Ochrona Przeciwpożarowa A Bezpieczeństwo Państwa

2&+521$ 35=(&,:32 $52:$
$%(=3,(&=(67:23$67:$
3UDFD]ELRURZD
:\GDZQLFWZR&1%233,%
2&+521$35=(&,:32$52:$
$%(=3,(&=(67:23$67:$
Redakcja naukowa
Jacek Zboina
%HUQDUG:LQLHZVNL
Wydawnictwo CNBOP-PIB
Jzefw 2014
Recenzja naukowa:
prof. ing. Vojtech Jurak
prof. dr hab. Stanisaw ladkowski
kmdr prof. dr hab. Tomasz Szubrycht
ISBN 978-83-61520-35-1
Liczba arkuszy wydawniczych: 10
Korekta:
Julia Pinkiewicz
Elbieta Muszyska
Anna Goliska
Projekt okadki:
Julia Pinkiewicz
Opracowanie graficzne, skad, amanie i druk:
BEL Studio Sp. z o.o.
01-355 Warszawa
ul. Powstacw l. 67 B
tel./fax (+48 22) 665 92 22
e-mail: studio@bel.com.pl
ksigarnia: http://www.iknt.edu.pl
Copyright by Wydawnictwo CNBOP-PIB

Jzefw 2014
Wydawca:
Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpoarowej
im. Jzefa Tuliszkowskiego
Pastwowy Instytut Badawczy
05-420 Jzefw k/Otwocka ul. Nadwilaska 213
www.cnbop.pl
Szanowni Pastwo,
Zmiany zachodzce w dziedzinie bezpieczestwa wymuszaj cig potrzeb
doskonalenia systemu bezpieczestwa pastwa. Doskonalenie to jest z kolei powodem staej racjonalizacji czci istniejcego systemu, jakim jest podsystem ochrony
przeciwpoarowej.
Racjonalizacja, o ktrej mowa, jest procesem zoonym. Obejmuje doskonalenie zawodowe funkcjonariuszy Pastwowej Stray Poarnej, wyposaanie w coraz
nowoczeniejszy sprzt specjalistyczny, optymalizacj rozwiza prawno-organizacyjnych oraz prowadzenie prac badawczych i rozwojowych. Wszystkie wymienione
przedsiwzicia realizowane s w wymiarze wewntrznym w ramach kierowanej
przeze mnie formacji oraz zewntrznym we wsppracy z innymi formacjami,
a take orodkami naukowo-badawczymi i naukowo-dydaktycznymi. Ten ostatni
aspekt ma niebagatelne znaczenie w kontekcie przygotowania Pastwowej Stray
Poarnej oraz Krajowego Systemu Ratowniczo-Ganiczego do wypeniania swych
funkcji i realizowania powierzonych prawem zada. Zada, ktre wykonywane s
na rzecz pastwa oraz spoeczestwa.
Biorc pod uwag zarysowane powyej okolicznoci, kierownictwo Pastwowej
Stray Poarnej z satysfakcj przyjmuje wszelkie profesjonalne inicjatywy, wramach
ktrych praktycy i teoretycy wsplnie poszukuj coraz skuteczniejszych sposobw
organizacji ochrony przeciwpoarowej. To nie tylko znak wspczesnych czasw,
ale i konieczno. Wszak ich efektem bdzie bezpieczestwo nas wszystkich.
Przejawem naukowej eksploracji podyktowanej trosk o przywoane bezpieczestwo, jest udana prba okrelenia miejsca oraz roli ochrony przeciwpoarowej
w systemie bezpieczestwa pastwa. Znalaza ona swoje odzwierciedlenie w niniejszej publikacji, do lektury ktrej serdecznie wszystkich zachcam.
gen. brygadier Wiesaw Leniakiewicz

Komendant Gwny Pastwowej Stray Poarnej
Spis treci
Przedmowa
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Cz I
Wybrane problemy bezpieczestwa
Ryszard Jakubczak
Teoretyczne aspekty bezpieczestwa narodowego
. . . . . . . . . . . . . . . .
11
Andrzej Czupryski
Podstawy bada nad bezpieczestwem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
28
Janusz Falecki
Zagroenia niemilitarne iich typologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
49
Robert Socha
Podstawowe problemy ochrony ludnoci aspekt teoretyczny . . . . . . . . .
61
Cz II
Ochrona przeciwpoarowa
Jacek Zboina
Miejsce irola ochrony przeciwpoarowej wsystemie bezpieczestwa
pastwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
73
Janusz Popis
Krajowy system ratowniczo-ganiczy wsystemie bezpieczestwa
wewntrznego pastwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
85
Bogusaw Kogut
Krajowy system ratowniczo-ganiczy podstawy prawne iorganizacja
funkcjonowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
95
Tomasz Kiebasa, Jacek Zboina, Dorota Gajownik

Inynieria bezpieczestwa poarowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
Cz III
Podstawowe obszary wsparcia ochrony przeciwpoarowej
Jan Kielin, Damian Bk
Projektowanie systemu ratowniczego wstpny raport zbada . . . . . . . . 117
Jarosaw Proko
Gwne zaoenia modelu matematycznego opisujcego reagowanie
systemu ratowniczego nawystpujce incydenty krytyczne . . . . . . . . . . . 139
Spis treci
Rafa Proko
Moliwo wykorzystania sieci neuronowych ialgorytmw genetycznych
do optymalizacji podstawowych moduw modelu matematycznego
opisujcego reagowanie systemu ratowniczego na wystpujce
incydenty krytyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
Grzegorz Mroczko, Beata Wojtasiak, Pawe Bujny
Projektowanie systemu ratowniczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
Zakoczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
Oautorach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
Przedmowa
Wybrane problemy bezpieczestwa, ochrona przeciwpoarowa, a take podstawowe
obszary jej wsparcia to gwna problematyka poruszana w niniejszej publikacji. W czci
pierwszej czytelnik bdzie mia okazj do zapoznania si z zagadnieniami dotyczcymi:
bezpieczestwa i jego istoty, teoretycznych aspektw bezpieczestwa narodowego, klasyfikacji zagroe niemilitarnych, ich diagnozowania oraz prognozowania. Przybliona
zostanie problematyka ochrony ludnoci i bezpieczestwa pastwa jako przedmiotw
bada naukowych. Cz druga powicona jest ochronie przeciwpoarowej wanemu elementowi w systemie bezpieczestwa pastwa. Wtej czci autorzy podjli prb
okrelenia miejsca i roli ochrony przeciwpoarowej w systemie bezpieczestwa pastwa,
a take opisali zagadnienia dotyczce inynierii bezpieczestwa poarowego jako specjalnoci inynierii bezpieczestwa. Womawianym fragmencie znalazy take swoje miejsce
zagadnienia wane dla systemu ochrony przeciwpoarowej dotyczce krajowego sytemu ratowniczo-ganiczego. Wczci trzeciej przybliono natomiast tematyk wsparcia
ochrony przeciwpoarowej przez wybrane dziedziny nauki. W rozdziale przedstawiono
zaoenia modelu matematycznego opisujcego reagowanie systemu ratowniczego na
wystpujce zdarzenia krytyczne, a take przybliono moliwoci wykorzystania sieci
neuronowych i genetycznych algorytmw do optymalizacji podstawowych moduw
tego modelu. Kolejne wane zagadnienie to projektowanie systemu ratowniczego.
Przedstawiona tematyka dotyczca projektowania systemu ratowniczego i modelu matematycznego opisujcego reagowanie systemu ratowniczego na wystpujce zdarzenia krytyczne zostaa opracowana w ramach projektu rozwojowego NrO
ROB/0015/03/001, pt. Zaawansowane technologie teleinformatyczne wspomagajce
projektowanie systemu ratowniczego na poziomach: gmina, powiat, wojewdztwo
realizowanego przez konsorcjum naukowe ze rodkw finansowych Narodowego Centrum Bada iRozwoju.
Ochrona przeciwpoarowa peni istotn rol w systemie bezpieczestwa pastwa, zabezpiecza instalacje wane dla obronnoci i funkcjonowania pastwa, majtek oraz obiekty pastwowe i prywatne, a take ratuje w sytuacjach zagroe, chronic obywateli i ich
mienie przed skutkami poarw, katastrof i innych zagroe. Dlatego zasadne jest podejmowanie systematycznych dziaa integrujcych poszukiwania badawcze i sucych wymianie wiedzy oraz dowiadcze w zakresie problematyki inynierii ochrony przeciwpoarowej, ze wzgldu na jej znaczce miejscu w systemie bezpieczestwa pastwa. Poczesne
miejsce w tej dyskusji wpierwszej kolejnoci powinny zajmowa moliwoci wykorzystania potencjau systemw informatycznych w zakresie przetwarzania informacji do
racjonalizacji procesw decyzyjnych i uzasadniania podejmowanych dziaa. Potencja
ten, jeszcze niedawno niedostpny, moe w istotny sposb przyczyni si do wzrostu efektywnoci dziaa ochrony przeciwpoarowej. Tym samym, spenione mog zosta podstawowe wymagania stawiane przez wspczesne spoeczestwo w obszarze kreowania
dziaa poprawiajcych bezpieczestwo i wywoujcych poczucie bezpieczestwa.
Redaktorzy naukowi
Cz I
Wybrane problemy
bezpieczestwa

Ryszard Jakubczak
3RMFLHEH]SLHF]HVWZDQDURGRZHJR
Bezpieczestwo jest wspczenie szeroko stosowanym i na wiele sposobw
odmienianym okreleniem z dodatkiem stosownego przymiotnika. Std mamy
bezpieczestwo koalicji, organizacji narodowych i midzynarodowych, pastwa,
narodw, spoeczne, jednostki, rodziny, dziaa, pracy, grupy spoecznej, przedsiwzi, kulturowe, ekonomiczne, surowcowe, biznesu, gier, energetyczne, zasobw,
publiczne, osobiste, ekologiczne iwiele innych. Jest wic bezpieczestwo, wznaczeniu oglnym, wewntrzn ufnoci, spokojem ducha ipewnoci waciwie lub
faszywie uzasadnion w okolicznociach rodzcych podstawy do obaw. Jest te
przekonaniem, lepiej lub gorzej uzasadnionym, e w obliczu rnych trudnoci,
saboci, wyzwa izagroe, lub przynajmniej ich symptomw, stan rzeczy wjakim si znajduje okrelony podmiot pozwala mu czu si bezpiecznie1. Poczucie
bezpieczestwa oznacza stan, wktrym jest si wolnym izabezpieczonym przed
potencjalnymi lub realnymi zagroeniami, pewnym niezakconego bytu irozwoju, przy pomocy wszelkich dostpnych rodkw, atake dziaajcym twrczo na
rzecz osigania takiego stanu2.
Bezpieczestwo jest dziedzin uniwersaln, poniewa dotyczy kadej niemal
sytuacji, towarzyszy wszelkim zachowaniom biologicznym i stanom przyrody,
przez co staje si czynnikiem elementarnym, dajcym zaczyn kadej aktywnoci
czy to wujciu spoeczno-ekonomicznym, tradycyjno-historycznym ikulturowo-cywilizacyjnym osobistej lub grupowej. A jest tak dlatego, gdy ma ono charakter interdyscyplinarny iutylitarny, bo nie powinno by brane pod uwag jako
walor (czynnik) samodzielny wobec innych wartoci powinno by [] wartoci nieautoteliczn, nie sam wsobie, tzn. niegodn zabiegw ze wzgldu na ni
sam, natomiast wartoci wyranie utylitarn, uytkow, tzn. bdc rodkiem do
osignicia innych wartoci, np. ycia, zdrowia, wasnoci itp.3. Zatem bezpieczestwo, tak rozumiane, poprzedza wic inne wartoci, ale samo jest jedn zwartoci podstawowych, speniajc rol instrumentaln dla powstawania i istnienia
1
J. Delumeau, Skrzyda anioa. Poczucie bezpieczestwa wduchowoci czowieka Zachodu wdawnych czasach, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 1998, s. 920.
2 W. Kitler, Bezpieczestwo narodowe RP. Podstawowe kategorie. Uwarunkowania. System, AON,
Warszawa 2011, s. 23.
3 J. Szmyd, Bezpieczestwo jako warto, refleksja aksjologiczna ietyczna, [w:] Zarzdzanie bezpieczestwem, P. Tyraa (red.), Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoy Biznesu, Krakw 2000, s. 48.
12
Ryszard Jakubczak
wartoci materialnych i duchowych4, gdy jest ono pierwotn, egzystencjaln

potrzeb jednostek, grup spoecznych, wreszcie pastw. Idzie przy tym nie tylko
oprzetrwanie, integralno czy niezawiso, lecz take obezpieczestwo rozwoju,
ktry zapewnia ochron iwzbogacenie tosamoci jednostki czy narodu5.
Bezpieczestwo to zjednej strony pewien system wartoci stanowicych ojego
istocie []6, azdrugiej, to naczelna potrzeba czowieka igrup spoecznych, azarazem najwaniejszy ich cel7, bowiem aden czowiek nie jest bezpieczny wposiadaniu tych rzeczy, ktre moe utraci wbrew swej woli8.
Wniniejszych rozwaaniach obezpieczestwie podmiotem jest czowiek, ktry
bezpieczestwo powinien postrzega jako proces istan odnoszcy si do zagroe
wodniesieniu do ludzkiego bytu ioczekiwanego rozwoju tego bytu iumysu stosownie do potrzeb igenerowanych wizji szczcia wtym zakresie. Wten sposb
zbliamy si do przedmiotu bezpieczestwa, imajc na wzgldzie tez, e pastwo
pozostaje gwnym uczestnikiem ycia midzynarodowego, posiada zdecydowan
przewag nad innymi podmiotami, ijego terytorialno isuwerenno pozwalaj
mu wyznacza ramy dla danych uczestnikw, anawet ich kontrolowa9, naleaoby przyjmowa, i najdoskonalsz dotd form zabezpieczenia potrzeb czowieka
wzakresie bezpieczestwa jest pastwo [] iztego te wzgldu dominacja pastwa jako podmiotu bezpieczestwa jest od wiekw bezsporna10.
Biorc pod uwag istotny wymiar bezpieczestwa, niektrzy teoretycy przyjmuj
szeroki zakres pojmowania bezpieczestwa11. Wprawdzie suy to lepszemu ibardziej precyzyjnemu opisowi niemal wszystkich przejaww bezpieczestwa, ale zawsze mona stwierdzi, e s jeszcze inne te niekiedy wane bezpieczestwa. Praktyka wskazuje, e tymi wanymi do ycia codziennego rodzajami bezpieczestwa
(majc na wzgldzie funkcjonowanie czowieka w strukturach spoecznych, ktre
tworzy pastwo) s przede wszystkim bezpieczestwo polityczne, militarne, ekonomiczne, spoeczne, kulturowe, ideologiczne, ekologiczne12 postrzegane wukadzie
midzynarodowym, pastwowym iosobistym (do pewnego stopnia obywatelskim).
4
W. Tulibacki, Etyczne aspekty bezpieczestwa na tle pewnych staych cech natury ludzkiej, [w:]
Edukacja do bezpieczestwa ipokoju wjednoczcej si Europie. Teoria ijej zastosowanie, R. Rosa (red.),
WSR-P, Siedlce-Chlewiska 1999, s. 33.
5 R. Kuniar, Po pierwsze bezpieczestwo, Rzeczpospolita z9.01.1996 r.
6 J. Kukuka, Bezpieczestwo awsppraca europejska wspzaleno isprzeczno interesw,
Sprawy Midzynarodowe 1982, nr 7, s. 29.
7 J. Staczyk, Wspczesne pojmowanie bezpieczestwa, ISP PAN, Warszawa 1996, s. 18.
8 w. Augustyn, Dialogues philosophiques, [w:] Skrzyda anioa..., dz. cyt., s. 15 oraz w. Augustyn, Owolnej woli, [w:] Dialogi filozoficzne, t. 3, PAX, Warszawa 1953.
9 E. Haliak, J. Popiuk-Rysiska (red.), Pastwo we wspczesnych stosunkach midzynarodowych,
10 W. Kitler, Obrona narodowa III RP. Pojcie. Organizacja. System, Zeszyty Naukowe AON (dodatek), Warszawa 2002, s. 44.
11 P. Tyraa, Zarzadzanie bezpieczestwem wwarunkach gospodarki rynkowej, [w:] Zarzdzanie
bezpieczestwem, dz. cyt., s. 23.
12 Zob. W. Kitler, Bezpieczestwo narodowe RP, dz. cyt., s. 24.
13
3RMFLDEH]SLHF]HVWZD
Wedug byego amerykaskiego sekretarza stanu H. Kissingera bezpieczestwo bdc jedn z centralnych kategorii antropocentrycznych13 stanowi
wspczenie fundament kadego ludzkiego dziaania. Std te, jak wiele poj
obardzo szerokim zakresie, jest ono pojciem niejednoznacznym. Wznaczeniu
etymologicznym jest okreleniem odnoszcym si do stanu: stan niezagroenia,
spokoju pewnoci14; stan ipoczucie pewnoci, wolno od zagroe15; wolno od zagroe, strachu lub ataku16. Majc na wzgldzie fakt, e stan bezpieczestwa jest niewymierny, istotn kwesti w postrzeganiu bezpieczestwa jest
jego wymiar spoeczny iwyobraenie ze strony wadz pastwowych. Postrzeganie bezpieczestwa przez kryterium stanu nosi znamiona analiz subiektywnych
iobiektywnych. Owo postrzeganie stanu bezpieczestwa wwyniku analiz obiektywnych mona odnosi do stanw zagroenia, ktre szwajcarski politolog D. Frei
przedstawia nastpujco:
a) stan braku bezpieczestwa wwczas, gdy wystpuje due rzeczywiste zagroenie, apostrzeganie tego zagroenia jest prawidowe;
b) stan obsesji wystpuje wtedy, gdy nieznaczne zagroenie jest postrzegane
jako due;
c) stan faszywego bezpieczestwa ma miejsce wwczas, gdy zagroenie jest
powane, apostrzegane bywa jako niewielkie;
d) stan bezpieczestwa wystpuje wtedy, gdy zagroenie zewntrzne jest nieznaczne, ajego postrzeganie prawidowe17.
Mona zaoy, e poczucie bezpieczestwa okrelane jest zarwno przez
czynniki obiektywne i wymierne, jak i czynniki subiektywne, trudno wymierne
inie zawsze racjonalne18. Przy czym rola tych drugich bywa rwnie wana jak
pierwszych, aniekiedy nawet wiksza, bowiem przewiadczenie ozagroeniu jest
impulsem dziaania co najmniej rwnie silnym, jak zagroenie realne, []. dosy
czsto bywa niedoceniane, aczasem rwnie przeceniane19. Wtej sytuacji J. Staczyk przyj istotn dla organizacji bezpieczestwa tez, i do pewnego stopnia
13 J.
Kukuka, Bezpieczestwo a wsppraca europejska: wspzalenoci i sprzecznoci interesw,

Sprawy Midzynarodowe 1982, s. 7, cyt. za J. Staczyk, Wspczesne pojmowanie bezpieczestwa,
14 Sownik jzyka polskiego, PWN, Warszawa 1978, t. I, s. 147, cyt. za J. Staczyk, Wspczesne,
dz. cyt., s. 15.
15 Por. R. Ziba, Pojcie iistota bezpieczestwa pastwa wstosunkach midzynarodowych, Sprawy
Midzynarodowe 1989, s. 10, s. 50; cyt. za J. Staczyk, Wspczesne, dz. cyt., s. 15.
16 Wg. klasycznego okrelenia Ch. Mauninga, The Elements of Collective Security, [w:] Collective
Security, W. Bourquin (red.), Paris, s. 134, cyt. za: Z. Stefanowicz, Anatomia polityki midzynarodowej,
Toru 1999, s.187.
17 J. Staczyk, Wspczesne, dz. cyt., s. 17.
18 Tame, s. 28.
19 Tame.
14
Ryszard Jakubczak
subiektywizm poczucia bezpieczestwa jest [] zjawiskiem obiektywnym, nierozerwalnie zwizanym zpostrzeganiem zagroe20.
Pod pojciem bezpieczestwa rozumie si take proces21, wktrym wszystko,
co jest znim zwizane, podlega ewolucji stosownie do naturalnie zmiennego otoczenia. Oznacza to, e bezpieczestwo wymusza nieustann dziaalno zarwno
jednostek ludzkich i ich rodzin, jak i spoecznoci w skali lokalnej, pastwowej,
regionalnej (w rozumieniu midzynarodowym) oraz globalnej. Tak aby przez to
poda za oczekiwanym stanem bezpieczestwa wprawdzie zmiennym, ale
chwilowo uznanym za wystarczajce.
W bardziej kompleksowym postrzeganiu bezpieczestwa mwimy o nim zarwno jako ostanie, jak iprocesie22.
Traktowanie bezpieczestwa jako naczelnej potrzeby iwartoci czowieka oraz
grup spoecznych a zarazem ich najwaniejszego celu23 jest wanym aspektem
ycia spoeczestw zorganizowanych. Na to wskazuje R. Kuniar, przyjmujc e
[w] powodzi hase w rodzaju po pierwsze, gospodarka lub po pierwsze, czowiek, szybko zapominamy, e fundamentem tego wszystkiego, co po pierwsze, jest
bezpieczestwo. Jest ono pierwotn, egzystencjaln potrzeb jednostek, grup spoecznych, wreszcie pastw. Idzie przy tym nie tylko o przetrwanie integralnoci
czy niezawisoci, lecz take obezpieczestwo rozwoju, ktry zapewnia ochron
i wzbogacenie tosamoci jednostki czy narodu. Owo bezpieczestwo zaley od
tego, co dzieje si wok nas, od rodowiska zewntrznego, zktrego mog pochodzi ewentualne zagroenia, zaley take od nas samych naszego zdrowia igotowoci sprostania takim zagroeniom24.
Mwic obezpieczestwie, warto mie na wzgldzie dwoisto jego struktury,
ktr J. Staczyk formuuje nastpujco bezpieczestwo [] posiada dwa zasadnicze skadniki: gwarancje nienaruszalnego przetrwania danego podmiotu oraz
swobod jego rozwoju25. Dodaje przy tym, e rwnorzdno w ich zespoleniu
powoduje pozytywne rozumienie bezpieczestwa. Przy czym zapewnienie nienaruszalnego przetrwania danego podmiotu stanowi podstaw bezpieczestwa, dajc
moliwo do rozwoju. Za istot bezpieczestwa jest pewno. Pewno jest bowiem warunkiem obu tych skadnikw, amoe by ona obiektywna lub subiektywna. Bezpieczestwo wsyntetycznym ujciu mona wic okreli jako obiektywn
pewno gwarancji nienaruszalnego przetrwania iswobd rozwojowych26. Ztak
rozumianej istoty bezpieczestwa dla praktyki organizacji bezpieczestwa wynika fundamentalny problem osignicia pewnoci, araczej wkontekcie mdroci
yciowej jedno jest pewne, e nic nie jest pewne minimalizacja niepewnoci.
20 Tame.
21 Tame, s. 18.
22 J. Stefanowicz, Bezpieczestwo wspczesnych pastw, Warszawa 1984, s. 18.
23 J. Staczyk, Wspczesna, dz. cyt., s. 18.
24 R. Kuniar, Po pierwsze bezpieczestwo, Rzeczpospolita z9.01.1996 r.
25 J. Staczyk, Wspczesna, dz. cyt., s. 19.
15
Rozwizanie tego fundamentalnego problemu bezpieczestwa jest zadaniem polityki istrategii bezpieczestwa narodowego27.
Wszerokim (rozlegym)28 rozumieniu bezpieczestwo narodowe pojawio si
wlatach osiemdziesitych XX wieku, kiedy to eksponowano je jako stan (jest stanem, wktrym pastwa uznaj brak wystpowania groby ataku militarnego, presji
politycznej czy nacisku gospodarczego, uniemoliwiajcych ich rozwj29). Obecnie jednak przyjmuje si (za J. Staczykiem), e bezpieczestwo narodowe okreli
mona [] jako obiektywny stan pewnoci fizycznego przetrwania iswobd rozwojowych, stan bdcy zarazem ywotn potrzeb, awic rwnie celem inaczelnym
interesem narodowym (racj stanu) zakadajcym zabezpieczenie oraz umacnianie
ywotnych wartoci (wyraanych wanie w postaci obiektywnej pewnoci przestrzegania iswobd rozwojowych), realizowanych wsferze wewntrznej izewntrznej oraz od czynnika czasu, ktry modyfikuje priorytety wzakresie bezpieczestwa.
Innymi sowy, wnajwikszym skrcie bezpieczestwo jest tosame zpewnoci
(moliwoci) realizacji ywotnych potrzeb iochrony ywotnych wartoci, jak te
wszerokim kontekcie obiektywne warunki ich poszanowania zzewntrz30.
Zpunktu widzenia teorii bezpieczestwa mona je postrzega wkilku kryteriach, na co wskazuje ryc. 1.
Postrzegajc bezpieczestwo poprzez proces wkontekcie dziaalnoci pastwa,
mona je rozumie jako zapewnienie wewntrznych izewntrznych warunkw
sprzyjajcych rozwojowi pastwa, jego yciowym interesom oraz ochrony przed
istniejcymi ipotencjalnymi zagroeniami31 lub nie tylko ochron naszego narodu iterytorium przed fizyczn napaci, lecz rwnie ochron za pomoc rnych rodkw ywotnych interesw ekonomicznych ipolitycznych, ktrych utrata zagroziaby ywotnoci ipodstawowym wartociom pastwa32.
Na gruncie polskim bezpieczestwo narodowe mona postrzega jako najwysz, egzystencjaln potrzeb iwarto narodow oraz priorytetowy cel organizacji
pastwa dla zapewnienia przetrwania, ochrony iobrony dziedzictwa narodowego,
wartoci iinteresw narodowych przed istniejcymi ipotencjalnymi zagroeniami
oraz tworzenie warunkw pomylnego ycia irozwoju obecnemu iprzyszym pokoleniom Polakw33.
27 J.
Marczak, Bezpieczestwo narodowe, [w:] Bezpieczestwo narodowe Polski wXXI wieku. Wyzwania istrategie, R. Jakubczak, J. Marczak (red.), Bellona, Warszawa 2011, s. 16.
28 Pojawio si pojcie rozlegego bezpieczestwa (comprehensive security), poszerzone otakie
elementy jak dobrobyt pastwa, rozwj cywilizacyjny spoeczestwa itd. [w:] Leksykon politologii, dz.
cyt., s. 35.
30 Tame, s. 36.
31 F. N. Trager and F.N. Simone, National Security and American Society, 1973, [w:] Leksykon
politologii, dz. cyt., s. 35.
32 M. D. Taylor, The legitimate claims of national security. Foreign Affairs, Vol. 52, No. 3. 1974,
cyt. za: J. Staczyk, Wspczesne, dz. cyt., s. 21.
33 Zob. R. Jakubczak. J. Marczak (red.), Bezpieczestwo narodowe Polski wXXI wieku. Wyzwania
istrategie, Bellona, Warszawa 2011, s. 56.
16
Ryszard Jakubczak
W ukadzie strukturalnym i czynnociowym W. Kitler o bezpieczestwie

narodowym mwi, e stanowi ono warto nadrzdn pord innych celw
narodowych []; dotyczy wartoci narodowych mierzonych wkategoriach: interesw yciowych (kluczowych), wanych interesw, interesw humanitarnych;
okrela poziom swobody wosiganiu tych celw34. Iwskazuje, e jako proces
obejmuje: rnorodne zabiegi wobszarze stosunkw midzynarodowych iwewntrznych oraz przedsiwzicia ochronne i obronne (w szerokim tego sowa
znaczeniu), majce na celu stworzenie korzystnych warunkw funkcjonowania pastwa na arenie midzynarodowej i wewntrznej oraz przeciwstawienie
si wyzwaniom i zagroenia bezpieczestwa narodowego35. W swojej profesorskiej ksice przyjmuje on natomiast, e bezpieczestwo narodowe to
najwaniejsza warto36, potrzeba narodowa i priorytetowy cel dziaalnoci
pastwa, jednostek igrup spoecznych, ajednoczenie proces obejmujcy rnorodne rodki, gwarantujce trway, wolny od zakce byt irozwj narodowy (pastwa), wtym ochron iobron pastwa jako instytucji politycznej oraz
ochron jednostek i caego spoeczestwa, ich dbr i rodowiska naturalnego
przed zagroeniami, ktre wznaczcy sposb ograniczaj jego funkcjonowanie
lub godz wdobra podlegajce szczeglnej ochronie37.
Wtym kontekcie R. Kuniar przyjmuje, i centraln kwesti kadej racji stanu
zwaszcza jednak polskiej jest bezpieczestwo. Racj stanu mona wrcz zredukowa do tej kwestii. Naley mie jednak na uwadze wielowymiarowo bezpieczestwa wspczesnych pastw. Dwa wymiary s tu jednak podstawowe: pierwszy
egzystencjalny, zwizany z fizycznym istnieniem pastwa i narodu, oraz drugi
zwizany zochron ich tosamoci, czego najlepsz gwarancj jest gospodarczy
icywilizacyjny rozwj. Oba te wymiary daj si zamkn wformule bezpieczestwo rozwoju. Jest to szczeglnie wane wodniesieniu do Polski, ktra stoi przed
historycznym zadaniem ustrojowej igospodarczej transformacji oraz cywilizacyjnej modernizacji. Uchylenie si od podjcia tego zadania i brak woli sprostania
mu oznaczaoby przyzwolenie na zelizgnicie si Polski na peryferie cywilizacyjne
Europy, na ekspansj naszym kosztem ywiow narodowo-pastwowych znami
ssiadujcych38.
34 W. Kitler, Obrona narodowa III RP. Pojcie. Organizacja. System, Zeszyty Naukowe AON (do-
datek), Warszawa 2002.

35 Tame, s. 48.
36 W. Kitler przyjmuje, e bezpieczestwo jako warto ma rzecz jasna charakter zbioru wielu
wartoci szczegowych, co J. Kukuka, definiujc bezpieczestwo narodowe, wyrazi w sowach
bezpieczestwo to zjednej strony pewien system wartoci stanowicych ojego istocie (); Por.
J. Kukuka, Bezpieczestwo awsppraca europejska wspzaleno isprzeczno interesw, Sprawy
Midzynarodowe 1982, nr 7, s. 29.
37 W. Kitler, Bezpieczestwo narodowe RP. Podstawowe kategorie. Uwarunkowania. System. AON,
38 R. Kuniar (red.), Midzy polityk a strategi, Warszawa 1994, s. 176.
17
Synteza wspczesnego postrzegania i okrelenia bezpieczestwa narodowego pozwala przyj, e bezpieczestwo narodowe mona postrzega w trzech
znaczeniach centralnej kategorii spoecznej, wznaczeniu funkcjonalnym iwznaczeniu strukturalnym.
W znaczeniu centralnej kategorii spoecznej bezpieczestwo narodowe
stanowi dla jednostek, spoecznoci lokalnych oraz pastwa pierwotn, egzystencjaln, naczeln potrzeb i warto, a zarazem priorytetowy cel dziaania
we wszystkich dziedzinach i na wszystkich szczeblach organizacji pastwowej
ispoecznej39.
W znaczeniu funkcjonalnym bezpieczestwo narodowe jest naczeln mi40
sj narodow caego spoeczestwa ijego organizacji pastwowej polegajc na
staej realizacji dwch wspzalenych funkcji41, pierwszej podstawowej: ochronie iobronie wartoci iinteresw narodowych przed istniejcymi ipotencjalnymi zagroeniami, zapewniajcej warunki konieczne dla realizacji drugiej funkcji:
tworzenia wewntrznych i zewntrznych warunkw dla swobodnego rozwoju
isprostania wyzwaniom, jakie niesie dla narodu zmienno, nieprzewidywalno
ipostp cywilizacyjny42.
Dla wypenienia misji tworzenia bezpieczestwa narodowego konieczne s odpowiednie instytucje i struktury bezpieczestwa43 zwane inaczej
strukturami realizacyjnymi44 bd systemem bezpieczestwa narodowego. Tak wic wznaczeniu strukturalnym (systemowym) bezpieczestwo
narodowe to caoksztat przygotowania iorganizacji pastwa dla cigego
tworzenia bezpieczestwa narodowego obejmujcy nastpujce podstawowe elementy:
prawne podstawy bezpieczestwa;
polityk istrategi bezpieczestwa narodowego;
cywiln iwojskow organizacj ochrony iobrony narodowej45;
infrastruktur bezpieczestwa;
edukacj dla bezpieczestwa;
39 W.
Pokruszyski, Filozoficzne aspekty bezpieczestwa, WSGE, Jzefw 2011, http://www.wsge.

edu.pl/files /pokruch.pdf, 12.04.2012 r.
40 Misja jest to przedmiot aspiracji, czyli trwaych de organizacji (systemu), okrelony zwykle
wakcie erekcyjnym lub wstatucie jako zakres jej spoecznie podanej dziaalnoci, L. Krzyanowski,
Podstawy nauk oorganizacji izarzdzaniu, Warszawa 1994, s. 181.
41 Funkcja obrony jest nie mniej wana ni funkcja tworzenia. Obie te funkcje uzupeniaj si,
A.Beaufre, Wstp do strategii. Odstraszanie istrategia, Warszawa 1968, s. 126.
42 W. Pokruszyski, dz. cyt.
43 Por. nie ma takiego rzdu, ktry nie czuby si zobowizany do zapewnienia bezpieczestwa
swemu narodowi, nie tylko przez polityk z ssiadami, ale rwnie przez utrzymywanie instytucji
istruktur bezpieczestwo to przynajmniej we wasnym przekonaniu zapewniajcych. J. Kukuka,
R. Ziba (red.), Polityka zagraniczna pastwa, Warszawa 1992, s. 178.
44 [] dotykamy wtym miejscu aspektu organizacyjnego strategii, lub inaczej jej struktury
realizacyjnej wruchu, R. Kuniar (red.), Midzy polityk astrategi, dz. cyt., s. 186.
45 Termin sformuowany przez gen. W. Sikorskiego [w:] Przysza wojna, pierwsze wydanie, 1934.
18
Ryszard Jakubczak
sojusze iwspprac midzynarodow wzakresie bezpieczestwa46.

Podstaw struktury (systemu) bezpieczestwa narodowego jest cywilna i wojskowa organizacja ochrony i obrony narodowej jako element
bezpieczestwa narodowego to skoordynowany wewntrznie zbir elementw nadrzdnego podsystemu kierowania oraz szczegowych funkcjonalnych podsystemw wykonawczych, okrelony relacjami wspdziaania
isubstytucji, sucy ochronie iobronie ywotnych interesw bezpieczestwa narodowego bezpieczestwa pastwa jako instytucji politycznej oraz
bezpieczestwa spoeczestwa47.
W wietle teoretycznych rozwaa nad bezpieczestwem narodowym naley
pamita otym, e pierwszoplanowym celem pastw inarodw jest zapewnienie
bezpieczestwa przede wszystkim sobie. Oczywista jest ponadto odpowiedzialno
rzdw wobec wasnych spoeczestw, nie za wobec spoecznoci midzynarodowej (mona nawet postawi tez, e to wanie dla zagwarantowania bezpieczestwa ludzkoci powstaway pastwa)48. Na t okoliczno struktury pastwowe
maj midzynarodowe przyzwolenie na posiadanie siy militarnej49 (jako szczeglna struktura w spoecznociach zorganizowanych w pastwa w skali globalnej) ktra jest najwaniejszym, niezastpionym idecydujcym50 oskutecznoci bezpieczestwa narodowego narzdziem (instrumentem) polityki i strategii
bezpieczestwa51. W wypadku Polski, w Konstytucji zapisano, e Siy Zbrojne
Rzeczypospolitej Polskiej su ochronie niepodlegoci pastwa i niepodzielnoci jego terytorium oraz zapewnieniu bezpieczestwa i nienaruszalnoci jego
granic52. Pastwo, bdc najwysz form organizacji spoeczestwa, gwnie na
rzecz bezpieczestwa narodowego realizuje to wpostaci naczelnego celu, do ktrego wykorzystuje polityk bezpieczestwa, okrelan jako celow izorganizowan
dziaalno upowanionych organw pastwa, zmierzajc do staego zapewnienia
optymalnego bezpieczestwa narodowego, a take czsto rwnoczenie bezpieczestwa midzynarodowego []53.
Wedug J. Marczaka bezpieczestwo narodowe jest najwysz, egzystencjaln
wartoci ipotrzeb narodu oraz priorytetowym celem dziaa jego organizacji
46 J. Marczak, dz. cyt., s. 2223.
47 W. Kitler, Obrona narodowa, dz. cyt., s. 243.
49 Strukturalnie
system wojskowy okrela si jako cz (podsystem) systemu obronnego pastwa obejmujcego prawne, doktrynalne, szkoleniowe, materialne, ludzkie i terytorialne elementy
organizacji wojskowej pastwa umoliwiajce tworzenie i funkcjonowanie si zbrojnych w cisym
powizaniu z wadz, spoeczestwem, gospodark i sojusznikami w obronie narodowej i obronie
wsplnej sojuszu; Por. Sownik terminw z zakresu bezpieczestwa narodowego, AON, Warszawa
2002, s. 142.
50 Od wiekw i wspczenie okrela si siy zbrojne mianem: ultima ratio regum ostateczny
decydujcy argument pastw (dosownie krlw).
51 J. Marczak, dz. cyt., s. 23.
52 Konstytucja RP z1997 roku, art. 26.
53 R. Ziba, Leksykon pokoju, Warszawa 1987, s. 156.
19
pastwowej to oczywistym jest, e wiedza54 imdro55 zzakresu bezpieczestwa

narodowego stanowi szczeglnie wany, podany iposzukiwany zasb inarzdzie tworzenia izapewnienia bezpieczestwa. [] Wiedza imdro s wstpem,
przewodnikiem i fundamentem w tworzeniu bezpieczestwa narodowego, poniewa to od nich zaley przetrwanie i pomylny rozwj narodu, czy te sprowadzenie na nard tragedii, klski anawet upadku pastwa czy zagady narodu.
Ta decydujca olosach narodu wiedza imdro s postrzegane iartykuowane
od tysicy lat. Wymownym tego wiadectwem jest sentencja najmdrszego ze
wszystkich ludzi, jak okrelia Sokratesa (469399 p.n.e.) synna Pytia ze wityni
delfickiej5657.
Naley mie wiadomo tego, na co wskazuje historia ludzkoci, e wielkich
przywdcw (majcych korzenie cywilne, czy te wojskowe) cechuje nieprzecitna znajomo dowiadcze historycznych, bdca podstawowym rdem
wiedzy potrzebnej do zrozumienia procesw funkcjonowania wiata ludzi oraz
do skutecznego ich przywdczego dziaania. Itak dla przykadu Machiavelli rozumie histori jako nauczycielk polityki []. Wielcy politycy czasw wojny ilat
powojennych Churchill, Charles de Gaulle, Adenauer, Alcie de Gasperi, Monet,
Robert Schuman, Paul Henri Spaak, Henry Kissinger, Mao, Teng rozumowali
zawsze wwielkich zwizkach historycznych58. Ozdolnoci tej mwi Lew Tostoj,
ktry przyjmowa, e wiedza wielkiego uczy pokory, redniego zadziwia, maego nadyma. Za przykad takiego podejcia do staroytnej wiedzy moe posuy
postawa Napoleona, ktry mimo swej boskoci wskazywa na staroytne pochodzenie rde posiadanej wiedzy imdroci59.
:\FKRZDQLHGODEH]SLHF]HVWZD
Wychowanie dla bezpieczestwa obecnie w Polsce rozumiane jest jako swoista umiejtno samopomocowa na okoliczno osobistych zdarze losowych
i spowodowanych doranymi katastrofami przyrodniczymi oraz zaniedbaniami
54 Wiedza,
og wiadomoci zdobytych dziki uczeniu, zasb wiadomoci z jakiej dziedziny,

ga nauki, Sownik jzyka polskiego, Warszawa 1979, s. 100
55 Mdro, wiedza nabyta przez nauk lub dowiadczenie, umiejtno jej wykorzystania, zastosowania, rozumienia wiata iludzi, wiedza onich, Sownik jzyka polskiego, PWN, dz. cyt., s. 129.
56 J. Kroska, Sokrates, Warszawa 1989, s. 225.
57 J. Marczak, Wiedza imdro obezpieczestwie narodowym [w:] Bezpieczestwo narodowe Polski wXXI wieku. Wyzwania istrategie, R. Jakubczak, J. Marczak (red.), Bellona, Warszawa 2011, s. 24.
58 A. Riklin, Niccolo Machiavellego nauka orzdzeniu, Pozna 2000, s. 3839.
59 Oto jego refleksie wtym kontekcie: wiat jest bardzo stary, trzeba korzysta zjego dowiadcze, uczy nas ono, e dawno wyprbowane praktyki warte s czsto wicej ni nowe teorie, niech
mj syn studiuje histori iczsto nad ni rozmyla, jest to jedyna prawdziwa filozofia. Niech studiuje
kampanie wojenne wielkich dowdcw inad nimi rozmyla, jest to jedyna droga do nauczenia si
sztuki wojennej, rzdzenie nie opiera si na metafizyce, lecz na wynikach wiekowych dowiadcze. Por. Napoleon, Maksymy, Warszawa 1983.
20
Ryszard Jakubczak
technicznymi. Niewiele ma wsplnego zbezpieczestwem pastwa, bowiem bardziej przypomina zakres ratownictwa. Bezpieczestwem w skali pastwa maj
zajmowa si specjalistyczne ministerstwa i podlege im instytucje oraz policja
iwojsko oraz wpewnym sensie formacje zajmujce si ochron osb imienia.
Zgodnie zliter prawa jest to sztucznie oddzielone od obywatela, stawiajc go poza
nawiasem bezpieczestwa narodowego. Zmieniajca si nieustannie sytuacja polityczna na wiecie, awlad za ni warunki funkcjonowania spoecznoci zarwno
globalnej, jak ilokalnej oraz wtych okolicznociach jednostek ludzkich, rodz
tymczasem potrzeb edukacji obywatelskiej nie tylko w zakresie teorii o bezpieczestwie, ale przede wszystkim obezpiecznym funkcjonowaniu na rnych poziomach organizacji tworzonych przez ludzi wtym gwnie pastwa. Powoduje
to poszukiwanie wzorcw zachowa obywatelskich wsytuacjach szczeglnego zagroenia bezpieczestwa. Na t okoliczno zastpiono wPolsce przysposobienie
obronne edukacj dla bezpieczestwa, ktry to przedmiot jest elementem systemu ksztacenia na poziomie szkolnictwa gimnazjalnego iponadgimnazjalnego.
Przysposobienie obronne byo dotychczas nauczane tylko wszkoach ponadgimnazjalnych, natomiast przedmiot edukacja dla bezpieczestwa obejmie rwnie
modzie gimnazjaln. Kierunek ksztacenia przeniesiony zosta ze zdecydowanie
proobronnego na bezpieczestwo oglne i przygotowanie na wypadek zagroe
ycia izdrowia. Edukacja dla bezpieczestwa nie zawiera rwnie tematyki szkolenia strzeleckiego oraz terenoznawstwa. Ponadto zakres tematyczny edukacji dla
bezpieczestwa wznacznie szerszym stopniu odnosi si do zagadnie zzakresu ratownictwa medycznego izachowania wsytuacjach kryzysowych. Kwalifikacje wymagane dotychczas od nauczycieli przysposobienia obronnego bd wystarczajce
do nauczania edukacji dla bezpieczestwa. Poniewa zajcia zzakresu edukacji dla
bezpieczestwa bd realizowane wtym samym wymiarze jak dotychczas przysposobienie obronne wszkoach ponadgimnazjalnych, nie wzronie zapotrzebowanie
na nauczycieli tej specjalnoci. Inaczej rozo si jedynie moliwoci zatrudnienia,
zmniejszy si bowiem liczba godzin z tego zakresu w szkoach ponadgimnazjalnych, awzronie wgimnazjach60.
Powysze byo spowodowane zmian ustrojow, a w konsekwencji ekonomiczn zwizan zpolityczn stron funkcjonowania wspczesnej Polski izmieniajcym si otoczeniem geopolitycznym. Treci edukacyjne i konieczno tej
edukacji brano ju pod uwag uzarania tworzenia si rnych kultur wramach
poszczeglnych cywilizacji. W Cywilizacji Zachodniej61, jak j okrela prof.
60 Nowy
przedmiot edukacja dla bezpieczestwa, http://www.men.gov.pl/index.php?option=

com_content&view=article&id=852%3Anowy-przedmiot--edukacja-dla-bezpieczestwa&catid=204
%3Aarchiwum-aktualnosci&Itemid=249, [dostp 28.08.2009 r.].
61 WXXI w. funkcjonuje 8 cywilizacji pionowych zorientowanych przez religie (Chiska, Buddyjska, Wschodnia, Islamska, Japoska, Afrykaska, Zachodnia iHinduska) oraz jedna cywilizacja
pozioma czyli Cywilizacja Globalna. R. Jakubczak, J. Marczak (red.) Bezpieczestwo narodowe Polski wXXI wieku. Wyzwania istrategie, Bellona, Warszawa 2011, s. 80. [Cywilizacj Globaln wtakim,
wspczesnym rozumieniu prof. R. Jakubczak okrela mianem Globalium tame].
21
A.Targowski, wtej kwestii zajmowali stanowisko zarwno Arystoteles, Platon,

jak iSokrates.
Arystoteles, yjcy kilkaset lat przed nasza er (ur. 384 r. p.n.e., zm. 322 r. p.n.e.),
przyjmowa, e dla waciwego dziaania pastwa konieczne jest ksztacenie jego
obywateli iwramach tego procesu zawsze celom wszelkich sztuk kierowniczych
naley dawa pierwszestwo przed celami sztuk im podporzdkowanych. [] Najwaniejsze dobro [] dobro pastwa jest przedmiotem nauki naczelnej najbardziej
kierowniczej. Za tak za uchodzi polityka, nauka opastwie. Ona bowiem orzeka, ktre nauki naley wpastwie uprawia iktrych si kto ma uczy, iwjakiej
mierze; widzimy te, e pod ni podpadaj te wanie umiejtnoci, ktre najwyej
cenimy, jak sztuka dowodzenia, sztuka gospodarowania iretoryka62. Wtej sytuacji mona postawi tez, e podobnie jak wtedy iaktualnie wwypadku edukacji
dla bezpieczestwa wane s wywaone (odpowiedzialne) potrzeby ksztacenia
obywateli dla powszechnego dobra pastwa.
Arystoteles twierdzi, e czowiek jest z natury stworzony do ycia w pastwie63, acelem pastwa jest [] szczliwe ycie, areszta to rodki do tego celu
wiodce64. Nie tylko mu wspczeni przyjmowali, e walka jest bodcem dla
rozwoju spoecznoci, awwydaniu zbrojnym decyduje ostatecznie owszystkim.
Platon (ur. 427 p.n.e., zm. 347 p.n.e.) uwaa, e ze wzgldu na spoeczne potrzeby naley si wniej specjalizowa, ale twierdzi rwnie, e nie moe jeden
czowiek uprawia wiele czynnoci, a poniewa walka w czasie wojny wymaga
szczeglnych umiejtnoci, dlatego naley wydzieli specjaln grup ludzi, zadba orozwj sztuki wojennej, oprzygotowanie do rzemiosa wojennego. Warto takiej grupy jest wtedy, kiedy rzemioso wojenne ona dobrze wykonuje65.
Byo to wane podejcie powszechne, gdy wwczesnych czasach zreguy jedynie militarnie rozstrzygano wikszo sporw terytorialnych (owoci przyporzdkowywane do pobliskich miast iodlege od nich kolonie), zatem warunki determinoway potrzeby ksztacenia sprawnych zbrojnie zawodowych specjalistw
do walki. wiczono te obywatelsk gotowo do dziaa dla obrony pastwa,
bdcego nie tylko materi, ale take imoraln ostoj obywateli, trzeba zorganizowa wojsko, zapewniajc mu bezpieczestwo itrwao, ktre ostrzega bdzie
przed niebezpieczestwem66.
Platon w rozwaaniach o pastwie stwierdza jednak wyranie, i stranicy maj czuwa inad nieprzyjacimi zzewntrz, inad przyjacimi wewntrz
miasta, aby tamci nie zachcali ci tutaj eby nie mogli robi co zego67. Zakada on take, e ten, kto si ma powici zawodowi stranika, temu jeszcze
62 K. Leniak, Etyka nikomachejska, Arystoteles, Warszawa 1989, s. 281.
63 K. Leniak, Arystoteles, Warszawa 1989, s. 199.
64 Tame, s. 195.
65 W.
Pokruszyski, Filozoficzne aspekty bezpieczestwa, WSGE, Jzefw 2011, s. 19, http://www.

wsge.edu.pl/files/ pokruch.pdf, [dostp 12.04.2012 r.].
66 R. Rosa, Filozofia bezpieczestwa, Bellona, Warszawa 1995, s. 18.
67 Platon, Pastwo, cyt. za: R. Rosa, Filozofia bezpieczestwa, Bellona, Warszawa 1995, t. 1, s. 18.
22
Ryszard Jakubczak
czego potrzeba; e oprcz temperamentu powinien mie wrodzon mio

mdroci68.
Sokrates (ur. ok. 470 p.n.e. w Atenach, zm. w 399 p.n.e.) rwnie analizowa
zagadnienie bezpieczestwa pod wpywem dowiadcze z odbytej w szeregach hoplitw69 suby wojskowej podkrela, e wszystko, co kto chce, to wiedza
isprawiedliwo, iumiar, imstwo, a[] bez wiedzy nie ma cnoty, nie ma dobra,
nie ma szczcia70.
Ksztacenie dla bezpieczestwa byo koniecznoci, gdy determinowao przeycie irozkwit (to co jest istot bezpieczestwa ludzi). Obezpieczestwo
wwydaniu zbrojnym, ktre jak wiemy byo cenione ju przez staroytne cywilizacje, dbano ju wpocztkach pastwa Polan. Dlatego wczesny wadca Mieszko I,
panujcy na terenach dzisiejszej Polski pnocno-zachodniej, woczach arabskiego
kupca Ibrahima Ibn Jakuba wyrasta na godnego zapisku ma stanu. w kupiec
pisa, i pobierane przez (wadc przyp. aut.) opaty wodwaanym kruszcu id
na od dla jego mw: co miesic przypada kademu okrelona jego ilo. Ma on
3 tysice pancernych, podzielonych na oddziay, asetka ich znaczy tyle co 10 setek
innych. Daje tym mom odzie, konie, bro iwszystko, czego potrzebuj. Agdy
jednemu urodzi si dziecko, Mieszko kae mu wypaca od od chwili urodzenia.
A gdy dzieci doronie, to jeeli jest mczyzn, eni go i wypaca za niego dar
lubny ojcu dziewczyny, jeeli za jest kobiet, wydaje j za m ipaci dar lubny
jej ojcu71.
Dopki Piastowie iich nastpcy polityczni Jagiellonowie dbali obezpieczestwo w wydaniu zbrojnym, pastwo, ktremu przewodzili, trwao bezpiecznie
irozwijao si terytorialnie. Tak jest iwspczenie wstosunkach midzynarodowych, poniewa kto siy nie ma, ten si whistorii nie liczy jak mawia J.Pisudski. Wystarczy bowiem odnie to do polityki amerykasko-brytyjskiej wobec
Libii iobecnie Syrii. Natomiast wRzeczypospolitej Obojga Narodw (podobnie
jak wdzisiejszych czasach) zdecydowanie tego zaniechano, dlatego wprosty sposb doprowadzono do upadku pastwa, ktre stao si obszarem kolonialnym
silnych zbrojnie ssiadw (za. 1). Prbowano wtedy mobilizowa szlacht do odtwarzania podstaw militarnych funkcjonowania pastwa, nawizujc do dobrych
tradycji staroytnych. Andrzej Frycz Modrzewski (ur. 20 wrzenia 1503 roku
w Wolborzu zm. 1572 w Wolborzu) mwi, e aby Rzeczypospolita w caoci i godnoci zawsze moga pozosta, trzeba do tego trzech rzeczy: uczciwych
obyczajw, sprawiedliwych sdw ibiegoci wsztuce wojennej72. To by wtedy
apel wobec ciemnoty, prywaty, apownictwa izaprzedawania interesu publicznego
68 Platon,
Pastwo, Wydawnictwo Antyk, Kty 2003, s. 70 (Przeoy, wstpem ikomentarzami

opatrzy: Wadysaw Witwicki).
69 By hoplit wwalkach pod Potidaj, pod Delion ipod Amfipolis.
70 I. Kroska, Sokrates, Warszawa 1989, s. 100.
71 http://www.historycy.org/bez_grafik/index.php/t12251.html, [dostp 02.02.2012 r.].
72 A. Frycz Modrzewski, Onaprawie Rzeczypospolitej.
23
dla indywidualnych korzyci. Jednak nie zapobiego to zniewoleniu pastwa, na

co wskazuje historia bezpieczestwa Polski (ryc. 2). Obecnie potrzebne jest nam
waciwe tworzenie bezpieczestwa narodowego (ryc. 3), nie jedynie jego namiastka wpostaci edukacji dla bezpieczestwa, ktra ma treci bardziej zblione
do edukacji dla ratownictwa.
3RGVXPRZDQLH
Majc na wzgldzie to, e bezpieczestwo narodowe stanowi najwysz, egzystencjaln warto dla obywateli, oraz biorc pod uwag pierwszoplanowy cel
jego zachowa wramach pastwa, niepodwaalne jest, e zasb wiadomoci onim
itowarzyszca mu mdro obezpiecznym funkcjonowaniu narodw tworz wyjtkowo istotne, poszukiwane i niezbdne rdo, a take instrument kreowania
irealizacji bezpieczestwa.
Std wiedza isentencja onim s jedyn ciek wgszczu autostrad prowadzcych do unicestwienia narodu, azarazem piedestaem na rzecz waciwego kultywowania bezpieczestwa narodowego, gdy to one generuj ch trwania itwrczy
rozwj bytu narodowego. Niewiedza wtym wzgldzie prowadzi do poruszania si
autostradami donikd.
Ryc. 1. Oglna typologia bezpieczestwa

rdo: Opracowanie wasne na podstawie J. Staczyk, Wspczesne pojmowanie bezpieczestwa, Warszawa 1996 r.
24
Ryszard Jakubczak
Ryc. 2. Historia bezpieczestwa narodowego Polski

rdo: R. Jakubczak, J. Marczak (red.), Bezpieczestwo narodowe Polski w XXI wieku.
Wyzwania iStrategie, Bellona, Warszawa 2011, za. 5.
Ryc. 3. Tworzenie bezpieczestwa narodowego

rdo: R. Jakubczak, J. Marczak (red.), Bezpieczestwo narodowe Polski w XXI wieku.
Wyzwania iStrategie, Bellona, Warszawa 2011, za. 35.
25
=DF]QLN
&HQDEH]EURQQRFL3ROVNLZRNUHVLH;9,,;;,ZLHN
To nie obronno jest droga,
to za bezbronno paci si najwysz cen zniewoleniem.
Wokresie XVII pocztek XXI w. Rzeczpospolita utracia ponad 27 milionw mieszkacw wskutek uczestnictwa w walkach narodowowyzwoleczych,
mordw na obywatelach i deportacji kolonialnych oraz przymusowej suby
wobcych armiach, atake politycznych naciskw na powstacw imigracji za
chlebem.
Polska wXVII, XVIII, XIX w. to bezbronny step [] droga publiczna (ipole
bitew przyp. aut.) dla obcych wojsk wg C. v. Clausewitza, (por. Owojnie).
Obecnie te czynione s zabiegi ostacjonowanie obcych wojsk na terytorium
RP zamiast tworzenia wasnych si obronnych, tracimy czas na przegldy strategiczne (por. decyzj z2008 r. olikwidacji wojsk OT, orezygnacji zprzedmiotu
przysposobienie obronne ipowszechnej suby wojskowej).
3RWRS
mier 33% ludnoci (Mazowsze 40%, Wielkopolska 40%, Pomorze
66%).
Zmniejszenie ludnoci: Krakowa 3-krotnie, Warszawy 2-krotnie, Gdaska o1/3).
Utrata zabudowy: np. Wielkopolska 62%;
Zniszczenie mynw: np. Mazowsze 40%;
Zmniejszenie pogowia byda: np. Mazowsze 33%;
Produkcja oowiu (Olkusz) spadek 3,5-krotny;
Rolnictwo powrt do dwupolwki tj. systemu zXXII w. (tj. m.in. cofnicie si wprodukcji rolnej podstawy wczesnej gospodarki otrzy wieki
(sic!)
;9,;9,,,ZLHN
Narzucone Polsce (wskutek saboci militarnej RP) utrzymywanie obcych
kontyngentw (Szwecji, Rosji, Sasw) dawao to moliwo posiadania stutysicznej armii polskiej, ktrej nie utworzono. Podczas pierwszego rozbioru mielimy mniej ni 30 000 wojsk wasnych, co oznaczao rychy upadek pastwa, bo
rozbiorcy wtym czasie mieli cznie 700 000 (ponad 23-krotna przewaga). Bylimy pastwem przodujcym wgospodarce, kulturze, obyczajach itolerancyjnym religijnie, ale nie oylimy wystarczajco na armi. Wewntrzne konflikty
krla zmonowadcami rozwizywano zpomoc obcych interwencji. Kozakw
popierajcych krla wutrzymaniu spjnej Rzeczypospolitej degradowaa magnateria.
26
Ryszard Jakubczak
3RZVWDQLHU
Przykad strategicznego nieprzygotowania powstania przez przywdztwo polskie: 200 000 polegych izamordowanych, zsyka 50 000, uwizionych 6 000.
,:RMQDZLDWRZD
Warmiach zaborczych polego 0,5 mln Polakw, a0,9 mln byo rannych. Straty
ludnoci ponad 4 mln (tj. 13,4 % populacji). Powstaa armia polska wsile 1,35mln
onierzy (wyszkolili ich rozbiorcy) ipomoga odtworzy pastwo polskie.
,,:RMQDZLDWRZD
Brak traktatowej pomocy militarnej (na mocy traktatu Polski zFrancj iWielk Brytani) ze strony sojusznikw wchwili agresji na Polsk. Obojtno Amerykanw i Brytyjczykw na holokaust ydw polskich73. Utrata 1/3 terytorium
IIRP na rzecz Rosji; 12,2 mln polegych, zamordowanych, deportowanych, okupowanych (1/3 ludnoci), inwalidzi 590 000. Straty majtku narodowego 38%
(10200przedszkoli, 2 677 szpitali, 30% mieszka, 65% wyposaenia produkcyjnego, 75 mln m3 drewna). Wielko strat irabunku majtku narodowego wokresie
1939-45 wcenach z1999 r. 284,6 mld $ USA.
/DWD
Zaprzedanie Polski Zwizkowi Radzieckiemu przez Stany Zjednoczone iWielk Brytani. Okoo 300 000 zamordowanych i wywiezionych do Rosji oraz wymuszenie na Polsce zrzeczenia si reparacji wojennych wobec Niemiec oraz Rosji.
Konieczno odbudowy gospodarki pastwa najbardziej zniszczonego wEuropie.
Wokresie 195180 opucio Polsk 600 tys. Likwidacja zbrojna organizacja Armii Krajowej (19441956).
Krwawe tumienie zryww robotniczych w Poznaniu (1952), na Wybrzeu
(1970 i1980), Radomiu (czerwiec 1976), maj isierpie 1988 r.
/DWD
Opuszcza Polsk okoo 1,2 mln obywateli. Blokada ekonomiczna pastwa przez
wysoko rozwinite pastwa Zachodu.
:VSyF]HVQR
intensywne oddziaywanie procesw globalizacji:
Wyludnianie si Rzeczypospolitej: wyjechao 3,54 mln gwnie modych obywateli (jak po powstaniach narodowych) ichce wyjecha kolejne
1,52 mln Polakw. Brak programw zatrudnienia modziey w Polsce,
73 Jan
Karski (19142000) by wczasie wojny cznikiem pomidzy Armi Krajow iwadzami

RP na uchodstwie wLondynie. W1942 r. jako pierwszy zaalarmowa przywdcw wolnego wiata
ozagadzie ydw polskich, oktrych losie przekona si osobicie, dwukrotnie wchodzc do warszawskiego getta. Ale szef dyplomacji brytyjskiej Eden ani amerykaski prezydent Roosevelt nie dali
wiary raportowi Karskiego. http://polish-jewish-heritage.org/pol/sierpien_03_nagrodaJana_Karskiego.htm
27
sprzyjanie nauce jzykw obcych iakceptacja dla emigracji zarobkowej. Polak pracujcy za granic wnosi 1/7 tego do zasobu pastwa, co ten pracujcy
wPolsce [6/7 tworzonego przez niego dobra wzbogaca innych]. 35% Polakw, tj. ok. 20 milionw, yje obecnie poza granicami RP.
Postpujce zaduenie publiczne pastwa 916 800 000 000,00 z.
Oddawanie rynku bankowego w rce obcego kapitau finansowego (w rkach obcego kapitau znajduje si obecnie 67% naszego rynku).
Narastajce zaduanie spek bdcych wasnoci samorzdw postpuje ich wysprzeda wtrybie upadoci lub innej formule niekorzystnej ekonomicznie dla spoeczestwa.
Wyprzeda obcym inwestorom dochodowej infrastruktury energetycznej,
ciepowniczej, telekomunikacyjnej itransportu.
Niekontrolowane drenowanie zasobw gospodarczych pastwa poprzez
gied roczny wypyw zpastwa ok. 20 miliardw z.
Przekazanie potencjau produkcyjnego, rodkw finansowych i zasobw
kopalin oraz surowcw obcemu kapitaowi. Metodycznie postpujca degradacja ekonomiczna polskiego rolnictwa na rzecz ponadpastwowych
korporacji rolnych (wramach globalizacji). Prby wyprzeday zasobw lasw pastwowych (tj. 84% zasobu lasw, ktre pokrywaj 29% terytorium
Polski).
Ucieczka modziey ze wsi oraz maych irednich miast do wielkich aglomeracji iza granic.
Powysze czynniki przyczyniy si do braku odpowiednich rodkw budetowych na ochron zdrowia, szkolnictwo, nauk, obronno icelowy rozwj gospodarczy.
2NUHV;9,,;;,Z
Postpujce zwalczanie cywilizacji aciskiej wRzeczypospolitej igloryfikowanie zwyczajw Polakom obcych kulturowo icywilizacyjnie.
Podstawy bada nad bezpieczestwem

Andrzej Czupryski
:SURZDG]HQLH
Bezpieczestwo jest kategori nierozcznie zwizan zrozwojem spoecznym
czowieka i dotyczy rwnie tworzonych przez niego instytucji. W pierwotnym
znaczeniu bezpieczestwo miao wymiar indywidualny i wizao si bezporednio zorganizatorem wasnego bezpieczestwa, czyli czowiekiem. Organizowanie
bezpieczestwa dotyczyo rodowiska naturalnego, wktrym funkcjonowa czowiek, iskupiao si na zapewnieniu przetrwania podmiotu bezpieczestwa wsensie biologicznym. Wraz zuspoecznieniem si czowieka istworzeniem przez niego
rnych struktur spoecznych bezpieczestwo zaczo odnosi si do organizacji,
wktrych funkcjonowa. Zatem uspoecznienie si czowieka oraz rozwj cywilizacyjny spowodoway, e skupiano si na organizowaniu bezpieczestwa czowiekowi ijego instytucjom. Pierwotny wymiar bezpieczestwa czowieka ksztatowa si
poprzez genetycznie zakodowane denie do przetrwania gatunku. Nie moemy
temu wymiarowi przypisa cech zorganizowanego dziaania, poniewa byo to zachowanie instynktowne.
Formowanie si struktur rodowych, plemiennych i podstaw pastwa nadaje
bezpieczestwu szerszy kontekst, poniewa dotyczy duej liczby ludzi funkcjonujcych wokrelonych organizacjach. Idea pastwa jako suwerena dbajcego oswych
obywateli spowodowaa, e w suweren sta si naczelnym podmiotem i przedmiotem zainteresowania bezpieczestwa. Podmiot spoeczny zszed na plan dalszy,
ale efekty organizowanego bezpieczestwa dotyczyy przede wszystkim jego. Std
bezpieczestwo pastwa stao si jedn zwaniejszych kategorii spoecznych icywilizacyjnych, zktrych czowiek jako badacz oraz organizator ycia spoecznego
uczyni przedmiot poznania naukowego. Nauki obezpieczestwie obejmuj caoksztat problemw bezpieczestwa wwymiarze pozamilitarnym1. Jeeli to okrelenie przyj jako istot nauk obezpieczestwie, to do ich obszaru zainteresowania
powinny nalee sektory polityczny, ekonomiczny, ekologiczny, spoeczny ikulturowy2. W ujciu narodowym wedug sektorw bezpieczestwa obiektem bada
powinno by bezpieczestwo zewntrzne, wewntrzne, obywatelskie, spoeczne,
1
Por. S. Zajas, Nauki wojskowe anauki obezpieczestwie iobronnoci [w:] Metodologia bezpieczestwa narodowego, Tom I, P. Sienkiewicz, M. Marszaek, H. wieboda (red. nauk.), Wyd. AON,
2 Por. S. Dbski, B. Grska-Winter (red. nauk.), Kryteria bezpieczestwa midzynarodowego pastwa, Wyd. PISM, Warszawa 2003, s. 2225.
29
ekonomiczne, ekologiczne, informacyjne itelekomunikacyjne3. Lista nie jest pena, ale obejmuje sektory gwnych instytucji administracji rzdowej.
,VWRWDQDXNREH]SLHF]HVWZLH
Pytanie, czym jest nauka ijaka jest jej klasyfikacja, nie jest rozstrzygnite. Wyjanienia wymaga sowo nauka, a przede wszystkim zidentyfikowanie jej cech
charakterystycznych, ktre decyduj o tym, e pewne zachowania postrzegamy
jako nauk dotyczc budowania wiedzy, natomiast inne nie. Nauka jest to
okrelona ispecjalna dziaalno ludzi wcelu poznania obiektywnej prawdy orzeczywistoci, zaspokojenia ludzkich potrzeb poznawczych i polepszenia dziaa
praktycznych ludzi; dziaalno ujawniajca si wokrelonych wytworach iwynikach tej dziaalnoci4. Nauka jest interpretowana jako system wiedzy osignitej
za pomoc metodologii naukowej5. Wytworem pracy naukowej jest system wiedzy
adekwatnej do rzeczywistoci ikierunkw rozwoju danej dziedziny oraz dyscyplin
naukowych. Std waspekcie szeroko rozumianego bezpieczestwa jako przedmiotu bada powinna powsta nowa lub zaktualizowana wiedza zzakresu teorii bezpieczestwa rozpatrywana waspekcie podstawowych cech nauki. Wiedza wobszarze bezpieczestwa ma charakter poznawczy ipragmatyczny, poniewa poprzez jej
zaoenia wpywamy na ksztatowanie bezpieczestwa.
Wieloznaczno pojcia nauki nie pozwala jednoznacznie zdefiniowa jej na
uytek praktyczny. Std mwic onauce, celowo naley postrzega raczej jej aspekty historyczno-geograficzny, statyczny, dynamiczny, treciowy, metodologiczny,
strukturalny, jzykowy, aksjologiczny, systemowy, psychologiczny, socjologiczny,
organizacyjny, prawny, ideologiczny, polityczny, ekonomiczny6. Nie ulega wtpliwoci, e interpretacja aspektw icech nauki na wielu paszczyznach si przenika,
ale rozwaania omiejscu bezpieczestwa, jako kategorii oglnej, wnauce wymagaj ich interpretacji. Bezpieczestwo jest pojemn kategori z semantycznego
imetodologicznego punktu widzenia, std zjednej strony wystpuje dua atwo
wjego okreleniu, azdrugiej strony powoduje to niecisoci metodologiczne przy
demarkacji jego granic. Wspczenie wszystkie problemy zwizane zcywilizacj,
spoeczestwem i jego kultur zaczynamy postrzega w kategoriach bezpieczestwa, co powoduje, e zamiast systematyzowa obszar bezpieczestwa, wzmacniamy nieokrelony zasig entropii zjawiska. Bezpieczestwo dotyczy podmiotu
wujciu personalnym iich sumy wujciu globalnym, std zwikszajce si obszary
3
Zob. Strategia Bezpieczestwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Wyd. BBN, Warszawa

2007, s. 1020.
4 J. Ratajewski, Elementy naukoznawstwa igwne kierunki rozwoju nauki europejskiej, Wyd. Uniwersytet lski, Katowice 1993, s. 13.
5 Por. Ch. Frankfort-Nachmias, D. Nachmias, Metoda badawcza wnaukach spoecznych, Wyd.
Zysk iS-ka, Pozna 2001, s. 9.
6 Zob. T. Pszczoowski, Nauka [w:] Encyklopedia, PWN S. A.
30
Andrzej Czupryski
niewiedzy s uzasadnione, poniewa dotycz zoonej struktury podmiotu bezpieczestwa postrzeganego wrnych aspektach.
Najwiksze znaczenie miay problemy zwizane z bezpieczestwem pastwa
byy one przedmiotem rozwaa filozofw, politykw idowdcw. Problemami
tego typu bezpieczestwa zajmowaa si filozofia wkontekcie etyki, historii, polityki, geografii isztuki wojennej. Wczasach nowoytnych problemy bezpieczestwa
dostrzegaa ekonomia, socjologia, psychologia, awspczenie trudno wykluczy
jakkolwiek dyscyplin naukow, ktra nie postrzegaaby bezpieczestwa wjakiej
kategorii niszowej.
Nauki obezpieczestwie s odwzorowaniem potrzeb spoecznych wteorii problemu. Celem nauk o bezpieczestwie jest dostarczenie ludziom wiedzy pomocnej w wyjanianiu, zrozumieniu, ocenieniu i przewidywaniu zjawisk zwizanych
zbezpieczestwem okrelonego podmiotu. Takie podejcie koresponduje zfunkcjami nauki (deskrypcja, eksplantacja, diagnoza, prognoza). Jednoczenie nauki
o bezpieczestwie powinny dostarczy argumentw na potrzeby usprawniania
obecnego stanu rzeczy itego, co wnim zmienia. Waspekcie utylitarnym chodzi
ookrelenie przyczyn wywoujcych okrelony skutek bezpieczestwa, warunkujcych stan bezpieczestwa oraz rozstrzygajcych oosigniciu okrelonego stanu.
Takie podejcie wnaukach obezpieczestwie pozwoli wytworzy system wiedzy
wzakresie teorii bezpieczestwa imetod jak dochodzi do wiedzy, co odpowiada funkcji metodologicznej isystematyzujcej wnauce. Efektem kocowym nauk
obezpieczestwie jest spjny system wiedzy opartej na naukowych przesankach
jej tworzenia. Wiedza zobszaru nauk obezpieczestwie powinna by sprawdzalna
wpraktyce spoecznej podmiotu bezpieczestwa. Dlatego wjej zakresie informacyjnym powinien znajdowa si duy stopie uytecznoci, co wrozumieniu pragmatyzmu jest wyznacznikiem prawdy naukowej, poniewa wszystko to, co moemy przyswaja, uzasadnia, potwierdza iweryfikowa, jest prawdziwe7.
Jeeli dana dyscyplina naukowa jest uprawiana irozwijana, wiadczy to ozapotrzebowaniu spoecznym na wiedz ztego obszaru, dlatego zasadne jest jej wytwarzanie wprocesie bada naukowych. Teoria jest rezultatem rozwaa na temat
ogldanego przedmiotu8. Zatem teoria bezpieczestwa jest usystematyzowanym
zbiorem informacji, praw itwierdze dotyczcych deskrypcji, eksplantacji, diagnozy, prognozy, metodologii oraz systemu poj waspekcie jego podmiotu, obiektu
iprzedmiotu bada. Podmiotami bezpieczestwa s czowiek, spoeczestwo, nard iludzko. Obiektami bada s organizacje, wktrych funkcjonuj podmioty
bezpieczestwa, oraz ich rodowisko spoeczne, aprzedmiotami cechy obiektu jego
waciwoci oraz relacje, ktre wytwarza.
Wtypologii bezpieczestwa zasadne jest przyjcie zaoenia, e jeeli podmiot
bezpieczestwa to czowiek wystpujcy w rnych relacjach interpersonalnych
do zbiorowoci ludzi, to przedmiotem jest to wszystko, co on stworzy do []
7
8
Por. W. James, Pragmatyzm, Wyd. Zielona Sowa, Krakw 2005, s. 86103.

