Dosier n 66 zenbakia

Hirugarren hiruhilekoa n 2015

Virginia Pedrero.

Informazio eta Eztabaida Aldizkaria

www.revistapueblos.org

Alternativas a las transnacionales b DOSSIER

ALTERNATIBAK TRANSNAZIONALEN AURREAN

Transnazionalei boterea, izaera eta ezag utza kendu > Kapitalismo osteko ekonomiak eta
gizarteak lortzeko trantsizio proposamenak (erresistentziak, arauketak eta alternatibak)
> Praktikara jotzen: gizarte-mugimenduen erradikaltasun kritikoa > Latinoamerikako
Informacin y Debate PUEBLOS b Tercer trimestre 2015 1
aldaketaren gobernuak bidegurutzean > Lurra hura lantzen duenarena...
n

DOSIER b Alternatibak transnazionalen aurrean

Transnazionalei boterea,
izaera eta jakintza kentzeko

alternatibak
Gonzalo Fernndez*

XVII. mendean, lehenengo merkataritza-konpainiak jaiotzen ikusi zituzten pertsonak,

XIX. mendean Manchesterren lehenengo ehungintza-fabrikak sortzen ikusi zituztenak;
eta XX. mendeko lehenengo 60 urteetan enpresa fordista handiak eta AEBko lehenengo
enpresa-konglomeratu handiak ezagutu zituzten horiek harritu egingo lirateke enpresa
transnazionalek gaur egun lortutako boterearen aurrean. Are gehiago, Karl Marx bera
(kapitalaren zentralizazio eta kontzentrazio dinamikak ondo ezagutu bazituen ere)
aho zabalik geratuko litzateke enpresa handien dimentsio orokorra
eta hauek gure bizitzetan eta mundu globalizatu honetan bizi garen
herriongan duten eragina ikusiko balu.

ta, orain dela 40 urte inguru,

70ko hamarkadako krisiaren
ondorioz sortutako globalizazio neoliberalaren gaur egungo fase
honetan, bereziki, enpresa transnazionalen hedatze joera larriagotu da.
Hauek, krisi honen irtenbide gisa,
boterean dauden baloreak indartzen dituzte (onura asmoa, irabaziak
maximizatzea, pilaketa, etengabeko
hazkundea) Washingtoneko kontsensu izenez ezagutzen den proposamen politikoaren bidez (desarautzea,
merkatuak irekitzea, flexibilizazioa,
estatuen botereak mugatzea). Alde
batetik, langile-klasearen diziplinatzeak eta, bestetik, garraioen, komunikazioaren eta informazioaren
arloetako hobekuntza teknologikoek
eragin positiboa dute proposamen honen inplementazioan.

Hala, enpresa hauek globalizazio

neoliberalaren agente ekonomiko bilakatzen dira eta euren eremu fisikoa
mundu osora zabaltzeaz gain, euren
eremu sektoriala ere zabaltzen dute.
Hala, nekazaritza, zerbitzuak, ondasun naturalak, bizitza beraren gaineko patenteak, eta abar kontrolatu eta
hauek merkatu kapitalistan sartzen
dituzte. Era berean euren eremu politikoa ere zabaltzen dute eta estatuek
eta herriek baino eragin handiagoa
lortzen dute.
Ondorioz, arlo ekonomikoaz harago, politika, kultura eta justizia
arloetan ezohikoa den boterea eskuratzen dute. Zentzu horretan, eta
botere ekonomikoari dagokionez, enpresa transnazionalak mundu mailako
produkzio, banaketa, merkaturatze,
finantza eta komunikazio kate han-

2 n 2015 n Hirugarren Hiruhilekoa b PUEBLOS n Informazio eta Eztabaida

dien erdian daude. Honi esker, estatuen beren ahalmena ere gainditzen
duten onurak lortzen dituzte. Hauek
dira honen adibide batzuk: Wal-Mart
munduko enpresarik handienaren urteko salmenta-bolumenta Kolonbia
eta Ekuadorreko BPGen batura baino
handiagoa da; era berean, Shell enpresaren diru-sarrerak Arabiar Emirerri Batuen BPG baino altuagoak dira;
eta gauza bera gertatzen da BBVA eta
Guatemalaren kasuan.
Jakina, abantaila ekonomikoko
egoera honek gero eta botere ekonomiko handiagoa dakar. Multinazionalek gaur egungo intentsitate baxuko
demokrazia profitatu eta erabat defendatzen dute. Hala, bada, erabakiak herritarrengandik urrundu eta
estatuz gaindiko esparruetan hartzen
dira (TTIP1 edo TISA2ren inguruko

Alternatibak transnazionalen aurrean b DOSIER

negoziazioetan ikusten ari garen bezala), parte-hartzearen eta informazioaren inguruan gutxienezko berme
demokratikoak bete gabe eta estatuen eta nazioarteko instituzio formal
(Nazioarteko Diru Funtsa, Munduko
Merkataritza Erakundea) eta informal
(G7) nagusien adostasunarekin. Beraz, testuinguru eta espazio hauetan,
enpresa hauen eragina handitzen da
lobbyen bitartez, eta, aitzitik, estatuek
eta herriek eragin espezifikoa galtzen
dute. Ondorioz, gobernuek rol nagusia ez duten espazioetan, herritarren
defentsan aritzeko duten ahalmena
mugatzen da. Aldi berean, transnazionalek hainbeste sartzen dute eskua
gobernuen eskumen eta arduretan non
askotan, estatuek nahiago duten hauekin aliatu gehiengo sozialen aurrean
duten konpromisoa bete baino, bai
derrotismoagatik (ez dago alternatibarik), bai limurtzeagatik (enplegua,
negozioak, kanpo inbertsio zuzena,
etab.) eta bai ustelkeriagatik (eroskeria, ate birakariak, etab.). Hala, korporazio handiak lehen mailako eragile
politiko bilatzen dira.
Baina, horrez gain, enpresa transnazionalak botere kulturala ere lortzen ari dira. Hauek funtsezko rola
dute sistemaren ugalketa sinbolikoan eta aktiboki aritzen dira
zibilizazio indibidualista,
kontsumista, zatitu eta
despolitizatu
honen
defentsan. Izan ere,
transnazionalek
argi ulertu dute
euren
zilegitasuna imajinario
kolektiboen eta
balore nagusien
menpe dagoela.
Horretarako,
transnazionalek
kultura bereganatu dute (hau
ahal den heinean
merkantilizatuz), eta
hazkunde kapitalistarekin eta intentsitate
baxuko demokraziarekin
bat datorren gizarte, munduko herritartasun eta ezagutza
eredu unibertsala diseinatu, bultzatu
eta hedatu dute.

Azkenik, botere ekonomiko, politiko eta sinboliko honen egitura

mantentzeko amoz, enpresa transnazionalek botere juridiko izugarria
eskuratzen dute. Honen adierazle,
herrien burujabetza eta giza eskubideen nazioarteko eremua (soft law)
gainditzen dituen lex mercatoria
(hard law, itun, merkataritza akordio
eta inbertsio akordio multzo konplexu
batean oinarrituta) dugu. Hala, zigorgabetasunaren arkitektura sortzen
duena enpresak babesteko herritarren
eta estatuen ekimenen aurrean.
Hari-mutur guztiak lotu dituzte.
Botere ekonomikotik politikora, eta
politikotik kulturalera; gaur egungo
marko juridikoa erasoezina da eta enpresak babesten ditu. Hauek funtsezko
eragile hegemoniko bilakatu dira eta
gure munduko errealitatean, gure bizitzaren esparru ezberdinetan eragin
handia dute.

Kapitala eta bizitzaren arteko

gatazkaren muinean

Enpresa transnazionalen eta egungo

sistemaren arteko harremana erabat

Enpresa transnazionalak
botere kulturala ere lortzen
ari dira. Hauek funtsezko
rola dute sistemaren
ugalketa sinbolikoan
eta aktiboki aritzen dira
zibilizazio indibidualista,
kontsumista, zatitu eta
despolitizatu honen
defentsan

sinbiotikoa da. Alde batetik, sistemak

berak, bere ugalketa-logikaren baitan, enpresa transnazionalen boterea
ahalbidetu eta sustatu du, pertsonen
eta herrien aurrean. Bestetik, korporazio handiak sistemaren funtsezko eragile eta zentro dira, sistema balioetsi
eta sostengatzen dutenak, alegia.
Sistema eta transnazionalak,
beraz, ezin banatuzko bikiak dira. Hauek ez
lukete bizirik iraungo onura, irabazia,
lehiakortasuna
eta pilaketaren
baloreak sustatzen ez dituen gizarte
eredua gabe;
era beran,
sistema ezin
da gainditu
transnazionalei era esplizituan aurre egin gabe.
Euren
etorkizuna ildo beretik
ibiltzen da.
Ildo hau da, hain
zuzen ere, gaur egun,
bere izaera latz, gobernaezin, bortitz eta jasanezina
erakusten duena. Zibilizazio-krisiaz

