Professional Documents
Culture Documents
Austria Info
Austria Info
Austria Info
INFO
Platteland
Rondreis
2010
Romantiek Natuurbeleving
Weg uit Paleizen en Nationale- en
de stad kastelen natuurparken
il
www .interra
www
© WI E N T O U RI SM US / D AN I E L Z U PA N C
W eet je wat Oostenrijk zo bijzonder maakt? Onderweg zijn in Oostenrijk is voor onze gasten een zeer gevarieerd genoegen. De een wordt bekoord door de
ongerepte natuur – van Alpentop tot rand van de poesta. De ander is verrukt over de culturele veelzijdigheid van Oostenrijk, bijvoorbeeld de opera of een barokke
kerk in een afgelegen dal. En een derde zweert bij het verwenprogramma in de Oostenrijkse wellness-oases, gegarneerd met regionale culinaire heerlijkheden. Voor mij
is het mooiste van Oostenrijk door het land reizen en een beetje van alles kunnen beleven. De hele diversiteit op een klein oppervlak – alleen al de oversteek van een
pas of een rivier maakt deze afwisseling zichtbaar. Ik nodig je van harte uit die te onderzoeken. Op pad te gaan, onderweg te zijn en aan te komen. In Oostenrijk.
Ik wens je een fantastische vakantie.
Petra Stolba
m
02 Deelstaathoofdsteden
Negen stadswandelingen
05 Uitstapjes
De omgeving van de deelstaathoofdsteden in
06 Onderweg
Prachtige plekken langs bijzondere routes
13 Bourgondisch reizen
Eten, drinken en cultuur
14 Stiften en kloosters
Juwelen van de sacrale architectuur
16 Muziek
De mooiste muziekevenementen
24 Gezin
Plezier en avontuur voor jong en oud
www.austria.info 1
V oor wie door de schilderachtige oude steden gebouwen bepalen het stadsbeeld van de voorma- en festivalstad Salzburg werd in 1997 door de
Schönbrunn. Talrijke kunstschatten en prachtige en natuurlijke rustplaatsen, zoals het uitgestrekte T. +43 662 88 98 7-0, www.salzburg.info
2 www.austria.info
1 Uitzicht vanuit het Salzburger café M32 Graz straten van de stad kan natuurlijk ook. Innsbruck
2 Het Grazer Kunsthaus: De betoverende mengeling van gotiek, renaissance, heeft duidelijk veel meer te bieden dan alleen de
een architectonisch meesterwerk
barok, historisme en moderne architectuur in de bergen net buiten de stad. Sportliefhebbers ver-
3 Klinken op het mooie leven
oude binnenstad van Graz was voor de UNESCO wonderen zich over de Bergisel skispringschans.
4 Het Goldene Dachl van bovenaf aanleiding haar tot wereldcultuurerfgoed uit te Het café in de toren op 47 m biedt een grandioos
5 Een bezoek aan een koffiehuis mag je roepen. Graz heeft een mediterrane flair. Midden in uitzicht over de stad.
niet overslaan
de stad, met haar schilderachtige Hauptplatz, rijst de T. +43 512 59850, www.innsbruck.info
© Ö S T E RRE I CH WE R BU N G / V I E N N AS LI D E ; T V B IN N S BR UC K / Z I M ME RM AN N ; T V B IN N SB RUC K, WI E N T O URI SM U S / K AR L T HO MAS
Maximilian I. Gewoon flaneren door de aantrekkelijke T. +43 732 7070-1777, www.linz.at/tourismus >
www.austria.info 3
1 2 3
© MO S T V IE R T E L T O UR IS MUS / W E IN FR AN Z . AT ; Ö S T E RR E IC H WE R BU N G / A N D RE A S HO FE R, M AY E R
St. Pölten Hoofdstad van Niederösterreich, De oude Romeinen hebben zich 2000 jaar geleden eeuw. St. Pölten beleefde haar volle bloei in de
ca. 50.000 inwoners al in Bregenz gevestigd. Tegenwoordig bepaalt 17e eeuw. De schitterende pleinen van de histori-
Eisenstadt Hoofdstad van Burgenland, de middeleeuwse kern met het symbool van de sche binnenstad, de Herrenplatz, Rathausplatz en
12.000 inwoners
stad, de Martinustoren met zijn imposante barokke Riemerplatz zijn versierd met gevels uit de barok en
Bregenz Hoofdstad van Vorarlberg,
ca. 30.000 inwoners uienkoepel, het stadsbeeld. Bregenz geld echter Jugendstil. Hiermee vormt de moderne architectuur
Klagenfurt Hoofdstad van Karinthië, ook als Mekka van de moderne architectuur. Het van het Landhausviertel en Kulturbezirk, zoals het
ca. 92.000 inwoners Kunsthaus aan de oever van het meer is daarvan Festspielhaus, een levendig contrast.
Wenen Hoofdstad van Oostenrijk, UNESCO wereld-
cultuurerfgoed, ca. 1.700.000 inwoners
een van de indrukwekkendste voorbeelden. In het T. +43 2742 353354, www.st-poelten.gv.at •
westen wordt de stad begrensd door de Bodensee.
Salzburg Hoofdstad van de deelstaat Salzburg,
UNESCO wereldcultuurerfgoed, Vanaf de huisberg, de Pfänder, heb je een fan-
© Ö S T E RRE I CH WE R BU N G / I LGN E R
4 www.austria.info
3 4
Uitstapjes
De Oostenrijkse deelstaathoofdsteden zijn ingebed in prachtige natuur.
Klöch, Kapfenstein en Feldbach. Hier is een kort
uitstapje van de route naar Riegersburg (zie pagina
11) de moeite waard. Over de A2 rijd je weer naar
Graz.
Een uitstapje in de omgeving is dus altijd de moeite waard.
Rondom Wenen
am Arlberg. Terug naar Bregenz ga je door het meren), de Gschütt-pass, Abtenau (Lammer-kloof),
Bregenzerwald, langs Schwarzenberg met zijn voor Golling (waterval) en Hallein (zoutmijn).
de regio typische huizen.