A. Grobler, Metodologia nauk, Wyd. Aureus Wyd. Znak, Krakw 2008, s. 139.
31
zapewnienia moliwoci przetrwania, rozwoju i swobody realizacji wasnych interesw w konkretnych warunkach, poprzez wykorzystywanie okolicznoci sprzyjajcych (szans), podejmowanie wyzwa, redukowanie ryzyka oraz przeciwdziaanie
(zapobieganie iprzeciwstawianie si) wszelkiego rodzaju zagroeniom dla podmiotu
ijego interesw9. Tworzenie struktur pastwowoci wrnych okresach rozwoju
cywilizacyjnego czowieka powodowao ewolucj pastwa przez dostosowanie si do
wymaga obywateli. Zatem to podmiotowo obywatela bya wyznacznikiem bezpieczestwa, awszystko to, co stworzy czowiek, byo ijest przedmiotem sucym
do zagwarantowania podmiotowi bezpieczestwa. Dlatego uzasadnione jest postrzeganie pastwa ibadania jego bezpieczestwa wkontekcie przedmiotowym, anie
podmiotowym, poniewa poprzez powoane organizacje oraz tworzone systemy
prawne czowiek stwarza sobie przesanki do utrzymania ipoprawy bezpieczestwa.
Postrzeganie zaoe poznawczych bezpieczestwa pastwa naley sytuowa
wpiciu obszarach. Po pierwsze, bezpieczestwo pastwa jest pochodn ewolucji
struktur spoecznych wyraanych ich okrelon organizacj. Po drugie, bezpieczestwo pastwa skada si ze struktur tworzcych systemy bezpieczestwa spoecznego, ktre zawierajc wsobie wadz, stanowi t wadz is jej pochodn. Po trzecie, bezpieczestwo pastwa jest nietrwae i podlega destabilizacji jako zmienna
zalena ewolucji stosunkw spoecznych, struktur, ktre tworzy. Po czwarte, instytucje pastwa d do posiadania ikreowania najbardziej adekwatnych, synergicznie powizanych instrumentw swej polityki istrategii. Po pite, jako rezultat kocowy, instytucje polityczne pastwa kreuj waciwe im rozwizania organizacyjne
inormatywne determinujce ich zdolno do dziaa10. Wokrelonych obszarach
poznawczych organizujemy i prowadzimy badania bezpieczestwa. Zatem waciwe wydaje si udzielenie odpowiedzi na podstawowe pytanie o to, co badamy.
Badamy zachowania indywidualne lub spoeczne, normy prawne, funkcjonowanie
systemw bezpieczestwa, organizacje waspekcie warunkw bezpieczestwa, poziom zagroe, warunki, jakie naley speni, aby utrzyma bezpieczestwo okrelonego podmiotu, akceptowany poziom zagroe, ewolucj bezpieczestwa, procesy bezpieczestwa, itp. Jeeli bezpieczestwo postrzegamy jako stan psychiczny
lub prawny, wktrym jednostka ma poczucie pewnoci, oparcie wdrugiej osobie
lub wdziaajcym systemie prawnym, dostrzegamy przedmiot bada. Bezpieczestwo to rwnie uwiadomiony poziom ryzyka wystpienia zagroe iumiejtno
radzenia sobie zich negatywnymi skutkami.
Wnioski zanalizy poj bezpieczestwa wskazuj, e zasadne jest jego postrzeganie wkategoriach procesu jako moliwo:
przetrwania podmiotu bezpieczestwa;
swobodnego rozwoju irealizacji interesw podmiotu bezpieczestwa;
zapobiegania zagroeniom dla podmiotu bezpieczestwa ijego interesw.
9
S. Koziej, Midzy piekem arajem. Szare bezpieczestwo na progu XXI wieku, Wyd. Adam Marszaek, Toru 2006, s. 7.
10 J. Gryz, Bezpieczestwo pastwa. Wadza polityka strategia, Wyd. AON, Warszawa 2013, s. 9.
32
Andrzej Czupryski
3URFHVSR]QDQLDQDXNRZHJR
Poznanie jest kategori filozoficzn obejmujc zarwno akt osigania wiedzy,
jak ijego efekt, czyli wiedz. Poznanie naukowe jest wieloetapowym, wiadomym
icelowym procesem. Wprocesie bada nie nastpuje inne poznanie ni naukowe,
poniewa [] poznanie to tylko nauka, innego poznania nie ma11. Nie kade
poznanie ma charakter naukowy. Poprzez uczestnictwo wyciu spoecznym dostrzegamy jego cechy oraz istot, poznajemy to co, co jest wnajbliszym naszym
otoczeniu, ale takie postrzeganie rzeczywistoci niewiele ma wsplnego zbadaniami naukowymi. Za badanie naukowe uznaje si [] tylko takie badanie, ktre jest prowadzone przez odpowiednio do tego przygotowane osoby (uczonych,
naukowcw), posugujce si odpowiednim zestawem metod uznawanych za naukowe i przestrzegajce okrelonej procedury. Wykonywane w ramach takiego
badania czynnoci powinny mie charakter twrczy, powinny zmierza do odkrywania nowych prawd itworzenia nowej wiedzy12. Std za kryteria poznania
naukowego przyjmuje si midzy innymi stosowanie procedury naukowej iobiektywizmu badacza. Poczonego kryterium nie mona rozdzieli, poniewa kierowanie si tylko procedurami bez obiektywizmu lub odwrotnie nie doprowadzi
badacza do prawdy naukowej, atylko do manipulacji faktami lub wiedz. Std od
badacza wymaga si nie tylko profesjonalizmu imetodycznego postpowania, ale
rwnie obiektywnego podejcia. Poznanie naukowe moemy postrzega wkategoriach celu podmiotowego icelu przedmiotowego. Pierwotnym wpoznaniu jest
zawsze cel podmiotowy, poniewa on wynika zcelu naukoznawstwa. Cel podmiotowy motywy (pobudki), ktre skaniaj czowieka do zdobywania wiedzy
naukowej. Cel przedmiotowy rezultat, do ktrego zmierza (powinno zmierza)
postpowanie badawcze13. Cel podmiotowy naley postrzega jako identyfikacj,
eksplanacj idiagnoz badanego przedmiotu. Oznacza to pierwotne rozumienie
poznania naukowego jako denie do wiedzy. Natomiast cel przedmiotowy wskazuje na pewn utylitarno bada, ktrych efektem jest poprawa rzeczywistoci
ycia spoecznego.
Rozpoczynajc badania nad bezpieczestwem, musimy odnie si do ich zaoe. Wprocesie bada poznajemy:
rzeczywiste idee, ktre maj posta wrae zmysowych icz cechy poznania zmysowego;
uczucia iczynnoci umysu, ktre cz poznane przedmioty zuczuciem;
idee wytworzone przy pomocy wyobrani, ktre s postrzegane imaj swoje
odzwierciedlenie umysowe14.
11 Zob. K. Szaniawski, Onauce, rozumowaniu iwartociach, PWN, Warszawa 1994, s. 7.
12 K. egnaek, Metody itechniki stosowane wbadaniach pedagogicznych, Wyd. Wyszej
Szkoy
Pedagogicznej Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, Warszawa 2008, s. 24.
13 M. Cielarczyk (red. nauk.), Metody, techniki inarzdzia badawcze oraz elementy statystyki stosowane wpracach magisterskich idoktorskich, Wyd. AON, Warszawa 2006, s. 8.
14 Por. G. Berkeley, Traktat ozasadach ludzkiego poznania, Wyd. Zielona Sowa, Krakw 2005, s. 25.
33
Wnaukach spoecznych przedmiotem bada jest rzeczywisto spoeczna:

zbiorowoci izbiory spoeczne;
xinstytucje spoeczne;
xprocesy izjawiska
spoeczne15.
W
xkontekcie prowadzonych
rozwaa moemy postawi tez, e podejcie
do bada bezpieczestwa
powinno by
We wspczesnym
wiecie,
systemowe.
gdziewszystko iwszyscy
od
siebie
zale,
waciwe
jest
postrzeganie
zjawisk
jako
w systemach spoecznych, w ktrych

elementw wikszej struktury, zwaszcza
pomidzy systemami, podsystemami lub
najwaniejsze s relacje wystpujce
elementami. Dlatego te, we wszystkich dziedzinach

wiedzy jestemy zmuszeni
zajmowa si zoonymi ukadami, caociami czy systemami16. Nauka

zajmu
je si badaniem realnego wiata, ktry jest systemem, ijednoczenie sama nim

adekwatnie do obiektu
oraz przedmiotu bada. Wswych systemach
jest
lub pod
systemach moe odkrywa ibada nieskoczenie wiele dziedzin wiata realnego,
cel, metod,
treci oraz przedmiot
ktre ze wzgldu na
bada staj si nauk.

Aspekt systemowy odnosi si do zaoe postrzegania nauki, jej przedmiotu iza

oe jego bada (ryc. 1).
i zaoe jego bada (ryc. 1).

Funkcje
nauki
W

/

W
W

^
D
W
D
<
t
/
Ryc.
1. Badania
systemowe afunkcje
bezpieczestwa
Ryc. 1. Badania
systemowe
bezpieczestwa
nauki a funkcje nauki
rdo: Opracowanie wasne.

15 Por. J. Sztumski, Wstp do metod itechnik bada spoecznych, Wyd. lsk, Katowice 2005, s. 1822.
16 L. Bertalanffy, Oglna teoria systemw, PWN, Warszawa 1984, s. 33.
34
Andrzej Czupryski
Wobec powyszego
przedmiot bada bezpieczestwa
powinno ujmowa si
sy
stemowo, co oznacza, e:
x obiekt bada naley traktowajako system;
x badany system naley postrzega jako
do wikszego
system nalecy
systemu;
x badany system naley postrzega jako
system, wktrym znajduj si pod
systemy;
x wbadaniach monaposugiwa
si modelem
systemu ookrelonympozio
mie rozdzielczoci waspekcie

jego dziaania;
x naleystosowa racjonalne optymalizowanie systemu17.

Systemowe podejcie do bada bezpieczestwa
cechuje
si holizmem,
kompleksowoci, esencjonalizmem
istrukturalizmem. Std systemowe
podejcie do bez
pieczestwa pomimo
badania jego kontekstu pozwala odnosi wynik do caoci.

Uoglniajc,
cel bada
systemowych
zmierza wkierunku identyfikacji, eksplantacji, diagnozy, prognozy iprojektowania bezpieczestwa.
Systemowe podejcie
do bada bezpieczestwa
wymaga okrelenia
obiektu
iprzedmiotu bada (ryc. 2).

Obiektem bada nauk spoecznych s wytwory cywilizacyjne
czowieka, a przedmiotem ich cechy i zalenoci pomidzy nimi
Obiekt
bada
Zbiorowoci i zbiory spoeczne
Bezpieczestwo podmiotowe
Instytucje spoeczne
Bezpieczestwo przedmiotowe
Procesy i zjawiska spoeczne
Bezpieczestwo funkcjonalne
Przedmiot
bada
Cechy badanego
obiektu i relacje
pomidzy nimi
FAKTY
Co
poznajemy?
PROCESY
ZJAWISKA
Stan
bezpieczestwa
w danej sferze
ycia spoecznego
czowieka
w ujciu
podmiotowym,
przedmiotowym
i funkcjonalnym
Ryc. 2. Obiekt i przedmiot zainteresowania poznawczego bezpieczestwa
Ryc. 2. Obiekt iprzedmiot zainteresowania poznawczego bezpieczestwa

rdo: opracowanie wasne.
Obiekt bada to fragment rzeczywistoci wyodrbniony za pomoc zmysw

lub umysu zotaczajcego nas wiata. Natomiast przedmiotem bada s realne cechy (elementy) wyodrbnione za pomoc zmysw lub umysu z obiektu bada.
Wnaukach spoecznych obiektem bada jest adekwatna rzeczywisto, czyli to, co
17 Por. P. Sienkiewicz, Podstawy teorii systemw, Wyd. AON, Warszawa 1993, s. 65.
35
rzeczywicie istnieje wspoeczestwie, aprzedmiotem s te niezbadane elementy, ktre wobszarze bezpieczestwa powoduj zmiany. Dlatego naley zidentyfikowa zmienne, opisa je ioceni ich wpyw, przyczyny ich uaktywnienia si lub
powodowane zmiany. Przedmiot bada bezporednio zwizany jest zproblemem
naukowym, ktry wprocesie bada rozstrzygamy. Inicjujemy proces poznania naukowego, by odkry iwyjani poziom niewiedzy wokrelonym obszarze bezpieczestwa. Okrelony poziom niewiedzy wynika zbraku wczeniejszego zbadania
iwyjanienia okrelonych faktw oraz ich przyczyn. Azatem przedmiotem bada
jest taki fragment rzeczywistoci, co do ktrego nie s znane jego przyczyny powstania irozwoju wkontekcie faktw, procesw oraz zjawisk.
W procesie bada istotne jest waciwe okrelenie przedmiotu bada. W naukach spoecznych przedmiot bada moe by wieloaspektowy. Zpunktu widzenia
badacza przedmiot bada naukowych moe by:
empiryczny, poniewa realnie istnieje, awynik bada naukowych moemy
opiera na dowiadczeniu;
humanistyczny, poniewa przedmiotem bada jest czowiek jako istota spoeczna iwszelkie jego wytwory;
przyrodniczy, poniewa badane s zjawiska przyrodnicze;
spoeczny, poniewa przedmiotem bada jest spoeczestwo, wizi irelacje
wnim wystpujce oraz prawa izasady, ktrymi si kieruje.
Naley podkreli, e przedmiot bada bezpieczestwa zawsze bdzie posiada charakter interdyscyplinarny ze wzgldu na jego struktur (ryc. 3). Charakter
przedmiotu bada wyraa si wjego cechach sytuowanych wrnych obszarach
bada bezpieczestwa. Przedmiot bada musi istnie materialnie lub w postaci
jego pojciowego odwzorowania. Jeeli nie dostrzegamy okrelonego przedmiotu,
oznacza to, e on nie istnieje. Postrzeganie jest moliwe, jeeli znajdujemy odzwierciedlenie pojciowe przedmiotu wumyle badacza, poniewa [] ani nasze myli,
ani uczucia, ani idee uksztatowane przez wyobrani nie istniej poza umysem18.
Interdyscyplinarno przedmiotu bada powoduje, e dobr metod badawczych
rwnie jest interdyscyplinarny. Stosujemy metody badawcze bdce wyznacznikiem innych dyscyplin z obszaru i dziedziny nauk spoecznych. Takie podejcie
wymaga precyzyjnego okrelenia przedmiotu bada, by wkontekcie celu poznania naukowego dokona wyboru waciwych metod.
Wnaukach spoecznych cel bada postrzegany jest wsposb zrnicowany
ze wzgldu na jego przedmiot lub przynaleno do okrelonej dyscypliny. Cel
bada spoecznych postrzegany jest jako poznawczy, prognostyczny lub planistyczny19. Moemy postawi tez, e wkadych badaniach nastpuje poznanie,
poniewa ono stanowi istot nauki (ryc. 4). Jednake majc na uwadze poznanie,
chodzi nam oszerszy jego kontekst, gdzie udzielamy odpowiedzi na pytanie jak
jest?
18 G. Berkeley, Traktat, dz. cyt., s. 25.
19 Por. J. Sztumski, Wstp, s. 2021.
36
Andrzej Czupryski
Instytucje
spoeczne
uczestniczce
w kreowaniu
bezpieczestwa
Zbiorowoci
i zbiory spoeczne
wchodzce
w interakcje
bezpieczestwa
Oglny
obiekt
bada
Procesy
i zjawiska
spoeczne
wpywajce na
bezpieczestwo
Przedmiot bada: cechy obiektw, waciwoci i relacje
rodowisko
globalne
rodowisko
regionalne
Czowiek
rodowisko
spoeczne
Sojusze,
koalicje
Grupy
spoeczne
Pastwo
(organizacja)
Narody
i cywilizacje
Inne
Inne
Zagroenia
cywilizacje
Instytucje
wewntrzne
pastwa
Czowiek,
spoeczestwo
Inne
Instytucje
midzynarodowe
Stan
prawny
Zagroenia
spoeczne
Zagroenia
fizyczno
geograficzne
Ryc. 3. Oglna charakterystyka przedmiotu bada bezpieczestwa
Ryc. 3. Oglna charakterystyka przedmiotu bada bezpieczestwa

rdo: Opracowanie wasne. rdo: opracowanie wasne.
/

:

W
W
<
D
K

^
E

^
t
K

Ryc. 4. Cel i proces poznania naukowego
Ryc. 4. Cel iproces poznania naukowego

37
Identyfikacja, eksplanacja idiagnoza badanych cech przedmiotu pozwala odkry zalenoci powodujce zmiany. Okrelenie zmian pozwala przej do realizacji funkcji prognostycznej. Poprzez realizacj funkcji prognostycznej okrelamy,
jak moe by wrodowisku bezpieczestwa, poprzez kreowanie okrelonych zmian
wynikajcych zprocesu poznania. Prognozy wynikaj zcyklicznoci lub ewolucji
zmian przedmiotu bada ijego rodowiska. Spenienie funkcji prognostycznej pozwala przygotowa si lepiej do odparcia wyzwa oraz zagroe bezpieczestwa.
Jeeli wprocesie bada poznano przyczyny zmian iokrelono, co one powoduj,
to moemy przej do funkcji planistycznej. Funkcja planistyczna wyraa si wzaplanowaniu zmian w taki sposb, aby byo tak, jak by powinno w rodowisku
bezpieczestwa. Dochodzi do ucilenia zakresu stosowalnoci poszczeglnych teorii do potrzeb praktyki oraz wzbogacenia nowymi danymi dotychczasowej wiedzy
oposzczeglnych przejawach ycia spoecznego.
Nauka jest specyficzn dziaalnoci czowieka, a jej wytwory powinny cechowa si okrelonymi waciwociami, ktre odrniayby j od innej jego
dziaalnoci. Praca naukowa postrzegana jest jako szczeglna forma pracy twrczej, ktra polega na wynajdywaniu i ustalaniu nowych pocze midzy ju
znanymi zjawiskami, rzeczami, czciami lub midzy znanymi pojciami, bd
ich odzwierciedleniem wokrelonych zjawiskach20. Celem pracy naukowej jest
odzwierciedlenie, poznanie nieznanej rzeczywistoci lub konstrukcja poj opartych na naukowym odzwierciedleniu bytu. Naley podkreli, e zoono celu
wynika ze sposobu podchodzenia do badanego problemu i dostrzegania jego
ostroci. Nie ulega wtpliwoci, e nauka jest wan sfer ycia czowieka. Nauka nie dlatego jest bardzo wana, e nasyca ciekawo iurabia finezyjnie interesujce intelekty, nie dlatego, e sztuce wksztatowaniu wytwornoci pokrewna
i ze sztuk bywa jednym tchem wspominana, nie bez uszczerbku dla wasnej
powagi, lecz dlatego, e jest nieodzown preparacj, nieodzownym przygotowaniem dzielnego gospodarstwa isuy gospodarstwu techniki, przygotowaniem
obrony przed chorobami izgonem przedwczesnym, obrony przed klskami spoecznymi, wszczeglnoci przed klsk poraki wwalce oistnienie wsposb
godny istnienia21. Wskazuje to jednoznacznie na poznawcze i utylitarne podejcie do efektw pracy naukowej. Nauka wyrosa zpotrzeby ycia praktycznego, dlatego powinna by przydatna do zaspokajania potrzeb czowieka22. Nauce
przypisuje si znaczenie czynnoci podejmowanych przez naukowcw, znaczenie wytworw czynnoci naukowych oraz znaczenie idealnych poj nauki23.
Jeeli celem nauki wedug F. Bacona jest prawda iwynalazki, to wtym aspekcie
jest ona bezinteresownym poszukiwaniem prawdy jako zgodnoci myli zrzeczywistoci oraz zajmuje si usprawnianiem naszego ycia poprzez tworzenie
20 Por. J. Pieter, Praca naukowa, Wyd. lsk, Katowice 1960, s. 22.
21 T. Kotarbiski, Drogi docieka wasnych, PWN, Warszawa 1986, s. 119120.
22 Por. K. Ajdukiewicz, Jzyk ipoznanie. Tom I, PWN, Warszawa 1985, s. 314316.
23 Zob., K. Ajdukiewicz, Jzyk ipoznanie. Tom II, PWN, Warszawa 1985, s. 117120.
38
Andrzej Czupryski
wynalazkw24. Dlatego w aspekcie bezpieczestwa nauka wkracza w realizm

i jego skrajne odamy zwane instrumentalizmem lub skrajnym empiryzmem
oraz pragmatyzmem.
Poznanie naukowe nierozdzielnie zwizane jest zmyleniem. Mylenie to jeden
znajbardziej wieloznacznych terminw, ktry okrela najdoskonalszy proces poznawczy czowieka. Pojcie mylenia posiada bardzo szeroki zakres przedmiotowy.
By moe najbardziej trafna jest myl filozoficzna R. Descartesa cogito ergo sum
okrelajca pewno istnienia podmiotu mylcego. Std teza, e czowiek wnioskuje o swoim istnieniu na podstawie tego, e myli25. Proces mylenia stanowi
przedmiot rozwaa wielu dyscyplin naukowych. Mylenie to mniej lub bardziej
uporzdkowana sekwencja operacji poznawczych dokonywana na przedmiotach,
zdarzeniach, procesach bezporednio postrzeganych lub na ich reprezentacjach
wyobraeniowo-pojciowych. Treci tych operacji jest ujmowanie rnego rodzaju stosunkw (zwizkw, zalenoci) ocharakterze strukturalnym ifunkcjonalnym. Czynno mylenia jest acuchem operacji umysowych, za pomoc ktrych przetwarzamy informacje zakodowane wspostrzeeniach26, wyobraeniach27
ipojciach28. Dziki myleniu czowiek lepiej poznaje rzeczywisto, tworzy plany i projekty, dokonuje odkry, formuuje oceny oraz wnioski. Dziki myleniu
symulujemy procesy izdarzenia rozgrywajce si wwiecie rzeczywistym. Przez
prognozowanie czowiek moe zaspakaja swoje potrzeby istwarza warunki do
wasnego rozwoju poznawczego. Mylenie to zoony proces umysowy polegajcy
na tworzeniu nowych reprezentacji za pomoc transformacji dostpnych informacji29. Transformacja ta obejmuje interakcje wielu operacji umysowych midzy in24 Por. A. Grobler, Metodologia, dz. cyt., s. 257.
25 M. Przetacznikowa, G. Makieo-Jara, Podstawy psychologii oglnej, WSiP, Warszawa 1982, s. 107.
26 Spostrzeenie
to suma wrae, zdolno do odbierania wielu cech naraz. Spostrzeenia mog

by: monosensoryczne (jednozmysowe) iwielosensoryczne (wielozmysowe). Mog mie waciwoci obiektywne (np. jest jesie), lub subiektywne (np. jest piknie, bo jest jesie), dowolne (celowe,
wiadome), mimowolne (zachodz mimo naszej woli, nie zale od nas). Zob., Encyklopedia psychologii, Wyd. Fundacja Innowacja, Warszawa 1998.
27 Wyobraenia s obrazami, polegajcymi na odzwierciedleniu spostrzeganych poprzednio
skadnikw rzeczywistoci w sposb subiektywny. Maj charakter konkretny i obrazowy s mniej
wyraziste imniej szczegowe ni spostrzeenia, cechuje je fragmentaryczno, potrafimy sobie wyobrazi w jasny i wyrany sposb tylko niektre szczegy obiektu lub zdarzenia. Wyobraenia s
nietrwae i zmienne. Wyrniamy wyobraenia: wzrokowe, suchowe, wchowe, smakowe, ruchowe oraz mieszane. Uwarunkowane s sprawnoci dziaania odpowiednich narzdw zmysowych.
Wyobraenia dotycz ich zwizku ztreci poprzednich spostrzee. Wyrnia si wyobraenia odtwrcze iwytwrcze. Odtwrcze cz si cile zdowiadczeniem jednostki, odzwierciedlaj wnich
wsposb mniej lub bardziej wierny dokadne przedmioty, zjawiska, zdarzenia rzeczywiste, dawniej
spostrzegane. Przeciwiestwem wyobrae odtwrczych s wytwrcze, oparte na dowiadczeniu
iwiedzy. Wwyniku zmysowego postrzegania rzeczywistoci iprzetworzenia jej wumyle powstaje
nowy obraz wyobrae, dotychczas niezarejestrowany wumyle. Zob., tame.
28 Pojcie, abstrakcyjne, istniejce wmyli odbicie oglnych waciwoci rzeczy izjawisk, powstajce wwyniku uoglnienia tych waciwoci; mylowy odpowiednik nazwy. Sownik jzyka polskiego,
PWN, Warszawa 1998.
29 P. G. Zimbardo, Psychologia iycie, PWN, Warszawa 1999, s. 403.
39
nymi wnioskowanie, abstrahowanie, rozumowanie, wyobraanie przyszych sytuacji, formuowanie sdw, rozwizywanie problemw, twrczo.
Termin mylenie zawiera wszelkie poznawcze lub umysowe operowanie sowami, ideami, symbolami, obrazami, sdami, pojciami, spostrzeeniami, przekonaniami oraz wspomnieniami. Mimo rnorodnoci form mylenia proces ten
posiada pewne cechy oglne, ktre sklasyfikowano wczterech grupach30. Mylenie
wie si zprocesami symbolicznymi zachodzcymi wumyle czowieka, anie percepcyjnymi. Percepcja jest tylko narzdziem do spostrzegania. Mylenia nie mona
obserwowa jak wielu innych przedmiotw bada31. Mona onim wnioskowa na
podstawie wypowiedzi lub zachowania osb mylcych. Mylenie polega na operowaniu pewnymi elementami, ktre mona wyodrbni teoretycznie, np. komponenty miniowe, sowa lub skadniki jzyka, idee, wyobraenia, sdy, operacje
ipojcia. Mylenie jest ukierunkowane na rozwizywanie problemw, ale rwnie
umoliwia wytwarzanie problemw.
W literaturze przedmiotu bada wyrnia si dwa gwne aspekty mylenia
odrniajce ten proces od poznania zmysowego. Przede wszystkim mylenie postrzegane jest jako porednie poznawanie przedmiotw izjawisk wiata materialnego. Zmysy pozwalaj nam wdanej chwili obserwowa dany obiekt (np. budynek), natomiast dziki myleniu moemy porwnywa reprezentacj tego obiektu
z istniejcymi ju w pamici idealnymi reprezentacjami (mylc o budynku, nie
musimy na niego patrze). Naley podkreli, e oprcz mylenia przedmiotowego
istnieje take mylenie bezprzedmiotowe opojciach abstrakcyjnych np. definiowanie sw, procesw.
Mylenie to uoglnione poznawanie przedmiotw i zjawisk wiata zewntrznego. Zmysy pozwalaj nam dostrzega waciwoci pojedynczego obiektu, natomiast dziki myleniu moemy wyodrbnia cechy istotne, ktre s niezbdne
iwystarczajce, aby zaliczy dany obiekt do okrelonej kategorii. Std wniosek, e
mylenie jest podstawowym instrumentem procesu poznania.
Proces mylenia skada si z trzech podstawowych komponentw materiau, operacji umysowej istrategii porzdkowania. Materia to informacje owiecie, zakodowane wyobraenia oraz spostrzeenia. Operacje umysowe to proces
transformacji dokonywanej na materiale. Natomiast strategia porzdkowania to
acuch operacji, regu wyodrbniania myli. Mona wnioskowa, e jest to swoisty algorytm procesu poznawczego, ktry zpunktu biologicznego posiada kada
istota mylca.
Gwnym zadaniem mylenia jest kategoryzowanie wiata i tworzenie poj.
Pojcia pozwalaj systematyzowa nasz wiedz o wiecie. Pojcia mog reprezentowa przedmioty materialne, czynnoci, istoty ywe, waciwoci, abstrakcje,
30 Por. tame, s. 403.
31 Wspczenie mona
zaobserwowa proces mylenie za pomoc zapisu na encefalografie. Jest

to powszechnie stosowane podczas bada aktywnoci mzgu czowieka. Nie okrela jakoci mylenia,
atylko prac neuronw.
40
Andrzej Czupryski
relacje midzy obiektami. Wliteraturze przedmiotu wyrnia si dwa podstawowe typy poj: matrycowe i naturalne. Pojcie matrycowe (arystotelesowskie) to
poznawcza reprezentacja skoczonej liczby wsplnych cech, ktre wjednakowym
stopniu przysuguj wszystkim desygnatom danej klasy. Jest to zesp cech istotnych pozwalajcy w sposb jednoznaczny wyodrbni desygnaty. Wedug Arystotelesa wyszczeglnia si cztery rodzaje pyta stawianych wbadaniach naukowych: czy jaka rzecz posiada pewne atrybuty, dlaczego rzecz posiada ten atrybut,
czy pewna rzecz istnieje, jaka jest natura rzeczy32. Pojcia matrycowe dominuj
wmatematyce, fizyce czy biologii. Pojcie naturalne jest to zesp wsplnych cech,
ktre wrnym stopniu przysuguj desygnatom (egzemplarzom) danej klasy. Pojcia naturalne maj charakter prototypowy, tzn. desygnaty grupuj si wok najbardziej reprezentatywnego egzemplarza. Pojcia naturalne wystpuj wfilozofii,
psychologii oraz wbezpieczestwie, gdzie wklasyfikacji zjawisk wystpuje wiele
wsplnych desygnatw.
Treci mylenia jest postrzeganie rzeczywistoci zmysami iumysem. Zmysami odbieramy informacje zewntrzne, natomiast umysem dokonujemy ich interpretacji na rnych poziomach. Uoglniajc, mylenie jest procesem zmysowego
iumysowego poznawania rzeczywistoci. Mylenie jest procesem poznawczym,
w ktrym s odzwierciedlane strukturalne i funkcjonalne stosunki rnych elementw rzeczywistoci33.
Moemy postawi tez, i mylenie bez spostrzegania jest niemoliwe. Std zawsze przed myleniem rozwijaj si zmysy postrzegania, a nastpnie w wyniku
analizy zarejestrowanego obrazu dokonuje si jego interpretacji. Mylenie jest aktem wewntrznym czowieka wyraanym werbalnie lub wsowie pisanym. Proces
mylenia to zmysowe iumysowe postrzeganie problemu. Spostrzeganie umysowe
zaley od dowiadcze, nastawie, preferencji, wiedzy, potrzeb lub rodzaju wraliwoci podmiotu poznania. Proces mylenia jest wewntrznym, subiektywnym
zjawiskiem zwizanym z podmiotem psychicznym osob. Terminem mylenia
zwykle okrela si dwa zjawiska psychiczne poznawcze lub intelektualne. Nieodcznym wytworem mylenia, ktre powstaje wraz zczynnoci mylenia, jest tre
myli. Myl wyraona wsowie lub pimie oddziela si niejako od swego podmiotu
izaczyna y samodzielnie wrodowisku, wktrym zostaa wypowiedziana. Myl
jest nastpnie postrzegana iinterpretowana przez innych, std niekiedy przybiera
inny ksztat ni pierwotny.
Poznanie rzeczywistoci zachodzi na skutek procesw psychicznych czowieka,
czego rezultatem powinna by wiedza. Proces poznania, wktrym zachodzi mylenie, jest subiektywny, poniewa wystpuje indywidualnie wkadym czowieku.
W wyniku subiektywnego poznania i rozumowania wielu podmiotw mylenia
powstaje wiedza, ktrej pojcia mog posiada charakter obiektywny, poniewa
32 Por.
S. Paczyski, Kilka uwag o pojciu rozumowania [w:] Logiczne podstawy rozumowa,

W.Kustrzeba (red. nauk.), Wyd. Uniwersytet Gdaski, Gdask 1995, s. 3738.
33 W. Szewczuk, Podstawy psychologii, Wyd. Fundacja Innowacja, Warszawa 2000, s. 135.
41
powstaj wwyniku niezalenych procesw mylenia wielu podmiotw. Poznanie

tak jak imylenie to postrzeganie rzeczywistoci zmysami oraz umysem, wktrego wyniku powstaje nowa wiedza twrcza lub odtwrcza.
Podczas rozwizywania jakiegokolwiek problemu wane jest wykrycie zasady
lub reguy rzdzcej danym zjawiskiem oraz znajomo algorytmu rozwizywania
zada podobnego typu. Trzeba jednak pamita, e sztywne trzymanie si regu
moe by przeszkod szczeglnie w rozwizywaniu nowych problemw. Wpada
si wpuapk rutyny, ktra moe okaza si bardziej przeszkod ni pomoc wpomylnym rozwizaniu danego problemu. Inn przeszkod moe by tzw. fiksacja
funkcjonalna, ktra polega na tym, e czowiekowi sprawia trudno wykorzystanie znanego przedmiotu w nowym uyciu czy przeznaczeniu, ni to byo do
tej pory. Oznacza to, e nie potrafimy twrczo zastosowa wiedzy lub uy przedmiotw inaczej ni to czyniono dotychczas. Dlatego mwic ozasadach, mamy na
uwadze nie schemat rozwizania, asamo podejcie warunkowane metodologicznym postrzeganiem problemu.
Proces twrczego mylenia mona sformalizowa do pewnego algorytmu postpowania opracowanego przez J. Deweya na pocztku XX wieku. Rozumowanie
zostao potraktowane jako cig krokw nastpujcych po sobie wokrelonym porzdku. Podmiot dziaania na drodze do celu napotyka przeszkod. Std wynika,
i mylenie wymaga pewnego wysiku ipokonania trudnoci. Nastpnym krokiem
jest diagnoza. Jej zadaniem jest zdefiniowanie problemu. Nastpnie stawiana jest
hipoteza lub wiele hipotez, ktre s wynikiem twrczego mylenia. Hipotezy wymagaj sprawdzenia ich prawdziwoci. Krok ten nazwany jest dedukcj, poniewa
prawdziwo hipotez powinna wynika z prawdziwych przesanek zdefiniowanego problemu. Po sprawdzeniu prawdziwoci hipotez nastpuje ich weryfikacja
waspekcie celu dziaania. Taki tok rozumowania przyjmowany jest wbadaniach
naukowych, ktre s wynikiem twrczego mylenia. Algorytm umysowego postrzegania rzeczywistoci itwrczego mylenia za jego autorem mona przedstawi
jako fazy rozwizywania problemu: odczucie trudnoci lub niejasnoci; wykrycie
trudnoci iokrelenie jej np. wpostaci pytania; nasuwanie si jakiego rozwizania; rozumowanie prowadzce do wnioskw dotyczcych moliwego rozwizania
(hipoteza); dalsze obserwacje lub eksperymenty sprawdzajce, ktre umoliwiaj
przyjcie lub odrzucenie poprzedniego przypuszczenia tj. kocowy wniosek pozytywny lub negatywny.
Wykrycie problemu inicjuje proces bada. Z jednej strony czowiek, starajc
si regulowa stosunki zotoczeniem, jest skonny uzna, e jego rodowisko jest
wzgldnie stae, co daje ma poczucie bezpieczestwa irwnowagi. Zdrugiej strony
czowiek dy do wprowadzania ulepsze wotaczajcym go wiecie. Mylenie jest
najbardziej zoon czynnoci poznawcz. Mylenie okrelane jest jako czynno
umysowa obejmujca rnorodne procesy: planowanie, przewidywanie, ocenianie,
rozumienie, wnioskowanie. Informacje zawarte wwyobraeniach, spostrzeeniach
ipojciach s przez czowieka przetwarzane za pomoc operacji umysowych. Do
42
Andrzej Czupryski
operacji umysowych zalicza si analiz, syntez, porwnywanie, abstrahowanie

iuoglnianie. Dziki myleniu czowiek posiada zdolno przystosowania si do
zmiennych warunkw rzeczywistoci ijej interpretacji.
0HWRGDQDXNRZDZEDGDQLDFKEH]SLHF]HVWZD
Wbadaniach naukowych identyfikujemy wielorako podejcia do rozwizywania problemw, ktre zyskuj miano metody naukowej. Bez wzgldu na zastosowan metod celem poznania naukowego jest identyfikacja, eksplanacja lub diagnoza
badanego obiektu iprzedmiotu, awefekcie nastpuje wzbogacenie wiedzy badacza
oraz rozwj teorii. Za metod naukow przyjmuje si okrelon organizacj dziaalnoci poznawczej34. Oznacza to przyjcie okrelonego modelu poznawczego, ktry
cechuje wynikanie kolejnego zadania zpoprzedniego. Metoda to przepis dziaania w okrelony sposb; trzymanie si przepisu, poniewa chcemy co osign.
Azatem wprzypadku kadej metody sednem sprawy jest sprawno. Std wszelkie
argumenty opowiadajce si za pewn metod musz uwzgldnia cel, ktremu
owa metoda suy, iodwoywa si albo do jej wystarczajcej skutecznoci, albo do
skutecznoci najwyszej spord metod, jakimi aktualnie dysponujemy35. Pojcie
metody naukowej wskazuje na pewien algorytm postpowania, ktry gwarantuje
okrelony poziom skutecznoci.
Najprostszy model badawczy zawarty jest wpytaniach: jak byo, jak jest, jak
moe by? Wmodelu tym pytanie jak byo wyraa identyfikacj ieksplanacj
przedmiotu bada. Pytanie jak jest dotyczy diagnozy przedmiotu bada, ajak
moe by prognozowania. Spenia to wymagania nauki, ktra wyrosa zycia
praktycznego ipowinna cechowa si przydatnoci zaspokajania potrzeb czowieka36. Naley podkreli, e cele nauki itowarzyszca im metodologia s zmienne,
co oznacza, e nie ma jednolitego wzorca racjonalnego postpowania, poniewa on
wynika zpragmatyzmu podzielanego przez okrelon spoeczno naukowcw37.
Std relatywizm poznania oraz pewnego rodzaju subiektywizm naukowy wynikajcy zdanej metody.
Badania naukowe interpretowane s jako og czynnoci wykonywanych przez
uczonych w trakcie poznania rzeczywistoci. Jednak nie kade poznanie rzeczywistoci posiada charakter naukowy. Za poznanie naukowe zwykle uznaje si
dziaalno poznawcz, ktra jest prowadzona przez przygotowane do tego osoby
posugujce si odpowiednimi metodami uznanymi za naukowe38. O metodzie
naukowej mwi si wdwch znaczeniach: jako ocaoci sposobw badawczych docierania do prawdy ipojciowego przedstawienia prawdy poznanej; jako sposobach
34 Por. W. Pytkowski, Organizacja bada iocena prac naukowych, PWN, Warszawa 1985, s. 193.
35 K. Szaniawski, Onauce, rozumowaniu, dz. cyt., s. 51.
36 Por. K. Ajdukiewicz, Jzyk ipoznanie. Tom I, dz. cyt., s. 314316.
37 Por. A. Grobler, Prawda iracjonalno naukowa, Wyd. Inter Esse, Krakw 1993, s. 12.
38 Por. K. egnaek, Metody itechniki, dz. cyt., s. 24.
43
uzyskiwania tak zwanego materiau naukowego, czyli metody bada (metody

roboczej)39. Proces poznania naukowego postrzegany jest wznaczeniu szerokim,
porednim i wskim40. Znaczenie szerokie oznacza metod naukow okrelon procedur obejmujc proces poznania od identyfikacji sytuacji problemowej
poprzez cykl bada zakoczony opracowaniem wynikw bada. Znaczenie porednie metody naukowej oznacza czynnoci przygotowawcze iwykonawcze, ktrych istot jest okrelenie czynnoci poznawczych, dobr metod, narzdzi itechnik
badawczych oraz ich zastosowanie. Znaczenie wskie metody naukowej oznacza
zdobywanie, gromadzenie iklasyfikowanie materiau naukowego poprzez zastosowanie metod, narzdzi oraz technik. Std mona wnioskowa, e badania stanowi
wieloskadnikowy proces nazywany metod naukow. Etapy pracy naukowej utosamiane s ze skadnikami metody naukowej, do ktrych zalicza si:
uzasadnianie problemu iwyuszczenie zagadnie pochodnych;
krytyka problemu wwietle dotychczasowych osigni danej nauki zadanie to jest czciowo tosame zanaliz tzw. literatury przedmiotu;
w zwizku z uzasadnieniem problemu wyuszczenie niezbdnych zaoe
lub twierdze wpracach niektrych wyuszczenie hipotez;
ustalenie metod roboczych, czyli metod badania w znaczeniu wszym
obejmuje to krytyk metod dotychczasowych oraz wybr lub konstrukcj
metod nowych;
przeprowadzenie bada (wcianiejszym sensie tego sowa), czyli wykonanie
czynnoci pochodnych do ustawienia problemu ido wyboru bd konstrukcji metody roboczej;
opracowanie szczegowe materiaw badawczych, zebranych wtoku bada;
opracowanie syntetyczne wynikw na podstawie opracowania szczegowego;
pisarskie opracowanie wynikw zbada wykonanych, a do stanu naleytego przygotowania pracy do druku;
krytyczne ustosunkowanie si do przebiegu wasnych bada ido pisarskiego
opracowania wynikw41.
Wliteraturze przedmiotu bada moemy dostrzec wiele koncepcji organizacji
bada naukowych. Proces bada okrela si pewnym zakresem etapw poznawczych, ktry wedug rnych autorw posiada rn ich liczb. Wedug H.Muszyskiego identyfikowane s cztery etapy procesu poznawczego: postawienie
problemu, przyjcie hipotezy roboczej, weryfikacja hipotezy, wyprowadzenie
wnioskw42. Wedug W. Zaczyskiego wyszczeglnia si etapy procesu poznania
takie jak identyfikacja sytuacji problemowej, formuowanie problemu, formuowanie hipotez roboczych, przewidywanie skutkw (etap rozumowania), weryfika39 J. Pieter, Praca naukowa , dz. cyt., s. 38.
40 Zob. J. Pieter, Zarys metodologii pracy naukowej, PWN, Warszawa 1975, s. 104.
41 J. Pieter, Praca naukowa , dz. cyt., s. 4041.
42 Zob. H. Muszyski, Wstp do metodologii pedagogiki, PWN, Warszawa 1971, s. 143144.
44
Andrzej Czupryski
cja zewntrznej hipotezy roboczej, empiryczna weryfikacja hipotezy, sprawdzenie

susznoci rozwiza, wnioskowanie kocowe, opracowanie wynikw bada43.
Wedug T. Pilcha proces bada skada si z jedenastu etapw zawierajcych si
w dwch fazach koncepcji oraz bada. W fazie koncepcji wyszczeglnia si
okrelenie przedmiotu icelu bada, sformuowanie problemw badawczych, sformuowanie hipotez, wybr terenu bada lub dobr prby, opracowanie technik
badawczych, przeprowadzenie bada pilotaowych, opracowanie ostatecznej wersji hipotez roboczych oraz narzdzi badawczych. Natomiast w fazie bada wyszczeglnia si przeprowadzenie bada waciwych, uporzdkowanie materiaw
badawczych i ich opracowanie, weryfikacj hipotez, opracowanie teoretyczne44.
Wedug K. egnaka badania naukowe obejmuj ustalenie tematu bada oraz jego
zakres; studiowanie literatury dotyczcej tematu bada; opracowanie koncepcji
bada; przeprowadzenie bada pilotaowych; dokonanie korekty problemu ihipotez oraz metod, technik inarzdzi badawczych; przeprowadzenie bada waciwych; zebranie iuporzdkowanie materiaw badawczych; analiz iinterpretacj
uzyskanych wynikw bada; weryfikacj zaoonych hipotez roboczych; przedstawienie wynikw bada wformie pisarskiej45. Proces poznania naukowego postrzegany jest rwnie jako wykrycie problemu, postawienie hipotez, opracowanie
planu bada, pomiar wynikw bada, zbieranie danych, analiza danych, uoglnianie, ktre zakoczone jest opracowaniem okrelonej teorii46. Wedug tych zaoe proces poznawczy trwa, poniewa cykl zakoczony uoglnieniem i opracowaniem teorii jednoczenie inicjuje rozpoczcie kolejnego cyklu wyraonego
wnowym problemie.
Przez pojcie metody wdanej nauce jest rozumiany oglny schemat poszczeglnych czynnoci badawczych faktycznie stosowanych lub zalecanych ze wzgldu na
cel iprzedmiot bada47. Wnaukach spoecznych na proces bada skada si ustalenie problemu; sformuowanie hipotez; okrelenie danych niezbdnych do weryfikacji hipotez; okrelenie kogo lub co naley zbada; okrelenie metod, technik
inarzdzi badawczych; ustalenie czasu bada oraz poszczeglnych etapw procesu
badawczego; sporzdzenie kosztorysu bada48. Zsocjologicznego punktu widzenia dy si do poznania rzeczywistoci spoecznej. Wprocedurze badawczej wyszczeglnia si nastpujce etapy: zdefiniowanie problemu badawczego; przegld
istniejcej literatury; sformuowanie pyta; wybr narzdzi badawczych isposobu
zbierania danych; zbierania danych; analizy danych; interpretacji wynikw analizy;
sformuowanie wnioskw49.
43 Zob. W. Zaczyski, Praca badawcza nauczyciela, PWN, Warszawa 1968, s. 20.
44 Zob. T. Pilch, Zasady bada pedagogicznych, PWN, Warszawa 1977, s. 62.
45 Zob. K. egnaek, Metody itechniki, dz. cyt., s. 3334.
46 Zob. Ch. Frankfort-Nachmias, D. Nachmias, Metoda badawcza wnaukach, dz. cyt., s. 36.
47 Por. S. Nowak, Metodologia bada spoecznych, PWN, Warszawa 2007, s. 1922.
48 Por. J. Sztumski, Wstp do metod, dz. cyt., s. 40.
49 Zob. B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 2003, s. 4345.
45
Wmodelu sferyczno-chronologicznym procesu poznania naukowego wyszczeglnia si w aspekcie czasu fakty, teorie, przewidywanie i kolejne fakty. Metoda
naukowa rozumiana jako procedura badawcza wtej idei zawarta jest wetapie konceptualizacji, realizacji bada iich finalizacji50.
Wnioski zanalizy wybranych metod naukowych wskazuj na wiele wsplnych
cech pomidzy rnymi koncepcjami, ktre warunkowane s pewn szczegowoci postrzegania problemu. Std moemy wyszczeglni etapy metody badawczej, awnich fazy. Pod pojciem etapu metody naukowej rozumiana jest jej cz
zdeterminowana celem wokrelonym czasie jego osigania. Natomiast faza metody oznacza stan procesu poznania wewntrz etapu wokrelonej chwili. Fazy warunkowane s przyjt procedur, metodami szczegowymi izamiarami badacza.
Do etapw metody naukowej moemy zaliczy:
etap bada wstpnych jego celem jest ustawienie problemu iorganizacja
procesu bada;
etap bada waciwych jego celem jest sprawdzenie przyjtych zaoe;
etap bada kocowych jego celem jest systematyzacja wynikw bada iich
opracowanie wformie sprawozdania lub projektu inynierskiego.
Wetapie bada wstpnych moemy wyszczeglni:
faz identyfikacji sytuacji problemowej;
faz identyfikacji celu bada;
faz precyzowania problemu gwnego iproblemw szczegowych;
faz formuowania hipotez roboczych.
Wetapie bada waciwych moemy wyszczeglni:
faz weryfikacji hipotez;
faz formuowania twierdze.
Wetapie bada kocowych moemy wyszczeglni:
faz opracowania wynikw bada;
faz popularyzacji wynikw bada.
Na szczegln uwag zasuguje faza sytuacji problemowej ifaza popularyzacji wynikw bada, poniewa dotychczas nie byy one wanalizowanych opracowaniach eksponowane. Wszelkie poszukiwania poznawcze inicjuje uwiadomienie sobie stanu niewiedzy, gdzie podstaw jest okrelony poziom wiedzy
pozwalajcej ten stan postrzega. Faza sytuacji problemowej dla podmiotu poznajcego posiada rne znaczenie czasowe iproblemowe, ktre warunkowane
jest zdolnoci postrzegania. Sytuacja problemowa posiada dwa gwne rda
jej inicjowania:
denie do poznania prawdy naukowej;
denie do poprawy jakoci ycia czowieka iwszelkich jego uwarunkowa.
rda sytuacji problemowej wynikaj zfilozoficznego celu nauki. Po dostrzeeniu koniecznoci podjcia dziaa poznawczych wymagana jest identyfikacja
rde sytuacji problemowej w literaturze przedmiotu. Pozwala to podmiotowi
50 Zob., M. Cielarczyk (red. nauk.), Metody, techniki, dz. cyt., s. 2235.
46
Andrzej Czupryski
poznania okreli czynniki ujawniajce sytuacj problemow waspekcie identyfikacji problemu, obiektu iprzedmiotu bada. Natomiast faza popularyzacji wynikw bada nie tylko dostarcza wiedzy wytworzonej w procesie poznania, ale
przede wszystkim wyzwala naukow dyskusj nad jej efektami oraz pozwala stworzy przesanki do kolejnej sytuacji problemowej, ktra zainicjuje nastpny proces
poznania. Std poznanie nie jest procesem skoczonym waspekcie prawdy obiektywnej, atylko prawdy naukowej zdeterminowanej problemem, celem imetod
naukow.
=DNRF]HQLH
Podsumowujc, naley stwierdzi, e metoda to system zaoe iregulacji pozwalajcych na takie uporzdkowanie praktycznej lub teoretycznej dziaalnoci,
aby mona byo osign cel, do jakiego wiadomie si zmierza51. Metody badawcze to rwnie zasady isposoby systematycznych docieka wcelu poznania obiektywnej rzeczywistoci52. Metoda naukowa to pewnego rodzaju procedura przygotowania iprowadzenia bada, to unormowany podejciem naukowym sposb ich
prowadzenia zdeterminowany celem i problemem naukowych oraz tokiem dochodzenia do prawdy naukowej. Do podstawowych skadnikw metody naukowej
zalicza si cel bada, problemy badawcze, hipotezy robocze, procedur bada, weryfikacj hipotez, popularyzacj wynikw bada oraz okrelenie kierunku bada
dalszych. Metod naukow mona podzieli na trzy etapy bada wstpnych, bada waciwych oraz bada kocowych. Natomiast pod pojciem metod badawczych naley rozumie zesp metod, ktre su do rozstrzygnicia okrelonego
problemu naukowego. Metody badawcze to zesp teoretycznie uzasadnionych
koncepcji instrumentalnych obejmujcych najoglniej cao postpowania badacza, zmierzajcego do rozwizywania okrelonego problemu naukowego. Wnaukach spoecznych metody badawcze mona klasyfikowa jako jakociowe oraz
ilociowe wedug kryterium rozstrzygajcego oprowadzeniu iopisie wynikw bada. Wposzczeglnych metodach badawczych bez wzgldu na przyjte kryterium
klasyfikacji stosujemy techniki badawcze. Technikami badawczymi nazywamy
czynnoci praktyczne, regulowane wypracowanymi dyrektywami, pozwalajcymi
na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktw53. Cechy technik badawczych maj charakter czynnoci, zwizane s zwytworzeniem igromadzeniem materiau badawczego oraz s podporzdkowane okrelonej metodzie
badawczej. Techniki badawcze to wokrelonej procedurze poznawczej metodyczne pozyskiwanie, zbieranie igromadzenie materiau badawczego, jest to rwnie
zesp czynnoci zwizanych zrnymi sposobami przygotowania iprowadzenia
51 Zob. J. Sztumski, Wstp do metod, dz. cyt., s. 68.
52 Zob. A. J. Chodubski, Wstp do bada politologicznych, Wydawnictwo UG, Gdask 2008, s. 114.
53 Zob. T. Pilch, Zasady, dz. cyt., s. 116.
47
bada54. W poszczeglnych technikach badawczych moemy stosowa szereg

narzdzi badawczych wzalenoci od celu iproblemu badawczego oraz opracowanej procedury prowadzenia bada. Narzdzia badawcze to przedmioty suce
do realizacji wybranych technik bada. Narzdzia badawcze s instrumentami do
gromadzenia materiau badawczego ozmiennych oraz su do klasyfikacji iokrelania wskanikw. Wrd cech, jakie powinny posiada narzdzia badawcze, wyszczeglnia si:
trafno pomiaru dostarczenie informacji otym czynniku, ktry jest bezporednio badany;
rzetelno i dokadno pomiaru, ktry umoliwi przeprowadzenie wnioskowania zuzyskanych danych;
praktyczno powinny by dogodne wstosowaniu na szerok skal.
W procesie bada projektowane s wyjanienia naukowe, ktre zmierzaj do
poznania iobjanienia okrelonej rzeczywistoci. Podstawowe wyjanienia naukowe mog mie charakter:
genetyczny jak izczego powsta przedmiot bada. Istot wyjanie genetycznych jest ustalenie przemian przedmiotu bada oraz okrelenie przyczyn stanu biecego, ewolucji oraz kierunkw rozwoju;
funkcjonalny jak dane zjawisko wpywa na inne. Istot jest okrelenie zalenoci;
teleologiczno-funkcjonalny wjakim celu zaszo dane zdarzenie? Wskazanie celu, do ktrego dane zdarzenie moe doprowadzi ico to moe spowodowa;
logiczny jak interpretowa dane zjawisko oraz jakie zasady rzdz danym
zjawiskiem. Istot jest odkrywanie oglnych iformalnych praw, wedug ktrych przebiega poprawne rozumowanie55.
Odpowiednio do okrelonych wyjanie naukowych stosuje si procedury badawcze postrzegane jako zesp dyrektyw okrelajcych sekwencj poszczeglnych
etapw bada, poczonych metod irnych technik oraz narzdzi badawczych ze
wzgldu na cel oraz przedmiot bada. Do podstawowych procedur badawczych
moemy zaliczy:
procedur diagnostyczn jej celem jest wykrycie i okrelenie przyczyn
okrelonego stanu przedmiotu bada, jaki jest stan rzeczy, dlaczego tak jest,
jak odbywa si rozwj okrelonego stanu rzeczy, jaki by rezultat, jak wpywa na zmian procesu. Badania mog spenia funkcj deskryptywn, ewaluacyjn, eksplanacyjn, predykcyjn, korekcyjn;
procedur eksperymentaln jej istot jest wprowadzanie zmian wbadany
przedmiot iobserwowanie zachodzcych zmian. Celem bada jest weryfikacja hipotez oraz pomiar zmiennych zalenych;
54 Zob. J. Sztumski, Wstp do metod, dz. cyt., s. 82.
55 Por. J. Apanowicz, Metodologia nauk, Wyd. Dom Organizatora, Toru 2003, s. 3436.
48
Andrzej Czupryski
procedur operacyjn jej celem jest wyodrbnienie danych niezbdnych

do podjcia decyzji. Podstawowe pytania badawcze to: jak byo, jak jest, jakie
moe to powodowa zmiany, ktre rozwizanie jest optymalne? Wtej procedurze zwykle stosujemy podejcie systemowe;
procedur ewaluacyjn programw i uzyskanych efektw polegajc na
okreleniu kryteriw: czy iwjakim stopniu cele izadania zostay osignite,
czy dany program jest moliwy do zrealizowania (jakie naley speni warunki, co sprzyja, aco nie sprzyja realizacji programu, jakie czynniki sprzyjaj modernizacji);
procedur korelacyjn, ktra polega na wyznaczeniu wspzalenoci, wjakim stopniu iktre czynniki rnicuj zmienne jakociowe lub ilociowe. Do
podstawowych czynnoci badawczych naley okrelenie zmiennych, ustalenie populacji, dokonanie pomiaru, dobr czynnikw korelacji iich porwnanie, wykonanie oblicze, weryfikacja hipotez.
Wprocesie poznania naukowego poprzez stosowanie metody naukowej, metod
badawczych oraz waciwych technik inarzdzi rozstrzygamy problemy, uzyskujc
prawd naukow. Uzyskana prawda nie posiada wartoci bezwzgldnej, jest okrelana jako prawda naukowa, ajej warto mierzona jest obiektywnoci badacza
izastosowaniem wystarczajcych metod badawczych, technik oraz narzdzi do jej
osignicia.
Zagroenia niemilitarne iich typologia

Janusz Falecki
:SURZDG]HQLH
Zagroenia towarzyszyy czowiekowi od pocztku jego istnienia izawsze byy
zwizane z jego poczuciem bezpieczestwa. Pocztkowo zagroenia kojarzono
wycznie z siami natury, ale z czasem zaczy pojawia si zagroenia innego
charakteru wynikajce zpostpu cywilizacyjnego itechnicznego oraz rozwoju demograficznego ludnoci. Zagroenia zwizane s rwnie zwojn, atakami terrorystycznymi, dziaaniami przestpczymi czy niekorzystnymi zjawiskami spoecznymi. Wdokumentach normatywnych, aktach prawnych oraz literaturze przedmiotu
moemy spotka si zrnymi klasyfikacjami licznego irnorodnego zbioru zagroe. Celowe wydaje si przeprowadzenie analizy poj zagroenie, zagroenie niemilitarne oraz przedstawienie typologii zagroe niemilitarnych.
3RMFLHLLVWRWDWHUPLQX]DJURHQLH]DJURHQLHQLHPLOLWDUQH
Zagroeniem jest nie tylko wojna, ale igroba wojny. Zczasem, aby podkreli
istnienie stanu niebezpieczestwa poredniego pomidzy pokojem awojn, zaczto opisywa wkategoriach zagroenia stan funkcjonowania pastwa. Std wywodz si trzy stany funkcjonowania pastwa: pokj zagroenie wojna. Okazao
si, e pastwo moe by wstanie zagroenia, zktrego nie wyniknie wojna, atermin kryzys zastpi termin zagroenie1.
W jzyku potocznym pojcie zagroenie jest intuicyjnie zrozumiae i jest
zwizane z obaw czowieka przed utrat dbr materialnych lub wartoci takich
jak zdrowie, ycie, wolno. Jednake wliteraturze przedmiotu rne rda odmiennie definiuj to pojcie.
S. Korycki definiuje zagroenia jako pewien stan psychiczny lub wiadomociowy wywoany postrzeganiem zjawisk, ktre subiektywnie ocenia si jako niekorzystne lub niebezpieczne oraz jako czynniki obiektywne powodujce stany niepewnoci iobaw2.
Por. W. Kitler, Wybrane aspekty kierowania pastwem wsytuacjach kryzysowych wobronie narodowej RP wobec wyzwa izagroe wspczesnoci, Warszawa 1999, s. 8.
2 A. Czupryski, Czynniki zjawiska kryzysogennego na obszarze kraju, Problemy Ochrony Granic, Biuletyn CSSG nr 31, Ktrzyn 2005, s. 54.
50
Janusz Falecki
WSowniku terminw zzakresu bezpieczestwa narodowego zagroenie to sytuacja, wktrej pojawia si zwikszone prawdopodobiestwo powstania stanu niebezpiecznego dla otoczenia3.
WMaym sowniku jzyka polskiego pojcie zagraa (czasownik od zagroenie) oznacza: groc czym, postraszy, zapowiedzie co pod grob, stwarza
stan niebezpieczestwa, stawa si gronym, niebezpiecznym dla kogo; zagraa
zdrowiu, bezpieczestwu, wolnoci4.
Natomiast rozwaajc pojcie zagroenia przez pryzmat zarzdzania kryzysowego, optymalna wydaje si definicja zagroenia zawarta wzawetowanej przez
Prezydenta RP Ustawie z dnia 26 lipca 2001 r. o gotowoci cywilnej i zarzdzaniu kryzysowym. Zgodnie zt definicj przez zagroenie naley rozumie nage
lub przewidziane zdarzenie wywoane siami natury lub wynikajce zdziaalnoci
czowieka, zagraajce yciu ludnoci, mieniu, rodowisku lub dziedzictwu kulturowemu, ktre wzalenoci od rozmiaru icharakteru, wywouje bezporednio kryzys lub moe prowadzi do jego wystpienia.
Analiza powyszych definicji prowadzi do konkluzji, e zagroenie wswej istocie to stan, ktry odnosi si do sfery wiadomoci konkretnego podmiotu (elementu lub systemu). Waspekcie spoecznym podmiotem moe by osoba, grupa
spoeczna lub cae spoeczestwo. W zwizku z tym zagroenie jest czsto definiowane wodniesieniu do aspektu spoecznego jako okrelony stan psychiki lub
wiadomoci, ksztatujcy si lub uksztatowany na podstawie postrzegania zjawisk
otoczenia, ktre dla podmiotu s negatywne, niekorzystne, niebezpieczne itp. Tak
ujmowane zagroenie mieci si wsferze wiadomoci ima charakter subiektywny, albowiem najistotniejsze s tu oceny formuowane przez konkretny podmiot,
ale one upodstaw przedsiwzi podejmowanych wcelu podniesienia stopnia
jego bezpieczestwa. Z drugiej strony zagroenie jest zjawiskiem wywoujcym
stan niepewnoci iobaw. Tak wic zagroeniem moe by sytuacja, wktrej naraone jest bezpieczestwo osobowe, ywotny interes, podstawowe wartoci lub
postpowanie czci uczestnikw ycia spoecznego. Zagroenia mog mie take
charakter cigy, np. zjawiska przyrodnicze. Wtakiej sytuacji spoeczestwo czsto
akceptuje zagroenia jako zjawiska niepodane, ale realnie istniejce, niemoliwe do wyeliminowania. Zagroenie jako zjawisko mona wzalenoci od jego
charakteru wsposb mniej lub bardziej precyzyjny opisa, uywajc zasadniczo
takich parametrw, jak czas, przestrze czy skaa oddziaywania, a wic poziom
szkd (zniszcze)5.
Ponadto wanalizowanych definicjach wskazuje si na moliwo niepowodzenia planowanych dziaa lub utraty posiadanych wartoci materialnych czy intelektualnych. Zatem stan zagroenia powinien by elementem inicjujcym proces
3
Sownik terminw zzakresu bezpieczestwa narodowego, Wyd. AON, Warszawa 2010, s. 162.
May sownik jzyka polskiego, PWN, Warszawa 1990, s. 965.
5 Por. M. Wrzosek, Identyfikacja zagroe organizacji zhierarchizowanej, Wyd. AON, Warszawa
2010, s. 2223.
4
51
decyzyjny. Z jednej strony wypywa z koniecznoci wyboru okrelonej opcji postpowania, zdrugiej za wymusza wybr ze zbioru moliwych rozwiza. Wskali
midzynarodowej stan zagroenia moe odnosi si np. do utraty suwerennoci
kraju. Natomiast w odniesieniu do okrelonego pastwa (systemu) moe powodowa ryzyko utraty ycia obywateli, destabilizacj rozwoju politycznego czy gospodarczego, zaburzenia procesu zmian demokratycznych, utrudnienie lub utrat
warunkw do swobodnego funkcjonowania, rozwoju itp. Zagroenia mog powstawa w dziedzinach: politycznej (np. izolacja polityczna, szanta polityczny),
spoecznej (np. ograniczenie lub zerwanie wsppracy kulturalnej, naukowo-technicznej, turystycznej), gospodarczej (np. ograniczenie lub zerwanie wymiany handlowej, pomocy finansowej) lub jednoczenie wkilku dziedzinach wdowolnej
konfiguracji6.
W Sowniku terminw z zakresu bezpieczestwa narodowego, przyjmujc za
podstaw dziedziny, wktrych mog wystpowa zagroenia, dokonano podziau
zagroe na militarne7 iniemilitarne. Zagroenie militarne pastwa jest definiowane jako splot zdarze wstosunkach midzynarodowych, wktrych zduym
prawdopodobiestwem moe nastpi ograniczenie lub utrata warunkw do niezakconego bytu irozwoju pastwa, albo naruszenie bd utrata jego suwerennoci iintegralnoci terytorialnej wwyniku zastosowania wobec niego przemocy
zbrojnej (militarnej)8.
WSowniku terminw zzakresu bezpieczestwa narodowego zagroenie niemilitarne definiuje si jako rodzaj zagroenia obejmujcy taki splot zdarze wstosunkach midzynarodowych, w ktrych z duym prawdopodobiestwem moe
nastpi ograniczenie lub utrata warunkw do niezakconego bytu i rozwoju
pastwa, albo naruszenie bd utrata jego suwerennoci wwyniku zastosowania
wobec niego przemocy niezbrojnej9. Naley podkreli, e pojcie zagroenie
niemilitarne jest sabo zdefiniowane wliteraturze przedmiotu, aczsto bywa nawet zamiennie stosowane z pojciem zagroenie pozamilitarne dla okrelenia
tych samych treci10.
Uwzgldniajc wyej wymienione wnioski, mona przyj, e zagroenie niemilitarne to rodzaj zagroenia, wktrym pojawia si niebezpieczestwo powstania sytuacji powodujcej straty ludzkie, materialne oraz rodowiska, destabilizacj
6
Por. tame, s. 22.

