.
naogoszony w1935 roku przez Marynark konkurs, ktrego zwycizc zosta myliwiec F2FBuffalo zaoferowany przez Brewster Aeronautical Co.
Oznaczony jako XF4F-1 prototyp zosta
zbudowany jeszcze wukadzie dwupatowca. Poprzeprowadzeniu prac studialnych zesp projektantw Grummana doszed jednak do wniosku,
e wiksze moliwoci rozwoju konstrukcji daje samolot w ukadzie jednopata. W dniu 10 lipca 1936 roku
Marynarka wyrazia zgod nazmian
wkonstrukcji samolotu izaakceptowaa budow nowego prototypu oznaczanego jako XF4F-2. Maszyna zostaa oblatana w dniu 2 wrzenia 1937 roku.
Zewzgldu jednak nakopoty zprzegrzewaniem silnika Marynarka nie zdecydowaa si na podpisanie kontraktu na myliwiec oferowany wwczas
przez firm Grumman. Uznajc jednak,
ekonstrukcja XF4F-2 jest rozwojowa
zaleciaa dalsze prace nad ni. Wpadzierniku 1938 roku podpisano kontrakt naprzebudow prototypu. Powyposaeniu wnowy silnik, cowymagao
przekonstruowania patowca (wzmoc-

54

nienie kaduba, powikszenie osony

silnika, zwikszenie rozpitoci i ciciwy profilu oraz obrysu skrzyda), nadano mu oznaczenie XF4F-3. Prototyp
oblatano wdniu 12lutego 1939 roku,
poczym wmarcu tego roku przekazanogo dodyspozycji Marynarki. Wyniki testw maszyny okazay si znacznie lepsze ni produkowanych seryjnie
myliwcw Brewster F2A-1 Buffalo.
Pierwszy kontrakt na dostaw 54 samolotw F4F-3 Wildcat zosta zawarty zwytwrni Grumman wsierpniu
1939 roku, apierwsze maszyny seryjne
opuciy wytwrni wlutym1940 roku
izostay przekazane Marynarce dooceny. Zewzgldu nazaostrzajc si sytuacj wEuropie Kongres przyzna dodatkowe fundusze narozwj produkcji
militarnej iwpoowie 1940 roku zamwienie na myliwce F4F-3 rozszerzono do200 sztuk, poczym pod koniec
roku zwikszono je do578maszyn. Ponadto, Marynarka zamwia dodatkowo 100samolotw wwersji szkolnej,
ktrych dostaw zaplanowano na1943
rok. Produkcja maszyn seryjnych nastpowaa jednak bardzo powoli tak,
edokoca 1940 roku tylko 22samoloty weszy nauzbrojenie jedynie dwch
dywizjonw: VF-4 grupy powietrznej
lotniskowca Ranger (CV-4) iVF-7 lotniskowca Wasp (CV-7). Oficjalny raport
oprzyjciu myliwcw F4F-3 Wildcat
nauzbrojenie Marynarka Stanw Zjednoczonych wydaa dopiero 23stycznia
1941 roku. Dochwili wybuchu wojny
Marynarka otrzymaa cznie 245maszyn, ktre jako jedyne myliwce alian-

ckie naDalekim Wschodzie byy rwnorzdnym przeciwnikiem dla japoskich

Mitsubishi A6M Zero.
Myliwce Grumman F4F-3 Wildcat
byy cakowicie metalowymi redniopatami opowierzchni skrzyde 24,15m2.
Ich podwozie gwne byo chowane
downk wbokach kaduba pod krawdzi natarcia skrzyde zapomoc mechanizmu poruszanego przez pilota
rczn korb29. Kko ogonowe byo stae, zamocowane pod tyln czci kaduba, pod ktr by rwnie zamontowany
hak dozaczepiania arofiniszerw. Wdolnej czci kaduba znajdoway si dwie
pary okienek, ktre zapewniajc pilotowi widoczno dodou miay uatwia
ldowanie napokadach lotniskowcw.
Kocwki patw miay obrys trapezowy, a usterzenie proste krawdzie natarcia (inaczej ni wpoprzednich konstrukcjach firmy Grumman), zesterem
kierunku nachylonym kukabinie pilota.
Samoloty miay migo Curtiss-Wright
zespecjalnymi nakadkami zwikszajcymi przepyw powietrza dochodzenia
dziki czemu rozwizano problem przegrzewania si silnika. Pojemno ich wewntrznych zbiornikw paliwa wynosia 545dm3, adwch podskrzydowych
zbiornikw odrzucanych 440dm3. Myliwce F4F-3 byy uzbrojone w cztery
wielkokalibrowe karabiny maszynowe
29. Wypuszczanie lub chowanie podwozia wymagao 29obrotw korby, ktr to czynno pilot
musia wykonywa podczas nabierania lub obniania wysokoci! Oprcz zawodnoci (czste zacicia), mechanizm ten niejednokrotnie powodowa
urazy nadgarstkw pilotw.

Myliwiec Grumman F4F Wildcat zdywizjonu VF-6 lotniskowca Enterprise podczas kontroli
uzbrojenia.
Fot. U.S. Naval Historical Center

Podstawowe dane taktyczno-techniczne myliwcw Grumman F4F-4Wildcat

wymiary:

rozpito 11,58m (4,37m zezoonymi skrzydami);

dugo 8,84m
wysoko 2,72 m;

napd:

jeden silnik Pratt&Whitney R-1830-86 Twin Wasp omocy nominalnej

1100KM imocy startowej 1200KM; jedno trjopatowe migo
ostaym skoku irednicy 2,97m.

uzbrojenie:

6wielkokalibrowych karabinw maszynowych 12,7mm

(po3 pod kadym skrzydem);

masa:

wasna 2676kg; startowa 3484kg; maksymalna 3978kg;

prdko:

napoziomie morza 455km/h; maksymalna lotu poziomego 514km/h;

pocztkowa wznoszenia 544m/min;

zasig:

normalny 1330km; maksymalny 2050km;

puap:

praktyczny 10360m.

Colt-Browning M2 kalibru 12,7mm zamontowane wpatach.

Napd pierwszej serii samolotw F4F3 stanowi wyposaony wdwustopniow sprark30 silnik Pratt &Whitney
R-1830-76 Twin Wasp omocy 1200KM.
Po wyprodukowaniu przez zakady
Grumman pierwszych stu maszyn Marynarka zadaa jednak jego zmiany.
Poniewa wytwrnia Pratt &Whitney
dysponowaa ju wwczas wersj rozwojow silnika oznaczon jako R183086 opoprawionej niezawodnoci, zdecydowano o jego zastosowaniu nie
zmieniajc przy tym oznaczenia samolotu. Dla zabudowy nowej jednostki napdowej dokonano jedynie drobnych zmian konstrukcyjnych takich jak:
wlot powietrza doganika, czy rozwizanie dolotu powietrza doukadu chodzenia. Zewzgldu jednak naprzewidywane opnienia wdostawie silnikw
nowego typu, w1940 roku Marynarka
zamwia 95myliwcw F3F zsilnikiem
Pratt &Whitney R-1830-90 oidentycznej mocy, ale zesprark jednostopniow. Maszyny tej wersji, ktre otrzymay
oznaczenie F4F-3A okazay si konstrukcj znacznie gorsz pilotaowo. Zastosowana sprarka powodowaa strat mocy silnika zwaszcza podczas lotu
nawikszych wysokociach tak, ewlocie nawysokoci powyej 6000m samoloty wwersji -3A byy wolniejsze oprzeszo 30km/h odmaszyn wersji -3. Ju
po wybuchu wojny samoloty obydwu
odmian byy natomiast wyposaane
wsamouszczelniajce si zbiorniki paliwa. cznie zbudowano 285maszyn
wwersji -3 oraz 65wwersji -3A.
Podstawow rnic w konstrukcji myliwca F4F Wildcat wwersji -4
by sposb skadania jego skrzyde bdcy oryginalnym rozwizaniem firmy
Grumman. Dziki zastosowaniu specjalnego mechanizmu zpochylon osi ob-

rotu, pozakoczeniu operacji moliwe

byo uoenie patw rwnolegle dobokw kaduba. Pozoeniu obydwu skrzyde rozpito maszyny zmniejszaa si
wten sposb do4,37m. Uzbrojenie samolotw F4F-4 wzmocniono ododatkowe dwa wkm-y Colt-Browning M2 kalibru 12,7mm zamontowane wpatach,
cowizao si jednak zezmniejszeniem
jednostki ognia z450 do360pociskw
naluf. Ponadto, myliwce wtej wersji
otrzymay zafotelem pilota pyt pancern zblachy ogruboci 9,5mm, ktra stanowia dodatkowe zabezpieczenie
pilota. Wszystkie te zmiany spowodoway wzrost masy wasnej maszyny ookoo
350kg, costao si przyczyn spadku jej
prdkoci lotu poziomego iwznoszenia
oraz pogorszeniem zwrotnoci. Dziki
wikszej masie myliwiec F4F-4 charakteryzowa si natomiast wiksz prdkoci nurkowania. Dla zwikszenia
zasigu, maszyny tej wersji byy wyposaane wdodatkowe podkadubowe zbiorniki paliwa opojemnoci okoo 160dm3
lub dwa odrzucane zbiorniki podskrzydowe opojemnoci okoo 220dm3, dziki
ktrym przy prdkoci 246km/h samoloty osigay zasig 2050km. Prototyp
myliwca Grumman F4F-4 Wildcat zosta oblatany wdniu 14kwietnia 1941
roku, atesty eksploatacyjne maszyn zakoczono wgrudniu 1941 roku. Marynarka Stanw Zjednoczonych zamwia
cznie 1169samolotw tej wersji, ktre poraz pierwszy weszy nauzbrojenie
dywizjonw myliwskich lotniskowcw
typu Yorktown tu przed Bitw o Midway.
Vought F4UCorsair
Jednomiejscowy, jednosilnikowy samolot myliwski lub myliwsko-bombowy marynarki (pokadowy) iarmii.
W 1938 roku kierowany przez Rexa
Beisela zesp konstruktorw wy-

