Namazin Sirleri

NAMAZIN SRLR
MLLF:
MHSN QRAT
TRCM EDN:
MHMMD HMD
..........................................................
.....................................................:
..........................................................:
.................................................................:
5831.........................................................:
..............................................................:
1000................................................................:
Kitabn ad:.................................Namazn sirlri
Mllif:...........................................Mhsn Qrati
Trcm edn:..................................Mhmmd hmd
Nr edn:....................................................hriyar
Tiraj:......................................................................5000
ap nvbsi:...................................................Birinci
ap tarixi:.............................................................2007
978-964-5934-04
N SZ
Etiqadlar, hkmlr v xlaq ynmlrind
slam maarifinin Quran aylri v hdislr saslanaraq
akar kild byan olunmas bu maarifl maraqlananlarn
ehtiyaclarn dmk n zruridir.
lahi tvfiql, Quran dsrlri ad altnda bir ne il
rzind televiziyadan veriln shbtlr mmin mmtimiz
trfindn qbul olundu. Bu shbtlrin bzilri kitab
klind siz tqdim edildi. suli-din v mad
mvzusunda olan shbtlr d bu qbildndir.
suli-din mvzusunda shbtlrdn sonra, dostlarn
tvsiysi il frui-din mvzusunda olan shbtlrin d
nr olunmas qrara alnd. Tcili ehtiyac duyulduu
n hcc mvzusu ilk olaraq sizin ixtiyarnza verildi.
ndi is namaz haqda olan mvzular linizddir. Bu ilr
hidlrin qan bahasna yaranm frstin krnn
bhrsidir.
Namaz v digr ibadtlr barsind dyrli kitablar
yazlmdr. mid edirik ki, bu kitab oxsayl ay v
hdislr saslanb, ayrca mvzu klind verildiyindn
mumi oxucular, xsusil mllimlr n faydal v bir
nv yenilik olacaq.
Mvzularn hazrlanmasnda istifad olunan sas
mnblr Quran v hdisdir. Bundan lav, i v snni
kitablarndak rvaytlrdn istifad olunmudur.
Quran v Nhcl-bladn sonra istifad olunmu
sas mnblr aadaklardan ibartdir: Biharul-nvar,
Vsailu-i, Mstdrk, suli-kafi, Mn la
yhzuruhul-fqih, urrul-hikm, Knzul-ummal v
s. Rvaytlrin snd v istifad olunmu mnblr
yerindc gstrilmidir.
Bu kitabn hazrlanmasnda zizlrin dyrli
fikirlrindn v tvsiylrindn istifad olunmudur.
2
Onlara tkkr edirik. Kitabn gc Allahn, Peymbrin

v hli-beytin () szlridir. Btn ld olunanlar onlarn
brktindndir. gr shvlr v atmazlqlar varsa,
bizdndir. Ay v hdislrin trcmsi nisbtn azad
trcmdir. Bzi hallarda izah v lavlr olunmudur.
linizdki kitabn mvzular nc slam respublikas
efirindn yaymlanmdr. Sonradan bir sra dyiiklik v
tkmilldirmlrl nr olunmudur.
Uca Allahdan ixlas, davaml tvfiq, tsirli sz v yaz
istyirik. mid edirik ki, bu kiik addm byk vacibatlardan
olan namaza maraq yaratmaqda tsirli olacaq, dnyada
slam maarifinin yaylmasnda biz d pay dck. (Bu
bizim hr birimizin vzifsidir.) mid edirik ki, byk slam
mmtimiz zngin slam maarifin v dini xsiyytlrin
arxalanaraq bir-birlri n mhkm snacaq, haqqn
himaysi n alnmaz qala olacaq...
<I>nnhu-vliyyut-tovfiq.
H.q.1410, ramazan</I>
BADT
Namaz mvzusuna balamazdan nc ibadt, bndlik
v onun mxtlif flsf v mnalar barsind shbt
edcyik. nki ibadt namazn ruhudur.
N N BADT?
badt dedikd Allah qarsnda kiiklik v
tvazkarln n stn formas anlalr. Almin yaran
v peymbrlrin bestinin ibadt n olmas ibadtin
hmiyytini lazmnca gstrir. Allah-tala buyurur:
Mn cinlri v insanlar yalnz mn ibadt etmk n
yaratdm!1
1
Zariat sursi, ay 56.
Almin, cinlrin v insanlarn yarannda mqsd

Allaha ibadtdir.
Btn peymbrlrin risalti xalq Allaha prsti
dvt etmk olub: Biz hr mmt: Allaha ibadt edin,
tautdan kinin dey peymbr gndrmidik.1
Demk, almin yaran v peymbrlrin bestind
mqsd Allaha ibadtdir. Allahn bizim ibadtlrimiz
ehtiyacl olmad mlumdur. Hqiqtn, Allah siz sla
mhtac deyildir.2 badt prsti ednlrin zn
faydaldr. Nec ki, agirdlrin drs oxumas mllim yox,
onlarn z n faydaldr.
BADTN SASLARI
nsan Allaha prsti vadar edn ilri sadalayaq:
1. Allahn zmti
nsan zndn asl olmayaraq ilahi zmt qarsnda
xzu v kiiklik hiss edir. Nec ki, byk xsiyytlrin v
ya alimlrin yannda zn kiik sayr, ona tzim edir.
2. Fqirlik v asllq hissi
nsan tbitn asl v ya ehtiyacl olduu ksin
qarsnda tvazkar olur. Bizim vcudumuz Allahn
iradsin baldr v btn ilrd Ona ehtiyaclyq. Bu
acizlik v ehtiyac hissi insan Allaha prsti aparr. O
Allaha ki, kamil v ehtiyacszdr! Bzi hdislrd
bildirilir ki, gr fqirlik, xstlik v lm olmasayd,
bzilri Allah qarsnda he zaman boyun ymzdilr.
3. Nemtlr diqqt
nsan daim nemtlrdn bhrlnrk, sitayi edir.
Allahn saysz nemtlrini yada salmaq Allah dnmk
v ibadt n gcl amil ola bilr. Msum imamlarn
1
2
Nhl sursi, ay 36.

Zumr sursi, ay 7.
mnacatlarnda adtn nc (htta insann tvlldndn

vvl) Allahn nemtlri yada salnr. Bu yolla insan
Allaha mhbbtini dirildir, sonra is ehtiyaclarn Ondan
istyir. Allah-tala buyurur: Bu evin Rbbin ibadt
etsinlr! Bir Allah ki, onlar aclqdan qurtarb yemk verdi
v qorxudan sonra min-amanlq bx etdi.1 Baqa bir
ayd buyurulur ki, sizi yaratd n Allahnza bndlik
edin.
4. Fitrt
Prsti insan vcudunun bir hisssi v onun fitri
istyidir. nsan fitrtind olan prsti ruhu bzn dzgn
yolunu tapr v insan Allaha prsti edir. Bzn is
cahillik v aznlq sbbindn insan daa, taxtaya,
gn, iny, pula, mana, qadna v tautlara prsti
edir.
Peymbrlrin glii prsti hissi yaratmaq n
deyil. Onlarn besti bu fitri meylin dzgn yola hidayt
olunmas ndr. Hzrt li () buyurur: Allah
Mhmmdi (s) haqq olaraq gndrdi ki, bndlrini
btprstlikdn allahprstliy dvt etsin.2
Quranda ibadt aid aylrin ksri insanlar ibadt
yox, ibadtd tvhid arr. nki hr bir uaqda
yemy meyl olduu kimi, insanda da ibadt ruhu
mvcuddur. Lakin insan hidayt olunmasa yemk vzin
torpaq yeyib, lzzt alasdr!
gr peymbrlrin rhbrliyi olmasayd bu meyl
azn yola istiqamtlnr v Allah vzin yalan
mbudlara prsti olunard. Nec ki, hzrt Musann ()
yoxluunda v 40 gnlk qeyb dvrnd xalq Samirinin
hiylsi il onun qzl buzovuna prsti etdi.
1
2
Qurey sursi, ay 4.
Nhcl-bla, 147-ci xtb.
BADTN ROLU
badt hyatn btn sahlrind Allahn razln
dnmkdir. lr ilahi rng vermyin insan hyatnda
mhm tsirlri var. Bunlardan bzilrin nzr salaq:
<I>1. Fanilri bdildirmk</I>
nsan v onun btn ilri fanidir. Lakin Allaha aid
olan v Onun razl n grln btn ilr axirt
azuqsidir v bdidir. Quran buyurur: Sizin yannzda
olan tknr, Allah drgahnda olan is bdidir.1 lahi
rngdn mhrum hr bir ey mhv mhkumdur.2
<I>2. Maddiyyatn mnviyyata evrilmsi</I>
gr insan z ilrind Allahn razln qazanb ona
bndlik edrs, htta yemk, geymk, sfr, gr,
evdarlq, thsil kimi gndlik ilr mnviyyata evrilr.
Lakin bzn dnyvi mqsdlrl grln mqdds ilr
z dyrini itirir. Birinci vuruladmz nhayt
faydalanma, ikinci is nhayt ziyana uramaqdr.
<I>3. Frdi v ictimai quruculuq</I>
Allaha ibadt dnyvi meyllr gz yummaqla, nsil,
geyim, dil v mkan frqin gr ynmmkl, Onun
sonsuz qdrtin qlbn balanmaqla v nemt sahibin
tkkrl yanadr. Buna gr d ibadt ictimai v frdi
yaayn, dncnin formalamasnda rol oynayr. badt
dzgn ilahi yolla hrktdir: Mn ibadt edin, bu,
doru yoldur!3 badt yk yox, hrkt vasitsidir: Sbr
v namazdan kmk aln.4
badt insan frdi kild nfsin, gnahlarn v
eytann klliyindn xilas edir. Eyni zamanda, Allaha
1
Nhl sursi, ay 96.

Qss sursi, ay 88.
3
Yasin sursi, ay 61.
4
Bqr sursi, ay 45 v 153.
2
prsti edn cmiyyt zlmkarlara v tauta prstidn

azad olur. qbal Lahuri deyir:
<center><table><tr><td>
nsana yildi qlbi kor insan,
Tapd gvhri itirdi, aman!
t it yilmir hqiqtdi bu,
yiln itdn d dyrsiz oldu.
</td></tr></table></center>
badt hm frdlri, hm d cmiyyti fomaladrr.
Allahdan qeyrisin prsti cmiyytd fsad yaranmasna
sbb olur.
BADTN YNMLR
slamda ibadt sz namazla orucdan daha hatli
mna dayr. Xalqn xeyrin olan btn yax ilr d
ibadt hesab olunur. slamda ibadt saylan bzi ilri
yada salaq:
1. lahi ilr bard tfkkr
mam Sadiq () buyurur: badt ox namaz qlb, ox
oruc tutmaq deyil. Hqiqtn, ibadt ilahi ilr bard
dnmkdir.1 nsan Allaha yaxnladran v Onu
tanmasna sbb olan tfkkr ibadt hesab olunur.
2. Ruzi qazanmaq
Allahn rsulu (s) buyurur: badt 70 hissdir.
Onlarn n stn halal ruzi ardnca getmkdir.2
3. Elm yrnmk
slam peymbri (s) buyurur: Batildn uzaqlab,
azn bir xsi hidayt etmk n elm arxasnca evdn
xan xsin ii qrx ilin ibadtin barbrdir.3
1
Mizanul-hikm, 7-ci cild, sh.542.

Vsail, 12-ci cild, sh.11.
3
Muhcctul-byza, 1-ci cild, sh.19.
2
4. Xalqa xidmt
Rvaytlrd xalqa kmk etmyin msthb hcc
kimi bir ox ibadtlrdn daha dyrli olduu gstrilir.
air deyir:
Xalqa xidmtddir sil ibadt,
Drvilrin zikri deyil cat.
5. daltli hakimiyyt intizarnda olmaq
Peymbr (s) buyurur: badtlrin n stn frc
(imam Zamann () glii) intizarnda olmaqdr.1
Aydndr ki, hzrt Mehdinin () dalt dvltin zmin
hazrlanmas, tlala mayit olunan msbt v qurucu
intizar nzrd tutulur.
Demk, ilr ilahi rng vermk onlarn dyrini
artrr, onlar ibadt, bzn is ibadtdn d stn edir.
Doru niyyt dmiri qzla evirir. Allaha yaxnlamaq
n grln btn ilr ibadtdir. Bu hesabla demk olar
ki, ibadtin nmunlri saya glmir. Htta ata-anaya,
alimlr, Qurana, Kby, daltli rhbr v din
qardalarna mhbbtli bax ibadt saylr.2
NEC BADT EDK?
badtin sulunu Quran v hli-beytdn ()
yrnmliyik. Nec ki, hr bir evin nvann ev sahibindn
sorumaq lazm glir. Quran aylri v msumlarn
hdislri n gzl ibadt nyi hesab edir v onu hans
sciyylrl tantdrr? Bu sualn cavabn Quran v hlibeytd () tapmaq mmkndr. Bellikl, din vliyalarnn
szlrini yada salaq:
1. Agah ibadt
1
2
Nhcl-fsah.
Sfintul-bihar.
Hdisd deyilir: Alimin iki rkt namaz cahilin

yetmi rkt namazndan stndr.1
Allahn rsulu (s) buyurur: Namazn dnc v
agahlqla qlnan hisssi qbuldur.2
Agah namaz odur ki, insan n etdiyini, n dediyini,
kiminl dandn bilsin v qlb itirak il Allah
dnsn. Peymbr (s) buyurur: Diqqt il qlnan iki
rkt namaz dnmdn bir gec oyaq qalmaqdan
stndr.3
Quran buyurur: Ey iman gtirnlr! Srxo halda
namaza yaxnlamayn. Dediyinizi anlayanadk!4
mam Sadiq () buyurur: Hr ks iki rkt namaz
qlb, kiminl dandn v n dandn dnrs,
gnahlar balanar.5
2. Eql ibadt
Xst dadl yemkdn lzzt almad kimi hvssiz
ibadt ednlr d he bir lzzt almr. badt snklk,
halszlq, yorunluq yox, mhbbt, adlq v lzztl
yana olmaldr.
Qlbn vurun insanlar ibadt zaman xo hvalruhiyy ld edirlr. Bu dyr mrift v dnc il ld
olunur. Mcburi ibadt smrsizdir. mam Sadiq ()
buyurur: Mcburn ibadt etmyin.6
Byk xsiyytlrl gr maraql olduumuz kimi,
Allahla gr, Onun drgahna eq dolu qlbl
glmliyik. Din vliyalar v msumlar Allahla gr
vaxtn eql gzlyirdilr. Onlar insan heyrt gtirck
1
Sfintul-bihar, bd klmsi.
3
Bihar, 84-c cild, sh.259.
4
Nisa sursi, ay 43.
5
Vafi, 2-ci cild, sh.10.
6
suli-Kafi, 2-ci cild, sh.83.
2
eql namaz qlb, ibadt edirdilr. (Sonrak mvzularda

bzi nmunlr qeyd olunacaq.)
3. Xalis ibadt
xlas gvhri ibadtlr dyr v etibar verir.
Riyakarlq, hrtprstlik v avamlar aldatmaq n
ediln ibadt dyrsizdir v qbul olunmur. Quran
buyurur: Kim Rbbi il qarlaacana (Qiyamt) mid
bslyirs, Ona etdiyi ibadt he ksi rik qomasn!1
mam Riza () buyurur: Hr kim ibadtini cmiyyt
gstrib zn tantdrrsa, onun dinin bdbin olun.2
Bu cr xslr dindn xalq aldatmaq n istifad
edirlr. xlasla olmayan ibadt cansz bdn kimidir.
Quran buyurur: Xalqa yalnz xalis dill Allaha ibadt
etmk taprlb.3
4. Xu il ibadt
Xu Allah qlbn dnmk v Onun zmtin
uyun hal tapmaqdr. Allaha prsti Onun zmtini
dnmk v qarsnda kiiklik, ehtiyac hiss etmkl
yana olmaldr. Quran mminlrin siftlrini namazda
xu il byan edir: O kslr ki, namazlarnda mti
olub boyun yrlr!4 badt edn xsin vcudunu
mtilik (xu) hat etmlidir. Bu hal ld etmk n
namaz qlan xs el ibadt etmlidir ki, sanki Allah
grr. Namaz qlan xs Allahn zmti v qdrti
qarsnda z kiikliyini hiss etmlidir. Hdisd buyurulur:
Allaha el ibadt et ki, guya Onu grrsn.5 Baqa bir
hdisd buyurulur: Namaz vaxtnda v sonuncu namazn
Khf sursi, ay 110.

Bihar, 70-ci cild, sh.252; Vsail, 1-ci cild, sh.58.
3
Byyin sursi, ay 5.
4
Muminun sursi, ay 2.
5
Misbahu-rit, sh.8.
2
10
kimi ql. El znn et ki, namaz v dnya il

xudahafizlirsn.1
5. Gizli ibadt
nsan eytann tlsindn sortalanmayb. badt bir
ox hallarda tkbbr, riya v zn nmayil pu olur.
Bu bladan uzaqlamaq n gizli ibadt lazmdr. Allahn
rsulu (s) buyurur: Gizli ibadtin mkafat daha
bykdr.2 lbtt, bu slamn akar ibadt (cm, hcc
v camaat namaz kimi) gstri vermdiyi hallara aiddir.
nki mscidd qlnan camaat namaz evd qlnan frdi
namazdan stndr. Gizli ibadt bir ox hallarda riya v
ibadtin pu olmasnn qarsn alr.
BADTN BLALARI
nsann qdim v and imi dmni eytan daim
onun ibadtlrini pu etmy alr. O, ibadtlri pu
etmk n bu yollardan istifad edir:
1. Riya
Allah-talann yox, xalqn diqqtini clb edib, hrt
qazanmaq n ibadt edn xs eytan tlsin
dmdr. Bu xsin ibadtlri hdr olur. eytan vasitsi
il yaranm riya bzn mldn nc niyytd zn
gstrir v Allaha yaxnlq mqsdini mhv edir.
2. Tkbbr
badt zaman eytan insan zn v ibadtlrini
bynmy vadar edir. Allahn ad il balayan i yarda
eytan vasitsi il pu olur. eytan insan tkbbr dar
edir.
3. Gnah
1
2
Bihar 84-c cild, sh.233.

Bihar, 70-ci cild, sh.251.
11
ksiz ki, gnahlar ibadtin yax tsirlrini mhv

edir. Aylarla zhmt kdikdn sonra qflt nticsind
xrman oda vern kininin btn zhmtlri mhv olur.
Gnahlar ibadt tarlasn yandran oddur.
Xlas, eytan insan qlbin axan zlal suyun yolunu
ksir, ya da qlb daxil olmu suyu buladrb dadr.
mam Sccad () Mkarimul-xlaq duasnda
Allahdan istyir: lahi, mni zn bnd et, ibadtlrimi
tkbbrml mhv etm. Mni ziz et, tkbbr dar
etm.1
badt saylan sdq minnt qoyulduqda pu olur:
Sdqlrinizi minnt qoymaq v ziyyt vermkl pua
xarmayn.2
Yeni aac kmk o qdr d vaxt aparmr. Lakin onu
qoruyub inkiaf etdirmk tindir. Bzn gnahlar btn
yaxlqlar v ya bynilmi mnvi hallar brbad edir.
Hdisd oxuyuruq: At, odunu yandrd kimi hsd d
yaxlqlar mhv edir.3
Rvaytd deyilir: Qrurlu abid v xcalt kn fasiq
mscid daxil olur. Fasiq tvb v pemanlna gr
dyiib saleh mmin olur, lakin abid tkbbrn gr
yolunu azr.4
BADTLRMZL QRRLNMYK
Qrur v tkbbr ibadtin byk blalarndandr.
Bu bladan nec uzaqlamal?
Aadak nqtlr diqqt yetirib namaz v sair
ibadtlri pu edn bu blann qarsn almaq olar:
1. Hqiqtn ibadt etmiikmi?
1
Shifeyi-Sccadiyy, 20-ci dua.

Bqr sursi, ay 264.
3
Mizanul-hikmt, hsd klmsi.
4
Kafi, 2-ci cild, sh.314.
2
12
Bzn insan bo-bo ilri qiymtli znn edib Allaha

ibadt etdiyini dnr. Bzn nalayiq bir i insann
gznd yax i kimi cilvlnir. Btn bunlar blisin
faliyytidir. Quran bzi aylrd pis mli bzmk
mslsin iar edir: Pis mli gznd bznmi insan
onu yax sayr.1 O kslr ki, onlarn dnyadak zhmti
boa getmidir. Halbuki, onlar yax ilr grdklrini
znn edirlr.2 Pis mllri onlara gzl grnmdr.3
2. badtlrimiz qbul olurmu?
badtin qbul rtlri v nianlri mvzusunda
oxuyacaqsnz ki, ibadt v namazn n mhm dyri
onlarn qbul olmasdr. Allah tqval v saleh bndlrdn
ibadtlri, infaq v sdqlri qbul edir.4
badtin qbuluna min olmayan insan ibadtlrl
qrrln bilrmi?!
3. badtlrimiz pu olmaybm?
Bzi gnahlar bir mr namaz v ibadtlri pua
xarr. Bununla da insanlar ml bazarndan libo
qaydrlar. Gnahla yana olan namaz v ibadtlr pu
olmaybm?! Biz bu ibadtlrl razlaa bilrikmi?!5
4. Aqibtimiz gzl olacaqm?
Pis aqibt dar olanlar oxdur. Gzl aqibt ilahi
vliyalarn daim Allahdan istdiklri byk nemtdir.
Hzrt Yusif () Allahdan istyir ki, onu mslman
ldrsn: Mnim canm mslman olaraq al.6
Fatir sursi, ay 8.
Khf sursi, ay 104.
3
Tvb sursi, ay 37.
4
Maid sursi, ay 27; Tvb sursi, ay 53.
5
bax: Hud sursi, ay 16; Furqan sursi, ay 23.
6
Yusuf sursi, ay 101.
2
13
Al sahiblri Allahdan istyirlr ki, onlar yaxlarla

birlikd ldrsn: Canmz yax ml sahiblri il bir
yerd al.1
Bu yolda bdi qalmaq n doru yola hidayt
istnilmlidir. Quran bir ne yerd bildirir ki, aqibt
mttqilrindir.2
eytan bir o qdr ibadtl Allahn hzurundan
qovulmadm?!
Bir mr namaz v ibadtlrdn sonra azn halda
dnyadan gednlr olmadm?! Demk, hazrk
vziyytimizl qrrlnmmliyik!
5. badtlrl nemtlri mqayis etmk
Hr bir eyimiz Allah trfindndir. Salamlq,
imkanlar, ruzi v hr bir nemt Allahn ltflrindndir.
badt tvfiqi d ilahi nemtdir. Allahn nemtlrin qrq
olmuuq. O bizi sadt atdrmaq n dvt edir, eli
gndrir, hvslndirir, vasit verir, istniln yada v
istniln raitd qbul edir. O, qaanlar da qbul edir,
tkrar dnlr v hactlrdn yorulmur, layiq olmayan
ibadtlri qbul edir, ucuz mllri baha alr, eyblri rtr
v baqa-baqa yzlrl nemtlr verir. badtlrimizi
ilahi nemtlr qarsnda nec byk sayaq?!
6. badtlrl gnahlarn mqayissi
badtlrimiz, yoxsa gnahlarmz oxdur? Quran
dflrl deyir: Hara gedirsiniz?!3 Hans namaz v
ibadtimiz gnahlarmzn, syanmzn, shlnkarlq v
etinaszlmzn qarsn ala bilr?
Ali mran sursi, ay 193.

bax: raf sursi, ay 128; Hud sursi, ay 49; Qss sursi, ay
83.
3
Tkvir sursi, ay 26.
2
14
mam Sccad () bir duada deyir: Prvrdigara! Mn

bir bunca gnahlardan, qfltdn v hddi adqdan sonra
nafillr v msthbbatlarla Sn nec yol tapm?1
7. badtlrl ehtiyaclarn mqayissi
badtlr axirt yolunun azuqsidir. Qabaqda uzun v
tin yol durub. Grn bu ibadtlr uzun axirt yoluna
kifayt edib, ehtiyaclarmz dyckmi? Hzrt li ()
uzaq yol n az miqdar azuqy gr ah kmirdimi?!
Allaha v Onun nemtlrin dnyadan ox qbird,
brzxd, mhr v axirtd ehtiyacl olacaq. Grn
ibadtlrimiz bu qdr ehtiyaclar dyckmi?
bu-Drda deyir: Peymbr mscidind Rizvan v
Bdr hlinin mllri barsind shbt gedirdi. Mn
dedim: linin () tqvas v ibadti hamdan oxdur. Bu
sz onlara xo glmdi v mn ahid olduum bir xatirni
nql etdim:
Bir gec hzrt linin () xurmalqda gizlndiyini
grdm. Onu izldim, lakin gzdn qardm. Ev
getdiyini fikirldim. Lakin ah-nal ssi eitdim. O
deyirdi: Ah, o gnahlara gr ki, mn Sni unutdum,
lakin Sn mn tvb yazdn... Ah, o yandrc oda gr
v... O qdr alad ki, huunu itirdi. Dnyadan getdiyini
fikirldim. Xbr vermk n Zhrann (s) evin getdim.
Buyurdu: linin () bu hal Allah qorxusundandr. Sonra
su gtirdim v li () hua gldi. Mn d aladm. zn
gln kimi dedi: Ey bu-Drda! Qiyamtd hesaba
arlacam v gnahkarlarn ilahi zaba yqin edcklri
gn mni nec grrsn?2
1
2
Shifeyi-Sccadiyy, gec namazndan sonrann duas.

Biharul-nvar, 41-ci cild, sh.12.
15
Bli, byk ehtiyaclar qarsnda layiqsiz ibadtlrl

qrrlnmk bir daha Allahn rhmti mqabilind
qfltdir.
8. lahi vliyalarn ibadtlri il mqayis
Bizim ibadtlrimiz Allahn vliyalarnn ibadtlri il
mqayisd ox naqisdir. Onlar msum olmalarna, ibadt
v bndlikd btn dvrlrin qabaqcllar hesab
olmalarna baxmayaraq daim Allah dnb, Onun
drgahnda ibadt edirdilr. Bizim kimi gnahkar v
ehtiyacl insanlar daha ox ibadt etmlidir. lahi
vliyalarn ibadtlrini aradrb, onlar haqqnda
dnmk bizi namaz v dualarmzla qrrlnmkdn
saxlayr. ndi is bir ne nmuny iar edirik
(msumlarn namazlar mvzusunda baqa nmunlr d
iar olunub):
Allahn rsulu (s) ox ibadt edib zn ziyyt sald
n bu ay nazil oldu: Ta, ha! Biz Quran sn mqqt
kmyin n nazil etmdik!1
mam Hsn Mctba () buyurur: Dnyada hzrt
Fatimdn (s) ox ibadt edn ks yoxdur. O qdr ibadt
edirdi ki, ayaqlar iirdi.2
mam Baqir () buyurur: mam Zeynl-abidin ()
mirl-mminin () kimi gec v gndz min rkt namaz
qlrd. Onun 500 cavan xurma aac vard. Hr aacn
yannda iki rkt namaz qlrd.3
mam Baqir () nql edir: Yanna daxil olduqda atamn
rnginin dyidiyini, ayaqlarnn idiyini, gzlrinin
saraldn v alnnda scd izi qaldn grb aladm.
Mni grn kimi buyurdu: Filan yazn gtir! Yazda hzrt
1
Taha sursi, ay 1 v 2; mnb: Bihar, 16-c cild, sh.202; TfsireNurus-sqlyn, 3-c cild, sh.366.
2
Biharul-nvar, 43-c cild, sh.61.
3
16
linin () ibadtlrindn bir az oxuyub buyurdu: li () kimi

kim ibadt ed bilr?!1
mam Kazimin () zindanda bzn bir scdsi sbhdn
gnortayadk kirdi. Hzrt () bir para tk yer srilirdi.2
gr uca msumlar daim ibadtlrinin naqisliyini etiraf
edirlrs, bizim ibadt adlandrdmz mllrimizl
qrrlnmyimizin yeri yoxdur. Bizim ibadtlrimizl ilahi
vliyalarn ibadtlri arasnda yerl gy aras frq var.
Bels, n n qrrlnk?
BATL BADTLR
Dediyimiz kimi, bndlik, itat v ibadt yalnz
almlrin yaradan qarsnda layiqli v rvadr. Baqa
istniln bir varla prsti batildir. Peymbrlrin
hidaytindn uzaqlq v cahillik batil ibadtlr sbb olur.
Allah-tala Quranda batil ibadtlrin dlilsiz,
faydasz olduunu bildirir v bu ibadtlri rdd edir:
gr kmk n Allahdan qeyrisinin sorana
gedirsinizs, bilin ki, btn qvvt v qdrt Allaha
mxsusdur.3
gr izzt axtarrsnzsa, izzt Allahn linddir:
Btn izzt Allaha mxsusdur.4
gr ruzi axtarrsnzsa, bilin ki, batil mbudlar ruzi
vermy qadir deyillr.5
gr baqa mbudlar vasitsi il xeyir qazanb
ziyandan uzaqlamaq istyirsinizs, bilin ki, onlar xeyir
verib zrri uzaqladrmaa qadir deyillr: De ki, Allah

Biharul-nvar, 48-ci cild, sh.107.
3
Bqr sursi, ay 165.
4
Fatir sursi, ay 10.
5
bax: nkbut sursi, ay 17.
2
17
qoyub siz n bir zrr, n d bir xeyir vern eylrmi

ibadt edirsiniz?!1
gr tautlar znzdn stn hesab edirsinizs,
bilin ki, onlar da sizin kimidir. Sizin kimi bndlrdir.2
gr btlr prstid babalarnza tqlid edirsinizs,
bilin ki, onlar aznlardan olublar: Siz d, atalarnz da
aq-akar azmsnz.3
gr qiyamt gn fryadnza atacaqlarn
fikirlirsinizs, bilin ki, onlar ibadtlriniz gz yumub
sizinl dmn olacaqlar: Xeyir, tanrlar tezlikl onlarn
ibadtini danacaq v onlara dmn olacaq.4
Bu xslr he bir sbb v dlil olmadan baqa
mbudlarn sorana getmilr. Etdiklri ibadt n he
bir dlillri yoxdur: Allah qoyub el bir ey ibadt
edrlr ki, Allah ona he bir dlil nazil etmmidir.5
Allahdan savay he kim v he n prsti layiq deyil.
nki bu batil mbudlar ya xarici vcuda malik olmayan
txyyldr, ya xaraktersiz v acizdir, ya da fal olmasna
baxmayaraq, mvqqti, mhdud, minnti v alaldcdr.
nsan he bir mvcuda Allaha itatsizlik bahasna prsti
etmmlidir. mam Cavad () buyurur: Hr kim baqa
birinin szn qulaq assa ona prsti etmidir!6 Demk,
haqq sz dedikd haqqn bndsi, batil sz dedikd batilin
bndsi oluruq. mam Sadiq () bir hdisd buyurur: Hr
ks hanssa bir mvcuda itat edib Allahn mrindn
xarsa, hmin mvcuda prsti etmidir.7
1
Maid sursi, ay 76.

raf sursi, ay 194.
3
nbiya sursi, ay 54.
4
Mrym sursi, ay 82.
5
Hcc sursi, ay 71.
6
Tuhful-uqul, sh.456.
7
Nurus-sqlyn, 3-c cild, sh.357.
2
18
Demk, batil ibadt yalnz da, taxta, gn v

ulduzlara prstil mhdudlamr. Hr bir qeyri-ilahi
hkumt, qdrt, sz v fikir balanmaq batil
ibadtdir. Htta qeyri-ilahi ideologiyalarn qbulu da batil
ibadtlrdn saylr.
BADT YOX, BNDLK!

Qlbn qbul edilmyn zahiri ibadtlr dyrsizdir.
Bnd Allahn gstrilri qarsnda qeyd-rtsiz tslim
olmal, xsi istklrini knara qoymal v xalqn xouna
glib-glmycyin etina gstrmmlidir. Bu n
n-niysiz tslim olma ibadtin flsfsi olan
bndlikdir.
blis kemi ibadtlrin baxmayaraq bndlik
ruhiyysi olmadndan Adm () scd etmdi,
Allahn gstriindn boyun qarb kafir oldu.
Xalqn peymbrlrin dvtindn boyun qarb
tkbbr gstrmlrinin sbbi onlarda bndlik v
tslimilik ruhiyysinin olmamas v nfslrin tabe
olmalar idi. Quran buyurur: Hr df ryiniz
yatmayan bir mrl gln peymbr tkbbr
gstrmirdinizmi?!1 Amma xeyr! Snin Allahna and
olsun ki, onlar z aralarnda ba vern ixtilaflarda sni
hakim tyin etmyinc v verdiyin hkmlr gr
zlrind bir sxnt duymadan tam bir itatl Allahn
hkmn tslim olmaynca (hqiqi surtd) iman
gtirmi olmazlar.2
Demk, insann razl, tslimilik v bndliyindn
qaynaqlanan ibadt dyrlidir. badt zn bndlik v
nfs tabeilik yox, Allaha bndlikdir.
1
2
Bqr sursi, ay 87.

