Agjencia Kombtare e Arsimit, Formimit Profesional dhe Kualifikimeve

MATERIAL MSIMOR
N mbshtetje t msuesve t drejtimit/profilit msimor

ELEKTROTEKNIK
Niveli I

NR. 1
Ky material msimor i referohet:
Lnds profesionale: Elektroteknik dhe matje, kl.10 (L-11-26-08).
Temave msimore:
Njohuri mbi fushn elektrike
Rryma elektrike e vazhduar
Qarqet elektrike t rryms s vazhduar
Rryma elektrike alternative
Qarqet elektrike t rryms alternative
Fusha magnetike
Koeficienti i fuqis
Prgatiti:
Alma Zoto
Enrik Petro
Tiran, 2014
1

Lnda profesionale: Elektroteknik dhe matje, kl.10 (L-11-26-08).

Tema msimore nr.1: Njohuri mbi fushn elektrike
1.1. Kuptimi pr fushn elektrike
T gjithe trupat prbhen nga atomet. Atomet jan t ndrtuar nga brthama e cila prbhet
prej protoneve, t cilt kan ngarkes pozitive dhe neutronet me ngarkes neutrale. Rreth
brthams rrotullohen n orbita t prcaktuara elektronet me ngarkes negative (fig.1) .

Fig. 1
Kur ngarkesat pozitive t brthams jan t njjta me ngarkesat negative t elektroneve atomi
paraqitet elekrtikisht neutral.N qoft se, pr ndonje arsye, nj nga elektronet largohet nga
atomi, ather ai (atomi) kthehet n jon pozitv. Ndrsa n qoft se atomit i shtohet nj
elektron ai kthehet n jon negativ
Ngarkes elektrike quhet sasia e pakompensuar e elektricitetit n nj trup.
Simbolikisht ngarkesen elektrike e shnojm me q .N sistemin SI ngarkesa matet me
culon(C).Gjat llogaritjeve prdoren nnfishat e kulonit: milikuloni(1mC=10-3C) dhe
mikrokuloni(1C=16-6C). Prreth ngarkess elektrike krijohet fush elektrike .
Fusha elekrtike sht nj form e vecant e materies,q karakterizohet nga forca q
vepron mbi ngarkesn elektrike,e cila sht n prpjestim t drejt m ngarkesn dhe nuk
varet nga shpejtsia e saj. Fusha elektrike e krijar nga ngarkesa e palevizshme n hapsir
dhe e pandryshuar n koh quhet fush elektrostatike.
Ngarkesat elektrike q ndodhen pran njra - tjetrs bashkveprojne ndrmjet tyre nprmjet
fushave elektrike. Forca e bashkveprimit prcaktohet nga ligji i Kulonit:Forca me te ciln
dy ngarkesa elektrike bashkveprojn ndrmjet tyre nprnjet fushave elektrike,sht n

prpjestim t drejt me ngarkesat elektrike dhe n prpjestim t zhdrejt me

distancn ndrmjet tyre (fig.2).

Fig.2
Shprehja e mposhtme paraqet ligjin e Kulonit, ku:

F-sht forca e bashkveprimit t dy ngarkesave.Forcat e bashkveprimit kan kahe t till

q ngarkesat me t njjtn shenj shtyhen, kurse ato me shenja t kundrta trhiqen.
Q1,Q2

jan
ngarkesat
elektrike
qe
krijojn
fushat
elektrike
r - sht distanca ndrmjet qndrave te ngarkesave
0 sht prshkrueshmria dielektrike e boshllkut, ndryshe konstante dielektrike, madhsia
e s cils sht 0=8,855.10-12F/m.
Prshkrueshmria dielektrie sht madhsia q karakterizon ndikimin e mjedisit dielektrik
mbi forcn e bashkeveprimit t fushave elektrike.Simbolikisht shnohet [F/m] (farad /metr
sh njsia matse) dhe jepet nga barazimi =0r , ku r -shte prshkrueshmria relative
(r=/0.).Vlerat e saj gjenden n manualet elektroteknike.
1.2. Madhsit q karakterizojn fushn elektrike
Fusha elektrike karakterizohet nprmjet tre madhsive kryesore t cilat jan: a) vektori fush
elektrike, b) potenciali elektrik dhe c) tensioni elektrik.
a) Vektori fush elektrike
Vektori fush elektrike karakterizon vlern dhe drejtimin e forcs me t ciln fusha elektrike
vepron mbi ngarkesn elektrike t vendosur n nj pik t saj.
E=F/Q [N/C]
b) Potenciali elektrik
Potenciali elektrik sht aftsia e fushs elektrike pr t kryer pun.Simbolikisht potencialin
elektrik e shnojm me V dhe jepet nga barazimi i mposhtm, ku:

- sht puna q duhet kryer pr t zhvendosur ngarkesn nga pika e dhn n pikn me
potencial zero (shprehet n xhaul)
Q- sht ngarkesa elektrike q zhvendoset nga fusha elektrike (n kulon)
Njsia matse e potencilait elektrik sht Volti. 1 volt = 1 Joule / Kulon. N praktik
prdoren dhe shumfisha dhe nnfisha t voltit: milivolti(mV=10-3V);mikrovolt(V=10-6V;
dhe kilovolti (1kV=103V)
c) Tensioni elektrik
Tension elektrik quhet diferenca e potencialeve ndrmjet dy pikave A dhe B t fushs
elektrike. Jepet nga barazimi U=VA-VB . Njsia matse e tensionit sht volt (V).
Lidhja midis tensionit ndrmjet dy pikave t fushs elektrike (A dhe B) me punn q kryhet
pr zhvendosjen e ngarkess njsi nga pika A n piken B, jepet nga barazimi U=/Q.
Ndrmjet tensionit dhe vektorit fush elektrike egziston nj lidhje e cila prcaktohet
nprmjet barazimit E=U/d (V/m).

1.3. Paraqitja grafike e fushs elektrike

Fusha elektrike grafikisht paraqitet nprmjet vijave t vektorit fush elektrike E ose vijave t
fushs si prdoret zakonisht.Drejtimi i ktyre vijave prputhet me drejtimin e forcs q
vepron mbi ngarkesn elektrike n do pik t fushs.Sa m i madh t jet vektori fush aq
m t dendura jan vijat e fushs. Vijat e fushs fillojn nga ngarkesat pozitive dhe mbarojn
3

n ngarkesat negative ose n infinit.Kjo fush gjendet ndrmjet dy pllakave t rrafshta

paralele q kan ngarkesa me shenja t kundrta.Dendsia e vijave t fushs dhe drejtimi i
tyre sht i njejt

Fig.4
Fusha elektrike mund t jet e njtrajtshme ose jo e njtrajtshme.
Fusha elektrike quhet e njtrajtshme kur n t gjitha pikat e saj vektori fush E sht i
njjt. N kt rast vijat e fushes elektrike nuk ndrpriten.Vijat q bashkojn pikat me
potencial t njjt quhen vija ekuipotenciale.Vijat e fushs elektrike nuk egzistojne n t
vrtet, ato jan nj paraqitje grafike e fushs elektrike me qllim studimin e saj.
1.4. Kapaciteti elektrik. Kondesatort
Kapacitet elektrik quajm aftsin e trupit pr t grumbulluar ngarkesa elektrike.
Kapaciteti elektrik tregon se sa rritet sasia e ngarkesave elektrike n nj trup, kur potenciali i
tij rritet me 1 volt. Simbolikisht kapaciteti shnohet me C dhe jepet nga formula C=Q/V dhe
njsia matse e tij sht Farad (F = kulon/volt ).N praktik prdoren mikrofaradi (1F=106
F), nanofaradi(1nF=10-9F) dhe pikofaradi (1pkF=10-12F)
Kondesatort shrbejn pr t grumbulluar ngarkesa elektrike.Kondensatori sht sistemi i
prbr nga dy prcjells (pllaka t ngarkuara) t vendosur pran njri - tjetrit por t ndar
ndrmjet tyre nga nj dielektrik. Pr t ngarkuar kondesatorin elektrodat e tij lidhen me
kapset e burimit t energjis elektrike (Fig 4.) Kondesatori karakterizohet nga kapaciteti
ndrmjet elektrodave.
Kapaciteti i nj kondesatori sht n prpjestim t drejt me ngarkesn elektrike t nj
elektrode me tensionin e zbatuar ndrmjet elektrodave.
C=Q/U
Kapaciteti i kondesatorit varet nga forma dhe prmasat e elektrodave, nga largsia ndrmjet
elektrodave dhe nga vetit e mjedisit.
Sipas forms, kondesatort ndahen n: a) t rrafsht dhe b) cilindrik. Sipas dielektrikut
kondesatoret i kemi: a)ajrore b) me dielektrik t ngurt dhe c) t lngshm.
4

Sipas ndrtimit, kondesatort jane me: a)kapacitet konstant dhe b) kapacitet t ndryshueshm.
Energjia e grumbulluar n fushn elektrike t kondesatorit quhet energji e fushs elektrike.
N qoft se gjat procesit t ngarkimit t kondesatorit ,tensioni nuk ndyshon,ather energjia
mund t prcaktohet sipas formuls :
=U Q=UQ/2 = Q2/2C =CU2/2
KUJDES: Energjia elektrike ruhet n kondesatort dhe kabllot edhe pas ndrprejes s
tensionit,prandaj sht e domosdoshme t bhet shkarkimi i tyre para fillimit t puns,
sepse n rast t kundrt n trupin e njeriut kalojn rryma t rrezikeshme pr jetn e tij.
Lidhja e kondensatorve
Kondensatort lidhen n dy mnyra: n seri dhe n paralel
Te lidhja n seri e kondensatorve pllaka me ngarkes negative lidhet me pllakn me
ngarkes pozitive dhe kshtu n seri kondensatort lidhen njri pas tjetrit (fig.5)

Fig.5
Lidhja n seri e kondesatorve ka kto veti:
Ngarkesat elektrike jan t pavarura nga kapaciteti dhe t barabarta: Q1= Q2=....Qn=
Tensioni n skajet e bateris s kondensatorve sht e barabart me shumn e tensioneve
n donjrin nga kondensatort.
U= U1 + U2 +........Un
Tensionet ndrmjet kondesatorve t lidhur n seri shprndahen n prpjestim t zhdrejt
me kapacitetet e tyre U1/U2=C2/C1 .
N lidhjen n seri t kondensatorve, i anasjellti i kapacitetit t prgjithshm sht i
barabart me t anasjelltn e kapaciteteve t kondesatorve t veant:

N qoft se n seri lidhen vetm dy kondensator, ather kapaciteti mund t llogaritet me

formuln C=C1C2/(C1+C2)
N qoft se n seri lidhen n kondesator me kapacitet t njjt, ather C=C1/n
Lidhja e kondesatorve n seri prdoret pr t zvogluar kapacitetin e prgjithshm.
Te lidhja n paralel, t gjith kondesatort lidhen ndrmjet dy kapseve t burimit t
energjis elektrike dhe n to zbatohet i gjith tenioni i burimit (fig. 6 ).

Fig. 6

Lidhja n paralel e kondesatorve ka kto veti:

Tensioni n kapset e kondesatorve t veant sht i njjt me tensionin n kapset e
burimit; U1 = U2 =.......Un
Ngarkesat n do kondesator shprndahen n prpjestim t drejt me kapacitetet:
Q1/Q2=C1/C2
Ngarkesa e prgjithshme e bateris s kondesatorve sht e barabart me shumn e
ngarkesave t veanta: Q=Q1 + Q2 + .......Qn
Kapaciteti i prgjithshm i lidhjes n paralel t kondesatoreve sht i barabart me
shumn e kapaciteteve t kondesatorve t veant:

Nqoftse C1 = C2= .......Cn , ather Ceq=nC

Lidhja n paralel e kondesatorve prdoret pr t rritur kapacitetin elektrik.
Shembull
Tre kondensator me kapacitete C1=12F,C2=6F dhe C3=4F jan lidhur n seri.T
gjendet tensioni n do kondesator,duke ditur se tensioni i zbatuar n skajet e grupit t
kondesatorve sht U=120V.
Zgjidhje:
a) Gjejme kapacitetin e njevlefshem ne baze te formules:
1/C=1/C1+1/C2+1/C3=1//12+1/6+1/4=2F
b) Gjejm ngarkesn n do kondesator:
Q=CU=2x10-6X120=240X10-6
c) Gjejm tensionet n do kondesator:
U1=Q/C1=240X10-6/12X10-6=20V
U2=Q/C2=240X10-6/6X10-6=40V
U3=Q/C3=240X10-6/4X10-6=60V
Prova:U=U1+U2+U3=20+40+60=120V

Tema msimore 2. Rryma elektrike e vazhduar

Rryma elektrike paraqet lvizjen e drejtuar t ngarkesave elektrike. Ngarkesat elektrike
lvizin n nj drejtim t caktuar nn veprimin e fushs elektrike.Ngarkesat lvizin nga pika
me potencial m t lart drejt piks me potencial m t ult. Rryma elektrike sht madhsi
vektoriale. Madhsia e rryms elektrike vlersohet nga madhsia fizike e quajtur intesitet i
rryms elektrike. N praktik, kjo madhsi quhet rrym elektrike ose thjesht rrym.Intensiteti
i rryms sht sasia e elektricitetit q kalon n seksionin trthor n njsin e kohs.
I =Q/t = en/t
Simbolikisht shnohet I. Njsia matse e intesitetit t rryms elektrike sht Amperi[A], ku
1amper =1 kulon/1sekond. N praktik prdoren edhe kiloamperi (1 kA=103A), miliamperi
(1mA=10-3A);mikroamperi(A=10-6A), etj.
Kahu i rryms elektrike: Si kah pozitiv i rryms elektrike sht pranuar kahu i lvizjes s
ngarkesave pozitive ose kahu i kundrt i ngarkesave negative.
Rryma elektrike n prcjells praktikisht prhapet me shpejtsin e drits.Kur rryma
elektrike nuk e ndryshon madhsin dhe kahun e saj, pr nj interval t gjat kohe, quhet
rrym e vazhduar.
N qoft se rryma gjat kohs ndyshon vlern dhe kahun ajo quhet rrym e ndryshueshme .
N llogaritjet praktike prdoret dhe densiteti i ryms elektrike q prcaktohet nga formula
j=I/S [A/m2] .