twrni Vought, przy wspudziale konstruktorw zespou Igora Sikorskiego, wygra ogoszony przez Marynark
konkurs naskonstruowanie myliwca
zdolnego doosigania duych prdkoci iduego puapu. Jego projektowanie
zostao zakoczone wiosn 1940 roku
i29maja mia miejsce pierwszy lot prototypu, ktry nie oby si bez komplikacji. Dalsze etapy oblatywania rwnie
nie byy wolne odproblemw, jednak
wkocu lutego 1941 roku samolot przeszed pomylnie testy pastwowe ijako
F4U-1 zosta zakwalifikowany doprodukcji masowej. Dostawy myliwcw
tego typu dla Marynarki rozpoczy si
31lipca 1942 roku, przy czym pierwszym dywizjonem, wktrego skad weszy wdniu 3padziernika 1942 roku
by VF-12 lotniskowca Essex (CV-9).
Ich debiut bojowy mia miejsce wwalkach powietrznych wlutym nastpnego roku. Myliwce Corsair (II) cechoway si wytrzymaoci konstrukcji,
du prdkoci, zwrotnoci, znaczn
prdkoci wznoszenia isilnym uzbrojeniem tak, epiloci amerykascy odnosili wkrtce liczne sukcesy. Poniewa jednak saba widoczno zkabiny
doprzodu oraz nienajlepsze waciwoci przy podchodzeniu do ldowania
nalotniskowcach czyniy jetrudnymi
do sprowadzania na pokady przez
przecitnie wyszkolonych pilotw, Marynarka Stanw Zjednoczonych dugo nie decydowaa si nawprowadzenie ich douzbrojenia okrtowych grup
powietrznych. Samoloty F4U byy wic
pocztkowo przydzielane wycznie dywizjonom lotnictwa marynarki bazujcym naldzie, aJapoczycy zaczli
uwaa maszyny tego typu zanajlepsze
myliwce dziaajce z baz ldowych.
Jako myliwce pokadowe oficjalnie zostay zaakceptowane dopiero wkwietniu 1944 roku.
Myliwce Vought F4U Corsair byy
dolnopatami ocakowicie metalowej
konstrukcji, owyjtkowo gadkiej powierzchni poszycia uzyskanej dziki nowej technologii czenia blach. Posiaday wolnonone skrzyda wksztacie
spaszczonej litery W i powierzchni
okoo 29,2m2 brutto. Ich poszycie skrzyde, ktrych, byo wwikszoci metalowe, cho tylne dwigary wzewntrznej,
grnej ich czci byy pokryte ptnem.
Pcienne byo rwnie usterzenie ogonowe. Caa krawd spywu skrzyde,
poczwszy od lotek w stron kaduba samolotu, bya wyposaona wkla30. F4F-3 by pierwszym nawiecie myliwcem
zesprark tego typu.

55

si wrazie potrzeby podwie

bomby o wagomiarze
po 113 kg pod skrzydami,
albo bomb owadze 227kg
(ew.454kg) pod kadubem.
Nocne myliwce F4U-2 wayy o107kg mniej odmaszyn wwersji standardowej.
Ogem, dotego standardu
przebudowano 34myliwce
Vought F4U-132.
Myliwce Vought F4U
Corsair zostay zbudowane
wrnych wersjach wcznej liczbie 12571 egzemplarzy, przy czym 773 z nich
wyprodukowano ju pozakoczeniu II wojny wiaMyliwiec Vought F4U Corsair jednej zpniejszych wersji wlocie. Bazujca wroku 1944 naEnterprise
towej. Wikszo maszyn
10Grupa Powietrzna bya wyposaona wwersj nocn F4U-2 tych samolotw.
Fot. zbiory Seweryn Fleischer
tego typu wykonay nalece
py. Podwozie samolotu zamontowane noci 645 dm3. Dokonano wwczas doUnited Aircraft Corporation zakaw rodkowej, staej czci uskrzydle- take zmian osony kokpitu, zastpujc dy Chance-Vought, a 4017 egzemplania byo chowane dotyu, zjednoczes- usztywnion wieloma wrgami owiew- rzy (jako FG iF2G) Goodyear Aircraft
nym obrotem goleni o90o tak, aby pa- k oson z pleksiglasu. To oraz pod- Co. oraz 735 maszyn (F3A) Brewster.
sko miecio si wewntrz skrzyde. Dla niesienie fotela pilota znacznie popra- Ostatni samolot wersji F4U-5N zosta
parkowania na lotniskowcach rucho- wio widzialno doprzodu maszyny. wycofany ze skadu dywizjonu VC-4
me czci skrzyde skadano na boki W podstawowej wersji myliwskiej, zdniem 31grudnia 1955 roku.
idoprzodu. Napd maszyn wersji F4U- maszyny Vought F4U-1 byy uzbrojone
1 stanowi potny, gwiazdowy, cho- wsze wkm-w systemu Colt-Brow- Grumman F6FHellcat
Jednomiejscowy, jednosilnikowy
dzony powietrzem, osiemnastocylin- ning kalibru 12,7 mm zamontowadrowy silnik Pratt &Whittney R-2800 nych wskrzydach. Ogem zbudowa- myliwiec pokadowy marynarki. Zamwienie na szybkie opracowanie
Double Wasp, napdzajcy trjopato- no 758samolotw wtej wersji.
Samoloty Vought F4U Corsair serii i budow nowego samolotu flota zowe migo Hamilton Standard orednicy 4,04m. Zasilnikiem usytuowano -2 byy odmian maszyn F4U-1 wwer- ya w zakadach Grumman w dniu
duy, samouszczelniajcy si zbiornik sji nocnych myliwcw31. Naprzeomie 30czerwca 1941 roku, obawiajc si
paliwa opojemnoci okoo 1033dm3. lat 1942/1943 przebudowano dotego o powodzenie projektowanego przez
Kabina pilota oraz zbiornik oleju opo- standardu 12seryjnych maszyn F4U-1. firm Vought myliwca F4U Corsair.
jemnoci 76dm3 otrzymay opancerze- Przystosowanie donowej roli polega- Projektowanie konstrukcji oznaczonej
nie, ktrego masa wynosia 68kg. Dla o nawyposaeniu ich wstacje radiolo- przez wytwrni Grumanna jako G-50
zwikszenia zasigu maszyny miay kacyjne AN/APS-6 ozasigu 8km. Ich zostao zakoczone wiosn nastpnego
moliwo podwieszenia dwch dodat- stacje nadawcze iodbiorcze byy mon- roku. Prototyp myliwca XF6F-1 oblatakowych odrzucanych wlocie zbiorni- towane w opywowych pojemnikach no wsierpniu 1942 roku, adomasowej
kw opojemnociach po566dm3. Sa- ocznym ciarze 115kg, wbudowa- produkcji jako F6F-3 Hellcat maszymoloty F4U-1 produkowane odjesieni nych w krawd natarcia przy ko- na zostaa skierowana pod koniec tego
1943 roku miay moliwo przenosze- cwce prawego skrzyda, zamiast ze- samego roku. Nauzbrojenie dywizjonu
nia dodatkowego, trzeciego odrzucane- wntrznego karabinu maszynowego. VF-9 lotniskowca Essex (CV-9) pierwszy
go wlocie zbiornika paliwa opojem- Samoloty w tej wersji mogy przeno- myliwiec F6F wszed wdniu 16stycznia 1943 roku. W dziaaniach bojowych samoloty te zadebiutoway wdniu
Podstawowe dane taktyczno-techniczne myliwcw Vought F4U-2Corsair
1 wrzenia tego roku, podczas ataku
rozpito 12,5m
naWyspy Marcus.
wymiary:
dugo 10,3m
Patowce maszyn typu F6F-3 posiawysoko 4,9 m;
day cakowicie metalow konstrukcj
jeden silnik Pratt&Whitney R-2800-8 Double Wasp omocy nominalnej
z czci ogonow bdc integralnapd:
2000KM; jedno czteroopatowe migo ostaym skoku irednicy 4,04m.
nym elementem kaduba. Samoloty
byy redniopatami owolnononych,
5wielkokalibrowych karabinw maszynowych 12,7mm;
uzbrojenie:
skadanych hydraulicznie skrzydach,
bomba 227kg lub dwie bomby po113kg,
masa:

wasna 4069kg; startowa 5763kg; maksymalna 6654kg;

prdko:

maksymalna lotu poziomego 630km/h; przelotowa 292km/h, pocztkowa

wznoszenia 910m/min.;

zasig:

normalny 1630km; maksymalny 3560km;

puap:

praktyczny 11300m.

56

31. Ich oznaczenie rnio si odstosowanego

wwczas klucza, wg ktrego powinny by oznaczone jako F4U-1N.
32. Niemal wszystkich konwersji dokonano
wNaval Aircraft Factory, ale przebudowy dwch samolotw dokonano wwarunkach polowych na
wyspie Rio pooonej watolu Kwajalein.

ktrych powierzchnia wynosia okoo bin pilota, przeprojektowan oson 846dm3, ktry pozwala zwikszy za31m2. Poszycie skrzyde byo metalo- silnika, zmodernizowanym wiatro- sig maszyny do2885km. Pod skrzydwe, przytwierdzane doich konstruk- chronem, dodatkowymi klapami wy- ami samolotu zamontowano zaczecji zapomoc nitw. Naskrzydach, waajcymi nalotkach oraz wygadzo- py, naktrych samolot mg przenosi
pomidzy kadubem, a lotkami za- nym poszyciem. Zmiany te poprawiy dwie bomby ociarze po454kg lub
montowane byy klapy krokodylo- aerodynamik samolotu copozwolio 6bomb ociarze po45kg, albo 6niewe. Przestrze wewntrzna skrzyde na zwikszenie jego osigw (wzrost kierowanych pociskw rakietowych kabya wypeniana benzyn lotnicz sta- prdkoci do ponad 640 km/h, prd- libru 127mm. czny ciar uzbrojenowic podstawowe, samouszczel- koci wznoszenia do ponad 900 m/ nia bombowego myliwcw wtej wersji
niajce zbiorniki paliwa o objtoci min, i puapu praktycznego do po- mg siga 1816kg. Oprcz podstawo846 dm3. Napd samolotu stanowi nad 11 500 m) oraz zwrotnoci. Do- wej wersji myliwskiej samoloty Grumosiemnastocylindrowy, dwurzdo- datkowo, myliwiec zosta wyposa- man F6F-5 byy produkowane w nawy silnik gwiazdowy Pratt&Whitney ony w autopilota. Grumman F6F stpujcych wersjach: -5E dozoru
Double Wasp R-2800-10 omocy no- Hellcat wwersji-5 standardowo by radiolokacyjnego (zradarem APS-4), minalnej 2000KM; imaksymalnej bo- uzbrojony w sze wkm-w kalibru 5Nmyliwiec nocny (zradarem APSjowej 2230 KM, ktry porusza trj- 12,7 mm, a uzbrojenie pniejszych 6), -5Pfotograficzno-rozpoznawczej
opatowe migo Hamilton-Standard jego wersji stanowiy po dwa dziaka i-5Kbezpilotowej, sterowanej zdalnie
Hydromatic ostaym skoku iredni- kalibru 20mm ipocztery wkm-y kali- drog radiow.
Wersja -5 bya ostatni, operacyjn
cy 3,96m. Maszyna miaa podwozie bru 12,7mm. Myliwiec mg przenochowane hydraulicznie wgondolach si podkadubem bomb owagomia- wersj myliwcw Grumman F6F Hellpod spodem rodkowej czci skrzy- rze 908kg, albo torped lotnicz Mk13 cat. cznie zbudowano 12276 made ikaduba. Podobnie chowane byo Mod.3 lub w ich miejsce dodatkowy, szyn typu F6F, zczego 7780 wrnych
kko ogonowe oraz hak zaczepowy. odrzucany zbiornik paliwa oobjtoci odmianach wersji F6F-5. Produkcj
Kokpit samolotu by typu zaMyliwce Grumman F6F-5 Hellcat na pokadzie Enterprise, luty 1944 rok. Fot. U.S. Naval Historical Center
mknitego imia odsuwan
owiewk z kuloodpornym
wiatrochronem. czna
masa opancerzenia kokpitu
wynosia 110 kg. Standardowe uzbrojenie myliwca
F6F-3 stanowio sze wkmw kalibru 12,7mm usytuowanych wskrzydach. Dodatkowo, na zewntrznym
zaczepie mg by podwieszany pojedynczy, odrzucany w locie zbiornik paliwa
opojemnoci 473dm3, albo
podwie bomby owagomiarze do 454 kg (1000 funtw). Maszyny w wersji
-3E dozoru radiolokacyjnego byy wyposaone wradary APS-4, awwersji nocnego myliwca (oznaczenie
-3N) wstacje radiolokacyjne
APS-6 oraz wysokociomierze radiowe. Wporwnaniu
z myliwcami Vought F4U
Corsair, samoloty Grumman F6F-3 Hellcatchara
kteryzoway si mniejszym
potencjaem bojowym, byy
za to prostsze w produkcji
oraz znacznie lepiej przystosowane do dziaania z pokadw lotniskowcw.
Grumman F6F Hellcat
w wersji -5 wszed do suby w 1944 roku i rni
si od swego poprzednika
wzmocnion konstrukcj tylnej czci kaduba, dodatkowym opancerzeniem za ka-

