NZ 13-03-10 katern 5 pagina 34
buiten mens & natuur
‘Ik kan vogels goed begrijpen’
Natuurbeschermers,
wie zijn zij? Als kind
spijbelde ornitholoog
Nico de Haan om naar
vogels te kijken.
‘Vogels lijken op
mensen.’
tekst Arjen Schreuder
beeld Raimond Wouda
N
ico de Haan is de bekend-
ste vogelaar van Neder-
land. Er zijn weinig pro-
gramma’s op radio en te-
levisie over vogels waarin hij niet aan
het woord komt. Ontelbare program-
ma’s zijn gemaakt met deze karakte-
ristieke natuurliefhebber die, een tikje
verlegen, huiselijk vertelt over het le-
ven van vogels dat vaak zo aan het ge-
drag van mensen doet denken.
En dat terwijl de domineeszoon aan-
vankelijk helemaal geen affiniteit met
radio en televisie had. „Ik vond het eng
om iets te zeggen en dat een dag of wat
later terug te zien.” Maar ja, hij werkte
vanaf de jaren zeventig bij Vogelbe-
scherming Nederland en de toenmali-
ge directeur had niet zo veel zin om de
mediacontacten te onderhouden. „Doe
jij het maar”, had hij gezegd. Nico de
Haan weet nog precies hoe het begon.
Hij voerde namens Vogelbescherming
Nederland het woord tijdens een ra-
dioreportage over hoogspanningslei-
dingen in het Gelderse Rossum langs
de Waal, die wat hem betreft beter on-
dergronds konden worden aangelegd.
Na die reportage vroeg het radiopro-
gramma Vroege Vogels hem of hij niet el-
ke week aan een vogelspelletje zou wil-
len meedoen. Zo is het gekomen.
Denk niet dat hij het na dertig jaar
wel even uit zijn mouw schudt. „Als je
met een televisieploeg op pad bent,
moet je wel de kennis op orde hebben.
Als ik een interessant vogeltje zie tij-
dens de opnamen, kan ik niet even een
vogelboek pakken en daarna weer te-
rug naar de camera lopen. Je moet je
verhaal vertellen op momenten dat
min of meer toevallig op de achter-
grond die ene vogel in beeld kan wor-
den gebracht.” Hij doet het nog steeds
met veel plezier. „Je moet het leuk vin-
den om kennis over te dragen. Om ge-
not met anderen te delen.”
De ornitholoog heeft van zijn hobby
zijn beroep gemaakt. Als scholier, ver-
telt hij, verzuimde hij vele uren omdat
hij onderweg veel te veel mooie vogels
tegenkwam. „Ik fietste van Zalk naar
Nico de Haan: ‘Je moet het leuk vinden
om genot met elkaar te delen’
Nico de Haan
· Geboren 22 juli 1947 in
Aarlanderveen
· Woont in Scherpenzeel
· Werkte bij Vogelbescherming,
nu zelfstandige zonder
personeel
· Getrouwd met Els, twee
kinderen, twee kleinkinderen
(Femke en Merel)
Gaai
· Blauw, bruin en zwart
van kleur
· Reuze intelligent
· Zingt schreeuwend, soms
ook subtiel en lieflijk.
‘Je moet zijn liedje verdienen
door te lokken.’
· Verzamelt eikels en verstopt
die voor in de winter
Hattem langs de uiterwaarden van de
IJssel. Prachtig natuurlijk.” Lang niet
altijd merkten zijn ouders iets van dat
verzuim. „Ik ging op tijd weg en zorg-
de dat ik gelijk met de andere kinde-
ren weer thuis kwam.” Later heeft hij
zijn schooluren ingehaald, op de
avondmulo en op de bosbouwschool.
Hij is houtsjouwer, bosbouwer en bos-
wachter bij Natuurmonumenten ge-
weest, en belandde uiteindelijk bij Vo-
gelbescherming. Zes jaar geleden be-
gon hij voor zichzelf. Hij klust voor ra-
dio en televisie en maakt ook zelf pro-
gramma’s voor bedrijven. Verzorgt ex-
cursies naar de mooiste vogelgebie-
den. „We gaan met de bus naar bij-
voorbeeld Texel of het Lauwersmeer.”