2.1. Qarku elektrik i rryms s vazhduar

Qark elektrik quhet trsia e elementeve q shrbejn pr kalimin e rryms e rryms
elektrike.
Elemente prbrse t nj qarkut elektrik jan: burimi i energjis elektrike, marrsi i
energjis, prcjellsit, aparatet komanduese, pajisjet mbrojtse, aparatet matse, etj. Nga kta,
elementet kryesore t domosdoshem q duhen pr t formuar nj qark elektrik jan tre:
burimi,marrsi dhe prcjellsat lidhs.
Paraqitja grafike e qarkut elektrik me ndihmn e shenjave konvecionale quhet skem
elektrike. N figurn m posht (fig.7), paraqitet nj qark i thjesht elektrik dhe skema
elektrike e tij.

Fig.7

Konvecionalisht, qarku elektrik ndahet n qark i brendshm (q prfshin vetm burimin) dhe
qark i jashtm (q prfshin elementet e tjera t qarkut pa burimin).

N nj qark elektrik elementet mund t lidhen n seri si paraqitet n fig.8 ose n paralel si n
fig.9:

Fig.8

Fig.9

Pika, ku lidhen m shum se dy prcjells quhet pik nyje. Pjesa e mbyllur e qarkut quhet
kontur. Burimi i energjis shndrron energjit e formave t ndryshme n energji elektrike.
Marrsi i energjis elektrike sht pajisja q shndrron energjin elektrike n forma t tjera
t energjis si : mekanike (motort), nxehtsore (furrat elektrike),drite (llampat e ndriimit),
kimike (akumulatort). N nj qarku elektrik kalon rrym vetm nse ai sht i mbyllur.

2.2. Forca elektromotore,energjia e rryms elektrike

Forca elektromotore e burimit (F.e.m.) e burimit sht madhsia q karakterizon aftsin e tij
pr t dhn energji.
Numerikisht f.e.m. sht e barabart me punn e kryer nga fusha elektrike pr zhvendosjen e
ngarkess njsi pozitive gjat gjithe qarkut. Simbolikisht shnohet me E dhe njehsohet me
an t formuls:
E=Wb/Q
Njsia matse e f.e.m sht e njjt me at t tensionit dhe potencialit elektrik ,volt.
Nn veprimin e f.e.m. n qarkun e mbyllur lind rrym elektrike.
N baz t ligjit t ruajtjes s energjis energjia e zhvilluar nga burimi sht e barabart me
energjin e zhvilluar n qarkun e jashtm dhe energjin e zhvilluar n qarkun e brendshm,
pra b=+0. Duke zvendsuar kemi: E = W+W/Q = W/Q+W0/Q = U+U0
Nga ky barazim arrijm n prfundimin se f.e.m. e burimit sht e barabart me shumn e
rnieve t tensionit n qarkun e jashtm dhe n qarkun e brendshm.

2. 3. Fuqia dhe energjia e rryms

Pr llogaritjen praktike t energjis s zhvilluar n t gjith qarkun shrben formula: Wb=EIt
Energjia e zhvilluar n qarkun e brendshm sht: W0= U0It
Energjia e zhvilluar n qarkun e jashtm sht :W = UIt
Fuqia numerikisht paraqet punn e kryer n njsin e kohs. Simbolikisht shnohet me P dhe
jepet nga barazimi P=W /t.
Duke zvendsuar W me ekuivalentet e saj pr burimin, qarkun e brendshm dhe qarkun e
jashtm, gjejm q :
8

Fuqia e burimit sht Pb = EIt/t = EI

Fuqia n qarkun e jashtm sht P = UIt/t = UI
Fuqia e qarkut t brendshm sht P0 = U0It/t =U0I
Pb= P0+ P
2.4.

Rezistenca dhe prcjellshmria elektrike

Pengesa q prcjellsi i paraqet kalimit t rryms quhet rezistenc elektrike.Simbolikisht

rezistencn elektrike e shnojm me R. N figurn m posht (fig.10)paraqitet rezistenca n
mnyr konvecionale.

Fig.10

T gjith prdoruesit e energjis elektrike zotrojn nj far rezistence elektrike, prandaj

npr skema ata paraqiten si rezistenca .
Njsia matse e rezistencs elektrike sht Ohmi[]. Vlera e rezistencs elektrike mund t
prcaktohet sipas formuls R=l/S ku - sht rezistenca specifike e prcjellsit,l-gjatsia e
tij dhe S-siprfaqja e seksionit trthor . = [1 1m2/1m ]= [1 m]. Rezistenca specifike ka
nj vler t caktuar pr nj materil t caktuar.Vlerat e rezistencs specifike t materialeve t
ndryshme jepen n tabela.Madhsia e anasjellt e rezistencs quhet prcjellshmri.
Simbolikisht shnohet G. 1/R=G [ -1]= [S ]. Simens [S] sht njsia matse e
prcjellshmris. Madhsia e anasjellt e rezistencs specifike quhet prcjellshmri specifike
dhe shnohet =[1S/m ].
Rezistenca e vendit t lidhjes s elementeve n qarqet elektrike quhet rezistenc kalimtare.
Elementi i qarkut elektrik q shrben pr t shfrytzuar rezistencn e tij quhet resistor.
Rezistort mund t jen me vlera t ndryshueshme (reoatat) dhe vlera t pandryshueshme.
Rezistenca elektrike ndryshon me ndryshimin e temperaturs, pra ajo varet dhe nga
temperatura. Kur prcjellsit prej metali nxehen, rezistenca e tyre rritet.Formulat e nxjerra
m sipr vlejn pr temperaturn e mjedisit 200C. Me rritjen e temperaturs kto vlera
korrigjohen duke prdorur koeficientin e temperaturs , i cili jepet n tabela pr materiale t
ndryshme. Formula e koeficientit t temperaturs sht =R _R0/R/ ( _0) prej nga
nxjerrim R =R0[1+ ( 0)]
Shembull
T gjendet rezistenca specifike e telit me gjatsi l = 12,56m ,diametr d = 0,2mm dhe me
rezistenc R = 139.
Zgjidhje
Gjejm siprfqen e seksionit trthor t telit me formuln:
S = d2/4 = 3,14x0,22/4 = 0,314mm2
Duke zvendsuar n formuln = RS/l, kemi: = RS/l = 139x0,0134/12,56 = 0,48 mm2/m
Pra, = 0,48 mm2/m

2.5. Ligji i Ohmit

Ligji i Ohmit bn lidhjen ndrmjet tre parametrave kryesore t qarkut. Sipas ligjit t Ohmit:
Intensiteti i rryms n do pjes t qarkut sht n prpjestim t drejt me tensionin n
skajet e ktij qarku dhe n prpjestim t zhdrejt me rezistencn e ksaj pjese t qarkut.

Fig.11. Tri parametrat e ligjit t Omit

Matematikisht, ligji i Ohmit pr nj pjes t qarkut mund t shprehet me formuln

I = U/R [ volt/ohm] = [A] [1]
N qoft se do t studiojm qarkun e plot duhet t marrim parasysh t gjith rezistencat e
qarkut si dhe f.e.m. e burimit.Varsia q jep kt lidhje quhet ligji i Ohmit pr t gjith
qarkun.
Rryma n qarkun elektrik sht n prpjestim t drejt me f.e.m. dhe n prpjestim t
zhdrejt me shumn e rezistencave t qarkut.
I= E/( R+R0 ) [ 2]
ku R - sht rezistenca e pjess s jashtme t qarkut ; R0 - sht rezistenca e pjess s
brendshme t qarkut (ndryshe e quajm dhe rezistens t brendshme t burimit)

Fig. 12
Nga formula 2 mund t shkruajm E = I R + I R0 =U + U0 [3]
Kjo formul na tregon se f.e.m. e burimit sht numerikisht e barabart me shumn e
rnieve t tensionit n pjesn e jashtme dhe t brendshme t qarkut.

10

2.6. Regjimet e qarkut elektrik

Regjimi i puns i nj qarku elektrik , prcaktohet nga vlerat e rryms dhe t tensionit.
Dallojm tre regjime pune t nj qarku elektrik. Le t`i analizojm nprmjet nj qarku t
thjesht me rezistenc t ndryshueshme nga 0 n .

Fig.13

Regjimi nominal
N regjimin nominal t gjith elementt e qarkut karakterizohen nga madhsit nominale t
rryms In , tensionit Un , fuqis nominale Pn ,etj , pr t cilat sht llogaritur pajisja t punoj.
Madhsit nominale shnohen n targn e pajisjes.
Regjimi i punimit pa ngarkes
Regjimi i punimit pa ngarkes sht rasti kur qarku sht i kputur, pra R = , rrym eshte
zero, I = 0 tensioni sht i barabart me f.e.m .U = E.
Regjimi i lidhjes s shkurtr (l- sh )
N regjimni e lidhjes s shkurtr, rezistenca e qarkut bhet zero ( R =0 ), rryma sipas
formuls I = E/R0 = Ilsh merr vlern maksimale dhe quhet rrym e lidhjes s shkurtr,tensioni
n qarkun e jashtm sht praktikisht zero (U=0 ). Ky regjim pr shkak t rritjes s madhe t
rryms sht i padshirueshm, sepse shoqrohet me rritje t theksuar t nxehtsis.
2.7.Shndrrimi i energjis elektrike n lloje t tjera t energjis. Ligji i Xhaul - Lencit
Kalimi i energjis elektrike n qarkun elektrik shoqrohet me shndrrimin e saj n forma t
tjera energjie, si energji nxehtsore, drite dhe energji kimike. Kto shndrrime jan
shfrytzuar nga njeriu pr t prdorur energjin elektrike pr nevojat e tij. M posht le t
shikojm disa nga llojet kryesore t ktyre shndrrimeve:
a) Shndrrimi i energjis elektrike n nxehtsi (Ligji i Xhaul - Lencit)
Gjat kalimit t rryms elektrike n prcjells, elektronet prplasen me molekulat duke rritur
n kt mnyr lvizjen lkundse t ktyre t fundit. Energjia q zotrojn molekulat
lirohet n prcjells n form nxehtsie.
Xhaul dhe Lenc, pavarsisht nga njri tjetri, provuan n mnyr eksperimentale lidhjen q
ekziston ndrmjet nxehtsis s prodhuar Q, rryms I , rezistencs R dhe kohs s kalimit t
rryms n prcjells Q = I2 R t.
11

Sasia e nxehtsis s liruar n prcjells sht n prpjestim t drejt me katrorin e

rryms, me rezistencn e prcjellsit dhe kohn e kalimit t rryms n prcjells.
b) Shndrrimi i energjis elektrike n energji drite
Parimi i shndrrimit t energjis elektrike n energji nxehtsore shrben dhe si baz e puns
s llampave t ndriimit.Fijet e llamps prgatiten prej metali q shkrin me vshtirsi
(volfram), i cili nxehet nga kalimi i rrymes deri n 30000C. N kt temperatur, nj pjes e
energjis rrezatohet n formn e energjis s drits.
c) Shndrrimi i energjis elektrike n energji kimike
Ky shndrrim shrytzohet gjat ngarkimit t akumulatorve. Akumulatort gjat ngarkimit
jan marrs t energjis elektrike. F.e.m.gjat ngarkimit ruan t njjtin kah si dhe gjat
shkarkimit, kurse rryma n akumulator ndrron kahun.F.e.m. n akumulator ka kah t kundrt
me rrymn prandaj quhet force kundr elektromotore dhe shnohet me f.k.e.m.Energjia e
harxhuar n ngarkim prcaktohet nga formula: Wa = EaQ = EaIt.
Kurse fuqia e harxhuar sht :Pa = W/t = EaI.
Shembull
Ngrohsi elektrik n form shufre e ka spiralin me rezistenc R = 110 dhe punon me
tension U = 220V. Sa do t zgjat nxehja e 1l uj nga 200 deri n vlim, n.q.s. rendimenti i
ngrohsit sht = 95%.
Zgjidhje
Nga njohurit e fiziks, dim q sasia e nxehtsis pr nxehjen e 1l uj nga 200 ne 1000
njehsohet me formuln:
Q = mc (2 - 1) = 1.4180(1000-200) = 334400 J
Duke marr parasysh rendimentin , sasia e nxehtsis q nevojitet pr nxehjen e ujit do t jet
Q = Q/ = 334400/0,95 = 352000J.
Koha gjat s cils do t zhvillohet kjo nxehtsi , gjendet nga formula:Q==U2xt/R, nga ku
T = QR/U2 = 352000x110/2202 = 800s = 13min20

12

Tema msimore 3. Qarqet elektrike t rryms s vazhduar

3.1. Ligji i par i Kirkofit
Ligjet e Kirkofit jan rrjedhime t ligjit t ruajtjes s energjis dhe prdoren pr llogaritjen e
qarqeve elektrike s bashku me ligjin e Omit.
Ligji i par i Kirkofit merret me nyjet n qarkun elektrik:

b
Fig.14

Shuma e rrymave q hyjn n nyjn e qarkut elektrik sht e barabart me shumn e

rrymave q dalin nga kjo nyje .
Pr nyjen n fig. 12/a, kemi Itot= I1+I2+I3
Pr nyjen n fig. 12/b (pranojm q t shnojmme shenj pozitive rrymat q hyjn n nyje
dhe me shenj negative ato q largohen prej saj), kemi: i2+i3 = i1+i4
Shprehja e msiprme, matematikisht mund t shkruhet dhe n formn e mposhtme:
i2+i3+(-i1)+(-i2)=0 ose n formn i = 0
Forma e fundit jep nj formulim tjetr t ligjit t par t Kirkofit :
Shuma algjebrike e rrymave q kalojn n nyjen e qarkut elektrik sht e barabart me
zero.
3.2 Lidhja e rezistencave n seri
N lidhjen n seri fundi i rezistencs s par lidhet me fillimin e t dyts, fundi i t dyts me
fillimin e t trets e kshtu me radh .
Lidhje n seri t rezistencave do t quajm at lidhje n t ciln nuk kemi pika nyje dhe
n do element t qarkut kalon e njjta rrym.

