Professional Documents
Culture Documents
MATURA 2015 Wybrane Wzory Matematyczne
MATURA 2015 Wybrane Wzory Matematyczne
MATURA 2015 Wybrane Wzory Matematyczne
1.
2.
Potgi i pierwiastki....................................................................................................................................1
3.
Logarytmy.................................................................................................................................................2
4.
5.
6.
7.
Cigi..........................................................................................................................................................3
8.
Funkcja kwadratowa.................................................................................................................................4
9.
Geometria analityczna...............................................................................................................................4
10. Planimetria................................................................................................................................................6
11. Stereometria............................................................................................................................................12
12. Trygonometria.........................................................................................................................................14
13. Kombinatoryka........................................................................................................................................16
14. Rachunek prawdopodobiestwa..............................................................................................................17
15. Parametry danych statystycznych...........................................................................................................18
16. Granica cigu...........................................................................................................................................18
17. Pochodna funkcji.....................................................................................................................................19
18. Tablica wartoci funkcji trygonometrycznych........................................................................................20
x = x
Ponadto, jeli y 0, to
x
x
= .
y
y
mamy:
2. POTGI I PIERWIASTKI
Niech n bdzie liczb cakowit dodatni. Dla dowolnej liczby a definiujemy jej n-t potg:
a n = a
...
a
n razy
Pierwiastkiem arytmetycznym
a stopnia n z liczby a
nazywamy liczb b
tak, e b n = a .
a2 = a .
Jeeli a < 0 oraz liczba n jest nieparzysta, to n a oznacza liczb b < 0 tak, e b n = a .
Pierwiastki stopni parzystych z liczb ujemnych nie istniej.
Niech m, n bd liczbami cakowitymi dodatnimi. Definiujemy:
m
n
1
n
am
a a = a
(a b)
(a )
r s
r+s
=a
r s
ar
= a r s
s
a
= a b
r
a a
=
r
b b
3. LOGARYTMY
Logarytmem log a c dodatniej liczby c przy dodatniej i rnej od 1 podstawie a nazywamy wykadnik b
potgi, do ktrej naley podnie a, aby otrzyma c:
log a c = b wtedy i tylko wtedy, gdy a b = c
Rwnowanie:
a loga c = c
Dla dowolnych liczb x > 0 , y > 0 oraz r zachodz wzory:
log a ( x y ) = log a x + log a y
log a x r = r log a x
log a
x
= log a x log a y
y
log a c
log a b
( n + 1)! = n!( n + 1)
n
definiujemy wspczynnik dwumianowy
k
=1
0
k nk
n
=1
n
(a + b)
n
n
n
n n 1 n n
= a n + a n 1b + ... + a n k b k + ... +
ab + b
0
1
k
n 1
n
( a + b ) = a 2 + 2ab + b 2
2
( a b ) = a 2 2ab + b 2
( a + b ) = a3 + 3a 2b + 3ab 2 + b3
3
( a b ) = a3 3a 2b + 3ab 2 b3
Dla dowolnej liczby cakowitej dodatniej n oraz dowolnych liczb a, b zachodzi wzr:
a n b n = ( a b ) ( a n 1 + a n 2 b + ... + a n k b k 1 + ... + ab n 2 + b n 1 )
W szczeglnoci:
a 2 b2 = ( a b ) ( a + b )
a2 1 = ( a 1) ( a + 1)
a 3 b3 = ( a b ) ( a 2 + ab + b 2 )
a3 1 = ( a 1) ( a 2 + a + 1)
a 3 + b3 = ( a + b ) ( a 2 ab + b 2 )
a3 + 1 = ( a + 1) ( a 2 a + 1)
an 1 = ( a 1) ( a n 1 + a n 2 + ... + a + 1)
7. CIGI
Cig arytmetyczny
Wzr na n-ty wyraz cigu arytmetycznego ( an ) o pierwszym wyrazie a1 i rnicy r:
an = a1 + ( n 1) r
Wzr na sum S n = a1 + a2 + ... + an pocztkowych n wyrazw cigu arytmetycznego:
Sn =
2a + ( n 1) r
a1 + an
n = 1
n
2
2
an 1 + an +1
2
dla n 2
Cig geometryczny
Wzr na n-ty wyraz cigu geometrycznego ( an ) o pierwszym wyrazie a1 i ilorazie q:
an = a1 q n 1
dla
dla n
Procent skadany
Jeeli kapita pocztkowy K zoymy na n lat w banku, w ktrym oprocentowanie lokat wynosi p% w skali
rocznej i kapitalizacja odsetek nastpuje po upywie kadego roku trwania lokaty, to kapita kocowy K n
wyraa si wzorem:
Kn = K 1 +
100
8. FUNKCJA KWADRATOWA
Posta oglna funkcji kwadratowej: f ( x ) = ax 2 + bx + c, a 0, x R.
