Pozna, 30 XI 2006

Terapia behawioralno poznawcza w

leczeniu zaburze zachowania
dr med. Artur Koakowski
Centrum CBT

Czy zawsze agresja jest

zaburzeniem?

Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Agresja moe by zachowaniem cakowicie

adaptacyjnym.
agresja w obronie wasnego ycia
agresja w obronie bliskiej osoby
wojna
nastolatka, ktra ucieka z domu, by nie by ofiar maltretowania.
Rozrnienie pomidzy agresj jako zachowaniem adaptacyjnym, a
jako zachowaniem dezadaptacyjnym jest zwizane z decyzj czy
wie si ona z indywidualn psychopatologi sprawcy, czy te
wynika z koniecznoci przystosowania si do warunkw rodowiska.
Rozpoznaniem pomidzy tymi dwoma rodzajami agresji niesie ze sob
konieczno zastosowania rnych strategii terapeutycznych,
spoecznych i prawnych.
Connor 2002

Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Konflikt
z prawem

Agresja

Zapobieganie agresji w szkole

Zaburzenia
zachowania

Pozna, 30 XI 2006

Kontinuum trudnych zachowa

Skuteczno dziaa terapeutycznych maleje wraz z pojawianiem si nowych zachowa

Celowe
Agresja
Brak zasad przekraczanie
impulsywna
norm

ODD

Agresja
zsocjalizowana

CD

Konflikt z
prawem

ODD = zachowania opozycyjno buntownicze

CD = powane zaburzenia zachowania

Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Same zaburzenia zachowania stanowi

niejednorodn grup zaburze
Przewleke irytowanie
innych
Ktliwo w relacjach z
dorosymi
Prby przekraczania granic

ODD

Kradziee
Wyrzdzanie krzywdy fizycznej
innym osobom
Ucieczki z domu
Celowe niszczenie przedmiotw

CD

ODD = zachowania opozycyjno buntownicze

CD = powane zaburzenia zachowania

Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Problemy z zachowaniem maj te

rn etiologi
Kontekst
rodzinny

Czynniki
spoeczne

Czynniki
biologiczne
Problemy z
zachowaniem

Schematy
poznawcze

Relacje
rwienicze

Frick 1994; Lochman 2003

Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Model leczenia problemw z

zachowaniem, agresji
Warsztaty dla
rodzicw
Terapia
indywidualna
lub
grupowa

Leczenie
farmakologiczne
agresji
impulsywnej
ODD

Leczenie
podstawowego
zaburzenia

ATR
Wyspa
kompetencji
Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

ART Trening zastpowania

agresji
ART

Trening
kontroli
zoci

Zapobieganie agresji w szkole

Trening
umiejtnoci
prospoecznych

Trening
wnioskowania
moralnego

Pozna, 30 XI 2006

Trening umiejtnoci
prospoecznych
Metoda ta skada si z serii procedur
instrukcji spoecznego uczenia si
Modzie w maych grupach
Oglda przykady wzorcowych zachowa
(modelowanie)
Ma moliwo wiczenia i prbowania takiego
zachowania
Otrzymuje pochway i inforamcje zwrotne za
odgrywanie rl
Jest zachcana do testowania tych
umiejtnoci w realnym yciu.
Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Trening kontroli zoci

Uczy modzie co robi zamiast agresji
Jego celem jest podniesienie poziomu
kontroli i ograniczenie agresji.
W trakcie treningu modzie jest
uczona alternatywnych sposobw
radzenia sobie ze zoci.

Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Trening wnioskowania moralnego

Agresywna modzie czsto nie posiada w swoim
repertuarze zachowa faktycznych umiejtnoci
prospoecznego dziaania.
Z drugiej strony nie ma te moliwoci skutecznego
powstrzymania si od zachowa antyspoecznych.
Dyskutowanie przez modzie w grupie , skadajcej
si z osb o rnym poziomie wnioskowania
moralnego serii dylematw moralnych wywouje
dysonans poznawczy, ktrego analiza podnosi
wnioskowanie moralne do najwyszego poziomu
rwienikw w grupie.
Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Skuteczno leczenia?
Kazdin i Weisz (1998) zidentyfikowali trzy
grupy obiecujcych podej
terapeutycznych prowadzcych do istotnej
redukcji zachowa agresywnych i
aspoecznych:
Treningi rodzicielskie (Patterson 1992)
Terapia wielosystemowa (Henggeler 1992)
Trening poznawczych umiejtnoci rozwizywania
problemw (Brestan i Eyberg 1998)

Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Terapia behawioralna
(modyfikacja zachowa)
Jej celem jest modyfikacja lub zmiana
okrelonych zachowa, a nie rozwizywanie
ukrytych konfliktw lub reorganizacja
osobowoci. Poniewa wikszo zachowa
nieprzystosowawczych jest wyuczona
mona si ich oduczy lub w inny sposb je
zmieni dziki zastosowaniu procedur
opartych na uczeniu.
Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

B. F. Skinner (1904-1990)
Skinner opar si na teorii Thorndikea
Prawo efektu:
Nagradzane zachowanie
bdzie si powtarzao
czciej

E. L. Thorndike

Na zachowanie ma wpyw
rodowisko zewntrzne,
natomiast nie maj wpywu
wewntrzne myli i uczucia
jednostki

Zapobieganie agresji w szkole

B. F. Skinner
Pozna, 30 XI 2006

Podstawowe, uproszczone wzory

ksztatowania zachowa - modyfikacja
Zachowanie
podane
Zachowanie
podane

Pochwaa lub
Nagroda
(wzmacnianie)
Brak uwagi
(wygaszanie)

Zachowanie
podane

Kara
Konsekwencja

Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Podstawowe, uproszczone wzory

ksztatowania zachowa - modyfikacja
Zachowanie
niepodane
Zachowanie
niepodane
Zachowanie
niepodane
Zachowanie
niepodane
Zapobieganie agresji w szkole

Pochwaa lub
Nagroda
(wzmacnianie)
Brak uwagi
(wygaszanie)
Brak kary
Kara,
Konsekwencja
Pozna, 30 XI 2006

Trening behawioralny uatwiajcy

radzenie sobie z trudnymi dziemi (1)
Wierson i Forehand (1994)
twierdz, e nieposuszestwo jest
zachowaniem wyuczonym i
wzmacnianym w interakcjach z
innymi osobami w otoczeniu.
Wierson, M., & Forehand, R. (1994). Parent behavioral training for child noncompliance: Rationale,
concepts, and effectiveness. Current Directions in Psychological Science, 5, 146-150.

Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Trening behawioralny uatwiajcy

radzenie sobie z trudnymi dziemi (2)
Doroli zwykle wzmacniaj
pozytywnie trudne zachowania u
nieposusznych dzieci, dajc im
uwag w trakcie tych zachowa.

Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Trening behawioralny uatwiajcy

radzenie sobie z trudnymi dziemi (3)
Poza tym dziecko otrzymuje
negatywne wzmocnienie przez to, e
rodzice ustpuj dziecku, aby
powstrzyma jego protesty. Tym
samym wzmacniaj zachowanie,
ktrego staraj si unikn.

Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Trening behawioralny uatwiajcy

radzenie sobie z trudnymi dziemi (4)
Nieposuszestwo suy dziecku do
wyjcia ze stresujcej sytuacji
nauczyciele ustpuj i wycofuj
polecenie.

Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Trening behawioralny uatwiajcy

radzenie sobie z trudnymi dziemi (5)
Dodatkowo, jeli nauczyciele
zachowuj si w sposb
niekonsekwentny
i zmienny, to ksztatuj siln reakcj
nieposuszestwa u dziecka, ktra jest
odporna na wygaszanie.

Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Jeli dziecko, ktre pragnie uwagi ze

strony matki (warto docelowa)
wierzy, e wybuch emocjonalny
wywoa tak reakcj (wysokie
oczekiwania docelowe), wtedy bdzie
wykorzystywao wybuchy
emocjonalne jako sposb realizacji
swoich oczekiwa.
Jessor, 1954
Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Nawyk, trudne zachowanie

Mobilizujemy si by
zmieni sposb
zachowania, mylenia

NASILENIE OBJAWW

7 lat

Zapobieganie agresji w szkole

WIEK

14 lat

18 lat

Pozna, 30 XI 2006

Problemy z zachowaniem o niskim poziomie agresji

s czynnikiem ryzyka pojawienia si zachowa
agresywnych i powanych zaburze zachowania.
Problem ignorowania amania zasad lub drobnych
wykrocze np. przeciwko szkolnym zasadom

Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Wahadowe wychowanie
Agresja u dziecka moe mie pocztek w
integracji z rodzicami nazwanej przez Pattersona
(1975) wahadowym wychowaniem
Zachowanie rodzicw cechuje wwczas skonno
do irytacji i brak konsekwencji.
Rodzicielskie ciepo i czuo s rzadko okazywane.
Momentami nadzr rodzicw nad dzieckiem jest
niewielki lub nie ma go wcale a czasem jest cisy i
surowy.
Przymus przybiera form grb, nagan i
regularnych kar cielesnych.

Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Treningi rodzicielskie
W trakcie warsztatw rodzice ucz
si w odmienny sposb postpowa
ze swoimi dziemi.
Zastpuj sposb wychowania
polegajcy na wymuszaniu
zachowa, uczeniem zachowa
prospoecznych.

Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Treningi rodzicielskie
Rodzice maj za zadania
wprowadza w domu metody, ktrych
nauczyli si na sesji.
Rodzice ucz si skupia na
zachowaniach podanych, zamiast
na niepodanych.
Rodzice ucz si stosowania
konkretnych technik behawioralnych.
Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Skuteczno interwencji opartych na treningach

umiejtnoci rodzicielskich zmniejsza si wraz z
wiekiem dziecka
70
60
50
40
30
20
10
0
przedszkolaki

dzieci (szkoa)

nastolatki

Barkley i i sp. 1993, Barkley 1997

Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Model poznawczy zaburze psychicznych

(Beck; 1979)
PRZEKONANIA

SYTUACJA

MYL
AUTOMATYCZNA

EMOCJA
ZACHOWANIE

ODPOWIED
FIZJOLOGICZNA

Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Znieksztacenie poznawcze
Znieksztacenia poznawcze to
irracjonalne interpretowanie wydarze
i sytuacji, zgodne ze schematem
klienta. Ich zmiana jest jednym z
podstawowych celw klasycznej
terapii poznawczej.

Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Albert Bandura (1973)

Babo doll experiment

W tym eksperymencie dzieci

oglday kaset video z agresywnym
atakiem na lalk Babo
Potem dzieci byy zaprowadzone do
pomieszczenia z atrakcyjnymi
zabawkami, ale nie mogy si nimi
bawi.
Sfrustrowane dzieci byy prowadzone
do pomieszczenia z lalk Babo
88% dzieci imitowao agresywne
zachowanie. 8 miesicy pniej 40%
tych dzieci powtrzyo obserwowana
reakcje.
Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Zachowania agresywne mog utrwala

sie jako rezultat uczenia
Po pierwsze obserwujc innych czowiek moe
wyuczy si nowych, nieznanych mu dotd
wzorcw agresywnego zachowania.
Po drugie obserwowanie skutkw cudzej agresji
(np. poniesienie konsekwencji przez inn osob lub
ich brak) moe nasili lub osabi zachowania
agresywne, ktrych obserwator ju si wyuczy.
Po trzecie uczenie si zachowa agresywnych jest
wstpem do tworzenia si zachowa na poziomie
poznawczym. Czyli agresywne sposoby
rozwizywania problemw staj si stylem ycia.
Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Egocentrycznemu przekonaniu agresywnych osb