Rondom Graz
Rondom Innsbruck Vanuit Graz kom je over de Schilcher-wijnweg
Als je Innsbruck in zuidwestelijke richting verlaat, in Stainz. Dan ga je naar Kitzech, het hoogstge- Linz Wenen
kom je in de dorpjes Nattersen Mutters in het legen wijnbouwdorp van Europa, met het eerste Bregenz
Salzburg St. Pölten
zonnige middelgebergte en verder in Sellrain in Steiermarkse wijnmuseum. Je rijdt verder over Eisenstadt
Graz
het mooie Sellraintal. Het bochtige traject tussen de schilderachtige Zuid-Steiermarkse Wijnweg Innsbruck
Klagenfurt
de twee gemeenten Kühtai en Ötz in het Ötztal is (www.suedsteirischeweinstrasse.at) en door de
© Ö S T E RRE I CH WE R BU N G / I LGN E R
Vijf rondritten
landschappelijk erg aantrekkelijk. Via Nassereith en dorpen Leutschach en Gamlitz. Via Ehrenhausen
Telfs in het beschermde natuurgebied Mieminger bereik je Leibnitz (Schloss Seggau – zie pagina Rondom Vorarlberg (ca. 280 km, alleen in de zomer)
Rondom Innsbruck (ca. 140 km)
Plateau, gaat het naar Seefeld, nog een parel van 12). Vervolg de rit naar Bad Radkersburg met zijn
Rondom Salzburg (ca. 170 km)
de regio, en via Zirl terug naar Innsbruck. historische oude centrum. De terugweg voert door Rondom Graz (ca. 170 km)
het Steiermarkse vulkaanland (zie pagina 7) langs Rondom Wien (ca. 240 km)
www.austria.info 5
andere kant van de berg laat de wegenkaart een bezoekerscentrum. Panoramawegen voeren door het renaissanceslot Porcia – zie pagina 10.
meer zien. Aan de oever daarvan is het vast heer- het hoog Alpine landschap en direct naar de uitlo-
© D O N AU N I E D E RÖ S T E RR E IC H / S T E V E HAI D E R
lijk picknicken. Daarvoor is tijd genoeg. Tenslotte pers van de gletsjers. De weg is ook erg geliefd bij Daarna gaat het verder naar Villach. Hier kun je
is hier het onderweg zijn belangrijker dan het motorrijders en fietsers, die houden van extreme over de tolweg Villacher Alpenstraße omhoog rij-
aankomen! sportieve uitdagingen. Langs de Großglockner den naar de Dobratsch op 1.732 meter. Langs de
Hochalpenstraße bevinden zich tentoonstellingen, route word je beloond met een fantastisch uitzicht
Großglockner Hochalpenstraße informatieborden en natuurleerpaden. De weg is op Villach, de Julische Alpen en de imposante
Misschien wel de beroemdste weg in Oostenrijk geopend van mei tot oktober, ’s nachts is de weg zuidzijde van de Dobratsch. via Maria Gail, met zijn
is de fantastische route van de Großglockner gesloten. www.grossglockner.at weelderig ingerichte parochiekerk, gaat het verder
6 www.austria.info
1 3 4
1 De Donau stroomt door het noorden van langs de turkoois glinsterende Faaker See en weer tuur erfgoed. Het landschap wordt bepaald door
Oostenrijk
terug naar de Wörthersee. Hier worden de bekende wijnbergen, abrikozenbomen en schilderachtige
2 De Großglockner-Hochalpenstraße
plaatsen Velden en Maria Wörth bezocht, voor de plaatsjes. Daartussen tronen imposante stiften en
3 De Turnersee in Karinthië
tocht verder gaat langs de kleine Keutschacher ruïnes boven de Donau uit. Indrukwekkend zijn
4 De Oostenrijkse wijngaarden leveren
See. Een uitstapje naar de uitzichttoren de stiften van Melk en Göttweig en de pittoreske
excellente druiven
Pyramidenkogel met een geweldig panorama- schoonheid van de dorpen Spitz, Weissenkirchen
uitzicht van de Karawanken tot de Hohe Tauern en Dürnstein. In Dürnstein staat een beroemde
is de moeite waard. Via Viktring– zie pagina 14 – ruïne. Klosterneuburg, noordwestelijk van Wenen,
Linz keer je uiteindelijk weer terug naar Klagenfurt. heeft een imposant klooster.
3 Wenen
Heiligenblut in Karinthië (ca. 48 km) Florian met zijn imposante stift, de oude Romeinse pagina 18. Hier verlaat de Donau het land. Een
2 Merenrondrit Karinthië stad Enns en het stadje Steyr met zijn prachtige groot deel van de stiften op de route is beschreven
© D O N AU N I E D E RÖ S T E RR E IC H / S T E V E HAI D E R
Van Klagenfurt naar de Ossiacher See, historische binnenstad. op pagina 14 onder Stiften en kloosters. >
Millstätter See, Faaker See en Wörthersee
(ca. 270 km)
3 Langs de Donau Weer terug naar de Donau voert de route naar een
Van Passau door de Wachau via Wenen naar triest hoofdstuk uit de geschiedenis, het concentra-
Hainburg (ca. 445 km)
tiekamp Mauthausen. Via het vissersplaatsje Grein
4 Het Steiermarkse vulkaanland
kom je nu in de Wachau, een erg mooi deel van de
route, door de UNESCO uitgeroepen tot wereldcul-
www.austria.info 7
1 Kitzbühel in Tirol Rondom de Wilder Kaiser 21. Via de Tauernschleuse midden in het nationale
2 De marmot - thuis in de Alpen De rit begint met de spreekwoordelijke “parel van park Hohe Tauern waar de auto in Böckstein met
3 In het nationaal park Hohe Tauern Tirol”, in het schilderachtige stadje Kufstein, dat de trein wordt getransporteerd, kom je in Mallnitz
4 De Galzigbaan in St. Anton am Arlberg een betoverende binnenstad heeft. Hier vandaan in Karinthië. In Obervellach kun je de burcht
5 Zeilen op de Neusiedler See - rijd je richting Ebbs, gelegen aan de idyllische Falkenstein bezichtigen, daarna gaat het verder
een belevenis Walchsee. Bij Griesenau neem je voor een uitstapje naar Kolbnitzin het Mölltal.
de aftakking naar de tolweg Griesener Alm. Via
Kirchdorfgaat de route naar St. Johann in Tirol. Kort voor Spittal an der Drau – hier ligt het slot
Hier vandaan is het niet ver naar Kitzbühel, de Porcia – zie pagina 10 – bevindt zich de Romeinse
vakantieplaats met bonte stadskern. De Tiroler dor- opgraving Teurnia. Van het middeleeuwse stadje
pen Going, Ellmau en Scheffau zijn prachtig gele- Gmünd rijd je over de Katschbergpass naar St.