W NATO zagroenia militarne czy si z politycznymi i okrela jako polityczno-militarne.
WPolsce termin zagroenia polityczno-militarne staj si niezwykle popularny iwypiera termin
zagroenia militarne.
8 A. Czupryski, Czynniki zjawiska kryzysogennego na obszarze kraju, Problemy Ochrony Granic, Biuletyn CSSG nr 31, Ktrzyn 2005, s. 25.
9 Sownik terminw zzakresu bezpieczestwa narodowego, Wyd. AON, Warszawa 2010, s. 163.
10 Np. wStrategii Bezpieczestwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z2003 r. termin zagroenia pozamilitarne jest uyty wakapicie mwicym okoniecznoci rozwoju wsppracy si zbrojnych ze strukturami cywilnymi wzakresie reagowania na zagroenia pozamilitarne (s. 6) atermin
zagroenia niemilitarne jest uyty wakapicie mwicym omisji SZ RP, jak jest udzielenie pomocy
wadzom cywilnym wwypadku zagroe niemilitarnych (s. 12).
7
52
Janusz Falecki
rozwoju i funkcjonowania pastwa, wywoujcej napicia i niepewno lub mogcej prowadzi do niekontrolowanego rozwoju wydarze destabilizujcych pastwo. Zagroenie niemilitarne moe by powodowane przez zjawiska natury lub
dziaalno czowieka, zdziaaniami terrorystycznymi ikonfliktami spoecznymi
wcznie.
7\SRORJLD]DJURH
Podczas procesu klasyfikacji zagroe niezwykle istotne s waciwe kryteria
podziau, poniewa umoliwiaj waciwe uporzdkowanie ogromnego spektrum
zagroe, jakie towarzysz wspczesnej cywilizacji. Kady z wyodrbnionych
iwmiar jednorodnych zbiorw zawiera szereg specyficznych kategorii oraz podkategorii zagroe, ktre czy gwne kryterium podziau. Szerokie spektrum kryteriw podziau zagroe zaproponowa K. Fico, wktrym uwzgldni:
rda oraz przyczyny powstania zagroe;
podzia rodzajowy zagroe iskal negatywnych nastpstw;
prognozowany czas usuwania skutkw inastpstw zagroe;
prognozowany obszar lub dziedzin oddziaywania zagroe;
prognozowany zakres iskal nastpstw zagroe kryzysowych;
determinizm idynamik przyczyn wywoujcych zagroenia;
prognozowany zasig przestrzenny oddziaywania zagroe;
potencjalne moliwoci antycypacji izwalczania skutkw zagroe11.
Zperspektywy procesu zarzdzania kryzysowego optymalnym kryterium podziau zagroe wydaje si klasyfikacja oparta na rdach iprzyczynach generujcych zagroenia. To kryterium wyodrbnia cztery gwne kategorie rde powstania zagroe, do ktrych zalicza:
zagroenia naturalne spowodowane fizyczno-chemicznymi zjawiskami natury, przyrody, kosmosu, do niedawna jeszcze bez udziau czowieka;
zagroenia techniczne zwizane zracjonaln (gwnie gospodarcz) dziaalnoci czowieka, rozwojem cywilizacyjnym ipostpem naukowo-technicznym spoeczestwa;
zagroenia spoeczne generowane wsposb mniej lub bardziej celowy przez
czowieka, postp kulturowo-cywilizacyjny, atake rne teorie naukowe
ipogldy spoeczne, jednostek, grup iorganizacji spoecznych;
inne przyczyny zagroe obejmujce rne kompilacje powyszych rde
oraz nowo zaistniae, nieznane dotychczas kategorie zagroe12.
Do dokumentw, wktrych przedstawiono podzia oraz syntetycznie uzasadniono poszczeglne zagroenia, uwzgldniajc przeznaczenie dokumentu oraz
biece uwarunkowania rodowiska bezpieczestwa, moemy zaliczy: Strategi
11 Por. K. Fico, Inynieria zarzdzania kryzysowego. Podejcie systemowe, Warszawa 2007, s. 76.
12 Por. tame, s.77.
53
Bezpieczestwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Strategi Obronnoci Rzeczypospolitej Polskiej oraz Strategi rozwoju systemu bezpieczestwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 20122022.
W Strategii Bezpieczestwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej wyrniono
zarwno wyzwania, jak izagroenia bezpieczestwa. Do wyzwa zaliczono migracj zPolski do innych pastw wposzukiwaniu pracy ilepszych warunkw ycia,
malejcy przyrost naturalny, zwikszajce si rnice wzamonoci ipoziomie ycia obywateli, dystans midzy poszczeglnymi regionami Polski, malejcy poziom
zastpowalnoci pokole, pogbiajce si dysproporcje wpoziomie ycia pomidzy pastwami UE, ainnymi obszarami wiata, nielegaln migracj, konieczno
dokoczenia transformacji polskiego systemu prawnego, ze szczeglnym uwzgldnieniem prawa wasnoci, popraw stanu infrastruktury oraz zwikszenie sprawnoci struktur administracyjnych wcelu optymalnego wykorzystania moliwoci
rozwojowych, ktre oferuje uczestnictwo wUnii Europejskiej iwinnych instytucjach midzynarodowych.
Natomiast do zagroe zaliczono: midzynarodowy terroryzm, zorganizowan przestpczo midzynarodow, zagroenia w cyberprzestrzeni oraz zagroenia o charakterze ekologicznym bdce nastpstwem niewaciwego wykorzystania postpu technicznego i technologicznego, naruszenia rwnowagi
pomidzy czowiekiem aprzyrod, atake zwizane zpotencjalnymi awariami
przestarzaych elektrowni atomowych, handlem materiaami rozczepianymi,
skadowaniem oraz transportem materiaw radioaktywnych, substancji chemicznych iodpadw organicznych oraz zawariami rurocigw transportujcych
rop naftow ipaliwa. Jednoczenie wgrupie zagroe uwzgldniono umocnienie porzdkw autorytarnych na kontynencie oraz nasilenie si postaw konfrontacyjnych pastw, chocia niebezpieczestwo otwartego konfliktu oceniono jako
niewielkie13.
W Strategii Obronnoci Rzeczypospolitej Polskiej podkrelono, e rodowisko
bezpieczestwa charakteryzuje si wspwystpowaniem i wzajemnym przenikaniem si zagroe militarnych oraz pozamilitarnych, czsto ocharakterze asymetrycznym iwwikszoci przypadkw generowanych przez pastwa upadajce
ipastwa upade. Do najpowaniejszych zagroe zaliczono terroryzm midzynarodowy, wtym cyberterroryzm iterroryzm zuyciem broni masowego raenia,
proliferacj broni masowego raenia zorganizowan przestpczo midzynarodow opierajc swoj dziaalno na przemycie broni i materiaw podwjnego zastosowania, handlu narkotykami iludmi oraz na nielegalnych operacjach
finansowych, atake piractwo morskie. Oceniono, e ryzyko konfliktu zbrojnego
na du skal zmniejszyo si radykalnie, natomiast nie znikna groba konfliktw ocharakterze regionalnym ilokalnym. Wskazano rwnie, e istotnym zagroeniem dla bezpieczestwa midzynarodowego s programy rozwoju technologii
nuklearnych oraz rakietowych realizowane w sprzecznoci z rezolucjami Rady
13 Strategia Bezpieczestwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2007, s. 810.
54
Janusz Falecki
Bezpieczestwa ONZ. Natomiast do zagroe pozamilitarnych zaliczono zagroenia zwizane z bezpieczestwem gospodarczym, a zwaszcza energetycznym,
zmiany klimatyczne majce konsekwencje o charakterze humanitarnym i politycznym, niekontrolowane migracje ludnoci z krajw sabo rozwinitych oraz
epidemie chorb zakanych14.
Autorzy Strategii rozwoju systemu bezpieczestwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 20122022, skorelowanej z Koncepcj Strategiczn NATO i Europejsk Strategi Bezpieczestwa rwnie konstatuj, i korzystny ksztat rodowiska
bezpieczestwa midzynarodowego oraz polskie powizania sojusznicze prowadz
do tego, i obecnie i w najbliszej przyszoci prawdopodobiestwo tradycyjnej
agresji zbrojnej jest mae. Niemniej jednak do gwnych zagroe bezpieczestwa
Polski zaliczaj terroryzm midzynarodowy, proliferacj broni masowego raenia,
przestpczo zorganizowan, wzrost liczby pastw upadajcych iupadych, atake dziaania obcych sub specjalnych zmierzajce do pozyskania informacji zzakresu wywiadu gospodarczego, politycznego inaukowo-technicznego. Do najpowaniejszych zagroe wywoanych oddziaywaniem si natury zaliczaj powodzie
spowodowane opadami, roztopami, zatorami lub sztormami, dugotrwae susze,
wielkoobszarowe poary, huraganowe wiatry, osuwiska ziemi ispywy botne oraz
epidemie chorb zakanych. Za katastrofalne wskutkach uznaj awarie techniczne
(budowlane), przemysowe, katastrofy lotnicze, morskie oraz wruchu drogowym
lub kolejowym.
Do wyzwa dla polskiej polityki bezpieczestwa oponadnarodowym wymiarze, autorzy Strategii zaliczyli:
zdefiniowanie znaczenia i miejsca Unii Europejskiej na scenie globalnej,
szczeglnie wwietle istniejcych dysproporcji pomidzy zdolnociami UE
wsferze gospodarczej abrakiem realnych instrumentw wdziedzinie polityki zagranicznej ibezpieczestwa;
osabienie sytemu organizacji midzynarodowych (Organizacji Narodw
Zjednoczonych, midzynarodowych instytucji finansowych oraz wiatowej
Organizacji Handlu);
osabienie reimw kontroli zbroje, rozbrojenia inieproliferacji, ktre cierpi na brak efektywnoci, awic istotnym wyzwaniem bdzie wypracowanie nowego reimu kontroli zbroje konwencjonalnych z rozwizaniami
zapewniajcymi utrzymanie ogranicze ilociowych systemw uzbrojenia
isprztu, rozszerzajcymi zakres wymiany informacji oraz podnoszcymi
skuteczno dziaa weryfikacyjnych;
sytuacj demograficzn wPolsce iEuropie, ktra wymusza wypracowanie
ram polityki europejskiej pozwalajcej na napyw wysoko wykwalifikowanych pracownikw iich integracj ze spoeczestwami przyjmujcymi, ale
take takiej polityki, ktra nie bdzie restrykcyjna dla naszych wschodnich
partnerw, co ley winteresie Polski.
14 Strategia Obronnoci Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2009, s. 46.
55
Natomiast wyzwania onarodowym wymiarze ujte wStrategii to:

zapewnienie bezpieczestwa energetycznego Polski, ktre wpywa na funkcjonowanie wszystkich sektorw krajowej gospodarki;
bezpieczestwo w cyberprzestrzeni ze wzgldu na stopie informatyzacji
kraju, ktrego naruszenie moe generowa straty ekonomiczne, utrat konkurencyjnoci polskiej gospodarki lub zagroenia dla obronnoci pastwa;
presj migracyjn, jaka towarzyszy wystpowaniu kryzysw polityczno-militarnych, pomimo e krajowy system migracyjny uwzgldnia moliwe czasowe zwikszenie napywu osb ubiegajcych si oochron na terytorium
Polski, ale naley przeciwdziaa powstaniu wPolsce zamknitych spoecznoci imigrantw, ktre mog przyczynia si do wzrostu zagroenia zwizanego zprzestpczoci zorganizowan;
proces ocieplania klimatu, ktry prowadzi do wystpowania szeregu anomalii pogodowych;
zapewnienie bezpieczestwa ywnociowego na poziomie gwarantujcym
co najmniej minimaln samowystarczalno ywnociow pastwa, do
czego niezbdne jest utrzymanie odpowiedniej bazy produkcyjnej wsektorze rolno-ywnociowym.
Rwnie wliteraturze problemu naukowcy ieksperci przedstawiaj rnorodne
systemy podziau iklasyfikacje zagroe bezpieczestwa.
Na przykad E. Koodziski dzieli zagroenia na dwie grupy: grup zagroe naturalnych (zwizan zdziaaniami si przyrody bdcymi przyczynami powstania
katastrof naturalnych) oraz grup zagroe cywilizacyjnych zwizanych zdziaalnoci czowieka mogcych by przyczyn powstania katastrof iawarii technicznych. Do grupy zagroe naturalnych zalicza powodzie, silne wiatry i huragany,
dugotrwae wystpowanie ekstremalnych temperatur, susze, intensywne opady
i wyadowania atmosferyczne, wstrzsy sejsmiczne, zjawiska lodowe na rzekach,
jeziorach izbiornikach wodnych, epidemie chorb zakanych ludzi lub zwierzt,
masowe wystpowanie szkodnikw, gryzoni i owadw. Natomiast do zagroe
cywilizacyjnych zalicza poary, awarie chemiczne, katastrofy budowlane, zagroenia ekologiczne iantropologiczne, katastrofy komunikacyjne, katastrofy grnicze,
awarie oraz wypadki radiacyjne, awarie iuszkodzenia infrastruktury technicznej,
dziaania terrorystyczne oraz zagroenia bezpieczestwa publicznego15.
Odmienny podzia przedstawia M. Ku, ktra wyrnia zagroenia wewntrzne
izewntrzne. Zagroenia zewntrzne okrela jako zagroenia, ktrych rdem s
przyroda, wytwory ludzkiej cywilizacji, inny czowiek lub ludzie. Zagroenia zewntrzne dzieli za na przyrodnicze, nieprzyrodnicze, ekonomiczne i spoeczne.
Wrd zagroe przyrodniczych wymienia trzsienia ziemi, susze, powodzie, huragany. Natomiast do nieprzyrodniczych zalicza skutki rozwoju cywilizacji takie
jak zanieczyszczenia wody, powietrza, gleby, haas ipromieniowanie. Do kategorii
15 Por. E. Koodziski, Zagroenie bezpieczestwa iorganizacja przeciwdziaania ich skutkom, XII
Konferencja Naukowa Automatyzacja dowodzenia, GdyniaJurata, 02.0604.06.2004 r., s. 4.
56
Janusz Falecki
zagroe ekonomicznych zalicza bezrobocie, niedostatek oraz ubstwo, degradacj

ekonomiczn isocjaln jednostek, rodzin, grup zawodowych ispoecznoci lokalnych, kryzys edukacji, nauki, zdrowia, mieszkalnictwa oraz rodowiska naturalnego. Wrd zagroe ocharakterze spoecznym wymienia te zaliczane do patologii rodziny takie jak sieroctwo spoeczne, narkomania, alkoholizm, przestpczo
wrodzinie, zaniedbania zdrowotne, opiekucze iwychowawcze. Specyficzn grup
s zagroenia wystpujce wmiejscu pracy (nieprawidowe relacje na linii przeoonypodwadny, np. mobbing czy patologia systemowych rozwiza organizacji,
w tym rwnie jej zwizkw z otoczeniem) i w szkole (m.in. przemoc starszych
uczniw wobec modszych, dostpno narkotykw). Zagroenia zewntrzne, ktrych rdem jest czowiek lub inni ludzie, dzieli na przestpczo zorganizowan
oraz tzw. przestpstwa biaych konierzykw, ktre obejmuj oszustwa, defraudacje, korupcje iprzestpstwa komputerowe. Przykadami zagroe wewntrznych s samobjstwa, skonno do autoagresji, uzalenienia, choroby izaburzenia
psychiczne, ale rwnie stres (zwaszcza silny i przeduajcy si chroniczny).
Ponadto oddzielnie klasyfikuje jako kategori zagroe dziaania ocharakterze terrorystycznym16.
Natomiast J. Staczyk pod wzgldem przedmiotowym zagroenia dzieli na militarne i niemilitarne. Wrd zagroe niemilitarnych wyrnia polityczne, ekonomiczne, ekologiczne, spoeczne, psychospoeczne, cywilizacyjno-kulturowe
iinne17.
W. Lidwa opisuje cztery grupy zagroe mogcych doprowadzi do powstania
sytuacji kryzysowych, majcych wpyw na bezpieczestwo i funkcjonowanie caego pastwa lub poszczeglnych regionw. Ze wzgldu na rdo pochodzenia,
zagroenia dzieli na:
zagroenia naturalne (wszelkie grone zjawiska zwizane znatur);
zagroenia techniczne (zwizane zcywilizacyjnym igospodarczym rozwojem spoeczestw);
terroryzm;
inne zagroenia (wywoane przez niekorzystne zjawiska polityczne, spoeczne iekonomiczne).
Do grupy zagroe naturalnych zalicza powodzie, silne wiatry, susze, anomalie pogodowe, ruchy tektoniczne, epidemie oraz plagi zwierzce. Zagroenia
techniczne to poary, awarie chemiczne, awarie i wypadki radiacyjne, katastrofy
komunikacyjne, katastrofy budowlane, katastrofy grnicze oraz awarie urzdze
technicznych. Wgrupie zagroe terroryzmem wyrnia atak terrorystyczny zpowietrza, atak terrorystyczny na morzu iatak terrorystyczny na ldzie. Natomiast do
kategorii inne zalicza proliferacj broni masowego raenia oraz przemyt innych
16 Zob. M. Ku, Zagroenia nazwa po imieniu wiadomo zagroe sposobem przeciwdziaania
wiktymizacji [w:] Edukacja dla bezpieczestwa. Wybrane perspektywy, D. Kowalski, M. Kwiatkowski,

A. Zduniak (red.), Wyd. OCHIKARA, Lublin 2004, s. 3440.
17 J. Staczyk, Wspczesne bezpieczestwo, dziennik ycie zdnia 2004-03-01.
57
materiaw niebezpiecznych, masowe migracje, niepokoje spoeczne, zbiorowe zakcenia porzdku publicznego oraz przestpczo zorganizowan18.
Podobny podzia przedstawia G. Sobolewski, ktry ze wzgldu na rda (przyczyny) jako podstawowe kryterium proponuje nastpujc typologi zagroe kryzysowych:
zagroenia pochodzenia naturalnego izagroenia ekologiczne,
zagroenia wywoane dziaalnoci czowieka iawarie techniczne,
zagroenia wynikajce zzachowa spoecznych.
Do zagroe naturalnych spowodowanych rnymi czynnikami, m.in. ruchami
skorupy ziemskiej, klimatem czy oddziaywaniem ywiow zalicza gwnie poary, zagroenia atmosferyczne, biologiczne, geologiczne i zagroenia ekosystemu.
Natomiast do zagroe technicznych zwizanych zazwyczaj zdziaalnoci gospodarcz czowieka, acilej zpostpem naukowo-technicznym istopniem zawansowania cywilizacyjnego spoeczestwa zalicza awarie obiektw przemysowych
ikomunalnych, katastrofy budowlane ikatastrofy transportowe. Zagroenia spoeczne stwarzajce niebezpieczestwo dla pokoju, tosamoci narodowej, zdrowia czowieka i jego rodowiska oraz wspycia midzynarodowego: migracje,
zgromadzenia iniepokoje ludnoci (bunty irewolty), powstania ikonflikty zbrojne,
przestpczo zorganizowana, terroryzm19.
W. Kitler zauwaa, e pomimo zawenia rozumienia poj zarzdzanie kryzysowe i sytuacja kryzysowa20 w Ustawie z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym, w teorii i praktyce zarzdzania kryzysowego posuguje si
nimi wznacznie szerszym znaczeniu oczym m.in. wiadczy fakt, e do zagroe,
ktre bierze si pod uwag wplanach zarzdzania kryzysowego, zalicza si gwnie
zagroenia spowodowane siami natury (powodzie, katastrofalne zatopienia, niekorzystne zjawiska atmosferyczne); zagroenia radiacyjne; chemiczne; biologiczne
(epidemie, epizootie, epifitozy); awarie (energetyczne, gazowe iinne); poary; katastrofy (drogowe, kolejowe, lotnicze, wodne, budowlane iinne); zagroenia terrorystyczne (terroryzm chemiczny, nuklearny, bioterroryzm, cyberterroryzm oraz
terroryzm zuyciem broni klasycznej), protesty spoeczne (demonstracje, zamieszki, blokady drg, budynkw, strajki okupacyjne), atake zagroenia (awzasadzie
skutki) wynikajce z dziaa zbrojnych (ataku konwencjonalnego lub z uyciem
broni masowego raenia)21.
18 Szerzej
W. Lidwa, W. Krzeszowski, W. Wicek, Zarzdzanie wsytuacjach kryzysowych, Wyd.

AON, Warszawa 2011, s. 723.
19 Por. G. Sobolewski, Zagroenia kryzysowe, Wyd. AON, Warszawa 2011, s. 2728.
20 Pamitajmy jednak, e takie, anie inne znaczenie terminw ustawowych nie oznacza wcale, e
zarwno wteorii, jak iwpraktyce nie mamy moliwoci posugiwania si nimi wznacznie szerszym
znaczeniu.
21 Por. WKitler, Zarzdzanie kryzysowe wPolsce, stan obecny iperspektywy [w:] Zarzdzanie kryzysowe wsystemie bezpieczestwa narodowego, G. Sobolewski, D. Majchrzak (red. nauk.), Wyd. AON,
Warszawa 2011, s.26.
58
Janusz Falecki
7\SRORJLD]DJURHQLHPLOLWDUQ\FK
Uwzgldniajc wnioski z analizy pojcia zagroenie i zagroenie niemilitarne oraz analizy literatury przedmiotu dotyczcej typologii zagroe, zapisw
wdokumentach normatywnych, aktach prawnych, treci dziaalnoci planistycznej
(planw zarzdzania kryzysowego) wydaje si, e optymalny jest nastpujcy podzia na grupy zagroe niemilitarnych:
zagroenia naturalne;
zagroenia cywilizacyjne;
zagroenia terrorystyczne22;
zagroenia (niepokoje) spoeczne.
Do grupy zagroe naturalnych naley zaliczy:
powodzie, intensywne opady atmosferyczne, zatory lodowe iroztopy;
silne wiatry, huragany, trby powietrzne;
zaspy niene, oblodzenia, dugotrwae mrozy, lawiny;
susze;
wstrzsy sejsmiczne;
lawiny botne, osuwiska ziemi;
plagi zwierzce.
Natomiast do grupy zagroe cywilizacyjnych naley zaliczy:
poary przestrzenne;
katastrofy iawarie techniczne;
epidemie chorb;
skaenia przemysowe;
zagroenia ekologiczne.
Wgrupie zagroe terroryzmem waciwy wydaje si podzia:
ze wzgldu na miejsce, zktrego przeprowadza si atak:
atak terrorystyczny zpowietrza;
atak terrorystyczny na morzu;
atak terrorystyczny na ldzie;
ze wzgldu na rodki uyte do ataku na:
biologiczny atak terrorystyczny;
chemiczny atak terrorystyczny;
radiologiczny atak terrorystyczny;
cyberterroryzm.
22 W literaturze
przedmiotu mona spotka si z wtpliwociami czy zagroenia terroryzmem

mona zaliczy do grupy zagroe niemilitarnych. Do zwolennikw takiej klasyfikacji m.in. nale:
T. Jemioo, Bezpieczestwo narodowe Polski, Wyd. AON, Warszawa 2006, s. 21; K. Jaoszyski, Oblicze
wspczesnego terroryzmu i walka z nim w kontekcie bezpieczestwa midzynarodowego, Zeszyty
Naukowe AON nr 2 (51) 2003; P. Tyraa, Edukacja dla ochrony cywilnej, Organizacja izarzdzanie
systemem, Wydawnictwo Owiatowe FOSZE, Rzeszw 1999, s. 96; W. Lidwa, Zarzdzanie wsytuacjach kryzysowych, Wyd. AON, Warszawa 2011, s. 4. Ponadto taka sama klasyfikacja zastaa zawarta
wStrategii Wojskowej Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2004, s. 9.
59
Natomiast wszelkie zagroenia wywoywane przez niekorzystne zjawiska spoeczne oraz dziaania przestpcze naley zaklasyfikowa wramach oddzielnej grupy zagroe (niepokojw) spoecznych. Przewiduje si, e do najbardziej prawdopodobnych zagroe tego typu, mogcych wywoa kryzys, nale:
masowe migracje;
proliferacja broni masowego raenia oraz przemyt innych materiaw niebezpiecznych;
przestpczo zorganizowana;
zagroenia wynikajce zmasowych imprez oraz zgromadze.
=DNRF]HQLH
Przedstawiony zbir sklasyfikowanych zagroe niemilitarnych dotyczy tych,
ktre wystpuj na terytorium RP, cho naley podkreli, e zagroenia te nie
znaj granic. Jednoczenie w obecnych i przewidywalnych uwarunkowaniach
przedmiotowy zbir jest izawsze bdzie zbiorem otwartym. Nie zawsze wpeni i jednoznacznie pozwalajcym oddzieli od siebie poszczeglne zagroenia
iprzyczyny ich powstawania. Co wicej wrzeczywistoci jest to zbir zagroe,
mogcych wzajemnie si wzmacnia (efekt synergii), przenika lub uzupenia,
np. w przypadku katastrofy kolejowej z udziaem materiaw niebezpiecznych
wpobliu ujcia wody pitnej moe wystpi efekt domina oprcz ofiar ludzkich oraz strat materialnych moe doj do skaenia wody pitnej iwkonsekwencji przerwania jej dostaw dla ludnoci23. Wproponowanym podziale zagroenia
terroryzmem ujto w odrbnej grupie, poniewa ten rodzaj zagroe stanowi
obecnie najwiksze niebezpieczestwo dla ludzkiego ycia. Ponadto powoduje
ogromne straty moralne oraz materialne, jest nieprzewidywalny, zwiksza swj
zasig izmienia formy.
Zidentyfikowany zbir zagroe niemilitarnych jest zbiorem rnorodnym, zawierajcym szerok gam zagroe, ktre mog skutkowa:
stratami ludzkimi iwzrostem zachorowa obywateli oraz wywoaniem epidemii chorb;
powstaniem znacznych strat materialnych wgospodarce narodowej, obiektach uytecznoci publicznej, infrastrukturze drogowej i kolejowej oraz
mieniu publicznym iprywatnym;
paraliem ekonomicznym kraju;
pogorszeniem stosunkw dyplomatycznych zkrajami zwizanymi zzaistnia sytuacj kryzysow (np. migracja);
dezorganizacj funkcjonowania okrelonych organw wadzy pastwowej,
administracji rzdowej, gospodarki narodowej i sub zabezpieczajcych
funkcjonowanie pastwa;
23 Por. E. Koodziski, Zagroenie bezpieczestwa iorganizacja, dz. cyt., s. 5.
60
Janusz Falecki
powstaniem paniki, chaosu oraz wzrostem przestpczoci w rejonach zagroe;

przepenieniem szpitali oraz przychodni, brakiem rodkw opatrunkowych
ifarmakologicznych, awic wkonsekwencji pogorszeniem dziaania sub
medycznych;
wystpieniem zakce komunikacyjnych.
W celu uniknicia lub zmniejszenia opisanych wyej skutkw tak szerokiej
gamy zagroe niemilitarnych oraz zapewnienia obywatelom bezpieczestwa
i ochrony, a take niezakconego funkcjonowania struktur pastwa, budowane
s systemy bezpieczestwa pastwa. Do odpowiedniego wyposaenia sprawnoci
iefektywnoci tych systemw niezbdna jest waciwa identyfikacja zbioru zagroe niemilitarnych. Co wicej poprawna klasyfikacja tych zagroe uatwia proces
planowania, szkolenia, opracowania i stosowania procedur. Powysze w konsekwencji gwarantuje szybkie isprawne dziaanie systemu bezpieczestwa pastwa
wkadych warunkach oraz wreakcji na wszelkiego typu zagroenia.
Podstawowe problemy ochrony ludnoci

aspekt teoretyczny
Robert Socha
:SURZDG]HQLH
Zapewnienie i utrzymanie bezpieczestwa jest nadrzdnym celem pastwa.
Znajduje to swoje odzwierciedlenie m.in. w art. 5 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej, ktry stanowi, e Rzeczpospolita Polska strzee niepodlegoci inienaruszalnoci swojego terytorium, zapewnia wolnoci iprawa czowieka iobywatela
oraz bezpieczestwo obywateli1. Tak sformuowany nadrzdny cel pastwa wskazuje iokrela jego suebn rol wobec swoich obywateli. Std te zuwagi na okrelone potrzeby spoeczne, wtym potrzeb bezpieczestwa2, wpastwie, wramach
systemu bezpieczestwa narodowego, tworzy si, rozwija ipobudza do dziaania
konkretne systemy okrelane mianem szczegowych systemw bezpieczestwa.
Wrd tych systemw szczegowych naley wyrni m.in. system ochrony ludnoci, ktry ma na celu ochron ludnoci cywilnej przed niebezpieczestwami.
W normalnych warunkach funkcjonowania pastwa do dziaania na rzecz
ochrony ludnoci kierowane s etatowe wyspecjalizowane jednostki, do ktrych
naley udzielanie spoeczestwu pomocy wniezbdnym zakresie. Problem pojawia si dopiero wwczas, gdy niepodane zdarzenia zaczynaj burzy porzdek
dnia codziennego, zostaj naruszone izachwiane podstawowe procesy spoeczne,
spoeczestwo przestaje normalnie funkcjonowa, z obaw oczekujc rozwoju
wydarze. Pastwo wtakiej sytuacji musi by szczeglnie przygotowane do szybkiego i skutecznego opanowania i zlikwidowania lub zminimalizowania potencjalnego irealnego zagroenia3. Prymat bezpieczestwa wdziaalnoci organw
1
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej zdnia 2 kwietnia 1997 r., art. 5 (Dz. U. z1997 r. Nr 78,
poz. 483, zpn. zm.).
2 Przyjmuje si, e jedn znajwaniejszych potrzeb czowieka igrup spoecznych (wtym grupy pastwowej ispoecznoci midzynarodowej) jest bezpieczestwo. Przez potrzeby spoeczestwa
wzakresie bezpieczestwa narodowego mona rozumie [] powszechnie uwiadomione ikonieczne denia do przygotowania pastwa na wszystkich szczeblach iwe wszystkich dziedzinach jego organizacji dla cigej iskutecznej ochrony iobrony interesw iwartoci narodowych przed zagroeniami
militarnymi iniemilitarnymi wwarunkach niepewnoci ipostpu zapewniajce przetrwanie narodu
ijego wartoci, pomylno idobrobyt oraz tworzenie korzystnych warunkw rozwoju dla obecnych
iprzyszych pokole (rdo: J. Marczak, Potrzeby iudzia spoeczestwa wtworzeniu bezpieczestwa
narodowego [w:] Wojskowe wsparcie wadz cywilnych ispoeczestwa zaoenia przygotowania iuycia, cz 2 (opracowanie kocowe), W. Kitler (kier. nauk.), Wyd. AON, Warszawa 2004, s. 94).
3 R. Jakubczak, J. Flis (red. nauk.), Bezpieczestwo narodowe Polski w XXI wieku. Wyzwania
istrategie, Bellona, Warszawa 2006, s. 338.
62
Robert Socha
administracji publicznej wypywa zpodstawowej zasady prawa administracyjnego,

tj. zasady realizacji dobra wsplnego. Adobro wsplne jest pojciem integrujcym
wszystkich ludzi iwszystkie wartoci, dla ochrony ktrych stanowi si prawo. Te
skonkretyzowane wustawach wartoci wchodzce wzakres szeroko rozumianego
bezpieczestwa dotycz m.in. ochrony ludnoci. Zatem wrealizacji misji icelw
ochrony ludnoci uczestnicz wszystkie podmioty prawa pastwowego, majce na
celu ochron ycia, zdrowia oraz dbr i rodowiska przed niebezpieczestwami
spowodowanymi zarwno dziaaniem si natury, jak rwnie dziaalnoci czowieka. D one do przezwycienia negatywnych nastpstw niebezpieczestw,
atake do zapewnienia warunkw koniecznych do przetrwania4.
Problemy wspczesnej ochrony ludnoci zostay dostrzeone wlicznych publikacjach zzakresu bezpieczestwa, s rwnie formuowane woficjalnych dokumentach. Ponadto zapewnienie bezpieczestwa dla ludnoci cywilnej stanowi jedno zkluczowych wyzwa XXI wieku. Zdanych Midzynarodowego Czerwonego
Krzya wynika, e wkonfliktach zbrojnych prowadzonych na przeomie XX iXXI
wieku systematycznie ronie procentowy udzia strat wrd ludnoci cywilnej. Warto przy tym podkreli, e wraporcie Barometru Konfliktw 2011 politolodzy Instytutu Analiz Konfliktw Uniwersytetu wHeidelbergu zwracaj uwag, e 2011rok
z20 wojnami i18 ostrymi konfliktami by rokiem szczeglnie niebezpiecznym dla
wiata. Jednoczenie ostrzegaj, e sytuacja moe si jeszcze zaostrzy, gdy wielu
trwajcym mniejszym konfliktom grozi eskalacja. Do tej pory rekordowym pod
wzgldem liczby wojen na wiecie by 1993 rok. Wzrasta rwnie liczba ofiar klsk
ywioowych, czyli ekstremalnych zjawisk naturalnych powodujcych znaczne
szkody na terenie objtym tym zjawiskiem, pozostawiajcych po sobie czsto zmieniony obraz powierzchni ziemi. Powoduj one take wysokie straty wgospodarce
czowieka, mog przemodelowa stan przyrody, anawet zagraa ludzkiemu yciu5.
Warto zauway, e wedug wstpnych szacunkw najwikszej firmy reasekuracyjnej Swiss Re, straty gospodarki wiatowej spowodowane klskami ywioowymi
ikatastrofami wywoanymi przez czowieka signy w2010r. 222 mld dolarw,
czyli ponad trzy razy wicej ni w2009 r. cznie koszty sektora ubezpieczeniowego wyniosy 36 mld dolarw w2010 r., czyli o34 procent wicej ni wroku poprzednim. Swiss Re tumaczy ten wzrost licznymi dramatycznymi wydarzeniami,
ktre naznaczyy tamten rok, poczwszy od styczniowego trzsienia ziemi na Haiti,
przez upalne lato wRosji, po powodzie wChinach iPakistanie. Jednoczenie prcz
strat materialnych, klski te przyniosy wysoki bilans ofiar miertelnych ponad
260 tysicy, zczego najwicej ludzi zgino na Haiti. Dla porwnania liczba ofiar
w2009 r. wynosia 15 tysicy. Mona zatem przyj, e idea ochrony ludnoci jest
wdzisiejszych czasach jak najbardziej aktualna.
4
R. Jakubczak, J. Flis, Bellona (red. nauk.), Bezpieczestwo narodowe Polski wXXI wieku. Wyzwania istrategie, , Warszawa 2006, s. 338.
5 B. Winiewski, S. Zalewski (red. nauk.), Bezpieczestwo RP wujciu systemowym, Wyd. WSA,
Bielsko-Biaa 2006, s. 29.
Podstawowe problemy ochrony ludnoci aspekt teoretyczny
63
W wikszoci krajw Unii Europejskiej funkcjonuj systemy bezpieczestwa

oparte onowoczesne rozwizania organizacyjno-prawne, obejmujce sfer ochrony ludnoci jako sposb przeciwdziaania niebezpieczestwom wynikajcym
gwnie zrozwoju cywilizacyjnego, anomalii pogodowych, zagroe terrorystycznych iinnych. Potrzeba wdroenia systemowych rozwiza, ukierunkowanych na
wykorzystanie istniejcego wpastwie potencjau, zdolnego do podjcia niezbdnych przedsiwzi organizacyjnych, zapewnienia obywatelom poczucia bezpieczestwa wich codziennej rzeczywistoci, anie tylko na czas wojny, czemu gwnie
suy obrona cywilna, staje si dzi nieodzownym atrybutem sprawnego zarzdzania bezpieczestwem6.
Warto w tym miejscu dokona krtkiego przegldu zaoe ochrony ludnoci
wwybranych krajach europejskich. Gwnym zadaniem systemu ochrony ludnoci
w Austrii jest zapewnienie ochrony spoeczestwu przed wszelkimi zagroeniami
iniebezpieczestwami. Ochrona ludnoci jest rozumiana jako zbir wszystkich moliwych rodkw zapobiegawczych oraz dziaa umoliwiajcych przetrwanie ludnoci cywilnej podczas katastrofy lub sytuacji kryzysowej. Na Cyprze gwn misj Si
Obrony Cywilnej jest realizowanie rnych zada humanitarnych majcych na celu
ochron ludnoci cywilnej iudzielenie wsparcia wprocesie odbudowy po skutkach
dziaa wojennych lub katastrofy, atake zapewnienie niezbdnych warunkw do
przetrwania. Oglnym celem duskiej ochrony ludnoci jest natomiast przygotowanie do niezakconego funkcjonowania spoeczestwa wczasie kryzysu iwojny.
Ochrona ludnoci w Hiszpanii jest zdefiniowana jako fizyczna ochrona osb oraz
dbr materialnych na wypadek kryzysw stanowicych zagroenie dla ycia izdrowia ludzi. Ponadto hiszpaski system ochrony ludnoci obejmuje spoeczestwo
oraz wszystkie instytucje iorganizacje sfery publicznej oraz prywatnej zaangaowane wdziaania na rzecz ochrony ycia izdrowia ludnoci oraz mienia wprzypadku
wystpienia powanego zagroenia, klski lub nadzwyczajnej katastrofy. WIslandii
podstawowym celem ochrony ludnoci jest planowanie, organizowanie, wdraanie
rodkw ukierunkowanych na zapobieganie oraz minimalizowanie skutkw katastrof, w szczeglnoci udzielenie wsparcia psychologicznego i pomocy medycznej
poszkodowanym, atake odbudowa rodowiska imienia. Na Litwie gwnym celem ochrony ludnoci jest zapewnienie gotowoci irozwj potencjau na wszystkich
poziomach systemu zarzdzania kryzysowego oraz spenienie podstawowego wymagania dotyczcego bezpieczestwa narodowego iochrony ludnoci wsytuacjach
kryzysowych, wtym reagowanie oraz usuwanie skutkw katastrof. Na otwie przez
ochron ludnoci rozumie si zbir dziaa ocharakterze organizacyjnym, technicznym, ekonomicznym, finansowym, spoecznym, edukacyjnym inaukowym, ktre s
podejmowane wcelu zapewnienia reagowania na wypadek katastrofy, jak rwnie
wsparcia systemu obronnego pastwa. Podstawowym zadaniem ochrony ludnoci
wRepublice Czeskiej jest ograniczenie skutkw sytuacji kryzysowych oraz ochrona
ycia i zdrowia mieszkacw, mienia i rodowiska. Ochrona ludnoci na Sowacji
6
Uzasadnienie do projektu ustawy zdnia 31 sierpnia 2009 r. oochronie ludnoci.
64
Robert Socha
obejmuje uzupeniajce si dziaania niezbdne do realizacji zada, takich jak planowanie, organizowanie oraz dostarczanie materialnych i technicznych zasobw,
atake kontrol. Zadania te s realizowane, jeeli zostanie ogoszony stan podwyszonej gotowoci. W Sowenii termin ochrona ludnoci jest okreleniem stosowanym wodniesieniu do poszczeglnych jednostek operacyjnych realizujcych zadania
interwencyjno-ratownicze wnagych konkretnych wypadkach, ktre nie mog by
realizowane przez inne suby. Pojcie to obejmuje rwnie dowodzenie (koordynowanie) operacyjne strukturami (podmiotami) zoonymi z dowdcw ochrony
ludnoci i ich pracownikw. Oznacza to, e w Sowenii ochrona ludnoci odnosi
si do znacznie wszego specyficznego zakresu dziaa, ni w przypadku innych
rozwiza przyjtych w krajach UE. Celem szwedzkiego systemu ochrony ludnoci jest zkolei zapewnienie bezpieczestwa publicznego, tj. ochrony ycia izdrowia
ludzi oraz infrastruktury krytycznej przed rnego rodzaju zagroeniami, wypadkami nadzwyczajnymi i innymi sytuacjami kryzysowymi poprzez przygotowanie
kompleksowego, opartego na analizie ryzyka programu reagowania kryzysowego.
Zadania zwizane zochron ludnoci ukierunkowane s na minimalizacj ryzyka
iskutkw zagroe oraz na zwikszenie oglnej zdolnoci reagowania na powane
katastrofy. Wgierski system ochrony ludnoci jest czci systemu zarzdzania kryzysowego, ktrego zadaniem jest ochrona ycia ludnoci cywilnej oraz przygotowanie na wypadek konfliktw zbrojnych lub katastrof naturalnych. Natomiast ochrona
ludnoci we Woszech jest zintegrowanym systemem pozwalajcym na skoordynowane wykorzystanie wszystkich dostpnych zasobw pastwowych i prywatnych.
Gwn misj woskiej ochrony ludnoci, zarwno na szczeblu centralnym, jak ilokalnym, jest ochrona ycia, mienia, rodowiska przed uszkodzeniem lub zagroeniami spowodowanymi przez katastrofy naturalne itechnologiczne oraz inne klski.
Podstawowe zadania systemu ochrony ludnoci to planowanie izapobieganie, dziaania ratownicze ipomoc poszkodowanym, opanowanie stanu kryzysowego/klski
i odbudowa systemu socjalno-ekonomicznego, powrt do stanu sprzed katastrofy.
Celem ostatniego zomwionych systemw ochrony ludnoci systemu rosyjskiego
jest poczenie wysikw wzakresie zapobiegania ireagowania na sytuacje nadzwyczajne oraz katastrofy wszystkich struktur krajowych na kadym poziomie administracyjnym. Dziaania te skoncentrowane s gwnie na zapobieganiu zagroeniom,
sytuacjom kryzysowym inadzwyczajnym oraz likwidacji skutkw ich wystpienia.
Zadania rosyjskiego systemu zarzdzania kryzysowego iochrony ludnoci obejmuj:
zapewnienie ekspertyz rzdowych, nadzr ikontrol wobszarze ochrony
ludnoci oraz zapobiegania zagroeniom, sytuacjom kryzysowym i nadzwyczajnym;
opracowanie iwdroenie regulacji prawnych iekonomicznych wobszarze
ochrony ludnoci oraz zapobiegania zagroeniom, sytuacjom kryzysowym
inadzwyczajnym;
wdraanie programw naukowo-technicznych ukierunkowanych na osignicie celw wzakresie zapobiegania zagroeniom;
65
zapewnienie si irodkw wdziaaniach majcych na celu zapobieganie zagroeniom ireagowanie na katastrofy;

zbieranie, analizowanie, wymian i dystrybucj informacji w zakresie
ochrony ludnoci oraz zapobiegania sytuacjom kryzysowym inadzwyczajnym;
realizacj programw edukacyjnych, uwiadamiajcych spoeczestwu, jak
zachowa si wprzypadku wystpienia sytuacji kryzysowej;
planowanie i szacowanie moliwych konsekwencji socjalno-ekonomicznych powstaych wwyniku sytuacji kryzysowej;
gromadzenie finansowych rezerw i rodkw rzeczowych przeznaczonych
na reagowanie wprzypadku wystpienia sytuacji kryzysowych;
prowadzenie dziaa ochrony spoecznej oraz udzielanie pomocy humanitarnej, wprzypadku gdy ludno cywilna ucierpi wwyniku sytuacji kryzysowej;
wspprac zmidzynarodowymi organizacjami humanitarnymi oraz krajowymi strukturami/podmiotami dziaajcymi wobszarze ochrony ludnoci izarzdzania kryzysowego7.
Pragmatyczne podejcie do problematyki ochrony ludnoci determinuje potrzeb podejmowania dziaa adekwatnych do charakteru wspczesnych zagroe.
Ujawnia si jednoczenie potrzeba dostosowania uregulowa prawnych iorganizacyjnych do zmian cywilizacyjnych, spoecznych ipolitycznych. Rwnie wPolsce
podjto dziaania majce na celu zbudowanie systemu prawa wzakresie szeroko
rozumianego bezpieczestwa obywateli. Podkreli naley, e podejmowane do tej
pory przez parlament inicjatywy ustawodawcze wprzedmiocie ochrony ludnoci
niestety wkadym przypadku koczyy si niepowodzeniem. Podczas prac dokonano m.in. przegldu rozwiza stosowanych wkrajach europejskich pod ktem
moliwoci wykorzystania ich wPolsce, starajc si dostosowa polskie prawo do
standardw stosowanych wUE.
Celem projektu ustawy oochronie ludnoci z2009 r. byo stworzenie odpowiednich ram dla zapewnienia warunkw niezbdnych dla ochrony ycia izdrowia ludzi oraz podstawowych warunkw przetrwania, wsppracy iwspdziaania systemw, organw, sub iinnych podmiotw wykonujcych zadania ochrony ludnoci,
usprawnienie koordynowania przyjmowania iudzielania pomocy humanitarnej oraz
zapewnienie odpowiednich zasobw. Projekt ustawy kadzie duy nacisk na ksztatowanie wiadomoci spoeczestwa oraz promowanie odpowiednich zachowa
wobliczu zagroenia wcelu zwikszenia bezpieczestwa obywateli oraz zmniejszenia
bezporednich skutkw zagroe8. Warto zaznaczy, e zadania ochrony ludnoci
wprojektowanej ustawie oparto na nastpujcych podstawowych zasadach:
7
Vademecum Komisji Europejskiej: Humanitarian Aid & Civil Protection na: https://www.
msw.gov.pl/pl/bezpieczenstwo/ochrona-ludnosci/10187,Ochrona-ludnosci-w-innych-krajach.
html, dostp: 07.09.2013 r.
8 Uzasadnienie do projektu ustawy zdnia 31 sierpnia 2009 r. oochronie ludnoci.
66
Robert Socha
troska oobywateli oraz osoby przebywajce na terytorium RP jest obowizkiem Pastwa;

powinnoci obywateli jest dbanie owasne bezpieczestwo;
szczegowa odpowiedzialno organw wadzy publicznej regulowana jest
przez waciwe przepisy prawne iwynika zkompetencji tych organw;
szeroko dostpna wiedza wzakresie bezpieczestwa stanowi skuteczny sposb powszechnoci ochrony ludnoci;
organem sprawujcym nadzr nad ochron ludnoci wkraju jest minister
waciwy do spraw wewntrznych;
organizacja ochrony ludnoci w czasie wojny realizowana bdzie tak jak
wczasie pokoju zwypenieniem postanowie Protokou Dodatkowego Ido
Konwencji Genewskich;
regulacje powinny wzmocni integracj struktur isystemw ratowniczych
pastwa poprzez posiadanie wsplnych centrw operacyjnych, bezpiecznego systemu cznoci, atake wsplnych procedur ratowniczych;
stworzenie skutecznych mechanizmw wsppracy midzynarodowej powinno zapewni integracj podmiotw ochrony ludnoci, szczeglnie zkrajw UE;
systemy informowania, alarmowania iostrzegania powinny by znane caemu spoeczestwu;
koniecznoci zwikszania aktywnoci spoecznej m.in. poprzez wzmocnienie organizacji pozarzdowych, humanitarnych, wolontariatu, pomocy
spoecznej wich statutowej dziaalnoci;
organizowanym przygotowaniu dziaa wsferze ochrony ludnoci pozwalajcych na stworzenie programw poprawy bezpieczestwa, ktre wustawie nazwano programami ochrony ludnoci, bdcych zwieczeniem stara organw pastwa wzakresie ograniczania zagroe;
dotychczasowe zasoby obrony cywilnej staj si zasobami ochrony ludnoci9.
Na szczeglne podkrelenie zasuguje fakt, e kluczowym elementem ochrony
ludnoci w projektowanej ustawie by dobrze przygotowany i poinformowany
obywatel, ktremu naley umoliwi zdobycie wiedzy iumiejtnoci na temat zachowania si wsytuacjach zagroenia jego ycia bd zdrowia, atake wzakresie
ich zapobiegania, okrelajc jego prawa ipowinnoci10.
Zgodnie zkoncepcj zawart wprojekcie ustawy przez ochron ludnoci naley
rozumie zintegrowan dziaalno organw administracji publicznej ipodmiotw
realizujcych zadania ochrony ludnoci majc na celu zapewnienie bezpieczestwa
obywateli, porzdku publicznego, ochron ycia izdrowia osb przebywajcych na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz ochron mienia, rodowiska i dziedzictwa kulturowego na wypadek wystpienia sytuacji zagroenia11 poprzez:
9 Tame.
10 Tame.
11 Sytuacja zagroenia kade zdarzenie, ktrego wystpienie stwarza zagroenie ycia lub zdro-
wia ludzi lub mogce spowodowa znaczne straty wich mieniu, atake rodowisku naturalnym.
67
zapewnienie warunkw niezbdnych dla ochrony ycia izdrowia ludzi oraz

zapewnienie podstawowych warunkw przetrwania wsytuacjach zagroenia;
zapewnienie wsppracy wszystkich systemw ratowniczych, monitorowania, ostrzegania ialarmowania, powiadamiania ozagroeniach, atake organw, sub iinnych podmiotw realizujcych zadania zzakresu ochrony
ludnoci;
merytoryczne, organizacyjne, rzeczowe i finansowe wsparcie organizacji
pozarzdowych wzakresie wykonywania zada zzakresu ochrony ludnoci, a w szczeglnoci spoecznych organizacji ratowniczych, humanitarnych iwolontariatu;
organizowanie ikoordynowanie pomocy humanitarnej12;
zapewnienie zasobw13, ktre mog by wykorzystane do realizacji zada
ochrony ludnoci;
edukacj spoeczestwa w zakresie ksztatowania wiadomoci zagroe
iodpowiednich zachowa na wypadek ich wystpienia14.
Celem ochrony ludnoci jest ponadto wspieranie przedsiwzi ochrony ludnoci poza granicami kraju wramach pomocy humanitarnej, ratowniczej, technicznej
ieksperckiej, wtrybie ina zasadach wynikajcych zprawa midzynarodowego oraz
zawartych umw.
Projekt ustawy oochronie ludnoci zakada, e na ochron ludnoci skada si
zesp dziaa podejmowanych przez waciwe organy wadzy publicznej, podmioty ratownicze i komponent humanitarny, jak rwnie przez pojedynczych
obywateli, ktrych generalnym celem jest zapewnienie bezpieczestwa caemu
spoeczestwu poprzez zminimalizowanie skutkw zdarze zagraajcych yciu
izdrowiu obywateli, ich mieniu irodowisku naturalnemu.
Naley wtym miejscu jednoczenie zaznaczy, e wdefiniowaniu ochrony ludnoci istnieje wiele, czsto wzajemnie si wykluczajcych, pogldw. Jeden znich,
wopinii autora trudny (wrcz niemoliwy) do zaakceptowania, zakada tosamo
ochrony ludnoci z zarzdzaniem kryzysowym, a cilej zarzdzanie kryzysowe
okrela si jako caoksztat dziaa wzakresie ochrony ludnoci. Inny, majcy solidne
uzasadnienie, e ochrona ludnoci ma charakter prewencyjny ijest dziaaniem profilaktycznym wyprzedzajcym ratowanie (ratownictwo), ktre traktowane jest jako
dziaanie interwencyjne15. Zkolei wopinii W. Kitlera: ze wzgldu na siln presj
12 Pomoc humanitarna dziaania organw administracji publicznej oraz innych podmiotw re-
alizujcych zadania zzakresu ochrony ludnoci, prowadzonych wcelu udzielenia pomocy ludnoci
dotknitej skutkami klsk ywioowych, kryzysw, konfliktw zbrojnych, konsekwencjami wymuszonej migracji, realizowan na zasadach bezstronnoci, neutralnoci iniezalenoci, atake adekwatnoci iszybkoci reagowania.
13 Zasoby siy irodki, ktre mog by wykorzystywane wcelu realizacji zada ochrony ludnoci,
wtym ludzi, infrastruktur, materiay irodki finansowe oraz bazy danych isystemy informatyczne.
14 Projekt ustawy zdnia 31 sierpnia 2009 r. oochronie ludnoci, art. 2.
15 W. Kitler, Ochrona ludnoci jako podstawowa misja bezpieczestwa narodowego, [w:] Ochrona ludnoci wczasie pokoju oraz wokresie kryzysu iwojny, Konferencja zokazji 61. rocznicy podpisania Konwencji
68
Robert Socha
praktyki, najbardziej uzasadniony wydaje si jednak pogld, wedle ktrego ochrona ludnoci obejmuje kompleks dziaa zwizanych zzapobieganiem bezporednim
zagroeniom ycia i zdrowia ludzi, mienia, rodowiska i dziedzictwa kulturowego
(prewencja), przeciwdziaaniem ich skutkom (reagowanie, wtym ratownictwo) oraz
usuwaniem konsekwencji (odbudowa) po ustpieniu zagroenia ijego skutkw16.
Zadania wykonywane w ramach ochrony ludnoci mona podzieli na zadania zwizane zmoliwoci wystpienia sytuacji zagroenia oraz zadania zwizane
zwystpieniem sytuacji zagroenia. Do zada zwizanych zmoliwoci wystpienia sytuacji zagroenia zaliczymy:
monitorowanie zagroe iszacowanie ryzyka ich wystpienia;
przeciwdziaanie ich wystpowaniu;
przygotowanie organizacyjne irzeczowe do reagowania;
przygotowanie warunkw do ewakuacji ludnoci;
przygotowanie warunkw do ochrony ludnoci, zabezpieczenia mienia iproduktw ywnociowych, wtym budowa iutrzymanie budowli ochronnych
oraz dostosowanie istniejcych obiektw do penienia funkcji takiej budowli;
szkolenie podmiotw ochrony ludnoci oraz ich przygotowanie do wspdziaania, wtym prowadzenie wicze;
opracowywanie iwdraanie programw ochrony ludnoci;
tworzenie rezerw zasobw sucych ochronie ludnoci;
prowadzenie edukacji spoeczestwa z zakresu ochrony ludnoci, w tym
ksztatowanie wiadomoci zagroe iadekwatnych zachowa spoecznych;
planowanie i przygotowanie procesu podniesienia poziomu gotowoci do
reagowania podmiotw ochrony ludnoci;
planowanie iprzygotowanie procesu przeksztacenia podmiotw ochrony
ludnoci worganizacje obrony cywilnej.
Zkolei wrd zada realizowanych wzwizku zwystpieniem sytuacji zagroenia naley wymieni:
informowanie, ostrzeganie ialarmowanie ludnoci;
wymian i analizowanie informacji pochodzcych z systemw monitorowania sytuacji zagroe pomidzy podmiotami ochrony ludnoci;
reagowanie i podejmowanie interwencji oraz dziaa ratowniczych przez
waciwe podmioty ochrony ludnoci;
wskazywanie ioznaczanie stref niebezpiecznych;
prowadzenie ewakuacji ludnoci;
zapewnienie funkcjonowania sub uytecznoci publicznej;
zapewnienie bezpieczestwa iporzdku publicznego;
zapewnienie ochrony przed skutkami zagroe chemicznych, biologicznych
iradiacyjnych oraz likwidowanie skutkw spowodowanych ich wystpieniem;
Genewskich z12 sierpnia 1949 r. oochronie ofiar wojny, Materiay pokonferencyjne, A.Skrabacz (red.
nauk.), Centralna Biblioteka Wojskowa im. Marszaka Jzefa Pisudskiego, Warszawa 2010, s. 20.
16 Tame.
69
zapewnienie osobom poszkodowanym opieki medycznej, psychologicznej,

atake pomocy prawnej;
zapewnienie osobom poszkodowanym pomocy spoecznej oraz stworzenie
warunkw zaopatrzenia wywno, wod ienergi;
informowanie rodzin oposzkodowanych;
stworzenie warunkw imoliwoci identyfikacji osb poszkodowanych;
organizowanie lub koordynowanie udzielania iprzyjmowania pomocy humanitarnej;
dorane grzebanie zmarych17.
Naley podkreli, e uchwalenie ustawy oochronie ludnoci bdzie stanowi
wany krok w kierunku zapewnienia bezpieczestwa narodowego RP w obliczu
zmiennoci i nieprzewidywalnoci wspczesnych zagroe, zarwno w warunkach pokojowych, jak iwwojennych, gdy wspczesny system bezpieczestwa pastwa powinien zapewnia sprawne przeciwdziaanie skutkom wszystkich zdarze
zagraajcych bezpieczestwu bez wzgldu na ich rdo. Wsytuacji zagroenia
dziaaniami wojennymi lub katastrof naturaln czy spowodowan przez czowieka, konieczne jest podjcie tych samych przedsiwzi, m.in.: ewakuacji ludnoci,
udzielenia pomocy medycznej, zapewnienia poszkodowanej ludnoci podstawowych warunkw przetrwania oraz zabezpieczenia mienia. Naley te zwrci uwag, e dotychczasowe uregulowania kad nacisk na reagowanie (ustawy branowe
sub, inspekcji istray) ewentualnie rozcignite na fazy przeciwdziaania iodbudowy (ustawa o zarzdzaniu kryzysowym). Wszystkie te rozwizania cechuje
silna centralizacja zdominujc rol administracji rzdowej. Projektowana ustawa
przesuwa punkt cikoci w dziedzinie dugofalowego ksztatowania rodowiska
bezpieczestwa, tak pojedynczych osb, jak i spoecznoci lokalnych, na dziaania decentralizowane idekoncentrowane, gdzie dominujc rol peni samorzdy
terytorialne18 czytamy w uzasadnieniu do projektu ustawy z 2009 r. Std te
z oceny faktycznego stanu przygotowania pastwa do zapewnienia bezpieczestwa swoim obywatelom jednoznacznie wynika potrzeba stworzenia jednolitych
przepisw prawnych, ktre wjasny iprecyzyjny sposb bd okrela kompetencje
wadz, obowizki obywateli oraz sposoby zwikszania wiadomoci spoeczestwa
wzakresie ochrony ludnoci. Konieczne jest zatem prowadzenie dalszych prac legislacyjnych nad przyjciem ustawy, ktra okreli m.in. organy administracji publicznej waciwe wzakresie ochrony ludnoci, wprowadzajc ustalony podzia zada, zalenoci i moliwoci wsppracy na rzecz usprawnienia realizacji zada
ochrony ludnoci. Warto take zauway, e wgrudniu 2011 r. Komisja Europejska
przedstawia projekt Decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludnoci oparty na Komunikatach Komisji z2010 r.
Wzmacnianie europejskiej zdolnoci reagowania wprzypadku klsk ikatastrof: rola
ochrony ludnoci ipomocy humanitarnej oraz z2009 r. wsprawie Wsplnotowego
17 Projekt ustawy zdnia 31 sierpnia 2009 r, art. 5.
18 Uzasadnienie do projektu ustawy zdnia 31 sierpnia 2009 r. oochronie ludnoci.
70
Robert Socha
podejcia do zapobiegania klskom ywioowym oraz katastrofom spowodowanym

przez czowieka. Projektowana Decyzja przyczynia si do realizacji zaoe strategii Europa 2020 oraz do wzmocnienia bezpieczestwa obywateli Unii Europejskiej
iodpornoci na katastrofy naturalne ispowodowane dziaalnoci czowieka, ujtych wProgramie Sztokholmskim iStrategii Bezpieczestwa Wewntrznego UE19.
=DNRF]HQLH
Majc na uwadze dotychczasowe rozwaania, naley przyj, e:
ochrona ludnoci stanowi priorytetow sfer realizacyjn wdziedzinie bezpieczestwa narodowego, wtym bezpieczestwa powszechnego;
cel ochrony ludnoci wie si przede wszystkim zzapewnieniem bezpieczestwa ludzi przez ochron ich ycia izdrowia oraz mienia, dbr dziedzictwa kulturowego irodowiska wzakresie niezbdnym do przeycia, atake pomocy humanitarnej iprawnej wczasie katastrof, klsk ywioowych,
konfliktw zbrojnych iokupacji oraz bezporednio po nich;
ochrona ludnoci powinna obejmowa okrelone grupy przedsiwzi, tj.
dziaania zabezpieczajce20, dziaania przygotowawcze21, dziaania interwencyjne22 oraz dziaania przywracajce stan normalny23;
Ponadto ochrona ludnoci realizowana jest we wszystkich stanach i warunkach funkcjonowania pastwa, przyjmujc wkonsekwencji czworakiego rodzaju
posta ochrony ludnoci24:
wstanie permanentnego czuwania idoranego reagowania, wktrym maj
zastosowanie reguy opisujce rol poszczeglnych sub ochrony ludnoci
wreagowaniu na wydarzenia dnia codziennego;
w sytuacji kryzysowej, gdy istnieje potrzeba wzicia czynnego udziau
wkierowaniu reagowaniem wadz danego szczebla, gdy naruszone zostan
podstawy normalnego funkcjonowania spoeczestwa;
wczasie konfliktu zbrojnego;
wczasie okupacji25.
19 http://www.straz.gov.pl/page/index.php?str=3260, [dostp: 08.09.2013 r.].
20 Tj. szereg dziaa sucych przewidywaniu iprzeciwdziaaniu rdom niebezpiecznych sytu-
acji, udaremnieniu pojawienia si ich skutkw, atake zmniejszaniu ich oddziaywania na chronione
wartoci.
21 Tj. dziaania planistyczne iorganizacyjne na rzecz osignicia gotowoci do dziaania wokrelonych sytuacjach.
22 Tj. dziaania podejmowane wrazie wystpienia konkretnej sytuacji niebezpiecznej dla chronionych wartoci.
23 Polega na przywracaniu stanu normalnego we wszystkich obszarach zapewniajcych sprzyjajce warunki dla chronionych wartoci.
24 W. Kitler, Ochrona ludnoci jako podstawowa, dz. cyt., s. 2425.
25 Tame.
Cz II
Ochrona
przeciwpoarowa
Miejsce irola ochrony przeciwpoarowej

wsystemie bezpieczestwa pastwa
Jacek Zboina
%H]SLHF]HVWZRSRDURZHDRFKURQDSU]HFLZSRDURZD1
Analiza poj ochrona przeciwpoarowa oraz bezpieczestwo poarowe i ich
porwnanie prowadzi do nastpujcych wnioskw:
1) wprzepisach prawa
Obowizujce przepisy prawa polskiego podaj tylko definicj pojcia ochrona przeciwpoarowa (ustawa o ochronie przeciwpoarowej art. 1), nie ujmujc tych dziaa jako system. Pojcie bezpieczestwo poarowe nie jest definiowane waktach prawnych, ale wystpuje wwielu obowizujcych przepisach.
Pojcie to byo definiowane wrozporzdzeniu dotyczcym ochrony przeciwpoarowej budynkw (nowelizacja przepisu skutkowaa usuniciem tej definicji).
1
Pojcie bezpieczestwa poarowego nie jest zdefiniowane w aktualnych przepisach prawa

inormach bdcych wzbiorze polskich norm. Definicja ta funkcjonowaa wprzepisie Rozporzdzeniu MSWiA dotyczcym ochrony przeciwpoarowej (Dz. U. z1992 nr 92, poz. 460). Tekst ujednolicony na 21.09.1995, wbrzmieniu: bezpieczestwo poarowe rozumie si przez to stan eliminujcy
zagroenie dla ycia lub zdrowia ludzi, uzyskiwany przez funkcjonowanie systemu norm prawnych
itechnicznych rodkw zabezpieczenia przeciwpoarowego oraz prowadzonych dziaa zapobiegawczych przed poarem. Przepis ten by nowelizowany, wjej wyniku definicja zostaa usunita.
Pojcie ochrony przeciwpoarowej zostao zdefiniowane wart. 1 ustawy zdnia 24 sierpnia 1991r.
oochronie przeciwpoarowej (Dz. U. 2009 r. nr 178, poz. 1380 zpn. zm.). Zgodnie zustaw: ochrona
przeciwpoarowa polega na realizacji przedsiwzi majcych na celu ochron ycia, zdrowia imienia
lub rodowiska przed poarem, klsk ywioow lub innym miejscowym zagroeniem poprzez:
zapobieganie powstaniu irozprzestrzenianiu si poaru, klski ywioowej lub innego miejscowego zagroenia;
zapewnienie si irodkw do zwalczania poaru, klski ywioowej lub innego miejscowego
zagroenia;
prowadzenie dziaa ratowniczych.
Wdefinicji tej bdnie uyto pojcia klski ywioowej. Bardziej uzasadnione jest uycie pojcia
katastrofy naturalnej (ywioowej). Powyszy wniosek uzasadnia analiza definicji zawartej wart. 3
ustawy zdnia 18 kwietnia 2002 r. ostanie klski ywioowej (Dz. U. nr 74, poz. 676 zpn. zm.),
wbrzmieniu: klska ywioowa rozumie si przez to katastrof naturaln lub awari techniczn,
ktrych skutki zagraaj yciu lub zdrowiu duej liczby osb, mieniu w wielkich rozmiarach albo
rodowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mog by skutecznie podjte tylko przy
zastosowaniu nadzwyczajnych rodkw, we wspdziaaniu rnych organw iinstytucji oraz specjalistycznych sub iformacji dziaajcych pod jednolitym kierownictwem.
Ustawa okrela rwnie sytuacj, kiedy katastrofa ywioowa osiga rozmiary pozwalajce ogosi
stan klski ywioowej.
74
Jacek Zboina
Bezpieczestwo poarowe nie jest w Polsce prawnie definiowane, ale wystpuje

powszechnie wspecjalistycznej polskiej izagranicznej literaturze2. Niekiedy oba
okrelenia znajduj si wtym samym przepisie3. Bezpieczestwo poarowe czciej jest przywoywane w przepisach dotyczcych wymaga w tym zakresie dla
obiektw budowlanych, ale rwnolegle uywa si pojcia ochrony przeciwpoarowej (czasami zamiennie);
2) wdokumentach normatywnych
Przywouj one te okrelenia bez ich definiowania. Wwielu normach przywoywane jest przede wszystkim pojcie ochrony przeciwpoarowej, zdecydowanie
rzadziej pojcie bezpieczestwa poarowego. Pojawia si ono wtytule itreci bez
precyzowania jego zakresu pojciowego;
3) dotyczcych zakresu
Pojcie ochrony przeciwpoarowej wskazuje na poary4, katastrofy5 lub inne
miejscowe zagroenia6. Dodatkowego wyjanienia wymaga pojcie klski ywioowej7. Natomiast bezpieczestwo poarowe dotyczy poarw. Dlatego ochrona
2
Na przykad wwybranej, jak niej, literaturze uywa si poj:

Fire Protection, [w:] For a European civil protection force: europe aid Report by Michel Barnier, May 2006;
Fire Security, Fire Safety and of Emergencies, Fire Protection, Fire and Rescue Service, [w:] International
CEP Handbook 2009 Civil Emergency Planning in the NATO/EAPC Countries, Published by the
Swedish Civil Contingencies Agency (MSB);
Fire Protection, [w:] Fire in the U.S. and Sweden, Fire Analysis & Research Division; National Fire
Protection Association, April 2004;
Fire Protection, Fire Services, fire safety, [w:] Emergency Management in Social Media Generation, R. Koch,
PART B, SEC-2013.6.1-1: The impact of social media in emergencies, July 2014;
Fire Protection, Fire Safety, Fire Safety Engenieering, [w:] Fundamental of Hydrogen Safety Engenieering I, V. Malkov, Ventus Publishing ApS, 2012.
3 Rozporzdzenie Ministra Infrastruktury zdnia 12 kwietnia 2002 r. wsprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki iich usytuowanie (Dz. U. nr 75, poz. 690 zpn. zm.):
dzia VI rozporzdzenia, zatytuowany jest Bezpieczestwo poarowe;
odpowiednio 113, 149, 180, 208, 253 przywouj pojcie ochrony przeciwpoarowej.
4 S.E. Dworecki, Logistyka w zarzdzaniu bezpieczestwem cywilnym (Wybrane zagadnienia),
SGSP, Warszawa 2012, s. 28.
Poar niekontrolowany proces palenia materiaw palnych wmiejscu do tego nieprzeznaczonym.
Powstaje zarwno wwyniku czynnikw zewntrznych (np. zaprszenia ognia), jak iwewntrznych
(np. reakcje chemiczne egzotermiczne).
5 Katastrofy naturalne itechniczne wynikajce zdziaalnoci czowieka.
6 Art. 2. ustawy zdnia 24 sierpnia 1991 r. oochronie przeciwpoarowej (Dz. U. nr 147, poz. 1229
zpn. zm.).
Inne miejscowe zagroenie rozumie si przez to zdarzenie wynikajce zrozwoju cywilizacyjnego
i naturalnych praw przyrody niebdce poarem ani klsk ywioow, stanowice zagroenie dla
ycia, zdrowia, mienia lub rodowiska, ktremu zapobieenie lub ktrego usunicie skutkw nie wymaga zastosowania nadzwyczajnych rodkw;
7 J. Gobiewski, Anatomia bezpieczestwa powszechnego, dz. cyt., s. 246.
Klska ywioowa nie jest pojciem prawnym. W opinii wielu ekspertw klska ywioowa pozostaa wnaszym sownictwie, chocia nijak si ma do aktualnej natowskiej czy unijnej terminologii.
Klska odnosi si do nas obywateli, do braku moliwoci sprostania sytuacji. Klska to zdarzenie
nage lub sygnalizowane o bardzo znacznej rozpitoci skali, ktre powoduje powane zakcenia
Miejsce irola ochrony przeciwpoarowej wsystemie bezpieczestwa pastwa
75
przeciwpoarowa ma znacznie szersze znaczenie ni bezpieczestwo poarowe.

Zakres obu tych poj to poary (cz wsplna), ochrona przeciwpoarowa obejmuje take katastrofy iinne miejscowe zagroenia. Graficznie stwierdzenie to mona przedstawi np. wnastpujcy sposb:
STAN
ROZWIZANIA
SYSTEMOWE
System ochrony przeciwpoarowej

OCHRONA PRZECIWPOAROWA
poary
katastrofy
inne miejscowe
zagroenia
BEZPIECZESTWO
POAROWE
Ryc. 1. Bezpieczestwo poarowe aochrona przeciwpoarowa

rdo: Opracowanie wasne na podstawie ustawy oochronie przeciwpoarowej.
Analiza porwnawcza obu poj (bezpieczestwa poarowego iochrony przeciwpoarowej) pozwala stwierdzi, e bywaj stosowane niekiedy zamiennie, dotycz jednak innego zakresu desygnatw iodnosz si do rnych paradygmatw.
Bezpieczestwo poarowe to stan funkcjonowania spoeczestwa w otoczeniu
mieszczcym si w granicach stabilizacji (dopuszczalnego, akceptowanego ryzyka). Ochrona przeciwpoarowa to zesp rozwiza systemowych zapewniajcych
utrzymanie bezpieczestwa poarowego w akceptowalnych granicach. System
ochrony przeciwpoarowej funkcjonuje na podstawie rozwiza prawnych, normalizacyjnych, organizacyjnych, technicznych, personalnych itd.
Podejcie takie wynika z analizy obecnych rozwiza i braku jasnej definicji
wprzepisach, dokumentach normatywnych iinnych rdach. Bezpieczestwo poarowe to rezultat funkcjonowania systemu ochrony przeciwpoarowej. Ochrona
przeciwpoarowa to rozwizania systemowe, polegajce na realizacji przedsiwzi
majcych na celu ochron ycia, zdrowia, mienia, rodowiska iinfrastruktury przed
poarem iinnymi zagroeniami. Zakres tego pojcia mona porwna zzakresem
pojcia bezpieczestwo poarowe, na przykad tak, jak na rycinie 1.
Pojcia ochrony przeciwpoarowej ibezpieczestwa poarowego nie s tosame, a uywanie ich jako synonimw zaciera obraz stanu bezpieczestwa ludnoci. Bezpieczestwo poarowe to skadnik bezpieczestwa wewntrznego. Ochrona przeciwpoarowa to cz systemu bezpieczestwa pastwa w jego wymiarze
w funkcjonowaniu struktur i spoeczestwa. Jest to zdarzenie pojedyncze lub seria zdarze, ktre
obnaa brak adekwatnych zdolnoci reagowania zuwagi na zaskoczenie sytuacj lub brak przygotowania, skutkuje improwizacj dziaa ibrakiem koncepcji powrotu do normalnoci. Do fizycznych
parametrw zdarzenia odnosi si okrelenie katastrofa. Bardziej precyzyjnym okreleniem dla obszaru definiowanego aktualnie jako klski ywioowe by moe byby incydent.
76
Jacek Zboina
cywilnym. Na rycinie 6 przedstawiono jej umiejscowienie wsystemie bezpieczestwa pastwa. Mimo i znajduje si ona wpodsystemie cywilnym, na rycinie wskazano take na jej powizania zpodsystemem militarnym. Ochrona przeciwpoarowa funkcjonuje bowiem wczasie pokoju (take wstrukturach militarnych), ale
powinna rwnie funkcjonowa wokresie wojny.
ZAKRES
OCHRONA
PRZECIWPOAROWA
stan, sytuacja bdca rezultatem
rozwizania systemowe obejmujce
skutecznoci systemu ochrony przeciwpoary, katastrofy iinne
poarowej wodniesieniu do poarw
miejscowe zagroenia
Ryc. 2. Zakres ochrony przeciwpoarowej abezpieczestwa poarowego
rdo: Opracowanie wasne na podstawie ustawy oochronie przeciwpoarowej.
BEZPIECZESTWO POAROWE
Ryc. 3. Ochrona przeciwpoarowa wsystemie bezpieczestwa pastwa

rdo: opracowanie wasne na podstawie dokumentw dotyczcych europejskiej strategii
bezpieczestwa8.
Analiza paradygmatw obu poj pozwala sformuowa trafn izasadn tez, e

ze wzgldu na ich nieprecyzyjne definiowanie s stosowane zamiennie.
Bezpieczestwo poarowe odnosi si wszczeglnoci do obiektw budowlanych
iterenw. Obiekty budowlane, wraz ze zwizanymi znimi urzdzeniami budowlanymi, s projektowane ibudowane tak, aby spenia tzw. wymagania podstawowe.
Bezpieczestwo poarowe jest jednym zwymaga podstawowych, ktre stawia si
obiektom budowlanym9. Podczas ich projektowania ibudowy bierze si pod uwag
8
Propozycja ta wynika z analizy dokumentw dotyczcych europejskiej strategii bezpieczestwa.