Informazio eta Eztabaida n PUEBLOS b Hirugarren Hiruhilekoa n 2015 n 3

DOSIER b Alternatibak transnazionalen aurrean

ari gara. Dimentsio anitzezko krisian
murgilduta gaude eta honek munduan nagusi den gizarte-ereduan du
jatorria. Eredu honen oinarrizko zibilizazio-parametroak (aurrerapena, indibidualismoa, hazkunde ekonomiko
kapitalista eta demokrazia liberalordezkagarria) eta printzipio nagusiak
(irabazi-asmoa, etekina, pilaketa) la-

Sistemaren izaerak egitura

ahula du eta horren ondorio
da herritar gehienok era
bizi baina desberdinean
pairatzen dugun menderatze
sistema. Horretan
biltzen dira kapitalismoa,
patriarkatua, produktibismoa,
kolonialismoa eta intentsitate
baxuko demokrazia

rriagotu dira globalizazio neoliberalaren gaur egungo fasean, eta kale itsu
batera garamatzate.
Hau funtsezkoa da, sistemak berak ezin baitio egoera honi aurre egin
ongizate, demokrazia, justizia eta
iraunkortasunaren klabean. Izan ere,
hauek bigarren mailako edo sistemaren izaeraren kontrako baloreak dira.
Hala, sistemaren izaera horrek egitura
ahula du eta horren ondorio da herritar
gehienok era bizi baina desberdinean
pairatzen dugun menderatze sistema.
Horretan biltzen dira kapitalismoa, patriarkatua, produktibismoa, kolonialismoa eta intentsitate baxuko demokrazia. Enpresa handiak dira, hain zuzen
ere, menderatze anitz horren ezinbesteko eragileak. Zentzu horretan, euren
baloreen eta merkantilizazio, zentralizazio eta kontzentrazio estrategien
nagusitasunak ez du agindutako hobekuntza ekonomikoa ekarri (enplegu
kantitate eta kalitatea, zerbitzu ematea, inbertsioak, teknologia-transferentzia); aitzitik,

mundu osoko pertsona eta herri askok

salatu duten bezala, oso inpaktu negatiboak izan ditu gizarte, politika, ingurumen eta kultura arloetan.
Sistemaren oinarrian sortzen den
krisi bat bizitzen ari gara. Sistemak, era
itogarri eta natural batean, espazioak
merkantilizatu, menderatu eta lapurtu
dizkio demokraziari, gizadiari eta bizitza berari azken finean. Beraz, horrelako sistema bat ezin da erreformatu;
gainditu behar da. Bizitzaren eta kapitalaren arteko gatazka esplizituaz ari
gara. Honetan, kapitalak bizitza ugaltzeko oinarri materialak hondatzen ditu,
gehiengoa kaltetzen dituen indarkeria
eta desberdintasunetan oinarritzen da
eta gobernaezin bihurtzen da justiziaz
eta iraunkortasunaz ari garenean. Beraz, gatazka larriagotzen da; bizitzaren
alde egiten dute pertsonak eta herriak,
alde batetik, eta bizitza arriskuan jartzen dutenak (kapitala, enpresa transnazionalak eta euren aliantzak), bestetik.
Bidea bitan adarkatzen da eta begibistakoagoa da beharrezkoa dela statu
quoaren aurrean proposamenak aztertzea eta alternatibak sortzea eta martxan jartzea. Lehen esan bezala, sistema eta enpresa handiak biki siamdarrak
dira. Hortaz, bada garaia translazionalei
boterea, izaera eta jakintza kentzeko;
pertsonek eta herriek euren oraina eta
etorkizuna erabakitzeko burujabetza
berreskuratzeko; justizia eta iraunkortasuna onura asmoaren eta etengabeko
hazkundearen aurretik jartzeko eta herri-jakintza anitzak pentsamolde bakar
eta korporatiboaren aurretik jartzeko.

Alternatibak transnazionalen
aurrean... zein da norabidea?

Kapitala eta bizitzaren arteko gatazka larriagotu da eta, beraz, beharrezkoa eta premiazkoa da, kapitalaren erasoen aurrean eusteaz
gain, gizarte antolaketa ezberdinak
praktikan lantzen eta garatzen dituzten alternatibak proposatzea. Ildo
horretan, transnazionalen jardueraren aurrean euste-hormak eraiki aldera, trantsizio prozesuak abiatu eta
sendotu behar ditugu bizitzaren defentsan, transnazionalen logiketatik
kanpo dauden espazio emantzipatzaileak lortzeko.

4 b PUEBLOS n Informazio eta Eztabaida

Gainera, hau posiblea da. Hala,

enpresa hauek lortu duten erabateko
boterea gorabehera, gaur egun, enpresen botereari aurre egiten dioten
alternatibak sortzen ari dira. Ez gara,
hortaz, utopia zehaztugabeetan oinarritutako itxaropenaz ari, aitzitik,
existitzen diren praktikez ari gara,
gizadiak bere etorkizuna erabakitzeko
duen gaitasunaz, hain zuzen. Beraz,
erronka praktika hauek antolatzea da,
enpresei aurre egiten eta espazioak,
baloreak eta zilegitasunak kentzen
dizkieten estrategia politikoen bidez
demokraziazko, berdintasunezko eta
iraunkortasunezko espazioak progresiboki lortzeko.
Lehenik, hauek intentsitate ezberdinak izaten dituzte trantsizio logika honen barruan; erresistentziatik
(aurreko martxoaren 8an Brasilgo
hainbat emakume nekazarik egindako monolaborantzen okupazioa)
proposamen alternatibora (elikadura burujabetza, ekofeminismoa,
ekonomia solidarioa), arautzeak
barne (arau lotesleak eta nazioarteko behatokiak). Bigarrenik, ekimen
hauek eragile ezberdinek bultzatzen dituzte, hala nola, gizarte mugimenduek (sektore estrategikoen
nazionalizazioa,ondasun naturalen
kontrol publiko edota soziala, lanaren banaketa), gobernuek (informazioaren merkantilizazioa arautzen
duten legeak, eskubideen defentsarako arauak), pertsonek (kontsumo
arduratsua, boikota) eta enpresek
berek ere (barne demokrazia, lana
kapitalaren aurretik jarri, kapitalaren
kudeaketa ez kapitalista). Azkenik,
iniziatiba hauek gure mundu mai-

Sistema
eta enpresa handiak biki
siamdarrak dira.
Hortaz, bada garaia
translazionalei
boterea, izaera eta jakintza
kentzeko

lako gizartearen esparru ezberdinen

arabera formulatzen dira: lurraldea
(merkatu soziala, eskala handiko
meatzaritzaren kontrako borroka),
estatua (gizarte segurantzaren nazionalizazioa), eskualde maila (ALBATCP3n defendatutako elkarrekikotasun baloreak) eta nazioartea (Herrien
Nazioarteko Hitzarmenaren proposamena4). Hortaz, funtsezkoa da alternatiba zenbatezin horiek onartzea,
ezagutzera ematea eta antolatzea (aipatutakoak adibide gutxi batzuk baino ez dira) multinazionalen aurrean
lehia integral eta trantsizio-logika
batetik.
Hala ere, puntu honetan hau galdetu behar diogu gure buruari: Zein
da gure alternatiben jomuga? Norantz ibiltzen dira? Zeren aurrean
dira alternatibak? Zertarako? Edozein proposamen ez da zertan gaur
egungo sistemaren alternatiba izan
bakarrik parametro eta printzipio
hegemonikoekin bat ez datorrelako
Aldi berean, iniziatiba guztiak ez
dira trantsizio prozesu logika batetik
abiatzen, ezta menderatze anitzeko
sistemaren inguruan egituratutako
errealitate konplexuaren azterketa
zehatzetatik ere. Momentu honetan,
eredu itxi eta unibertsala baino, printzipioak eta indar-ideiak behar ditugu eta hauek alternatibak sortzeko
erreferentzia izango diren emantzipazio helburuak definitzen lagundu
behar digute.
Asko dira zentzu honetan ekarpenak egiten dituzten ikuspegiak (ekonomia feminista, ekologikoa, marxista, solidarioa, elikadura burujabetza,

dekolonialtasuna, bizitze ona, etab.).