Nisa sursi, ay 65.
19
lkin slam dvrnd mslmanlara cihad hkm

glrkn bzilri deyirdilr: N n bu gstri bir
mddt txir salnmayb, indi gldi? Ey Rbbimiz!
Cihad etmyi n n biz vacib etdin, n olard ki, bizi
yaxn zamana qdr yubandraydn...1 Qiblnin Beytlmqddsdn Kby doru dyiilmsi hadissind
bzilri dedilr: Niy? Quran bel cavab verir: Kimin
peymbr itat edcyini v kimin geri qaydacan
(az ycyini) bilmk n.2
Tslimilik v bndliyin kamil nmunsini brahim
v smailin hvalatnda grrk. Hm ata Allahn
gstriin tam itat edib, vladn qurbangaha aparr,
boazna baq kir; hm d smail deyir: Ey ata,
gstri verilni yerin yetir.3
brahim () mti v tslim bndnin kamil
nmunsidir. str vladn qurban etmkd, istr Hacr v
smaili Mkknin susuz llrind tnha buraxmaqda, istr
Nmrudun oduna atlmaa hazr olmaqda!
BADTLRN DAVAMLILII
Yolu o deyil ki, qab yorula,
Haqq yolu yol gedir asta, aramla.
badtl yana btn ilrd ardcllq v davamiyyt
bynilmidir. slamn nzrinc, davaml kiik ibadtlr
davamsz byk mllrdn dyrlidir. Quran deyir:
Allaha prsti et, Ona ibadtd sbirli ol!4
Nisa sursi, ay 77.

bax: Bqr sursi, ay 143.
3
bax: Saffat sursi, ay 102.
4
Mrym sursi, ay 65.
2
20
Allahn rsulu (s) buyurur: badtin blas sstlk,

bzn ml edib, bzn trk etmkdir.1
Bir ox hdislrd deyilir: Allahn yannda n gzl
i az olmasna baxmayaraq, davaml olan idir!2
Tvsiy edilir ki, balanan hr bir i n aas bir il
davam etdirilsin.
Demk, insanda ibadt v bndlik ruhiyysinin
davaml olmas mhmdr. Bzn mscid, dua v ibadt
halna db, bir mddt sonra bu ilr tamamil bigan
yanamaq smrsizdir.
BADT FRST
mr srmaysi v frstlr buludlar kimi hyat
smasndan tb keir. Ayq-sayq olmaq, tb ken
mrdn faydalanb Allaha bndlik etmk lazmdr.
Gzl bir hdisd hzrt li () buyurur: Gec v gndz
sninl ilyir, sn d onlarla il. Onlar sndn alrlar, sn
d onlardan al.3
Gec v gndz xrcldiyimiz mr srmaysindn
n ld edirik? Allahn rsulu (s) buyurur: Dnya bir saat
v bir andan ox deyil. Onu Allaha itat yolunda srf
edin.4
gr bzi raitlrd ibadt imkan azdrsa almaq,
imkan tapmaq daha azad mhit gedib Allaha prsti
etmk lazmdr. nki mkan v zaman darl Allaha
prstidn uzaqlamaq n bhan deyil: bhsiz ki,
mnim yerim genidir. Buna gr d mn ibadt edin!5

Nhcl-fsah.
3
l-Hyat, 1-ci cild, sh.331.
4
5
nkbut sursi, ay 56.
2
21
BADT TNLKLRN DZMK

Allahprstlik yolunda tinliklr d mvcuddur. str
xalq Allah dncsindn kindirn tautlar, istr
dindarlar msxry qoyan dinsizlr, istr insan
ibadtdn kindirmy alan nfs v eytan, istr
maneilik trdn hr bir amil trfindn tinliklr
yaranr.
Yoxsa, slam Peymbrini (s) namaz zaman
Kbd incitmirdilr?!
Yoxsa, mbariz mslmanlar allahprstlik xatirin
taut ignclri altnda can vermyiblr?!
Yoxsa Bilal Hbilr kimilr Allah yolunda allaq
vurulmad?!
Allah adamlar he bir halda Allaha prstidn v
dinin icrasndan l kmdilr. Hzrt Zeynb () grdy
btn msibt v hadtlr baxmayaraq Kuf v ama
sfr zaman gec namazn trk etmdi. Baxmayaraq ki,
halszlqdan ayaa qalxa bilmirdi!
mmtin imam (r) mrnn axrnc gecsi lm
yatanda ikn msthb namazlardan l kmdi.
Haqq yolun can bahasna keiln tinliklri vardr.
Bu yolda dmnlrdn qorxmaq lazm deyil. Hzrt li
() buyurur: Haqq yolunda yolularn aznlna gr
qorxmayn.1 Bzn n is almaq, yemk-imk v ya
baqa bir mqsdl israr edir, avtobusu saxlatdrrq.
Amma namazn vaxt atdqda man saxlamaq n chd
gstrmirik!
BADT TVSYS
Allahprst mmin z namaz v ibadti il
kifaytlnmyib, baqalarn da Allaha prstil tan
1
Nhcl-bla, Feyzul-slam, 192-ci xtb.
22
etmli, ibadt mdniyytinin genilnmsi n

almaldr. Haqqa ar v tbli hr bir mminin
vzifsidir. Allah iman v saleh mldn sonra insan
haqqa v sbr dvt edir: ...O kslr ki, iman gtirib,
yax mllr etdilr, haqqa ardlar v sbri tvsiy
etdilr.1
On nfr siqaret kn bir yer daxil olsalar, az vaxt
rzind bir ox insanlar tst il tan edcklr. Bir ne
gnahkar btv bir hri fsada bryr. N n bir
dst ibadt v namaz hli xalqa Allah tantdrb, mhiti
Allaha prsti mkanna evirmsin?!
Btn qvvmizl evd, kd, mktbd, idard,
hr v kndlrd ilahi hdflrimizi tvsiy edib,
bacarmz gstrmliyik.
VZFLLK (BLU HDD) V ONUN

RTLR
badt v onun hmiyytini byan etdikdn sonra,
ibadt edn xsin hans raitd olmasn bilmliyik.
Yetkinlik (blu hddi) insan n byk imtiyazdr.
nsan ilahi ltf ld etmy, Allahn gstrilrini yerin
yetirmy v yer znd Onun mantdar olmaa layiq
grlmdr. nsana seim imkan vern bu xsusiyyt
onun iftixarlarndandr. Bu mrhly atarkn bayram
etmk lazmdr.
Alimlrdn biri hmi z yetkinliy atmasnn il
dnmn bayram keirirdi. O bel deyirdi: Bu gn ilahi
hkmlri yerin yetirmk v msuliyyt qbul etmk
lyaqti qazanmam!
Nec ki, xalq dvlt bas, millt vkili v ya sfir
seiln xslri tbrik edir. nki bu xslr xalqn
1
sr sursi, ay 3.
23
msuliyytini hdlrin gtrrlr. Yetkinlik yana

atmaq v Allah trfindn msuliyyt qbul etmk d
mbark gndr.
Qsa kild vziflilik rtlrin iar edk:
1. Yetkinlik (blu hddi)
Olanlar qmri ili il 15 yada, qzlar is 9 yada
yetkinlik yana atrlar. lbtt, bu yadan nc d
vziflilik yana atmaq mmkndr.1 Vaciblrin yerin
yetirilmsi,
haramlardan
kinmkl
nticlnn
yetkinlikdn lav yetkinlik hdlri d vardr. Msln,
siyasi yetkinlik fikir inkiaf, cmiyytd siyasi
msllrd agahlq, doru dnc trzi v layiqli
rhbrlr itat mnasn bildirir. Krblada hid olmu
imam Hsn Mctbann () vlad Qasim msum imam
olan misin deyir: gr hkumt Yzid kimi zalmn
lin kers, onunla mbariz yolunda lm mnim n
baldan da irindir. Bu onun siyasi yetkinliy atmasn
gstrir.
qtisadi yetkinlik dedikd insann baqalarna v
zn aid maldan dzgn istifad bacar ld etmsi
nzrd tutulur. Qurani-krim buyurur: Yetimlrin
mallarn o zaman zlrin thvil verin ki, lazm inkiafa
atb, mallarndan all kild ticart ilrin srf ed
bilsinlr: gr ala dolduqlarn hiss etsniz, mallarn
zlrin qaytarn.2
zdivac yetkinliyi dedikd olan v qzn blu
hddin atmaqla yana yaay idar edib, msuliyytli
olmas baa dlr. nki bu msuliyytin qbulu n
yalnz cinsi yetkinlik v qanuni ya hddi kifayt deyil.
1
mam Rahilin Tovzihul-msailinin 2252-ci mslsind bu bard

izah verilmidir..
2
Nisa sursi, ay 6.
24
BR NE XATIRLATMA
1. nc dedik ki, blu hddi vziflilik rtidir.
Lakin bu o demk deyil ki, yetkinlik yana atmayan
kslr tamamil azad buraxlsn. Quran da bzn
yetkinlik yana atmayan xslr mracit edir: cazsiz
otaa daxil olmasnlar. Ata-ana v baqalar istiraht
edrkn giri n onlardan icaz alsnlar.1 Hzrt
Loman vladna bel gstri verir: Oulcan, namaz ql,
yax ilr grmyi mr et, pis ilr qadaa qoy.2
2. Blu hddinin vziflilik rti olmasna
baxmayaraq, valideynlr z krplrini yetkinliy
atmazdan nc dini snnlr v mrasimlrl, xsusil
namaz v orucla tan etmlidirlr. Bzn iin ciddiliyini
anlatmaq n namazn trkinin aqibtini aqlayb, digr
tnbehlrdn istifad ed bilrlr.
3. Blu hddin atmaq vziflilik rtidir. Lakin
yetkinlik yana atmam xs kims ziyan vurarsa, onun
valideynlri ziyan dmlidirlr. nki xalqn hesab
Allahn hesabndan ayrdr.
4. Blu hddin atmaq vziflilik rtidir. Lakin
uaqlar yax mllrin gr mkafatlandrlacaqlar. gr
shv edib, pis mllr yol verslr tnbeh olunacaqlar.
2. Qvv v bacarq
Qvv v bacarq vziflilik rtidir. Zif xslr
vzifli deyillr. Hr xsdn z gcn gr tlb olunur.
lahi hkmlrd d qvv mhdudluu nzr alnmdr.
Allah-tala buyurur: Biz he ks gcndn artq i
taprmrq.3 Allah dind sizin n he bir tinlik yeri
bax: Nur sursi, ay 58.

Loman sursi, ay 17.
3
nam sursi, ay 152.
2
25
qoymad.1 lbtt, insann gcndn artq tinlik

nzrd tutulur. Yoxsa, dindarlq zhmt v tinlikl
yanadr.
Htta tinlikl dolu cihad mslsind xst, lil, kor
v cihad etmk n zif xslr istisna olunur: (Cihada
getmmy gr) kora, topala-il, bir d xsty gnah
glmz.2
3. xtiyar
Gnaha mcbur ediln v ya zorla vzifsindn
dandrlan xs n cza yoxdur. Yni mld azadlq
v ixtiyar vziflilik rtidir. Mcburi hallarda mslnin
hkm baqadr. Msln, zlmkar bir qvv
mslmanlarn hcc getmsin mane olur v ya bir xs
aclqdan lm halna atb, murdardan savay yemy he
bir ey tapmr.
4. Al
Al v ur insann dyri v vziflilik meyardr.
Hesab-kitab v cza ala saslanr. Aldan mhrum
xslr vzifli deyil, onlar n cza v mkafat yoxdur.
Bzi rvaytlrd aln ilk mxluq olduu v hqiqi
bndliyin aldan qaynaqland gstrilir. Hdis
kitablarnda ql mvzusu baqa mvzulardan nd glir.
(Msln, suli-Kafi, Vafi, Bihar)
slamda aln ziflmsin sbb olan eylr
(msln spirtli ikilr) qadaandr. Al v dncnin
artmasna sbb olan ilr is bynilmidir. Msln,
tlim, mtali, sfr, mvrt v...
1
2
Hcc sursi, ay 78.

Fth sursi, ay 17.
26
BADTN DZLK RTLR

badtin dyri onun dzlynddir. Dzgn ibadt
is iki mhm amil baldr:
Dzgn hdf;
Dzgn kild ibadt.
DORU HDF
nsann ibadtd mqsdi vziflri yerin yetirmk
v Allahn razln qazanmaq olmaldr. Buna gr
riyakarlqla, mqam ksb etmk v xalqn hrmtini
qazanmaq n ediln ibadt irkdir. lbtt, Allaha xatir
ibadt edn xsin mllrindn xalqn xbr tutmasnn
eybi yoxdur.1
badt zaman riyakarlq hm haramdr, hm d
ibadti batil edir. Xalis niyytin qeyri-ilahi mqsdlr
bulamamas n almaq lazmdr. mam Sadiq ()
ixlasl ml barsind buyurur: Xalis ml odur ki,
Allahdan savay he ksdn trif v hrmt
gzlmysn.2 Allahn rsulu (s) ixlasn tsirlri
barsind bel buyurur: 40 gn xaliscsin ml edn hr
bir bndnin ruhundan dilin hikmt v al bulaqlar
axar.3
xlas 40 gn rzind alim v hkimlr (hikmt
sahiblri) yetidirn mktbdir.
DZGN KLD BADT

xsi sliq v qeyri-dini gstrilr saslanan
ibadt yox, Allah trfindn myynldirilmi kild
ibadt dzgndr.
1
Tfsiri Safi, 2-ci cild, sh.35.

3
2
27
Allahn rsulu (s) buyurur: Niyytlr, mllr v

szlr yalnz qanunlara v snny uyun gldikd dyrli
olur.1
Demk, ibadt formasn da din vliyalarndan
yrnmliyik. Hzrt brahim () Allahdan ibadtin
dzgn sulunu gstrmsini istyir: Biz ibadtlrimizin
qaydalarn gstr.2
Namazn btv, yoxsa yar, ahst, yoxsa uca
qlnmasnda, rktlrin say v bu kimi digr msllrd
dini gstrilr tqlid etmk lazmdr. Digr hallarda
qlnan ibadtlr dyrsizdir.
Msln, siz 100 addm nd xzin gizldildiyi
deyilir. Siz 98 v ya 102 addml qazsanz, xzinni
tapmayacaqsnz v ziyytiniz smrsiz olacaqdr.
Yaxud kims zng edrkn bir nmr az v ya ox
ymaqla tam baqa bir xsl tmasda olacaqsnz.
Bellikl, ibadtlr gstrildiyi kimi dqiqlikl yerin
yetirilmlidir. Nec ki, aarn dilri azca qaln, yaxud
nazik olarsa qfl amaz.
mam Baqir () Evlr qaplardan daxil olun3
aysini bel tfsir edir: Aynin mqsdi budur ki, hr bir
ii z yolu il grn v gstrilr uyun ml edin.4
BADTN FORMACA DYM AMLLR

Quran vvlki qvmlrin ibadt formalarn dyiib,
ilahi qzb dar olmalarn yad edir. badtin formaca
dyimsinin mxtlif amillri olub. Onlarn hr biri
haqqnda Qurandan bir nmun gstririk:
1. badt formasnn inadkarcasna dyidirilmsi
1
Qisarul-cuml, 2-ci cild, sh.73.

Bqr sursi, ay 128.
3
Bqr sursi, ay 189.
4
l-Mizan, 2-ci cild, sh.59.
2
28
Allah-tala Bni-srail gstri verdi ki, mqdds

mkana daxil olarkn htt (yni lahi, gnahlarmz
bala) klmsini desinlr. Onlar inadkarlq v istehza
edrk hnt (yni buda) dedilr. Onlar ilahi
qzb dar olub hlak oldular.1
2.
badt
formasnn
ziyalnmalqla
dyidirilmsi
slam drd ayda vuruma qadaan edir. Bu mcburi
atks ardcl aya (Zilqd, Zilhicc, Mhrrm) v
bir ayrca (Rcb) aya tsadf edir. Quran bu aylar
onlarn drd haram aylardr tbiri il ifad edir v bu
aylarda vurumaa qadaa qoyur.2 Bu aylarda yalnz
mdafiy icaz verilir.
Bzilri ziyalnma dnclri v xsi sliqlrin
sasn bu aylar dyiib deyirlr: He bir frqi yoxdur!
sas mqsd il rzind drd ay vurumamamzdr!
Quran haram edilmi aylarda dyiiklik yaratma
pislyir v bu ii kfr hesab edir: Hqiqtn, (haram
aylar) gecikdirmk (msln, rcbi bana, zilqd,
zilhicc v mhrrmi gecikdirib sfr, yaxud baqa bir
aya saxlamaq) ancaq kfr artrmaqdr...3
3.
badt
formasn
mqddsnmalqla
dyidirmk
Burada mzhb rty v ri hiyllrl z
istklrin atmaq istynlr nzrd tutulur. Onlar bu
yolla vicdan v ilahi qanunlara klk glmk istyirlr.
Nmun n Bni-srail macrasn gstrmk olar.
Allah-tala nb gn balq ovunu onlara haram etdi.
Onlar su knarnda alalar qazrdlar. Balqlar alalara
1
Bqr sursi, ay 59.

bax: Tvb sursi, ay 36.
3
Tvb sursi, ay 37.
2
29
daxil olduqdan sonra ertsi gn onlar tutub, deyirdilr:

Biz nb gn balq tutmamq!
Bir ne Quran aysind yuxardak macra byan
olunur v Bni-srail bu i gr mzmmt edilir.
(Msln, raf sursi, ay 163)
BADTN QBUL RTLR

badtin dzgnlk rtlrindn lav qbul v
kamillik rtlri d var. Bu rtlr yerin yetirildikd insan
Allaha yaxnlar v mnvi kamilliy atr. rtlrin
yerin yetirilmsi frd v cmiyyt n d tsirlidir.
Bzn dzgn ibadt inkiafa sbb olmur. Nec ki,
bzn drman fa vermir.
Bzn ibadt zabn qarsn alr, lakin bizi Allahn
sevimlisi etmir. Ay v rvaytlrd mllr v ibadtlrin
qbul olmas n bzi rtlr gstrilmidir:
Etiqadi rt;
Siyasi rt;
xlaqi rt;
qtisadi rt;
ctimai rt;
Salamlq rti v s.
Bu rtlr izah vermzdn nc tkid olunur ki,
insan daha ox mnvi fayda ld etmk n ibadtin
qbul olma mslsin xsusi diqqt gstrmlidir. Hzrt
li () buyurur: mldn daha ox onun qbul
olunmasna diqqt gstrilmlidir.1
nsan giri vsiqsi ld edib, gstrilmi qaydalara
ml edrk kiminls gr ged bilr. Lakin gr
zaman pis xlaq, pis kemi v sair sbblr gr geri
qaytarlar. badtin d ilahi gstrilr uyun yerin
1
30
yetirilib, lakin Allah trfindn qbul olunmamas

mmkndr. Nec ki, bzn dzgn ilr grn qeyrimsul xslr tkkr yox, tnqid olunur. Demk, iin
qbul olma rti ayrdr. ndi is bu rtlri byan edk:
1. Etiqadi rt: Allaha iman
manszlq mllrin pu olma sbbidir: man
danann btn ilri pu olar.1 Allaha v mada iman
gtirn xslr Allahn mscidlrini abad edirlr: Allahn
mscidlrini yalnz Allaha v qiyamt gnn iman
gtirnlr abad ed bilrlr.2
manl qadn v kiilrin yax mllri pak hyat
sbbidir: Mmin olub yax ilr grn kii v qadna
xo hyat nsib edck v etdiklri yax mllr gr
onlara daha yax mkafat vercyik.3
Allah tanmayan xs Ona xatir he bir i
grmdiyindn mkafat gzly bilmz. Qurani-krim
kafirlrin mllrini tufan qarsnda dayanm kl
bnzdir. Tufan qoparkn kldn sr-lamt qalmr.
2. Siyasi rt: Vilayt
Cmiyytin rhbrliyi mann srcs kimidir.
Btn srniinlr ayq-sayq v dbli olsalar bel, srxo
src v ya pis yol squta sbb olacaq. Lakin src
salam v tcrbli olarsa, yorun v intizamsz
srniinlr sa-salamat mqsd atacaqlar.
mam Baqir () buyurur: Allaha iman gtirib,
taqtdn dndk ibadt edn xsin Allah trfindn
lyaqtli rhbri olmazsa, onun sylri faydaszdr.4
Maid sursi, ay 5.
Tvb sursi, ay 18.
3
Nhl sursi, ay 97.
4
2
31
gr smavi rhbr olsayd, Allaha prsti

btprstliy evrilmz v smavi qanunlar xrafatla vz
olunmazd. zmtli cm namazlar zalmlara xeyir
vermz, mslmanlarn v slamn izzti saylan hcc
tsirli olar, qeyri-slam hakimlrin glir gtirmzdi.
Hdisd deyilir: Hr ks bizim vilayt v
rhbrliyimizi qbul etms, Allah da onun mllrini
qbul etmz.1
Hzrt li () buyurur: Biz Allahn qapsyq v
Allahn yolu biziml tannr.2 Demk, ibadtin qbul
olmas n vilayt rtdir. Lakin vilaytl yana tqva da
olmaldr. mam Baqir () buyurur: Tqvas olmayan
xslr bizim hakimiyyt xttind deyil.3
3. xlaqi rt: Tqva
Quranda Adm () vladlarnn macras nql
olunur. Onlarn hr ikisi qurban verdilr. Lakin birinin
qurban qbul oldu, o birininki is qbul olmad. Allahtala buyurur: Allah yalnz tqvallardan qbul edir.4
Nql olunur ki, bir xs bazardan kerkn bir
dkandan iki rk, o biri dkandan iki nar ourlad. Sonra
rk v nar fqir verdi. Ona dedilr: Bu n idir?
Dedi: Allah hr gnaha bir cza, lakin hr savaba on qat
mkafat verir. Mn iki nar, iki rkl drd gnah etdim,
lakin onlar fqir verib qrx savab qazandm. Qrx
savabdan drd gnah xlanda otuz alt savab qalr. Ona
dedilr: On qat mkafat tqva sasnda i grnlr
verilir. Qsb olunmu maldan infaq etmyin mkafat
Kafi, 1-ci cild, sh.430.

Kafi, 1-ci cild, sh.193 v 145.
3
Kafi, 2-ci cild, sh.75; Bihar, 71-ci cild, sh.187.
4
Maid sursi, ay 27.
2
32
yoxdur. Yoxsa, oxumamsan ki, Allah yalnz

tqvallardan qbul edir.1
4. qtisadi rt: Xalqn haqqn dmk
Ehtiyacllara l tutmaq, mzlumlarn haqqn dmk
o qdr hmiyytlidir ki, bzn ibadtin qbul olmas
n rt saylr. Zkat dmk v ya halal qazanmaq bu
nv nmunlrdndir. mam Riza () buyurur: Zkat
(slam vergisi) dmyn xsin namaz qbul olmaz.2
Baqa bir hdisd hzrt li () Kumeyl buyurur:
Halal yolla qazanc ld etmsn, Allah-tala zikr v
krn qbul etmz.3
5. ctimai rt: Xeyirxahlq
ctimai laqlr, mslmanlar arasnda qardaln
qorunmas v slam ardcllar arasnda yax laqlr
yaratmaq ox hmiyytlidir. Buna gr yax laqlrin
pozulmasna sbb olan hr bir ml v sz pislnilir.
Qeybt, sui-znn, bdxahlq, laqlri ksmk, pis
xasiyyt v sair bu kimi siftlr v mllr ibadtin qbul
olmamasna sbb olur.
Allahn rsulu (s) buyurur: Hr ks mslman qadn
v kiinin
qeybtini edrs,
onun trfindn
balananadk 40 gn namaz v orucu qbul olunmaz.4
Ey buzr! Din qardalarndan uzaqlab, laqlri
ksm. nki bu ilri grn insanlarn mllri qbul
olunmaz.5
mam Sadiq () buyurur: Allah din qardana qar
pis niyyti olan mminin mlini qbul etmz.6 Sirk
1
Maid sursi, ay 27.

3
Sfintul-bihar.
4
Camius-sadt, 2-ci cild, sh.234.
5
Mkarimul-xlaq, sh.554.
6
suli-kafi, 2-ci cild, sh.361.
2
33
bal mhv edn kimi, xalqla pis rftar da mllri mhv

edir.1
Bellikl, insanlar haqqnda pis niyyt, dostluun
trki, qeybt, mslmanlarn ictimai laqlrinin
sstlmsin sbb olan bu kimi mllr ibadtin qbul
olmasna
maneilik
yaradr.
badtkar
insanlar
ibadtlrinin qbul olmas n Allah bndlri il
mhkm dini laqlr yaratmaldrlar.
6. Ail rti: Xo rftar
Mqdds slam dini ibadt, siyast, xlaq v
cmiyyt arasnda msbt rabitlr yaratmdr. Ail
daxilind qadn v kiinin brabr hquqlarnn qorunmas
ibadtlrin qbuluna mane hesab olunur. Yer laqlrinin
ksilmsi smavi laqlrin ksilmsi il nticlnir. Bu
bard slam Peymbri (s) buyurur: Allah pis rftarl,
ziyyt vern qadnn namazn v yax ilrini qbul
etmz. Hminin kiinin!2 Tkc qadnn kii il pis
rftar v ya kiinin qadnla pis rftar yox, htta ata-anaya
qzbli bax ibadtin qbuluna mane olur. mam Sadiq ()
buyurur: Htta vladna zlm etmi ata-anaya qzbl
baxan vladlarn namaz qbul olmur.3 Bli, yer
mhkm dayanm namaz nrdivan il meraca qalxrq.
Lakin buz balam v ya yumaq yer dayanm
nrdivanla yuxar qalxmaq tin, yaxud qeyri-mmkndr.
ctimai laqlr, gzl rftarla yana ibadt saysind
mnvi kamillik ld olunur. badtin qbul olmasna
mane olan baqa ilr d rvaytlrd byan olunmudur.
Msln, rab imk v sair. lbtt, gr Allah qbul
etmirs d, namaz v orucdan uzaqlamaq dzgn deyil.
1

Vsail, 14-c cild, sh.116.
3
2
34
Rvaytlrin mqsdi ibadt edn xsin pis rftarna xatir

onun mllrinin az dyrli v zif olmasn gstrmkdir.
QBUL NANS
Quran namazn faydasn onun insan irkin v pis
mllrdn kindirmsind grr: Hqiqtn, namaz
irkin v pis mllrdn kindirr.1 Bu sciyy namazn
sas dyri v mllrin qbul olma niansidir. Bo
toxum inkiaf etmir v bhr vermir. Pis mllrdn
kindirmyn namaz hmin dyrsiz ibadtdir.
mam Sadiq () buyurur: Hr ks namaznn qbul
olub-olmamasn bilmk istyirs, namazn onu gnahdan
v pisliklrdn uzaqladrb-uzaqladrmamasna baxsn.
Namaz onu gnahdan n qdr uzaqladrarsa, hmin
qdr d qbul olar.2
BADTN KAMLLK RTLR

badtin dzgnlk v qbul olma rtlrindn lav
kamillik rtlri d var. Bu rtlr ibadtin daha dyrli v
daha tsirli olmasna sbb olur:
1. tinliyi olsun
Asan ibadtlr hamnn lindn glir. Lakin daha ox
irad, ziyyt tlb edn tin ibadtlr daha dyrlidir v
kamilliy daha yaxndr. Quran tin vaxtlarda Allahn
peymbrin kmk edn xslri mdh edir.3 mam
Hsn Mctba () minik olmasna baxmayaraq, daha ox
mkafat ld etmk n hcc piyada gedirdi. Quran
yumaq v isti yataqdan ayrlb yalvar v namaza
balayanlar trif edir.4
1
nkbut sursi, ay 45.

3
4
bax: Scd sursi, ay 15.
2
35
Hzrt li () buyurur: n stn i zn vadar

etdiyin idir.1
Quran ox alan v byk mcahidlrin mqam v
mkafatnn daha stn olduunu bildirir: Allah
mcahidlr evlrind oturanlardan daha byk mkafatla
imtiyaz vermidir.
2. hmiyytli olsun
hmiyytli ilr grmk al, uzaq grnlik v xeyir
tanma niandr. slam daha faydal v daha mhm olan
ilr arr. str elm yrnmkd, istr ibadtd, istrs
infaqda! slam peymbri (s) buyurur: Ehtiyacl yaxnlar
olan halda zglr kmk dyrsizdir.2 Hzrt li ()
buyurur: Msthb namazlar vacib namazlara ziyan
yetirrs, Allaha yaxnla sbb olmaz.3
3. Daimi tsir malik olsun
nsan mlinin faydas onun brktinddir. Daimi
tsirli ibadtlr kamil ibadtlrdir. Bzi kiik ilr bzi
byk ilrdn daha ox inkiafa sbb olur. Bzi
mqddimlr bir ox srlrdn daha ox tsirli v
brktlidir.
Demk,
brkt
ibadtin
kamillik
rtlrindndir.
4. Peymbr (s) xttind olsun
Xalqn istyin v mhitin tlbin uyun, atababalardan irs qalm kild ibadtlr yox, din vliyalar
v Peymbr (s) snnsi xttind olan ibadtlr kamildir.
badt hr n qdr msumlarn suluna yaxn olarsa, bir
o qdr dyrlidir.
5. ncllk

Nhcl-fsah, sh.522.
3
l-Hyat, 1-ci cild, sh.318.
2
36
badt v yax ilrd ncllk dyrdir. Bu qbil

ilrd n kemk kamillik meyardr. Quran tkrartkrar sariu v sabiqu gstrii verir. Quran buyurur:
Sizlrdn fthdn (Mkknin fthindn) vvl (Allah
yolunda) infaq ednlr v vuruanlar (baqalar il eyni
deyillr). Onlar (mallarn Allah yolunda) fthdn sonra
infaq edib dynlrdn drc etibar il daha
stndrlr. Bununla bel, Allah onlarn hamsna n gzl
mkafat vd buyurmudur.1 Demk, yax ilrd (infaq
v cihad) ncllk kamillik meyardr. Hzrt li ()
buyurur: Xeyir i halda daha dyrli olur: srtl
grldkd, grlm ii kiik hesab etdikd
(qrrlnmdikd) v gizli kild olanda.2 Buna gr d
n yax namaz vaxtnda qlnan namazdr. Namazn
vaxtndan tdkc onun fzilti azalr. Bizim rsmi
armz saylan azanda deyirik: Namaza, qurtulua v
yax ilr doru tls!
6. tin raitd ibadt
Zlmkar hakimiyyt altnda ediln ibadtlr daha ox
fdakarlq istdiyi n yksk tsir v dyr malikdir.
badt v bndliy mane olan xarici mhit v daxili
istklr l-l verrkn onlara qalib glmk v Allaha
prsti etmk dyr v kamillikdir. Quran hqiqi
mminlri bel mdh edir: Allah yolunda vuruar v he
ksin tnsindn qorxmazlar.3 Onlar Allahn hkmlrini
atdrar, Ondan kinr v Allahdan baqa he ksdn
qorxmazlar.4
Hdid sursi, ay 10.

3
Maid sursi, ay 54.
4
hzab sursi, ay 39.
2
37
Bli, zalm hkumt v gnahkar mhitd zlrini v

dinlrini qoruyanlar (msln, Fironun arvad) yksk
mqam sahiblridir.
7. Hvsl v davaml olmal
Hvssiz ibadt mnafiqlik niansidir. Quran
mnafiqlri tsvir edrkn onlarn namaz zaman hvssiz
olduqlarn bildirir: Onlar namaza durduqlar zaman
tnbllikl (knlsz) qalxar...1 Lakin bndliy hvs
dyrdir. Davaml ibadt kamillik sbbidir. Hdislrd
daimi az mllrin knlsz v mvqqti ox mllrdn
stn olduu gstrilir. Quran slam dinind mhkm
olanlara elm, dnc v sair sahlrd faydalar v
mkafatlar vd edir: gr doru yolda sabit qalsaydlar,
biz onlara bol ya verrdik...2
8. badti byk saymamaq
Qrurlu insanlar ibadtlrini byk v hmiyytli
sayrlar. Bu is mllrin pu olmasna sbb olur. Abidin
z ibadtini byk znn edib, qrrlnmmsi ibadtin
kamillik rtlrindndir. mam Sccad () Mkarimulxlaq duasnda Allahdan istyir: lahi, mn ibadt
tvfiqi ver v ibadtlrimi tkbbrl pu etm.
Bir ox hdislr gstrir ki, insan yax ilrini v
ibadtlrini byk hesab etmmlidir. Allah-tala
Quranda mlklrin ox tsbihini, ibadtini v daimi
zikrlrini yad edir ki, insanlar bir ne rkt namaz v
kiik ibadtlri il qrrlnmsinlr.3
9. Bsirtli olmal
Dind dnc, bsirt v agahlq mllrin v
ibadtlrin dyr niansidir. Agahlq v bsirt olmadan
1
Nisa sursi, ay 142.

Cinn sursi, ay 16.
3
bax: nbiya sursi, ay 20.
2
38
mllr lazmi qdr dyrli ola bilmz. Hzrt li ()

buyurur: Dnc v bsirtsiz ibadt dyrsizdir.1
Baqa bir hdisd yqin tbiri byan olunur: Yqin
sasnda az, lakin hmilik ml Allah yannda bsirtsiz
v yqinsiz ox mldn stndr.2
ml v ibadtin kamillik rtlri barsind
deyilnlrl kifaytlnirik.
BADTN FLSFS
Btn slam proqramlarnn v hkmlrinin hikmt v
flsfsi vardr:
1. Yzlrl ay v hdis xalq dnc v tfkkr
arr. slam qdr he bir mktb insanlar dncy
dvt etmmidir.
2. Qurann mriklr v btprstlr iddtli
etirazlarndan biri ata-babalardan dlilsiz v kor-koran
tqliddir.
3. Quran z hkmlri byan edrkn onlarn
dlillrini gstrir. Msum imamlar da rvaytlrd
hkmlrin hikmtini byan etmilr. slam alimlri bzn
bu mvzuda kitablar yazmlar. (Msln: eyx Sduqun
llu-raye kitab, namaz, hcc v sair hkmlrin
sirlri barsind onlarla kitablar.)
Bunlardan lav, elmin inkiafyla ilahi hkmlr v
dini gstrilrin sirlrindn prdlr gtrlr. slamn
ya tdkc onun zmti artr.
Yuxardak nqtlr diqqt yetirdikd bzi msllr
xatrladlr:
1. Btn zamanlarda, btn insanlarn dini hkmlrin
dlilini bilmsi zruri deyil. Bzi hkmlrin sbbi hal1
2

39
hazrda aydn deyil. Lakin zaman kedikc onlarn sirri

zrindn prd gtrlr.
2. Hkmlrin flsfsind onlarn yalnz maddi
tsirlri v faydalar, iqtisadi v salamlq ynmlri yox,
ruhi, mnvi v axirt tsirlri d dnlmlidir.
3. Allah hkim, Onun gstrilrinin hikmt sasnda
olduunu biln xs bu gn hanssa hkmn sbbini
bilmdiyindn bu mli trk etmmlidir. Xst gr
drmann
trkibini
bilmyinc
ondan
istifad
etmycym deyrs ardan lr. lbtt, drman
istifad etmkl yana onu tanmaa almalyq.
4. Hanssa bir hkmn flsfsi haqqnda Quran v
hdislrdn mhkm bir dlil yoxsa, yax olar ki, sakit
olaq v znn-gmanlara qaplb dlil axtarmayaq.
5. gr varlq alminin bzi sirlrini biliriks
qrrlnmyk v hr bir eyin dlilini bilcyimizi
gzlmyk.
6. Adi gediatdan xb vsvslr qaplmayaq. Nec
ki, hkim mracit edn xs zn onun ixtiyarna verir.
Yaxud avtomobili tmir edn mexaniklr sual-cavab
edilmir. (nki hkim v mexanikin biliyin inanrq.)
Dini msllrd d Allahn qanunlarna boyun ymkl
ml edilmlidir. nki Allah daha mehriban, daha bilikli
v daha hkimdir. O hm glcyi, hm zahiri v hm
batini tsirlri, hm gizlini, hm d akar bilir.
7. lahi hkmlrdn bzi sirlr yrnmiiks btn
hkmlrin sirlrini yrncyimizi xyal etmmliyik.
lini dniz salb xaran xsin haqq yoxdur ki, xalqa
lini gstrib dnizin suyu budur desin. O dey bilr ki,
dniz suyundan bu qdr mnim lim dyib. Hanssa
hkmn flsfsini biln yrndiklrindn savay he bir
sirr olmadn dnmmlidir. Mgr mhdud insan al
40
il Allahn sonsuz elmindn qaynaqlanan hkmlrin

drinliyindn xbr tutmaq olarm?!
8. Bizi hkmlrin flsfsini anlamaa dvt edn
al deyir: Nyis bilmdikd tqval, agah insanlardan
soru. Bu hmin din vliyalar qarsnda bndlikdir.
ndi is hdis v Qurandan hkmlrin flsfsini
gstrn nmunlr nzr salaq.
Quran:
Namaz barsind deyilir: Namaz insan irkin v pis
ilrdn kindirir.1
Mni dnmk n namaz qln.2
Bilin ki, qlblr yalnz Allah zikr etmkl aram
olar!3
Oruc barsind deyilir: Tqvallardan olmanz
n oruc siz vacib oldu.4 nki gnahlarn oxu qzb
v hvt meylindn qaynaqlanr. Oruc bu meylin
tyannn qarsn alr v tqva yaradr. Buna gr d
ramazan aynda cinaytlrin v gnahlarn say azalr.
Hcc barsind deyilir: Daha ox mnft ld etmk
n hcc ziyartin getsinlr.5 Hccin siyasi v ictimai
chtdn tsirli v faydal olmasna he bir kk-bh
yoxdur.
Zkat barsind deyilir: Xalqn mallarndan zkat al.
Bununla onlar (dnyaprstlik v paxllqdan) pak etmi
olarsan.6
bax: nkbut sursi, ay 45.

bax: Taha sursi, ay 14.
3
bax: Rd sursi, ay 28.
4
5
bax: Hcc sursi, ay 28.
6
2
41
Qumar v rab barsind deyilir: eytan onlarn

vasitsil sizin aranzda dmnilik, kin yaradr v sizi
Allah dnmkdn uzaqladrr.1
Quran qisas cmiyytin hyat mayas hesab edir.2
nki cinaytkar czalandrlmasa l, cinaytkar v
zlmkar cmiyyt yaranar, min-amanla son qoyular.
Btn bunlar ilahi hkmlrin hikmt v tsirlrini
byan edn Quran aylrindn nmunlr idi.
Hdis:
Bu mvzuda nql olunmu hdislr arasnda yalnz
Nhcl-blad mirl-mmininin () szlrindn bir
cmly iar edirik: Allah-tala irki tmizlmk n
iman, tkbbr tmizlmk n namaz v ruzi sbbi
olmas n zkat vacib etdi...3 Allaha iman insan irk
dnclr, pu eqlr v zif arxalardan azad edir.
Btn kamilliklrin qaynan dnmk, zmt v
qdrt mrkzindn kmk istyi hesab olunan namaz
insan tkbbrdn uzaqladrr.
Zkat cmiyytin idn dm mexanizmlrini i
salr. Zkat mhrumlara v iflasa uramlara qvv verir,
qlblrd xalqa qar mhbbt yaradr v zkat vern
xsin qlbindn dnya mhbbti xaric olur. Bundan
lav insan zkat vermkl var-dvltindn azalm
miqdarn brpas n iqtisadi faliyyt gstrir. Tbii ki,
ox xrci olan daha ox ilyir. Demk, zkat ruzi
sbbidir.
Bu hdisd oruc, mr be mruf, nhy z-mnkr,
cihad bard, elc d zina v rabn haraml, hdlrin
bax: Maid sursi, ay 91.