9 Art. 5 ustawy zdnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. nr 89, poz. 414 zpn. zm.) okrela wymagania podstawowe do obiektw budowlanych. Cytujc:
77
take przewidywany okres ich uytkowania, szczegowe przepisy techniczno-budowlane oraz zasady wiedzy technicznej.
Waciwe rozumienie ochrony przeciwpoarowej wynika z regulacji prawa.
W ustawie10 przedstawiono definicje i zakres ochrony przeciwpoarowej, ktra
polega na realizacji przedsiwzi (zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu, zapewnienie zasobw, prowadzenie dziaa ratowniczych), majcych na celu
ochron ycia, zdrowia, mienia lub rodowiska przed poarem, klsk ywioow
(katastrofami naturalnymi itechnicznymi) lub innym miejscowym zagroeniem.
Przedsiwzicia te obejmuj:
zapewnienie koniecznych warunkw ochrony technicznej nieruchomociom iruchomociom;
tworzenie warunkw organizacyjnych iformalnoprawnych zapewniajcych
ochron ludzi imienia, atake przeciwdziaajcych powstawaniu i/lub minimalizujcych skutki poaru, katastrofy lub innego miejscowego zagroenia.
Dziaania ratownicze wwietle ustawy to czynnoci podejmowane wcelu ochrony ycia, zdrowia, mienia lub rodowiska, atake likwidacja przyczyn iskutkw
powstania poaru, wystpienia katastrofy lub innego miejscowego zagroenia. System ochrony przeciwpoarowej wwarunkach polskich jest zorganizowany wramach krajowego systemu ratowniczo-ganiczego (KSRG), ktry wystpuje jako integralna cz systemu bezpieczestwa wewntrznego pastwa, obejmujca wcelu
ratowania ycia, zdrowia, mienia lub rodowiska prognozowanie, rozpoznawanie
izwalczanie poarw, katastrof lub innych miejscowych zagroe. System ten skupia jednostki ochrony przeciwpoarowej, inne suby, inspekcje, strae, instytucje
oraz podmioty, ktre dobrowolnie wdrodze umowy cywilnoprawnej zgodziy si
wspdziaa wakcjach ratowniczych11.
6\VWHPRFKURQ\SU]HFLZSRDURZHMMDNRZDQ\F]\QQLN
EH]SLHF]HVWZDZHZQWU]QHJR
Ochrona przeciwpoarowa to wany czynnik ksztatujcy bezpieczestwo pastwa. Jej miejsce wsystemie bezpieczestwa pastwa przedstawiono powyej, opisano rwnie zakres, ktry tworzy przede wszystkim rnego rodzaju ratownictwo.
Obiekt budowlany () naley projektowa ibudowa (), zapewniajc:
1) spenienie wymaga podstawowych dotyczcych:
a) bezpieczestwa konstrukcji, b) bezpieczestwa poarowego, c) bezpieczestwa uytkowania,
d) odpowiednich warunkw higienicznych i zdrowotnych oraz ochrony rodowiska, e) ochrony
przed haasem idrganiami, f) odpowiedniej charakterystyki energetycznej budynku oraz racjonalizacji uytkowania energii.
10 Art. 1 i2, ustawy zdnia 24 sierpnia 1991 r. oochronie przeciwpoarowej (Dz. U. nr 147, poz.
1229 zpn. zm.).
11 Art. 2. ustawy zdnia 24 sierpnia 1991 r. oochronie przeciwpoarowej (Dz. U. nr 147, poz. 1229
zpn. zm.).
78
Jacek Zboina
Ochrona przeciwpoarowa to zbir dziaa prewencyjnych oraz ratowniczo-ganiczych podejmowanych wwypadku poarw, katastrof iinnych miejscowych zagroe. Wramach dziaalnoci ratowniczej wodniesieniu do ochrony przeciwpoarowej wyrnia si m.in. dziaania ratownicze dotyczce walki zpoarami, atake
ratownictwa chemicznego, wodnego, technicznego, wysokociowego, medycznego
oraz pomocniczych specjalistycznych czynnoci ratowniczych12.
Ochrona przeciwpoarowa jest realizowana przez:
dziaania prewencyjne zbir dziaa majcych na celu zapobieganie
przygotowanie np. przepisw i wymaga dotyczcych ochrony, a take
np. wymagania odnoszce si do stosowania technicznych systemw zabezpiecze wobiektach budowlanych, analizy, prognozowanie, zagroenia,
monitorowanie itd.;
dziaania ratownicze stanowice zbir dziaa, wtym przygotowanie si
irodkw na potrzeby reagowania iusuwanie skutkw (prowadzenie czynnoci ratowniczo-ganiczych);
profilaktyk (prewencj) iedukacj spoeczn podnoszenie wiadomoci
iwiedzy spoecznej dotyczcej zagroe iwaciwego zachowania wokrelonych sytuacjach, a take systemowe ksztatowanie zachowa i postaw
obywateli wkadym wieku wobliczu zagroe iniebezpieczestwa.
Ochrona przeciwpoarowa oparta na wymienionych trzech filarach jest efektem
funkcjonujcego systemu ochrony przeciwpoarowej.
Ochrona przeciwpoarowa
Dziaania prewencyjne
zapobieganie
Dziaania ratownicze
Profilaktyka spoeczna
iedukacja
Prawo, zasoby, organizacja,

Ryc. 4. Filary ochrony przeciwpoarowej
rdo: opracowanie wasne na podstawie ustawy oochronie przeciwpoarowej.
0LHMVFHV\VWHPXRFKURQ\SU]HFLZSRDURZHMZ]LQWHJURZDQ\P
NUDMRZ\PV\VWHPLHUDWRZQLF]\P
WPolsce nie funkcjonuje zintegrowany system ratowniczy obejmujcy swoim
zasigiem cay kraj. W odniesieniu do ratownictwa dziaa kilkanacie podmiotw, kady na podstawie wasnego prawa, wasnych regulaminw, pod wasnym
12 Art.
7 ustawy zdnia 24 sierpnia 1991 r. oPastwowej Stray Poarnej (Dz. U. nr 12, poz. 68),
definiuje pomocnicze specjalistyczne czynnoci ratownicze rozumie si przez to dziaania Pastwowej Stray Poarnej wramach udzielanej pomocy innym subom ratowniczym, zwyczeniem dziaa porzdkowo-ochronnych, zastrzeonych dla innych jednostek podlegych ministrowi waciwemu do spraw wewntrznych.
79
szyldem, czsto nadal koordynowany zwasnego centrum, co nie zawsze ekonomicznie jest uzasadnione, nie zawsze skuteczne, azawsze materiaochonne. Fakt
ten jest dostrzegany prowadzono13 iprowadzi si14 rozwaania wtym zakresie,
atake prace, wktrych wyniku powstaj wnioski ipropozycje kierunkw doskonalenia systemu. W dyskusjach tych myl przewodni jest dylemat: czy naley
wprowadzi zdecydowane zmiany, czy zmiany wdrodze ewolucji?
Podczas dyskusji specjalistw formuowane s tezy dotyczce spjnoci izasadnoci stosowania nazewnictwa systemu w odniesieniu do KSRG oraz do systemu
ochrony przeciwpoarowej. Powodem tych wtpliwoci jest najczciej rozwaanie
nad kompletnoci skadnikw irelacji wramach systemu, ich powiza oraz zwizkw zotoczeniem15. Prawdopodobnie KSRG, jak wiele innych tzw. systemw, nie
spenia kryteriw systemu, jednak jest to struktura ozasigu krajowym zokrelonymi moliwociami izadaniami. Dlatego mona go uzna za podsystemem wsystemie ochrony przeciwpoarowej, aprzez to wsystemie bezpieczestwa pastwa.
Analiza zaprezentowanych faktw uprawnia do wycignicia wniosku, i potencja ochronny16 mona poprawi przez wprowadzenie gruntownych zmian
m.in. wsystemie ochrony przeciwpoarowej ibudow zintegrowanego systemu ratowniczego. System ten integrowaby wszystkie podmioty ratownicze. Rozwaania
tego typu wPolsce nie s ide now. Byy is podejmowane prace majce na celu
eliminacj saboci (m.in. wsystemie ratownictwa), aszczeglnie niedostatecznej
koordynacji dziaa, braku wystarczajcych inicjatyw ocharakterze profilaktycznym oraz wad systemu ostrzegania. Jednym ztakich dziaa byo stworzenie systemu powiadamiania ratunkowego (SPR)17. Jego idea icel to m.in. integracja KSRG
13 W2002 r. MSW podjo prb nad przygotowaniem propozycji rozwiza prawnych dotycz-
cych integracji ratownictwa i bezpieczestwa obywatelskiego. Oba projekty zostay skierowane do

konsultacji midzyresortowych itam wwarunkach sprzecznoci interesw stron zostay wyhamowane. Prac nad ich procedowaniem zaprzestano po wyborach w2005 r.
14 Biaa ksiga bezpieczestwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, BBN, Warszawa 2013, s. 10:
Wan rol wdefiniowaniu interesw icelw strategicznych odgrywa potencja ochronny (suby
istrae). Stoi on obecnie przed szeregiem trudnych wyzwa, wynikajcych m.in. znasilania si szeroko rozumianej przestpczoci zorganizowanej, groby terroryzmu (wtym cyberterroryzmu) oraz
wzrostu nielegalnej migracji. Naley jednoczenie zauway istotne saboci m.in. wsystemie ratownictwa, a szczeglnie niedostateczn koordynacj dziaa administracji rzdowej i samorzdowej,
brak rodkw na dziaania ocharakterze profilaktycznym oraz saboci systemu ostrzegania. Nadmierna liczba sub irozproszony nadzr komplikuj koordynacj iosabiaj efektywno potencjau
ochronnego. Ogranicza to moliwy poziom ambicji wdefiniowaniu interesw narodowych icelw
strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa.
15 C. Cempel, Teoria iinynieria systemw zasady izastosowania mylenia systemowego, Wydawnictwo Naukowe ITE PIB, Pozna 2008, s. 25.
16 Biaa ksiga bezpieczestwa narodowego, dz. cyt, s. 10.
17 R. Grosset, Opis wykonanych bada oraz uzyskanych wynikw w ramach poszczeglnych
podzada harmonogramu, osignicia naukowe i zastosowania praktyczne. Etap: faza badawcza
Nr I.1 Analiza podstaw prawnych oraz poznawczo-metodologicznych zzakresu systemw ratowniczych praca zbiorowa, lider zadania WSZiP im. H. Chodkowskiej opracowanie wramach realizacji projektu Zaawansowane technologie teleinformatyczne wspomagajce projektowanie systemu
80
Jacek Zboina
i systemu pastwowego ratownictwa medycznego18 (PRM) w zakresie realizacji

okrelonych zada19.
Podmioty krajowego systemu ratowniczo-ganiczego i pastwowego systemu
ratownictwa medycznego wspdziaaj wramach dziaa ratowniczo-ganiczych.
Kady znich funkcjonuje jednak na innych podstawach, aich integracja odnosi si
przede wszystkim do zada wskazanych wsystemie powiadamiania ratunkowego.
2FKURQDSU]HFLZSRDURZDZREURQLHF\ZLOQHM
Zgodnie z postanowieniami ratyfikowanego przez Rzeczpospolit Polsk
Protokou dodatkowego I do konwencji genewskich z 1949 r. dotyczcego
ochrony ofiar midzynarodowych konfliktw zbrojnych (rozdzia VI) obrona cywilna oznacza wypenianie wszystkich lub niektrych zada humanitarnych20 majcych na celu ochron ludnoci cywilnej przed niebezpieczeratowniczego na poziomach: gmina, powiat, wojewdztwo, projekt finansowany przez NCBiR, numer
umowy projektu: DOBR/0015/R/ID1/2012/03, s. 5559.
18 PRM zostao utworzone zgodnie zustaw zdnia 8 wrzenia 2006 r. oPastwowym Ratownictwie Medycznym (Dz. U. nr 191 poz. 1410 zpn. zm.) wcelu realizacji zada pastwa polegajcych na zapewnieniu pomocy kadej osobie znajdujcej si wstanie nagego zagroenia zdrowotnego.
Ustawa okrela zasady organizacji, funkcjonowania ifinansowania systemu PRM oraz zasady zapewnienia edukacji wzakresie udzielania pierwszej pomocy.
19 R. Grosset, Opis wykonanych, dz. cyt., s. 5559.
Zadania SPR: 1) bieca analiza zasobw ratowniczych; 2) przyjmowanie zgosze alarmowych oraz obsuga numeru alarmowego 112; 3) kwalifikacja zgosze; 4) podejmowanie dziaa zgodnie zokrelonymi
procedurami, wszczeglnoci: a) dysponowania si ratowniczych izespow ratownictwa medycznego, b)
koordynowania oraz monitorowania dziaa ratowniczych imedycznych czynnoci ratunkowych, c) powiadamiania ozdarzeniu szpitalnych oddziaw ratunkowych lub, jeeli wymaga tego sytuacja na miejscu
zdarzenia, jednostek organizacyjnych szpitali wyspecjalizowanych wzakresie udzielania wiadcze zdrowotnych niezbdnych dla ratownictwa medycznego, d) inicjowania procedur reagowania kryzysowego.
20 Zob. Art. 61, ust. 1 Protokou dodatkowego Ido konwencji genewskich z1949 r. dotyczcego
ochrony ofiar midzynarodowych konfliktw zbrojnych (PD I).
S to nastpujce zadania:
1. suba ostrzegawcza;
2. ewakuacja;
3. przygotowanie iorganizowanie schronw;
4. obsuga rodkw zaciemnienia;
5. ratownictwo;
6. suby medyczne, wczajc wto pierwsz pomoc oraz opiek religijn;
7. walka zpoarami;
8. wykrywanie ioznaczanie stref niebezpiecznych;
9. odkaanie iinne podobne dziaania ochronne;
10. dostarczanie doranych pomieszcze izaopatrzenia;
11. dorana pomoc dla przywrcenia iutrzymania porzdku wstrefach dotknitych klskami;
12. dorane przywrcenie dziaania niezbdnych sub uytecznoci publicznej;
13. dorane grzebanie zmarych;
14. pomoc wratowaniu dbr niezbdnych dla przetrwania;
81
stwami wynikajcymi zdziaa zbrojnych lub klsk ywioowych (katastrof)21

iprzezwycienie ich bezporednich nastpstw, jak te zapewnienie warunkw
umoliwiajcych przetrwanie22. Zadania wypeniane przez obron cywiln to
spektrum przedsiwzi zdziedziny ochrony ludnoci wokresie wojny iwczasie katastrof wywoujcych skutki takie, jak wojna. Stanowi one wzmocnienie dla normalnie funkcjonujcego systemu ochrony cywilnej (zwyczeniem
personelu medycznego i duchownego)23. Organizacja ta w okresie wojny jest
wzmacniana24 wcelu sprostania zwikszonym wymogom zwizanym zdziaaniami zbrojnymi25.
Wszyscy czonkowie tej organizacji w okresie wojny s rozpoznawalni dziki
widocznemu znakowi obrony cywilnej ikarcie tosamoci26. Znaki rozpoznawcze
musz by umieszczone na budynkach i materiaach sucych obronie cywilnej
wtaki sposb, aby pozwoliy na ich identyfikacj.
Obrona cywilna nie jest zatem struktur organizacyjn, lecz wypenianiem zada humanitarnych. Przewidziana ustaleniami Protokou dodatkowego Ina okres
wojny cywilna organizacja obrony cywilnej w czasie pokoju realizuje wycznie
zadanie pitnaste27 pod ktem przygotowania programu wzmocnienia systemu
ochrony ludnoci cywilnej podczas wojny. Przygotowuje si wtedy podstawy organizacyjne iformalne funkcjonowania cywilnej organizacji obrony cywilnej wrazie
koniecznoci prowadzenia dziaa wojennych28, ktrej fundamentem wPolsce powinien by system ochrony przeciwpoarowej, a w przyszoci zintegrowany system ratowniczy zjego rdzeniem stra poarn (pastwow iochotnicz). Opisan ide funkcjonowania systemu ochrony ludnoci przedstawiono na rycinie5.
Zaprezentowano take system ochrony ludnoci, ktry wPolsce wtakim ujciu nie
istnieje.
15. dodatkowe rodzaje dziaalnoci, niezbdne dla wypenienia ktrego zzada wyej wymienionych, wtym planowanie iprace organizacyjne.
21 Zob. Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and relating to the
Protection of Victims of International Armed Conflicts (Protocol I), 8 June 1977.
Wtekcie oryginalnym zapisano disasters, czyli katastrofy. Tumaczenie, jako klski ywioowe
nie jest waciwsze.
22 Zob. Art. 61, ust.1 PD I.
23 Cywilny personel medyczny iduchowny korzysta zposzanowania iochrony na mocy ustale
art. 15 PD rwnie na terytorium okupowanym, pod warunkiem, e ten personel bdzie rozpoznawalny poprzez znak rozpoznawczy ikart tosamoci, potwierdzajc jego status (art.18. ust. 4. PD I).
24 Zgodnie zprawem krajowym, opartym na ustaleniach PD I.
25 Art. 80 PD. I, moe by rwnie rozszerzona oniektre suby, stowarzyszenie iinne struktury
(np. zpoboru) okrelone przez kompetentny organ rzdowy wczasie pokoju.
26 Art. 66, ust. 4. PD I.
Midzynarodowy znak rozpoznawczy obrony cywilnej skada si zrwnobocznego niebieskiego trjkta na pomaraczowym tle, gdy jest stosowany do ochrony organizacji obrony cywilnej, ich budynkw, ich personelu imateriaw albo do ochrony schronw cywilnych.
27 Dodatkowe rodzaje dziaalnoci, niezbdne dla wypenienia ktrego zzada wyej wymienionych, wtym planowanie iprace organizacyjne.
28 J. Gobiewski, Anatomia bezpieczestwa powszechnego, dz. cyt., s. 234257.
82
Jacek Zboina
Ryc. 5. Oglny schemat zaoe systemu ochrony ludnoci (cywilnej) przed skutkami wojny
rdo: Opracowanie na podstawie rysunku J. Gobiewski, Anatomia bezpieczestwa
powszechnego, dz. cyt., s. 253.
Wypenianie zada humanitarnych, nazywanych obron cywiln, odnosi si do

przedziau czasowego ograniczonego wybuchem konfliktu zbrojnego lub rozpoczcia okupacji z jednej strony i cakowitego zakoczenia dziaa zbrojnych lub
okupacji zdrugiej29.
Obrona cywilna obecnie funkcjonuje wwielu krajach jako program30 (nie zawsze
jawny), ktry jak wiele innych, moe by uruchamiany wsytuacji takiej koniecznoci.
Program obrony cywilnej odnosi si wycznie do konfliktu zbrojnego jest przygotowywany wczasie pokoju, ale uruchamiany wokresie wojny. Dowiadczenia wielu
pastw wskazuj na konieczno wsparcia organizacji obrony cywilnej, najczciej to
wsparcie stanowi stra poarna i/lub zintegrowany system ratowniczy31.
Organizacja obrony cywilnej, powoywana na mocy prawa midzynarodowego,
ma do odegrania podczas wojny wan rol wzmocnienia funkcjonujcego zintegrowanego systemu ochrony ludnoci. Ochron ludnoci wczasie pokoju realizuj
systemy rnie nazywane wrnych pastwach, ale budowane na wsplnych wartociach istandardach po to, aby wsytuacjach zagroe ikatastrof mogy efektywnie wsppracowa. Podmiotem ich dziaa jest zawsze czowiek32. Krajowe regulacje prawne, dotyczce obrony cywilnej, tj. ustawa opowszechnym obowizku
obrony oraz akty wykonawcze do niej33, nie s spjne inie wyczerpuj wszystkich
29 Protok dodatkowy I, stosownie do zapisu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej art. 87 ust. 1,
jest rdem powszechnie obowizujcego prawa Rzeczypospolitej Polskiej.

30 Wpastwach zachodnich funkcjonuje kilka rodzajw takich programw, jednym znich jest
obrona cywilna.
31 WPolsce byy rozwaania iprace (m.in. lata 20022003) zmierzajce do utworzenia takiego systemu.
32 Zob. J. Gobiewski, Anatomia bezpieczestwa powszechnego dz. cyt., s. 234257.
33 Zob. Ustawa zdnia 21 listopada 1967 r. opowszechnym obowizku obrony Rzeczypospolitej
Polskiej (Dz. U. nr 241, poz. 2416 zpn. zm.).
83
obszarw zadaniowych obrony cywilnej wymienionych wProtokole Ustalenia tej

ustawy, odnoszce si do obrony cywilnej, nie s spjne zjego treci, zatem mona sformuowa wniosek zgodnie zart. 9134 Konstytucji RP, i nie maj one mocy
prawnej. Obrona cywilna jako program powinna by zgodna zart. 80 ust. 2 Protokou dodatkowego Iiokrelona wodrbnych dokumentach35, atake zgodnie
zart. 83 ust. 1 upowszechniana ju wczasie pokoju, ale wykorzystywana tylko do
wykonywania zada humanitarnych, oktrych mowa wProtokole.
Zagadnienia te maj istotne znaczenie dla funkcjonowania systemu ochrony
przeciwpoarowej wszczeglnoci wczasie walk, atake okupacji (wojny). Mimo i
zadania, jakie potencjalnie bd stay przed jednostkami ochrony przeciwpoarowej,
co do zasady nie ulegn istotnej zmianie, to jednak nastpi zmiana m.in. wzakresie:
rodzaju iskali zagroe36;
zakresu istandardw udzielanej pomocy iprowadzonych dziaa ratowniczo-ganiczych37;
warunkw, w jakich prowadzone bd czynnoci ratownicze: prawnych,
formalnych, organizacyjnych, technicznych itd.38;
dostpnoci zasobw39;
statusu prawnego, take pod okupacj40.
3RGVXPRZDQLH
W systemie bezpieczestwa pastwa wany jest podsystem ochrony przeciwpoarowej ze wzgldu na realizowane zadania i faktyczn skuteczno w okresie
pokoju, wsytuacjach kryzysowych iwojny. Aktualnie funkcjonujce wPolsce rozwizania, odnoszce si do ochrony przeciwpoarowej, w rzeczywistoci trudno
34 Zob.
Art. 91 ust. 2 Umowa midzynarodowa ratyfikowana za uprzedni zgod wyraon

wustawie ma pierwszestwo przed ustaw, jeeli ustawy tej nie da si pogodzi zumow.
35 Praktyka wskazuje, e reguluje si te kwestie wdrodze odrbnych ustaw.
36 Znaczco wiksza liczba zdarze, poary, zawalenia budynkw. Nowe zdenia takie, jak wybuchy, niewypay, zagroenia chemiczne, biologiczne itp. Istotnej zmianie rwnie ulegnie skala (masowo zdarze) poszkodowanych irannych wwyniku tych zdarze.
37 Wiksza ibardziej rnorodna liczba zdarze, przy innych warunkach imoliwociach dziaania jednostek ochrony przeciwpoarowej, atake przy innych zasobach, jakimi bdzie dysponowa
stra poarna bdzie wpywa na faktyczn gotowo operacyjn imoliwo niesienia pomocy iratunku. Tym samym standardy czasu, zakresu pomocy ratowniczej ijej dostpno ulegn istotnym
zmianom.
38 Zmiana warunkw prowadzenia dziaa bdzie miaa rwnie wpyw na ich zakres iskuteczno.
39 Wpyw na dziaanie systemu ochrony przeciwpoarowej bdzie miaa take dostpno zasobw: ludzkich, ale isprztowych, wtym choby zaopatrzenia paliwo, woda itp., infrastruktury.
40 Zgodnie zart. 62 i63 PD I, Organizacje cywilne obrony cywilnej, jak te ich personel iwskazane wsppracujce znimi osoby cywilne powinny by szanowane ichronione. Maj one prawo do
wypeniania swych zada obrony cywilnej, do budynkw imateriaw uywanych wcelach obrony
cywilnej, jak te do schronw przeznaczonych dla ludnoci cywilnej. Prawa te dotycz rwnie na
terytoriach okupowanych.
84
Jacek Zboina
nazwa systemem, s to jedynie potencjalne jego ogniwa (elementy). Analiza stanu

faktycznego daje podstaw do stwierdzenia, e jest to blisze zbiorowi elementw
jeszcze niestanowicych systemu41. Wyniki analizy pozwalaj stwierdzi, e zakres
ochrony przeciwpoarowej znaczco wykracza poza walk zpoarami, ktra statystycznie absorbuje stra poarn wokoo 38%42. Wikszo (62%) interwencji to
ratownictwo, ewakuacja, pomoc przedmedyczna itd. Walka zpoarami, katastrofy
iinne miejscowe zagroenia to obecne zadania ochrony przeciwpoarowej. Analiza
porwnawcza danych43, dotyczcych zdarze iich rodzaju, prowadzi do wniosku,
i wkolejnych latach widoczny jest trend zmniejszania si udziau procentowego
interwencji stray poarnej zwizanych zwalk zpoarami wodniesieniu do pozostaych interwencji. Wzwizku zpowyszym zmianie ulega rwnie znaczenie
ochrony przeciwpoarowej wsystemie bezpieczestwa pastwa.
Wzrost roli i znaczenia ochrony przeciwpoarowej wie si z potrzeb jej
doskonalenia izmian44. Dotychczas opiera si ona na trzech tzw. filarach: filar
pierwszy prewencja zapobieganie, filar drugi dziaania ratownicze zdolno operacyjna iusuwania skutkw, atake filar trzeci profilaktyka iedukacja spoeczna wiedza o zagroeniach i ksztatowanie zachowa. Doskonalenie skadnikw ochrony przeciwpoarowej powinno uwzgldnia rwnoczenie
wszystkie jej trzy filary. Zmianom organizacyjnym, funkcjonalnym, technicznym itechnologicznym musi towarzyszy aktualizacja terminologii oraz czsto
ponowne definiowanie wielu poj zwizanych z ochron przeciwpoarow.
Wspczesna ochrona przeciwpoarowa wPolsce to prewencja, profilaktyka, planowanie, gotowo, ratownictwo, skuteczno, efektywno iracjonalne gospodarowanie zasobami oraz uyteczno. Trudno wszystkie te elementy wnaszym
prawie odnale wjednym komplementarnym systemie. Kierunki zmian powinny uwzgldnia rwnie ten aspekt.
41 Zob.
T. Kotarbiski, Traktat o dobrej robocie, Ossolineum, d 1955, s. 1823, C. Cempel,

Teoria iinynieria systemw zasady izastosowania mylenia systemowego, Wydawnictwo Naukowe
ITE PIB, Pozna 2008, s. 259.
42 Biuletyny Informacyjne Pastwowej Stray Poarnej wydania coroczne dane za 2011 rok:
Dziaania ratowniczo-ganicze: 37,6% stanowiy poary, 62% miejscowe zagroenia, 0,4% inne (faszywe alarmy).
43 Biuletyny Informacyjne Pastwowej Stray Poarnej.
44 C. Cempel, Teoria iinynieria systemw, dz. cyt., s. 25. [] cokolwiek czynisz, czy roztropnie ipatrz koca (celowo, efektywno, przyszo), atake Arystoteles ju mwi, e cao (system) to wicej ni suma czci. Za kady mylcy suchacz wie, e to wszystko wok nas to mymy
wytworzyli, lepiej lub gorzej, anarzekanie na innych to oddawanie im wten sposb mocy sprawczej
nad nami []
Krajowy system ratowniczo-ganiczy wsystemie

bezpieczestwa wewntrznego pastwa
Janusz Popis
:SURZDG]HQLH
Wspczesny wiat charakteryzuje si du dynamik zmian na wszystkich
paszczyznach aktywnoci czowieka do ktrych mona zaliczy m.in. rozwj
przemysu, budownictwa, komunikacji oraz infrastruktury komunalnej. Intensywno zmian spowodowaa, e oprcz zagroe naturalnych ipoarw powstay
inne, wczeniej nieznane zagroenia natury antropogenicznej awarie ikatastrofy
techniczne, chemiczne iekologiczne, wypadki komunikacyjne iinne nietypowe
zagroenia.
Przystosowywanie si do zmiennego otoczenia wymaga jak najbardziej precyzyjnego okrelania przyczyn zagroe, skutkw, jakie wywouj, awkonsekwencji umiejtnego lokalizowania wyzwa idefiniowania zada dla systemu bezpieczestwa narodowego. Rodzi to konieczno systematycznego wysiku zwizanego
zprzygotowaniem niezbdnych si irodkw zdolnych do szybkiego oraz skutecznego reagowania wwarunkach pojawiajcego si zagroenia wcile okrelonym
czasie. Zdolno ta nierozcznie wie si ze zdolnoci wypracowywania optymalnie wyposaonych izorganizowanych si ratowniczych, ktrych zadaniem jest
zapewnienie bezpieczestwa powszechnego.
Nowe rodzaje zagroe wymusiy take winnych pastwach procesy dostosowawcze zmierzajce do zorganizowania szeroko rozumianego ratownictwa na bazie istniejcych jednostek stray poarnych.
WPolsce po wojnie zostaa powoana do ycia specyficzna struktura sub ratowniczych, amianowicie branowe suby ratownicze realizujce ratownictwo instytucji czy zakadw, wskad ktrych wchodziy.
Wostatnim czasie kondycja organizacyjna, sprztowa atake kadrowa zakadowych sub ratowniczych zdecydowanie uzaleniona jest od kondycji finansowej zakadw, wskad ktrych one wchodz. Najczciej istnienie tego typu sub,
np. funkcjonujcych na bazie lotnisk czy portw, wypywa wprost z przepisw
midzynarodowych. W zmieniajcych si realiach gospodarczych niestety wiele
zakadw dotychczas nie byo inadal nie jest zainteresowanych utrzymywaniem
wswych szeregach sub ratowniczych, ktre dziaayby rwnie poza danym zakadem. Wiele znich wobliczu bankructwa pozbywao si czy te pozbywa si
tego rodzaju dziaalnoci zupenie. Wystpujce wkadej ztych sub inne zasady
86
Janusz Popis
organizacji, niekompatybilny sprzt oraz system szkolenia, dowodzenia icznoci powanie utrudniay wspprac pomidzy tymi subami. Najwyraniej widoczne to byo przy akcjach wymagajcych czenia wysikw wielu sub jednoczenie. Zmieniaa si rwnie wiadomo spoeczestwa, wktrym obywatele
paccy podatki wymagali zapewnienia przez pastwo bezpieczestwa na coraz
wyszym poziomie. Chcc powstrzyma postpujc dezintegracj sub ratowniczych naleao podj zdecydowane dziaania zmierzajce do zreorganizowania
systemu ratownictwa na terytorium caego kraju, wtym take struktur ochrony
przeciwpoarowej1.
Konieczno reorganizacji spowodowana zostaa rwnie likwidacj 236 Zakadowych Zawodowych Stray Poarnych wlatach 19911993. Ponadto wpozostaych, istniejcych dalej, znaczco zmniejszyy si moliwoci realizacji
dziaa ratowniczo-ganiczych na skutek redukcji zatrudnienia oraz zmniejszenia iloci sprztu. Dodatkowo proces ten naoy si zinnymi zmianami dotyczcymi przekazania Ochotniczych Stray Poarnych do dyspozycji samorzdw terytorialnych, ktre to wadze musiay znale rodki na utrzymanie ich.
Refundacja zbudetu pastwa Ochotniczych Stray Poarnych dysponowanych
przez stanowiska kierowania do dziaa poza wasny teren okazaa si niemoliwa.
Ze wzgldu na zakazy wyjazdw do dziaa ratowniczych poza teren wasnej
gminy wydawane przez wjtw lub burmistrzw, bardzo wiele jednostek OSP
wogle nie wyjedao poza wasn gmin. Zostaa zachwiana struktura operacyjnego funkcjonowania kompanii odwodowych, ktra oparta bya przede wszystkim
ojednostki Ochotniczej Stray Poarnej2.
.UDMRZ\V\VWHPUDWRZQLF]RJDQLF]\
Podstawowymi aktami prawnymi, ktre rozpoczy proces transformacji caego
systemu ratownictwa wkraju, stay si:
Ustawa oochronie przeciwpoarowej zdnia 24 sierpnia 1991 r. (Dz. .U. Nr
81, poz. 351);
Ustawa oPastwowej Stray Poarnej zdnia 24 sierpnia 1991 r. (Dz. U. Nr
88, poz. 400).
Krajowy system ratowniczo-ganiczy zacz funkcjonowa 01.01.1995 r. wwyniku poczenia formacji Pastwowej Stray Poarnej iObrony Cywilnej, ado jego
zorganizowania zobligowana zostaa PSP stanowica trzon systemu.
J. Popis, Krajowy system ratowniczo-ganiczy, jako element systemu bezpieczestwa powszechnego pastwa [w:] Zeszyty studenckie, Zeszyt nr 4, Wyd. WSA, Bielsko-Biaa 2010, s. 119.
2 Zob. A. Misiuk, Instytucje bezpieczestwa wewntrznego wPolsce. Zarys dziejw (od X wieku do
wspczesnoci), Wysza Szkoa Policji wSzczytnie, Szczytno 2012, s. 377.
87
Obecnie KSRG dziaa woparciu oRozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych iAdministracji zdnia 18 lutego 2011 r. wsprawie szczegowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-ganiczego. Gwnym zamierzeniem
ustawodawcy byo opracowanie jednolitego, skutecznego systemu ratowniczego
obejmujcego cay obszar szeroko rozumianego ratownictwa na terytorium caego
kraju. KSRG ujednolica dziaania ocharakterze ratowniczym, podejmowane wsytuacjach zagroenia ycia, zdrowia, mienia lub rodowiska przez PSP oraz inne
podmioty ratownicze wchodzce wskad systemu.
Zgodnie zart. 9 ustawy oPastwowej Stray Poarnej centralnym organem administracji rzdowej w sprawach organizacji KSRG oraz ochrony ppo. jest Komendant Gwny PSP podlegy ministrowi waciwemu do spraw wewntrznych3,
ktry to zgodnie zart. 12 ustawy oochronie przeciwpoarowej peni nadzr nad
funkcjonowaniem KSRG isystemem powiadamiania ratunkowego.
Swoje zadania KSRG realizuje poprzez koordynacj walki zpoarami iinnymi klskami ywioowymi oraz ratownictwo techniczne, chemiczne, aod 1997 r.
rwnie poprzez ratownictwo medyczne iekologiczne na wszystkich szczeblach
administracji. Zgodnie zart. 2 ustawy oochronie przeciwpoarowej KSRG stanowi integraln cz systemu bezpieczestwa wewntrznego pastwa obejmujc prognozowanie, rozpoznawanie i zwalczanie poarw, klsk ywioowych
oraz innych miejscowych zagroe w celu ratowania ycia, zdrowia, mienia
irodowiska.
Krajowy system ratowniczo-ganiczy skada si zpodmiotw ratowniczych oraz
podmiotw wspomagajcych, ajego gwnym filarem s siy irodki Pastwowej
Stray Poarnej. Do wspomnianych podmiotw nale:
jednostki ratowniczo-ganicze PSP;
komendy powiatowe PSP;
komendy wojewdzkie PSP;
Komenda Gwna PSP;
orodki szkolenia PSP;
szkoy PSP;
jednostki badawczo-rozwojowe PSP;
Ochotnicze Strae Poarne;
zakadowe strae poarne;
szpitale;
krajowi specjalici zrnych dziedzin ratownictwa;
zakadowe suby ratownicze;
Morska Suba Poszukiwania iRatownictwa;
stacje ratownictwa grniczego;
Instytut Meteorologii iGospodarki Wodnej;
pogotowie ratunkowe;
Policja;
3
Ustawa zdnia 24 sierpnia 1991 r. oPastwowej Stray Poarnej, art. 9 ust.1.
88
Janusz Popis
Stra Graniczna;
Pastwowa Inspekcja Ochrony rodowiska;
Pastwowa Agencja Atomistyki;
organizacje pozarzdowe takie jak: TOPR, GOPR, WOPR, PCK, ZHP, Polska Misja Medyczna;
inne organizacje ipodmioty.
Procedura zwizana z wczaniem jednostek Ochotniczych Stray Poarnych
do krajowego systemu ratowniczo-ganiczego zawarta jest wrozporzdzeniu Ministra Spraw Wewntrznych iAdministracji zdnia 14 wrzenia 1998 r., wsprawie
zakresu, szczegowych warunkw itrybu wczania jednostek ochrony przeciwpoarowej do krajowego systemu ratowniczo-ganiczego. Zgodnie zprzywoanym
rozporzdzeniem do systemu moe by wczona jednostka OSP posiadajca siy
irodki przewidziane do uycia wplanie dziaa ratowniczych, po spenieniu okrelonych wymaga. Aby jednostka OSP moga ubiega si owczenie do systemu,
musi spenia cile okrelone warunki oraz posiada co najmniej:
dwa samochody poarnicze rednie lub cikie;
odpowiednio wyszkolonych ratownikw wliczbie zapewniajcej pen obsad osobow minimum dwch samochodw;
waciwy system cznoci, powiadamiania oraz alarmowania;
odpowiednie urzdzenia cznoci wsieci radiowej systemu.
Ponadto wymagane jest, aby jednostka wczona do systemu pozostawaa
wstaej gotowoci do podejmowania dziaa ratowniczych. Wszczeglnych przypadkach, jeli dziaalno danej jednostki jest przewidziana wplanie dziaa ratowniczych, dopuszcza si odstpienie od powyszych wymaga4. Za ich kontrol
odpowiedzialny jest waciwy miejscowo powiatowy lub miejski komendant PSP.
Przy wczaniu jednostki do systemu podpisywane jest trjstronne porozumienie pomidzy waciwym komendantem powiatowym (lub miejskim) PSP, wspomnian jednostk OSP i podmiotem zapewniajcym jej utrzymanie. Obowizkiem komendanta powiatowego PSP jest przekazanie wykazu jednostek, zktrymi
podpisa porozumienie, komendantowi wojewdzkiemu PSP. Ten skada wniosek
do komendanta gwnego PSP owczenie jednostki do systemu. Obowizkiem
komendanta gwnego PSP jest prowadzenie ewidencji jednostek wczonych do
systemu.
Porozumienia zawarte zkrajowymi specjalistami zrnych dziedzin ratownictwa pozwalaj na korzystanie zich rozlegej wiedzy, dowiadczenia iumiejtnoci
czsto wspecyficznej, wskiej specjalizacji przy prowadzeniu wyjtkowo trudnych
izoonych akcji.
Niezwykle istotne dla waciwego funkcjonowania systemu s odwody operacyjne, organizowane wcelu prowadzenia dziaa ratowniczych wtakim przypadku,
4
Zob. Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych iAdministracji zdnia 14 wrzenia 1998r.,

wsprawie, zakresu szczegowych warunkw itrybu wczania jednostek ochrony przeciwpoarowej
do krajowego systemu ratowniczo-ganiczego
89
kiedy prowadzenie tyche dziaa przekracza moliwoci podmiotw ratowniczych

zterenu powiatu czy te wojewdztwa. S to specjalnie wydzielone zasoby ratownicze na dwch poziomach powiatowym iwojewdzkim. Siy irodki wojewdzkiego odwodu operacyjnego swe dziaania realizuj na terenie wojewdztwa, asiy
irodki centralnego odwodu operacyjnego realizuj swoje ustawowe dziaania na
terytorium kraju, ale te mog by dysponowane do dziaa ratowniczych poza
granicami pastwa. Kady odwd operacyjny posiada dowdztwo oraz sztab. Siy
irodki, ktre wchodz wskad wojewdzkiego odwodu operacyjnego, nie mog
wchodzi wskad centralnego odwodu operacyjnego5. Polska posiada dowiadczenie zarwno wudzielaniu pomocy ratowniczej na terytorium innych krajw, jak
iwprzyjmowaniu takiej pomocy zzewntrz.
6WUXNWXUDRUJDQL]DF\MQD
Zgodnie zwaciwoci terytorialn KSRG tworz oraz koordynuj jego funkcjonowanie nastpujce organy wadzy:
a) wjt, burmistrz lub prezydent miasta;
b) starosta, ktry okrela zadania i kontroluje wykonywanie zada na terenie
powiatu, awsytuacjach nadzwyczajnych zagroe zarzdza systemem przy
pomocy powiatowego zespou reagowania kryzysowego;
c) wojewoda, ktry okrela zadania i kontroluje ich wykonanie na obszarze
wojewdztwa, awsytuacjach nadzwyczajnych zagroe zarzdza systemem
przy pomocy wojewdzkiego zespou reagowania kryzysowego.
Zaoeniem systemu jest zapewnienie cigej gotowoci do natychmiastowego
podjcia dziaa ratowniczych przez wyspecjalizowane siy ratownicze.
KSRG zorganizowany jest wsposb zapewniajcy jego cige funkcjonowanie
na poszczeglnych poziomach administracji:
a) powiatowym, jako podstawowym poziomie wykonywania dziaa ratowniczych na obszarze gmin ipowiatu;
b) wojewdzkim, jako poziomie wspomagania ikoordynacji dziaa ratowniczych na obszarze wojewdztwa;
c) centralnym (krajowym), jako poziomie wspomagania ikoordynacji dziaa
ratowniczych na obszarze kraju.
Na wszystkich opisanych wyej poziomach systemu niezwykle istotn rol odgrywaj stanowiska kierowania. S to odpowiednio:
stanowiska kierowania komendantw powiatowych/miejskich PSP;
stanowiska kierowania komendantw wojewdzkich PSP;
stanowisko kierowania komendanta gwnego PSP.
5
Zob. Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych iAdministracji zdnia 18 lutego 2011 r.

wsprawie szczegowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo ganiczego, rozdz. 7.
90
Janusz Popis
Funkcjonariusze penicy sub wstanowiskach kierowania wykonuj wyjtkowo odpowiedzialne zadania zwizane zobsug wpywajcych zgosze (przyjmowanie, kwalifikowanie, przekazywanie), dysponowaniem do dziaa ratowniczych si i rodkw KSRG, wspomaganiem i koordynacj tych dziaa oraz ich
ewidencjonowaniem.
Przeznaczenie KSRG wymusza konieczno utrzymywania go wdwch stanach
gwarantujcych jego niezwykle efektywne wykorzystanie, atake cige, niezakcone isprawne dziaanie.
System funkcjonuje wnastpujcych stanach:
a) czuwania idoranego reagowania polegajcym na podejmowaniu dziaa
ratowniczych przez wasne siy irodki powiatu igmin;
b) wykonywaniu dziaa ratowniczych wymagajcych uycia si i rodkw
zpoza powiatu; wtedy uruchamiany jest poziom wspomagania ikoordynacji
ze szczebla wojewdzkiego, aprzy bardzo duych lub bardzo zoonych dziaaniach ze szczebla centralnego.
Komendant gwny Pastwowej Stray Poarnej, wojewoda i starosta odpowiednio na terenie kraju, wojewdztwa ipowiatu okrelaj zadania KSRG, koordynuj jego dziaania, kontroluj wykonywanie zada, awsytuacjach nadzwyczajnych zagroe kieruj systemem6.
3R]LRPSRZLDWX
Szczeglnie wanym poziomem tego systemu jest poziom powiatowy, gdy
wanie na tym poziomie przyjmowane s wszelkie zgoszenia ozdarzeniach wymagajcych podjcia dziaa ratowniczych woparciu oprocedury ujte wplanach
ratowniczych oraz realizowane s dziaania ratownicze rwnie wwczas, gdy siy
irodki powiatowych podmiotw ratowniczych s niewystarczajce iwymagane
jest wsparcie zpoziomu wojewdzkiego lub nawet krajowego. Struktura systemu
wposzczeglnych powiatach zaley od rodzajw zagroe isieci jednostek ratowniczych, ata jest zalena od moliwoci wczenia do systemu poza jednostkami
ochrony przeciwpoarowej innych sub ipodmiotw funkcjonujcych na obszarze powiatu. Dysponowanie jednostek do dziaa ratowniczych oraz alarmowanie
podmiotw wspdziaajcych odbywa si poprzez powiatowe stanowisko kierowania PSP wspdziaajce ze stanowiskami dyurnymi administracji samorzdowej: wjtw, burmistrzw, prezydentw miast i starostw oraz zintegrowane
z punkami alarmowymi elementw systemu. System jest podstawowym narzdziem starosty sucym do realizacji zada ratowniczych na obszarze powiatu
w czasie poaru, klski ywioowej lub podczas likwidacji innych miejscowych
zagroe.
Zapewnienie skutecznych warunkw realizacji biecych zada ratowniczych
przez jednostki KSRG na obszarze powiatu ley wgestii starosty, ktry:
6
Zob. Ustawa zdnia 24 sierpnia 1991 r. oochronie przeciwpoarowej, art. 14, ust. 5.
91
a) uzgadnia wsplne dziaania tych jednostek;

b) zatwierdza plany ratownicze oraz programy dziaania powiatowych sub, inspekcji iinnych jednostek organizacyjnych na terenie powiatu;
c) okrela zadania KSRG na obszarze powiatu oraz kontroluje ich realizacj;
d) uwzgldnia wbudecie powiatu niezbdne rodki finansowe na skuteczne
dziaanie ratownicze powiatowych sub inspekcji istray, oraz innych jednostek organizacyjnych powiatu, atake dysponuje rezerw budetow powiatu;
e) powouje i przewodniczy powiatowemu zespoowi reagowania kryzysowego.
Wprzypadku gdy siy irodki systemu na obszarze powiatu oka si niewystarczajce (drastyczny wzrost skali zdarzenia, rwnoczesno zdarze, brak jednostek
specjalistycznych) lub zdarzenie swym zasigiem wykracza poza obszar powiatu,
uruchamiany jest wyszy poziom czyli poziom wojewdzki.
3R]LRPZRMHZyG]NL
Spenia on rol wspomagajc i koordynujc w sytuacjach wymagajcych
uycia si irodkw spoza powiatu, na ktrego terenie wystpio zdarzenie. Podstawowe siy irodki KSRG na poziomie wojewdztwa to: wojewdzki odwd
operacyjny zgrupami specjalistycznymi (wydzielone siy irodki zpoziomu powiatw) oraz krajowa baza sprztu specjalistycznego. Dysponowanie jednostek
systemu do dziaa ratowniczych oraz alarmowanie podmiotw wspdziaajcych odbywa si poprzez wojewdzkie stanowisko koordynacji ratownictwa
PSP, wspdziaajce zcentrami zarzdzania kryzysowego wojewodw oraz administracj zespolon.
Istotn rol wzakresie koordynacji dziaa jednostek KSRG zpodmiotami
wspdziaajcymi z systemem na obszarze wojewdztwa peni wojewoda poprzez wojewdzki zesp reagowania kryzysowego. Procedury dziaania iuruchamiania systemu na poziomie wojewdztwa wodniesieniu do poszczeglnych
typw zagroe s okrelone wwojewdzkim planie ratowniczym, do opracowania ktrego zobowizany jest komendant wojewdzki PSP. Ich tre stanowi
wybrane elementy planw ratowniczych tych podmiotw, ktrych siy irodki
s niewystarczajce do usuwania istniejcych tam zagroe. Ponadto zawieraj
organizacyjno-techniczne sposoby likwidacji zagroe wymagajcych zaangaowania znacznych si irodkw. Plan ratowniczy zatwierdza wojewoda po zasigniciu opinii wojewdzkiego zespou do spraw ochrony przeciwpoarowej
iratownictwa.
Wprzypadku zdarzenia, gdy siy irodki na poziomie wojewdztwa oka si
niewystarczajce lub zdarzenie (zagroenie) przekracza obszar wojewdztwa, uruchamiany jest najwyszy poziom poziom centralny.
92
Janusz Popis
3R]LRPFHQWUDOQ\NUDMRZ\
Poziom ten spenia rol wspomagajc ikoordynujc wsytuacjach wymagajcych uycia si irodkw spoza wojewdztwa, wktrym ma miejsce zdarzenie.
Podstawowe siy irodki systemu na poziomie krajowym to centralny odwd
operacyjny zgrupami specjalistycznymi (wydzielone siy irodki zpoziomw wojewdzkich), krajowa baza sprztu specjalistycznego oraz siy irodki szk PSP.
Dysponowanie jednostek do dziaa ratowniczych oraz alarmowanie podmiotw
wspdziaajcych odbywa si poprzez Krajowe Centrum Koordynacji Ratownictwa iOchrony Ludnoci.
Uruchamianie poziomw wspomagania (wojewdzkiego icentralnego) nastpuje na danie kierujcego dziaaniem ratowniczym poprzez Powiatowe Stanowisko Kierowania przy uruchamianiu poziomu wojewdzkiego iWojewdzkie
Stanowisko Koordynacji Ratownictwa przy uruchamianiu poziomu centralnego. Wprzypadku zagroe wymagajcych wspdziaania na szczeblu centralnym
podmiotw KSRG zpodmiotami innych resortw rol koordynatora peni minister waciwy do spraw wewntrznych.
Dziaania ratownicze prowadzone przez jednostki systemu realizowane s na
dwch poziomach: podstawowym ispecjalistycznym.
Poziom podstawowy jest to poziom, na ktrym realizowane s dziaania ratownicze we wszystkich dziedzinach ratownictwa przez wszystkich ratownikw podmiotw tworzcych system. Na tym poziomie dziaania ratownicze s realizowane
przez:
wszystkie jednostki ratowniczo-ganicze Pastwowej Stray Poarnej;
inne jednostki ochrony przeciwpoarowej, a w szczeglnoci jednostki
Ochotniczych Stray Poarnych wczone do systemu, ktre zadeklaroway
w gotowoci operacyjnej zdolno do realizacji zada zgodnie z posiadanym wyszkoleniem imoliwociami organizacyjno-sprztowymi;
inne podmioty ratownicze, ktre zadeklaroway w gotowoci operacyjnej
zdolno do realizacji zada zgodnie zposiadanym wyszkoleniem imoliwociami organizacyjno-sprztowymi.
Poziom specjalistyczny jest to poziom zapewniajcy realizacj zada przy uyciu specjalistycznego sprztu obsugiwanego przez waciwie przeszkolonych ratownikw podmiotw systemu.
Dziaania ratownicze na poziomie specjalistycznym w systemie realizuj specjalistyczne grupy ratownicze oraz inne podmioty ratownicze, ktre dobrowolnie
zadeklaroway gotowo operacyjn do realizacji specjalistycznych zada poszczeglnych grup ratowniczych. Zakres zada ratownictwa specjalistycznego precyzyjnie okrelaj zasady ratownicze7. Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych
iAdministracji zdnia 18 lutego 2011 r. wsprawie szczegowych zasad organizacji
7
Zob. Zasady organizacji dziaa ratowniczych, Komenda Gwna Pastwowej Stray Poarnej,
Warszawa, marzec 2013.
93
krajowego systemu ratowniczo-ganiczego jest najistotniejsze dla waciwego funkcjonowania systemu. Dokument ten zawiera 9 rozdziaw oraz zaczniki.
Poszczeglne jego rozdziay dotycz odpowiednio:
rozdzia 1 formuuje przepisy oglne;
rozdzia 2 okrela organizacj KSRG na obszarze powiatu, wojewdztwa
ikraju;
rozdzia 3 charakteryzuje walk zpoarami iinnymi klskami ywioowymi; ratownictwo techniczne, chemiczne, ekologiczne imedyczne;
rozdzia 4 okrela zasady dysponowania do dziaa ratowniczych;
rozdzia 5 zawiera zasady kierowania dziaaniem ratowniczym;
rozdzia 6 dotyczy regu prowadzenia dokumentacji dziaa ratowniczych
oraz dokumentacji funkcjonowanie KSRG;
rozdzia 7 definiuje organizacj odwodw operacyjnych KSRG;
rozdzia 8 zawiera zasady organizacji stanowisk kierowania;
rozdzia 9 formuuje przepisy przejciowe ikocowe8.
System nauczania wKSRG oparty jest na systemie ksztacenia funkcjonujcym
wPSP iwpeni zaspakaja potrzeby szkoleniowe caego systemu. Jednym znajistotniejszych jego zada jest szkolenie kadr na potrzeby PSP, atake innych jednostek
ochrony przeciwpoarowej, awszczeglnoci druhw Ochotniczych Stray Poarnych funkcjonujcych wramach KSRG. System ksztacenia przyjty wPSP jest cile powizany zpowszechnym systemem edukacji.
Wramach systemu ksztacenia PSP funkcjonuj:
Szkoa Gwna Suby Poarniczej wWarszawie;
Centralna Szkoa Pastwowej Stray Poarnej wCzstochowie;
2 szkoy aspirantw Pastwowej Stray Poarnej wPoznaniu iKrakowie;
Szkoa Podoficerska Pastwowej Stray Poarnej wBydgoszczy;
15 orodkw szkolenia (przy komendach wojewdzkich PSP).
Pastwowa Stra Poarna jest ustawowo zobligowana do nieodpatnego przekazywania zbdnego, technicznie sprawnego sprztu iurzdze Ochotniczym Straom Poarnym. Wten sposb PSP przyczynia si do poprawy wyposaenia OSP,
aprzekazany sprzt zwykle jeszcze przez dugie lata suy druhom.
=DNRF]HQLH
Rozwizania strukturalno-organizacyjne KSRG pozwalaj na efektywne wykorzystanie potencjaw organizacyjnych, technicznych iintelektualnych wszystkich
podmiotw ratowniczych iwspdziaajcych, co prowadzi do tego, e system ten
nie stanowi wyizolowanego skadnika bezpieczestwa powszechnego, lecz jako
wany czynnik ywo reaguje na wszelkie zmiany iwwysokim stopniu wspdziaa
8
Zob. Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych iAdministracji zdnia 18 lutego 2011 r.

wsprawie szczegowych zasad funkcjonowania krajowego systemu ratowniczo-ganiczego.
94
Janusz Popis
zotoczeniem. Std te granice, wktrych dziaa system, s bardzo elastyczne, co

przejawia si gotowoci do wypeniania zada zawsze i w kadych warunkach.
Przyjta i realizowana w praktyce filozofia KSRG zakada cis wspprac ze
wszystkimi podmiotami posiadajcymi sprzt, kadr lub baz danych przydatne
wprowadzeniu dziaa ratowniczych.
Wci zmieniajcy si charakter i czstotliwo wystpowania zagroe wymagajcych interwencji sub ratowniczych majcych bezporedni wpyw na zapewnienie bezpieczestwa powszechnego bdcego jednym zpodstawowych zada kadego pastwa zmusza organizatorw systemu do poszukiwania coraz to
nowych rozwiza organizacyjnych wcelu optymalnego wykorzystania wszystkich
podmiotw zajmujcych si ratownictwem.
Krajowy system ratowniczo-ganiczy

podstawy prawne iorganizacja funkcjonowania
Bogusaw Kogut
Krajowy system ratowniczo-ganiczy stanowi integraln cz systemu bezpieczestwa wewntrznego pastwa, bdcego elementem systemu bezpieczestwa
narodowego. Jego zadaniem jest take ochrona przed zagroeniami w zakresie
bezpieczestwa powszechnego, zorganizowanym dziaaniem, majcym na celu
usuwanie skutkw klsk naturalnych i awarii technicznych. KSRG ma za zadanie ochron ycia, zdrowia, mienia irodowiska poprzez: walk zpoarami lub
innymi klskami ywioowymi, ratownictwo techniczne, ratownictwo chemiczne, ratownictwo ekologiczne, ratownictwo medyczne, wspprac zjednostkami
Pastwowego Ratownictwa Medycznego oraz systemem powiadamiania ratunkowego1. Podstawowym zaoeniem wbudowie krajowego systemu ratowniczo-ganiczego byo stworzenie jednolitego irwnoczenie spjnego ukadu, skupiajcego powizane ze sob podmioty ratownicze w ten sposb, aby mona byo
podj skuteczne dziaania ratownicze. Istota funkcjonowania krajowego systemu
ratowniczo-ganiczego zakada, e zasady realizacji jego podstawowych zada ratowniczych s niezamienne irwnoczenie dostosowane do specyfiki wszelkiego
rodzaju zdarze, w tym take zdarze masowych czy klsk ywioowych, kiedy
siy irodki ratownicze nie s wystarczajce, aprzez to organizacja dziaa ratowniczych wymaga modyfikacji ich priorytetowych zaoe oraz dokonania uproszcze wprocedurze dziaania2.
Myl przewodni organizacji krajowego systemu ratowniczo-ganiczego jest
zapewnienie cigego funkcjonowania wyspecjalizowanych si ratowniczych na
poszczeglnych poziomach administracji publicznej. Azatem obejmuje on nastpujce poziomy:
powiatowy (stanowisko kierowania komendanta powiatowego lub miejskiego PSP);
wojewdzki (stanowisko kierowania komendanta wojewdzkiego PSP);
centralny (stanowisko kierowania komendanta gwnego PSP)3.
Przeznaczenie krajowego systemu ratowniczo-ganiczego wymaga utrzymywania go wdwch stanach, pozwalajcych na sprawne, niezakcone funkcjonowanie
1
Zob. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpoarowej, (Dz.U. 2009, nr 178,
poz.1380 zpon. zm.), art. 14 ust. 1,
2 Krajowy System Ratowniczo-Ganiczy w systemie bezpieczestwa pastwa, Komenda Gwna
Pastwowej Stray Poarnej, Warszawa 1994, s. 2324.
3 Rozporzdzenia Ministra Spraw Wewntrznych iAdministracji zdnia 18 lutego 2011 r. wsprawie szczegowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-ganiczego, (Dz.U. 2011, nr 46,
poz. 239), par. 50.
96
Bogusaw Kogut
i w konsekwencji wysoce efektywne wykorzystanie. Przywoane powyej stany

obejmuj:
stae czuwanie idorane reagowanie, ktre polegaj na podejmowaniu dziaa ratowniczych przez powiatowe igminne rodki reagowania, czyli wasne rodki ratownicze;
wykonywanie dziaa wymagajcych uycia si irodkw spoza powiatu,
czyli uruchamianie poziomu wspomagania ikoordynacji ze szczebla wojewdzkiego, aprzy dziaaniach duych lub zoonych uruchamiane s siy
irodki ze szczebla centralnego (krajowego)4.
zgodnie z waciwoci terytorialn krajowy system ratowniczo-ganiczy
jest tworzony przez nastpujce organy wadzy, ktre koordynuj jego funkcjonowanie:
wjta (burmistrza albo prezydenta miasta);
starost;
wojewod.
Organem centralnym administracji rzdowej wsprawach organizacji krajowego
systemu ratowniczo-ganiczego, atake ochrony przeciwpoarowej jest komendant
gwny Pastwowej Stray Poarnej, podlegy ministrowi spraw wewntrznych5.
Konstrukcja KSRG zakada, e poziom centralny wspomaga dziaania ratownicze i koordynuje nimi na obszarze caego kraju. Poziom centralny peni rol
wspomagania ikoordynacji wsytuacjach, kiedy wymagane jest uycie si irodkw spoza terenu wojewdztwa, wktrym ma miejsce okrelone zdarzenie. Takie
zaoenie podyktowane jest swobodnym przemieszczaniem si si irodkw, niezalenie od granic wojewdztw oraz efektywnym gospodarowaniem zasobami si
irodkw wskali caego kraju. Urzdem obsugujcym komendanta gwnego PSP
jest Komenda Gwna PSP. Integraln czci teje komendy jest Krajowe Centrum
Koordynacji Ratownictwa iOchrony Ludnoci.
Wskad tej struktury organizacyjnej wchodzi Stanowisko Kierowania Komendanta Gwnego PSP. Jest to konsekwencj zmian w strukturze organizacyjnej,
wprowadzonych zgodnie z 50 punktem trzecim Rozporzdzenia Ministra Spraw
Wewntrznych iAdministracji wsprawie szczegowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-ganiczego6. Zgodnie zprzywoanymi postanowieniami
Stanowisko Kierowania Komendanta Gwnego PSP peni funkcje:
centrum koordynacyjnego ioperacyjnego krajowego systemu ratowniczo-ganiczego;
centralnego punktu systemu alarmowania iwczesnego ostrzegania szczebla
krajowego oraz krajowego punktu kontaktowego powiadamiania ozagroeniach, atake zgaszania pomocy wzajemnej (midzynarodowej);
4
5
Krajowy System Ratowniczo-Ganiczy wsystemie bezpieczestwa pastwa, dz. cyt., s. 16.