Oso zehatzak ez badira ere, hemen
doaz, proposamen modura, iradokitzailetzat jotzen dugun indar-ideia
batzuk: bizitzaren iraunkortasunaren
nagusitasuna, gaur egun, kapitalaren
ugalketari ematen zaionaren ordez;
aniztasunaren onarpen eta antolaketa, eredu hegemonikoaren ustezko
unibertsaltasunaren eta izakien, botereen eta ezagutzen hierarkizazioaren
ordez; demokrazia partizipatiboa,
gaur egungo intentsitate baxuko demokraziaren ordez; kolektiboaren eta
erkidegoaren garrantzia, indibidualismoaren ordez; egunerokoaren politizazioa, alor orokorra eta pertsonala
lotzen duten dinamiken barruan; eta
sistemarekiko eta bere eragile nagusiekiko, besteak beste, enpresa transnazionalekiko lehia.
Indar-ideia hauek arlo sozioekonomikora eta enpresa handiekiko lehiara ekarri aldera, eta alternatibak
sortzeko ahaleginak nora bideratu
ulertzen lagunduko digutelakoan,
gako hauek proposatzen ditugu:
energia, material eta hondakinen
zikloak nork bere egin;
eskariaren kudeaketa demokratikoa, kontsumo baxuago eta arduratsuago bati lotua;
erabaki ekonomikoen demokratizazioa (estatuak, herriak, komunitateak, enpresak, familiak);
ekonomiaren desmerkantilizazio
kapitalista (ondasun komunak, jabetza publikoa edo/eta soziala);
lanaren bidezko banaketa;
baliabideen berdintasunezko banaketa;

1 Amerikar Estatu Batuen eta Europar Batasunaren arteko Merkataritza eta Inbertsio Lankidetza Transatlantikoa
(ingelesezko siglen arabera).
2 Zerbitzuen Merkataritza Akordioa (ingelesezko siglen arabera).
3 Ameriketarako Alternatiba Bolivarioanoa - Herrien merkataritza Ituna (gaztelaniazko siglen arabera).
4 Hernndez Zubizarreta, Juan; Gonzlez, Erika y Ramiro, Pedro (2014): Tratado internacional de los pueblos para el
control de las empresas transnacionales: Una apuesta desde los movimientos sociales y la solidaridad internacional,
Cuadernos de Trabajo / Lan-Koadernoak, Hegoa, 64. zkia..

DOSIER

Kapitala eta bizitzaren

arteko gatazka larriagotu da
eta, beraz, beharrezkoa eta
premiazkoa da, kapitalaren
erasoen aurrean eusteaz
gain, gizarte antolaketa
ezberdinak praktikan
lantzen eta garatzen
dituzten alternatibak
proposatzea

kulturaren demokratizazioa (komunikazioa, ezaguera, etab.);

ekonomia anitzak onartzea;
kapitalistak ez diren ekonomiak
sustatzea;
elkarrekikotasunean eta lankidetzan oinarritutako sistema ekonomikoen aldeko apustua;
Zibilizazio-momentu
konplexu
batean bizi gara, baina gure beharra,
gure premia eta gure itxaropena bide
berriak eta jomuga berriak pentsatu
eta sortzea da, baita horiek ibiltzea
ere, transnazionalekin boterea, izaera eta ezaguera lortzeko lehiatuz.
Guztion konpromisoa da, gure konpromisoa, alegia.q

*Gonzalo Fernndez Bakea eta Duintasuna / Paz con

Dignidad eta Latinoamerikako Multinazionalen
Behatokiko (OMAL, gaztelaniazko siglen arabera)
erakundeen koordinatzailea da.

Informazio eta Eztabaida n PUEBLOS b Hirugarren Hiruhilekoa n 2015 n 5

DOSIER

Kapitalismo osteko ekonomiak eta gizarteak lortzeko trantsizio proposamenak

Erresistentziak, arauketak

eta alternatibak
Mundu mailako kapitalismoa
hedatzearekin eta enpresa
handien boterea handitzearekin
batera gizarte borrokak
mundu osoan zehar ugaritu
dira. Borroka hauek, kolokan
jartzen dute enpresa
transnazionalek garapen
ereduan duten nagusitasuna.
Azken hamarkada hauetan,
hazkunde ekonomikoa eta
sektore pribatua gizarte osoaren
aurrerapenaren oinarritzat
hartzen dituen ikusmolde
hegemonikoaren aurrean, gure
bizitzaren gero eta esparru
gehiago merkantilizatzeari eta
pribatizatzeari aurre egiten
dioten erresistentzia prozesu
ugari sortu dira. Esperientzia
hauek, gizarte erakunde eta
mugimendu emantzipatzaileek
bultzatu dituzte neurri handi
batean eta, hala, bada,
modernitate kapitalistari
alternatiboak diren paradigma
eta erreferentzia markoak
gorpuztu dira.

Virginia Pedrero.

Pedro Ramiro*

apitalismo osteko ekonomia

eta gizarteak lortzeko trantsizio proposamenak sortze
aldera, diskurtso eta ekimen kontrahegemoniko berri hauek ikuspegi
hirukoitza erabiltzen dute. Lehenik,
kapitalaren hedapena ikertu eta salatzen duen erresistentzia dinamika bat
erabiltzen dute, honek ekonomian,
politikan, gizartean, ingurumenean
eta kulturan dituen inpaktuak geldiarazteko asmoz. Bigarrenik, gaur
egungo eredu sozioekonomikoan,
pertsonen eta herrien eskubideak, gutxienez, enpresa handien negozioak
babesten dituen lex mercatoria horren
maila beran jartzeko, arauketa logika
bati jarraitzen diote, kontrol-mekanismoak pentsatuz eta birbanatze proposamenak eginez. Eta, hirugarrenik,
alternatibak sortzearen aldeko apustua egiten dute. Horretarako, eredu
hegemonikoaren aurrean, garapen eta
gizarte eredu desberdinak sortu nahi
dituzten proposamen konkretuak bultzatu eta martxan jartzen dituzte,
orain eta hemen, enpresa transnazionalei autonomia eta ekonomia burujabetza kuotak kendu ahal izateko.
Erresistentzia, arauketa eta alternatiba dinamika hauek, aldi berean
egiten dute aurrera, paraleloan eta
era dialektikoan, prozesu logika baten markoan eta trantsizio ikuspegi

6 n 2015 n Hirugarren Hiruhilekoa b PUEBLOS n Informazio eta Eztabaida

batekin. Testuinguru honetan, hiru

ikuspegi hauek osagarriak dira eta
hirurak gobernu, enpresa eta gizarte-erakundeak interpelatzen dituzte
Karl Polanyik irabaziaren eragingarri deitutako horretan (Polanyi
kapitalismoaren sorreraz ari zen eta
belaunaldi baten epean, mundu osoa
irabazi-asmo horren eragin mingarriaren menpe geratu zela egiaztatu
zuen) oinarritzen ez diren sistema
sozioekonomiko desberdinak sor ditzaten1.

XIX. mende amaierako

eta XX. mende hasierako
langileen mugimendua eta
gaur egungo komunitate
eta herri indigenen
borrokak hari gorri fin
batek lotzen ditu

Alternatibak transnazionalen aurrean b DOSIER

Inpaktuetatik borroka

eta erresistentzietara

Korporazio handiek botere ekonomiko, politiko, juridiko eta kultural

handia mundu-mailako kapitalismoak
azken bi mendeetan izandako eboluzioaren emaitza da; alde batetik enpresa transnazionalek eragin izugarria
dute gure bizitzaren alor gehienetan
eta, bestetik, curriculum handia dute
euren negozio-bideak, mundu osoan
zehar, gizartean eta ingurunean sortzen dituen inpaktuei eta giza eskubideen urraketei dagokienez2. Gero eta
gehiago, munduko testuinguruaren
oinarrian ezedukian oinarritutako
pilaketa eta gutxiengo bat (banku
handien eta enpresa multinazionalen
jabe den gutxiengo bera) aberastasun
guztiez jabetzea daude. Ondorioz, ez
da harritzekoa enpresen boterearen
kontra erresistentzia prozesu ugari
sortu izana.
Erresistentzia eta gizartearen kontestazio dinamikak enpresa handiek
(hasieran estatubatuarrek eta gero europarrek eta asiarrek ere), hazkunde
eta pilaketa logikak sakonduz, euren
operazioak beste herrialdeetara hedatu zituztenean hasi ziren. Beraz,
XIX. mende amaierako eta XX. mende hasierako langileen mugimendua
eta gaur egungo komunitate eta herri

indigenen borrokak hari gorri fin batek lotzen ditu. Ordukoak lanbaldintzak hobetzeko eta enpresairabaziak banatzeko borrokatzen
ziren eta gaurkoak, ordea, meatzaritza eta
petrolio-erauzketa
enpresen kontra.
Aurreko mendean
enpresa
askoren
kontrako
erresistentzia
kanpaina ugariak ere ezin
dira
ahaztu:
esaterako, United Fruit Company (gaur egun,
Chiquita Brands),
Nestl, Shell, Nike,
McDonalds, CocaCola, Chevron-Texaco
eta beste transnazional askoren kontra egindakoak3.
Erresistentzia prozesu hauek
enpresa handiei zuzentzen zaizkie,
hauek herriengan eta ingurumenean
duten inpaktu zuzenak gelditzeko
(edo, behintzat, minimizatzeko)
helburuz. Prozesu hauetan, lan eta
gizarte eskubideak lortzeari dagokionez, historikoki funtsezkoak izan
diren langileen mugimendua eta
erakunde sindikalak ez dira jadanik aldarrikapenen eragile bakarrak.
Izan ere, transnazionalen eta gizarte
osoaren arteko harremana ez dagokio lanari bakarrik. Hortaz, ekintza kolektibo berri hauetako asko
(batzuk, gizarte-mobilizazio kutsu
handikoak, besteak, salaketari eta
eragin politikoari bideratuagoak)
enpresa hauen inpaktuak gehien
pairatu dituzten pertsona eta kolektiboek bultzatu dituzte, hala nola,
erabiltzaileek,
kontsumitzaileek,
nekazariek, indigenek, ezegonkortasuna pairatzen duten langileek, langabeek, aktibistek...
Latinoamerikaren kasu zehatzean,
horrez gain, kapital transnazionalaren
kontrako herritarren erresistentzia
prozesu hauek erabakigarriak izan ziren gehiengo sozialak eratzen laguntzeko. Hala, gehiengo sozial hauek
Washingtoneko Kontsensuko gestoreak gobernuetatik bota zituzten eta
gau neoliberal luzeari azkena eman
zioten.