3
Sbhi Saleh, Nhcl-bla, 252-ci hikmt, Feyzul-slam, 244-c
hikmt.
2
42
icra olmas, imama itat v bu kimi iyirmi ilahi hkmn

hikmt v flsfsi byan olunmudur.
Fitrt:
nsan fitrti bzi hkmlrin flsfsi il tandr. Hr
bir insan istniln raitd v zamanda yalann, xyantin,
thmtin, qtlin, ourluun, zlmn, skik satman v bu
kimi baqa ilrin pis olmasn qbul edir. Eyni zamanda
daltin, pakln, insanlara yaxln v baqa xeyir
ilrin yax olmasn anlayr. Btn bunlar insann
fitrtinddir. Fitrt bzi pisliklri v yaxlqlar drk edir.
Fitrt ilahi ilhamdr: Sonra da ona gnahlarn v pis
mllrdn kinmsini yrtdi.1
Elm:
Mxtlif sahlrd elmin inkiaf il hkmlrin
flsfsi byan olunur v bir ox prdlr aradan
gtrlr.
Msln, donuz tindki trixin qurdlarnn v ya spirtli
ikilrin insan orqanizmin zrri kimsy sirr deyil.
Bunlar donuz ti v rabn haram olmasnn dlillrindn
bir qismi idi.
slam ayaq st sidik ifraz etmyi qadaan edir v elm
gstrir ki, ayaq st sidik ifraz etmk btn sidiyin xaric
olmasna mane olur. Qsln d sbbi var. Cnabt
halnda simpatik sinir sistemi v qan tzyiqi pozulur.
Allaha diqqt is qflt haln aradan qaldrr. slam nar
ubuu il di tmizlmy icaz vermir. nki di ti nar
ubuuna qar hssasdr... Bli, vaciblr, haramlar,
msthb ilr, mkruhlar, rftar, geyim, yemk, yaay
msllri v vasitlri barsind slam gstrilri dqiq
v drin mna dayr. Btn bunlar barsind slam
alimlri xeyli kitab yazmlar. (Msln, hid doktor
1
ms sursi, ay 8.
43
Paknejadn Birinci mktb v sonuncu peymbr

kitab) Bizim is bu mvzu haqda shbt amaa
imkanmz yoxdur. Lakin mumi bir ntic mhm bir
nqtni sbut edir:
Btn slam hkmlri hikmt v flsf sasndadr.
str elm vasitsi il onlar tanyaq, istrs onlarn gizli
sirlrindn xbrsiz qalaq! Btn hallarda bndlik
ruhiyysi ilahi hkmlrin qbulunu, onlara ml etmyi
tlb edir.
N BYK FLSF TSLMLKDR.

bhsiz ki, ri hkmlr v ilahi gstrilrin
flsfsi v dlili vardr. Lakin btn ilahi gstrilrin v
hkmlrin iqtisadi, tibbi v elmi dlillrini axtarmaq lazm
deyil. Mslman vhy gstriin tslim olmaldr.
Mtlqiyyt v hikmt sahibi olan Yaradan qarsnda
tslimilik v qbul ruhiyysi insan n kamal saylr.
Bzi gstrilr bndlik v tslim ruhiyysinin imtahan
ndr.
smaili qurban etmk n Allahn brahim ()
verdiyi gstri bunun bir nmunsi v kamil bndlik
niansidir.
Nec ki, hmi harayasa getmk n yola xmrq.
Bzn yol getmk z mqsddir. Msln, gzinti v ya
qada mqsd harasa getmk yox, idman etmkdir.
Bzn ibadi gstrilr v ilahi hkmlrd mqsd qar
trfin tslimiliyi, gstrilri qbul etmsi, Allahn
razln qazanmas v yalnz Ona itat etmsi n
hazrlqdr. badtin mqsdi insan ruhunun trbiysidir.
Nec ki, fiziki hrktlr cismin trbiysi ndr.
mam Sccad () v imam li () buyurur: lahi,
iftixar n Snin bndn olmam bs edr.
44
baniyy mnacatnda oxuyuruq: lahi, gr

mni chnnm atsan, chnnm hlin deycym ki,
mn Sni sevirm!
Hzrt li () bildirir ki, lahi, mnim ibadtim behit
tamah v ya chnnm qorxusundan yox, Sni ibadt
layiq bildiyim ndr. lahi vliyalar Allaha ibadtdn
lzzt alrlar. Gnahkarlar is Allah dnmk v ibadtin
irinliyindn mhrumdurlar. Bzn bir xs maddi
tmnnasz kims xidmt gstrmk istyir. Hmin
xsiyyt xidmt onun n dyrli mqsddir. O htta
elm ksb etmk v ya ictimai mvqey atmaq haqda
dnmr.
Byk xsiyytlrl yaxn olmaq, onlarla birlikd
kil kdirmkdn frh hissi duyanlar oxdur.
Baxmayaraq ki, onlarn bu id he bir mnfti yoxdur.
Tkc bu yaxnlq onlar n sevimlidir. nsanlar n bu
dnyada bu nv ilr qiymtlidirs, Allaha bndlik, Onun
hzurunda olmaq iftixar saylmazm?!
BHAN, YOXSA ARADIRMA?

Deyilnlrdn mlum olur ki, bzilrind tslimilik
v bndlik ruhiyysi olmadndan dindarlq v vzifdn
boyun qarmaq n bhan axtarrlar. Buna gr d
aradrma aparr, hr dini gstriin flsf v dlilini
axtarr, zlrini ziyal gstrirlr. Qurani-krim bu kimi
xslrin qiyamt etiqadlar barsind buyurur: Lakin
insan bundan sonra da gnah etmk, pis ilr grmk
istyir. Qiyamt gn n vaxt olacaqdr? dey
soruar.1
Onlar bhanil uaqlar kimidir. Bhanlr ksildikd,
baqa bir bhan axtarrlar. Quran bu xslr bard
1
Qiyamt sursi, ay 5 v 6.
45
buyurur: gr mriklr Allahn qdrtini v

peymbrlrin mczlrini grslr z dndrib: Bu
uzun mddt davam edn bir sehrdir! deyrlr.1
Bu kimi xslr ba, mexanik, hkim, xarici dblr,
nfsani vsvslr v eytani meyllr qarsnda
tslimdirlr. Lakin dini gstrilr gldikd tdqiqat v
mstqil fikirli olurlar.
BR SHBT
Bir gn bir xs sorudu: N n sbh namaz iki
rktdir? Dedim: Bilmirm. Allahn gstriidir, yerin
yetirilmlidir.
Bilmdiyimi anlayan kimi ziyal qiyafsi ald v dedi:
Dnya elm dnyasdr, elmsiz din mqbul deyil...
Sorudum: N n nar aacnn yarpa kiik, zm
yarpa is bykdr? Dedi: Bilmirm. Tkbbr
azald. Mn d hmin qiyafni alb dedim: Qarda,
dnyann elm dnyas olmasn qbul edirik. Lakin bu o
demk deyil ki, varln btn sirlrini bu gn
yrnmliyik. bhsiz, narn nazik, zmn enli
yarpaqlar,
onlarn
meyvlrinin
dad
arasnda
tbitnaslar trfindn n vaxtsa kf olunacaq bir
rabitsi vardr. Demk, sirlrin varln qbul edirik.
Lakin onlarn hamsn bilmk iddiasnda olan xsi qbul
etmirik. gr hr bir mldn nc onun flsfsini
yrnsk, allahprstlik v tslimilik nec olsun? Vhy
elmdn daha stn v daha sirlidir. N n ziyallar hr
bir qanun v proqram qbul edir, lakin din v Allah
qanunlarna gldikd tinliy dr v mntiq hli
olurlar?!
Qmr sursi, ay 2.
46
NAMAZ
VHY MKTBND NAMAZ
badt, onun flsfsi v rtlri barsind shbtlr
oldu. ndi is ibadtin n bariz nmunsi olan namaz
mvzusunu aradracaq. nc Quran v hdisd
namazn mqam il tan olaq. Sonra is onun xrdalna
v sirlrin l ataq. Bellikl, namaz haqqnda vhy
mktbinin baxlarna diqqt yetirk:
Namaz peymbrlrin n mhm tvsiylrindn
biri v ibadtin n bariz nmunsidir. Hzrt Loman
vladna deyir:
Oulcan, namaz ql.1
Namaz unutqanlq n drman v Allahn zikri n
vasitdir: Mni dnmk n namaz ql.2
Namaz Allahn hdidir.3
Namaz Peymbrin (s) gznn nurudur.4 Namaz
tin v kdrli anlarda kmkdir. Allah-tala buyurur:
tinliklrd namaz v sbrdn kmk alb, onlara qalib
glin: Sbr etmk v namaz qlmaqla kmk dilyin!5
Namaz tkbbr n drmandr. Hzrt li ()
buyurur: Allah insan tkbbrdn uzaqladrmaq n
namaz vacib etdi.6
Namaz Allahn verdiyi nemtlr gr Ona tkkr
vasitsidir: Ona gr d (bu nemtlr kr edrk)
Rbbin n namaz ql v qurban ks!7
1
Loman sursi, ay 17.

Taha sursi, ay 14.
3
bax: Knzul-ummal, 7-ci cild, sh.279.
4
bax: Bihar, 77-ci cild, sh.77.
5
Bqr sursi, ay 45.
6
Nhcl-bla, 252-ci hikmt.
7
Kvsr sursi, ay 2.
2
47
Namaz dinin simasdr.1

Namaz slam dininin nian, gerbi v bayradr.
Peymbr (s) buyurur: Namaz slamn bayradr.2
Namaz dinin stunudur.3
slam Peymbri (s) buyurur: Namazn dind rolu
ban insan bdnindki rolu kimidir.4
Namaz behitin aardr.5
Namaz insanlar dyrlndirm meyardr.6 Namaz
dinin kkdr.7
Qiyamtd verilck ilk sual namaz haqqndadr.8
Namaz gnahlar mhv edir. Hdislrd namaz
insann gn rzind be df yuyunub, btn irklrdn
tmizlndiyi bir aya bnzdilir.9
Namaz mxluqla xaliqin rabitsidir. Namaz maddi
insan mnvildirir v insan Allahla tanlqdan lav,
su, torpaq, qibl, tlu (dou), qrub, vaxt v btvlkd
tbitl tan edir.
Namaz yegan ibadtdir ki, htta qrq olduqda v
dyd insann hdsindn gtrlmr. Namaz zlmkar
hakimiyytd insann n uca azadlq fryad v Allah
drgahnda bndliyin elandr.
Namaz brahim (), Mhmmd (s), Hseyn () v
Mehdi () snnsini diriltmkdir.
Namaz insann Allaha yaxnlamas n vasitdir.10
1
bax: Frui-Kafi, 1-ci cild, sh.270.

Knzul-ummal, 7-ci cild, sh.279.
3
bax: Mustdrk, 1-ci cild, sh.172.
4
Nhcl-fsah, 3075-ci cml.
5
bax: Nhcl-fsah, 1588-ci cml.
6
bax: Frui-kafi, 1-ci cild, sh.267.
7
bax: Vsail, 1-ci cild, sh.4.
8
bax: Nhcl-fsah, 979-cu cml.
9
bax: Vsail, 3-c cild, sh.7.
10
2
48
Namaz peymbrlrin axrnc tvsiysidir. mam

Sadiq () vfatndan nc btn yaxnlar v vladlarn
trafna toplayb bildirdi ki, namaza yngl yanaan xs
qiyamtd bizim fatimiz amil olmayacaq.1
Namaz Allahn dostlar n irin, mnafiqlr n
is tin v ar bir ykdr: Hqiqtn, o tvazkar
olmayanlara ar bir ykdr.2
Namaz eytan mhv edir.3
NAMAZIN HMYYT
Nql olunmu ay v hdislrdn lav, ilahi
vliyalarn rftar namazn hmiyytini v mqamn
byan edir. Namaz peymbrlrin proqramlarndandr.
Hzrt sa () beikd deyir: Mn diri olduqca namaz
qlb zkat vermyi tvsiy etdi.4
mam Hseyn () da aura gn gnorta mbariz
meydannda, dmn oxlarnn qarsnda namaz trk
etmdi.
Hzrt brahim () zvcsini v uan he bir ot v
su olmayan qzmar Mkk llrind qoyub dedi: Ey
Rbbimiz! Mn hli-yalmdan bzisini (smaili v anas
Hacri) snin Beytul-hramnn (Kbnin) yaxnlnda,
kin bitmz bir vadid (drd) sakin etdim. Ey Rbbimiz!
Onlar namaz qlsnlar dey bel etdim.5
Namaz zaman msum rhbrlrimizin rngi qaar,
deyrdilr: lahi manti qaytarmaq, Allah drgahnda
hazr olmaq vaxtdr.6
1

Bqr sursi, ay 45.
3
bax: urrul-hikm, slat.
4
Mrym sursi, ay 31.
5
brahim sursi, ay 37.
6
bax: Bihar, 81-ci cild.
2
49
Bzilri namaz behit tamah il v ya chnnm

qorxusundan qlrlar. Lakin mirl-mminin () Allah
ibadt layiq bilib namaz qlrd.1
Bu hyatverici proqram i salmaq n slam ataanalara tvsiy edir ki, z uaqlarn yetkinlikdn nc
(msln, 8 yada) namaza vadar etsinlr. Bzn
etinaszlq gstrdiklri n onlara qzblnsinlr.2
Namaz qlan xs varln qayna il laqddir.
Nec ki, tyyari skan olan otaqla laqddir.
Namaz gnahlarn balanma sbbidir. Namaz
gnahlarn pis tsirlrini tmizlyir. Quran namaz mr
edndn sonra buyurur: Hqiqtn, yax mllr pis
ilri yuyub aparar.3
NAMAZI TRK ETMK

Namaz trk etmk varln yaradan il rabitni
ksmkdir. Bu i dnya v axirtd ac aqibtl sonuclanr.
Qiyamtd behit hli chnnm hlindn soruar: Sizi
chnnm n gndrdi? Onlarn verdiyi cavablardan biri
budur: Biz namaz qlanlardan deyildik.4
Baqa bir yerd namaza shlnkar yanaan,
etinaszlq gstrn, gah qlb, gah qlmayan namaz hlin
deyilir: Vay halna o namaz qlanlarn ki, onlar z
namazlarndan qafildirlr.5
Allahn rsulu (s) buyurur: Namaz bilrkdn trk
edn xs dindn xaric olur.6 Namazn trki slamla kfr
arasnda srhddir.1
1
bax: Nhcl-bla, 237-ci hikmt.

3
Hud sursi, ay 114.
4
Muddssir sursi, ay 42.
5
Maun sursi, ay 4 v 5.
6
2
50
NAMAZA ETNASIZLIQ
Namaza qiymt vermk Allaha iman niansidir.
Namaza etinaszlq is mnviyyata mhbbtin zif
olmas dlilidir. Hzrt li () buyurur: Xalq arasnda n
oru xs namazn azaldan xsdir.2 Namaza yngl
yanaanlar uaq salm qadn kimidir. Onlar n hamil, n
d ana adlandrmaq olur.3 Namaza yngl yanaanlar,
onu zay ednlr namaz qlmayanlardan daha ox ziyan
grcklr.4
slam Peymbri (s) buyurdu: Namazn pu edn
xs qiyamtd Qarun v Hamann yannda olacaq. Vay
olsun z namazn qorumayan xslr...5 Allah namaza
yngl yanaan xsin mr v malndan brkti, xeyiri
ksr. Onun ilrinin mkafat mhv olar, dualar qbul
olmaz, lm zaman aclq, susuzluq v xsusi bir zillt
hiss edr, brzxd ignc, zlmt, sxnt dadar v
qiyamtd ciddi hesaba kilr.6 Namaza yngl
yanaan xs mnim mmtimdn deyil.7
Hzrt Peymbr (s) nql edir ki, insan namaz
zaman Allahdan qeyrisini dndkd Allah ona buyurur:
Kimi dnrsn? Mndn savay tanr tanyrsanm?
Mndn savay sni qoruyan varm? Yoxsa qlbini mndn
baqa bir balayana balamsan? Balayanlarn
balayan mnm... gr mni dnsn, mn v
mlklrim sni dnrik...8
1

3
4
5
6
Sfintul-Bihar, 2-ci cild, sh.43.
7
8
Mustdrkul-vsail, 1-ci cild, sh.173.
2
51
AIL V VCDAN BAXIMINDAN NAMAZ
Mslmanlarn bir-birlrinin zrind islami haqlar

var. Bundan lav insani haqlar var. nsani hquqlardan
biri yaxlqlar v mhbbt mqabilind tkkrdr.
Htta mslman olmasaq da insanlarn yaxlqlarna gr
tkkr etmliyik. Bu haqq btn xalqlara aiddir.
Yaxlq n qdr byk olarsa, tkkr d bir o
qdr byk olmaldr.
hdmizd Allahdan daha ox kimin haqq var?!
nki onun biz verdiyi nemtlr sayszdr v O z
zmtli v fyyaz varlqdr. Allah bizi bir zrrdn
yaratd. Sonra ehtiyac duyduqlarmz (nur, hrart,
mkan, hava, su, zvlr, meyllr, qvv, geni tbit,
bitkilr, heyvanlar, dnc, al, mhbbt, iman v sair)
hazrlad. Bizi trbiy etmk n elilrini gndrdi,
sadtverici hkmlr verdi, halal-haram tyin etdi.
Mnvi v maddi hyatmz kamillik vasitlri il tmin
etdi. nkiafmz, dnya v axirt sadtimiz n btn
vasitlri hazrlad. Biz Allahdan daha ox yaxlq edn
ks varm ki, haqqn almaa Allahdan daha ox layiq
olsun?!
Sdi deyir: Alnan hr bir nfs hyata kmkdir.
Xaric olan nfs zat frhlndirir. Demk, hr bir nfsd
iki nemt mvcuddur v hr nemt bir kr vacibdir.
O bizi peymbrlrin v msumlarn hidayti il
tmin etmidir. Dnyan insan n ram edn d Odur.
nsana tbitin bxilrindn bhrlnmk v dnyann
sirlrini kf edib z hyatnda istifad etmk n qdrt
verildi.
Yarpaqlar v bitkilr havann karbonunu alr, oksigen
hazrlayrlar.
Ya damclar havan tmizlyir.
Nhnglr l balqlar udur ki, sular iylnmsin.
52
Gzlrimiz hr an mxtlif chtlrdn nvbnv v

dqiq killr kir.
gr dodamz yumaq olmasayd, dana bilmzdik.
gr gz yalar or olmasa, piydn yaradlm gzlr
xarab olar.
Sular ac v ya or olmasayd, aaclar ccrmzdi.
Yerin cazib qvvsi olmasayd, gn biz yaxn
olsayd, doudan sonra mmyi bacarmasaydq, ataanann mhbbti olmasayd v... yaaya bilrdikmi?!
lbtt, Allahn nemtlrini saymaq istmirik v
saya da bilmrik. nki Allah z buyurur ki, onun
nemtlrini sayb qurtarmaq olmaz.
gr bu nemtlrin milyonda birini kims biz
verrs, mrmz boyu ona borclu qalmarqm?
nsani v vicdani vziflrimiz tlb edir ki, Allaha
nemtlrin gr tkkr edk v bu misilsiz yaxlq
n kr edib namaz qlaq, Ona prsti edk.
Bizi O yaradb, biz d Ona ibadt v bndlik edk,
rq v qrbin qulu olmayaq.
Namaz Allaha tkkrdr. Hr bir all v vicdanl
insan namazn zruriliyini anlayr.
t ona verilmi smy tkkr olaraq quyruq bulayr
v ev daxil olan yadlara hcum kir. nsan bu qdr ilahi
nemtlr etinaszlq gstrib, namaz klind
formalam tkkr ruhiyysindn faydalanmrsa, onun
qdrdanl itdn d az olmurmu?!
BR NE SUAL-CAVAB
Sual:
Allahn bizim tkkrmz ehtiyac
varm?
Cavab:
Xeyr! Nemtlrin qdrini bilmyimiz
Allahn bizim namazmza ehtiyacl olmasn gstrmir.
Namaz zmz aid dyr v insaf niansidir. gr
53
mllim agird mnim zhmtlrimi qiymtlndirin,

yax drs oxuyun deyirs, agird mllimin ona
ehtiyacl olduunu dnmmlidir.
Bu i agirdin kamilliy atmas ndr.
Sual:
Allahn nemtlrin tkkr olaraq n
n hkmn namaz qlnmaldr?
Cavab:
Tkkrn zruriliyini qbul etdikdn
sonra onun formas ilahi gstrilr uyun olmaldr.
Xstnin hkim mraciti zruri olarsa, drmandan
hkimin gstrilrin uyun istifad olunmaldr.
Mnal tkkr etmyimiz n Allahn istdiyi kimi
tkkr almalyq. Tyyari dnyann hr bir
yerind uu mrkzi il laq saxlamaq ists ingilis
dilind danmaldr. Demk, tkkrn hans formada
olmasn
Allahdan
v
Onun
vliyalarndan
yrnmliyik.
Sual: Dnya nemtlrin gr tkkr dzdr.
Bs tinlikd yaayanlar n n tkkr etmlidir?
Cavab: 1.
tinliklrin bir oxunu zmz
yaradrq. Msln, salamlq qaydalarna riayt etmirik
dey xstlnirik. Drs oxumadmz n inkiafdan
qalrq. Dost seimind diqqtli olmadmzdan
tinliy drk v sair.
2.
tinliklrd d fayda var. nki tinliklr
insan tlaa vadar edir v istedadlar iklndirir.
3.
Acl gnlri irin gnlrl, blalar
nemtlrl yana yada salmalyq.
4.
Bzn tinliklr v blalar ruhun
kamilliyin, zatn tmizlnmsin v mnvi inkiafa
sbb olur; frd Allahdan qeyrilrindn ayrlr v yalnz
Onu dnr.
54
RDD OLUNAN NAMAZLAR

Dediyimiz kimi, hanssa bir dzgn mlin qbul
olmamas mmkndr. Mtrisiz mal kimi! Hdislrd
bzi xslrin namazlarnn dyrsiz olduu v qbul
edilmdiyi bildirilir. Bir ne nmuny iar edk:
1. Etinaszlar
mam Sadiq () buyurur: Cmiyytin yoxsullarna
etina gstrmynlrin namaz qbul deyil.1
2. Haramxorlar
Hzrt Peymbr (s) buyurur: Haramxorlarn
namaz nql zrind tikilmi bina kimidir.2
3. Evd msuliyytsizlik ednlr
Allahn rsulu (s) buyurur: rinin qazancndan
faydalanan, lakin z ilahi gstrilrin ml etmyn
qadnn namaz qbul deyil.3
4. Zkat vermynlr
Qurani-krimd bir ox hallarda zkat dmk namaz
qlmaqla yana zikr olunur. Hdislrd bildirilir ki,
malnn zkatn vermynlrin namaz qbul deyil.4 Bir
gn Allahn rsulu (s) doqquz nfri zkat dmdiyi n
msciddn xard, sonra namaza balad. Bli, Allahla
laq cmiyytin imkanszlar il laqdn ayr deyil.
5. Tqvaszlar
Tqvaszlarn, yetrli kild scd v rku
etmynlrin namaz qbul deyil.5
6. Haqin v haqib

3
Nhcl-fsah, 54-c cml.
4
bax: Bihar, 84-c cild, sh.317.
5
Bihar, 84-c cild, sh.253 v 258.
2
55
Haqin v haqib sidik v ncasti saxlayb, zn

tinliy salan v cismi zrrlr dar olan xs deyilir.
Bu i salamla ziyan vurmaqla yana namaz zaman
insann diqqtinin yaynmasna v qlb itiraknn aradan
getmsin sbb olur. mam Sadiq () buyurur: Bu
xslrin namaz qbul deyil.1
7. Sevilmyn pinamaz
Bzn hanssa bir mscidd xalqn qbul etmdiyi v
sevmdiyi bir pinamaz xsi mqsdl mscidi v ya
mqamn trk etmk istmir. Tbiidir ki, bu hal camaat
namaznn sstlmsin, qardurmaya sbb olur.
Rvaytlrd bu qbil xslrin camaat namaznn qbul
olmad bildirilir.2
MSUMLARIN NAMAZLARI
Din vliyalarnn v msumlarn nec namaz qlmas
onlarn ardcllar n ilhamverici drs v nmundir.
Buradaca onlarn namazlarndan bzi nmunlr iar
edk:
Azan sdas Allahn rsulu (s) n o qdr sevimli v
cazibli idi ki, azan zaman Bilala buyururdu: Ey Bilal,
bizi qss-kdrdn xilas et. Hzrt (s) buyurdu: Hr ks
azan sdasn eidib etina gstrms, zlm etmidir.3
Namaz zaman hzrt linin () rngi qard, o
titryir v deyirdi: Namaz vaxt atmdr. Allahn
gylr, yer v dalara verdiyi, lakin onlarn qorxub
qbul etmdiyi mantin vaxt!4
lahi mant ykn damaq br n n byk
iftixardr.
1

3
4
2
56
air deyir:
Sma gtrmdi bu manti,
nsana yazdlar bu lyaqti.
mam Sccad () namazda maliki yvmid-din
cmlsini o qdr tkrar edirdi ki, baxanlar onun can
verdiyini dnrdlr.1
O, scdd tr iind olurdu.
mam Baqir () buyurur: Atam imam Sccad () gec
v gndz rzind min rkt namaz qlrd.2
Allahn rsulu (s) namaz vaxt atarkn el bil he
ksi tanmrd v xsusi mnvi halda olurdu.3
O buyurdu: Ac yemkdn, susuz sudan doyur. Lakin
mn namazdan doymuram.4
Hzrt li () Siffeyn dynd gni izlyir, arabir
smaya baxrd. bn Abbas bu iin sbbini sorudu. O
hzrt buyurdu: stmirm ki, ilkin vaxtn namazn ldn
xaram. bn Abbas dedi: ndi? Hzrt () buyurdu:
Bli!5
Bli! Balqlar zmkdn yorulmad kimi ilahi
vliyalar da ibadt v namazdan yorulmur, ksin, hr
ibadtdn sonra Allah drgahnda bndlik n daha da
hvslnirlr.
Nql olunur ki, mrhum llam mini (l-dir
kitabnn mllifi) ramazan ay hzrt Rizann () pak
hrmind hr gec 1000 rkt namaz qlrd... (Nql edn:
Aytullah Mirvarid; Mhd) lahi vliyalarn mktbind
1

3
4
Mustdrkul-vsail, 1-ci cild, sh.174
5
Sfintul-bihar, 2-ci cild, sh.44.
2
57
eq v mhbbt drsi yrnnin yolu budur. Azad

bndlr v ilahi vliyalar namaz zaman eql namaza
durar, tirlnr, n yax paltarlarn geyrlr. Onlarn
rnglri dyir v namazn istiqbalna xarlar. Onlar
Allahn inaytin atmamaqdan v ya namaz zaman
tvaz v qlb itirakndan uzaq olmaqdan qorxarlar.
NAMAZIN QAYDALARI
Namazn qaydalarna (msln, dilri yumaq,
tmizlik, Allah dnmk v sair) riayt etmk ibadtin
kamilliyin sbb olur. mam Baqir () buyurur:
Namazda Allah dn. nki namazn Allah
dnmkl qlnan hisssi qbul olunur.1
Sonra hzrt () buyurur: Namaz zaman llrinl v
znl oynama. nki bu ilr namazn naqisliyin sbb
olur. Yuxulu v yorun halda namaz qlma. nki bel
namaz mnafiqlrin namazdr...2
Hzrt Peymbr (s) buyurur: Tqval insann iki
rkt namaz tqvasz insann 1000 rkt namazndan
stndr.3
mam Sadiq () buyurur: Namaz zaman dnya v
onda olan hr bir eydn midini z, btn dncni
Allaha ynlt. lahi dalt mhkmsinin qarsnda
duracan gn yada sal...4 Bzn Allah 50 il rzind
insandan bir namaz bel qbul etmir.
Hdisd deyilir: Bzilri Allahla o qdr etinasz
shbt edir, diqqtsiz namaz qlrlar ki, qonu il bel
shbt etslr cavab almazlar.5 Hzrt Peymbr (s)
1
Muhcctul-byza, 1-ci cild, sh.354

Muhcctul-byza, 1-ci cild, sh.354
3
4
5
2
58
buyurur: Dilrini fralayan xsin iki rkt namaz

dilrini fralamayan xsin 70 rkt namazndan
stndr.1
NAMAZLA YANAI GSTRLR

Quranda namaz haqqnda olan bir ox aylrd
namazla yana baqa gstrilr d byan olunmudur.
Msln, zkat, infaq, mr be mruf (yaxlq mri), nhy
z mnkr (pisliy qadaa) v Allah nzrd tutub
yoxsullara borc vermk. Bu aylr slamn ibadi
hkmlrini byan edir. Allahla rabit il yana iqtisadi v
ictimai msllr, yoxsullara l tutmaq, mr be mruf v
nhy z mnkr byan olunur. He bir msl ikinci bir
msly diqqt mane olmur.
Uyun mvzular qeyd olunacaq aylrd mahid
etmk olar: Bqr sursi, ay 83; nfal sursi, ay 3;
Tvb sursi, ay 71; Loman sursi, ay 17;
Muzzmmil sursi ay 20 v bir ox baqa aylr.
Bu qayda il hqiqtn, namaz irkin v pis ilrdn
uzaqladrr aysinin mnas daha aydnlar. Mlum
olur ki, namaz dirltmk slam cmiyytind fsada
mane olur.
NAMAZ RUHUN PRVAZIDIR.

Hdislrd namaz mminin merac kimi yad edilir.
Bu merac v prvaz smada yox, mnviyyat v bndlik
fzasndadr. Bu prvaz hndrly uu n yox, Allaha
yaxnlq ndr.
Namaz qlan xsin irfani v mnvi prvaz il
tyyarinin smada uuunu mvcud frqlri nzr
almaqla mqayis etmk olar:
1
Nhcl-fsah, 1669-c cml.
59
1. Tyyar yerdn ayrlanda daha ox enerji srf

olunur. badt v namazda da nfs istklrin qalib glmk
v ibadt balamaq tindir.
2. Uuun hmiyyti thlksiz eniddir. badt d
o zaman dyrli olur ki, sonda tkbbr yaranmasn v
mllr pu olmasn.
3. Tyyarnin yanaca xsusi v xalis yanacaq
olmaldr. Namaz qlan xsin mnvi merac n d
xalis diqqt v btn digr prstilrdn uzaqlamaq
lazmdr. llri qulaadk qaldrmaqla Allahdan qeyrilri
inkar olunur v xalis niyyt ld edilir.
4. Uu n tyyari tam salam olmaldr. Allahn
hzurunda v namazda salam qlb olmaldr.
5. Tyyarnin iki qanad olur. Bir qanadla uu olmaz.
Namazda da Allahla laq il yana xalqla dzgn rabit
olmaldr. Allahn haqqn dmkl yana insanlarn da
haqq dnmlidir. Quran adtn namazla yana zkat
tbirini ildir.
6. Tyyar havaya qalxmaq n bir qdr yerd
hrkt etmli olur. Azan, iqam v msthb zikrlr
mnvi uu n mqddimdir. Namazdan sonrak
dualar v zikrlr enidn sonra yerdki hrktdir.
7. Uu zaman birinci shv axrnc shvdir. Squt
mhv brabrdir. badtd irk, tkbbr v riya insan
squta aparr. blis 6000 illik abid kemiin baxmayaraq
bir shvl bdi lnt dar oldu!
8. Tyyari skan olan otan gstrilri il hrkt
edir v btn gstrilr tabedir. Namaz v ibadtlr d
gstrilr uyun olmaldr. Htta bir dqiq tez, yaxud
gec, qanunun ksin ibadt batildir.
9. Tyyari bzn uuda, bzn istirahtd olur.
Hmin vaxt tyyar texniki baxdan keirilir. nsan da
ibadtlrl yana bzn istiraht, halal lzztlrdn
60
faydalanmaa v hyata qatlmaa ehtiyacldr. Allahn

rsulu (s) kimi bir xs bzn deyirdi: Ey Humeyra,
mnim n shbt et.
10. Tyyarinin dispeter mntqsi il laq
saxlamas n yalnz bir rsmi dil mvcuddur. Namaz
qlan xs d Allahla laq saxladqda yalnz rb dilindn
istifad etmlidir. Hcc zaman ehram lbbeyk
llahumm lbbeyk klmsi il balanr.
11. Uudan nc hava, uu istiqamti v s. haqqnda
mlumatlar alnmaldr. badtd d mqddim
mlumatlara ehtiyac var. Fiqh v elmsiz ibadt
dyrsizdir. Htta ticartd d ilahi hkmlrl tanlq
lazmdr.
12. Tyyari yuxar qalxdqca yer onun n kiilir.
nsan hr n qdr Allahn zmti il tan olarsa,
Allahdan qeyrilri onun n bir o qdr kiilr. Hzrt
li () buyurur: Onlarn nzrind Allah byk, Allahdan
qeyrilri is kiikdir.1
13. Byk tyyar daha az silklnir v msafirlr
aram olur. Namaz v ibadtlr cm halda daha ox
savabldr v qbul olma imkan bykdr.
14. Adtn, tyyarinin yannda tin anlar n
kmkisi olur. Camaat namaznda da yax olar ki, birinci
crgd daltli v tqval insanlar dursunlar. Pinamaza
ns olduqda, onlardan biri namaz sona atdrr.
15. Maddi uuda tyyari v srniinlr zirvy
qalxdqda ail tinliklrindn aralanr, xbrsiz olurlar.
Mnvi prvaz zaman da ruh ucalarkn insan maddiyyat
dnmr. Nec ki, namazda hzrt linin () ayandan
oxu xardqda xbri olmur.
Nhcl-bla, 184-c xtb.
61
16. Uu zaman yksklikdn az miqdar aa

endikd ykskliyi azaltd deyirlr. Baxmayaraq ki,
tyyar yerl mqayisd yen d ykskddir. lahi
vliyalarn ibadti adi xslrin ibadtlrindn ox-ox uca
olsa da, onlar yksklikdn azca enmyi nqsan v
tnzzl hesab edir v tvb qlrlar.
Almin
yaradann
dnmkl,
dnyvi
ballqlardan ayrlmaqla namaz mrift hli n bir
prvazdr. Bu uu qularn fzada v yaxud tyyarnin
atmosferd uuundan daha stn bir uudur. nsan
alaldan onun maddiyyata ball v hvtlrdir. air
deyir:
Qularn uuun grdnm? nan,
hvtdn qurtulsa ucalar insan.
62
NAMAZIN MQDDMLR
NAMAZIN STQBALINA IXAQ
Namaz ibadtin daxil olmaq n ruhun, libasn v

cismin tmizliyin, paklna v baqa mqddimlr
ehtiyac var.
Mqddimlr dedikd namazdan nc ml olunas
ilr nzrd tutulur:
Thart (paklq)
nsan namaz qlarkn pak olmaldr. Bzn dstmaz
alnr, bzn qsl verilir, bzn d tymmm olunur.
Dstmaz imandan saylr. mam Baqir () buyurur:
Dstmazsz namaz namaz deyil.1 Bzi rvaytlrd
dstmaz imann aar v imann yars adlanr.2 mam
Riza () buyurur:
1. Dstmaz bndnin Allah qarsnda dbidir.
Namaz vaxt Allah qarsnda insan pak halda durmaldr.
2. Ncast v irkinlikdn paklanmal.
3. Bundan lav dstmazla yorunluq v yuxululuq
aradan gtrlr (hval-ruhiyy yaranr).3
4. Qlbi v ruhu Allahn qarsnda ibadt
hazrlamaq.
mam () bu hdisd dstmazn btn ruhi v fiziki
ynmlrin, yni, pakla, ruhi hazrla, ibadt n
ruhiyy v mnvi zmin yaranmasna iar edir.
Mrhum Feyz Kaani deyir: Bir dfy
maddiyyatdan mnviyyata k etmk tindir. Lakin
dstmaz insan tdricn hazrlayr.1
1

3
Vsail, 1-ci cild, sh.257
2
63
BTN HALLARDA DSTMAZ

Dstmaz saysind ld ediln batini sfa v nur ox
dyrlidir. Buna gr rvaytlrd tkid olunur ki, insan
daim dstmazl olsun. Dstmaz nura oxadlr.2
Dstmazl yatmaq gecni ibadt n oyaq qalmaq hesab
olunur.3
Dua, Quran tilavti, ziyart v bir ox baqa xeyir
ilr v ibadtlr zaman dstmazl olmaq tvsiy edilir.4
Dstmazsz Quran aylrin, Allahn, peymbrin
v imamlarn adlarna l vurmaq qadaandr.5 gr
Allahn ad mxtlif killrd (msln, bayraqda,
gerbd) yazlarsa, yen d hmin hkm qvvd qalr.
Dstmaz Allah drgahna giri icazsi kimidir. Onun
ayr-ayr hisslri n kitablarda xsusi dualar byan
olunmudur. Dstmaz msllri oxdur. Burada onlarn
hamsn aqlaya bilmrik. Lakin qeyd etmk lazmdr ki,
dstmaz zaman suyu israf etmk haramdr. Allahn
rsulu (s) buyurur: Dstmaz n 10 sir (1 sir 75
qramdr), qsl n 3 kq. su bsdir. Lakin glckd
mnim yolumun ksin gedib bu miqdar az sayaraq, ox
su istifad edn xslr olacaq.6
Namazda paklq bir ne mrhldn ibartdir:
irk v ncastdn zahiri paklq.
zvlrin gnahdan pakl.
Ruhun xlaqi fsaddan pakl.7 Nec ki, dualarda
oxuyuruq: lahi, qlbimi irkdn pak et. Namazda paltarn
1
bax: Muhcctul-byza, 1-ci cild, sh.281.

bax: Qisarul-cuml, 1-ci cild, sh.311.
3
4
bax: Tovzihul-msail, dstmaz blmsi.
5
bax: Tovzihul-msail, dstmaz blmsi.
6
7
2
64
v bdnin pak olmas lazmdrsa, demk, ondan da zruri

qlbin v cann tkbbr, riya, hsd v kindn
paklanmasdr. Mgr zahirl batinin frqli olmas
mnafiqlik deyil?
QSL
Bzn dstmaz vzin qsl verilmlidir. Bu
hallardan biri cnabt haldr. Risallrd gstrildiyin
uyun olaraq, btn bdn yuyulmaldr. Bzi hdislrd
deyilir ki, cnabt zaman hr bir tkn altndan v btn
bdndn sperma xaric olur.1 Sidiyin is xsusi v dar
kanal var. Blk d el buna gr qsl verrkn btn
bdn yuyulmaldr. Ya da bu hdislr cnabt zaman
simpatik sinirlrin btn bdnd faliyyt gstrmsin
iardir.
TYMMM
Dstmaz v ya qsl n su olmadqda, vaxt
atmadqda, suyun salamla ziyan olduqda, suyun
qiymti hddindn artq baha olduqda, imk n lazm
olduqda v bu kimi digr hallarda tymmm edilmlidir.
Yni risallrd gstrilmi qaydaya uyun olaraq llrin
i z pak torpaa vurulur, sonra alna v llrin arxasna
kilir. Tymmm ediln torpaq pak olmaldr!
Hdisd deyilir ki, hzrt li () klrin
knarndak torpaqla (adtn, irkli torpaqla) tymmm
qadaan etmidir.
NAMAZ LIBASI V NAMAZ QILINAN MKAN

Kii namaz qlarkn vrtini (ayb yerini) rtmlidir.
Daha yax olar ki, gbkdn diz qdr rtnsn.
1
Muhcctul-byza, 1-ci cild, sh.308; Uyuni xbarir-Riza, 2-ci cild,

sh.105.
65
Qadn z, llr v topua qdr ayaqlarndan baqa

btn bdnini rtmlidir.1 Namaz qlarkn pak v halal
paltar geymk lazmdr. Yax olar ki, namaz qlan xsin
paltar a, tmiz, xo tirli olsun v qiq zk taxlsn.
Qara, irkli, dar paltarlardan v tmizliy riayt etmyn
xslrin paltarlarndan istifad edilmsin.
zrind namaz qlnan taxta, xala v mkan halal
olmaldr.2 Xms v ya zkat borcu olan lnn mlkn
sahib xmaq haramdr v orada qlnan namaz batildir.3
Xms v zkat verilmmi pulla alnan mlk sahib
olmaq haramdr v orada qlnan namaz batildir.
Mkan v libasa aid msllr oxdur. Bu nqtlrd
Allah qarsnda tslimilik ruhiyysindn lav
keyfiyytlr d var:
1. dbli olmaq
nsann Allahn zmti qarsnda dbi onun
namazda n gzl v tmiz paltarlar geymsindn, qlbi il
itirak etmsindn, zahiri v batini sliqd olmasndan
ibartdir. Htta Peymbr (s) v imamlarn ()
qbirlrinin knarnda qlnan namazlarda da bzn
dbsizliy yol verilir v namaz batil olur.4
2. nsanlarn hquqlarna riayt etmk
Bu rtlrin bzisi insanlarn hquqlarnn qorunmas
ndr. Namaz qlan xsin libas v paltarnn halal
olmas islami hkumtin yoxsullarnn haqqn (xms v
zkat) qorunmas il nticlnir. Htta yoldan tnlr
maneilik yaranarsa yol knarnda namaz qlmaq
haramdr.5
1
mam Rahil, Tovzihul-msail, 788, 789, 864, 865 v 886-c msllr.

