Tema I : DA ANTIGUIDADE IDADE MEDIA

1. O papel da mitoloxa e da relixin nas orixes da literatura

LITERATURAS ORIENTAIS
As primeiras civilizacins desenvolvronse hai 5.000 anos. Cocense como
civilizacins fluviais porque naceron beira de grandes ros: Mesopotamia
(Tigris e ufrates); Exipto (Nilo); India (Indo e Ganxes) e China (Amarelo).
Nas primeiras civilizacins eleborronse un conxunto de relatos que
trataban de explicar de maneira exemplar os grandes temas que teran acollida
na literatura (a orixe das cousas, a creacin da vida e o seu sentido, o aln, o ben
e o mal). Proporcionaban unha primeira interpretacin dio mundo e da vida
humana, do seu comezo e causas. Expresan a ideoloxa dunha sociedade e
manteen os seus valores e ideais, as regras e as prcticas tradicionais sen as
que todo se fragmentara.
As imaxes e os smbolos que aparecen na literatura son considerados
imaxes do inconsciente colectivo ou mitos. Jung afirma que as analoxas entre os
mitos antigos e os relatos que aparecen na literatura moderna non son triviais ou
accidentais. Existen porque a mente inconsciente do home moderno conserva a
capacidade de crear smbolos que noutro tempo encontrou expresin nas crenzas,
ritos e mitos do home primitivo.
A literatura da antigidade mostra o mesmo modelo. Estas narracins
sern diferentes en relacin cos pobos que as crean, mais hai paralelismo entre
elas. En xeral hai referencias a un pasado metahistrico, imaxinario, pertencente
ao mbito do marabilloso. o que acontece cos mitos da creacin (as figuras do
creador: Iav, Path, Anu, Brahma, Odn), cosmogonas e teogonas transmitidos
ao longo de xeracins de xeito oral que polo seu simbolismo e prestixio potico ( e
pola utilizacin do propio poder) constituron a gran materia prima das artes e
obras literarias. Pensemos co motivo recorrente do diluvio universal (recreacin
do mundo coa formacin dunha nova humanidade), ou nas similitudes do mundo
1

de ultratumba, infernos e parasos, o poder do destino, das guerras divinas polo

reparto do poder, etc.

A literatura mesopotmica
A Xnese sita a Mesopotamia como berce da humanidade. Os primeiros
poboadores eran sumerios. Sumer caracterizouse por ser unha civilizacin moi
avanzada (economa, organizacin social) e nela xurdiron as primeiras cidadesestado (Uruk, Ur) e a cultura urbana. Aqu nace, ademais do mito, a escritura
cuneiforme, o primeiro cdigo e a producin literaria despois do terceiro milenio
antes da nosa era.
Sen dbida, a obra mis importante da cultura sumeria, polo valor literario e a
sa repercusin, o Poema de Gilgamesh (provn dunha longa tradicin oral que
recolla as fazaas deste rei de Uruk -2650 a. de C.- e tras un proceso de
elaboracin de case 2.000 anos foise fixando co reinado de Asurbanipal sculo
VII a. de C.-).
As relacins comerciais propiciaron a circulacin da materia literaria, o
intecambio de historias e relatos. Isto explica que todo este material fose
coecido polos autores do Antigo Testamento ou polo gregos da poca micnica e
deixase a sa pegada na Biblia e en Homero.
Os personaxes de Gilgamesh presentan un repertorio bastante completo
(tres niveis: divino, heroico e humano) nunha sociedade nimiamente piramidal,
cunha autoridade civil e relixiosa que detentan un poder absoluto.
Asuntos e motivos recorrentes noutras composicins:
-O diluvio
-O motivo da viaxe como alegora da vida (Ulises). Aparecen analoxas con
Hrcules no tocante s diferfentes peripecias e probas que ten que superar na
viaxe.
-A loita contra o mal
-A vida eterna arerebatada por unha serpe
2

-O tpico do carpe diem

Un dos acontecementos decisivos que tivo lugar na poca mtica e que
determina a condicin actual do home o drama do paraso. O paraso o espazo
primixenio onde o home era parte da totalidade e formaba parte con esa unidade
e con Deus. Simboliza un estado de inocencia, de ausencia de mal. A expulsin
marca a ruptura con esa unidade e o drama do desterro. Unha das metforas das
tradicins relixiosas que atopan eco na literatura considerar a vida humana
como un exilio, como un ambiente extrao no que un se sente como un
estranxeiro e desde o cal quere volver ao seu fogar verdadeiro. O exilio est
ligado co tema da busca, da transformacin, e co mito do heroe viaxeiro.
Para a literatura hebraica o drama do paraso constite a sa historia
fundamental.
O riqusimo tesouro de crenzas e lendas relixiosas, a mitoloxa, serviu de
fonte principal de inspiracin para os gregos, e sculos mis tarde serviron de
inspiracin, pola sa beleza e profundo simbolismo, a toda a cultura occidental.