Fig. 15
13

Qarku elektrik me rezistenca n seri gzon vetit e mposhtme:

rryma n do pjes t qarkut sht e njjt, pra I = konstante
hapja e qarkut sjell ndrprerjen e rryms n t gjith qarkun
tensioni n kapset e qarkut sht i barabart me shumn e tensioneve n pjest e veanta .
Kjo paraqitet me an t barazimit U=U1+U2+U3
Rniet e tensionit jan n prpjestim t drejt me rezistencat: U1/U2=R1/R2;
U2/U3=R2/R3
Fuqia e zhvilluar n t gjith qarkun sht e barabart me shumn e fuqive t zhvilluara
n do rezistenc : P=P1+P2+P3=U1I+U2I+U3I=I(U1+U2+U3)=UI
fuqit e zhvilluara n rezistor t veant, jan n prpjestim t drejt me rezistencat e
tyre : P1/P2=R1/R2 dhe P2/P3/R2/R3
rezistenca e plot e qarkut n lidhjen e rezistencave n seri sht e barabart me shumn e
rezistorve t veant : R=R1+R2+R3
Lidhja n seri e rezistorve prdoret kur krkohet t merret nj rezistenc m e madhe se sa
rezistencat e veanta.
3.3.Lidhja e resistencave n paralel
Lidhje paralel t rezistorve do t quajm at lidhje n t ciln fillimet e t gjith rezistorve
lidhen n nj pik, kurse fundet n nj pik tjetr. N fig. 16 m posht tregohet nj skeme e
lidhjes n paralel t rezistorve.

Fig. 16
Qarku me lidhje paralel t rezistorve ka kto veti:
tensioni n t gjitha degt sht i njjt : U1=U2=U3=U
rrymat n deg t veanta jan n prpjestim t zhdrejt me rezistencat:
I1R1=I2R2 ose I1/I2=R2/R1
rryma n pjesn e padegzuar t qarkut sht e barabart me shumn e rrymave n pjes
t veanta t saj: I=I1+I2+I3
gjat heqjes (keputjes) s nj rezistori rryma n degt e tjera nuk ndrpritet
e anasjellta e rezistencs s plot sht e barabart me shumn e t anasjelltave t do
rezistence t veant : 1/R=1/R1+1/R2+1/R3
n qoft se n qark kemi t lidhura vetm dy rezistenca, ather rezistenca e plot mund
t llogaritet me an t formuls: R=R1R2/(R1+R2). Pr n - rezistenca t njjta do t kemi
R=Rn/N
fuqia e plot e qarkut sht e barabart me shumn e fuqive t zhvilluara n do rezistor
pra, P=P1+P2+P3
fuqit e zhvilluara n deg t veanta jan n prpjestim t zhdrejt me rezistencat e
tyre: P1/P2=R2/R1 ose P2/P3=R3/R2
Lidhja n paralel e rezistorve prdoret kur duam t zvoglojm rezistencn e plot t qarkut.

14

3.4.Lidhja e przier e rezistorve

Lidhja e przier e rezistorve sht lidhja n t ciln brenda nj qarku kemi njkohsisht edhe
lidhje n seri edhe lidhje n paralel t rezistencave. Pr t kryer llogaritjet e ktyre qarqeve,
bhen zvendesime t tilla t cilat e kthejn qarkun nga nj qark me lidhje t przier n nje
qark me rezistenca n lidhje n seri ose n nje qark me rezistenca n lidhje paralel.
N fig.17 paraqiten skemash me lidhje t przier rezistorsh.

Fig. 17
N fig.18 m posht paraqitet shembull i llogaritjes s nj qarku kompleks hap mbas hapi :

Fig. 18
Hapat q ndiqen pr t kryer llogaritjen e nj qarku kompleks hap mbas hapi jan:
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)
i)

R6 sht lidhur n paralel me R7 . R6=R6R7/R6+R7 vizatojm skemn ekuivalente 2

R4,R5 dhe R6 jan lidhur n seri; R4=R4+R5+R6 vizatojm skemn ekuivalente 3
R3 sht lidhur n paralel me R4 R3=R3+R4, vizatojm skemn ekuivalente 4
R1,R2 dhe R3 jan lidhur n seri Rp=R1+R2+R3 vizatojm skemn ekuivalente 5
Gjejm rrymn e prgjithshme I=U/Rp . Nga skema 4 shohim q n rezistencat
R1dhe R2 kalon e njjta rrym I.
Pr t gjetur rrymn n rezistencat e tjera llogarisim m par tensionin n to. U3=IR3
I3=U3/R3 dhe I4=U3/R4 (R3 n paralel me R4,tensioni i njjt pr t dyjaU3)
Nga skema 2 shohim q I4=I5=I6=I4
Pr t gjetur I6dhe I7 llogarisim U6=I6R6
15

j) Gjejm I6=U6/R6 dhe I7=U6/R7

3.5. Pjestuesit e tensionit
Pjestuesit e tensionit jan aparate t cilt shrbejn pr t marr nj tension m t vogl se ai
i burimit. Ata jan t prbr nga rezistenca t lidhura n seri dhe paralel.
N Fig. 18/a dhe 18/b m posht paraqitet pjestuesi i tensionit me rezistenca n seri.

b
Fig.19

N fig.19/ a pjestuesi sht pa ngarkes; tensioni i daljes q merret nga pjestuesi do t jet:
U N = IR1= UR1/(R1+R2)
N fig. 19/ b pjestuesi n dalje ka ngarkesn RL tensioni i marr nga pjestuesi n kt rast
ku RNJ = R2RL / R2+RL
sht: UL = URNJ / R1+R2
Ndryshimi i vlers s rezistencs na ndihmon t marrim vlera t ndryshme t tensionit dhe
rryms. Vlern e rezistencs mund t`a ndryshojm n kufi t caktuar duke prdorur rezistort
e ndryshueshm.
Rezistort e ndryshueshm prbhen prej nj teli me rezistenc specifike t madhe dhe nj
shtres t holl izoluese, i cili sht i mbshtjell mbi nj trup porcelani. Mbi spirat e telit
rrshket nj kontakt i lvizshm. Rezistori i ndryshueshm mund t lidhet si reostat ose si
potenciometr. N figurn 20 m posht paraqiten simbolet e tyre.

Fig. 20
3.6. Burimet e tensionit dhe t rryms
Burimi i energjise elektrike i cili siguron nj tension t pandryshueshm n kapset e tij
pavarsisht nga rezistenca e ngarkess quhet burim tensioni ose gjenerator tensioni.
Kta burime e kane rezistencn e brendshme shum her m t vogl se rezistenca e
ngarkeses R0<<R. Karakteristika voltampere (k.v.a.) e burimit ideal sht drejtz paralele me
boshtin e ordinatave. Si gjenerator tensioni shrbejn gjeneratort e zakonshm elektrike
,akumulatort etj.
Burimi i energjis i cili siguron rrym t njjt pr do ngarkes quhet burim rryme.Ky
lloj burim karakterizohet nga nj rezistenc e brendshme shum her m e madhe se
rezistenca e ngarkeses R0>> R. Burimi i cili e ka rezistencn e brendshme pambarimisht t
madhe (teorikisht R0=),quhet burim ideal i rryms.
Rryma n kto burime sht: I = E/(R+R0) = E/R0 =Ilsh=konst.Karakteristika voltampere e
tyre sht drejtz paralele me boshtin e abshisave.Burimet e rryms prdoren n radioteknik,
16

ushqejn ngarkesa me fuqi t vogl.

3.7. Qarku elektrik me disa burime energjie elektrike
Pr zbatime t ndryshme, shpesh krkohet q t bhet grupimi i gjeneratorve.Gjeneratort
mund t lidhen n seri n prputhje, n seri n kundrshtim ose n paralel t przier.
N lidhjen n seri n prputhje t burimeve t energjis s rryms s vazhdueshme, kapsja
negative e burimit t par lidhet me kapsen pozitive t burimit t dyt, kapsja negative e
burimit t dyt me kapsen negative t burimit t tret e me radh.Daljet e lira t burimit t
pare dhe t fundit shrbejn si kapse t qarkut t jashtm fig.21.
E1

E2

R01

R02

E3
R03

+
Fig.21

Pr lidhjen n seri n prputhje, f.e.m. e njvlershme e krejt burimit sht e barabart me

shumn e f.e.m. t burimeve t veant.
Enj = E1+E2+E3 ; pr n - burime me f.e.m. t njjt do t kemi Enj=nE
Rezistenca e brendshme e njvlershme e burimit sht e barabart me shumn e
rezistencave t brendshme t burimeve t veanta:
Rnj=R01+R02+R03 . Pr n - burime me R0 t njjt kemi Ronj=nRo. Ather, ligji i Ohmit merr
formn I = Enj /(R+R0nj). Kjo lidhje prdoret pr t rritur f.e.m. dhe fuqin e qarkut. Lidhja n
seri n kundrshtim - n kt lidhje, kapsja negative e burimit t parelidhet me kapsen
negarive t burimit t dyt, kurse kapset positive prbjn kapset e daljes s qarkut ose e
kundrta.
+
+
Fig.22
N kt lidhje f.e.m. e njvlershme sht e barabart me shumn algjebrike t f.e.m.t
veanta Enj=E1+(-E2).
Rezistenca e brendshme e njvlershme e burimit sht e barabart me shumn e
rezistencave t brendshme t burimeve t veanta: Rnj=R01+R02. Ligji i Ohmit merr formn
I=Enj/(R+R0nj)
N kt rast do t kemi rrym n qark vetm n.q.s.E1 sht e ndryshme nga E2dhe kahu i
rryms do t prputhet me kahun e f.e.m. me t madhe.Pr E1>E2 ,E2 quhet forc kundrelektromotore dhe burimi i dyt sillet si nj marrs i energjise elektrike.
Kur burimi i energjis punon n regjim gjenerator,kahu i rryms prputhet me at t.
f.e.m. dhe tensioni n kapset e tij do t jet m i vogl se f.e.m., sa rnia e brendshme e
17

tensionit: U1=E1-IR01
Kur burimi i energjis punon n regjimin marrs, kahu i rryms sht i kundrt me at t.
F.e.m. dhe tensioni n kapset e tij do t jet m i madh se f.e.m., sa rnia e brendshme e
tensionit:U2=E2+IR2
3.8. Lidhja n paralel
N kt lidhje t burimeve t energjis s rryms s vazhduar t gjitha kapset pozitive lidhen
n t njjtn kapse t qarkut t jashtm, kurse t gjitha kapset negative lidhen n kapsen
tjetr. Prgjithsisht, n paralel lidhen burimet me f.e.m. dhe rezistenca t brendshme t
njjta.N kt rast f.e.m. e njvlershme e qarkut sht sa f.e.m. e n burimi Enj= E kurse
rezistenca e brendshme e njvlershme prcaktohet ashtu si n lidhjen paralel t rezistencave
Rnj= Rn/n.
Rryma n qarkun e jashtm sipas ligjit t par Kirkofit sht sa shuma e rrymave t t gjitha
burimeve: Inj=I1+I2+I3+Ligji i Ohmit pr kt lidhje do t shkruhet I=E/(R+R0/n)
Kjo lidhje e burimeve prdoret kur krkohet t rritet rryma dhe fuqia e qarkut t jashtm .

3.9. Qarqet e prbra t rryms s vazhduar

Qarqet e prbra nga disa burime ushqimi dhe disa rezistenca quhen qarqe t prbra ose t
degzuara.Elementet e qarkut q prmbajn burime energjie elektrike quhen elemente aktive,
kurse elementet me rezistenca ,bobina dhe kondesator quhen elemente pasive.N fig. 23 m
posht paraqitet nj qark i prbr.

Fig.23
3.10. Ligji i dyt i Kirkofit
N do kontur t qarkut elektrik shuma algjebrike e f.e.m. q veprojn n kontur, sht e
barabart me shumn algjebrike t rnieve t tensionit n rezistort e veant q prfshihen
n kt kontur E = IR.