Hmin mnb.
3
Tovzihul-msail, 874-c msl.
4
Tovzihul-msail, 884-c msl.
5
Tovzihul-msail, 898-ci msl.
2
66
Haqq sahiblri qlbn razlq vermlidir. gr zahird

raz olduqlarn deslr, lakin qlbn raz olmadqlarn
bilsk namaz batil, sahiblik haramdr. gr zahird razlq
bildirmslr, lakin qlbn raz olduqlarn bilsk,
namazmz dzgndr.
3. nmli msllr riayt etmk
sas msllrl yana bir sra msthb msllr
d var. Bu mllr slamn nmli msllr diqqtli
olmasn gstrir. Msln, adi halda namazn qbul
olmas n mkann mbah, hrktsiz, hamar v pak
olmas rt qoyulsa da bzi yerlrd (msln, mscidd)
namaz qlmaq xsusi tvsiy olunur. Bu bard sonrak
mvzularda shbt edcyik.
QIBL
Namaz zaman mqdds Kby z tutulur.
Yalvar n z tutduumuz trf qibl adlanr.
Baxmayaraq ki, hans trf z tutsaq, Allaha dorudur.
Lakin Kb kimi mqdds bir mkana diqqt yetirmk
brahimin () tvhidi xttini yada salr v tvhid ilham
verir.
Namazn Kby doru qlnmas mr olunubsa, bu
gstri ml etmk lazmdr. gr bel etmsk
ibadtlrimiz tslimilik v bndlik ruhiyysindn uzaq
olar.
slamn ilk dvrlrind Beytl-mqdds illrl
mslmanlarn qiblsi oldu. Allahn rsulu (s) btxana
kli alm Kbni ibadt qiblsi etmk istmirdi. Lakin
hicrtdn sonra yaranm rait nticsind mslmanlarn
qiblsi Mscidul-hrama dndrildi. Bu iin sbblrindn
biri yhudilrin mslmanlar thqir etmlri idi. Onlar
deyirdilr: Sizin qiblniz yoxdur v bizim qiblmiz z
tutub namaz qlrsnz. Peymbr (s) bu vziyytdn
67
prian idi. O, Allah trfindn kmk gzlyirdi.

Bellikl, ay nazil oldu v gstri verildi ki, hr yerd
olsanz, Mscidul-hrama z tutub namaz qln.1 Qiblnin
dyim aylri tarix boyu mslmanlara mstqil olmaq,
htta ibadi msllrd d minnt gtrmyib rfli
yaamaq drsini verir.
Qiblnin
dyim
gstrii
eyni
zamanda
mslmanlar n bir imtahan idi. Bununla da mlum
oldu ki, kimlr Allahn gstrilrin kamil itat gstrir,
kimlr bhan tapb etiraz edirlr.
Baqa bir dlil bu idi ki, yhudilr mslmanlara
sizin qiblniz yoxdur v bizim qibly doru namaz
qlrsnz demsinlr. Bu msl mslmanlarn
xsiyytin mstqillik bx etdi.
Mslmanlar Kby doru ibadt etmlidir. Htta
yatarkn, yeyrkn zqibly olmaq yaxdr. Heyvanlar
zqibly ksilmlidir. Yoxsa, onlarn ti haram olar.
Btn ilrd tvhid Kbsin z tutmaq mslmanlara
ilahi dnc v iman drsi verir. Bununla da mslmanlar
qfltdn aylr v daim Allahn evin diqqt yetirir.
Bundan lav, Kby z tutmaq gzl, maraql
vhdt v nizam yaradr. Dnyann hr yerind
mslmanlar namaz vaxt hmin ilahi mrkz z tutur.
gr kims smadan yerd namaz qlan xslrin
crglrin tamaa ets, mrkzi Kb olan dairlr grr.
Tvhid mslmanlarn sralarnn, ruhlarnn, qlb v
fikirlrinin tmrkz nqtsidir.
Qibly z tutmaq yolu il mslmanlarn arasnda
astranomiya, corafiya v chtnaslq elmi inkiaf etdi.
Qiblnin dyimsi Bqr sursinin 142-dn 149-dk aylrind

geni kild byan olunmudur. Bu aylrin tfsirin mracit edin..
68
Bli, Kb brahimin (), smail () v Mhmmdin

(s) tvhid mbarizlrinin yadigardr. Hzrt Mehdi () d
z qiyamnda Kby istinad edck. Mslmann namaz
v yalvar zaman qiblsi Kbdir...
AZAN
Azan v iqam namazdan ncki ilrdn ayrlb
namaz zaman diqqtin Allaha ynlmsi n zmin
yaradr.
Azan skutu dadan, mnasib, qsa, mna dolu v
qurucu bir ardr. Azanda mhm etiqadi saslar
mvcuddur. Azan mslmanlarn mld ynlnmsidir.
Azan slamn mvcudluunun elan, ml v
qidlrin tantdrlmas v xyali mbudlar leyhin
ardr.
Azan tbliat n aq fzaya bir iardir v
mslmanlarn mvqelrinin aydn kild elandr.
Bu tvhidi ar krpnin qulana oxunan ilk
cmllrdir. Azan ilk ilahi drslri krpy tlqin edir.
Yallar n d qfltdn aylma sbbidir.
Azan sma hlin atan yegan ssdir.1
Azan eytanlar qaran v hycanlandran ssdir.
Evlrd, xsusi il xstlnrkn alb gzl ssl
azan vermk tvsiy olunur.
Hdisd Allahn rsulu (s) buyurur: El bir zaman
glck ki, azan yngl saylaraq bacarqsz xslr
taprlacaq.2 Hdisd deyilir: Qiyamt gn insanlarn
bir oxu xcaltdn baaa ikn, azan deynlr alnaq,
za mhur olar.3 Onlarn baucal byk mqam
niansidir.
1

Knzul-ummal, 7-ci cild, sh.690.
3
2
69
Azan deyn xs onun azanna xatir namaza gln

xslrin mkafatna rikdir.
BLAL
Hbistanl Bilal qara drili mslman idi. Allahn
rsulu (s) onu azan sedi. Azan vhy yolu il nazil
olarkn Peymbr (s) onu Bilala yrtdi. Onun uca ssi
vard.1 Hzrtin (s) Bilal azan semsind bizim n
drslr var:
1. Qullarn xsiyytin hrmt; Bilal hdsin
natiqlik v slam ar dm bir qul idi.
2. Qara drilinin xsiyytini qorumaq; drinin
rnginin meyar olmamas.
3. Bir vaxtlar Bilala aalq edib, ynrk onu
msxry qoyan xslrin thqiri;2
4. man, tqva v lyaqt zahiri atmazlqlar aradan
gtrr. Bilal vzin s tlffz edirdi. Lakin slam
onun batini gzlliyin v mnvi kamilliyin daha ox
qiymt verdi.
Bilal slamda azan deyn ilk xsdir.3 O, bestin
vvllrind Peymbr (s) iman gtirdi v iman yolunda
Hicazn qzmar shralarnda iddtli ignclr dzd. O
daim hd, hd deyirdi.
Mkk fth olan gn gnorta a Peymbrin (s)
gstrii il Kbnin zrin qalxb azan dedi v btlri
ard.4
Bilal Bdr, hd, Xndk dylrind itirak etdi.
Peymbrdn (s) sonra zglr n azan demdi.
Yalnz birc df atasnn dvrndn tr darxan hzrti
1

bax: Biharul-nvar, 21-ci cild, sh.133.
3
bax: Sfintul-bihar, 1-ci cild, Bilal klmsi.
4
2
70
Zhra () n azan dedi. Hmin vaxt azann yarsnda

hzrti Zhra () v camaat alad.1
Bilaln bu rftar htta azann da haqq yolunda v
lyaqtli rhbrin zamannda deyilmsin stnlk verir.
Bir gn mr Bilala dedi: bu Bkr sni alb,
qulluqdan azad etdi. Niy onun namaz n azan
demirsn?
Dedi: gr Allahn razl n mni azad edibs,
he bir tlbim yoxdur. Lakin baqa mqsdi varsa mn
yenidn onun qulu olmaa hazram. Tki he zaman
Peymbr (s) trfindn xilafti elan olunmam xs
n azan demyim.2
Bilal qbul etmdiyi hakimiyytin gclnmsi n
htta azan demy raz olmad.
Bilal Hbi iman saysind el bir mqama atr ki,
Peymbr (s) qiyamnn ars v beytul-maln
xzindar olur.3
gr namaz vaxt btn dnyann tlblri azan
verslr, bu ar xalqn oyanna sbb olmazm?
El buradaca mrhum hid Nvvab Sfvini yad
edk. O yaxnlarna deyirdi: Gnorta v axam harada
olsanz uca ssl azan deyin. Zlm quruluunun qlbini
dht salan hmin azanlar idi. Bu szlr azan ssi il
eytan hirslnib qar hdisinin bir davamdr.4
ngilis siyastisi Qladiston parlamentd dedi: N
qdr ki, Mhmmdin ad minarlrdn ucalr, n qdr
ki, Kb yerinddir v Quran mslmanlara yol gstrir,

3
bax: Dehxuda ltnamsi, Bilal klmsi.
4
2
71
slam lklrind bizim siyasi prinsiplrimizin brqrar

olmas mmkn deyil.1
Sadtbx ynmlri v geni mnasna xatir
namazn vvlind bu tvhid arnn oxunmasna qti
gstri verilmidir.
NIYYT
Niyyt namaz mtninin birinci vacib hisssidir.
Niyyt btn ilrd, o cmldn, namaz v ibadtlrd
dyr meyardr v ox hmiyytlidir. Buna gr uyun
mvzu haqda xsusi v geni shbt aacaq. Bu yolla
ibadtlrimizin daha dyrli olmas n tvfiq ld
edrik.
NYYT DYR MEYARIDIR.

nsan mlinin qiymti onun niyytind v
mqsdinddir. Buna gr Quranda fi sbilillah klmsi
70 df ilnmidir. Bu rqm insanlarn ehtiyatl
olmasn, Allahdan qeyrilrin v ya nfs istklrin yox,
mhz Allah yolunda niyyt v ml etmlrinin
zruriliyini gstrir. Nec ki, thlkli yolda xeyli
xbrdarlq tablosu aslr. Allaha bndlik yolunda bir ox
dnglr var. Btn bu tkid v xbrdarlqlar
aznlqdan uzaqlamaq ndr. Xsusi il Allaha
yaxnlq n olmayan ibadtlrin zrrc dyri yoxdur.
Niyyt ibadtin sasdr. Niyytsiz v ya Allahdan qeyrisi
n grln ilr bsdir.
Niyyt mlin sasdr. Pis niyytl grln n
mqdds ilr mhv mhkumdur. Yax niyytl grln
sad ilr is ox dyrli olur.
Tfsiri Nmun, 4-c cild, sh.438.
72
lahi niyyt Allahn ltflrin atmaq sbbidir. Hr

ks Allahn yolunda alsa, Allah z yolunu ona gstrr:
Bizim urumuzda cihad ednlri z yollarmza
qovuduracaq.1
Niyyt mlin qbul olmas n rtdir. mam Sadiq
() Allahn buyuruunu bel nql edir: Yalnz mnim
n olan qbul edirm.2
Niyyt kiik ii byk edir. mam Sadiq () buyurur:
Hr ks Allaha xatir az bir i grrs, Allah onu
insanlarn gznd istdiyindn daha ox bydr. Hr ks
Allahdan qeyrisi n (xalq n) byk i grrs,
Allahn razl vzin xalqn razln dnrs, Allah
onun byk iini xalqn gznd kiildr.3
Bli, izzt d, zillt d Allahn linddir. O qlblri
istdiyi xs doru ynldir. Demk, btn ilrd Onu
dnmliyik ki, ilrimiz yoluna qoyulsun.
Hzrt brahim () Allaha xatir zvcsini v vladn
Mkknin qzmar llrind qoyur. Sonra Allahdan istyir
ki, xalqn qlbi onlara meyl etsin.4 Quran buyurur:
Hqiqtn, iman gtirib yax ilr grnlr n Allah
bir sevgi yaradacaqdr.5 Bu Allahn dnyvi
mkafatlarndan biridir. lbtt, Allah vern sevgi xalq
arasnda yalan v tri hrt deyil. Bir ox mhur xslr
lndn sonra unudulurlar. Lakin nc ad xmam bir
ox xslr hl d xalqn qlbinddir!
Sevgini d Allahdan istmk lazmdr. O muqlliblqulubdur. Xalqn qlbi Onun linddir. gr insan Allaha
xatir bir i grrs, Allah onun iin n gzl kild vz
1
nkbut sursi, ay 69.

Rvztul-muttqin, 2-ci cild, sh.141.
3
Rvztul-muttqin, 2-ci cild, sh.142.
4
bax: brahim sursi, ay 37.
5
Mrym sursi, ay 96.
2
73
verck. mam Xomeyni (r) Allah n qiyam etdi, srgn

olundu, tinliklr dzd. Allah da milyonlarla insann
qlbind ona mhbbt yaratd. rana glrkn milyonlarla
insan onu qarlad v vfatndan sonra dfn mrasimind
on minlyondan ox insan itirak etdi. 40 gn rzind onun
n mqbr tikildi, lknin n uzaq nqtlrindn
qbrinin ziyarti n insanlar axd.
nsan z qlbinin keikisi olmaldr. O, qlb
mnzilin Allahdan baqa he ksi buraxmamaldr. mam
Sadiq () buyurur: Qlb Allahn mnzilidir. Ondan
baqasn bu mnzil buraxmayn.1
XLAS (SMMYYT) NMUNLR

Hzrt li () mttqilr haqqnda buyurur: Onlara
trif deyildikd deyiln triflrdn qorxarlar.2 Azad
insanlar xalqn onlar dnmsinin Allah dnmlrin
mane olmasndan qorxurlar. Onlar qorxurlar ki, O kslr
ki, insanlar Allah yolundan dndrr aysinin canl
nmunsi olsunlar.3
Bir axam slam respublikas efirind 16 yal
dy il shbt yaymland. Aparc sorudu: Sn n
il mul olursan? Dedi: Mina zrrsizldirirm.
ndiydk ne mina zrrsizldirmisn? Dedi: Allahn
ltf il ox. Aparc sorudu: Sayn bilirsnmi? Cavab
verdi: Demy qorxuram, eytan mni aldadar v
tkbbr dar olaram. Bu id az mvffq olan
dostlarm kiiklik hiss edrlr. Allahu kbr!
Nql edilir ki, mrhum aytullah seyid bdl-Hadi
irazinin agirdlrindn biri onun drsind nqsan tutur.
Mllim n qdr yumaq cavab verirs o qbul etmir.
1

Nhcl-bla, 193-c xtb.
3
bax: raf sursi, ay 45.
2
74
Drs sona atandan sonra agird ustadn yanna glir v

yen nqsan tutur. Mrhum irazi 14 elmi cavab verir.
Ustadn elmi gcn grn agirdlr soruurlar: Siz n
n bu qdr tutarl cavablarnz ola-ola dsrd tslim
oldunuz? Ustad deyir: Bu cavablar yadmdayd. Lakin
qorxuram ki, gr desm, o tlbnin ruhiyysi snar v
mn tkbbr dar olaram. Mslht bildim ki, onun
nqsan tutmas il sz demk istedad iklnsin.
Bu, byk ruh v xalis niyyti gstrir. Xeyli xidmt
etmi bzi xslr zlrini tantdrmrlar. Bzilri is
ky bir zibil qutusu baladqda adlarn zrin
yazrlar ki, xalq filan ksin n etdiyini bilsin! lahi
vliyalar yalnz Allah n alr v ibadt edirlr. Onlar
yalnz Allahdan mkafat gzlyir. Btn mllri ilahi
rngddir.1 lahi rngdn gzl bir rng varm ki, he vaxt
silinmsin, hrart, soyuq, yoxsulluq, srvt, adszlq v
hrt ona tsir etmsin?!
Hzrt li () buyurur: inizi, biliyinizi, qzbinizi,
almanz, almamanz, sznz v skutunuzu Allah
n xalis edin.2
Bu halda btn ilr v onlarn tsirlri bdi qalar.
lahi rngd olan hr bir i bdidir: lahi rngd
olanlardan baqa hr ey mhv mhkumdur.3
Lakin riya, znnmayi v hrtprstlik rngind
olanlardan insana fayda yoxdur.
XALS BADT
Btn ibadtlr Allaha yaxnlq mqsdi il olmaldr.
gr ibadtin bir hisssi Allahdan qeyrisi n olarsa
1

Fehresti urr, xlas klmsi.
3
Qss sursi, ay 88.
2
75
batildir. Msln, gr namazda vacib mllrdn biri

Allahdan qeyrisi n olarsa namaz qbul deyil.
Msthb mllr riyakarlqla olarsa, yaxud ibadtin
zaman (ilk vaxtda qlmaq) v mkan (birinci srada v ya
mscidd qlmaq) Allahdan qeyrisi n olarsa, namaz
batildir. Htta q aylarnda sobann knarnda qzmaq
n namaz qlarsa, namaz batildir. Allah zaman, mkan,
keyfiyyt v xsusiyyt baxmndan yalnz Ona xatir olan
v he bir rik qoulmayan ibadtlri qbul edir:
...Rbbin etdiyi ibadt he ksi rik qomasn!1
Hdisd buyurulur: Cbhd qnimt ymaq, gc
nmayi etdirmk v bu kimi baqa sbblr gr
dymyin dyri yoxdur.2
xlasl olmaq v riyadan uzaqlamaq tin bir idir.
mam sgri () buyurur: nsann ilrin irkin qatlmas
qaranlq gecd qara da zrind qarqann hrktindn
daha gizlindir.3
Hzrt linin () ixlas barsind xeyli buyuruqlar
var. Onlardan bir nesini xatrlayaq:
Xalis niyyt son hdfdir.;
xlas qurtuludur.;
man xalis i grmkdir.;
xlas imann n stn mrtbsidir.;
xlasla
olmayan
btn
ziyytlr
mhv
mhkumdur.;
Allahn zmtini anlaman nticsi Ondan baqas
n he bir i grmmkdir.;
mlin qbul olmas v ucalmas ixlasa baldr.;
Niyytlr xalis olarsa, mllr inkiaf edr;
1
Khf sursi, ay 110.

bax: Muhcctul-byza, 6-c cild, sh.171.
3
Tuhful-uqul, sh.487.
2
76
Yalnz Allah n i grnlr istklrin atar.1

Bir ox baqa hdislr gstrir ki, ixlasn mqam
ucadr. Xalis niyyt mllr dyr verir.
NYYTN DNYV TSRLR

xlasn mnvi faydalar v axirt mkafatlar il
yana bir sra dnyvi tsirlri d var:
1. Cmiyytin idar olunmas
gr cmiyytin msul xslri xalis niyyt v
daltl ilslr, cmiyyt daha yax idar olunar. Hzrt
li () Malik tr buyurur: Yax niyyt vasitsi il
ictimai daltin icras n kmk al.2
Xalis xeyirxahlq ruhiyysi daltin yaranmas n
n gcl vasitdir.
2. qtisadiyyatn dirlii
xlasl, xeyirxah v aq qlbli insanlar htta iqtisadi
ilrd mvffqdirlr. Onlarn ixlas ictimai nfuzun
qorunmasna v xalqn mamild onlara etibar etmsin
sbb olur. Blk qeyd olunacaq dyrli klam da hazrk
msly aiddir: Hr ksin ruzisi onun niyyti
qdrinddir.3
3. Msbt ictimai laqlr
Xo niyytli insanlarn qlblrd yeri var. Onlar htta
shv etslr d, gzl niyytlrin xatir hyatda aclq
grmrlr v xalq onlar sevir. Hzrt li () buyurur:
Hr ksin gzl niyyti olarsa daha gzl hyat v daha
gzl mvqeyi olar. Bel xsl dostluq lazmdr!4
Bunlar xo niyytin gzl nticlri idi. Lakin alaq
niyytlr insann qarsna ac hadislr xarr. Bel
1
Fehresti urr, xlas klmsi.

Nhcl-bla, 53-c mktub.
3
Fehresti urr, sh.398.
4
Fehresti urr, sh.399, Niyyt klmsi.
2
77
niyytlr axirt tinliklrindn lav ictimai blalarla

sonuclanr. Hzrt li () buyurur: Niyyt dzgn
olmazsa, bla nazil olar.1
Xo mqsd v gcl niyytlrl zif insanlar mhm
ilr grr. n gcl v ilahi mqsd olsa, yorunlua,
midsizliy yer qalmaz. Buna gr he bir ilahi vliyada
sb zifliyi grnmmidir. nki qlblri v ruhlar
xalis ilahi niyytl alovlanr v ondan kmk alr. Onlar
btn tinliklrin, dmnlrin v qvvlrin qarsnda
dururlar. Nmun n mmtin imamn gstrmk olar.
Sakit qlbl Allah dnr v btn r qvvlri yerind
oturdurdu.
mam Hseyn () aura gn qardak hadtlri v
ailsinin sartini grrd. Tnhaladqca, dostlar
hadt atdqca simasnda eq canlanrd. Allaha
arxalanb buyururdu: Bu hadislri mn asanladran
odur ki, hamnn Allah qarsnda durduunu v Onun
ahid olduunu grrm
Hzrt li () buyurur: Niyyt gcl v mhkm
olanda bdn ziflik hiss etmir.2
Blk d bu hdis niyytin insan mlind psixoloji
tsirin bir iardir.
NYYTN ML MQAMI.
Yax niyyt v xeyirli mqsd insan etinaszlqdan
uzaqladrr. Yax niyyt etibar, qlbiyananlq v
inkiafl glck niansidir. Buna gr niyyt ml kimi
dyrli v mkafatldr.
1
2
Fehresti urr, sh.398, Niyyt klmsi.

78
Allahn rsulu (s) buzr buyurur: Hyata

keirmy mvffq olmasan da yax ilr grmyi qrara
al. Bununla da nadanlardan saylmazsan.1
mam Sadiq () buyurur: Hr ks yax i grmk
niyytind olub, bu ii gr bilms onun n savab
yazlacaqdr.2
slam Peymbri (s) hadt arzusu haqqnda
buyurur: Hr ks qlbn Allahdan hadt istyib, lakin
yataqda ls, Allah qiyamt gn onu hidlrin
mqamna atdrar.3
NYYT ATIMAZLIQLARI TAMAMLAYIR

nsann imkan, qvvsi v elmi mhdud olduu n
btn qlb istklrini hyata keir bilmir. Lakin niyyt
istyi sona atmayan insan n mhdud raiti
tamamlayr. Msln, bir xs btn azn insanlar
hidayt etmk istyir. O bu yolda alr, mvffq olmur.
Lakin niyytin xatir hmin mkafat ld edir.
Digr bir trfdn pis niyytlr n d zaman v
mkan mhdudiyyti yoxdur. Pis niyytlrin ac tsirlri
niyyt sahibin qaydr. nsan baqalarnn zlm, fsad v
gnah il razlasa, onlarn gnahna rik olur.
Quran bildirir ki, hzrt Salehin () ilahi mcz
olan dvsini mxaliflrin hams ldrd. Onlar hamlqla
bu i l buladrmasalar da, qlbn raz idilr.
Demk, yax v ya pis i razlq insan zaman v
mkan mhdudiyytindn xaric edir, savab v ya czaya
rik edir. Bu msl bir ox rvaytlrd byan
olunmudur.
1

3
2
79
XLASLA YAXINLAMA YOLU

Niyyt v mld ixlas ld etmk yollarndan bir
hisssi bunlardan ibartdir:
1. Dyrlr diqqt
Qzlla dmiri, ipkl pamb frqlndirmyn,
mtrini tanmayan v bazar qiymtini bilmyn xslr
mal ucuz satrlar.
Quran insann zn v mllrini pu etmmsi
n hr zmind yol gstrir:
1.MalQuran insann Allahn xlifsi,
yaranmlarn n stn v yarann hdfi
olduunu byan edir, ona yksk qiymt verir.
2.Mtri- Allah z insann yax mllrini
alr. Allah btn alclardan stndr:
a) Baha alr (behit qiymtin).
b) Az ilri d qbul edir.1
v) Yax niyytlr d mkafat verir.
q) Pis v irkin ilri gizldir, yaxlar akarlayr.
3. Qiymt- nsann qiymti behitdir. zn
bundan ucuz satanlar ziyan etmilr. Quran deyir ki,
gnahkarlar zlrini uduzub v zrr etmilr. Quran
dflrl azn yolda olan xslr haqqnda ticartlri
fayda vermyib deyir.
mam li () buyurur: n pis ticart odur ki, dnyan
zn qiymt bilsn!2 z qiymtini biln insan Allahdan
qeyrisi n almaz.
3. Yaran haqda dnmk
1
2
bax: Zilzal sursi, ay 7.

Nhcl-bla, 32-ci xtb.
80
Yaran haqqnda tfkkr bizim Allahn qdrtini v

zmtini daha yax tanmamza, nticd ixlasa
yaxnlab, Onun n almamza sbb olur.
4. Allahn siftlrini dnmk
Allah-talann siftlrini bilmk, onlar zmzm
etmk v zehnd saxlamaq Onu dnmy, Ondan
qeyrilrindn uzaqlamaa sbb olur. Bu i insan
tdricn ilahildirir. Msln, Cun-kbir duasndak
ilahi siftlr diqqt yetirmk faydaldr.
5. Nemtlr diqqt
Allahn nemtlrini tanyb, onlar haqqnda
dnmk insan Allaha meyilli edir, qlbi ilahi eq
mnzilin evirir. Buna gr dualarda v msumlarn
mnacatlarnda ilahi nemtlr yad edilir. O cmldn
bu Hmz Somali duasnda imam Sccad () tk-tk
nemtlr iar edir:
lahi, kiik idim, boya-baa atdrdn; zlil idim izzt
baladn; cahil idim, agah etdin; ac idim, doyurdun;
lpaq idim, geyindirdin; azmdm, hidayt etdin; fqir
idim, ehtiyacsz etdin; xst idim, fa verdin; gnah
etdim, gizli saxladn...
mam Hseyn () rf duasnda Allahn
nemtlrini zikr edir ki, qlbd ilahi eq canlansn v
insan Allah aiqi olsun; yalnz Onun razl n ilsin
v ixlasa yaxnlasn.
6. Labd faydaya diqqt
Dnyaya v Allahdan qeyrilri n alanlar
mqsd atmaya da bilr. Lakin Allah v axirt n
alanlar labd fayda ld edcklr. Quran buyurur:
Mmin olub axirti istyn v onun urunda alanlarn
zhmti qbul olunar.1
1
sra sursi, ay 19.
81
Demk, Allaha xatir grln ilr nticsiz qalmr.

7. Dnyann dyrsizliyin diqqt
Dnyan olduundan daha dyrli grnlr qeyri-ilahi
v dnyvi mqsdlr n alrlar. Lakin agah insanlar
dnyan axirt, xalq Allah qarsnda dyrsiz grr v
onlar n almrlar. Quran dnyann qrrlndirici,
tri, alladc v dyrsiz olduunu bildirir. Bu szlri
deyn varln yaradan v dnyann dyrini
baqalarndan daha yax biln bir ksdir. Dnyaya
aldanmayan, ona vurulmayan xslr ixlas ld ed
bilrlr.
8. Yaranmlarn zifliyin diqqt
Tknmz qvv Allaha mxsusdur. Btn ilr onun
linddir. Buna gr Allahdan savay he ks dnlmy
v ibadt olunmaa layiq deyil.
Quran buyurur ki, batil mbudlar htta bir milk
yaratmaqda acizdirlr.1 Baqa bir yerd brin acizliyi
haqqnda buyurur: gr bir gn sular qurusa v yeri qazb
suya atmasanz kim siz dadl su gtir bilr?2 gr
Allah gecni qiyamt qdr stnz ksydi haqq olan
Allahdan baqa hans tanr siz bir iq gtir bilrdi? gr
Allah gndz qiyamt qdr stnz ksydi, haqq
olan Allahdan baqa hans tanr istiraht etdiyiniz gecni
siz gtir bilrdi?3
Allaha rik qoulanlar n dnyada n axirtd he bir
i gr bilmzlr. Allahdan qeyrisin prsti ednlr
qiyamtd hsrt dar olacaqlar. nki zif v aciz
xslrin razln ld etmy almlar.
bax: Hcc sursi, ay 73.

bax: Mulk sursi, ay 30.
3
Qss sursi, ay 71 v 72.
2
82
Bundan lav tk Allah raz salmaq saysz-hesabsz

mbudlar raz salmaqdan asandr. Hr ks tk Allahdan
baqasn raz salmaa alsa tinlik kck.
9. zglrdn ibrt almaq
Allahdan qeyrilrini dnb, davamsz mbudlara
itat ednlr ac aqibt dar oldular. Bu insanlarn ibrt
dolu srgztlrin diqqt insan ixlasa atdrb, Allahdan
qeyrilrinin etibarsz olduunu akar edir.
Nuhun olu Allahdan z evirib daa arxaland.
Dan zirvsin drmanb tufandan qurtulmaq istdi. Lakin
dalalar arasnda qrq oldu.
Qarun hzrt Musann () haqq dvtin etinaszlq
gstrdi v z bol srvtlri il qrrlndi. Lakin yer onu
uddu v trfdarlarndan he biri kmyin atmad.1
Bir ox varllar ydqlar srvtlrin hamsn qoyub
getdilr. Onlara bu srvtlrdn he bir kmk atmad:
Onlar ne-ne balar, emlr qoyub getdilr; nene kinlr, gzl yerlr!2
Bir ox riyakarlar hiylgrlikl zlrini phrizkar v
mxlis gstrirdilr. Lakin Allah onlarn kimliyini akara
xarb rsvay etdi: Allah gizltdiyinizi akara
xarandr.3
Riyakarlqla Allah v xalq aldatmaq istynlr ilahi
qzb dar olurlar. Bel insanlar haqda bir ox
nmunlr gstrmk olar. nsan ixlasl olub,
riyakarlqdan uzaqlamaq n onlarn srgztlrindn
ibrt ala bilr.
10. Axirtd riyakarn aqibtin diqqt
bax: Qss sursi, ay 81.

Duxan sursi, ay 25 v 26.
3
Bqr sursi, ay 72.
2
83
ndiydk deyilnlr dnyaya aid idi. Riyakarlarn

qiyamtd byk rsvayl v xcaltli simalar
dzlmz v ibrtlidir. Quran chnnm quyusunun
namaza shlnkar yanaan riyakar namaz qlanlar n
olduunu byan edir.1
Hdisd deyilir ki, qiyamtd riyakar drd adla
arlacaq: Kafir, xacir (gnahkar), cadir (xain) v xasir
(ziyankar). qid baxmndan Allaha etinasz yanad
n kafir;
Yarann mqsdi, bndlik v ibadt srhddindn
xaric olub Allahdan qeyrilrin ildiyin gr facir;
Hiylgrlik etdiyi n cadir;
Bir mr xrclyib he n ld etmdiyi n xasir
adlandrlm!
Ona deyilck: mllrin pu oldu v he bir
mkafatn yoxdur. Bu gn razln ld etmy aldn
kslrdn z mkafatn ist.2
Demk, qiyamt gn riyakarlarn hsrtin diqqt
insan ixlasa yaxnladrr.
SALAM NYYTLR
Alaq v pu niyytlrin mxtlif formalarna iar
olundu. lahi niyytlr d mxtlif formalarda ola bilr.
Onlardan bzilri daha dyrli olur.
1. lahi mhakim v mqamdan qorxu
Bzn Allaha cavab vermk, ilahi mhakimnin
tinliyi v chnnm qorxusundan gnahlar trk olunur
v ya ibadt edilir. Qiyamt tinliklrindn qorxu bzi
ilrin grlmsi n amil ola bilr. Hzrt li () v
Fatimnin () smimi sdqsi barsind Quran buyurur:
1
2
bax: Maun sursi, ay 5-6.

bax: Sfintul-bihar, 1-ci cild, sh.499.
84
Biz (z yemyimizi yoxsula veririk,) qaranlq v tutqun

qiyamt gn Allahmzdan qorxuruq!1
2. Mkafata mid
Behit mkafatlarn ld etmk ibadt n smimi
niyytdir. Quran yzlrl ayd behit v onun
lzztlrinin mli-saleh insanlar n mkafat olduunu
yad edir. Bir ox rvaytlrd saleh mllr n axirt
mkafatlar gstrilmidir. Bu mkafatlar insann yax
ml etmsi n amildir.
3. Nemtlr gr tkkr
Allahn saysz nemtlrin tkkr ibadt n
smimi niyytlrdndir. Hzrt li () buyurur: gr
Allah-tala gnaha gr zab vdi vermsydi,
nemtlrin tkkr olaraq gnah etmmk vacib
olard.2
4. Hya
Bzn Allah qarsnda hya onun mllrini yerin
yetirmy v gnahlardan kinmy sbb olur. nsan
almin Allah qarsnda olduunu v Allahn ona nzr
saldn anlasa hrmt edib, gnaha yol vermz. Hdisd
buyurulur: Allaha el ibadt et ki, guya Onu grrsn.
Sn Onu grmsn d, O sni grr.
5. lahi mhbbt
Bzilri Allah ibadt layiq bilib eql prsti edir.
Hzrt li () bel abidlrin n qabaqcldr. O hzrt
Nhcl-blad buyurur: Bir dst Allaha behit midi
il ibadt edir. Bu tacirlrin ibadtidir. Bzilri chnnm
qorxusundan ibadt edir. Bu, qullarn ibadtidir. Lakin
1
2
bax: Dhr sursi, ay 10.