57

Podstawowe dane taktyczno-techniczne myliwcw Grumman F6F-5Hellcat

wymiary:

rozpito 13,06m; (4,93m zezoonymi skrzydami);

dugo: 10,24m
wysoko: 4,39 m

napd:

jeden silnik Pratt&Whitney Double Wasp R-2800-10W omocy

nominalnej 2000KM; imaksymalnej bojowej 2230KM;
jedno trjopatowe migo ostaym skoku irednicy 3,99m.

uzbrojenie:

6wielkokalibrowych karabinw maszynowych 12,7mm (po3 pod

kadym skrzydem), uzbrojenie bombowo-rakietowe ociarze
do1816kg;

masa:

wasna 4194kg; bojowa 5783kg; maksymalna startowa 6946kg;

prdko:

maksymalna lotu poziomego 610km/h;

pocztkowa wznoszenia 908m/min;

zasig:

normalny 1665km; maksymalny 2395km (zdodatkowym

zbiornikiem);

puap:

praktyczny 10272m.

myliwcw Hellcat zakoczono wlistopadzie 1945 roku, aostatnia maszyna zostaa wycofana zsi powietrznych
floty amerykaskiej w dniu 31 sierpnia 1953 roku. Samoloty tego typu byy
rwnie budowane dla si powietrznych floty brytyjskiej, wktrych F6F3 nosiy nazw HellcatI, aF6F-5
HellcatII.
Brewster SBA/SBN Stranraer
Dwumiejscowy, jednosilnikowy samolot bombowo-rozpoznawczy lotnictwa marynarki. Opracowania jego
konstrukcji podjy si w1934 roku zakady Brewster Aeronautical Corpora-

tion nazaproszenie floty dowspzawodnictwa wzaprojektowaniu maszyn

bombowo-rozpoznawczych dla lotniskowcw typu Yorktown, ktrych budow niedawno rozpoczto. Zamwienie
nakonstrukcj zostao zoone wdniu
15padziernika 1934 roku. Poniewa
firma Brewster dotej pory wytwarzaa
jedynie podzespoy dobudowy innych
maszyn, zlecenie budowy prototypu takiego samolotu byo dla niej duym wyzwaniem. Prototyp, oznaczony przez
wytwrni jako B-138 oraz noszcy
oznaczenie Marynarki XSBA-1 zosta
oblatany wdniu 15kwietnia 1936 roku.
Jego osigi zadowoliy dowdztwo Ma-

Podstawowe dane taktyczno-techniczne bombowcw Brewster SBN-1 Stranraer

wymiary:

rozpito 11,2m;
dugo: 8,4m
wysoko: 2,6m

napd:

silnik Wright R-1820-38 omocy 950KM;

uzbrojenie:

wielkokalibrowy karabin maszynowy 12,7mm; karabin maszynowy

7,62mm; bomby do454kg;

masa:

wasna 1851kg; maksymalna startowa 3082kg;

prdko:

maksymalna 408km/h;

zasig:

normalny 1633km;

puap:

praktyczny 8600m.

Samolot bombowo-rozpoznawczy SBN-1 Stranraer wlocie.

Fot. zbiory Seweryn Fleischer

rynarki, ktre wdniu 29wrzenia 1938

roku zoyo zamwienie natrzydzieci maszyn seryjnych. Wkrtce okazao si jednak, ezakady Brewster nie
s wstanie wyprodukowa takiej iloci
samolotw. Ich produkcj zlecono wic
nalecej doMarynarki wytwrni Naval Aircraft Factory wFiladelfii, powstae wktrej maszyny otrzymay oznaczenie SBN-1. Pierwsze seryjne samoloty
tego typu weszy dosuby wlistopadzie 1940 roku wdywizjonie VB-3 lotniskowca Saratoga (CV-3).
Bombowce Brewster SBN-1 byy
wolnononymi redniopatami konstrukcji metalowej z gadkim duralowym pokryciem kaduba. Trjdzielne
skrzyda owzniosie tylko wczciach
skrajnych ipowierzchni 24,06m2 miay
obrys trapezowy izaokrglone kocwki. Byy wyposaone wmetalowe, perforowane klapy krokodylowe midzy lotkami ikadubem, ktre mogc otwiera
si jednoczenie dogry idodou peniy rol hamulcw aerodynamicznych
ograniczajc prdko wlocie nurkowym. Miay klasyczne wolnonone usterzenie ogonowe oobrysie eliptycznym
zesterami kierunku iwysokoci, atake lotkami opokryciu pciennym. Podwozie gwne samolotu czciowo byo
chowane wskrzyda (golenie) iczciowo wkadub (koa), akko ogonowe
byo stae. Napd maszyn seryjnych stanowi silnik gwiazdowy Wright R-182038 o mocy 960 KM. Samolot zosta
uzbrojony wwielkokalibrowy karabin
maszynowy kalibru 12,7 mm usytuowany nastaym stanowisku przed kokpitem oraz karabin maszynowy kalibru 7,62mm naruchomym stanowisku
strzeleckim ztyu kokpitu. Wusytuowanej wkadubie komorze mg przenosi
bomb owagomiarze do454kg.
Suba bombowcw rozpoznawczych
Brewster SBN-1 wamerykaskim lotnictwie floty nie trwaa zbyt dugo, bowiem ju chwili wprowadzania ich
nawyposaenie okazay si konstrukcj
przestarza. Doczasu wybuchu wojny
zJaponi zostay wic cakowicie zastpione przez samoloty Douglas SBD
Dauntless. Ostatnie, stanowiy treningowe wyposaenie dywizjonu VT-8 lotniskowca Hornet przed osigniciem
gotowoci bojowej przez okrt izostay wycofane zesuby wdniu 31grudnia 1941 roku.
Curtiss SBCHelldiver
Dwumiejscowy, jednosilnikowy samolot bombowo-rozpoznawczy lotnictwa marynarki. Prototyp maszyny powsta wodpowiedzi naogoszony

58

zjonie VMSB-151, zktrego wycofano

je wdniu 1czerwca 1943 roku.

Samolot bombowo-rozpoznawczy SBC-4 Helldiver by ciekaw konstrukcj lotnicz okresu

przedwojennego.
Fot. zbiory Seweryn Fleischer

Podstawowe dane taktyczno-techniczne bombowcw Curtiss SBC-4Helldiver

wymiary:

rozpito 10,36m;
dugo: 8,58m
wysoko: 3,17m

napd:

silnik Wright R-1820-38 omocy 960KM;

trjopatowe migo ostaym skoku.

uzbrojenie:

dwa wielkokalibrowe karabiny maszynowe 12,7mm;

bomba do454kg;

masa:

wasna 2065kg; maksymalna startowa 3211kg;

prdko:

maksymalna 377km/h;

zasig:

normalny 1633km;

puap:

praktyczny 7315m.

w1932roku konkurs nadwumiejscowy samolot myliwski. Poniewa noszcy oznaczenie XF12C-1 grnopat
nie zosta zakwalifikowany dodalszych
etapw wspzawodnictwa, wnastpnym roku maszyn przeprojektowano
narozpoznawcz, dodajc jej pniej
funkcj bombowca nurkujcego. Podczas pierwszego lotu, ktry mia miejsce wdniu 14czerwca 1934 roku, jego
prototyp XSBC-1 zosta zniszczony przy
prbie bombardowania zlotu nurkowego. Kolejny prototyp XSBC-2 otrzyma
dodatkowy, dolny pat oraz mocniejsz jednostk napdow, ktr jeszcze wzmocniono nakolejnym prototypie XSBC-3. Maszyna zostaa oblatana
wdniu 9grudnia 1935 roku ipokolejnej zmianie silnika najednostk Pratt
&Whitney R-1535-94 omocy 825KM
zostaa przyjta doprodukcji seryjnej
noszc oznaczenie SBC-3. Zzamwionych 83egzemplarzy pierwsze weszy
do suby w dniu 17 lipca 1937 roku
w dywizjonie VS-5 lotniskowca Yorktown. Pozbudowaniu 76maszyn zakady Curtiss ponownie zmieniy jednostk
napdow samolotu oznaczajc now
jego wersj jako SBC-4. Dziki nowemu silnikowi wzrosy osigi samolo-

tu oraz jego udwig. Wstyczniu 1938

roku Marynarka zamwia 58bombowcw Curtiss SBC-4Helldiver, wlipcu
kolejnych 31, amiesic pniej jeszcze
35samolotw tego typu.
Samoloty Curtiss SBC Helldiver
byy dwupatowcami opodwoziu chowanym wkadub. Napd seryjnych maszyn SBC-4 stanowi silnik gwiazdowy Wright R-1820-38 omocy 960KM.
Uzbrojenie strzeleckie samolotw stanowiy po dwa karabiny maszynowe
kalibru 7,62mm, zktrych jeden by
zamontowany nastae przed kokpitem,
adrugi usytuowany naruchomym stanowisku ztyu kokpitu. Maszyny mogy przenosi pojedyncze bomby owagomiarze 454kg.
Bombowce Curtiss SBCHelldiver
byy ostatnimi dwupatowymi samolotami pokadowymi wykorzystywanymi
przez Marynark Wojenn Stanw Zjednoczonych. cznie zbudowano 258samolotw tego typu, ktre wjednostkach
lotnictwa floty przetrway dowybuchu
wojny zJaponi. Pniej byy wykorzystywane szeroko przez lotnictwo amerykaskiej Piechoty Morskiej, aMarynarka uywaa ich wycznie doszkolenia.
Ostatnie SBC-4 peniy sub wdywi-