Zob. Ustawa zdnia 24 sierpnia 1991 r. oPastwowej Stray Poarnej, dz. cyt., art. 9 ust. 1.
6 Zob. Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych iAdministracji zdnia 18 lutego 2011 r.
wsprawie szczegowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-ganiczego, dz. cyt.
97
siedziby oraz centrum przekazywania informacji, jak rwnie wspomagania decyzyjnego Zespou Zarzdzania Kryzysowego Ministra Spraw Wewntrznych7.
Opotencjale KSRG decyduj wzasadniczej mierze siy irodki PSP. Zuwagi na
moliwoci ich wykorzystania zaliczy do nich mona:
wydzielone siy oraz rodki z wojewdzkich odwodw operacyjnych
(WOO), ktre stanowi centralny odwd operacyjny (COO);
krajowe bazy sprztu specjalistycznego oraz szkoy PSP.
Ponadto omoliwociach krajowego systemu ratowniczo-ganiczego decyduj
take pozostae elementy tego systemu, takie jak: specjalici do spraw ratownictwa
(dziaajcy na obszarze kraju), atake podmioty ratownicze oraz suby iinspekcje,
ktre dobrowolnie, w drodze zawartej umowy cywilno-prawnej, zgodziy si na
wspprac wprowadzeniu dziaa ratowniczych na obszarze kraju oraz inne podmioty, ktre realizuj cele systemu powoane przez ministra spraw wewntrznych8.
Swoistym uzupenieniem oznacznym rozmiarze ilociowym isystematycznie
wzrastajcych moliwociach jakociowych s jednostki Ochotniczych Stray Poarnych, wczone do tego systemu.
Przyjta, a take realizowana strategia krajowego systemu ratowniczo-ganiczego zakada i przewiduje cis wspprac pomidzy wszystkimi podmiotami
posiadajcymi odpowiedni sprzt, atake kadr ibazy danych, przydatne podczas
prowadzenia dziaa ratowniczych.
Poziom wojewdzki dziaania krajowego systemu ratowniczo-ganiczego peni
rol wspomagajc ikoordynujc wsytuacjach, ktre wymagaj uycia si irodkw
spoza terenu powiatu, wktrym ma miejsce zdarzenie. Podstawowymi siami oraz
rodkami krajowego systemu ratowniczo-ganiczego na poziomie wojewdztwa
s: wojewdzki odwd operacyjny, wskad ktrego wchodz specjalistyczne grupy
ratownictwa oraz krajowa baza specjalistycznego sprztu9. Wymienionymi siami
i rodkami dysponuje komendant wojewdzki PSP10. Dysponowanie jednostek
KSRG do dziaa ratowniczych oraz alarmowanie podmiotw wspdziaajcych
zsystemem odbywaj si poprzez stanowisko kierowania komendanta wojewdzkiego PSP, ktre wspdziaa zcentrum zarzdzania kryzysowego wojewody oraz
zespolon administracj (Komendant Wojewdzki Policji, Wojewdzki Inspektor
7
6 Zarzdzenia nr 20 Komendanta Gwnego Pastwowej Stray Poarnej zdnia 30 grudnia

2008 r. w sprawie nadania regulaminu organizacyjnego w Komendzie Gwnej Pastwowej Stray
Poarnej, (Dz. Urz. KGPSP, nr 1 zdnia 31 grudnia 2008 r.).
8 Rozporzdzenia Ministra Spraw Wewntrznych iAdministracji zdnia 18 lutego 2011 r. wsprawie
szczegowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-ganiczego, dz. cyt., par. 44 ust. 14.
9 Zob. Rozporzdzenia Ministra Spraw Wewntrznych iAdministracji zdnia 18 lutego 2011 r.
wsprawie szczegowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-ganiczego, dz. cyt., par.
45 ust. 13.
10 Zob. Rozporzdzenia Ministra Spraw Wewntrznych iAdministracji zdnia 18 lutego 2011 r.
wsprawie szczegowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-ganiczego, dz. cyt., par.
46 ust. 3.
98
Bogusaw Kogut
Nadzoru Budowlanego, Wojewdzki Inspektor Ochrony rodowiska, Wojewdzki Inspektor Sanitarny) iniezespolon (Oddziay Stray Granicznej, Wojewdzkie
Komendy Uzupenie, Urzdy eglugi rdldowej, Zarzdy Gospodarki Wodnej
i inni)11. Znaczc rol w zakresie koordynacji dziaa jednostek wchodzcych
w skad systemu z podmiotami wspdziaajcymi na terenie wojewdztwa peni
wojewoda przy pomocy wojewdzkiego zespou zarzdzania kryzysowego.
W skad KSRG na poziomie wojewdzkim wchodz: komenda wojewdzka
PSP, krajowa baza sprztu specjalistycznego (jedna wkadym wojewdztwie) oraz
siy irodki wydzielone zpoziomw powiatowych, tworzce wojewdzki odwd
operacyjny (WOO). Poziom wojewdzki KSRG jest wspierany przez krajowych
specjalistw zrnych dziedzin nauki iratownictwa oraz organizacje rzdowe, pozarzdowe, strae iinspekcje, wydzielone siy oraz rodki Pastwowej Stray Poarnej iOchotniczych Stray Poarnych wczonych do KSRG.
Jak wyej wspomniano, tworz one wojewdzki odwd operacyjny (WOO)12,
czyli taktyczny zwizek przeznaczony do dziaa wwymiarze ponad powiatowym,
tzn. wsytuacjach, gdy siy irodki zpoziomu powiatu nie s wystarczajce do likwidacji zagroenia. Centralny odwd operacyjny przeznaczony jest do prowadzenia
dziaa ponad wojewdzkich, tzn. gdy siy irodki zobszaru danego wojewdztwa
nie s wystarczajce do likwidacji zagroenia13.
Podmioty krajowego systemu ratowniczo-ganiczego z poziomu powiatu realizuj podstawowe czynnoci ratownicze i specjalistyczne czynnoci ratownicze, ale
tylko wprzypadku, gdy na terenie powiatu s siy irodki umoliwiajce podjcie
takich czynnoci. Wsytuacji gdy siy irodki dziaajce na terenie powiatu wramach
KSRG s zbyt mae, czynnoci ratownicze s realizowane przez siy irodki KSRG
dysponowane zterenu wojewdztwa. Podobn sytuacj mamy, gdy na terenie powiatu podmioty KSRG nie maj si irodkw zdolnych do przeprowadzenia specjalistycznych czynnoci ratowniczych, wwczas te zadania wykonuj podmioty KRSG
dysponowane zterenu wojewdztwa. Gdy mamy do czynienia zsytuacj, wktrej
siy irodki podmiotw KSRG znajdujcych si wwojewdztwie s zbyt mae do wykonania czynnoci ratowniczych, dysponowane s podmioty KSRG zobszaru kraju.
Spraw szczegowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-ganiczego reguluje Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych iAdministracji zdnia
18 lutego 2011 roku wsprawie szczegowych zasad organizacji krajowego systemu
ratowniczo-ganiczego14. Rozporzdzenie reguluje wszczeglnoci zakres:
organizacji na obszarze powiatu, wojewdztwa ikraju;
walki zpoarami iinnymi klskami ywioowymi;
11 Rozdzia
4 i5, Ustawy zdnia 23 stycznia 2009 r. owojewodzie iadministracji rzdowej wwojewdztwie, (Dz. U. z2009 r., nr 31, poz.206 zpon. zm).
12 Rozporzdzenia Ministra Spraw Wewntrznych iAdministracji zdnia 18 lutego 2011 r. wsprawie szczegowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-ganiczego, dz. cyt., par. 45 ust. 2,
13 Zob. tame, par. 44 ust. 1.
14 Zob. tame.
99
ratownictwa technicznego, chemicznego, ekologicznego imedycznego;

dysponowania do dziaa ratowniczych;
kierowania dziaaniem ratowniczym;
prowadzenia dokumentacji dziaa ratowniczych oraz dokumentacji funkcjonowania KSRG;
organizacji odwodw operacyjnych;
organizacji stanowisk kierowania15.
Aby mwi o zasadach organizacji KSRG, naleao ujednolici pojcia, ktre
porzdkuj definicj przedsiwzi koniecznych do prowadzenia dziaa ratowniczo-ganiczych. Przywoywane powyej rozporzdzenie takie oczekiwania spenia.
Okrela ono midzy innymi, e ilekro bdzie mowa oczasie interwencji, naley
przez to rozumie, zgodnie z 2 punktem pierwszym rozporzdzenia wsprawie
organizacji KSRG, czny czas trwania dziaa liczony jest od chwili przyjcia informacji ozdarzeniu przez stanowisko kierowania, centrum powiadamiania ratunkowego albo wojewdzkie centrum powiadamiania ratunkowego do czasu powrotu ostatnich si irodkw podmiotw ratowniczych do miejsca stacjonowania.
Powysza regulacja zakada podzia czynnoci ratowniczych na dwa typy: podstawowe i specjalistyczne. Dotycz one odpowiednio czynnoci wykonywanych
wposzczeglnych dziedzinach ratownictwa przez wszystkich ratownikw, wszystkie podmioty KSRG zuyciem sprztu specjalistycznego, przez odpowiednio przeszkolonych ratownikw podmiotw KSRG16.
Dziaanie krajowego systemu ratowniczo-ganiczego na terenie wojewdztwa
ipowiatu oparte jest odpowiednio owojewdzki czy te powiatowy plan ratowniczy. Plany te s zatwierdzane przez organy administracji samorzdowej irzdowej.
Starosta lub prezydent miasta na prawach powiatu zatwierdza plan ratowniczy dla
obszaru powiatu, ale jest zobowizany zasign opinii waciwego terytorialnie
komendanta wojewdzkiego PSP17. Plan wojewdzki jest zatwierdzany przez wojewod dla obszaru wojewdztwa, jednak wtym przypadku jest wymagane zasignicie opinii komendanta gwnego PSP. Plany ratownicze s dokumentami, ktre
wspomagaj organizowanie dziaa ratowniczych iposiadaj nastpujce wykazy
zada, ktre realizuj:
podmioty ratownicze oraz inne podmioty, ktre mog wspomaga organizacj dziaa ratowniczych;
specjalistyczne grupy ratownicze.
Ponadto wprzywoanych planach umieszcza si wizualne przedstawienia obszarw chronionych stanowice niemoliwe do przecenienia informacje dla podmiotw ratowniczych ujtych wplanie. Podmioty te s nastpujce:
siy irodki KSRG ijednostek ochrony przeciwpoarowej, ktre nie s podmiotami KSRG;
15 Zob. tame, 1.
16 Tame, rozdzia 1.
17 Tame, 7 ust. 1. pkt 13.
100
Bogusaw Kogut
eksperci, ktrzy zajmuj si prognozowaniem zagroe oraz specjalici zajmujcy si sprawami ratownictwa.
Plan, oktrym mowa, zawiera take zbiory procedur ratowniczych izasad wynikajcych zzada wykonywanych przez podmioty KSRG oraz dane pozwalajce
alarmowa podmioty KSRG i jednostki ochrony przeciwpoarowej, ktre nie s
podmiotami KSRG, iinne podmioty mogce wspomc organizacj dziaa ratowniczych. Istotn kwesti dla jakoci dziaa ratowniczych jest take kwestia uzgodnie iaktualizacji planu ratowniczego, co dokumentuje si rwnie wodpowiednio wydzielonej jego czci.
Plany ratownicze w zakresie prowadzenia dziaa ratowniczych w czasie wystpowania katastrof, klsk ywioowych oraz zdarze nadzwyczajnych s spjne
zplanami zarzdzania kryzysowego, oktrych mowa wustawie ozarzdzaniu kryzysowym18. Opracowanie planw ratowniczych jest poprzedzone przeprowadzeniem szerokiej analizy wzakresie zagroe, ktre mog wystpi na terenie powiatu iwojewdztwa, oraz zabezpieczeniem operacyjnym dla obszaru powiatu oraz
wojewdztwa. Analiza operacyjnego zabezpieczenia dla obszaru powiatu wzakresie wykonania podstawowych czynnoci ratowniczych przez podmioty KSRG jest
opracowywana przez komendanta powiatowego (miejskiego) Pastwowej Stray
Poarnej. Analiza zabezpieczenia operacyjnego dla obszaru wojewdztwa wzakresie wykonywania specjalistycznych czynnoci ratowniczych przez podmioty KSRG
jest opracowywana przez komendanta wojewdzkiego Pastwowej Stray Poarnej. Dokonujc analizy zagroe oraz analizy operacyjnego zabezpieczenia dla powiatu, komendanci powiatowi (miejscy), adla obszaru wojewdztwa komendanci
wojewdzcy, sporzdzaj stosowne wnioski, ktre su poprawie funkcjonowania
KSRG na obszarze powiatu oraz wojewdztwa. Wnioski, oktrych mowa powyej, s przekazywane przez komendanta powiatowego odpowiednio starocie, prezydentowi, burmistrzowi czy te wjtowi, natomiast komendant wojewdzki PSP
przekazuje wnioski wojewodzie wcelu podjcia dziaa majcych na celu popraw
funkcjonowania KSRG.
Podmioty KSRG prowadz take dziaania ratownicze wzakresie dziaa specjalistycznych. Wykonywanie specjalistycznych czynnoci ratowniczych odbywa
si gwnie poprzez dziaanie specjalistycznych grup ratowniczych, ktre funkcjonuj w strukturach Pastwowej Stray Poarnej. Moemy tu wyrni grupy:
chemiczno-ekologiczne, wodno-nurkowe, wysokociowe, techniczne oraz poszukiwawczo-ratownicze.
Funkcjonowanie specjalistycznych grup ratownictwa chemiczno-ekologicznego odbywa si na podstawie Zasad organizacji ratownictwa chemicznego iekologicznego wkrajowym systemie ratowniczo-ganiczym, wydanych przez Komend
18 Zob. Ustawa zdnia 26 kwietnia 2007 r. ozarzdzaniu kryzysowym, (Dz. U. z2007 r., nr 89, poz.
590 zpo.zm.), art. 5 ust. 1.
101
Gwn Pastwowej Stray Poarnej19. Biorc pod uwag posiadany sprzt, wyszkolenie oraz moliwoci realizacji zada, wprowadzono podzia ratownictwa
chemiczno-ekologicznego wkrajowym systemie ratowniczo-ganiczym na stopie
podstawowy ispecjalistyczny. Stopie podstawowy dotyczy realizacji zada wramach wyposaenia wsprzt ratowniczy iwykrywczo-pomiarowy. Podczas dziaa
ratowniczych stopie ten powinna realizowa kada jednostka ochrony przeciwpoarowej wczona do KSRG. Stopie specjalistyczny to peny zakres realizacji
zada podczas dziaa ratowniczych przez specjalistyczn grup ratownictwa chemiczno-ekologicznego wramach minimalnego standardu sprztowego.
Prowadzenie dziaa wzakresie ratownictwa wodno-nurkowego reguluj Zasady organizacji ratownictwa wodnego wkrajowym systemie ratowniczo-ganiczym,
wydane przez Komend Gwn PSP20. Wzasadach mamy podzia dziaa ratowniczych na akwenach, wramach KSRG, na dziaania wzakresie podstawowym oraz
specjalistycznym. Wykonywanie zada wzakresie podstawowym przez podmioty
wczone do KSRG odbywa si na powierzchni akwenu wsystemie caorocznym
icaodobowym wramach moliwoci organizacyjnych isprztowych. Natomiast
wykonywanie zada w zakresie specjalistycznym jest prowadzone przez specjalistyczne grupy wodno-nurkowe, ktrych wyszkolenie i wyposaenie pozwalaj
prowadzi dziaania ratownicze w zakresie podstawowym, czyli na powierzchni
akwenu oraz specjalistycznym, tzn. pozwalaj na prowadzenie prac podwodnych.
Wzasadach przedstawiono take zaoenia organizowania dziaa ratowniczych,
wicze iszkole na akwenach dla podmiotw wczonych do KSRG.
Gwnym zaoeniem jest caodobowa icaoroczna (rwnie prowadzenie dziaa na lodzie) zdolno do prowadzenia dziaa ratowniczych woparciu owiedz
iumiejtnoci straakw oraz odpowiednie wyposaenie.
Funkcjonowanie specjalistycznych grup ratownictwa wysokociowego opiera
si na zasadach organizacji ratownictwa wysokociowego wkrajowym systemie ratowniczo-ganiczym, wydanych przez Komend Gwn PSP21. Ratownictwo wysokociowe to zesp podjtych czynnoci, majcych na celu ratowanie ludzi oraz
zwierzt przy wykorzystaniu technik alpinistycznych i specjalistycznego sprztu, a take statkw powietrznych. W zasadach wyodrbniono: podjcie dziaa
wmiejscach trudnodostpnych, zakres dziaania podstawowy oraz specjalistyczny
ratownictwa wysokociowego. Zakres podstawowy ratownictwa wysokociowego
to wykonanie czynnoci ratowniczych wmiejscach trudnodostpnych, szczeglnie
na wysokoci, jak rwnie poniej poziomu terenu przez podmioty wczone do
KSRG, przy wykorzystaniu standardowego sprztu i technik podstawowych wykorzystywanych w podmiotach KSRG. Zakres specjalistyczny obejmuje rwnie
wykonywanie czynnoci ratowniczych w miejscach trudnodostpnych i poniej
19 Zasady
organizacji ratownictwa chemicznego iekologicznego wkrajowym systemie ratowniczo-ganiczym, wydane przez Komend Gwn Pastwowej Stray Poarnej, Warszawa, listopad 2012 r.
20 Zob. tame.
21 Zob. tame.
102
Bogusaw Kogut
poziomu terenu przez specjalistyczne grupy ratownictwa wysokociowego, gdzie

konieczne jest uycie technik alpinistycznych oraz specjalistycznego sprztu, atake statkw powietrznych wgwnej mierze migowcw.
Funkcjonowanie specjalistycznych grup poszukiwawczo-ratowniczych zostao oparte ozasady organizacji dziaa poszukiwawczo-ratowniczych wkrajowym systemie ratowniczo-ganiczym, wydane przez Komend Gwn PSP22.
Wprowadzenie zasad miao na celu ujednolicenie wzakresie planowania iorganizacji tej dziedziny ratownictwa podczas dziaa na terytorium kraju oraz poza
jego granicami. Ze wzgldu na stopie wyszkolenia, posiadany sprzt oraz moliwoci realizacji zada wprowadzono zakres podstawowy, zakres wojewdzki,
zakres specjalistyczny krajowy oraz zakres specjalistyczny wpomocy midzynarodowej.
Zakres podstawowy dotyczy realizacji zada w zakresie poszukiwawczo-ratowniczym przez kad jednostk ratowniczo-ganicz PSP oraz przez jednostki
ochrony przeciwpoarowej zterenu powiatu, ktre zostay wczone do KSRG. Zakres wojewdzki dotyczy zada, ktre s realizowane przez jednostki wytypowane
do wojewdzkiego odwodu operacyjnego oraz inne podmioty ratownicze, wspdziaajce zkrajowym systemem ratowniczo-ganiczym na obszarze wojewdztwa,
zgodnie zpodpisanymi porozumieniami. Zakres specjalistyczny krajowy dotyczy
realizacji zada podczas dziaa ratowniczych, ktre s prowadzone przez specjalistyczn grup poszukiwawczo-ratownicz (GPR) na terytorium kraju. Zakres
specjalistyczny wpomocy midzynarodowej dotyczy realizacji zada przez grup
specjalistyczn USAR Poland23 poza granicami naszego kraju.
Jednym z zasadniczych elementw funkcjonowania krajowego systemu ratowniczo-ganiczego jest dysponowanie do dziaa ratowniczych, ktre powinno
uwzgldnia szereg okolicznoci, midzy innymi: podjcie dziaa ratowniczych
wjak najkrtszym czasie, liczb osb poszkodowanych czy te zagroonych, rodzaj
imiejsce wystpienia zdarzenia, skal zagroenia, prognozowane nastpstwa wwyniku powstania zdarzenia dla ycia, zdrowia, mienia czy te rodowiska, potencja
si i rodkw, jakim dysponujemy, moliwoci wykorzystania si i rodkw z innych obszarw chronionych, wtym zpowiatw ssiednich, moliwo wykorzystania bdcych wgotowoci odwodw operacyjnych zobszaru wojewdztwa czy
kraju, moliwoci technicznego oraz logistycznego wsparcia dziaa. Powinnimy
rwnie uwzgldni natenie ruchu wystpujcego w komunikacji, stan infrastruktury, warunki terenowe iatmosferyczne, ktre maj znaczcy wpyw na czas
przybycia wodpowiedniej iloci si irodkw.24 Dysponowanie si ratowniczych
22 Zob. tame.
23 W
przypadku zdarzenia wymagajcego wykorzystania grup poszukiwawczo-ratowniczych

(GPR) poza terenem kraju zzespow ipodzespow GPR tworzy si grup do dziaa midzynarodowych USAR Poland.
24 Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych iAdministracji zdnia 18 lutego 2011 r. wsprawie szczegowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-ganiczego, rozdzia czwarty.
103
do zdarze winno by zgodne zzasadami iprocedurami powiadamiania oraz dysponowania okrelonymi wplanach ratowniczych.
Organizacja dziaa KSRG jest procesem zoonym oraz obejmujcym wiele
etapw dostosowanych do prowadzenia dziaa. Po przybyciu na miejsce zdarzenia
pierwszych si irodkw, ktre s podmiotami KSRG, rozpoczyna si kierowanie
dziaaniem ratowniczym. Oustaniu kierowania dziaaniem ratowniczym mwimy
wchwili wykonania dziaa ratowniczych, wszczeglnoci udzielenia kwalifikowanej pierwszej pomocy poszkodowanym osobom w miejscu zdarzenia, a take
przekazania poszkodowanych osb zespoowi ratownictwa medycznego. Oustaniu
kierowania dziaaniem ratowniczym mwimy take wprzypadku przekazania mienia, obiektu lub terenu objtego dziaaniem ratowniczym. Mienie moemy przekaza uytkownikowi, zarzdcy, wacicielowi lub te przedstawicielowi samorzdu
terytorialnego lub administracji rzdowej, atake policji lub stray miejskiej. Kierowanie dziaaniem ratowniczym odbywa si przez uprawnion osob, ktra musi
by odpowiednio oznakowana w widoczny sposb dla wszystkich uczestnikw
dziaania ratowniczego. Kierujcy dziaaniem ratowniczym jest odpowiedzialny za
kierowanie siami irodkami podmiotw KSRG, jak rwnie innych podmiotw,
ktre uczestnicz w dziaaniu ratowniczym. Kierujcy dziaaniem ratowniczym
jest odpowiedzialny za organizowanie dziaa ratowniczych, gdzie uwzgldnia si
w szczeglnoci: rodzaj oraz skal zdarzenia, liczb osb bezporednio zagroonych oraz poszkodowanych, wystpujce zagroenia oraz prognoz ich rozwoju.
Wkrajowym systemie ratowniczo-ganiczym moemy wyrni trzy poziomy
kierowania wzakresie dziaa ratowniczych:
a) poziom interwencyjny mwic otym poziomie kierowania, zaznacza si, e
jest on realizowany wstrefie zagroenia albo strefie dziaa ratowniczych. Ma
na celu realizowanie czynnoci ratowniczych, atake zapewnia bezpieczestwo ratownikw. Kierowaniu na poziomie interwencyjnym podlegaj siy,
ktrych wielko nie przekracza jednej kompanii;
b) poziom taktyczny kierowanie na poziomie taktycznym realizowane jest na
granicy strefy zagroenia lub poza t stref; ma na celu wykonanie przyjtej taktyki lub strategii, atake nadzoru nad kierowaniem interwencyjnym.
Temu poziomowi kierowania podlegaj siy, ktre swoj wielkoci nie przekraczaj jednego batalionu lub te siy, wktrych skadzie wystpuj specjalistyczne grupy ratownicze;
c) poziom strategiczny realizowany jest wcelu okrelenia oraz przyjcia strategii niezbdnej wlikwidowaniu zagroenia, atake nadzoru wzakresie kierowania taktycznego. Kierowanie strategiczne jest realizowane wprzypadku,
gdy siy przekraczaj wielkoci jeden batalion, uyte s siy odwodw operacyjnych na terenie wojewdztwa, jak rwnie s uyte siy Centralnego Odwodu Operacyjnego krajowego systemu ratowniczo-ganiczego.
104
Bogusaw Kogut
Kierujcy dziaaniem ratowniczym ma prawo do korzystania z okrelonych

uprawnie, ktre zostay ujte wRozporzdzeniu Rady Ministrw zdnia 4 lipca
1992 roku wsprawie zakresu itrybu korzystania zpraw przez kierujcego dziaaniem ratowniczym25. Okrelone uprawnienia, zktrych moe korzysta kierujcy
dziaaniem ratowniczym, pozwalaj odpowiednio zorganizowa dziaanie i nim
kierowa. Wramach przysugujcych mu praw moe zarzdzi:
ewakuacj ludzi zterenu dziaania ratowniczego;
zakaz przebywania osb postronnych na terenie, gdzie prowadzone s dziaania ratownicze, oraz mogcych utrudnia prowadzenie tych dziaa;
ewakuacj mienia;
przeprowadzenie prac rozbirkowych lub wyburzeniowych;
wstrzymanie komunikacji wruchu ldowym;
przejcie wuytkowanie pojazdw, rodkw technicznych, uj wody, rodkw ganiczych, a take nieruchomoci, ale tylko na czas niezbdny do
dziaania ratowniczego;
odstpienie od zasad, ktre powszechnie uznane s za bezpieczne, ale tylko
wwarunkach odpowiedniego zabezpieczenia, gdy istnieje due prawdopodobiestwo uratowania ycia ludzkiego.
Kierujcy dziaaniami ratowniczymi jest take uprawniony do dania pomocy,
ktra jest niezbdna, od instytucji pastwowych, podmiotw gospodarczych, atake organizacji spoecznych oraz obywateli. Kadorazowe skorzystanie zuprawnie
przez kierujcego dziaaniem ratowniczym musi by potwierdzone stosown dokumentacj oraz zoonym stosownym raportem do przeoonego oskorzystaniu
zuprawnie kierujcego dziaaniem ratowniczym.
Dokonujc podsumowania rozwaa stwierdzamy, i najwaniejszymi, a zarazem podstawowymi ogniwami krajowego systemu ratowniczo-ganiczego s
podmioty ratownicze, ktre w zalenoci od przyjtych na siebie zobowiza,
moliwoci sprztowych, odpowiedniego wyszkolenia oraz kompetencji mog realizowa zadania nie tylko wzakresie gaszenia poarw, lecz take zada wzakresie
ratownictwa chemicznego, technicznego, ekologicznego czy te medycznego.
Prawdziwym wyzwaniem dla funkcjonowania KSRG jest zachowanie cigoci
dziaa ratowniczych. Szczeglnego znaczenia nabiera to podczas wystpienia zdarzenia masowego czy te katastrofy, kiedy siy i rodki do dziaa ratowniczych
s niewystarczajce, asytuacja wymaga szerokiego wspdziaania zorganami zarzdzajcymi (wjt, burmistrz, prezydent, starosta, wojewoda) oraz wczenia do
dziaa wolontariatu.
Rozwizania organizacyjne, jak i strukturalne systemu pozwalaj efektywnie
wykorzysta zasoby intelektualne, organizacyjne czy te techniczne rnych podmiotw ratowniczych, jak te wspdziaajcych. System ywo reaguje na zmiany,
jak rwnie bardzo szeroko wspdziaa zotoczeniem, jest gotowy do wypeniania
zada praktycznie wkadych warunkach.
25 Zob. (Dz.U. 1992, nr 54, poz. 259).
105
Obecna formua funkcjonowania krajowego systemu ratowniczo-ganiczego

sprawdzia si wielokrotnie w praktyce, nie tylko podczas zdarze o charakterze
lokalnym, lecz take podczas katastrof naturalnych czy te zdarze majcych znamiona awarii technicznej.
Nie byoby to moliwe, gdyby wwarunkach opisywanych zagroe gwn osi
systemu nie bya Pastwowa Stra Poarna, wspierana przez jednostki ochotniczych stray poarnych.
Biorc pod uwag rozwj cywilizacyjny, jak rwnie globalizacj zagroe,
wtym take rozwj zagroe ocharakterze terrorystycznym, stawia si przed subami nowe wyzwania, atake wymaga si modyfikacji obecnej formuy funkcjonowania systemu. Aby sprosta nowym zagroeniom, atake podnie efektywno
oraz skuteczno reagowania, system winien by otwarty nie tylko na realizacj
zada ratowniczych, lecz take na podjcie zada wzakresie ochrony ludnoci lub
przynajmniej czci tych zada.
Krajowy system ratowniczo-ganiczy jest dzi gwarantem bezpieczestwa wsytuacjach zagroe na kadym poziomie. Organy wadzy samorzdowej, jak rwnie
rzdowej maj wpyw na jego funkcjonowanie poprzez okrelenie zada ikontrol ich wykonania, ale rwnie poprzez zarzdzanie tym systemem na okrelonym
poziomie w sytuacjach nadzwyczajnych zagroe ycia, zdrowia, mienia czy te
rodowiska. Wobec powyszego podmioty KSRG stay si gwnym narzdziem
wojewody, starosty, jak rwnie wjta do realizacji zada nie tylko zzakresu ochrony przeciwpoarowej, lecz take szeroko pojtego ratownictwa.
Inynieria bezpieczestwa poarowego

Tomasz Kiebasa
Jacek Zboina
Dorota Gajownik
:VWS
W niniejszym opracowaniu autorzy dokonali prby przyblienia i usystematyzowania zagadnie zwizanych zinynieri bezpieczestwa poarowego, atym
samym odpowiedzi na pytanie, czym jest inynieria bezpieczestwa poarowego.
Wswoich poszukiwaniach ibadaniach odniesiono si do dostpnych definicji, literatury przedmiotu iwiedzy wynikajcej zrnych jej naukowych rde, atake
praktyki idowiadcze wtym zakresie. Inynieria bezpieczestwa poarowego podobnie jak inynieria bezpieczestwa jest rnie definiowana irozumiana. Autorzy
przywouj wopracowaniu wybrane definicje ipodejcie dotyczce tych zagadnie,
ktre wwyniku dokonanej analizy uznali za najbardziej waciwe. Wtym obszarze
rozwaa nawizano do celw ochrony przeciwpoarowej, kryteriw ipoziomw
bezpieczestwa poarowego, atake kryteriw ochrony ycia izdrowia. Wswoim
opracowaniu autorzy przeprowadzili analiz inynierii bezpieczestwa poarowego jako specjalnoci dyscypliny naukowej, atake jako narzdzia wykorzystywanego wochronie przeciwpoarowej.
,Q\QLHULD%H]SLHF]HVWZD
Inynieria bezpieczestwa nie jest jednakowo definiowana irozumiana. Wrd
rnych podej do tego zagadnienia istniej pewne rnice ipodobiestwa zarwno wdefiniowaniu jak irozumieniu1. Wujciu oglnym przedstawieniem istoty
inynierii bezpieczestwa jest okrelenie jej dyscyplin, ktrej celem jest opracowywanie, doskonalenie i upowszechnianie metod i rodkw racjonalnej maksymalizacji skutecznoci ochrony ludzi, rodowiska naturalnego idobr cywilizacji
poprzez:
1
Niedoskonaoci wterminologii zawodowej to zwaszcza: braki iniekompletno niektrych

definicji, stosowanie zamiennie, czasem niepoprawnie wybranych poj, rnorodno wykorzystywanej terminologii, brak przyjtej jednej definicji, klasyfikacji itp.
Nie ma wPolsce dyscypliny czy dziedziny naukowej, takiej jak bezpieczestwo poarowe czy te
ochrona przeciwpoarowa. Nie ma rwnie znacznie bardziej oglnej dyscypliny naukowej, takiej jak
inynieria bezpieczestwa czy zarzdzanie kryzysowe. Podjto wzwizku ztym inicjatyw utworzenia tej nowej dyscypliny naukowej.
107
zapobieganie powstawaniu zagroeniom bezpieczestwa: naturalnym, cywilizacyjnym, publicznym oraz podczas eksploatacji artefaktw;
przygotowanie podmiotw isystemu bezpieczestwa na wypadek wystpienia zagroe;
reagowanie na negatywne skutki wyzwalajcych si zagroe bezpieczestwa czowieka ijego rodowiska2.
Cel ten jest urzeczywistniany poprzez cztery, ugruntowane ju pojciowo, metodycznie inarzdziowo wzajemnie uzupeniajce si nurty dyscypliny naukowej
ikierunku ksztacenia inynieria bezpieczestwa, ktre wcaej rozcigoci mona
uzna za jej specjalnoci:
(1) inynieri bezpieczestwa technicznego;
(2) inynieri bezpieczestwa cywilnego;
(3) inynieri bezpieczestwa publicznego;
(4) inynieri bezpieczestwa pracy.
Znaczna cz problemw zarzdzania bezpieczestwem dziedzinowym jest
wsplna, niezalenie od obszaru, ktrego dotyczy. Natomiast metody irozwizania teleinformatycznego wspomagania zarzdzania bezpieczestwem stanowi pit
domen (5) inynieri systemw zarzdzania bezpieczestwem, jako specjalno
dyscypliny naukowej ikierunku ksztacenia3.
W innym ujciu inynieria bezpieczestwa obejmuje swoj dziaalnoci
projektowanie, budow, eksploatacj i likwidacj obiektw technicznych (ktrymi s wszystkie wytworzone wyroby, systemy, maszyny, konstrukcje, urzdzenia iinstalacje techniczne oraz ich osprzt, zwizanych ze sob zarwno wsensie strukturalnym, jak ifunkcjonalnym) wcelu zminimalizowania moliwoci
irozmiaru ich negatywnego oddziaywania na ludzi, rodowisko idobra cywilizacyjne (mienie), a take planowanie, projektowanie, organizowanie i funkcjonowanie systemw bezpieczestwa oraz technologii wzakresie zapobiegania
i usuwania skutkw negatywnego oddziaywania obiektw technicznych i zjawisk naturalnych na otoczenie wcelu ochrony ycia izdrowia ludzi oraz dbr
cywilizacyjnych, wtym take informacji4. Wtakim znaczeniu inynieria bezpieczestwa, jako pojcie definicyjne, odnosi si do planowania, projektowania, organizowania ifunkcjonowania systemw, wyrobw oraz technologii zwizanych
z koniecznoci przeciwdziaania zagroeniom ludzi, rodowiska naturalnego
oraz dbr cywilizacyjnych, atake ochrony ycia izdrowia ludzi przed zagroeniami wynikajcymi zczynnikw zarwno wewntrznych, jak izewntrznych,
naukowego badania zwizkw potencjalnych i realnych katastrof naturalnych
2
M. Cupryjak, T. Czapewski, M. Jasztal, Przeciwdziaanie zagroeniom iskutkom zamachw terrorystycznych wkontekcie bezpieczestwa Gazoportu wwinoujciu, praca zbiorowa, Wydawnictwo
ZAPOL, Szczecin 2013, s. 142.
3 Tame, s. 142., cyt. za: A. Ostroklski.
4 Zob. Inynieria bezpieczestwa poarowego oparta o cele funkcjonalne Poradnik inynierski
SFPE, Stowarzyszenie Inynierw Bezpieczestwa Poarowego, Warszawa 2007.
108
oraz awarii technicznych zotoczeniem, wktrych one mog wystpi lub wystpiy5.
Inaczej inynieria bezpieczestwa poarowego zostaa zdefiniowana wramach
innych bada ianalizy6: inynieria bezpieczestwa, jako pojcie definicyjne, odnosi si do planowania, projektowania, budowania, organizowania ifunkcjonowania
systemw zwizanych zkoniecznoci przeciwdziaania zagroeniom ogu ludzkoci, rodowiska naturalnego oraz dbr cywilizacyjnych.
Inynieria bezpieczestwa7 obejmuje swoj dziaalnoci praktyczn projektowanie, budow, eksploatacj i likwidacj obiektw technicznych, ktrymi s
wszystkie wytworzone zespoy systemw, maszyn, urzdze iludzi, zwizanych ze
sob zarwno wsensie strukturalnym, jak ifunkcjonalnym, wcelu zminimalizowania moliwoci irozmiaru negatywnego ich oddziaywania na otoczenie (ludzi,
rodowisko idobra cywilizacyjne), atake planowaniem, projektowaniem, organizowaniem ifunkcjonowaniem systemw bezpieczestwa wzakresie zapobiegania
iusuwania skutkw negatywnego oddziaywania na otoczenie obiektw technicznych izjawisk naturalnych8.
Kolejna definicja inynierii bezpieczestwa to wiedza wzakresie metod irodkw dziaalnoci czowieka, ukierunkowanych na zapobieganie powstawaniu zagroe bezpieczestwa, za wprzypadku ich zaistnienia dziaa wzakresie ich
likwidacji lub ograniczania rozmiaru ich negatywnego oddziaywania na czowieka
irodowisko.
Dokonujc analizy zgromadzonych definicji i opisanych powyej podej,
mona sformuowa uzasadniony wniosek dotyczcy istniejcej potrzeby scalenia rozproszonej problematyki bezpieczestwa funkcjonowania podmiotw,
rozpatrywanych w rnych dyscyplinach naukowych, do autonomicznej, zajmujcej si kompleksowo w podejciu holistycznym, doskonaleniem organizacji,
metod i rodkw technicznych zapewniania bezpieczestwa i nadania jej nazwy
inynieria bezpieczestwa. W chwili obecnej inynieria bezpieczestwa swoim
zakresem obejmuje praktycznie wszystkie obszary techniki, zjawiska naturalne
5
Zob. Wytyczne dotyczce sposobu doboru iuzasadnienia modelu poaru dla rnych rodzajw
zastosowa, Stowarzyszenie Inynierw Bezpieczestwa Poarowego, Warszawa 2011.
6 Zob. Sprawozdanie podsumowujce prace Rady Naukowo-Technicznej przy Ministrze Spraw
Wewntrznych (czerwiecgrudzie 2012 r.) [] Rada Naukowo-Techniczna przy Ministrze Spraw
Wewntrznych podja w 2012 wiele istotnych dla dziaalnoci naukowo-badawczej resortu spraw
wewntrznych zagadnie iproblemw, poniej zostan przedstawione najistotniejsze znich, m.in.
powoanie dwch zespow zadaniowych: [] ds. problematyki zakresw dyscyplin naukowych,
okrelonych wkrajowym porzdku prawnym [], s. 5 i6.
7 Definicje opracowane wramach prac zespou zadaniowego przy Radzie Naukowo-Technicznej
MSW () ds. problematyki zakresw dyscyplin naukowych, okrelonych w krajowym porzdku
prawnym
8 W proponowanej definicji: bezpieczestwo rozumiane jest od aciskiego sowa securitas
(bezpieczestwo, pewno), atake od sine cura (bez troski) jako pewno, spokj, przewidywalno,
zaspokajanie podstawowych potrzeb, natomiast inynieria jako dziaalno obejmujca projektowanie, budowanie, eksploatacj ilikwidacj systemw.
109
icywilizacyjne stwarzajce zagroenia oraz dziaania ratownicze zwizane zlikwidacj zagroe. Wrd obszarw techniki zwizanych zinynieri bezpieczestwa
naley wymieni energetyk jdrow, astronautyk, przemys chemiczny, wszczeglnoci przetwarzanie, magazynowanie, transportowanie substancji niebezpiecznych, transport (wytwarzanie i eksploatacja: samolotw, pojazdw szynowych,
samochodw, statkw, infrastruktury transportowej itp.), przemys wydobywczy,
energetyk konwencjonaln, budownictwo, infrastruktur techniczn, gwnie linie przesyowe mediw ienergii, ktre ze wzgldu na swoje znaczenie, okrela si
jako infrastruktur krytyczn. Dlatego wyrnia si specjalnoci inynierii bezpieczestwa, m.in:
Inynieri bezpieczestwa technicznego;
Inynieri bezpieczestwa poarowego;
Inynieri bezpieczestwa cywilnego;
Inynieri bezpieczestwa rodowiska pracy.
Cech wspln wyodrbnionych specjalnoci (odo rozmytych granicach midzy nimi) jest nadrzdno celu, ktrym jest opracowanie metod irodkw technicznych zapewnienia bezpieczestwa funkcjonowania podmiotw oraz ich rodowiska9.
,Q\QLHULDEH]SLHF]HVWZDSRDURZHJR
Inynieria bezpieczestwa poarowego jest narzdziem stosowanym wochronie przeciwpoarowej do projektowania ioceny bezpieczestwa poarowego. Polega ona na zastosowaniu zasad iregu inynierskich oraz osdu eksperckiego, opartych na naukowo uzyskanej wiedzy na temat zjawisk poarowych, oddziaywa
poaru oraz reakcji izachowa ludzi, wcelu:
a) ochrony ycia, mienia, rodowiska idziedzictwa;
b) okrelania zagroenia oraz ryzyka wystpienia poaru ijego skutkw;
c) analitycznej oceny optymalnych rodkw zabezpieczajcych i zapobiegawczych, niezbdnych do ograniczania skutkw poaru, wzakresie okrelonych
granic10.
Dziki inynierii bezpieczestwa poarowego istnieje moliwo projektowania ioceniania poziomu bezpieczestwa poarowego zwykorzystaniem podejcia
inynierskiego opartego na kwantyfikacji przebiegu (rozwoju) poaru izachowa
ludzi oraz na podstawie wiedzy na temat wpywu tych czynnikw na zdrowie iycie ludzi, mienie oraz rodowisko.
Koncepcje podejcia inynierskiego do bezpieczestwa poarowego budynkw,
stanowicego alternatyw dla podejcia opierajcego si wycznie na spenieniu
9
Inynieria bezpieczestwa, dz. cyt.; ISO 23932:2009 Fire safety engineering General principles, ISO, 2009.
10 ISO/TR 13387-1:1999(E) Fire safety engineering Part 1: Application of fire performance concepts to design objectives, International Organization for Standardization, Geneve 1999, s. 3.
110
wymaga obowizujcych przepisw, rozwijaj si od wielu lat. Podstaw rozwoju

tej dziaalnoci stanowi potrzeba zapewnienia bezpieczestwa wsytuacjach, wktrych wymagania przepisw okazuj si nieodpowiednie lub niewystarczajce. Co
istotne, przedmiotowe koncepcje nie ulegay istotnym zmianom od czasu przedstawienia ich idei wlatach 70. XX wieku. Jednake dopiero dostpno coraz wikszej
liczby narzdzi inynierskich oraz ewolucja regulacji zzakresu bezpieczestwa poarowego budynkw wwielu krajach zaowocowaa zwikszajcym si zainteresowaniem projektowaniem bezpieczestwa poarowego budynkw opartego ocele
funkcjonalne11,12.
Posugiwanie si metodami inynierii bezpieczestwa poarowego jako pierwsze sankcjonoway Islandia (w 1975 r.), Wielka Brytania (w 1985 r.) oraz Nowa
Zelandia (1992). W1994 r. wEuropie doczyy do nich Szwecja iBelgia, apniej
kolejno Norwegia, Finlandia, Dania, Francja, Hiszpania iWochy 13,14.
Prace na rzecz wypracowania ujednoliconego sposobu postpowania podczas
procesu projektowania bezpieczestwa poarowego prowadzi wiele organizacji,
wrd ktrych wymieni mona m.in. Midzynarodow Organizacj Normalizacyjn ISO (Komitet Techniczny 92, Bezpieczestwo Poarowe), National Fire Protection Association (NFPA), Society of Fire Protection Engineering (SFPE) oraz Inter-Jurisdictional Regulatory Collaboration Committee (IRCC).
Nie byoby miejsca dla dziaalnoci zzakresu inynierii bezpieczestwa poarowego bez odpowiednich fundamentw legislacyjnych. Zgodnie zaktualnie obowizujcymi w Polsce przepisami europejskimi15 obiekty budowlane, rozpatrywane
jako cao uytkowa oraz ich poszczeglne czci, musz nadawa si do uywania
zgodnie zich zamierzonym zastosowaniem, przy czym naley wszczeglnoci bra
pod uwag zdrowie ibezpieczestwo osb majcych znimi kontakt przez cay cykl
ycia tych obiektw. Dlatego te przez okres uytkowania obiekty budowlane musz spenia nastpujce podstawowe wymagania:
1. Nono istateczno;
2. Bezpieczestwo poarowe;
3. Higiena, zdrowie irodowisko;
4. Bezpieczestwo uytkowania idostpno obiektw;
5. Ochrona przed haasem;
6. Oszczdno energii iizolacyjno cieplna;
7. Zrwnowaone wykorzystanie zasobw naturalnych.
11 Performance-based building regulatory systems principles and experiences, IRCC, 2009, s. 19.
12 D. Ratajczak , Co dalej zprzepisami nowej formuy?, Ochrona Przeciwpoarowa, 2/2010.
13 B.J.
Meachem, The evolution of performance-based codes and fire safety design methods,
NIST-GCR-98-761, NIST, November 1998.
14 D. Ratajczak, Inynieria bezpieczestwa poarowego w Szwecji i Wielkiej Brytanii, Ochrona
Przeciwpoarowa, 2/2013, s. 41.
15 Zacznik Ipkt. 2, rozporzdzenia Parlamentu Europejskiego iRady (UE) nr 305/2011 zdnia
9marca 2011 r. ustanawiajce zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobw budowlanych iuchylajce dyrektyw Rady 89/106/EWG (Dz. Urz. UE nr L 88 z4.4.2011 r.).
111
Bezpieczestwo poarowe budynkw ibudowli to drugi podstawowy wymg, stawiany obiektom budowlanym przez rozporzdzenie europejskie 305/2011, tzw. rozporzdzenie CPR. Bezpieczestwo poarowe definiowane jest na wiele sposobw, jednak
co do zasady dziaania na rzecz zapewnienia bezpieczestwa poarowego maj na
celu stworzenie najlepszych warunkw ochrony przed zagroeniem
od ognia idymu.
Ztego powodu, zgodnie

zprzywoanymi przepisami, obiekty budowlane musz by
iwykonane wtaki sposb, aby wprzypadku wybuchu poaru16:
zaprojektowane

konstrukcji
czas;
a) nono
zostaa zachowana
przez okrelony
b) powstawanie irozprzestrzenianie si ognia idymu wobiektach budowlanych
byo
ograniczone;
c) rozprzestrzenianie si ognia na ssiednie obiekty budowlane byo ograniczone;

d) osoby
znajdujce si wewntrz
obiekt
mogy opuci
budowlany lub by urato-

wane winny sposb;
ekip ratowniczych.
e) uwzgldnione
byo bezpieczestwo
takiemu zapisowi oczekiwanych efektw stanu bezpieczestwa
Dziki
poaro
wego przepisy europejskie uatwiy wprowadzanie inynierskiego sposobu trakto
wania kwestii bezpieczestwa

poarowego
budynkw
wPolsce.
Wpraktyce inynieria bezpieczestwa

poarowego
rozpoczyna
si
od
okrele
nia celw
ochrony
przeciwpoarowej.
Wyrnia
si
nastpujce,
wzajemnie
ze
sob
x
powizane,
cele wzakresie bezpieczestwa
poarowego:
xochrona zdrowia iycia;
xochrona mienia
(wtym dbr historycznych);

xochrona rodowiska;
zapewnienie cigoci funkcjonowania17,18.
Ryc. 1. Cele ochronne ochrony przeciwpoarowej

rdo: Opracowanie wasne na podstawie ISO 23932:2009.
Przez ochronzdrowia
iycia naley
rozumie dziaania podejmowane wcelu
minimalizowania lub eliminowania okrelonego poziomu obrae uytkownikw rozpatrywanych obiektw (budowlanych, transportowych, przemysowych)
lub przypadkowych uczestnikw tych zdarze. Celem ochrony mienia jest zwykle
16 Zob. tame,
zacznik I.
17 ISO 23932:2009
Fire safety engineering General principles, ISO, 2009, s. 6
18 Inynieria bezpieczestwa, dz. cyt., s. 36.
112
minimalizowanie lub eliminowanie zniszczenia zarwno rozpatrywanych obiektw, jak rwnie ich zawartoci (wyposaenia). Wprzypadku dbr historycznych,
zuwagi na ich czsto niewymiern warto, celem ochrony jest eliminowanie moliwoci wystpienia straty lub uszkodzenia. Ochrona rodowiska zmierza zwykle
do minimalizowania lub eliminowania natychmiastowych oraz dugoterminowych
skutkw poaru majcych wpyw na jako rodowiska naturalnego. Z kolei zapewnienie cigoci funkcjonowania rozpatrywane wszczeglnoci, cho nie ograniczajce si do biznesowego punktu widzenia, zmierza do minimalizowania dugoci czasu przestoju dziaalnoci, niemniej moe by rwnie wyraane jako:
koszt finansowy takiego przestoju, wczajc wto udziay rynkowe lub utrat zatrudnienia;
cigo funkcjonowania wymagana do zapewnienia bezpiecznego przebiegu okrelonego procesu19.
Cele te przedstawiaj podany wynik tj. poziom bezpieczestwa poarowego,
niemniej s wyraane jakociowo. Wzwizku ztym dokonywane jest okrelenie celw szczegowych, zwizanych zpoarem, rozpatrywanym obiektem, systemem,
uytkownikami, ktre musz by spenione na potrzeby realizacji celu ochrony
przeciwpoarowej. Zadaniem celw szczegowych jest zdefiniowanie zbioru dziaa koniecznych do przyblienia osignicia celu oglnego. Dalsze dziaania zmierzaj do przedstawienia celw szczegowych wpostaci wartoci numerycznych,
stanowicych kryteria funkcjonalne. Kryteria te s bowiem odnoszone do wypracowanych projektw prbnych. Projekty te wynikaj m.in. z przyjtych strategii
poaru, realizowanych najczciej poprzez 20:
kontrol procesu spalania (kontrola rodowiska poaru lub paliwa);
kontrol rozwoju poaru (poprzez elementy konstrukcyjne) stabilno,
proces rozprzestrzeniania;
gaszenie poaru (automatyczne, rczne interwencyjne).
Koniecznym krokiem jest rwnie okrelenie scenariuszy poarowych (projektowych) oraz poddanie ich analizie deterministycznej lub probabilistycznej, zalenie od przyjtej metody projektowania bezpieczestwa poarowego 21,22,23.
Cakowity poziom bezpieczestwa poarowego jest funkcj interakcji (moliwoci isposobu) reakcji ludzi, rodzaju mienia podlegajcego ochronie (budynku,
informacji, dziea sztuki) oraz systemu zapewnienia bezpieczestwa24.
19 Zob. tame. s. 4749.

20 NFPA 550: Guide to the fire safety concepts tree, NFPA, Quincy MA, USA 2012.
21 ISO 23932:2009 Fire safety engineering General principles.
22 Inynieria bezpieczestwa, dz. cyt..
23 Zob.
T.F. Barry, Risk-informed, performance-based industrial Fire Protection: an alternative to

prescriptive codes, Tennessee Valley Publishing, Knoxville, USA, 2002.
24 Zob. Hurley M.J, Rosenbaum E.R.; Performance-Based Design wSFPE Handbook of Fire Protection Engineering, NFPA, Quincy MA, USA 2008.
113
Wrd najczstszych intencji dziaalnoci wzakresie zapewnienia wymaganego

bezpieczestwa poarowego wymieni naley25:
zmniejszenie prawdopodobiestwa lub moliwoci zainicjowania poaru
(zapon, zapalenie);
zmniejszenie tempa rozwoju poaru i zwizanej z tym produkcji dymu
iciepa;
zmniejszenie zagroenia wynikajcego zobecnoci dymu/zadymienia poprzez: ograniczenie produkcji, kontrolowanie jego ruchu iusuwanie;
zapobieenie przedwczesnej utracie waciwoci uytkowych budynku (zawaleniu budynku, konstrukcji;
umoliwienie osobom przebywajcym wbudynku opuszczenia miejsca niebezpiecznego, dotarcie do miejsca bezpiecznego;
zapewnienie wczesnego ostrzeenia opoarze;
ugaszenie lub kontrolowanie rozwoju poaru.
Patrzc zatem przez pryzmat inicjatyw podejmowanych na rzecz obszaru bezpieczestwa poarowego oraz majc na uwadze skromny, lecz stale rosncy udzia
CNBOP-PIB, wskaza mona nastpujce obszary zagadnie bdcych przedmiotem podejmowanych prac naukowo-badawczych:
inicjacja poaru ijego rozwj;
rozprzestrzenianie si, utrzymywanie kontroli izarzdzanie zadymieniem;
bierna ochrona przeciwpoarowa;
warunki ewakuacji (wtym zachowanie ludzi, uytkownikw budynku);
wykrywanie poaru ialarmowanie (powiadamianie);
gaszenie poaru.
Wykorzystujc zaakceptowane narzdzia inynierskie oraz metody i kryteria
funkcjonalne oraz dane uzyskiwane w wyniku realizacji inicjatyw naukowo-badawczych, istnieje moliwo projektowania obiektw budowlanych zapewniajc
wymagany poziom bezpieczestwa poarowego.
3RGVXPRZDQLH
Inynieria bezpieczestwa poarowego daje liczne moliwoci ikorzyci. Moe26:
a) stanowi podstaw projektu/projektowania, zwaszcza wprzypadku duych
przedsiwzi takich jak terminale lotnisk, stadiony, centra konferencyjne
idue budynki atrialne, ktre nie mog by zaprojektowane przy uyciu dostpnych wytycznych technicznych;
b) dyscyplinowa projektanta do kierowania si ustrukturyzowanym podejciem do projektowania bezpieczestwa poarowego;
25 Zob. Inynieria bezpieczestwa, dz. cyt., s. 86-91.
26 ISO/TR 13387-1:1999(E) Fire safety engineering Part 1: Application of fire performance con-
cepts to design objectives, ISO, Switzerland 1999.
114
c) okrela, jak bezpieczne s budynki poprzez umoliwienie porwnania poziomw bezpieczestwa alternatywnych projektw budynkw;
d) umoliwia twrcom regulacji i wytycznych doskonalenie spjnoci informacji, oraz uzasadnia usuwanie przestarzaych wymaga;
e) umoliwia opracowywanie zasad dokonywania zmian konstrukcji pod warunkiem zapewnienia ekwiwalentnego poziomu ochrony za pomoc rodkw/rozwiza aktywnych ipasywnych;
f) przezwycia ograniczenia projektowe narzucane przez przepisy/regulacje
nakazowe;
g) uatwia bardziej efektywne (pod wzgldem finansowym) projektowanie zoonych budynkw przy zachowaniu poziomw bezpieczestwa;
h) umoliwi zracjonalizowanie procesw zawieranie umw ubezpieczeniowych;
i) identyfikowa kierunki bada poarowych, ktre maj przeoenie na bezpieczestwo ludzi lub straty poarowe;
j) usuwa przeszkody na drodze innowacji wzakresie wyrobw budowlanych
irozwiza konstrukcyjnych budynkw;
k) umoliwia konsultantom zdobycie iutrzymanie przodujcej wiedzy eksperckiej wprojektowaniu bezpieczestwa poarowego;
l) wpywa na rozwj obszaru testw poarowych;
m) wspiera zarzdzanie zmian w obowizujcych regulacjach prawnych
(zformy nakazowej do celw funkcjonalnych);
n) wspiera zarzdzanie poziomem bezpieczestwa budynku wcaym jego cyklu ycia, wczajc etap projektowania, oraz uwzgldniajc zmiany wsposobie uytkowania.
Niemniej inynieria bezpieczestwa poarowego naley do specjalnoci wci
rozwijajcych si. Identyfikowane potrzeby, bez ktrych nie bdzie moliwy jej dalszy rozwj wcelu zapewnienia zmian wprawie umoliwiajcych skorzystanie zjej
dobrodziejstw, wymagaj nastpujcych dziaa:
1. naley rozwaa poziom dopuszczalnego ryzyka (osobistego ispoecznego);
2. istnieje potrzeba jasnego okrelania iuzgadniania obszarw oraz celw zapewnienia bezpieczestwa poarowego;
3. konieczne jest zrozumienie tego, jak poar rozpoczyna si, rozwija irozprzestrzenia;
4. istnieje potrzeba zrozumienia, wjaki sposb rne techniczne rodki zabezpiecze (bierne iczynne) mog agodzi potencjalne straty poarowe;
5. konieczne jest poznanie, jak ludzie reaguj wsytuacji poaru;
6. istnieje potrzeba stosowania wiarygodnych narzdzi i metod dotyczcych
okrelania powyszych czynnikw.
Istnieje rwnie potrzeba rozwaenia oddziaywania finansowego decyzji zzakresu bezpieczestwa poarowego, wynikajcych z realizacji podejmowanych
przedsiwzi zprzedstawionego powyej obszaru.
Cz III
Podstawowe obszary
wsparcia ochrony
przeciwpoarowej
Projektowanie systemu ratowniczego

wstpny raport zbada
Jan Kielin
Damian Bk
Celem projektu Zaawansowane technologie teleinformatyczne wspomagajce
projektowanie systemu ratowniczego na poziomach: gmina, powiat, wojewdztwo
jest przygotowanie oprogramowania do wspierania projektowania systemu ratowniczego.
Wramach realizacji projektu zostan przygotowane m.in.:
projekty standardw udzielania pierwszej pomocy ratowniczej,
metodyka oceny ryzyka wystpowania zdarze mogcych powodowa zagroenie ycia lub zdrowia ludzi,
model matematyczny udzielania pierwszej pomocy ratowniczej przez system ratowniczy,
aplikacja przeznaczona do wspomagania projektowania imodernizacji systemu ratowniczego.
Celem zadania I.2 pn. Identyfikacja wymaga uytkownikw kocowych
oprogramowania PSR oraz standardw udzielania pierwszej pomocy ratowniczej
byo uzyskanie odpowiedzi na nastpujce problemy badawcze:
a) Jakie incydenty krytyczne wywouj potrzeb dziaa ratowniczych wcelu
ochrony ycia izdrowia osb zagroonych ijak te incydenty naley okrela?
b) Jaka jest typologia (klasyfikacja) zdarze (incydentw) krytycznych? Jakie
powinny by okrelone stopnie poziomy zagroe wywoane incydentami
krytycznymi wzalenoci od miejsca ich wystpienia?
c) Jakie s zasigi operacyjne (obszary chronione) jednostek stray poarnych
wprzypadku zastosowania zakadanych standardw udzielania pierwszej pomocy ratowniczej?
d) Jakie cele ochronne mona zidentyfikowa podczas dziaa ratowniczo-ganiczych majcych na celu minimalizacj skutkw wystpujcych incydentw
krytycznych?
e) Jaki powinien by zakres kompetencji ekip ratowniczych udzielajcych
pierwszej pomocy ratowniczej podczas incydentw krytycznych?
f) Wjaki sprzt ijak powinny by wyposaone ekipy ratownicze wcelu umoliwienia im efektywnoci dziaa podczas udzielania pierwszej pomocy ratowniczej?
g) W jaki sprzt i jak powinny by wyposaone i rozmieszczone jednostki
wspierajce waciwe dziaania ratownicze?
118
h) Jaki powinien by czas podejmowania dziaa ratowniczych (wejcia do dziaa ratowniczych) ico go determinuje?
i) Wjaki sposb informatycznie mona wspomaga planowanie funkcjonowania systemu ratowniczego?
j) Co powinien zawiera (jak moe wyglda) model matematyczny pozwalajcy na optymalne zorganizowanie ratownictwa na szczeblu gmina, powiat,
wojewdztwo.
k) Jakie skutki spowoduje wdroenie projektowanych standardw udzielania
PPR (pierwszej pomocy ratowniczej)?
Badania realizowano wedug schematu przedstawionego na rycinie nr 1.
Na potrzeby realizacji zadania I.2 sformuowano hipotezy:
Hipoteza I: Konieczne jest opracowanie iwdroenie do praktyki wsystemie
ratowniczym standardw udzielania pierwszej pomocy ratowniczej. Przyczyni
si to wistotnym stopniu do racjonalnego rozmieszczenia podmiotw ratowniczych izaowocuje szybszym, aprzez to skuteczniejszym ni dotychczas podejmowaniem dziaa ratowniczo-ganiczych w sytuacji gdy zagroone jest ycie
izdrowie ludzi.
Hipoteza Ia: Uzasadnione i potrzebne jest wprowadzenie do praktyki w szeroko rozumianym systemie ratowniczym standardu okrelajcego czas, w jakim
zesp ratowniczy powinien dotrze do miejsca zdarzenia, wktrym moe by zagroone ycie izdrowie ludzi. Wprowadzenie standardu czasu pozwoli na popraw
skutecznoci dziaa idziki temu zmniejszenie liczby ofiar miertelnych iliczby
osb, ktre odnios podczas tych zdarze cikie obraenia.
Hipoteza Ib: Uzasadnione ipotrzebne jest wprowadzenie do praktyki wsystemie ratowniczym standardu dotyczcego wyszkolenia ekip ratowniczych udzielajcych PPR. Wprowadzenie standardw dotyczcego wyszkolenia ekip ratowniczych
udzielajcych PPR powinno si przyczyni do podniesienia poziomu kompetencji
ratownikw, a wic ulegnie poprawie skuteczno prowadzenia dziaa ratowniczo-ganiczych udzielania PPR.
Hipoteza Ic: Uzasadnione ipotrzebne jest wprowadzenie do praktyki wKSRG
standardw dotyczcych minimalnego wyposaenia technicznego niezbdnego do
udzielania skutecznej PPR, przyczyni si to do poprawy skutecznoci dziaa ratowniczych wykonywanych szczeglnie przez jednostki OSP, ktre mog dotrze
na miejsce incydentu znacznie szybciej ni JRG (dotyczy obszarw poza miastami
siedzibami JRG). Powinno si jednoczenie przyczyni do ograniczenia przypadkw dysponowania tych jednostek (JRG) poza rejon ich dziaania, co czsto pozbawia, te zurbanizowane rejony, ochrony.
Projektowanie systemu ratowniczego wstpny raport zbada
119
Ryc. 1. Model realizacji bada wykonywanych w ramach zadania I.2 projektu pn.
Zaawansowane technologie teleinformatyczne wspomagajce projektowanie systemu
wartowniczego na poziomach: gmina, powiat, wojewdztwo
120
Dla weryfikacji tych hipotez niezbdne byo:

opracowanie diagnozy zasigw operacyjnych podmiotw ratowniczych
w wybranych powiatach wojewdztw: mazowieckiego, witokrzyskiego,
maopolskiego (po 3 powiaty zkadego wojewdztwa),
wykonanie analizy udziau podmiotw ratowniczych stray poarnych
ipogotowia ratunkowego podczas poarw, wypadkw komunikacyjnych
i innych incydentw, w ktrych byli zagroeni ludzie czasy dojazdu do
zdarzenia (wielko si ratowniczych woparciu odane zawarte wbazie
SWD-ST),
wykonanie analizy danych zawartych w SWD-ST, dotyczcych zdarze,
podczas ktrych zginli ludzie lub ulegli obraeniom,
wykonanie analizy danych zawartych w SWD-ST, dotyczcych zdarze,
podczas ktrych niezbdna bya pomoc podmiotw takich jak: pogotowie
gazowe, elektryczne, wodne, GOPR itp.,
przeprowadzenie bada sondaowych eksperckich na wytypowanych 31
ekspertach, ktrzy uczestniczyli wminimum 500 akcjach ratowniczo-ganiczych,
wykonanie analiz literatury przedmiotu, wszczeglnoci niemieckojzycznej, rosyjskojzycznej iangielskojzycznej (branowej) pod ktem standardw udzielania pomocy ratowniczej icelw ochronnych systemw ratowniczych,
wykonanie opracowa dotyczcych celw ochronnych, jakie powinien realizowa system ratowniczy wkraju,
wykonanie opracowania dotyczcego wpywu czasu podjcia dziaa ratowniczych iratunkowych na szanse powrotu do zdrowia osb, ktre ulegy
cikim obraeniom podczas wypadkw komunikacyjnych,
przeprowadzenie bada ankietowych dotyczcych: osigalnoci zespow
osobowych spoecznych podmiotw ratowniczych (OSP) w zalenoci od
pory dnia, tygodnia,
opracowanie projektw standardw udzielania PPR, rozmieszczenia iwyposaenia podmiotw pomocowych;
przeprowadzenie wstpnej analizy skutkw wdroenia proponowanych
standardw PPR,
opracowanie wstpnego modelu matematycznego systemu ratowniczego.
121
'HQLFMH
Realizujc zadania badawcze, opracowano i poddano dyskusji nastpujce
definicje, ktre proponuje si przyj do dalszego stosowania wpracach nad projektem1.
Zdarzenie to, co si wydarzyo niebezpiecznego; wypadek, wydarzenie,
zajcie, zjawisko wszczeglnoci poar, inne miejscowe zagroenie.
Zdarzenie krytyczne (Zkr) zdarzenie (o charakterze niekryminalnym)
powodujce zagroenie dla ycia i/lub zdrowia ludzi. Niezbdna jest interwencja zespou ratowniczego wcelu udzielenia PPR.
Poar krytyczny (Pkr) poar powodujcy bezporednie zagroenie ycia i/lub zdrowia ludzi. Do udzielenia skutecznej pomocy osobom zagroonym niezbdna jest pomoc zespou ratowniczego zgodnie ze standardami.
Inne miejscowe zagroenie krytyczne (IMZkr) zdarzenie inne ni poar
czy wypadek komunikacyjny, niebdce katastrof naturaln lub techniczn, ktre powoduje bezporednie zagroenie ycia i/lub zdrowia ludzi.
Niezbdna jest pomoc zespou ratowniczego zgodnie zprzyjtymi standardami. Zdarzenie wymagajce udzielenia pomocy osobom zagroonym lub
zabezpieczenie przed szkodliwym jego oddziaywaniem.
Wypadek krytyczny wkomunikacji drogowej (Wkr) zdarzenie wkomunikacji drogowej powodujce bezporednie zagroenie ycia i/lub zdrowia
ludzi. Do udzielenia skutecznej pomocy technicznej i medycznej osobom
zagroonym tym zdarzeniem niezbdna jest pomoc zespou ratowniczego
zgodnie zprzyjtymi standardami.
Pierwsza Pomoc Ratownicza (PPR) pomoc udzielana przez zesp ratowniczy zoony zjednostek systemu ratowniczego, zgodnie zprzyjtymi standardami wprzypadku wystpienia zdarzenia krytycznego.
Zesp ratowniczy (ZR) zesp wyszkolonych ratownikw wyposaonych w niezbdne zasoby do udzielenia pierwszej pomocy ratowniczej
(PPR).
Osigalno zespou ratowniczego to zdolno do podjcia irealizowania PPR oraz czynnoci zabezpieczajcych podczas zdarze krytycznych,
uwzgldniajca liczebno, wyszkolenie, zasoby oraz czas dojazdu.
Kryteria oceny jakoci PPR kryteria suce do oceny realizacji celw
ochronnych okrelaj kryteria:
czas dotarcia czas, w jakim zesp ratowniczy powinien dotrze na
miejsce zdarzenia ipodj udzielanie pierwszej pomocy ratowniczej osobom zagroonym2,
1
Propozycje te zostay zaakceptowane przez przedstawicieli uczestnikw konsorcjum na naradzie wdniu 14 listopada 2013 r.
2 Czas ten moe by okrelany jako czas oczekiwania osb zagroonych zdarzeniem krytycznym
na rozpoczcie udzielania im pierwszej pomocy ratowniczej
122
wielko si niezbdna liczba wyszkolonych ratownikw,

rodki techniczne niezbdne zasoby do realizacji zada PPR.
Poziom realizacji celw ochronnych PPR okrelenie, wjakim stopniu kryteria oceny jakoci PPR s wypeniane (wilu procentach zdarze).
Dla potrzeb realizowanego projektu dokonano podziau zdarze na 3 kategorie,
inne ni okrelono w Ustawie o ochronie przeciwpoarowej3. Przyjte kategorie
zdarze to:
kategoria I poary,
kategoria II wypadki wkomunikacji,
kategoria III inne miejscowe zagroenia.
'LDJQR]D]DVLJyZRSHUDF\MQ\FK]XZ]JOGQLHQLHP]DNDGDQ\FK
GRFHORZRVWDQGDUGyZXG]LHODQLD335
W ramach tego moduu wyselekcjonowane zostay dane o jednostkach OSP
funkcjonujcych wwytypowanych powiatach, majce istotne znaczenie dla moliwoci podejmowania skutecznej pomocy ratowniczej. Ustalone zostay:
a) minimalne obsady zespow ratowniczych (liczba ratownikw iich kwalifikacje) do udzielania PPR,
b) minimalne wyposaenie techniczne niezbdne do udzielania PPR,
c) zaoenia do realizacji diagnozy wtym celu opracowano zestawy minimalnych si i rodkw niezbdnych do podejmowania PPR w przypadku: poarw krytycznych, wypadkw komunikacyjnych krytycznych oraz innych
miejscowych zagroe krytycznych.
Celem tego podzadania byo przeanalizowanie aktualnych moliwoci udzielania PPR wedug proponowanych standardw jej udzielania.
Moliwe zasigi wyznaczono woparciu osie drogow, na bazie ktrych wykonano wizualizacje zasigw PPR wwybranych powiatach.
Art. 2 Ustawy zdnia 24 sierpnia 1991 r. oochronie przeciwpoarowej (tekst jednolity) Dz.U. nr
178 poz. 1380 z2009 r. zpon. zm.)
123
Ryc. 2. Zasigi operacyjne istniejcych jednostek wwybranym powiecie. Wwyznaczonych

obszarach moliwe jest udzielenie pierwszej pomocy ratowniczej (dotrze pierwszy zastp
ratowniczo-ganiczy) podczas wypadku komunikacyjnego wczasie < 13 min
124
Wzwizku zdiagnoz przeprowadzon na okrelonej prbie badawczej sformuowano nastpujce wnioski