Nhcl-bla, 290-c hikmt.
85
azad insanlar Allaha nemtlrin tkkr olaraq ibadt

edirlr.1
Hzrt li () bir mnacatda rz edir ki, lahi, Sni
ibadt layiq bilib prsti etdim.
Qiyamtd d insanlar niyytlrin gr seilcklr.2
HKMT MKTB
xlas, hqiqt ardcllarn qrx gn rzind ali hikmt
drclrin atdrr. xlas saysind agirdlr tsvvr
smayan bsirt v yqin ld edirlr.
Allahn rsulu (s) buyurur: Hr ks qrx gn yalnz
Allah n ils (Allahn xsusi ltfn hazr olur)
qlbindn dilin hikmt bulaqlar axar.3
XLASIN SASI
Riya blasna dar olanlar yqin v inam
mrhlsindn uzaqdrlar. Hzrt li () buyurur: xlas
yqinin nticsidir.4
nsan Allah, qiyamti, mkafat v sair hqiqtlri
anlaya bilr. Lakin yqin v inam mrhlsin atmayan
elm lazm tsir malik deyil. Ham bilir ki, l he bir i
qadir deyil. Lakin bir oxlar yen d ldn qorxur.
Riyakar Allah, qiyamti v hesab-kitab tanya bilr.
Lakin onun elmi yqin mrhlsin atmad n
ixlasdan uzaqlar. Yqin hal ox ibadt saysind ld
edilir. Quran buyurur: Yqin atanadk ibadt et.5
gr yqin etsn ki, alm Allahn hzurundadr, izzt
v kiiklik Onun linddir, dnya v dnya brbzklri
1

bax: Muhcctul-byza, 5-ci cild, sh.77.
3
Cameus-sadt, 2-ci cild, sh.404.
4
Fehresti urrul-hikm.
5
Hicr sursi, ay 99.
2
86
xrda, tri v aldadc srmaydir, ml zaman ixlasa

alarq.
XLAS NANLR
Bir oxlar smimi, ixlasla ml v niyyt etdiklrini
dnrlr. Amma diqqtl baxsalar, mllrind qeyriilahi niyytlrin olduunu grrlr. Quran v hdislr
sasnda bzi ixlas nianlrini nzrdn keirk:
1. Baqalarndan ummamaq
Qurani-krimin bu mvzuda iar etdiyi nmun
hzrt li () v Fatimnin () iftar vermsidir. mam
Hsn () v imam Hseyn () krp yalarnda
xstlnmidilr. Hzrt Peymbr (s) v shablr onlar
yoxlamaa getdilr. liy () tklif etdilr ki, onlarn
fas n nzir etsin. Hzrt li () v Fatim () nzr
etdilr ki, krplr fa tapan kimi gn oruc tutacaqlar.
Allah krplr fa verdi. Hzrt li () v Fatim ()
oruc tutdular. Bu byk xsiyytlr gn rzind zlri
tinlikl bir dd rk biirirdilr. Birinci gn iftar vaxt
qap dyld. Bir nfr fqir ehtiyac zndn bu qapya
pnah gtirib rk istyirdi. Onlar hmin gn n
hazrladqlar ryi o fqir verib zlri su il iftar etdilr.
kinci, nc gn d bu hadis tkrarland. gn
yemksiz oruc tutan ail rnglri qam halda hzrt
Peymbrin (s) yanna gldilr. Onlar barsind Dhr
sursi nazil oldu. Burada hmin xalis ml iar
olunurdu: Biz siz Allaha xatir tam veririk v sizdn he
bir mkafat, tkkr istmirik.1
Onlar ixlasla v Allaha xatir tam verdilr. Tam v
bxi vermk onlarn xarakterinin bir hisssi idi.
Yemklrini verdilr, qonaq v yoxsulun tkrar gliindn
1
(nsan sursi, ay 9.
87
narahat olmadlar, onlardan he bir tkkr ummadlar.

nsan bzn knll olaraq pulsuz ilyir. Lakin istyir ki,
onun iindn cmiyyt xbr tutsun.
Bzn dild mkafat ummadn deyir. Lakin
qlbind mkafat gzlyir.
Bzn yax ilrin gr tkkr edilmdikd
narahat olur, sstlir. Btn bunlar ixlasn olmamas
niansidir. xlasl xs n xalqn tnqid, yoxsa trif
etmsi tsirsizdir. nsan vzifsin ml etmlidir. str
xalq bilib tkkr etsin, istr xbrsiz qalb, tkkr
etmsin!
2. Mqam yox, hdy dm vzif sasdr.
xlasn baqa bir niansi odur ki, insan ml zaman
pul, mqam, hrt bard dnmyib zruri v yerd
qalm ilrin soranca getsin. Baxmayaraq ki, hmin ilr
insann ictimai mqamn, glirini v rifahn artrmr.
Msln, kndlrd, ucqar rayonlarda, suyu v havas pis
yerlrd xidmt etmk, yaxud cmiyytd gz
grnmyn lazml ilri yerin yetirmk ixlasdan danr.
Gnc yamda hm uaqlara, hm d yeniyetmlr
drs keirdim. Yolda yeniyetmlr mn yaxnladqda
qrrlnir, uaqlar arxamca ddkd azacq kiiklik hiss
edirdim. Bazardan keirdim. Yol stki dkandan savadsz
bir qoca xb mn dedi: Allah n drs verirsn? Mn
d pul almadm n dedim: Bli! Dedi: gr Allaha
gr drs verirsns, uaqlarn Allah cavanlarn Allahyla
eynidir. Sn uaqlarn mllimi deslr, narahat
olmamalsan.
Qocann szn ilham olmu ilahi drs hesab etdim.
O deyirdi: Byklrl kiiklrin Allah birdir. Ka el
bir mqama ataq ki, zmtli v ya sad mclislrd
itirak etmk, tannm xslrdn v ya adi insanlardan
thsil almaq, ibtidai v ya ali thsil yrtmk bizim n
88
eyni olsun; pul, hrt geyim v mqam yox, Allaha

yaxnlamaq vasitsi il ucalmaq istyk!
3. Peiman olmamaq
Allaha xatir ilynlr v baqalarndan umaca
olmayanlar he zaman ilrindn peiman olmurlar. Onlar
Allaha xatir ildiklri n mkafatlarn almlar. str
dnyvi nticsi olsun, istr olmasn!
gr Allaha xatir bir mminin v ya xstnin
grn gedib, onu evd tapmasanz peiman olmayn.
nki savabnz almsnz. Gndlik qarladmz
hadislr pemanlq kmyimiz sbb olursa,
niyytimiz diqqt etmliyik!
4. Etinaszlq, yaxud diqqt mrkzind olmaq
eynidir.
Vziflri yerin yetirrkn ixlasl xslr n xalqn
onlar qbul edib-etmmsi, diqqt v ya etinaszlq
gstrmsi frqsizdir. Onlarn fikrinc trif v tnqid
eynidir. gr bir xs xalq trfindn qbul edildikd
sevinib, etinaszlq grdkd prian olursa, bu hal zif
ixlas lamtidir. lbtt, mmkndr ki, insan z
sevincini xalqn haqqa glii, z narahatln xalqn din
soyuq yanamas il laqlndirsin. Lakin zahiri
laqlndirm kifayt etmir v qlb nzr salmaq
lazmdr. Hzrt li () buyurur: Riyakarn niansi
var: Tklikd yorun v halsz olur; xalq arasnda (ibadt
v mld) hval-ruhiyy tapr; trif edildikd ox, tnqid
olunduqda az ilyir.1
Allah bizi bu qorxulu xstlikdn qorusun!
Mtxssis olduu bu sahy uyun xstlikl dnyadan
gedn hkimlr kimi olmayaq! zmz ixlasdan yazb,
riya v irkl dnyadan getmyk!
1
Muhcctul-byza, 6-c cild, sh.144.
89
5. Sabit hrkt
xlasl insan zaman v mkan yox, ilahi gstrilr
sasnda yaayr. Buna gr vziflrini ardcllqla v
sabit kild yerin yetirir. Tkrar-tkrar mllrdn
yorulmur. Onun qocalq v ya fiziki zifliy gr az ml
etmsi mmkndr. Lakin hval-ruhiyysi v mqsdi
dyimir.
6.Var-dvlt v mqamn maneilik trtmmsi
xlasl xslrin z vziflrini yerin yetirmsin vardvlt v mqam maneilik trtmir. xlasl xslr htta
zlrini d fda etmy hazrdrlar. Onlar bu yolda xsi
istklrindn keirlr. Var-dvlt, mqam, yaxnlar v
dostlara ballq vziflrin yerin yetirilmsin mane
olarsa ixlas mhv olar. Quran buyurur: ...gr atalarnz,
oullarnz,
qardalarnz,
vrtlriniz,
qbilniz
(qohumlarnz), qazandnz mallar, kasad olmasndan
qorxduunuz ticart, xounuza gln msknlr siz
Allahdan, Onun Peymbrindn (s) v Allah yolunda
cihaddan daha zizdirs, Allahn qzbini v zabn
gzlyin.1
xlasl insan mkana, zamana, qadna, mskn v
zn bal deyil. O yalnz Allahn razln dnr.
Deyirlr ki, bir atl su arxna yaxnlad. N qdr
allaq vurdusa at suya girmdi. Atl z suya girdi v at
cilovundan kmy balad. Lakin at yen d glmdi.
Yaxnlqda olan bir aqil dedi: Ata minib lindki ubuqla
suyu buladrsan, at ker. Atl bel d etdi v at rahatrahat sudan kedi. O bu iin hikmtini sorudu. Aqil dedi:
At tmiz suda z ksini grrd v zn tapdamaq
istmirdi. Lakin su bulaan kimi tb kedi!
Tvb sursi, ay 24.
90
Bli, zn bynn, var-dvlt, mqam, vlad v

snt tam balanan xslr ixlasl ola bilmzlr. nki
ixlas yolunda hr eydn keilmlidir.
7. Zahir v batinin bir olmas
Mmkndr ki, insan myyn raitd v ya kimins
yannda daxilin zidd zahiri ilr grsn. Bzn insan
tklikd bir cr, insanlarn yannda baqa cr olur. Bu bir
nv riyadr. lbtt, insanlarn yannda dbli olmaq v
hrmt saxlamaq ayr bir msldir. Hzrt li ()
buyurur: Batini v zahiri bir olan, sz il mli uyun
gln xs Allahn mantini dmi v xalis ibadt
etmidir.1
xlasl insan baqlarnn razln v mnasibtini
dnmdn vziflrin ml edir, Allah yolunda he bir
danlaqdan qorxmur: Allah yolunda vuruar v he ksin
tnsindn qorxmazlar.2
8. Firq tssbndn uzaqlq
xlas insan hr yerd ardcl v yorulmadan tlaa
vadar edir. Lakin ixlassz ilrd bzn qrup
tssbkeliyi yaranr. xlassz xs uyun firqy zv
olduqda fal v ad olur. Lakin bu firq v ya qrupdan
ayrldqda vvlki hval-ruhiyysini itirir, knara kilir,
bzn d mxalif olur. xlasl insan xsusi tkilat v ya
qrupa bal deyil. O istniln bir firqnin batil olduunu
myyn edrkn knara kilir v (ixlas ruhiyysi il
uyunlamayan) qrup, firq, mntq tssbkeliyindn
uzaqlar. Qurani-krim buyurur ki, milltprst yhudilr
msihilri, tssbke msihilr is yhudilri pu sayrd.3
Nhcl-bla, 26-c mktub.

Maid sursi, ay 54.
3
2
91
lbtt, haqq olan qrup v tkilatlar himay etmk

lazmdr. Mqsd budur ki, batil zn haql grb,
baqalarnn haqqn batil saymamaldr.
9. Diqqtdn knarda qalm ilri grmk
xlasl insan mhm hesab olunmayan, gz
dymyn, lakin boluq yaradan v yerd qalm ilri
grmy alr.
Ev n v prd lazm olduu kimi hamam v
ayaqyolu da lazmdr.
Sfrd yemk, t lazm olduu kimi, duz da lazmdr.
xlasl insanlar yerd qalm ilrdn kinmirlr. Onlar
iin kiikliyin v ya byklyn baxmrlar. Onlar
inanrlar ki, bzn Allah kiik yax ilri brktli v
tsirli edir.
llam Tbatbai (r) Ncfi-rfdn Quma glrkn
fiqh v sul drslrinin ox olduunu grd. Lakin hmin
vaxtlar tfsir v flsf drsi deyilmirdi. O bu iki drsi
tdris etmy balad. Baxmayaraq ki, bir oxlar
xeyirxahcasna etiraz edir, bu ii mrciyytin nin
uyun saymrd. Lakin o mdrsnin xeyrin v yaranm
ehtiyaca sasn tfsir v flsf drsin balad, lMizan tfsirini yazd. Bli, Allah insanlarn hrtin
yox, ixlasna gr ltf edir.
10. Shv ilrdn danmaq
Shv ilrindn inadkarcasna l kmynlr ixlasl
deyil. xlasl xs daha yax yol v ya i olduunu
myyn etdikd shv yoldan danr v ya ii daha
bacarql birin taprr. Bir ox xslr uzun mddt azn
yol getdikdn sonra svhlrini anlayrlar. Lakin yen d bu
yoldan danmaq istmirlr v bu ii bir nv mlubiyyt
hesab edirlr. Lakin shvlrdn danmamaq daha byk
mlubiyytdir.
92
xlasl insanlar byk ruh v geni qlb sahibidirlr.

Bu sciyy onlarn alaq v pis ilr boyun ymsin
mane olur.
XLAS NTCS
nsann Allahla xalis laqsi batinin nurlanmasna,
sfalanmasna v qflt prdlrinin gtrlmsin sbb
olur. Nticd hyatn tin anlarnda insana yol alr.
Hzrt li () buyurur: Qlb ixlasla yana nuraniyyt
v bsirt glr.1 Bu Qurani-krimin tqvann nticsi
kimi byan etdiyi hmin frqandr. (Haqla nahaqq ayrd
edn)2 Baqa bir ayd buyurulur ki, gr tqval olsanz,
Allah siz bir nur verr v bu nurla yolunuzu gedrsiniz.3
xlas, nfs tabe olmamaq v tqva insann gzn
ar, onu hvs, chalt v irk qaranlqlarndan elm,
tvhid v nur fzasna xarr. Hr ksin ixlas olsa, nicat
tapacaq.4
xlas byk, eyni zamanda tin ld olunan bir
dyrdir. mam Sccad () ramazann shr dualarnda
Allahdan istyir ki, qlbini nifaqdan, mlini riyadan
tmizlsin. mam Hseyn () rf duasnda Allahdan
ixlasl ml dilyir.
CMYYT ARASINDA XLAS

Dyrli ixlas cmiyyt arasnda ictimai faliyytlr v
msuliyytlrl yana olan ixlasdr. Bzilri yanlaraq
xalqdan knarda ixlas axtarrlar. Allah dadl v xalis sd
qida il qan arasnda yaradr.5 Xalis insan zn
1
Fehresti urrul-hikm.
bax: nfal sursi, ay 29.
3
bax: Hdid sursi, ay 28.
4
bax: Fehresti urr, sh.92.
5
bax: Nhl sursi, ay 66.
2
93
cmiyytdki hr nv irkin ilrdn tmiz saxlamaldr.

O, niyytini v mlini riya irkabndan qorumaldr. Bel
ld olunan ixlas dyrli v mhmdr.
xlasl xs zn Allahn ixtiyarna verir v qlbini
ilahi eq mnzili edir. Onun btn mllrin ilahi mqsd
hakim olur v bu yolla izzt atr.
NAMAZA DAXL OLURUQ
Niyyt, namaz Allah n ibadt qrar v Ona
yaxnlamaq mqsdi il da etmkdir. Niyytdn sonra
namaza daxil oluruq. Qlb itirak, ruhi hazrlq v Allaha
tam diqqtl tkbir deyirik. Bu diqqt v qlb itirak namaz
n ruh kimidir.
LLAHU KBR
Allah dnc v xyalmzdan daha bykdr. Onu
qlml vsf v dill byan etmk gcmz yoxdur.
Onun zmti dnc, mrift v tsvvrmzn
fvqnddir.
Hr n ists hmin an ba verr. mrin itat olunar.
nsan v btn varlqlar yoxdan yarand. Hr birin ruzi
verr, hidayt edr. Ham Ona doru qaydacaq. Btn
canllarn v bitkilrin varl v can Onun qdrt linddir.
Ucaldan da, kiildn d Odur. Ehtiyacszdr, ham Ona
mhtacdr. nsan ana btnind formaladrr. Onlarn
fitrtind ynldici meyllr qrar verir. Xstlr fa verir,
ziflr qvv ta edir. Onun zatndan baqa hr ey lm
mhkum v fanidir. Qiyamtd hesab-kitab mkafat v cza
Ona baldr. Qiyamt gn mlum olacaq ki, btn ilr
Onun linddir v baqalar he ny qadir deyil. Allahdan
qeyrilrinin drgahna z tutanlar uduzmu v ziyan
etmilr... (Qeyd olunan btn siftlr Quran aylrindn
gtrlmdr.)
Namazmz bel zmtli bir Allahn ad il balayr.
94
Niyytdn sonra tkbirtul-ehram deyir v namaza daxil

oluruq. llahu kbr!
llahu kbr qid v dinimizin ucalq ardr.
Namaz llahu kbr klmsi il balayr v
rhmtullah klmsi il xtm olunur.
El bir namaz ki, hm qlb itirak edir, hm d dil mdh
oxuyur, vsf edir. Namazda hmd v zikri eidir, eyni
zamanda bdn zvlrinin hrkti il ibadt edirik.
El bir namaz ki, btprstlik v msihilikd olduu
kimi btlrin v sann ad il yox, Allahn ad il balayr.
El bir namaz ki, llahu kbrl yanadr. Batil v
pu qdrtlr zrindn xtt kn bu ar gndlik
msthb v vacib namazlarda 85 df tkrarlanr, namazdan
vvl v namazdan sonra da mxtlif killrd savab n
zikr olunur.
Bu ar namaz boyu tkrarlanr v bizim mnvi
trbiymiz, inkiafmz hmin tkrarlarn bhrsidir.
Allah hr eydn bykdr!
Allah he bir eyl mqayis olunmaz drcd
bykdr v zahiri hisslrl drk olunmur.
Allah
hvslrimizdn,
szlrimizdn,
eytan
vsvslrindn v dnya byanlarndan daha bykdr.
gr Allah dncmizd n byk saylsa v llahu
kbr klmsi qlbn, iman v inamla deyils, dnya, onun
cazibsi v btn qvvlr gzmzd kiilck, Onun
razl bizim n hr eydn stn olacaq.
mam Sadiq () buyurur: Namazn balancnda tkbir
deyrkn Ondan (Allahdan) baqa btn varlq snin
dncnd kiilmlidir. Yoxsa, xitab olunar: Sn
yalansan! gr namaz qlan xsin fikrind ayr bir ey
byk olarsa, o yalan saylr. Nec ki, mnafiqlr dild
Allah rsulunun (s) peymbrliyin hadt verir, amma z
szlrin inanmrdlar. Allah onlar yalan adlandrd:
...Allah mnafiqlrin xalis yalan olduqlarna hadt
95
verir.1 Dill qid arasnda frq bir nv nifaqdr. mam

Sadiq () buyurur ki, Allah bel namaz qlanlara xitab edir:
Yoxsa mn hiyl glirsiniz? And olsun izzt v clalma,
z zikrimin irinliyini sndn alar, yaxnlq mqamndan v
mnacatmn lzztindn mhrum edrm.2 Mrhum Feyz
Kaani bu hdisi nql etdikdn sonra buyurur: Namaz
zaman mnacat irinliyi v ruhiyy ld etsniz, bilin ki,
sizin tkbiriniz Allah-tala trfindn qbul olunmudur.
gr bel olmasa, bilin ki, Allah sizi drgahndan qovmu,
sznz tsdiq etmmidir v bizi yalan hesab edir.3
Bli, Allah daha bykdr. Btn szlrdn, yazlardan
v dnclrdn daha byk!
Bu qidd olan xsin nzrind hr ey kiilir.
Tyyar n qdr yuxar qalxsa, evlr, binalar v yer daha
kiik grnr. Allah zmtli sayan Ondan baqalarn kiik
grr. Hzrt li () bu xarakteri tqval insanlarn
siftlrindn hesab edir: Allah onlarn batinlrind
zmtlidir v Ondan baqalarn kiik grrlr.4
HMD SURS
Btn namazlarda Hmd sursini oxumaq vacibdir.
Bu surd nemtlr n Allaha hmd edilir, Onun siftlri,
qiyamt gn hakimiyyti v doru yola ynldn hidaytin
Onun trfindn olmas byan olunur.
ndi is surnin aylri haqqnda bzi nqtlri byan
edirik.
BSMLLAHR-RHMANR-RHM
Balayan v mehriban Allahn ad v kmyi il
balayrq.
1
Munafiqun sursi, ay 1.
3
4
Nhcl-bla, Hmmam xtbsi.
2
96
El bir Allah ki, hr ks, hr ny mrhmt edir. El

bir Allah ki, daim v hr ey mhbbt gstrir. Ondan
baqalar ya ltf gstrmirlr, ya da ltflri daimi v hatli
olmur.
Bzn d mqsdlri mehribanlq deyil. Lakin Allah
htta yaradanda ltf v mehribanlq sasnda yaradr:
Rbbinin mrhmt etdiyi kimslr istisnadr. Rbbin onlar
bunun n yaratmdr...1 gr bzilri Allahn rhmtin
nail olmurlarsa, bu onlarn zndn asldr.
gr ayn suyu ara dolmursa, ayn tqsiri yoxdur.
nki arn hr trfi baldr.
gr gn as divardan kemirs, bu ann yox,
divarn tqsiridir.
Allahn rhmti genidir. Lakin bzn insanlar batil
fikir v ilrl rhmt qaplarn z zlrin balayrlar.
Hr iin vvlind Bismillah Allaha eq v tvkkl,
Ondan kmk dilmk v Ona ballq rmzidir.
Bismillah Allahn ilhamverici adna sarlmaq, eytan
vsvslrindn uzaqlamaqdr.
Bismillah btn smavi kitablarn balancdr.2
Peymbrlr btn ilr Allahn ad il balamlar.
(Msln, hzrt Nuh () gmini hrkt gtirnd
Bismillah dedi.) Bu i insann Allaha pnah aparb, Onun
trfindn qorunmasna sbb olur. Allaha snm xs
doru yola ynlir: Allaha snan xs, bhsiz ki, doru
yola ynldilmidir.3
Bismillah Allaha bndlik v Ona ballq niansidir.
Yni: lahi, Sni unutmamam, btn ilrim Snin adnla
balayram, zm sortalayram v Snin kmyinl
eytan qarram.
Hud sursi, ay 119.

3
2
97
mam Sadiq () buyurur: Bismillah surlrin tacdr.1

Bismillah iman v rhmt niansidir. Brat sursinin
vvlind Bismillah klmsi yoxdur. nki surd
kafirlrdn z dndrmk mr olunur v rhmt yer qalmr.2
Hdisd buyurulur ki, hr bir i htta bir beyt er yazmaa
Bismillahla balayn. Allah yad etmdn grln ilr
sona atmr.3
L-HMDU LLLAH RBBL-ALMN
Hmd v sitayi btn almlri trbiy edn Allaha
mxsusdur.
nsann tkaml n yaran nizamn, yerin
hrktini, gn, hava, bitkilr, aylar v maddi nemtlri
qrar verdi.
Ruhun tkaml n smavi kitablar, ac v irin ibrtli
hadislr myynldirdi. Brin hidayti n al v
fitrt saslanan mhkm qanunlar v din gndrdi. Yeri
dlilsiz qoymad; saysz akar v gizli nemtlri minntsiz
olaraq insanlarn ixtiyarna verdi. gr varlq almind
zrrc nizamszlq yaransa hr ey mhv olar.
Dalarn, bitkilrin, atomlarn, ulduzlarn, suyun,
torpan, fsillrin, gec-gndzn, bdn zvlrinin,
mxtlif meyllrin v mxtlif hidaytlrin gzl v mhkm
nizam Onun almlrin Rbbi olduunu gstrir.
Dqiq nizamla yaranm bdn zvlrimiz insan heyrt
gtirir.
Qulan, gzn, qlbin, tnffs sisteminin, damarlarn,
sinirlrin, be duyu zvnn v sair orqanlarn cilas
Allahn qeyri-adi tdbirini gstrir.
Tfsiri Qurtbi, 1-ci cild, Bismillahn tfsiri.

Tfsiri Fxr Razi v Mcmul-byan, 1-ci cild, Bismillahn
tfsiri.
3
2
98
Tssf ki, insan kr vzin kfr edir.1 Allaha

yaxnlamaq vzin z evirir: nsana bir nemt
verdiyimiz zaman z evirib uzaq gzr.2 lahi eq v
Allaha sitayi vzin dmnilik edir;3 tvazkarlq
vzin tkbbr gstrir: Ey insan! Sni krim olan
Rbbin mnasibtd aldadan (v ya mrur edn) ndir?4
nsan ehtiyac dnn kimi, tyan edir: Hqiqtn
insan aznlq edr. znn dvltli olduunu (bir ey
ehtiyacl olmadn) grdy n!5 Allahn nemtlrini
z ziyytinin bhrsi hesab edir.6 Ayq ol! arlarn
qlbn eitmir.7
Bu nakr insan azca yaxla gr hamya tkkr
etdiyi halda sil nemt sahibi olan Allah unudur.
Tssf ki, insan haqq yolu azm, dnc v fitrt
in sndrm, gzn v qlbini balamdr. O, qlbini
ona-buna balayr v Allaha yox, eytani v insani qvvlr
arxalanr.
l-hmdu lillahi Rbbil-almin cmlsi insan
qfltdn uzaqladrr, nemtlri yada salr v biz Allahn
rbliyini xatrladr.
Allah almlrin Rbbidir. Btn varln, btn
yaranmlarn v hr bir eyin Rbbidir: O hr eyin
Rbbidir.8 Cahiliyyt dvrnd hr bir ey n ayrca rbb
olduunu gman edirdilr. Allah btn mvcudlar,
heyvanlar v varlqlar idar edir. Hr bir eyin hakimi v
idar edni Odur. Hm yaradr, hm idar, hm d trbiy
edir.
1
bax: sra sursi, ay 67.

sra sursi, ay 83.
3
bax: Yasin sursi, ay 77.
4
nfitar sursi, ay 6.
5
lq sursi, ay 6-7.
6
Qss sursi, ay 78.
7
bax: Saffat sursi, ay 13.
8
nam sursi, ay 164.
2
99
R-RHMANR-RHM
Onun geni rhmti hamnn zrin klg salr. Onun
rhmti qzbindn ox v ncldr.
Gnahkarlara tvb yolu qoymudur. lm annadk
tvblri qbul edcyin vd vermidir v tvb ednlri
sevir.1 Allah rhimli olma zn vacib etmidir. (bax:
nam sursi, ay 54). O hamya mid verir v z
rhmtin doru arr: ...Allahn rhmindn midsiz
olmayn. Allah btn gnahlar balayar.2
Allahn rhmt nmunlrindn biri Onun pisliklri
yaxla evirmsidir.3
tinliklr v blalar da bir nv rhmtdir. nki insan
bu yolla qfltdn aylr v hrkt vadar olur. tinliklr
dzmk ilahi vliyalar n irindir. nki onlar tinliklr
mqabilind mkafat alrlar.
MALK YVMD-DN
Cza gnnn sahibidir. Bu sift Allah haqqnda qeyd
olunmu digr bir siftdir, hmd v sitayiin Allaha mxsus
edilmsindn sonra byan olunur. nsan daha ox halda
tkkr edir:
1. tn ltf v nemtlr diqqt etdikd;
2. Hazrk mhbbt diqqt etdikd;
3. Glck ltflr mid etdikd.
Bellikl, yalnz Allaha sitayi olunmaldr. nki hm
kemiimizi tmin edirik, hm indi Onun nemtlri,
rhmti v ltfndn bhrlnirik, hm glck v qiyamtd
btn ilrimiz Ona baldr v Onun krmin midvarq.
O malikdir. Dyrsiz, mvqqti v etibarsz yox,
hqiqi malik!
1

Zumr sursi, ay 53.
3
bax: Furqan sursi, ay 70.
2
100
nsanlar dnyada gizli v akar irklrin torunda sir

olublar. Lakin qiyamtd ham grck ki, dnya v onda
olan hr bir ey Allahndr. Varln sahibi, qti hkmdar v
hqiqi hakim Odur: O gn hkm ancaq Allahndr!1
Qiyamtd xalqdan soruulacaq: Bu gn hakimiyyt
kimindir? Onlar deyck: Bir olan v hr ey qalib
Allahndr!2
Maliki yvmid-din cmlsi insann yadna qiyamt
hesabn salr. N qdr ki, hesab alnmayb, insan z z
il hesab kmlidir.3
mam Sccad () namazda bu cmlni o qdr
tkrarlayrd ki, az qalrd ruhu prvaz etsin.4
Din klmsi cza mnasn bildirir. Allah cza v
mkafat gnnn sahibidir. Bu surd Allahn hm rhmin,
hm qzbin, hm d daltin iar olunur ki, dzgn
trbiy yolu, yni qorxu v mid arasnda yaay prinsipi
aydn olsun.
YYAK NBUDU V YYAK NSTN
Biz yalnz sn ibadt edirik v yalnz Sndn kmk
dilyirik!
Bu yerdk namaz qlan xs yaran, mad v Allahn
siftlri barsind z qidsini bildirir. Bu qidnin smrsi
xalis bndlik v Allahdan kmk dilmkdir.
Namaz qlan xs tnha olduqda da cmlni cm
formasnda deyir ki, zn ibadt ednlr qatsn, onun naqis
ibadti ixlasl v kamil insanlarn ibadti arasnda qbul
olsun.
nfitar sursi, ay 19.

Muminun sursi, ay 16.
3
bax: Mkarimul-xlaq, Peymbrdn (s) buzr ffariy.
4
Nurus-sqlyn, 1-ci cild, sh.16, 78-ci hdis.
2
101
Deyilnlrdn aydn olur ki, mnlr biz olmaldr.

Camaatla birlikd ibadtlr, xsusi il namaz sasdr.
Frdilik v guniinlik dyrsizdir.
Prsti kmk dilmkl yanadr. Bellikl, bndlik
edrkn fikri aznlqlardan qorunmaq, qrrlnmmk, riya
v sstly dar olmamaq n doru yolu Ondan istyk.
Bli, Ondan kmk istmliyik. nki iman tvfiqi Onun
linddir. Sbhlr aylmaq, dstmaz almaq, hrkt n
qvv, namazn qbul olmas, bizi tkbbr v riyadan
qorumaq Onun linddir. Onun ltf saysind ibadt meyl
edirik.
Namaz qlan Allaha ibadt edir v bu ibadtl Allahdan
kmk istyir.
rqprstlik, qrbprstlik, gcllr bndlik, hvt
v mqama sirlik, qadn, var-dvlt v vlada aldanmaq
yox, yalnz Allaha ibadt!
Namazn bu cmlsi Allahdan savay btn
hakimiyytlri mhkum edir; davamsz qvvlrdn yardm
dilmk v onlar qarsnda alalma inkar edir; namaz
qlanlara Allaha bndlik saysind izzt drsi verir. Bu yolla
Allahdan qeyrilrinin bndsi olmaq, hdlr v tkliflr
aldanb Allah yolunu unutmamaq yrdilir.
HDNS-SRATL-MUSTQM
Hmd-sna oxuyub, bndliyimizi gstrdikdn v
kmk dildikdn sonra Allahdan ilk istyimiz doru yola
hidaytdir. Hyatn mli v fikri msllrind qid, rftar
v doru yolu tanmaq ox mhm, eyni zamanda tindir.
Buna gr Allahdan istyirik ki, bizi doru yola hidayt
etsin.
DORU YOL
Doru yoldan danarkn azn yollar da aqlanr. gr
azn yollar tansaq, doru yolu daha yax tanyacaq.
Azn yollar:
102
1. Qzb v hvt zaman hvs yolu;

2. Baqa hvs yolu;
3. frat, tfrit v birtrfli bax yolu;
4. eytani vsvs yolu;
5. nsanlar hdlyib v ya irnikdirib zn kn
zalm hkumtlr yolu;
6. nsan var-dvlt v mqam xatirin zglrin
razln ld etmk fikrin salan dnyaprstlik yolu;
7. Mntiqsiz v dlilsiz yollar;
8. nsann fikirlmdn, mvrt etmdn v
tcrbsiz sediyi yol;
9. Uuruma aparan yol (azmlarn yolu);
10. Yersiz adtlr, xsi sliqlr yolu.
Doru yol hansdr?
Allah yolu:1 Hqiqtn, Rbbim dz yoldadr.
Peymbrlr yolu: Hqiqtn, sn dz yoldasan!2
Bndlik v prsti yolu: ...Mn ibadt edin, bu
doru yoldur.3
Msum rhbrlrin yolu: mam Sadiq () buyurur:
And olsun Allaha, biz dzgn yoldayq.4
Allaha v Onun qanunlarna balanmaq yolu: ...Allaha
snan xs, bhsiz ki, doru yola ynldilmidir.5
Bir ne xatrlatma:
1. Bzn mxtlif rait, zaman v insanlar n doru
yol frqli olur. Bzn skut, bzn danmaq lazm glir.
Bzn var-dvlt, bzn can fda olur. Bzilri n thsil,
bzilri n ilmk lazm glir v... (lbtt, bu sz
rahatlq axtaranlar n ictimai v dini msuliyytlrdn
qamaa bhan olmamaldr.)
1
Hud sursi, ay 56.

Zuxruf sursi, ay 43.
3
Yasin sursi, ay 61.
4
Nurus-sqlyn, 1-ci cild, sh.17.
5
2
103
2. Xsusi imkanlara v rait malik olanlar baqa

insanlar (Allah yolunda baqa i grnlri) tnqid edib, eyb
axtarmamaldrlar. nki Allah razln ld etmk n bir
ox yollar var. nsanlarn mllrinin drclri frqlidir.
Ham bir bayraq altnda mxtlif minik vasitlri il ilahi
yolda hrkt edir.
3. Doru yolda olmaq mhmdr. Lakin ondan da
mhm bu yolda davaml hrktdir. nki insanlar n
azmaq thlksi var. Hzrt li () bir Quran aysini bel
tfsir edir ki, yni glcyimizi doru yolda qrar ver.1
4. nsan n stn tkaml mrtbsind d Allahdan
dzgn yol istmlidir. nki bu yol mrhllrdn
ibartdir. Nur, elm v hrkt kimi tkaml xarakterin
malikdir. Quran Allahn doru yolunda olanlarn
doruluunu artracan bildirir. (bax: Mrym sursi, ay
76). Mkarimul-xlaq duasnn vvlind imam Sccad ()
Allahdan istyir ki, onun imann, yqinini istk v
hdfindn stn drcy atdrsn.
5. Dzgn yol seimi tindir. Bu yolda hrkt tkdn
nazik yolda hrkt kimidir. Bir oxlar ya yol seimind, ya
da hrkt zaman azrlar. Biri qidsind aqnla dar
olur, o biri mllrind. Biri btn ilr mcbur edildiyini
hesab edir, o biri Allahn tsirsiz olduunu dnr. Biri
msum rhbrlri Allahla eyni hdd tutur (hzrt sa () v
hzrt lini () Allah hesab ednlr), o biri adi insanlarla
brabrldirir, dli v sehirbaz hesab edir. Bzilri imamlar
v hidlrin ziyartini irk sayr (vhhabilr kimi), bzilri
is aaca ip balayb hact istyir. Biri dnyaya balanr, o
biri rahiblik yolunu seir. Bzilri o qdr xrclyirlr ki,
zlri ehtiyacl olur, bzilri is paxllq edirlr. Biri ifrat
qeyrtdn htta yoldann adn kmir, o biri yoldan
yarmlpaq vziyytd ky buraxr.
1
Tfsiri Nmun Tfsiri Safidn nql olunmudur.
104
slam dini xalq doru yola dvt edir. Bu yol btn

ilrd orta hdd saslanr. Htta bzi hdislrd orta
hdd ibadt tbiri byan olunur.
RVAYTLRD DORU YOL
mam sgri () namazn bu cmlsi haqqnda buyurur:
Namaz qlan bu szl kemidki kimi glck n d
bndlik tvfiqi istyir. Doru yol dar baxlardan uca, ifrat
prvazlardan aa olan bir yoldur.1
mam Sadiq () buyurur: Doru yol odur ki, insan ilahi
eq v din svq etsin, dind xsi sliqlrdn v
hvslrdn uzaqladrsn.2
Biharul-nvar kitabnda 56 hdisd bildirilir ki, pak
imamlar, msum ilahi vliyalar v onlarn hqiqi ardcllar
doru yolun canl nmunlridir. nki, onlarn qzbi,
mhbbti, dy, slh, ibadti, dncsi v mllri
Allahn gstrilrin uyun v dzgn yoldadr. Bu dnyada
onlara beyt etmk tin v msuliyytli idir. Chnnm
zrind olan tkdn nazik, qlncdan da iti axirt yolu kimi!3
Axirt yolu da dnya yolunun bir tcssmdr. Bu dnyada
doru yolda olanlar axirt yolundan asanlqla v tez
kecklr. frat v tfriti insanlar axirtd tinlik
kcklr.
Hzrt li () doru yoldan azb ifrat v tfrit qaplm
xslri bel tsvir edir:
Arzularn arxasnca tamahkar kimi gedir, tamahna
gr hris grnr, myus olduqda tssfdn lr, narahat
olduqda qzbi tufan qoparr, adlqda mst olur, oxlu pul
onu qddarladrr, tinlik onu nankorlua vadar edir,
atmazlq onun n ziyandr, rifah ona tinlik yaradr.4
1

3
4
2
105
frat v tfrit chaltdn qaynaqlanr. lbtt, ifrat v

tfriti myynldirmk tindir. Ham zn orta hdd v
all hesab edib, zglri ittiham edir. Hmin ittiham zaman
da ifrat v ya tfrit varlr. Lakin ilahi vliyalar v
peymbrlr
mktbind
trbiy
alanlar
btn
mhakimlrd haqq meyar sasnda ml edirlr.
FRAT V TFRT NMUNLR
Dzgn yoldan bdrm haqqnda bir ox hdislr nql
olunmudur. Burada ifrat v tfritl bal olan bir ne
nmuny iar edirik:
1. Hzrt li () insanlarn trif edilmsi barsind
buyurur: Layiq olduundan ox triflmk yaltaqlq, az
triflmk is paxllqdr!1
2. frat danlamaq barsind buyurur: frat danlaq
inadkarlq odunu alovlandrr.2
3. Quran infaq ls il bal buyurur: Onlar infaq
edrkn n israflq, n d xsislik edr, orta bir yol
tutarlar.3
SRATLLZN NMT LYHM
(Bizi) nemt verdiyin kslrin yoluna (hidayt et).
Yolu arzulanan xslr baqa bir ayd daha aydn
tantdrlr: Allaha v peymbr (s) itat ednlr Allahn
nemt verdiyi nbilr, siddiqlr, hidlr v salehlrl bir
yerd olacaqlar. Onlar nec d gzl yoldalardr!4
Gn rzind bir ne df bu ayni oxuyub Allahdan
istyirik ki, bizi uyun drd zmry daxil etsin. Tfsiri
Nmund oxuyuruq:
Nhcl-bla, Sbhi Saleh, 347-ci hikmt.