gen aan de voet van de geweldige steenreus Wilder Michael im Lungau. Vlakbij bevinden zich twee
Kaiser. Hier vandaan rijd je naar de Hintersteiner juweeltjes uit vervlogen tijden: slot Moosham
See, op 882 m. Via de plaatsjes Söll en Kirchbichl en burcht Mauterndorf – zie pagina 12. Via de © KI T Z BÜ HE L T O UR IS MU S, N PH T / N P V S ALZ B U RG, R IE D E R ; N P HT T IRO L / KU R Z T HAL E R
voert de weg naar Mariastein met de bekende landschappelijk aantrekkelijke Radstädter Tauern-
© ST . AN T O N A M AR LBE R G; Ö S T E RR RE I CH W E RB UN G / AN D R E AS H O FE R
bedevaartskerk weer terug naar Kufstein. passen het door historische stadsmuren omgeven
stadje Radstadt gaat de rondrit weer terug naar
Rondrit Hohe Tauern St. Johann.
De route die door het adembenemende landschap
van het nationale park Hohe Tauern – zie pagina Rond de Wölzer Tauern
19 – voert, start in St. Johann im Pongau. Hier Van de winkelstad Liezen voert de route langs
vlakbij bevindt zich de pittoreske Liechtensteinkloof, het warme Alpenveenmeer Putterersee in Aigen,
die door bulderende watervallen in de hoog oprij- gelegen tussen de bergen van het Ennstal, naar
zende rotsen werd gesneden. Verder gaat het door de bergregio Grimming. Van het schilderachtige
het Gasteiner Tal naar de prachtig gelegen kuur- plaatsje Irdning gaat het verder naar Donnersbach,
oorden Bad Hofgasteinen Bad Gastein – zie pagina van daaruit kun je een uitstapje naar de op 1.600 m
8 www.austria.info
gelegen Planneralm maken. De Erzherzog-Johann- – zie pagina 10 – aan te raden, waar regelmatig
Linz
Straße voert over een prachtige panoramaweg interessante tentoonstellingen plaatsvinden. Via Wenen
St. Pölten 4
van het Ennstal via de Sölkpass tot 1.780 m over Frauenkirchen en St. Andrä am Zicksee kom je in Bregenz 1
Salzburg
Eisenstadt
de bergketen van de Niederer Tauern en door het de Seenwinkel met zijn talrijke pittoreske meren en 3
2 Graz
natuurpark Sölktäler. Via Schöderen Oberwölz rijd vijvers. De regio staat bekend om zijn zoete top- Innsbruck
5
Klagenfurt
je naar de andere kant naar Oberzeiring, waar een wijnen. In de idyllische plaatsjes in de Seewinkel,
voormalige zilvergroeve kan worden bezichtigd. zoals in Apetlon of Illmitz, woont een reeks interna-
Verder naar het noorden gaat het via Mörderbrugg tionaal onderscheiden wijnboeren. Een paar van de mooiste rondritten
naar Hohentauern.
1 Rondom de Wilder Kaiser
Als je langs hen bent gereden, voert de route weer Rondrit van Kufstein naar Tirol rond het
Een uitstapje naar de glasheldere Scheiblsee terug naar het surferparadijs Podersdorf aan de gebergte van de Wilder Kaiser
(ca. 90 km).
op 1.700 m is aan te raden. Via Rottenmann, Neusiedlersee en via Neusiedl am See langs de
2 Rondrit Hohe Tauern
waar een bezoek aan de dichtbij gelegen burcht westoever van het meer naar het architectonisch
Van St. Johann im Pongau naar Spittal an der
© KI T Z BÜ HE L T O UR IS MU S, N PH T / N P V S ALZ B U RG, R IE D E R ; N P HT T IRO L / KU R Z T HAL E R
Strechau – zie pagina 12 – de moeite waard is, prachtige wijndorp Rust. Hier vandaan rijd je naar Drau, Eben im Pongau en Radstadt
kom je uiteindelijk weer terug in Liezen. St. Margarethen met de oude Romeinse stenen (ca. 270 km).
© ST . AN T O N A M AR LBE R G; Ö S T E RR RE I CH W E RB UN G / AN D R E AS H O FE R
brug, die ’s zomers het toneel van operafestivals is. 3 Rond de Wölzer Tauern
Rondrit van Liezen in de Steiermark door het
Door het poestalandschap Via Eisenstadt, de hoofdstad van Burgenland, voert natuurpark Sölktäler
van het Burgenland de weg nu via Loretto met een prachtige bede- (ca. 200 km).
Vanuit Wenen naar de Schwechat en Bruck an vaartskerk weer terug naar Wenen. • 4 Door het poestalandschap van het
Burgenland
der Leitha langs de door rietgordels omzoomde
Rondrit van Wenen naar de Neusiedler See,
Neusiedler See. Het meer is een deel van het door de Seenwinkel naar Eisenstadt
nationale park Neusiedler See – Seewinkel, dat (ca. 220 km).
onderdeel is van het UNESCO wereldcultuurerf- 5 Door het hooggebergte van Vorarlberg
Rondrit van Bludenz, de Silvretta en de Arlberg
goed „Fertö-Neusiedler See“ – zie pagina 18. Via (ca. 140 km).
Neusiedl am See kom je in Mönchhof. Van hieruit
is een bezoek aan het prachtige barokslot Halbturn
www.austria.info 9
Vorstelijk 1
2
Keizerlijk op de foto in het park van
slot Hof
Het Palmenhaus in de Burggarten van
de Weense Hofburg
Oostenrijk is bezaaid met prachtige burchten en kastelen, 3 In de dierentuin van Schönbrunn
imposante getuigen uit vervlogen tijden. 4 Slot Anif bij Salzburg
zers, keizerinnen, prinsen en prinsessen. vesting met middeleeuwse oorsprong, 20.000 Burchtruïne Landskron: prachtige, grote burchtruïne
tentoonstellingsstukken, wapenkamer. ten noorden van Velden, roofvogelwacht, apenberg
Wenen www.burgforchtenstein.at met daarop levende apen. www.burg-landskron.at
Hofburg: tegenwoordig ambtszetel van de Burcht Güssing: oudste burcht van het burgenland, Slot Porcia: Spittal a.d. Drau. Een van de belang-
bondspresident, tot 1918 de zetel van de keizer uit de 11e eeuw, burchtmuseum met 5.000 muse- rijkste renaissancegebouwen noordelijk van de
van Oostenrijk. De oudste delen uit de 13e eeuw, umstukken, klokkentoren met panorama-uitzicht. Alpen, in de acadenhof ’s zomers komedies.