Curtiss SB2CHelldiver
Dwumiejscowy, jednosilnikowy bombowiec nurkujcy lotnictwa marynarki.
Wymagania stawiane przed nowym samolotem, ktry wzaoeniach mia zastpi bombowiec nurkujcy Douglas
SBD Dauntless, marynarka ogosia w1938 roku. Dowspzawodnictwa
przystpio sze wytwrni, zktrych
do dalszych bada zakwalifikowano
projekty firm Curtiss iBrewster. Wmaju 1939 roku Marynarka wybraa konstrukcj SB2C wytwrni Curtiss. Jeszcze przed pierwszym lotem prototypu,
wdniu 15maja 1939 roku, flota zamwia 370maszyn, podwyszajc wkrtce kontrakt do578samolotw. Oblatywanie prototypu rozpoczto 18grudnia
1940 roku, jednak domasowej produkcji seryjna wersja SB2C-1 bombowca
wesza dopiero wczerwcu 1942 roku.
Tak dugi okres dorozpoczcia wytwarzania by zwizany z opnieniami
spowodowanymi zarwno rozlicznymi wadami konstrukcji (np. mniejszy
wspczynnik siy nonej ni zakadano wprojekcie), jak ieksploatacyjnymi
(np.problemy zestatecznoci wpowietrzu, niedopracowany silnik, czy wadliwe jego chodzenie). Nauzbrojenie dywizjonu VS-9 lotniskowca Essex (CV-9)
pierwszy Curtiss SB2C1 Helldiver
wszed wdniu 15grudnia 1942 roku.
Zanim bombowiec po raz pierwszy
wzi udzia wakcji bojowej naPacyfiku wlistopadzie 1943 roku, wjego konstrukcji dokonano 880mniej lub bardziej istotnych zmian.
Patowce bombowcw SB2C posiaday pskorupow konstrukcj kaduba
zestopu aluminium zprzynitowanym
poszyciem wykonanym z duraluminium. Stae powierzchnie poszycia czci ogonowej byy wykonane z duraluminium przynitowanego doowra
wykonanego zestopu aluminium. Powierzchnie ruchome czci ogonowej
miay wrgi ze stopu aluminium pokryte ptnem. Samoloty byy redniopatami onisko usytuowanych, wolnononych, skadajcych si z czterech
czci skrzydach, ktrych powierzchnia wynosia okoo 39,2m2. Czci wewntrzne kadego skrzyda byy przykrcone nastae dokaduba, natomiast
ich czci zewntrzne skaday si
do gry. Poszycie skrzyde, podobnie
jak poszycie kaduba, byo wykonane
zestopu aluminium. Krawdzie spywu patw wyposaono wklapy krokodylowe oraz hamulce aerodynamiczne

59

przeznaczone dozmniejszania prdkoci nurkowania. W kadubie samolotu zaprojektowano komor bombow

z hydraulicznie otwieranymi drzwiami, wktrej miecia si jedna bomba
owagomiarze 454kg. Usytuowane pod
skrzydami zaczepy umoliwiay przenoszenie omiu niekierowanych pociskw rakietowych kalibru 127mm lub
dwch dodatkowych bomb owagomiarze 454 kg. Przestrzenie wewntrzne
rodkowych czci skrzyde stanowiy
dwa, samouszczelniajce si zbiorniki
paliwa. Trzeci zbiornik paliwa tego samego typu znajdowa si wkadubie.
Istniaa moliwo zainstalowania dodatkowego zbiornika paliwa wkomorze
bombowej maszyny. Podwozie samolotu
byo chowane hydraulicznie wgondolach usytuowanych pod spodem rodkowej czci skrzyde, askrtne kko
ogonowe chowane byo czciowo. Maszyna miaa kokpit typu zamknitego
wyposaony wogrzewanie iwentylacj.
Zarwno stanowisko pilota, jak istrzelca-obserwatora byo opancerzone.
Seryjne bombowce Helldiver
w wersji SB2C-1 byy budowane
od wrzenia 1942 roku do sierpnia
roku nastpnego. Ich napd stanowiy
silniki Wright R-2600-8 omocy nominalnej 1450KM imaksymalnej mocy
startowej 1700KM poruszajce trjopatowe migo Curtiss Electric. Uzbrojenie maszyn w tej wersji stanowiy
cztery wkm-y kalibru 12,7mm usytuowane wskrzydach oraz zdwojony karabin maszynowy kalibru 7,62 mm
naruchomym stanowisku ztyu kokpitu. Komora bombowa miecia jed-

Podstawowe dane taktyczno-techniczne bombowcw Curtiss SB2C-3Helldiver

wymiary:

rozpito 15,15m (7,59m zezoonymi skrzydami);

dugo 10,90m;
wysoko 5,10 m;

napd:

silnik Wright R-2600-20 omaksymalnej mocy startowej 1900KM;

czteroopatowe migo ostaym skoku irednicy 3,71m.

uzbrojenie:

dwa dziaka 20mm lub cztery karabiny maszynowe 12,7mm wskrzydach

oraz wielkokalibrowy karabin maszynowy 12,7mm wkokpicie tylnym;
jedna bomba 454kg wkomorze bombowej oraz dwie bomby 454kg lub
osiem rakiet 127mm nazaczepach podskrzydowych;

masa:

wasna 4784kg; maksymalna startowa 7537kg;

prdko:

maksymalna 475km/h;

zasig:

normalny 1875km (zjedn bomb 454kg);

puap:

praktyczny 8870m.

n bomb ociarze 454kg. Wwersji

SB2C-1 zbudowano cznie 200samolotw Helldiver. Odmiana SB2C-1C
bombowcw (zbudowana midzy sierpniem 1943 roku imarcem 1944 roku
wiloci 778egzemplarzy) miaa zabudowane wskrzydach dwa dziaka kalibru 20mm.
Kolejna wersja rozwojowa bombowca Curtiss SB2C-3 (wyprodukowana
dokoca 1944 roku wiloci 1112maszyn) bya napdzana silnikiem Wright
R-2600-20 o mocy maksymalnej
1900KM poruszajcym czteroopatowe
migo Curtiss Electric. Samoloty kolejnej serii SB2C-4, ktrych wyprodukowano cznie 2045, wyposaono dodatkowo wzaczepy podskrzydowe dla
omiu niekierowanych pociskw rakietowych kalibru 127mm. Nazaczepach
tych moliwe byo zamienne przenoszenie dwch dodatkowych bomb ociarze do454kg. Samoloty tej serii zosta-

y wyposaone take w perforowane

klapy. Wersja SB2C-5, ktrej produkcj
uruchomiono napocztku 1945 roku
izbudowano wniej 970maszyn, rnia si odpoprzedniej wiksz pojemnoci zbiornikw paliwa.
Bombowce nurkujce Curtiss SB2C
Helldiver byy budowane take wwersjach: rozpoznania radiolokacyjnego -E,
rozpoznania fotograficznego -P izespecjalnym wyposaeniem dowodzenia -D.
Okoo 900samolotw wersji SB2C-1A
przekazano lotnictwu armii, wktrym
nosiy oznaczenie A-25A. Wcigu niepenych piciu lat zbudowano cznie
5516 samolotw rnych wersji, aostatnia ich dostawa do Marynarki miaa miejsce wpadzierniku 1945 roku.
Oprcz wytwrni Curtiss bombowce
Helldiver byy budowane przez kanadyjskie zakady lotnicze. Wytwrnia
Fairchild zbudowaa 300maszyn oznaczonych SBF-, aCanadian Car and Fo-

Curtiss SB2C Helldiver by podstawowym amerykaskim pokadowym bombowcem nurkujcym w kocowym okresie wojny na Pacyfiku.

Fot. U.S. Navy

60

undry 834samoloty oznaczonych SBW. Ostatni bombowiec nurkujcy Curtiss

Helldiver wwersji SB2C-5 zosta wycofany ze suby w dywizjonie VA-54
wdniu 1czerwca 1949 roku.
Douglas SBD Dauntless
Dwumiejscowy, jednosilnikowy bombowiec nurkujcy lotnictwa marynarki.
Maszyna wywodzia si zwczeniejszego bombowca BT-1 firmy Nortrop, ktry przebudowany iwyposaony wnowy silnik sta si waciwie nowym
samolotem o oznaczeniu prototypu
XBT-2. Pierwszy lot prbny maszyny
prototypowej odby si wdniu 25kwietnia 1938 roku. Koncern Douglas, ktry wchon zakady lotnicze Nortrop,
przej rwnie program rozwojowy
bombowca nurkujcego nadajc maszynie prototypowej wasne oznaczenie
XSBD-1. Zamwienie napierwsz seri
144 bombowcw Marynarka Stanw
Zjednoczonych zoya wdniu 8kwietnia 1939 roku.
Seryjne bombowce Douglas SBD1
Dauntless byy cakowicie metalowymi dolnopatami opowierzchni skrzyde 30,2m2 izklasycznie rozwizanym
usterzeniem ogonowym. Podwozie maszyny byo hydraulicznie chowane pod
skrzyda. Poprawio to aerodynamik
patowca w porwnaniu z samolotami Nortrop BT-1, ktre miay podwozie
chowane woprofilowane owiewki. Jednostki napdowe maszyn stanowiy silniki gwiazdowe Wright R1820-32 omocy
1015KM, ktre pozwalay naosiganie
prdkoci 407km/h. Uzbrojenie strzeleckie samolotw stanowiy dwa wielkokalibrowe karabiny maszynowe kalibru 12,7mm zamontowane nastae
wosonie silnika oraz karabin maszynowy kalibru 7,62mm naruchomym
stanowisku z tyu kokpitu. Samolot
mg przenosi pod kadubem bomb
owagomiarze 454kg. Powyprodukowaniu 57maszyn realizacja kontraktu
zostaa przerwana zewzgldu nawady
konstrukcji, doktrych naleay min.
zbyt may zasig33, brak opancerzenia
kokpitu izbiornikw samouszczelniajcych si. Pierwsza partia samolotw
zostaa wic przejta przez Marynark
iprzekazana lotnictwu Piechoty Morskiej. Pierwsze SBD-1 Dauntless trafiy wic wczerwcu 1940 roku do11
i21Grupy Powietrznej Marines. Osiem
maszyn ztej serii zostao przystosowanych dopenienia roli samolotu rozpoznania fotograficznego ioznaczonych
SBD-1P.
Cz zmian postulowanych przez
Marynark zostaa wprowadzona