18

Fig.24
Llogaritja e qarqeve t prbra bhet me metodn e ekuacionit t nyjeve dhe kontureve,
duke ndjekur kto hapa:
prcaktohet numri i degve
vendosim n mnyr arbitrare kahet e rrymave n do deg
prpilojm (n-1) ekuacione sipas ligjit t par t Kirkofit (n - sht numri i nyjeve).
prpilojm ekuacionet e tjera pr konturet elementare
vendosim vlerat dhe zgjidhim sistemin
vendosim n skem kahet e vrteta t rrymave.Nqoftse rrymat jan pozitive i lem si
jan, dhe nqoftse jan negative ju ndryshojm kahun.
bjm kontrollin e llogaritjeve
Shembull
Pr skemn e qarkut t prbr n fig.22, jepen:E1=48v, E2=36V, R01=5, R02=4, R1=35,
R2=36, R3=20, R4=30. T llogariten rrymat.
Zgjidhje

Fig.25
Numri i degve q prfshihen n qarkun e prbr sht tre, pra kemi tre t panjohura.
Vendosim n mnyr arbitrare kahet e rrymave. Nga ligji i par i Kirkofit prpilojm nj
ekuacion, mbasi qarku ka dy pika nyja (B dhe E).
Pr pikn nyje B kemi:
Nga ligji i dyte i Kirkofit prpilojm dy ekuacionet q mbeten.
19

Pr konturin ACFDA (sipas kahut t akrepave t ors) shkruajm: E1= I1(R01+R1)+I3 (R3+R4).
Pr konturin elementar ABEDA (sipas qarkullimit t akrepave t ors) shkruajm:
E1-E2 = I1(R01+R1) - I2 (R02+R2). Vendosim vlerat numerike dhe zgjidhim sistemin:
I1+I2=I3
48=I1(5+35)+I3(20+30)
48-36=I1(5+35)- I2(4+36)
Nga zgjidhja e sistemit gjejm I1= 0.45A; I2 = 0,15A; I3 = 0,6A
Meqnse rrymat jan pozitive, kaht e zgjedhura t rrymave prputhen me kahet e vrteta.
Bjm kontrollin:
Pr nyjet B dhe E: I1+I2=I3: 0,45+0,15=0,6A; 0,6A=0,6A
Pr konturin ACFDA kemi: E1= I1(R01+R1)+I3(R3+R4) dhe duke zvendsuar kemi
48=0,45x40+0.6x50 => 48V=48V
Pr konturin elementar ABEDA kemi:
E1-E2=I1(R01+R1)-I2(R02+R2) pra 48-36=0,45x40-0,15x40 => 2V=12V
Pr konturin BCFEB kemi:
E2=I2(R02+R2)+I3(R3+R4) dhe duke zvendsuar kemi 36=0,15x40+0,6x50 => 36V=36V
Bjm bilancin e fuqive:E1I1+E2I2=I21(R01+R1)+ I22(R02+R2)+ I23(R3+R4). Zvendsojm:
48x0,45+36x0,15=0,452x40+0,152x40+0,62x50 => 27=27
Metoda e tensionit t nyjeve
Prdoret pr llogaritjen e qarqeve q kan vetm dy pika nyje.Tensioni ndrmjet dy pikave
nyje quhet tensioni i nyjeve.
T provohet q :Tensioni i nyjeve sht i barabart me raportin e shums algjebrike t
prodhimeve t f.e.m. me prcjellshmrit e degve prkatse, me
shumn e
prcjellshmrive t t gjitha degve . U = EG / G
Llogaritja do t kryhet sipas hapave t mposhtme:
prcaktohen prcjellshmrit e degve
prcaktohet tensioni i nyjeve
njehsohen rrymat e degve
Shembull
T gjenden vlerat dhe kahet e rrymave n qarkun elektrik t dhn n fig. 23 m sipr me
metoden e tensionit t nyjeve, n.q.s. E1=45V; E2=36V ;R1=35V; R2=36V R3= 50V;
R01=5; R02=4
Zgjidhje
Prcaktojm prcjellshmrit e degve:
G1= 1/(R1+R01)=1/(35+5) = 0,025S
20

G2=1/(R2+R02)=1/(36+4)=0,025S
G3=1/R3=1/50=0,02S
Prcaktojm tensionin e nyjave:
U=(E1G1+E2G2) / (G1+G2+G3) = (48x0,025+36x0,025)/(0,025+0,025+0,02)=30V
Prcaktojm rrymat e qarkut:
I1=(E1-U)G1=(48-30) / 0,025=0,45A
I2=(E2-U) / G2 = (36-30) / 0,025=0,12A
I3=UG3=30x0,02=0,6A
Vendosim n skem kahet e vrteta t rrymave sipas shenjave t vlerave t llogaritura t
rrymave
Pr t kontrolluar saktsin e zgjidhjes, prpilohet ekuacioni i ligjit t par t Kirkofit pr
nyjen A;I1+I2=I3; 0,45+0,15=0,6A 0,6A=0,6A.
N kt shembull E1 > U; dhe E2 > U, d.m.th. t dy burimet e f.e.m. punojn n regjimin
gjenerator.Nqoftse n nj deg fardo E = U, ather n kt deg nuk kalon rrym, mbasi
tensioni i nyjeve ekuilibron f.e.m. t dhn .N.q.s. E < U, athere ky burim punon n regjim
marrsi.
Metoda e mbivendosjes
Kjo metod prdoret pr llogaritjen e qarqeve elektrike t prbra nga disa brime. N fillim
supozohet sikur n qarkun elektrik vepron vetem nj f.e.m. dhe prcaktohen rrymat e krijuara
prej saj t cilat quhen rryma t pjesshme.Pastaj prfshijm n qark nj f.e.m.tjetr dhe
prjashtojm t tjerat. Gjejm prsri rrymat e pjesshme.Hapat q ndiqen pr llogaritjen e
qarkut me kt metode jan:
Llogariten rrymat e pjesshme e krijohen pr do f.e.m. sikur ato t vepronin me radh dhe
vemas dhe me f.e.m. t tjera t prjashtuara.Gjat llogaritjes s rrymave t pjesshme n
qark t gjitha rezistencat e brendshme t burimeve t f.e.m.,pavarsisht se ato nuk
veprojn njkohsisht.
Pr do deg bhet shuma algjebrike e rrymave t pjesshme.
N skem vendosen kaht e vrteta t rrymave q perputhen me kahet e rrymave t
pjesshme m t mdha t degve prkatse.
Pr t kontrolluar saktsin e zgjidhjes, shtrohet ekuacioni i ligjit t par t Kirkofit pr
nyjet.
Kjo metod prdoret kur qarku nuk ka shum burime f.e.m.si pasoj dhe numri i rrymave t
pjesshme sht i vogl.
Shembull
T gjenden rrymat n do deg t qarkut t dhn n figurn 25 m sipr me metodn e
mbivendosjes n.q.s.
E1=242V ; E2=121V; R01=1 ; R02=0,5 ; R=40
Zgjidhje:
Ndahet qarku n dy qarqe t thjeshta, n t cilat burimet e f.e.m.veprojn me radh n
rezistort e ngarkess s przier.Rrymat n kto qarqe drejtn n prputhje me kahun e f.e.m.
21

s tyre.Pr skemn a gjejm rezistencn e plot t qarkut.

22

Tema msimore 4. Rryma elektrike alternative

4.1. Llojet e rrymave elektrike
Rrymat elektrike q prdoren n praktik, n shumicn e rasteve ndryshojn gjat gjith
kohs vlern ose vlern dhe drejtimin. Nga karakteri i ndryshimit t tyre gjat kohs, atom
und t ndahen n rryma t vazhduara, aperiodike, alternative, pulsante dhe impulsive.
Rryma e vazhduar (DC) sht ajo rrym vlera dhe drejtimi i s cils mbeten pothuaj t
pandryshueshme gjat nj intervali kohe pak a shum t gjat.Paraqitja grafike e saj n
varsi t kohs sht nj vij e drejt paralele me boshtin e kohs.
Baterit dhe qelizat diellore t furnizimit me energji elektrike jan shembull i DC. Diagrami
tregon nj ekran oshiloskopi ku shfaqet sinjal nga nj furnizim me rrym elektrike t
vazhduar (DC).

Fig. 26. Sinjali i rryms elektrike t vazhduar

Rryma e ndryshushme (aperiodike) sht ajo rrym q n nj interval t caktuar t kohs
ndryshon vlern dhe kahun, ndryshim i cili nuk prsritet n mnyr periodike. Kjo lloj
rryme ndeshet zakonisht n qarqet elektrike gjat regjimeve kalimtare psh. gjat kyjes s
kondensatorit n qarkun e burimit t tensionit t vazhdueshm.
Rryma alternative (AC) sht ajo rrym, ndryshimi i s cils n vler dhe kah prsritet n
intervale kohe t barabarta , t cilat quhen perioda t rryms alternative. N kt mnyr,
nqoftse n nj cast t fardoshm t kohs t1 rryma ka vlern i1, ather n astet e kohs
t2 = t1 +T, t3 = t1 + 2T,..,tn = t1 + nT rryma do t ket po at vler i1= i2 =..=in.
Furnizimi me energji elektrike i banesave bhet me rrymn AC. Diagrami tregon nj ekran
oshiloskopi ku shfaqet sinjal nga nj furnizim me rrym elektrike alternative (AC).

Fig.27. Sinjali i rryms elektrike alternative

23

Rryma pulsante sht ajo rrym , vlera e s cils ndryshon peridiokisht vetm vlern por jo
drejtimin. Vlera e ksaj rryme ndryshon nga zero deri n maksimum dhe prsri n zero, ose
prej nj vlere t caktuarfillestare n maksimum dhe prsri n vlern e fillimit.Kjo lloj rryme
ndeshet gjersisht n qarqet e drejtimit t rryms alternative.
Rryma impulsive ndahet n dy grupe kryesore: vidioimpulsive dhe vidioimpulsive
radioimpulsive. Rrymat vidioimpulsive paraqesin ndryshime t rryms s vazhduar pr nj
koh t shkurtr. Rrymat radioimpulsive paraqesin ndryshime t rryms alternative
sinusoidale pr nj koh t shkurtr.
N figurn m posht paraqiten grafikisht rryma pulsante, e vazhduar, e ndryshueshme
(aperiodike) dhe alternative.

Fig. 28. Paraqitja grafike e rrymave pulsante, e vazhduar, e

ndryshueshme (aperiodike) dhe alternative.

N figurn e mposhtme nj jepen skemat e nj qarku t rryms s vazhduar dhe t nj

qarku t rryms alternative.

a) Qark i rryms s vazhduar

b) Qark i rryms alternative

Fig.29. Qarqet DC dhe AC

4.2. Rryma alternative (AC)

Si e tham m sipr, rryma alternative karakterizohet nga ndryshime t vlers dhe t kahut
q prsriten n interval kohe t barabarta.
Rryma alternative sot prdoret gjersisht; pothuajse e gjith energjia elektrike prodhohet n
formn e energjis s rryms alternative sinusoidale.Koha m e vogl mbas s cils rryma
prsrit veten quhet period T[s].E anasjellta e saj, pra 1/T = f [Hz} quhet frekuenc. Vlern e
24

rryms n nj ast fardo e quajm vler t astit (i).Vlera m e madhe q merrr rryma e
astit gjat nj periode quhet amplitude ( Im)).Vlera mesatare Imes pr nj periudh esht zero.
Imes= (2/)Im= 0.637Im. N prakik, pr vlersimin e rryms sinusoidale prdoret vlera efektive
. Nga pikpamja fizike, vlera efektive sht ajo vler e rryms s vazhduar q
U = Um/
duke kaluar n nj prcjells ,prodhon t njjtin efekt nxehtsie q prodhon n t njjtn kohe
rryma alternative. Raporti I / Imes= kf quhet koeficienti i forms .
Analitikisht rryma alternative sinusoidale paraqitet me an t ekuacionit: i=Imsin(t+)
ku: =2/T=2f sht frekuenca kndore; t- kndi q i prkon kohs t; - kndi i fazs
fillestare ose faza fillestare. Pr = 0 sinusoida kalon npr origjin; pr > 0 sinusoida
zhvendoset majtas kundrejt boshtit t ordinatave (rryma Imsin(t + ) sht n prparim faze
me kndin kundrejt rryms Imsint); pr < 0 sinusoida zhvendoset djathtas kundrejt
boshtit t ordinateve (rryma Imsin(t - ) sht n vones faze me kndin kundrejt rryms
Imsint).
Dy rryma me ekuacionet i1= Im1sin(t - 1) dhe i2= Im2sin(t - 2) jan t zhvendosura n
faz kundrejt njra tjetrs me kendin = 1- 2 . N.q.s. 1 > 2, ather i1 sht n prparim
faze kundrejt i2 ; n.q.s. 1 < 2, ather i2 sht n prparim faze kundrejt i1.

Fig.30.

Rryma alternative sinusoidale

do madhsi elektrike sinusoidale mund t paraqitet grafikisht me vektor rrotullues ose me

sinusoid.N rastin e par gjatsia e vektorit sht e barabart me amplitudn dhe rrotullohet
kundrejt origjins s kordinatave me nj shpejtsi kndore =2/T=2f. Projeksioni i ktij
vektori mbi boshtin e ordinatave jep vlern e astit t rryms sinusoidale.

Fig. 31. Paraqitja grafike e rryms sinusoidale me vektor rrotullues dhe

ndrtimi nprmjet saj i sinusoids s rryms
25

Veprimet me madhsit sinusoidale jan t njjta si veprimet me vektort.N mnyr

analitike vektori rezultant gjendet me formuln:
Im = I21m + I22m + 2I1mI2m cos ( 1- 2)

26

Tema msimore 5. Qarqet elektrike t rryms alternative

do qark elektrik prmban rezistenc R, induktivitet L dhe kapacitet C, t cilat paraqesin
parametrat e qarkut. Vlerat e parametrave dhe ndikimi i tyre n qarqet elektrike zakonisht nuk
jan t njjta. N dias raste vlerat e nj ose dy parametrave jan aq t vogla saq ato mund t
mos merren parasysh n llogaritjen e ktyre qarqeve.
Pr t lehtsuar studimin e dukurive n qarqet e rryms alternative, N fillim studiohen qarqet
q prmbajn nj parameter (R, L ose C) dhe m pas ato me dy e m shum parametra.
5.1. Qarku me rezistenc aktive R
N figurn 32 m posht, paraqitet qarku elektrik me rezistenc aktive R.