10 www.austria.info
2
* Karinthië, Burcht Hochosterwitz
ten oosten van St. Veit, symbool
van Karinthië, in 860 voor het eerst
gedocumenteerd, bijzonder gebouw
met 14 burchtpoorten, burchtmuseum.
www.burg-hochosterwitz.or.at
Burcht Hochosterwitz: zie kader Interactieve belevenisrondleidingen. Schallaburg: renaissanceslot bij Melk, toernooiveld,
Burcht Sommeregg: boven de Millstättersee bij www.gozzoburg.at binnenplaats met arcaden met terracottasieraden,
Seeboden troont de grootscheeps gerestaureerde Burcht Heidenreichstein: in het Waldviertel. tentoonstellingscentrum. www.schallaburg.at
burchtruïne, foltermuseum, in augustus ridderspe- Middeleeuws waterkasteel, begaanbaar over Slot Weitra: vlakbij Zwettl, renaissanceslot met
len. www.sommeregg.at ophaalbruggen. www.kinsky-heidenreichstein.at prachtige binnenplaats met arcaden en slottheater,
Slot Straßburg: complex uit de 12e eeuw, ten Slot Hof: bij Hainburg, zomerzetel van Prins Eugen van brouwerijmuseum. www.schloss-weitra.at
noorden van St. Veit, voormalige bisschopszetel, Savoye, feestzaal en pronkkamers, barokke terrastuin
tegenwoordig volks- en jachtmuseum. met paviljoens en fonteinen. www.schlosshof.at Oberösterreich
© WW W.P A LME N H AU S.A T ; WI E N T O U R IS MUS / W ILL FR IE D GRE D L E R- O X E N BA UE R ; Ö S T E RRE I C H WE R B UN G / W E IN HAE U P L W.
www.bistum-gurk.at/Strassburg/strassburg.htm Burcht Kreuzenstein: burcht met middeleeuwse Waterslot Aistersheim: een van de mooiste en
oorsprong, herbouwd in de 19e eeuw, geliefd grootste watersloten van Oostenrijk.
Niederösterreich excursiedoel in de omgeving van Wenen, adelaars- www.wasserschloss-aisterheim.at
Burchtruïne Aggstein: aan de oever van de Donau wacht. www.kreuzenstein.com Burcht Clam: een van de best bewaard gebleven
in de Wachau, populair excursiedoel met fantas- Schloss Orth, Orth an der Donau: in Nationalpark burchten van Oostenrijk, in de buurt van Perg,
tisch uitzicht. www.schoenbuehel-aggstein.at Donauauen. Multimediale vaste tentoonstelling gebouwd in de 12e eeuw, kasteelmuseum,
Burchtruïne Dürnstein: hier in de Wachau werd “DonAUräume”, uitzichtstoren en vrij toegankelijk kas- concerten. www.clam.at/burg-clam
in de 12e eeuw de Engelse koning Richard teeleiland met de lokale dieren en planten van de Au. Slot Greinburg: renaissancekasteel boven de
Leeuwenhart gevangen gehouden. Burcht Rappottenstein: bij Zwettl, een van de best Donau, showruimtes, scheepvaartmuseum.
Slot Grafenegg: vlak bij Krems. Belangrijk kasteel- bewaard gebleven burchten van Oostenrijk met www.schloss-greinburg.at
gebouw van het romantische Historisme, culturele Romaanse, gotische en renaissance bouwfases, ’s Keizervilla in Bad Ischl: zomerresidentie van keizer
evenementen. www.grafenegg.at zomers culturele evenementen. Franz Joseph I en keizerin Elisabeth I (Sisi).
© Ö S T E RRE I CH WE R BU N G / L AM ME RH UB E R
www.austria.info 11
1 2
genoemd, het herbergt het Oberösterreichische Steiermark omgebouwd tot barok kasteel, pronk- en
Landesmuseum. www.schlossmuseum.at Slot Eggenberg: Grazer barokslot met evenementenzalen, keizerlijke appartementen,
Slot Ort: aan de Traunsee gelegen kasteel, sym- pronkkamers, park in de stijl van een Engelse hoftuin. www.hofburg-innsbruck.at
bool van Gmunden, renaissance binnenplaats met landschapstuin, oude galerie, museum voor vroege Vesting Kufstein: symbool van Kufstein, in de 13e
arcaden. www.schlossort.gmunden.at geschiedenis. eeuw voor het eerst in een oorkonde genoemd,
Keizerlijke burcht in Wels: gebouwd in 776. In www.museum-joanneum.at/eggenberg grootste vrijstaande orgel ter wereld, culturele
1519 stierf hier keizer Maximilian. Tegenwoordig is Burchtruïne Gallenstein: vlakbij Liezen. evenementen. www.festung.kufstein.at
in de burcht een bakkerijmuseum gevestigd. Weergaloos uitzicht, culturele evenementen. Slot Landeck: oorspronkelijke gerechtszetel uit de
Slot Herberstein: renaissanceslot met historische 13e eeuw, streekmuseum en kasteelgalerie.
SalzburgerLand tuinen ten oosten van Weiz, museum, dierenpark. www.schlosslandeck.at
Burcht Finstergrün: bij Tamsweg, romantisch www.herberstein.co.at Slot Tratzberg: bij Jenbach, een van de mooiste
kasteel uit de 12e eeuw, jeugdherberg. Burcht Oberkapfenberg: Kapfenberg, burcht uit kastelen van Europa op de overgang van gotiek
www.burg-finstergruen.at de 13e eeuw, roofvogelshow, belevenisburcht met naar renaissance, Habsburgerzaal met oudste
Slot Goldegg: vlakbij St. Johann im Pongau, ridderspelen. http://burg.kapfenberg.at geschilderde stamboom van de Habsburgers.