Douglas SBD Dauntless podczas startu zpokadu lotniskowca. Maszyny tego typu byy
podstawowymi bombowcami nurkujcymi lotniskowcw typy Yorktown. Wskad dywizjonw
bombowych Enterprise wchodziy a dopoowy 1944 roku.
Fot. zbiory U.S. Navy

w wersji SBD-2 bombowcw, ktra zewntrznie nie rnia si praktycznie od wczeniejszej. Zapas paliwa samolotu zwikszono z 940 dm3
do1400dm3, pod skrzydami zamontowano dodatkowe zaczepy dla bomb
45 kg i wyposaono go w autopilota.
Dla zrwnowaenia dodanych ciarw zdemontowano jeden karabin maszynowy kalibru 12,7 mm usytuowany wosonie silnika. Zakady Douglas
nie poprawiy jednak opancerzenia, ani
nie zastosoway samouszczelniajcych
si zbiornikw paliwa. Wwersji SBD2
wyprodukowano cznie 87bombowcw nurkujcych Dauntless, ktre trafiy nawyposaenie dywizjonw VS-2
iVB-2 oraz VS-6 iVB-6 lotniskowcw
Lexington (CV-2) oraz Enterprise.
Wymagania stawiane przez Marynark Stanw Zjednoczonych spenia wersja SBD-3 bombowcw nurkujcych
Dauntless. Samolot mia zarwno
odpowiedni zasig, jak iopancerzenie
oraz samouszczelniajce si zbiorniki

paliwa. Maszyna otrzymaa nowy silnik

Wright R-1820-52, ktry nie poprawi
jednak jej osigw. Uzbrojenie strzeleckie bombowca zwikszono przez ponowny monta wkm-u kalibru 12,7mm
nastaym stanowisku wosonie silnika oraz wpniejszych seriach produkcyjnych podwjnie sprzonego karabinu maszynowego kalibru 7,62 mm
naruchomym stanowisku ztyu kokpitu. Zawarty przez Marynark kontrakt
opiewa nadostaw 410maszyn wtej
wersji, ztego 47samolotw ukoczono
wwersji rozpoznania fotograficznego
SBD-3P. Ponadto, dla lotnictwa armii
zbudowano 168maszyn wwersji oznaczonej SBD-3A.
Bombowce Dauntless w kolejnej
wersji SBD-4 pojawiy si w jednostkach marynarki pod koniec 1942 roku,
33. Mimo, eteoretycznie zapas paliwa mia wystarcza naprzelot 1670km, tospecyfika operacji
zlotniskowcw oraz konieczno zachowania odpowiedniej rezerwy paliwa powodoway, eefektywnie wynosi onzaledwie 370km.

Podstawowe dane taktyczno-techniczne bombowcw Douglas SBD-3Dauntless

wymiary:

rozpito 12,65m;
wysoko 3,94m;
dugo 10,06m;

napd:

silnik Wright R-1820-52 omocy 1015KM;

trjopatowe migo ostaym skoku.

uzbrojenie:

dwa wielkokalibrowe karabiny maszynowe 12,7mm;

jeden-dwa karabiny maszynowe 7,62mm;
bomba ociarze do454kg, dwie bomby po45kg;

masa:

wasna 2874kg; maksymalna 4720kg;

prdko:

maksymalna 402km/h;

zasig:

normalny 2220km; maksymalny 2540km;

puap:

praktyczny 8260m.

61

przy czym patowiec zewntrznie nie

rni si od maszyn poprzedniej serii. Gwnym udoskonaleniem nowej
wersji bya zmiana napicia instalacji
elektrycznej przystosowujca bombowiec domontau stacji radiolokacyjnej,
co miao pozwala na wykorzystanie
maszyn do zada rozpoznawczych.
cznie zbudowano 780 bombowcw
nurkujcych SBD-4. Poniewa jednak
maszyny wtej wersji nie speniy oczekiwa, wikszo z nich przekazano
lotnictwu Piechoty Morskiej, wktrym
peniy rol samolotw szkolnych.
Najliczniej produkowanymi bombowcami Dauntless byy maszyny
wwersji SBD-5. Odlutego 1943 roku
dokwietnia roku nastpnego zbudowano cznie 2965maszyn dla Marynarki oraz 615samolotw wwersji SBD5A dla armii ldowej. Maszyny wtej
wersji otrzymay nowy silnik Wright
R-182060 o mocy 1217 KM, ktry
przynis jednak przyrost prdkoci
zaledwie o 11km/h. Dziki zastosowaniu dwch dodatkowych, odrzucanych zbiornikw paliwa opojemnoci
po260dm3 ich zasig maksymalny zosta natomiast zwikszony do2520km.
Wiksze byy te moliwoci przenoszenia uzbrojenia bombowego, comoliwe byo wkonfiguracjach: 1x726kg
lub 1x454kg i2x45kg lub 1x227kg
i2x113kg.
Samoloty Douglas SBDDauntless,
ktre jeszcze przed wejciem dosuby
uwaane byy zanieudane, okazay si
najskuteczniejszymi pokadowymi bombowcami nurkujcymi IIwojny wiatowej. Jako jedyne samoloty tego rodzaju
w Marynarce Stanw Zjednoczonych
wpierwszych dwch latach wojny, wyrniy si szczeglnie wBitwie oMidway. Ostatnie maszyny wwersji SBD6
zostay wycofane zesuby wdniu 30
wrzenia 1945 roku.
Martin BM
Dwumiejscowy, jednosilnikowy, bombowiec nurkujcy lotnictwa marynarki. Konstrukcja pierwszego amerykaskiego cikiego samolotu tej klasy
powstaa na zamwienie Marynarki
zdnia 18czerwca 1928 roku woparciu oopracowany przez Biuro Lotnictwa Projekt 77 bombowca zdolnego donurkowania zpuapu 1830m.
Prototypowy XT5M-1 zosta oblatany w dniu 13 maja nastpnego roku.
Pierwsz maszyn serii, ktrej zakady Martin Aircraft naday numer modelu 125, a Marynarka oznaczenie
BM1, przekazano flocie amerykaskiej
wdniu 28wrzenia 1931 roku. Dosu-

62

Bombowiec nurkujcy Martin BM-1.

Fot. zbiory Seweryn Fleischer

Podstawowe dane taktyczno-techniczne bombowcw Martin BM-1

wymiary:

rozpito 12,49m;
dugo 8,65m;
wysoko 3,51m;

napd:

silnik Pratt &Whitney R-1690-44 Hornet omocy 625KM,

dwuopatowe migo ostaym skoku.

uzbrojenie:

dwa karabiny maszynowe kalibru 7,62mm; bomba do454kg,

masa:

wasna 1332kg; maksymalna 2462kg;

prdko:

maksymalna 233km/h; przelotowa 193km/h,

zasig:

normalny 682km;

puap:

praktyczny 5120m.

by wliniowym dywizjonie VT-1S lotniskowca Langley (CV-1) bombowce tego

typu weszy wdniu 24padziernika nastpnego roku.
Bombowce nurkujce Martin BM1
byy dwupatowcami, o powierzchni skrzyde 38,75m2. Grne ich paty
byy zamocowane nazastrzaach kadubowych iusztywnionych ukadem prtw oraz lin rozpitych pomidzy patami. Samoloty miay stae podwoziu oraz
haki dla umoliwienia ldowania napokadach lotniskowcw. Napd bombowcw Martin BM-1 stanowiy chodzone powietrzem silniki Pratt &Whitney
R-1690-44 Hornet omocy 625KM poruszajce dwuopatowe miga o staym skoku. Uzbrojenie maszyn stanowiy dwa karabiny maszynowe 7,62mm
Browning: jeden zamontowany nastae
istrzelajcy doprzodu samolotu, adrugi na ruchomym stanowisku w tylnej
czci kokpitu obsugiwany przez strzelca-obserwatora. Nazaczepie podkadubowym samoloty mogy przenosi pojedyncz bomb owagomiarze do454kg.
Pierwszy samolot w wersji rozwojowej, noszcej oznaczenie wytwrcy
129, aMarynarki BM-2, zosta dostarczony flocie wsierpniu 1932 roku. Samoloty tej serii rniy si odpoprzedniej rozwizaniem konstrukcji patowca
wikszymi wymiarami ipowierzch-

ni skrzyde (o1,77m2), copocigno

zasob wzrost masy wasnej samolotu
iniewielki spadek jego osigw. Zakady Martin Aircraft zbudoway po17egzemplarzy bombowcw kadej serii,
zktrych ostatnie samoloty BM-2 zostay wycofane zesuby wMarynarce Stanw Zjednoczonych wdniu 30wrzenia 1938 roku.
Northrop BT
Dwumiejscowy, jednosilnikowy bombowiec nurkujcy lotnictwa marynarki. Zamwienie na budow maszyny
tego rodzaju firma Nortrop otrzymaa
wdniu 18listopada 1934 roku. Jej konstrukcja zostaa oparta naprojekcie samolotu Nortrop Gamma, powstaym
pod bezporednim nadzorem Johna
Northropa konstruktora iwaciciela firmy. Prototyp samolotu XBT-1 oblatano wdniu 19sierpnia 1935 roku. Poniewa jednak jego osigi okazay si
niezadowalajce zastosowano silnik
owikszej mocy iwgrudniu tego samego roku oblatano prototyp ponownie.
Tym razem osigi samolotu byy zadowalajce iMarynarka Stanw Zjednoczonych zamwia 54samoloty. Seryjne
maszyny, ktre otrzymay oznaczenie
Nortrop BT-1, wdniu 11kwietnia 1938
roku weszy nauzbrojenie dywizjonu
VB-5 lotniskowca Yorktown, apniej

Bombowiec nurkujcy Northrop BT-1 zlotniskowca Yorktown,

Fot. zbiory Seweryn Fleischer

Podstawowe dane taktyczno-techniczne bombowcw Northrop BT-1

wymiary:

rozpito 12,64m;
dugo 9,65m;
wysoko 3,96m;

napd:

silnik Wright R-1820-52 omocy 1015KM; trjopatowe migo ostaym

skoku.

uzbrojenie:

jeden wielkokalibrowy karabin maszynowy kalibru 12,7mm;

jeden karabin maszynowy kalibru 7,62mm; bomba do454kg,

masa:

wasna 2028kg; maksymalna 3281kg;

prdko:

maksymalna 340km/h;

zasig:

normalny 875km; maksymalny 1850km;

puap:

praktyczny 7700m.

take dywizjonu VB-6 bliniaczego Enterprise.