Wzr kadej funkcji kwadratowej mona doprowadzi do postaci kanonicznej:
p=
q=
2a
4a
Wykresem funkcji kwadratowej jest parabola o wierzchoku w punkcie o wsprzdnych ( p,q). Ramiona
paraboli skierowane s do gry, gdy a > 0 ; do dou, gdy a < 0.
Liczba miejsc zerowych funkcji kwadratowej f ( x ) = ax 2 + bx + c (liczba pierwiastkw trjmianu
kwadratowego, liczba rzeczywistych rozwiza rwnania ax 2 + bx + c = 0 ), zaley od wyrnika = b 2 4ac :
jeeli < 0, to funkcja kwadratowa nie ma miejsc zerowych (trjmian kwadratowy nie ma pierwiastkw
rzeczywistych, rwnanie kwadratowe nie ma rozwiza rzeczywistych),
jeeli = 0, to funkcja kwadratowa ma dokadnie jedno miejsce zerowe (trjmian kwadratowy ma jeden
pierwiastek podwjny, rwnanie kwadratowe ma dokadnie jedno rozwizanie rzeczywiste): x1 = x2 =
jeeli > 0, to funkcja kwadratowa ma dwa miejsca zerowe (trjmian kwadratowy ma dwa rne
pierwiastki rzeczywiste, rwnanie kwadratowe ma dwa rozwizania rzeczywiste):
x1 =
Jeli
b
2a
x2 =
b +
2a
Wzory Vitea
Jeeli
0, to
x1 + x2 =
b
a
x1 x2 =
c
a
9. GEOMETRIA ANALITYCZNA
Odcinek
Dugo odcinka o kocach w punktach
A = ( x A , y A ) , B = ( xB , yB ) jest dana wzorem:
AB =
( xB x A ) + ( y B y A )
2
y
B=(xB , yB)
M =(x, y)
2
2
A=(xA , yA)
O
b
2a
Wektory
Wsprzdne wektora AB:
AB = [ xB x A , yB y A ]
u + v = [u1 + v1 , u2 + v2 ]
a u = [ a u1 , a u2 ]
Prosta
Rwnanie oglne prostej:
Ax + By + C = 0,
gdzie A2 + B 2 0 (tj. wspczynniki A, B nie s rwnoczenie rwne 0).
Jeeli A = 0, to prosta jest rwnolega do osi Ox; jeeli B = 0, to prosta jest rwnolega do osi Oy;
jeeli C = 0, to prosta przechodzi przez pocztek ukadu wsprzdnych.