Hau da, esaterako, Boliviaren kasua. Bertan, ezin da Evo Moralesen

garaipena ulertu aurreko urteetan,
hain zuzen, uraren gerratik gasaren gerrara arteko urteetan egindako
mobilizazio oldea aintzat hartu gabe.
Haatik, aldaketaren gobernu hauek,
erresistentzia etapa gaindituta (hobeto esanda, leunduta), dualtasun berri batean ikusten dute euren burua.
Dualtasun hau, azken finean, hemen
instituzioak hartu nahi izan dituzten
eta gobernu ardurak izango dituzten
herritar-alderdiek bizi izaten ari diren bera da: bilatu behar al da enpresa
transnazionalekin elkartze taktikoa
(arauketan aurrera egiteko) edo egin
behar al da garapen eredu berri baten
aldeko apustu estrategikoa (proposamen alternatibo bat sortuz), desazkundearen, bizitze onaren eta ekofeminismoaren moduko paradigmetan
inarri hartuta?

Kontrol-mekanismoak

edo proposamen alternatiboak?

Egia esan, arauketa eta alternatibaren arteko, eta merkatuen boterea

mugatzeko kontrol mekanismoen eta
kapitalismo osteko trantsizioan aurrera egiteko proposamenak sortzeko
premiaren arteko tentsio horretan ari
dira enpresa handiei gizarte- eta ekonomia-ereduaren nagusitasuna kendu
nahi dieten iniziatiba gehienak. Eta
jabetza pribatuak eta hazkunde eko-

Arauketa eta alternatibaren

artean, eta merkatuen
boterea mugatzeko
kontrol mekanismoen
eta kapitalismo osteko
trantsizioan aurrera egiteko
proposamenak sortzeko
premiaren artean
tentsioa dago

Informazio eta Eztabaida n PUEBLOS b Hirugarren Hiruhilekoa n 2015 n 7

DOSIER b Alternatibak transnazionalen aurrean

nomikoak kolonizatu gabeko espazio
gutxi dagoenez (mundu-mailako kapitalismoan ez dago kanpoalderik),
esperientzia hauetako askok arauketa
eta alternatibaren ikuspegi bikoitz
hori erabiltzen dute.
Trantsizio proposamen beraren
zati gisa, joera bi hauek uztartzen dira:
alde batetik, dauden legeak hobetzea
eta nazio-mailako eta nazioarteko
arau berriak sortzea exijitzen zaizkie
gobernu eta instituzio aldeaniztunei
(gardentasuna eta kontuak ematea,
enpresa handien praktiken ebaluazioa
eta segimendua, bidezko zerga-sistema, etab.); bestetik, gizarte zibileko
erakundeek irabaziaren eragingarrian oinarritzen ez diren proiektu
alternatiboak jartzen dituzte martxan
aniztasuna, kolektibitatea, demokrazia eta iraunkortasuna lehenesten dituzten emantzipazio-helburu berriak
lortzeko asmotan.
Ildo biak era dialektikoan lotzen
dira, baina ezin da ahaztu, Miren
Etxezarretak esaten duen moduan4,
ez direla gauza bera arazo espezifiko
bat konpontzeko proposamen, baliabide eta tresna alternatiboa eta gizartea irauli nahi duen gizarte alternatiboa. Gainera, hauek prozesu logika
baten barruan ari dira eta alternatiba
borroka eta eraldaketa prozesu bera
da, hau da, gizarte desberdin baten
aldeko borrokan, egunerokoan eraiki
behar den prozesua.
Enpresa berreskuratuak, diru soziala, finantza zerbitzu solidarioak,

Bi joera hauek uztartu

behar dira: dauden legeak
hobetu eta nazio-mailako
eta nazioarteko arau
berriak sortu proiektu
alternatiboak sortuz

banku etikoak, bidezko merkataritza,

kontsumo kooperatiba agroekologikoak, erabilera eskubidezko etxebizitza komunitarioko proiektuak,
elkarlaneko kooperatibak, gizarteratze enpresal, merkaturatze zirkuitu
laburrak... Hauek, bakoitzak maila
ezberdin batean eta potentzialtasun
desberdin batekin, giza bizitzaren antolaketa modu desberdinak erakusten
dituzte kapitalismoaren pilaketa logikaz kanpo.
Zentzu horretan, horietako batzuk transnazionalei botere-esparruak
kentzen laguntzen ari dira, adibidez,
Latinoamerikako zenbait herritan.
Beste batzuk, hasi berri dira eta esperientzia laborategi bilakatzen dira.
Hala, gizarte eta ingurumenarekiko
praktika arduratsuak saiatzeko balio

1 Polanyik The Great Transformation (Eraldaketa Handia) liburuan idatzi bezala, irabaziaren eragingarriak martxan
jarritako mekanismoa, bere efektuei dagoienez, historian izandako erlijio-eztanda bortitzenarekin bakarrik konpara
daiteke.
2 Ramiro, Pedro, eta Gonzlez, Erika (2013): Empresas transnacionales: impactos y resistencias, Ecologista, 77. zkia.
3 Gonzlez, E., eta Ramiro, P. (2013): Resistir a las transnacionales. Los movimientos sociales frente a las grandes
corporaciones en Europa y Amrica Latina, hemen: Hernndez, J.; De la Fuente, M.; De Vicente, A.; eta Iruzun, K.
(argtz.), Empresas transnacionales en Amrica Latina: Anlisis y propuestas del movimiento social y sindical, EHU,
Hegoa eta OMAL, Bilbo.
4 Etxezarreta, M. (2014): Reflexionando sobre las alternativas, Dossieres EsF, n 13. Ikus ere: Zenbait Egile (2013):
Reflexionando sobre las alternativas, Informes de economa, n 9, Seminari dEconomia Crtica TAIFA.
5 Gonzlez Reyes, M. (2012): Alternativas, hemen: Hernndez, J.; Gonzlez, E.; y Ramiro, P. (argtz.), Diccionario
crtico de empresas transnacionales, Icaria, Bartzelona.
6 Fernndez Durn, R.; eta Gonzlez Reyes, L. (2014): En la espiral de la energa, Libros en Accin y Baladre, Madril,
2. libk., 323. or.
7 Mandato de Comercio Alternativo (2014): Por una nueva perspectiva frente al comercio.

8 n 2015 n Hirugarren Hiruhilekoa b PUEBLOS n Informazio eta Eztabaida

dute, ekonomia solidario, feminista eta ekologikoaren printzipioetan

oinarrituz.5. Arrakasta izatekotan,
esperientzia txiki hauek gehitze eta
kopiatze nodoak sortuko dituzte hurrengo faserako. Ezinbesteko faroak,
saiakuntza bankuak dira, En la espiral de la energia liburuaren egileen
esanetan6.
Testuinguru honetan, erronka hau
da: ekonomia beste era batera ulertzen
duten benetako alternatiba bideragarriak antolatzen jarraitzea. Ekonomia kapitalista eta estatua gizarte
antolaketaren oinarri gisa gainditzen
saiatzen den gizarte-mugimendu ugari dago, eta horretarako elkartasunean,
hurbiltasunean eta partehartzean oinarritutako alternatibak bilatzen ari dira.
Eta ildo berean, demokrazia erradikala eta gizakien beharrak gizartearen
eta ekonomiaren antolaketa berri
baten gakoak dira. Antolaketa berri
horretan ekonomiaren dimentsio produktiboa eta finantzarioa pertsonen eta
bizitza zaintzearen menpe egon behar
dira. Hau guztia, merkataritza alternatiboaren agindu berrian ageri den
bezala, premisa nagusi batean oinarritzen da, hau da: Giza eskubideak,
demokrazia eta gardentasuna enpresa
interes pribatuen aurrean lehenetsi behar dira, baita mundu guztiak kalitatezko zerbitzu publikoak erabiltzeko
aukera izatea, gizarte-babesa, lan- eta
ingurumen-arauak.q

*Pedro Ramiro (@pramiro_)

Latinoamerikako Multinazionalen Behatokiaren
(OMAL) Paz con Dignidad koordinatzailea da.