Mizanul-hikmt, 8-ci cild, sh.546.
3
Furqan sursi, ay 67.
4
Nisa sursi, ay 69.
2
106
Uyun drd zmrdn (nbilr, siddiqlr, hidlr,

salehlr) bu mna anlala bilr ki, salam, inkiaf etmi v
mmin bir cmiyyt hazrlamaq n nc peymbrlr v
haqq rhbrlr meydana daxil olmaldr. Onlarn ardnca
szlri il mllri uyunlaan siddiq (n doruu)
tbliatlar peymbrlrin hdfini gerkldirmk n
i qatlmaldr.
Quruculuq dvrnd haqq yola maneilik trtmk
istynlr peyda olacaq. Bu xslr qar qiyam edilmli v
bir dst hid olub z pak qan il tvhid aacn
suvarmaldr.
Drdnc mrhld kilmi ziyytlrin bhrsi
olaraq saleh, pak v lyaqtli cmiyyt yaranr.1
Maraqldr ki, Biharul-nvar kitabnda bir ox
rvaytlrd hidlr, siddiqlr v salehlr n n kamil
nmun msum imamlar () gstrilmidir.2
Namazda bel bir istk fikir, xlaq v mld uyun
drd zmry itatl mayit olunmaldr. lahi ltf atm
xs n zillt dar olur, n d zalmlar himay edir. Hzrt
Musa () dedi: Ey Rbbim, mn bx etdiyin nemt gr
sla gnahkarlara arxa olmayacaam!3
Buradan namaz qlann dnc v ml baxmndan
tutduu istiqamt myynlir. O, hmin uca insanlarn
yolunda olma Allahdan dilyir.
YRL-MZUB LYHM VLZ-ZALN
Qzb dar olanlarn v azanlarn yoluna yox!
nadkarlq edib hlak olan, qzb dar olmu
fironlarn yoluna yox!4
Tfsiri Nmun, 1-ci cild, sh.53.

bax: Bihar, 24-c cild, sh.30-dan sonra.
3
Qss sursi, ay 17.
4
bax: Qss sursi, ay 40
2
107
Allah dostlarna qar inadkarlq etdiklrindn qzb

dar olub, yer batan da qlbli srmaydarlar v qarunlarn
yoluna yox!1
Allahn qzbin glmi dnyaprst v mlsiz
alimlrin yoluna yox!2
Qzb dar olanlar tanmaq n hlak olmu,
Allahn qzbin glmi mmtlr v insanlarn tarixini
mtali etmk lazmdr. Msln, yhud v Lut qvm, zalm
hkmdarlarn ardcllar, mnafiqlr v qatillr...3
Namaz qlan xs qzb dar olanlara nifrtini
bildirmkl yana onlarla bir yolda olmama Allahdan
istyir. (vlz-zallin)
Dnc v mld azanlar, ata-babalarnn yersiz
qidlrini davam etdirnlr, irkamiz dnclr qaplanlar
v aznlqda tssbkelik ednlr zal-lin klmsinin canl
nmunlridir.
Hmd sursin bax buradaca sona atr. Hmdl
balanan sur yardm dilmk v dua il tamamlanr. Bu
fabx sur Allah kitabnn birinci sursidir.
TVHD SURS
Bismillahir-rhmanir-rhim; qul huvllahu hd;
llahus-smd; lm ylid v lm yuld; v lm ykullhu
kufuvn hd.
De ki, O Allah birdir; Allah mhtac deyil; O n
domu, n d doulmudur; Onun he bir tay-brabri,
bnzri yoxdur.
Hmiki kimi sur Allahn ad il balayr. Tvb
sursindn baqa btn surlr Bismillah klmsi il
balanr v bu klm surnin aylrindn hesab olunur.
1
bax: Qss sursi, ay 81.

bax: Sf sursi, ay 3.
3
mracit edin: Hicr sursi, ay 74; Hud sursi, ay 59 v 60; Fth
sursi, ay 6; Nisa sursi, ay 93.
2
108
Tvb sursinin mahiyyti kafirlr nifrtdn ibart olduu

n Bismillah klmsi il balanmr. nki bismillah
nifrt, sifti il uyun glmir.
Allahn adyla balamaq ilr ilahi mqsd v ilahi rng
vermk ndr. Bu nqt slamn trbiyvi proqramndak
nqtlrdndir. Btn ilrin balanc v sonu Allah
dnmkl yana olmaldr. Htta heyvanlarn ksilmsi!
Bismillahsz i naqisdir. Bzn Allah unutmaq ac
hadis il nticlnir. Bir nfr taxta oturarkn yxld, q
snd, ba yarld. Hzrt li () buyurdu: Bu ac hadis
Bismillah demdiyi n oldu.1
Tvhid sursi Allahn tkliyini byan edir. Allah
btn chtlrdn tk v oxarszdr. nki Onun vcudu v
siftlri sonsuzdur. Sonsuz vcud is birdn artq ola bilmz.
gr sonsuz sahli ev tikilrs baqa evlr n yer qalmaz.
Allah btn chtlrdn tkdir;
Yaratmaqda tkdir: Allah hr eyin xaliqidir.2
Rblikd tkdir: Allah hr eyin Rbbidir.3
Hakimiyytd tkdir: Gylrin v yerin hkm Allaha
mxsusdur.4 Kmk etmkd tkdir: ...li hr yerdn
zlb darda qalan bir kims Ona dua etdiyi zaman duasn
qbul buyuran...5
Bir szl, Allah btn siftlr baxmndan oxarszdr.
O smddir (ehtiyacszdr.) O ehtiyacszdr, ham Ona
mhtacdr v gzn Ona dikmidir. Smddir, yni
yemk, yatmaq, dyimk, riklik, fsad, qflt, yorunluq,
domaq, doulmaq, qorxu v sair bu kimi xsusiyytlrdn
uzaqdr.6
1
Peyami Quran; Tfsiri Mizan, 1-ci cild.

Rd sursi, ay 16.
3
nam sursi, ay 164.
4
5
Nml sursi, ay 62.
6
2
109
Hzrt li () buyurur: Smd dedikd cismi, oxar,

formas olmayan, zaman v mkan mhdudiyytlrindn
uzaq, n bo, n d dolu olan varlq nzrd tutulur.1
Lm ylid v lm yuld.
O, n domu, n d doulmudur!
O he ndn qaynaqlanmr v he bir ey Onun
mqdds zatnn bir hisssi deyil. Aacdan ayrlan meyv
v ya bulaqdan qaynayan su damcs kimi deyil. Bu cml
sa () v zeyiri Allahn vlad biln msihi v yhudilrin,
yaxud mlklri Allahn qzlar hesab edn mriklrin
qidlrini inkar edir.
Vlm ykullhu kufuvn hd.
Onun he bir tay-brabri, bnzri yoxdur.
O ilrind, siftlrind v zatnda oxarszdr. Ona
bnzr he bir ey yoxdur.2
QRAT ZAMANI ARAMLIQ
Hmd v sur oxunarkn bdn aram halda qalmaldr.
Qirat dzgn kild olmal v klmlr rb dilind
shvsiz tlffz edilmlidir. lbtt, dzgn qirat yrnmk
o qdr d tin deyil. Azacq almaq v davamiyytl
dzgn oxunua nail olmaq lazmdr.
rb dili slam v Quran dilidir. Nec ki, hr bir
tyyari dnyann istniln yerind dispeter qllsi il
ingilis dilind laq saxlayr. Namaz mminlr n
mnvi merac v ruhi prvazdr. Onun Allahla laq
yaradan cmllri rb dilind dzgn tlffz olunmaldr.
Namaz zaman fikir cmlnmli v qlb itirak
etmlidir. nsann tvazkarlqla scd yerin baxmas daha
yaxdr. Quran xu (mtilik) il namaz qlan mminlri
nicat tapmlardan hesab edir.3 Yni Allah v Onun
1

ura sursi, ay 11.
3
bax: Muminun sursi, ay 1 v 2.
2
110
zmtini dnb, bu dncy uyun mnvi v fiziki

hal tapmaq. Allahn rsulu (s) namaz zaman saqqal il
oynayan bir xsi grd. Hzrt (s) buyurdu: gr hm
xu, hm d diqqtl namaz qlsayd, bel etmzdi.1
lbtt, namazda qlb itirak v xu iin bir hisssidir.
nsanlara qar mantdar olmaq da doru namaz
rtlrindndir. Hzrt li () Kumeyl buyurur: Hans
paltarda v harada namaz qldna diqqt et. gr snin
libasn v namaz qldn mkan halal qazancla ld
olunmaybsa, namazn qbul deyil.2
RKU
Rku surdn sonra Allaha tzim, Onun zmti v
gstrilri qarsnda boyun ymk n qatlanmaqdr.
Rku zaman llr diz atmal, bel dz qalmal v boyun
kilmlidir. El bil ki, namazqlan Allah yolunda boynunun
vurulmasna hazrdr.3 Hr rktd bir rku lazmdr. Yalnz
meyyit namaz rkusuzdur. Ayt namazlarnda is hr
rktd be rku var.
Rku namazn saslarndandr. Onun istr bilrkdn,
istr shvn azaldlb-oxaldlmas namaz batil edir. Rku
bndliyin n gzl kild izhar olunduu mllrdndir.
Rku db, scd yaxnlqdr. Yalnz dbli olduqlarn
gstrn xslr Allaha yaxnlarlar. Bu szlr imam
Sadiqdndir ().4
Rvaytlrd din ncllrinin scd v rkularndan
nmunlr gstrilmidir. nsan bu nmunvi rkulara
baxdqda z rkusuna gr xcalt kir.
Bihar, 84-ci cild, sh.228, Mizanul-hikmt kitabndan nql olunub.

Bihar 81-ci cild, sh.230.
3
4
2
111
LAH VLYALARIN RKUSU

Hzrt mirl-mminin () o qdr uzunmddtli rku
edirdi ki, qlarndan axan tr mbark qdmlrinin altn
isladrd.1
Bir nfr imam Sadiqin () mnzilin daxil olub grd
ki, imam () rku halnda Allaha tsbih deyir. mam () 60
df tsbihi tkrarlad.2
Baqa bir hdisd gstrilir ki, imam Sadiq () rku v
scdd 30 dfdn ox Allah zikrini tkrarlayrd.3
Feyz Kaani lav edir: Camaat namaznda 30 dfdn
ox tsbih deyirdi. mam grk ziflri d nzr alsn.
Mlum olur ki, namazda itirak ednlr hams imamn uzun
zikr demsini istyirmi.
Rkuda deyirik: Sbhan rbbiyl-zimi v bihmdih.
Bu szlrl byk Allaha tsbih deyir v Ona sitayi edirik.
Uca Rbbinin ad il tsbih de.4 aysi nazil olanda
Peymbr (s) buyurdu: Bu ayni rkularnzda oxuyun.5
MLKLRL YANAI
Allahn mlklri daim Ona prsti edirlr. Bzilri
daim rkuda olur, bzilri is daim scd qlb tsbih deyir.
Hzrt li () Nhcl-blad buyurur: Onlarn bir
dstsi daim rku v scd halndadr. Onlar daim,
yorulmadan crglr dzlb tsbih deyirlr.6
Namazqlan xslr rku halnda Allahn mlklri il
bir srada dururlar. Tkc mlklrl yox, sbhan Allaha
tsbih deyn varlq alminin btn zrrlri il yana!7
1

Vafi, 2-cild, sh.107.
3
Hmin mnb.
4
Vaqi sursi, ay 74.
5
l-Mizan, 19-cu cild, sh.160.
6
Nhcl-bla, 1-ci xtb.
7
bax: sra sursi, ay 44.
2
112
Bu n byk ykslidir! Namaza, rku v scdy

bigan olmaq is n byk qflt!
SCD
Scd Allah qarsnda kiilmk v bndliyin n stn
drcsidir.
nsan scd qlmaqla zn varlqla hmrng edir.
Gylrd v yerd olanlar Allaha scd edrlr.1
Scd insann Allaha yaxnlad n stn haldr.
Scd insann drd mrhldn ibart hyatnn
rmzidir. Hzrt li () buyurur: Birinci scd yni, mn
torpaqdanam! Scddn qalxmaq dnya hyatna iardir.
kinci scd lmk v torpaqda yatmaqdr. Scddn
qalxmaq qiyamt shnsin gtirilmy iardir.2 Sizi
torpaqdan yaratdq. Sizi ora qaytaracaq v bir daha oradan
xaracaq3 aysi d bu nqty iardir.
Scd bndlik niansidir. Demk, qidalara v
geyimlr scd qadaandr. nki insanlar Allaha
yaxnlaarkn (namazdan ayr vaxtlarda) bndlik etdiklri
eylr scd qlmamaldrlar!4
Allahdan baqalarna scd etmy icaz verilmir.5
Yusifin () qardalar onun qarsnda scd etdilr.
slind bu, Allah n ibadt v Ona tkkr idi. nki
Allah Yusifi () quyunun dibindn xarb izzt
atdrmd.6
VARLIQ ALM ALLAHA SCD EDR
Quran v ilahi dnyagr sasn btn kainat v
zrrlr bir nv urludur v Allah-talaya tsbih deyir,
1
Nhl sursi, ay 49.

3
Taha sursi, ay 55.
4
5
bax: Cinn sursi, ay 18.
6
bax: Yusif sursi, ay 100.
2
113
scd v sitayi edirlr. Bir ox Quran aylri bu sz

tsdiqlyir: Mgr gylrd v yerd olanlarn, gnin,
ayn, ulduzlarn, dalarn, aaclarn, heyvanlarn, insanlarn
bir oxunun Allaha scd etdiyini grmrsnmi?! Bir oxuna
da zab vacib olmudur.1
air almdki zrrlrin nitqi v uruna iar il deyir:
iyin, torpan, dan dilini,
lbt ki, ariflr anlaya bilr.
Tbit insan agah grnd,
Sirrini aban zn glr.
Deyrlr: grrk, eidirik biz,
Amma namhrml yoxdur iimiz.
nsan aa bils bsirt gzn,
Anlayar torpan, dnizin szn.
Bu dnyagr Quran aylrind d aqlanmdr.
Allah bzi peymbrlr qularn dilini yrtdi;2
hzrt Sleyman () qarqalarn shbtini anlayrd;3 El
bir ey yoxdur ki, Allaha tsbih deyib Ona kr etmsin,
lakin siz onlarn zikrini anlamazsnz...4
llam Tbatbai bu bard geni izah verdikdn sonra
buyurur: slind mvcudlarn tsbihi tbeh yox, hqiqtdir
v fitrtl yox, ss v szldir.5 lbtt, btn sz v
sslrin eyni kild olmas zruri deyil. Mvcudlarn tsbih
demsi onlarn Allah-talann eybsiz zatna z vcudlar il
hadt vermlridir. Lakin Quran aylri v rvaytlr
bundan da stn mna atdrr. Hdisd deyilir: Heyvann
Hcc sursi, ay 18.

bax: Nml sursi, ay 16.
3
4
sra sursi, ay 44.
5
l-Mizan, 13-c cild, sh.117.
2
114
zn sill vurmayn. nki Allaha tsbih deyir.1

Paltarlarnz yuyun, nki irkli paltar Allah tsbih
demir.2
Quran hd-hdn Sleymana xbr vermsindn
shbt ar.3
Namazqlan xsin scd v tsbih etmsi Allahn
zmti v frman qarsnda scd edn v mti varlq
almi il uyunlamasdr.
LAH VLYALARIN SCDS
lahi vliyalarn scdlrin nzr salmaq mtilik v
ibadt ilhamdr. ndi is bir ne nmuny nzr salaq:
mam Sccad () scdd o qdr diqqtli olur v
Allahn adn o qdr tkrar edirdi ki, qalxanda mbark
bdni tr iind olurdu.4 mam Kazim () sbh namazndan
sonra gn qalxanadk scd halnda olurdu.5
Hzrt brahimin () xlilullah mqamna atmasnn
sbbi onun uzun scdlri idi.6
Salman Farsi deyirdi: gr scd olmasayd, mn lm
arzulayardm. (Yni dnya hyatnda yalnz scdni
sevirm)7
Hzrt Musa () nafil namazlarndan sonra znn sa
v sol trflrini torpaa srtrd.8
Bir xs deyir: mam Sadiqin () scdd be yz df
subhanllah klmsini tkrarladn grdm.9

Tfsiri Nmun, 12-ci cild, sh.140.
3
4
5
bax: Qisarul-cuml, scd.
6
bax: Mustdrkul-vsail, 1-ci cild, sh.329.
7
8
bax: Qisarul-cuml, scd.
9
2
115
Drdnc imamn () scd zaman yer toxunan yeddi

zasnda scd lamti vard. Buna gr d ona Sccad
lqbi verilmidi.1 Quran Allah rsulunun (s) shablrini
bel vsf edir: Kafirlr qar srt, bir-birlrin is
mrhmtlidirlr. Sn onlar rku edn, scdy qapanan,
Allahdan fzl dilyn grrsn. Onlarn lamti zlrind
olan scd niansidir.2
SCDNN TSRLR
Scd insan Allaha yaxnladrr, gnahlar tmizlyir,
eytan mhv edir v insan behit yola salr. ndi is bu
bard bir ne hdis nzr salaq:
Bir nfr Peymbrin (s) yanna glib dedi:
Gnahlarm ox, mlim azdr. Hzrt (s) buyurdu:
Scdlrinin sayn artr. nki klk aaclarn yarpan
tkdy kimi scd gnahlar tkr.3
Bir dst mslman Peymbrin (s) yanna glib behit
n zmant istdi. Hzrt (s) buyurdu, bir rtl ki, uzun
scdlrl bu id mn kmk edcksiniz.4
mam Sadiq () buyurur: Scdlrinizi uzadn. nki
insann scdsi eytan ox narahat edir. eytana mr olundu
ki, Adm () scd etsin, o itat etmdi. Lakin insan itatkar
oldu v nicat tapd.5
slam peymbri (s) z yaxnlarndan birin buyurdu:
gr qiyamtd mniml olmaq istyirsns, Allah
qarsnda uzun scdlr et.6

Fth sursi, ay 29.
3
Bihar, 82-ci cild, sh.162; Mustdrk, 1-ci cild, sh.329.
4
Bihar, 82-ci cild, sh.164; Mustdrk, 1-ci cild, sh.329.
5
Bihar 82-ci cild, sh.163.
6
2
116
KRBLA TORPAINA SCD

Bzi tbii v maddi eylr mnvi v dyrli
mfhumlar xatrladr. hid torpa da bu qbildndir.
Msthbdir ki, insan Seyyid-hdann (Hseynin)
() qbrinin torpana scd qlsn. nki imam Hseynin ()
pak trbtin scd Krbla hadislrini yada salr, insan
cihad v hadtl tan edir, hmin mqama yaxnladrr.
mam () trbtindn isar v fdakarlq qoxusu duyulur v bu
yolla hidlr mktbindn gndlik drs almaq olar.
mam Sadiq () yalnz imam Hseynin () qbrinin
torpana scd edirdi.1 O deyirdi: mam Hseyn ()
torpana scdd nur var. Bu nur mane olan prdlri
yrtr.2
SUBHANLLAH KLMSNN MNASI
Bu zikrin mfhumu Allahn tqdis olunmas, hr bir
nqsan v eybdn uzaqladrlmasdr.
Subhanllah klmsi hm islami dnc v
qidlrin kk, hm d insann Allahla v kamillik siftlri
il laqsinin sas olan bir hqiqti byan edir.
zah:
Tvhid Allaha tsbih saslanr. Yni,
Allah riklrdn uzaq bilmk.3
dl (Allahn dalti) Allaha tsbih saslanr. Yni
Allah zlmdn uzaq bilmk. Allah he ks zlm etmir.
gr insan bla v tinliklrl qarlarsa, bu ya
istedadlarn iklnmsi n imtahan, ya da z
mllrimizin nticsidir. Siz z vern hr bir msibt z
llrinizl qazandnz gnahlarn ucbatndandr!4 Demk,

bax: Bihar, 100-ci cild, sh.135, sh.106 v 140. mam Hseynin ()
trbtin aid rvaytlr.
3
bax: Tur sursi, ay 43.
4
ura sursi, ay 30.
2
117
Allah pakdr, zlm edn biz zmzk: ...Rbbimiz pak v

mqddsdir. Hqiqtn, biz zalm idik...1
Nbvvt v imamt Allaha tsbih saslanr. Yni
Allah insan zlm v nfs istklrindn xilas edib, haqqa,
kamillik v sadt doru ynltmk n zbana
buraxmayb, ona ba v rhbr gndrir. Demk, Allah
bri zbana buraxmdr ittihamndan pakdr. Yanl
dnc sahiblri Allahn haqqn tanmadqlarndan, Onu
hikmt sahibi bilmdiklrindn bel dnmlr.2 Mad
Allaha tsbih saslanr. bdi axirt hyat v soru gn
olmasayd hyat bs olard v insanlar haqqn almazd.
Allah kainat bs yer v madsz yaratmamdr: Yoxsa
sizi
bs
yer
yaratdmz
v
hzurumuza
qaytarlmayacanz gman edirsiniz?
Subhanllah! Allah varln rflisi olan insann sonunu
pu v dyrsiz edib, bo-bo ilr grmz.
lahi eq Allaha tsbih saslanr. nki O eyibsiz
vcud v mtlq kamildir. Bels, n n Onu sevmyk?!
nsann razl Allaha tsbih saslanr. Allahdan raz
olan xs Onun ilrind eyb tutmur v btn vcudu il Ona
tsbih deyir.
tat Allaha tsbih saslanr. nsan kamil v btn
nqsanlardan pak bildiyi mbuda bndlik v itat edir.
Tvkkl Allaha tsbih saslanr. Allahn qdrtli v
mehriban olmasna inananlar, Onu chalt v ziflikdn uzaq
sayanlar Ona arxalanrlar.
Tqva Allaha tsbih saslanr. Tqval insan Allah
agah, dqiq v daltli tanyr. O, almin Allahn hzurunda
olmasna v Onun qfltdn uzaqlna inanr. Buna gr
Ondan qorxur v gnah etmir.
Demk, bu mbark klm (tsbih) geni mna dayr;
tsbih Allah mhbbt, bndlik, tvkkl, tqva, itat, elc
1
2
Qlm sursi, ay 29.

nam sursi, ay 91.
118
d tvhid, nbvvt, mad, imamt v dalt etiqad

sasnda pak bilmkdir. Bel ki, O, pak olduu n sitayi
v hmd layiqdir. Buna gr tsbihati-rbd
subhanllah klmsindn drhal sonra l-hmdu lillah
deyirik.
Quran Allahn riklikdn uzaq olduunu bildirir:
Allah bunlarn Ona qoduqlar riklrdn tamamil
uzaqdr.1 Quran buyurur: rin sahibi olan Allah
mriklrin aid etdiklri siftlrdn tamamil uzaqdr.2
Quran Allahn fqirlikdn uzaq olduunu bildirir: Allah
pak v mqddsdir. O, mhtac deyildir. (Yunis sursi,
ay 68) Quran buyurur: ...Ey Rbbimiz! Sn bunlar bo
yer yaratmamsan! Sn pak v mqddssn!3 Quran
Allah bndlr zlm etmkdn uzaq bilir. ksin, xalq z
zn zlm edir: ...Prvrdigara! Sndn baqa he bir tanr
yoxdur. Sn pak v mqddssn! Mn is, hqiqtn
zalmlardan olmuam...4 Quran Allahn qzlar olmadn,
Onun pak olduunu bildirir: Onlar Allaha qzlar isnad
edirlr. Allah pak v mqddsdir...5
Bu mxtlif hallarda zikrin tkrarlanma sirri, bir tvhid
drsidir.
ARDICIL TSBH GSTR
Hzrt Peymbr (s) Allah trfindn xsusi trbiy
alm v Ona xsusi inayt (diqqt) olmudur. Eyni zamanda
onun ixtiyarnda Allah trfindn xsusi proqramlar
qoyulmudur. Ona digr gstrilrdn daha ox tsbih
gstrii verilmidir. Quran aylrin nzr saldqda grrk
ki, Allahn peymbr (s) mraciti v tvkkl gstrii
1
Tur sursi, ay 43.

nbiya sursi, ay 22.
3
4
nbiya sursi, ay 87.
5
Nhl sursi, ay 57.
2
119
skkiz df, scd gstrii iki df, istifar gstrii skkiz

df, ibadt gstrii be df, Allahn zikri gstrii be
df, tkbir gstrii iki df, tsbih gstrii is on alt df
xatrladlmdr. Peymbrin (s) daim Allah dnmsi
n mxtlif hallarda tsbih gstrii verilmidir:
1. Gn domamdan v batmamdan vvl...1
2. Gec vdsind v gnorta radlrind...2
3. ...Axam-shr Rbbini hmd-sna il tqdis et.3
4. Yuxudan qalxdqda v baqa vaxtlar Rbbini hmdsna il zikr et.4
Btn bunlar subhanllah zikrinin hmiyytini
aqlayr v insann ml, dncsind onun tkmilldirici
rol oynamasn byan edir. mam Sccad () buyurur: Bnd
subhanllah dedikd btn mlklr ona salam deyrlr.
QUNUT
Qunut dedikd itat, dua, Allah dnmk v namaz
zaman mtilik mnalar anlalr. Qunut namazda llri
zdk qaldrb dua etmkdir. Qunut namazda msthb
mllrdndir. Amma mrhum Sduq onu vacib hesab edir.
Rvaytlr sasn cm, sbh v mrib namaznda
qunut tutmaq daha ox tkid olunmudur. Qunutda xsusi
bir duaya ehtiyac yoxdur. mam Sadiq () buyurur ki, hr bir
dua yaxdr.5 Lakin bzi dualar daha ox tvsiy
olunmudur.
Allahn rsulu (s) namazlarda qunutu uzatma tvsiy
etmi v bunu qiyamt hesabnn asanl n sbb

3
afir sursi, ay 55.
4
Tur sursi, ay 48.
5
bax: Qunut barsind deyilnlr: Cvahir, 10-cu cild, sh.352 v 362.
2
120
saymdr.1 Rvaytlrd gstrilir ki, n yax namaz uzun

qunutu olan namazdr.2
Qunut yalvar hal v Allahdan hact istmkdir. Bu
vaxt gzl dualar v uca hactlrin zikr olunmas daha
yaxdr. Bzi alimlr (hac Molla Hadi Sbzvari) gec
namaznn qunutunda Cun kbir duasn oxuyurdular. Bu
dua ox uzun bir duadr. Bu duada Allahn 1000 ad v sifti
zikr olunur. Bel namaz Allaha v Onunla mnacata eq
niansidir.
THHD
Thhd namazda vacib mllrdndir. Hr iki
rktdn sonra (mrib namaznda nc rktdn sonra)
oturub thhd demk lazmdr. Thhd zaman Allahn
tkliyin, Peymbrin (s) risaltin hadt verilir v salavat
kilir.
Thhd halnda dizlr st oturulmal, sa ayan st
sol ayan iin yapmaldr. Arln sol trf salnmas
daha yaxdr.
Quran terminologiyasnda sa haqq, sol is batil
simvoludur. mirl-mminin () n n sa ayaq sol
ayan zrin qoyulmaldr sualn cavablandrarkn bu
ml bel izah verir: lahi, batili mhv et, haqq dirlt.3
Thhd namazn vvlind azan v iqamd deyiln
ar v hadti tkrarlamaqdr. Bu vvld qeyd etdiyimiz
doru yol xttini yada salmaq ndr.4
bax: Bihar, 82-ci cild, sh.199; Cvahir, 10-cu cild, sh.367.

bax: Bihar, 82-ci cild, sh.206, bu kitabda qunut barsind xeyli hdis
nql olunmudur.
3
bax: Vsail, 4-ci cild, sh.988; Bihar, 82-ci cild, sh.283.
4
mam Rizadan () nql olunmu bir hdisin mzmunu, Bihar, 82-ci
cild, sh.284.
2
121
Thhdd Allahn tkliyin hadt Peymbrin (s)

risaltin hadtl yanadr. Bu tvhid v bndlikl
nbvvt v rhbrliyin bir-birin bal olmasn gstrir.
Hmd sursind cm kild bndlik nmayi olunur
v kmk dilnir. Thhdd is tk halda hadt verilir.
Sanki hr ks z drin etiqad v agahl il hadt verib
Allah v Onun rsulu (s) il beytini tzlmlidir.
Hzrt Mhmmdin (s) bndlik v risaltin hadtd
onun uca mqam gizlnmidir. nki Allah onun risaltin
hadti tvhidl yana qrar vermidir. Eyni zamanda bu
hadt namaz qlann ilahi rhbrlik xtti il balln
atdrr v qdirdanl ifad edir. Bu hadt vasitsi il hm
d bndliyin peymbrlikdn (nc bduhu, sonra
rsuluhu) mqddm olduu n kilir. Peymbrin (s)
bndliyi onun risalt rmzidir. nki o hqiqi Allah bndsi
olub peymbrlik mqamna seilmidir.
Thhdn digr bir cmlsi salavatdr. Peymbr (s)
v onun ailsin salam gndrmk slamn, xsusi il d
iliyin ardr. Salavatsz namaz naqisdir. Amma snn
hli thhdd bu cmlni oxumur. Bununla bel snni
rhbrlrindn olan imam afeyi bir erd bel deyir: Ey
Peymbr (s) ailsi! Siz mhbbt biz vacibdir. Allah
bunu Quranda nazil etmidir. Siz salavatsz namazn namaz
olmamas byk zmt sahibi olmanzn sbutu n
yetr.1 Peymbr (s) v onun ailsin gndriln salavat
haqqnda snn hlinin tfsir, fiqh v hdis kitablarnda
oxsayl hdislr nql olunmudur. Shihi-Buxarid nql
olunur ki, Peymbrdn (s) soruuldu: Biz hans kild
salavat gndrk? Hzrt (s) buyurdu: Deyin ki,
llahumm slli la Muhmmdin v la ali Muhmmd.2
Tssf ki, bu hdisi nql edrkn ali-Muhmmd
klmsini yazmamdr!
1
2
l-dir, 2-ci cild, sh.303.

Shihi Buxari, 8-ci cild, Mhmmd salam bab.
122
Digr hdislrd d ali-Muhmmd klmsi

peymbrin ad il yana glmidir.1 Hdislrd Hzrt
Mhmmd (s) salavat gndrn zaman onun hli-beytini
() yaddan xaranlar pislnilmidir.2
Peymbrin (s) hli-beytin () salam gndrnlr
alqlanm v onlarn Peymbr (s) yaxnlab, fat
mkafatna atacaqlar byan olunmudur.3
Rvaytd deyilir: mam Baqir () Kby sarlb
yalnz Peymbr (s) salavat gndrn (hli-beyti yaddan
xaran) xs buyurur: Bu, biz zlmdr.4 Baqa bir
rvaytd bel bir salavatn naqis olduu byan olunur.5
Hr halda salavat zaman Peymbr (s) ailsini yad
etmk qdirdanlqdr v hzrtin (s) z tvsiysin mldir.6
Hdislr sasn Hzrt Mhmmd (s) v onun ailsin
salavat qiyamt yolunu iqlandran nura evrilir. Bizim
salamlarmz Peymbr atr v o cavab verir. Salavat
gnahlarn kffarsi v paklanma sbbidir.7
Baqa bir hdisd deyilir: Birlikd v uca ssl salavat
gndrin ki, aranzdak riya mhv olsun.8
Allahn rsulu (s) buyurub: Mn salavat gndrmk
dualarn qbul olmas, Allahn razl, paklq v mllrin
inkiaf sbbidir.9 Rvaytd gstrilir ki, hr ks
Peymbr (s) salavat gndrs, Allah v mlaiklr ona
Tfsiri Fxr Razi, 25-ci cild, sh.227; Knzul-ummal, 1-ci cild,

sh.495.
2
bax: Vsail, 4-ci cild, sh.1219; Bihar, 91-ci cild, sh.48.
3
4
5
6
bax: Knzul-ummal, 1-ci cild, sh.488 v 489; Bihar, 91-ci cild.
7
bax: Cameyi-kbir ziyarti; Knzul-ummal, 1-ci cild, sh.492.
8
bax: Qisarul-cuml.
9
Bihar, 91-ci cild, sh.64 v 65.
123
salavat gndrr. Bu xs qiyamt gn peymbr (s) n

yaxn xslrdn olar.1
Namazn thhdnd salavatn kilmsi onun
hmiyytini gstrir. Salavatn bir bel mkafat olduunu
bildik. ndi is biz d bu mkafata atmaq n tkrar edirik:
llahumm slli la Muhmmd v ali Muhmmd.
SALAM
Thhddn sonra namazn sonunda salam var.
lk salam Allahn rsuluna (s), ikinci salam zmz v
Allahn saleh bndlrin, nc salam is btn mlklr,
mminlr v sair mvcudlara nvanlanmdr.
Salam salamatlq, xeyir v brkt istyidir. Salam
Allahn adlarndan biridir.2 Yni Allah biz xeyir, ltf v
brkt verir.3
Namazda Peymbr (s) gndriln salam ilahi brkt
v rhmtl yanadr. Bu salamn n gzl formasdr.
sslamu lyk yyuhn-nbiyyu v rhmtullahi v
brkatuh.
Bizi hidayt etdiyi, Allah tantdrd, Ona
yaxnladrd n qdirdanlq olaraq Peymbr (s)
salam gndririk.
Namaz qlan xs namaz zaman btn mminlr,
saleh bndlr v zn salam vermkl tnha qalmadn,
byk slam mmtindn olduunu, yerin istniln bir
yerind mminlrl yaxnln hiss edir.
SALAMA BR BAXI
Salam namazdan lav mslmanlarn islami
cmiyytd nsiyyt v db qaydalarndandr. Salam
bax: Bihar, 91-ci cild, sh.64 v 65.

bax: Hr sursi, ay 22.
3
l-Mizan, 19-cu cild, sh.256.
2
124
mhbbt v dostluq sbbidir. Salam tvaz niansidir,

hm d byk mkafatla nticlnir.
Allah behit hlin salam gndrir;1
Allah-tala Peymbr (s) gstri verir ki,
mminlrl qarlaarkn onlara salam versin;2
Mlklr nicat tapmlara salam verirlr;3
Behit hli bir-birlri il qarladqda salam deyirlr.4
Bunlar salam barsind danlan aylrin bir hisssi idi.
Salam, onun mkafat v keyfiyyti haqda bir ox
hdislr zikr olunmudur. Burada bir ne nmun il
kifaytlnirik:
n xsis insan xsislikl salam vern xsdir.5
mam Sadiq () hamya salam vermyi tvaz v
tkbbrdn uzaqlq hesab edir.6
Bzn salam vermk tviq, salam vermmk bir nv
danlaq v nhy z mnkr hesab olunur. slam peymbri
(s) buyurur: Mst, heykltra, qumarbaz v bu kimi
xslr salam vermyin.7
Baqa bir hdisd deyilir: lahi ltf v girami
Peymbr (s) xlaqna n yaxn xs nc salam vern
xsdir.8 mam Riza () buyurur: Salam verrkn (yaxud
salamn cavabn alarkn) varl il kasb arasnda frq qoyan
xs qiyamt gn Allahn qzbin dar olar.9
Salam vermk msthb, salamn cavabn almaq
vacibdir. Verilmi salama nisbtn daha gzl cavab vermk
bynilmidir. Quran buyurur: Sizi salam il
1
bax: Yasin sursi, ay 56.

bax: nam sursi, ay 54.
3
bax: Rd sursi, ay 24.
4
5
6
7
8
9
2
125
salamlasalar, ondan daha yax salamlayn, ya da ona bnzr

(salamla) cavab verin. bhsiz, Allah hr eyin hesabn
aparandr.1
Salam vermk kiikliy sbb olmur. ksin, bu i izzt
v sevimlilik sbbidir.
Allahn Rsulu (s) hamya, htta uaqlara salam verir v
bu il fxr edirdi.2
Hdisd deyilir: Bir salam n 70 savab var. 69 savab
salam vern xsin, bir savab is cavab vern xsin payna
dr.3
Quran gstri verir: Evlr girnd bir-biriniz salam
verin. Bu Allah trfindn pak v mbark salamdr.4 mam
Baqir () bu ayni bel tfsir edir: Mqsd insann ev hlin
salam vermsidir.5 nki zvc v vladlar insan n z
can kimidir. Quran baxmndan bu nv mnasibt pak v
mbark mnasibtdir, eyni zamanda hyat sfas olub
narahatl aradan qaldrr.
Salam skiklik yox, iftixar sbbidir. Amma daha yax
olar ki, uaq byy, tb-ken dayanana, az dst ox
dsty salam versin.6
mirl-mminindn () bir rvaytl salam mvzusunu
sona atdrrq. Hzrt (s) buyurur: Allahn rsulu (s)
qadnlara v kiilr salam verirdi. Amma hzrt li () z
cavan qadnlara salam vermirdi. O hzrt buyurur:
Qorxuram onlarn yumaq cavab mn tsir etsin v
savabdan ox vsvsy dar olam.
llam Mclisi bu hdisi bel izah edir: Hzrt (s) bu
mll mmt yrtmk istyirdi ki, cavan qadnlarla
1
Nisa sursi, ay 86.