y
y = ax + b
Jeeli prosta nie jest rwnolega do osi Oy, to ma ona rwnanie
kierunkowe:
b
y = ax + b
a = tg
( y y A )( xB x A ) ( yB y A ) ( x xA ) = 0
Prosta i punkt
Odlego punktu P = ( x0 , y0 ) od prostej o rwnaniu Ax + By + C = 0 jest dana wzorem:
Ax0 + By0 + C
A2 + B 2
Para prostych
Dwie proste o rwnaniach kierunkowych:
y = a1 x + b1
y = a2 x + b2
a1 a2
1 + a1a2
5
A2 x + B2 y + C2 = 0
s rwnolege, gdy A1 B2 A2 B1 = 0
s prostopade, gdy A1 A2 + B1 B2 = 0
tworz kt ostry i tg =
A1 B2 A2 B1
A1 A2 + B1 B2
Trjkt
Pole trjkta ABC o wierzchokach A = ( x A , y A ) , B = ( xB , yB ) , C = ( xC , yC ), jest dane wzorem:
PABC =
1
( x xA ) ( yC y A ) ( yB y A ) ( xC xA )
2 B
rodek cikoci trjkta ABC, czyli punkt przecicia jego rodkowych, ma wsprzdne:
x A + xB + xC y A + yB + yC
,
3
3
Przeksztacenia geometryczne
( x a)
+ ( y b) = r2
2
lub
10. PLANIMETRIA
Cechy przystawania trjktw
To, e dwa trjkty ABC i DEF s przystajce ( ABC DEF ), moemy stwierdzi na podstawie kadej
z nastpujcych cech przystawania trjktw:
cecha przystawania bok bok bok:
=
AB
odpowiadajce sobie boki obu trjktw maj te same dugoci:
DE
=
, AC
DF
=
, BC
EF
C
F
To, e dwa trjkty ABC i DEF s podobne ( ABC DEF ) , moemy stwierdzi na podstawie kadej
znastpujcych cech podobiestwa trjktw:
cecha podobiestwa bok bok bok:
dugoci bokw jednego trjkta s proporcjonalne do odpowiednich dugoci bokw drugiego trjkta,
AB
np. =
DE
AC
=
DF
BC
EF
a, b, c
2p=a+b+c
, ,
ha, hb, hc
Twierdzenie cosinusw
Twierdzenie sinusw
R, r
a 2 = b 2 + c 2 2bc cos
b 2 = a 2 + c 2 2ac cos
c 2 = a 2 + b 2 2ab cos
P ABC =
p ( p a) ( p b) ( p c)
hc
c
ab
c
a = c sin = c cos
1
a = b tg = b
tg
1
a+bc
= pc
R= c
r=
2
2
hc =
Trjkt rwnoboczny
a dugo boku
h wysoko trjkta
a 3
2
h=
a2 3
4
P =
A
R=
2
h
3
1
r= h
3
D
C
A
P
B
Czworokty
Trapez
Czworokt, ktry ma co najmniej jedn par bokw
rwnolegych.
Wzr na pole trapezu:
h
B
A
D
b
A
P=
Rwnolegobok
Czworokt, ktry ma dwie pary bokw
rwnolegych.
Wzory na pole rwnolegoboku:
C
h
a+b
h
2
1
P = ah = a b sin = AC BD sin
2
D
a
Romb
Czworokt, ktry ma wszystkie boki jednakowej dugoci.
Wzory na pole rombu:
1
P = ah = a 2 sin = AC BD
2
Deltoid
Czworokt wypuky, ktry ma o symetrii zawierajc jedn
zprzektnych.
Wzr na pole deltoidu:
1
P = AC BD
2
Koo
Wzr na pole koa o promieniu r:
P = r2
r
O
Wycinek koa
P = r2
360
l = 2 r
360
Kty w okrgu
Miara kta wpisanego w okrg jest rwna poowie miary kta
rodkowego, opartego na tym samym uku.
10
Dany jest okrg o rodku w punkcie O i jego ciciwa AB. Prosta AC jest styczna do tego okrgu w punkcie A.
Wtedy AOB = 2 CAB , przy czym wybieramy ten z ktw rodkowych AOB, ktry jest oparty na uku
znajdujcym si wewntrz kta CAB.
Twierdzenie o odcinkach stycznych
Jeeli styczne do okrgu w punktach A i B przecinaj si w punkcie P, to
PA = PB
B
P
A
11
+ = + = 180
D
r
a+c =b+d
11. STEREOMETRIA
Twierdzenie o trzech prostych prostopadych
k
l
P
Prosta k przebija paszczyzn w punkcie P. Prosta l jest rzutem prostoktnym prostej k na t paszczyzn.