Fig. 32. Qarku i rryms alternative me rezistenc aktive

Nse burimi prodhon nj tension sinusoidal u = Umsint , ather vlera e astit e rryms q
do t kaloj, n baz t ligjit t Ohmit do t jet i = Imsint , ku Im = Um / R. Prej ktej del se
n qarkun me rezistenc aktive, tensioni dhe rryma jan n prputhje faze (kndi i
zhvendosjes sht =0). Vlera efektive e rryms gjendet duke pjestuar amplitude me 2:
Im / 2 = Um / 2 R, prej ku I = U /R (ligji i Ohmit pr qarkun e rryms alternative me R).
Fuqia e astit jepet nga formula p = ui. Duke zvendsuar vlerat e u dhe i kemi ekuacionin e
fuqis s astit: p = Um sint . Im sint = Um Im sin2t ose p = Pm sin2t , ku Pm = UmIm sht
fuqia maksimale.

Fig. 33. Paraqitja grafike e rryms dhe tensionit n qarkun me rezistenc aktive

27

5.2. Qarqet e thjeshta RC dhe RL

Nj qark rezistenc - kondensator (RC), sht nj qark elektrik i prbr nga resistor dhe
kondensator, t drejtuar nga nj tension ose burim rryme aktual. Nj qark RC i rangut t
par prbhet nga nj rezistenc dhe nj kondensator dhe sht lloji m i thjesht i qarqeve
RC.
Nj qark rezistenc-induktor (RL) prbhet nga nj rezistenc dhe nj induktor, n seri apo n
paralel, nxitur nga nj burim tensioni.

b
Fig. 34. Qarqe RC dhe RL n seri

N fig. 35 m posht paraqitet diagrami vektorial i qarkut RC.

Fig. 35 Diagrami vektorial i qarkut RC.

Tensioni aktiv n rezistencn R do t jet n prputhje faze me rrymn : Ua = IR. Tensioni n
kapacitet do t jet Uc = I ( I/ C). Tensioni resultant n R dhe C do t jet:
U = Ua2 + Uc2 = (IR)2 + (IXc)2 = I R2 + Xc2 = IZ, prej nga I = U / Z.
Madhsia Z quhet rezistenc e plot e qarkut dhe matet me om.
Fuqia aktive e qarkut jepet me formuln P = UIcos, ndrsa fuqia reaktive merret nga
formula Q = UIsin .
N qarqet RL, llogaritja e madhsive t ndryshme t qarkut bhet nprmjet vlerave efektive
t rryms dhe t tensionit. Nse I sht vlera efektive e rryms sinusoidale q kalon n qark,
athere vlera efektive e tensionit do t jet Ua = IR. Ky quhet tension aktiv.Tensioni n
28

induktivitet do t jet UL = IL = IXL dhe ky quhet tension reaktiv.

Tensioni resultant n skajet e qarkut sipas diagramit vektorial, do t jet:
U = Ua2 + UL2 = (IR)2 + (IXL)2 = I R2 + XL2 = IZ, prej nga I = U / Z.
Madhsia Z quhet rezistenc e plot ose e dukshme e qarkut dhe matet me ohm.

Fig. 36. Diagrami vektorial i qarkut RL

Fuqia aktive e qarkut jepet me formuln P = UIcos, ndrsa fuqia reaktive merret nga
formula Q = UIsin .
M posht jepet paraqitja grafike e I,U, dhe P pr qarqet RC dhe RL

RC

RL
Fig. 37.Paraqitja grafike e rryms,tensionit dhe fuqis pr qarqet RC dhe RL

5.3. Qarqet e thjeshta t rryms alternative RLC (seri)

Nj qark RLC sht nj qark elektrik i cili prbhet nga nj rezistenc, nj induktor, dhe nj
kondensator, t lidhur n seri apo n paralel. Qarku krijon lkundje harmonike t rryms dhe
bn rezonanc t ngjashme me at t nj qarku LC. Dallimi kryesor qndron n faktin se
prania e rezistencs bn q do luhatje e detyruar n qark do t shuhet me kalimin e kohs
nse nuk furnizohet nga nj burim. Ky efekt i rezistencs quhet fikje. Prania e rezistencs
gjithashtu redukton disi frekuencn e kulmit t rezonancs. rezistenca sht e pashmangshme
n nj qarl real, edhe n qoft se n t nuk sht prfshir si nj komponent i veant nj
rezistenc. Nj qark LC i pastr, ideal, sht nj abstraksion pr qllim t teoris.

29

Fig. 38. Skema e nj qarku RLC

Rryma I n do pjes t qarkut sht e njjt. Tensioni aktiv n R sht Ua = IR ,tensioni
induktiv n L sht UL = IL = IXL , ndrsa tensioni kapacitiv n C sht UC = I (1/c)= IXC.
Tensioni resultant, sipas diagramit vektorial sht :
U = Ua2 +( UL - Uc) 2 = (IR)2 + (IXL IXC)2 = I R2 + (XL XC)2 = IZ , prej ku I = U/Z

Fig. 39. Diagramet vektoriale t qarkut RLC

Fig.a - Diagrami vektorial i qarkut RLC kur XL = XC
Fig.b - Diagrami vektorial i qarkut RLC kur XL > XC
Fig.c - Diagrami vektorial i qarkut RLC kur XL <XC
N rastin kur XL > XC kemi Z = R2 + ((XL XC)2 dhe sin = (XL XC) / Z , cos = R /Z,
tg = (XL XC) / R.
Gjithashtu, sin = (UL UC) / U, cos = UR /U dhe tg = (UL UC) / UR
N rastin kur XL <XC kemi Z = R2 + (XC XL)2 dhe sin = (XC XL) / Z, cos = R /Z,
tg = (XC XL) / R.
5.4. Qarqet e degzuara me rezistenca t thjeshta
5.4.1. Qarku me dy deg paralele
Nqoftse n qarkun e prbr nga dy deg paralele, n seiciln prej t cilave ka nj
rezistenc aktive dhe reaktive,do t zbatohet nj tension sinusoidal, ather n do deg do t
30

kaloj njm rrym sinusoidale. Meqnse tensioni i zabtuar n t dy degt sht i njjt,
vlerat efektive t rrymave do t jen:
I1 = U / Z1 dhe I2 = U / Z2 ku Z1 = R12 + X12 dhe

Z2 = R22 + X22 jan

rezistencat e plota t degve paralelele.

Fig. 40. Qarku me dy deg paralele me rezistenc aktive dhe reaktive

Fig. 41. Diagrami vektorial i qarku7 me dy deg paralele me

rezistenc aktive dhe reaktive

Rryma I1 n degn e par sht n vones faze kundrejt tensionit me kndin 1 sepse qarku i
ksaj dege prbhet prej rezsistencs aktive dhe induktive, ndrsa rryma I2 sht n prparim
faze kundrejt tensionit me kndin 2 sepse qarku i degs s dyt prbhet nga rezistenca
aktive dhe kapacitive. Tangentet e ktyre kndeve jepen nga formulat:
tg 1 = X1 / R1 dhe tg2 = - X2 / R2 . Si duket edhe nga diagrami vektorial n figurn m

sipr, vlera e rryms i n pjesn e padegzuar t qarkut sht I = I1 + I2.

Sipas teorems s kosinusit, nga OKM kemi:
I = I12 + I22 + 2 I1 I2 cos (1 - 2 ).
Fuqit aktive, reaktive dhe t plota pr gjith qarkun jepen nga formulat: P = Uicos;
Q = Uisin dhe S = UI.
31

5.4.2. Qarqet e degzuara me rezistenca thjesht reaktive

Llogaritja e qarqeve t degzuara q prmbajn rezistenca thjesht reaktive sht m e
thjesht. N qarkun e fig. m posht i prbr nga tri deg paralele ku n dy t parat kemi
rezistenca induktive X1 dhe X2 dhe n degn e tret rezistencn kapacitive X3 , rryma n do
deg paralele do t jet:
I1 = U / X1 = U / L1 ; I2 = U / X2 = U / L2 ; I3 = U / X3 = U / L3 .

Fig. 42. Qarku i degzuar me rezistenca aktive

Fig.43. Diagrami vektorial i qarkut me rezistenca aktive

Rrymat n degt me L do t jen me vones faze 900 kundrejt tensionit, kurse n degn me C
jan me prparim faze 900 , si tregohet edhe n diagramin vektorial t fig. m sipr.
Rryma n pjesn e pagegzuar t qarkut do t jet sa shuma algjebrike e tyre, pasi ato kan t
njjtin drejtim, pra I = I1 + I2 + (- I3 ). Duke zvendsuar rrymat me formulat prkatse t
ligjit t Ohmit, do t kemi: U / X = U /X1 + U / X2 + U / (- X3 ), prej nga, duke faktorizuar
dhe thjeshtuar marrim 1 / X = 1 /X1 + 1 / X2 + 1 / (- X3 ), ku X sht rezistenca reaktive e
njvlershme e gjith qarkut.

32

5.4.3. Qarku me lidhje t przier t rezistencave aktive dhe reaktive

N fig. m posht, paraqitet nj qark me lidhje t przier t rezistencave aktive dhe reaktive.

Fig. 44. Qarku me lidhje t przier t rezistencave aktive dhe reaktive

Llogaritja e I dhe U n pjest e qarkut, mund t bhet duke zvendsuar pjest e degzuara t
qarkut t prbra nga dy (ose disa) deg paralele, me nj pjes t njvlershme me pjesn e
padegzuar (fig. ).

Fig. 45. Qarku i njvlershm i lidhjes s pjesve t rezistencave aktive

dhe reaktive
Rezistencat e njvlershme aktive dhe reaktive t pjesve t degzuara do t jen ;
R12 = g12 Z2 12 dhe X12 = b12 Z212 ( g dhe b jan prcjellshmrit aktive dhe reaktive t
degve).
M tej, qarkun e padegzuar t fi. E zvendsojm me nj qark ty njvlershm me nj
rezistenc Z (fi. ).
______
Rezistenca e plot do t jet Z = R2 + X2 . Rryma n qark dhe rrjedhimisht edhe rryma n
rezistencn Z3 (fig. ) sht I = I3 = U / Z. Kjo rrym sht e zhvendosut ndaj tensionit me
kndin tg = X / R.
_______
Pr degn e par paralele kemi: I1 = U1 / Z1 = U1 / R21 + X21 dhe tg1 = X1 / R1. Po ashtu,
_______
edhe pr degn e dyt paralele do t kemi I2 = U2 / Z2 = U2 / R22 + X22 dhe tg2 = X2 / R2.
Fuqit aktive dhe reaktive t do pjese t qarkut dhe pr gjith qarkun do t jen:
33

P1 = U1I1cos 1, P2 = U2I2cos 2, P3 = U3I3 cos 3 , P = P1 + P2 + P3 ose P = UIcos

Fig. 46. Qarku i njvlershm i lidhjes s pjesve t rezistencave

aktive dhe reaktive
N fig. 47. m posht jepet diagrami vektorial i qarkut me lidhje t przier t rezistencave
aktive dhe reaktive.

Fig. 47. Diagrami vektroial i qarkut me lidhje t przier t

rezistencave aktive dhe reaktive

5.5. Rezonanca n qarkun RLC

Nj veti e rndsishme e ktij qarku sht aftsia e tij pr t pasur rezonanc n nj frekuenc
t caktuar, t ashtuquajturn frekuencn rezonanc , f0. Frekuencat jan t matur n njsit e
Hertz. Megjithat, shpesh prdoret frekuenca kndore 0, si m e prshtatshme matematikisht
Kjo matet n radian pr sekond.Ato lidhen me njra- tjetrn me an t formuls 0 = 2 / f0.
Rezonanca ndodh sepse energjia n qark sht ruajtur n dy mnyra t ndryshme : n nj
fush elektrike meq kondensatori sht ngarkuar dhe n nj fush magnetike meqnse
rryma rrjedh npr induktor. Energjia mund t transferohet nga njri te tjetri brenda qarkut
dhe kjo mund t jet oshiluese. Frekuenca rezonanc prkufizohet si frekuenca n t ciln
rezistenca e plot e qarkut sht minimale. N mnyr ekuivalente, ajo mund t prcaktohet
34

edhe si frekuenca ku rezistenca sht trsisht reale. Kjo ndodh pr shkak se rezistenca e
induktorit dhe ajo e kondensatorit n rezonanc jan t barabarta , por me shenja t kundrta
dhe pr kt arsye ato anullojn njra tjetrn . Qarqet ku L dhe C jan n parallel, ndryshe
nga ata ku ato jan n seri, kan m tepr nj rezistenc t plot maksimale se sa nj
rezistenc t plot minimale. Pr kt arsye ata jan prshkruar shpesh si antirezonues, e
megjithat sht e zakonshme q frekuenca n t ciln ndodh kjo dukuri t konsiderohet si
frekuenca rezonanc.
N qarkun e rastit a kemi 0 = 1 / LC , ndrsa n qarkun e rastit b kemi 0 1 / LC

b
Fig. 48. Qarqe RLC n rezonanc

a) Rezonanc n seri minimum i rezistencs n frekuencn e rezonancs

b) Rezonanc n paralel - maksimumi i rezistencs n frekuencn e rezonancs
Rezonanca n seri - Rezonanc e nj qark RLC n seri ndodh kur reactanca induktive dhe
kapacitive jan t barabarta n madhsi, por anullojn njra-tjetrn pr shkak se ato jan t
180 grad ndryshim n faze.Pra, kur kemi XL = XC , ather frekuenca kndore e rryms
alternative q lind n qark sht 0 = 1 / LC. N kt rast frekuenca e rrjetit prputhet me
frekuencn e lkundjeve vetjake t qarkut 0. Kjo dukuri quhet rezonanca n qarkun n seri
ose rezonanca e tensioneve.