Seryjne bombowce Nortrop BT-1
byy cakowicie metalowymi dolnopatami opowierzchni skrzyde 29,27m2
i z klasycznie rozwizanym usterzeniem ogonowym. Samolot charakteryzowa si stosunkowo niewielkimi
wymiarami, poniewa zastosowanie
wielosegmentowej konstrukcji pata uniemoliwio zastosowanie mechanizmu skadania skrzyde. Podwozie
maszyny byo chowane wcharakterystyczne dla konstrukcji firmy Northrop
oprofilowane owiewki, ktre wpyway
negatywnie naaerodynamik patowca. Dla poprawy charakterystyk nurkowania zastosowano natomiast perforowane hamulce aerodynamiczne.
Jednostki napdowe bombowcw Nortrop BT-1 stanowiy silniki gwiazdowe Pratt &Whitney R1535-94 Twin
Wasp omocy 825KM, ktre pozwalay naosiganie prdkoci 340km/h.
Uzbrojenie strzeleckie samolotw stanowi wielkokalibrowy karabin maszynowy kalibru 12,7mm zamontowany
nastae wosonie silnika oraz karabin
maszynowy kalibru 7,62mm naruchomym stanowisku ztyu kokpitu. Samolot mg przenosi pod kadubem bomb owagomiarze 454kg.
Caa seria zamwionych przez Marynark bombowcw Nortrop BT-1 zo-

staa dostarczona dodnia 20padziernika 1938 roku. Maszyny tego typu nie
byy konstrukcjami udanymi. Nie byy
przy tym take lubiane przez lotnikw,
aczste wypadki spowodowane wadliwymi rozwizaniami przyczyniy si
do ugruntowania negatywnej o nich
opinii. Ostatni samolot tego typu zosta
wycofany zesuby wlotnictwie floty
amerykaskiej wstyczniu 1943 roku.
North American B-25 Mitchell
Piciomiejscowy, dwusilnikowy, horyzontalny samolot bombowy lotnictwa armii. Prototypowa, trzymiejscowa maszyna ooznaczeniu fabrycznym
NA401, zostaa oblatana w styczniu 1939 roku. Poniewa zewzgldu
naniedobr mocy ukadu napdowego samolot mia gorsze osigi odwyliczonych teoretycznie, jego gwni konstruktorzy J.L. Altwood i R.H. Rice
zastosowali silniki o wikszej mocy.
Drugi prototyp, ktry nosi ona oznaczenie fabryczne NA-40-2. rozbi si
jednak wmarcu tego samego roku tak.
Kontrakt na dostaw 184 bombowcw zosta wic podpisany p roku
pniej, dopiero pousuniciu zauwaonych usterek iopracowaniu nowego prototypu NA62. Pierwsza seria
bombowcw B-25 liczya 24maszyny,
przy czym zachoway one ogln konstrukcj prototypu. Ich kadub mia

jednak wiksz szeroko, a zaog

zwikszono dopiciu osb. Poczwszy
od 10 egzemplarza zastosowano dodatni wznios centropata, cowyeliminowao za stateczno kursow. Nastpna wersja, noszca oznaczenie
B-25A, bdca pierwsz seryjnie budowan wersj bojow bombowca, miaa samouszczelniajce si zbiorniki
paliwa iopancerzenie stanowisk zaogi. Poczwszy odmaja 1941 roku zbudowano 40takich maszyn wyposaonych widentyczny napd itak samo
uzbrojonych jak samoloty pierwszej serii. Odsierpnia 1941 dostycznia 1942
roku zbudowano 119bombowcw kolejnej wersji B-25B. Rnia si ona
od poprzedniej silniejszym uzbrojeniem strzeleckim, ktrego wzmocnienie byo efektem raportw bojowych
docierajcych doStanw Zjednoczonych zwalczcej Europy.
Bombowce North American B-25B
Mitchell byy redniopatami o powierzchni skrzyde 56,67m2, ipodwjnym usterzeniem pionowym. Ich podwozie byo trjkoowe, przy czym koa
gwne byy chowane wgondolach zasilnikowych, akoo przednie wkadub.
Napd maszyn stanowiy dwa, czternastocylindrowe silniki gwiazdowe
Wright R-2600-9 Double Cyclone omocy nominalnej 1500 KM i startowej
1700KM. Poruszay one trjopatowe
miga Hamilton Standard o rednicach po3,84m. Uzbrojenie samolotw
stanowiy pojedynczy karabin maszynowy kalibru 7,62 mm w oszklonej
czci przedniej oraz po dwa wkm-y
kalibru 12,7mm wdwch tylnych wieyczkach: grzbietowej i podkadubowej. Dolna wieyczka moga by przy
tym chowana do wntrza kaduba.
Standardowo, wkomorze kadubowej
bombowiec mg przenosi do1360kg
bomb. Zapas paliwa mg by magazynowany wdwch przednich zbiornikach skrzydowych osumarycznej pojemnoci 1393 dm3, dwch tylnych
zbiornikach skrzydowych o sumarycznej pojemnoci 1226 dm3 oraz
umieszczanym wkomorze bombowej
zbiorniku odrzucanym o pojemnoci
1590dm3.
Najliczniejsz z pierwszych wersji bombowcw Mitchell bya seria
B-25C, samoloty w rnych odmianach ktrej zostay zbudowane cznie w1619egzemplarzach. Wersje -C
i-D byy produkowane take dla lotnictwa piechoty morskiej, wktrym nosiy oznaczenie PBJ-C/D. Spord pniejszych, samoloty szturmowej wersji
B-25G/PBJ-G byy uzbrojone min.

63

Widok napokad lotniczy lotniskowca Hornet zzaparkowanymi bombowcami lotnictwa armii North American B-25B Mitchel, ktre wramach
operacji Shangri-La miay przeprowadzi pierwszy rajd powietrzny namacierzyste wyspy japoskie.
Fot. U.S. Naval Historical Center

wdziao kalibru 75mm idwa wielkokalibrowe karabiny maszynowe kalibru 12,7mm wprzedniej opancerzonej czci kaduba. Bombowce kolejnej
wersji -H, byy uzbrojone w jeszcze
wiksz liczb wielkokalibrowych karabinw maszynowych 12,7 mm.
Wobydwu tych wersjach zbudowano
cznie ponad 1400samolotw. Maszyny ostatnich serii -J, ktrych wlatach
1943-45 zbudowano cznie 4318egzemplarzy byy uzbrojone cznie
wtrzynacie wielkokalibrowych karabinw maszynowych kalibru 12,7mm,
zktrych sze byo zamontowanych
na stanowiskach staych, a siedem
naruchomych.

Douglas TBD Devastator

Trzymiejscowy, jednosilnikowy, horyzontalny samolot torpedowo-bombowy lotnictwa marynarki. Samolot
ten mia zastpi dotychczas wykorzystywane maszyny typw Martin BM-2
oraz Great Lakes TG-2. Przetarg najego projektowanie i dostaw Dowdztwo Marynarki ogosio w 1934 roku
pozaakceptowaniu przez Kongres byskawicznego programu rozwoju floty.
We wspzawodnictwie wziy udzia
trzy wytwrnie: Great Lakes, Douglas
iHall, przy czym konstrukcja tej ostatniej nie spenia zaoe przetargu. Prby porwnawcze prototypw wypady
lepiej dla monopatu Douglasa (oblata-

Podstawowe dane taktyczno-techniczne bombowcw North American B-25B Mitchell

wymiary:

rozpito 20,59m;
dugo 16,13m;
wysoko 4,80m;

napd:

dwa silniki Wright R-2600-9 Double Cyclone omocy 1700KM;

dwa trjopatowe miga ostaym skoku.

uzbrojenie:

cztery wielkokalibrowe karabiny maszynowe kalibru 12,7mm;

jeden karabin maszynowy kalibru 7,62mm;
bomby ociarze do1360kg,

masa:

wasna 9072kg, normalna startowa 11890kg,

maksymalna startowa 12910kg;

prdko:

przelotowa 370km/h, maksymalna 483km/h;

zasig:

normalny 1932km; maksymalny 3210km;

puap:

praktyczny 7620m.

64

ny 15kwietnia 1935roku) izpocztkiem 1936 roku wytwrnia Great Lakes

wycofaa si zeswoim dwupatowcem
zdalszej rywalizacji. Poprbach waciwoci lotniczych, uzbrojenia ieksploatacyjnych, w dniu 16 stycznia 1936
roku Marynarka zaakceptowaa maszyn Douglasa. Miesic pniej zawarto kontrakt nadostaw 114 samolotw
bombowo-torpedowych wwersji TBD1
Devastator iwdniu 5padziernika
nastpnego roku pierwsza zmaszyn zostaa wcielona dosuby wdywizjonie
VT-3 lotniskowca Saratoga (CV-3).
Douglas TBD-1 Devastator by
pierwszym amerykaskim jednopatowym pokadowym samolotem torpedowo-bombowym. Maszyny tego typu
byy dolnopatami o cakowicie metalowej konstrukcji i posiaday klasyczne usterzenie oraz podwozie chowane
czciowo w skrzydach. Stosunkowo
dua rozpito wymagaa wyposaenia
ich whydrauliczny mechanizm skadania skrzyde, ktrych zewntrzne czci
byy unoszone kugrze. Wcelu podniesienia bezpieczestwa zaogi samoloty
byy wyposaone wdwa gumowe pontony (pojednym pod kadym zeskrzyde). Wprzypadku przymusowego wodowania byy one napeniane CO2 dziki
czemu samolot mg duej utrzymywa
si nawodzie. Napd seryjnych maszyn
stanowi silnik Pratt&Whitney R-183064 omocy nominalnej 900KM. Uzbro-

Podstawowe dane taktyczno-techniczne bombowcw Douglas TBD-1 Devastator

wymiary:

rozpito 15,24m; (7,84m zezoonymi skrzydami);

dugo 10,70m;
wysoko 4,60 m;

napd:

silnik Pratt&Whitney R-1830-64 omocy nominalnej 900KM;

trjopatowe migo ostaym skoku.

uzbrojenie:

2-3karabiny maszynowe 7,62mm lub wielkokalibrowy karabin

maszynowy 12,7mm ikarabin maszynowy 7,62mm; adunek bomb
2x454kg lub 2x227kg lub 12x45kg lub torpeda lotnicza
Bliss-Leavitt Mk12 lub Mk7 Mod. 28 ociarze do840kg;

masa:

wasna 2536kg; startowa 4214kg, maksymalna 4659kg;

prdko:

maksymalna 330km/h;

zasig:

normalny 699km; bez adunku 1126km; maksymalny 1731km;

puap:

praktyczny 5950m.

jenie strzeleckie samolotu stanowi zamocowany nieruchomo i strzelajcy

doprzodu karabin maszynowy 7,62mm
oraz pojedynczy lub podwjnie sprzone karabiny maszynowe 7,62mm obsugiwane przez strzelca tylnego. Maszyny mogy zabiera uzbrojenie bombowe
wrnych konfiguracjach: 2x454kg
lub 2x227kg lub 12x45kg albo torpedy lotnicze Bliss-Leavitt Mk 12 lub
Mk7 Mod. 28 ociarze do840kg. Lekka konstrukcja patowca wpoczeniu
ze wzgldnym nadmiarem mocy powodowaa, esamoloty TBD-1 byy atwe w pilotau w locie bez adunku.
Po uzbrojeniu w torped, ktra tylko
czciowo moga by schowana wkomorze bombowej, maszyny wykazyway wyrany niedobr mocy istaway si
powolne oraz maosterowne. Podejcie
docelu musiao odbywa si zprdkoci zaledwie 185km/h, copowodowao konieczno kilkuminutowego lotu

nawysokoci 25-30m nad poziomem

morza pod ogniem artylerii przeciwlotniczej nieprzyjaciela!
Samoloty Douglas TBD Devastator
drugiej serii produkcyjnej rniy si
odpoprzednikw wyposaeniem wpodwjnej szerokoci chodniki naskrzydach oraz innym usytuowaniem
wiate pozycyjnych. Maszyny przewidywane nasamoloty dowdcw dywizjonw byy uzbrajane wwkm kalibru
12,7mm oraz karabin maszynowy kalibru 7,62mm. Dolistopada 1939 roku
dostarczono Marynarce cznie 130samolotw bombowo-torpedowych tego
typu, przy czym maszyny budowane
przez Naval Aircraft Factory wFiladelfii nosiy oznaczenie TBN-1. Uwaane zanie udane, samoloty torpedowobombowe Douglas TBD Devastator
na uzbrojeniu amerykaskiego lotnictwa pokadowego znajdoway si stosunkowo krtko. Ostatni znich zosta