A literatura chinesa
a literatura mis antiga de todas. Durante moito tempo foi descoecida en
Europa. China permaneceu illada durante miles de anos, ata que as viaxes de
Marco Polo, o famoso comerciante italiano, descubrrona aos occidentais
europeos. Ata hoxe hai dificultades para traducila, por ser a lingua chinesa tan
distinta das linguas que nos son familiares.
Desgraciadamente gran parte desta literatura milenaria perdeuse. Como os
chineses escriban sobre tboas de bamb que non resistan o paso dos sculos,
foi necesario copiar os escritos unha e outra vez. Ademais, no ano 213 a. de C., o
fundador da dinasta Tsin mandou queimar todos os libros existentes, excepto
algns tratados de carcter tcnico e histrico. Dous sculos mis tarde, e baixo
outra dinasta, intentouse copiar e conservar os libros que quedaran.

Os grandes pensadores e filsofos da antiga Chinesa son Confucio e Lao-Tse,

dos sculos VI e V a. de C.

O confucionismo e a doutrina de Lao-Tse son

imprescindibles para coecer o pensamento tradicional chins pois a cultura e a

civilizacin chinesas estn fuertemente impregnadas de relixiosidade.
O confucionismo sobre todo unha doutrina prctica. Non expresa grandes
ideas divinas ou relixiosas, senn que tende a regular os actos humanos, a guiar a
conduta dos homes. mis un tratado de moral.
Lao-Tse autor do Tao-te-king que rene varios poemas de carcter elevado
e mstico. base da filosofa taosta
Para o taosmo existen tres grandes forzas chamadas Ying,Yang e Tao. As
forzas Ying e Yang opense, son a unha o contrario da outra. O Ying e o Yang
sonnos das forzas inimigas, senn que ao enfrontarse se complementan. Por
exemplo, a dureza e a fraxilidade estn en todas as cousas.
O Tao, a terceira forza, o Principio Superior, porque a forza conciliadora
do Ying e do Yang a que rene a todos os contrarios posibles: da-noite, vidamorte,etc.. O taosta aspira ao Tao, dicir, non-loita, ao non-enfrontamento,
harmona e conciliacin

A literatura india
Libros Veda
Os himnos relixiosos que os sacerdotes da antiga India empregaban para
invitar aos deuses aos sacrificios, as frmulas mxicas para afastar enfermidades,
as crenzas do pobo... consrvanse en catro libros chamados Veda. ( Veda significa
ciencia.) Os libros Veda estn escritos en lingua snscrita e son 1n libros
fundamentalmente relixiosos, pero tamn hai descricins de paisaxes e relatos de
heroes, cheos de fantasa e imaxinacin.
Poemas picos
Na India, cando os reis an guerra, adoitaban levar con eles un poetarecitador, chamado suta, que durante as batallas conduca o carro do mesmo rei.
Os sutas cantaban as fazaas dos reis e dos guerreiros heroicos. As peripecias dos
4

heroes, as sas loitas con monstros e as sas forzas sobrehumanas son o tema de
dous extensos poemas picos indios: o Mahabharata e o Ramayana. Estes
poemas gustaban moito ao pobo e facanse lecturas pblicas, ata nas festas
relixiosas, porque hai partes moi amplas que falan de teoloxa, de coecementos
filosficos e de moral. E o gusto polas lecturas en comn destes poemas
consrvase anda hoxe na India.
O Ramayana un poema pico (50.000 versos), escrito por Valmiki. Narra
as loitas do prncipe Rama `para rescatar sa fiel esposa Sita do poder do
demos.
O Mahabharata ten unha extensin descomunal, mis de douscentos mil
versos. o resultado do traballo potico de moitas xeracins. mis unha
enciclopedia da sabedora sagrada e profana que a narracin dunhas loitas.