Praktikara jotzen

gizarte-mugimenduen erradikaltasun kritikoa

Beatriz Plaza eta Erika Gonzlez*

Gaur egungo ekologia, gizarte eta zaintza krisian, gizarte mugimenduen rola funtsezkoa da inpaktuen
aurrean eusteko estrategiei eta erantzuleak seinalatzeari dagokionez. Era berean, hauek eragile giltzarriak
dira globalizazio kapitalistaren aurrean paradigma alternatiboak sortu eta martxan jartzeko ere. Paradigma
hauetako batzuk, desazkundeak eta ekofeminismoak kasu, enpresa transnazionalen nagusitasunaz
kanpoko espazioak zabaltzen dituzten ekintza ildoak dituzte. Eremu honetan elikadura burujabetza,
borroka feminista eta ekonomia sozial eta solidarioa daude, besteak beste.

izarte-mugimendu emantzipatzaileak1 ekintza kolektibo modu espezifikoa dira.

Alderdi komunak dituzte, izan ere,
guztiek indarrean dagoen sistemaren
aurrean ikuspegi kritikoa dute, botere harremanak eraldatzeko eskaera kolektiboak egiten dituzte eta bi
bide erabiltzen dituzte horretarako:
alde batetik, erantzukizun politikoak
seinalatu (batzuetan konfrontazioko
mobilizazioen bidez) eta, bestetik,
bidezkoagoak diren aukera berrien
alde lan egiten duten praktika alternatiboak garatu. Esan daiteke, beraz,
helburuetako bat bizitzaren iraunkortasuna dela eta, euren ibilbidean,
gutxitu egiten dute, nolabait planifikatutako era batean, egungo eredu
kapitalistan multinazionalek duten
garrantzia.
Testuinguru honetan, non finantza-krisiak neoliberalismoa sakontzea eta enpresa handien eragin
ekonomiko eta politikoa handitzea

ekarri duen, ezinbestekoa da gizarte-mugimendu emantzipatzaile horiek bultzatzea. Mundu osoan zehar
ematen diren gizarte eta ingurumen
gatazken eta gisa eskubideen urraketen aurrean ekintza kolektibo modu
berri hauek mobilizazio, salaketa eta
eragin politikoko estrategia ezberdinak burutzen ari dira lurraldearen
eta gizarteko gehiengoen gaineko
inpaktuak gelditzeko.
Latinoamerikan deskribapen honekin bat datozen adibideak dauzkagu. Bertan, gizarte mugimenduek
garrantzi politiko handia izan dute
azken hamarkada hauetan. Bellamy
Foster-en esanetan2, benetako latinoamerikar matxinada izan da; izan
ere, herritarren burujabetzak inperialismoaren boterea kolokan jarri eta
gobernuekin elkarrizketarako espazioa topatu du. Horrek marko irekia
sortzea lortu du, eragin politikoaren
bidez, aldarrikapenetan aurrera egiteko eta instituzioen eremuaren mugak

eta kontraesanak ezagutzeko. Hau

da, besteak beste, Boliviako nekazari
eta indigenen erakundeen eta Brasilgo Movimento Sem Terraren kasua.
Mundu mailan, prozesu hauek eliteen
diskurtsoaren kontrako proposamenen hausnarketa, harremana eta esperimentazioa ekarri dute.
Erresistentzia ez da gizarte mugimenduek erabiltzen duten bide
bakarra, hauek giltzarri dira alternatibak sortzeari eta saiatzeari ere dagokionez. Euren ekarpen teorikoek,
gizarte agendetan sartzen dituzten
eztabaidek eta euren praktikak berak paradigma berriak elikatu eta
sortzen dituzte eta paradigma hauek
bizitzeko eta harremanak izateko
beste modu batzuek erakusten dizkigute. Zentzu horretan, gizarte ekologismoaren lan-ardatz den desazkundea da aipatzekoa. Aipatzekoa da
ere nola joera feminista desberdin
batzuek ekofeminismoa sortu eta
jendarteratu duten.

Informazio eta Eztabaida n PUEBLOS b Hirugarren Hiruhilekoa n 2015 n 9

DOSIER b Alternatibak transnazionalen aurrean

Modernitate kapitalistari
aurre agin

Desazkundea eta ekofeminismoa

bat datoz modernitate kapitalistaren
errotiko kritikan. Hazkunde ekonomikoa, irabaziaren maximizazioa,
indibidualismoa eta lehiakortasuna krisi ekologikoaren eta baliabide
naturalak agortzearen erruduntzat
hartzen dituzte, baita emakumeen
menpekotasuna, atzerriko herrien
eta euren lurren, eta natura beraren
kolonizazioaren errunduntzat ere3.
Horren aurrean garapenari alternatiba4 zberdinak agertzen dira eta hauek
giza beharrizanak asetzea eta pertsonek eta naturak bizitza duina izateko
baldintzak sortzea dute printzipio
funtsezkoa.
Desazkundea mugagabeko hazkunde ekonomikoa mantentzeko
ezintasunean oinarritzen da eta, hortaz, ekoizpen eta kontsumo ereduaren funtsezko eraldaketa defendatzen
du, energia eta materialen erabilera
erabat murriztuz5. Bestalde, ekofeminismoak logika androzentrikoa eta
merkatuen inguruan sortutako gizarte
antolaketa baztertzeaz jarduten du,
ekonomia, feminismo eta ekologiaren
arteko elkargunean bide berriak bilatzeko asmoz6.
Desazkundearen eta ekofeminismoaren helburu eta printzipioetan
oinarrituta hausnarketa eta proposamenak sortu dira. Hauek helburu eta
printzipio horiek zelan gauzatu eta kapitalismoaren eta enpresa transnazionalen nagusitasunaz kanpo espazioak
sortzen dituzten ekintza ildoak zeintzuk izan daitezkeen aztertzen dute.

Proposamen hauetako batzuk hauek

dira: lanaldia murriztea eta lan ordainduaren eta zaintza lanaren bidezko banaketa gizon eta emakumeen artean,
baita estaldura publiko sendoa ere.
Jarduera ekonomikoen eskala mundu mailatik eskualde edo herri mailara murriztea ere proposatzen dute.
Ekoizpena eta kontsumoa hurbileko
espazioetara eramateak produzitzen
denaren eta produzitzeko moduaren
gaineko kontrol demokratiko handiagoa ematen du, merkantzien garraiatzea gutxitzen du eta bidezkoagoa den
banaketa sustatzen du7.
Beste proposamen bat hau da: nekazaritza industrialari eta urbanismo
zentzugabeari lurra kendu kalitatezko
elikagaien ekoizpena ahalbidetzen
duten tokiko sistema agroekologikoak
sortzeko8.
Proposamen hauek guztiak gizarte mugimendu ezberdinetatik bultzatzen ari diren eraldaketa prozesuen
praktika eta hausnarketen emaitza
dira. Jarraian proposamen horiek
lantzen dituzten mugimendu eta prozesuen aurkezpen laburra egingo
dugu; elikadura burujabetza, borroka
feminista eta ekonomia sozial eta solidarioaz ari gara, alegia. Hauek mugimendu ezberdinen agendetan dauden
proposamenak dira eta multinazionalen kontrolpetik kanpo dauden espazioak bultzatzen dituzte, horretxegatik aukeratu ditugu hain zuzen ere.

Borroka feminista

Azken urteotan, mugimendu feministak eraldaketa asko bizi izan ditu gizartearen eta inguruko dinamika po-

10 n 2015 n Hirugarren Hiruhilekoa b PUEBLOS n Informazio eta Eztabaida

Azken urteotan, mugimendu

feministak eraldaketa
asko bizi izan ditu baina
beti sistema kapitalista
heteropatriarkalari aurre
eginez eta alternatibak
proposatuz

litikoen eraginez, baina beti sistema

kapitalista heteropatriarkalari aurre
eginez eta alternatibak proposatuz.
Hala, pentsamolde eta jokabide eraldatzailea planteatzen duten proposamen ezberdinak uztartu dira bizitzaren iraunkortasuna lehenesten duen
eredua sortuz.
Bide horretan, botere ekonomikoa eta honen eragile nagusiak
praktikan eta teorian kolokan jartzen
dituzten proposamen garrantzitsuak
sortu dira, hala nola, zaintza lanak
kontuan hartzen dituen adierazle
sistema ez androzentrikoa, generoikuspegi batetik egindako aurrekontuak, bizitze kolektibo onarekin
konprometitzen diren eta baliabide
ekonomiko eta energetikoekin bat
datozen espazio ekonomiko askatzaileak sortzea, herstura neurrien
aurrean berdintasunaren aldeko borroka politika ekonomikoaren ele-

DOSIER
mentu nagusi bihurtzea, eta ikuspegi
feminista batetik irizpide ekologiko
eta sozialak dituzten zerga-proposamenak.
Praktika alternatiboak elkartrukatzeko nazioarteko espazioak
sortzen dituen gizarte mugimendu
emantzipatzaileetako bat Emakumeen Mundu Martxa da. Hau, 2000.
urtean aurkeztu zen nazioartean demokrazia, itxaropena, berdintasuna
eta bakea aldarrikatzen zituen deialdia eginez. Martxa indarkeria eta honen erantzuleak nazioartean salatzen
dituen proiektu alternatibo integratzailea da. Hala, herri, nazio, eskualde eta nazioarte mailako espazioak
antolatzen ditu beste hainbat gizarte
mugimendurekin batera.
Denboraz, hasieran zehaztutako ekintza-eremuei aldarrikapen
berriak gehitu zaizkio eta hauek
elkarreraginean dauden lau gidalerrotan antolatu dira, esaterako,
hauetan: elikadura burujabetzaren
eta onura kolektiboaren aldeko borroka, desmilitarizazioa eta bake eta
indarkeria-eza prozesuetan aurrera
egin, emakumeen lana aintzat hartu
eta emakumeen gorputzak, bizitzak
eta sexualitateak kontrolatzeko asmoa duen edozein indarkeria salatu. Apurka-apurka, salaketa hauek
agenda politikoan sartu dira eta toki
ezberdinetan topaketarako espazioak
sortu dira. Horietan jende askok aktiboki hartu du parte nazioarteko salaketa ekintza kolektiboetan, euren
arteko distantzia gaindituz eta nazioarteko elkartasunari zentzu feminista berria emanez.