Samolot torpedowy Douglas TBD Devastator wantykamuflau barwach znajbardziej

kolorowego okresu wmalowaniu samolotw pokadowych lotniskowcw amerykaskich.
Widoczny sposb skadania skrzyde maszyny.
Fot. zbiory Seweryn Fleischer

wycofany zdywizjonu VT-4 lotniskowca Ranger (CV-4) ju wdniu 31sierpnia

1942 roku.
Grumman TBF/TBM Avenger
Trzymiejscowy, jednosilnikowy, horyzontalny samolot torpedowo-bombowy
lotnictwa marynarki. Kontrakt nabudow maszyn tego typu zakady Grumman zawary z Marynark w dniu
8 kwietnia 1940 roku. W ramach tej
umowy zakady miay przedstawi
dwa prototypy oosigach przewyszajcych samoloty torpedowo-bombowe Douglas TBD Devastator. Pierwszy lot prototypowego XTBF-1 mia
miejsce wdniu 7sierpnia 1941 roku,
przy czym maszyna ta bya pierwszym samolotem uderzeniowym powstaym wzakadach Grumman, ktre dotej pory dostarczay Marynarce
wycznie myliwce. Nawyposaenie
lotnictwa floty bombowce produkcyjnej serii TBF-1 wchodziy poczwszy
od25marca 1942 roku, kiedy to zasiliy dywizjon VT-8 lotniskowca Hornet
(CV-8). Podczas drugiej wojny wiatowej, zakady Grumman wyprodukoway wsumie 2290 maszyn tego typu.
Samoloty te byy jednak przede wszystkim produkowane przez Eastern
Aircraft Division nalecy doGeneral
Motors Corp. Wytwrca ten wyprodukowa cznie 7546 maszyn, ktre byy
oznaczane jako TBM, przy czym ich
konstrukcja nie rnia si praktycznie odsamolotw wytwarzanych przez
Grumanna. Ostatnie samoloty TBM
Avenger zostay dostarczone Marynarce wewrzeniu 1945 roku.
Samoloty torpedowo-bombowe
Grumman TBF/M Avenger byy
wolnononymi redniopatami o powierzchni skrzyde 45,5m2 icakowicie
metalowej konstrukcji. Posiaday kadub
typu pskorupowego oraz klasyczne
usterzenie zezintegrowan zestatecznikiem pionowym petw grzbietow,
astery kierunku iwznoszenia pokryte
tkanin. Ich podwozie gwne byo chowane hydraulicznie wgondolach pod
zewntrznymi czciami skrzyde. Kka ogonowe, podobnie jak haki aerofiniszerw, byy chowane wtylnej czci
kaduba. Samoloty torpedowo-bombowe Grumman TBF/M Avenger charakteryzoway si stosunkowo grubym
ikrtkim kadubem mieszczcym pojemn komor torpedowo-bombow
zhydraulicznie otwieranymi drzwiami.
Do dua rozpito wymagaa wyposaenia ich whydrauliczny mechanizm
skadania skrzyde, ktrych zewntrzne czci byy ukadane rwnolegle

65

Oprcz wersji bombowo-torpedowych powstao przy tym take kilkanacie innych

odmian tych maszyn.
Wrd nich znalazy si
min. wersje: zewzmocnionym wyposaeniem
radiokomunikacyjnym
i radiolokacyjnym D, nocnego bombowca -N, owietlania pola
walki -L, zwalczania
okrtw podwodnych
-S, fotorozpoznawcza
-P, transportowa -U,
przeciwdziaania radioelektronicznego -Q
oraz pierwsza pokadowa maszyna wczesnego ostrzegania -W.
Samoloty TBM AvenSamoloty torpedowe TBM-1C Avenger byy prawdziwymi koniami roboczymi wojny na Pacyfiku. Wsubie
ger pozostaway nawyniektrych pastw pozostay do pocztkw lat szedziesitych.
Fot. zbiory William Morgan
posaeniu lotnictwa
doosi kaduba. Napd maszyn stano- silnika oraz ruchomy usytuowany zty- morskiego Stanw Zjednoczonych
wiy pojedyncze, czternastocylindrowe u samolotu wdolnej czci jego kad- do31padziernika 1954 roku, kiedy to
silniki Wright R-2600-8 omocy nomi- uba. Maszyny mogy zabiera wace zostay wycofane z dywizjonu rozponalnej 1700KM, poruszajce trjopa- do910kg uzbrojenie bombowo-torpe- znawczego VS-27.
towe migo Hamilton Standard ored- dowe wrnych konfiguracjach: pojenicy 3,96m istaym skoku. Samoloty dynczych bomb owagomiarze 726kg Grumman JF/J2F Duck
Dwumiejscowy, jednosilnikowy, wodposiaday kadubowe zbiorniki paliwa lub 454kg; czterech bomb po227kg
opojemnoci 568dm3 oraz dwa zbior- lub 12po45kg, albo bomby gbinowe nosamolot (amfibia) rozpoznawczy
niki wcentralnych czciach skrzyde jedn 295kg lub cztery po148kg, albo icznikowy lotnictwa marynarki. Konopojemnoci po340dm3. Dodatkowo, torpedy lotnicze Bliss-Leavitt Mk 13 strukcja maszyny wywodzia si zprojektu Loening Aeronautical Engineemogy przenosi zbiorniki odrzucane: Mod.1 lub Mod.2.
Samoloty torpedowo-bombowe ring Corp. W1931 roku powstae zniej
podwa opojemnoci 242dm3 pod zewntrznymi czciami skrzyde oraz po- Grumman TBF/TBM Avenger wwer- zakady Grover Loening Aircraft Comjedynczy zbiornik przelotowy wkomo- sji -1C byy uzbrojone dodatkowo pany zaproponoway Marynarce prorze bombowej opojemnoci 1041dm3. w po dwa zamocowane nieruchomo jekt XO2L-1 nowej kategorii samolotu
Uzbrojenie strzeleckie samolotw sta- wskrzydach wielkokalibrowe karabi- cznikowego. Poniewa zakady Gronowiy pojedyncze wielkokalibrowe ka- ny maszynowe kalibru 12,7mm. Seri ver Loening nie posiaday ju wwczas
rabiny maszynowe kalibru 12,7 mm -3, ktra odpoprzedniej rnia si za- mocy wytwrczych, zainteresowana
wwieyczce nakadubie, atake dwa stosowaniem silnika Wright R-2600-20 konstrukcj Marynarka przekazaa j
karabiny maszynowe kalibru 7,62mm: o mocy 1900 KM. budoway wycz- koncernowi Grumman. Podokonaniu
nieruchomy zamontowany w osonie nie zakady Eastern Aircraft Division. szeregu modyfikacji Grumman opracowa Projekt7, ktry w1932 roku
zosta przedstawiony izaakceptowany
Podstawowe dane taktyczno-techniczne bombowcw Grumman TBM-1C Avenger
przez Marynark Stanw Zjednoczowymiary:
rozpito 16,51m; (5,79m zezoonymi skrzydami);
nych. Pierwszy lot prototypowego XJFdugo 12,48m;
1 mia miejsce wdniu 25kwietnia 1933
wysoko 5,11 m;
roku. Dwadziecia siedem pierwszych,
napd:
silnik Wright R-2600-8 omocy nominalnej 1700KM;
seryjnych wodnosamolotw JF1 zotrjopatowe migo ostaym skoku.
stao dostarczonych lotnictwu floty poczwszy odmaja 1934 roku, wchodzc
uzbrojenie:
3wielkokalibrowe karabiny maszynowe 12,7mm ikarabin
poraz pierwszy nawyposaenie dywimaszynowy 7,62mm; adunek bomb 1x726kg lub lub 1x454kg
zjonu VJ-1 lotniskowca Langley (CV-1).
lub 4x227kg lub 12x45kg, albo bomby gbinowe 1x295kg lub
Kolejna wersja JF-2, ktr zbudowa4x148kg, albo torpedy lotnicze Bliss-Leavitt Mk13 Mod.1
no wczternastu egzemplarzach, rnilub Mod.2;
a si odpierwszej zastosowaniem inmasa:
wasna 4792kg; startowa 7451kg, maksymalna 7916kg;
nej jednostki napdowej tej samej mocy
silniki Wirght byy bowiem bardziej
prdko:
maksymalna 408km/h, przelotowa 233km/h;
dostpne ni Pratt & Whitney. Pitzasig:
normalny 1774km; maksymalny 2231km;
nacie samolotw wersji JF-3 zostao
puap:
praktyczny 6523m.
zbudowanych w1935 roku dla jedno-

66

stek rezerwowych floty ipiechoty morskiej. W1936 roku zakady Grumman

opracoway nowy Prototyp 15, ktrego konstrukcja cho mocno oparta
nawodnosamolotach JF Duck rnia
si odnich kilkunastoma modyfikacjami min. zwikszeniem mocy jednostki napdowej iwydueniem pywaka
o 91 cm. Maszyny wersji J2F zostay
zamwione przez Marynark w marcu 1936 roku, alot pierwszego samolotu mia miejsce ju wdniu 3kwietnia
tego roku. Pierwszy seryjny egzemplarz
wodnosamolotu J2F-1 Duck Marynarka przeja jeszcze tego samego popoudnia.
Wodnosamoloty (amfibie) Grumman
J2F-1 Duck byy dwupatowcami,
ocznej powierzchni skrzyde 37,5m2
i grnych patach zamocowanych
nazastrzaach kadubowych iusztywnionych ukadem prtw oraz lin rozpitych pomidzy patami. Pokrycie ich
powierzchni nonych byo pcienne,
a usterzenie miao konstrukcj duralow ipokrycie metalowe zwyjtkiem
sterw pokrytych ptnem. Maszyny
posiaday cakowicie metalowy kadub o konstrukcji skorupowej i due
pojedyncze centralne, jednoredanowe
pywaki podkadubowe o konstrukcji
cakowicie metalowej zpokryciem duralowym. Nakocach dolnych skrzyde zamocowane byy mae, bezredanowe pywaki stabilizacyjne okonstrukcji
ipokryciu metalowym. Kabiny samolotw wukadzie tandem byy przykryte
przezroczystymi owiewkami zpanelami odsuwanymi. Maszyny byy wyposaone wpodwozie chowane zapomoc
mechanizmu korbowego wgondolach
usytuowanych wrodkowych czciach
pywakw centralnych. Kka ogonowe
zamontowane byy natylnych kracach
tych pywakw isprzgnite zesterem
wspomagay jego dziaanie podczas poruszania si samolotu powodzie. Dzi-