renaissance ridderzaal, uit de 16e eeuw, Riegersburg: vlakbij Feldbach, beroemd www.schloss-tratzberg.com
evenementencentrum. www.schlossgoldegg.at bolwerk tegen de belegering van de Turken,
Slot Hellbrunn: kasteel uit de 17e eeuw, in de stad roofvogelwacht, ridderzaal, heksenmuseum, Vorarlberg
Salzburg, kasteelpark met beroemde waterspelen tentoonstellingen. www.riegersburg.com Schattenburg: symbool van Feldkirch, uitkijktoren
uit de late renaissance, „mechanisch“ theater Burcht Strechau: Middeleeuwse, in de renaissance en streekmuseum. www.schattenburg.at
met door water aangedreven figuren. verbouwde burcht, prachtig binnenplaats met Slot Hohenems: renaissancepaleis uit de 16e
www.hellbrunn.at arcaden, plafondschilderingen, evenementen. eeuw, vindplaats van handschriften van het
Vesting Hohensalzburg: symbool van de www.burg-strechau.at Nibelungenlied, tentoonstellingen en culturele
stad Salzburg, grootste bewaard gebleven Slot Seggau: vlakbij Leibnitz, tot in de 18e eeuw evenementen. www.palast-hohenems.at
vestinggebouw van Midden-Europa, gebouwd in de bisschopszetel, barokke vorstenkamers, 300 jaar Burchtruïne Tosters: ruïne uit de 13e eeuw boven
11e eeuw, museum, prachtig uitzicht op de stad. oude wijnkelder. www.seggau.com Feldkirch, uitzichtstoren.
verdedigingsburcht van de aartsbisschop, Spaanse zaal met prachtige schildering, filiaal ruïne bestaande uit de basismuren, waaruit een
valkenshow, wapenkamer, kerker, belevenisburcht. van het Kunsthistorisches Museum in Wenen met bedevaartskerk uit de 18e eeuw oprijst. •
www.salzburg-burgen.at/de/werfen talrijke kunstschatten, tentoonstellingsruimten,
Burcht Mauterndorf: ten westen van Tamsweg, tentoonstellingen, kasteelpark in de stijl van de
tolburcht uit de 13e eeuw, landschapsmuseum. Engelse landschapstuinen.
www.salzburg-burgen.at/mauterndorf www.khm.at/schloss-ambras.at 1 Dakfresco in de wapenzaal van het Landhaus in
Slot Mirabell: gebouwd in 1606, tegenwoordig in Innsbrucker Hofburg: voormalige zetel van de Klagenfurt
het hart van de stad Salzburg, prachtig slotpark. Tiroler landvorsten, door keizerin Maria Theresia 2 Slot Herberstein, Steiermark
12 www.austria.info
2 3 4
Bourgondisch reizen
Eten, drinken en cultuur! Deze wegen voeren naar de
3
4
De zuivel-cosmeticafabriek in Egg
Het „Mostbirnhaus“ in Stift Ardagger
Wat zou een land zijn zonder zijn oude boeren- deze regio, zijn samengevat in de Museumsstraße. sen Behamberg en Kürnberg, Ertl en Seitenstetten
traditie? Enkele regio’s in Oostenrijk hebben zich Als een fijnmazig net ligt het vlechtwerk van wegen – hier is een bezoek aan het prachtige stift de
verenigd tot themaroutes, die door de levendige tussen het openluchtmuseum van Pelmberg, waar moeite waard – zie pagina 15 – en Neuhofen en
geschiedenis van het land voeren. Direct aan de het boerenleven uit vergane eeuwen tot leven Euratsfeld openbaren prachtige uitzichten over de
rand van de weg wachten hier smakelijke maaltij- komt, en Kerschbaum waar tussen mei en oktober glooiende heuvels en verstrooid liggende gehuch-
den! Nog talrijke andere belevenisroutes staan op en op adventzondagen de oude paardentram in ten in het landschap. www.moststrasse.at •
www.austria.info bedrijf is. In het centrum van de regio ligt Freistadt
en zijn kasteelmuseum.
Käsestraße Bregenzerwald
De kruidige Vorarlberger kaas staat garant voor Naar het westen voert de weg naar Bad Leonfelden
bijzondere culinaire belevenissen. Je begeeft naar het schoolmuseum, waar men een overzicht
je op zijn smakelijke sporen op de Käsestraße krijgt van vier eeuwen school. En in Kefermarkt
Bregenzerwald. De reis gaat langs herdershutten, ten zuiden van Freistadt is in de parochiekerk het
boerderijen, handwerkplaatsen en kaasmakerijen. beroemde vleugelaltaar uit de 15e eeuw te bewon-
Heel bijzonder is de kaaskelder in Lingenau. deren, dat tot de hoofdwerken van de gotiek in het 2
Duitstalige gebied behoort. Wenen
Linz
Andere populaire reisdoelen zijn het kaashuis in www.museumsstrasse.at Salzburg St. Pölten
Bregenz 3
Eisenstadt
Andelsbuch en de herdersschool en de zuivel- 1
Graz
kosmeticafabriek Metzler in Egg. De Käsestraße Moststraße Innsbruck
© WW W.HO T E L PO S T BE Z A U.C O M ; M O ST V I E R T E L T O URI SM U S / W E IN F RA N Z .AT
Klagenfurt
Bregenzerwald staat overigens niet voor een enkele De amberkleurige, verfrissende perenmost met zijn
weg, maar voor een regionaal netwerk tot behoud fruitige, milde smaak, is de naamgever van deze
Culturele en culinaire rondritten
van regionale bijzonderheden. Daarvoor zijn er belevenisweg. De weg voert dwars door het groot-
© Ö S T E RR E IC H WE R BUN G / T RU ML E R / P O P P H AC KN E R
www.austria.info 13
Grüß Gott! 1
2
3
Stiftsbibliotheek in Kremsmünster
Stift Melk aan de Donau
Detail van de Hofburg, Wenen
De poorten van de oude gebouwen staan wijd open.
Het zijn parels van sacrale kunst in een eigen, beschouwelijke wereld.
kloosters die hun deuren openzetten voor bezoe- 17e eeuw, prachtig ingerichte kerk, grafkelder van retraites, Göttweig tot Melk: deel van de
kers. Opmerkelijk zijn vaak de kloostertuinen met de Esterházy, Haydn-orgel, diocesaanmuseum. Oostenrijkse Jakobswegs.
bloemen en heilzame kruiden. www.stiftgoettweig.or.at
www.kloesterreich.at Karinthië Stift Heiligenkreuz: in de 12e eeuw gestichte
Benedictijnenstift St. Paul: informatie zie kader. cisterciënzerabdij in de buurt van slot Mayerling,
Wenen Millstatt: voormalige benedictijnenabdij, gesticht in kruisgang, accommodaties.