A. dotyczce zdarze zaliczonych do kategorii zdarze I poary:
1) Prowadzc analiz zagroenia poarowego na okrelonym obszarze
(gmina, powiat), naley okreli poziom ryzyka wystpienia poaru
krytycznego iposzczeglne obiekty zakwalifikowa do jednego zpiciu
poziomw ryzyka (A-E).
2) Wbadanych powiatach potwierdzia si hipoteza, e aktualnie nie ma
moliwoci zapewnienia PPR na terenie caego powiatu zgodnie zprzyjtymi standardami roboczymi4. Stopie pokrycia pierwsz pomoc
ratownicz jest rny wposzczeglnych powiatach. Braki wtym zakresie wynikaj gwnie z niedostatecznego wyposaenia jednostek OSP
wsprzt niezbdny do udzielania PPR podczas poaru (gwnie aparaty
do ochrony drg oddechowych, sprzt niezbdny do udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej). Wiele jednostek OSP (dotyczy to take KSRG) nie posiada minimum czterech zestaww takiego sprztu5,
ktry byby na wyposaeniu pojazdu przewidzianego do wyjazdu jako
pierwszy (nie maj one wwczas moliwoci ratowania ludzi pod oson
prdw ganiczych podczas poaru wewntrznego (mieszkaniowego),
atakie sytuacje maj czsto miejsce.
3) Duym problemem uniemoliwiajcym podejmowanie zada wzakresie udzielania PPR przez jednostki OSP jest brak odpowiedniej liczby
ratownikw posiadajcych niezbdne wyszkolenie. Aby bya moliwo
skompletowania zaogi, wOSP jedn funkcj wzastpie powinno peni
co najmniej trzech wyszkolonych ratownikw, wtedy dopiero mona
zakada, e jest moliwo skompletowania takiego zastpu.
B. dotyczce zdarze zaliczonych do II kategorii wypadek komunikacyjny
1) Liczba jednostek OSP wstosunku do liczby mieszkacw wposzczeglnych wojewdztwach jest znacznie zrnicowana.
2) Wyposaenie wwymagany minimalny sprzt jest uzalenione od liczby
Jednostek Ratowniczo-Ganiczych PSP w wybranych wojewdztwach
oraz czasu ich dojazdu do najdalej pooonych zdarze na drogach.
3) Dla wybranych wojewdztw (maopolskie, witokrzyskie, mazowieckie) bardzo maa liczba jednostek OSP speniaa przyjte do analizy
minimalne wymagania6.
Jako standardy przyjto: siy irodki 1 zastp wyposaony wsamochd GBA zpen obsad,
czas dotarcia na miejsce zdarzenia krytycznego (poar lub wypadek komunikacyjny) 13 minut liczone od momentu wystpienia zdarzenia), dla IMZ 15 minut.
5 Zgodnie znormatywem KG PSP samochd powinien by wyposaony w6 aparatw do ochrony drg oddechowych.
6 Diagnoz przeprowadzono woparciu odane zawarte wbazie System OSP.
125
C. dotyczce zdarze zaliczonych do III kategorii incydent inny ni poar lub

wypadek komunikacyjny
1) W kadym z badanych wojewdztw jednostki, ktre speniay przyjte do przeprowadzenia diagnozy kryteria moliwoci operacyjnych,
to wprzewaajcej wikszoci jednostki OSP wczone do Krajowego
Systemu Ratowniczo Ganiczego. Jednake wida zrnicowanie przygotowania iwyposaenia jednostek wporwnaniu pomidzy zarwno
wojewdztwami jak idiagnozowanymi powiatami.
2) Do gwnych przyczyn zwizanych znie spenieniem przyjtych standardw dla przeprowadzenia diagnozy by brak podstawowego wyposaenia oraz brak moliwoci skompletowania obsad ratownikami zniezbdnym przygotowaniem.
3) Obnienie standardw dotyczcych wyposaenia i minimalnej liczby
wyszkolonych ratownikw pozwala na zwikszenie pokrycia terenu
powiatu PPR, ale nie gwarantuje skutecznoci dziaa ratowniczych na
rozpatrywanym obszarze.
4) Podstawowym czynnikiem obniajcym zdolno podejmowania tego
typu dziaa zwizana jest przede wszystkim z wiekiem posiadanego
sprztu oraz samochodu ratowniczo-ganiczego. Uwidacznia si rwnie dysproporcja pomidzy jednostkami OSP z rnych powiatw.
Lepsze wyposaenie posiadaj jednostki zpowiatw olepszym uprzemysowieniu. Wojewdztwo maopolskie cechuje dua liczba jednostek
OSP jak ijednostek OSP wKSRG. Natomiast wida spore dysproporcje
wwojewdztwie witokrzyskim, gdzie nawet jednostki OSP wKSRG
nie speniay zaoonych kryteriw.
5) Analizujc moliwoci podejmowania PPR przez zespoy ratownicze
jednostek OSP podczas zdarze (incydentw) innych ni poar lub wypadek komunikacyjny, wcelu zwikszenia liczby jednostek OSP, ktre
mona byo uwzgldnia w planowaniu rozmieszczenia jednostek ratowniczych systemu naleaoby:
doposay jednostki OSP wniezbdny sprzt tak, aby zwikszy ich
moliwoci do podejmowania dziaa ratowniczych w sytuacjach
zagroenia ycia izdrowia osb;
zwikszy moliwoci mobilizacyjne jednostek OSP (liczba wyszkolonych ratownikw speniajcych podstawowe wymagania jak: wiek,
stan zdrowia).
6) Naley zdefiniowa szczegowe kryteria dla kadego rodzaju innego
miejscowego zagroenia.
7) Wyposaenie jednostek powinno by dostosowane do zagroe wystpujcych na chronionym terenie.
8) Naley rwnie zaznaczy, e w wielu przypadkach standardowe wyposaenie, ktre przewidziane jest do likwidacji zagroe poarowych
126
izagroe zwizanych zwypadkami wkomunikacji drogowej, bdzie

wystarczajce do likwidacji pozostaych zagroe wystpujcych na ich
terenie dziaania operacyjnego.
9) Oprcz analizy sprztowej, naley rwnie rozway kwestie zwizane zprzygotowaniem iwyszkoleniem ratownikw. Oprcz zaoe co
do standardw wyposaenia wsprzt musz zosta okrelone kryteria
kwalifikacyjne wodniesieniu do mogcych wystpi zdarze.
$QDOL]DLRFHQDGDQ\FK]DZDUW\FKZ6:'67
Wramach tego moduu przygotowane zostay analizy ioceny danych zawartych wbazie SWD-ST zgodnie zzaoeniami projektu PSR15. Analiza danych dotyczya wojewdztw: mazowieckiego, witokrzyskiego i maopolskiego w latach
20032012.
Opracowana zostaa metodyka pozwalajca na analizowanie danych iich eksport potrzebny do konkretnych analiz. Wyselekcjonowanie niezbdnych danych
odbyo si przy wsppracy zSGSP.
Przygotowano niezbdne analizy ibadania wzakresie si irodkw uytych do
ratowania ludzi i gaszenia poarw krytycznych (z zagroonymi osobami), krytycznych wypadkw komunikacyjnych.
Opracowana zostaa analiza zdarze, podczas ktrych doszo do zatru gazami
poarowymi iinnych obrae za okres 20032012 na terenie wojewdztw: mazowieckiego, witokrzyskiego imaopolskiego wlatach 20032012.
Opracowano analiz danych dotyczcych udziau jednostek ratowniczych stray poarnych wdziaaniach podczas incydentw majcych na celu uwolnienie osb
iumoliwienie udzielenia pomocy medycznej zapewniajcej podtrzymanie funkcji
yciowych uosb, ktre s poszkodowane.
Przygotowano zestawienia rodzajw zdarze wedug gmin, powiatw wwojewdztwach:
maopolskim,
witokrzyskim,
mazowieckim.
Przygotowano analiz jednoczesnoci zdarze wtych wojewdztwach.
Opracowano analiz dotyczc udziau technicznych zespow pomocowych:
pogotowia energetycznego, policji, pogotowia gazowego oraz innych sub specjalistycznych (np. pogotowie dwigowe czy pomoc drogowa).
Wykonano opracowanie dotyczce udziau karetek PRM w akcjach ratowniczych, biorc pod uwag czas podjcia dziaa woparciu odane zbazy SWD-ST
(lub dane posiadane przez centra ratunkowe).
127
Opracowano zestawienie jednostek ratowniczych, ktre zostay zadysponowane

do zdarzenia, ale nie podjy dziaa (nie wyjechay bd nie dotary do miejsca
zdarzenia).
:QLRVNL
Zagroenia, jakie wywouje poar dla czowieka szczeglnie poar wewntrzny s zwizane wgwnej mierze zoddziaywaniem toksycznych produktw spalania zawartych wdymie. Gwnym sprawc utraty ycia wpoarach jest tlenek wgla (ok. 90% przypadkw). Naley tu zaznaczy e 90% ofiar
poarw uczestniczy w poarach mieszkaniowych! Taki mechanizm oddziaywania na czowieka powoduje, e ludzie, pomimo wzgldnie szybkiego czasu
dotarcia na miejsce zdarzenia stray poarnej, gin lub doznaj uszczerbku na
zdrowiu. Ponadto poary do czasu zauwaenia i zaalarmowania sub ratowniczych rozwijaj si i pomimo maych rozmiarw wydzielaj toksyczne produkty rozkadu termicznego ispalania. Nastpnie rozwijaj si bardzo szybko.
Wyniki dokonanych zestawie pokazuj, e pomimo krtkiego czasu dojazdu
nie dochodzi do zmniejszenia liczby poszkodowanych. Wprzedziale do 10 minut wystpio 69% osb poszkodowanych. Co wicej 65% poarw krytycznych
znalazo si wprzedziale czasu dojazdu do 10 minut. Ponadto wprzedziale odlegoci dojazdu na miejsce zdarzenia do 5 kilometrw znalazo si 67% poarw
krytycznych7.
Mona zaoy, e zdarzenia te wystpoway na terenach zurbanizowanych,
wmiastach, gdzie gsto zaludnienia jest znaczna, adziaania ratownicze s prowadzone przez jednostki PSP.
Pozytywnym aspektem jest wzrostowa tendencja wzakresie wykorzystania aparatw ODO, co wiadczy ocigym doposaaniu jednostek stray poarnej waparaty ODO.
Analiza danych zawartych wbazie SWD-ST wzakresie si irodkw uytych do
udzielania pomocy ratowniczej podczas zdarze krytycznych (kategorie I, II i III)
wyposaenie techniczne, obsady osobowe, czas dojazdu, czas trwania dziaa)
woparciu odane zwytypowanych wojewdztw wlatach 20032012
.DWHJRULD]GDU]H,SRDU\
Zbazy danych zdarze zlat 20032012 wyselekcjonowane zostay poary, przy
ktrych dziaania ratownicze prowadzone byy przez zastpy PSP oraz podczas ktrych poszkodowana zostaa co najmniej jedna osoba.
7
Naley tu podkreli, e autor bierze pod uwag czas dojazdu, aten mierzy si od zaalarmowania jednostek wyznaczonych do danego zdarzenia idzieje si to ju wok. 56 minucie od powstania
zdarzenia.
128
Zestawienia danych iszczegowe statystyki dotycz:

a) poarw krytycznych wodniesieniu do wszystkich poarw,
b) liczby zdarze, liczby rannych iofiar miertelnych, czasu dziaa, wielkoci
poaru wfunkcji czasu,
c) obiektw, wktrych wystpoway poary krytyczne,
d) si irodkw zadysponowanych do gaszenia poarw krytycznych.
:QLRVNL
Po wnikliwej analizie skompletowanego materiau badawczego dokonanej
woparciu omateriay czstkowe zwojewdztw maopolskiego, witokrzyskiego
oraz mazowieckiego, dokonujc opracowania kocowego ipodsumowania bada,
naley stwierdzi, e poary krytyczne zgodnie zprzyjt definicj stanowi niewielk cz wszystkich zdarze, przy ktrych dziaania ganicze iratownicze realizuje Pastwowa Stra Poarna. Ponadto godny zauwaenia, jest fakt, e zroku na
rok istnieje tendencja wzrostowa liczby zdarze okrelanych jako poary krytyczne. Oznacza to, e ronie liczba zdarze, podczas ktrych konieczne jest udzielenie
pomocy przez podmioty ratownicze osobom poszkodowanym. Analizujc materia
badawczy, moemy sprecyzowa wniosek, i mimo e przy przewaajcej liczbie poarw krytycznych podmioty ratownicze docieraj wczasie do 10 minut8, to liczba
osb rannych iofiar miertelnych wtych zdarzeniach jest znaczca. Jako kolejny
wniosek moemy dostrzec pozytywny aspekt wwykonywanych czynnociach ratowniczych przez podmioty ratowniczo-ganicze docierajce do zdarzenia wczasie
nie duszym ni 5 minut, amianowicie przy tych zdarzeniach maleje zroku na
rok liczba osb poszkodowanych. Analiza przedstawionego materiau badawczego
pozwala sformuowa wniosek, e wraz ze wzrostem czasu dojazdu do miejsca zdarzenia pierwszych si irodkw podmiotw ratowniczych wzrasta liczba zdarze,
dla ktrych czas trwania interwencji jest duszy. Moemy wic stwierdzi, e im
krtszy czas dojazdu pierwszych si irodkw podmiotw ratowniczych do miejsca
zdarzenia, tym krtszy czas trwania interwencji podczas poarw krytycznych. Nie
jest moliwe sformuowanie wnioskw dotyczcych zalenoci wielkoci poaru od
czasu dojazdu pierwszych si irodkw, poniewa wikszo poarw krytycznych
to poary mae. Analiza materiau badawczego dowodzi, e podczas wikszoci poarw krytycznych czynnoci ratownicze wykonuj jednostki PSP, wdrugiej kolejnoci jednostki OSP wczone do KSRG. Ponadto pierwszy zastp OSP dociera do
miejsca zdarzenia po 10 minutach, powodem takiej sytuacji moe by czas osignicia gotowoci operacyjnej przez jednostki OSP. Materia badawczy pozwala nam
sformuowa kolejny wniosek, e przy wikszoci poarw krytycznych czynnoci
ratownicze podejmowane mog by przez podmioty ratownicze wzakresie odlegoci nieprzekraczajcej 6 km, by mogy by podjte do 13 minuty od momentu
powstania zdarzenia (poaru).
8
Liczony od wyjazdu zmiejsca stacjonowania
129
.DWHJRULD]GDU]H,,Z\SDGNLZNRPXQLNDFMLGURJRZHM
Wrealizacji zadania Badanie danych zawartych wbazie SWD-ST wzakresie
si uytych do dziaa podczas krytycznych wypadkw komunikacyjnych wg ich
kategorii (zgodnie zprzyjtymi zaoeniami) dla wybranych wojewdztw (maopolskie, mazowieckie, witokrzyskie) za lata 20032012 dysponowano danymi
zokresu od 01.01.2003 do 05.05.2012 r.
Badanie danych zawartych wbazie SWD-ST dla wybranych wojewdztw przeprowadzone zostao wcelu sprawdzenia:
ile byo zdarze ocharakterze krytycznym na terenie wojewdztw zoglnej
liczby zdarze majcych miejsce wkomunikacji drogowej,
jaki jest czas udzielenia pomocy osobom poszkodowanym wzdarzeniach
wkomunikacji drogowej,
jakie siy irodki s dysponowane do zdarze wkomunikacji drogowej,
czy liczba ratownikw oraz zespow PRM obecnych na miejscu zdarzenia
jest wystarczajca wstosunku do liczby osb poszkodowanych,
jaki jest wpyw pory dnia oraz lokalizacji zdarzenia na powysze.
:QLRVNL
1) Zdarzenia krytyczne wkomunikacji drogowej maj miejsce najczciej wcigu dnia, tj. wgodzinach od 6001800:
woj. mazowieckie blisko 70%,
woj. maopolskie blisko 68%,
woj. witokrzyskie okoo 67%.
2) Na terenie miast pomoc poszkodowanym jest udzielana znacznie szybciej
wstosunku do obszaru wojewdztwa mazowieckiego iwojewdztwa maopolskiego, wwojewdztwie witokrzyskim nie prowadzono badania wedug
kryterium infrastrukturalnego.
3) Zdarzenia speniajce kryterium dwch ratownikw przypadajcych na jedna osob poszkodowan ogu MZ wkomunikacji drogowej wwoj. mazowieckim stanowi ponad 90%, ponad 90% wwoj. witokrzyskim, ponad
98% wwoj. maopolskim.
4) Rozkad procentowy zdarze speniajcych kryterium dwch ratownikw
przypadajcych na jedna osob jest podobny na terenie:
caego wojewdztwa mazowieckiego izawiera si wprzedziale 9093%,
caego wojewdztwa witokrzyskiego izawiera si wprzedziale 9095%,
caego wojewdztwa maopolskiego izawiera si wprzedziale 9499%.
5) Obecno przy zdarzeniach zastpw PSP lub OSP:
woj. mazowieckie powyej 99%,
woj. maopolskie okoo 90%,
woj. witokrzyskie blisko 100%.
130
6) Obecno tylko zastpw PSP przy zdarzeniach majcych miejsce na terenie

miast:
woj. mazowieckie 93%,
woj. maopolskie 85%,
woj. witokrzyskie wprzedziale 5057%.
7) We wszystkich wojewdztwach na terenie powiatw zastpy PSP dziaaj samodzielnie wprzypadku okoo 60% zdarze.
8) Zastpy OSP KSRG dziaaj samodzielnie przy blisko 25% zdarze.
9) Wwojewdztwach maopolskim imazowieckim przy blisko 6% zdarze na
terenie dziaa s tylko zastpy OSP spoza KSRG. Wwojewdztwie witokrzyskim dziaaj samodzielnie tylko przy kilkuprocentowej liczbie zdarze.
.DWHJRULD]GDU]H,,,LQQHPLHMVFRZH]DJURHQLD
]Z\F]HQLHPZ\SDGNyZNRPXQLNDF\MQ\FK
Zprzeprowadzonego badania danych zawartych wbazie SWD-ST wzakresie
si uytych do dziaa podczas pozostaych miejscowych zagroe krytycznych
wedug ich kategorii (zgodnie z przyjtymi zaoeniami) dla wojewdztw: witokrzyskiego, maopolskiego imazowieckiego wlatach od stycznia 2003 do marca
2012 oraz zotrzymanych wzwizku zbadaniami wynikw mona doj do nastpujcych wnioskw:
1) Wyniki przeprowadzonych bada danych mog by obarczone bdem zwizanych zwystpujc rnorodnoci wzakresie sporzdzania informacji ze
zdarze przez poszczeglne jednostki systemu. Z du rnorodnoci rezultatw wstosunku do wystpujcych tendencji naley si liczy si wlatach 2011 i2012 zpowodu niekompletnoci danych (brak penych danych).
W roku 2010 cakowicie odmiennie sporzdzane byy informacje ze zdarzenia w poszczeglnych wojewdztwach. W wojewdztwie mazowieckim
wprowadzano informacj zgodnie z wytycznymi dot. sporzdzania inf. ze
zdarzenia jako klski ywioowej iprzydzielania duej iloci si irodkw do
jednego otwartego zdarzenia wSWD, anie tworzenia informacji ze zdarzenia osobno dla kadego odcinka bojowego.
2) Liczba innych miejscowych zdarze krytycznych zroku na rok zmniejsza si
znaczco. Wyjtkiem by rok 2010, wktrym dua liczba tego rodzaju zdarze spowodowana bya powodzi, ktra nawiedzia znaczne obszary kraju.
3) Pozostae MZ krytyczne stanowi od 1% do 1,20% w stosunku do wszystkich pozostaych MZ, ktre miay miejsce na terenie badanych wojewdztw.
Wzwizku zbrakiem kompletnej bazy danych SWD-ST za rok 2012, okazao
si, e po analizie danych tylko za Ikwarta 2012 roku, gdzie MZ krytycznych byo 4,33% wstosunku do wszystkich MZ, mona doj do wniosku,
131
i istniej okresy w cigu roku, w ktrych MZ krytycznych jest wicej ni

wpozostaych jego okresach.
4) Najwiksz liczb ratownikw biorcych udzia wdziaaniach podczas MZ
krytycznych stanowi ratownicy z JRG, co jest zgodne z obecnymi zapisami zawartymi wRamowych Wytycznych Komendanta Gwnego Pastwowej Stray Poarnej dotyczcymi zasad dysponowania si jednostek ochrony
przeciwpoarowej.
5) Podczas likwidacji MZ krytycznych najbardziej zaangaowanymi subami
poza JR stray poarnych s Pogotowie Ratunkowe iPolicja. Zwizane to jest
zfaktem, e podczas MZ krytycznych istnieje konieczno udzielania pomocy
przez ratownikw PSP, co zkolei wie si zkoniecznoci dysponowania do
tego typu zdarze zespow ZRM. Policja jest z kolei dysponowana do zabezpieczenia miejsca zdarzenia. Zanalizy wynika, e wzakresie pozostaych
miejscowych zagroe krytycznych wniewielkim stopniu pojedyncze zdarzenia wykorzystywano siy irodki grup ochotniczych takich jak WOPR
iGOPR.
6) Dane zawarte wSWD-ST od 2007 roku wykazuj udzia ratownikw grup
specjalistycznych wdziaaniach zwizanych zMZ krytycznymi. Najczciej
wtego typu dziaaniach brali udzia ratownicy ze specjalistycznych grup ratownictwa chemiczno-ekologicznego oraz specjalistycznych grup ratownictwa wysokociowego.
7) Przewaajc liczb samochodw biorcych udzia wMZ krytycznych stanowiy samochody zJednostek Ratowniczo-Ganiczych PSP.
8) Podczas miejscowych zagroe krytycznych najczciej wykorzystywano
rednie samochody ganicze, samochody ratownictwa technicznego oraz
samochody operacyjne. Moe to prowadzi do wniosku, e samochody te
s wystarczajco wyposaone aby skutecznie prowadzi dziaania podczas likwidacji MZ krytycznych szczeglnie wpierwszej ich fazie.
9) Zdarzenie nadzwyczajne, jakim bya powd, ktra nawiedzia teren Polski
w 2010 roku, wykazao, e wwczas zdecydowanie ronie liczba MZ krytycznych, co zkolei skutkuje koniecznoci zaangaowania do ich likwidacji
znacznie wikszej iloci si irodkw.
10) Po analizie danych z bazy SWD mona doj do wniosku, i wystpuj
znaczne rnice we wprowadzaniu danych do bazy SWD przez rnych
uytkownikw. Zdarzenia tego samego typu s kwalifikowane pod rnymi
rodzajami MZ, ata sama przyczyna zdarzenia otrzymuje rny kod. Wcelu
uporzdkowania tego problemu wprowadzono wcaym kraju wspln aktualizacj oprogramowania SWD-ST oraz jednolite zasady ewidencjonowania
zdarze.
132
%DGDQLDVRQGDRZH
Wramach realizacji zadania I.2 przeprowadzono badania sondaowe:
eksperckie dotyczce problemw zwizanych zrealizacj zada ratowniczych przez jednostki systemu ratowniczego,
sondaowe dotyczce osigalnoci spoecznych zespow ratowniczych
(OSP),
sondaowe dotyczce oczekiwa uytkownikw kocowych wobec projektowanego oprogramowania do wspomagania planowania systemu ratowniczego na poziomach: gmina, powiat, wojewdztwo.
%DGDQLDVRQGDRZHHNVSHUFNLH
Badania sondaowe eksperckie prowadzone byy zgodnie zopracowan iopisan metodyk9. Wbadaniu wzio udzia wytypowanych zwszystkich wojewdztw
31 ekspertw, ktrzy uczestniczyli wponad 500 dziaaniach ratowniczo-ganiczych
jako funkcyjni.
Metod, ktra zostaa wybrana do przeprowadzenia bada eksperckich, cechuje:
niezaleno ekspertw,
anonimowo,
wieloetapowo postpowania,
uzgodnienie iopracowanie opinii osb kompetentnych.
Wramach bada metod delfick przewidziane s dwie rundy bada ankietowych. Wprzypadku rozbienoci wuzyskanych wynikach przeprowadzona zostaje
druga runda bada ankietowych, ktra suy do szczegowego badania iuzyskania jednoznacznych wynikw.
Na podstawie odpowiedzi respondentw na pytania sformuowane wankiecie
sformuowano midzy innymi nastpujce wnioski:
Dziaalno PSP oglnie
wopinii respondentw ankiety JRG PSP prowadziy najwicej dziaa ratowniczych w zwizku z poarami (42,4%) i miejscowymi zagroeniami
(37,3%), okoo 20,3% stanowiy dziaania podczas wypadkw,
statystycznie w 59% poarw, 61% wypadkw drogowych, 36% miejscowych zagroe, wktrych brali udzia respondenci, byli zagroeni ludzie,
odpowiednio w 4%/10%/3% przypadkw wystpoway ofiary miertelne,
w10%/49%/7% przypadkw byli ranni, aw37%/35%/15% przypadkw prowadzono ewakuacj zagroonych osb,
B. Winiewski, Identyfikacja wymaga uytkownikw kocowych oprogramowania PSR oraz

standardw udzielania pierwszej pomocy ratowniczej: Opracowanie metodyki przeprowadzenia bada sondaowych eksperckich metod Delfick na wytypowanej grupie okoo 50 Ekspertw wzadaniu I.2 wramach projektu Zaawansowane technologie teleinformatyczne wspomagajce projektowanie systemu ratowniczego na poziomach: gmina, powiat, wojewdztwo.
133
najwicej obrae poszkodowanych stanowiy obraenia ciaa (57%), nastpnie zatrucie gazami poarowymi (21%), poparzenia (13%), inne obraenia (10%),
zesp ratowniczy kierowany do incydentu krytycznego wpierwszym rzucie (uredniajc na podstawie odpowiedzi respondentw) powinien skada
si z: 1 oficera, 2 aspirantw, 6 ratownikw, 2 ratownikw medycznych, adla
wypadku krytycznego z: 1 oficera, 2 aspirantw, 5 ratownikw, 3 ratownikw medycznych. Respondenci wskazywali rwnie, e nie jest istotny
stopie subowy ratownika, ajego wyszkolenie idowiadczenie.
wdrugiej rundzie bada ankietowych respondenci wskazali 43 pozycje wyposaenia, o ktre powinny by uzupenione pojazdy I rzutu. Najczciej
typowanym brakujcym wyposaeniem s kamery termowizyjne, detektory gazu i substancji niebezpiecznych oraz sprzt cznoci umoliwiajcy
czno na due odlegoci. Wdalszej kolejnoci sprzt cznoci podhemowej, defibrylatory automatyczne, parawany. Wskazywali take, e wyposaenie powinno by dostosowane do specyfiki izagroe wystpujcych
wrejonie operacyjnym danej jednostki;
Liczba ijako sprztu
jako sprztu ochrony indywidualnej powinna ulec poprawie;
ilo aparatw ochrony drg oddechowych (AODO) wjednostkach PSP jest
wystarczajca, wOSP jest wdalszym cigu niewystarczajca;
niemal wszyscy respondenci mieli okazj stosowa butle kompozytowe. 28
respondentw ocenia ich uytkowanie pozytywnie, 1 negatywnie zuwagi
na mniejsz odporno na uderzenia;
Wodniesieniu do poarw
za najczciej wystpujc przyczyn majc wpyw na wystpowanie ofiar
miertelnych podczas poarw respondenci wskazali odpowiedzi: za pno
wezwano pomoc iofiary byy pod wpywem alkoholu. Wdodatkowych komentarzach wskazywali na czsto pojawiajcy si fakt usypiania ofiar zniezgaszonym papierosem;
za przyczyn najczciej majc negatywny wpyw na skuteczno akcji
ganiczych respondenci wskazali zaniedbania uytkownikw/zarzdcw/
wacicieli obiektw budowlanych. S to:
1. brak dostpu dla podnonikw/drabin mechanicznych oraz zablokowane
drogi poarowe/dojazdy do obiektu;
2. zastawione drogi ewakuacyjne;
3. brak dostatecznego zaopatrzenia wodnego (uszkodzenia hydrantw,
utrudniony dostp do nich oraz niedostateczne cinienie wody);
4. montowanie krat woknach, korytarzach ipiwnicach,
5. brak wicze na obiekcie oraz brak aktualnej instrukcji bezpieczestwa
poarowego;
134
Wodniesieniu do zdarze komunikacyjnych

rzeczywiste najczciej prowadzone przez stra poarn dziaania ratownicze podczas wypadkw komunikacyjnych polegaj na zabezpieczaniu uszkodzonych pojazdw przed ich zapaleniem si, obsuniciem
lub przed innymi zagroeniami (46%) oraz na uwalnianiu poszkodowanych zsamochodw osobowych (46% respondentw) irednio czsto gaszeniu pojazdw, wktrych osb nie byo (43%) (lub zostay uprzednio
uwolnione),
wrd zada wykonywanych bardzo czsto przez stra poarn wymieniane s rwnie takie zadania jak kierowanie ruchem (40% respondentw)
i sprztanie. Zadania mogyby lub powinny by wykonywane przez inne
suby lub podmioty, dziki temu straacy mogliby si skupi na realizacji
dziaa ratowniczych,
zdaniem respondentw najczciej szybkie iskuteczne uwolnienie poszkodowanego w wypadku komunikacyjnym byo utrudnione przez usytuowanie pojazdu wzgldem innych elementw otoczenia (43% czsto, 36%
rednio). W dalszej kolejnoci przez konstrukcj pojazdu (54% dla oceny
rednio),
w 34% zdarze komunikacyjnych kwalifikowana pierwsza pomoc (KPP)
jest udzielana przez ratownika medycznego KSRG. We wszystkich tych
zdarzeniach pomoc medyczn kontynuoway zespoy PRM, przy czym s
takie zdarzenia, przy ktrych KPP jest udzielana od razu przez PRM (statystycznie 2,5%).
Narzdzia teleinformatyczne, czno
przydatno urzdze cznoci jest oceniana przez respondentw jako
dobra dla JRG (57%) iOSP wKSRG (36%). Natomiast wodniesieniu do
innych jednostek ochrony przeciwpoarowej poza KSRG jako saba (53%).
Respondenci wskazywali na brak cznoci dowodzenia pomidzy rnymi subami prowadzcymi dziaania, jak rwnie na fakt, i wprzypadku gdy zawodz podstawowe rodki komunikacji, stosuj powszechnie
telefony GSM,
przydatno narzdzi teleinformatycznych jest oceniana przez respondentw jako dobra wodniesieniu do SWD-ST (47%); jako rednia isaba dla
systemu monitoringu pojazdw (cznie 60%). Respondenci wskazywali
rwnie, e wdraany od kilku lat system nawigacji wpojazdach PSP nie
dziaa poprawnie.
Suby wspdziaajce
najczciej wzywane jest pogotowie energetyczne, wdalszej kolejnoci pogotowie gazowe ipomoc drogowa. Najrzadziej dysponowane jest pogotowie
wodno-kanalizacyjne oraz pogotowie weterynaryjne.
135
System doskonalenia, sprawno fizyczna

system doskonalenia wPSP jest oceniany rednio dla dowdcw JRG (37%),
dowdcw zmian (43%) i kierowcw-mechanikw (40%) oraz dobrze dla
ratownikw (56%). System doskonalenia w OSP jest oceniany rednio dla
naczelnikw (40%), dowdcw zastpw (40%) iratownikw (30%) oraz sabo dla kierowcw-mechanikw (30%), respondenci wskazywali, e system
doskonalenia zawodowego nie spenia swojej roli, brak jest pomocy dydaktycznych, poligonw itrenaerw, aszkolenia/kursy s prowadzone czsto
przez osoby nieposiadajce dowiadczenia bojowego,
sprawno fizyczna funkcjonariuszy PSP jest oceniana dobrze w kadej
grupie oraz dla ratownikw OSP, natomiast dla pozostaych druhw OSP
rednio. Respondenci wskazywali, e istotne znaczenie maj aktywno fizyczna po subie, dostp do sal gimnastycznych, basenu itp.
%DGDQLDVRQGDRZHGRW\F]FHRVLJDOQRFLVSRHF]Q\FK
]HVSRyZUDWRZQLF]\FK263
Dokonujc podsumowania prowadzonych bada ankietowych, autorzy opracowania sformuowali nastpujce wnioski:
Niedopuszczalny w zakresie prowadzonych dziaa ganiczych i ratowniczych jest udzia druhw OSP w tych dziaaniach bez aktualnych bada
lekarskich.
Dostpno straakw OSP w godzinach przedpoudniowych i popoudniowych jest na bardzo niskim poziomie, naley wprowadzi rozwizania
organizacyjne, aby okrelony procent straakw (przynajmniej obsada jednego pojazdu z25-proc. zapasem, wtym 2 kierowcw) pracowa wmiejscowoci, wktrej ma siedzib jednostka OSP.
Naley podj dziaania wzakresie odpowiednich szkole druhw OSP nie
tylko podstawowych (cho one te wymagaj uzupenienia), ale rwnie
specjalistycznych.
Stworzenie odpowiednich zacht dla pracodawcw, aby bya moliwo zatrudniania druhw OSP iumoliwiania im udziau wdziaaniach ratowniczo-ganiczych.
Wymiana pojazdw ratowniczo-ganiczych, tych ktrych czas eksploatacji
przekroczy 25 lat uytkowania10.
Wprowadzi aktywny system alarmowania druhw OSP (automatyczne
przesyanie informacji tekstowej na telefon komrkowy) w celu poprawy
czasw wyjazdw zastpw ratowniczo-ganiczych do dziaa.
Prowadzi dziaania majce na celu utworzenie jednostek operacyjno-technicznych we wszystkich jednostkach KSRG.
10 Postulat trudny do realizacji, gdy wymaga znacznych rodkw finansowych.
136
2VLHF]DVRZH
Badania ianalizy materiau badawczego zawartego dotychczas wprojekcie pozwoliy na opracowanie propozycji osi czasowych, na ktrych przedstawione zostay elementy skadowe czasu oczekiwania na PPR przez osoby zagroone dla trzech
kategorii zdarze (poarw, wypadkw wkomunikacji oraz innych miejscowych
zagroe), ktre zostay przedstawione odpowiednio na rycinach 3, 4, 5. Propozycje uwzgldniaj zapisy ustawy oPastwowym Ratownictwie Medycznym wzakresie czasw dotarcia zespow ratownictwa medycznego do poszkodowanego.
Sugestie wymagaj potwierdzenia ianaliz wdalszej czci projektu.
Wzaoonych przedziaach czasowych uwzgldniono:
czas wykrycia zdarzenia czas od momentu powstania zdarzenia do pocztku zgaszania przez osob alarmujc (zaoenie ma charakter hipotetyczny);
czas zgaszania zdarzenia ialarmowania jednostek ekipy ratowniczej (przyjty przedzia czasowy jest moliwy do spenienia przy wykorzystaniu nowoczesnych rodkw informatyki i cznoci opisanych w projekcie nad
zmianami wKSRG);
czas reagowania czas kompletowania zaogi (cznie zwyjazdem zespou
ratowniczego), okoo 1 minuty wprzypadku straakw PSP iokoo 5 minut
wprzypadku zastpw OSP).
Ryc. 3. Szyna czasowa (o czasowa) dla PPR podczas poaru krytycznego (maksymalny czas
oczekiwania na PPR 13 minut)
137
Ryc. 4. Szyna czasowa (o czasowa) dla PPR podczas wypadku krytycznego wkomunikacji
(maksymalny czas oczekiwania na PPR 11 minut)
Ryc. 5. Szyna czasowa (o czasowa) dla PPR podczas wypadku krytycznego (maksymalny
czas oczekiwania na PPR 15 minut)
138
Opracowane osie czasowe udzielania pierwszej pomocy ratowniczej w czci

zaoe s zaoeniami czysto teoretycznymi, ale uwzgldniaj:
a) dla poarw krytycznych czas wytrzymaoci czowieka przebywajcego
wmieszkaniu objtym poarem na odziaywanie poaru wynoszcy wg bada Orbit-Studie 13 minut;
b) dla wypadkw komunikacyjnych krytycznych przyjto czas oczekiwania na
11 minut, ktry jest realny do spenienia przez system ratowniczy ijednoczenie dajcy szans na przeycie osoby, ktra ulega obraeniom, dziki
udzieleniu jej skutecznej pomocy ratowniczej;
c) dla innych miejscowych zagroe krytycznych przyjto czas oczekiwania
15minut.
3RGVXPRZDQLH
Wwyniku realizacji omawianego zadania opracowano:
a) Cele, jakie powinny by realizowane przez system ratowniczy wzakresie zapewnienia bezpieczestwa ludzi podczas zdarze mogcych powodowa zagroenie dla ich ycia lub zdrowia na rnych poziomach organizacyjnych
administracji gmina, powiat, wojewdztwo;
a) Definicje dla zdarze krytycznych, mogcych powodowa zagroenie ycia
lub zdrowia ludzi: poar, wypadek komunikacyjny, inne miejscowe zagroenia;
b) Projekty standardw dotyczcych czasu podejmowania pierwszej pomocy
ratowniczej (PPR);
c) Standardy dotyczce obsad osobowych w jednostkach ratowniczych projektowanego systemu ratowniczego, by moliwe byo skompletowanie
odpowiednich zespow ratowniczych (co do wyszkolenia i liczebnoci)
zuwzgldnieniem ustalonych poziomw ryzyka wystpienia zdarze mogcych powodowa zagroenie dla zdrowia iycia ludzi;
d) Standardy dotyczce minimalnego wyposaenia technicznego zespow ratowniczych przewidzianych do udzielania pierwszej pomocy ratowniczej
wprzypadku wystpienia zdarze mogcych powodowa zagroenie ycia,
zdrowia ludzi przebywajcych na danym obszarze;
e) Atrybuty obiektw pozwalajce ustali poziom ryzyka wystpienia zdarze
krytycznych
f) Ogln koncepcj systemu ratowniczego.
Gwne zaoenia modelu matematycznego

opisujcego reagowanie systemu ratowniczego
nawystpujce incydenty krytyczne
Jarosaw Proko
:SURZDG]HQLH
Model matematyczny to uproszczony obraz fragmentu rzeczywistoci zapisany
jzykiem matematyki. Zasadniczymi jego cechami powinny by:
przystpno iprostota poznawcza;
zgodno zdanymi pomiarowymi na akceptowalnym poziomie, zarwno
wobszarze interpolacji, jak iekstrapolacji;
Tworzy si go wcelu:
analizy zjawisk bez potrzeby odwoywania si do bada empirycznych;
odkrywania zalenoci midzy zmiennymi iprognozowania ewolucji zjawisk;
ustalania wpywu poszczeglnych zmiennych na efekty procesu;
wyszukiwania wartoci zmiennych optymalizujcych przebieg procesw.
Zasadniczym przeznaczeniem opisywanego modelu jest uatwienie analizy rozmieszczenia JR (jednostka ratownicza) wkontekcie czstoci zdarze krytycznych
na danym terenie dla potrzeb:
1) wyznaczenia optymalnych, ze wzgldu na czas reakcji iczsto incydentw
krytycznych, obszarw operacyjnych dla poszczeglnych JR;
2) ustalenia optymalnego, ze wzgldu na: liczb, rodzaj imoc zdarze:
rozmieszczenia JR;
potencjau JR: si irodkw;
Osignicie wskazanego celu wymaga:
1) opracowania modelu dziaania JR, ze szczeglnym uwzgldnieniem czasw
realizacji poszczeglnych przedsiwzi iczynnoci skadajcych si na proces reagowania wsytuacjach zdarze krytycznych;
2) dokonania klasyfikacji zdarze krytycznych pod ktem niezbdnych do prowadzenia dziaa ratowniczych si irodkw, na poziomie uznanym za wystarczajcy;
3) opracowania oglnych zaoe tworzenia mapy ryzyka dla analizowanego
obszaru.
Efekty wskazanych powyej przedsiwzi mog by przedstawione wtradycyjny sposb na mapie lub zwykorzystaniem techniki komputerowej. Wprezentowanej
140
Jarosaw Proko
wersji model bdzie suy analizom statycznym z moliwoci jego rozbudowy

osymulacje dziaa zzachowaniem korelacji czasowej.
=DVDGQLF]HNRPSRQHQW\PRGHOX
,6WRFKDVW\F]Q\PRGHOG]LDDQLDVXEUDWRZQLF]\FK

Model ten opracowano, wykorzystujc
podstawowe techniki stosowane wmodelowaniu dziaa
projektowych: WBS (Work Breakdown Structure) oraz meto-
d PERT do analizy czasw reakcji na zgoszenia.
Poniej
przedstawiono jedynie
szkielet modelu, ktry naley
wypeni
danymi empirycznymi z obserwacji faktycznych dziaa
JR.

szerokie spektrum: od przyjcia
zgoszenia
Dziaania
ratownicze obejmuj
przez dyspozytora, przez przygotowanie JR do wyjazdu, przejazd do miejsca zda ocen sytuacji, prowadzenie
dziaa ratowniczych na miejscu zdarzenia po
rzenia,
powrt iodtworzenie gotowocido dziaania.
ratowniczych przedstawiono na ryc. 1.
Uproszczonstrukturzadaniowdziaa
1.
Ryc.
1. Struktura
i czynnoci
ratowniczych
waciwe
jej
Ryc. 1.
Struktura
zada zada
iczynnoci
dziaadziaa
ratowniczych
(WBS) (WBS)
waciwe
jej skonstru niezbdne do
owanie iokrelenie czasw trwania poszczeglnych zespow czynnoci jest
analizdziaania sub ratowniczych wkontekcie spenienia standardw czasowych

reakcji
rdo: Opracowanie wasne na podstawie J. Proko, J. Kielin, P. Bujny, Model reagowania,
Poarniczy 4/2014,
Gwna PSP, 2014, s. 18.

Przegld
Warszawa: Komenda
Gwne zaoenia modelu matematycznego opisujcego reagowanie systemu
141
Z punktu widzenia skutecznoci dziaa, a w szczeglnoci ratowania ycia

ludzkiego, istotn rol odgrywa czas dotarcia JR do miejsca zdarzenia. Jest on zaleny nie tylko od odlegoci siedziby JR od miejsca zdarzenia iwarunkw komunikacyjnych, ale rwnie od sprawnoci dziaania dyspozytora izespou ratowniczego wsiedzibie JR. Na kady ztych trzech elementw wpywa wiele czynnikw
warunkujcych
sprawno
dziaania. Ich wielo,

aczsto rwnie przypadkowo
wystpowania,
powoduje, e ustalenie
precyzyjnych czasw trwania poszczegl
nych czynnoci jest niemoliwe.

Dlatego te do ich opisu
naley
stosowa rozkady
zmiennych losowych, ktre kojarz konkretny czas trwania czynnoci zprawdo
podobiestwem
jego
wystpienia.
Zwielokrotnych
pomiarw
czasu trwania da
nej czynnoci wwarunkach rzeczywistych otrzymamy empiryczny rozkad czasu
trwania danej czynnoci. Jego analiza jest matematycznie

zoona, a jednocze
operacji zoonych
zczynnoci, ktrych
nie nie nadaje si on do ustalaniaczasw
czas opisany jest takimi

losowymi.
Dlatego te w praktyce zastpu
zmiennymi
je si empiryczne
losowy
do nich rozkadami

zblionymi
rozkady zmiennych
teoretycznymi.

Uproszczony
sposb zastpienia
rozkadu empirycznego zmiennej losowej
normalnym
rozkadem
wskazuje metoda PERT (Program Evaluation and Review
Technique)
opracowana przez Departament Obrony Stanw Zjednoczonych wlatach 19561957. Wmetodzie tej, na podstawie bada empirycznych (obserwacji),
okrelamy nastpujce parametry

empirycznego rozkadu opisujcego czas trwa
nia czynnoci:
granic rozkadu empirycznego);

ta czas optymistyczny
(doln
tb czas pesymistyczny
(grn
granic rozkadu empirycznego);
najbardziej prawdopodobny.
tm czas modalny
Zakadamy,
e
okrelony
empirycznie rozkadczasu trwania czynnoci moemy

zastpi rozkadem
normalnym
onastpujcych
o nastpujcych
parametrach.
adem normalnym
parametrach.
WD 4 W P W E
W U
W
W D U W P W E 6
WE W D
W W
9DUW E D o V W
W W
W W
6
9DUW E D o6V W E D
oczekiwana;
Vart wariancja rozkadu;
2
gdzie: tr warto oczekiwana; Vart wariancja rozkadu; t odchylenie stan
dardowe.
Zatem
czas
trwania
kadej
czynnoci
moemy opisa rozkadem normalnym:
W opisa
1 W U V W
dej czynnoci moemy
W 1 (W U ;V W )
midzy rozk
zedstawiono
zwizek
Na rycinie
2. przedstawiono zwizek midzy rozkadem empirycznym awyzna
czonym metod PERT rozkadem normalnym.

142
Jarosaw Proko
Zanalizy ryciny 2 wynika, e wykorzystanie metody PERT wpewnym stopniu

zmienia opis czasu trwania danej operacji. Zwyznaczonego rozkadu normalnego
mona odczyta, e:
czas optymistyczny wynosi 0,33 (dolna granica rozkadu empirycznego 0,5);
czas pesymistyczny wynosi 1,83 (grna granica rozkadu empirycznego 2);
czas modalny 1,08 (wprzypadku rozkadu empirycznego 1).
Rnice te s tym mniejsze, im czas modalny rozkadu empirycznego znajduje
x wartoci rodkowej. Naley rwnie zauway, e rnica midzy mod
si bliej
rozkadu normalnego
i empirycznego jest znacznie mniejsza
(0,08) ni midzy

wartociami skrajnymi (0,2).
Tabela 1.
Parametry rozkadu empirycznego inormalnego
Parametry rozkadu
Parametry rozkadu empirycznego

Nazwa
operacji
Czas
Czas
Czas
optymistyczny modalny pesymistyczny
min
min
min
0,5
1
2
normalnego
Warto
Wariancja
oczekiwana
min
1,08
0,0625

5R]NDGHPSLU\F]Q\

&]DVSHV\PLVW\F]Q\

&]DVPRGDOQ\

&]DVRSW\PLVW\F]Q\
5R]NDGQRUPDOQ\
Ryc. 2.midzy
Zwizek
midzyempirycznym
rozkadem empirycznym
a wyznaczonym
metod
Ryc. 2. Zwizek
rozkadem
awyznaczonym
metod PERT rozkadem
normalnym

Wtym miejscu wypada postawi pytanie: Dlaczego do opisu czasu trwania po

szczeglnych czynnoci wprocesie dziaa
ratowniczych wykorzystywa rozkad
normalny zamiast bardziej skomplikowanych i bliszych

rzeczywistoci
innych
rozkadw?
143
Rozkad normalny wprzeciwiestwie do innych rozkadw atwo poddaje si

operacjom arytmetycznym, ktrych wynikiem jest rwnie jednowymiarowy rozkad normalny. Przy zastosowaniu innych rozkadw zmiennych losowych naleaoby rozwaa rozkady wielowymiarowe, co znacznie komplikuje procedury obliczeniowe. Ponadto dokadno oblicze jest wystarczajca dla symulacji procesu
dziaa ratowniczych, ze wzgldu na wielo iprzypadkowo czynnikw determi
nujcych
sprawno
dziaania
sub
ratowniczych.

Wynikiem sumy
rozkadw
normalnych
jest rozkad
o parametrach:
normalny
jest rozkad normalny oparametrach:
adw normalnych
Q Q
(1)
W 1 Q W L ; Q V L2
L
1
1 Q
Q
W L L V
W 1
L
L
V L standardowe
W sumy;
L 1 W L
ci oczekiwane skadnikw
odchylenia
sumy; i odchylenia standardowe

gdzie: ti wartoci oczekiwane
L
L skadnikw
skadnikw sumy.

Wynikiem iloczynu rozkadu normalnego przez liczb (a) jest rozkad normal
ny oparametrach:
W 1 DW D V

(2)

D V
zynu dwch nieskorelowanych rozkadw normalnych jest rwnie
1 DW L ; D V L
W 1 DW L
L
(2)
Efektem iloczynu dwch nieskorelowanych rozkadw normalnych jest rwnie
W 1 W rozkad
W
Vnormalny
V Woparametrach:
V W V
ad normalny o parametrach:
V V W 2V 2 W 2V 2
W 1 W W
W 1 W1 W 2; V 1 V2 W1 V 2 W 22 V 12 290
(3)1
, e przytoczone

za stosowaniem rozk
przemawiaj
w peni
cechy
Wydaje
si,
e
przytoczone
cechy
przemawiaj

wpeni za stosowaniem rozka

normalnych,
nawet
dokadnoci oblicze.
dw
kosztem

Reasumujc,
dziaania JR mona opisa za
pomoc
sieci zdarze przedstawio
kadego
zespou czynnoci
naley opisa rozka na rycinie
1. Czas
trwania
nej
podajc doln i grn

(czas
optymistyczny
granic rozkadu
dem empirycznym,
oraz
i pesymistyczny),
jego
mod (czas

najbardziej prawdopodobny). Wskazane
ustalamy
bada
na
empirycznych
podstawie
lub oceny ekspertw opartej
wartoci
empirycznych zanalizy naley wyklu

Wprzypadku
bada
na ich dowiadczeniu.
czy skrajne
wyniki, ktre wyranie odbiegaj od wikszoci zebranych danych.

zastpujemy rozkady
empiryczne rozkadami norWykorzystujc
metod PERT,
ktre wykorzystujemy
malnymi,
do prowadzenia analiz lub symulacji. Mona je
wykonywa metod analityczn lub metod

MC (Monte Carlo losowania). Do
metody MC stosujemy losowanie oparte na wyznaczonych rozkadach normal
nych. W perspektywie
metodMC mona
zastosowa z wykorzystaniem sieci
neuronowych, ktre
na podstawie danych dowiadczalnych mog losowa dane do

analiz bez
znajomoci
ich
rozkadu.
Zob.
of Products of Normal Variables,
forSums
R. Ware, F. Lad, Approximating the Distribution
[dok.elektr.], http://www.math.canterbury.ac.nz/php/research/abstracts/abstract(2003-15).php,
[dostp
20.02.2013 r.].
144
Jarosaw Proko
3U]\NDGZ\NRU]\VWDQLDPRGHOXGRREOLF]H
Oszacowa odlego miejsca zdarzenia od siedziby JR gwarantujc dotarcie JR
do miejsca zdarzenia wczasie nie duszym ni 17 min 2 zprawdopodobiestwem
0,84.
ten wjzyku
matematyki
mona
opisa wzorem:
ProblemProblem
ten w jzyku
matematyki
mona opisa
wzorem:
3Ô t /` 0,84 o 3Ô d /` 1 0,84 o 3Ô d /` 0,16
Jego interpretacja moe by dwojakiego rodzaju:

Jego interpretacja moe by dwojakiego rodzaju:
x
prawdopodobiestwo
dotarcia
JR
do
miejsca
zdarzenia
odlegego
oL wcza
sie 17 min od zgoszenia wynosi 0,84;
x
prawdopodobiestwo
niedotarcia
JR
do
miejsca
zdarzenia
odlegego o L
wczasie 17 min od zgoszenia wynosi 0,16.

Do oblicze isymulacji wykorzystano dane zamieszczone wtabeli 2.
Tabela 2.
Dane wykorzystywane
do przykadowych analiz
Parametry rozkadu
normalnego
Czas
Czas
Czas
Warto
Wariancja
optymistyczny modalny pesymistyczny oczekiwana
min
min
min
min
Parametry rozkadu empirycznego
Nazwa
operacji
Dziaania
dyspozytora
Dziaania
wsiedzibie JR
PSP
Dziaania
wsiedzibie JR
OSP
0,5
1,08
0,0625
0,4
1,23
0,1878
10
6,33
1,0000
2,32
7,42
0,25
1,06
0,81
0,0069
Razem
dziaa)
(suma
Prdko

optymistyczna
Prdko techniczna
pojazdu
(km/h)
Prdko techniczna pojazdu
(km/min)
JR PSP
JR OSP
Prdko
Prdko
modalna pesymistyczna
60
50
30
0,83
0,5
rdo: dane skonsultowane zprzedstawicielem CNBOP-PIB.
Siedemnacie
minut to optymalny czas dotarcia Jednostki Ratowniczej do wypadku drogowe
go, wktrym wystpuje potrzeba wydobycia poszkodowanych zpojazdu.
2
Y 7 W
145
Odlego, jak pokona JR wczasie 17 min. od zgoszenia zdarzenia, moemy

opisa zalenoci:
v T t p
gdzie: v rednia prdko przemieszczania JR (prdko techniczna pojazdu);

przygotowania
do wyjazdu (dziaanie
dyspozytora
tpczas
idziaania wsiedzibie
JR); T zadany
czas 17 min.
do wyjazdu jest
czasu dziaa dyspozytora idziaa
Czas
sum
przygotowania

zawsiedzibie
s rozkadami
normalnymi
oparametrach
JR, oba teczasy opisane

rozkadu opimieszczonych w tabeli 2. Wtabeli tej podano

rwnie parametry

do
wyjazdu wdwch
PSP iOSP.
sujcego czas przygotowania
wariantach dla
Do
opisujcy czas upywajcy

dalszych oblicze wykorzystamy
rozkad
od zgoszenia
do wyjazdu JR-PSP.
JR moemy
opisa jako:
Stdupywajcy
czas upywajcy
od zgoszenia
do wyjazdu
Std
czas
od
zgoszenia
do
wyjazdu
JR
moemy
opisa jako:
W G 1,08

W S W G WS-5
;0,25 WS-5 1,23;0,4333

W S 2,32;0,5
Wgdzie:
dziaania
zgoszenia
W S-5 od przyjcia
przekazania
W GtdW S-5
WG
W S do jego
czas
dyspozytora
S
gdzie:
t
czas
dziaania
dyspozytora
od
przyjcia
zgoszenia
d
W S-5
WS
do jego przekazaW S W G W S-5 W G
opisany
normalnym
o parametrach
WS
N (1,08;0,25);

W S W G nia
W S-5 do
Wrealizacji
W S-5rozkadem
G
tpJRczas przygotowania JR do wyjazdu od otrzymania zgoszenia opisany rozka
normalnym
dem
oparametrach
N(1,23;0,43).
Azatem
na
przejazd
JR
do
miejsca
zdarzenia
pozostaje:
W

A zatem na przejazd JR doW miejsca
7 W zdarzenia
Wpozostaje:
S
S
W 7 W S 17 W S 2,32;0,
5 W 14,68;
0,5

W

W pokona
7 W S odlego
W S opisan zalenoci
W tym czasie JR
[oblicze
W
tym
czasie
JR
pokona
odlego
opisan
zalenoci
W 7
WW O [oblicze dokonano
YW S
W S O
zwykorzystaniem
(3)]:
wykorzystaniem
zalenoci
(3)]: zalenoci

O
O Y
W
O Y0,81;0,083 W 14,68
;0,5
O 11,83;1,29

Omona
W przykadzie
sformuowa

O Y w niniejszym
Problem postawiony
Problem
postawiony
wniniejszym
przykadzie
mona
sformuowa
wnastpu3Ô t /` o

3Ô d /`
jcy
minimaln
sposb:
JR wczasie
17 min
3Ô t wyznaczy
/` o
3Ô d /òdlego,
na jak dotrze
zprawdopodobiestwem
0,84,
moemy
wnastpujcy sposb:
stwem
0,84,
zapisa
wdnastpujcy
sposb:
`
3Ô tco/moemy
o
3Ôco
/` zapisa
3Ô t /` 0,84 o 3Ô d /` 1 0,84
do
rozkadu
powyszego wzoru parametry
c
opisuj

Podstawiajc
do
powyszego
wzoru
parametry
rozkadu
opisujcego odlego
c z tablic standaryzowanego rozkadu normalnego (lub odpowied

oraz korzystajc
ztablic
standaryzowanego

rozkadu normalnego (lub odpowied

otrzymamy, e
odlego

nich formu
wExcelu),
gwarantujca
dotarcie JRwczasie
0,84 wynosi

10,5 km.
17 min zprawdopodobiestwem

Czstociowa interpretacja
w84%
przypadkw JR wczasie
wyniku:
17 min od
nie mniejsz ni 10,5

km.
zgoszenia
zdarzenia dotrze na odlego

Wtabeli 3. przedstawiono minimalne odlegoci dla rnych czasw iwartoci

prawdopodobiestwa.

,
,

,
,
,
,
,

,
,
,
,,
, ,
,
,
,

,,
, ,,
,
146
Jarosaw Proko
Tabela 3.
Minimalne odlegoci miejsca zdarzenia od siedziby JR, na jakie jest wstanie

dotrze JR wokrelonym czasie izokrelonym prawdopodobiestwem
Odlego minimalna [km]
Czas wminutach
17
12
22
0,84
10,55
6,90
14,18
prawdopodobiestwo
0,98
9,26
6,00
12,48
1
7,98
5,10
10,81
rdo: opracowanie wasne na bazie danych ztabeli 2.
Analiz mona rwnie dokona, wykorzystujc metod MC do losowania, wedug zadanych schematw, wartoci poszczeglnych czasw ianalizujc otrzymane
zlosowania dane.
Wtabeli 4. przedstawiono fragment wylosowanych danych (10%) iobliczon na
ich podstawie odlego, jak pokona JR wczasie 17 min od zgoszenia zdarzenia.
Tabela 4.
Fragment danych (10%) wylosowanych wedug zadanych wtabeli 2. schematw

dziaania dyspozytora, JR wsiedzibie iprdkoci przejazdu
Numer
prby
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Dane losowane
Czas
Dyspozytor
Siedziba JR
1,01
0,66
1,03
0,81
1,13
1,48
1,08
1,12
1,12
1,89
1,03
0,97
1,20
1,74
0,72
0,97
1,19
1,51
0,79
2,00
Obliczenia
Prdko
przejazdu
0,71
0,79
0,77
0,79
0,95
0,73
0,72
0,78
0,82
0,74
Odlego
10,93
11,96
11,05
11,73
13,29
11,00
10,17
12,01
11,69
10,47
Analiza wylosowanych 100 prb, ktrych fragment przedstawiono wtabeli 4.,

wskazuje, e w16% przypadkw JR dotrze wczasie 17 min na odlego mniejsz
ni 10,33 km, azatem mona stwierdzi, e zprawdopodobiestwem 0,84 wczasie
17 min od zgoszenia dotrze ona co najmniej na odlego 10,33 km. Wynik ten
wpeni pokrywa si wynikiem uzyskanym metod analityczn.
147
,,.ODV\NDFMD]GDU]HNU\W\F]Q\FKSRGNWHPQLH]EGQ\FK
GRSURZDG]HQLDG]LDDUDWRZQLF]\FKVLLURGNyZQDSR]LRPLH
X]QDQ\P]DZ\VWDUF]DMF\
Kategoryzacja zdarze powinna opiera si na danych historycznych iby przeprowadzona pod ktem nastpujcych cech:
rodzaj zdarzenia;
ilo uytych si i rodkw (ich wyznacznikiem moe by liczba uytych
pojazdw ganiczych, ktre maj standardow obsad iwyposaenie);
czas trwania akcji ratowniczej.
W klasyfikacji wstpnej podstawowym wyznacznikiem powinien by rodzaj
zdarzenia. Proponuje si podzia na poary i zagroenia miejscowe. Te ostatnie
mona podzieli na: kolizje iwypadki komunikacyjne; usuwanie skutkw dziaania
si natury; inne zdarzenia. Zklasyfikacji naley wykluczy zabezpieczenia imprez
masowych iwiczenia.
Kolejnym krokiem jest klasyfikacja zdarze rodzajowo jednorodnych pod ktem ich wielkoci. Proponuje si w tym przypadku wykorzysta zasad V. Pareto iopart na niej analiz ABC. Zasada ta woglnym ujciu mwi, e wduych
zbiorach okoo 20% elementw decyduje o80% efektw lub cech zbioru. Wujciu
statystycznym oznacza ona istnienie wrozkadzie danej cechy, silnej koncentracji
statystycznej. Zgodnie z zasad Pareto krzywa Lorentza przechodzi przez punkt
(0,8; 0,2). Wykorzystujc t zasad, mona przyj, e okoo 80% zdarze to zdarzenia mae; okoo 15% to zdarzenia rednie; okoo 5% to zdarzenia due.
Ostatnim krokiem wkategoryzacji zdarze powinna by analiza czasu trwania
akcji ratowniczej. Jest to analiza sprawdzajca poprawno dokonanej klasyfikacji,
poniewa zdarzenia jednorodne pod wzgldem rodzaju iiloci uytych si irodkw powinny rwnie wykazywa si zbienoci wzakresie czasu trwania akcji
ratowniczej. Analiza ta pozwala na usunicie z zestawu danych, opisw zdarze
zbyt wyrniajcych si zdanej klasy. Ich pojawienie si wzestawie wynika czsto
zbdnego wprowadzenia danych.
,,,2JyOQH]DRHQLDNRQVWUXRZDQLDPDS\U\]\ND
Najwaniejszym elementem modelu jest opracowanie mapy ryzyka dla analizowanego obszaru. Mapa taka powinna zawiera ilo zdarze wstandardowym
okresie czasu, np. roku na standardowym obszarze (np. 1 km2) wposzczeglnych
kategoriach: rodzaju imocy (zgodnie zprzyjt klasyfikacj zdarze).
Jako wyznacznik ryzyka przyjto ilo zdarze ze wzgldu na jej cisy zwizek
z rozkadem Poissona, ktry do dobrze opisuje zdarzenia rzadko wystpujce.
Zastosowanie tego rozkadu pozwala wprosty sposb przeliczy czstotliwo zdarze na prawdopodobiestwo i odwrotnie. Prawdopodobiestwo pojedynczego
zdarzenia wokrelonym przedziale czasowym opisane jest wzorem:
148
Jarosaw Proko
p1; O O e
oczekiwana
O O H Oilo zdarze wokrelonym przedziale czasowym.
gdzie: S
O
Prawdopodobiestwo k zdarze wokrelonym przedziale czasowym opisane

jest wzorem:
Ok
pk ; O
e N O
O
H O
SN O k!
N
prawdopodobiestwo,
e wokrelonym
Natomiast
przedziale czasowym wystpi co najmniej

k zdarze wyznaczamy zzalenoci:
wyznaczamy
z zalenoci:
3Ô d . `
O! H O
.
OO
O 0
issona pozwala rwnie na atwe przeliczenie cz
Rozkad Poissona pozwala rwnie na atwe przeliczenie czstotliwoci zdarze zjednego okresu czasowego na inny, co znacznie uatwia ujednolicenie posiadanych danych. Wrozkadzie tym przyjmuje si, e ilo zdarze wrozcznych
przedziaach czasowych jest niezalena, std te znajc oczekiwan ilo zdarze
wprzedziale czasowym odugoci t, mona okreli ilo zdarze wn takich przedziaw nastpujcych po sobie poprzez pomnoenie przez n oczekiwanej iloci
zdarze wprzedziale t.
Rozkad Poissona jest cile zwizane zrozkadem wykadniczym, ktry opisuje
czas oczekiwania na kolejne zdarzenie. Std te moe by wykorzystany do symulacji dostpnoci JR wkontekcie pojawiania si kolejnych incydentw krytycznych.
Gsto prawdopodobiestwa rozkadu wykadniczego opisana jest wzorem:
p (t ) O e Ot
P^t d T ` 1 e OT
Natomiast dystrybuanta tego rozkadu ma posta:
Warto oczekiwana tego rozkadu wynosi:
gdzie jest iloci zdarze wokrelonym przedziale czasowym.

Obszar 1 km2 wybrano ze wzgldu na fakt, i mapy topograficzne o redniej
skali posiadaj naniesion kilometrow siatk topograficzn, co znacznie uatwia
opracowanie na nich mapy ryzyka. Wystarczy jedynie w odpowiednie pola siatki kilometrowej wstawi liczby reprezentujce ilo zdarze nalecych do danej
149
kategorii wskali roku. Metod t mona rwnie wykorzysta do opracowywania

komputerowych map ryzyka.
Dane oiloci zdarze na standardowym obszarze moemy uzyska na podstawie danych historycznych lub wprzypadku zdarze wystpujcych rzadziej ni raz
wroku na podstawie ocen ekspertw (prawdopodobiestwo subiektywne zdarzenia szeroko stosowane wsymulacjach komputerowych ido oblicze). Wpierwszym przypadku liczba zdarze przypisana do danego obszaru standardowego,
wpodziale na kategorie isi, wynika zzapisw historycznych. Natomiast wdrugim przypadku wynika zsubiektywnej oceny prawdopodobiestwa takich zdarze
przez ekspertw. Na przykad nie mamy danych historycznych zdanego obszaru,
ale eksperci oceniaj, e prawdopodobiestwo wystpienia zdarze okrelonego
rodzaju iookrelonej sile wskali roku wynosi P(l>0;). Wwczas wykorzystujc
wasnoci rozkadu Poissona, moemy obliczy ilo takich zdarze w roku na
podstawi funkcji opisanej wzorem:
Pl ! 0, O 1 p0; O 1 e O o O
ln 1 Pl ! 0; O
gdzie: P(l > 0;) prawdopodobiestwo wystpienia co najmniej jednego incydentu krytycznego (okrelonej kategorii) wskali roku ocenione przez ekspertw;
oczekiwana liczba incydentw krytycznych (okrelonej kategorii) wskali roku
(dana niezbdna do opisu mapy ryzyka).
Przykad:
Zamy, e eksperci ocenili prawdopodobiestwo zaistnienia poaru o redniej mocy wdanym kwadracie, wskali roku, na poziomie 0,35. Wykorzystujc wyprowadzony powyej wzr, moemy obliczy oczekiwan ilo poarw oredniej
mocy
wrozpatrywanym
kwadracie.
w rozpatrywanym kwadracie.
ln1 0,35 ln 0,65
0,43
wynika, e oczekiwana ilo poarw redniej mocy na rozpatrywaZoblicze wynika, e oczekiwana

ilo poarw redniej mocy na rozpatrywa
nym obszarze wynosi 0,43/rok, czyli okoo 1 poaru na dwa lata winterpretacji
czstociowej.
Wcelu atwiejszego opracowania map ryzyka dane niezbdne do ich sporzdzeniamona

umieci wtrjwymiarowej bazie danych lub wn dwuwymiarowych baz
danych, gdzie
n jest iloci pozycji trzeciego wymiaru podstawowej bazy danych.
Wymiary bazy danychniezbdnych
do opracowania
mapy ryzyka:
numer
standardowego
obszaru (mog by jego wsprzdne zsiatki kilometrowej

takie rozwizanie uatwioby czenie baz imap ryzyka),
moc incydentu (wedug kategorii zpunktu 2),

rodzaj zdarzenia (wedug kategorii
zpunktu
2).
Wposzczeglnych
komrkach
bazy wpisywana byaby ilo zdarze np. wci
gu roku. Na ryc. 3 przedstawiono przykadowy ukad takiej bazy.

3RDU
LQF\GHQWX

1XPHU\REV]DUyZVWDQGDUGRZ\FK

x
x
Jarosaw
Proko
150
3RDU
0RFLQF\GHQWX

:\SDGHNNRPXQLNDF\MQ\

0RFLQF\GHQWX


,QQH]GDU]HQLH
0RFLQF\GHQWX


Ryc. 3. Przykadowy
ukad bazy
danych okrytycznych
zdarzeniach krytycznych
Ryc. 3. Przykadowy
ukad bazy danych
ozdarzeniach

3RGVXPRZDQLH
Na opracowanej na podstawie zebranych danych mapie ryzyka zwykorzystaniem modelu reagowania sub ratowniczych mona dokona:
analizy rozmieszczenia JR wstosunku do wystpujcych lub potencjalnych
incydentw krytycznych,
analizy optymalnoci wyznaczenia obszarw operacyjnych poszczeglnych
JR,
analizy optymalnoci wyposaenia iskadu osobowego poszczeglnych JR,
analizy dostpnoci sub ratowniczych wdanym obszarze wymagaoby
to opracowania modelu reagowania JR do momentu odtworzenia gotowoci
do dziaania oraz poczenia go zmodelem stochastycznym zgosze (opracowanym na bazie mapy ryzyka).
Wskazanych analiz mona dokona metodami tradycyjnymi na mapach topograficznych lub zwykorzystaniem technik komputerowych. Wymagaoby to opracowania programu komputerowego dokonujcego oblicze zgodnie zzaoeniami
proponowanego modelu.
Wszystkie obliczenia i analizy musz by dokonywane na aktualnych danych
empirycznych, poniewa czynniki, od ktrych zale czasy reakcji, jak rwnie
rozkad liczby zdarze, zupywem czasu ewoluuj.
Moliwo wykorzystania sieci neuronowych

ialgorytmw genetycznych do optymalizacji
podstawowych moduw modelu matematycznego
opisujcego reagowanie systemu ratowniczego
na wystpujce incydenty krytyczne
Rafa Proko
:SURZDG]HQLH
Model matematyczny to uycie jzyka matematyki do opisu zachowania pewnych ukadw. Definicja ta jest bardzo optymistyczna, poniewa zakada, e peny
opis zachowania wybranych ukadw jest cakowicie moliwy. Jednak, jak wiadomo, pene modelowanie zjawisk nie jest moliwe wpraktyce zawsze trzeba pozwoli na jakie uproszczenie. Dzi co prawda systemy komputerowe pozwalaj
na tworzenie bardzo skomplikowanych modeli matematycznych, ale niestety wie
si to zduym kosztem obliczeniowym. Dodanie wielu bardzo drobnych szczegw do modelu uniemoliwi korzystanie ztakiego modelu wczasie rzeczywistym,
aczsto nawet wczasie zadowalajcym. Cho wiele modeli, jak na przykad model
newtonowski opisujcy zjawiska na wiecie, jest bardzo dobrych, to jednak wymagaj one pewnych uproszcze, na ktre trzeba si zgodzi. Kade uproszczenie
wiata powoduje okrelony bd. Nie ma adnego problemu, gdy ten bd dotyczy np. pomiaru prdkoci. Ale co wprzypadku, kiedy taki bd powoduje czyj
mier? Uproszczenie modelu matematycznego moe polega np. na usuniciu
kilku zmiennych z modelu (czsto moe to doprowadzi do zego modelowania
zdarze na brzegach dziedziny), na ustaleniu zgry pewnego rozkadu prawdopodobiestwa (czsto stosuje si uproszczenie polegajce na uyciu najbardziej popularnego rozkadu, jakim jest rozkad normalny, jednak jak wykazuj dowiadczenia
zazwyczaj s to rozkady, ktre nie do koca pasuj, czy nawet nie do koca s zblione do rozkadu normalnego). Jak wtakim razie poradzi sobie zmodelowaniem
matematycznym ijednoczenie zodejciem od uproszczonego modelu? Ajeli ju
modelowa matematycznie, to wjaki sposb dobra parametry do modelu? Odpowied na oba te pytania podsuwa dziedzina rozwijana od pocztku lat 40., wymylona przez Alana Turinga, azwana sztuczn inteligencj.
Systemy sztucznej inteligencji wporwnaniu zmodelami matematycznymi:
mog pozyskiwa dodatkow wiedz,
mog selekcjonowa wiedz,
152
Rafa Proko
mog wykorzystywa metody nieliniowe inieparametryczne,

charakteryzuj si odpornoci na uszkodzenia (szumy).
Wpracy tej chc zaprezentowa dwa podejcia do problemu modelowania. Jednym s sztuczne sieci neuronowe, drugim algorytmy genetyczne.
$OJRU\WP\JHQHW\F]QH
Matematycy od bardzo dawna zastanawiali si nad zagadnieniami optymalizacji. Powstao na ten temat szereg rnych teorii. Zadanie optymalizacji jest niczym
innym jak zadaniem dobrania najlepszego rozwizania do postawionego problemu.
Zaczto wic zastanawia si nad tym, jak przyspieszy znane algorytmy rozwizywania takich zagadnie. Po intensywnych pracach naukowcy doszli do wniosku, e
skoro naley co optymalizowa, to najlepiej robi to natura (teoria ewolucji). Wten
sposb wlatach 30. rozwina si nowa ga sztucznej inteligencji zwana algorytmami genetycznymi. Algorytmy te wuproszczeniu dziaaj wanie jak ewolucja.
Wybieraj najlepsze (optymalne) rozwizanie.
Dziki algorytmom genetycznym udao si rozwiza lub choby przyspieszy
rozwizanie wielu problemw, takich jak dylemat winia, zadanie komiwojaera,
zadanie transportowe, zadania harmonogramowania, podziau obiektw igrafw
czy choby optymalizacj parametrw sieci neuronowych. Wuproszczeniu algorytmy genetyczne mona porwna do samej genetyki.
Zamy, e mamy populacj lisw wiadomo, e lisy musz by szybkie,
zwinne, mie rozwinite zmysy (such, wzrok, wch) wszystkie te elementy bdziemy nazywa cechami gatunku (wteorii algorytmw genetycznych bdziemy
je nazywa chromosomami). Na pocztku istnienia populacji lisw (wteorii algorytmw genetycznych zwana rozwizaniem pocztkowym) cechy wymienione
powyej s rozwinite na pewnym poziomie (poziom rozwinicia tych cech zosta przez natur wylosowany, dobrany optymalnie do potrzeb pocztkowych).
Wiadomo, e warunkiem przeycia jest sprawne polowanie, dlatego te cechy
te musz z kadym pokoleniem coraz bardziej si rozwija. Jedn z podstawowych metod rozwoju lisw jest czenie si w pary (kady lis ma swj wasny
zestaw pocztkowych genw rnych od innego lisa). Nastpuje wtedy wymiana genw pomidzy dwoma lisami (walgorytmach genetycznych nazywa si to
krzyowaniem).
Jak wiadomo, zpary lisw nie powstanie jeden superlis obdarzony najlepszymi cechami obu rodzicw. Wgenetyce jest tak, e powstaje tych lisw troch wicej
ikady otrzymuje pewne cechy jednego rodzica ipewne cechy drugiego (wcale nie
musz by one najlepsze). Oczywicie lisy, ktre powstaj przez krzyowanie, nie
musz by wcale lepsze od rodzicw, awtakim wypadku rozwj cech lisw byby
wtpliwy. Zatem co potrzeba, aby cechy lisw wkadym pokoleniu byy coraz lepsze? Zpomoc przychodzi matka natura, wprowadzajc taki element jak mutacja
Moliwo wykorzystania sieci neuronowych ialgorytmw genetycznych do
153
genw powodujca ich rozwj, aczasem degeneracj. Mutacja polega na jak najmniejszej zmianie pojedynczego genu.
Dziki mutacji wkadym pokoleniu lisw otrzymujemy geny rnice si troch od genw rodzicw. Podczas procesu mutacji mona powiedzie, e matka natura gra wruletk. Niekiedy s to zmiany na lepsze, ale czasem na gorsze. Wten
sposb zjednego pokolenia lisw otrzymujemy wnastpnym pokoleniu osobniki
obdarzone lepszymi lub gorszymi cechami odpowiedzialnymi za polowanie. Zwierzta obdarzone gorszym cechami nierzadko wymieraj, poniewa nie s wstanie
polowa tak dobrze, jak osobniki obdarzone lepszymi genami (wteorii algorytmw
ewolucyjnych takie zachowanie nazywa si selekcj). Nie wszystkie jednak lisy obdarzone gorszymi genami wymieraj. Zdarza si, e takie lisy przeyj itake maj
moliwo rozmnaania si, co powoduje, e wkadym pokoleniu lisw wystpuj
cechy gorsze icechy lepsze (wyglda to jak wada ewolucji, ale tak naprawd jest to
zaleta, poniewa pozwala unikn osiadania wtak zwanym minimum lokalnym,
gdy wydaje si, e lepszych cech ju si nie uda osign, aone jednak istniej). Dla
genetyki czy te algorytmw genetycznych jest to jak najbardziej dobre, poniewa
przeprowadzenie mutacji na lepszym genie moe da gorsze wyniki ni przeprowadzenie mutacji na genie gorszym. Wten sposb otrzymujemy moliwo dodania
genw, ktre wpewnych warunkach mog okaza si duo lepsze ni geny cay czas
rozwijane. Tak wanie dziaa algorytm genetyczny.
Posiadamy pewn grup rozwiza (nie wiemy, czy s one dobre czy nie), nazywamy t grup przestrzeni rozwiza, nastpnie rozwizania krzyujemy ze sob.
Nowo powstae rozwizania zmienia si nieznacznie wsposb losowy (mutacja).
Zrozwiza, jakie dostajemy wwyniku krzyowania imutacji, wybieramy pewn
grup, areszt usuwamy. Wybrana grupa jest znw poddawana dziaaniom krzyowania imutacji itak do momentu uzyskania najlepszych rozwiza (rozwiza pozwalajcych stwierdzi, e lepsze rozwizanie nie jest ju moliwe przy tych
parametrach zadania). Aby by pewnym znalezienia najbardziej optymalnego rozwizania, naley przeprowadzi cae rozwizanie kilka lub kilkanacie razy zrnymi danymi pocztkowymi. Oczywicie wybr grupy osobnikw nie jest przypadkowy, podlega on prawom rachunku prawdopodobiestwa, a kady osobnik
ma prawo by wybrany tylko zpewnym prawdopodobiestwem. To zapewnia nam
zmienno genw (mog do nastpnej populacji przej osobniki sabiej przystosowane, ale po skrzyowaniu z innymi lepiej dopasowanymi mog da rezultaty
lepsze ni gdyby skrzyowa osobniki lepiej dopasowane). Naley zda sobie spraw, e podstawowe operatory genetyczne, takie jak krzyowanie (czenie si lisw wpary) czy te mutacj, najprociej wykonywa jest na acuchach binarnych,
cho nie zawsze jest to moliwe. Algorytm genetyczny, gdzie reprezentacja danych
jest wpostaci binarnej, nazywa si algorytmem klasycznym.
Dziaanie algorytmu genetycznego mona opisa wparu krokach:
a) obliczy warto dopasowania dla kadego chromosomu (zbioru cech),
b) obliczy cakowite przystosowanie populacji (wszystkich rozwiza),
154
Rafa Proko
c) obliczy prawdopodobiestwo wylosowania kadego chromosomu,

d) obliczy dystrybuant (prawdopodobiestwo skumulowane) dla kadego
chromosomu,
e) przeprowadzi proces selekcji,
f) przeprowadzi proces krzyowania,
g) przeprowadzi proces mutacji,
h) nastpnie czymy populacj potomkw i rodzicw i wybieramy najlepsze
osobniki zobu populacji.
Zaprezentowany tutaj algorytm jest algorytmem najbardziej popularnym. Istnieje wiele jego odmian, jednak wszystkie te elementy w kadym z algorytmw
wystpuj.
Zarwno algorytmy genetyczne, jak ikade rozwizania majce na celu optymalizacj, maj swoje zalety iwady. Poniej przedstawione zostay zalety algorytmw ewolucyjnych:
a) metoda jest uniwersalna. Aby tego samego programu uy winnym problemie, przewanie wystarczy zmieni funkcj celu,
b) algorytmy ewolucyjne potrafi poradzi sobie rwnie tam, gdzie optymalizowana funkcja jest zaszumiona, zmienia si wczasie, ma wiele ekstremw
lokalnych,
c) aby znale rozwizanie, nie musimy prawie nic wiedzie ooptymalizowanej funkcji (czarna skrzynka). Funkcji celu moe nawet w ogle nie by:
moemy wykorzystywa algorytmy genetyczne nawet wtedy, gdy jedyn rzecz, jak potrafimy powiedzie opunktach przestrzeni stanw, jest to, ktry
zdwch punktw jest lepszy (selekcja turniejowa),
d) metoda jest stosunkowo szybka: znalezienie rozwizania czsto jest moliwe
po przejrzeniu zaskakujco niewielkiej czci przestrzeni stanw,
e) poniewa algorytm genetyczny jest algorytmem randomizowanym, moemy
powtarza obliczenia wielokrotnie wnadziei otrzymania lepszych wynikw.
Do wad algorytmw genetycznych mona zaliczy:
a) metoda jest uniwersalna, wic nie tak skuteczna jak np. algorytmy specjalizowane (rada: stosowa algorytmy hybrydowe),
b) metoda jest wolniejsza od prostych heurystyk (np. metody zachannej), cho
zwykle skuteczniejsza,
c) sukces jest moliwy wycznie przy prawidowym zakodowaniu problemu
i odpowiednim dobraniu funkcji celu. Niestety nie ma jednoznacznej teorii mwicej, jak to robi. Jest to czsto podobnie jak dobr parametrw
mutacji ikrzyowania sprawa wyczucia idowiadczenia programisty (rada:
nabiera dowiadczenia!),
d) poniewa algorytm genetyczny jest algorytmem randomizowanym, nigdy
nie mamy pewnoci, e znalelimy rozwizanie optymalne (rada: zadowoli
si rozwizaniem przyblionym).
155
6LHFLQHXURQRZH
Sztuczna inteligencja budzi zainteresowanie naukowcw ju od dawna. Pierwsz koncepcj maszyny mylcej bya maszyna grajca wszachy, ktra potrafia samodzielnie analizowa sytuacj ipodejmowa decyzje. Jednak szachy s gr
moliw do zapisania w postaci algorytmicznej. Problemem s jednak sytuacje,
ktrych nie da si analizowa za pomoc algorytmw. Sytuacje takie to np.: przewidywanie zachowa czowieka, analiza ruchu drogowego, rozprzestrzenianie si
poarw. Wanie takie problemy skoniy naukowcw do pracy nad sztucznym
mzgiem, ktry mgby w sposb podobny do mzgu czowieka analizowa sytuacj. Pierwsz udan prb stworzenia sztucznej komrki mzgu wykonali Pitt
iMcCulloch w1943 roku. Zaprezentowali oni bardzo prymitywny model (przedstawiony na poniszej rycinie 1).
Ryc. 1. Model perceptronu zaproponowany przez Pitta iMcCullocha w1943 r.