towarzyszy przekonanie, e inni ludzie maj wobec
nich wrogie zamiary, nawet wtedy kiedy tak nie jest.
le interpretuj neutralne zachowania innych,
traktujc je jako agresywne.
Dlatego tak wielu modych ludzi uwaa
przygldanie si (zachowanie neutralne) za
wyzwanie, zagroenie lub ublianie (zachowanie
wrogie).
Podobnie, jeli przypadkowo zostan potrceni w
zatoczonym korytarzu szkolnym uwaaj, e to byo
celowe.
Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Ponad 90 % rodzicw stosuj kary

cielesne (Straus 1994)
Uderzone dziecko przestaje robi to, co byo
powodem ukarania. Jednak na poziomie
uczenia si zachowa (i na poziomie
ksztatowania si schematw poznawczych)
rozpoczyna si bardzo niekorzystny proces:
Silniejszy ma racj, inni musz go sucha
Uderzenie jest dobrym argumentem w
dyskusji
Jeli ty nie uderzysz, inni uderz Ciebie
Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Schematy poznawcze pacjenta 14 lat,

leczonego z powodu zachowa agresywnych
Tylko osoby agresywne s silne i mog
poradzi sobie w yciu.
Jeeli sprbuj innej metody (z terapii), a
druga osoba nie ustpi to i tak musze by
agresywny
Jeeli ustpi, to okae si sab osob.
Nie warto si stara, bo i tak mi si nie uda.
Nie mam moliwoci i zdolnoci by mi si
udao.
Jeeli ustpi, to okae si sab osob.
Bez agresji jestem bezbronny
Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Model przetwarzania inforamcji

spoecznej Dogde 1993; 1996

Kodowanie
wskazwek
spoecznych

Interpretacja
wskazwek

Zapobieganie agresji w szkole

Generowanie
potencjalnych
rozwiza

Wprowadzanie

Ewaluacja
rozwiza

w ycie
wybranego
rozwizania

Pozna, 30 XI 2006

Model przetwarzania inforamcji

spoecznej Dogde 1993; 1996

Kodowanie
wskazwek
spoecznych

Dzieci agresywne
pamitaj mniej wskazwek
na temat wydarze
(Lochman; Dogde 1994)
Wybirczo zwracaj uwag
na raczej wrogie ni
neutralne wskazwki (Milich;
Dogde 1984)

Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Model przetwarzania inforamcji

spoecznej Dogde 1993; 1996

Interpretacja
wskazwek

Zapobieganie agresji w szkole

U dzieci agresywnych wystpuje

wrogie znieksztacenie stylu atrybucji,
poniewa s przewraliwione i
przekonane, e inni ludzie zachowuj
si wobec nich wrogo i prowokacyjnie
(Katsurada, Sugawara 1998)
Agresywni chopcy nie dostrzegaj
wasnych agresywnych zachowa, z
zarazem maj znieksztacon,
nadmiern percepcj zachowa
agresywnych u innych (Lochman,
Dogde 1994)
To inni, (nie ja) ponosz
odpowiedzialno za pojawiajce si
konflikty i problemy.
Pozna, 30 XI 2006

Model przetwarzania inforamcji

spoecznej Dogde 1993; 1996

Generowanie
potencjalnych
rozwiza

Zapobieganie agresji w szkole

trzeci etap obejmuje proces

przywoywania z pamici
potencjalnych rozwiza postrzegania
danego problemu. Na tym etapie
agresywne dzieci cechuj deficyty pod
wzgldem jakoci i iloci rozwiza
problemw (Lochman 1991)
Agresywne dzieci proponuj znacznie
mniej ni ich rwienicy rozwiza
opartych na dziaaniach werbalnych i
prbach osignicia kompromisu
(Asarnow, Callan 1985) oraz wicej
rozwiza nacechowanych agresj
fizyczn (Pepler i in. 1998)
Pozna, 30 XI 2006

Model przetwarzania inforamcji

spoecznej Dogde 1993; 1996

Ewaluacja
rozwiza

Agresywne dzieci oceniaj

zachowania agresywne jako mniej
negatywne (deluty 1983) i bardziej
pozytywne (Crick, Werner 1998) ni
dzieci u ktrych nie wystpuj
problemy z zachowaniem.
Przekonania poznawcze dzieci
dotyczce przydatnoci agresji i ich
wasnej umiejtnoci wprowadzenia w
ycie udanej agresywnej reakcji moe
zwikszy prawdopodobiestwo
prezentowania agresji.

Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Model przetwarzania inforamcji

spoecznej Dogde 1993; 1996

Wprowadzanie
w ycie
wybranego
rozwizania

Agresywne dzieci maj wiksze

trudnoci z podjciem pozytywnych
czy prospoecznych zachowa
(Dogde 1986).

Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Skuteczno terapii poznawczo

behawioralnej wzrasta wraz z wiekiem dziecka
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
5 - 7 lat

7 - 11 lat

11-13 lat

Durlak i sp. 1991

Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Poznawczo behawioralny trening

umiejtnoci spoecznych
Osoby z zachowania agresywnymi / aspoecznymi
maj deficyty umiejtnoci spoecznych (np. Maj
gorsze relacje z innymi oraz nieprawidowo
oceniaj sytuacj spoeczn). Konsekwencj tego
jest odrzucenie przez rwienikw.
Badania wykazuj, e przyczyn deficytw
spoecznych s znieksztacenia i deficyty procesw
poznawczych,
Tak wic terapia poznawcza, nastawiona na
modyfikacj schematw poznawczych moe by
leczeniem przyczynowym tego problemu.
Kazdin 2000; Lachman 2005

Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Trening w technikach rozwizywania

problemw
Krok 1. Okrel problem jak najdokadniej potrafisz.
Jeli w czasie tego kroku znajdziesz kilka problemw
zajmij si na pocztek jednym z nich.
Krok 2. Jakie moesz znale alternatywne do
dotychczasowego sposoby radzenia sobie z
problemem? Sprbuj wypisa ich tak duo jak to
tylko moliwe. Jeli przychodzi Ci do gowy
bezsensowne lub szalone rozwizanie take umie je
na licie.
Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Trening w technikach rozwizywania

problemw
Krok 3. Oce praktyczn przydatno i efektywno
kadego z zapisanych potencjalnych rozwiza.
Krok 4. Wybierz rozwizanie moe to te by
kombinacja kilku wypisanych powyej czynnikw.
Krok 5. Zastanw si i napisz, jakie musisz podj
kroki, by to rozwizanie mc zastosowa. Zapisz je.

Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Trening w technikach rozwizywania

problemw
Krok 6. Zastanw si czy akceptujesz tak
wymylone rozwizanie (Akceptujesz =
sprbujesz tak dziaa).
Krok 7. Oce skuteczno swoich dziaa.
Zastanw
si
nad
ewentualnymi
modyfikacjami dalszych etapw planu.

Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Interwencje poznawczo behawioralne

U podstawy wielu wspczesnych
interwencji poznawczo
behawioralnych przeznaczonych dla
agresywnych dzieci ley zaoenie, e
naley zmieni zarwno oglne
(behawioralne) wzorce reakcji danej
osoby, jak i treci poznawcze
towarzyszce zachowaniom lub je
poprzedzajce
Lochman, Magee,Pardini 2005

Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Montrealski Program Prewencji

Przestpczoci Modocianych
Program skada si z dwch
elementw:
Treningu umiejtnoci rodzicielskich
(Paterson 1982)
Szkolenie dla dzieci (trening umiejtnoci
spoecznych + zastpowanie agresji)

Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006

Montrealski Program Prewencji

Przestpczoci Modocianych
Okazao si, e w przypadku dwunastoletnich
chopcw:
malao prawdopodobiestwo wystpienia
powanych problemw z funkcjonowaniem w
szkole,
rzadziej przyjanili si z osobami aspoecznymi,
rzadziej pojawiay si prby naruszenia mienia i
kradziey.
byli mniej naraeni przystpieniem do gangu
Rzadziej sigali po substancje psychoaktywny.
Temblay 1992, 1995, 1996, Vitaro 1994
Zapobieganie agresji w szkole

Pozna, 30 XI 2006