Fig. 49. Rezonanca e nj qarku RLC n seri

35

Rezonanca paralele - Rezonanca e nj qarku paralel RLC sht pak m shum e ngatrruar
se sa rezonanca seri. Frekuenca e rezonancs mund t prkufizohet n tre mnyra t
ndryshme, t cilat konvergojn n t njjtn shprehje si frekuenca e rezonancs seri n qoft
se rezistenca e qarkut sht e vogl.

Fig. 50. Qark n rezonanc paralele

N rastin kur IC = IL diagrami vektorial i rezonancs paralel paraqitet si n figurn m posht:

Fig. 51. Diagrami vektorial i rezonancs paralel kur IC = IL

N rastet kur IC

>

IL dhe IC

<

IL kemi paraqitjet e mposhtme t diagramit vektorial.

36

Fig. 52. Diagramet vektoriale t rezonancs paralel kur IC

37

>

IL dhe IC

<

IL

Tema msimore 6. Njohuri mbi fushn magnetike

Fusha magnetike sht nj form e veant e materies q karakterizohet nga forca q vepron
mbi ngarkesn elektrike t lvizshme q sht n prpjestim t drejt
me ngarkesn dhe shpejtsin e lvizjes s saj.Ajo krijohet rreth ngarkesave t lvizshme;
rreth prcjellsit me rrym ;brenda dhe jasht trupave t magnetizua.Sipas llojit t rryms
mund t jet e ndyshueshme dhe e pandryshueshme.Vektori fush magnetike B sht
madhsia q karakterizon dendsin e fushs magnetike.shte karakteristika kryesore e
fushs magnetike.N sistemin SI vektori fush magnetike matet me Tesla [T].

Fig.53
6.1. Ligji i Amperit
Rreth prcjellsave me rrym krijohen fusha magnetike t cilat bashkveprojn midis tyre.
Forcat e bashkveprimit prcaktohen sipas ligjit t Amperit i cili shprehet:
Forca e bashkveprimit midis dy prcjellsave me rrym sht n prpjestim t drejt me
rrymat I1, t prcjellsve; gjatsit l1, t tyre; prshkueshmrin magnetike dhe n
prpjestim t zhdrejt me katrorin e largsis s tyre, dhe nga kndi midis largsis R t
tyre me elementin njsi n studim. Analitikisht shprehet me formuln:
2

F = ( I1l1I2l2 / 4 R ) sin

Fig. 54
Raporti i ksaj force me prodhimin e rryms me gjatsin e prcjellsit t dyt (apo t par)
38

I2l2 (I1l1) prfaqson vektorin fush magnetike t prcjellsit me rrym t par (apo t dyt )
pra do t kemi:
2

B = F / l2l2 = (I1l1 / 4 R ) sin

Njsia matse sht T (tesla).
Drejtimi i vektorit fush magnetike prputhet me at t pingules s hequr mbi rrafshin q
prmban elementin dl dhe pikn A dhe si kah ka kahun e turjels dhe varet nga kahu i rryms.
6.2. Vijat e fushs magnetike
Vijat e fushs magnetike paraqesin grafikisht fushn magnetike. Ato jan t tilla q tangentja
n do pik t saj prputhet me drejtimin e vektorit fush magnetike B. Pr prcjellsa me
forma t ndryshme jan t ndryshme.
Pr prcjellsin drejtvizor, vijat e fushs magnetike jan rrath bashkqendror me qendr
prcjellsin dhe shtrihen n rrafshin pingul me t.Kahu gjendet me rregulln e turjels dhe t
dors s djatht si paraqitet n figurn m posht.

Fig.55. Vijat e fushs magnetike pr prcjellsin drejtvizor

Pr llogaritjen e fushs magnetike n qendr t prcjellsit rrethor prdoret formula
B=0l/2r
Pr bobinn cilindrike:
Bobina, gjatsia e s cils sht shum m e madhe se diametri i saj, quhet cilindrike. N
figurn 48 m posht paraqitet grafikisht fusha magnetike e saj.Brenda bobins vijat e fushs
jan vija paralele t baraslarguara, ndrsa n skaje dhe jasht saj t lakuara. Aty ku vijat e
fushs dalin, krijohet poli veri (V), kurse n ann tjetr sht poli jug (J). Fusha magnetike e
nj bobine sht e njjt me at t nj magneti t prhershm
a

Fig.56. Fusha magnetike e bobins cilindrike

39

Pr bobinn unazore (toroidale).

Quhet unazore sepse prcjellsi mbshtillet n brtham unazore.Fusha magnetike e saj
paraqitet me rrath bashkqndror me qndr n qendrn e unazs dhe t barazlarguar
dhe shtrihen vetem brenda bobins.Kahu gjendet me rregulln e turjels (fig. 57).

Fig.57. Fusha magnetike e bobins unazore

6.3. Prshkueshmria magnetike

Prshkueshmri magnetike quhet madhsia q karakterizon vetit dhe ndikimin e mjedisit
mbi fushn magnetike.
Prshkueshmria magnetike e nj mjedisi t fardoshm quhet absolute. Ajo matet me
Henri/metr(H/m) dhe shnohet me simbolon .
Prshkueshmria magnetike e boshllkut shnohet me 0 ,ka vler 4p10- 7 H/m. Raporti i
prshkueshmris magnetike absolute me at t boshllkut quhet prshkueshmri magnetike
relative, shnohet me r dhe shprehet me formuln:
r = / 0 =B / B0
Prshkueshmria magnetike relative tregon sa her m e madhe apo m e vogl sht
prshkueshmria absolute e mjedisit, nga ajo e boshllkut. N varsi t vlers s r materialet
klasifikohen n:
Materiale diamagnetik (r < 1 ) si bakri,argjendi etj.
Materiale paramagnetik (r > 1) si ajri,alumini,magnezi etj.
Materiale ferromagnetik (r >>1 ) hekuri,kobalti,nikeli etj.
Pr efekt llogaritjesh, prshkueshmria magnetike relative e dy grupeve t para merret 1
6.4. Fusha magnetizuese (fluksi i vektorit fush magnetike)
Fusha magnetizuese sht shkaku i lindjes s fushs magnetike.Ajo merr parasysh vetm
ndikimin e rryms dhe formn e prcjellesit.sht madhsi llogaritse pasi nuk merr parasysh
ndikimin e mjedisit.Shnohet me H , njsia matse e saj sht A/m (Amper/metr)
Fusha magnetizuese H dhe fusha magnetike B jan vektor t drejtuar sipas kahut t veprimit
t fushs.Midis moduleve t ktyre vektorve egziston lidhja:
B=H
Fusha magnetike sht e barabart me prodhimin e fushs magnetizuese, q vret nga rryma
dhe forma e prcjellsit, me prshkueshmrin magnetike absolute q varet nga mjedisi.
sht vrtetuar q fusha magnetizuese n qndrn e prcjellsit rrethor llogaritet me
formuln: H=I/D ku I- rryma n prcjells n A (Amper), D- diametri i prcjellsit n
m(meter)
Fluksi magnetik
Fluksi magnetik sht numri i vijave t fushs magnetike q kalojne npr nj siprfaqe t
vendosur n nj fush magnetike (figura 58).
40

Fig.58. Fluksi magnetik

Fluksi magnetik shnohet me shkronjn greke dhe njsia matse sht Weber (wb) . Ne e
gjejm at me formuln = BAcos, ku ku sht fluksi magnetik,B sht fusha magnetike
dhe sht kndi q formojn vijat e fushs magnetike me siprfaqen.
N dy figurat e mposhtme tregohen dy gjendje t ndryshme t kndit t fluksit magnetik.

Fig. 59. Dy gjendje t ndryshme t kndit t fluksit magnetik

N rastin e par,vijat e fushs magnetike jan pingule me siprfaqen, kshtu q kndi q

formojn vijat e fushs magnetike me planin e siprfaqes A, sht 0 dhe n kt rast
cos =cos0 = 1. Formula e msiprme mer formn = BA.
N figurn e e dyt, kndi ndrmjet pingules s hequr mbi siprfaqen A dhe vijave t fushs
nagnetike sht 90 prandaj kemi cos = cos90 = 0 dhe ekuacioni i fluksit magnetik bhet
= BAcos90 = BA0 = 0.
6.5. Ligji irryms s plot. Forca magnetomotore (f.m.m)
Ligji i rryms s plot
Nqoft se n nj siprfaqe S q prshkohet nga disa prcjells me rrym me kah t
prcaktuar, do t pranojm si kah pozitiv t rryms at q hyn n siprfaqen S dhe si kah
negativ at q del nga siprfaqja, ather vrtetohet se rryma e plot q prshkon siprfaqen S
sht e barabart me shumn algjebrike t rrymave q pershkojn kt siprfaqe.
Pra : I=I1 + I2 - I3. . Ligji irryms s plot shprehet me formuln I=Hl
Forca magnetomotore
Ligji i rryms s plot , pr nj bobin me spira jepet me formuln I=IW.
Prodhimi i rryms n bobin me numrin e spirave t saj quhet force magnetomotore f.m.m, e
cila jepet me formuln Fm = IW. Njsia matse e saj sht As (amper spira).
Pr llogaritjet teknike, prdoret formula e cila jep lidhjen midis f.m.m dhe ligjit t rryms s
41

plot: I = IW =H l ose H/I=W/l.

6.6. Fusha magnetike e prcjellsit t drejt me rrym
Pr t llogaritur fushn magnetike t prcjellsit t drejt me rrym paraqiten dy raste:
a) Llogaritja e fushs magnetike n largsi x jasht prcjellsit, ku me largimin nga
percjellsi fusha magnetike dobsohet dhe anasjelltas. N kt rast prdoret formula
I = I= H l ku (l = 2px)
b) Llogaritja e fushs magnetike brenda prcjllsit, ku arsyetohet si m sipr, vetm se
largsia x sht m e vogl se rrezja e prcjellsit dhe rryma m e vogl se ajo e plot
(x < r). N baz t ligjit t rryms s plot , rryma n at pjes t seksionit q studjojm sht:
I=I x2/r2
Ather fusha magnetike do t llogaritet me formuln B=mI x/2pr2 .
Fusha magnetike arrin vlern maksimale t saj n siprfaqen e prcjellsit dhe vlern
minimale (zero) n qendr t tij (x = r).
5.7.Fusha magnetike e bobins
Bobinat q prdoren n praktik mund t jen unazore ose cilindrike.T llogaritim fushn
magnetike t bobins unazore.Kur kemi studiuar kt bobin kemi thn se nga kalimi rryms
n t krijohet fush magnetike vetm brenda bobins.Vijat e ksaj fushe jan rrath
bashkqndror me qendr n qendrn e unazs.Jasht bobins nuk ekziston fush magnetike.

Fig. 60. Fusha magnetike e bobins

N pikat brenda unazs me reze x <R1( rrezja e brendshme) fusha magnetizuese H=0,rryma
mungon: I=0
N pikat jasht unazs me reze x > R2 (rrezja e jashtme) fusha magnnetizuese H=0,rryma
mungon I=0.
N pikat brenda unazs me rreze R1 < x < R2 fusha magnetizuese e ndryshme nga zero n
baz t ligjit t rryms s plot shkruajm:
IW = Hl ose H = IW/ l
Pr nj pik t fardoshme brenda bobins, gjatsia l = 2px kshtu H=IW/2px.
Fusha magnetike n bobinen cilindrike ka vler maksimale n pikat brenda saj n largsi
x=R1 dhe minimale n pikat me largsi x=R2.
Bobina cilindrike mund t studjohet si pjes e bobins unazore me rreze shum t madhe n
t ciln pshtjellat jan prqendruar n nj pjes t brthams s saj me gjatsi l. N kto
kushte, fusha magnetizuese do t llogaritej me formuln H=IW/l, ku W sht numri i
spirave n pjesn q po studjojm.
42

6.7.1. Induktiviteti i nj bobine

Induktiviteti sht parametri q karakterizon bobinn dhe shnohet me L.N rastin nj bobine
me W spira, gjatsi l dhe seksion S, q ndodhet n nj mjedis joferromagnetik dhe pa
brtham ferromagnetike, induktiviteti magnetik L llogaritet me an t formuls:
L=Mws / L
Vm re se n kt rast induktiviteti varet nga parametrat konstruktiv t bobins dhe jo nga
rryma n t.Pr nj bobin t dhn, induktiviteti sht madhsi konstante.
Pra kur duam induktivitet t madh kshillohet prdorimi i nj brthame Fe t pangopur.
6.7.2. Induktiviteti i ndrsjellt
Nqoftse dy bobina me rrym vendosen pran njra tjetrs, athere nj pjes e fluksit t
njrs bobin pret spirat e tjetrs dhe anasjelltas. N kt mnyr, formohet fluksi i ndrlidhur
ndrmjet pjess s fluksit t njrs bobin dhe spirave t bobins tjetr.Pr bobinn e par ky

12 = 12 W2 ; ndrsa pr bobinn e dyt do t kemi 21 = 21 W1

( ku 12 dhe jan respektivisht pjes t fluksit t par dhe t dyt q presin prkatsisht

fluks shnohet

21

spirat e bobins s dyt dhe t par).