Ekonomia sozial eta solidarioa

Lankidetza solidarioa, elkarrekikotasuna eta bidezko trukea gizarte mugimendu emantzipatzaileak batzen
dituzten oinarri batzuk dira. Izan ere,
hauen agenda politikoan, funtsezkoa
da zuzentasunean, elkartasunean eta
iraunkortasunean oinarritutako ekonomia sortzea. Printzipio hauek ekonomia sozial eta solidarioaren printzipioak dira eta, egile askok9 adierazi
bezala, kapitalismo osteko ekonomia
sortzea dute helburu. Ekonomia solidarioa kapitalismoaren pilaketa logikari erantzuna emateko sortzen da
eta ekoizpen, banaketa eta kontsumo
harremanak antolatzen dituzten balore eta praktikak biltzen dituen sistema
bat sortzea du jomuga10, Harreman
horiek gizarteko kide guztien behar
eta nahien mesederako antolatu behar dira, lankidetzan, elkarrekikotasunean eta elkar laguntzean oinarrituz eta biosferak markatutako mugei
egokituz. Bestalde, berdintasunezko
harremanak sustatzea, elkartasunean
oinarritutako antolaketa kolektibo
moduak bultzatzea eta kudeaketan
autonomia eta demokrazia nagusi
izatea ekonomia sozialaren lehentasunak dira. Hala, ekonomia sozial eta
solidarioaren inguruan sortzen diren
enpresak demokrazia, autogestioa eta
enpresa-kolektibitatea dute oinarri.
Alternatiba horiek sustatzen dituzten gizarte mugimenduen artean
Ekonomia Sozial eta Solidarioaren
Sustapeneko Kontinentearteko Sarea
(RIPESS)11 aurkitzen dugu. RIPESS
benetako eskarmentutik abiatuta, kontinentearteko, nazio eta sektore mailan

ekonomia alternatiboetako proposamen praktiko ezberdinak bateratzen

dituen sareen sarea da. Bere lan ildoa,
esperientziak, ezagutzak eta jakintzak
elkartrukatuz, hau osatzen duten sare
ezberdinak antolatzea eta ekonomia sozial eta solidarioaren ikuspegi orokorra
biltzen duen diskurtsoa sortzea da.
Esperientzia praktiko asko gauzatu dira, hala nola, Kolonbiako enpresa
komunalak, Argentinan berreskuratutako fabrika eta enpresak, merkatu
eta diru sozial alternatiboak eta bizitza duina bermatzen duen ekonomian
oinarritutako birbanaketaren shocka.
Azken hau herritarren antolaketan,
demokrazia partizipatiboan eta berdintasunaren aldarrikapenean sostengatzen da. Adibide hauek erakusten

Berdintasunezko
harremanak sustatzea,
elkartasunean oinarritutako
antolaketa kolektibo
moduak bultzatzea eta
kudeaketan autonomia
eta demokrazia nagusi
izatea ekonomia sozialaren
lehentasunak dira

Virginia Pedrero.

Informazio eta Eztabaida n PUEBLOS b Hirugarren Hiruhilekoa n 2015 n 11

DOSIER b Alternatibak transnazionalen aurrean

pen agroekologikoaren eta nekazaritza-enpresa handien hedapenaren kontrako mobilizazioaren inguruan. Arlo
horretan Via Campesina da funtsezko
eragileetako bat.
Via Campesina Managuan (Nikaragua) sortu zen 1992. urtean eta
nazioartean bere lehenengo ekintza
publikoa, urte bat geroago, Mons-en
(Belgika) ospatutako biltzarra izan
zen12. Bere aldarrikapen nagusia
elikadura burujabetza da, hau baita elikagaiak ekoizten, banatzen eta
kontsumitzen dituztenen rol garrantzitsua ulertzeko eta babesteko gakoa.
Izan ere, nekazaritzako elikagaien industria nekazaritza-negozioan aritzen
diren transnazional gutxi batzuek monopolizatzen dute.
Elikadura burujabetza, Via Campesinaren esanetan, herri guztiek beren elikagaien ekoizpen, banaketa eta
kontsumo sistema ezartzeko duten
eskubidea da, euren testuinguruari eta
ahalmenei egokituz eta naturarekin
harmonian. Helburu hori gauzatzeko
alderdi hauek sustatzen dituzten eguneroko praktikak behar ditugu: nekazaritza baserritarra, antzinako hazien
kontserbazioa eta elkartrukea, kulturara egokitzen den elikagai-sistema,

kalitatezko elikagai organikoen ekoizpena, energia-efizientzia, diru-sarrera

ekonomiko duin baten bermea eta
ingurumena ez kutsatzeko irizpideak
errespetatzen dituzten merkaturatze
zirkuituak sendotu, merkataritza kate
handien oligopoliotik kanpo.
Elikadura burujabetzan oinarritutako esperientzia praktikoen artean
hauek hartzen ditugu erreferentetzat:
Alemaniako transgenikorik gabeko
eskualdeak, gaur egun, guztira, 1,1
milioi hektareako zabalera dituztenak;
Brasilgo Movimento Dos Trabalhadores sem Terrak lurrak berreskuratzea; Guatemalan Monsanto legea
baztertu izana; edo eskola-jantoki
ekologikoak. Ekintza kopuruak eta
aniztasunak erresistentziaren indarra
erakusten dute, nekazaritza-negozioan aritzen diren transnazionalen
botereari aurre egiten dioten arauketa
proposamen eta alternatibak.
Eredu kapitalistaren inpaktuak jasan eta hauen erantzuleak seinalatzeaz
gain, gizarte mugimendu emantzipatzaileek sistema bidegabearen aurrean
tokiko eta mundu mailako alternatibak gauzatzea posiblea dela frogatzen
dute, egunez egun. Eta parte hartzea
euren arrakastaren gakoetako bat.q

1 Gizarte mugimendu emanzipatzaileen definizioa hurrengo argitalpenetik hartu da: Martinez, Z., Casado, B. eta Ibarra,
P. (2012): Movimientos Sociales y Procesos Emancipadores / Jendarte-mugimenduak eta prozesu askatzaileak,
Lan koadernoa Hegoa, 57. zk., Bilbo.
2 Bellamy Foster, J. (2007): The Latin American Revolt, Monthy Review, 59. libk., 3. zk
3 V. Shiva eta M. Mies (1997): Ecofeminismo: Teora, crtica y perspectivas, Icaria, Bartzelona.
4 Gudynas E. (2014): El postdesarrollo como crtica y el Buen Vivir como alternativa, hemen: Delgado Ramos G.
(koor.), Buena Vida, Buen Vivir: imaginarios alternativos para el bien comn de la humanidad, CEIICH, UNAM,
Mexiko.
5 Martnez Alier, J. (2009): Por una economa ecolgica: hacia un decrecimiento sostenible; Revista de Economa
Crtica, 8. zk.
6 Ecologistas en Accin (2008): Tejer la vida en verde y violeta. Vnculos entre ecologismo y feminismo.
7 Bonaiuti, M. (ed.) (2005): Obiettivo Decrescita, EMI, Bologna.
8 Herrero, Y. (2013): Pautas ecofeministas para repensar el mundo, Boletn Ecos, 22. zk., Fuhem Ecosocial
9 Prez-Mendiguren, J.L. eta Etxezarreta Etxarri, E. (2015): Los debates en torno a la Economa Social y Solidaria,
Boletn de recursos Hegoa, 42. zk.
10 Coraggio, J.L. (2007): Economa social, accin pblica y poltica: Hay vida despus del neoliberalismo, Editorial
CICCUS, Buenos Aries, Argentina.
11 Informazio gehiago hemen: http://ripess.eu.
12 Straigh,H. eta Singh,Y.: La Va Campesina pide que la agricultura sea retirada en su totalidad del mbito de la
OMC, Ecoportal, 2009ko irailaren 7a..

*Beatriz Plaza eta Erika Gonzalez

Latinoamerikako Multinazionalen Behatokiko
(OMAL) Paz con Dignidad ikertzaileak dira.