Prosta m ley na tej paszczynie i przechodzi przez punkt P.
Wwczas prosta m jest prostopada do prostej k wtedy i tylko wtedy, gdy jest prostopada do prostej l.
12
Przyjmujemy oznaczenia:
P pole powierzchni cakowitej
Pp pole podstawy
Pb pole powierzchni bocznej
V objto
Prostopadocian
H
P = 2 ( ab + bc + ac )
V = abc
gdzie a, b, c s dugociami krawdzi
prostopadocianu
C
b
a
Graniastosup prosty
Pb = 2 p h
V = Pp h
h
D
C
B
A
Ostrosup
V=
h
D
1
P h
3 p
B
13
Walec
Pb = 2 rh
P = 2 r ( r + h )
V = r 2h
gdzie r jest promieniem podstawy, h wysokoci
walca
r
O
Stoek
S
Pb = rl
P = r (r + l )
1
V = r 2h
3
Kula
P = 4 r 2
4
V = r3
3
r
O
12. TRYGONOMETRIA
Definicje funkcji trygonometrycznych kta ostrego w trjkcie prostoktnym
a
sin = c
cos =
tg =
14
b
c
a
b
b
c
a
cos = c
sin =
tg =
b
a
y
r
cos =
x
r
tg =
y
, gdy x 0
x
sin =
y
4
3
2
3
2
y = sin x
y
1
1
2
3
2
3
4
y = cos x
y = tg x
sin
cos
dla
+ k ,
2
k cakowite
30
45
60
90
sin
1
2
2
2
3
2
cos
3
2
2
2
1
2
tg
3
3
nie
istnieje
15
3
2
tg + tg
1 tg tg
tg ( ) =
tg tg
1 + tg tg
ktre zachodz zawsze, gdy s okrelone i mianownik prawej strony nie jest zerem.
Funkcje podwojonego kta
sin 2 = 2 sin cos
cos 2 = cos 2 sin 2 = 2 cos 2 1 = 1 2 sin 2
2 tg
tg 2 =
1 tg 2
Sumy, rnice i iloczyny funkcji trygonometrycznych
+
cos
2
2
+
1
sin sin = (cos( + ) cos( ))
2
1
cos cos = (cos( + ) + cos( ))
2
1
sin cos = (sin( + ) + sin( ))
2
tg ( + k 180 ) = tg ,
k cakowite
13. KOMBINATORYKA
Wariacje z powtrzeniami
Liczba sposobw, na ktre z n rnych elementw mona utworzy cig, skadajcy si z k niekoniecznie
rnych wyrazw, jest rwna nk.
Wariacje bez powtrze
Liczba sposobw, na ktre z n rnych elementw mona utworzy cig, skadajcy si z
rnych wyrazw, jest rwna
n ( n 1) ... ( n k + 1) =
n!
( n k )!
16
Permutacje
Liczba sposobw, na ktre n (n 1) rnych elementw mona ustawi w cig, jest rwna n!.
Kombinacje
Liczba sposobw, na ktre spord n rnych elementw mona wybra
n
elementw, jest rwna .