Kapucijnenklooster: Laatste rustplaats van de de 10e eeuw, Romaanse kruisgang, stiftsmuseum. www.stift-heiligenkreuz.org
Habsburgers. www.kaisergruft.at www.stiftsmuseum.at Stift Herzogenburg: prachtige augustijner kanun-
14 www.austria.info
Stift Zwettl: in de 12e eeuw gestichte cisterciën- SalzburgerLand Abdij Mehrerau: in de 11de eeuw opgericht, sinds
zerstift in het Waldviertel, middeleeuws-Romaans- Stift Michaelbeuern: in de 8e eeuw gesticht 1854 cisterciënzerklooster, barokke bibliotheek met
© T V BA D H ALL – KR E M SM ÜN S T E R / W E IS SE N B RU N N E R
www.austria.info 15
Klankbelevenis 1
2
3
Muziekzomer in het park van Slot
Grafenegg
Bregenzer lente
Viool uit de tijd van Mozart, Nationale
Klassiek en opera, jazz en modern: hier klinkt overal muziek!
Bibliotheek van Oostenrijk
16 www.austria.info
*
Paul Hofhaimer Dagen: Radstadt, festival voor oude
Ludwig van Beethoven. Talrijke
woningen in Wenen en Baden bij Wenen en nieuwe muziek. Juli. www.daszentrum.at
(Niederösterreich).
*
2
Joseph Haydn. Geboortehuis in Styriarte: Steirische Festspiele, Graz, juni/juli.
Rohrau (Niederösterreich), woonhuis en
www.styriarte.com
museum in kasteel Esterhazy in Eisenstadt
(Burgenland). Neuberger Kulturtage: concerten en liedavonden,
1 3
* Franz Schubert. Geboortehuis en
sterfhuis in Wenen.
september. www.fux-studio.at
Serenata: kamermuziekfestival in de openlucht,
Graz, juli/augustus. www.serenata.at
St. Veit an der Glan, juni/juli. www.trigonale.com Lambach, Engelszell, juni/juli. www.stiftskonzerte.at Tirol
Carinthischer Sommer: Ossiach en Villach, juli/ Lehár Festival in Bad Ischl: juli/augustus. Osterfestival Tirol: Hall in Tirol/Innsbruck,
augustus. www.carinthischersommer.at www.leharfestival.at www.osterfestival.at
Brahms Musiksommer: Pörtschach, mei/september. Attersee Klassik Festival: juli/augustus. Tiroler Festspiele: Erl, grote opera’s, juli.
http://gesellschaft.brahmscompetition.org www.atterseeklassik.at www.tiroler-festspiele.at
Donaufestwochen: barokmuziek op historische Innsbrucker Festwochen der Alten Musik:
Niederösterreich plaatsen, juli/augustus. www.donau-festwochen.at augustus. www.altemusik.at
Grafenegger kasteelconcerten: mei/september. Festwochen Gmunden: juli/september. Ambraser Schlosskonzerte: Innsbruck, juli.
www.grafenegg.at www.festwochen-gmunden.at www.altemusik.at
Kaarslichtconcerten op de Rosenburg: mei/oktober. Internationales Brucknerfest: Linz, „Klassisch Kitzbüheler Sommerkonzerte: augustus.
www.rosenburg.at anders“, augustus/september. www.kitzbueheler-sommerkonzerte.at
Internationaal orgelfeest: Stift Zwettl, juni/juli. www.brucknerhaus.at Klangspuren Schwaz: September.
www.stift-zwettl.at/orgelfest.htm Ars Electronica: Linz, Kunst & Technologie, www.klangspuren.at
Opern Air Gars: operaspelen in de burchtruïne, juli/ september. www.aec.at
© B RE GE N Z E R F RÜH LIN G / SI LV I A MA CH AD O ; Ö S T E RRE I C H WE R BUN G / WI E SE N H O FE R
www.wellenklaenge.at SALZBURG STADT: Mozartweek in het Mozarteum: Montafoner Sommer: maart-mei. Klassiek, jazz en
januari. www.mozarteum.at, Osterfestspiele: Pasen. kinderprogramma op verschillende plaatsen.
Oberösterreich www.osterfestspiele-salzburg.at, www.stand-montafon.at/kultur/sommer
Schubert Festival Steyr: mei. Festival Pfingsten + Barock: Pinksteren. www. Bregenzer Festspiele: juli/augustus.
www.schubertfestivalsteyr.at salzburgfestival.at, Vestingconcerten: Pasen/okto- www.bregenzerfestspiele.com •
Stiftsconcerten: St. Florian, Kremsmünster, ber. www.mozartfestival.at/festungkonzerte.html,
www.austria.info 17
18 www.austria.info
1 Natuurbos in Nationaal park Thayatal Gentiaan, het Alpenroosje en Nagelkruid zijn enkele
2 In Nationaal park Hohe Tauern van de beschermde, zeldzame soorten die je hier
3 In Nationaal park Donauauen tegenkomt. www.naturpark-riedingtal.at
4
programma. www.eisenwurzen.com
2
6
1
SalzburgerLand 7
www.austria.info 19
voor Europa unieke specialisering in een wellness- ligt op 920 m het hoogstgelegen kuuroord van
© A Q UA D O M
aanbod voor baby’s en kleine kinderen, het golf- en Oostenrijk: Bad Bleiberg. Niet alleen het met vele
thermenresort Stegersbach – www.dietherme.at – mineralen verrijkte water maar ook het sterk wis-
20 www.austria.info
*
2
Alpine Wellness. Bergen gezondheid, Therme Nova – www.thermenovakoeflach.com in
fitness en verwenprogrammas! Hier wordt Köflach. Zeer geschikt voor een gezondheidsverblijf
een hoge kwaliteitsstandaard gezet voor in Steiermark is ook Bad Aussee, waar het Sole-
authentieke wellnesshotels en regio’s op Mineralbad in een adembenemend landschap voor
een geweldige hoogte. Natuur-, bio- en
bijzonder welbevinden zorgt. www.aussee.at
verwenhotels in de Alpen.
www.alpinewellness.com
Tirol
* Fit & ontspannen. Onder de naam
Schlank und schön hebben 55 vier- en
De grootste en modernste therme van Tirol is het
Aquadome – www.aquadome.at – in Längenfeld.
vijfsterren-bedrijven zich helemaal gewijd
aan gezonde voeding, beweging, ontspan- Het glazen gebouw biedt een fantastisch uitzicht op
ning en schoonheidsverzorging. een adembenemend landschap. Het architectonisch
1 3 www.schlankundschoen.at bijzondere complex is gebouwd op een oppervlakte
van 50.000 m2. In een idyllisch landschap tussen
de Kitzbüheler Alpen en de Wilde Kaiser ligt het
selende klimaat zorgen hier voor een bijzonder ontspanning kan in Oberösterreich op de meest uit- kuuroord Bad Häring – www.haering.at – met
welbevinden. www.bad-bleiberg.at eenlopende manieren worden gevierd. Bijvoorbeeld geneeskrachtig zwavelmineraalwater.
in het nog heel jonge Mühlviertler Therme Meer over wellness en gezondheid in Tirol op
Niederösterreich Lebensquell – www.lebensquell-badzell.com – www.wellness.tirol.at.