Twee dagen per week werkt hij voor
zijn website. Nico de Haan schrijft
nieuwsbrieven en biedt cursussen aan,
die je „laagje voor laagje” scholen op
het gebied van tuinvogels, vogels in de
vrije natuur, roofvogels en vlinders.
En elke ochtend fietst hij een half uur
in de omgeving van zijn woonplaats
Scherpenzeel in de Gelderse Vallei.
„De laatste dagen ontmoet ik telkens
een ijsvogel. Hij zit steeds op dezelfde
plek langs een beek. Ik kijk zoge-
naamd voor me uit om hem niet te ver-
storen en hij doet hetzelfde.”
Vandaag is Nico de Haan niet in de
natuur, maar in de studio van Vroege
Vogels. Met redacteuren keuvelt hij wat
en komt te spreken over de enorme
veranderingen die zich de laatste de-
cennia in Nederland hebben afge-
speeld. Nico de Haan: „Als kind heb ik
gezien hoe mooi het landschap nog
was. Vanaf de jaren vijftig is er veel
vernietigd. Maar de afgelopen jaren is
er toch weer een omslag. Er is zo veel
moois te zien. Ik zag laatst nog drie
zilverreigers tegelijk!” De redacteur
van Vroege Vogels: „Daar had je vroeger
een dag vrij voor genomen.” Nico de
Haan: „Het draagvlak voor natuur en
vogels is veel groter geworden. Ik
maak nu zelfs een film over hoe je vo-
gelvriendelijk kunt bouwen in samen-
werking met een bouwbedrijf. Dat was
dertig jaar geleden echt ondenkbaar.”
De microfoons gaan open en vervol-
gens voeren drie heren een gesprek
over merelgezang. Ze krijgen fluiten-
de merels te horen en geven commen-
taar. Nico de Haan brengt een onvoor-
stelbaar groot aantal veronderstellin-
gen te berde over wat de merels deden
of voelden toen zij dit of dat geluid
maakten. Merels die leren zingen. Me-
rels die in het bos worden opgeschrikt
door bezoekers. Merels die hun terri-
torium bewaken. Merels die het fluitje
nadoen van iemand die zijn hond naar
binnen roept. Merels die zo mooi me-
lancholiek kunnen zingen als tijdens
de Dodenherdenking op 4 mei alles
stil is. Merels die hun jongen waar-
schuwen dat er gevaar dreigt. Jonge
merels die krijsen om eten.
Nico de Haan vraagt om de opna-
men even stil te leggen omdat hij even
wil nadenken over iets wat hij wil ver-
tellen. O ja. Dat vogels hun jongen
vaak snel iets te eten geven, niet om-
dat ze bang zijn dat ze verhongeren,
maar om hen stil te krijgen. Want met
al dat gekrijs verraden ze hun aanwe-
zigheid aan roofvogels. En voor je het
weet hebben die roofvogels een paar
jonge mereltjes te pakken. „Net als bij
mensen. Wij stoppen een huilende ba-
by een fles in de mond. Huilende ba-
by’s zijn gevaarlijk.”
Na de opnamen vertelt Nico de
Haan over zijn favoriete vogel. De
gaai. „Je mag tegenwoordig geen
Vlaamse gaai meer zeggen, hè.” Een
gaai is mooi van kleur. Een gaai heeft
veel non-verbale communicatie. „Je
kunt zien wanneer hij gelukkig is.
Dan zet hij bijvoorbeeld zijn kuifve-
ren op.” Een gaai is erg intelligent, als
lid van de familie der kraaiachtigen.
Een gaai verzamelt elk jaar achtdui-
zend eikels die hij in de omgeving ver-
stopt, voor de hele winter. Het is een
vorm van vooruitdenken en dat intri-
geert de ornitholoog wel. „Sparen en
beleggen.” Dat vooruitdenken herin-
nert ook aan hoe mensen zich in de
westerse klimaten gedragen. „In Afri-
ka eet je iets, gaat slapen en de volgen-
de dag eet je weer iets. Maar in het
Westen is niet altijd voedsel. Je moet
sparen voor de winter.” Ja, zegt Nico
de Haan, vogels lijken op mensen. „Ze
zijn goed te begrijpen.”