3
4
Nur sursi, ay 61.
5
bax: Tfsiri Nmun, 14-c cild, sh.553.
6
bax: Mizanul-hikm, 4-c cild, sh.538.
2
126
laqlri azaltsnlar. slind msum imam he zaman

vsvsy dar olmur.1
TQBAT (NAMAZDAN SONRA MSTHB
MLLR) V NAFLLR (MSTHB
NAMAZLAR)
Namaz Allah qarsnda hazr olmaq v Onun z
bndlrini dvt etdiyi mnvi ziyaftd itirak etmkdir.
Ziyaft zaman qonaq qarlanr v mayit olunur.
Qonaq n qdr hrmtli olsa, qarlama v mayit
mrasimi bir o qdr zmtli olur. Namaz da beldir.
Msum rhbrlrimiz namazdan qabaq zlrini namaza
hazrlayrdlar. Onlar namazdan sonra tqibatla (namazdan
sonrak msthb mllr) mul olur v qlblrini
Allahdan ayrmrdlar. Dodaqlar Allaha tsbihdn ayrlmr,
zlri qibldn evrilmirdi. Onlar namaz gzlrinin nuru
bilmirdilrmi?! nsan qlbini gz indan asanlqla ayra
bilrmi?!
Azan v iqam bir nv namaz qarlamaqdr. Tqibat
(namazdan sonrak msthb mllr) is onu mayit
etmk.
Tqibat v namazdan sonrak dualara etinaszlq
namaza biganlik niansidir. Nec ki, rvaytlrd mscid
tez gedib, namaz gzlmk tvsiy edilir. Namaz intizarnda
olan xs Allahn qona adlandrlr.2 Namazdan sonra
msthb mllr v dualar etmk tvsiy olunur. Quran
buyurur: El ki, azad oldun, baqa il mul ol v
Rbbin rbt gstr.3 ndi is tqibata aid bzi nqtlri
qeyd edk:

3
bax: nirah sursi, ay 7.
2
127
NAMAZIN TQBATI
mam Sadiq () buyurur: Vacib namaz qurtaran kimi
dua v namazn tqibatna (namazdan sonrak msthb
mllr) bala.1 Sbh, zhr v mrib namazndan sonra
dua qbul olar.2 Hzrt Zhrann (s) tsbihat (34 df
llahu kbr, 33 df l-hmdu lillah v 33 df
subhanllah) Allah yannda 1000 rkt msthb
namazdan yaxdr.3
Hdisd deyilir: Bu tsbihlri deyn xs hzab
sursinin 41-ci aysin (Allah ox zikr edin) ml etmi
olur.4
lbtt, dua v tqibatn z yeri, i-gcn z yeri var.
Bu iki i bir-birin mane olmur. Bzilri el dnr ki, dua
vzin i dalnca getslr daha ox mvffq olacaqlar.
Allahn rsulu (s) buyurur: Sbh namazndan sonra dua
yaay v ruzi n ox tsirlidir.
SALAM V LNT
Kamil v saleh insanlara salavat gndrmk, kfr
balarn v irk tzahrlrini lntlmk tqibatlardandr.
Namazdan sonrak dualarda hm mxtlif salavatlarla,
hm d mxtlif lntlrl rastlarq. Bu canl v ynml
bir mktbd tvlla v tbrra (Allahn dostu il dostluq,
dmni il dmnlik) nmunsidir. Haqqnda danlan
salavatlar z yerind, htta bir ox nmunlrd llahumm
slli la Muhmmdin v ali Muhmmd szlri bir namaz
tqibat (namaz ardnca dua) kimi byan olunmudur.
Lnt barsind imam Baqir () buyurur: Vacib
namaz qurtararkn Bni-myyy lnt oxumam
yerindn qalxma.1
1

3
4
2
128
nki bu alaq tayfa taut nmunsi, msum rhbrlr

v peymbr ailsi il mxalift simvoludur. Bu tayfa hr
nv nifrt layiqdir!
mam Sadiq () hr namazdan sonra drd kii v drd
qadna (imamt mqamnn inadkar dmnlrin) lnt v
nifrin edirdi.2
slamn ibadi gstrilrl yana zalmlar lntlmk
tapr vermsi nec d dyrlidir. Namaz, hcc v sair
ibadtlr mriklr, mnafiqlr v kafirlr nifrt elan il
yanadr.
Demk, ilahi rhbrlik xttinin mxaliflri v Allah
dmnlrin lnt bir nv namazn tqibatlarndandr.
HZRT ZHRANIN (S) TSBH
Hzrt
Zhrann
(s)
tsbihat
namazn
tqibatlarndandr. Yni hr namazdan sonra 34 df
llahu kbr, 33 df l-hmdu lillah v 33 df
subhanllah demk. Bu tsbihat Allahn rsulu (s) z qz
Fatimy (s) yrtdi. Hzrt Zhrann () tsbihat ox
tvsiy edilir v bu mlin byk mkafat vardr.
mam Baqir () buyurur: Sitayilr arasnda hzrt
Zhrann () tsbihatndan stn yoxdur. gr olsayd,
Allahn rsulu (s) Fatimy () onu yrdrdi.3
oxsayl rvaytlrd imam Hseyn () torpandan
hazrlanm 34 dnli tsbeh saxlamaq tkid olunur. Bu
tsbehl zikr etmyin xeyli savab var. Htta zikr demdn
onu ld evirmk d dyrlidir.4 Baqa bir hdisd
buyurulur ki, uyun tsbehin hr bir gilsi Allaha zikr
deyir.5 mam Hseyn () trbti Krbla hadissini yada
1

bax: Vsailu-i, 4-ci cild, sh.1037.
3
4
bax: Cvahir, 10-cu cild, sh.405.
5
2
129
salr v hadt mktbini yaadr. Hseyn () trbti insan

ilahi rhbrliy, cihada, hadt, isara v zlml mbarizy
svq edir.
Qeyd olunmu tsbihat htta snn hlinin kitablarnda
nql olunmudur.1 Lakin onlarn he biri bu zikrin hzrti
Zhra () tsbihi olmasn qeyd etmir.
KR SCDS
Allah-talann nemtlrin tkkr mrift, db v
bndlik niansidir. Ay v rvaytlrd nemtlr kr
etmk tvsiy olunur. Nemtlri yada salmaq insann Allaha
mhbbtini artrr v nemtlri davaml edir.2
Nemtlr kr br gcndn xaric olsa bel, insan
bacard qdr Allahn nemtlrin v yaxlqlarna
tkkr etmlidir. kr formalarndan biri torpaa scd
edib Allaha kr demkdir.
kr scdsi namazn tqibatlarndandr.3 Mrhum
llam Mclisi Biharul-nvar kitabnn 83-c cildini
btvlkd (yalnz axrnc shiflrdn savay) namazn
tqibatlar haqda rvaytlr hsr etmidir. Bu kitabda kr
scdsi bard pak imamlardan () 63 hdis nql etmidir.
Namazdan sonra scd namaz n ld edilmi tvfiq
gr krdr.4
kr scdsind df ukrn lillah demk
kifaytdir. Lakin hdisd bel deyilir: gr insan bir nfs
ya Rbb, ya Rbb des, Allah ona xitab edr: Lbbeyk!
Ma hactk? Qbul etdim! Ndir hactin?5
1
bax: Shihi Mslim, 1-ci cild, sh.418; Shihi Buxari, 1-ci cild,
sh.110; Sunni ibn Mac, 1-ci cild, sh.299, namazn tqibat
mvzusu.
2
3
bax: Biharul-nvar, 83-c cild (Beyrut), sh.194, bu kitabda kr
barsind txminn 87 rvayt, 38 ay nql edilmidir.
4
5
130
mam Sadiq () buyurur: Namazdan sonra kr

scdsi namazn kamillmsin, Allahn razlna v
mlklrin tccbn, xolanmasna sbb olur. Allah
onlardan dflrl soruur: Bu bndnin mkafat ndir?
Onlar deyirlr: Snin rhmtin v behitin, onun
mkllrinin hll olmas v hr bir xeyir. Lakin bu szdn
sonra he bir cavab eitmir v Allaha rz edirlr: Biz bu
scdnin mkafatnn n olduunu bilmirik? Allah-tala
buyurur: O mn kr etdi, mn d ona tkkr edirm.
Allah-tala bu cml il mlklr bildirir ki, Allahn ondan
razl v ona tkkr behit, rhmt v mkllrin
hllindn stndr.1
Hdisd deyilir: Allah hzrt Musaya () buyurdu: Sni
peymbrliy semyimin sbbi namazdan sonra etdiyin
scdlr idi.2
MSTHB NAMAZLAR (NAFLLR)
Gndlik (17 rkt) vacib namazlardan lav ox savab
olan namazlar mvcuddur. Bu namazlar vacib namazlara
lav olunduu n onlara nafil deyilir.3
Msthb namazlar 34 rktdir. Yni vacib
namazlardan iki df ox.
1. Sbh namaznn nafilsi iki rkt, sbh
namazndan vvl;
2. Zhr namaznn nafilsi skkiz rkt, zhr
namazndan nc;
3. sr namaznn nafilsi skkiz rkt, sr
namazndan nc;
4. Mrib namaznn nafilsi drd rkt,
mrib namazndan sonra;
Vsail, 4-ci cild, sh.1071; Vafi, 2-ci cild, sh.123.

3
Nfl klmsi lav mnasn bildirir..
2
131
5. a namaznn nafilsi iki rkt oturaq halda

ia namazndan sonra;
6. Gec namaznn nafilsi on bir rkt sbh
azanndan nc. Bu namazn skkiz rkti gec
nafilsi, iki rkti f v bir rkti vitr adlanr.1
Hdisd buyurulur: Nafil namazlar hdiyy kimidir
v btn hallarda qbul olunur.2
Msthb namazlar zrind tkid olunmasna
baxmayaraq, bu namazlar istk v eql qlnmaldr. nsan
zn vadar etmmlidir. vvlc almaldr ki, ruhi
hazrlq v qlb istyi yaransn.
mam Riza () buyurur ki, qlblr bzn hazr olur,
bzn is yox! Qlblr hazr olanda ibadt edin.3
Bu sbbdn msthb namazlar vacib namazlara
nisbtn asanladrlb. Bu asanladrma insanlar daha ox
czb etmk ndr.
1. Msthb namaz hm oturaq halda, hm ayaq
st qlmaq olar.
2. Msthb namazda yalnz hmd sursini
oxuyub rkuya getmk olar.
3. Msthb namazda birinci rktl ikinci rkt
arasnda kk namaz batil etmir v namazqlan xs
onu istdiyi kild davam etdir bilr.
4. Msthb namazda artq v ya skik klmlr
n scdeye-shv yoxdur.
5. Vacib namazlarn mscidd qlnmas daha
yaxdr. Lakin nafillr haqqnda bel bir gstri
verilmyib.
Btn bu asanladrmalar insanlar ibadtlr tviq
etmk ndr. Htta msthb namaz vaxtnda qla
1
Biharul-nvar, kitabnn 84-ci cildi msthb namazlar haqqnda

rvaytlr hsr edilib v bu bard yzlrl hdis nql olunub.
2
Qisarul-cuml, 2-ci cild.
3
132
bilmyn xs onun qzasn qla bilr. Bir hdis sasn

Allah-tala mlklr buyurar: Baxn bndm! Ona vacib
etmdiyimin qzasn qlr! (Baqa bir hdisd bel lav
olunmudur: Sizi onu balamama ahid edirm)1
Baqa bir hdisd buyurulur: Nafil namaz vacib
namazlarda ba vern nqsanlar aradan gtrr.2
Nafil namaz insann verdiyi sdq kimidir.3
GEC NAMAZI
Nafillr arasnda gec namaznn xsusi yeri vardr.
Quran aylri v hdislrd digr msthb namazlardan
daha ox gec namazna tkid olunmudur. Buna gr
Allahn vliyalar davaml kild gec namaz qlrdlar.
Allah sevimli bndsi hzrt Mhmmd (s) gec namazn
vacib etdi. O bel gstri verdi: Gecnin bir vaxt durub
sn xas olan lav namaz ql.4
Quran gec namaz qlan v geclr dua edib
yalvaranlar bel vsf edir: ...Sbh vaxt Allahdan
balanmaq dilynlrdir.5 Okslr ki, gecni Rbbi n
scd v qiyam halnda keirr.6 Onlar geclr az
yatrdlar.7
Mminlr sbh vaxt v geclr ibadt n
yataqlarndan qalxar v ibadt mul olarlar. Onlar behit,
hurilr v bu kimi nemtlrdn baqa Allah trfindn
saxlanlm v gzlrinin iqlanmasna sbb olan
nemtlrl mkafatlandrlarlar.8
Bihar, 84-ci cild, sh.43; Vsail, 3-c cild, sh.56.

3
bax: Qisarul-cuml, nafil.
4
sra sursi, ay 79.
5
6
Furqan sursi, ay 64.
7
Zariyat sursi, ay 17.
8
bax: Scd sursi, ay 17.
2
133
Buna gr gec namaz btn peymbrlr ltf

olmudur.1 Allahn rsulu (s) bir ne df hzrt liy ()
gec namazn tvsiy etdi: Unutmayasan gec namazn!2
Baqa bir hdisd deyilir: Mminin rfi gec
namazdr.3
mam Sadiq () buyurur: Gec namaz qlnan v
Quran oxunan evlr sma hlin parlaq ulduzlar kimi
grnr.4
Bundan lav, sbhlr qalxb faydal havadan
bhrlnmk bdn v ruha msbt tsir gstrir. Hdisd
deyilir: Gec ibadt etmk salamla sbb olur.5 Baqa
bir hdisd gec namaznn mnvi tsirlrindn lav
arlarn sakitlmsin sbb olduu bildirilir.6
Gec namaz insann Allaha mhbbtinin niansidir.
Bu eq insan yuxudan ayrr v gec raz-niyazna vadar edir.
gr bu eq olmasayd insan hans maraqla tnhalq v
qaranlqda istirahtdn ayrlb muqla shbt edrdi?
Qdsi bir hdisd Allah-tala buyurur: Mni sevdiyini
iddia edib gec atan kimi yatan xs yalandr. Mgr
btn aiqlr muqla xlvtd qalmaq istmirmi?7
Gec namaz n tvfiq lazmdr. Bu tvfiqi Allahdan
istmliyik.
Bzn gnahlar v yalanlar insann gec namazndan,
duann irinliyindn mhrum olmas il nticlnir.
Hdisd deyilir: Bzn bir xs yalan danr v buna
gr gec namazndan mhrum olur.8

3
4
5
6
bax: Vafi, 2-ci cild, sh.22.
7
Misbahu-rit.
8
Nurus-sqlyn, 3-c cild, sh.204.
2
134
nsan davaml kild gec namaz qlb, ibadt etmkl

kamillik v nfs paklna nail olur, Allaha yaxnlar.
Bununla da onun gz, qula v llri ilahilir (yalnz
haqq grr, haqq eidir v ilahi ilr grr), etdiyi hr bir
dua qbul olunur.1
CAMAAT NAMAZI V SAR NAMAZLAR
slam ayinlrinin mhm ictimai ynmlri var. Bir ox
slami proqramlarda vhdt v birlik sasnda bu ynm
xsusi diqqt ayrlmdr.
Camaatla birlikd gndlik vacib namazlarn qlnmas
bu proqramlardandr.
ndi is camaat namaznn hmiyytin v onun
mxtlif nticlrin iar edcyik.
CAMAAT NAMAZININ HMYYT
Camaat namaznn ictimai v frdi tsirlri il yana,
digr mkafatlar da vardr. Bu haqda bzi rvaytlr
diqqt yetirin:
Allahn rsulu (s) buyurur: Azan ssini eidib he bir
dlil olmadan camaat namaznda itirak etmyn xsin
namaz dyrsizdir.2
Baqa bir hdisd camaat namazn thqir etmk Allah
thqir etmk hesab olunmudur.3
Daim camaat namaz qlmaq insan mnafiqlikdn
sortalayr.4
Mscid v camaat namaz mqsdi il atlan hr bir
addm n savab nzrd tutulmudur.5 Camaat namaz
1
bax: Svabul-mal, sh.88.

bax: Vsail, 5-ci cild, sh.375; Knzul-ummal, 8-ci cild, 22799-c
hdis.
3
bax: Mn la yhzuruhul-fqih, 1-ci cild, sh.377.
4
5
bax: Knzul-ummal, 8-ci cild, 22815-ci hdis, slam peymbrindn
nql olunub.
2
135
n evdn xaric olan xs v ya mscidd camaat namaznn

balanmasn gzlyn xs hmin arada namaz qlan xsin
savabn alr.1
Camaat namaznda itirak ednlrin say n qdr ox
olsa, namaza veriln mkafat da bir o qdr ox olar. Camaat
namaznn fzilti haqqnda maraql bir hdis var: gr
iqtida edn bir nfr olsa, 150 namazn mkafat verilr;
gr iqtida edn 2 nfr olsa, 600 namazn mkafat
verilr;
gr iqtida edn 3 nfr olsa, 1200 nfrin mkafat
verilr;
verilr;
verilr;
verilr;
verilr;
verilr;
gr iqtida ednlrin say imamla birlikd 10 nfr
atarsa, 72800 namazn mkafat verilr.
Lakin namaz qlanlarn say 10 nfri kers, veriln
mkafatn sayn Allahdan savay kims bilmz.2
Baqa bir hdisd deyilir: Hr ks camaat namazn
sevs, Allah v mlklr onu sevr.3
Peymbr (s) zaman camaat namaz qlan xslr
azaldqda hzrt (s) insanlar arasnda axtar aparr v
bax: Knzul-ummal, 8-ci cild, 22828 v 22827-ci hdis.

bax: Mustdrkul-vsail, 1-ci hdis, sh.487; hzrt imamn risalsi,
msl 1400.
3
2
136
buyururdu: Sbh v ia namaznda itirak etmk mnafiqlr

n hr eydn ardr.1
Quran namaz zaman yorunluq v halszln mnafiq
siftlrindn olduunu bildirmidir.2 nki sbhlr qalxb
istid v soyuqda uzaq yol keib camaat namaznda itirak
etmk hqiqi iman v eq niansidir.
Cmiyyt namaz hanssa xsusi mntqy aid deyil.
nsan harada olmasndan asl olmayaraq, yax olar ki,
camaat namaz qlsn v baqalarn da dvt etsin.
Allahn rsulu (s) camaat namaznn hmiyyti
barsind buyurur: Camaatla qlnan namaz 40 il evd tk
qlnan namazdan stndr. Sorudular: Bir gnn
namazm? Buyurdu: Blk d, bir namaz!3 Cmiyyt
namaznn sralar drdnc smada mlklrin sras
kimidir.4
Allah rsulunun (s) imaml il birinci namaz brpa
olundu. Bu namazda hzrt li () v Cfr Tyyar (hzrt
linin () qarda) itirak edirdi. bu Talib vlad hzrt
linin () Peymbr (s) iqtida etdiyini grdkd o biri
vlad Cfr dedi: Sn d Peymbr (s) iqtida et.
Dvti akarlamaq gstrii vern Fsd bima tumr
aysi nazil olduqdan sonra hmin iki iki- nfrlik camaat
namaz brpa olundu.5
CAMAAT NAMAZININ TSRLR
Cm formada dini gstrilrin icras qeyd olunan
mkafatlardan lav, mslmanlarn ictimai v frdi
hyatnda msbt tsirlr malikdir.
1. Mnvi tsirlr
1

bax: Nisa sursi, ay 142.
3
4
Hmin mnb.
5
Hmin mnb, sh.689; Vsail, 5-ci cild, sh.373.
2
137
Camaat namaznn n byk mnvi tsiri qeyd

etdiyimiz ilahi mkafatlardr. Rvaytd deyilir ki, bir gec
hzrt li () shrdk ibadt mul oldu. Sbh vaxt
namazn tklikd qld.
Allahn rsulu (s) sbh camaat namaznda hzrt lini
() grmdi v onun evin getdi. Hzrt Fatim () hzrt
linin () gecni oyaq qalb zrl olduunu bildirdi.
Peymbr (s) buyurdu: Sbh camaat namaznda itirak
etmdiyi n linin () itirdiyi mkafat btn gec ediln
ibadtin mkafatndan stndr.1
Allahn rsulu (s) buyurur: Mnimn sbh namazn
camaatla qlmaq sbhdk gecni oyaq qalb ibadt
etmkdn sevimlidir.2
Btn bu fzilt v mkafatlara gr namaz qlanlarn
say on nfri kers, btn smalar kaz, dryalar
mrkkb, aaclar qlm v mlklr katib olsa bel, onun
bir rktinin mkafatn yaza bilmzlr.3 Txirl qlnan
camaat namaz ilk vaxt qlnan frdi namazdan yaxdr.4
2. ctimai tsirlr
Camaat namaz sra vhdtinin mqddimsi, qlblrin
yaxnl v qardalq ruhiyysinin gclnm sbbidir.
Cmiyyt namaz insanlarn dbdbsiz toplan v
frdlri tanmaq n n yax yoldur. Camaat namaz
dnyann n yax, n pak v n az xrcli ictimasdr.
Cmiyyt namaz bir nv xrcsiz gr, insanlarn
ehtiyacndan xbr tutmaq v mslmanlar arasnda ictimai
laq vasitsidir.
3. Siyasi tsirlr
Camaat namaz mslmanlarn qdrt niansi, qlblrin
mehribanl v sralarn uyunlamasdr.
1
bax: Sfintul-bihar, 1-ci cild, camaat.

Knzul-ummal, 8-ci cild, 22792-ci hdis.
3
bax: mamn Tovzihul-msaili msl 1400.
4
bax: Hmin mnb, msl 1402.
2
138
Camaat namaz tfriqlri mhv edir, dmnlrin

qlbin qorxu salr, mnafiqlri myus edir.
Camaat namaz shnd hazr olmaq v imamn
mmtl rabitsidir. slami siyasi cmiyyt nizamnda
rhbrlik vzifsini hdsin gtrn xs bir sra stn
chtlr malik olmaldr. Bel ki, insanlar onun stn
chtlrindn ilham almaldr. Pinamaz elm, ml, tqva v
dalt baxmndan baqalarndan stn olmaldr.
Hdisd oxuyuruq: n fziltli v n stn olannz
n verin v ona iqtida edin.1
Bu haqda xeyli hdislr var. ndi is bir ne nmuny
iar edk:
Pinamaz el bir xs olmaldr ki, xalq onun imanl v
mantdar olduuna inansn.2 mam Sadiq () buyurur:
Pinamaz sizi Allaha doru aparan rhbrdir. Bels, kim
iqtida etdiyinizi dnn.3 buzr buyurub: Qiyamtd
siz imamnz fat verck. Buna gr d sfeh v fasiq
insanlar znz fati semyin.4 Tannmam
xslr, dind v rhbrlikd hddi aanlara iqtida etmk
qadaan olunmudur.5 Cmiyytd akar gnahna gr
allaqlanm v ya qeyri-qanuni yolla dnyaya glmi
xslrin imam (pinamaz) olmaq hququ yoxdur.6 Pinamaz
xalq trfindn qbul olunmaldr. Yoxsa qlnm namaz
Allah drgahnda qbul olmaz.7 mam Sadiq () raf
sursinin 31-ci aysini bel tfsir edir: Mscidin zinti
layiqli rhbr v mscidin layiqli pinamazdr.8
1
bax: Mn la yhzur, 1-ci cild, sh.377.

3
bax: Mustdrkul-vsail, 1-ci cild, sh.491; Vsail, 5-ci cild,
sh.416.
4
bax: Vafi, 2-ci cild, sh.177.
5
6
bax: Hmin mnb.
7
bax: Vsail, 5-ci cild, sh.417; Mustdrk, 1-ci cild, sh.492.
8
Nurus-sqlyn, 2-ci cild, sh.19.
2
139
lbtt, tmiz paltar geymk, tirlnmk v bu kimi

baqa ilr d rvaytlrd mscidin zinti adlandrlmdr.
mam Baqir () buyurur: Camaatn imam (pinamaz)
dncli xs olmaldr.1
Allahn rsulu (s) buyurur: Alim imamn arxasnda
namaz qlan xs sanki mnim v hzrt brahimin ()
arxasnda namaz qlmdr.2
mam (pinamaz) zif xslri nzr alb, namaz
uzatmamaldr.3
Btn hdislrdn imamn hssas mvqeyi aydnlar.
MAM (PNAMAZ) SEM
mamn digrlrindn stn chtlr malik olmas
rtdir. gr bir ne nfr imamla layiq olsa, yen d
rvaytlrd frqlndirici siftlr aqlanmdr. Bu
rvaytlr daha yax seim etmyi yrdir:
1. Gzl qirati olan xs;
2. Hicrtd ncl olan xs;
3. Dinnas v elmi stn olan xs;
4. Yaca daha byk xs;
5. Quranla daha ox nsiyytd olan xs;
6. Gzl simas olan xs;4
7. Pinamaz olmaqda ev sahibi qonaqdan
stndr;
8. Daimi pinamaz mscid tz gln
xslrdn qabaqdr.
mtiyazlar arasnda alimlik mslsin hr eydn daha
ox diqqt verilmidir. Hr yerd rhbr seimind alimlik
rt v imtiyazdr. Hdisd deyilir: Xalq arasnda daha
1

Hmin mnb.
3
bax: Mn la yhzur, 1-ci cild, sh. 381.
4
bax: Vafi, 1-ci cild, sh.177; Mustdrkul-vsail, 1-ci cild, sh.492
v 493; Vsail, 5-ci cild, sh.419.
2
140
biliklisi olan halda baqasnn xalqa rhbrlik v pinamazlq

etmsi cmiyyti qiyamtdk squta aparacaq.1
lbtt, nc hdisd deyildiyi kimi imam (pinamaz)
xalq trfindn qbul olunmaldr. Bu qbul elm, paklq,
dalt, tvaz v yax xlaqla ld olunur.
Unutmamalyq ki, bzn dmnlr slama v
ruhaniyyt zrb vurmaq n imam (pinamaz) ayi,
thmt v yalanla bdnam edib tnhala srklmk
istyirlr. Xalqn ayql bu eytan plann zrrsizldirir.
Dmn trfindn gzdn salnm xslrin yox, aq-akar
gnah edib pis rftar il tannm xslrin arxasnda namaz
qlmaq olmaz!
PNAMAZIN DALT
dalt pinamazlq n rtdir.
Fiqh kitablarnda daltin trifi verilmidir. Dyrli
fqihlr, o cmldn, hzrt imam Xomeyni (r) buyurur:
dalt insan byk gnahlar etmkdn v kiik
gnahlar tkrarlamaqdan kindirn daxili haldr.2
Paklq, tqva, gnahdan uzaqlq dalt nianlridir.
hmiyytli olduu n bu sift slam qanunlarnda imtiyaz
hesab olunur. Hm d slami fiqh v konstitusiyada
msuliyytli xslr n bu sift malik olmaq rtdir.
lknin v xalqn mhm ilri daltli xslrin li il
hyata kemlidir.
daltl rtlnn bzi msllr iar edk:
badt msllrind pinamaz daltli olmaldr; siyasi
ibadt msllrind, msln cm namaznda xtb oxuyan
v imam daltli olmaldr; mclis deputatlq v qanunlarn
hazrlanmas kimi hquqi v siyasi msllrd nzart
urasna daxil olan daltli fqihlrin nzri mtbrdir;
haqq sahibin qaytarmaq kimi hquqi msllrd daltli
1
2
bax: Mn la yhzur, 1-ci cild, sh.378.

bax: Thrirul-vsil, 1-ci cild, pinamaz mvzusu.
141
xslr ahidlik etmlidir; trbiyvi msllrd daltli

xslr zalm v gnahkarlarn leyhin hadt verdikd
islami hdd icra olunur; iqtisadi msllrd beytul-mal
daltli xslr taprlmaldr; xbrlrin yaylmas v nr
olunmas kimi ictimai v mdni msllr daltli xslr
taprlmaldr. Gnahkar xsin verdiyi xbr yalnz
thqiqat apardqdan sonra etimad gstrmk olar; ali hrbi
komandan seilrkn xsin daltli olmas rtdir.
Demk, slam quruluunda, ictimai msuliyytlrin
taprlmasnda v yaayn nizamlanmasnda dalt mhm
prinsiplrdndir.
DALT TANIMA YOLU
dalt v bu kimi siftlr batin baldr. Lakin
insanlarn mllrin nzr yetirmkl onlarn daltli olubolmamasn anlamaq olar. Rvaytlrd bzi dalt
nianlri qeyd olunmudur. Eyni zamanda insanlar daltli
hesab etmk n bzi meyarlar tyin edilmidir.
mam Sadiqdn () sorudular: daltli xs kimdir?
Hzrt () buyurdu: Namhrm baxmayan, dilini gnaha
v lini zlm batrmayan xs.1
Allahn rsulu (s) alicnab v daltli insanlar bel vsf
edir: Xalqla mamil edrkn zlm yol vermyn, yalan
danmayan v vdsin xilaf xmayan xsin mrvvti
kamil, dalti akardr.2
mam Sadiqdn () sorudular: nsann daltli
olmasn nec bilk? Hzrt () buyurdu: Bir xs hyal v
ifftli olsa, yemkd, danqda v hvtd gnaha yol
verms, zina v rabxorluq kimi gnahlardan kins,
mslman cmiyytini zr olmadan trk etms, o
daltlidir; onda eyb axtarmaq v qeybtini etmk xalqa
1
2

142
haramdr...1 Baqa bir rvaytd oxuyuruq: Be vaxt

namazn camaatla qlan xs qar xo mnasibtd olun v
onun hadtini qbul edin.2
Olsun ki, fqihlr insann mslman cmiyytind
itirakn v gnah mclislrindn uzaqln onun zahirn
daltli saylmas n yetrli bilmilr.
mam Baqir () qadnlarn dalti barsind buyurur:
Hicabl v hrmtli aildn olmas, rin itat etmsi, rva
olmayan ilrdn kinmsi v lazmsz yerlrd gz
grnmmsi daltli qadnn nianlridir.3
Bzi rvaytlrd akar pis gnahlara gr cmiyytd
allaqlanm, xalq arasnda pis ilri il tannm v zn
qar bdgmanlq qazanm xs fasiq adlandrlr.4
lbtt, xsin daltli olmas o demk deyil ki, o mr
boyu he bir gnaha batmamaldr. nki bu xsusiyyt
yalnz peymbrlr v msum vliyalara aiddir. Lakin
xsin akarda gnah etmdiyini grmyimiz kifayt edr.
gr bir xs zn daltli hesab etms, htta xalqa
daltli olmadn des, lakin xalq onun daltli v tqval
olduunu qbul ets, o xs pinamaz ola bilr v xalqn bu
xs iqtida etmsinin he bir eybi yoxdur. gr xalq bu
xs iqtida etmy meylli olsa boyun qarmamaldr.5 Htta
namazdan sonra pinamazn daltli olmamas mlum olarsa
onun arxasnda qlnm namazlar dzgndr v bu namazlar
tzlmk lazm deyil.6
stibsar, 3-c cild, sh.12.

3
stibsar, 3-c cild, sh.13.
4
5
bax: Cvahir, 13-c cild, sh.277; Thrirul-vsil, 1-ci cild,
pinamazn rtlri.
6
bax: Thrirul-vsil, pinamazn rtlri.
2
143
N N BZLR CAMAAT NAMAZINA

GETMRLR?
Camaat namaznn msbt tsirlri v mkafatlarna
baxmayaraq, bzilri bu byk feyzdn mhrumdurlar. ox
tssf ki, bzilri camaat namazna etinasz v
maraqszdrlar. Htta mscidin qonuluunda yaayb,
mslmanlarn camaat namazna glmynlr var. Bzn
mscidlrd narahatla sbb olan boluq yaranr.
nsanlarn camaat namaznda itirak etmmlrinin
mxtlif sbblri var. Bzilri hqiqtn zrldr v
onlarn dlillri qbul olunasdr. Lakin bir ox hallarda
deyilnlr pu bhanlrdir. Bel pu dlil v bhanlr
nzr salaq:
Bzilri camaat namaznn mkafatndan xbrsizdirlr;
bzilri mscidd bzi namazqlanlarn pis rftarna gr
camaat namazna maraq gstrmir; bzilri yalnz
pinamazn pis xlaqn bhan edir v onun pis xlaqn
dalt zidd sayrlar. Buna gr d camaat namaznda itirak
etmirlr; bzilri imamn frqli siyasi fikirlrin gr camaat
namazndan uzaqlarlar; bzilri gndlik iqtisadi v
ictimai faliyytlr gr camaat namaznn byk
mkafatndan mhrum olurlar; bzilri mscid hlinin soyuq
rftarndan inciyir v bir daha mscid glmirlr; bzilri
imamn (pinamazn) yaxn qohumlarnn eyblrini onun
zrin yklyir v onu qbul etmirlr; bzilri pinamazn
daltsizliyin akar dlillri olmadan z itiraklarn onun
cmiyytd ucalma sbbi bilir v bu idn kinirlr;
bzilri tkbbrl olduqlar n cavan, kasb, eyni
zamanda, pak, etibarl v layiq pinamaza iqtida etmirlr;
bzilri ibadt zaman tnbl v hvslsizdirlr. Onlar
camaat namazn yk hesab edir. Onlar n baqa ilrdn
ayrlb mslmanlarn camaat namazna qatlmaq tin glir;
bzilri camaat namaz uzun kdiyi n msciddn qar;
144
bzilri is mscid iilrini xolamad n mscid

glmir.
Btn bunlar camaat namazna soyuq mnasibtin
sbblrindn idi.
Grdynz kimi, deyilnlrin ksri qbul olunmayas
bhanlrdir.
gr xalqn dini sviyysi v agahl artarsa, insanlar
qeyd olunmu sbblri knara qoyub, ixlasla v birlikd
nizaml sralarda iyin-iyin oturar; gr camaat namaznn
byk mkafatn unutmasalar, pinamazn pis xasiyytini
onun daltin zidd bilmslr, qohumlarnn gnahn onun
zrin yklmslr, dini toplumun byk msbt
tsirlrini v brktini yada salsalar, mscidlrin
iqlandn v camaat namazlarnda yaranm seyrkliyin
yox olduunu grcyik.
lbtt, pinamazn xlaqi v elmi slahiyytlri, qaynar
mhit, fal mscid, camaatla, xsusi il cavanlar v
yeniyetmlrl mehriban davran onlarn mscid, vhdt v
mnviyyat mrkzin czb olunmalarnda byk rol
oynayr.
lknin tbliat v mdniyyt msullar da bu
zmind mhm rol oynayr.
gr hrmtli trbiyilr, mllimlr, atalar v analar
camaat namazlarnda itirak etslr, agirdlrinin,
vladlarnn gz qarsnda namaz qlsalar v ya mscidlr
getslr, btn bunlar baqalarna da drs olar.
gr mktblr mscidlrin yaxnlnda tikils, bu,
agirdlrin camaat namaznda itirak etmsini asanladrar.
MSAFR NAMAZI
Namaz he bir halda insann boynundan gtrlmyn
mhm vacibatlardandr. Htta sfrd, dy meydannda,
xst vziyytd v sair hallarda.
lbtt, namaz ayr-ayr raitlrd mxtlif killrd
olur. Lakin daim insana vacibdir!
145
Mslman sfrd yol boyu namazlarn qlmaldr.