De therme Laa – www.therme-laa.at – in Laa of vorstelijk in de Kaiser Therme Bad Ischl –
an der Thaya bezit een modern, fantasierijk spa- www.eurothermen.at. Bad Hall beschikt over de Vorarlberg
gedeelte met lichtspelen en onderwatermuziek. De sterkste jodiumbron van Midden-Europa – ideaal Vorarlbergs gezondheids- en ontspanhotels com-
Waldviertler Xundheitswelt – www.xundheitswelt.at voor de behandeling van talrijke klachten. bineren heilzame middelen uit de natuur (bijvoor-
– staat helemaal in het teken van gezondheid. www.eurothermen.at beeld veen in het Gesundhotel Bad Reuthe,
Hier staat het programma hoog in het vaandel: www.badreuthe.at) met verwennerij voor lichaam
zes bedrijven hebben zich onder leiding van het SalzburgerLand en geest. Glas, hout en uitzicht op de natuur ken-
geneeskrachtige veenbad Harbach – www.mhh.at De rotstherme Bad Gastein – www.felsentherme. merken de vele ontspanningsoorden in de stijl van
– en van het hart-bloedsomloop-centrum Groß com – biedt op een hoogte van 1.100 m badgenot de moderne Vorarlbergse architectuur. •
Gerungs – www.herz-kreislauf.at – verenigd. en ontspanning. De Alpentherme Gastein –
Vanwege de nabijheid van Wenen zijn de beide www.alpentherme.com – met uitzicht op de
kuuroorden Bad Vöslau en Baden bei Wien zeer gletsjerreuzen van het nationale park Hohe Tauern
geliefd. www.roemertherme.at is de modernste gezondheids- en vrijetijdswereld
van Europa. In de Heiltherme Bad Vigaun
Oberösterreich stroomt mineraalhoudend water, dat van 1.345 m
Caraïbisch-Oostenrijkse wellness in de therme diepte wordt opgepompt, onverdund in het
Geinberg – www.therme-geinberg.at – kuren bij thermebad. www.bad-vigaun.at Talrijke bedrijven in
de Mariazusters in Aspach – www.kneippen.at – SalzburgerLand bieden bovendien Alpine wellness
of je helemaal overgeven aan het water in de aan. www.alpinewellness.at
© S T E GE RS BA CH
www.austria.info 21
3
Klaar om een duik te nemen in de Faaker See
De Millstätter See ligt in een schilderachtig
landschap
Vissen in het heldere Oostenrijkse water
Heldere bergmeren, idyllisch zwemplezier en heel veel natuurparadijzen nodigen
uit om te vertoeven in en aan het water. 4 De Bodensee bij Bregenz
aan hun oevers, om een duik te nemen onder hun Neusiedlersee uit met het uit 45 zouthoudende – www.klopeinersee.at. Meer over het merenland
spiegelgladde oppervlak. En vaak zelfs om van te poelen bestaande merengebied. Karinthië op www.wasserreich.at
drinken. Want veel van deze wateren smaken net
zo fris als ze eruit zien en hebben Karinthië Niederösterreich
drinkwaterkwaliteit. De meren van Karinthië zijn lang geleden al een De kristalheldere Lunzer See in het Mostviertel –
begrip geworden voor glasheldere zomeridylle. www.lunzamsee.at – is het enige natuurlijke meer
44 gecontroleerde meren, warm genoeg om in te van Niederösterreich. Aan de grens met Steiermark,
22 www.austria.info
vanuit Mariazell bereikbaar met de museumbaan, – en de Fuschlseemet zijn kleine broertje, de Achensee – www.achensee.com, de met de
ligt de Erlaufsee, die ook de moeite waard is. De Hintersee – www.fuschlseeregion.com – op de Heiterwangerseever bonden kristalheldere Plansee
tweelingmeren Ottensteiner en Dobra Stausee voorgrond. Vanaf de Zellersee – in het noordwesten van Tirol, de schilderachtige
in het Waldviertel zijn omgeven door romantische www.grossglockner-zellersee.info – betoverend Schwarzsee bij Kitzbühel, de ten noorden van
bossen en worden bewaakt door de ruïne Dobra. gelegen tussen de bergen, heb je een schitterend Kufstein gelegen Walchsee, de Thiersee, of de
uitzicht op de stenen reuzen van het nationale park Tristachersee aan de voet van de Dolomiten, het
Oberösterreich Hohe Tauern. En wie voor sightseeing in de stad enige zwemmeer van Oost-Tirol. En omdat veel-
Als je aan de meren van Oberösterreich denkt, Salzburg is, is niet al te ver van de Grabensee, soortige schoonheid moet worden beschermd en
beland je meteen in de landschappelijke schatkamer Mattsee – www.mattsee.co.at – en Obertrumer behouden, staat de Vilsalpsee bij Tannheim onder
© KÄ RN T E N WE R BU N G / GE R D L; Ö S T E RRE I C H WE R BUN G / WI E SE N H O FE R ; V O R AR LB E RG T O URI SM U S / RO B E R T K ALB
van het Salzkammergut, want hier bevinden zich See of van de warme Wallersee. natuurbescherming en ligt de Hintersteiner See in
de mooiste juwelen. De twee grootste meren zijn het beschermde natuurgebied Wilder Kaiser. Meer
de Attersee – www.attersee.at – die onder zeilers Steiermark over meren en water: www.wasser.tirol.at
populair is en de machtige Traunsee – Landschappelijke hoogtepunten van de groene mark
www.traunsee.at. De warmste meren van het zijn de meren van het Steirische Salzkammergut, Vorarlberg
Salzkammergut in Oberösterreich zijn de op een vooral de schilderachtige Altausseer See – De Bodensee – www.bodensee-vorarlberg.com –