Podstawowe dane taktyczno-techniczne wodnosamolotw Grumman J2F-1 Duck

wymiary:

rozpito 11,89m;
dugo 10,76m;
wysoko 4,42 m;

napd:

silnik Wright R-1820-20 Cyclone omocy nominalnej 750KM;

trjopatowe migo ostaym skoku.

uzbrojenie:

karabin maszynowy 7,62mm; adunek bomb 295kg;

masa:

wasna 1950kg; startowa 2400kg, maksymalna 2815kg;

prdko:

maksymalna 288km/h; patrolowa 241km/h;

zasig:

normalny 1255km;

puap:

praktyczny 6580m.

ki temu mogy zpowodzeniem ldowa

zarwno nawodzie jak ina ldzie bdc klasycznymi, latajcymi amfibiami.
Dla umoliwienia ldowania napokadach lotniskowcw wtylnych czciach
kadubw samoloty otrzymay haki. Napd wodnosamolotw J2F-1 stanowiy chodzone powietrzem silniki Wright
R-1820-20 Cyclone omocy 750KM poruszajce trjopatowe miga ostaym
skoku. Uzbrojenie maszyn stanowiy pojedyncze karabiny maszynowe 7,62mm
Browning zamontowane naruchomych
stanowiskach w tylnej czci kokpitu
iobsugiwane przez strzelcw pokadowych. Nazaczepach podskrzydowych
samoloty mogy przenosi pojedyncze
bomby ocznej masie do295kg. Maszyny miay moliwo przewoenia
dwch pasaerw wspecjalnie dotego
celu przystosowanym przedziale wpywaku centralnym. Zamiast nich mona
byo umieci wtym przedziale nosze
zdwoma rannymi.
Do kwietnia 1937 roku seria J2F-1
wodnosamolotw Duck zosta zbudowana wcznej liczbie 29egzemplarzy. Wersj rozwojow tych maszyn bya
trzydziestosamolotowa J2F-2 wyposaona wsilnik Wright R-1820-30 Cyclone omocy zwikszonej do790KM oraz
dodatkowy karabin maszynowy kalibru
7,62mm Browning zamontowany po-

Amfibia J2F-1 Duck penia funkcje rozpoznawcze icznikowe na lotniskowcach typu

Yorktown.
Fot. zbiory Seweryn Fleischer

midzy cylindrami silnika. Ich odmiana J2F-2A miaa zdwojony karabin maszynowy kalibru 7,62mm naruchomym
stanowisku ztyu kokpitu oraz dodatkowe zaczepy bombowe. Kolejna wersja -3
bya nieuzbrojona iprzeznaczona dla ataszatw floty amerykaskiej oraz dowdztwa U.S.Naval Academy. Wersja -4 rnia si zkolei odJ2F-2 jedynie niewielkimi
modyfikacjami majc min. wyposaenie
dostawiania zasony dymnej oraz doholowania obiektw powietrznych. Dokoca IIwojny wiatowej zbudowano cznie
632wodnosamoloty JF/J2F Duck, przy
czym wikszo znich powstaa wwersjach -5 oraz najliczniejszej -6 wyprodukowanej wliczbie 330egzemplarzy przez
Columbia Aircraft Corporation wValley
Stream. Rniy si odpoprzednich zaczepami dla bomb owikszym wagomiarze (po148kg) oraz przede wszystkim
zastosowaniem napdu owikszych mocach odpowiednio 950KM i1050KM.
Nadwyki maszyn bdcych w posiadaniu floty istray przybrzenej zostay
przebudowane dowersji AO12, poczym
byy wykorzystywane przez lotnictwo
Stanw Zjednoczonych docelw ratowniczych. Kilkadziesit samolotw, noszcych oznaczenia G-15 iG20, zbudowano
dla Argentyny, Kolumbii iMeksyku. Ostatnie wodnosamoloty JF/J2F Duck peniy sub wamerykaskich dywizjonach
lotniczych jeszcze wpoowie lat pidziesitych ubiegego wieku.
Vought O3U Corsair
Dwumiejscowy, jednosilnikowy, samolot rozpoznawczo-bombowy, obserwacyjny oraz cznikowy lotnictwa
marynarki. Maszyna powstaa wodpowiedzi nazgoszon w1929 roku przez
Marynark Stanw Zjednoczonych potrzeb zastpienia wczeniejszych wodnosamolotw Vought O2U Corsair (I).
Wnastpnym roku Vought przedstawi
projekt nowego samolotu, w ktrego
konstrukcji wykorzystano wiele rozwiza poprzednika. Majcy poprawion aerodynamik, udoskonalony napd

67

Samolot rozpoznawczo-bombowy O3U-3 Corsair.

iwyposaenie projekt O3U-1 stanowi

dla Marynarki atrakcyjn ofert wymiany starszych samolotw przy najmniejszych kosztach. W dniu 18 stycznia
1930 roku Marynarka zoya zamwienie na36maszyn pierwszej serii, zktrych pierwsze zostay oblatane wczerwcu iwdniu 15lipca tego samego roku
weszy na wyposaenie nalecego
do3Dywizjonu Pancernikw dywizjonu samolotw obserwacyjnych VO3B.
Pozakoczeniu oficjalnych testw wlutym 1931roku, Marynarka zoya dodatkowe zamwienie na51samolotw.
Wersja rozwojowa O3U-2 rnia si
od poprzedniej napdem o wikszej
mocy oraz zaokrglonym statecznikiem. Spord zamwionych przez Marynark 29takich maszyn sub weflocie penio jedynie 5samolotw reszta
zostaa przekazana lotnictwu piechoty
morskiej, wktrym nosiy oznaczenie
SU-1. Wyposaone jedynie w podwozie stae maszyny tej serii byy pierwszymi whistorii samolotami Piechoty
Morskiej operujcymi zpokadu lotniskowcw34. Wkolejnej wersji samolotw O3U-3 zastosowano napd ojeszcze wikszej mocy ni w maszynach
poprzedniej serii. Poczwszy od1933
roku nawyposaeniu floty znalazo si
75samolotw wtej wersji.
Samoloty Vought O2U-3 Corsair
byy dwupatowcami, ootwartym kokpicie. Byy produkowane zarwno
wwersji ldowej zpodwoziem staym,

Fot. zbiory Seweryn Fleischer

jak te wodnosamolotu wyposaonego w pywaki jeden duy centralny

oraz dwa stabilizacyjne podskrzydowe. Poraz pierwszy przy tym, pywaki
te byy oryginaln konstrukcj koncernu Vought, ktry dotychczas kupowa je
uinnych wytwrcw. Pierwszych 28samolotw serii O2U-3 mogo by eksploatowanych zarwno z podwoziem
koowym, jak i pywakami. Samoloty
przeznaczone doldowania napokadach lotniskowcw wtylnych czciach
kadubw byy wyposaone whaki. Napd samolotw O2U-3 stanowiy chodzone powietrzem silniki Pratt &Whitney R-1340-12 opojemnoci skokowej
22dm3 imocy nominalnej 550KM napdzajce dwuopatowe migo ostaym skoku. Uzbrojenie maszyn stanowiy dwa karabiny maszynowe 7,62mm
Browning, z ktrych jeden strzelaj-

cy doprzodu zamontowany by nastae, adrugi usytuowany naruchomym

stanowisku wtylnej czci kokpitu obsugiwany przez obserwatora-strzelca pokadowego. Na zaczepach podskrzydowych samoloty Vought O2U-3
mogy przenosi lekkie bomby ocznej
wadze do45kg jedn ociarze 45kg
lub dwie wace po22,7kg.
Poczwszy od1933 roku nawyposaeniu Marynarki Stanw Zjednoczonych znalazo si 75samolotw Vought
Corsair wwersji O3U-3, ktre wjej
bazach ldowych peniy sub jeszcze
w 1941 roku. Kolejna wersja rozwojowa O3U-4 charakteryzowaa si zastosowaniem silnika owikszej mocy
moc silnika. Wszystkie z65zbudowanych wniej maszyn penio przy tym
sub w piechocie morskiej noszc
oznaczenia SU-2 oraz SU-3, wktrej
zastpio wczeniejsze samoloty SU-1.
Gwn zmian wostatniej wersji samolotw Corsair O3U-6 rwnie
byo zastosowanie silnika o wikszej
mocy 650KM. Wtej wersji zbudowano naj pierw 20 egzemplarzy dla
lotnictwa Piechoty Morskiej (SU-4),
apniej 32nazamwienie lotnictwa
Marynarki, przy czym dostawa ostatnich znich miaa miejsce wlipcu 1935
roku. Maszyny tego typu zostay ostatecznie wycofane wmarcu 1942 roku
zdywizjonu cznikowego VJ-3 lotniskowca Saratoga (CV-3), koczc wten
sposb wieloletni sub samolotw
Vought O2U/O3U Corsair w lotnictwie floty amerykaskiej.
34. Znajdoway si one nawyposaeniu oddziaw piechoty morskiej lotniskowcw Lexington (CV2) iSaratoga (CV-3).

Podstawowe dane taktyczno-techniczne samolotw rozpoznawczych Vought O3U-3 Corsair

wymiary:

rozpito 10,97m;
dugo 8,31m;
wysoko 3,51m;

napd:

silnik Pratt &Whitney R-1340-12 omocy nominalnej 550KM;

dwuopatowe migo ostaym skoku.

uzbrojenie:

dwa karabiny maszynowe 7,62mm; adunek bomb 45kg;

masa:

wasna 1334kg; maksymalna 2021kg;

prdko:

maksymalna 263km/h; pocztkowa wznoszenia 362m/min;

zasig:

normalny 1043km;

puap:

praktyczny 6264m.

Suba bojowa lotniskowcw

zostanie opisana w drugiej czci niniejszej monografii
68

Uwaga! Niniejszy plan stanowi integraln cz monografii

Lotniskowce typu Yorktown i nie
moe by sprzedawany oddzielnie.

Yorktown
(1938)

skala 1:400

Rys. Wydawnictwo Okrty Wojenne

Waldemar Kaczmarczyk

Uwaga! Niniejszy plan stanowi integraln cz monografii

Lotniskowce typu Yorktown i nie
moe by sprzedawany oddzielnie.

Yorktown

(maj-czerwiec 1942)
skala 1:400

Rys. Wydawnictwo Okrty Wojenne

Waldemar Kaczmarczyk