k
P ( A | B)
P ( A B)
P ( B)
2. B1 B2 Bn = ,
3. P ( Bi ) > 0 dla 1 i n ,
17
a1 + a2 + ... + an
n
rednia waona
rednia waona n liczb a1, a2, ..., an, ktrym przypisano dodatnie wagi odpowiednio: w1, w2, ..., wn jest
rwna:
w1 a1 + w2 a2 + ... + wn an
w1 + w2 + ... + wn
rednia geometryczna
rednia geometryczna n nieujemnych liczb a1, a2, ..., an jest rwna:
n
a1 a2 ... an
Mediana
Median uporzdkowanego w kolejnoci niemalejcej zbioru n danych liczbowych a1
jest:
dla n nieparzystych: an+1
dla n parzystych:
1
a n + a n +1 (rednia arytmetyczna rodkowych wyrazw cigu)
2
2 2
( a a ) + ( a2 a )
= 1
2
+ ... + ( an a )
lim ( an + bn ) = a + b
lim ( an bn ) = a b
lim ( an bn ) = a b
a2
a3
... an
a1
1 q
=
2
g ( x )
g ( x )
pochodna funkcji
f ( x) = c
f ( x) = 0
f ( x ) = ax + b
f ( x) = a
f ( x ) = ax 2 + bx + c
f ( x ) = 2ax + b
f ( x) =
a
,x0
x
f ( x ) = xn
f ( x) =
x2
f ( x ) = nx n 1
Rwnanie stycznej
Jeeli funkcja f ma pochodn w punkcie x0, to rwnanie stycznej do wykresu funkcji f w punkcie ( x0 , f ( x0 ) )
dane jest wzorem
y = ax + b,
gdzie wspczynnik kierunkowy stycznej jest rwny wartoci pochodnej funkcji f w punkcie x0, to znaczy
a = f ( x0 ) , natomiast b = f ( x0 ) f ( x0 ) x0 . Rwnanie stycznej moemy zapisa w postaci
y = f ( x0 ) ( x x0 ) + f ( x0 )
19
sin
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
0,0000
0,0175
0,0349
0,0523
0,0698
0,0872
0,1045
0,1219
0,1392
0,1564
0,1736
0,1908
0,2079
0,2250
0,2419
0,2588
0,2756
0,2924
0,3090
0,3256
0,3420
0,3584
0,3746
0,3907
0,4067
0,4226
0,4384
0,4540
0,4695
0,4848
0,5000
0,5150
0,5299
0,5446
0,5592
0,5736
0,5878
0,6018
0,6157
0,6293
0,6428
0,6561
0,6691
0,6820
0,6947
0,7071
cos
tg
0,0000
0,0175
0,0349
0,0524
0,0699
0,0875
0,1051
0,1228
0,1405
0,1584
0,1763
0,1944
0,2126
0,2309
0,2493
0,2679
0,2867
0,3057
0,3249
0,3443
0,3640
0,3839
0,4040
0,4245
0,4452
0,4663
0,4877
0,5095
0,5317
0,5543
0,5774
0,6009
0,6249
0,6494
0,6745
0,7002
0,7265
0,7536
0,7813
0,8098
0,8391
0,8693
0,9004
0,9325
0,9657
1,0000
90
89
88
87
86
85
84
83
82
81
80
79
78
77
76
75
74
73
72
71
70
69
68
67
66
65
64
63
62
61
60
59
58
57
56
55
54
53
52
51
50
49
48
47
46
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
20
sin
cos
0,7193
0,7314
0,7431
0,7547
0,7660
0,7771
0,7880
0,7986
0,8090
0,8192
0,8290
0,8387
0,8480
0,8572
0,8660
0,8746
0,8829
0,8910
0,8988
0,9063
0,9135
0,9205
0,9272
0,9336
0,9397
0,9455
0,9511
0,9563
0,9613
0,9659
0,9703
0,9744
0,9781
0,9816
0,9848
0,9877
0,9903
0,9925
0,9945
0,9962
0,9976
0,9986
0,9994
0,9998
1,0000
tg
1,0355
1,0724
1,1106
1,1504
1,1918
1,2349
1,2799
1,3270
1,3764
1,4281
1,4826
1,5399
1,6003
1,6643
1,7321
1,8040
1,8807
1,9626
2,0503
2,1445
2,2460
2,3559
2,4751
2,6051
2,7475
2,9042
3,0777
3,2709
3,4874
3,7321
4,0108
4,3315
4,7046
5,1446
5,6713
6,3138
7,1154
8,1443
9,5144
11,4301
14,3007
19,0811
28,6363
57,2900
44
43
42
41
40
39
38
37
36
35
34
33
32
31
30
29
28
27
26
25
24
23
22
21
20
19
18
17
16
15
14
13
12
11
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0