fantastische plek ingebedde Mondsee – www.altaussee.at – en de Grundlsee – het op twee na grootste meer van Midden-Europa,
www.mondsee.at – en zijn onder natuurbescherming www.grundlsee.at – die ook „Steirische zee“ wordt strekt zich uit over drie landen: Oostenrijk, Duitsland
staande buur, de Irrsee – www.zellammoos.at. In genoemd. Vlakbij bevindt zich de Toplitzsee – en Zwitserland. Vanaf de Pfänder, de huisberg
het landschap van het Ibmer Moor liggen de drie www.toplitzsee.at. Vlakbij Bruck an der Mur ligt de van de Bregenzer, heb je een adembenemend
veenmeren van het Oberinnviertler merenplateau, Grüne See – www.tragoess-gruenersee.at – met uitzicht over het meer. Wezenlijk kleiner, maar
Holzöstersee, Höllersee en Heratingersee. Met hun glashelder water. Direct aan de Steiriche Apfelstraße prachtig romantisch is de groene Seewaldsee in
© Ö ST E R RE I CH WE R BUN G / AN D R E AS HO FE R
milde temperaturen kun je er al in het voorseizoen is de Stubenbergsee – www.stubergsee.at – een het Biosphärenpark Großes Walsertal, die ondanks
zwemmen. Meer over meren in Oberösterreich: geliefd reisdoel. zijn diepte en ligging op 1.200 m een aangenaam
www.wasser.info
Tirol
warme zwemtemperatuur heeft. •
Salzburger Land Plonzen in helder water en opkijken naar de mach-
In het Salzburger gedeelte van het Salzkammerguts tige bergreuzen, dat kan bijna nergens beter dan in
liggen vooral de Wolfgangsee – www.wolfgangsee.at Tirol. Bijvoorbeeld in de door gletsjers gecreëerde
www.austria.info 23
Kinderen 1
2
3
Plezier voor groot en klein: het Weense
Prater
Romeinse ridders in Carnuntum
Speelstation op de Niederösterreichse
Een gezinsvakantie, dat is vakantie met de kinderen en niet van de kinderen.
belevenisweg
En heel veel plezier voor prinsesjes en indiaantjes!
westernstad, voeren dieren op de kinderboerderij Haus des Meeres: flora en fauna van de wereld- Karinthië
en juichen enthousiast door spannende natuur- en zeeën, aquaria, etc. www.haus-des-meeres.at Bad Bleiberg, Terra Mystica: multimediale
beleveniswerelden. belevenismijn. www.terra-mystica.at
Burgenland BIOS Erlebniswelt: nationaal park Hohe Tauern, op
© A RC HÄ O LO GI SC HE R P AR K CA RN U N T U M; M O ST V I E RT E L T O UR I SM US / WE I N FRA N Z .A T
Wie denkt dat kinderen tijdens een vakantie in Burcht Forchtenstein: in de weekends in juli kun- ruim 80 interactieve laboratoriumstations onder-
Oostenrijk verplicht moeten wandelen, is niet meer nen kinderen met talrijke spektakels een fantasti- zoeken en beleven grote en kleine wetenschappers
van deze tijd. In alle deelstaten zijn er ware kinder- sche reis naar de tijd van de ridders maken. natuurfenomenen. www.bios-hohetauern.at
paradijzen voor kleine onderzoekers en ontdekkers. www.forchtenstein.at Druipsteengrotten Obir: Bad Eisenkappel, in de
En de groten? Als die de vrolijke, zich verbazende Sonnentherme Lutzmannsburg: gezinstherme, magische licht- en geluidshow beginnen oude
en rondtollende spruiten zien, krijgen ze plotseling gespecialiseerd in baby’s en peuters, de langste stenen te spreken en komt de draak in de grot
zelf zin ook een duik te nemen in het avonturen- indoor-glijbaan van Europa. www.sonnentherme.at weer tot leven. www.hoehlen.at
land. Klaar voor de start – af! Sprookjespark Neusiedlersee: groot park in St. Gezinsbelevenis Rosegg: kasteel met
© W IE N T O U RIS MU S / KA RL T HO M AS
2
Margarethen, op een oppervlakte van 100.000 m wassenbeeldenkabinet, dierenparken labyrint,
Wenen zijn er een sprookjesbos, boerderij, belevenis- burchtruïne, van mei tot oktober.
Schönbrunn: kinderrondleidingen door het kasteel burcht en avontureneiland. www.roseggonline.at, www.keltenwelt.at
met talrijke attracties, grote dierentuin, labyrint. www.maerchenpark-neusiedlersee.at Klagenfurt, Minimundus: Beroemde gebouwen uit
www.schoenbrunn.at/kinder Schloss Esterházy in Eisenstadt: Fritz Fürstlich, de hele wereld in miniformaat. www.minimundus.at
24 www.austria.info
6 km wandelpad met speel- en leerstations. Sterrenwacht Königsleiten: planetarium met grootste vrijetijdspark van Vorarlberg, aquascene,
www.mittelpunkt-noe.at sterrenshow, planetentheater, planetenweg en belevenisrijk, mei tot september.
kuitstapje voor kinderen. www.aktivpark-montafon.at
Oberösterreich www.sternwarte-koenigsleiten.com Inatura: Dornbirn, presentatie door de natuur van
2
Dachstein-Höhlen: Reuzenijsgrotten, mammoet- en Wildpark en kinderland Ferleiten: 20.000 m Vorarlberg, begrijpen met alle zintuigen.
druipsteengrotten, www.dachsteinwelterbe.at speel- en belevenisland Wildpark. www.inatura.at
Jagdmärchenpark Hirschalm: Unterweißenbach, www.wildpark-ferleiten.at Alpine Coaster Golm: Avonturenbaan tussen
40 mystieke sprookjes- en speelstations. Salzwelten: Hallein/Bad Dürrnweg: reis in de Latschau en Vadans. 2,6 km, 44 jumps.
© W IE N T O U RIS MU S / KA RL T HO M AS
www.austria.info 25
$5/B,QVHUDWHB[B5=LQGG
226066_OEW_Rundreise_Heft_2010.indd U4
29.06.2009 11:28:30 Uhr