Na
przedstawionym
modelu kolejne wartoci x oznaczaj sygnay wejciowe

sieci
neuronowej,
kolejne w oznaczaj wagi, zjakimi sygnay wejciowe maj
do
funkcj
by brane pod uwag,

f oznacza
aktywacji,
e to sygna aktywacji (jest
to suma waona sygnaw wejciowych), ay to sygna wyjciowy. Wmodelu tym
(obcieniem).
pojawia si jeszcze
jedynka zwana biasem
aktywacji
Wmodelu
tym jako funkcj
uyto funkcj boolowsk (przyjmujc
dwie wartoci: 1 wprzypadku
aktywacji neuronu i0 wprzeciwnym przypad

ku). Jak wida, model taki jest bardzo prosty, ale co ciekawe utrzyma si do

dnia dzisiejszego, jednak ze zmienionfunkcj
aktywacji. Zamiast stosowa funk
cj
zaczto stosowa funkcje
boolowsk
cige.
Najbardziej popularne funkcje aktywacji
funkcje
Najbardziej
popularne funkcje
cige.to:
aktywacji
to:

1
I H
D [
I H 1 H D [
HH
I H 1WJK
I H WJK H
niestety niewiele jest w stanie zrobi
156
Rafa Proko
Jeden neuron niestety niewiele jest wstanie zrobi, pozwala tylko na rozwizywanie zagadnie separowalnych liniowo. Dlatego zaczto tworzy zbiory neuronw
zwane sztucznymi sieciami neuronowymi, ktre maj moliwo rozwizywania zagadnienia dowolnej zoonoci. Dziki temu na pocztku lat 60. udao si stworzy
pierwsz maszyn, ktra potrafia przewidywa pogod. Jednak pocztkowy szybki
rozwj sieci neuronowych zosta zatrzymany przez problemy zwizane zuczeniem
sieci. Powstay nawet prace mwice otym, e sieci neuronowych nie uda si uczy
wnieskoczono (maj bardzo ograniczone moliwoci). Taki zastj wrozwoju sieci
neuronowych trwa a 15 lat, kiedy to Hopfield wymyli tak zwane wielowarstwowe
sieci neuronowe. Od tego czasu rozwj sieci neuronowych by bardzo dynamiczny.
Mwic osieciach neuronowych, mam na myli oczywicie sztuczne sieci neuronowe, ktre s pewnym uproszczeniem modelu ludzkiego mzgu, poniewa jak
wiadomo zbada, ludzka sie neuronowa ma okoo 10 mln neuronw, podczas gdy
sztuczne sieci neuronowe maj tylko kilkadziesit lub najwyej kilkaset neuronw
poczonych ze sob.
Dziaanie sztucznego neuronu mona opisa nastpujco:
do neuronu docieraj pewne informacje zwane sygnaami wejciowymi,
kady zsygnaw wejciowych posiada odpowiednie wagi,
wagi te po przemnoeniu przez sygnay wejciowe i zsumowaniu tworz
sygna aktywacyjny,
sygna aktywacyjny poddawany jest dziaaniu funkcji aktywacyjnej,
otrzymujemy sygna wyjciowy.
Jak ju wspomniaem, pojedynczy neuron nie jest wstanie prawie nic zrobi,
dlatego istnieje konieczno tworzenia caych sieci neuronowych. Przykad takiej
sieci prezentuje rycina 2.
Ryc. 2. Schemat budowy wielowarstwowej sieci neuronowej

rdo: R Tadeusiewicz, Elementarne wprowadzenie do techniki sieci neuronowych
zprzykadowymi programami, Warszawa, Akademicka Oficyna Wydawnicza PLJ, 1998 r.
157
Jak mona zauway na rycinie, sygnay wyjciowe z poprzedniej warstwy s

sygnaami wejciowymi dla warstwy nastpnej. Jedynym wyjtkiem s tutaj warstwy wejciowa, ktra jako sygnay wejciowe bierze dane, jakie wprowadzane s
do modelu, oraz warstwa wyjciowa, ktra na wyjciu daje wynik dziaania sieci.
Warstwy znajdujce si pomidzy warstw wejciow awarstw wyjciow nazywane s warstwami ukrytymi, ktre wypracowuj pewne dane porednie bdce
podstaw dla procesu wyznaczania ostatecznego rozwizania. W wielu sieciach
stosuje si poczenia midzy neuronami, wktrych kady sygna wyjciowy jest
sygnaem wejciowym kadego neuronu w nastpnej warstwie, takie poczenia
nazywaj si poczeniem kady zkadym.
Proste sieci neuronowe, ktre wykorzystywane s wwikszoci rozwiza, s
sieciami komunikujcymi si tylko wjedn stron, czyli sygna przepywa wnich
tylko wjednym kierunku od wejcia przez warstwy ukryte do warstwy wyjciowej.
S te sieci znacznie rzadziej uywane, ktre komunikuj si do tyu czyli sygna
wyjciowy zjednego obiegu informacji jest brany pod uwag przy nastpnym obiegu informacji. S to tak zwane sieci ze sprzeniem zwrotnym. Sieci ojednokierunkowym przepywie informacji s sieciami bardziej stabilnymi, ale sieci ze sprzeniami zwrotnymi przy mniejszej liczbie neuronw s zdolne wykonywa obliczenia
tak samo skomplikowane jak jednokierunkowe obardziej zoonej strukturze.
Sposb pracy sieci ijej jako uzalenione s od wielu czynnikw:
a) przyjte modele neuronw jak funkcj aktywacji uyjemy do budowy neuronu, zwykle tworzy si sieci neuronowe, ktre maj takie same funkcje aktywacji na kadym neuronie;
b) wartoci wspczynnikw wagowych neuronw s one ustalane automatycznie wtrakcie procesu uczenia idlatego s rne dla poszczeglnych wej
idla poszczeglnych neuronw;
c) liczba warstw;
d) liczba neuronw wposzczeglnych warstwach sieci;
e) przyjty sposb pocze neuronw;
f) dobry zbir trenujcy.
Warunkiem, przy ktrym sie bdzie dziaa poprawnie, jest prawidowe okrelenie wszystkich tych elementw.
Jak ju wczeniej wspomniano, wagi neuronw zmieniaj si wczasie. Podlegaj
tak zwanemu uczeniu si sieci. Uczenie wykorzystuje si do ustawienia prawidowego dziaania sieci. Uczenie przypomina troch uczenie si czowieka. Na pocztku sieci prezentowane s przykady (zwane przykadami trenujcymi) ioczekuje
si pewnego wyniku na kocu dziaania sieci. Jeli wynik dziaania sieci jest rny
od przewidywanego to zmieniane s wagi sieci iprezentowany jest kolejny element
trenujcy. Operacj t powtarza si do czasu, a sie nie bdzie zwraca prawidowych wynikw dla kadych przykadw trenujcych. Zbir danych trenujcych
nazywa si po prostu zbiorem trenujcym.
158
Rafa Proko
Czasem zdarza si, e zbudowana sie nie jest wstanie nauczy si przykadw.
Przyczyn takiego stanu rzeczy moe by le dobrany zbir trenujcy (za may aby
obj warianty najbardziej dyskryminujce cech), lub bdna topologia dobranej
sieci (inaley j zmieni). Czasem zdarza si, e sie uczy si przykadw bardzo
szybko, ale ma problem zuoglnianiem. Taki stan moe wynika zprzetrenowania (zbyt dobrym dopasowaniem do danych trenujcych). Inn przyczyn sytuacji,
wktrej sie nie jest wstanie poprawnie interpretowa nowych danych, jest zbyt
may zbir trenujcy. T ostatni sytuacj atwo jest jednak zmieni. Jeli po wytrenowaniu sieci pokazujemy jej dane testujce iona ich nie rozpoznaje, to powinnimy powtrzy proces uczenia, wykorzystujc poprzedni zbir trenujcy uzupeniony odane, ktre uylimy do testowania sieci.
Kluczowym elementem wprocesie uczenia s wagi wej poszczeglnych neuronw. Jeli zmieni si wartoci wag, to zmieni si rola peniona przez dany neuron, aco za tym idzie zmieni si dziaanie caej sieci. Uczenie polega wic na tym,
jak dobra wagi, tak aby kady neuron wykonywa dokadnie takie czynnoci, jakich si od niego wymaga.
Uczenie sieci zaczyna si od nadania neuronom pewnych losowych wag. Wkadym kroku iteracji warto wag jednego lub kilku (moe by wszystkich) ulegaj
zmianie, przy czym reguy tych zmian s tak pomylane, by kady neuron sam
wiedzia, jakie wagi zmieni ioile.
Moliwe s dwa warianty uczenia si sieci:
znauczycielem,
bez nauczyciela.
Uczenie z nauczycielem polega na tym, e do kadego przykadu trenujcego oprcz sygnaw wejciowych podaje si podany sygna wyjciowy. Sie na
podstawie sygnaw wejciowych generuje sygna wyjciowy iporwnuje go zdanym wynikiem. Jeli oba te sygnay si rni nastpuje uczenie sieci, czyli
zmiana wartoci wag. Najbardziej rozpowszechnion inajbardziej znan metod
uczenia znauczycielem jest metoda back propagation. Polega na obliczaniu bdu
na kadym wejciu neuronu imodyfikacji wag oten wanie bd.
Uczenie bez nauczyciela polega na tym, e sie dostaje tylko sygnay wejciowe
ina ich podstawie tak dobiera wagi, aby wyniki generowane przez ni byy prawidowe, czyli znajduje podobne dane trenujce. Sieci uczone bez nauczyciela mog
suy do klasyfikacji pewnych obiektw.
Istnieje kilka rodzajw sieci neuronowych:
sieci jednokierunkowe;
sieci rekurencyjne;
sieci samooptymalizujce si;
sieci probabilistyczne;
sieci samoorganizujce si.
Oprcz samooptymalizujcych si sieci neuronowych wszystkie z wymienionych powyej rodzajw tych sieci korzystaj z uczenia. Samooptymalizujce si
159
sieci neuronowe to stosunkowo nowy model sieci neuronowej bazujcy na czystym

modelu matematycznym ifunkcji dyskryminacji. Aby stworzy dowoln sie neuronow, na pocztku naley zaprojektowa jej topologi, nastpnie dobra wagi
pocztkowe (zazwyczaj losowe), nastpnie sie nauczy (czsto jest to czynnoci
dugotrwaa imudna). Sieci samooptymalizujce si (SONN) nie wymagaj tworzenia topologii sieci ani jej uczenia. Na podstawie podanych danych trenujcych
i pewnej funkcji dyskryminacji obliczane s cechy najbardziej dyskryminujce
dany przykad. Na tej podstawie budowane s poczenia midzy neuronami oraz
wyznaczane s wagi wej. WSONN wyranie jest zaznaczone, kiedy naley przerwa prac tworzenia takiej sieci. Nastpuje to wtedy, gdy wszystkie cechy przykadw s rozpoznawalne wstu procentach. Ten typ sieci wydaje si by duo bardziej
praktyczny przy wykorzystaniu, pomija on cakowicie faz uczenia. Niestety na temat tych sieci nie powstao jeszcze zbyt wiele opracowa.
Sieci neuronowe coraz czciej zaczynaj korzysta zmoliwoci algorytmw
genetycznych gdy chcemy zmniejszy liczb danych wejciowych, dobra parametry wejciowe, dobra wagi pocztkowe czy nawet coraz czciej dobra architektur sieci neuronowej.
3RGVXPRZDQLH
Dlaczego warto korzysta zsieci neuronowych zamiast zmodeli matematycznych? Odpowied nasuwa si sama. Spjrzmy na gwne zaoenia wielu modeli
zbudowanych na rachunku prawdopodobiestwa. Wikszo jeli nie wszystkie
opiera swoje zaoenia na istnieniu pewnego cile okrelonego rozkadu prawdopodobiestwa (przewanie s to albo beta rozkady, albo rozkad normalny).
Niestety nikt naprawd nie bada danych, na podstawie ktrych powstaj modele. Wwielu wypadkach te rozkady nie pokrywaj si zrzeczywistoci (przykad:
modele wirtualnych rynkw predykcyjnych). Sieci neuronowe dziki swojej budowie nie wymagaj od nas zakadania czegokolwiek. Dziaaj na zasadzie czarnej
skrzynki, to znaczy dostarczamy co na wejciu, chcemy otrzyma prawidowe wyniki na wyjciu inie interesuje nas, jak to jest obliczane. Nie musimy przyjmowa,
e rozkad prawdopodobiestwa jest taki, anie inny. Wwielu przypadkach takie
zaoenie jest bardzo duym uproszczeniem.
W modelach matematycznych musimy wybra pewne zmienne, ktre naley
wprowadzi. Aby model mg by dla nas przydatny, musi dziaa wmiar szybko idawa dobre wyniki. Niestety naley tu pamita ozasadzie nieoznaczonoci
Heisnerga, czyli albo mamy szybki czas dziaania, albo mamy dobre wyniki nie
mona mie wszystkiego naraz. Sieci neuronowe dziki swojej prostej budowie
dziaaj bardzo szybko nawet przy bardzo duej liczbie danych wejciowych, mog
dziaa niemal wczasie rzeczywistym. Jeli sie jest zbyt wolna, gdy dziaa na jednym komputerze, kady neuron moe by przeniesiony na inny komputer. Dziaaj
wtedy rwnolegle, wic prdko ich oblicze jest bardzo dua.
160
Rafa Proko
Model, zktrego musimy usun pewne elementy, nie jest ju modelem dokadnym. Jednak nie jest to najwikszym problemem. Pytanie, jakie naley sobie zada,
to: Ktre dane mona swobodnie usun, aktre musz zosta nieruszone?. Tutaj
znw mona zastosowa metody ekonometryczne do stwierdzenia, ktry parametr
jest najmniej istotny. Czsto jednak musimy arbitralnie przyjmowa, ktre parametry s dla nas nieistotne. Tu zpomoc znw mog nam przyj sieci neuronowe.
Nie musimy usuwa zmodelu adnych danych wszystkie dane wejciowe mog
zosta uyte. Jeli jednak bardzo chcemy mie model matematyczny, to mona go
zoptymalizowa, uywajc algorytmw genetycznych, ktre wswoim zaoeniu s
algorytmami optymalizujcymi.
Fragment ten mona podsumowa sowami Ryszarda Tadeusiewicza: Sieci neuronowe mog by stosowane z duym prawdopodobiestwem odniesienia
sukcesu wszdzie tam, gdzie pojawiaj si problemy zwizane ztworzeniem modeli matematycznych pozwalajcych odwzorowywa zoone zalenoci pomidzy
pewnymi sygnaami wejciowymi awybranymi sygnaami wyjciowymi1 .
Bez wtpienia w matematycznym modelu przedstawiajcym reagowanie systemu ratowniczego na wystpowanie incydentw krytycznych mona spokojnie
uy metod sztucznej inteligencji. Poniewa wanie w tym modelu mamy do
czynienia ze zoonymi zalenociami pomidzy pewnymi sygnaami wejciowymi awybranymi sygnaami wyjciowymi. Dziki takiemu podejciu atwo zmodelu mona wyeliminowa zaoenie onormalnoci rozkadu. Wtym wypadku
jest to zaoenie troch na wyrost. Ciko jest zakada, e rozkad ten jest rozkadem normalnym. Zmojego dowiadczenia wynika, e rozkad ten bdzie raczej rozkadem skonym, chyba e wyeliminujemy wartoci skrajne. Jeli jednak
model ma by wmiar dokadny, to eliminacja wartoci skrajnych moe doprowadzi do rozjechania si modelu wanie wmomencie powtrzenia si takich
przypadkw. W modelu tym zakada si take, e kady czas reakcji zaley od
czasu poprzedniego (bada si zaleno danych historycznych). Model taki bdzie dokadny ztak sam dokadnoci jak modele gry na giedzie oparte tylko
odane historyczne. Dziki sieciom neuronowym bdzie mona stworzy model
dokadniejszy, oparty na rnych danych nie tylko na czasach przejazdu, ale
nawet na przewidywaniu remontw drogowych, korkw, zej pogody czy wielu
wypadkach naraz. Dziki temu mona by przewidywa czas reakcji danej jednostki zduo wiksz precyzj.
R. Tadeusiewicz, Elementarne wprowadzenie do techniki sieci neuronowych z przykadowymi

programami, Warszawa, Akademicka Oficyna Wydawnicza PLJ, Warszawa 1998.

Grzegorz Mroczko
Beata Wojtasiak
Pawe Bujny
:SURZDG]HQLH
Nadrzdnym celem dziaa pastwa w dziedzinie bezpieczestwa wewntrznego jest utrzymanie zdolnoci do reagowania w przypadku wystpienia zagroe bezpieczestwa publicznego oraz bezpieczestwa powszechnego zwizanego
zochron porzdku prawnego, ycia izdrowia obywateli oraz majtku narodowego
przed bezprawnymi dziaaniami oraz skutkami klsk ywioowych, katastrof naturalnych iawarii technicznych1.
Zzagroeniami wystpujcymi czciej (poary, katastrofy wkomunikacji, katastrofy budowlane i inne) musz radzi sobie jednostki i podmioty ratownicze
dziaajce wramach systemu ratowniczego.
Zadaniem systemu ratowniczego jest zapewnienie, e wrazie potrzeby poszkodowanym zostanie udzielona niezbdna pomoc wodpowiednim czasie. To przekada si na poszczeglne obszary:
a) organizacyjny okrelenie sub iich zada, procedur dziaania oraz wsppracy, sposobw alarmowania owystpujcych zagroeniach;
b) techniczny rozmieszczenie podmiotw ratowniczych w sposb zapewniajcy podjcie dziaa wodpowiednim czasie, wyposaenie wniezbdny
sprzt odpowiedni do prognozowanych ryzyk, zapewnienie cznoci itp.;
c) kadrowy i edukacyjny zapewnienie odpowiedniej liczby ratownikw posiadajcych niezbdne kompetencje do skutecznego prowadzenia dziaa ratowniczych.
System ratowniczy powinien by zbudowany istale rozwijany lub przebudowywany wmiar potrzeb. Rozbudowa czy przebudowa systemu ratowniczego rozumiana jako pokrywanie jego zasigiem nowych obszarw, udoskonalaniem dziaa
i zwikszaniem sprawnoci, dostpnoci systemu i jakoci dziaa ratowniczych
musi by waciwie ukierunkowana wskazywanie kierunkw zmian mona nazwa projektowaniem systemu ratowniczego.
Projektowanie systemu ratowniczego jest zadaniem bardzo interesujcym, szerokim iwanym zarwno zpunktu widzenia pastwa, jak ijego beneficjentw osb,
1
Strategia bezpieczestwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej zatwierdzona 13 listopada

2007 r. przez prezydenta Lecha Kaczyskiego na wniosek premiera. Dokument ten zosta wydany
woparciu oartyku 4a punkt 1, ustp 1 Ustawy zdnia 21 listopada 1967 r. opowszechnym obowizku
obrony Rzeczypospolitej Polskiej. Zastpuje on strategi przyjt 8 wrzenia 2003 r.
162
ktre znajd si wsytuacji krytycznej, iich ycie izdrowie bdzie zalee od jakoci
pierwszej pomocy ratowniczej obojtnie czy s obywatelami naszego kraju czy gomi.
Projektowanie systemu ratowniczego mona podzieli na pewne etapy:
1. analiza aktualnego stanu;
2. analiza rozwiza stosowanych winnych krajach;
3. opracowanie standardw systemu ratowniczego, rozumiane jako wyznaczenie odpowiednich parametrw pracy, mierzalnych, ktre umoliwi optymalizacj systemu ratowniczego zapewnienie porwnywalnej jakoci dziaa
ratowniczych niezalenie od miejsca wkraju, wktrym te dziaania maj by
wykonane wodniesieniu do rodzaju dziaa, od czasu ich podjcia (umoliwiajcego udzielenie skutecznej pomocy), moliwoci sprztowych izapewnienie odpowiedniej liczby ratownikw oraz sposobu rozmieszczenia jednostek ratowniczych itp.;
4. zbudowanie narzdzi informatycznych umoliwiajcych analiz stanu aktualnego wzgldem zaoonych standardw wskazanie kierunkw niezbdnych zmian oraz umoliwiajcych budowania systemu ratowniczego dla obszarw rozwijajcych si;
5. aktualizowanie, zmienianie, projektowanie systemu zwykorzystaniem narzdzi informatycznych.
To opracowanie, nie wchodzc wszczegy, ma za zadanie wskaza, jakie aspekty naley bra pod uwag przy projektowaniu systemw ratowniczych. Na jego potrzeby dokonano przegldu organizacji krajowego systemu ratowniczo-ganiczego
wPolsce oraz systemw ratowniczych wwybranych krajach Europy, ze szczeglnym wskazaniem Niemiec jako kraju znajbardziej zaawansowanym systemem ratowniczym, stale analizowanym i udoskonalanym, jak rwnie przeanalizowano
informacje wzakresie dostpnego narzdzia informatycznego stosowanego winnych krajach oprogramowania CIS-KOSMAS.
Na pocztek zdefiniujmy nastpujce pojcia:
Ratownictwo og rodkw i metod ratowania ycia ludzkiego i niesienia pomocy osobom wwarunkach zagroenia, atake sucych ratowaniu
lub zabezpieczaniu sprztu, pomieszcze iinnych dbr bez wykorzystania
sprztu cikiego2.
Ratownik osoba posiadajca pen zdolno do czynnoci prawnych; zatrudniona lub penica sub wjednostkach wsppracujcych zsystemem
Pastwowego Ratownictwa Medycznego lub bdca czonkiem tych jednostek; posiadajca wane zawiadczenie o ukoczeniu kursu w zakresie
kwalifikowanej pierwszej pomocy, i o uzyskaniu tytuu ratownika, ktrej
stan zdrowia pozwala na udzielanie kwalifikowanej pierwszej pomocy3.
2
Sownik terminw zzakresu bezpieczestwa narodowego, Wyd. AON, Warszawa 2002.

Ustawa zdnia 8 wrzenia 2006 r. oPastwowym Ratownictwie Medycznym (Dz. U. z2006 r. nr
191 poz. 1410).
3
163
Dziaania ratownicze kada czynno podjta wcelu ochrony ycia, zdrowia, mienia lub rodowiska, atake likwidacja przyczyn powstania poaru,
wystpienia klski ywioowej lub innego miejscowego zagroenia4.
System ratowniczy zesp si irodkw przeznaczonych do niesienia pomocy poszkodowanym podczas akcji ratunkowej5.
Przyjrzyjmy si, jak obecnie zorganizowane s systemy ratownicze w Polsce
iwybranych krajach Europy.
.UDMRZ\V\VWHPUDWRZQLF]RJDQLF]\LMHJRIXQNFMH
6WUXNWXUDLRUJDQL]DFMDJPLQDSRZLDWZRMHZyG]WZR
Za realizacj polityki Polski w zakresie ochrony ppo. i bezpieczestwa powszechnego odpowiedzialny jest minister waciwy do spraw wewntrznych iadministracji. Jego zadanie polega midzy innymi na okreleniu wporozumieniu
zinnymi zainteresowanymi ministrami szczegowych wymaga wtym obszarze.
Organizacja ochrony ludnoci jest usankcjonowana wrozporzdzeniu ministra
spraw wewntrznych iadministracji zdnia 18 lutego 2011 r. wsprawie szczegowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-ganiczego (KSRG)6. Rozporzdzenie to stanowi, e krajowy system ratowniczo-ganiczy jest czci organizacji bezpieczestwa wewntrznego pastwa. KSRG obejmuje przedsiwzicia
podejmowane wcelu ratowania ycia, zdrowia, mienia lub rodowiska, wtym rwnie prognozowanie irozpoznawanie zagroe. System zakada wspprac jednostek ochrony przeciwpoarowej, innych sub, inspekcji, stray, instytucji oraz podmiotw (organizacje, instytucje, przedsibiorstwa), ktre dobrowolnie w drodze
umowy cywilnoprawnej zgodziy si wsppracowa wdziaaniach ratowniczych.
Centralnym organem administracji rzdowej w sprawach organizacji KSRG
jest, zgodnie zUstaw oPSP, komendant gwny PSP podlegy ministrowi spraw
wewntrznych.
Na obszarze kraju, wojewdztwa ipowiatu zadania KSRG okrelaj: komendant
gwny PSP, wojewoda istarosta. Ich zadaniem jest rwnie koordynacja funkcjonowania KSRG oraz kontrola wykonywania zada, awsytuacjach nadzwyczajnych
zagroe ycia, zdrowia, mienia lub rodowiska kieruj tymi dziaaniami KSRG.
Wojewoda istarosta wykonuj swoje zadania poprzez zespoy do spraw ochrony przeciwpoarowej powoywane na podstawie zasad okrelonych przez ministra
spraw wewntrznych iadministracji.
4
Ustawa zdnia 24 sierpnia 1991 r. oochronie przeciwpoarowej (Dz. U. z2009 r. nr 178 poz.
1380)
5
6
Sownik terminw zzakresu bezpieczestwa narodowego, dz. cyt.

Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych iAdministracji zdnia 18 lutego 2011 r. wsprawie szczegowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-ganiczego (Dz. U. 2011 r. nr 46,
poz. 239).
164
Wjt (burmistrz lub prezydent miasta) koordynuj funkcjonowanie systemu na

obszarze gminy wzakresie ustalonym przez wojewod. Zadania s wykonywane
przez komendanta gminnego ochrony przeciwpoarowej, oile zosta zatrudniony
przez gmin, anajczciej wykonuj je komendanci PSP.
Kompetencje kierujcego dziaaniami ratowniczymi nie odnosz si do wszystkich obszarw bezpieczestwa. Za bezpieczestwo spoecznoci lokalnej, mimo
trwajcej akcji ratowniczej i obecnoci dowdcy, odpowiada wjt, burmistrz lub
prezydent miasta. Trudno jest okreli do koca granice kompetencji midzy kierujcym dziaaniami ratowniczymi awadzami lokalnymi.
Krajowy system ratowniczo-ganiczy organizowany jest na trzech poziomach:
powiatowym, wojewdzkim ikrajowym. Na poziomie powiatowym wykonuje si
wszystkie podstawowe zadania systemu zwizane z obszarem powiatu. Poziomy
wojewdzki i krajowy speniaj rol wspomagajc i koordynujc w sytuacjach
wymagajcych uycia si irodkw spoza danego powiatu lub wojewdztwa.
Konstrukcja systemu zakada, e zasady realizacji podstawowych zada ratowniczych s dostosowane do specyfiki wszelkiego rodzaju zdarze, rwnie zdarze
masowych lub klsk ywioowych, kiedy siy irodki ratownicze s niewystarczajce, aorganizacja dziaa ratowniczych wymaga zmiany priorytetw oraz dokonania uproszcze wprocedurach dziaania.
)XQNFMHV\VWHPX
Zadania dla systemu zostay sprecyzowane pierwotnie wrozporzdzeniu ministra spraw wewntrznych iadministracji wsprawie szczegowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-ganiczego7. Analizujc to zagadnienie przez
pryzmat zarzdzania kryzysowego, stwierdzi naley, e system ratowniczy musi
speni kilka podstawowych funkcji. S to:
Funkcja zapobiegawcza polegajca na okrelaniu imonitorowaniu potencjalnych zagroe, informowaniu poszczeglnych osb icaych lokalnych
spoecznoci o pojawiajcym si zagroeniu. Nastpnie naley wskaza
rodki i sposoby postpowania pozwalajce na uniknicie zagroenia lub
ograniczenia jego skutkw. Na uwadze trzeba mie take szeroko rozumian prewencj, wskazujc na warunki bezpiecznego budownictwa, bezpieczn organizacj procesw technologicznych itp.
Funkcja przygotowawcza bd planistyczna planowanie na podstawie
analizy moliwych zagroe iokrelenia stopnia prawdopodobiestwa ich
wystpowania, zgromadzenia iodpowiedniego rozlokowanie si irodkw
ratowniczych niezbdnych do podjcia iprowadzenia dziaa.
Funkcja ratownicza polegajca na podjciu odpowiednich dziaa ratowniczych stosownie do wystpujcych zagroe. Podmioty ratownicze z danego
7
Rozporzdzenie Ministra Wewntrznych i Administracji z dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie

szczegowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-ganiczego (Dz. U. zdnia 3 marca
2011 r. nr 46, poz. 239).
165
obszaru podejmuj podstawowe czynnoci ratownicze, atake czynnoci specjalistyczne, gdy powiatowe siy irodki s wystarczajce do prowadzenia dziaa.
Gdy takich moliwoci nie ma, dziaania mog by wsparte siami irodkami
zadysponowanymi zterenu wojewdztwa ikraju. Istnieje moliwo, stosownie
do potrzeb, zadysponowania innych niezbdnych podmiotw ratowniczych.
6\VWHPUDWRZQLF]\ZLQQ\FKNUDMDFK
5HSXEOLND)HGHUDOQD1LHPLHF
Republika Federalna Niemiec to kraj, ktry jest wiodcym wwielu przygotowywanych rankingach oraz rnego rodzaju wskanikach ukazujcych poziom
zaawansowania wiatowych stray poarnych. Organizacja oraz system funkcjonowania wszelkich elementw pastwa powinny by wzorem wprzypadku rozwiza
isystemw tworzonych winnych krajach. Republika Federalna Niemiec skada si
zautonomicznych krajw zwizkowych, bliej znanych jako landy.
Woparciu oustawodawstwo panujce wlandach, gwne zadania ocharakterze
wykonawczym zostay naoone na podstawowe podmioty administracyjne, czyli
gminy ipowiaty.
Stra poarna w Niemczech, pomimo rnorodnoci w zapisach prawa we
wszystkich landach, realizuje ten sam wany cel, czyli ratowanie zagroonego ycia
oraz zdrowia ludzkiego, mienia czy rodowiska. Jednak cechami, ktre wyrniaj
stosowane metody, rozwizania iprocedury, s nieustanna kontrola, analiza oraz
weryfikacja przyjtych rozwiza i konsekwentne udoskonalenia systemu wraz
zmetodami ratowniczymi.
Na mocy Konstytucji Niemiec zobowizano landy do organizacji ochrony przeciwpoarowej, poprzez stworzenie na swoich terenach systemu ratowniczego wraz
zwykorzystaniem jednostek stray poarnych.
Schemat organizacji ochrony przeciwpoarowej przedstawia si nastpujco:
powiatowy zwizek stray poarnych dzieli si na gminn stra poarn oraz
stra poarn obszaru administracyjnego. Natomiast wskad gminnej stray poarnej wchodz jednostki miejscowych stray poarnych. Struktury te wspierane s
przez landowe szkoy poarnicze edukujce przyszych ratownikw oraz miejskie
zwizki stray poarnych.
W oparciu o obowizujce przepisy oglnokrajowe kady z landw tworzy
wasne przepisy wykonawcze, co skutkuje rnorodnoci organizacyjn struktur
stray poarnych. Rozwizanie to zostao oparte, podobnie jak w wielu krajach,
na zawodowych straach poarnych tzw. Berufsfeuerwehr BF oraz ochotniczych
straach poarnych tzw. Freiwillige Feuerwehr FF.
Naley take podkreli, e w Niemczech funkcjonuje Zwizek Stray Poarnych DFV, ktry zrzesza wszystkie strae poarne ochotnicze, zawodowe, wojskowe oraz zakadowe.
166
Ponisza tabela przedstawia podzia funkcjonujcych grup stray poarnych

wRepublice Federalnej Niemiec. Warto zauway, e wlandach funkcjonuj take
druyny modzieowe OSP, ktre s cennym zapleczem dla ochotniczych stray
poarnych. Rozwizanie to jest otyle dobre, e pozwala wpoi modym ludziom
istotne zasady zwizane zochron przeciwpoarow.
Tabela 1.
Podzia funkcjonujcych grup stray poarnych wRepublice Federalnej Niemiec8

Zawodowe strae poarne
Ochotnicze strae poarne
Druyny modzieowe OSP
Zakadowe strae poarne
Wojskowe strae poarne
Liczba jednostek
1 071
24 410
17 663
932
78
Liczba czonkw
27 816
1 039 737
239 772
32 752
3 300
rdo: Feuerwehr-Jahrbuch 2009.
Zawodowe strae poarne funkcjonuj jedynie na terenie wielkich miast (powyej 100 tys. mieszkacw). Wprzypadku tworzenia stray poarnej na danym
terenie istotne s specjalnie tworzone iokrelane wskaniki oparte na analizie zagroe, azwizane z: wielkoci miasta, iloci irodzajem zagroe poarowych,
uwarunkowaniami topograficznymi, ocen taktyczn. Miasta, atake gminy posiadajce zawodow stra poarn, podlegaj nadzorowi krajowego (landowego)
ministerstwa spraw wewntrznych. Nadzr ten powizany jest zokrelaniem zdolnoci bojowej stray oraz prowadzeniem analiz zagroe.
Istotnym elementem, ktry wpywa na liczb ilokalizacj jednostek, jest czas
od otrzymania zgoszenia do rozpoczcia udzielania pomocy, ktry nie powinien
przekracza cznie 1,5 minuty na przyjcie zgoszenia iogoszenie alarmu zprzewidzianym czasem 8 minut na dojazd do miejsca zdarzenia. Wtym okrelonym
czasie na miejsce akcji powinny przyby wymagane siy irodki, ktre gotowe bd
podj samodzielne dziaania. Wprzypadku niemieckiej stray poarnej rekomendowany jest rwnie skad plutonu ganiczego (np. przez AGHB), ktry okrelono
wsile: 1 samochd ratowniczo-ganiczy, 1 samochd operacyjny oraz 1 samochd
specjalny zdrabin. Naley mie jednak na uwadze, e wystpuj rnice pomidzy poszczeglnymi landami wzakresie przygotowywanych standardw, awynikaj one przede wszystkim zwytycznych, ktre wedug swoich potrzeb stosuj dane
jednostki samorzdu terytorialnego.
Wzakresie przygotowania si do reagowania ilikwidacji innych zagroe dokonuje si odpowiedniej analizy ryzyka, uwzgldniajc przy tym rzeczywiste zagroenia. Przygotowuje si plany potrzeb oraz rozwoju ochrony przeciwpoarowej,
zwanej Brandschutzbedarfsplanung, opracowuje i przyjmuje do realizacji gminy,
uwzgldniajc cztery gwne kategorie zagroe:
8
http://www.agbf.de, [dostp: 14.10.2013 r.].
167
a) zagroenia poarowe;
b) zagroenia chemiczne, biologiczne inuklearne;
c) zagroenia powodowane przez wod;
d) zagroenia techniczne.
Przeprowadzone analizy dziaa ganiczych izaoenia taktyczne pozwoliy na
wypracowanie standardu plutonu ganiczego. Wjego skad wchodz:
a) samochd dowodzenia icznoci (Einsatzleitwagen Typ 1) 2 osoby;
b) samochd ganiczy (Lschgruppenfahrzeug LF) 6 osb;
c) samochd ganiczy (II rzutu) (Lschgruppenfahrzeug LF) 6 osb;
d) samochd specjalny zdrabin mechaniczn (Drehleiter mit Korb DLK) 2
osoby.
Naley pamita, e wzalenoci od danego rejonu zdan specyfik zagroe
przygotowuje si jednostki oprofilu ganiczym lub jednostki oprofilu ratowniczo-ganiczym. Astan osobowy jednostki zostaje dostosowany do zada iwyposaenia bdcego wdyspozycji.
Gminy wRFN powouj na swoim terenie jednostki ochotniczej stray poarnej
(Freiwillige Feuerwehr FF) jako gminne instytucje publiczne izgodnie zwol ustawodawcy zobowizane s do likwidacji zagroe izapewnienia ochrony przeciwpoarowej na danym terenie. Opowoaniu do ycia OSP ijej lokalizacji decyduj analizy
zagroenia terenu oraz wymagania okrelone w przepisach poszczeglnych krajw
zwizkowych. To, co odrnia BF od FF, to przede wszystkim czas podjcia dziaa ratowniczych, okrelony jako max. 10 min, ale nie jest to jednolite dla wszystkich landw.
Tabela 2.
Przyjte skadowe czasu operacyjnego obsugi zdarzenia

Czas przyjcia
Czas,
zgoszenia
wktrym
ozdarzeniu
zauwaono
idysponowazdarzenie
nie
Nie duej Nie duej ni

ni 3,5 min
1,5 min
Czas dojazdu
si irodkw
pierwszego
rzutu liczony
od ogoszenia
alarmu
Nie duej ni
8 min
Czas przeprowadzenia
rozpoznania
(lub badania
poszkodowanego)
Czas dotarcia
dodatkowych si
irodkw
Czas krytyczny udzielenia

pomocy osobie
poszkodowanej
liczony od momentu zaistnienia zdarzenia
Nie duej
ni 4 min po
dotarciu na
miejsce zdarzenia
Nie duej ni
5min po dotarciu si pierwszego rzutu (dla
zaogi jednego
zastpu z6
ratownikami)
Nie duej ni
17 min
rdo: Systemy ratownicze wwybranych krajach: Niemcy, Francja, Anglia, Dania, Czechy
analiza literatury krajowej izagranicznej niemieckiej, angielskiej. I.1.5a: System ratowniczy wNiemczech opis zasad ustalania rozmieszczenia jednostek ratowniczych wramach
projektu Zaawansowane technologie teleinformatyczne wspomagajce projektowanie systemu ratowniczego na poziomach: gmina, powiat, wojewdztwo, Wojta Sawomir.
168
Podzia OSP wNiemczech przedstawia si wnastpujcy sposb:

OSP gminne,
OSP lokalne.
Gminne strae s instytucjami gminnymi bez osobowoci prawnej. Jeeli wdanym rejonie sytuacja tego wymaga w gminach mog by organizowane lokalne
strae, a w punktach wsparcia, tj. stanowiska kierowania, mog by zatrudniane
osoby na penym etacie.
Ciekawym rozwizaniem stosowanym wniemieckich gminach jest obowizkowa stra poarna. Jeeli zdarzy si, e nie ma moliwoci zorganizowania iutworzenia ochotniczych stray poarnych wdanym regionie, ustawodawca zobowizuje
kadego obywatela ktry jest jego mieszkacem do penienia suby igotowoci
wprzypadku dziaa ratowniczo-ganiczych.
$QJOLD:LHOND%U\WDQLD
Suby poarnicze w caej Wielkiej Brytanii dziaaj na podstawie odrbnych
aktw prawnych iregulacji administracyjno-organizacyjnych dla: Anglii, Irlandii
Pnocnej, Szkocji iWalii.
Podstawowymi subami, ktre uruchamiane s w sytuacjach awaryjnych,
s take Policja, Stra Poarna, Pogotowie iStra Przybrzena. Kada znich ma
wasny zakres dziaania oraz obowizek wsppracy, wmiejscu dziaania, wzakresie wymiany informacji, szkolenia, opracowywania procedur czy podejmowania
wszelkich dziaa na rzecz spoeczestwa. Wadz centraln wzakresie funkcjonowania sub ratunkowych wAnglii sprawuje Ministerstwo ds. Spoecznoci iSamorzdw Lokalnych.
WAnglii zrezygnowano zrozdrobnienia suby na mniejsze jednostki organizacyjne poprzez tworzenie ich wycznie na poziomie hrabstw oraz okrgw.
Dodatkowo funkcjonuje wiele jednostek stray poarnych, ktre wraz zsystemem krajowym maj za zadanie chroni mienie. Nale do nich strae zakadowe
iinne prywatne podmioty ratownicze wraz ze straami ochotniczymi.
W Wielkiej Brytanii wystpuj strefy chronione. Zaliczane s one do jednej
zczterech klas ryzyka: A, B, C iD.
Klasa Ato centra miast, wktrych znajduje si dua koncentracja budynkw,
awprzypadku wystpienia poarw powoduje due zagroenie dla ycia imienia
ludzi. Klasa B dotyczy pozostaych obszarw miejskich. Klasa C obejmuje tereny
podmiejskie. Klasa D to pozostae tereny.
Zgodnie zustaw suby ratownicze wAnglii tworzone s na kilku poziomach:
lokalnym, regionalnym oraz centralnym. Rada hrabstwa jest organem sub ratowniczych na terenie hrabstwa. Funkcjonuj tam specjalne organy ochrony poarowej
oraz obrony ludnoci.
169
Organy FRS (Fire And Rescue Services odpowiednik Stray Poarnych) mog
zosta zobligowane do podjcia dziaa wprzypadku, gdy wystpi inny poar lub
nage zagroenie, w tym poza wasnym terenem chronionym, w formie rozkazu
(dyspozycji).
Strae mog zada pomocy od kadego oraz korzysta zkadego sprztu, ktry uznaj za pomocny przy prowadzenia akcji. Mog rwnie zawiera porozumienia, tzw. schematy owsppracy.9
Stra poarna posiada dodatkowe uprawnienia. Pracownik stray poarnej
moe otrzyma pisemne upowanienie do podejmowania wszelkich dziaa, ktre
uzna za stosowne. Wprzypadku:
uzasadnionego przypuszczenia, e poar/wypadek drogowy zaistnia lub
wystpi;
wcelu ratowania ycia ludzkiego, zwaszcza uchronienia przed powanym
urazem/zranieniem;
wcelu zapobiegnicia iograniczenia szkd, ktre mog by spowodowane
prowadzonymi dziaaniami.
Wsytuacji skorzystania zprzysugujcych mu uprawnie musi pozostawi lub
przekaza pisemn informacj na ten temat na terenie posesji.
'DQLD
Ministerstwo Obrony Narodowej (Forsvarsministeriet) to organ odpowiedzialny za ochron przeciwpoarow wKrlestwie Danii. WDanii funkcjonuje system
ratownictwa, ktry tworzony jest przez: Stra Poarn, Policj oraz Pogotowie Ratunkowe.
IRS (Zintegrowany System Ratownictwa) rozumiany jest jako skoordynowane
dziaania elementw w przygotowaniu do sytuacji kryzysowych oraz do prowadzenie akcji ratowniczych. Aby wpeni korzysta zsystemu ratowniczego, naley
zarejestrowa si wkrajowym rejestrze ludnoci Folkeregisteret.
Na terytorium Krlestwa Danii dziaa DEMA Duska Agencja Zarzdzania
Kryzysowego, ktra odpowiada za kierowanie podmiotami reagowania kryzysowego, monitorowania gotowoci do reagowania kryzysowego na szczeblu centralnym
oraz lokalnym. Agencja DEMA podlega Ministerstwu Obrony Narodowej.
WDanii moemy wyrni dwie formy stray poarnej zawodow oraz ochotnicz. Jednostki Stray Poarnych powoane s przez duskie gminy oraz centra,
ktre obsugiwane s przez duskie przedsibiorstwo FALCK. Obydwa te rodzaje
jednostek podlegaj danemu urzdnikowi wgminie. Struktura organizacyjna Stray Poarnej podzielona jest na trzy poziomy:
jednostki suby ratunkowej,
jednostki wspierajce dziaania stray poarnej,
9
Fire and Rescue Services Act 2004, Part 2, Functions of Fire and Rescue Authorities, Other
functions.
170
centra dowodzenia akcjami ratunkowymi10.

Oogromnym zaangaowaniu spoeczestwa wsprawne dziaanie systemu ratownictwa Stray Narodowej wKrlestwie Danii wiadczy fakt, e kady zpunktw Duskiej Agencji Zarzdzania Awaryjnego Beredskabsstyrelsen zatrudnia
wformie woluntariatu ochotnikw. Warunkiem zatrudnienia jest m.in. moliwo
pokonania odlegoci od punktu zamieszkania do centrum gotowoci w czasie
nieprzekraczajcym 30 minut. Wprzypadku przedsibiorstwa FALCK wiadczcego usugi ratownictwa poarowego w gminach zatrudniani s straacy, ktrzy
s ochotnikami imieszkaj wpobliu siedzib ratunkowych (warunek ten dotyczy
odlegoci, ktr mona pokona tylko w5 minut).
)UDQFMD
Jednym znajwaniejszych elementw systemu obronnego pastwa jest Ministerstwo Spraw Wewntrznych, a zajmuje si tym Generalna Dyrekcja Ochrony
Cywilnej i Zarzdzania Kryzysowego. Jest ono odpowiedzialne za zapewnianie
bezpieczestwa publicznego oraz powszechnego kraju.
Na terenie Francji Stra Poarna oraz ratownictwo organizowane s na trzech
zasadniczych poziomach:
gmin wjt jest tu odpowiedzialny za bezpieczestwo. Kada gmina jest
ochraniana przez jeden lub w zalenoci od jej potrzeb wicej orodkw
(centrw) ratownictwa. Moe on by take usytuowany wssiedniej gminie. Mog take istnie mniejsze orodki pierwszej interwencji, wprzypadku jeeli jeden orodek ratownictwa ochrania kilka gmin;
departamentu (wojewdztwa) kierowana jest przez wyszego oficera stray poarnej ipodporzdkowana autorytetowi prefekta (wojewody zarzdzanie operacyjne) oraz prezydenta (przewodniczcego) jego Rady Administracyjnej (sprawy administracyjne ifinansowe);
kraju straacy podlegaj ministrowi spraw wewntrznych Generalnej
Dyrekcji Bezpieczestwa Cywilnego iZarzdzania Ryzykiem.
Centra (orodki) poarnictwa iratownictwa s terytorialnymi jednostkami.
Tworzone s i klasyfikowane za porednictwem zarzdzenia prefekta (wojewody) w gwne orodki ratownictwa i orodki pierwszej interwencji11. 79%
z 248 300 straakw we Francji stanowi ochotnicy. 16% stanowi straacy
zawodowi cywilni, a5% straacy wojskowi. Organizacja ta, ktra opiera si
na zaangaowaniu obywateli ochotnikw, dopuszcza ograniczenie terytorialne
wcelu zagwarantowania obywatelom rwnoci wodniesieniu do poczucia bezpieczestwa.
10 Multi-level
emergency management, DEMA. Danish Emergency Management Agency, Co-
penhagen 2012..
11 www.pompiers.fr, [dostp: 15.03.2013 r.] oraz Feuerwehr in Frankreich, www.fwnetz.de, [dostp: 15.03.2013 r.], www.pompiers.fr, [dostp: 15.03.2013 r.].
171
Do zada Francuskiej Stray Poarnej naley:

walka zpoarami;
pomoc wnagych wypadkach;
bezpieczestwo powszechne wycieki substancji ropopochodnych itp.;
wsparcie osobiste pomoc poszkodowanym, poszukiwanie iratunek osb
zaginionych;
reakcja na kolizje pojazdw mechanicznych;
ochrona osb;
patrolowanie, rozpoznawanie ibadania;
ratowanie zwierzt;
kontrola zanieczyszcze ireakcja na zanieczyszczenia materiaami niebezpiecznymi;
alarmowanie (suba ostrzegania).
Oprcz niesienia pomocy ludziom, straacy-saperzy posiadaj kompetencje
wzakresie ratowania zwierzt wczasie katastrof morskich spowodowanych zanieczyszczeniem rop naftow lub innych katastrof gronych dla fauny.
Klasyfikacja straakw wyglda nastpujco:
195 200 ochotnikw (SPV). Ochotnicy uczestnicz regularnie w szkoleniach ipotrafi zapewnia wszelkiego rodzaju usugi ganicze iratownicze.
redni wiek ochotnikw straakw (SPV) wynosi 34 lata. Otrzymuj oni
take odszkodowanie iwiadczenie emerytalne po ukoczeniu co najmniej
20 lat suby;
40 500 zawodowych saperw straakw (SPP). Rekrutacja odbywa si drog
konkursw organizowanych na poziomie okrgowym;
26 800 modzi saperzy straacy (JSP). Modzi wwieku od 11 do 18 lat mog
wkady czwartek lub kad sobot bra udzia wdziaalnoci 1590 sekcji
modych saperw straakw. Sekcje te umoliwiaj szkolenie zzakresu pomocy, szkolenie przeciwpoarowe, jak rwnie ucz dyscypliny inabywania poczucia odpowiedzialnoci obywatelskiej;
31 703 straakw saperw kobiet, ktre maj swoje miejsce wdziaalnoci
peracyjnej. Ich udzia przy udzielaniu pomocy doranej wynosi 13%12.
Zestawienie porwnawcze organizacji systemw ratowniczych zawarte zostao
wponiszej tabeli 3 oraz wformie opisowej pod tabel.
12 www.pompiers.fr,
dostp: [15.03.2013 r.] oraz Feuerwehr in Frankreich, www.fwnetz.de, dostp: [15.03.2013 r.], www.pompiers.fr, [dostp: 15.03.2013 r.].
Zestawienie porwnawcze organizacji systemw ratowniczych

Pastwa
Informacje
Skad Systemu
Ratowniczego
Anglia
Dania
Francja
Polska
Minister spraw
wewntrznych
Minister spraw
wewntrznych / Jurysdykcja wadz lokalnych
Ministerstwo Obrony
Narodowej
Ministerstwo Spraw
Wewntrznych
Ministerstwo Spraw
Wewntrznych
Policja
Pogotowie Ratunkowe
Stra Poarna:
a) Zawodowa stra
poarna
b) Ochotnicza stra
poarna
c) Druyny modzieowe
OSP
d) Zakadowe strae
poarne
e) Wojskowe strae
poarne
Policja
Pogotowie Ratunkowe
Stra Poarna
Stra Przybrzena
Stra Poarna
ochotnicze strae poarne
Policja
Stra Graniczna
Pastwowa Inspekcja Ochrony
rodowiska
DEMA Duska
Instytut Meteorologii iGospoAgencja Zarzdzania
darki Wodnej
SPP zawodowi
Kryzysowego
Pastwowa Agencja Atomistyki
saperzy straacy
National Operation
Stacje ratownictwa grniczego
Staff Krajowy Zesp SPV saperzy straa- Morska Suba Poszukiwania
cy ochotnicy
Operacyjny
iRatownictwa
SSSM Suby
Regionalne Jednostki
Lotnicze Pogotowie Ratunkowe
oraz organizacje pozarzdowe
Zdrowia iPomocy
Policji
(NGO):
Medycznej
Jednostki ochrony
przeciwpoarowej wjed- JSP modzi saperzy Grskie Ochotnicze Pogotowie
Ratunkowe
Straacy
nostkach rejonowych
Wodne
Ochotnicze
Pogotowie
Dostawcy usug meRatunkowe
dycznych iratowniczych
Tatrzaskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe
Aeroklub Polski
Zwizek Harcerstwa Polskiego
Polska Misja Medyczna
Polski Zwizek Alpinizmu
Organ
odpowiedzialny
Niemcy
172
Tabela 3.
Pastwa
Informacje
Niemcy
Anglia
ma za zadanie
wspomaga planowanie
ikoordynowanie dziaa
wydawane s wytyczne
organizowane s kursy
idziaania wzmacniajce
wspprac
realizowane s zadania
dotyczce ochrony
ludnoci na poziomie
gminnym
prowadzony jest nadzr ikontrola wodniesieniu do miejskich sub
ratowniczych
podejmowana jest
wsppraca ze strukturami NATO oraz UE
Francja
Polska
walka zpoarami
funkcja zapobiegawcza
pomoc wprzypadku funkcja przygotowawcza bd
nagych wypadkw
planistyczna
zapewnienie bezpie- podjcie odpowiednich dziaa
czestwa
ratowniczych do wystpujcych
pomoc poszkodozagroe
wanym, poszukiwanie dotarcie oraz wykonanie dostiratunek osb, ktre
pu do zagroonych czy poszkozaginy/ratowanie
dowanych osb
zwierzt
udzielenie poszkodowanym
reakcja na kolizje
pierwszej pomocy ratowniczej
pojazdw mechaniczoraz ewakuacji poza stref
nych
zagroenia
ochrona osb
przygotowanie drg ewakuimienia
acji dla osb, ktrych ycie jest
kontrola zanieczyszzagroone
cze oraz reakcja
na zanieczyszczenia
materiaami niebezpiecznymi
zapewnienie bezpieczestwa
alarmowanie (suba zagroonym lub poszkodowanym
ostrzegania)
osobom oraz ratownikom
analizy ryzyka
utrzymanie kryterium
czasowego wreagowaniu dostarczane ipromowane
s informacje zachcaiutrzymaniu gotowoci
jce do podejmowania
bojowej
dziaa zapobiegajcych
stosowanie poczenia
wprzypadku wystpienia
systemu ratowniczego
zagroe poarowych
oraz systemu ratow udzielane zostaj porady
nictwa medycznego,
gdzie gwn zalet tego wzakresie ochrony przeciwpoarowej
rozwizania jest przyjGwne zadania
mowanie zgosze oraz wydawane s instrukcje
dysponowanie wramach bezpieczestwa poarojednego centrum powia- wego wbudynkach wraz
zuwzgldnieniem ich
damiania ratunkowego
specyfiki
Stra Poarna przygo opracowywane s plany
towuje si do realizacji
zada wzakresie jedynie ewakuacji zbudynkw na
wypadek poaru iinnych
tych zagroe, ktre
zagroe
zostay zidentyfikowane
bezporednio dla danego
terenu lub obszaru
Dania
173
Informacje
Anglia
Dania
DEMA obsuguje
Dziki dodatkowym
iutrzymuje system
Oumiejscowieniu
uprawnieniom straak
ostrzegania za pomoc
stray poarnych decymoe m.in. zamkn
okoo 1000 syren, ktre
duj specjalne wskaniki, autostrad, zatrzyma lub
obejmuj a 80% ludktre powizane s m.in. kierowa ruchem ulicznym
noci Krlestwa Danii.
zwielkoci miasta,
Strae poarne wkrajach:
Syreny te umiejscawiane
liczb oraz rodzajem
Anglia, Szkocja iWalia nie
s wobszarach przekrazagroe poarowych,
s tworzone na szczeblu
czajcych okoo 1000
uwarunkowaniami tokrajowym, natomiast odosb. Za inne obszary
pograficznymi czy ocen rbna ipojedyncza suba
odpowiada policja, ktra
taktyczn
takiego typu funkcjonuje
moe uywa ruchodla Irlandii Pnocnej
mych syren
Francja
Polska
We Francji 79% z248

300 straakw stanowi
ochotnicy, natomiast
16% stanowi straacy
zawodowi cywilni,
a5% straacy wojskowi
brygada to jednostka
Francuskiej Inynierii
Wojskowej, awic
straacy s saperami
WKSRG funkcjonuje 3841

jednostek ochotniczych stray
poarnych (stan na 7 grudnia
2011 r.)
Wspuczestnictwo duej
liczby NGO-sw,
Czonkw OSP 678 214 dla
porwnania we Francji 195 200
Ciekawostki
Niemcy
174
Pastwa
175
Porwnujc systemy ratownicze dziaajce na terenie: Niemiec, Anglii, Danii,

Francji zsystemem obowizujcym na terenie naszego kraju, naley zaznaczy, e
istnieje wiele wsplnych cech, ktre sprawiaj, e kady kraj wypracowa sprawny
system pozwalajcy dba odobro ibezpieczestwo obywateli na danym terenie.
Wprzypadku zagranicy organ odpowiedzialny za funkcjonowanie systemu ratowniczego jest praktycznie taki sam. WNiemczech, Anglii (znaciskiem na jurysdykcje wadz lokalnych) iFrancji odpowiada Ministerstwo Spraw Wewntrznych
tak jak wPolsce, natomiast wDanii jest to ju Ministerstwo Obrony Narodowej.
Jeeli mowa jest oskadzie systemu ratowniczego, naley zaznaczy, e rnice
te s niewielkie. WNiemczech funkcjonuj: Policja, Pogotowie Ratunkowe oraz
Stra Poarna. WAnglii, oprcz wymienionych, do systemu dochodzi jeszcze Stra
Przybrzena. WDanii system ten jest rozbudowany dodatkowo oDusk Agencj Zarzdzania Kryzysowego (DEMA). Warto natomiast zaznaczy, e we Francji
straacy posiadaj oddzia modych saperw straakw, to dobry ruch, poniewa
modziey wpajane s istotne wartoci, ktre bd potem procentowa przy podejmowaniu dziaa ratowniczo-ganiczych.
Ciekawiej sprawa wyglda wprzypadku gwnych zada, jakie stawiaj sobie
systemy ratownicze w tych krajach. Oprcz podstawowych zasad, w Niemczech
obowizuje analiza ryzyka czy stosowanie poczenia systemu ratowniczego oraz
systemu ratownictwa medycznego, gdzie gwn zalet tego rozwizania jest przyjmowanie zgosze oraz dysponowanie wramach jednego centrum powiadamiania
ratunkowego.
WAnglii natomiast system ratowniczy stawia sobie za cel propagowanie informacji, ktre bd zachcay do podejmowania dziaa majcych na celu zapobieganie niepodanym zdarzeniom. System ratowniczy wAnglii udziela dodatkowych
porad w zakresie ochrony przeciwpoarowej oraz wydaje dodatkowe instrukcje
bezpieczestwa.
Jeeli chodzi oDani, to wramach systemu ratowniczego organizowane s kursy oraz dziaania wzmacniajce wspprac.
Kady kraj potrafi wypracowa wasny system ratowniczy, ktry daje efekty. Naley pamita, e propagowanie informacji czy cigy rozwj systemu sprawiaj, e
ycie mimo rnych zagroe zewntrznych jest zkadym dniem coraz bezpieczniejsze. Aodpowiednie zachowanie si obywateli, na edukacj ktrych systemy ratownicze we wspomnianych krajach niewtpliwie stawiaj duy nacisk, pozwala na
podjcie wielu dziaa zapobiegajcych zagroeniom znacznie wczeniej.
-DNLHFHFK\V\VWHPXUDWRZQLF]HJRVLVWRWQH
Aby system ratowniczy mg funkcjonowa poprawnie isprawnie, naley okreli wiele jego aspektw, analizowa je, wyciga wnioski iaktualizowa na bieco.
Te informacje stanowi bd dane wyjciowe dla narzdzi informatycznych stosowanych do analizy irozwoju systemu ratowniczego na danym terenie.
176
Wybrane, najistotniejsze naszym zdaniem, parametry funkcjonowania systemu

ratowniczego to:
1) zdefiniowanie parametrw funkcjonowania, okrelenie kryteriw czasowych;
2) rozmieszczenie podmiotw ratowniczych, czas dojazdu, czas podjcia dziaa;
3) zapewnienie moliwoci prowadzenia dziaa ratowniczych (wyszkolenie ratownikw, wyposaenie wodpowiedni sprzt), wiczenia;
4) system informowania ozdarzeniach (alarmowania);
5) procedury, okrelenie zada iwsppracy podmiotw ratowniczych;
Omwimy teraz pokrtce wymienione wyej elementy.
Ad 1. Zdefiniowanie parametrw funkcjonowania, mokrelenie kryteriw czasowych
Jedynym zkrytycznych dla poszkodowanych wpoarach lub wypadkach komunikacyjnych osb jest czas, wjakim zostanie im udzielona pierwsza pomoc ratownicza (PPR). Jest bowiem pewna granica czasowa (wg bada niemieckich dla poaru jest to 17 minut), po ktrej przekroczeniu uratowanie poszkodowanej osoby
staje si bardzo utrudnione lub wrcz niemoliwe. Naley zatem okreli optymalny
czas udzielenia PPR dla okrelonej liczby przypadkw Niemcy okrelaj dostpno systemu ratowniczego na poziomie 80%.
Aby wartoci te mogy by podstaw do mierzenia, naley ustali parametry odniesienia Niemcy zdefiniowali pojcie poaru krytycznego. Wmyl tej definicji
za poar krytyczny uznaje si poar mieszkaniowy wbudynku wielokondygnacyjnym przy zadymionych drogach ewakuacyjnych.
Wzorujc si na rozwizaniach niemieckich ibiorc pod uwag lokalne uwarunkowania, naley okreli:
definicj poaru krytycznego, wypadku krytycznego i innego zagroenia
(miejscowego);
granic czasow, w jakiej w odniesieniu do kadego z nich powinna by
udzielona PPR;
dostpno systemu wodniesieniu do kadego zdarzenia krytycznego.
Ad 2. Rozmieszczenie podmiotw ratowniczych, czas dojazdu, czas podjcia dziaa
Podmioty ratownicze powinny by tak rozmieszczone, aby uwzgldniajc lokalne uwarunkowania (sie komunikacyjn, uksztatowanie terenu, gsto zabudowy
itp.), miay moliwo prowadzi porwnywalnej jakoci PPR niezalenie od miejsca iczasu wystpienia zdarzenia krytycznego.
Jednym zkryteriw jest czas dotarcia do miejsca zdarzenia odniesiony do rodzaju podmiotw ratowniczych zabezpieczajcych dany teren.
Podpatrujc rozwizania niemieckie, stwierdzi naley, e gwnym elementem
wpywajcym na liczb ilokalizacj jednostek jest czas od otrzymania zgoszenia
do rozpoczcia udzielania pomocy, ktry nie powinien przekracza cznie 1,5 minuty na przyjcie zgoszenia, ogoszenie alarmu, zczasem 8 minut przewidzianych
177
na dojazd do miejsca zdarzenia. Wtym czasie na miejsce akcji powinny przyby

siy irodki gotowe podj samodzielne dziaania PPR.
Ryc. 1. Zaoenia w zakresie alarmowania i dysponowania si i rodkw do zdarzenia

krytycznego poar mieszkania
rdo: Ermittlung von Einsparpotenzialen bei der Feuerwehr der Stadt Iserlohn
Organizationsuntersuchung von Bereichen der Feuerwehr Abschlussbericht, 02.12.2011 r.
Dodatkowo ustalone zostay inne skadowe czasu operacyjnego obsugi zdarzenia:

czas zauwaenia zdarzenia nie powinien by duszy ni 3,5 min;
czas przyjcia zgoszenia o zdarzeniu i dysponowanie nie duej ni
1,5min;
czas dojazdu si irodkw pierwszego rzutu (wsile minimum 10 ratownikw) liczony od ogoszenia alarmu nie powinien by duszy ni 8 min;
czas przeprowadzenia rozpoznania (lub badania poszkodowanego) nie
duej ni 4 min po dotarciu na miejsce zdarzenia;
czas dotarcia dodatkowych si irodkw nie duej ni 5 min po dotarciu
si pierwszego rzutu (dla zaogi jednego zastpu z6 ratownikami);
czas krytyczny udzielenia pomocy osobie poszkodowanej liczony od momentu zaistnienia zdarzenia nie duej ni 17 min, ze wzgldu na fakt, i
jest to maksymalny czas ekspozycji osoby poszkodowanej wdymie poarowym, by reanimacja moga by skuteczna13.
13 W. Leniakiewicz, J. Kielin, Tlenek wgla asie stray poarnych, Przegld Poarniczy, 4/2005,
s. 42, 45.
178
W przypadku ochotniczych stray poarnych czas podjcia dziaa ratowniczych okrelono jako maks. 10 min iwyznaczono nastpujce skadowe:
czas od ogoszenia alarmu do wyjazdu przyjto jako standard 5 min;
czas rozpoznania zdarzenia przyjto 1 min;
czas dojazdu okrelone jako czas podjcia dziaa (10 min) pomniejszony
oczas wyjazdu iczas rozpoznania (standardowo wychodzi 4 min);
Wplanowaniu lokalizacji jednostek oraz wyposaenia przyjmuje si jednak rne czasy wyjazdu, ktre uzalenia si od moliwoci i specyfiki danej jednostki
ochotniczej stray poarnej. To natomiast determinuje czas dojazdu, zwikszajc
lub zmniejszajc zasig operacyjny danej jednostki.
Wzorujc si na rozwizaniach niemieckich ibiorc pod uwag lokalne uwarunkowania, naley okreli parametry czasowe reakcji podmiotw ratowniczych
zuwzgldnieniem ich specyfiki (zawodowa/ochotnicza):
zaalarmowanie ozdarzeniu;
przyjcie zgoszenia izadysponowanie odpowiednich si irodkw;
dojazd na miejsce zdarzenia.
Ad 3. Zapewnienie moliwoci prowadzenia dziaa ratowniczych
Adekwatnie do okrelonych wyej parametrw naley rwnie zadba oto, aby:
w odpowiednio rozmieszczonych jednostkach dostpna bya wymagana
liczba ratownikw posiadajcych niezbdne kwalifikacje do prowadzenia
okrelonej PPR;
wodpowiednio rozmieszczonych jednostkach dostpna bya odpowiednia
liczba irodzaj sprztu ratowniczo-ganiczego;
ratownicy byli dobrze przygotowani do prowadzenia dziaa (szkolenia
iwiczenia praktyczne);
standard w zakresie dysponowania si i rodkw jak np. w Niemczech
skad plutonu ganiczego okrelono wsile: 1 samochd ratowniczo-ganiczy, 1 samochd operacyjny i1 samochd specjalny drabina.
Ad 4. System informowania ozdarzeniach
Bardzo istotnym elementem systemu jest rwnie sprawny i drony system
przyjmowania zgosze o zdarzeniach, ktry pozwala w moliwie najkrtszym
czasie przyj iprzetworzy zgoszenie od wiadkw/uczestnikw zdarzenia krytycznego, w tym systemy automatycznego monitoringu poarowego okrelonych
obiektw. Im szybciej zgoszenie zostanie przetworzone, tym szybciej zadysponowane zostan odpowiednie siy irodki do prowadzenia PPR.
Ad 5. Procedury, okrelenie zada iwsppracy podmiotw ratowniczych
Kolejnym istotnym elementem jest zapewnienie procedur dziaania i wspdziaania sub wchodzcych wskad systemu ratowniczego, okrelenie kompetencji izasad dowodzenia dziaaniami. Jest to dziaanie trudne, ale bez odpowiednich,
179
jasnych iklarownych ustale wtym zakresie mog powstawa niedomwienia, zacicia dziaa oraz wystpowanie obszarw niczyich.
'RVWSQHQDU]G]LDGRWZRU]HQLDV\VWHPyZUDWRZQLF]\FK
Bardzo ciekawym rozwizaniem informatycznym stosowanym do projektowania rozmieszczenia podmiotw ratowniczych i ustalania obszarw ich dziaania
jest Program CIS-KOSMAS, ktry pozwala na modelowanie systemu ratowniczego dla okrelonego obszaru zuwzgldnieniem wszystkich podstawowych czynnikw majcych wpyw na bezpieczestwo poarowe.
Program CIS-KOSMAS przedstawia miasto jako obszar odanej konfiguracji
wraz zlokalizacj jednostek ratowniczo-ganiczych Stray Poarnej, rejonw operacyjnych, wyposaenia jednostek ratowniczo-ganiczych itp. System w sposb
graficzny przedstawia istniejcy ukad drg, ktry umoliwia znacznie bardziej
szczegow analiz procesu, np. automatyczne okrelanie najkrtszej inajszybszej
trasy przejazdu dla wysyanych do akcji pojazdw (przy zaoeniu maksymalnych
prdkoci przejazdu na rnych ulicach). Podczas modelowania przemieszczania
si pojazdw pod uwag brana jest rzeczywista prdko przejazdu przed dany obszar oraz uksztatowanie drg.
Ryc. 2. Widok miasta, dla ktrego wykonywana jest analiza

rdo: http://albrus-ssv.narod.ru/e_kosmas.htm [dostp 15.10.2013].
System symulacji CIS-KOSMAS jest programem komputerowym, ktry

w rnym stopniu uszczegowienia i opisuje procesy, dziaania oraz zdarzenia
180
wystpujce lub zwizane z prac danej suby ratowniczej od momentu zarejestrowania zgoszenia ozdarzeniu a do powrotu ratownikw do jednostki.
Wsystemie jest to okrelone jako algorytm modelowania, ktry przy pomocy
operacji logicznych imatematycznych zalenoci opisuje dany proces iumoliwia
jego analiz zzachowaniem zalenoci od staych itymczasowych uwarunkowa.
Oprcz tego dziaania czy zdarzenia trwajce w rzeczywistoci wiele godzin lub
dni mog by odtworzone wsystemie wczasie kilku minut lub sekund. Uzalenione jest to od potrzeb uytkownika poziomu dokadnoci wykonywanej analizy,
czasu na dokonanie symulacji oraz moliwoci sprztowych komputera, na ktrym
zainstalowano system symulacji.
Wtrakcie tworzenia modeli do symulacji okrelonych zdarze, dziaa iprocesw pojawia si wiele pyta iwtpliwoci, np. Jak obliczy/ustali odstpy midzy zgoszeniami ozdarzeniach, Jaki zaplanowa czas niezbdny do wykonania
dziaa na miejscu zdarzenia, oraz Jak ustali drog dojazdu pojazdw do miejsca
zdarzenia tak, aby odzwierciedlay warunki rzeczywiste.
Kolejno zdarze oraz charakter dziaa definiowany jest wsystemie na podstawie analizy statystycznej danych rzeczywistych dotyczcych tych parametrw
wdanej subie ratowniczej. Ich modelowanie odbywa si za pomoc rnego rodzaju algorytmw, np. odstpy czasu pomidzy zgoszeniami okrelane s metod
rozkadu ekwipotencjalnego zmiennych.
Wodrnieniu od automatycznych systemw dysponowania system symulacji
CIS-KOSMAS pozwala na uzyskanie informacji w zakresie moliwego wpywu
decyzji administracyjnych na szeroki zakres aspektw funkcjonowania danej suby ratowniczej.
Dziki temu zasila organy decyzyjne w obfity zestaw informacji/parametrw
dotyczcych funkcjonowania systemu ratowniczego na danym terenie iumoliwia
uzyskanie odpowiedzi na pytania: Co si stao, Co si dzieje, Co si stanie, jeli
0ROLZRFLV\VWHPX&,6.260$6
System daje moliwo badania ianalizy dziaa ratowniczych stray poarnej
wzrnicowanych rzeczywistych ihipotetycznych sytuacjach:
zmiany czstotliwoci istruktury zgosze ratowniczych;
zmiany rozoenia/dystrybucji zgosze ratowniczych z uwzgldnieniem
czasu iobszaru;
181
Ryc. 3. Panel zmiany iloci/rozkadu zgosze zdanego obszaru

zmiany iloci jednostek na subie (pojazdw) zuwzgldnieniem pory dnia;

zmiany obsady iiloci pojazdw bojowych wjednostce ratowniczo-ganiczej;
Ryc. 4. Panel ustalania obsady jednostek ratowniczo-ganiczych