Beren helburuetako bat

bizitzaren iraunkortasuna
da eta, euren ibilbidean,
gutxitu egiten dute
egungo eredu kapitalistan
multinazionalek duten
garrantzia

digutenaren arabera, elkartze ekimenak eta autogestioa baloratuz, lan

duinaren aldeko eskubideak aplikatuz, nazio mailako eta nazioarteko
merkatuen arauketa soziala eginez eta
eskubideen hierarkia bizitzaren eta lanaren alde jarriz bizitza alternatiboak
sortzeko prozesuak gauza daitezke.

Elikadura burujabetza

Baserritar eremuan, bereziki, erresistentzia eta praktika alternatibo ugari

sortzen ari dira. Gizarte mugimendu
emantzipatzaileek sentsibilizazio lan
izugarria egin dute elikagaien ekoiz-

12 n 2015 n Hirugarren Hiruhilekoa b PUEBLOS n Informazio eta Eztabaida

DOSIER

Latinoamerikako
aldaketaren gobernuak

bidegurutzean

Virgin
ia

Gorka Martija*

Pedre
ro.

Dagoeneko, 16 urte igaro dira

Hugo Chavezek hauteskundeak
lehenengo aldiz irabazi
zituenetik. Gertaera garrantzitsu
honek izen ezberdinak
(posliberala edo progresista)
jaso dituen ziklo politiko berri bat
zabaldu zuen. Hala,
eskualdemailan,
heterogeneotasuna
oinarri hartuta, doitze-eredu
neoliberalaren kontra neurri
ezberdinetan agertzen den
blokea eratu da. Era berean,
hauteskunde-politikari
dagokionez, gertaera hura
doitze-eredu horren kontrako
gizarte mugimenduen
katalizatzailea izan da bakoitzari
dagokion herrialdean.

aur egun, latinoamerikar

instituzioetan nagusi diren
aldaketa prozesuak impasse batean daude. Euren doktrina eta
programa osatzen duten funtsezko
zenbait elementu kolokan jartzen
ari dira sektore ezberdinetatik edo
distortsioak dituzte bai politika
hegemonikoaren zilegitasuna mantentzeari dagokionez bai aldaketa
proiektuen elementu nagusien etorkizun ekonomikoari dagokionez.
Ez da kontraesanik ez duen gizarteeraldaketa proiekturik eta Latinoamerika ez da salbuespena. Hala,
bloke progresista hau bidegurutzean dago gaur egun eta erantzuna,
gure ustez, gaur egungo lorpen sozial, politiko eta ekonomikoak alde
batera utzi gabe, etorkizuneko aldaketaren sakontasun potentzialaren menpe dago; hau da, gaur egun
dimentsio anitzeko zibilizazio-krisian dagoen modernitate kapitalistaren aurrean alternatiba izatearen
menpe1.

Garapena helburu

Garapenaren kontua nagusi da,

blokearen ardura estrategikoei dagokienez. Hau ez da berria, izan ere,
ardatz hau politika eta ekonomia
arloetako eztabaiden muina izan
da XX. mendeko zati handi batean
zehar. Latinoamerikako egoeraren adierazgarri den azpigarapena
gainditzea diskurtso-ardatz historikoa da, oraindik ere indarrean
dagoena. Horren eraginez, eskualdeko gobernu posliberal guztiak bat
datoz diagnostikoarekin; Latinoamerikak nazioarteko lan-banaketan
duen menpeko rolari dagokionez,
funtsezko aldaketa bultzatzea beharrezkoa dela, alegia. Lehenengo
desadostasunak, ordea, helburu hori
erdiesteko ekonomia, politika eta
gizarte arloetan jarraitu beharreko
estrategiak zehazterakoan sortzen
dira.

Informazio eta Eztabaida n PUEBLOS b Hirugarren Hiruhilekoa n 2015 n 13

DOSIER b Alternatibak transnazionalen aurrean

Latinoamerikako bloke

progresistaren arima biak

Eskema neoliberalarekin hautsi nahi

duten gobernuen eta, joera kontinuista bati jarraituz, oinarri politiko
eta ekonomikoak hondatu nahi ez dituzten gobernuen artean nolabaiteko
adostasuna dago2.
Guztiek dituzte elementu hauek
komunean: Estatuaren funtsezkotasuna nazio-mailako estrategia ekonomikoen ardatz gisa; eskualdeko
integrazio alternatibo baten aldeko
apustua; enpresa transnazionalen
rola birdefinitu beharra, estatuarekin
harreman orekatuago bat sortzeko;
Nazioarteko Diru Funtsak, Munduko
Bankuak edo Iparraldeak kontrolatutako edozein garapen-bankuren
eragina deuseztatu beharra, kanpo
zorraren arazoak konpontzen saiatuz
eta Hegoaldeko Bankua bezalako eskualdeko esperientzia alternatiboak
bultzatuz.
Alde nagusiak NDF eraginaz gabetzeko moduan eta antzeko alderdietan dautza: zorra ordaindu gabeko
maileguak ordainduz kitatu (Brasil,
Argentina) ala auditoria egin eta zor
bidegabea ez ordaindu (Ekuador). Era
berean, eraldaketa proposamenetatik
hurbilago dauden gobernuek gehiago erabiltzen dute nazionalizazioaren
tresna sektore estrategikoak kontrolatzeko edo oinarrizko zerbitzuak era
egokian ematen direla bermatzeko.
Azken
finean,
garapen eta gizarte
eraldaketa estrategia hauek bilatzeari
dagokionez, aldeak
antzematen dira gobernu ezberdinen artean. Batzuek, mugekin eta kontraesanekin, eskema neoliberalari
onura ateratzen dioten sektoreen kontrako dinamikak garatu
dituzte eta besteek, sentsibilitate
sozial handia eta herritar-sektoreek
osatutako oinarria badute ere, oligarkiari moldatzen dira honi argi eta garbi aurre egin gabe.

Posdesarrollismoa
eta zibilizazio-krisia

Lehenengo desadostasunak
ekonomia, politika eta
gizarte arloetan jarraitu
beharreko estrategiak
zehazterakoan sortzen dira

erantzuna eman beharraren aurrean

koordenatu berri bat indarrez sortu da,
hau da, ikusmolde posdesarrollistak3.
Klima-aldaketa, petrolioaren gainbehera eta berriztagarriak ez diren
baliabide naturalen esplotazio neurrigabeak ingurumenean dituen ondorioak, besteak beste, mundu mailako
arazoak dira, baina Latinoamerikaren
kasuan garrantzi estrategikoa dute.
Azken bi hamarkadetan, baliabide
naturalen erauzketa-jarduerak izugarri hasi dira eta, ondorioz, nazioarteko
merkatuetan lehengaiak saltzeko egitura produktiboa betikotu da. Honen
inguruan bi hausnarketa sortzen dira:

Garapen eta gizarte

eraldaketa estrategia hauek
bilatzeari dagokionez,
aldeak antzematen dira
gobernu ezberdinen
artean. Batzuek eskema
neoliberalari onura
ateratzen dioten sektoreen
kontrako dinamikak
garatu dituzte eta besteek
oligarkiari moldatzen dira
honi argi eta garbi aurre
egin gabe

Mundu mailako krisi ekologikoak

sortutako zibilizazio inperatiboei

14 n 2015 n Hirugarren Hiruhilekoa b PUEBLOS n Informazio eta Eztabaida

alde batetik, nazioarteko merkatuetan dagoen menpekotasun eskema

asimetrikoa ez da aldatu, hidrokarburoen edo meatzaritza-sektoreak
nekazaritza-esportazioaren sektoreak
duen bizitasunari gehitzen zaio; bestetik erauzketa jarduerek gizartean
eta ingurumenean sortzen dituzten
inpaktuak izugarriak eta, askotan,
atzeraezinak dira.
Hala, ingurumenaren ardatza betebetean sartu da gobernu progresisten
programetan. Hau bereziki argia da
herritar indigena asko dituzten herrietan, ingurumenaren aldeko ikuspegi
hauek jatorrizko herriek lurraldearen
eta Ama lurraren alde egiten duten defentsarekin uztartzen baitira. Izan ere,
Bizitze Ona eta beste hainbat paradigmen eraginpean, pachamamismoa4,
Bolivia eta Ekuadorreko gobernuek
onartzen duten erreferentzia-markoa
da eta garapenaren ideia bera kritikatzen du, hau modernitate kapitalista
jasanezinari lotutako kontzeptua baita.