nsan qatarda, avtobusda, soyuqda, istid, tlsrkn namaza
yngl yanamamaldr. Avtobus v ya qatar yemk, yaxud
zruri ehtiyac n dayandqda vaxt itirmdn namaz
qlmaq lazmdr. gr src avtobusu saxlamasa ondan
avtobusu dayandrmasn tlb etmk lazmdr.
QSR NAMAZININ RTLR
Msafir (sfrd olan xs) sfr zaman skkiz rtl
drd rktli namazlarn qsr (iki rkt) qlmaldr. (Bu
rtlrin hr birinin geni izahn risallrd oxuya
bilrsiniz.)
Birinci rt:
Skkiz ri frsx v ya ondan daha
ox yol gedn xs;
kinci rt:
Sfrdn nc skkiz frsx getmk
mqsdi olan xs;
nc rt: Yolda mqsdini dyimyn xs;
Drdnc rt:
Skkiz frsx tamamlanmam
vtnindn tb kemk istmyn v ya on gn, yaxud daha
artq bir yerd qalmaq mqsdi olmayan xs;
Beinci rt:
Haram i n sfr xmayan v ya
gnah sfr etmyn xs;
Altnc rt: Kri tayfalardan olmayan xs;
Yeddinci rt: Snti sfr xmaqla rtlnmyn
xs;
Skkizinci rt:
Trxxs hddin atan xs.
(Trxxs hddi el bir yerdir ki, insan hrin divarlarn
grmr v azan ssini eitmir.)1
ON GN QALMAQ
Sfrd insann on gn v ya daha ox qalmaq mqsdi
olarsa namazlarn btv qlmaldr. gr slind onun
niyyti on gndn az qalmaqdrsa, zahird on gn qalmaq
1
Hzrt mam, Tovzihul-msail.
146
niyyti edib namazlarn btv qla bilmz. gr on gn

tamam olmam mxtlif sbblr gr mqsdi dyiib
qaytma qrara alsa, yerd qalm gnlrd namazn btv
qlmaldr.
gr bir xs sfr xb z vtnin gedrs, on
gndn az qalsa bel namazlarn btv qlmaldr. Yalnz
vtnindn imtina edib bir daha qaytmamaq fikri olan xs
msafir hkmnddir.
gr imtina etms, insann doulduu yer onun sil
vtnidir. nsann daimi yaay n sediyi yer onun qeyrihqiqi vtni hesab olunur. ki yerd yaayan xs n
yaad hr iki yer vtn hesab olunur. nsan vtnindn
baqa yerd hmilik qalmaq fikrind olmasa, hmin yer
onun vtni hesab olunmur. gr qalmaq mqsdi olmadan
bir yerd bir mddt yaamas xalqn bu yerin onun vtni
olduunu dnmsin sbb olarsa hmin yer vtn hesab
olunur.
Snti sfr xmaqla rtlnn (msln, srclr,
tyyarilr v sair) xslr v ya bir nv sfrl laqli
olanlar daim trdddd v get-gld olduqlar n
namazlarn btv qlmaldrlar. (Risallrd geni izah
verilmidir.)
Msafir drd yerd namazn hm qsr, hm btv qla
bilr:
1. Mscidul-hram;
2. Mscidun-nbi;
3. Kuf mscidi;
4. Seyyid-hdann hrmi v o hzrtin ()
hrmin birlmi mscid.1
Bu yerlrin mnvi mhitindn daha ox feyz almaq
n msafir z namazn btv qla bilr.
Hzrt mamn risalsi, msl 1356.
147
QZA NAMAZI
Namaz insann hdsind olan ilahi vzifdir. Onu
dzgn v vaxtnda yerin yetirmk insana vacibdir.
stniln bir sbb gr (msln unutqanlq, bihuluq,
mstlik, imkanszlq, mcbur qalmaq, shlnkarlq, gnah,
qlb sonradan batil olduunu anlamaq v sair) vacib
namazn vaxtnda qlmayan v ya shv qlan xs onun
qzasn qlmaldr.
lbtt, qadnlarn heyz v ya nifas halnda qlmad
gndlik namazlarn qzas yoxdur.
Qzas olan xs qza namazlarn qlarkn shlnkarlq
etmmlidir. Lakin qza namazlarn drhal qlmaq vacib
deyil.
nsan n qdr diridir, namaz qlmaa aciz olsa bel,
baqas onun namazlarn qla bilmz.
Qza namazn camaatla qlmaq olar. Hr iki trfin eyni
namaz qlmas vacib deyil. Msln, sbh namaznn qzasn
mrib v ia namazna iqtida etmk olar.
lm insann qza namazlar rkt baxmndan olduu
kimi qlnmaldr. Msln, insan sfrd lm xsin drd
rktlik qza namazn btv qla bilr. gr sfrd insan
gnorta namazn qzaya verrs, vtnd hmin namazn
qzasn iki rkt qlmaldr.
Msafir v qza namaznn xrdalqlar il tan olmaq
n Tovzihul-msail kitabna mracit edin.
DGR NAMAZLAR
Bura qdr tqibat, gndlik nafillr v msthb
namazlardan lav msafir v qza namazlar haqda shbt
olundu. Bu iki namaz da xsusi raitlrd (sfrd v ya
vaxt tdkdn sonra) gndlik namazlardan saylr.
148
Bzilri vacib, bzilri tkidli msthb olan baqa

namazlar da var. Namaz mvzusunu tkmilldirmk n
qsa kild bu namazlar haqda danacaq.1
CM NAMAZI
Mslmanlarn hftlik ictimai mrasimlri arasnda
cm namaz xsusi yer tutur. Cm namaz tkc ibadt
yox, hm d mslmanlarn vhdt gstricisi v slamn
zmtidir. Cm namaz Quran ardcllarnn agahln
artrr v ibadi-siyasi namaz hesab olunur. Qurani-krim
cm namaz haqda buyurur: Ey iman gtirnlr! Cm
gn namaza arldnz zaman Allah zikr etmy tlsin
v al-verii buraxn. Bilsniz, bu sizin n n qdr
xeyirlidir!
CM NAMAZININ FORMASI
Cm namaz vacib olsa da, insan qeyb dvrnd cm
namaz v ya gnorta namaz qla bilr.
Cm namaz iki rktdir v hkmn camaatla birlikd
qlnmaldr. Namazdan nc iki xtb oxunmas vacibdir.
Xtb oxuyan xs tqvaya arla yana mslmanlarn
ictimai-siyasi msllrini d aqlamaldr.
Cm namaznn vaxt gnortann balancndan
azandan bir saat sonrayadkdir. Bundan gec mslht
grlmr.
Cm namaznn tkil olmas n n az be nfr
lazmdr. ki cm namaz arasnda fasil bir frsxdn az
olmamaldr. Cm namaznn xtblrin qulaq asmaq
vacibdir. zr olmadan camaat namaznda itirak etmmk
nifaq niansidir. mam-cmnin birinci rktd hmddn
sonra Cm sursini, ikinci rktd Munafiqun sursini
oxumas daha yaxdr.
Cumu sursi, ay 9.
149
Allahn rsulu (s) buyurur: Allah Cm sursi il

mminlri ziz etmidir. Buna gr Peymbr (s) mjd
olaraq cmni snn etmi v mnafiqlri danlamaq n
Munafiqun sursini oxuma lazml bilmidir.1
CM NAMAZININ HMYYT
Bu bard bir ox hdislr nql olunmudur. Lakin
btn hdislr nzr salmaa imkanmz yoxdur.2
Allahn rsulu (s) cm namazn fqirlrin hcci
hesab edir v onu gnahlarn balanma sbbi bilirdi.3
Cm namaz mslmanlarn qdrt v vhdtinin
nmayii, namaz qlan mminlrin vdgah, gr yeridir.
Allahn rsulu (s) hicrtin vvlind Mdiny atarkn
xalq n birinci cm namazn brpa etdi. Bununla da bel
bir zmtli v hyatverici yncan sasn qoydu.
Bu namazn siyasi ynmlri vardr. Xtb oxuyan v
ya imam-cm, ya mslmanlarn hakimi, ya da hakimiyyt
trfindn bu i n seilmi xs olur. Bu siyasi ibadtin
ictimai, trbiyvi, hyatverici tsirlri, brktlri oxdur.
Bir ne nmuny iar edk:
1. Qardalq ruhiyysinin gclnmsi
Ham bir yer yr, mxtlif irqlr bir-birlri il
yana oturur. Cm namaznda mslmanlarn hftlik
izdiham camaat namazndan daha byk olur.
2. slam qvvlrinin mtkkilliyi
Bu ibadt mslmanlar ibadt v namaz mehvrind bir
nv birldirir, slam dmnlrinin qorxuya dmsin v
tfriq planlarnn pua xmasna sbb olur.
3. Mslmanlarn dnc v siyasi baxmdan inkiaf
1
Mizanul-hikmt, 5-ci cild, sh.426.

Qeyd olunacaq mnblr mracit ed bilrsiniz: Bihar, 89-cu cild,
sh.122; Vsail, 5-ci cild, sh.1; Mn la yhzur, 1-ci cild, sh.409;
Knzul-ummal, 7-ci cild, sh.707 v 8-ci cild, sh.368.
3
2
150
Cm namaz xtblrindki agahlq vern nqtlr

insanlar mmlktin v dnyann siyasi mnzrsindn
xbrdar edir. nsanlar z ictimai vziflri il tan olmaqla
cmiyytin hyatnda daha ox rol oynayrlar.
4. Birlik ruhiyysinin gclnmsi
Cm namaznda praknd br damlalar byk bir
okeana evrilir. Ham qarlql laq v tanlqla ictimai
ruhiyy ld edir v guniinlik unudulur.
5. Knll sfrbrlik mrkzi
Cm namaz xalq knll kild cihada, mdafiy,
ictimai tinliklrin hllin, insanlara kmy ar n n
mnasib toplantdr. Cm namaznda formalaan bu
zmtli xalq ktlsi daim diqqt mrkzind olmudur.
slamn vvllrind Allahn rsulu (s) v mirl-mminin
() mscidlrd, xtblrdn sonra insanlar knll kild
cbhlr gndrirdi.
DN VLYALARININ YOLU
Allahn rsulu (s) v msum imamlarn () cm
namazna mnasibti onun hmiyyti v zruriliyini
gstrir.
Hzrt li () buyurur: Cm gn drman (zifldici
drmanlar) qbul etmyin. Sorudular: N n? Hzrt
(s) buyurdu: Cm namaznda itiraknzn qarsnn
alnmamas n.1
mam Sadiq () buyurur: Peymbrin dostlar cm
axamndan cm gnn hazrlardlar. nki cm gn
(bu gn aid ilr n) vaxt dar olur.2
mirl-mminin () mhbuslar v mtthimlri cm
namaznda itirak etmk n zindandan xaric edirdi. Bu
xslrin valideynlri onlarn qaytmalar n zamin
dururdular. Hzrt () mhbus fasiqlri d cm namaznda
1
2

Vsail, 5-ci cild, sh.28
151
itirak etmk n zindandan xaric edir v onlar nzart

altnda saxlayrd.1
Hzrt li () cm namazn byk sayaraq ayaqyaln
mscid gedirdi. O, ayaqqablarn sol lind tutub deyirdi:
Bu namaza Allahn xsusi diqqti var. Hzrt li () Allah
qarsnda tvaz olaraq bel edirdi.2
Deyilnlrdn cm namaznn hmiyyti aydnlar.
Mslmanlar bu siyasi-ibadi shnd itirak etmlidirlr.
mmtin imam (r) buyurur: Cm namaz slamn
ictimai-siyasi gcnn nmayiidir. Bu namaz zmtli v
dyrli brpa olunmaldr... Byk v ziz millt z itirak
il bu slam sngrini daha mhkm v daha zmtl
qorumaldr. Belc, cm namaznn brkti il xainlrin
hiylsi pua xarlmaldr.3
BAYRAM NAMAZI
Mxtlif islami mnasibtlr Allah dnmk, Onun
hyatda v dnclrd yad edilmsi n zmin yaradr.
Bu mnasibtlrin bir oxu n xsusi dualar, mllr v
namazlar myynldirilmidir.
Bayram namaz dedikd fitr v qurban bayramnda
qlnan iki rkt namaz nzrd tutulur.
Hvsbazlq, hvt v unutqanlq dolu digr
bayramlardan frqli olaraq slam bayramlar namaz, dua,
infaq, sdq, qsl, thart v sair bu kimi mllrl
mayit olunur. ndi is bu iki bayram namazna qsa rh
verk:
FTR BAYRAMI NAMAZI
vval aynn birinci gn fitr bayramdr. Bir ay ibadt
v orucdan sonra bu tvfiq, ltf gr namaz qlmaq
1
Mustdrkul-vsail, 6-c cild, sh.27.

bax: Biharul-nvar, 86-c cild, sh.255.
3
Nur shifsi.
2
152
lazmdr. Bu namaz imamn dvrnd vacibdir v camaatla

qlnmaldr. Lakin bizim zamanda msthbdir.
Bu namazn vaxt bayram gn gn xandan
gnortayadkdir. Lakin daha yax olar ki, gnn vvlind
gn qalxdqdan sonra qlnsn. Birinci rktd Hmd v
Sur oxunduqdan sonra be tkbir deyilmlidir v hr
tkbirdn sonra qunut tutulmaldr. Qunutda istniln duan
oxumaq olar. Lakin llahumm hll-kibriyai vl-zm. . .
duasn oxumaq daha yaxdr. kinci rktd drd tkbir
deyilir v hr tkbirdn sonra qunut tutmaq lazmdr.
Mnviyyat dolu fitr namaz insan Allah bard
dndrr, tvb hal yaradr. Bayram namazndan nc
qsl vermk, xsusi dualar oxumaq v aq sma altnda
dayanmaq msthbdir.
mam Riza () buyurur: Allah fitr gnn bayram qrar
verdi ki, mslmanlarn bir araya glmsi n sbb olsun,
elc d, hmin gn insanlar Allah qarsnda Onun
nemtlrin gr tzim etsinlr. Demk, bu gn bayram,
toplan, zkat, rbt v dua gndr.1
raftli bir hdisd hmin namaz v bayramn flsfsi
bel byan olunmudur:
1. Toplan v bir araya glmk;
2. Zkat v fqirlr l tutmaq;
3. Allaha doru rbtlnmk;
4. Allah qarsnda yalvar.
Btn bunlar uyun namaz v mrasimin irfani, mnvi
ynmlrini gstrir. Eyni zamanda bu bayram v namazn
ictimai tsirlri v faydalar vardr. Xalq fitr zkat
vermkl fqirlr kmk edir. Baqa bir trfdn fqirlrin
dolan tmin olunduu n fitr bayram fqirlrin
bayram hesab olunur.
Vsail, 5-ci cild, sh.141; Mn la yhzur, 1-ci cild, sh.522.
153
Bu zmtli toplan siyasi v ictimai tsirlr malik

olmaqla yana slam mmtinin gc, zmt niansidir.
(Msln, imam Rizann () xlif Mmunu qorxuya salan
bayram namaz; inqilabn ilkin nmayiind Tehranda
qlnan bayram namaz)
LAH MKAFAT
Bu namazda Allahdan istniln n stn ey ilahi
balanma v ibadtlrin qbul olunmas il Allah trfindn
bayramn mbark edilmsidir. Bu, Allahn oruc tutan,
namaz qlanlara verdiyi n byk mkafatdr. mam Baqir ()
buyurur: Allahn rsulu (s) buyurdu: vval aynn birinci
gn (fitr bayram) atd zaman Allah trfindn bel bir
nida verilr: Mkafatlarnza doru tlsin. Sonra imam
Baqir () Cabir z tutub buyurdu: Ey Cabir! Allahn
mkafatlar padahlarn mkafatlar kimi deyil! Bu gn
mkafat gndr!1
FTR BAYRAMI QYAMTDN BR SHNDR.
Fitr bayram namaznn trbiyvi v msbt
tsirlrindn biri hmin namazda aq sma altnda toplum
kild duann hyata kemsidir. Bu vziyyt insana Allah,
qiyamti, Allah mrhmtin ehtiyaclar xatrladr. Onun
nzrind qiyamt shnsi canlanr. Hmin gn qiyamtin
yada salnmas mirl-mmininin () tvsiylrindndir.
Rvaytlrd deyilir ki, hzrt li () bir df fitr gn
xalqa buyurdu:
Ey xalq! Bu yaxlar mkafat alr. Bu gn pislr ziyan
edir. Bu gn sizin qiyamtiniz n oxar gndr.
Evlrinizdn xb namaz msllasna gedrkn
qbirlrinizdn xacanz gn yada saln.
Namaz msllasnda namaz gzlyrkn qiyamt gn
Allah qarsnda dayanacanz yada saln.
1
Vsail, 5-ci cild, sh.140; Mn la yhzur, 1-ci cild, sh.511.
154
Evlriniz qaydarkn behit v ya chnnm

dnnz yada saln.1
mam Mctba () fitr bayram gn glb-oynayan bir
dst il rastlad. Hzrt () yanndaklara buyurdu: Allah
ramazan ayn z rhmt v razln ld etmk n
msabiq meydan qrar vermidir. Bir dst n keib uddu,
bir dst dala qalb uduzdu. Tccb edirm o xs ki,
mkafat gn glb-oynamaqla muldur...2
QURBAN BAYRAMI NAMAZI
Zilhicc aynn onuncu gn qurban bayramdr. Bu
bayram slamn byk bayramlarndandr. Bu bayramn
xsusi mllri v dualar vardr. Namazlardan biri qurban
namazdr. Bu namaz fitr namaz kimi iki rktdir v eyni il
hmin formada, hmin vaxta v hmin raitd qlnr.
str fitr, istr qurban gn namazdan nc v sonra
tkbirlr (llahu kbr) deyilir. Bu tkbirlrl Allahn
zmti yada salnr. Allaha sitayi olunur, Onun
nemtlrin kr edilir.
Dediyimiz kimi, bayram namaz qunutda llahumm
hll-kibriyai vl-zm... duasn oxumaq daha yaxdr.
(Duann mtni Mfatihul-cinan kitabnda v risald
gstrilmidir.) Bu duada Allah zmt, byklk, fv,
rhmt v bxii il tanyb, yad edirik. Allahdan
mslmanlarn bayram, raft mayas, peymbr v onun
ailsinin iftixar olan bu gn xatir istyirik ki, Mhmmd
(s) v onun ailsin salam gndrsin, bizi z xeyir v
brktlrindn faydalandrsn.
Bu duadak istk n hatli istkdir. Allahdan bel
istyirik:
lahi, bu gn Mhmmd (s) v onun ailsini daxil
etdiyin hr bir xeyir bizi d daxil et.
1
2

Mn la yhzur, 1-ci cild, sh.511.
155
Bu gn Mhmmd (s) v onun ailsindn

uzaqladrdn hr bir pisliyi bizdn d uzaqladr.
lahi, mn saleh bndlrinin sndn istdiyi n yax
eylri istyir v saleh bndlrini Sn sndran
pisliklrdn Sn pnah aparram!
BAYRAM NAMAZI LAH RHBRLRN
HAQQIDIR.
slam dinind cm v bayram ayinlri haqq hkumt
v islami rhbrliy bal mnsblrdndir. Sitmkarlarn bu
iki mrasimdn z mqsdlri n istifad etmsi
qsbkarlqdr. Cm, bayram v hcc mrasimi namazna
imam tyin etmk ilahi hkumt v vilaytin ixtiyarndadr.
Bu ilrin lyaqtsiz xslrin ixtiyarna verilmsi
Mhmmd (s) ailsi n ardr. mam Baqir () bir
hdisd bu hqiqt bel iar edir:
Mslmanlarn btn qurban v fitr bayramlarnda
Mhmmd (s) ailsinin qmi artr. Sorudular: N n?
Hzrt () buyurdu: nki hli-beyt () z haqqn
zglrin lind grr!1
Bu, hli-beyt () qar n byk zlmdr. Onlar n
htta slam bayramlar da kdrl mayit olunur. Hqiqtin
qsb edilmsi, cmiyytin rhbrlik yolunu azmas onlara bir
daha xatrladlr!
AYT NAMAZI
Tbitd ba vern qeyri-adi hadislr bzn insann
qorxmasna sbb olur. Bzn d bu hadislr cahillrin
dncsind irkamiz v xrafi tsvvrlr oyada bilr.
Dnclrin hqiqi amillr ynldilmsi, zehnlrin
azmasnn qarsnn alnmas bir vzif olaraq haqq dinlrin
hdsin dr.
156
slamda bel hadislr gr xsusi namaz qlmaq

vacibdir. Bu halda xalq varl yaradan Allah dnr v bu
hadislrin Allahn qdrtindn asl olduunu anlayr. Bu
namazn ad ayt namazdr. nki uyun namaz Allahn
nianlri v aylri olan hadislr ba verdikd qlnr.
Risald oxuyuruq: Ayt namaz drd halda vacib olur:
1. Gn tutulmas (ksuf);
2. Ay tutulmas (xsuf);
3. Zlzl;
4. Xalq qorxuya salan ildrm, qara v qrmz
klklr. (Bu bard bzi nqtlr iar olunacaq)
AYT NAMAZI BR TVHD DRSDR.
Bel hadislr sadlvh insanlarn zehnind tbitin v
tanrlarn qzbi kimi canlanrd. Bu hadislrin sbbini
bilmdiklri n Allahdan xbrsiz qalb, cansz tbit
haqda dnrdlr. Xsusil gnprst v ayprstlr yeni
dnclr qaplrdlar.
Ayt namaz yarann v tbitdki dyiikliklrin sas
qaynana, yni qdrtli Allaha diqqt ndr. Ayt
namaz xalqa tvhid drsi verir. Peymbrin (s) kiik olu
brahim vfat edrkn gn tutuldu. Xalq deyirdi ki, Allah
rsulunun (s) olu vfat etdiyi n gn tutulur. Allahn
rsulu (s) (xalq yanllqdan qurtarmaq n) minbr
qalxd. Allaha hmd-sna dedikdn sonra buyurdu: Ey xalq!
Gn v ay Allahn nianlrindndir. Onun gstrii il
cryandadrlar v Onun qarsnda mtidirlr. Gn v ay
kimins lmsi v ya yaamasna gr tutulmur. gr onlarn
ikisi v ya biri tutularsa namaz qln. Bu szdn sonra
minbrdn db, xalqla ayt namaz qld.1
Peymbrin (s) bu yanamas biz iki drs yrdir:
157
1. Hzrt (s) nc bu tbii hadis barsind dnclri

iqlandrd, sonra namaz brpa etdi. Mlum olur ki, fhm v
dnc, ibadt v namazdan mqddmdir.
2. Allahn rsulu (s) ilahi insan v hqiqt elisi olduu
n haqq dedi. O, Allah xalqn yadna sald. Bel
hadislrdn z xeyirlrin sui-istifad edn hiylgrlrin
ksin! Bu xslr tbii hadislri z nfsani istklrin
uyun thlil v tfsir edirlr. mam Sadiq () atasndan nql
edir: Zlzllr, ay v gn tutulmas, dhtli klklr
qiyamt nianlrindndir. Bu hadislrin hansn grsniz
qiyamtin brpa olmas bard dnn, mscidlr snn
v namaz qln.1 Bu rvayt xalqn tbiti yox, tbitin
Allahn dnmsi ndr. Sonda is namaz qlmaqla bu
allahnaslq tkmillir.
AYT NAMAZININ FORMASI
Ayt namaz barsind yalnz bir ne nqty iar
olunacaq. Daha ox izah n risallr mracit edin.
1. Ayt namaz iki rktdir v hr rktd be rku var.
Hr rkudan sonra hmd-sur oxuyub yenidn rkuya
getmk olar. Bu qayda il be df rkuya gedilir. Hr
rktd bir hmd oxuyur, surnin aylrini be hissy
blmk olar. Hr rkudan vvl be hissy blnm
surnin bir hisssini oxuyub rkuya gedilir.
2. Ayt namaznda da gndlik namazlarda lazm olan
rtlr riayt etmk vacibdir. Msln, thart, qibl v sair.
3. Ayt namaz drhal qlnmal v txir
salnmamaldr. Ay v gn tutulmaa balayarkn ayt
namaz qlmaq olar. gr bir xs ayt namaz qlmasa gnah
etmidir. mrnn axrnadk bu namaz qlmaq ona vacib
olur. N vaxt qlarsa da hesab olunur.
158
4. Ayt namazn vacib edn hadis (msln zlzl)

hans hrd ba verrs, yalnz hmin hrin halisi n
ayt namaz vacib olur.
5. Ay v ya gnin btv, yaxud bir qisminin
tutulmasnn frqi yoxdur. Hr iki halda ayt namaz qlmaq
vacibdir.
MEYT NAMAZI
Htta krp bir mslman dnyadan gedrkn, qsl
verib kfn bkdkdn sonra ona namaz qlnmaldr. Meyit
namaz adlanan bu ibadt slind duadr. nki bu namazda
n rku, n scd, n thhd, n d salam var. Eyni
zamanda dstmaz, qsl, tymmm v namaz qlan xsin
bdninin pak olmas tlb olunmur. Lakin namaz rtlrin
riayt olunmas daha yaxdr.
Bu mrasimin cm kild olmas daha yaxdr.
Mslman cnazsin namaz qlmaq kifayi vacibdir. Yni
btn mslmanlara vacib olan bu ml, bir v ya bir ne
nfr trfindn yerin yetirilrs digrlrinin boynundan
gtrlr.
Bu namaz lm xs n rhmt v balanma
istyidir. lm xs namaz qlmaq n dostlar,
qohumlar v yaxnlar xbrdar etmk daha yaxdr. Bu
namaz meyit n rhmt, namaz qlanlar n is mkafat
sbbidir.1
Bu namazda xsusi cmllr v dualar oxumaq
msthbdir. Meyit namaznn formas beldir: Meyit
namaznda 5 tkbir var. Birinci tkbirdn sonra deyilir:
hdu n la ilah illllah v nn Muhmmdn
rsulullah.
kinci tkbirdn sonra deyilir: llahumm slli la
Muhmmdin v ali Muhmmd.
159
nc tkbirdn sonra deyilir: llahummfir lilmuminin vl-muminat.

Drdnc tkbirdn sonra lm xs kiidirs
llahummfir li hazl-myyit deyilir.
Beinci tkbirdn sonra namaz baa atr.
Meyit namaz qlan xs zqibly durmaldr v meyit
onun qarsnda arxas st uzadlmaldr. Meyitin ba
namaz qlan xsin sa trfind, ayaqlar is solunda
olmaldr.
Namaz qlan xs meyitdn uzaq olmamaldr. Cm
kild qlndqda is digr xslrin uzaqda olmasnn eybi
yoxdur. Lakin namaz qlanlarn bir-birlri il laqsi
qorunmaldr.
gr (bilrkdn v ya bilmdn) meyit namaz
qlnmasa v ya sonradan qlnm namazn batil olmas
mlum olsa dfndn sonra onun qbrin namaz qlnmaldr.
(Risallrd daha ox izah verilmidir.)
YAI NAMAZI
lahi rhmt (ya) ksildikd, bulaqlar quruduqda, su
azl yarandqda Allahn rhmtinin nazil olmas v ya
yamas n namaz qlnr. Bu namazn ad istisqa v ya
ya namazdr.
Bu da bir tvhid drsidir. Ya namaz Allahn rhmt
v qdrtini yada salmaq ndr. nki quraqlq
yarandqda he kimin lindn he bir i glmir. Yalnz Allah
buludlar gndrib z rhmtini xalqa nazil ed bilir.
Allah-tala buyurur: De ki: gr suyunuz qurusa, kim
siz axar su gtir bilr?!1
Quraqlq v yan ksilmsi xalqn gnahlarna gr
Allahn qzb niansidir. Demk, Allah yada salmaq
alamaq, yalvar v tvb Allahn quraqln qarsn
Mulk sursi, ay 30.
160
almasna sbb olur. Ya namaz Allahn rhmtini clb

etmk ndr.
YAIIN KSLM SBB
Bzn quraqlq xalqn gnahlarnn nticsi olur. Bu
gnahlara gr Allah insanlar quraqlqla czalandrr.
Allahn rsulu (s) buyurur: Allah qzblndiyi mmt
zab gndrms, qiymtlr qalxar, mrlr qsalar, tacirlr
qazanmaz, aaclar bar vermz, aylar quruyar, ya ksilr
v pis insanlar onlara hakim olar.1 Baqa bir hdisd imam
Sadiq () buyurur: Hakimlr z mhakimsind zlm yol
verdikd ya ksilr.
Rvaytlr sasn, sadaladqlarmzdan lav, akar
gnah, nemtlr kfr, haqqn tapdanmas, skik satmaq,
zlm, hiyl, mr be mruf v nhy z mnkri (yaxlara
mr, pisliklr qadaa) trk etmk, zkat vermmk v baqa
gnahlar bzn yan ksilmsin sbb olur.2
Hdisd deyilir: Hzrt Sleyman () shablri il
ya namaz qlmaq n l gedirdi. Yolda ayaqlarndan
birini gy qaldrb dua edn bir qarqayla rastlad. Qarqa
deyirdi: lahi, biz Snin zif mxluqatnq v Snin ruzin
ehtiyaclyq. Bni-Admin gnahlarna gr bizi hlak
etm.
Hzrt Sleyman () shablrin dedi: Qaydn!
Hqiqtn sizlrdn olmayan birinin duasna gr sirab
oldunuz!3
Demk, qrrlnmk olmaz. Allah bzn bir qarqann
istyin gr bndlrin rhmt nazil edir. Htta bzn
Firon kimi bir kafirin duasn qbul edib ya v su bolluu
ta edir. mam Sadiqdn () nql olunmu bir hdisd deyilir
ki, Fironun yaxnlar ona Nil suyunun azaldn dedilr, bu
1

bax: Thrirul-vsil, 1-ci cild, sh.245, istisqa namaz.
3
2
161
iin onlarn hlak olmasna sbb olacan bildirdilr. Firon

onlardan hmin gn qaytmalarn istdi. Gec olan kimi Nil
ayna getdi. llrini smaya qaldrb dedi: lahi! Sndn
baqa su ver bilck bir ksin olmadn bilirm, buna gr
biz su ver. Sbh Nil ay dad.1
Dmn muradna atd zaman
Dostlarn istyi xarm yaddan?!
Bli, mehriban Allah bndlrinin yalvarlarn v
dualarn vzsiz v cavabsz qoymur. Allahn ltfn nail
olmaq n xaliscsin v smimi qlbdn Ona z
tutmalyq.
air deyir:
Ey Allah, dmn saldnsa nzr,
lbt ki, dostdan da tutarsan xbr.
YAI NAMAZININ FORMASI
Ya namaz bayram namaz kimi iki rktdir. Birinci
rktd be qunut, ikinci rktd drd qunut var. Ya
namaznn camaatla qlnmas daha yaxdr.
Qunutlarda istniln duan oxumaq olar. Lakin el bir
dua oxumaq daha yaxdr ki, bu duada Allahdan ya
istnilsin. Hr duadan nc Peymbr (s) v onun ailsin
salavat gndrmk bynilir. Hmd v surnin ucadan
oxunmas msthbdir.
Bu namaz Allahn rhmtini clb etmk ndr. El
buna gr ya namazna aid olan msthb mllrd
bndlrin ehtiyacn, kiikliyini atdran v ilahi rhmti
clb edn gstrilr verilmidir:
Cammatn gn oruc tutmas v nc gn shraya
gedib namaz qlmas; aq sma altnda toplamaq; ayaqyaln
olmaq; xalqn minbri z il shraya aparmas; azan
1
162
vernlrin, qocalarn, krplrin v heyvanlarn xalqla

birlikd olmas; yalvar v fryadlarn ucalmas n
uaqlar analarndan ayrmaq; kafirlrin xalqla yana l
getmsinin qarsn almaq; pinamaz v xalqn son drc
mtilik, vqar v tlbkarlqla l gedib namaz n tmiz
yer semsi...1
Namaz sona atdqdan sonra pinamaz minbr qalxb,
basn danq halda iynin atsn, uca ssl 100 df tkbir
desin. Sonra sa trfi xalqa 100 df subhanllah desin v
daha sonra sol trfi xalqa 100 df uca ssl la ilah
illllah desin. Xalqn da uca ssl bu ar tkrarlamasnn
eybi yoxdur. nki bu i rhmt v balanmaya sbb olur.
Pinamaz v xalq llrini dua n qaldrb xeyli
yalvarsn, dua etsinlr. Pinamaz xtb oxusun v Allahdan
ya istsin. Msumlardan nql olunmu xtblrin
oxunmas daha yaxdr. Msln, hzrt li () v imam
Sccaddan () nql olunmu xtblr.2
YAI NAMAZININ TARX
Rvaytlrdn mlum olduu kimi, ya namaz
kemi peymbrlrin vaxtnda da olmudur. (Hzrt
Sleymann () hvalatn vvld qeyd etdik)
Allahn rsulunun (s) ya namaz qlmaq qaydas
barsind hdislr v dualar, hzrt lidn () nql olunmu
xtblr, imam Sccadn () dualar vvllr d ya
namaznn qlndn gstrir.3
Tarixd bzi byk alimlr ya namaz tkil etmi v
Allah ya yadrmdr. Bu namaz hssas bir namazdr.
1
Thrirul-vsil, 1-ci cild, sh.245.

Mn la yhzur, 1-ci cild, sh.527: l-hmdu lillahi sabiqinnim...,
Mustdrki-Nhcul-bla, 6-c cild, sh.268, Hzrt linin () duas;
Shifeyi Sccadiyy, 19-cu dua.
3
Mracit edin: Mn la yhzuruhul-fqih, istisqa (ya) namaz
mvzusu.
2
163
gr Allah dualar qbul etmyib, ya gndrms, Allah

trfindn qbul olunmamaq namaz qlanlarn xcalt
kmsin sbb olacaq. Buna gr ya namazn brpa
etmk crt v isar tlb edir.
Masir tariximizd mhur ya namazlarndan biri
Aytullahul-zma Seyyid Mhmmd Tqi Xansarinin (r)
namazdr.
Yazlmlara sasn, hicri qmri 1363-c il, mttfiqlr
ran ial edn zaman Qum hrin ya yamad. Balar
v tarlalar qurudu. Qum halisi n qtlq v quraqlq
thlksi yarand. Bu byk mrc (alim) iki gn ardcl
kild ya namaz n Qum trafndak llr getdi.
Qeybi v mnvi ilr inanmayanlar istehza etdilr. Lakin
ikinci gn el bir ya yad ki, hr trfi su brd.
(Asarul-hucct v gncineyi danemndan, 1-ci cild,
sh.324. Hmin mrhumun qbri hzrt Msumnin ()
hrminddir).
DGR NAMAZLAR
Bnd il Allah arasnda nsiyyt yaratmaq n bir ox
namaz tvsiy edilmidir. O cmldn, feyl namaz, hact
namaz, birinci qbir gecsinin namaz (lyltl-dfn), ayn
vvlinin namaz v baqa namazlar dua kitablarnda
gstrilmidir. Maraqlananlar bu kitablara mracit etsinlr.
Bu mqamda yazn sona atdrrq. mid edirik ki,
shbtlrimiz zmz v baqalar n faydal olacaq,
axirt yolunda azuq kimi bhr verck.
L-HMDU LLLAH RBBL-ALMN
164

Namazin Sirleri

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Namazin Sirleri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

NAMAZIN SRLR

Onlara tkkr edirik. Kitabn gc Allahn, Peymbrin

Zariat sursi, ay 56.

Almin, cinlrin v insanlarn yarannda mqsd

Nhl sursi, ay 36.

mnacatlarnda adtn nc (htta insann tvlldndn

Nhl sursi, ay 96.

prsti edn cmiyyt zlmkarlara v tauta prstidn

Mizanul-hikm, 7-ci cild, sh.542.

Hdisd deyilir: Alimin iki rkt namaz cahilin

eql namaz qlb, ibadt edirdilr. (Sonrak mvzularda

Khf sursi, ay 110.

kimi ql. El znn et ki, namaz v dnya il

Bihar 84-c cild, sh.233.

ksiz ki, gnahlar ibadtin yax tsirlrini mhv

Shifeyi-Sccadiyy, 20-ci dua.

Bzn insan bo-bo ilri qiymtli znn edib Allaha

Al sahiblri Allahdan istyirlr ki, onlar yaxlarla

Ali mran sursi, ay 193.

mam Sccad () bir duada deyir: Prvrdigara! Mn

Shifeyi-Sccadiyy, gec namazndan sonrann duas.

Bli, byk ehtiyaclar qarsnda layiqsiz ibadtlrl

linin () ibadtlrindn bir az oxuyub buyurdu: li () kimi

Biharul-nvar, 46-c cild, sh.75.

qoyub siz n bir zrr, n d bir xeyir vern eylrmi

Maid sursi, ay 76.

Demk, batil ibadt yalnz da, taxta, gn v

BADT YOX, BNDLK!

Bqr sursi, ay 87.

lkin slam dvrnd mslmanlara cihad hkm

Nisa sursi, ay 77.

Allahn rsulu (s) buyurur: badtin blas sstlk,

Bihar, 77-ci cild, sh.68.

BADT TNLKLRN DZMK

Nhcl-bla, Feyzul-slam, 192-ci xtb.

etmli, ibadt mdniyytinin genilnmsi n

VZFLLK (BLU HDD) V ONUN

msuliyytini hdlrin gtrrlr. Yetkinlik yana

mam Rahilin Tovzihul-msailinin 2252-ci mslsind bu bard

bax: Nur sursi, ay 58.

qoymad.1 lbtt, insann gcndn artq tinlik

Hcc sursi, ay 78.

BADTN DZLK RTLR

DZGN KLD BADT

Tfsiri Safi, 2-ci cild, sh.35.

Allahn rsulu (s) buyurur: Niyytlr, mllr v

BADTN FORMACA DYM AMLLR

Qisarul-cuml, 2-ci cild, sh.73.

Allah-tala Bni-srail gstri verdi ki, mqdds

Bqr sursi, ay 59.

daxil olduqdan sonra ertsi gn onlar tutub, deyirdilr:

BADTN QBUL RTLR

Bihar, 71-ci cild, sh.173.

yetirilib, lakin Allah trfindn qbul olunmamas

gr smavi rhbr olsayd, Allaha prsti

Kafi, 1-ci cild, sh.430.

yoxdur. Yoxsa, oxumamsan ki, Allah yalnz

Maid sursi, ay 27.

bal mhv edn kimi, xalqla pis rftar da mllri mhv

suli-kafi, 2-ci cild, sh.321.

Rvaytlrin mqsdi ibadt edn xsin pis rftarna xatir

BADTN KAMLLK RTLR

nkbut sursi, ay 45.