182
zmiany liczby irozmieszczenia jednostek ratowniczo-ganiczych wdanym

obszarze;
Ryc. 5. Panel rozmieszczania lub usuwania jednostek ratowniczo-ganiczych

zmiany rejonw operacyjnych;
Ryc. 6. Panel dodawania, usuwania lub zmiany rejonw operacyjnych

183
oraz analizowanie iporwnywanie schematw dysponowania itp.
Ryc. 7. Panel ustalania zasad dyspozycji jednostek do akcji

3RGVXPRZDQLH
Podsumowujc, stwierdzi naley, e projektowanie systemu ratowniczego powinno opiera si na analizie aktualnego stanu organizacji, wyposaenia, wyszkolenia itp. oraz na analizie rozwiza innych krajw, ktrych dowiadczenia s rnorodne ibogate.
Analizy te iwnioski znich wycignite powinny umoliwi wyznaczenie odpowiednich parametrw pracy, mierzalnych, ktre umoliwi optymalizacj systemu
ratowniczego zapewnienie porwnywalnej jakoci dziaa ratowniczych niezalenie od miejsca wkraju, wktrym te dziaania maj by wykonane wodniesieniu
do rodzaju dziaa, czasu ich podjcia (odpowiedniego), moliwoci sprztowych
izapewnieniu odpowiedniej liczby ratownikw, rozmieszczenia jednostek ratowniczych itp.; przyjcie tych wartoci jako standardowych istanowicych dane wejciowe do obrbki komputerowej.
Warto zbudowa oprogramowanie informatyczne umoliwiajce analiz stanu
aktualnego wzgldem zaoonych standardw wskazania kierunkw niezbdnych zmian oraz umoliwiajcych budowanie systemu ratowniczego dla obszarw
rozwijajcych si. Wzorowanego na programie CIS-KOSMAS z powodzeniem
184
stosowanego przez Rosjan iNiemcw, jednak uszytego na miar polskich warunkw izasad wspdziaania sub.
Analizy wykonane przy pomocy takiego oprogramowania pozwol dokona
przegldu stanu obecnego oraz wyznaczy kierunki rozwoju ioptymalizacji systemu ratowniczego wPolsce, zapewniajcego jego dostpno dla mieszkacw, wporwnywalnej jakoci, niezalenie od miejsca zamieszkania na terenie
kraju.
Zakoczenie
Rozwj cywilizacyjny spoeczestw wpywa wsposb rnoraki na wiele dziedzin ycia wspczesnego czowieka. Zjednej strony maj one niewtpliwie pozytywny wpyw na poziom jego ycia. Zdrugiej za zagraaj jego zdrowiu iyciu.
Katalog zagroe godzcych wbezpieczestwo czowieka ijakiejkolwiek organizacji (wtym pastwa) jest zbiorem otwartym. Przez to midzy innymi zagroeniom tym nie zawsze mona skutecznie zapobiega. Dlatego te od zawsze podejmowano starania zmierzajce do przeciwdziaania im iminimalizowania skutkw
ich wystpienia, co wkonsekwencji sprowadzao si przede wszystkim do ich analiz,
ocen iprognoz. Rozlego tyche przedsiwzi jest rwnie ogromna jak katalog
badanych zjawisk. Dotycz one bowiem bada, rozwiza teoretycznych i praktycznych. Wane dla jakoci analiz, ocen iprognoz, obok charakteru zagroe, s
take ich rda iprzyczyny, czsto niepozostajce wbezporednich zwizkach1.
Wspczesne zagroenia wystpuj wrnorodnych konfiguracjach, nigdy
za nie wystpuj pojedynczo. Zarwno skala zagroe, ktre swoje rdo maj
nie tylko w rozwoju cywilizacyjnych, przyrodzie, ale te konfliktach spoecznych. Ich dramatyczne skutki mog by is coraz czciej wczenie rozpoznawane. Jest to moliwe dziki badaniu zagroe poprzez ich wsteczn diagnoz
w kontekstach przyczyn i rde, a take analiz przedmiotu oraz podmiotu,
w ktre godz. Przykadem tego typu zagroe s zagroenia poarowe, dla
przeciwstawienia si ktrym podejmuje si przedsiwzicia skadajce si na
ochron przeciwpoarow.
Bezporedni wpyw poziomu ochrony przeciwpoarowej na bezpieczestwo
obywateli, spoecznoci lokalnych, awkonsekwencji na bezpieczestwo pastwa,
skania do podejmowania gbszych bada iszerszych dyskusji na jej temat.
Konieczno prowadzenia bada iedukacji wzakresie teje ochrony jest konsekwencj wyzwa i zagroe wspczesnoci. Do prowadzenia bada, w sposb
oczywisty, predysponowane s orodki badawcze. Natomiast edukacj, w dobie
obecnie identyfikowanych zagroe, winny prowadzi wszystkie podmioty pastwowe i midzynarodowe2. Warto doda, e dziaalno orodkw naukowych
naley kierowa gwnie na przekazywanie szerokiej iaktualnej wiedzy obezpieczestwie.
Niezbdna wydaje si rwnie integracja dziaa wszystkich podmiotw, odpowiedzialnych za zapewnienie bezpieczestwa3. Nieoceniony wpyw na poziom
1
Szerzej: B. Winiewski, System bezpieczestwa pastwa. Konteksty teoretyczne i praktyczne,

Wysza Szkoa Policji, Szczytno 2013, s. 43.
2 B. Winiewski, Obronno pastwa a obszar odpowiedzialnoci resortu spraw wewntrznych
iadministracji, MSWiA, Warszawa 2005, s. 90-95.
3 W. Stasiak, Sowo wstpne do materiaw zkonferencji naukowej zorganizowanej pod patronatem Szefa Biura Bezpieczestwa Narodowego, 5 padziernika 2006 r., nt. Wspczesny wymiar terroryzmu, Z.Pitek (red. nauk.), Zielonka 2006, s. 7-8.
186
Zakoczenie
tych rodzajw bezpieczestwa maj dociekania prowadzone przez specjalistw

wielu dziedzin idyscyplin naukowych. Przejawem ich jest midzy innymi ta publikacja dowodzca wsposb jednoznaczny, e rozwaania na temat bezpieczestwa (we wszystkich jego zakresach) maj charakter interdyscyplinarny, chocia
wznakomitej wikszoci odnosz si do konkretnej dyscypliny naukowej nauki
o bezpieczestwie. Majc powysze na uwadze, Centrum Naukowo-Badawcze
Ochrony Przeciwpoarowej im. Tuliszkowskiego Pastwowy Instytut Badawczy
wJzefowie prowadzi tego typu dziaalno, ktrej przejawem jest niniejsze opracowanie.
Autorzy publikacji uwaaj, e przyczyni si ona do4:
zidentyfikowania miejsca iroli ochrony przeciwpoarowej wsystemie bezpieczestwa pastwa;
ksztatowania wiadomoci obecnoci zagroe poarowych w wielu sferach funkcjonowania czowieka;
przygotowania do realizacji zada z zakresu ochrony przeciwpoarowej
izwikszenia efektywnoci dziaania;
weryfikowania przyjtych procedur postpowania wwarunkach zagroe
poarowych.
Na zakoczenie naley podkreli, e opisywana praca nie wyczerpuje wpeni
problemw pozycji ochrony przeciwpoarowej w systemie bezpieczestwa pastwa, gdy jest to niemoliwe zuwagi na rozlego zakresu przedmiotowo-podmiotowego. Jednak autorzy publikacji wyraaj nadziej, e stanowi ona bdzie
istotny gos wdyskusji toczcej si wok zagadnie bezpieczestwa powszechnego, ochrony przeciwpoarowej iratownictwa.
Por. B. Winiewski, Zasadnicze problemy realizacji zada obronnych resortu spraw wewntrznych iadministracji, Departament Zarzdzania Kryzysowego iSpraw Obronnych MSWiA, Warszawa
2006, s. 139.
Bibliografia
/LWHUDWXUD
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
Ajdukiewicz K., Jzyk ipoznanie. Tom I, PWN, Warszawa 1985.

Antoszewski A., Herbut R. (red.), Leksykon politologii, Wrocaw 2004.
Apanowicz J., Metodologia nauk, Wyd. Dom Organizatora, Toru 2003.
Bacon J., Engineering for hazard reduction Safety Management, December 1997.
Barry T.F., Risk-informed, performance-based industrial Fire Protection: an alternative
to prescriptive codes, Tennessee Valley Publishing, Knoxville, USA 2002.
Bate R., What Risk? Science, Politics and Public Heath BATE Roger, Butterworth
Heinemann, 1999.
Beaufre A., Wstp do strategii. Odstraszanie istrategia, Warszawa 1968.
Berkeley G., Traktat ozasadach ludzkiego poznania, Wyd. Zielona Sowa, Krakw 2005.
Bertalanffy L., Oglna teoria systemw, PWN, Warszawa 1984.
Brushlinsky N.N, Hall J.R., Sokolov S.V., Wagner P., World fire statistics 2008, Fundacja Edukacja iTechnika Ratownictwa, MoscowBerlin 2008.
Bucaowski A., Oochronie ludnoci, Przegld Poarniczy 10/2011.
Cempel C., Teoria iInynieria Systemw zasady izastosowania mylenia systemowego, Wydawnictwo Naukowe ITE PIB, Pozna 2008.
Chodubski A. J., Wstp do bada politologicznych, Wydawnictwo UG, Gdask 2008.
Chwesiuk K. (red.), Ratownictwo w sytuacjach kryzysowych, Akademia Morska
wSzczecinie. Wydzia Inynieryjno-Ekonomiczny Transportu. Instytut Zarzdzania
Transportem. Zakad Zarzdzania Kryzysowego; Zachodniopomorski Urzd Wojewdzki wSzczecinie. Wydzia Zarzdzania Kryzysowego. Akademia Morska, Szczecin 2004.
Ciborowski R., Grabowiecki J. (red.), Rola Polski wpolityce Unii Europejskiej wobec
krajw Europy rodkowo-Wschodniej, Wydawnictwo Uniwersytetu w Biaymstoku,
2007.
Cielarczyk M. (red. nauk.), Metody, techniki inarzdzia badawcze oraz elementy statystyki stosowane wpracach magisterskich idoktorskich, Wyd. AON, Warszawa 2006.
Cupryjak M., Czapiewski T., Jasztal M. (red.), Przeciwdziaanie zagroeniom iskutkom zamachw terrorystycznych wkontekcie bezpieczestwa Gazoportu wwinoujciu, Wydawnictwo ZAPOL, Szczecin 2013.
Czupryski A., Czynniki zjawiska kryzysogennego na obszarze kraju, Problemy
Ochrony Granic, Biuletyn CSSG nr 31, Ktrzyn 2005.
Davis D., Integration gets the gets green light DAVIS Dennis, Fire Engineers Journal,
January 2002.
Dawidczyk A., Zarzdzanie strategiczne bezpieczestwem: teoria, praktyka, dydaktyka, Wysza Szkoa Humanistyczno-Ekonomiczna, d 2006.
Dela W., Systemy ratownicze w wybranych krajach: Niemcy, Francja, Anglia, Dania, Czechy analiza literatury krajowej i zagranicznej niemieckiej, angielskiej.
I.1.5d: System ratowniczy wDanii opis zasad ustalania rozmieszczenia jednostek
188
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
Bibliografia
ratowniczych w ramach projektu Zaawansowane technologie teleinformatyczne
wspomagajce projektowanie systemu ratowniczego na poziomach: gmina, powiat,
wojewdztwo.
Delumeau J., Skrzyda anioa. Poczucie bezpieczestwa wduchowoci czowieka Zachodu wdawnych czasach, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 1998.
Dbski S., Grska-Winter B. (red.), Kryteria bezpieczestwa midzynarodowego pastwa, Wyd. PISM, Warszawa 2003.
Dbbeling E.P., Das kombinierte System von Berufs-und Freiwilligen Feuerwehren in
Deutschland referat na 1 europejskim Sympozjum ochotniczych stray poarnych
wStrasburgu wtumaczeniu Jan Kielin.
Dworecki S.E., Logistyka wzarzdzaniu bezpieczestwem cywilnym (Wybrane zagadnienia), SGSP, Warszawa 2012.
Fehler W., Bezpieczestwo Wewntrzne Pastwa Ekspertyza przygotowana na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2010.
Fico K., Inynieria zarzdzania kryzysowego. Podejcie systemowe, Warszawa 2007.
Frankfort-Nachmias Ch., Nachmias D., Metoda badawcza w naukach spoecznych,
Wyd. Zysk iS-ka, Pozna 2001.
Frantzen K.A., Risk Based Analysis for Environmental Managers, 2002.
Frycz Modrzewski A., Onaprawie Rzeczypospolitej, Warszawa 1914 (Przekad Cypriana Bazylika).
Fulmaski P., Grzanek M., Sztuczna inteligencja. Podrcznik do wykadw iwicze,
d 2009.
Gobiewski J., Anatomia bezpieczestwa powszechnego problemy idylematy, materia
przygotowany do publikacji czerwiec 2012.
Granovskiy E. A., Modelowanie ewakuacji podczas poarw budynkw analiza ryzyka, Bezpieczestwo iTechnika Poarnicza 4/2011.
Grobler A., Metodologia nauk, Wyd. Aureus Wyd. Znak, Krakw 2008.
Grobler A., Prawda iracjonalno naukowa, Wyd. Inter Esse, Krakw 1993.
Grosset R. (red.), Tosamo bezpieczestwa wewntrznego miejsce, rola ifunkcje,
Wysza Szkoa Zarzdzania iPrawa im. Heleny Chodakowskiej, Warszawa 2011.
Gryz J., Bezpieczestwo pastwa. Wadza polityka strategia, Wyd. AON, Warszawa
2013.
Haliak E., Popiuk-Rysiska J. (red.), Pastwo we wspczesnych stosunkach midzynarodowych, Warszawa 1995.
Holdsworth R., Practical application approach to design, development and implementation of an integrated management system, HOLDSWORTH Roger Journal of Hazardous Materials, 104 (2003), 193205.
Hurley M.J., Rosenbaum E.R., Performance-Based Design wSFPE Handbook of Fire
Protection Engineering, NFPA, Quincy MA, USA 2008.
Jakubaszko J. (red.), Ratownik medyczny, 2003.
Jakubaszko J., Ry A. (red.), Ratownictwo medyczne wPolsce. Ustawa oPastwowym
Ratownictwie Medycznym, 2002.
Jakubczak R., Marczak J. (red.), Bezpieczestwo narodowe Polski wXXI wieku. Wyzwania istrategie, Bellona, Warszawa 2011.
James W., Pragmatyzm, Wyd. Zielona Sowa, Krakw 2005.
Bibliografia
189
45. Jowsey A., Promoting best practice in fire modeling, International FIRE Professional,
January 2013.
46. Kielin J., Standardy pierwszej pomocy ratowniczej czy s nam potrzebne?, WAkcji,
3/2008.
47. Kitler W, Zarzdzanie kryzysowe wPolsce, stan obecny iperspektywy [w:] Zarzdzanie
kryzysowe wsystemie bezpieczestwa narodowego, G. Sobolewski, D. Majchrzak (red.
nauk.), Wyd. AON, Warszawa 2011.
48. Kitler W., Bezpieczestwo ludnoci cywilnej: pojcie, organizacja izadania wczasie pokoju, kryzysu iwojny, Wydawnictwo TWO, Warszawa 2010.
49. Kitler W., Obrona narodowa III RP. Pojcie. Organizacja. System, ZN AON (dodatek), Warszawa 2002.
50. Kitler W., Wybrane aspekty kierowania pastwem wsytuacjach kryzysowych wobronie
narodowej RP wobec wyzwa izagroe wspczesnoci, Warszawa 1999.
51. Koodziski E., Zagroenie bezpieczestwa i organizacja przeciwdziaania ich skutkom, XII Konferencja Naukowa Automatyzacja dowodzenia, Gdynia Jurata,
02.0604.06.2004 r.
52. Kosydar-Bochenek J., Ozga D., Szymaska J., Lewandowski B., Systemy ratownictwa
medycznego na wiecie asystem polski, Zdrowie Publiczne 1/2012.
53. Kotarbiski T., Drogi docieka wasnych, PWN, Warszawa 1986.
54. Kowalski D., Kwiatkowski M., Zduniak A. (red.), Edukacja dla bezpieczestwa,
OCHIKARA, LublinPozna 2004.
55. Kowalski M., Dziaalno badawczo-rozwojowa wfunkcji realizacji misji, wizji istrategii rozwoju Pastwowej Stray Poarnej, Bezpieczestwo i Technika Poarnicza,
4/2012.
56. Koziej S., Midzy piekem arajem. Szare bezpieczestwo na progu XXI wieku, Wyd.
Adam Marszaek, Toru 2006.
57. Kroska I., Sokrates, Warszawa 1989.
58. Krzyanowski L., Podstawy nauk oorganizacji izarzdzaniu, Warszawa 1994.
59. Ksiopolski, K. M., Ekonomiczne zagroenia bezpieczestwa pastwa. Metody irodki
przeciwdziaania, COP 2004.
60. Kukuka J., Bezpieczestwo awsppraca europejska wspzaleno isprzeczno interesw, Sprawy Midzynarodowe 1982, nr 7.
61. Kukuka J., Ziba R. (red.), Polityka zagraniczna pastwa, Warszawa 1992.
62. Kustrzeba W. (red. nauk.), Logiczne podstawy rozumowa, Wyd. Uniwersytet Gdaski, Gdask, 1995.
63. Kuniar R. (red.), Midzy polityk astrategi, Warszawa 1994.
64. Kuniar R., Po pierwsze bezpieczestwo, Rzeczpospolita z9.01.1996.
65. Lalo A., Alerting the population in emergency pans: examples of local public policy in
Province, LALO Anne, Journal of Hazardous Materials 78 (2000), s. 281301.
66. Larsson G., Crisis support Swedish Rescue Services Agency, Karlstad 1996.
67. Lasota W., Przygotowa si na najgorsze, Przegld Poarniczy, 1/2012.
68. Leniak K., Arystoteles, Warszawa 1989.
69. Leniakiewicz W. (red.), Dopuszczenia wyrobw stosowanych wochronie przeciwpoarowej, Wydawnictwo CNBOP PIB, Jzefw 2010.
190
Bibliografia
70. Leniakiewicz W. (red.), System dopuszcze wyrobw stosowanych w ochronie przeciwpoarowej wkontekcie nowelizacji rozporzdzenia ministra spraw wewntrznych
iadministracji, Wydawnictwo CNBOP PIB, Jzefw 2010.
71. Leniakiewicz W., Tlenek wgla asie stray poarnych, Przegld Poarniczy 4/2005.
72. Lidwa W., W. Krzeszowski, W. Wicek, Zarzdzanie wsytuacjach kryzysowych, Wyd.
AON, Warszawa 2011.
73. Liedel K., Transsektorowe obszary bezpieczestwa narodowego, Wydawnictwo Difin,
Warszawa 2011.
74. Lisiecki M., Zarzdzanie bezpieczestwem publicznym, Wydaw. Naukowe ograf,
Prawo iAdministracja - Bezpieczestwo Wewntrzne Podrcznik akademicki, Warszawa 2011.
75. aduch A., Przysupski B., Przed nami nowe wyzwania polski system ratowniczy
na tle ratownictwa europejskiego wrozmowie zkomendantem gwnym PSP szefem
OCK gen. Brygadierem T. Jankowskim, Przegld Poarniczy, 5/2006.
76. Mazur R., Ocena stopnia bezpieczestwa w aspekcie statystyk zdarze za lata
20072012. Poary, Bezpieczestwo iTechnika Poarnicza, 2/2011.
77. Meacham B.J., The evolution of performance-based codes and fire safety design methods, NIST-GCR-98-761, NIST, November 1998.
78. Morajda J., Algorytmy genetyczne oraz moliwoci ich zastosowa wsystemach decyzyjnych - Materiay zXXXIII Konferencji Statystykw, Ekonometrykw, Matematykw
Polski Poudniowej, Prace Naukowe nr 771 AE we Wrocawiu 1997.
79. Mroczko G., Opis systemu CIS-KOSMAS system do optymalizacji rozmieszczenia
podmiotw ratowniczych wramach projektu Zaawansowane technologie teleinformatyczne wspomagajce projektowanie systemu ratowniczego na poziomach: gmina,
powiat, wojewdztwo.
80. Muszyski H., Wstp do metodologii pedagogiki, PWN, Warszawa 1971.
81. Nowak S., Metodologia bada spoecznych, PWN, Warszawa 2007.
82. Ono Y., Risk Factors for Death in the 8 April 1998 Alabama Tornadoes ONO Yuichi,
Natural Hazards Research and Applications Information center University of Colorado Quick Response Report 145, 2002.
83. Osikowicz ., Zasady bezpiecznej eksploatacji obiektw, Wydawnictwo CNBOP PIB,
Jzefw 2012.
84. Osowski S., Sieci neuronowe wujciu algorytmicznym, Warszawa 1996.
85. Ostroklski A., Zagroenia portw morskich ipolityka bezpieczestwa pastwa aoczekiwania od inynierii bezpieczestwa systemw ochrony, materiay zkonferencji Bezpieczestwo Terminala LNG winoujcie, Midzyzdroje kwiecie 2013.
86. Panicka A., Systemy ratownicze w wybranych krajach: Niemcy, Francja, Anglia,
Dania, Czechy analiza literatury krajowej izagranicznej niemieckiej, angielskiej.
I.1.5b: System ratowniczy wAnglii opis zasad ustalania rozmieszczenia jednostek
ratowniczych w ramach projektu Zaawansowane technologie teleinformatyczne
wspomagajce projektowanie systemu ratowniczego na poziomach: gmina, powiat,
wojewdztwo.
87. Performance-based building regulatory systems principles and experiences, IRCC,
2010.
88. Pitek Z., Konferencja Naukowa, Narodowy System Pogotowia Kryzysowego, MON,
Warszawa 2007.
Bibliografia
89.
90.
91.
92.
93.
94.
95.
96.
97.
98.
99.
100.
101.
102.
103.
104.
105.
106.
107.
108.
109.
110.
111.
112.
113.
114.
115.
191
Pieter J., Praca naukowa, Wyd. lsk, Katowice 1960.

Pieter J., Zarys metodologii pracy naukowej, PWN, Warszawa 1975.
Pilch T., Zasady bada pedagogicznych, PWN, Warszawa 1976.
Plantz S.H., Adler J.N., Medycyna ratunkowa, 2000.
Platon, Pastwo, Wydawnictwo Antyk, Kty 2003.
Pokruszyski W., Filozoficzne aspekty bezpieczestwa, WSGE, Jzefw 2011.
Popa A., Samooptymalizujce Sieci Neuronowe topologia, dziaanie, kierunki rozwoju, d 2006.
Popis J., System ratowniczy we Francji opis zasad ustalania rozmieszczenia jednostek ratowniczych. Koordynacja prac. Opracowanie monografii we wsppracy zautorami opracowa dot. poszczeglnych krajw wramach projektu Zaawansowane
technologie teleinformatyczne wspomagajce projektowanie systemu ratowniczego
na poziomach: gmina, powiat, wojewdztwo.
Poradnik inynierski: Inynieria bezpieczestwa poarowego oparta ocele funkcjonalne, wyd. 2, SFPE, SFPE Odzia wPolsce, 2007.
Pousada L., Osborn H.H., Levy D.B., Medycyna ratunkowa, Urban & Partner, Wrocaw 1999.
Przetacznikowa M., Makieo-Jara G., Podstawy psychologii oglnej, WSiP, Warszawa
1982.
Pytkowski W., Organizacja bada iocena prac naukowych, PWN, Warszawa1985.
Ratajczak D., Co dalej z przepisami nowej formuy?, Ochrona Przeciwpoarowa
2/2010.
Ratajczak D., Inynieria bezpieczestwa poarowego w Szwecji i Wielkiej Brytanii,
Ochrona Przeciwpoarowa, 2/2013, s. 41-42.
Ratajczak D., Zapobieganie poarom za granic, Bezpieczestwo iTechnika Poarnicza 3/2013.
Ratajewski J., Elementy naukoznawstwa igwne kierunki rozwoju nauki europejskiej,
Wyd. Uniwersytet lski, Katowice 1993.
Riklin A., Niccolo Machiavellego nauka orzdzeniu, Pozna 2000.
Rosa R. (red.), Edukacja do bezpieczestwa ipokoju wjednoczcej si Europie. Teoria
ijej zastosowanie, WSR-P, Siedlce-Chlewiska 1999.
Rosa R., Filozofia bezpieczestwa, Bellona, Warszawa 1995.
Rutkowska D., Piliski M., Rutkowski L., Sieci neuronowe, algorytmy genetyczne isystemy rozmyte, Warszawa, PWN 1997.
Sandman P.M., Responding to Community Outrage: Strategies for effective Risk Communication, American Industrial Hygiene Association Fairfax, Va. Fourth Printing, 1997.
Senkowska-Gluck M., Gluck L., Napoleon. Maksymy, Warszawa 1983.
Serafin T., Bezpieczestwo spoecznoci lokalnych: programy prewencyjne w systemie
bezpieczestwa, Wydawnictwo Difin SA, Warszawa 2011.
Shaluf I. M., Technological disasters criteria and models, Disaster Prevention and
Management, Volume 4 No. 2, 2003.
Sienkiewicz P., Marszaek M., wieboda H. (red.), Metodologia bezpieczestwa narodowego. Tom I, Wyd. AON, Warszawa 2010.
Sienkiewicz P., Podstawy teorii systemw, Wyd. AON, Warszawa 1993.
Sikorski W., Przysza wojna, wydanie 1, 1934.
192
Bibliografia
116. Skanik M., Stosowanie narzdzi inynierii bezpieczestwa poarowego do okrelenia

warunkw ewakuacji ludzi, Ochrona Przeciwpoarowa, 3/2010.
117. Skoczylas J.J., Prawo ratownicze, wydanie 2, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa
2011.
118. Skomra W., Zarzdzanie kryzysowe praktyczny przewodnik po nowelizacji ustawy,
Wydawnictwo PRESSCOM. Sp. zo.o., Wrocaw 2010.
119. Skulich J., Im gorzej tym lepiej, Przegld Poarniczy, 10/2011.
120. Sobolewski G., Zagroenia kryzysowe, Wyd. AON, Warszawa 2011.
121. Solana J, Unia Europejska iNATO, strategiczne partnerstwo, www.gazeta.pl, [dostp
02.04.2013].
122. Staczyk J., Wspczesne bezpieczestwo, dziennik ycie zdnia 2004.03.01.
123. Staczyk J., Wspczesne pojmowanie bezpieczestwa, ISP PAN, Warszawa 1996.
124. Stasiak W., Sowo wstpne do materiaw z konferencji naukowej zorganizowanej
pod patronatem Szefa Biura Bezpieczestwa Narodowego, 5 padziernika 2006 r., nt.
Wspczesny wymiar terroryzmu, Z. Pitek (red. nauk.), Zielonka 2006.
125. Stefanowicz J., Bezpieczestwo wspczesnych pastw, Warszawa 1984.
126. Stefanowicz Z., Anatomia polityki midzynarodowej, Toru 1999.
127. Strange G., Arens W., Schafermeyer R., Toepper W., Medycyna ratunkowa wieku rozwojowego, 2003.
128. Studniarski M., Teoria algorytmw ewolucyjnych, wykad dla doktorantw 2012/2013.
129. Sulowski S., Bezpieczestwo wewntrzne pastwa: wybrane zagadnienia, Dom Wydaw.
Elipsa, Warszawa 2009.
130. Szacka B., Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 2003.
131. Szaniawski K., Onauce, rozumowaniu iwartociach, PWN, Warszawa 1994.
132. Szczerba K., Bezpieczny Dom, Wydawnictwo CNBOP PIB, Jzefw 2012.
133. Szewczuk W., Podstawy psychologii, Wyd. Fundacja Innowacja, Warszawa 2000.
134. Sztumski J., Wstp do metod itechnik bada spoecznych, Wyd. lsk, Katowice 2005.
135. w. Augustyn, Owolnej woli, (w:) Dialogi filozoficzne, t. 3, PAX, Warszawa 1953.
136. Tadeusiewicz R., Elementarne wprowadzenie do techniki sieci neuronowych zprzykadowymi programami, Warszawa 1998.
137. Tadeusiewicz R., Sieci neuronowe, Warszawa 1993.
138. Taylor M. D., The legitimate claims of national security, Foreign Affairs, Vol. 52, No.
3, 1974.
139. Timpson R., Hazard spotting, Fie Prevention Fire Engineers Journal the International Journal for Fire Professionals, 2003.
140. Trager F.N. and Simone F.N., National Security and American Society, 1973.
141. Tyraa P. (red.), Zarzdzanie bezpieczestwem, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoy
Biznesu, Krakw 2000.
142. Wagner P., Computer simulation systems for study and examination of city emergency
services activities as new technology for 21. Century, IMidzynarodowa Konferencja
Naukowa Wyzwania Bezpieczestwa Cywilnego XXI wieku Inynieria dziaa
wobszarach nauki, dydaktyki ipraktyki 31.05.2007-01.06.2007 organizowana przez
Szko Gwn Suby Poarniczej.
143. Waugh W.L., Emergency Management Principles and Practice for Local Goverment,
second edition, ICMA press (An ICMA Green Book), 2010.
Bibliografia
193
144. Wawrzyk P., Bezpieczestwo wewntrzne Unii Europejskiej, Wydawnictwa Akademickie iProfesjonalne, Warszawa 2009.
145. Winiewski B., Obronno pastwa a obszar odpowiedzialnoci resortu spraw wewntrznych iadministracji, MSWiA, Warszawa 2005.
146. Winiewski B., System bezpieczestwa pastwa. Konteksty teoretyczne i praktyczne,
Wysza Szkoa Policji, Szczytno 2013, s. 43.
147. Winiewski B., Zasadnicze problemy realizacji zada obronnych resortu spraw wewntrznych iadministracji, Departament Zarzdzania Kryzysowego iSpraw Obronnych MSWiA, Warszawa 2006.
148. Wolanin J., Zarys Teorii Bezpieczestwa Obywateli, Wydawnictwo DANMAR, Warszawa 2005.
149. Woejszo J. (red.), Instytucjonalizacja iOptymalizacja Hierarchicznego Modelu Matryc
Bezpieczestwa Publicznego Oraz Systemu Zarzdzania Zasobami iDziaaniami Ratowniczymi TOM 1 Determinanty irekomendacje tworzenia systemu bezpieczestwa
publicznego, Wydawnictwo Wyszej Szkoy Zarzdzania iPrawa im. Heleny Chodkowskiej, Warszawa 2009.
150. Wrzosek M., Identyfikacja zagroe organizacji zhierarchizowanej, Wyd. AON, Warszawa 2010.
151. Zaczyski W., Praca badawcza nauczyciela, PWN, Warszawa 1968.
152. Ziba R., Leksykon pokoju, Warszawa 1987.
153. Ziba R., Pojcie i istota bezpieczestwa pastwa w stosunkach midzynarodowych,
Sprawy Midzynarodowe 1989.
154. Zimbardo P. G., Psychologia iycie, PWN, Warszawa 1999.
155. egnaek K., Metody itechniki stosowane wbadaniach pedagogicznych, Wyd. Wyszej
Szkoy Pedagogicznej Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, Warszawa 2008.
156. urada J., Introduction to artificial neural systems, West Publishing Co. 1992.
,QQHUyGD
$NW\SUDZQH
1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. nr 78, poz. 483 ze
zm.).
2. Rozporzdzenia Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z dnia 7 czerwca
2010 r. wsprawie ochrony przeciwpoarowej budynkw, innych obiektw budowlanych iterenw (Dz.U. nr 109 poz. 719).
3. Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych iAdministracji zdnia 18 lutego 2011
r. wsprawie szczegowych zasad organizacji Krajowego Systemu Ratowniczo-Ganiczego. (Dz.U. nr 46, poz. 239).
4. Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych iAdministracji zdnia 14 wrzenia
1998 r. w sprawie zakresu, szczegowych warunkw i trybu wczania jednostek
ochrony przeciwpoarowej do Krajowego Systemu Ratowniczo-Ganiczego. (Dz.U.
nr 121, poz. 798).
5. Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie wykazu wyrobw sucych zapewnieniu bezpieczestwa
194
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
Bibliografia
publicznego lub ochronie zdrowia iycia oraz mienia, atake zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobw do uytkowania (Dz.U. nr 143 poz. 1002).
Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z dnia 18 lutego
2011r. wsprawie szczegowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-ganiczego (Dz. U. 2011 r. nr 46, poz. 239).
Rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego iRady (UE) nr 305/2011 zdnia 9 marca 2011 r. ustanawiajce zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobw budowlanych iuchylajce dyrektyw Rady 89/106/EWG (Dz. Urz. UE nr L 88
z4.4.2011 r.).
Rozporzdzenie Prezesa Rady Ministrw zdnia 16 listopada 2007 r. wsprawie szczegowego zakresu dziaania Ministra Spraw Wewntrznych iAdministracji (Dz.U. nr
216 poz. 1604).
Rozporzdzenie Rady Ministrw zdnia 25 czerwca 2002 r. wsprawie szczegowego
zakresu dziaania Szefa Obrony Cywilnej Kraju, szefw obrony cywilnej wojewdztw,
powiatw igmin. (Dz.U. nr 96 poz. 850).
Rozporzdzenie Rady Ministrw zdnia 4 lipca 1992 r. wsprawie zakresu itrybu korzystania zpraw przez kierujcego dziaaniem ratowniczym. (Dz.U. nr 54 poz. 259).
Rozporzdzenie zdnia 27 kwietnia 2010 zmieniajce rozporzdzenie Ministra Spraw
Wewntrznych iAdministracji zdnia rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych iAdministracji zdnia 20 czerwca 2007 r. wsprawie wykazu wyrobw sucych
zapewnieniu bezpieczestwa publicznego lub ochronie zdrowia iycia oraz mienia,
atake zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobw do uytkowania (Dz.U. nr 85
poz. 553).
Ustawa opastwowym ratownictwie medycznym zdnia 8 wrzenia 2006 r. (Dz. U. nr
191, poz. 1410, zpn. zm.).
Ustawa ozarzdzaniu kryzysowym zdnia 26 kwietnia 2007, Dz. U. zdnia 21 maja
2007 r. zpn. zm.
Ustawa z18 kwietnia 2002 r. ostanie klski ywioowej (Dz.U. z2002 r. nr 62, poz. 558
ze zm.).
Ustawa z24 sierpnia 1991 r. oochronie przeciwpoarowej (tekst jedn. Dz.U. z2009 r.
Nr 178, poz. 1380 ze zm.).
Ustawa z24 sierpnia 1991 r. oPastwowej Stray Poarnej (tekst jedn. Dz.U. z2009 r.
Nr 12, poz. 68 ze zm.).
Ustawa z26 kwietnia 2007 r. ozarzdzaniu kryzysowym (Dz. U. nr 89, poz. 590 ze
zm.).
Ustawa z7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jedn. Dz. U. z2010 r. Nr 243, poz.
1623 ze zm.).
Ustawa zdnia 17 listopada 2006 r. osystemie oceny zgodnoci wyrobw przeznaczonych na potrzeby obronnoci ibezpieczestwa pastwa (Dz.U. nr 235 poz. 1700).
Ustawa zdnia 21 listopada 1967 r. opowszechnym obowizku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jednolity: Dz.U. nr 241 poz. 2416 zpn. zm.).
Ustawa zdnia 28 padziernika 2002 r. oprzewozie drogowym towarw niebezpiecznych (Dz.U. nr 199 poz. 1671 zpn. zm.).
Bibliografia
195
,QQHGRNXPHQW\
1. Arbeitsgemeinschaft der Leiter der Berufsfeuerwehren (AGBF) Empfehlungen der
Arbeitsgemeinschaft der Leiter der Berufsfeuerwehren fr Qualittskriterien fr die
Bedarfsplanung von Feuerwehren in Stdten, 16 wrzenia 1998 r.
2. Bayerisches Feuerwehrgesetz - BayFwG - (BayRS 215-3-1-I), zuletzt gendert durch
Gesetz vom 25. Februar 2008 (GVBl S. 40).
3. Birr T., Public and Media Relations for the Fire Service BIRR Tom, Fire Engineering
Books & Videos, Division of PennWell Publishing Company, 1999.
4. Biuletyn Informacyjny Pastwowej Stray Poarnej, 2001-2011.
5. Civil Contingencies Act 2004.
6. Das Feuerwehrwesen in Frankreich, www.fwnetz.de.
7. Data Protection Act 1998.
8. Fire and rescue national framework for England.
9. Fire and rescue Operational Statistics Bulletin for England 2011-12, Department for
Communities and Local Government.
10. Fire and Rescue Service Operational guidance.
11. Fire and Rescue Services (Emergencies) (England) Order 2007.
12. Fire and Rescue Services Act 2004.
13. Freedom of Information Act 2000.
14. International FIRE Professional, July 2013.
15. ISO 23932:2009(E) Fire safety engineering General principles, ISO, Geneva 2009.
16. ISO/TR 13387-1:1999(E) Fire safety engineering Part 1: Application of fire performance concepts to design objectives, ISO, Geneve 1999.
17. Jahresbericht 2010/2011 der Feuerwehr Mnster
18. LVH Hessen Hinweise und Empfehlungen zur Durchfhrung einer Feuerwehrbedarfs und Entwicklungsplanung fr die Stdte und Gemeinden Stand 02/2003.
19. Multi-level emergency management, DEMA. Danish Emergency Management Agency, Copenhagen 2012.
20. Narodowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej, RCB 2011.
21. Operational Firefighter Guide to Building Construction and Fire Safety Features for
Site Safety Risk Surveys.
22. Organizacja i funkcjonowanie Krajowego Systemu Ratowniczo-Ganiczego, dane
Krajowe Centrum Koordynacji Ratownictwa iOchrony Ludnoci, prezentacja, czerwiec 2013.
23. Plan Reagowania Kryzysowego Wojewdztwa Pomorskiego, 2009, WBZK PUW,
Gdask.
24. PN-EN ISO 13943: 2010 Bezpieczestwo poarowe Terminologia.
25. Psobnost akoly Hasiskho zchrannho sboru (Obowizki izadania Stray Poarnej iRatownictwa),
26. Risk Assessment Guidelines for Municipalities an Industry. An Initial Screening Tool,
Major Industrial Accident Council of Canada MIACC, 1993.
27. Sapeurs Pompiers de France/Enjeux de secours et de scurit civile, Decembre 2012
N 1051.
28. Sapeurs Pompiers de France/Enjeux de secours et de scurit civile, Janvier 2013 N
1052.
196
Bibliografia
29. Sapeurs Pompiers de France/Enjeux de secours et de scurit civile, Fvrier 2013 N

1053.
30. Sprawozdanie podsumowujce prace Rady Naukowo-Technicznej przy Ministrze
Spraw Wewntrznych (czerwiec grudzie 2012 r.) Rada Naukowo-Techniczna
przy Ministrze Spraw Wewntrznych podja w2012 wiele istotnych dla dziaalnoci
naukowo-badawczej resortu spraw wewntrznych zagadnie i problemw, poniej
zostan przedstawione najistotniejsze znich, m.in. powoanie dwch zespow zadaniowych: [] ds. problematyki zakresw dyscyplin naukowych, okrelonych wkrajowym porzdku prawnym.
31. Strategia bezpieczestwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej zatwierdzona 13 listopada 2007 przez prezydenta Lecha Kaczyskiego na wniosek premiera. Dokument
ten zosta wydany woparciu oartyku 4a punkt 1, ustp 1 ustawy zdnia 21 listopada
1967 roku o powszechnym obowizku obrony Rzeczypospolitej Polskiej. Zastpuje
on strategi przyjt 8 wrzenia 2003 roku.
32. Strategia Bezpieczestwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Wyd. BBN, Warszawa, 2007.
33. Strategia Obronnoci Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2009.
34. Strategia Rozwoju Kraju 2020 Aktywne spoeczestwo, konkurencyjna gospodarka,
sprawne pastwo Warszawa, wrzesie 2012 r. Monitor Polski zdnia 22 listopada 2012
r. Poz. 882 uchwaa nr 157 Rady Ministrw zdnia 25 wrzenia 2012.
35. Vademecum Komisji Europejskiej: Humanitarian Aid&Civil Protection.
36. Verordnung ber der Organisation, Starke und Ausrstung der ffentlichen (FwOVO) 29.08.2001 r.
37. Wojewdzki Plan Dziaa Ratowniczych, 2007-2009, wycigi zplanw poszczeglnych szesnastu wojewdztw wkraju.
6WURQ\LQWHUQHWRZH
1. http://en.wikipedia.org/wiki/Category:Emergency_services_in_England.
2. http://en.wikipedia.org/wiki/Fire_services_in_the_United_Kingdom#Fire_service_
structure.
3. http://en.wikipedia.org/wiki/Fire_services_in_the_United_Kingdom#Fire_service_
structure.
4. http://en.wikipedia.org/wiki/Fire_services_in_the_United_Kingdom.
5. http://www.historycy.org/bez_grafik/index.php/t12251.html.
6. http://www.hzscr.cz/clanek/pusobnost-a-ukoly-hasicskeho-zachranneho-sboru.aspx.
7. http://www.iafss.org/publications/aofst/3/topic/1.
8. http://www.legislation.gov.uk/ukpga/2004/21/contents.
9. http://www.legislation.gov.uk/ukpga/2004/21/contents/enacted.
10. http://www.london-fire.gov.uk/AboutUs.asp.
11. http://www.men.gov.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=852
%3Anowy-przedmiot--edukacja-dla-bezpieczestwa&catid=204%3Aarchiwum-aktualnosci&Itemid=249.
12. http://www.poloniamalmo.com/Pages/Szwecja%20dla%20kazdego%5B1%5D.pdf.
13. http://www.statistikportal.de/Statistik-Portal/en/en_jb01_jahrtab1.asp.
14. https://www.gov.uk/government/publications/fire-and-rescue-authorities-in-england-operational-statistics-bulletin-for-2011-to-2012.
15. www.interieur.gouv.fr.
16. www.pompiers.fr.
Bibliografia
197
:\NRU]\VWDQHZ\QLNLSUDF]DZDUWHZRSUDFRZDQLDFK
Z\NRQDQ\FKQDU]HF]SURMHNWyZ
1. Bielicki P., Opis gwnych funkcji realizowanych przez system ratowniczy wPolsce
wraz zopisem przetwarzanych przez system danych oraz informacjami ilociowymi,
opracowanie wramach realizacji projektu Zaawansowane technologie teleinformatyczne wspomagajce projektowanie systemu ratowniczego na poziomach: gmina,
powiat, wojewdztwo, projekt finansowany przez NCBiR, numer umowy projektu:
DOBR/0015/R/ID1/2012/03.
2. Grosset R., Opis wykonanych bada oraz uzyskanych wynikw wramach poszczeglnych podzada harmonogramu, osignicia naukowe izastosowania praktyczne
Etap: faza badawcza Nr I.1 - Analiza podstaw prawnych oraz poznawczo-metodologicznych zzakresu systemw ratowniczych praca zbiorowa, lider zdania WSZiP
im. H. Chodkowskiej opracowanie wramach realizacji projektu Zaawansowane
technologie teleinformatyczne wspomagajce projektowanie systemu ratowniczego
na poziomach: gmina, powiat, wojewdztwo, projekt finansowany przez NCBiR, numer umowy projektu: DOBR/0015/R/ID1/2012/03, Warszawa 2013.
3. Kielin J., Analiza kocowa, opracowanie iopis wyniku bada. Weryfikacja wynikw
analizy.
4. Kielin J., Wyliczenie niezbdnych zaoe, twierdze ihipotez. Opracowanie iprzyjcie roboczych definicji izaoe dotyczcych udzielania PPR woparciu, oktre bd
prowadzone dalsze badania.
5. Kiebasa T., Diagnoza stanw osobowych jednostek OSP wraz ze stanem wyszkolenia wodniesieniu do minimalnych wymaga woparciu odane zawarte wsystemie
osp (wyszkolenie wg aktualnie obowizujcych kursw, wiek czonkw OSP) wwojewdztwach: maopolskie, witokrzyskie, mazowieckie. Woparciu odostpne dane
z baz System OSP i SWD-ST pod ktem moliwoci skompletowania w trybie
alarmowym obsad zastpw przewidzianych do udzielania PPR.
6. Kogut B., Badania ankietowe dotyczce osigalnoci zespow ratowniczych wpodmiotach spoecznych. Opracowanie zaoe. Przygotowanie iopracowanie koncepcji
bada.
7. Kogut B., Diagnoza moliwoci dojazdu zespou ratowniczego, mogcego udzieli
pierwszej pomocy ratowniczej (PPR) podczas poaru krytycznego (zkoniecznoci
podjcia dziaa ratowniczych osb zagroonych) w wybranych powiatach i miastach wojewdztw: maopolskiego, witokrzyskiego, mazowieckiego. Opracowanie
zaoe do wykonania analizy iokrelenie sposobu wizualizacji wynikw woparciu
o dane uzyskane z baz System OSP i SWD-ST. Opracowanie analizy kocowej
wynikw diagnozy wraz zsformuowaniem wnioskw.
8. Kogut B., Analiza danych zawartych wbazie SWD-ST wzakresie si irodkw uytych do gaszenia poarw krytycznych wg przyjtych kategorii (zgodnie zprzyjtymi
zaoeniami wyposaenie techniczne, obsady osobowe, czas dojazdu, czas trwania
dziaa) dla woj. maopolskiego, witokrzyskiego, mazowieckiego w latach 20032012. Opracowanie podsumowania bada.
9. Kufta A., Badanie danych zawartych wbazie SWD-ST dotyczcych udziau technicznych zespow pomocowych takich jak: pogotowie energetyczne, policja, pogotowie
gazowe, inne specjalistyczne (np. dwigowe, pomoc drogowa).
198
Bibliografia
10. Mroczko G., Diagnoza podstawowego wyposaenia jednostek OSP (samochody, aparaty oddechowe, ubrania ochronne Nomex, sprzt cznoci) w wojewdztwach:
maopolskie, witokrzyskie, mazowieckie w oparciu o dane zawarte w bazach danych: System OSP iSWD-ST pod ktem moliwoci podejmowania zada wramach zespow udzielajcych PPR.
11. Wojta S., Badanie danych zawartych wbazie SWD-ST wzakresie si uytych do dziaa podczas miejscowych zagroe krytycznych zwyczeniem zdarze komunikacyjnych wg ich kategorii (zgodnie zprzyjtymi zaoeniami) dla wojewdztw: maopolskiego, witokrzyskiego, mazowieckiego. Opracowanie podsumowania bada.
12. Wojta S., Diagnoza moliwoci podjcia dziaa ratowniczych (PPR) zgodnie zzakadanymi standardami (zdarzenia krytyczne wg przyjtych zaoe) podczas zdarze
(incydentw) innych ni poar lub wypadek komunikacyjny (zdarzenia krytyczne
wg przyjtych zaoe) na terenie wybranych powiatw wojewdztw: maopolskiego,
mazowieckiego, witokrzyskiego. Opracowanie zaoe do wykonania analizy, sposobu wizualizacji wynikw woparciu odostpne dane uzyskane zbaz System OSP
iSWD-ST. Opracowanie zasad przygotowania danych do wizualizacji. Opracowanie
analizy kocowej wynikw diagnozy wraz zsformuowaniem wnioskw.
13. Wojta S., Systemy ratownicze w wybranych krajach: Niemcy, Francja, Anglia, Dania,
Czechy analiza literatury krajowej izagranicznej niemieckiej, angielskiej. I.1.5a: System ratowniczy wNiemczech opis zasad ustalania rozmieszczenia jednostek ratowniczych wramach projektu Zaawansowane technologie teleinformatyczne wspomagajce projektowanie systemu ratowniczego na poziomach: gmina, powiat, wojewdztwo.
14. Wolaski R., Analiza oraz opracowanie wnioskw dotyczcych dziaa majcych na
celu popraw poziomu osigalnoci zespow ratowniczych wpodmiotach spoecznych.
15. Wolaski R., Badanie danych zawartych wbazie SWD-ST wzakresie si uytych do
dziaa podczas krytycznych wypadkw komunikacyjnych wg ich kategorii (zgodnie
zprzyjtymi zaoeniami) woj. maopolskie, woj. witokrzyskie, woj. mazowieckie.
Opracowanie podsumowania bada.
16. Wolaski R., Diagnoza moliwoci podjcia dziaa ratowniczych podczas krytycznych
wypadkw komunikacyjnych zgodnie zzakadanymi standardami (zdarzenia krytyczne wg przyjtych zaoe) z koniecznoci umoliwienia dostpu do osoby poszkodowanej ratownikom medycznym na terenie wybranych powiatw wojewdztw: maopolskie, witokrzyskie, mazowieckie. Opracowanie zaoe do wykonania analizy,
sposobu wizualizacji wynikw woparciu odostpne dane uzyskane zbaz System OSP
i SWD-ST. Opracowanie zasad przygotowania danych do wizualizacji. Opracowanie
analizy kocowej wynikw diagnozy wraz zsformuowaniem wnioskw.
6RZQLNLLHQF\NORSHGLH
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Encyklopedia psychologii, Wyd. Fundacja Innowacja, Warszawa, 1998.

Encyklopedia, PWN S. A, Copyright @ 1997-2006.
May sownik jzyka polskiego, PWN, Warszawa 1990.
Sownik jzyka polskiego, PWN, Warszawa 1978.
Sownik jzyka polskiego, Warszawa 1979.
Sownik terminw zzakresu bezpieczestwa narodowego, AON, Warszawa 2002.
Sownik terminw zzakresu bezpieczestwa narodowego, AON, Warszawa 2010.
Oautorach
mgr in. Damian Bk, absolwent Wojskowej Akademii
Technicznej w Warszawie na Wydziale Elektroniki, na kierunku elektronika itelekomunikacja. M. specjalista inynieryjno-techniczny Jednostki Certyfikujcej Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpoarowej Pastwowego
Instytutu Badawczego.
in. Pawe Bujny, absolwent Politechniki witokrzyskiej

wKielcach na Wydziale Elektroniki, Automatyki iInformatyki, na kierunku Informatyka. Pracownik Dziau Informatyki
Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpoarowej
w Jzefowie. Autor prac projektowych realizowanych przez
CNBOP-PIB.
dr hab. Andrzej Czupryski, pracownik naukowo-dydaktyczny na Wydziale Zarzdzania iDowodzenia wAkademii Obrony Narodowej wWarszawie oraz Wszechnicy Polskiej wWarszawie. Zastpca dyrektora Regionalnego Centrum Bada nad
Bezpieczestwem, redaktor naczelny kwartalnika Obronno.
Autor iwspautor licznych opracowa naukowych zobszaru
obronnoci i bezpieczestwa. Obszar zainteresowania naukowego i dziaalnoci dydaktycznej: nauki o obronnoci, nauki
obezpieczestwie, nauki opolityce, metodologia bada.
dr Janusz Falecki, pk wst. spocz., absolwent Wyszej Szkoy Wojsk Rakietowych iArtylerii wToruniu oraz Akademii
Artylerii wLeningradzie. Ukoczy studia polityki obronnej
w Akademii Obrony NATO w Rzymie. Absolwent studiw
doktoranckich wAkademii Obrony Narodowej wWarszawie.
By m.in. szefem Oddziau Operacji Kryzysowych wSztabie
Generalnym WP, gwnym specjalist d/s planowania obronnego przy Strategicznym Dowdztwie Transformacyjnym
w Mons/Belgia oraz komendantem Centrum Przygotowa
do Misji Zagranicznych wKielcach. Autor wielu publikacji zdziedziny obronnoci, zarzdzania kryzysowego oraz przygotowania onierzy Si Zbrojnych RP do
udziau wmisjach obserwacyjnych, pokojowych istabilizacyjnych.
200
O Autorach
mgr Dorota Gajownik, absolwentka Wyszej Szkoy Zarzdzania iMarketingu wWarszawie. Pracownik Dziau Szkole
Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpoarowej
Pastwowego Instytutu Badawczego.
prof. dr hab. Ryszard Jakubczak pk rez., pracownik

naukowo-dydaktyczny na Wydziale Bezpieczestwa
Wewntrznego w Wyszej Szkole Policji w Szczytnie,
atake kierownik Zakadu Bezpieczestwa Narodowego
iHistorii Pastwa wWyszej Szkole Administracji Publicznej w Biaymstoku. Specjalizuje si w problematyce
strategii bezpieczestwa narodowego, obrony narodowej iwojskowej; obrony terytorialnej, azwaszcza wojsk
obrony terytorialnej; dziaa nieregularnych, w tym
terroryzmu. Autor i wspautor wielu publikacji z zakresu bezpieczestwa
iobronnoci.
st. bryg. w st. spocz. mgr in. Jan Kielin, w 1968 r.
ukoczy Szko Oficerw Poarnictwa w Warszawie,
a w 1977 r. Wysz Oficerska Szko Poarnicz w Warszawie. W latach 1981-1983 odby studia magisterskie
w Wyszej Szkole Pedagogicznej w Krakowie. W roku
1975 uzyska uprawnienia rzeczoznawcy do spraw zabezpiecze przeciwpoarowych. Autor wielu publikacji
zzakresu bezpieczestwa poarowego (m.in. Poradnik dla
Specjalisty Ochrony Przeciwpoarowej, Materiay szkoleniowe dla pracownikw zakadw pracy) oraz tumacze (z j. niemieckiego)
zzakresu ochrony przeciwpoarowej.
kpt. mgr in. Tomasz Kiebasa, absolwent studiw IiII stopnia na Wydziale Inynierii Bezpieczestwa Poarowego Szkoy Gwnej Suby Poarniczej wWarszawie (20042010). Od
2004 roku pracownik Jednostki Certyfikujcej CNBOP. Aktualnie kierownik Jednostki Certyfikujcej Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpoarowej Pastwowego
Instytutu Badawczego.
O Autorach
201
st. bryg. dr in. Bogusaw Kogut, komendant Szkoy Aspirantw Pastwowej Stray Poarnej wKrakowie. Ma prawie
trzydziestoletnie dowiadczenie w pracy na stanowiskach
kierowniczych w tym nadzorujcych kwestie szkoleniowe
oraz wzakresie ksztacenia wPastwowej Stray Poarnej.
Absolwent Szkoy Chorych Poarnictwa wKrakowie tytu technika poarnictwa (1987), studiw inynierskich
Szkoy Gwnej Suby Poarniczej (1993) oraz studiw magisterskich na kierunku zarzdzanie imarketing wAkademii Grniczo-Hutniczej wKrakowie (1998). Swoje kwalifikacje podnosi na studiach podyplomowych w Krakowskiej Szkole Wyszej (2004/2005) w zakresie
zarzdzania bezpieczestwem, atake bezpieczestwa ihigieny pracy.
st. kpt. mgr in. Grzegorz Mroczko, absolwent Szkoy
Gwnej Suby Poarniczej wWarszawie funkcjonariusz,
oficer Pastwowej Stray Poarnej, przedstawiciel Polski
w TC 72 Europejskiego Komitetu Technicznego (CEN),
czonek KT 264 i KZ 501 Polskiego Komitetu Normalizacyjnego (PKN), kierownik Zakadu Aprobat Technicznych
Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpoarowej Pastwowego Instytutu Badawczego.
kpt. dr in. Janusz Popis, absolwent studiw inynierskich
na kierunku Ochrona rodowiska ospecjalnoci Zarzdzanie w ochronie rodowiska, a studia magisterskie na tym
samym wydziale ospecjalnoci Inynieria wochronie rodowiska. Jest take absolwentem studiw podyplomowych
z Zarzdzania Kryzysowego Akademii Obrony Narodowej
wWarszawie. Wroku 2013 wAkademii Marynarki Wojennej wGdyni na Wydziale Dowodzenia iOperacji Morskich
uzyska stopie naukowy doktora nauk spoecznych w zakresie nauk obezpieczestwie. Autor wielu publikacji zdziedziny bezpieczestwa
powszechnego. Jest funkcjonariuszem Pastwowej Stray Poarnej oraz starszym
wykadowc wWyszej Inynierskiej Szkole Bezpieczestwa iOrganizacji Pracy.
202
O Autorach
dr hab. in. Jarosaw Proko, absolwent Politechniki witokrzyskiej iAkademii Obrony Narodowej, pracownik Instytutu
Zarzdzania Uniwersytetu Jana Kochanowskiego wKielcach.
Byy oficer Nadwilaskich Jednostek Wojskowych. Uczestnik
akcji przeciwpowodziowej w 1997 r. odznaczony Krzyem
Zasugi za Dzielno. Wlatach 1998-2001 Gwny Specjalista
wBiurze Spraw Obronnych MSWiA. Autor iwspautor wielu
prac z zakresu bezpieczestwa powszechnego, zarzdzania
kryzysowego oraz problematyki podejmowania decyzji.
mgr Rafa Proko, absolwent studiw magisterskich na Uniwersytecie Jana Kochanowskiego w Kielcach, doktorant na
Uniwersytecie dzkim, wykadowca na Uniwersytecie Jana
Kochanowskiego wKielcach. Modszy Analityk Centrum Zastosowania Matematyki i Inynierii Systemw, Polska Akademia Nauk. Autor publikacji, w tym m.in. E-biznes najwaniejsze elementy, Zastosowanie Klasycznego Algorytmu
Genetycznego do rozwizania Zbilansowanego Zagadnienia
Transportowego.
dr hab. Robert Socha, absolwent Wyszej Szkoy Policji
w Szczytnie, Wydziau Prawa Uniwersytetu Wrocawskiego,
Akademii Obrony Narodowej. Emerytowany oficer Policji,
wykadowca Wyszej Szkoy Zarzdzania Ochron Pracy
wKatowicach. Autor ponad stu publikacji zobszaru bezpieczestwa, ze szczeglnym uwzgldnieniem organizacji dziaania Policji wwarunkach nadzwyczajnych zagroe.
dr hab. Bernard Winiewski, profesor nadzwyczajny w Instytucie Bezpieczestwa i Porzdku Publicznego Wydziau Bezpieczestwa Wewntrznego Wyszej Szkoy Policji
wSzczytnie, kierownik Zakadu Administracji Bezpieczestwa
i Zarzdzania Wydziau Administracji Wyszej Szkoy Administracji w Bielsku-Biaej. Czonek Polskiego Towarzystwa
Nauk Politycznych oraz Polskiego Stowarzyszenia Carla von
Clauzevitza. Autor ponad dwustu opracowa naukowych ipopularnonaukowych, publikowanych gwnie w Polsce, a ponadto w:Niemczech, Czechach, Sowacji, Litwie, Anglii oraz Stanach Zjednoczonych
Ameryki Pnocnej. Specjalizuje si wproblematyce: bezpieczestwa narodowego,
bezpieczestwa wewntrznego pastwa, zarzdzania kryzysowego, przygotowa
obronnych administracji publicznej oraz edukacji dla bezpieczestwa.
O Autorach
203
mgr Beata Wojtasiak, absolwentka Akademii Pedagogiki

Specjalnej w Warszawie na Wydziale Nauk Pedagogicznych, specjalizacja Pedagogika Terapeutyczna, studia podyplomowe Meneder Innowacji, Szkoa Gwna Handlowa w Warszawie. M. specjalista inynieryjno-techniczny
Jednostki Certyfikujcej Centrum Naukowo-Badawczego
Ochrony Przeciwpoarowej Pastwowego Instytutu Badawczego.
bryg. dr in. Jacek Zboina, peni sub w Centrum Naukowo-Badawczym Ochrony Przeciwpoarowej Pastwowym Instytucie Badawczym na stanowisku p.o. Dyrektora
CNBOP-PIB. Specjalizuje si wochronie przeciwpoarowej,
technicznych systemach zabezpiecze przeciwpoarowych
oraz ocenie zgodnoci. Absolwent studiw inynierskich
imagisterskich wSzkole Gwnej Suby Poarniczej, ukoczy rwnie studia podyplomowe meneder innowacji
wSzkole Gwnej Handlowej wWarszawie. Stopie naukowy
doktora nauk spoecznych wzakresie nauk obezpieczestwie uzyska wAkademii
Marynarki Wojennej wGdyni na Wydziale Dowodzenia iOperacji Morskich. Oficer PSP. Rzeczoznawca Komendanta Gwnego PSP ds. zabezpiecze przeciwpoarowych.
=PLDQ\]DFKRG]FHZURGRZLVNXEH]SLHF]HVWZDZ\PXV]DM
SRWU]HEGRVNRQDOHQLDV\VWHPXEH]SLHF]HVWZDSDVWZD
>@3U]HMDZHPQDXNRZHMHNVSORUDFMLSRG\NWRZDQHMWURVN
RSU]\ZRDQHEH]SLHF]HVWZRMHVWXGDQDSUyEDRNUHOHQLD
PLHMVFDRUD]UROLRFKURQ\SU]HFLZSRDURZHM
ZV\VWHPLHEH]SLHF]HVWZDSDVWZD=QDOD]DRQDVZRMH
RG]ZLHUFLHGOHQLHZQLQLHMV]HMSXEOLNDFMLGROHNWXU\NWyUHM
VHUGHF]QLHZV]\VWNLFK]DFKFDP
JHQEU\J:,(6$:/(1,$.,(:,&=
.RPHQGDQW*yZQ\363
,6%1
:\GDZQLFWZR&1%233,%
ZZZFQERSSO

Ochrona Przeciwpożarowa A Bezpieczeństwo Państwa

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ochrona Przeciwpożarowa A Bezpieczeństwo Państwa

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

2&+521$ 35=(&,:32 $52:$

Copyright by Wydawnictwo CNBOP-PIB

gen. brygadier Wiesaw Leniakiewicz

Tomasz Kiebasa, Jacek Zboina, Dorota Gajownik

Teoretyczne aspekty bezpieczestwa narodowego

wartoci materialnych i duchowych4, gdy jest ono pierwotn, egzystencjaln

Teoretyczne aspekty bezpieczestwa narodowego

Kukuka, Bezpieczestwo a wsppraca europejska: wspzalenoci i sprzecznoci interesw,

Teoretyczne aspekty bezpieczestwa narodowego

W ukadzie strukturalnym i czynnociowym W. Kitler o bezpieczestwie

datek), Warszawa 2002.

Teoretyczne aspekty bezpieczestwa narodowego

Pokruszyski, Filozoficzne aspekty bezpieczestwa, WSGE, Jzefw 2011, http://www.wsge.

sojusze iwspprac midzynarodow wzakresie bezpieczestwa46.

Teoretyczne aspekty bezpieczestwa narodowego

pastwowej to oczywistym jest, e wiedza54 imdro55 zzakresu bezpieczestwa

og wiadomoci zdobytych dziki uczeniu, zasb wiadomoci z jakiej dziedziny,

przedmiot edukacja dla bezpieczestwa, http://www.men.gov.pl/index.php?option=

Teoretyczne aspekty bezpieczestwa narodowego

A.Targowski, wtej kwestii zajmowali stanowisko zarwno Arystoteles, Platon,

Pokruszyski, Filozoficzne aspekty bezpieczestwa, WSGE, Jzefw 2011, s. 19, http://www.

czego potrzeba; e oprcz temperamentu powinien mie wrodzon mio

Pastwo, Wydawnictwo Antyk, Kty 2003, s. 70 (Przeoy, wstpem ikomentarzami

Teoretyczne aspekty bezpieczestwa narodowego

dla indywidualnych korzyci. Jednak nie zapobiego to zniewoleniu pastwa, na

Ryc. 1. Oglna typologia bezpieczestwa

Ryc. 2. Historia bezpieczestwa narodowego Polski

Ryc. 3. Tworzenie bezpieczestwa narodowego

Teoretyczne aspekty bezpieczestwa narodowego

Karski (19142000) by wczasie wojny cznikiem pomidzy Armi Krajow iwadzami

Teoretyczne aspekty bezpieczestwa narodowego

Podstawy bada nad bezpieczestwem

Podstawy bada nad bezpieczestwem

Zob. Strategia Bezpieczestwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Wyd. BBN, Warszawa

Por. W. James, Pragmatyzm, Wyd. Zielona Sowa, Krakw 2005, s. 86103.

Podstawy bada nad bezpieczestwem

Podstawy bada nad bezpieczestwem

Wnaukach spoecznych przedmiotem bada jest rzeczywisto spoeczna:

w systemach spoecznych, w ktrych

elementami. Dlatego te, we wszystkich dziedzinach

zajmowa si zoonymi ukadami, caociami czy systemami16. Nauka

je si badaniem realnego wiata, ktry jest systemem, ijednoczenie sama nim

rdo: Opracowanie wasne.

16 L. Bertalanffy, Oglna teoria systemw, PWN, Warszawa 1984, s. 33.

mie rozdzielczoci waspekcie

x naleystosowa racjonalne optymalizowanie systemu17.

iprzedmiotu bada (ryc. 2).

Zbiorowoci i zbiory spoeczne

Procesy i zjawiska spoeczne

Ryc. 2. Obiekt i przedmiot zainteresowania poznawczego bezpieczestwa

Ryc. 2. Obiekt iprzedmiot zainteresowania poznawczego bezpieczestwa

Obiekt bada to fragment rzeczywistoci wyodrbniony za pomoc zmysw

Podstawy bada nad bezpieczestwem

Przedmiot bada: cechy obiektw, waciwoci i relacje

Ryc. 3. Oglna charakterystyka przedmiotu bada bezpieczestwa

Ryc. 3. Oglna charakterystyka przedmiotu bada bezpieczestwa

Ryc. 4. Cel i proces poznania naukowego

Ryc. 4. Cel iproces poznania naukowego

Podstawy bada nad bezpieczestwem

wynalazkw24. Dlatego w aspekcie bezpieczestwa nauka wkracza w realizm

to suma wrae, zdolno do odbierania wielu cech naraz. Spostrzeenia mog

Podstawy bada nad bezpieczestwem

zaobserwowa proces mylenie za pomoc zapisu na encefalografie. Jest