Nqoftse bobinat ndodhen n mjedis joferromagnetik dhe nuk kan brtham, ather
flukset e ndrlidhur pjesor jan n prpjestim t drejt me rrymat e tyre, dhe kjo shprehet me
an t formulave t mposhtme:

12 =

21 = M21 l2

M12 l1

Ku M12 dhe M21 jan koeficent prpjestimi t barabart mes tyre.Ky koeficient shnohet me
M dhe quhet induktiviteti i ndrsjellt i dy bobinave ;njsia matse e tij sht Henri [H].
Bobinat e lidhura nprmjet fluksit quhen t lidhura magnetikisht.Lidhja manjetike mes
bobinave vlersohet nprmjet koeficentit t lidhjes(iftimit) K. Ai llogaritet me an t
formuls:
______
K = M / L1 L2

6.8. Fusha magnetike n mjedis ferrromagnetik

Materialet ferromagnetike prbhen nga zona t vogla magnetike t rregullta, n
formn e magnetve dypolar.N munges t fushs s jashtme magnetike forcat magnetike
kompesohen dhe fusha magnetike n trup sht zero.Nqoftse nj material i till vendoset n
fush magnetike, ather ai do t magnetizohet. Nn veprimin e fushs s jashtme. magnett
elementar orientohen sipas fushes,n mnyr q n njrin skaj formohet nj pol dhe n
tjetrin poli kundrt.Trupi del i polarizuar duke formuar fushn e vet magnetike.Rritja e fushs
s jashtme sjell edhe rritjen e fushs s brendshme.
Kur drejtimi i fushs magnetike t magnetizimit prputhet n t gjitha pikat me drejtimin e
fushs magnetike t jashtme, arrihet ajo q quhet fusha magnetizuese e ngopjes. Fusha
magnetike n mjedisin ferromagnetik prcaktohet si shum e fushs s jashtme B0 dhe asaj
t brndshme Bb .
Pra, kemi: B = B0 + Bb
43

Fig. 61. Vija e magnetizimit B(H).

N figurn 61 paraqitet grafikisht kjo varsia midis B dhe H nprmjet vijs q quhet vija e
magnetizimi, B(H).
Vija e magnetizimit prbhet nga tre pjes kryesore:
a) pjesa OA e cila sht pjesa n t ciln fusha magnetike rritet n prpjestim t drejt me
fushn magnetizuese.
b) pjesa AB e cila sht pjesa n t ciln rritja e fushs magnetike ngadalsohet (quhet
ndryshe edhe gjuri i karakteristiks), dhe
c) pjesa mbi B, tek e cila vrehet rritje e dobt e fushs (ndodh ngopja, pra magnetizimi i
plot i materialit).
Duhet theksuar se do material ferromagnetik ka vijn e vet t magnetizimit.
6.9. Vija e magnetizimit fillestar . Cikli i histerezias.
Nqoftse nj material ferromagnetik i pamagnetizuar m par, magnetizohet deri n vlern
maksimale, ather prftohet vija B(H) q quhet vija e magnetizimit fillestar (fig.62).
Nse zvoglojm fushen magnetike t jashtme, ather materiali do t magnetizohet.Vm
re se magnetizimi nuk ndodh sipas s njjts vij me magnetizimin. Vija e magnetizimit do
t jet m lart se ajo e magnetizimit, sepse procesi i magnetizimit mbetet pas atij t
magnetizimit.

Fig. 62. Vija e magnetizimit fillestar

Dukuria e voness s ndryshimit t fushs magnetike nga ndryshimi i fushs
magnetizuese quhet histerezis magnetik. Vm re se kur H sht zero, B sht e ndryshme
nga zero.Fusha magnetike ruan nj vler Bmb q quhet fusha magnetike mbetse.
Pr t uar n zero fushn magnetike t trupit, duhet t ndryshohet kahu i fushs
magnetizuese.Madhsia e fushs magnetizuese q nevojitet pr t zhdukur fushn magnetike
mbetse, quhet forc kohercitive Hkoer . Kur fusha magnetizuese rritet mbi forcn kohercitive,
ather edhe fusha magnetike rritet prsri, por me kah t kundrt. N kt rast rifillon
magnetizimi dhe materiali mgnetizohet deri n ngopje me polaritet t kundrt.
44

Vija e mbyllur e varsis s fushs magnetike nga ajo magnetizuese pr dy cikle magnetizimi
quhet nyje histerezis.Vendi gjeometrik i majave t nyjeve t veanta t histerezisit quhet vija
kryesore e magnetizimit.

6.10. Qarku magnetik. Rezistenca magnetike

6.10.1. Klasifikimi i qarkut magnetik
Qark magnetik quhet trsia e trupave dhe mjediseve npr t cilt mbyllet fluksi
magnetik. N figurn 55 m posht, tregohen forma t ndryshme t qarkut magnetik.Qarqet
magmentik mund t jen t thjesht (si psh.brthamat e bobinave) dhe t ndrlikuar ( si psh.
brthamat makinave elektrike).
Qarqet mund t bhen prej materialesh t ndryshm, me gjatsi dhe seksione trthore t
ndryshme.

Fig. 63. Qarqe magnetike

Qarku magnetik prej t njjtit material dhe seksion t njjt quhet i njtrajtshm.
Qarku magnetik prej materialesh t ndyshm ferromagnetik dhe me seksion t ndryshm
quhet qark jo i njtrajtshm.
Sipas forms, qarqet ndahen n t degzuar dhe n t padegzuar.N qarkun e padegzuar
fluksi magnetik sht kostant n t gjith seksionet e tij. Domethn kemi:
=Bi Si = konst
Pr dy seksione fardo kjo shprehje mund t shkruhet:
B1 / B2 = S1 / S2
Fushat magnetike n pjese t ndryshme t qarkut magnetik jan n prpjestim t zhdrejt me
siprfaqet e tyre.Qarqet e degzuar ndahen n qarqe simetrik dhe qarqe josimetrik.
Qarqe t degzuar simetrik quhen ato qarqe, ku pjest e majta dhe t djathta t shtyllave jan
t prbra nga i njjti material, me gjatsi, seksione dhe forc magnetomotore t njjt.
Pr llogaritjen e qarqeve magnetike zbatohet ligji i Ohmit dhe ligjet e Kirkofit.
6.10.2. Rezistenca magnetike
Madhsin, e cila jepet nga formula l / S = Rm do ta quajm rezistenc magnetike.Njsia
matse e saj sht [1/H]. Sa m e madhe t jet prshkueshmria magnetike e mjedisit, aq m
e vogl sht rezistenca e tij dhe anasjelltas.Materialet ferromagnetike kan rezistenc t
vogel. Rezistencn m t madhe magnetike e ka ajri (m = 1).Pr kt arsye makinat apo
aparatet elektrike ndrtohen me hapsira ajrore minimale.
6.10.3.Ligji i Omit pr qarkun magnetik
Shprehjet Fm = (l / S ) apo

= Fm / Rm shprehin ligjin e Omit pr qarkun magnetik.

45

Disa parametra kryesor t qarkut magnetik jan:

a) Fluksi magnetik
b) Rezistenca magnetike Rm = l / mS
c) Tensioni magnetik
Um = Rm
d) Forca magnetomotore Fm = Rm
6.10.4. Ligjet e Kirkofit pr qarkun magnetik
Pr studimin e qarkut magnetik zbatohen dy ligjet e Kirkofit.
Ligji i par: Shuma algjebrike e flukseve magnetike n nyje sht e barabart me zero.
= 0
Nyje quajm pikn ku kalojn tre ose m shum vija t fushs magnetike.
Flukset q drejtohen nga nyja,kan shenj plus (+) dhe ata q largohen prej saj shenjn minus
( - ).
Ligji i dyt: Shuma algjebrike e f.m.m n nj kontur magnetik sht e barabart me shumn
algjebrike t prodhimeve t flukseve magnetike perkatse t konturit t dhn ose me shumn
e tensioneve magnetike ne pjes t vecanta t qarkut:
IW =

6.11. Llogaritja e qarkut magnetik.

6.11.1. Llogaritja e qarkut magnetik t padegzuar.
N praktik pr llogaritjen e ktyre qarqeve magnetik t padegzuar prdoren metoda
grafike dhe metoda grafoanalitike.
Tipet e problemave q paraqiten pr zgjidhje jan dy:
a) Problemi i par ose i drejt: Jepen fusha magnetike B (ose fluksi), llojet e materialeve,
prmasat e prcjellsve dhe prmasat e hapsirave ajrore. Krkohet t gjendet forca
magnetomotore pr t krijuar kt fush magnetike.
b) Problemi i dyt ose i kundrt: Jepet forca magnetomotore, llojet e prcjellsve, prmasat e
prcjellsve dhe t hapsirave ajrore. Krkohet t gjendet fusha magnetike (apo fluksi).
Le t shohim rradhn e puns q ndiqet n t dy tipet e problemeve.
Pr problemin e par:
Shfrytzojm ligjin e dyt t Kirkofit pr qarkun magnetik, i cili jepet me formuln
I W = Hi li ( ku i prfaqson numrin e elementve n qark).
Rradha e puns do t jet si vijon:
Prcaktojm numrin e elementve t qarkut magnetik me materiale dhe prmasa t
ndryshme
Prcaktojm gjatsit e vijave magnetike mesatare pr do element t qarkut
Llogaritim vlerat e fushs magnetike n do pjes t qarkut magnetik.
Llogaritim vlerat e fushs magnetizuese n do pjes t qarkut magnetik (Hi = Bi / )
pr hapsirn ajrore H0 = B0 8 105 ).
Llogaritim tensionin magnetik n do element t qarkut sipas shprehjes: Umi = Hi li
Me vlerat e llogaritura paraqesim numerikisht ligjin e dyt t Kirkofit.
46

Pr problemin e dyt
Sipas t dhnave t ktij problemi, njohim forcn magnetomotore, materialet dhe prmasat e
elementve t qarkut magnetik.Krkohet t gjendet fusha magnetike q krijon kjo forc
magnetomotore. Pr zgjidhjen e ktij problemi shfrytzojm ligjin e rryms s plot pr
konturin e qarkut magnetik
= Umi
IW=
6.11.2. Llogaritja e qarkut magnetik t degzuar
Qarqet magnetike mund t jen simetrike ose josimetrike.Qarku simetrik prbhet nga dy
konture t njjt.Kolona e mesit s bashku me bobinn prfshihet n t dy konturet.Fluksi
magnetik i kolons s mesit ndahet n dy flukse t njjta:
2 = 3 = 1 / 2
Pr shkak t barazimit t flukseve llogaritja n konturet simetrike reduktohet n llogaritjen e
njrit kontur, e cila bhet n t njjtn mnyr si n qarkun e padegzuar.
Pr qarqet josimetrike rezistencat magnetike si dhe flukset magnetike nuk jan t
njjta.Elementet e skems s zvendsimit kan karakteristikat = ( Um) jodrejtvizore, dhe
n trsi qarku sht jodrejtvizor.Pr shkak t vshtirsive q paraqet ky problem, ai
studiohet n nj nivel m t lart.
6.12. Magnett e prhershm
Materialet ferromagnetike t magnetizuar paraprakisht m par quhen magnet t
prheshm.Ata kan forma t ndryshme, m t prhapura jan ato n formn e patkoit (apo
U) si dhe n formn e thuprs.
Prftohen nga materiale t fuqishme ferromagnetike q futen n fush magnetike t fuqishme
t pandryshueshme.Edhe pas largimit t fushs magnetike ata i ruajn vetit e fuqishme
magnetike. Vetia kryesore e magnetve t prhershm sht se forca trheqse e tyre sht
konstante dhe nuk mund t ndryshohet.
6.12.1. Elektromagnett
Elektromagnett jan paije elektroteknike t prbra nga bobina me brtham
ferromagnetike.
Ndryshe nga magnett e prhershm, nprmjet tyre mund t merren forca trheqse m t
fuqishme dhe t ndryshueshme.Duke ndryshuar rrymn n bobin ndryshohet madhsia e
forcs trheqse.
Sipas parimit t puns, elekyromagnett ndahen n magnet t papolarizuar dhe magnet t
polarizuar.
Quhen elektromagnet t papolarizuar ata elektromagnet, tek t cilt ndryshimi i kahut t
rryms n bobin nuk ndryshon kahun e forcs trheqse.
Forca me t ciln elektromagneti trheq materialin ferromagnetik quhet forca trheqse ose
ngritse.Pr elektromagnetin n form thupre kjo forc llogaritet:
F = (B2 S / 8) 107
Ndrsa pr elektromagnetin n form patkoi forca trheqse llogaritet:
F = (B2 S / 4) 107
47

Duke ndryshuar rrymn n bobin ndryshohet edhe madhsia e forcs trheqse t

elektromagnetit dhe kjo mund t vihet re shum thjesht.
Elektromagnet i polarizuar quhet elektromagneti, tek i cili gjat ndryshimit t kahut t
rryms n bobin, ndryshon kahu i forcs trheqse.
Brthama e ketij elektromagneti sht magnet i prhershm.Kur rryma n bobin ka kah t
till q fusha magnetike e saj prputhet me at t brthams, fusha rezultane rritet.Materiali
ferromagnetik trhiqet duke mposhtur forcn trheqse t susts q sht lidhur.Kur kahu I
rryms n bobin ndryshon fusha rezultante zvogelohet,forca trheqse zvoglohet , zgjedha
largohet nga elektromagneti,bie nen veprimin e sustes.