Kontraesanak eta alternatibak

Gaur egun, gobernu progresistei dagokien kontraesan bikoitz baten aurrean gaude eta honen konponbidea,
neurri batean, gizartea eraldatzeko eta
zibilizazio-alternatiba sortzeko prozesuen bideragarritasunaren menpe
dago.
Lehenik, zenbait garapen estrategia eta Bizitze Ona bezalako paradigma pachamamistak uztartzeko zailtasun objektiboa dugu, azken hauek
garapen kontzeptu bera kolokan
jartzen baitute. Hain zuzen, Morales
eta Correaren gobernuen diskurtsoan
elementu sozial-desarrollistak5 eta paradigma posdesarrollistetatik eratorritako elementuak batzen dira.
Ezkerreko keynesianismoa eta
ikuspegi pachamamistak bateratzea
kontraesankorra da. Batak lanaren
nazioarteko banaketan eskualdearen egoera hobetzeko asmoz, eskaria
igo nahi du etengabe hazkunde ekonomikoaren sostengu gisa; besteek
bizitzaren ugalketaren benetako beharrizanak asetzea dute helburu. Lehenengoak, orain arte adierazi bezala,
behintzat, Iparraldeko estandarrak
imitatuz, funtsean kapitalista duen
kontsumismoa onartzen du, neurri
batean eta aldi baterako. Bigarrenak,
aurrez aurre kritikatzen du parame-

Alternatibak transnazionalen aurrean b DOSIER

tro hau, ingurumenarekiko harreman

mota hori gaitzesgarritzat eta jasanezintzat jotzen baitu mundu mailan.
Gaur egungo impassea gainditzeko, arima bi hauek antolatzeko zailtasuna konpondu behar da. Zentzu horretan, ikuspegi posdesarrollista hauek
sortu aurretik ere, eskualdeko ikuspegi
politiko eraldatzaileek eredu kapitalistarekin hausteko dinamikak gogortzea
defendatzen zuten, eta garatutako kapitalismo latinoamerikar baten bideragarritasuna errefusatzen zuten (klasealiantzak behar baziren ere).
Ikuspegi honek paradigmaren
kohesioa handitzen lagun dezake,
gizarte harremanen merkantilizazioa
(bizitzaren ugalketarako ezinbestekoak diren baina egitura patriarkalek
gutxiesten eta merkatutik kanpo uzten
dituzten alde horien garrantzia barne)
zalantzan jartzen duten ekarpen posdesarrollista berriekin naturalki batuz.
Azken finean, ikusmolde bien arteko
koherentzia posiblea da elementuetan
sakontzen eta ereduarekin hausteko
dinamikak sendotzen badira; klaseen
arteko egokitzapen zabalegiak gaindituz eta klase herritarraren eta gizarte
mugimenduen arteko aliantza pribilegiatua leheneratuz.
Bigarrenik, bai nazioarteko lanbanaketan eskualdeak duen posizioa
hobetze aldera bai gizartean eta in-

Ezkerreko
keynesianismoa eta
bizitzaren ugalketaren
benetako beharrizanak
asetzea helburu duten
ikuspegiak bateratzea
kontraesankorra da

gurumenean inpaktuak gutxitze aldera, produkzioaren dibertsifikazio

estrategiak bultzatzea ezinbestekoa
da erauzketa-jarduerek azken urteotan
lortutako garrantzia apurka-apurka
deuseztatu ahal izateko.
Urte askoz, lehengaiek nazioarteko merkatuetan zituzten prezio altuek
commodity-en madarikazioari6 lotutako egoera paradoxiko bat sortu
dute: denboraldi berean, lehengaien
esportazioaren bidez lortutako baliabideak asko izan dira eta herrialde
gehienetan lehen sektorera itzultzeko joera izan da. Teorian, baliabide

1 Fernndez, Gonzalo; Piris, Silvia eta Ramiro, Pedro (2013): Cooperacin internacional y movimientos sociales emancipadores: bases para un encuentro necesario, Hegoa, Euskal Herriko Unibertsitatea, Bilbo.
2 Rocha, Alberto (2010): La integracin regional como va para alcanzarla autonoma de Amrica Latina, Revista
Electrnica del Departamento de Estudios Ibricos y Latinoamericanos de la Universidad de Guadalajara, 2. zkia.,
6-7. or.ak.
3 Katz, Claudio (2014): Miradas pos-desarrollistas, Rebelin, azaroaren 24a.
4 Gudynas, Eduardo (2010): La Pachamama: tica ambiental y desarrollo, Le Monde Diplomatique, n 27. zkia, 4-6
or.ak..
5 Katz, Claudio (2014): Concepciones social-desarrollistas, Rebelin, azaroaren 15a
6 Svampa, Maristella (2014): El desarrollo en cuestin? Algunas coordenadas del debate latinoamericano, hemen:
Rivera, Francisco eta Pinol, Andrea (koor.), Saltar la barrera: Crisis socio-ambiental, resistencias populares y construccin de alternativas latinoamericanas al neoliberalismo, Instituto de Ciencias Alejandro Lipschutz / Fundacin
Rosa Luxemburgo, Santiago de Chile.
7 Helburu biak batzea ez da erraza. Lehenengoak, premiazkoagoa den heinean, bigarrena baztertu du. Hau ulergarria
da, gizarte estaldura erabateko lehentasuna baita eskualdean.

hauek gizarte-ongizate egitura bat

sortzeko eta produkzio-dibertsifikazioa bultzatzeko erabili behar ziren,
baina helburu bietako lehenengoa soilik lortu da7. Haatik, bigarren fase batean estrukturalago den helburu hori
lortzeko asmoa baldin bazegoen, lehengaien nazioarteko prezioen beherakadak galzorian jarri du asmo hori,
horrek dibertsifikatzeko eta erauzketa-jardueren beharra gutxitzeko aukerak izugarri murrizten dituelako.
Testuinguru honetan, gobernuak
sostengatzen dituzten klase-aliantzen izaera zabala eta kontraesankorra aurrez-aurreko ikuspegi estrategikoen arteko lehia sustatzen du eta
aldaketaren alde guztiz konprometituak ez dauden sektoreek atzera
pausoa emateko arriskua sortzen
du. Azken boladan, zenbait gobernuren estrategian enpresa transnazionalen rola birgaitu da. Hau aztera pauso horren adierazgarri izan
daiteke. Hala ibil daitekeen bide batean lortutakoa blindatu, gobernuen
jatorrizko parametroa balioetsi eta
ereduarekiko haustura sakondu behar dira: egoerak herri indarrak aldarte kritikoan jartzen dituenean,
alternatiba hau izan daiteke: aurrera
pauso bat eman eta prozesuak errotu gizarte mugimendu borrokalarien
eskutik.q

*Gorka Martija Latinoamerikako Multinazionalen

Behatokiko (OMAL) Paz con Dignidad)
ikertzailea da.

Informazio eta Eztabaida n PUEBLOS b Hirugarren Hiruhilekoa n 2015 n 15

LURRA HURA LANTZEN DUENARENA...

Izar
Lurra zegoen, eskuak ere bai. Jabeen izenak zeuden, paperean
idatzita. Eskurik gabeko lurra zegoen.
Horren inguruan hausnartu zuten, hitz egin eta eztabaidatu zuten,
eta adostu zuten. Eskuak zituzten eta lurra nahi zuten. Lur askea
eskuak erabiltzen dutenontzat.
Paperik gabe baina eskuekin. Jabetzarik gabe, obeditu gabe.
Esku askorekin.

Alde hemendik.
Errepresioa. Beldurra. Tiroren bat.
Inola ere ez. Hemen geratuko gara.
Eta bitartean Izar jaio zen.

Ez goaz inora.

zarrak ez dira erraz harrapatzen. Hauek arrapatzea ez da inoiz erraza izan behekonentzat,
jende arruntarentzat, beti atzean gaudenontzat. Ez da erraza, ez distantziagatik, baizik eta beti
esan digutelako ezin izango genituela hartu. Eta ez ikusia egin ziguten. Baina behin batean,
pertsona batzuek bat harrapatu zuten eta guztion eskura jarri zuten, posiblea denaren unibertsoan,
itxaropenaren eta lurrean eskuz idatzizko duintasunaren unibertsoan. Izarrak zituzten beste
kolektibo batzuek ere gau horretara igo zituzten eta, orduz geroztik, gero eta komunitate, sare
eta periferia gehiagok hauek partekatzen dituzte eta gehiago harrapatzeko estrategiak bilatzen
dituzte. Askok lortu ere lortzen dituzte.
Hau izen propioal dituzten istorio kolektiboek osatutako liburua da, kolektiboak baitira aldaketak
lortzen dituztenak eta pertsonak gara hauek osatzen dugunak. Istorio hauek komunak direla uste
dugu, kaleak egunerokotasunez beteta baitaude (ez telebistan kontatzen dituzten horietakoez
ezta traje eta gorbata janzten duten mendebaldeko gizonen bizitzez ere). Euren derrigorrezko
gordelekutik irten nahi duten pertsonen istorioak dira. Pertsona arruntak, borrokalariak, antolatuak.
Errealitate ezberdinen sortzaileak.
Historias que capturan estrellas (Izarrak harrapatzen dituzten istorioak)
Mara Gonzlez Reyes eta Virginia Pedrero (Libros en Accin eta Paz con Dignidad, 2014)

Dosier hau Pueblos Informazio eta Eztabaida Aldizkariko 66. zenbakiaren parte da (2015ko bigarren hiruhilekoa).
Gipuzkoako Foru Aldundiaren laguntzarekin argitaratu da. Aldizkari honen edukiak ez du instituzio horren iritzia zertan adierazi.
Koordinazioa eta edizioa: Observatorio de Multinacionales en Amrica Latina (OMAL) - Paz con Dignidad eta Pueblos Informazio eta Eztabaida Aldizkaria.
Euskerazko itzulpena: Iigo Gallastegi. Maketazioa: Gonzalo Trigueros.