6.13. Induksioni elektromagnetik

6.13.1. Njohuri t prgjithshme mbi induksionin magnetik. Ligji i Lencit.
Duke ditur se rryma elektrike rreth prcjellsit ku ajo rrjedh krijon fushn magnetike, Faradei
u interesua se a mund t ndodh edhe e kundrta. Ai, n mnyr eksperimentale ,vrtetoi se
edhe fusha magnetike mund t krijoj rrymn elektrike. Kjo dukuri u quajt induksion
elektromagnetik, kurse rryma e krijuar n kt mnyr u quajt rrym e induktuar. Induksioni
elektromagnetik sht dukuria e cila tregon lidhjen e forcs elektromotore me fluksin
magnetik t nj qarku.
Ekzistojn disa mnyr t shkaktimit t induksionit elektromagnetik. Nj shembull i till
sht rasti kur magneti i prhershm vendoset dhe nxirret nga bobina e palvizshme. N kt
rast rryma e induktuar, n varsi nga lvizja e magnetit, e ndrron kahun e vet n mnyr
alternative. Kur magneti futet n bobin kemi nj kah t rryms e kur ai nxirret kemi nj kah
tjetr. Kjo shihet n voltmetr. Sa m shpejt q futet apo nxirret magneti nga bobina rryma ka
intensitet m t madh. Intensiteti po ashtu varet nga numri i dredhave n bobin
Dukuria e induksionit elektromganetik, e zbuluar me 1831 nga Majkll Faradei, sht nj nga
dukurit m t rndsishme t Fiziks dhe q gjen zbatime t shumta n praktik.
Vetia kryesore e fushs magnetike sht veprimi i saj mbi ngarkesn elektrike n lvizje.
Forca elektromagnetike q vepron mbi do elektron t prcjellsit me rrym n fush
magnetike sht :
FL BIl = B(e / t) l
e - ngarkesa e elektronit
l - rruga e prshkuar nga elektroni gjat kohs t
Ndryshe kjo formul mund t shkruhet: F = Bev ( ku v = l/t sht shpejtsia e lvizjes )
Konkluzioni : Forca q vepron mbi elektronin sht n prpjestim t drejt me fushn
magnetike dhe me shpejtsin e lvizjes s tij pingul me drejtimin e fushs.
Ky konkluzion paraqet ligjin e Lencit .Kahu i ksaj force gjendet me rregulln e dors s
majt.Pllmba e dors s majt vendoset n mnyr t till q vijat e fushs t hyjn n t,
katr gishtat e shtrir drejtohen sipas kahut t rryms dhe gishti madh i shtrir, tregon kahun e
forcs.
6.13.2. Ligji i induksionit elektromagnetik
Dukuria e lindjes s f.e.m n prcjellsin q zhvendoset n fush magnetike , duke prer
vijat e saj, quhet induksion elektromagnetik.
Forcat e fushs magnetike, q veprojn mbi ngarkesat n lvizje t prcjellsit, shkaktojn
48

prqndrim t ngarkesave me shenj t kundrt n skajet e tij. Lind nj fush elektrike,

forcat e s cils Fe veprojn n kah t kundrt me ato t fushs magnetike Fm.Veimi i
ngarkesave ndrpritet kur forcat e t dy fushave barazohen Duke ditur se diferenca e
potencialeve kur qarku sht i hapur jep forcn elektromotore, gjejm :
E=Blv
Forca elektromotore q lind n prcjells pr shkak t forcave t fushs magnetike, quhet
forca e induksionit elektromagnetik
Forca elektromotore e induksionit elektromagnetik q lind n prcjells , sht n
prpjestim t drejt me fushn magnetike B, me gjatsin e prcjellsit l dhe me
shpejtsin v t lvizjes s tij brnda fushs magnetike pingul me t.
Kahu i ksaj forc gjendet me rregulln e dors s djatht:pllmba e dors s djatht , e
shtrir, vendoset n mnyr q vijat e fushs magnetike t bien pingul n t, gishti i madh i
shtrir me 900 kundrejt t tjerve tregon zhvendosjen e prcjellsit; katr gishtat e tjer
tregojn kahun e forcs elektromotore.
Kur prcjellsi lviz brenda fushs magnetike me nj knd t ndyshm nga 900, ather forca
elektromotore e induksionit magnetik , duke mar parasysh pozicionin e tij, llogaritet :
E = B l v sin
6.13.3. Forca elektromotore e induksionit elektromagnetik n kontur.
N do kontur q kufizon nj siprfaqe, npr t ciln prshkohet nj fluks magnetik i
ndryshueshm, lind nj forc elektromotore e induksionit e elektromagnetik e cila jepet nga
formula Blv = Bl dl/dt = d/dt. Kur konturi ka W spira, ather forca elektromotore
induksionit elektromagnetik do t llogaritet sipas formuls: e = W d/dt.
Kahu i ksaj force elektromotore jepet nga Ligjit i Lencit, sipas t cilit forca elektromotore
e induktuar n nj kontur, ka kah t till, q rryma e krijuar prej saj t kundrshtoj
shkakun q e krijon kt forc elektromotore.
Pra, mund t shkruajm e = -W d/dt.
Shenja minus tregon kundrshtimin e shkakut (ndryshimi i fluksit ) dhe pasojs (forc
elektromotore e induktuar).Vm re se kur fluksi rritet, forca elektromotore sht
negative.Kur fluksi zvoglohet, forca elektromotore sht pozitive.Njsia matse e saj sht
volt [V ].
6.13.4. Parimi i puns s gjeneratorit dhe motorit elektrik
Gjat lvizjes s prcjellsit n fushn magnetike t njtrajtshme n t induktohet f.e.m.si
rezultat i t cils n prcjells do t kaloj rrym nq.s. ai do ta mbyll qarkun nprmjet nj
rezistence R. Mbi prcjellsin me rrym fusha magnetike do t veproj me nj forc F=BIl e
cila ka kah t kundrt me shpjtesin v t lvizjes s prcjellsit.
Pra pr t vn n lvizje prcjellsin duhet nj forc e jashtme mekanike e cila zhvillohet
nga nj motor i jashtm me fuqi: Pmek= Fv = BIl =EI =P. Kjo tregon se energjia mekanike
shndrrohet n energji elektrike (gjeneratori elektrik).
Dim q mbi prcjellsin me rrym q ndodhet n fush magnetike fusha ushtron nj forc
F = BIl (rregulli i dors majt). Nn veprimin e t cils prcjellsi do t zhvendoset me
shpejtsi v, duke kryer pun dhe n t do t induktohet f.e.m. E = Blv. Pra energjia elektrike
n kt rast shndrrohet n energji elektrike (motori elektrik).

49

Rrymat Fuko
Rrymat q lindin n prcjellsit masive kur ata lvizin n fushn magnetike ose kur n ta
ndryshon fluksi magnetik, quhen rryma Fuko.N shum pajisje elektrike kt rryma jan t
padshirueshme, mbasi shkaktojn nxehjen dhe uljen e rendimentit t tyre.Rrymat Fuko
zvoglohen duke e fletzuar prcjellsin masiv n nj rrafsh paralel me vektorin fush dhe
duke i izoluar flett ndrmjet tyre.
Forca elektromotore e vetinduksionit
Gjat ndryshimit t rryms n nj kontur (bobine) n t iduktohet f.e.m.e vet induksionit.
Kjo forc sht n prpjestim t drejt me induktivitetin e konturit dhe me shpejtsin e
ndryshimit t rryms n kontur, por e marr me shenj t kundrt.
eL = - Ldi /dt sipas ligjit t Lencit kur di /dt > 0, eL < 0;dhe kur di /dt < 0 eL > 0
Induktiviteti i ndrsjellt
Kur dy bobina ndodhen prane, gjate ndryshimit te rrymes ne njerin kontur ne tjetrin
lind forca elektromotore e induksionit t ndrsjellt.Kjo forc elektromotore sht n
prpjestim t drejt me shpejtsin e ndryshimit t rryms n kontur dhe me induktivitetin e
ndrsjellt t t dy kontureve,por t marra me shenj t kundrt: eM2 = -Mdi1/dt dhe
eM1 = -Mdi2/dt

50

Tema msimore 7 . Koeficienti i fuqis

7.1. Rndsia e ekonomike e koeficientit t fuqis
Koeficienti i fuqis tregon se `pjes e fuqis s dukshme shndrrohet n fuqi aktive. N
kushtet praktike t prdorimit t energjis elektrike t rryms alternative, koeficienti i fuqis
ka rndsi ekonomike , sepse nga vlera e tij varen shpenzimet e investimeve fillestare dhe ato
t shfrytzimit t impianteve elektrike si edhe efektiviteti i shfrytzimit t pajisjeve t ktyre
impianteve. Pr t sqaruar ndikimin e koeficientit t fuqis te treguesit ekonomik t
impianteve elektrik, le t marrim nj konsumator q punonme fuqi aktive t
pandryshueshme n rrjetin me tension t pandryshueshm. Fuqia e harxhuar nga konsumatori
prcaktohet nga formula P = UIcos = Scos ku cos sht koeficienti i fuqis s
konsumatorit t dhn. Rryma n konsumator , e pr rrjedhim edhe n prcjellsit q e lidhin
at me gjeneratorin, varet nga cos : I = P / Ucos .
Sa m i vogl t jet cos e konsumatorit, aq m e madhe do t jet rryma n t, n
prcjellsit e linjs, n transformatort dhe n pajisjet e tjera t rrjetit t furnizimit t energjis
elektrike. Humbjet e fuqis n baz t ligjit t Zhul Lencit jan n prpjestim t drejt me
katrorin e rryms dhe me rezistencn e prcjellsit : P = I2R . sht e qart se sa m e
madhe t jet rryma n konsumator, aq m t m dha do t jen humbjet e energjis n
qarkun elektrik.Vlera e humbjeve t energjis prfshihet n shpenzimet e shfrytzimit, si
rrjedhim rritja e cos t konsumatorit zvoglon humbjet e energjis duke paksuar
shpenzimet e shfrytzimit.
7.2.Prcaktimi i koeficientit t fuqis
Koeficienti i fuqis s instalimeve q harxhojn energji elektrike, nuk qndron konstant. Pr
kt arsye, vlerat e astit t cos nuk mund t karakterizojn punn e instalimeve, prandaj
prdoret koncepti i koeficientit mesatar t fuqis pr nj interval t caktuar kohe:
_________
cosmes = Wa / W2a + W2r . Duhet theksuar q, ndrsa energjia elektrike (fuqia) aktive e
dhn nga gjeneratori shndrrohet n konsumator n nj lloj tjetr energjie, energjia (fuqia)
reaktive nuk shndrrohet n nj lloj tjetr energjie n konsumator, por lkundjet ndrmjet
gjeneratorit dhe konsumatori dhe vlera mesatare e ksaj fuqie sht zero.
N figurn m posht tregohet skematikisht rruga e qarkullimit t fuqis aktive dhe reaktive
n qarkun elektrik t prbr nga gjeneratori dhe konsumatori.

Fig. 64. Skema e qarkullimit t fuqis aktive dhe reaktive n nj qark elektrik
51

7.3. Prmirsimi i koeficientit t fuqis

Pr t marr vlera t mdha ekonomike t koeficientit t fuqis, duehn marr masa pr rritjen
e tij n radh t par duke zgjedhur drejt fuqin e motorve t rryms alternative dhe t
transformatorve dhe duke i shfrytzuar n mnyr racionale. Masat pr prmirsimin e
koeficientit t fuqis t cilat lidhen me zgjedhjen dhe shfrytzimin e pajisjeve, quhen masa
natyrore t prmirsimit t koeficientit t fuqis.
N ato raste kur me masat natyrore nuk mund t sigurohet vlera e krkuar e koeficientit t
fuqis, merren masa artificiale pr prmirsimin e tij. Nj nga kto masa sht lidhja n
paralel me konsumatort e bateris s kondensatorve. Pr t prcaktuar vlern e kapacitetit
dhe t fuqis s bateris s kondensatorve, dueht t bhet llogaritja n baz t ktyre t
dhnave: P fuqia aktive e kondensatorit ; U tensioni i rrjetit ; cos1 dhe cos2 vlerat
mesatare t koeficientit t fuqis para dhe pas rritjes.

Fig.65. Qarku pr prmirsimin e koeficientve t fuqis me bateri kondensatorsh

Fig. 66. Diagrami vektorial i qarkut pr prmirsimin e koeficientve t fuqis me

bateri kondensatorsh
Pr t treguar metodn e llogaritjes do t mbshtetemi tek diagrami vektorial i qarkut pr
prmirsimin e koeficientve t fuqis me bateri kondensatorsh.
Rryma q merr konsumatori: I = P1 / U cos1 sht n vones faze kundrejt tensionit me
kndin 1 . Kjo rrym kalon n gjenerator dhe n prcjellsit.
Rryma aktive e konsumatorit sht Ia1 = I1 cos1 dhe rryma reaktive sht Ir1 = I1 cos1.
Pas lidhjes s kondensatorve rryma reaktive e konsumatorit Ir1 kompensohet pjesrisht nga
rryma kapacitive IC, si rrjedhim n prcjellsit, rryma zvoglohet deri n vlern I , ku
52

I = P / U cos 2 , kurse kndi i zhvendosjes s fazs sht 2 . Rryma aktive n mbshtjellat

nuk ndryshon pasi regjimi i puns s qarkut pr fuqin aktive mbetet po ai :
I cos2 = I1 cos1. Rryma reaktive n qarkun kryesor do t zvoglohet n vlern :
Ir = I sin2 . Q t rritet koeficienti i fuqis nga cos1 n cos2 , rryma n kondensator duhet
t ket vlera IC = Ir1 Ir.
Nga ligji i Ohmit pr qarkun e bateris s kondensatorve IC = U / XC = U / 1/ C = U C ,
nxjerrim C = IC / U dhe fuqia reaktive e bateris s kondensatorve do t jet Q = UIC .

53